แปล กาพย ์พระไชยสุรย

ิ า

สาธุฉันขอไหว ้คุณพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ ์ พ่อ แม่ ครู อาจารย ์ เทวดาทีสิ ่ งสถิ
่ ตตามทีต่ ่ างๆ-
ฉันจะเอา ก ข ก กา มาต่อคากันเท่าทีจะหาได ่ ้ จะดีหรือไม่อย่างไรก็ขออย่าได ้ดุถก ู กัน-
จะบรรยายคาต่อไปนี เพื ้ อเป็
่ นสิงล่ ่ อใจเด็กๆ ว่า ยังมีเมืองๆ
หนึ่ ง ชือว่
่ าสาวะถี มีพระราชาชือพระไชยสุ ่ รยิ า มีพระมเหสีชอสุ ่ื มาลี พระองค ์ปกครองบ ้านเมืองอยูอ ่ ย่า
งเป็ นสุข-เหล่าขุนนางต่างมีอช ั ฌาศัยทีดี ่ เลียงดู ้ บด ิ ามารดา อยูด ่ ้วยกันอย่างมีความสุข-
ชาวเมืองต่างอยูก ่ น
ั อย่างเป็ นสุข การเกษตรได ้ผลอุดมสมบูรณ์ ข ้าวปลาอาหารได ้ผลดี-
ต่อมาเหล่าขุนนางต่างพากันหาหญิงสาวทีมี ่ หน้าตาดีมาขับกล่อมเล่นดนตรีทบ ่ี ้าน-
ตกตอนเย็นมีการเล่นดนตรี สีซอขับกล่อม เข ้าห ้องหอเสพกามกับหญิงสาวเหล่านั้น จนทาให ้เหล่าภร
รยาโกรธ-
่ อคาทีพระเจ
ไม่เชือถื ่ ่
้าสังสอน หันไปเชือเรื ่ องไสยศาสตร
่ ์ ถือตัวดีวา่ มีข ้าทาสบริวาร คนใดทาไม่ถก ู ใจก็
จับไปจองจา-คดีใดทีมี ่ การติดสินบนให ้ผูพ ้ พ ิ ากษาก็มก ่
ี ารเปลียนแปลงคดี จากแพ ้กลายเป็ นชนะ -
ไม่ยด ึ ถือเอาตามประเพณี ใครทีเห็ ่ นดีเห็นงามด ้วยกับตนก็มค ี วามดีความชอบ ผูใ้ ดเชือถื ่ อพระเจ ้า กลั
บกลายเป็ นคนโง่ คนแก่ ขุนนางอาวุโส กลายเป็ นคนโง่ไปด ้วยด ้วย พระภิกษุ ผูท้ รงศีล ต่างพากันละ
้
ทิงพระธรรม บทสวดคาถาต่างๆ- ไม่จาคาสังสอนของผู ่ ใ้ หญ่ เป็ นคนหัวดือ้
่
ยโสโอหัง สิงใดดี ก็ไม่นับถือ-
ชาวเมืองสาวะถีตา่ งไม่มใี ครปราณี ตอ ่ ใคร ต่างคนเอาแต่ใจตนเอง ใครมือยาวสาวได ้สาวเอา-
คนทีมี ่ กาลังมาก ก็ถอื เอาสิงที ่ ตนต่ ้องการโดยไม่มก ี ารซือหรื้ อขอเห็นอะไรล่อตาล่อใจ เช่น
ผ้าผูกคอก็หยิบเอาตามทีตนต ่ ้องการ-
เหล่าเสนาอามาตย ์ต่างไม่ยด ึ ถือตามคาทีตนเองท ่ าพิธด ี มน่ื าสาบานตนก่
้ อนร ับราชการ-
ต่างคนหาอะไรได ้ก็หาเอา ประชาชนพากันโศกเศร ้า คนทีมี ่ ตาแหน่ งสาคัญต่างพากันไล่ตด ่ี อนแอ
ี า่ ผูท้ อ่
กว่า-
ผีป่ามาทาให ้ชาวเมืองถึงแก่ความตาย โดยมีนาป่ ้ าไหลท่วมเข ้ามาในเมืองจนชาวเมืองไม่มท ่ี
ี จะอาศั ย-
เหล่าเสนาอามาตย ์หนี ไปอยูเ่ มืองอืนไกลออกไป ่ นักบวชผูร้ อบรู ้ต่างพากันหนี ไกลจนไม่มค ี นอยูใ่ นเมือง

เเปล - พระไชยสุรยิ าพาพระมเหสีลงเรือสาเภา-

ข ้าวปลาอาหารพร ้อมกับเด็กหญิงสาววัยรุน ่ ก็ขนลงไปในเรือ-
คนแก่พร ้อมหญิงสูงอายุในวัง เหล่าเสนาอามาตย ์ก็มาพร ้อมกับลาเรือ-
เมือตี่ เคาะโลหะให ้มีเสียงดังแล ้วก็ช ักใบเรือขึนประจวบเวลาที
้ ่
พายุพด ั ใบเรือจึงทาให ้เรือแล่นออกไป-
้ ่
เรือลอยมาตามนาไหล ในตอนคาตอนเช ้าทาให ้เปลียวใจเมืออยูท ่ ่ ่
่ ในท ี ้องทะเล-
้ ่
พืนแผ่นดินทีจะอาศัยไม่มี พระราชาและมเหสีเฝ้ ามองดูทขอบหน้ ่ ี าต่างเรือ-
ปลากะโห ้ ปลาโลมา ปลาราหู ปลาเหรา ปลาทู มีอยูเ่ ต็มท ้องนา- ้
พระราชารู ้สึกหว ้าเหว่ใจ ลมพายุพาเรือลอยล่องไปตามท ้องทะเลแต่เพียงลาเดียว-
พระราชาได ้ตรัสกับเหล่าเสนาอามาตย ์ว่าใครรู ้ข ้อเท็จจริงบ ้างว่าทะเลนี มี ้ ความเป็ นมาใหญ่โตเพียงใด-
เหล่าเสนาอามาตย ์ทูลพระราชาว่าท ้องทะเลนี ใหญ่ ้ ่ ก-
โตยิงนั
้
นาไหลมาจากด ้านปากวัวแผ่ไหลออกไปลงสูแ่ ม่นาใหญ่ ้ -
่
ความเชือตามคั ้ มก
มภีร ์นี ไม่ ่
ี ารเปลียนแปลง ข ้าพระพุทธเจ ้ายึดถือตามคาทีผู ่ เ้ ฒ่าผูแ้ ก่เล่าสืบต่อกันมา-
แต่กอ ่ นมีพญานกร่างกายใหญ่โตเท่าภูเขาเป็ นผู ้ดูแล- ชือว่ ่ าพญาสัมพาที(เป็ นลูกพญาครุฑ)
ต ้องการรู ้ข ้อเท็จจริงว่าท ้องทะเลนี กว้ ้างเท่าใด-มีความยโสบินออกไปจนดวงอาทิตย ์ใกล ้ค่า-
มองไปทางใดไม่พบพืนดิ ้ น จนรู ้สึกย่อท ้อ ใกล ้จะสินใจ-
้
พอดีมป ้
ี ลาว่ายมาตามนาพญานกก็ โผไปเกาะทีหั่ วปลา-
มองออกไปจนสุดสายตา จึงของ ้อปลา ว่าข ้าขออภัยท่านด ้วย-
แม่นาที้ เราอยู
่ ใ่ กล ้หรือไกลเพียงใดข ้าขอถามทางท่านด ้วยเถิด-
ปลาตอบว่าข ้ายังอายุนอ้ ยอยู่ ไม่ได ้ไปมาทีอื ่ น
่ เลยไม่รู ้ จวบจนกระทั่งมาอยูร่ มิ ฝั่งไม่ไกลจากแผ่นดิน-
พญานกรู ้สึกอาลัยในชีวต ิ จึงกล่าวลาปลาบินไปสูภ ่
่ เู ขาทีตนเองอาศั ยอยู-่
เหล่าเสนาอามาตย ์ทูลพระราชาจนพระองค ์เข ้าใจและรู ้สึกหว ้าเหว่ใจยิงนั ่ ก-
จาใจล่องเรือไปในท้องทะเลตามเวรตามกรรม จนพายุใหญ่พด ั เรือหันเหออกไป-
้ ้ ้
สมอเรือครูดไปตามพืนท ้องนา ใบเรือขาด นาไหลเข ้ามาในเรือ-
ผีซาด ้ ้ามพลอยใบเรือขาดและเสาหัก จนทาให ้เรือล่ม-
พระราชาคว ้าเอาข ้อมือพระมเหสีแล ้วเอาผ้าสไบผูกมัดไว ้ไม่ให ้ไกลตัว-
คนแก่พร ้อมหญิงสูงอายุในวัง ถูกนาพั ้ ดเข ้าหูเข ้าตา จระเข ้ เหรา(สัตว ์ครึงนาคครึ
่ ่ งกร) คาบไป-
งมั
พรtราชาและพระมเหสีราให ่ ้กับเวรกรรมทีได ่ ้ร ับ จาใจเดินทางต่อไปจนพบพืนแผ่ ้ นดินมีต ้นไทรใบหนา
จึงเข ้าไปนอน พอดีกบั เวลาพลบคา ่
้
ขึนแม่ กง และ แม่กน จงจาไว ้ให ้ดี จะพรรณนาเรืองในป่ ่ าดง
ต ้นไกร กร่าง ยาง ยูง มีลาต ้นสูงเรียวระหง ต ้นตลิงปริง ประยงค ์ คันทรง ต่างส่งกลินทั ่ ่ว ต ้นมะม่วง พล
วง พลอง ช ้องนาง ใบหล่นเกลือนเต็ ่ มตามทาง กินผลไม้พลางเดินไปพลางระหว่างเนิ นเขา มองเห็นกว
างกาลังเยืองย่้ างเดิน พร ้อมกับชาเลืองมองดูเหมือนกับเชิญชวนให ้มองดูความสวยงาม
และ ระวังอันตรายรอบข ้างไปในตัว มองไปทีเขาสู ่ งเห็นฝูงหงส ์กาลังโฉบลงเรียงกัน ต่างพากันร ้องอย่าง
่ งสาเนี ยงเสนาะไพเราะวังเวงยิงนั
รืนเริ ่ ก กลางป่ ามีไก่ขน ่
ั แข่งกันฟังเหมือนเสียงซอทีบรรเลงมาจากในวั ง
นกยูงทองร ้องเสียงดังเหมือนเสียงฆ้อง กลอง ระฆัง แตร สังข ์ ดังควบคูข ่ านเสียง นกกะลิง นกกะลาง
นกนางนวล นอนเคียงกัน นกไก่ฟ้าพญาลอ คลอเคียงคูก ่ น
ั พร ้อมนกนางแอ่น นกเอียง ้ นกอีโก ้งและน
กโทงเทง ค ้อนทองร ้องเสียงดังป๋ องเป๋ ง ฟังเสียงเพลินวังเวง อีเก ้งเริงเริงลองเชิงกัน ฝูงละมั่งพากันมากินดิ
น นอนผึงแดด ่ ดูบก ่ ง ยืนมองทาหน้าตาโพลงบริเวณป่ าต ้นยูง ต ้นยางทีสู
ึ บึนแข็งแรงและรืนเริ ่ ง มีช ้างอ
ยูโ่ ขลงใหญ่กาลังส่งเสียง และ ลงเล่นนา้

เเปล - ยานี ๑๑-

้
ขึนแม่ ่
กก ตกทุกข ์ได ้ยาก มีความลาบากเมือพลั ดพรากจากวัง ได ้อาศัยกินเผือก มัน และผลไม้ เพือ ่
ให ้ได ้แรง-
่
เมือพระอาทิ ่
ตย ์ใกล ้จะหมดแสง เป็ นช่วงทีมองดู ้ งที
แล ้วเหมือนกับนาคร ่ั ก
่ าลังแดง แฝงเข ้าไปในเมฆระหว่
างขุนเขา-
้
ฝูงลิง ค่าง ต่างพากันครางโครกครอก ฝูงสุนัขจิงจอกออกมาเห่ าหอน ชะนี สง่ เสียงดังวิเวก นกต่างโผ
เข ้าสูร่ ังนอน เรียงกันเป็ นแถวลูกนกยกปี ก อ ้าปากรอรับอาหารจากแม่เสียงดังเซ็งแซ่ แม่นกยกปี กป้ องเ
อาไว ้พร ้อมกับป้ อนอาหารให ้ลูก

แปล - ยานี ๑๑-

้
ขึนแม่ ้ นทีน่
กด บทนี เป็ ่ าอัศจรรย ์ เสียงครืนคร
้ นชั่ ั นเขาหลวง
้ ้
นกตกออกจากรัง ฝูงสัตว ์ทังปวงต่ างง่วงงั
น-ในดินแดนของมนุ ษย ์ เสียงดังเหมือนไฟไหม้ ตึก บ ้านเรือนต่างไหวเคลือน- ่
่
บ ้านช่องใหญ่นอ้ ย ต่างตืนตกใจ ่
ร ้องเรียกเพือนบ ่
้าน ลุกวิงหนี ชนกันชุลมุนวุน ่
่ วายเครืองดนตรี ระนาด
ฆ้อง ตะโพน กลอง ร ้องเป็ นเพลง เสียงระฆัง ดังโหง่งหง่างเหง่ง ฟังน่ าวังเวงยิงนั ่ ก

ปล - ยานี ๑๑-
้
ขึนแม่ ่ กด มีฤๅษีบูชาไฟอยูต
กบ และจบทีแม่ ่ นหนึ่ ง บาเพ็ญตนอย่างสุขสงบอยูใ่ นป่ ามาช ้านาน-
ได ้หลับตาเอนตัวพิงกับต ้นไม้เหมือนกับกาลังนอนหลับ โดยบาเพ็ญศีลเข ้าญาณอยู-่
บาเพ็ญพรตจนรู ้เห็นทั่วพืนดิ ้ นท ้องฟ้ าและจักรวาล สรวงสวรรค ์ท่านรู ้เห็นหมดทังสิ้ นทั
้ ่วโลก-
เข ้าฌานเป็ นเวลาแรมเดือน ไม่ขยับเขยือนกาย ้ จาศีลไม่กนิ อาหาร อยูอ ่ ย่างมีความสุขนับเดือนนับปี -
ในวันนั้นเกิดแผ่นดินไหว มีเหตุการณ์ในป่ า จึงได ้เล็งดูและรู ้ว่ามีเหตุกาลกิณีอยู่ สีอย่
่ าง คือ-
เห็นผิดเป็ นชอบ คนอันธพาล ทาร ้ายคนซือสั ่ ตย ์ -
ศิษย ์คิดล ้างครู ลูกไม่รู ้คุณพ่อแม่ พูดจาส่อเสียดกัน เบียดเบียนฆ่าฟันกัน-
มีความโลภ ไม่คด ่
ิ เรืองบาป ชอบจับผิดกัน จนพืนดิ ้ นเกิดปั่นป่ วน ท ้องฟ้ ามืดมิดบรรดาสัตว ์ต่างๆ เกิด
มีบาปขึน้ มีทุกข ์มากขึน้ ถึงเวลาแห่งการอวสาน
้
แปล - ฉบัง ๑๖- ขึนแม่ กมพระฤๅษี รู ้สึกเอ็นดูพระราชาผูค้ รองเมืองสาวะถี-
่ อตรงแต่
ซึงซื ่ ่
หลงเล่ห ์เหลียมเสนาอ ่ วร
ามาตย ์ทีชั ่ ้ายจึงทาให ้บ ้านเมืองล่มจม-
่
จึงคิดทีจะโปรดพระราชา ่
ให ้เลือมใสศร ัทธาในการบาเพ็ญตนให ้สาเร็จ-
จึงบอกเล่าด ้วยเสียงอันไพเราะเหมือนเสียงพิณของพรอินทร ์ว่าวันหนึ่ งเราต ้องตาย-
การเบียดเบียนกันมีแต่จะนาทุกข ์มาให ้ทาให ้มีบาปติดตัวไปนาน-
ความเมตตากรุณาจะนาไปสูส ่ รวงสวรรค ์ ทาให ้มีแต่ความสุขทุกวัน-สมบัตข ิ องสัตว ์ มนุ ษย ์ ครุฑ
่
มีการกลับเปลียนไปมา ไม่เหมือนสมบัตข ิ องเทวดา-
มีความสุขในวิมาน อิมหน ่ าสาราญพร ้อมด ้วยทร ัพย ์สมบัต-ิ
กระจับ ปี่ ซอ ประสานสาเนี ยงกัน ดังเหมือนกับมีนางฟ้ ามาขับกล่อม-
ด ้วยเดชแห่งบุญกุศลแต่ปางหลังทาให ้ได ้สมหวังในสิงที ่ ต
่ ้องการ-
เป็ นความจริงญาติโยม ถ ้าสวดมนต ์ภาวนา ต่อไปจะได ้เกิดบนสวรรค ์-
่
เมือเทศนาจบ พระราชาก็หลุดพ ้นจากความคิดทีปกคลุ ่ มด ้วยเงาเมฆ

แปล - ฉบัง ๑๖ ขึนแม่ ้ เกย กล่าวถึงพระราชาเมือได ่ ่

้ร ับฟังธรรมคาสังสอนแล ่
้วเกิดเลือมใสศร ัทธา-
่ี ดในนิ สยั ของมนุ ษย ์ จึงตัดขาดจากบ่วงความทุกข ์ พบกับความสาเร็จ-
เห็นเหตุทเกิ
้
ทังสองพระองค ์จึงสวมใส่ชด ุ และหมวกจากหนังเสือ รักษาศีลเป็ นฤๅษี-
ทุกเช ้า ค่าทาพิธบ ื้
ี ูชาไฟเป็ นกิจประจา-มีพนแผ่ นดินเป็ นทีนอน่ มีขอนเป็ นหมอนหนุ นหัว-
เช ้า ค่า เอาไม้กวาดกวาดพืนจนสะอาด้ ถึงแม้จะเหน็ ดเหนื่ อยกับการบาเพ็ญเพียร-
จนสาเร็จได ้เสด็จสูส ่ วรรค ์ เสวยแต่ความสุขทุกวัน เป็ นเวลานานชัวกั ่ ปกัลป์ -
สุนทรภู่ ได ้ให ้ความการุญแต่งบทกลอนขึนเพื ้ อสั ่ งสอนเด็
่ กๆ ในวัยเรียน-
ก ข ก กา มีการกลับไปกลับมา พวกเด็กๆ จงค่อยๆ เรียนรู ้ อ่าน เขียนปนกันไปทังแม่ ้ กม แม่เกย
-ขอให ้ระวังตัวกลัวคุณครูนะหนู ไม้เรียวเลยนะ ฉันเคยเข็ดหลาบมาแล ้ว-
ฉันถูกไม้เรียวหวดจนปวดแสบเลย มิหนาซายั ้ งถูกหยิกจนเขียว อย่าไปเทียวเล่ ่ นจนหลงจาเสียละ-
ขอบอกให ้พวกเธอทราบถึงบาปกรรม ให ้เรียบเรียงคานี ให ้ ้ดีฉันขอแนะนาให ้เอาบุญ-
ด ้วยเดชะในความกรุณานี ้ ถ ้าใครเห็นเป็ นประโยชน์ ฉันขอแบ่งเอาบุญกุศลเหล่านี ด ้ ้วยนะเธอ