Τμήμα EEE003, Ελισάβετ Καρακασίδου

Εργασία 1
«Ποια πρέπει να είναι τα χαρακτηριστικά και ο ρόλος ενός εκπαιδευτή ενηλίκων;»

Εισαγωγή
Η απαιτητική καθημερινότητα των ενηλίκων στη σημερινή ελληνική κοινωνία
χαρακτηρίζεται από γρήγορους αγχώδεις ρυθμούς στους οποίους καλούνται οι
ενήλικες να ανταπεξέλθουν προκειμένου να εκπληρωθούν οι υποχρεώσεις και
απαιτήσεις του πολυσύνθετου ενήλικου ρόλου. Ο ενήλικας στην προσπάθεια
βελτίωσης των ατομικών του χαρακτηριστικών αλλά και στην επιθυμία να συμβαδίζει
με τους εξελισσόμενους συλλογικούς κοινωνικούς ρυθμούς, συχνά αποφασίζει να
παρακολουθήσει επιμορφωτικά σεμινάρια/προγράμματα είτε εξ’ αποστάσεως είτε δια
ζώσης.
Η εκπαίδευση ενηλίκων αποτελεί μία οργανωμένη εκπαιδευτική διαδικασία η
οποία απευθύνεται σε ενήλικες που έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση
και αποφασίσουν σε οποιαδήποτε κατάλληλη χρονική περίοδο για τους ίδιους να
συμμετέχουν συνειδητά σε προγράμματα εκπαίδευσης που ανταποκρίνονται στις
ανάγκες και στους στόχους τους. (Αθανασίου Α. κ.ά, 2014)
Ο εκπαιδευτής ενηλίκων είναι το άτομο στο οποίο αναθέτεται η διδασκαλία
σε μια ομάδα ή ομάδες ενηλίκων. Όπως μελέτησε ο Παπαγεωργίου Κ.Θ. (2008) «με
τον όρο ‘εκπαιδευτής ενηλίκων’ στην παρούσα εργασία γίνεται αναφορά σε εκείνον τον
επαγγελματία που αναλαμβάνει τη διδασκαλία ενηλίκων σε προγράμματα και δράσεις
αρχικής και συνεχιζόμενης επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης,
ενδοεπιχειρησιακής εκπαίδευσης και εκπαίδευσης ενηλίκων γενικότερα» ( σελ.11).
Ο εκπαιδευτής ενηλίκων πρέπει να χαρακτηρίζεται από κάποια κοινά
γνωρίσματα και να διαδραματίζει έναν ευέλικτο και προσαρμοζόμενο ρόλο στις
ανάγκες της εκάστοτε ομάδας.

1
Χαρακτηριστικά του Εκπαιδευτή ενηλίκων
Τα απαραίτητα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτή ενηλίκων για την
αποτελεσματική επικοινωνία και τη λειτουργία της εκπαιδευτικής ομάδας
σχετίζονται με πολλούς παράγοντες.
Οι ενήλικες στοχεύοντας στην επαγγελματική, κοινωνική, προσωπική
ανάπτυξη μέσω της μάθησης αισθάνονται την ανάγκη ικανοποίησης των προσδοκιών
τους, γι’αυτό και ο εκπαιδευτής πρέπει να εντοπίσει εξαρχής της ανάγκες τους έτσι
ώστε να ενισχύσει το μαθησιακό κίνητρο των ενηλίκων. Ο εκπαιδευτής λαμβάνοντας
υπόψη ότι οι ενήλικες έχουν ολοκληρώσει διάφορα στάδια/πλαίσια εκπαίδευσης στην
ανήλικη και ενήλικη ζωή τους, οφείλει να σεβαστεί τις προηγούμενες εμπειρίες και να
αξιοποιήσει τις θετικές στάσεις τους απέναντι στη μάθηση. Με αυτό τον τρόπο θα
μπορέσει να αξιοποιήσει διάφορες εκπαιδευτικές τεχνικές που αρμόζουν στην
εκάστοτε ομάδα ενηλίκων. Η ομάδα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως μια ξεχωριστή
ομάδα με διάφορους ρόλους, με ατομική διαφορετικότητα τα οποία θα
εναρμονίζονται για την συγκρότηση ενός ενιαίου συνόλου μέσα σε ένα κλίμα
ασφάλειας και εμπιστοσύνης. Ο σεβασμός, η ειλικρίνεια, η αποδοχή, η κατανόηση, η
ευελιξία, η συνεργασία, η δημιουργικότητα, οι γνώσεις, οι δεξιότητες και οι
προσωπικές ικανότητες του εκπαιδευτή είναι τα ιδιαίτερα γνωρίσματα που πρέπει να
κατέχει ο εκπαιδευτής (Λευθεριώτου Π., χ.χ).
Επιπρόσθετα, τα ουσιαστικά προσόντα επικοινωνίας, συντονισμού,
οργάνωσης, εκπαιδευτικών τεχνικών, διαχείρισης ομάδων, κατανόησης της
κοινωνικής αλλαγής, της αποδοχής των ατομικών ιδιαιτεροτήτων των
εκπαιδευομένων μαζί με τα τυπικά ακαδημαϊκά προσόντα και την επαγγελματική
εμπειρία δημιουργούν έναν ικανό εκπαιδευτή ενηλίκων· ένα παιδαγωγικό,
εκπαιδευτικό και επαγγελματικό αμάγαλμα. (Κώστογλου Ε.,χ.χ)
Σημαντικό να αναφερθεί είναι ότι κατά τη διάρκεια ανάπτυξης και ωρίμανσης
μίας ομάδας ενηλίκων ο εκπαιδευτής πρέπει να φροντίζει για τα πέντε στάδια
εξέλιξης κατά Tuckman 1965 (όπως αναφέρονται στο Τσιμπουκλή Α.,2012):
1. Διαμόρφωση(Forming)
2. Σύγκρουση (Conflict)
3. Ρύθμιση (Norming)
4. Απόδοση (Performing)
5. Ολοκλήρωση-Τερματισμός (Completion).

2
Τα στάδια αυτά οποία εναλλάσσονται, επανέρχονται και απαιτούν ευελιξία,
ετοιμότητα, διαλλακτικότητα, δημιουργικότητα και συντονισμό από τον εκπαιδευτή.
Μία αναλυτική ταξινόμηση των χαρακτηριστικών του εκπαιδευτή ενηλίκων
σύμφωνα με τους Mocker & Noble (Παπαγεωργίου, 2008:18-19) περιλαμβάνει τις
παρακάτω 24 ικανότητες :
1. Αποτελεσματική επικοινωνία με τους εκπαιδευόμενους
2. Ανάπτυξη γόνιμης συνεργασίας και αποδοτικών σχέσεων εργασίας
3. Ενθάρρυνση των θετικών στάσεων τους
4. Δημιουργία ενθαρρυντικού κλίματος για ενεργή συμμετοχή
5. Αμοιβαίος σεβασμός
6. Συγχρονισμός μάθησης και ρυθμός προόδου
7. Ταίριασμα διδασκαλίας με τα ατομικά και τα συνολικά χαρακτηριστικά
της ομάδας
8. Αντίληψη της διαφοράς εκπαίδευσης ανηλίκων και ενήλικων
9. Ανάπτυξη κλίματος εμπιστοσύνης μέσω των τεχνικών διδασκαλίας
10. Ενίσχυση ενδιαφέροντος για μαθησιακές δραστηριότητες
11. Προσαρμογή προγράμματος σύμφωνα με τις ανάγκες τους
12. Διευθέτηση του χωροταξικού σχεδιασμού προς διευκόλυνση της
μαθησιακής διεργασίας
13. Αναγνώριση των δυνατοτήτων εξέλιξης των εκπαιδευομένων
14. Προσαρμογή της μαθησιακής διεργασίας σύμφωνα με το επίπεδό τους
15. Συνοπτική ανακεφαλαίωση των βασικών σημείων της κάθε ενότητας του
μαθήματος
16. Ατομική αξιολόγηση για την επάρκεια του επιτελούμενου έργου
17. Ανατροφοδότηση για τη πορεία προόδου των εκπαιδευομένων
18. Εστίαση σε ουσιαστικά θέματα που ενδιαφέρουν τους εκπαιδευόμενους
19. Ικανότητα συντονισμού και επίβλεψης των διεργασιών μάθησης
20. Χρήση κατάλληλων εκπαιδευτικών προσεγγίσεων για ενήλικες
21. Χρήση καινοτόμων πρακτικών
22. Ενεργοποίηση για περαιτέρω ατομική μελέτη
23. Αξιοποίηση θετικών εμπειριών και εκπαιδευτικών υλικών από
προηγούμενους εκπαιδευτές
24. Βιωματική μάθηση

3
Συνεπώς, ο εκπαιδευτής ενηλίκων πρέπει να διαθέτει πολλαπλά χαρακτηριστικά και
προσόντα για να επιτύχει στον απαιτητικό ρόλο του. Τα ανωτέρω γνωρίσματα
δημιουργούν έναν σύγχρονο εκπαιδευτή και διευκολύνουν το εκπαιδευτικό του έργο.

Ο ρόλος του εκπαιδευτή ενηλίκων

Η έννοια του ρόλου του εκπαιδευτή ενηλίκων έχει ιδιαίτερες διαστάσεις

καθώς ο εκπαιδευτής αποτελεί ισότιμο μέλος της σύνθεσης της εκπαιδευτικής ομάδας
αλλά ταυτόχρονα εξ’ορισμού είναι ο υπεύθυνος διαχειριστής της εκπαιδευτικής
διαδικασίας της ομάδας ενηλίκων. Οι βασικοί ρόλοι του εκπαιδευτή ενηλίκων
κατηγοριοποιούνται: στον Συντονιστικό ρόλο, στον ρόλο του Καταλύτη, στον ρόλο
του Διαμεσολαβητή, στον ρόλο του Καθοδηγητή μάθησης και στον ρόλο του
Υποστηρικτή-Εμψυχωτή (Γιαννακοπούλου Ε, χ.χ).
 Ο ρόλος του Συντονιστή
Επιτηρεί και παρατηρεί την μαθησιακή διεργασία, συμμετέχει κατά περίπτωση για
την αποτελεσματικότητα και απόδοση της ομάδας και διευκρινίζει τους στόχους του
προγράμματος εκπαίδευσης.
 Ο ρόλος του Καταλύτη
Διευκολύνει την ενεργητική συμμετοχή στις μαθησιακές διεργασίες, αποδέχεται την
κριτική για τις μεθόδους διδασκαλίας του και αξιοποιεί την αμφίδρομη συνεργασία
με τους εκπαιδευόμενους.
 Ο ρόλος του Διαμεσολαβητή
Γεφυρώνει τις ανάγκες, τις συνθήκες, το κλίμα της τάξης και των πιθανών
προβλημάτων των δραστηριοτήτων μάθησης έτσι ώστε να διαμορφωθεί το
κατάλληλο περιβάλλον μάθησης.
 Ο ρόλος του Καθοδηγητή μάθησης
Εμψυχώνει τους συμμετέχοντες και τους ενισχύει σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο
με στόχο την αυτόνομη προσωπική μελέτη του εκπαιδευτικού υλικού.
 Ο ρόλος του Υποστηρικτή-Εμψυχωτή
Βοηθάει στην ελεύθερη έκφραση των εκπαιδευομένων καλλιεργώντας αμοιβαία
υπευθυνότητα προς την εκπαιδευτική διαδικασία με επιδέξιο τρόπο ως καλός
ακροατής (Κώστογλου Ε.,χ.χ).
(Τσοποζίδου Λ.,2014, σελ.11)
Ο πρέπων ρόλος, που αποτελεί ερώτημα της παρούσας εργασίας, είναι η
ύπαρξη ρόλων οι οποίοι θα επιτελούνται ανάλογα με την ομάδα ενηλίκων. Ο
εκπαιδευτής μπορεί να υιοθετήσει κάποιους από αυτούς τους ρόλους χωρίς να
εγκλωβιστεί μέσα σε κάποιον, αλλά να αλλάζει στιλ ανάλογα με τις ανάγκες που
παρουσιάζονται (Rogers, A.1996).
Λαμβάνοντας υπόψη τους βασικούς προαναφερθέντες ρόλους ο Jarvis έχει
προτείνει 17 διαφορετικούς ρόλους του εκπαιδευτή ενηλίκων ως εξής:
Εκπαιδευτικός/Διευκολυντής, Άρωγός στο διδακτικό έργο, Επόπτης,
Εκπαιδευτής/Προπονητής, Καθοδηγητής, Σύμβουλος, Διαχειριστής,

4
Ελεγκτής/Αποτιμητής, Ερευνητής, Εκπαιδευτής άλλων εκπαιδευτών, Συγγραφέας
μαθησιακού/διδακτικού υλικού, Σχεδιαστής αναλυτικών προγραμμάτων, Οργανωτής
εκπαιδευτικής πολιτικής, Διαχειριστής εκπαιδευτικών προγραμμάτων, Διαχειριστής
τεχνικού προσωπικού, Σύμβουλος, εμπειρογνώμων και αξιολογητής και
Πωλητής/μεταπράτης ( Παπαγεωργίου Κ.,2008 σελ.23). Επομένως, η ποικιλία των
ρόλων του εκπαιδευτή ενηλίκων δημιουργεί έναν εκπαιδευτή που μπορεί να
εναλλάσσεται ανάλογα με τις ανάγκες της ομάδας του μέσα από μία ισότιμη
συμμετοχική διαδικασία μάθησης με απώτερο σκοπό την ωφέλιμη και
αποτελεσματική μάθηση / εκπαιδευτική διαδικασία των ενηλίκων που
συνεργάστηκαν ως μια ομάδα σε ένα επιμορφωτικό πρόγραμμα.

Συμπεράσματα
Τα χαρακτηριστικά και ο ρόλος του εκπαιδευτή ενηλίκων για να
ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες των ενηλίκων εκπαιδευομένων πρέπει
συνεχώς να καλλιεργούνται, να συμβαδίζουν με τα δεδομένα που προκύπτουν και να
αναπροσαρμόζονται με στόχο την αποτελεσματική μάθηση. Η παρούσα εργασία
ανέδειξε τα τυπικά και ουσιαστικά χαρακτηριστικά ενός σύγχρονου εκπαιδευτή ως
‘δεξιοτέχνη’.
Οι βιβλιογραφικές πηγές κατέδειξαν τον πολυσύνθετο και απαιτητικό ρόλο
του εκπαιδευτή που πρέπει να μετασχηματίζεται, να είναι ευέλικτος και να
ανταποκρίνεται στις ανάγκες των εκπαιδευόμενων. Προσωπικά θεωρώ ότι ο ιδανικός-
πρέπων εκπαιδευτής έχει εξατομικευμένα γνωρίσματα ως προσωπικότητα τα οποία σε
συνδυασμό με την επαγγελματική του εμπειρία, την συνεχιζόμενη επιμόρφωση και
την αξιολόγηση του επιτυγχάνει την θετική στάση και ευρεία αποδοχή του
ανδραγωγικού του ρόλου.

5
Βιβλιογραφία
Αθανασίου, Α. Δρ.Μπαλντούκας, Α., Δρ.Παναούρα,Ρ. (2014). «Εγχειρίδιο προς τους
εκπαιδευτές ενηλίκων: Βασικές Αρχές Διδασκαλίας Ενηλίκων που ανήκουν σε
ευάλωτες ομάδες πληθυσμού», Λευκωσία: Έκδοση Πανεπιστημίου Frederick
Γιαννακοπούλου, Ε. (χ.χ) «Κεφάλαιο 7: Ο ρόλος του Εκπαιδευτή Ενηλίκων», ΕΑΠ,
Εισαγωγή στην Εκπαίδευση ενηλίκων ΤΟΜΟΣ Δ, Εκπαιδευτικές Μέθοδοι-
Ομάδα Εκπαιδευομένων σελ.299-313.
Κώστογλου, Ε. (χ.χ). «Δια βίου μάθηση και εκπαίδευση ενηλίκων», Κέντρο Ελληνικής
Γλώσσας: Διαδρομές στη διδασκαλία της νέας ελληνικής.
Λευθεριώτου, Π. (χ.χ). « Η εκπαιδευτική διεργασία στην εκπαίδευση ενηλίκων»,
Αθήνα: Υπουργείο Εθνικής Παιδείας & Θρησκευμάτων, Γενική Γραμματεία
Εκπαίδευσης Ενηλίκων.
Μάνθου, Χ. (1999). «Το παιδαγωγικό πρόγραμμα του Freire» Ιωάννινα: Διδακτορική
διατριβή: «Η εκμάθηση της πρώτης ανάγνωσης και γραφής σε ενήλικους
οργανικά και λειτουργικά αναλφάβητους».
Μουζάκης, Χ.(2006). «Εκπαίδευση ενηλίκων: 9. Τεχνικές εκπαίδευσης ενηλίκων από
απόσταση και ο ρόλος του εκπαιδευτή», Αθήνα: Υπουργείο Εθνικής Παιδείας
& Θρησκευμάτων, Γενική Γραμματεία Εκπαίδευσης Ενηλίκων, Ινστιτούτο
Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων.
Παπαγεωργίου, Κ. (2008) «Η εκπαίδευση και τα μητρώα εκπαιδευτών ενηλίκων στην
Ελλάδα», Μεταπτυχιακή εργασία, Θεσσαλονίκη: Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
Πετκοπούλου, Ε. (χ.χ). Το προφίλ του εκπαιδευτή ενηλίκων στη σημερινή
πραγματικότητα: Το παράδειγμα της επιλογής ενός εκπαιδευτή ενηλίκων στα
πλαίσια του προγράμματος «Αγωγή και φροντίδα βρεφών και παιδιών
προσχολικής ηλικίας», στο 10ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου,
Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου.
Rogers, A. (1996). «Η Εκπαίδευση Ενηλίκων», Μτφ. Παπαδοπούλου Μ, Τόπρου Μ.
Αθήνα: Μεταίχμιο.1998
Τσιμπουκλή, Α. (2012). «Δυναμική Ομάδας και Επικοινωνία στην Εκπαίδευση
Ενηλίκων», Αθήνα: Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ.
Τσοποζίδου, Λ. (2014). «Το επαγγελματικό προφίλ του εκπαιδευτή ενηλίκων στην
Ελλάδα: ζητήματα ανάπτυξης δεξιοτήτων τους στο χώρο εργασίας»,
Θεσσαλονίκη: Διπλωματική Εργασία, Α.Π.Θ., Φιλοσοφική Σχολή.