‫اّلمف ضا لف ِ ِف تنپف وف وشم‬

‫ڈارٹکف لگف نسحف ولبچف ‪،‬االسلف آابد‬

‫‪Abstract: This paper aims to find out preaching of Mullah Fazul regarding power of Unity and‬‬
‫‪brother hood of people. Poet treat brother hood as the final stage of individual connectivity and‬‬
‫‪oneness. Patriotism is one of the milestones of brother hood. He also attempted to educate the‬‬
‫‪general populace importance of an independent Fatherland.‬‬

‫‪Mullah Fazul was a great poet of Historical Balochistan, through his verses he tried to teach the‬‬
‫‪Baloches what they had forgotten. He made them remember their glorious past. He inspired the‬‬
‫‪Baloches to break the shackles of slavery. The quality of Fazul’s verse is that it does not sadden‬‬
‫‪the reader; rather it urges them to action. Every verse is full of passion for life and arouses‬‬
‫‪patriotic sentiments.‬‬

‫پجر‪ :‬ا‬
‫ّا‬
‫نچ‬ ‫مھک‬ ‫الُمف ضا لف ِ ِف اشرئیف ‪،‬ولبیچف اشرئی ف ِ ِف کیف انچئی‬
‫ف ژپدر ِف ردولف زرگتف اںیف کیف ا ئیںف زبلایکنف ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬
‫ ِ‬ ‫ف ‬ ‫ے‬ ‫ف دود‬ ‫ںی‬ ‫ف ا‬ ‫م‬ ‫ف ‬ ‫آ‬‫ف ‬ ‫ہک‬ ‫ف ‬ ‫ے‬ ‫ف رہب‬ ‫ف ‬ ‫ںیئ‬ ‫ف اہب‬ ‫ےب‬ ‫ف ‬ ‫ں‬
‫رہتےف ہکف آیئف ِ ِف اہتف رکانینف ف پر ُف ِف اسیتشچف ڈمیف وھارف اتن۔آیئف اشرئیف اہتف ولبچف ِ ِف دودامینف زدنف ‪،‬ف اچرگدیف میئل‪،‬ادہیف پریف راھیئد ُف ِف ایھك ُف ِف ‬
‫واھگف ِ ِف درومشف وھارف اتن۔ف المف ِ ِف اشرئیف اہتف ولبچف ِ ِاوتس‪،‬ف واھگف ‪،‬ف ویش ُف ِف یمگف اممف اتن۔ایچہکف آف یئف ِ ِ ف اشرئیف ولبچف رایجف زدنف ِ ِف درتپف وگگنف ‬
‫اںیف اتکےب۔ف ‬
‫ت‬ ‫تگ‬ ‫ی‬‫ئ‬‫نچ‬
‫المف ضا لف ِ ِف ایسیلف وگںف ا ںف راےج َف ِف اتف ہکف آف ف ویتف دود ُف ِف ردیبگف ‪،‬ف وقك ُف ِف رقارف ‪،‬ف زابم ِف رسف َ ِف اوش َف ِف راف ہچ َ‬
‫ف زدن ِف گف ارزتشف دتن۔ف ابزف ‬ ‫ِ‬
‫ف اچرگد ِف زدنف وگازگنیف ِ ِف راہاین ف ف رہپزیگ ف ہپف ولبچ َف ِف ابتیہف وبگتف ےلبف ف راجف ِ ِف کمھف ابکس َف ِف ف ایشیف رپواف ہنف رکگت ُف ِف رایجف زدنف ‬
‫َ‬ ‫ردن ِف اےف راجف ِ ِ‬
‫َ‬
‫تگ‬ ‫ت‬
‫راھیئدف رہپزیگتف اتنف ۔شیہک َف ِ َف ردنف المف ضا لف دویمف ف رسوکف ُ ِف زانف دارںی ف ولبچف رمدلف اتنف ہکف آف ولبچ َف ِف را ف دوارف زدنف راھیئدف اسیچف ِ ِف ‬
‫وسجف دتن۔‬

‫ف ودھ ِ ف رایج ُف ِ ف سل ف پر ُف ِ ف امرتش ف ِ ِ َ‬

‫ف اینل ِ ف مھکمئیں ف قلعت ُف ِ ف ایسیل ف ف رباجہ ف امتین ُف ِ ف ویت ف رایجف ‬ ‫الُم ف اے ف رایتس َف ِ ف رش ف رسدپ ف ات ف ہک ف اسیتشچ ف لمع ف ِ ِ َ‬
‫ف وڑ ِ ف ارزتش ف دار ف اتنف ‬ ‫رکد ِ ِ ف ف درومش ِ ِ ف جہگیرری َف ِ ف گنک َف ِ ف وگں ف وھار ف ف ابزںی ف امھ ف ایمم ف اامتسین ر‬
‫ف پ ُف ِ ف ہکیل ف ہک ف آ ف ہپ ف ویتیگ ف اہجم َف ِکی ف اںی َ‬
‫دراشم ِ ف ہچ َف چ ُ ِ ف دپ ف ہن ف ۔تی۔آ ف ہچ ف ویت ف راج َف ِ ف ات ف ہن ف اتن ُف ِ ف ویت ف ودھ ف ِ ِ ف نزمف ‬
‫َ‬ ‫ف اھرت ِ ف الُم ف اے ف وڑںی ف ف رایتس ِ ِ ف ‬
‫دراشم ف ف وبت ف نک ف اتن۔ ف رپے َ‬
‫ف دتن ِف ف امںف آیئف ِ ِف اشرئی َف ِف ھمےف دپرف اتنف ہکف زبلاکنف ِ ِف یکنبف اںیف ومكف رمادف رمدامینف اینل َف ِف دویتس ُف ِف دوزوایھف ِ ِف ‬ ‫ُ‬ ‫نزنف تسچف ُ ِف اریاینف وگایھ‬
 ‫ی‬ ‫نچ‬ ‫ت‬
‫ف مف اتنف ایچہکف اشرئف اےف ربھ َ ِزاتنف ہکف رااجینف ف زدنف ِ ِاہتف ابزںیف ا ئیں ر‬
‫ف جہف ودیف ‬ ‫ف اھرت ِف الُمف ِ ِف رس ُف ِف وسجف رُپ َ ر‬
‫رہتش ُف ِف ریشگاینف ردولف اتن‪،‬ف ف رپے َ‬
‫تنبف ہکف آف الھف وھشف تنب‪،‬ف ہنف زامف اتنف ہکف ےئف ہپف نکف اتنف ۔ف اجلف وڑںیف اگلف جیگف ہبف زوراتنف ہکف آف یئف آرسف وجامف ہبف تنبف ۔‬
‫م گ‬ ‫ت ھمی ت‬
‫ئ‬‫ھ‬ ‫ھ‬
‫ف رس ِ ف ویت ف لقع ف و ف زاتن ف اکررمز ف ہمف ‬‫ف ودھ ِ ف رشتعی ف ِ ِ ف ف را شوین ف ش ف اتن ف ہک ف رمدل ف وت َف ِ ف را ف ل ف ہب ف دارتی ف ُف ِ ف ف ا ّوك َ‬ ‫ف اے ف وڑںیئ ف اجنجالین َ‬
‫گ‬ ‫گ‬ ‫گ‬
‫ک۔ ف بلکں َ ِ ف امھ ف اکر ف ِ ِ ف رسدپ ُف ِ ف دلب‪ ،‬ف زانر ف ُف ِ ف ف ویت ف تگنس ُف ِ ف دوزوااھں ف ف وگں ف رس ف و ف وسج ف ہپ ف ک ُ ِ ف ہپ ف اچرتی ف ُف ِ ف ونں ف ویت ف زاتن َف ِ ف اکر ف ہب ف دنبتیف ‬
‫گ‬ ‫ت‬
‫اچپرتیف ہکف اجلف کشک ُف ِف راہف رشف رتف اتن۔ف ف ایچہکف اہجمف دنگںیئف رمدامںف ابزںیف دہج ُف ِف اجنجالںف دپف ف اجوراینف گیشف ُ ِف ویگاریف ِ ِف راہف درگیئگف اتنف ُف ِف ‬
‫ف اوابداگم ِف اھكف داگتف اتن۔ربےف ربےف ےبف رس ُف ِف اپدف اںیف رس ُف ِف وسج ُف ُس ُف ِف ےبف اپدیئگف اںیف دراہ ف نکف اتنف ےلب ف آیئف رساف مھف اچف ر ُ ِف ‬ ‫َ‬ ‫ویت‬
‫ف وڑ ِف اتن۔ ف ‬ ‫ف ‬‫ے‬‫م‬ ‫ف ولٹف ےئکف زاتنف ہکف ھمےف اجورف ِ ِف گی تشگواریف ِ ِف راھیئدف ھ‬
‫ی گ‬
‫اپتسف گنک‬
‫َ‬
‫ت‬
‫ےسک َف ِف راف رس ُف ِف وسجف دئف ِ ِف امانف اتنف ےسک َف ِف راف رشوف وجاںینف راھیئدےف ف وگشگف ‪،‬زباںف ےسک َ ِف وگںف یکینف ےف گنکف اتنف ۔ےلبف ابزف رباںف وچشف ‬
‫۔تیف ہکف رمدلف ھمےف ااسحم ُف ِف یکین َف ِف ارزتشف ہنف دتنیئ۔ف "ف ابزںیف رمدےمف ف ویتف رتسمِانیینف تنپف وف وساجں ف وگدشارف اتن ُف ِف آاھانںف لوبكف نکف ‬
‫گ‬
‫ھی‬
‫اتن ُف ِف آاھینف رساف اکرف نکف اتنف ہکف رچیشی َف ِف آاھانںف ضادیئگف رتیس۔ف اگںف زوںیتف ضادیئگ ف ِف ہمف ۔تیف ف ڈگاںف دراجف دمںیتف ضادیئگف ںف ‬
‫م‬
‫ت‬ ‫گ‬
‫وت ِف داانف رسدپف تنب ُف ِف کیف وگےشف ھشکف نکف اتن ُف ِف ‬
‫َ‬ ‫ف ‬ ‫ہچ‬ ‫ف ‬ ‫ں‬ ‫را‬‫ف زان‬ ‫ف ردن ِف وچشف مھف ۔تیف ہکف انرسدپںیئف رمدلف ہچف وت َ ِف رتسم ُف ِ‬ ‫۔تی۔ف ےلبف ابز َ‬
‫ت‬
‫دویم ف وگش َف ِ ف شک ف اتن ف ۔ ف تنپ ُف ِ ف وسج ف ِ ِ ف یکنب ف اںی ف مکشد ف دویم ِ ِ ف راھشوین ُف ِ ف راتس ف اںی ف راہ ف ِ ِ ف رسا ف آرگ ف اتن۔ ف رچیشی ف ہچ ف دویم َف ِ ف را ف ضادیئگف ‬
‫ھ ت‬
‫رتیس۔ف ادیاف اھںیسف ربھف میشف اتنف اگںف ےسکف تنپف دتنف ڈگاںف زباےنف آیئ َف ِف راف بھ ُف ِف واےگھف تسھ‪،‬ف آیئ َف ِف راف وگںف وتف رہمف اتن۔‬
‫)‪(http://www.express.pk/story/79362 :access date 12/11/2016‬‬

‫گ‬
‫وکاتف زاتنف اںی ف رمدلف رھف ودھ َف ِف ھمےف وپہف ۔تی ف ہکف آاھینف زدنف راھیئدف رشف اتن ُ ِف آف ّّسکف وسج ف ِ ِف مھئاجف ہنف اتنف ےلبف داانںیئف رمدلف رھف ودھ َف ِف ‬
‫ف رس ِف وسج‬ ‫ہک‬ ‫ف ‬ ‫گت‬‫ف وب‬ ‫ف دئ‬ ‫ر‬‫ف زو‬ ‫ا‬ ‫رس‬ ‫ف ‬ ‫ِ‬
‫ ِ‬ ‫ف ‬ ‫ربھ‬ ‫ف اے‬ ‫اہت‬‫ف ‬ ‫ین‬‫ف اتکاب‬ ‫ین‬ ‫ف آزام‬ ‫ہ‬ ‫اھرت‬ ‫ف ‬ ‫ے‬‫م‬ ‫تحیصنف ِف وگدشاراتنف ِف امھف تنپف ِف وشم ِف ہچف ف راھشتوینف زوراتن۔ف ھ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ت‬
‫وگدشارگف ہبف تنبف ‪،‬ف ہچف آاھںف راھشوینف رگگف ہبف ۔تی ُف ِف ونںیکف اوابدگف ِھئلف ہپف نکف اتنف ہکنف داانف ہبف ۔تی۔ف ‬

‫‪2‬۔اشرئیےئچ؟ ا‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫گت‬
‫ِ‬
‫ف اسھب ِ‪ ،‬ف ہپ ف زاتن ف ف اگك ف ِ ف رپدنبگ َف ِرا ف ف ئر ف ‬
‫َ‬ ‫ِ‬
‫ ِ‬ ‫ف ‬ ‫ر‬ ‫ف اگولا‬ ‫ےلب‬‫ف ‬ ‫۔‬‫ف ‬ ‫تن‬ ‫ف ا‬ ‫ر‬ ‫ف ئ‬ ‫ہ‬‫ف ز‬ ‫ ن‬ ‫ف ‬ ‫ِ‬
‫ ِ‬ ‫ف ‬ ‫ی‬ ‫رئ‬ ‫اش‬‫ف ‬ ‫ ِ‬
‫ُ‬ ‫ف ۔تی‬ ‫گ‬ ‫ش‬ ‫زیچے ف ِ ِ ف زاگن ُف ِ ف اجپرگ ف َف ِ ف را ف اشرئی ف ‬
‫ی‬ ‫ت‬
‫ف جہف ودہی ف زِرد ِ ِف ‬
‫ف اھك ِف دتنف ہکف ےمہ ر‬ ‫گشگف ۔تی۔ ف ےمہف رپدنبف ف امرتش ُف ِف واھگف ِ ِف دنت َف ِوگںف دنبوکف اتنف ُ ِف ولی‪،‬ف واعق‪،‬اجور ُف ِف اجورا كف ِ ِف َ‬
 ‫ت‬ ‫شتہم گ‬ ‫ِ‬
‫اتراں ُص ررنی ف اتی ف ڈگاں ف ف ریشک ُف ِ ف ربادہارںی ف ولْز ف ‪،‬اگك ف ِ ِ ف درومش َف ِ ف نت۔ ف ےمہ ف دروشپںیک ف اگالین ف رپدنبگ ف ِ ِ ف انل ف اشرئی ف اتن۔ ف ف ئرف ‬
‫ت گت‬
‫ف ئف شگف ہنف تنبف ۔ف ‬
‫ف درومش ِف ف دتن ُف ِف استنچف ۔ف ںاھکں ُف ِف رکوڑاںف اگكف رپدنبگف وبگتف اتنف ہکف آ ر‬ ‫َ‬ ‫ایھك ِف ف راف ف ولزاینف ‬
‫َ‬

‫ر ِف دتن ُف ِف ویتف امرتش ُف ِف مچف ‬ ‫ْ‬

‫ف اجگم ِف گ َ‬
‫َ‬ ‫ف دبایلم ِف ولزاین‬
‫َ‬ ‫اشرئف ویتف 'دُ''ااسحس"ف ‪،‬ف بز‪،‬گ‪،‬ف ویتف اچرگد‪،‬زباںف شک ُف ِف انہپت َف ِف ودیف وب ْوںیکف یٹم ُف ِ‬
‫تگ‬ ‫ت‬
‫ددیاانں رریف درومشف دتن۔ف ااسنمف رہف ودھ َ ِف ردرت ِ ِاسشںف دنگتیف وف اچرتی ُف ِف ونکف ونںیکف ےئف آںف وجڑنیف اتیف ف اس تشف ہانیف ‬ ‫ی‬‫ئ‬‫ش‬

‫ف اپرار‪،‬پ ُف ِف ایھالانںف دراشمف نکف اتنف ۔ف ایھكف ِ ِف ‬

‫ر‬ ‫اتیف ےمہف وجڑتشی ُف ِف اس تش ِ ِف لمعف ِ ِف اچر ُف ِف اپتسف ِ ِف راہف ِ ِف ودھ َ ِف ابزںیف رمدےمف ویتف زرد ِ ِ‬

‫دراشین ف ِ ِ ف راہ ُف ِ ف راہ ف ات ف ات ف تنب ف ےلب ف زبلاکن ف اکر ُف ِ ف اشرئ ف ہچ ف اگدی ے ف رمدامں ف گیش ف اسحس ف رت ف اتن ف رپے َ‬
‫ف اھرت ِ ف آویت ف ایھالانں ف اسیتشچف ‬
‫ت‬
‫ف رد ِدنبف ‬ ‫ِ‬ ‫ش‬ ‫ی‬
‫ف ئی ف اکابلین ف اہت ف امم ف نک ف اتن ُف ِ ف ون کار ف رداکن ف ِ ف درومش َف ِ ف ف ویت ف امراتشں ف ردیںیئگ ف وڑےیئ َف ِ ُ‬ ‫درومش ف دتنیئ ف ۔ ف اشرئ ف ویت ف بزاگبں ر‬
‫بک ت‬ ‫گ‬
‫ف وسرت ِ ف ویت ِ ِ ف دك ِ ِ ف اپراراں ف دراشمف ‬
‫َ‬ ‫ِ‬
‫ ِ‬ ‫ف ‬ ‫یقیس‬ ‫ف وم‬ ‫ف ِ‬
‫ُ‬ ‫سک‬ ‫ف انزکین‪،‬ر‬ ‫‪،‬‬ ‫ف ‬ ‫کن‬ ‫ف زریو‬ ‫ ےن‬ ‫ف ابز‬ ‫‪،‬‬ ‫ری‬ ‫ف اگن‬ ‫ف ِ‬
‫دئ۔ ف ودہے ف ہک ف ف ابزںی ف ازارے ُ‬
‫ش‬
‫نکف اتن۔ف ‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫ئ ُف ِف اشرئی َف ِف ہچ ف اویاکف رمدلف ِ ِف دكف ‬
‫م ِف وسادف ف اجپرگنیف اتن ُ ِف ر‬ ‫َ‬ ‫ف رمدام‬ ‫د‬ ‫ف رما‬ ‫ف ِ‬
‫ُ‬ ‫ك‬ ‫ف وم‬ ‫ِ‬
‫ ِ‬ ‫ف ‬ ‫ی‬‫ف اشرئ‬ ‫ف ِ‬
‫امںف اچرگدف َف ِف ابزںیف رمدامینف ایھكف اتنف ہک ُ‬
‫ر‬ ‫ف ئ‬
‫گ‬ ‫گ‬ ‫ھ‬
‫وشف ۔تیف ےلبف رچیشی َف ِف چف ف اےف وڑںیف اپدیئ ےف ہنف رتیسف ہکف رمدلف ِ ِف زدنف ِ ِف ہہت َف ِف گہیرریف ف ئ۔ف ڈارٹکف ایف ارئنیجنف راامجم َف ِف راف اپدیئگف دتنیئ۔ف ‬
‫گ‬
‫ودھہکی ف اشرئ ُف ِ ف ونیشکاراں ف ہچ ف زدنامم ف ِ ِ ف اتسبر ف گہیرر ُف ِ ف وجام ف رت ف ہن ف تنب۔اگں ف ےسک ف ِ ِ ف ایھك َف ِ ف ا ے ف ربھ ف راتس ف ف اتن ف ڈگاں ف ہب ف زاےن ف ہک ف آ َف ردف ‬
‫ت‬
‫اتن۔اشرئیف ِ ِف ارزتشف ِ ِف ابرواف ابز ُف گشگ ُف ِف ف ونہتشف گنکف وبگتف ۔ف ا ےف درتگ َف ِف کیف اثمےلف شیپف گنکف ۔تیف ہکف وگدشاروکف ُف ِف واونکف وپہف ‬
‫ھم‬
‫ہبف تنب۔ف ونزد یف رکمف ِ ِف اندمارںیف اسسنئف زاتنف ف اچرسلف ڈارومف ہکف ف درمییئ ِ ِف ابرواف آیئف ِ ِف ٹپ ُف ِف وپیلف اکرف ہکف زدنف وف اسزرایتف ِ ِ َ‬
‫ف ڑپ ِف یکنبف اںیف ‬
‫گ‬
‫ف اکف وچشف اتن۔ف ‬ ‫ارزتشف دارتیف ہکف ریپاںف رسیف آیئف ویتف شئگنے َف ِف ف دمنیف ےف راہف دات ہکف آیئف ِ ِ ّ ر‬
‫‪“Up to the age of thirty, or beyond it, poetry of many kinds, such as the works of‬‬
‫‪Milton, Gray, Byron, Wordsworth, Coleridge, and Shelley, gave me great‬‬
‫‪pleasure…But now for many years I cannot endure to read a line of poetry;…My‬‬
‫‪mind seems to have become a kind of machine for grinding general laws out of large‬‬
‫‪collections of facts…and if I had to live my life again, I would have made a rule to‬‬
‫‪read some poetry and listen to some music at least once every week…The loss of‬‬
‫‪these tastes is a loss of happiness, and may possibly be injurious to the intellect, and‬‬
‫”‪more probably to the moral character, by enfeebling the emotional part of our nature.‬‬
‫) ‪( Francis Darwin, 1892: 51-52‬‬
 ‫گ‬
‫لہ ی‬
‫"ف یسف اسكف ِ ِف رمعف ایف ف اہگنف ئیںف اسكف ردناف مہف اشرئی ِ ِف ابزںیف رہتےف ہکف آف اھینف اہتف ف نٹلم‪،‬ف رگے‪،‬ف وڈزورھتف ‪،‬ف وکرلجیف اورف ےلیشف ِ ِف اکرف وھارف اتنف ‬
‫گ‬ ‫گ‬
‫انمف ابزف دوتسف اتنتف ف ونںف ابزںیف ودھےف وگشف ہکف ش ف اشرئیف ِ ِف کیف ردےف مھف ہنف وئف ‪،‬ف ےلبف ینمف مج َگف امولدماریف ُف ِف اقوندف اینف نیشمف وجڑف ‬
‫ھ گ‬
‫ف وگدشارگ ِف ف ویتف زدنف ِ ِف ف ایملف اںیف ف رھبےف وجڑف ‬
‫َ‬ ‫کی‬ ‫ف ویمز‬ ‫ف ِ‬
‫ُ‬ ‫ی‬‫ف اشرئ‬ ‫گ‬ ‫ئ‬‫وبگتف ۔ف ونںف اہگف ش َف ِف ف د ےف زدنےف ہبف رتیسف ڈگاںف ش ف کمھف ف‬

‫ف وڑ ِف رمدلف ِ ِ ف بز‪،‬گف زنورف ۔تیف ‪،‬ف آیئف ِ ِف ذنہ ُف ِ ف اھسف ‬

‫نکف اںی۔ف اہگف اے ف بھف الھسف ہب ف ۔تیف ڈگاںف یکھف اںیف ف ودشیلف الھسف ہبف ۔تی ُف ِف ف اے َ‬
‫االخق َف ِف اتوامف رتیس۔"ف ‬
‫ت‬ ‫گ‬ ‫ت‬ ‫ی گ‬
‫ی‬‫ئ‬‫بک‬ ‫گی‬ ‫ئ‬‫ش‬
‫ف اھرت ِ ف ادیا ف ئرف ‬
‫َ‬ ‫ے‬ ‫رپ‬ ‫ف ‬ ‫‪،‬‬ ‫ف اگولارے‬ ‫ں‬ ‫ف ‬ ‫ز‬‫ف اب‬ ‫ف ِ‬
‫ُ‬ ‫ت‬ ‫ف انہپ‬ ‫ز‬‫ف اب‬ ‫دنب‬ ‫ف رپ‬ ‫۔‬‫ف ‬ ‫تن‬‫ف ا‬ ‫اگ‬ ‫ف وبو‬ ‫ز‬‫ف رم‬ ‫ر‬‫ف اک‬ ‫ر‬ ‫ف ئ‬ ‫ہتس‬ ‫ف وا‬ ‫ِ‬
‫ ِ‬ ‫ف ‬ ‫"‬ ‫ف رپدنب‬ ‫"‬ ‫ف اگك‬ ‫ں‬ ‫ف زابم ِ ف ف رپ‬
‫َ‬ ‫ولبیچ‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫ف ولزئ‪،‬ف ف امانف ِ ِ ف اسھب ف َف ِف ف الك ُف ِ ف ایوقت ِ ِف امکئ ف ف َ ِف گشگف ۔تی۔امں ف ولبیچ َف ِ ف الك‪،‬ف ایوقت ُف ِف رُمواردف ِ ِف امکویئںیکف ‬
‫ر‬ ‫اکررمزف گنکف وبواگف اتن۔‬
‫اندمارف رتںیف ف اشریئف الُمضا لف اتن۔‬

‫"زرارف آںف اسکم ُف ِف ےبف انںیمف اشرئف آینف یقیلختف ڈمیف ِ ِ ف وجانینف اابنرف ِ ِف وجڑف وبھگ َف ِف دپف نزمف انںیمف اشرئف ودی ف تنبف ودھف ِ ِف ‬
‫اجور ف اشرئ َف ِ ف را ف لیھ ف دتنیئ ُف ِ ف اندمار ف نک ف اتن ف زباں ف نزںین ف اشرئ ف وبھگ َف ِ ف رسیپ ف اشرئ ف ددھ ف ِ ِ ف یک ُف ِ ف وسرایں ف ہچ ف رس ف دپف ‬
‫۔تی۔ف اےف ربھف امل َف ِف راےتسف ہکف اشرئیف دھایئف دادےف زباںف ا ےف س ُف ِف الیقئف رھف یسکف وگراتسینف اںیف ےلبف دھاف ِ ِف اےف ‬
‫ت گ‬
‫دادف امھف ودھ َف ِف درپف ودھےف آےیئف وادنھف ِ ِف وگراف راجف ِ ِف زبلاکنف اساچینف نزمف اسکسف اںیف اس تشف ےف ہبف ۔تیف ۔ف ‬
‫ھ‬
‫چ ف ادھ ف ِ ِ ف اویل ف اشرئ ف نزم ف ُ ِ ف اندمار ف ہن ف وبگت ف اتن ف ےلب ف نزںین ف اشرئآم َف ِ ف ویت ف ویت ف ادھ ف زباں ف دور ُف ِ ف ابرگی ف ِ ِ ف رسوکف ‬
‫ل‬
‫ئکھگف ۔تیف ۔ف ہچف زانگن َف ِف ھمےف دورف رباجہف اتنف ۔‬
‫گ‬ ‫ت‬
‫نزںین ف اشرئ ف امھیئ َف ِ ف گشگ ف ۔تی ف ہک ف آ ف زابم َف ِ ف دلب ُف ِ ف رس ف دپ ف ہب ف ۔تی ف ‪ ،‬ف اشرئ ف ی ف ِ ِ ف ت نکاں ف ہب ف زاتن ف ‪ ،‬ف داان ف ‪ ،‬ف رس ف دپ ف ‪ ،‬ف رپاہ ُف ِف ‬
‫کی‬ ‫ئ‬

‫اشاگیئںینف رژمف ےف ِ ِوادنہف ہبف ۔تیف ‪،‬ف ویتف ادھ ُف ِف آویئاںیکف اجورف آںف رس ف دپف ہبف ۔تی ُف ِف آاھین ف دنگاچری َف ِف دپف ویتف ایھك ُف ِف ‬
‫ھکیلف آںف ویتف دنجف ِ ِف اشرئیف ِ ِف زابمف ِ ِف ربادھار ُف ِف زلمیف وگںیگنف ولزآینف ڑلف َ ِف اوچنف ہبف امکتیئف ہکف دھایئف دادف درااگنزف ہبف ۔تیف ُ ِف ‬
‫واونکف ہبف امرتیف ہکف اشرئیف وا دحایئف دادےف ‪،‬ےلبف دیبف ہچف دہج ُف ِف وکتشف ‪،‬ف ء مف ِف ُف زاتنف ‪،‬ف س ُف ِف الیقئ َف ِف ھچ سکف ضا لف ‬
‫ہنف ۔تیف زباںف نزںینف انںیمف اشرئف ہنف ۔تیف ۔" (لگنسح‪،‬ا‪2002‬ا‪:‬ا‪ )63‬ا‬
 ‫ت‬ ‫گ‬
‫ِںیف اشرئ ُف ِف راھشومف ہبف ‬
‫ودھےف الُمف ضا لف ِ ِف انلف دپ َف ِف کینتف ڈگاںف ایھك ف کیف اںیچنف اشرئےف ِ ِف تیمگ َف ِف روتف ہکف آف ف ابدیئف اتف ولبچف ِ ِف رتسمِ‬
‫ت‬
‫وبںیت۔ف ہپف رایتسف الُمف ضا لف َف ِف ادیبف ےئمف اشرئاںف ہچف د ے ھچف سکف رایجف اشرئف گشگف ِ ِف دک َف ِف رسف ہنف اتن۔ف ‬

‫ش‬
‫رھف ھررف ارتالف تنبف لین ُف ِف ف رپاف رمزںیف شھاب‬
‫رجنپ ُف ِف ااتسیدگف اَتنف ہچف رھف دایر َف ِف ےبف اسھب‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫گ‬ ‫ھل‬ ‫ش‬ ‫گ‬ ‫ت‬ ‫شھل‬
‫ف ابروہ ِف پگّف گنجف ابزف نزںینف زانریف ےیف ولٹف اتی‪،‬ف اےف اکرف اتگنف مھف ہپف اےف ‬ ‫دیسف اھیمش َف ِف " جہف اکر" ِ ِف اہتف ونش"ف جّہف اکرف ِ ِف اھچلین َ‬
‫ی‬ ‫گ‬
‫ومینم ِف رگام ف رت۔تیف ہک ف ف امراف آیئف ِ ِ ف کسف مکّ ف ہچلّف دتس ف کیئگف ُف ِ ف آف مھ ف یپکّ ُف چی‪،‬ف ہچف ےبف وادننںیگف ولھپام ُف ِف ایگنچںف ‪،‬ف ہپف دك ف ایت ف رکںیگتف ‬
‫َ‬
‫تگ‬ ‫ل‬
‫چّھاںف گیشیررف اتن۔"ف (اھیمش‪،‬دیس‪:2006،‬ا‪)22‬‬
‫گ‬
‫آیئف ِ ِف اکررمدف تکف اںیف ولزف ولبیچف زابم ِ ِف ف ریسآیپف ‪،‬ف اتتک ُف ِف مھکمیف ِ ِف وگایھ َف ِف دتنیئ۔ف الُمف ضا لف کیف انچئیںف ےبف درورںیف آدنیف ہکف ‬
‫آ ف ف ولبچ ف ِ ِ ف ف واھگ ف ِ ِ ف اجپر ف اتن‪ ،‬ف ولبچ ف ِ ِ ف زابم ف اتن‪ ،‬ف آیئ ف امرتش ف اتن‪ ،‬ف اچرگد ف اتن‪ ،‬ف ف رسڈاگر ف اتن‪ ،‬ف اپںیک ف رہم ُف ِ ف دویتس ف اتن‪ ،‬ف ربادھاریف ‬

‫ِ ِدرومشف اتنف اتن۔ف انکلبف امف ہکف تشگف نکف ہکف آف اویکف اںیف امھف آدکنیف اتنف ہکف آف رسمجف اںیف ولبچ َف ِف کی َ‬
‫ف رس ِف شیپف دارتی۔‬

‫‪3‬۔ف تنپ‪،‬ف رس ُف ِف وسج‬

‫ت‬ ‫ت‬
‫المف ضا لف ِ ِف تنپ ُف ِف تحیصنف ہکف آیئف ِ ِف وعشرف ِ ف ُگشےف ای ف امس ِ ف ِ ِف ردولف ُگشے‪ ،‬ف وادننگف اںیف اچرگدےف ِ ِف رموعمف تنمف اتن۔ ف ادیاف اّلمف ِ ِف تنپ ُف ِف وشم ف دوف ‬
‫رہباین ف اہت ف رہب ف گنک ف تنب۔ ف اّلم ف ِ ِ ف اگك ف اتفگر ف این ف ف اویل ف رہب ف امہ ف اتن ف ہک ف آراین ف اہت ف تنپ ف امم ف اتن ف زباںسر ُ ِ وسج ف اتن ف ‪،‬تحیصن ف اتن۔اہگف ‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫گ‬
‫ف ش ف وموضیع ف اتن ف ۔ ف ا ے ف شراین ف اہت ف اّلم ف ویت ف راج َف ِ ف را ف ف ف امدم اںی راہ َف ِف ‬
‫ریت ف اچری ف گنک ف ہب ف ۔تی ف ےمہ ف ربہ ف دراہ ف ک ف ہک ف ف ا ے ف دراںیھ ر‬
‫گی ت گ‬ ‫ت‬
‫ی‬‫ش‬
‫رامتیئ۔ اّلمف ِ ِ ف رس ُف ِف وسیجف اتفگراینف دویمف رہب ِ ِف اہتف امہف شروہارف گنکف تنبف ہکف آراینف اہت ف دورف دنگی ُف ِف شیپف وگیئ ف اممف اتنف ہکف ااشیینف اہتف ررںیف ‬
‫ت‬
‫ئف رعمویضف اتن۔‬ ‫ر‬
‫گت‬
‫گی‬
‫ف رس ِوسج‪،‬ف زاتن ُف ِف داانیئف ِ ِف ف زراگنف ِ ِ من ّجلے ف ‪،‬زراگنف رُپںیف منجّل َ ِف ہچف رُمواداینف ف در جگف ِ ِف اھ َ‬
‫رتہ ِف زان‪،‬ف پ ُر ِف ‬ ‫المف ضا لف ِ ِف اشرئی ُ‬
‫ت‬ ‫دتربف اکپرف ۔تی۔ ف ف دسپف ف ِف رُمواردف ف اینف درگیجگف ِف ہپف ابدیئف اںیف ویتف چتف ِف اتچف ِف رسجمئی‬
‫ف وڑے ِف ہپف نکف اںیف ۔ادیاف تنپف ِ ِف امانف راھشوین ف ِ ِف زورگف ‬
‫َ‬ ‫ں‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫گ‬ ‫کت‬ ‫ت گ‬
‫وباگف اتن۔ف رامئف ونککف رامئ َف ِف اتنف اجلف راہف ہپف ولبچف راج َف ِف وجامف اتن ُف ِف اجلف شکف اگر ُف ِف وگیباہف ک۔‬
 ‫ھ گ‬
‫‪3‬۔‪1‬۔ف رایجف میئایکف ِف ف پر‪:‬‬
‫ِ‬
‫گ‬ ‫ھ گ‬
‫ف رس ِف ابزںیف ف ونیشکاراںف ویتف ایھكف دراشمف تکف اتن۔ف اریادرگاینف ایھكف ف اتن ف ہکف الُمف ہچف وتف امف ویتف ‬
‫َ‬ ‫ین‬‫ف وشان‬ ‫ف ِ‬
‫ُ‬ ‫تنپ‬ ‫ف ‬ ‫الُم‬‫ف ‬ ‫ف ِ‬
‫َ‬ ‫تگ‬‫ف در‬ ‫یک‬‫ا‬ ‫ئ‬ ‫رایجف می‬
‫گنج ُف ِف تّداتںف ہچف ابزف ہنف وشف ات۔ف آیئف ِ ِف اشرئیف ِ ِف اےف انہپےتف رتسمںیف ومك ُف ِف رمادف رایجف وکییئ ُف ِف دزربادیلف اتف ۔‬
‫ت گ‬
‫"الم ف ضا ل ف ِ ِ ف ابرو َف ِ ف الغل ف ضاروق ف گشیت ف ’’ضا ل ف اویک َف ِ ف کی ف اشرئے ف ِ ِ ف انل ف ہن ف اتن ف ںیکلب ف کی ف وپرہ ف ںیئ ف دورے ف ِ ِ ف انل ف اتن ف کی ف رسںیمجف ‬
‫گ‬
‫رکپےف ِ ِف انلف اتنف کیف ونںیکف دبیلف ےیف ِ ِف انلف اتنف آیئ َف ِف وگںف ویتف اشاگیھںینف پر ُف ِف زانرںیف ش ّشا َف ِف ولبیچف اشرئیف ِ ِف داش ف رپاہ ُف ِف اشاگیئمف تکف ‬
‫ی‬
‫۔ ف آیئ ف ِ ِ ف دنبری ف ومك ُف ِ ف رماد ف ولبچ ف راج ف ِ ِ ف اہت ف وی یٹن ف یک ُف ِ ف اپتیک ف ِ ِ ف رباجہ ف دارگ ُف ِ ف وت ف امم ف و ف ت ف ِ ِ ف آورںیگت ف ان ف اپتیک ُف ِ ف ورسام ف گنج ُف ِ ف جراھںف ‬
‫گ‬
‫دنگتیف داںف کسف دپرف دف ۔تی ُف ِف ایھچكف کف ‘‘(وقعیبف اعلم‪)628 :2001،‬‬
‫گ‬ ‫ل گ‬ ‫تگ‬
‫ن‬ ‫ی‬ ‫ئ‬ ‫ِہ‬
‫کت ِ ھئات‘‘ ِ ِف اہتف ونہتشف کف ’’الُمف ضا ل ِ ِف انلف ہکف رگگف ۔تیف ‬ ‫ُ‬ ‫ف ‬ ‫ں‬ ‫ف ‬ ‫ ِ‬ ‫ف اشرعی‬ ‫ِ‬
‫ ِ‬ ‫ضا ل‬ ‫ف ‬ ‫الُم‬ ‫’’‬ ‫ف ‬ ‫کن‬ ‫ف ن‬ ‫ف درتگ ِف واہجف الغلف ضاروقف ویت‬
‫َ‬ ‫اے‬
‫گ‬
‫گ ِف روت۔الُمف ضا لف اویاکف کیف اشرعے ِ ِف انلف ہنف اِتن‪،‬کیف ونںیکف دبیلف ‬ ‫تی‬ ‫بکگی‬
‫ف اشرعی ِف ا ںف کیف رسںیمجف آوشےب ِ ِف م َ‬ ‫َ‬ ‫ہتف دوگلشف امںف ولبیچ‬
‫قی گ‬ ‫گ‬
‫م ِف ‬
‫َ‬ ‫ا‬ ‫ئ‬ ‫م‬ ‫ف ‬ ‫ف ردر ِ‬
‫ُ‬ ‫نیمی‬‫ف رد‬ ‫ِ‬
‫ ِ‬ ‫راج‬‫ف ‬ ‫ ِ‬
‫ُ‬ ‫ف تک‬ ‫م‬ ‫اشاگیھ‬ ‫ہ ِ‬
‫ُ‬ ‫ف رپا‬ ‫ش ‬ ‫ف دا‬ ‫ِ‬
‫ ِ‬ ‫ف اشرعی‬ ‫یچ‬ ‫ف ولب‬ ‫ف ِ‬
‫َ‬ ‫ف اسس‬ ‫نی‬‫ر‬ ‫زن‬ ‫‪،‬آیئ ِف وگںف ویتف اشاگیھںینف رکپ ُ ِف ‬ ‫ےی ِ ِف انلف اِتن َ‬
‫ھت‬
‫گ‬ ‫ش‬ ‫تی‬
‫ف دمی ِف آورت۔الُمف ضا لف ُ ںف اشرعےف ہنف وبگتف ںیکلبف کیف وھرتف دنگںیف اترخیف زاےتنف وبگت۔‪،‬ف راجف دوںیتسف زانےف ‬ ‫کی‬
‫ونںیکف م َے ِ َ‬
‫گ‬
‫وبگت‪،‬ف ولزف زاتن ُف ِف وکاےسف وبگتف ‪،‬ف جلف دارںیف ولبےچف وبگتف ۔ےئمف وقل ِ ِف اتر یکف وگرھف قیمیئاینف رھپزیوک ُف ِ دمی َف ِ آروک وبگت۔ےئمےبف ‬
‫دود ِ ردیباگین وتسم ُ ِلبمیس وبگت۔"(الغمافروق‪:2002،‬ا‪)22‬‬
‫روك ِ ےب ںیٹم ُ‬
‫ُ‬ ‫ایحںیل اتریخی‬
‫گ‬
‫"ف الُمف اپزكف ِ ِف اشرئیف ِ ِف اہتف ف روامم َف ِف ادیبف وقیمف اپتیک‪،‬ف ولبیچف ف ردر ُف ِف قیمئاینف رباجہف دارگ‪،‬ف وہری ُف ِف اجکییئف ‪،‬ف ہچف دژانمںف ریبریگیف زمل ُف ِف زورارسنیف ِ ِف ‬
‫تگ‬
‫ف اداریک ف اجنجك ُف ِ ف الکشمین ف تسچ ف گنک ف ِ ِ ف وسج ف رتیس ا۔" ا(ولبچ الغم افروق ‪،‬‬ ‫ُ‬ ‫ا‬ ‫ف اھرت‬ ‫ِ‬
‫ ِ‬ ‫ف ‬ ‫یتم‬ ‫ف الس‬ ‫ف ِ‬
‫ُ‬ ‫ینمی‬ ‫ف ا‬ ‫ی‬‫ف ودھ‬ ‫رھ‬ ‫ف ‬ ‫ہپ‬‫ف ‬ ‫ ِ‬
‫ُ‬ ‫ف ‬ ‫ف اوش‬ ‫دامی‬
‫‪:0822‬ا‪)63‬ا ا‬

‫تگ‬
‫ف اطمقب ِف روگف ِ ِف ‬
‫َ‬ ‫ین‬‫ف ولہا‬ ‫ِ‬
‫ ِ‬ ‫ف ‬ ‫گی‬‫ف ابر‬ ‫ف ِ‬
‫ُ ُ‬ ‫دھ‬‫و‬ ‫ف ِ‬ ‫ف اوش‬ ‫"المف اپزكف ِ ِف اشرئیف ِ ِف اہتف اوتس‪،‬ف اتیم‪،‬ف واک‪،‬ف دہج ُف ِوکتسش‪،‬ف آیہگ ُف ِف ژہاریف ویتف اپداینف رسا‬
‫وشم ُف ِف درومشف دنگاگف اکتنہ" (ولبچف الغلف ضاروقف ‪،‬ف ‪)37 :1982‬‬
 ‫ت‬ ‫گ‬ ‫گ‬ ‫ت‬ ‫ھ گ‬
‫ف ش ف ہچ ف ھموداف ‬
‫یمش ِ ف اے ر‬
‫َ‬ ‫اھ‬‫ف ‬ ‫دیس‬ ‫ف ‬ ‫۔‬ ‫ف ‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ف ‬ ‫ف تک‬ ‫پ‬ ‫ف اچ‬ ‫ف ِ‬
‫َ‬ ‫سل‬ ‫ا‬
‫ُ‬ ‫ف ‬ ‫ف ِ‬
‫ُ‬ ‫گ‬ ‫ئ‬ ‫گی‬ ‫ف در‬ ‫ف ِ‬
‫َ‬ ‫ی‬‫ف رسابز‬ ‫ف‬ ‫ارش‬ ‫ف ‬ ‫ہک‬ ‫ف ‬ ‫ر‬ ‫ف ش‬ ‫ے‬ ‫ف ا‬ ‫ِ‬
‫ ِ‬ ‫ف ‬ ‫الم‬
‫ّ‬ ‫ف ‬ ‫ ِ‬
‫َ‬ ‫ف ‬ ‫ر‬‫ف ژپد‬ ‫ِ‬
‫ ِ‬ ‫ف ‬ ‫ف پ‬
‫ر‬ ‫ِ‬
‫ ِ‬ ‫ف ‬ ‫یک‬ ‫ا‬ ‫ئ‬ ‫ف ھمے ف رایج ف می‬
‫ت‬ ‫گ ھ ت‬ ‫ت‬
‫ی گ‬ ‫تگ‬ ‫ش‬
‫ف شف ِ ِف ابرواف وگںف واہجف ارشفف رسابزی َف ِف رس ُف ِف وسجف گنکف ولٹف ےلبف ‬ ‫زرگتف ُ ِف ویتف اتکبف ھلجہف اکر َف ِف وھارف تکف ۔ف مے ر‬
‫ف شف ِ ِف لہج َف ِف ونشف ہک ر‬
‫گ‬
‫ونںف آف ودھف وگش۔ف ‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫ف بت ِ ف وگںف مھف دپف اتن۔ف المّ ف ِ ِاےف رایجف اتفگر ف ِ ِف نُبف پگف آوجںیئف ونطف اتن۔ ف اےف شرف اہگف ‬ ‫ف ش ف ِ ِرساحكف "ف گلگ"ف اتنف ُف ِف ولبچف ِ ِ َ‬ ‫اے ر‬
‫ھمی ت‬ ‫ت‬
‫رسیمج َف ِ ف واگنن ف ہب ف ۔تی ف ڈگاں ف ف ایشی ف وپہ ف وبئ ف رگام ف ہن ف ۔تی۔ ف آیئ ِ ِ ف گلگ ف گش ف ے ِ وگں ف دحا ف َ ِ ف ش ف اتن ف ہک ف وت ف رھ ف سک َف ِ ف را ف ف آوجںیئف ‬
‫ِ‬

‫گ‬ ‫م گ‬ ‫ھی گ‬
‫اانتگ ِف المّ ف ویتف گلگ َف ِف سبف کف ایچہکف آف رسدپف ۔تیف ہکف تکلممف ِ ِف آزادف ہنف وبئف ِف ِ‬ ‫ ِ‬ ‫ف ‬ ‫رس‬ ‫ف ‬ ‫ڈگ‬ ‫ف ‬ ‫ا‬ ‫د‬‫م‬ ‫ھ‬ ‫ف ‬ ‫۔‬ ‫ف داگت‬ ‫ہن‬ ‫ے‬ ‫ن‬ ‫ف تکف ےلبف امف ف راف ملک‬ ‫ڈیینف وا ئدف ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ھ ت‬
‫یکنب ف اںی ف ببس ف ان ف اپتیک ف اتن ف ۔ ف ف ربات ف ربات ف ِ ِ ف دژش ف اتن۔ ف رھ ف سک ف وت َف ِ ف ہچ ف دویم َف ِ ف رش ف رت ُف ِ ف ربز ف رتف اتن۔ ف رھ ف ےکی ِ ِ ف ایھك ف میش ف اتن ف آف ‬
‫ف دنس ِف مگف انیم‪،‬ف وشلف رسیف ‪،‬ف شیبف اکری‪،‬ف ےبف امسیئ‪،‬ف واریف ‪،‬ف زبیگ‪،‬ف دگنتیتسف ببسف ‬ ‫اھونادگف رتف اتنف ۔ ف المّف ف رسدپف ۔تیف ہکف الگیمف ‪،‬ف ےبف وینط‪،‬ف اہجین َ‬
‫گ‬ ‫گ‬
‫ف وت ِف راف ہچف ویتف ربات َف ِرشف رتف وپہف ۔تی۔ف ف درآدم َف ِف رس ف َ ِف وسارف کف ےلبف ربات َف ِف ہنف لینتف ہکف آف ازت ُف ِف آوسدگف ہبف ‬ ‫ےکی۔ف آف اشیف اتنف رھف سک َ‬
‫کت گ‬ ‫ِ ِ‬
‫ھمی ت‬
‫ی‬ ‫ش‬
‫۔تی۔ادیاف المّف ِ ِف ولکہف شف اتنف ہکف اہگف وسبف ولٹف ے ف اپتکف ہبف وبف ‪،‬ف رباتف رباتف ہمف تف ایچہکف یکف ودھف د ےف سکف رتاف اکرف ہنف دتنف انھتف ‬
‫ویتف رباتف اکرف دتن۔ف ‬

‫ف ربات ِف رگف یدی ُف ِف ف اکرفف اتن‬

‫َ‬ ‫"ف دوتسف دبار‬
‫دوتسف دبارف ربات َف ِف رگف ہچف انف ابورف اتن‬
‫گ‬
‫اعتبقف روےچف رباتف امپف ربات َف ِاکرف ک‬
‫گ‬
‫ف امك ِف ویتف رس ُف ِف رپاںف اگرف ک‬
‫وارتف ااگں َ‬
‫گ‬ ‫ّ‬
‫ّکسف ِ ِ َ‬
‫ف روچ ِف وگںف دباگیںف رِکداگرف ک‬
‫گ‬
‫سبف نکف اوف ضا لف ‪،‬درھف اِتف روےچف اگرف ک"‬

‫(اھیمش‪،‬دیس ‪:2006،‬ا‪)144‬‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ف شف ِ ِف ف ایھك َ ِف اےف ربھف دسکف ۔تی ُف ِف وگںف اکپیئ َف ِف گشگف ۔تیف ہک ف المّف ‬
‫ف ربز ِف ونہتشف اںی ر‬
‫َ َ‬ ‫ف ِ‬ ‫یشی‬ ‫ف رچ‬ ‫ہک‬ ‫ف ‬ ‫ے‬ ‫ر‬ ‫ف ش‬ ‫ھمےف درتگف َ ِف المّف ضا ل ِ ِف کیف د ے‬
‫گ‬
‫ولبچ ِ ِف رایجف اناپتیک َف ِف ہچف ابزف ہنف وش ُف ِف دلردف اتن ُف ِف دلف ہپف استھف کیف اںیف تحیصن َف ِف کف ہکف وتف امف وت َف ِف اپتکف ہبف ۔تی۔‬

‫ف رِباےت ِف کیئگف دارف ۔تی‬

‫َ‬ ‫''رِباےتف ف وگں‬
 ‫اصیبحف لقعف ے َ ِف روت ُف ِاگرف ۔تی‬
‫ِ‬
‫اکرپف ِ ِف ایسھگف ے ِف ولارف ۔تی‬
‫دژنمف رمداینف اکشرف ۔تی"‬
‫(اشدف ‪،‬ریقف‪)442 :2013 ،‬‬
‫ک ف ُ ِ ف َنف اِتن‬ ‫"اناپتیکف ِ ف یچف امُشرا ف َ ی‬
‫ّ‬ ‫َ‬
‫تگ‬
‫اری ُف شف روچ ُ ِ دنگف اں امںف ُداین َف ِف پشف اِتن‬
‫امںف کمھ رااجںف نُبف ںیتجف آاسںف پگف پگف اتن‬
‫گت گ‬
‫ِ‬
‫تم ُف ِتر ُف ِف َم ّچیف ُ ِف دویام ُف ِف رَسپف اتن "‬
‫ر‬
‫(اھیمش‪،‬دیس‪) 67-66 :2013،‬‬

‫ت‬ ‫گ‬
‫اےف ینم ف پںف زریف اِت ُف ِ ّ ر‬
‫ف شف ابورف نکف اِت‬
‫ہچف دك َف ِف ربااتںف کیئگ ُف ِف اتسکںف َدرف نکف اِت‬
‫نف ہکف ہچف ریپانیںف انِبےیف درگیف نکف اِت‬ ‫َ‬
‫ت‬
‫ُم ّّلف اتواانں َف کف ات ُف ِف اکراںف رشنکف ات‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫مھرر ُف ِف دویتس َف ِ َ‬
‫ف نف ہکف ہپف میس ُف ِف زرف نکف ات‬
‫وبرف وف اکابںف وگںف یگنجف ایتھراںف وگرف نکف ات‬
‫ف دپ ِامھف گنس ُف ِف رسف نکف اِت‬
‫دژنمف رمداں َ‬
‫(اھیمش‪،‬دیس ‪) 65 : 2013،‬‬

‫ف دوعیف ‪،‬ف رپتش ُف ِف رپوش َف ِف ہچف ابزف ‬

‫"المف ضا لف ولبچف راج َف ِف راف کیف ونںیکف پر ُف ِف ایھےلف شیپف دارتیف ایچف ہکف المف ضا لف ولباچینف وتف امف ویتف گنج ُف ِ ‪،‬‬
‫شئک‬
‫دكف رگام ُف ِف اکترسنف اتف ۔ف آف ویتف اچرگدف ِ ِف ولہمک َف ِف راف دہج ُف ِف وکتشف زباںف اکرف ِ ِف ں َف ِف دتنف ۔المف ضا لف ہپف زاتنف ویتف دپراچی َ‬
‫م ِف تنپ ُف ِف وشمف ‬
‫دتنف ۔‬
‫المف ضا لف دورف دنگںیف رمدلف ےیف اتف ۔ف ھمےف دورف دنگف ی‪،‬ف رسف دپ ُف ِف اجورف امسیئف ِ ِوسہبف َ ِآف ویتف دورف ِ ِف ٹم ُف ِف دبكف اںیف وجاراںف اچرتیف تنپف دتنف ہکف ‬
‫ویتف وااگھینف واہتسف دہجف نکبف اتی ایچف ہکف واھگ َف ِف ادیبف زدنف ِ ِف ابرو َف ِف پگف گنجف ہنف ۔تیف ایچف ہکف واھگ ُف ِف امرتشف زدنف ِ ِف زنجف ِ ِف زنبہف اتنف ۔" (لگ‬
‫نسح‪،‬ا‪2002‬ا‪62:‬ا)‬
‫ت گ‬
‫المف ضا لف رایجف امراتشںف رسف دپف اتنف رپےف اھرتہف آف گشیتف ۔‬

‫گ‬
‫"ردناں !ف ااگںف امشف اپتک ُف ِف اجکیہ َف ٹ‬
‫ّی‬ ‫گ‬
‫گ‬
‫تںیف ّگف وچف التراںف ےبف راہ َف ٹ‬ ‫ُر‬
‫گ‬ ‫َ‬
‫ف در ِف دتسف ف وکاتہ َف ٹ‬ ‫نف ہکف ہچف اشاھین َ‬
‫گ‬ ‫گ‬ ‫ّ‬
‫ف اشبرتںف وگاہف ٹ‬ ‫ُُپف اتسم ےف اتنف امں ّ‬
‫گ‬
‫وگریف امك ُف ِف جنگف ھچف سک َف ِف انلف دارف ہنف ک‬
‫گ‬
‫آہچف رمدےف ہکف ّدجواںف دجلارف ہنف ک‪.‬‬
‫گ‬
‫کیف ربےف یتسُس َف ِف ف دوربف وارف ہنف ک‬
‫گ‬
‫رمدلف داوا َف ِف ےبف د ِرچ ُف ِف ےبف وارف ہنف کف ‬
‫گ‬
‫ںیلکشف واب َف ِف ددیاگںف دیبارف ہنف ک‬
‫گ‬
‫اکسمںف امںف ڈااشلںیھف ف رُباںف آاترف ہنف ک‬
‫گ‬
‫سبف نکف اوف ضا لف اعالقںف سکف وارف ہنف ک‬
‫گ‬
‫اعںیلقف انھتف وگںف دس َف ِف ابزارف ہنف ک‬
‫گ‬ ‫گ ت‬
‫بیشگف وگںف وپالتف ِ ِف ڑکایںف اکرف ہنف ک‬
‫گ‬ ‫گ‬
‫ہکف دچ ُف ِف دمی َف ِف اشرئف دہگف ُگیئارف ہنف ک"‬
‫(اھیمش‪،‬دیس ‪) 68-67 : 2013،‬‬

‫گ‬
‫"دورف ھمےف ڈگ َف ِف رپف امشف کیئگف آرخف َ ِ‬
‫تنس َف ِف دنبف اتف دننف اتف ویتف ربااتینف وگر َف ِ‬
 ‫اےف ینمف وسج ُف ِف تحیصنف اتنف رسمج َف ِ‬
‫ھمرردف ِف انرمد َف ِف ابنف دنناف اتف ےبف مغ َف ِ‬
‫ش‬
‫ُ ھلف ہمف زامف اتف ہکف رمف اتف روےچف امل َف ِ‬
‫گ‬
‫ہکینف ہچف رضخ َف ِف اکدگےف گیئگف رمدل َف ِ‬
‫ف رل ِ‬
‫رباتف امھف انتف ہکف رماتںف ویتف ربااتین َ‬
‫انلف اشف اممف اتیف امںف اھجم َف ِف وچف ر مت َف ِ‬
‫وتوہ ُف ِف اتپںف وچف ردیمیف ردنامف نکف ات‬
‫اکلمںف اتف راجف ِف ُف اشاھںف وگںف وگرف دنگامف نکف ات‬
‫ہپف افتقف چمف تب ُف ِف ویتف گنس َف ِف رگامف نکف ات‬
‫انل َف ِف اگینم ُف ِف تشپف دپف ِف رفزدنامف نکف ات"‬
‫(اشدف ‪،‬ریقف‪)468 -466 :2013 ،‬‬

‫ھمرردف وگںف انرمداں َف نف دننےئف ےبف مگ َف ِ‬

‫گ‬
‫ےنف ہکف ہچف دھر َف ِف اکدگےف گِیئگف رمدل َف ِ‬
‫ِدكف ہن ّف ترالف ےئف ہکف رِمےئف روےچ ّف اّل َ ِ‬
‫رمدف امھف اَتنف ہکف رُمگتف اَتنف ربااتین َف ر َ‬
‫ل ِ‬
‫انلف اِشف اممف اِتیف امںف اھجم َف ِف وچ ُف ر مت َف ِ"‬
‫(اھیمش‪،‬دیس ‪) 65 : 2013،‬‬

‫‪ 2.3‬۔ہپف ولبچف راج َف ِف المّف ِ ِف سلف اںیف نیکس‪:‬‬

‫کی گئگ ت‬
‫اشرئف ِ ِف دتسف ئیںف شرف اینف اپتگس َف ِف ہچف کیف زیچےف دپرف اتنف ہکف آف کیف داان ُف ِف رسدپف اںیف رمدےمف اتف "المف ضا لف وچانف اھف اعںیمف رمدےف ‬
‫ف انکم ِ ف ذہتیبی ف دیچ ےف ‬
‫َ‬ ‫ات‪ ،‬ف البںیھ ف امدلارے ُف ِ ف زردارے ف ہن ف ات۔ ف ےلب ف آیئ ف زابم َف ِ ف آرئا ف ہچ ف اعںیم ف رمدے ف ِ ِ ف دنس َف ِ ف ربز ُف ِ ف ابال‬
‫ت گ‬ ‫گ‬
‫ہاھئیئگ۔ولبیچف دویام ُف ِف رمااگراینف اہتف المف ِ ِف رارںیف زابمف ِ ِف دامیف سکف ہنف اواتشگت۔ف الم ِ ِف رگام ُف ِف نیگنف اںیف زابمف زاتن ُف ِف زائف ِ ِف زابمف ات۔ف ‬
 ‫ت گ‬ ‫گ‬
‫رہداےکنف ہکف آیئف َف ِف دراتکف ات۔ف آیئف اہتف ء م ُف ِف دیگیف زائف ِ ِف (‪mods w klof‬ف )ف ِ ِف ّ‬
‫زرےف چكف اگنجف ات۔"ف (وادحزبدار‪:2002،‬ا‬
‫‪10‬ا)‬
‫َوسپف ےئف واب ِف گے‬
‫رَتےئف ابز ِ ّف گےئ‬
‫(اشدف ‪،‬ریقف‪) 466 :2013 ،‬‬

‫گ‬ ‫گ‬ ‫گ‬

‫المّف ویتف دوںیئف اگالینف اہتف ویتف دپراچیںف ویشارف کف ہک ُف ئف ہبف ۔تیف ‪،‬ف ویشارف ہبف ۔تی‪،‬ف کیف اجےھ َف ِف اجہ ُف ِف وجدف ہمف ۔تیف ۔ف آف راجف ہکف وئف ُ ِف وابف ‬
‫وگّلف ڈگاںف ابزںیف ف زیچےف دنگےف ‪،‬ف لیھف کینے‪،‬ف وپہف ُ ِف رسدپف ‬ ‫اتنف آاھینف واھگ ُف ِف امرتش ف ولیپف ہنف تنب۔ف اگںف وتف ہچف ویتف دنھف َ ِف درف ےپکف ف اہجم َف ِف ّ‬
‫ےئب‪،‬ف رپف ویتف ف وااگھینف ولیپیئ َف ِف ہپف وشادنت ُف ِف راھیئدف استچف کینے۔ف ‬
‫ت‬
‫"ونکف کی َف شف امےھف ہنف اِتن‬
‫تگ‬
‫ُشیف راےھف ہنف اِتن‬ ‫ُرگنف ا ِ ر‬
‫ُکلمیرہپف َھر َءف اکےھف ہنف اِتن‬
‫دئتف ہپ َ‬
‫ف ونک َر ِف زاےھف ہنف اِتن"‬
‫(اشدف ‪،‬ریقف‪)354 :2013 ،‬‬
‫ت‬
‫المف ف ضا لف ِ ِف ربز َف ِف ونتشف اںیف اگالںف ہچ ف آیئف ِ ِف ف ایھك ُف ِف پر ِ ِف رایتسف ِ ِف وشمف رتیسف ہکف ابدیئف اںیف ف ولبچف ویتف اکراینف اہتف مھف گشادی ف ایبراتن ف ُ ِف یکین ُف ِف ‬
‫ت‬ ‫ی‬
‫ہت ِف اےف مھف دپرف ‬ ‫َ‬ ‫ف ‬ ‫راین‬ ‫ف ش‬ ‫دبیف جپف ایبرف اتن۔ف ف اجنجك ُف ِف جراھینف گیش ُ ِف ویگاریف َ ِوگںف مھف دپف اںیف اگمگیجاںف ہبف نکف اتن ۔ف ادیبف رچیشیف المّف ف ویت‬
‫اگنکف اتنف ہکف رسف زوریف ہمف نکف اتف ‪،‬ف لقع َف ِف اکرف ہبف دنبتی‪،‬ف امھف راہ َف ِف اکرف رمزف ہبف نکف اتف ہک آ ف آرسے َف ِف رسف ہبف ۔تی۔ف لہج َف ِف ونہتشف اںیف اویلف ‬
‫گی ت گ‬ ‫ھ‬ ‫ت‬
‫ی‬‫ش‬ ‫ِ‬ ‫م‬
‫ف شف اینف اچرگ َف ِف ےف دپرف وباگف اتنف ہکف اّلمف ڈگف رسیف انکیٹولیج ُف ِف اوزارف ِف ررف ونمرگف اتن۔‬ ‫اچرںی ر‬
‫زاكف ااگںف ایلص ُف ِف وجامف امےت "‬
‫وبرف ااگںف رُپف وشف ق ُف ِف نزمف وگاےت‬
‫گ‬
‫ئف رتسف زیت ُف ِف لپ ُف ِف وساغےت‬
‫رپف ولبچ َف ِف وتکپف بجعف رباےت‬
‫ف وقل ِ‬ ‫َکف ہب َف بف اِتی َ ر‬
‫ف پف ہپف اچر َ‬
‫م ّ‬
‫ف ادنال ِ‬
‫َ‬ ‫اَ ّویلف ہپف َھ رربگیں ُف ُگ‬
 ‫ف اگل ِ‬
‫ف ُس َ‬ ‫دویمف ہپف وگالین ُ ّ‬
‫ف زمھ ِ‬
‫یمیسف ہپف ریشازیف زَمم ت َ‬
‫فَل َشھ‬
‫م ِ "‬
‫کف َ‬ ‫اچریمف ہپف آوگسارںیف َ‬
‫ُ‬
‫(اشدف ‪،‬ریقف‪)347 -346 :2013 ،‬‬

‫"ف وتف گِند ُ ِف اتسےئف وتف را‬

‫ہنف انشسف ےئف زابمف ِ ِ َ‬
‫ف دکر ِ‬
‫زوراکف وچف وتںیف رھف دنچ َف ِ‬
‫گ‬
‫ابز ِف انف امںف ایگںیب َ‬
‫ف دنم ِ''‬
‫(اھیمش‪،‬دیس‪) 151 : 2013،‬‬
‫"وگدشارہکف ربھف دارف ےئب‬
‫تگ‬
‫ھشتف ےئف ڑگاف اچرف ےئب‬
‫وپالتف ورےئف اسرف ےئب‬
‫ادنوہ ُف ِف امگںف ابرف ےئب‬
‫ردن ِف رشّف ربھدارف ےئب"‬
‫َ‬
‫(اھیمش‪،‬دیس‪) 155 : 2013،‬‬
‫‪4‬۔المّف ضا لف ِ ِف وگشیپںیئف وگںیئگنف تنپ‪:‬‬

‫المف ضا لف ِ ِف زابمف دلبیف ےبف درورف اتنف ۔آےیئف اشرئیف ِ ِف اہتف ء مف ‪،‬زاتن ُف ِف ولزاینف ربادھاریف ہچف درااھںف اتف اتنف ۔المف ضا لف ِ ِف زاتن ُف ِف امسف ِ ِف ابرواف ‬
‫گ‬ ‫ت گ‬
‫وادح ف شخب ف زبدار ف گشیت ف ’’الم ف ِ ِ ف اگنہ ف ہچ ویت ف ودھ ُف ِ ف ابرگی َف ِ ر‬
‫ف دی ف ات ف ۔ ف اے ف پگ ف ِ ِ ف دلیل ف الم ف ضا ل ف ِ ِ ف رئیش ف اتن ف ہک ف آایئ ف اسکس ف کی ُف ِ ف مینف ‬
‫بک ت‬
‫دساسكف رسیپف آؤںیکف زامگنف ِ ِف تسچ ُف ِف اریام َف ِف ویتف رژمف ِ ِف آدکنی َف ِف شف رکگتف ات"ف (وادحف زبدارف ‪،‬ف ‪)51 :2008‬‬
‫گ‬
‫اںیچنف ابریف ف ےیکینتف ینمف وھش َف ِ‬
‫ج‬
‫زَ مھف َ ئیںف َمرداانںف رگف اتنف وگش َف ِ‬
‫ت‬
‫ش‬
‫ف وھش ِ‬
‫َ‬ ‫اچکب ُف ِف ھماتف اشف رَبف اَتن‬
 ‫گ‬
‫دیق ُف ِف َشھ َبندف َٹف ےبف ویتف َ‬
‫ف وکش ِ‬
‫ھ‬
‫َ‬ ‫َ ج‬
‫ف شیم ِ "‬
‫َ‬ ‫تنب‬ ‫ف ‬‫ل‬ ‫ف پںیف ‬
‫رَسف زَمم ر‬
‫(اشدف ‪،‬ریقف‪)212 :2013 ،‬‬
‫کس‬
‫ھےف ونںیکف ہپف ڈگاگیںف االتف انکں‬
‫ت‬
‫لگف لگ َف ِف اشدیف ہکف ش ف وکكف ِف شھاداتف انکں‬
‫ُک‬
‫ف اخکف راسالتف انکں‬ ‫جلف عیئاںف رتتبف ِ ِ ِ‬
‫گ‬
‫اَرمف ِف اشںیھف رکداگرف اتنف ریچ ُف ِف رسف ایسبرف ک‬
‫گ‬
‫رمد ِف انرمدف ِ ِف اپسیھف واہلف ُ ِف دمچارف ک‬
‫َ‬
‫گ‬
‫ریپف رمدںیف آبز َف ِف ادنرف اھجمف اپدارف ک‬
‫گ‬
‫ونوجاںینف ونگُلم ُف ِف وناتھںف اواگرف ک‬
‫گ‬
‫دردف دنماںف دگنتتس ُف ِف اجمف کسّف امیبرف ک‬
‫گ‬ ‫گ‬
‫وبرف ِ ِف ف وانراںف دگا ُف ِف دسف ایپدگف وسارف ک‬
‫گ‬
‫ُھلکےف وسچف اتی ُف ِف مھف ونںیکف دےھف گُلزرارف ک‬
‫گ‬
‫انگیبےھ َف ِف ہپف دتسف ِف زااملںف اسگنسرف ک‬
‫گ‬
‫ابداشاھںف رسوگنں ُف ِف اناسکرف رسدارف ک‬
‫گ‬
‫درف مگ ُف ِف دشتف الکتف ِ ِف واہج َف ِف راف ف اھاسکرف ک‬
‫گ‬
‫رکزگاںف ادنرف انکر ُف ِف وتایتںف اھاسکرف ک‬
‫گ‬ ‫گ‬
‫وارف کف "اقروم"ف اسمالںف "اسلفمں"ف دااترف ک‬
‫گ‬
‫ف وتام ِف مکف وتاراںف الکئ ُف ِف اندمارف ک‬ ‫مک ُ‬
‫شکف اگتف جمئاںف رسے‬ ‫اعالقںف ش ّشاف نکف اتف ہکف ّ‬
‫گ‬
‫ف ترے‬ ‫رپاشنمف دیپاگف ہنف ۔تیف اموکتہف ُ ِف ربزںی ُ‬
‫م گ‬ ‫گ‬
‫اکںیمئف رااجںف ہنف میئگف کیف امکںیشف ِھیررے‬
‫ےنف بسنف دارف اتیف تشُپ َف ِف ےنف کبیھیں رکشلے‬
‫ف انسک ِف ےبف رسدرے‬
‫ُ‬ ‫اھیمکف دتنف ومابجںف ‪،‬‬
 ‫مھف وجابف اتنف واہج َف ِف وگںف زرف رھدیںیف ونرکے‬
‫ابداشےھ َف ِف ‪،‬ف وت َف ِف راف رُبزف کیلف اتیف زبرگے‬
‫ومامسںف وھرےف ہنف وگاراتیف انںف ایگںیب ُکھسرے‬
‫اپسف ُف ِف اتزیف دسف زراریف زریف ابرف اتنف وچف رھے‬
‫َک‬
‫آکنتف رَمّںیف چیف ولجہف دایمف اتنف رھ ْف گرے"‬
‫(اھیمش‪،‬دیس‪) 139-138 : 2013،‬‬

‫ف رس ِف رہپف ات۔ف "المف ضا لف ِ ِف دک ُف ِف ابالد ف زباںف آےیئف ‬

‫المف ضا لف البںیھف اشرئےف ات ُف ِف وچف البںیھف اشرئےی َ ِف آیئ َف ِف راف ویتف اشرئی ُف ِف ویتف زابمف ِ ِ َ‬
‫گ گ‬
‫اشرئی ِ ِف ابالدف کسف ربُزف اتنف ۔ف اّلمف وچف نزمف انلف اںیف اشرئے َف ِف ویتف اشرئیف ِ ِف رساف رہپف دنبف تیف ۔ف ایچف ہکف آف دنگتیف ہکف راامجمف ِ ِ ہیرری ِف درتگ َف ِف ‬
‫ِ‬

‫ف ے ِف شیپف دارگف اتنف ہکف آیئف ےمہف اتتکف ادباممف اتنف ۔ف المف ِ ِف اتتکف آیئف ِ ِف اشرئیف ِ ِف ربادھارںیف ولزاینف ہت َف ِف ‬
‫آف ویتف رکد َف ِف وگںف اںیچنف اتتک َ‬
‫اممف اتنف ‪،‬تنپ ُف ِف تحیصنف اَتن ُف ِف ےمہف رکد َف ِف ادیبف المف ضا ل َف ِف ہپف زاتنف ویتف امیتف زابم َف ِف راف ہپف ویتف ازلف ِ ِف گنش ُف ِف اتالین َف ِف اکرف رمزف تکف ایچہکف آف ویتف ‬
‫زابم ُف ِف اشرئیف ِ ِف رساف رہپف اتف ۔"(لگنسح‪2002،‬ا‪:‬ا‪)20‬‬
‫م گ‬
‫"ش ف ہبف بزلف وگںف ھیررامف اکںین‬
‫ظفلف ِف ضاریس َف ِف وصقےف وجاںین‬
‫گ تگ‬
‫رپف ولبیچ َف ِف ش ف بجعف شئگ‬
‫گ‬
‫ُدر ُف ِف رماجم ُف ِف وگرھوںف ُشیئگ"‬

‫(اشدف ‪،‬ریقف‪)249 :2013 ،‬‬

‫گ‬ ‫ت‬
‫المف ضا لف ویتف اشرئی ِ ِف اہتف َ ِف ولباچینف راھشوین َ ِ ف کف ُف ِف آاھانںف رامتیئف ہکف آف ااصتقدف ِ ِف درانیھف ڑپاںف وگںف وھارف واگنف ِ ِف تیمگ َف ِف دوگلشف َ ِوگرف ‬
‫گ‬ ‫گ‬
‫نکبف اتنف ۔ف المف ضا لف اتکب ُف ِف ااصتقد َف ِف اجکیہف ف دنگگف وادگھارف ات۔ ف آف ودھف ہکف الم َف ِف اشرئیف تکف آف ودھف َف ِف ولبچف راامجمف ابزف دپمیئگف ات ُف ِف آف ‬
‫نچ‬ ‫گ‬
‫زامگن ف ِ ِف آیئف ولکہف رمدل َف ِف راف ریھام ُف ِف ھئکہف کف ہکف آودھف مھف ولبچف راجف اہتف ا ئیںف رمدلف وبگتف اتنف ہکف آراامجمف ِ ِف درمییف ف راھیئداںف دلبف ‬
‫تئگ‬
‫وبگت ف اتن۔" ف اںیچن ف اجہگ َف ِ ف آیئ َف ِ ف ویت ف راج َف ِ ف را ف وچ ف می رری ف تنپ ُف ِ ف وسج ف داگت ُف ِ ف زدنگ ف وبھگ ف ِ ِ ف راز ُف ِ ف راھیئد ف ے ِ ف مھ ف وسج ف داگت ُف ِ ف رَسف ‬
‫ِ‬
 ‫گ‬
‫ھمی ت‬ ‫گی‬ ‫ئ‬‫ج‬ ‫َ‬ ‫گی‬ ‫ئ‬ ‫ت‬ ‫ِ گ‬
‫َپے ِ ف تک۔ ف ا ے ف زا ں ف ّگ ف ہک ف رم ں ف دور َف ِ ف ااسنین ف زدن ف ِ ِ ف وگزگنی ف ِ ِ ف رتسمںی ف راھیئد ف ےس ف اتن ف ہک ف آ ف ہچ ف شاین ف رَس َف ِ ف ویت ف زدن َف ِف ‬
‫وگزنیف اتنف ہکف آاھںف ّ‬
‫کیف اباپرف ایف اجترتف زباں ف ‪ssk iskk‬ف اتن۔ف دویمف تشک ُف ِف اشکرف اتنف ف "زراتع'ف 'ف زباںف ‪erg lsdisgs‬ف اتن ُف ِف ‬
‫یمیسف ء مف ایف میلعتف اتنف زباںف ‪nlslai oi‬ف اتن۔ " (اشدف ‪،‬ریقف‪)39 :2013 ،‬‬

‫ایبف اتف ینمف اشیھف مھدںیبف رااجں‬

‫گ‬
‫ایدف نکف اتف ینمف ڈگںیگیف وصیئاں‬
‫ن‬
‫شکف اتف نھک َف ِف ‪ُ ،‬ف ِف شکف اتف چئلتف َ ِ‬
‫ایف نکف اتف اباپر ُف ِف امشف اجترف ات َف ِ‬
‫ایف وبامف اتف ء م َف ِف ‪ُ ،‬ف ِف زریف اتف رکاامت َف ِ"‬

‫(اشدف ‪،‬ریقف‪)10 :2013 ،‬‬

‫ج‬
‫َبف نکف اھب ُدرف ِ میّرری‬
‫مت‬
‫ِ‬ ‫ئ‬
‫رُسابمں َف مرف ل َف زری‬
‫ُدور َف ِف اچبرف وچف اُرتشی‬
‫ت گ‬
‫قیقحت َف کف ےئ َف ئف رَسی‬
‫(اشدف ‪،‬ریقف‪)441 - 440 :2013 ،‬‬
‫‪5‬۔ڈگیف وسج‪:‬‬
‫ت‬ ‫گ‬ ‫گ‬ ‫ت‬
‫ش ف ہک ف آ ف دیس ف ف وہظر ف اشہ ف اھیمش‪ ،‬ف ریشب ف ف ولبچ ُف ِ ف ریقف ف ِ ِ ف اشد ف َ ِمج ف تک ُف ِ ف گنش ف تک ف اتن‪ ،‬ف آ ف اچرگ ف ہب ف تنب ف ۔ ف شر ف آین ف ژپدرف ‬
‫‪1‬۔اّلم ف ضا ل ف ِ ِامھ ف ر‬
‫درگیجگف ہبف تنبف ۔‬
‫گی ت‬ ‫ت‬ ‫گی ت‬ ‫ت‬
‫ش‬
‫ف شف دکیف ونہتشف گنکف وبگتف ؟ف ایشیف ئگف ِ ِف آاسمف رتںیف راہف ‬ ‫ی‬‫ش‬
‫شف اینف ف دوارف اچریف گنکف ہبف تنب ُف ِف اےف ربھف ئگف ہب ف ۔تیف اتیف اجل ر‬ ‫‪2‬۔ ف ر‬
‫ھ‬ ‫ت‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ف وڑ ِف اّلمف ِف اشرئی َف ِف وگںف آیئف ِف زامگنف ِف ادنی ےف اشرئاںف وگںف دمیف ہپف ‬ ‫م‬
‫شاینف ف دمیف ہپف دمیف گنک ُف ِف اچرگف اتنف زباںف اقتیلبف اطمہعلف اتنف ُف ِف ے َ‬ ‫اّلم ِ ِف ر‬
‫دمیف گنک ُف ِف واگنف اتن۔‬
 ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ف شف ہکف ےنتف ودھیف درگیجگف ہنف وبگتف اتنف آف درگیجگف ہبف تنب ُف ِف امھ ر‬
‫ف شف ہکف اّلمف ِ ِف ہنف اتن ُف ِف المف ِ ِف انل َف ِف زاگنف تنبف گیشیئگف ہبف ‬ ‫‪3‬۔اّلمف ضا ل ِ ِف امھ ر‬
‫گی ت‬ ‫ت‬
‫ی‬‫ش‬ ‫تنبف ۔ف ھمےف وڑاف الم ِ ِف امھ ر‬
‫ف شف ہکف د ےف اشرئاینف انل َف ِف زاگنف تنبف آف ئگف ہبف تنب۔‬
‫ی گ‬
‫‪4‬۔ف المّف ِ ِ لچّ ھانیف امھف اسیلئیںف بت‪،‬ف ولز‪،‬ف دراشمف دابف ‪،‬وگانپ ُف ِف ایعمرف ف دوارف درگیجگف ُف ِف رباجہف گنکف ولٹ۔‬
‫ھ‬ ‫لچ‬ ‫ت‬
‫ہ‬ ‫ن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫م‬
‫‪5‬۔ف المّف ِ ِف شراینف زابمف ِف زجتہیف گنکف ہبف ۔تیف ایچہکف انگف وگںف د یف اچرگف ہبف ۔تیف ڈگاںف ےف دراہف ۔تیف ہکف المّ ِف اشرئی ِف زابمف ابزف کف اتن‪،‬ف ‬ ‫ِ‬
‫ل گ‬
‫ی‬ ‫ئ‬ ‫ہ‬
‫ف درور ِف شیپف ‬
‫رُپ ہچف انچیئیںف ربادھارںیف ولزف اتنف ہکف آاھینف زاونکف روچف ہپف روچف مکف وبامف اتن۔ف ادیاف ںف اثمكف ہپ َ‬
‫ش‬
‫"ف رھف ھررف ارتالف تنبف لین ُف ِف ف رپاف رمزںیف شھاب‬
‫رجنپ ُف ِف ااتسیدگف اَتنف ہچف رھف دایر َف ِف ےبف اسھب‬
‫رتچیف اسلیھف اَتنف انیمسںف دتنیف دور ُف ِف راکب‬
‫ت‬
‫وچف ہکف اکزبیگف زرامف اَتنف ہچف کمیشاںف اتبف اتب‬
‫گ‬ ‫ُتش ت گ‬
‫شئگ ُف ِف آراشف اَتنف زریںیف وگرھںیف ُد ّرف ِف واشب‬
‫رجبیف وگاگنف اِتنف ٹپ ُف ِف و ّڈاںف ہپف اتشماکںف رساب‬
‫امںف رکوداںف مکف ورام ُف ِف لیسف ورامف وچف آایسب‬
‫گ‬
‫وپتوف تنبف ‪،‬ف ْدروہف ْدروہف تنبف آف اپلف دکّںیف ایگب‬ ‫ْر‬
‫گ‬
‫وچف چگزرداںف ششئگف اَتن ْف ْسف ڈمف ڑکوكف ڈنکںیف ایتب‬
‫ھ ت‬
‫ف شف ِ ِف دویمف رہبف مھف دوگلشف رکزتی۔‬ ‫مے ر‬
‫گ‬
‫ھ‬ ‫شئیئی شک‬ ‫گ‬
‫ف چںف ج ْف سہ ُف ِف ںف آ ے‬ ‫ش ف یہپف یرس ّ‬
‫ّتیھی ت‬
‫ی‬ ‫ش‬
‫یف ئک ُف ِف ااتسرف امہ َف ِف اچردےھ‬
‫شم‬
‫اچرف ِزےھف ربرسف الھك ُف ُکںف اتسر ُف ِف َو َھے‬
‫گلتف اگہچیلف زکام َف ِف اسک ُف ِف ابزام َف ِف ڈےھ‬
‫گ بگ‬
‫ْگرواگھںف تپگ ُف ِف الگھنتف ر میںف اتاکںف ف ےھب‬
‫ت‬
‫ش‬
‫وتایتںف ْدرگن ُف ِف اپکںف رگن ُف ِف ہنف رساھالںف ھے"‬

‫تگ‬ ‫گ‬ ‫قی‬ ‫گ‬

‫المف ِ ِاےف ر تںیگنف اگالینف رہپزیوکف ف اگںف ولھپامف اتنف ف ڈگاںف ف آاھینف ہنف زانری َف ِف اےف وڑںیف وگرھف مقیف ولزاانںف رتی ُف ِرپوش۔"ف رھف ‬
‫گ‬ ‫گ‬ ‫ش‬
‫ےسک َف ِف ہکف ھلجہف اکرف ِ ِف اگالینف زباتنف ہنف زائف آیئ َف ِف ھمےف اگالینف دنجف ِ ِف رگنف مھف ٹمّف رکگتف ےلبف آف رمدلف ےئکف وبتف کف ہکف المّف ِ ِف اگالںف دتسف ‬
 ‫گ گ‬ ‫گ‬ ‫گ‬
‫ف پتش ُف ِ ْف تروشف گنکف وبگتف اَتنف ہکف آایین ُف برںیف ‬ ‫تجف بکنت۔ف ھمےف ببسف اتنف ہچف ھمے گف ولھپاانینف زنانری َف ِف اگالینف دنجف اوچنش ّ ر‬
‫ف ت ی ُف ِ ْ ر‬
‫ج‬ ‫گ نھ ّک ت‬
‫رگن ِ ِف درگیجگ َف ِف نزںینف زانری ُف ِف شف ونکںیکف ھدےف اکپرف اتن۔"ف (اھیمش‪،‬دیس‪) 47-46 : 2013،‬‬
‫ُ‬

‫کئگ‬
‫اکرف رمزف ئیںف ّاکر‬
‫‪1. Francis Darwin (1892), Charles Darwin: His Life Told in an Autobiographical Chapter‬‬
‫‪& in a Selected Series of his Published Letters, Edited by Francis Darwin. London:‬‬
‫‪Printed by William Clowes and sons, limited, Stamford street and Charing Cross.., pp.‬‬
‫۔ ‪51-52‬‬

‫‪2. http://www.express.pk/story/26397/ accessed 13 November 2016.‬‬

‫ُسل ‪،‬ضا لف ربمن‪،‬ف االسلف آابد‬ ‫‪1‬۔ف لگف نسح (‪ )2008‬ا ت‬
‫ش‬
‫‪2‬۔ف اھیمش‪،‬ف دیس‪)2013 ( ،‬ف ھلجّہف اکر‪،‬ف الُمف ضا لف ردن۔ف دیسف اھیمشف اڈیکیم‪،‬ف وگادر‬
‫‪3‬۔ف وقعیبف اعلم ( ‪ ، )2001‬اکچرف ‪،‬ف وکہٹئ‬
‫‪4‬۔الغلف ضاروق‪(2008)،‬اُسلف ‪،‬ف ضا لف ربمن‪،‬ف االسلف آابد‬
‫‪1‬۔ف الغلف ضاروقف ولبچ‪)1981(،‬اونںیکاتم‪،‬ف ولبیچف زبلایکنف دویام‬
‫ش‬
‫‪ 6‬۔ اشدف ‪،‬ریقفف ‪ )2013(،‬دروشپںیکف ُ ھئل‪،‬لیجّہف اکرف المف ضا ل‪،‬رکایچ‬
‫‪9‬۔وادحف زبدار‪(2008)،‬اُسلف ‪،‬ف ضا لف ربمن‪،‬ف االسلف آابد‬