‫کۆلیجی هونەرەجوانەکان – بەشی موزیك‬

‫قۆناغی سێیەم ‪ :‬بەجێهێنان ‪ +‬کۆمپۆزیشن‬

‫‪٢٠١٧ - ٢٠١٨‬‬ ‫ساڵی خوێندنی ‪:‬‬
‫مێژووی موزیك‬ ‫‪:‬‬ ‫وانە‬
‫‪ :‬م‪.‬ی‪ .‬هەوار جەمال‬ ‫ئامادەکردنی‬

‫چاخی باروك ( ‪)١( - ) ١٧٧٠ – ١٨٠٠‬‬

‫چەمك و پێناسە‬

‫مەبەست لە چاخی باروك لە موزیکدا ئەو قۆناغە مێژوییەیە کە دەکەوێتە نیوان سااڵنی (‪– ١٨٠٠‬‬
‫‪ ، )١٧٧٠‬زاراوەی باروک کە بە مەبەستی (نارێک ‪ ،‬خوار ‪ ،‬شیوازێکی سەیر ‪ ..‬هتد) دێت ‪ ،‬لە‬
‫بنەرەتدا لە وشەی (بارۆکۆ) ی زمانی پورتوگالییەوە وەرگیراوە کە بەواتای (مرواری نارێک)‬
‫دێت‪ .‬زاراوەی باروک سەرەتا لەالیەن رەخنەگرانی هونەرەوە لەسەدەی هەژدەهەم ونۆزدەهەمدا‬
‫بەکارهێنرا بۆ ئەو شێوازە هونەرییەی کە بە باروك ناسراوە ‪ .‬ئەم شێوازە هونەرییە لە‬
‫سەدەی حەڤدەهەمدا لە ئیتالیا پەرەی سەند و دواتر بە واڵتانی دیکەی ئەوروپاو ئەمەریکای التینیدا‬
‫باڵو بووەوە ‪ .‬شێوازی باروکی سەرەتا لە هونەری خانە سازیدا زۆر بە رونی خۆی نمایش کرد و‬
‫دواتر بۆ ناو هونەرەکانی دیکە پەلیکێشا ‪.‬‬
 ‫سەرهەڵدانی باروک و هۆکارە مێژوییەکان‬

‫لە ڕوی مێژوییەوە موزیکی باروک هاوشانی ئامانجەکانی کەنیسە برەوی سەندووە و ملمالنێکان‬
‫کاریگەری بەرچاویان هەبووە لەسەر شێوازی موزیکی باروک ‪ ،‬ئەگەر و خواستە رامیاری و‬
‫ئابورییەکان کە لە هەناوی ملمالنێ ئاینیەکاندا توابونەوە ‪ ،‬دواجار لە جەنگی سی ساڵەی (‪-١٨١١‬‬
‫‪ )١٨٦١‬خۆیان نمایشکرد ‪ ،‬لە الیەکی دیکەوە دەرکەوتنی داهێنانی نوێ و دۆزینەوەی جوگرا‬
‫فیایی و پەرەسەندنی بازرگانی بەهێز لە نێوان واڵتان و کۆچی ئەوروپاییەکان بەرەو ئەمەریکا ‪،‬‬
‫سەرئەنجام هەموو ئەم هۆکارانە ڕۆڵیان دەبێت لە خەماڵندنی پێداویستییەکانی چاخێکی نوێدا کە‬
‫دواتر لە سەدەی نۆزدەهەمدا بە چاخی باروک ناسێنرا‪.‬‬

‫کاتێک موزیکی ئایینی چاخی باروک کەوتە ناو پێشبركێی کڵێسەی کاتۆلیکی و کڵێسەی‬
‫پڕۆتستانتیەوە گۆرانکاری و پێشکەوتنی زۆری بەسەردا هات ‪ ،‬هەرچەندە پڕۆتستانتەکان توانیان‬
‫نوێکاری زۆر بکەن لە بواری گۆرانی ئاینیدا ‪ ،‬بەاڵم سەرئەنجام موزیکی کاتۆلیکەکان زال بوو ‪.‬‬

‫خواستی پادشا و خاوەن دەسەالتەکان لە بەدیهێنانی شیوازێکی هونەری کە گەورەیی و بەدەسەآلتی‬

‫و بەهیزی خۆیانی تیادا بەرجەستە بکەن و بۆ مێژوو تۆماریبکەن بووە هۆی دروستکردنی‬
‫کۆشکی زەبەالح لە بواری خانە سازیدا و دواتریش لە بواری موزیکدا شیوازی موزیکی مەزن و‬
‫قەبەی لێکەوتەوە کە بە کۆمەڵێکی زۆر لە هونەرمەندانی بواری موزیك و بوارەکانی دیکە و‬
‫گروپی سەما و ئۆرکێسترای گەورە ئەنجامدەدران ‪.‬‬

‫لەسەدەی نۆزدەهەمدا یاکوب بورکهارت (‪ )١١٨٧ - ١١١١‬کە مێژوو نوسێکی بواری هونەر و‬
‫ڕۆشنبیری بوو ‪ ،‬هەروەها کەسایەتییەکی کاریگەر بوو لە هەردوو بوارەکەدا ‪ ،‬توانی بۆچونەکان‬
‫لەسەر شێوازی باروکی بگۆڕێت و سەنگی خۆی بداتێ ‪ ،‬دیارە پێشتر هونەری باروک لە‬
‫ڕوانگەیەکی ترەوە بە هونەرێکی ئاست نزم دەبینرا ‪.‬‬

‫‪Портрет Клаудио Монтеверди ---- кисти Бернардо Строцци, 1640‬‬

‫سەرەتای سەرهەڵدانی شێوازی باروکی کە لە موزیکی ئیتالیایدا دەرکەوت کاریگەرییە‬
‫رەنگییەکان بوو کە بە دوو شیوە بەرجەستە بوو ؛‬

‫* یەکەمیان ئەوە بوو کە کۆمەڵی کۆرسی جیاجیا بەکاردەهێنران ‪ ،‬واتە تۆپەڵە دەنگی مرۆیی‬
‫جیاواز کە دەنگەکانیان دەگۆڕییەوە و وەآلمی یەکتریان دەدایەوە و بەناویەکدا تێهەڵکێش دەنوون‪.‬‬

‫* دووەمیان بەکارهێنانی هارمۆنی کرۆماتیک بوو کە مادریگاڵەکانی دوادواییەکانی ئیتاڵی پێی‬

‫دەناسرایەوە ‪.‬‬

‫بێگومان بەکارهێنانی پەیژەی کرۆماتیک لە موزیکدا ‪ ،‬هاوشیوەی بەکارهێنانی ڕوناکی و سێبەرە‬

‫لە نیگارکێشاندا و ئەمەش بووە هۆی دەوڵەمەندکردنی موزیک بەشێوازیک کە پێشتر بەخۆیەوە‬
‫نەدیبوو ‪.‬‬

‫تایبەتمەندییەکانی چاخی باروک‬

‫تایبەتمەندییەکانی ئەم ئاراستە هونەرییە کە سەرەتا لە خانە سازی و نیگارکێشاندا خۆی نمایشکرد‬
‫بریتبوو لە دورکەوتنەوە لە هێلی رێك و سنورە ڕون و ئاشکراکان و زیاتر کاریگەری روناکی و‬
‫سێبەر بەرجەستە بوون ‪ .‬هەروەها زۆر بایەخ دەدرا بە شیوازی سەیر و سەرنجراکێش و‬
‫قوڵبونەوە لە ناو وردەکارییەکان و نەخشاندن (زەخرەفە) و بەکارهێنانی ڕەنگەکان زیاتر برەویان‬
‫سەند ‪ ،‬شیوەی رون و هێڵی دەرەوەی وەێنەکان پاشەکشەیانکرد و نەمان ‪.‬‬

‫‪Barockmusiker um 1635‬‬

‫موزیکی باروكی بە گەورەیی قەبارەو و زیادڕەویی لە جوانکاریدا و کراوەیی وئازادی و‬

‫لەخۆوەیی (تلقائی) ودەوڵمەندی لە دەربڕین ناسراوە ‪ ،‬واتە رۆمانتیکییەتێکی درامی توند و‬
‫سۆزداری تەواو‪ ،‬بۆیە دەشیت بگوترێت چاخی باروک رۆمانتیکییەتێکی تێكەڵ و پێکەڵە و بە‬
‫تەواوەتی نابێت بە رۆمانتیکییەتێکی پوخت و ڕون وەک ئەوەی دواتر لە چاخی رۆمانتیکدا‬
‫دەرکەوت و زۆر بە ڕوونی بەرجەستە بوو ‪ ،‬هەروەك چۆن هەوڵەکانی نمایشکردنەوەی‬
‫جوانییەکانی کالسیکی لە چاخی ڕێنیسانسدا بە تەواوەتی نەگەیشتنە ئاستی پێویست و نەیتوانی ببێتە‬
‫نمایندەی رێبازی کالسیکی پڕاوپڕ بە واتای وشەکە ‪ ،‬ئەوەبوو دواتر لە چاخی کالسیکی موزیکیدا‬
‫زۆر بەڕونی تابەتمەندییەکانی شێوازی کالسیکی بەرجەستە بوو ‪.‬‬

‫شێوازی باروکی دورکەوتنەوەیە لە چەق )‪ (eccentric‬بۆیە هاوسەنگی تیایدا پشتگوێ خراو پتر‬
‫بایەخ بەزیادەڕۆیی و دەستباڵوی دەدرا لە بەکارهێنانی سەرجەم تواناکانی هونەرمەند بۆ زیاتر‬
‫ئاڵۆزکردنی کاری هونەریی ‪ ،‬ئەمەش مەبەست لێی زیاتر رۆچونە بۆ ناو ناخی مرۆڤەکان و‬
‫دروستکردنی کاریگەرییە لەسەر دەرونیان ‪ ،‬ئەمانەش زۆر بە ڕونی لە موزیکی کەنیسەی‬
‫کاتۆلیکی (‪ )catholic‬دا ڕەنگی دایەوە لە سەدەی حەڤدەهەمدا کاتێک کەنیسەی کاتۆلیکی لە‬
‫ملمالنێدا بوو لە گەڵ بزوتنەوەی ئاینیی پرۆتستانتی ‪ ،‬کاتۆلیکەکان موزیکیان بە شیوەیەکی زۆر‬
‫کاریگەر بەکار دەهێنا بۆ داگیرکردنی روحی مرٶڤەکان وکۆنترۆڵکردنیان ‪.‬‬

‫لە چاخی باروکدا شێوازی موزیکی جیاجیا سەریانهەڵدا ‪ ،‬بەاڵم سەرباری ئەم فرە جۆرییە‬
‫موزیکی باروک توانی یەکگرتویی خۆی بپارێزێت لە شیوە گشتییەکەیدا کە موزیکی باروکی‬
‫پێناسراوە ‪ ،‬سەرجەم موزیکە ئاینی و دنیاییەکان هەڵگری هەمان مۆرکی باروکی و سەردەمەکەی‬
‫خۆیان بوون ‪ .‬دراماکان زۆر زەبەالح بوون و دیمەنەکانیان زۆر ئاڵۆز بوون ‪ ،‬ئەمەش‬
‫کاریگەری هەبوو لەسەر جەنجاڵبوونی موزیکی گۆرانی و ئۆپێراکان ‪ ،‬چڕی و بەهێزی دەنگی‬
‫ئۆرگەکان و ئامێرەکانی ئۆرکێسترا ‪ ،‬بەتایبەت ئامێرە هەوایی و ڕیتمییەکان ‪ ،‬موزیکی باروکیان‬
‫گەیاندە ئاست و هاوشانی زەبەالحی هونەری خانەسازی و نیگارکێشان و پەیکەرسازی باروکی‬
‫کە تیایدا پانتایی زۆر فراوان و زەبەالح بەکار دەهات ‪ ،‬بەڕاددەیەک کە مرۆڤ لەبەردەمیاندا‬
‫سەرسام دەبوو بەو هەموو زیادڕەویانەی کە تیایاندا بەدی دەکرا ‪.‬‬

‫موزیکی دنیایی لە چاخی باروکدا گۆڕانی ریشەیی بەسەرداهات ‪ ،‬بەهۆی دروستبونی چینی‬
‫بۆرجوازی و بایەخدانیان بە موزیکی پوخت (مجرد) ‪ ،‬واتە موزیکێک کە ڕاسەوخۆ هیچ سۆز و‬
‫هەستێک دەرنابڕێت و تەنها دەربڕی توانا موزیکییەکان و جوانی دەنگە موزیکییەکانە ‪ .‬پادشاکان‬
‫و چینی بۆرجواز موزیکناسانیان لە باوەشگرت و بەمەش موزیکی دنیایی زۆرتر پەرەی سەند و‬
‫باڵوبووەوە ‪ ،‬بەتایبەتی ئۆپێرا و بالیە و موزیکی ژوور ‪ ،‬کە سەرجەمیان زادەی ناو کۆشک و‬
‫تەالر و چینی ئەرستۆکراتین ‪.‬‬

‫لە گۆرانی ئایینی چاخی باروکدا بە پێجەوانەی چاخی ڕێنیسانسەوە ‪ ،‬بایەخێکی زۆر دەدرا بە‬
‫هۆنراوەی گۆرانییەکان ‪ ،‬کۆمپۆزەرانی باروک زۆرتر بایەخیان بە دەربڕین و گوزارشتی‬
‫هۆنراوەکان دەدا وەک لە ئاواز و هاودەنگیەکان ‪ ،‬هەر ئەمەش بو بە بنەمای جەسپاندن و‬
‫بەهێزکردنی هونەری ئۆپێرا ‪.‬‬

‫‪Музыканты, картина Абрахама Боссе 1635 года‬‬