‫چاخی رێنیسانس (‪)٠٦١١-٠٤١١‬‬ ‫وانەی یەکەم‬

‫دەربارەی چاخە موزیکییەکان‬

‫دیارە کە شێوازی ژیان هەمیشە جیاوازە لەسەردەمێکەوە بۆ سەردەمێکی دیکە لەڕوی هزری و هونەری‬
‫و کۆمەاڵیەتی و ڕامیاری ‪....‬هتد‪ .‬هەر سەردەمێکیش ناسراوە بە تایبەتمەندیەکانی خۆیەوە‪ ،‬بۆیە هەمیشە‬
‫مرۆڤ بۆ تێگەیشتنێکی باشتر لە مێژووی موزیک و بزاوتە هزری و ستاتیکیەکان و بیردۆز و ئاڕاستە‬
‫جیاوازەکانی بواری موزیک پێویستی بە گەڕانەوەیە بۆ ڕەگ و ڕیشەی ڕوداوەکان و کاریگەرییەکانیان‬
‫لەسەرڕەوتی بەرەو پێشەوەچونی ئەم هونەرە‪ .‬بەمەش مرۆڤی سەردەم دەتوانێت لە ئاڕاستەی گەشەکردنی‬
‫موزیک لە هەموو ڕوەکانیەوە وەک گەشەی ئامێرەکان و فۆڕمەکان و شێوازای نوسین و بەجێهێنان و‬
‫پەیوەندی موزیک بە ئاین و جیهانی دەرەوە و هزر و ئیستاتیکا و فەلسەفە ‪ ...‬تێبگات‪.‬‬

‫بەهۆی ئەوەی کە گۆڕانکاری بەسەر شێوازی ژیاندا لەکۆمەڵگەکاندا هیج کات بەخێرای و لەکاتێکی‬
‫دیاریکراوی سنورداردا ڕونادات‪ ،‬پڕۆسەی گواستنەوە لە ستایلێکی ژیانە و بۆ ستایلێکی دیکەی ژیان‪،‬‬
‫پرۆسەیەکی درێژخایەنە و زۆرکات ناتوانرێت بە ڕەهایی سنورەکانیان دەستنیشان بکرێت‪ ،‬بۆیە ئاساییە‬
‫هەندێ جار کەمێک جیاوازی لەدەستنیشانکردنی سااڵنی تایبەت بە چاخە هونەری و ئەدەبی و لەوانەش‬
‫موزیکیەکاندا بەدیبکەین‪ .‬شیاوی ئاماژەپێکردنە کە هەر یەک لەم شیوازانەی ژیان و چاخە موزیكییە‬
‫جیاجیاکان لە سەرەتایەکی ساکارەوە دەستپێدەکەن و دواتر دەگەنە هەڕەتی بەهێزیان و دواتریش بەرەو‬
‫الوازی دەڕۆن و جێگە بۆ شێوازێکی دیکەی ژیان چۆڵ دەکەن‪.‬‬

‫چاخی رێنیسانس ( ‪) ٠٦١١-٠٤١١‬‬

‫‪ ) ٠‬دەربارەی رینیسانس ‪ -‬چەمک و پێناسە ‪:‬‬

‫ڕێنیسانس ووشەیەکی فەڕەنسیە بەواتای (لەدایکبونەوە)‪ ،‬لە دایکبونەوەش بۆ ئەوروپییەکان لەدایک‬

‫بونەوەی مرۆڤایەتی بوو‪ ،‬ژییانکردن بوو بە واتا ڕاستەقینەکەی‪ ،‬چونکە پاش هەزار ساڵ دەسەاڵتی‬
‫ڕەهای کلێسا و پاپا‪ ،‬ئەوروپا توانی هەنگاو بنێ بەرەو قۆناغێکی نوێ لە بوژانەوە و ئازادی مرۆڤەکان‪،‬‬
‫ئیدی کۆمەڵگە هەوڵی بۆژیانی سەرزەمین خستە گەڕ نەک ژیانی پاش مردن‪ .‬ئەم بیرکردنەوەیەش چەند‬
‫هۆکارێک و چەند و ڕێگەخۆشکەرێکی هەبوو لەوانە‪:‬‬

‫‪ ) ٠‬کۆپەرنیکۆس یەکالی کردەوە کە زەوی چەقی گەردوون نییە‪.‬‬

‫‪ ) ٢‬گوتنبێرگ چاپی دۆزییەوە و وەرگێڕان و چاپکردنی دەستپێکرد و فەلسەفە و فیکری گریکی دوای‬
‫پشتگوێخستنێکی زۆر چاپ کران‪.‬‬

‫‪ ) ٣‬دۆزینەوەی باروتی تۆپ بووە هۆی پاشەکشێی سیستەمی فیوداڵی‪.‬‬

‫‪ ) ٤‬کۆمپاس ( قیبلەنما ) دروستکرا و گەشتەکان ئاسانتربوون و برەویان سەند‪.‬‬

‫‪ ) ٥‬مایکڵ ئەنجیلۆ و لیۆناردۆ داڤنشی گەڕانەوە بۆالسایکردنەوەی ئازادی هونەریی هاوشێوەی سەردەمی‬
‫گریک و ڕۆمانەکان‪.‬‬

‫‪ ) ٦‬نوسەرانی وەک پۆکاچیۆ و سێرڤانتیس و شاعیرانی وەک شکسپیر ئازارەکانی مرۆڤایەتیان دەخستە‬
‫ڕوو باسیان لەژیانی سەر زەوی دەکرد‪.‬‬

‫‪ ) ٧‬لەساڵی (‪ )٠٤١٩‬ناکۆکی لە نێوان پاپاکاندا پەیدا بوو لەسەر کورسی پیرۆز‪.‬‬

‫‪ ) ٨‬مارتن لۆثەر مۆنۆپۆلی کاساۆلیکی تێکشکان و پرۆستانتی دروستکرد‪.‬‬

‫بەم هۆکارانە کەلتوری ئەوروپا دەستی کرد بە ڕاماڵینی بەرگە ئاینیەکەی و بەرگێکی دنیای لەبەرکرد و‬
‫فەرمانڕەوای کلێسا و فەڕمانڕەوای دەوڵەت لێک جیاکرانەوە و دەسەاڵتی موتڵەق لەدەست کڵێسا دەرچوو‬
‫کەوتە دەست پاشاکان هەرچەندە دەسەاڵتی ئەوانیش هەر ڕەها بوو‪ ،‬بەاڵم دنیایی بوو‪ .‬ئەم گۆڕانکاریانە‬
‫لەبواری ڕامیاری و کلتوریدا و لەبواری موزیکیشدا ڕەنگی دایەوە ‪ ،‬ژمارەیەکی زۆر موزیکاری لێهاتوو‬
‫پەیدا بوون کە کاریان بۆ دین و دنیاش دەکرد لەوانە‪:‬‬

‫‪ ) ٠‬گییۆم دوفای – (‪)٠٤٧٤-٠٤١١‬‬

‫‪ )٢‬ژۆسکان دێ پرێ (‪)٠٥٢٠-٠٤٤١‬‬

‫‪ ) ٣‬ئۆرالندۆ دێ السسۆ (‪)٠٥٩٤-٠٥٣٢‬‬

‫‪ )٤‬جیۆڤانی دا پالێسترینا (‪)٠٥٩٤-٠٥٢٥‬‬

‫سەرەتا گیانی ڕێنیسانس لە شاری فلۆرەنسای ئیتاڵیاوە سەری هەڵدا‪ .‬لە سەدەی چواردەهەمدا جوڵەیەکی‬
‫هزری کە ناونرابوو بە (مرۆڤایەتی) و ( پیترارک ) و ( پۆکاتشیۆ ) ڕابەرایەتیان دەکرد کاریگەریەکی‬
‫زۆری لەسەر ئەوروپیەکان هەبوو لە بەرە بەری چاخی ڕێنیسانس دا‪ .‬ئەم ڕەوتە ژیانی جوان و‬
‫خۆشەویست کرد الی خەڵکان و وایلێکردن دژ بە ( تەسەوف و خۆپارێزی – زهد) بوەستنەوە کەلە‬
‫چاخەکانی ناوڕاستدا باو بوو‪.‬‬

‫پەیژە موزیکیەکانی کەنیسە هەتا ئەم سەردەمەش لە الیەن پالێسترینای مەزنەوە بەکاردەهاتن کە پالێسترینا‬
‫هەتا ئێستاش بە مەزنترین مامۆستای هونەری پۆلیفۆنی دادەنرێت‪ ،‬بەاڵم لە کۆتایی ئەم سەدەیەدا پەیژەکانی‬
‫گەورە و بچوک کە هەتا ئەمڕؤش بەکاردێن سەریان هەڵدا‪ .‬ئەم موزیککارانە موزیکیان زۆر پێش خست‬
‫و تیۆریان بۆ دانا و قوتابخانەی ( فرانکۆ– فلێمیش) لە ناوچەی هۆڵەندا و بەلجیکای ئەمڕۆدا پەیدا بوو‪.‬‬
‫هونەری پۆلیفۆنی و ئەو پەل و پۆیانەی کە لە وەوە پەیدا بوو بوون وەک کاونتەر پۆینت و فیوگ و کانون‬
‫‪ ،‬بەو قوتابخانەیە زۆر گۆڕان و پەلیرکی دنیایی موتربە کران‪ .‬بۆ گۆرانییە پیرۆز و ئاینییەکانیش میلۆدی‬
‫باوی دنیاییان بەکاردەهێناو تێکەڵی کارە ئایینییەکانیان دەکرد ‪.‬‬
‫هەر لەم چاخەدا (مادریگاڵ) لە ئیتاڵیا دەرکەوت ‪ ،‬مادریگاڵ لە سەدەی سیانزە و چواردەوە سەیهەڵدا بوو‬
‫لە بنەڕەتدا زیاتر ئایینی بوو‪ ،‬بەاڵم لە سەدەی شانزەدا زیاتر پەرەی سەند و مادریگاڵی ڕێنیسانس بەتایبەتی‬
‫لەڕێگەی هونەرمەندی مەزنی ئەو سەردەمە پالێستریناوە زۆر برەوی سەندو باڵوبوەوە‪.‬‬

‫فۆرمێکی نوێ لەم چاخەدا بەناوی (مۆتێت‪ )Motet-‬سەری هەڵدا کە پێشتر هەمان شێوەی مادریگاڵ بۆ‬
‫مەبەستی ئایینیی بەکاردەهات‪ ،‬بەاڵم ئەمیش دواتر تێکستی دنیایی لەگەڵدا بەکارهێنرا و بووە فۆڕمێکی‬
‫دینی و دنیایی‪.‬‬

‫ئامێری موزیکی لەسەردەمی ڕێنیسانس‪:‬‬

‫لەم چاخەدا بنەماڵەی (سترادیڤارۆیۆس‪ )Stradivarius -‬برەویان دا بەشێوازی دروستکردنی ئامێری‬
‫کەمانچە وبنەماڵەی (مۆیشل) لە ترۆمپێت دروستکردنا ناوبانگیان پەیدا کرد و تا ئەمڕۆش ناوبانگیان‬
‫بەردەوامە‪.‬‬

‫قۆناغەکانی ڕێنیسانس‪:‬‬
‫بەشێوەیەکی گشتی ئەم چاخەش دەکرێت بە سێ بەشەوە‪ ،‬قۆناغی سەرەتای ڕێنیسانس یان ڕێنیسانسی زوو‬
‫(‪،)٠٤٦٧-٠٤١١‬قۆناغی ناوڕاست یان ڕێنیسانسی ناوەند (‪ ،)٠٥٣٤-٠٤٦٧‬ڕێنیسانسی درەنگ (‪-٠٥٣٤‬‬
‫‪.)٠٦١١‬‬

‫تایبەتمەندی موزیکی ڕێنیسانس‬

‫بوژانەوە سەرەتا لە هونەر و ئەدەبدا لە ئیتاڵیاوە سەری هەڵدا‪ ،‬بەاڵم لە موزیکدا لە و بەشەی ئەوروپا‬
‫سەریهەڵدا کە دەناسرێ بە هۆڵەندە ( بەلجیکا و چەند بەشێکی هۆڵەنداو باکوری فەڕەنسا) دەگرێتەوە‪،‬‬
‫زۆرترین موزیکی ئەم چاخە مۆرکی ئاینی پێوەیە و شێوازی ئەکاپێال و گۆرانی کۆڕاڵی تیا بەدیدەکرێت‬
‫بێ هاوەڵیکردنی ئامێر‪ ،‬چاخی ڕێنیسانس بەشێوازی پۆلیفۆنی ناسراوە و بەسەردەمی زێڕینی پۆلیفۆنی‬
‫دادەنرێت‬

‫پلەی دەنگ‪ :‬زۆرینەی موزیکی چاخی ڕێنیسانس ئاینی بوون زیاتر بۆ گۆرانی گوتن دادەنران و‬
‫دانەرەکان زیاتر شێوازی ئەکاپێال و کۆڕاڵیان بەکاردەهێنا بێ هاوەڵیکردنی ئامێر‪ ،‬هەرچەندە بۆ‬
‫هاوەڵیکردنی هێڵە میلۆدیەکان دەکرا هەندێ کات ئامێر بەکاربهێنرێت‪،‬‬

‫چنینی موزیک (النسیج الموسیقی)‪ :‬چنین موزیکی لەم چاخەدا زیاتر پۆلیفۆنی بوو‪ ،‬بۆیە نبە سەردەمی‬
‫زێڕینی پۆلیفۆنی دەناسرێت‪ ،‬بەاڵم بە شێوەیەکی جیاواز لە شێوەی سێ هێڵی ئاوازی سەربەخۆی‬
‫سەردەمی چاخەکانی ناوڕاست بوو‪.‬‬

‫هەندێجار ئاوازێکی ناسراو لە سۆپرانۆ بەکاردەهات و بەچەند ئاوازێکی دیکەی کەمتر بیستراو هاوەڵی‬
‫دەکرا‪ ،‬بەاڵم هەموویان بەشێوەیەکی یەکسان بەشداریان دەکرد لە دووبارە بوونەوە لە ئاوازەکەدا‪ ،‬بەاڵم‬
‫دواجار هێڵی باس‪ bass-‬زیاتر ڕۆڵی پێدەدرا لە پشتگیری و هارمۆنیکردنی هێڵەکانی سەرووی‪.‬‬