‫وانەی دووەم‬

‫چاخی رێنیسانس (‪)٠٠١١-٠٠١١‬‬

‫ئاراضتەی کارکردًی هىزیکٌاضاًی چاخی بىژاًەوە )‪( Method‬‬

‫ئاراضتەی چاخی بىژاًەوە بریتی بى لە هەوڵذاى بۆ ضەرلە ًىی زیٌذو کردًەوەی هىًەری کالضیکی‬
‫کۆى )‪ (recreating‬بەاڵم هىزیکٌاضاى وەک بىارەکاًی دیکەی هىًەر ًەیاًذەتىاًی راضتەوخۆ دەضتیاى‬
‫بگات بە هىزیکی کۆى لەرێگەی گەراى و تىیژیٌەوەوە‪ ،‬بەڵکى تەًها تىاًیاى تیۆرەکاًیاى بەدەضت بهێٌي‬
‫ضىدیاى لێىەربگرى‪ ،‬چىًکە ئەواى تەًها لەضەرچاوەکاًذا دەیاًخىێٌذەوە کە ئەو هىزیکە چەًذ بەرز و باال‬
‫بىوە‪ ،‬بۆیە هىزیکی ڕێٌیطاًص هەرئەو هىزیکە بىو کە بەضروغتی خۆی هەبىو لەو قۆًاغەدا و بەدرێژای‬
‫هێژوو تا ئەو غىێٌە گەغەیکردبى بەپێی پێذاویطتیە کاًی کەًیطە لە ضەدەکاًی ًاوراضت‪( ،‬ضرودی ضادە –‬
‫االًػاد البطیط ) تەًها الیەى بىکە ئەوبەردەواهیەی بەرجەضتە دەکرد و بەکەڵکی ئەوەظ ًەدەهات کە‬
‫بکرێتە ًوىًە بۆ کاری ًىێ و داهێٌاًی غێىازی ًىێی هىزیکی‪.‬‬

‫هىزیکٌاضاًی چاخی رێٌطاًص هەهیػە لە خەوًی ئەوەدا بىوى کە ًهێٌیەکاًی بەرزی و جىاًی‬
‫هىزیکی کالضیک بذۆزًەوە و بەرهەهی بهێٌٌەوە‪ ،‬هەهیػە پێیاى وابى کە بە دۆزیٌەوەی ًهێٌیەکاًی ئەو‬
‫جىاًییە دەتىاى ضەرکەوتىبي لە بەدی هێٌاًی پێػکەوتٌی ًىێ لە هىزیکذا‪ .‬ئەواى تەًها لەضەرچاوە‬
‫هێژوییەکاًەوە زاًیاریاى دەضت دەکەوت ضەبارەت بە هىزیکی کالضیکی‪ .‬زۆر لە هىزیکٌاضاى بەژدار‬
‫بىوى لەو هەوڵەدا و هەریەکەیاى بەئاراضتەی خۆی کاری دەکرد‪ ،‬ضااڵًی (‪ )٥١٥١ –٥١٥١‬بە یەکێک لە‬
‫گرًگتریي قۆًاغەکاًی هێژوی هىزیک دادەًرێت‪ ،‬چىًکە هىًەری هىزیکی دەوڵەهەًذ کرد بە چەًذ‬
‫کەرەضتەو غێىازێک کە هەژاربى تیایذا و پێػترًەیبىو‪.‬‬

‫ئەوەی کە زۆرتریي ضەرًجی هىزیکٌاضاًی ڕاکێػا لەًاو هىزیکی یۆًاًیذا گرێذاًی هىزیک بىو‬
‫لەگەڵ هۆًراوەدا بەغێىەیەکی ضەرکەوتىاًە‪ ،‬کە زۆر کاریگەریەکەی زیاتر دەبىو لەوەی کە بەتەًها بەکار‬
‫بهێٌرایە‪ .‬ئیذی هەوڵەکاًی ضەرەتا لەرێگەی ئەو کارە هىزیکیاًەوە دەضتی پێکرد کەلەبەردەضتا هەبىى‬
‫پێػتر‪ ،‬ئەوە بىو کە هادریگاڵ لە ئیتاڵیاو ضاًطۆى لە فەرەًطا کەوتٌە بەر ئەو هەوڵی چاکطازییە بۆ گەیػتي‬
‫بەو ئاهاًجە‪.‬‬

‫هۆًتڤێردی هىزیکٌاش ًىێٌەرایەتی ئەو ئاراضتەیەی دەکرد کە هىزیکیاى دەخطتە راژەی دەقەکاًەوە‪،‬‬
‫هۆًتیڤێردی لە ضەرەتای دەرکەوتٌی داًراوەکاًییەوە (‪ ٥١٥١‬تاضاڵی ‪ )٥١١١‬پێٌج پەرتىکی لە هادریگاڵ‬
‫باڵو کردەوە‪ ،‬ئەو پێیىابىو کە چارەضەری ئەو بابەتە لە رێگای گىزارغتی هىزیکی لە دروضت‬
‫بەکارهێٌاًی هاوگىًجاى و هاوًەگىًجاًذا یە ‪ ،‬بە پػتبەضتي بە ًەخػەکەی ئەفالتىى کە پێیىایە‪ ،‬ئاواز لە‬
‫ضێ بەظ پێک هاتىوە‪( .‬دەق ‪ ،‬هاوگىًجاى ‪ ،‬ریتن) و هۆًتڤێردی ئەوەی کرد بە بیاًى بۆ تازەکارییەکاًی کە‬
‫لەًاو هاریگاڵذا ئەًجاهی دەداى‪.‬‬

‫‪Renaissance Instruments‬‬ ‫ًۆتە و ئاهێرەکاًی چاخی بىژاًەوە ‪-‬‬

‫هىزیکی چاخی بىژاًەوە دوو غێىازی هەبىوە‪ ،‬هىزیکی تایبەت بە ئاهێر و ًۆتە ًىضیٌەوە بۆیاى‪ ،‬کە‬
‫بە ًىضیٌەوەی (خػتەیی ‪ً ) Tablatures -‬اضراوە و ئەم غێىازی ًۆتە ًىضیٌەوەیەظ بریتیە لە ویٌەکردًی‬
‫غىێٌی پەًجەکاى بەهەهاى ئەو غێىەیەی کە هەیە لەضەر ئاهێرە هىزیکییەکە‪ ،‬ئەم غێىازەظ بێگىهاى‬
‫بەگىێرەی پێػکەوتٌی ئاهێرەکە و ئەو گۆراًکارییەکاى کە بەضەریذا هاتىوى گۆراًی بەضەردا هاتىوە و‬
‫خػتەی جێپەًجە و هێواکاى گۆردراوى‪.‬‬

‫بەاڵم ئەو غێىازەی کە بۆ ًىضیٌەوەی هىزیکی کۆراڵی بەکار دەهات دواجار بىوبە غێىازی‬
‫ًىضیٌەوەی ًۆتەی ًىێ و غێىازی کۆراڵی و چیٌە دەًگییە جیاوازەکاى بىوە بٌەها بۆ هىزیکی دواتر و‬
‫ضەردەهیاًە‪ ،‬ئەو غێىازە کۆًاًەظ هەهیػە هەر وا بە تێکەل و پێکەڵی هاًەوە و بەکار دەهاتي‪ ،‬تا ئەو کاتەی‬
‫کە چاپەهەًی هىزیکیی هاتە کایەوە و تىاًی غێىەیەکی تا ڕادەیەک جێگیر ببەخػێت بە غێىازی ًۆتە‬
‫ًىضیٌەوەی هىزیک‪.‬‬

‫لەضەدەی غاًسەهەهذا دەضپێکی ئەوە هاتەپێػەوە کە یەکگرتٌێک دروضت ببێت لەًێىاى تەکٌیکی ژەًیٌی‬
‫ئاهێرەکاى و زاًطتی تێۆری الی داًەرەکاًی کۆراڵ‪ ،‬بەهەظ چاکطازی زۆر هاتە بەرهەم و هەردوو‬
‫ئاراضتەکە تىاًیاى لەیەک غێ ىازی یەکگرتىدا و وەک تەواوکەری یەکتر خۆیاى ًوایع بکەى‪ ،‬ئیذی بەم‬
‫غێىەیە بەرەبەرە غێىازی خػتەیی بەورەو پاغەکػە رۆغت و ًەها و بەهەظ داًەراًی هىزیکی ئاهێریی‪،‬‬
‫کارە هىزیکییەکاًیاى زیاتر بىوە جێگەی بایەخ بەهۆی بەکارهێٌای ئەم غێىازە ًىێیە‪.‬‬

‫هىزیک و ضەهاکاًی چاخی بىژاًەوی‬

‫ئەو ضەهایاًەی کە دواتر لەضەدەکاًی هەڤذەهەم و هەژدەهەهذا ڕۆڵی گەورەیاى هەبىو لە پێػختٌی‬
‫هىزیک‪ ،‬بٌەچەیاى دەگەرێتەوە بۆ پێػتر لەو ضەردەهاًە ‪ ،‬ئەو ضەهایاًەظ کە بەتایبەت لەچاخی بىژاًەوە دا‬
‫و لە ضەدەی غاًسەهەهذا زۆر ًاضراو بىوى و برەویاى هەبىو بریتیي لە هاًە‪-:‬‬

‫‪ -٥‬پاڤاًا ‪ -٢‬گالیارد ‪ -١‬گێگ ‪ -٤‬پاضاهێتسۆ ‪ -١‬ضالتارێلۆ ‪ -١‬ڤیال ًێلێ ‪ -٧‬براًل ‪ -٥‬کۆراًت‬

‫‪ -٩‬پاڤاًۆ ‪ -٥١‬ڤۆلتا ‪ -٥٥‬باڵێت ‪ -٥٢‬ئەڵەهاًذ ‪ -٥١‬هاضکارادا ‪ -٥٤‬پیڤا ‪ -٥١‬کاالتا‬

‫کۆکردًەوەی چەًذ ضەهایەک و ژەًیٌیاى بەدوای یەکتریذا ضەرەتای دروضت بىًی هىزیکی (ضىیت)‬
‫بىو لەضەدەی غاًسەهەهذا‪ ،‬کەدواتر لەضەدەی حەڤذەهەم و هەژدەهەهذا غێىازێکی زۆر گرًگ و بایەخذار‬
‫بىو لە هىزیکی ئاهێریذا‪ .‬ئەم کۆهەڵە ضەهایاًە پێکەوە لە ئیٌگلتەرا بە (لێطٌص) و لە ئیتالیا بە (ضۆًاتای‬
‫ژورو) و لە ئەڵواًیا بە (پارتیتا) و لە فەرەًطا بە (ئۆردرێص) دەًاضراى‪.‬‬

‫‪Dances and Music from the Italian Renaissanc‬‬