‫زامکۆی سلێمانی‬

‫کۆلێجی هونەر‪-‬بەشی موزیک‬

‫وانەی موزیکی کوردی و گەالن‬

‫(قۆناغی سێیەم)‬

‫ئامێری عود‬

‫ئامادەکردنی‪ :‬چیا جەمال محمد‬

‫بە سەرپەرشتی ‪ :‬م‪ .‬گۆران کامیل‬

‫‪٢٠٢٠-٢٠١٩‬‬
 ‫ئامێری عود‬
‫عود ئامێرێکی ژێدارە لە ڕۆژەهەاڵتی ناوەڕاستدا‪ ،‬مێژوویەکی کۆنی هەیە‪.‬‬
‫موزیک ناسەکان مێژووی ئەم ئامێرە دەگەڕێنەوە بۆ سەدەی پانزەهەمی پێش‬
‫زایین و بۆ یەکەم جار ئەم ئامێرە لە واڵتی ئێراندا دەرکەوتووە ناویان لێ ناوە‬
‫(بربط)‪.‬‬

‫لەسەر شوێنی سەرهەڵدانی ئەم ئامێرە بیروبۆچونی جیاواز هەیە هەندێکیان‬

‫بە ئامێرێکی (هیندی) دەزانن هەندێک پێیان وایە لە(بەلخە)وە سەری هەلداوە‬
‫و بە ئێراندا باڵو بۆتەوە و ناسنامەیەکی ئێرانیشی داوەتێ‪ ،‬هەندێ بۆچونیش‬
‫هەیە کە دەڵێت ئەم ئامێرانە (عود و ساز و جمبوش و‪ ).....‬لە ئامێری تەمویرەوە‬
‫هاتون کە لە مێژووی کۆنی کورددا بەکار هاتووە‪.‬‬

‫پاشان هاتۆتە عێراق و شام و دواتریش زیاتر کاری پێکراوە و باڵوبۆتەوە تا‬
‫گەیشتۆتە ئەوروپا‪ ،‬ئەم ئامێرە لە سەردەمی فیرعەونەکاندا لە میسری کۆندا‬
‫بەکارهاتووە و گرینگیەکی زۆری هەبووە‪.‬‬

‫وشەی (عود) لە زمانی عەرەبیدا بەواتای چیلکە یان تەختە دێت کە لە‬
‫درووستکردنی ڕووپۆش یان کاسەی ئامێرەکادا بەکاردێت‪ ،‬هەندێك پێیان وایە‬
‫کە لە ووشەی (رود) ی زمانی فارسیەوە وەرگیرابێت کەبە مانای (ژێ‪،‬ڕیخۆڵە)‬
‫دێت چونکە پێشتر ژێیەکانی لە ڕیخۆڵە (رودە)ی ئاژەڵ درووست دەکران‬
‫هەروەها ووشەی (رود) لە دەربڕیندا لە ووشەی عود نزیکە و پێدەچێت بەپێی‬
‫کات ووشەکە گۆڕانکاری بەسەردا هاتبێت‪.‬‬

‫ئەم ئامێرە بە گشتی لەناو زۆربەی موزیکی وواڵتانی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‬

‫بەکاردێت‪ ،‬بە تایبەتی موزیکی عەرەبی و تورکی‪ .‬ئامێری عود تا ڕادەیەك بۆتە‬
‫ناسنامەی موزیکی عەرەبی و باشترین جۆری عود‪ ،‬عودی عێراقی و تورکیە‪،‬‬
‫عودی عێراقی قەبارەی گەورەیە و ژێیەکانی نایلۆنن و تەنها دوو جووت ژێی‬
‫لە چینی دەنگە گڕەکاندا کانزان‪ ،‬بە پێچەوانەوە عودی تورکی قەبارەی بچوکتر‬
‫و دەنگەکانی لە چینی گڕتردا کۆك دەکرێن‪ ،‬تەنها دوو جووتیان لە چینی دەنگە‬
‫تیژەکاندا نایلۆنن و ئەوانیتر کانزان‪.‬‬

‫مێژووی ئامێری عود لە سەدەی پانزدەهەمی پێش زایین بۆ یەکەم جار لە‬
‫وواڵتی ئێراندا دەرکەوتووە بە ناوی (بربط)‪ ،‬پاشان هێنراوەتە وواڵتی عێراق‬
‫و شام و لەوێوە براوەتەوە ئەوروپا‪ .‬کۆنترین وێنەی ئامێری عود دەگەڕێتەوە‬
‫بۆ پێش (‪)٥٠٠٠‬ساڵ‪ ،‬هەروەها لەسەرەتاکانی چاخی فیرعەونەکاندا‬
‫بەکارهاتووە و گرنگیەکی زۆری هەبووە‪ ،‬هەر بۆیە لەسەر دیواری شوێنەوارە‬
‫کۆنەکانی وواڵتی میسردا وێنەی ئەم ئامێرە دابینرێت‪ ،‬بەهەمان شێوە‬
‫سۆمەری و ئاشوریەکان لە موزیك و بۆنەکانیاندا بەکاریانهێناوە و گرنگیان‬
‫پێداوە‪.‬‬
 ‫*باڵوو بونەوەی ئامێری عود لە ئەوروپا‪:‬‬

‫موزیک ناسەکان پێیان وایە کاتێک موزیککاری کورد(حسین علی نافع) ناسراو‬
‫بە زریاب لە شاری(موسڵ)ە وە ڕوو دەکاتە ئەوروپا و دەچێتە کورتوبە لە‬
‫(ئیسپانیا) ئامێری عود لەگەڵ خۆی دەبات‪.‬‬

‫پاشان ئەم ئامێرە لە ئیسپانیاوە بە چەند وواڵتێکی تری ئەوروپادا باڵوو‬

‫دەبێتەوە و پەرە دەسەنێت‪.‬‬

‫بە پێی گۆڕانی قۆناغەكانی سەردەم چەندین گۆڕانکاری لەم ئامێرەدا دەکرێت‪.‬‬

‫قەبارەکەی بچوک دەکرێتەوە و پەردە بۆ فینگەر بۆرد (تەختە پەنجە)ی‬

‫ئامێرەکە زیاد دەکرێت و دەبێت بە ئامێری(لووت)‪.‬‬

‫زریاب چەندین گۆڕانکاری لەم ئامێرەدا کردووە‪ ،‬لەوانە‪:‬‬

‫‪-١‬ژێی پێنجەمی بۆ زیاد کردووە‪.‬‬

‫‪-٢‬ڕوو پۆشەکەی لە پێستەوە کردووە بە تەختە‪.‬‬

‫‪-٣‬لە کۆندا ئەم ئامێرە بە پارچە تەختە یان بە کەڵبەی ئاژەڵ دەژەنرا بەاڵم‬
‫زریاب پەڕی داڵی بەکارهێناو کردی بە باو ‪.‬‬

‫هەرچەندە لە ئێستادا زیاتر پارچەیەک نایلۆن بەکاردەهێنرێت بۆ ژەندنی کە‬

‫پێی دەڵێن(ڕیشە)‪.‬‬

‫فیزیکی ئامێرەکە ‪:‬‬

‫ئامێرێکی موزیکی ژێدارە کەوا لە تەختە درووستدەکرێت‪ ،‬کاسەیەکی شێوە‬
‫هەرمێی هەیە کەبە تەختەیەکی تەنك ڕووپۆشکراوە‪ ،‬ڕووپۆشەکە دوو کونی‬
‫بچووك و کونێکی گەورەی بازنەیی تێدایە بۆ هاتنە دەرەوەی دەنگەکان ‪ ،‬لە‬
‫نزیك دوو کونە بچوکە بازنەییەکان ژێگیرێك بە ڕووپۆشەکەوە نوسێنراوە‬
‫کەوا ڕۆڵێ پرد دەبینێت و ژێیەکانی پێوە گرێدراوە‪ ،‬دەستکێکی پان و کورت‬
‫بە کاسەکەوە نووساوە و لە بەشی کۆتاییدا بەالی دیوی ناوەوەی ئامێرەکەدا‬
‫چەماوەتەوە‪ ،‬لەم بەشە چەماوەیەدا چەند کونێك هەیە کەوا( ‪ )١٢-١١‬کلیل‬
‫لەخۆدەگرێت و ژێیەکانی لێپێچراون‪ ،‬ژمارەی ژێیەکان (‪ )٦‬جووتن و هاودەنگ‬
‫کۆك دەکرێن‪ ،‬هەندێك لە ئامێرەکانی عود(‪)١١‬کلیلیان هەیە‪ ،‬بۆ ئەم مەبەستە‬
‫گڕترین ژێ بە تاك دەبەسترێت و ئەوانیتر دەبنە(‪)٥‬جووت‪.‬‬
 ‫شێوازی کۆك کردنی ئامێرەکە‪:‬‬

‫سەرەکی ترین کۆك لە خوارەوە بۆ سەرەوە بریتییە لە( دۆ ‪،‬سۆل‪،‬ڕی‪،‬ال‪،‬سۆل)‪،‬‬

‫لەکاتی بەستنی جوتێك ژێی تر کەوا لە ژێر ژێی(دۆ) دەبەسترێت‪ ،‬ئەوا لەسەر‬
‫دەنگی (فا) کۆك دەکرێت و دەبنە (فا‪،‬دۆ‪،‬سۆل‪،‬ڕێ‪،‬ال‪،‬سۆل) بەم شێوەیە‪:‬‬

‫مەودای دەنگییەکەی‪:‬‬

‫لە یەکەم دەنگی (سۆڵ)ی ژێر دۆی ناوەڕاستەوە دەستپێدەکات تا سێیەم دەنگی (می) سەروو دۆی‬
‫ناوەڕاست‪.‬‬
 ‫باشترین ژەنیارەکانت ئامێری عود‪:‬‬

‫فريد االطرش‬ ‫نصير شمە‬

‫منير بشير‬ ‫رياض السنباطي‬

‫سەرچاوەکان‪:‬‬

‫‪-١‬گۆران کامیل‬

‫‪(-٢‬عناصر ااڵغانی الفلکلوریە الکردیە فی العراق) نامەی ماستەری د‪.‬عبدلله جەمال سەگرمە‬