‫زانکۆی سلێمانی‬

‫کۆلێژی هونەرە جوانەکان ‪-‬بەشی موزیک‬

‫وانەی‪ :‬مێژووی موزیک‬

‫قۆناغی (سێیەم)‬

‫ڕاپۆرتێک دەربارەی‪:‬‬

‫سەردەمی ڕێنیسانس‬

‫ئامادە کردن‪ :‬چیا جەمال محمد‬

‫بە سەرپەرشتی‪ :‬م‪ .‬عەلی عثمان‬

‫‪٢٠٢٠-٢٠١٩‬‬
 ‫سەردەمی ڕێنیسانس ‪١٦٠٠-١٣٠٠‬‬
‫یەکێکە لە گرنگترین دیاردەکانی ناو مێژوو ‪ .‬ڕێنیسانس دەسپێکی کۆتایهێنان بە سەدەکنی ناوەڕاست و سەرەتای‬
‫سەردەمی مۆدێرنە دادەنرێت بەهۆی ئەوەی کە مرۆڤ ئیتر پشت بە ئەقڵ و بیرکردنەوە ئەبەستێک لەبری دەقی‬
‫ئاینی و هەست ‪ .‬ئەم سەردەمە گرنگیەکەی لەوێدایە کە سەرجەمگیرە هەر لە کار و پیشەگەریەوە تا هونەر و فەلسەفە‬
‫و شێەوازی ژیانی کۆمەاڵیەتی دەگرێتەوە ‪ .‬لێرەوە مرۆڤ جارێکی تر بیرلەسروشت دەکاتەوە و بەشێوەیەکی ئەقڵی‬
‫و شیکاری هونەر و فەلسەفە و کایەکانی تری ژیانی لەسەر بنیاتدەنێتەوە ‪ .‬هەربۆیە کتێ سەیری تابلۆیەکی ئەو‬
‫سەردەمە یان دەقە فکری و فەلسەفیەکن دەکەین ‪ .‬مرۆڤ چەقی بابەتەکانیەتی تەنانەت وێناکردنی ئاسمان و ئاینیش‬
‫کە سەردەمەکانی پێش خۆی تەنیوە لە خزمەتی مرۆڤدا بەکاردەیەنێت‪.‬‬

‫لە سیاسەت و ئابوریشدا گۆڕانێکی گەورە دروست دەبێت ‪ .‬هۆی سەرەکاکی سەردەمی ڕێنیسانشیش کە لە‬
‫ئیتاڵیاوە سەرهەڵئەدات ‪ .‬فەرمانڕەوای خانەوادەی مێدیچیەکانە کە گرنگیەکی زۆر بە هونەر و فەلسەفە دەدەن و‬
‫تەواوی فەیلەسوف و هونەرمەندەکان هاوەڵیانن وەک داڤینچی و مایکڵ ئەنجیلۆڤ و ماکیاڤێلی‪ .‬بۆیەکەمین جاریش‬
‫لەوسەردەمەوە بانک بەو شێوەیەی کە ئەمڕۆ دەیناسین دروست دەبێت‪.‬‬

‫ئەوەی ئەم سەردەمە لە سەردەمەکانی پێش خۆی جیادەکاتەوە ئەوەیە کە مرۆڤ بەهۆی گەردووناسیەوە بۆی‬
‫ڕووندەبێتەوە کە مرۆڤ و زەوی چەقی گەردوون نین و گەردوونێک لە چواردەورمانە کە زەوی لەچاویدا هیچ‬
‫نییە لەم بیرۆکە سروشتیەوە جارێکی مرۆڤ مێژووی خۆی دەخاتەوە ژێر پرسیار‪.‬‬

‫بەڕاستی ئەوروپییەکان‪ ،‬حەقیان بووە ناو لەو سەردەمە بنێن ڕێنیسانس‪ .‬کەوشەیەکی فەڕەنسییە واتا‬
‫(لەدایکبوونەوە)‪ ،‬لەدایکبوونەوەکەش بۆ ئەوان‪ ،‬لەدایکبوونەوەی مرۆڤایەتی بوو‪ .‬لە پاش هەزاران ساڵ دەسەاڵتی‬
‫کڵێسا و پاپاکان‪ ،‬تارماییەکی ڕەشی خستبووە سەر شارستانییەتی هەزار ساڵ پێشتری گریک و ڕۆمانەکان‪.‬‬

‫ئەوروپا لە خەو هەڵ ساو بە فیکرێکی نوێ هاتەوە کۆڕی مەیدانی بنیادنانەوەی شارستانییەت‪ .‬لەو سەردەمە‬
‫ئەوروپا تێگەیشت کە مرۆڤ لە باتی ئەوەی خۆی بە ژیانی دوایی خەریک بکات‪ ،‬ڕاستتر و عەقاڵنی تر و باشتر‬
‫بۆی ئەوەیە مشوری ژیانی ئەمڕۆی سەردنیای خۆی بخوات‪.‬‬

‫لە هەموو قۆناغێکی مێژوودا‪ ،‬گۆڕانکاری پڕۆسەیەکی دوور و درێژە و ڕاستییەکەی سەردەمی ڕێنیسانسیش‪،‬‬
‫لەپاش سەدەی ‪ ١٣‬و ‪١٤‬ەوە ڕێی بۆ خۆش کرابوو‪ ،‬تا لە ناوەڕاستەکانی سەدەی ‪ ،١٥‬ئیتر دنیای بە تەواوی گۆڕی‬
‫لە بواری زانست و فیکر و فەلسەفە و هونەردا‪ ،‬ئەوروپا هەنگاوی گەورەی نا‪ ،‬لەو هەنگاوانە‪:‬‬

‫‪ -١‬کۆپەرنیکۆس یەکالیی کردەوە‪ ،‬کە گۆی زەوی چەقی گەردوون نییە‪ ،‬وەک پێشتر بڕوا دەکرا‪.‬‬

‫‪-٢‬گۆتەنبێرگ چاپی دروست کرد‪.‬‬

‫‪-٣‬بارویتی تۆپ و تفەنگ و چەکی تر دروست کرا‪.‬‬

‫‪-٤‬قیبلەنما دروستکرا و ئیتر گەشت بەناو دەریاچە و ئۆقیانووسەکاندا ئاسان بوو‪.‬‬

 ‫هونەرمەندانی بۆیەکار و پەیکەرتاشی وەک مایکڵ ئەنجلۆ و لیۆناردۆ داڤنچی‪ ،‬گەڕانەوە بۆ کلتووری کالسیکی‬
‫گریک و ڕۆمانەکان‪ ،‬دەستیان کرد بە کێشانی تابلۆی ژن و پیاوی ڕووت و پەیکەری الساییکردنەوەی گریک و‬
‫ڕۆمان و لە ڕاستیدا مۆتیڤەکانیان هەموو الیەنێکی ژیانی مرۆیی نوێی دەگرتەوە‪.‬‬

‫نوسەرانی وەک بۆکاچۆ و سێرڤانتێس و شاعیرانی وەک شکسپیر‪ ،‬کێشە مرۆییەکانیان دەخستە ڕوو‪ ،‬ڕەخنەی‬
‫گاڵتەئامێزیان ڕووبەڕووی کڵێسا دەکردەوە‪.‬‬

‫لە ساڵی ‪ ١٤٠٩‬ناکۆکییەکی گەورە لە ناو پاپایەتی بەرپا بوو بۆ ماوەیەک دوو پاپا‪ ،‬یەک لە ڕۆما و یەکێک لە‬
‫فەڕەنسا‪ ،‬داوای کورسییە پیرۆزەکەیان دەکرد و ناکۆکی کەوتبووە نێوانیان لەسەر ئەوە‪.‬‬

‫هونەرمەندی گەورەی ئەو سەردەمە‪ ،‬پالێسترینا‪ ،‬لەڕێگەی دەقی ئیرۆتیکییەوە‪ ،‬جەماوەرێکی زۆری بۆ خۆی‬
‫بەدەس ت هێنا‪ .‬مادریگاڵی ئیتاڵی ڕێی خۆش کرد بۆ مادریگاڵێکی ئینگلیزیش‪ ،‬کە ئەمەشیان بە خێرایی بە ئەوروپادا‬
‫باڵو بۆوا‪.‬‬

‫بێجگە لە مادریگاڵ‪ ،‬فۆڕمێکی دیکەش لە گۆرانی سەری هەڵدا بە ناوی (مۆتێت)‪ ،‬کە ئەمەش وەک مادریگاڵ زۆر‬
‫کۆنتر بوو‪ ،‬زیاتر بۆ م ەبەستی سرووتی ئایینی بوو‪ .‬بەاڵم دواتر وشەی دنیاییشی بۆ دانرا‪( .‬مۆتێت) کە پێشتر هەر‬
‫بە زمانی التین واتا زمانی کڵێسای کاتۆلیکی ڕۆمی دەگوترا‪ ،‬لە پاش گۆڕانکارییەکەی مارتن لووتەر‪ ،‬ئیتر بە‬
‫ئەڵمانی و بە ئینگلیزیش دەگوترا‪.‬‬

‫لەو سەردەمە زۆر ئامێری موزیکی نوێش پەیدا بوون‪ ،‬بنەماڵەی (سترادیڤاریۆس) لە سازکردنی ڤایۆلین و بنەماڵەی‬
‫(مۆیشڵ) لە (ئامێرە فوودارە مسییەکان)‪ ،‬تا ئەمڕۆش ناوبانگیان ماوە‪،‬‬

‫ڕێنیسانس بە سێ قۆناغدا ڕەتبوو‪:‬‬

‫_ڕێنیسانسی زوو‬

‫_ڕێنیسانسی ناوەند‬

‫_ڕێنیسانسی درەنگ‬

‫ڕێنیسانسی درەنگ ڕێخۆشکردنێک بوو بۆ سەردەمێکی نوێ بە ناوی بارۆک‪.‬‬

‫فەرمانڕەوایی کڵێسا و دەوڵەت لێک جیاکرانەوە و دەسەاڵتی ڕەها لە دەست کڵێسا دەرچوو‪ ،‬کەوتە دەست‬
‫پادشاکان‪ ،‬ئەوانیش هەر ڕەها‪ ،‬بەاڵم دنیایی‪.‬‬

‫موزیکی کالسیک ئاوێنەی سەردەمی خۆیەتی و سروشتیانە ئەو هەموو گۆڕانکارییانە لە بواری موزیکیشدا ڕەنگی‬
‫دایەوە‪ .‬ژمارەیەکی زۆر لە موزیککارانی لێهاتوو‪ ،‬لەو سەردەمە پەیدابوون کە کاریان هەم بۆ دین هەم بۆ دنیاش‬
‫دەکرد‪ .‬لە ناوە هەرە ناودارەکانی بواری موزیکی ئەو سەردەمە‪ ،‬هەندێکیان ئەمانە بوون‪:‬‬

‫_گیۆم دۆفای‪ ،‬ژۆسکان دێپرێس‪،‬ئۆرالندۆ دیالسۆ‪ ،‬جیۆڤانێ داپالێسترینا‪ ،‬کە موزیکیان لە زۆر ڕووەوە پێشخخست‪.‬‬
‫قوتابخانەیەکی موزیکی زۆر گرنگ بە ناوی قوتابخانەی (فرانکۆ _ فڵێمێش) لە ناوچەی هۆڵەندا و بەلجیکای ئەمڕۆ‬
‫پەیدا بوو‪ .‬هونەری پۆلیفۆنی و ئەو پەلو پۆیانەی کە لەوەوە پەیدا بوون‪ ،‬وەک کۆنتراپونت‪،‬فیوگ‪ ،‬کانۆن‪ ،‬بەو‬
‫قتوتابخانەیە زۆر گۆڕان و بە بابەتی دنیایی تێکهەڵکێش کران‪.‬ئەگەر کارێکی موزیکاڵی ئایینی پیرۆزیشیان دانابوایە‪،‬‬
‫ئەوا مێلۆدییە بنچینەی یەکەیان لە ئاوازێکی باوی الدێ وەردەگرت‪ .‬بەم جۆرە مێلۆدییە ئاینی و دنیاییەکانیان تێکەڵ‬
‫بە یەکدی کرد‪.‬‬

‫سەرچاوەکان‪:‬‬

‫_چیرۆکی موزیکی کالسیک_ هۆمەر دزەیی‬

‫‪_http://www.lcsproductions.net/MusicHistory/MusHistRev/Articles/ItMadrglRen.html‬‬