IEC 60364 Standardı Eğitim Sunumu

Elektrik Tesislerinde Güvenlik
ve Topraklama Semineri
Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı
15-16 Mayıs 2013 Gaziantep
1
Elektrik Tesislerinde Güvenlik ve Topraklama © Prof. Dr. Ismail Kaşıkçı /-All rights reserved
Özgeçmiş:
Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı, 1952 Denizli doğumludur.

Liseyi bitirdikten sonra Almanya’da iki Lisans, Londra
üniversitesinde mikroelektronik ve güç sistemleri üzerine
Yüksek Lisans ve Doktora yapmıştır.
18 yıl endüstride plan, proje ve çeşitli yönetim kademelerinde görev almıştır. 1992
yılından beri VDE Frankfurt ve Teknik Akademi Esslingen, Heidelberg elektrik ustalık
meslek okulunda normlar, güç sistemleri, elektrik tesisatları ve projeler üzerine
dersler vermektedir.
İki yıl Mannheim üniversitesi elektrik bölümünde öğretim görevlisi olarak çalışmıştır.
2002 yılında Biberach üniversitesinde Profesörlük ünvanı almıştır.
Almanya’da beş, Türkiye’de yedi, Amerika’da iki kitabı yayınlanmıştır. Uluslararası
65 bilimsel yayını bulunmaktadır. VDE ve IEEE üyesidir. Amerika’da ACTA press
tarafından yayınlanan,,Güç ve Enerji Sistemleri’’ dergisi editör grubunda bilimsel
hakemlik yapmaktadır. 2005 yılında Alman norm üst grubuna [IEC TC 64 (VDE
0100)] seçilmiştir. Avrupa Birliği Elektrik Komisyonu CENELEC’te AG kısa devre
hesaplarında Almanya sözcüsüdür. Erasmus kapsamında Pamukkale, Ege ve Yıldız
Teknik Üniversitesinde dersler vermiştir.
İsmail Kaşıkçı Almanca, İngilizce ve İspanyolca bilmektedir.
2
Seminerin Amacı:
Elektrik mesleğini uygulayan her kişi, teorik bilginin yanısıra

yönetmelikleri, norm ve standartları bilmek, uygulamak, kaliteli
ve güvenlikli bir elekrik tesisatı kurmak zorundadırlar.
Bugün yürürlükte olan Topraklamalar Yönetmeliği, Elektrik İç

Tesisleri Yönetmeliği ve Proje Hazırlama Yönetmeliğinin
uygulanmasında hala sorunlar vardır, zorluklar yaşanmaktadır.
Bu nedenlerden dolayı seminerin temel hedefi, elektrik

tesislerinde güvenlik için gerekli olan teorik ve pratik konuları
anlatmak, tesis ve tasarım için gerekli olan mevcut teknolojiler,
teknikler, Norm ve Yönetmelikler üzerine bilgiler vermektir.
Seminerin yararlı olmasını dilerim.
3
Etik kuralları:
Seminer notlarının tamamı veya herhangi bir bölümü

yazarın izni olmaksızın yayınlanamaz, basılamaz,
mikrofilme çekilemez, dolaylı olsa dahi kullanılamaz,
fotokopi yapılamaz. Tüm notlar seminer verilen
firma, kurum ve kuruluşlar dışında kullanılamaz.
Metinler ve şekiller başka türlü çizilemez ve
değiştirilemez.
5846 sayılı yasa No: 4110
4
Bir Meksiko atasözü derki:
’’Bir yıl sonrasını düşünüyorsan tohum

ek, 10 yıl sonrasını düşünüyorsan ağaç
dik, 100 yıl sonrasını düşünüyorsan
eğitim yap’’.
Elektrikçinin bir ayağı hapiste bir ayağı

mezardadır!
Norm ve Standart bilgisi olmayan elektrik

mesleğini yapamaz!
5
SEMİNER KONULARI
1. Elektrik Tesislerinde Norm ve Yönetmeliklerin kullanımı

2. Elektrik Tesislerinde Kısa Devre Hesapları IEC 60909-0
3. Şok Akımlara Karşı Güvenlik Önlemleri IEC 60 364-4-41
4. Kablo ve İletkenlerin Aşırı Akımlara Karşı Korunması
IEC 364-4-43
5. Elektrik Tesislerinde Gerilim Düşümü Hesabı
IEC 60 364-5-52
6. Elektrik Tesislerinde Selektif Açma ve Koruma
IEC 60 364-5-53: Elektrik Tesislerinde Cihazların
Seçimi, Koruması ve Ayırması
IEC 60 364-7-710: Tıbbi yerler
IEC 60 364-7-718: Kalabalık toplulukların bulunduğu
binalar
6
7. Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
IEC 60 364-5-54: Topraklama, Koruma
ve Potansiyel Dengeleme iletkenleri
YG elektrik Tesislerinde Topraklama

EN 50522, IEEE Std. 80
8. İlk Denetleme ve Deneyler IEC 60 364-6-61
7
Elektrik Dağıtım Sistemleri

Santral İletim
Transformatör
EN 50522
Demir yolu
Araştırma ve büyük sanayiler ulaşımı
IEC 62305
Sanayi, büro, iş hanları

Konutlar mağaza ve oteller
Küçük işletmeler, tarım ve konutlar

IEC 60364-5-54
Hastane Ofis Binası Tünel Havalimanı Ticaret Merkezi Alışveriş Merkezi

8
Smart Grid
9
Binalarda Elektrik
Tesisleri
IEC 60 364
10
1. IEC ve EN Normları,
Türkiye’de Yönetmelikler
Standartlar can ve mal güvenliği için en asgari

kurallardır. Uygulanmaları zorunludur.
Ankara
Mart 2001
EİTY’nin uygulanması sakıncalıdır.
1896 1958
2006
11
CENELEC IEC
CENELEC‘e tam üye
EN
TSE
12
Elektrik Tesislerinde Norm ve
Yönetmeliklerin kullanımı
• IEC 60 364: Binalarda Elektrik Tesisleri
• IEC 60 909: Elektrik Tesislerinde Kısa Devre
Hesapları
• IEC 62305: Binaların Yıldırıma Karşı Korunması
• EN 50522: YG Elektrik Tesislerinde Topraklama
• Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği
• Elektrik İç Tesisleri Proje Hazırlama Yönetmeliği
• Elektrik Tesisleri Topraklamalar Yönetmeliği
13
DIN Standartları
1. DIN 18012 Binalarda Yapı Bağlantı Kutuları
Tesisleri (Bina, oda ve tesis yerleri, ölçüler)
2. DIN 18013 Binalarda Sayaç Tesisi
3. DIN 18014 Temel Topraklama
4. DIN 43871 Tali Dağıtım Panoları
5. Teknik Yapı Bağlantı Şartnamesi (Enerji dağıtımı
yapan firmalar)
6. DIN 18015 Binalarda Elektrik Tesisleri
1. Kısım: Plan ve tasarım ilkeleri
2. Kısım: Asgari donatımın cinsi ve yapısı*
3. Kısım: İletken, şalter ve prizlerin düzenlenmesi
14
Dünyada Elektrik İç Tesisleri Norm Grupları
Uluslararası
IEC 60364 „Electrical installations of
buildings“ gelecekte:
„Low voltage installations“
Avrupa
HD 384 „Binalarda Elektrik Tesisleri“
gelecekte: HD 60364 „AG Elektrik
Tesislerinin Kurulması “
Yerel (Örnek: Almanya)
DIN VDE 0100 (VDE 0100) „AG
Elektrik Tesislerinin Kurulması “
Yerel (Örnek: Türkiye)
Türk Standartları Enstitüsü
Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği
15
Bilgisayar Programları
1. Simaris Design (Siemens)

2. Doc Win (ABB)
3. ECODIAL (Schneider)
4. NEPLAN (ABB)
5. DigSilent (Fichter)
6. Sincal (Siemens)
16
Sembollerin anlamını yazınız!
RE UE IC
RA UT IR
RB UB IF
ZE US
I "k1
ZS
17
cmin ⋅ 3 ⋅ U n " c ⋅Un

I k"1 = Ik3 =
Z (1) + Z ( 2) + Z (0)
3 ⋅Z
ip = χ ⋅ 2 ⋅ Ik
"
U0 " c ⋅Un
Zs ≤ I k1 = U E ≤ 2 ⋅ UT
Ia 3 ⋅Z
UT U0
RA ≤ Zs ≤
I ∆n RB + R A + ZT + Z Hat
18
IEC 60 364: Binalarda Elektrik Tesisleri
IEC 60364-1: Amaç, Kapsam, Dayanak ve Uygulama, Tanımlar
Bölüm 2: Kısım 2: Tanımlar Bölüm 3: Kısım 30 Genel Karakteristiklerin Belirlenmesi
Bölüm 3: Bölüm 4: Bölüm 5: Bölüm 6:

Genel Karakteristiklerin Güvenlik Önlemleri Donanımın seçimi ve
koruma için güvenlik İlk denetleme ve deneyler
Belirlenmesi Kısım 41: Şok önlemleri
akımlara karşı
güvenlik önlemleri
Kısım 30: Kısım 61:
Kısım 42: Termik etkilere Kısım 51: Genel önlemlar Denetlemenin önemli kısımları
Genel
karşı koruma
Karakteristiklerin Kısım 52: Kablo ve • Gözle denetleme
Belirlenmesi Kısım 43: Kablo ve iletken tesisleri • Kontrol ve ölçme
iletkenlerin aşırı akıma • Koruma ve potansiyel dengeleme
karşı korunması Kısım 53: Açma ve iletkeni
• En büyük talep gücü • Elektriksel ayırma ile koruma
kontrol cihazları • Yalıtım direncinin ölçülmesi
• Eşzamanlılık faktörü Kısım 44: Aşırı gerilime karşı
• Beslemenin niteliği koruma • Otomatik kesme ile koruma
Kısım 54: Topraklama, • Döner alan ölçümü
• Dağıtım kaynakları Kısım 45: Düşük gerilime koruma iletkeni ve • Gerilimin ölçülmesi
• Tesisin devre düzeni karşı koruma potansiyel dengeleme • Diğer ölçümler
• Uyumluluk iletkeni
• Bakım
• Besleme kaynakları Kısım 55: Diğer elektrik
• Dış etkiler malzemeleri
Kısım 56: Güvenlik amaçlı

kurulan elektrik tesisleri
Bölüm 7: Kısım 701: Kısım 710: Tıbbî Kısım 718: Kalabalık Kısım 722: Uçan yapılar,
Banyo ve duş yerler topluluk-ların bulunduğu gösteri amaçlı araba ve
Özel tesisatlar veya yerleri binalar, karavanlar
yerler için özel kurallar Kısım 7 . . . . . .
Kısım 7 . . . . . . Kısım 7 . . . . . . Kısım 7 . . . . . . 19
. . ve Topraklama .. . . © Prof. Dr. ..
Elektrik Tesislerinde Güvenlik Ismail Kaşıkçı /-All rights reserved
IEC 60 364 ve kısmları

IEC 60 364 Bölüm 1 - Kısım 10 Amaç, Kapsam, Dayanak ve Uygulama
IEC 60 364 Bölüm 2 - Kısım 200 Genel
- Kısım 30 Elektrik tesislerinin planlanmasında genel hususlar
IEC 60 364 Bölüm 4 - Koruma Önlemleri;
Kısım 41 Tehlikeli vücut akımlarına karşı korunma
IEC 60 364 Bölüm 4 - Kısım 42 Isıl tesirlere karşı korunma
IEC 60 364 Bölüm 4 - Kısım 43 Kablo ve iletkenlerin aşrı akımlara karşı
korunması
IEC 60 364 Bölüm 4 - Kısım 44 Aşırı gerilime karşı korunma
IEC 60 364 Bölüm 4 - Kısım 45 Düşük gerilime karşı korunma
IEC 60 364 Bölüm 4 - Kısım 46 Kesme ve yol verme ile koruma
IEC 60 364 Bölüm 4 - Kısım 48 Korunma önlemlerinin seçilmesi
IEC 60 364 Bölüm 5 - Elektrik işletme malzemesinin seçimi ve tesisi
IEC 60 364 Bölüm 5 - Kısım 51 genel
IEC 60 364 Bölüm 5 - Kısım 52 kablolar, iletkenler ve baralar
IEC 60 364 Bölüm 5 - Kısım 53 Ayırma, anahtarlama ve koruma
IEC 60 364 Bölüm 5 - Kısım 54 topraklama, koruma iletkeni, potansiyel
dengelemesi
IEC 60 364 Bölüm 5 - Kısım 55 Diğer elektrik cihazları
IEC 60 364 Bölüm 5 - Kısım 59 Aydınlatma aygıtları ve tesisleri
IEC 60 364 Bölüm 5 - Kısım 60 Güvenlik amaçlı elektrik tesisleri
IEC 60 364 Bölüm 6 - Deneyler; Kısım 600 İlk denetleme ve kontrollar 20
IEC 60 364 Bölüm 7 - Özel tesisatlar veya yerler için özel kurallar;
Kısım 701 Küvet veya duşlu hacimler
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 702 Kapalı ve açık alandaki yüzme havuzları
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 703 lektrikli Sauna ısıtıcılı hacimler
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 704 inşaat şantiyeleri
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 705 Tarım ve bahçe yapıları
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 706 Sınırlı hareket imkanı veren geçirgen ortamlar
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 710 Hastanelerde elektrik tesisatları
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 718 İnsan kalabalıklarının olduğu elektrik tesisatları
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 720 Yangın tehlikesi olan işletmeler
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 721 Karavanlar, Tekneler, Yatlar ve bunların Kamp Yerleri veya Yat
Limanlarındaki enerji
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 722 Uçan Yapılar, Gösteri amaçlı araba ve Karavanlar
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 723 Deney düzenekli derslikler
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 724 Mobilya ve benzeri tefrişattaki elektrik tesisatı; örneğin, perde
rayları, dekoratif kaplamalar
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 725 Yardımcı devreler
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 726 Kaldırma araçları
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 728 Yedek güç kaynakları
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 729 Şalt tesisleri ve dağıtıcıların montajı ve çalıştırılması
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 730 Boş duvarlarda veya yanıcı malzeme ile yapılmış binalarda
iletkenlerin döşenmesi
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 731 Elektrik işletmeleri ve kapalı elektrik işletmeleri
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 732 Dağıtım şebekesinde yapı bağlantı kutusu
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 736 Yüksek Gerilim şalt sahasındaki alçak gerilim akım devreleri
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 737 Nemli ve ıslak hacimler; açıkhava tesisleri
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 738 Fıskiyeler
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 739 TN ve TT şebekelerde I∆n 30mA ile evlerde doğrudan dokunmaya
karşı ek koruma 21
Mühendis, öğretmen, teknisyen ve ustaların

bilmesi gereken önemli Normlar:
1. IEC 60 364: Binalarda Elektrik Tesisleri

2. EN 60 909: Elektrik Tesislerinde Kısa
Devre Hesapları
3. IEC 62305: Binaların Yıldırıma Karşı
Korunması
4. EN 50522: YG Elektrik Tesislerinde
Topraklama
22
ELEKTRİK TESİSLERİNDE
TOPRAKLAMALAR YÖNETMELİĞİ
Tanımlar
Madde 1, 2 ve 3
23
AG Şebekesi
20kV
400V/230V,50Hz
L1
L2 L1
L3 L2
L3 Tüketici tesisatı
PEN
PEN
Sayaç
4x35mm2 SK kWh B16A
63A
Yapı
bağlantı RCD B10A
gG
kutusu 30mA
63A
(Kofre) Yasak Tüketim
cihazları
APDB
RB Temel
AG dağıtım şebekesi RA Topraklama
24
Tanımlar
Madde 4:
Tasarım akımı : Normal işletmede bir devreden geçmesi
öngörülen akımdır.
Aşırı akım : Beyan değerinden büyük bütün akımlardır.
İletkenler için beyan değeri, akım taşıma kapasitesidir.
Aşırı yük akımı : Bir devrede hata yok iken, oluşan aşırı
akımdır.
Kısa devre akımı : Normal işletme şartlarında potansiyelleri
farklı olan gerilim altındaki iletkenler arasında ihmal edilebilir
empedanslı bir hata sonucu meydana gelen akımdır.
Hata akımı: Normal çalışma şartları altında, potansiyel
farkına sahip iletkenler arasında veya gerilim altında bulunan
bir iletken ile açıktaki iletken bölümler arasında hata sonucu
oluşması muhtemel bir akım değeridir.
25
Kısa devre Ia
İlteken hatası
Gövde hatası I "k1
Kısa
devre PE
PE kopmuş
Toprak
kısa
devresi
UB= (UT ) :Dokunma gerilimi

IF UF: Hata gerilimi
RA: Koruma topraklaması
RB: İşletme topraklaması
26
AG Dağıtım şebekelerinin topraklama
tipine göre sınıflandırılması:
AG tesislerinde topraklama için:
1. Güç sisteminin (örneğin enerji kaynağı veya
transformatörün) yıldız noktasının toprağa
nasıl bağlandığı ve
ETTY Sayfa 143
2 . Tesisatın açıktaki iletken bölümlerinin
(örneğin elektrik cihazları) toprağa nasıl
bağlandığına
dikkat edilmelidir. 27
AG Elektrik Sistemlerinde Kodlama

AG’de Topraklama İşletme Cihazı
Akım Kaynağı
Yöntemleri
L1
L2 PE
L3
TN - TT - IT - N
Sistem Sistem Sistem
TN-C-Sistem C
T N
S
I T
TN-C-S-Sistem
1. Harf 2. Harf
TN-S-Sistem
28
TN-C Sistem
İşletme
topraklaması
TN-C-S
Sistem
TN-S Sistem
29
TT- Sistem
IT- Sistem
30
2. Elektrik Tesislerinde Kısa Devre
Hesapları
IEC 60909-0
31
1. Enerji
Dağıtım
Şebekeleri
32
2. IEC 60364-1: Amaç, Kapsam, Dayanak,
Uygulama ve Tanımlar Kısa devre akımları
L1-N/ L2-N/ L3-N L1-L2 L1-L2-L3
L2-L3
L1
L2
L3
L1-L3
IB N
PEN PE
In 1-faz 2-faz 3-faz
İletken hatası
Gövde hatası Toprak

hatası
UT UF
Toprak
RA
RB
33
3. Kısa devre akımının tesiste etkileri

I cn > I "k 3
I’’k: Başlangıç kısa devre akımı
Ip: Tepe noktası
Ik: Süregen kısa devre akımı
F
ip I"k I th
i p = κ ⋅ 2 ⋅ I k" I cm
κ = 1,02 + 0,98 ⋅ e −3 R / X
Zaman t/s
I "k 3 , I "k 2
I "k1 , I "kEE
c min ⋅ 3 ⋅ U n
I " k1 min =
(2 R1Q + 2 R1T + 2 R1L + R0T + R0 L ) 2 + (2 X 1Q + 2 X 1T + 2 X 1L + X 0T + X 0 L ) 2
I CE , I Re st I "k1 > I a
c ⋅U
I "k3 = max n
3 Zk I "kEE = 0,85 ⋅ I "k3 I "kEEkablo = 0,5 ⋅ I "kEE
34
4. Kısa devre akımlarının önemi
" Üç kutuplu kısa devre akımı panolarda dinamik

I k3
zorlamaları kontrol etmek için hesaplanır.
I cn > I k" 3
Tek kutuplu kısa devre akımı son devrede
I k"1min otomatik açmanın istenilen zamanda
gerçekleşmesinin kontrolü için hesaplanır.
I k"1min > I a
35
3. Şok Akımlara Karşı Güvenlik

Önlemleri
IEC 60364 Bölüm 4 - Kısım 41
Elektrik Çarpmasına Karşı Koruma
ETTY Üçüncü Bölüm Sayfa 153
36
Elektrik kazaları
ca. 0,75 s
ca. 0,14 s
vulnerable
Phase
37
A.A etkilerinin akım-zaman bölgeleri

RCD 10mA RCD 30mA
104
ms 50V
I= = 50mA
AC-4-1
5000
1000Ω
AC-4-2
AC-4-3
2000
1000
Toplam vücut dirençleri
500
El – ayak ca. 1000Ω
El – el ca. 1000Ω
Akım süresi t
200
El – ayaklar ca. 750Ω
100 Eller – ayaklar ca. 500Ω
El – gögüs ca. 500Ω
50
Eller – gögüs ca. 250Ω
Ayak - ayak ca. 1000Ω
20
10
0,1 0,2 0,5 1 2 5 101 20 50 102 200 500 103 2000 5000 104
Vücut akımı IM mA
Bölüm AC-2 Bölüm AC-3 Bölüm AC-4

Bölüm AC-1 Kalbin durması, Ağır yanıklar
Genellikle bir Genellikle zararlı Organik bir hasar olmaz.
tepki yoktur AC-4-1 5% Ventriküler fibrilasyon olasalığı
bir fizyolojik etki Geçici kalp kasılmaları, AC-4-2 50% Ventriküler fibrilasyon olasalığı
AC-4.3 > 50% Ventriküler fibrilasyon olasalığı
kaslarda kramp, nefes
yoktur
almada zorluklar görülür
38
Temel koruma (Doğrudan dokunmaya karşı koruma)
L1 L1
L2 L2
L3 L3
PE PE
N N
IK=0 IK=0
Yalıtılmış Yalıtılmış
cihaz cihaz
RB RB RA
Temel koruma IP simgesi ile belirlenir. 39

Hata anında otomatik kesme ile koruma

(TN-Sistem) (Dolaylı dokunmaya karşı koruma)
L1
L2 Dolaylı dokunmaya karşı koruma için:
L3 1. Akım kaynağı topraklanmalıdır.
PE 2. Tüketim cihazı koruma iletkeni ile tesis
N edilmelidir.
IF 3. Kablo ve iletkenlerin, aşırı akım
IPE koruma cihazı ile koordinasyonu
I∆n ≤ 30 mA I∆n sağlanmalıdır.
Cihaz 4. Temel topraklama tesis edilmelidir.
5. Potansiyel dengeleme uygulanmalıdır.
IK
IEC 60417’e göre tüketim cihazları için
aşağıdaki koruma sınıfları geçerlidir:
Temel koruma
IF RE
RB
40
Hata anında otomatik kesme ile koruma
(TT-Sistem) (Dolaylı dokunmaya karşı koruma)
L1
L2 Dolaylı dokunmaya karşı koruma için:
L3 1. Akım kaynağı topraklanmalıdır.
N 2. Tüketim cihazı PE ile APDB‘na veya
panodaki klemenslere tesis edilmelidir.
IF 3. Kablo ve iletkenlerin, aşırı akım
koruma cihazı ile koordinasyonu
I∆n ≤ 30 mA I∆n sağlanmalıdır.
Cihaz 4. Temel topraklama tesis edilmelidir.
5. Potansiyel dengeleme uygulanmalıdır.
IK
Temel IEC 60417’e göre tüketim cihazları için
koruma
IPE aşağıdaki koruma sınıfları geçerlidir:
RB IF RSt
RE
41
Tamamlayıcı (ek) koruma (RCD ile)

L1
L2
L3
PE
N
I I
Bozuk
F PE iletkeni
F cihaz
kopmuş
I∆n ≤ 30 mA I∆n I∆n
IK = IF
IK IK
Yalıtılmış cihaz Yalıtılmış cihaz
RB IF
RE RE
42
TN sistemin incelenmesi: Dağıtım panosu
L1
L2
L3
PE
PEN N
Potansiyel
dengeleme
iletkenleri
B16 A
Ia
APDB U0
RA ZS ≤
RB Ia
Temel topraklama
U0 (V) ta (s)
1. TN sistemde topraklama
tesisatın ana öğesi değildir. I " k1min > I a 230 0,4
2. Hata akımı çevrim 400 0,2
empedansı tarafından tayin
edilir. 43
TN Sistemde otomatik Açma Şartları (yeni) TN-Sistemde açma zamamları

Tablo 41.1 IEC 60364 Kısım 41
•AC •ta
•50V < U0 ≤ 120V •0,8s
Trafo işletme binası
U/U0 = 400V/230V Tesis 411.3.2.2
•120V < U0 ≤ 230V •0,4s
(Koruma sınıfı I) •230V < U0 ≤ 400V •0,2s
•U0 > 400V •0,1s
411.3.2.3 Dağıtım devreleri 5 s
U0 = Nominal gerilimL1
Dış iletken/toprak
L2 arası
L3
N
PE
RCD RCD 0,4s ?s 5s

APDG
Tali pano
(Koruma sınıfı I)
411.3.2.3
L1
L2
Bina dışındaki Sıradan kişi için Son devre Son devre L3
son devreler prizler ≤ 32A > 32A N
≤ 32A ≤ 20A 411.3.2.2 e göre
PE
411.3.3 e göre 411.3.3 e göre
RB RA RCD 30mA RCD 30mA
415.1 415.1
Kural dışı: RCD RCD
- Kontrol edilen sanayi tesisleri
- Sadece bir elektrik cihazı
44
TT sistemin incelenmesi
RT RL1
L1
L2 I∆ n
L3
40 A
N PE 30 mA
N
Dağıtım panolarında PE ve N
klemensleri kesinlikle
B/16 A
birleştirilemez.
1. TT sistemde topraklama
tesisatın ana öğesidir. RPE RL2
2. Toprak hatası akımı topraklama
direnci tarafından tayin edilir.
Direnç toprağın cinsine, nemine,
sıcaklığına ve topraklama
tesisinin yapısına, şekline ve APDB U0
aşınma durumuna bağlıdır. IF =
RB
RA + RB
RA UL
RA ≤
Ia 45
TT Sistemde topraklama direncinin ve hata akımının

hesaplanması
RQ, XQ RT, XT RL A1, XL A1
L1
L2
L3
N
50V U
RA ≤ L veya Z S ≤ 0
I ∆n Ia RL A2
XL A2
U0 U0
IH = =
Z T + Z KA1 + Z LA2 + RA + RB RA + RB M
3~
RL PE
Z S = Z T + Z KA1 + Z LA1 + RA + RB XL PE
RA = ?
RB
RA
IH
46
TT Sistemde otomatik Açma Şartları (yeni) TT Sisteminde açma şartları:
411.3.2.2 AC ta
Trafo işletme 50V<U0≤120V 0,3s
binası U/U0 = 400V/230V Tesis 120V<U0≤230V

230V<U0≤400V
0,2s
0,07s
(Koruma sınıfı I) U0>400V 0,04s
411.3.2.4 Verteilerstromkreise 1 s
U0 = Nominal gerilim
Dış iletken/toprak
L arası
1
- Ayni koruma cihazı
L2ile korunan
devre ortak topraklamaya bağlanır.
L3
N
PE
RCD RCD 0,2s ?s 1s

1s
L1
L2
Bina dışındaki Sıradan kişi için L3
son devreler prizler N
≤ 32A ≤ 20A PE
RB RA 411.3.3 e göre 411.3.3 e göre
RRAA RA
RA
RCD RCD
Ortak
Ayrı topraklama
topraklama
47
IT Sistemin incelenmesi
1. hata akımı
2. hata akımı
2. hata akımı
48
49
4. Kablo ve İletkenlerin Aşırı

Akımlara Karşı Korunması
IEC 364-4-43
(HD 384.4.43 S1)
Kısım 43
PEN (PE)
L1
EİTY Taslak
L2
L3
50
Dağıtım panosu
I k" 3
İletken değerleri
Aşırı akım
koruma düzeneği Ib İşletme akımı, tasarım
akımı
In
Koruma cihazının Iz İletkenin sürekli
nominal akımı akım taşıma
I2 kapasitesi
Koruma cihazının
Ir İletkenin çizelgeden okunan
açma akımı sürekli akım taşıma kapasitesi
I a = 5.....20 ⋅ I n 1,45 ⋅ I z
I k"1min Yük P=2kW
51
Aşırı yükte koruma

Bir kabloyu ya da yalıtılmış iletkeni aşırı yüke karşı koruyan
koruma cihazının karakteristikleri aşağıdaki koşullara uygun
olacaktır:
Minyatür kesiciler için (MCB):
Ib ≤ In ≤ I z I 2 ≤ 1,45 ⋅ I z
Ib ≤ I r ≤ I z I 2 ≤ 1,45 ⋅ I n
52
İşletmede kablo ve iletkenlerin yüklenebilirliği için
düzeltme faktörlerine dikkat edilmelidir.
I z' = I r ⋅ f1 ⋅ f 2 ⋅ f 3 ⋅ f 4
f1 : Kabloların döşeme türü Taslak: Çizelge A.2, PVC
f2 : Kabloların yığılması Taslak: Çizelge A,17 EITY

10.02.05
f3 : Değişen ortam sıcaklıkları Taslak: Çizelge A,14
İşletme ısısı:
f4 : İşletme türü PVC: 70°C
Ir : Çizelgeden okunan değer VPE: 90°C

Kısa devre ısısı:
Ir
Öneri: I z' = PVC: 160°C
f1 ⋅ f 2 ⋅ f 3 ⋅ f 4 VPE: 250°C
PE : 150°C
53
Kısa devrede koruma

5 saniyeye kadar olan açma zamanları yaklaşık olarak
aşağıdaki formül ile hesaplanabilir:
2 S : İletkenin kesiti (mm2)

 k ⋅S 
t k =   Ik : Hata akımı (A)
I  k : Malzeme katsayısı (
A s
)
 k  tk : Açma süresi (s)
mm 2
Çok kısa süreli açma zamanları için (t < 0,1s) aşağıdaki

formül kullanılır: t/s
I 2 ⋅ tk ≤ k 2 ⋅ S 2 Kablo veya
iletken
MCB
gG
Koruma cihazının
geçirgenlik enerjisi
İletkenin I²t
yükleme değeri I/A 54
Aşırı akım koruma cihazlarının açma akımları:
1. B Karakteristikli kesiciler (MCB)
(Priz ve aydınlatma, binalarda)
Ia = 5 ⋅ In
2. C Karakteristikli kesiciler (MCB) Ia = 10⋅ In
(Motor ve sanayide)
3. K (Motor ve sanayide) (MCB) Ia = 15⋅ In
4. MCCB (Ana kolon ve motorlarda) Ia = 8 − 12⋅ In
5. NH/gG-Sigortalar (Ana kolon ve
motorlarda) Back-up Korumada Ia ≈ 8 ⋅ In
Sigortaların açma akımları Akım-Zaman eğrisinden
okunmalıdır.
Dikkat: W ve L otomatlar ile k
faktörü kullanılmaz! 55
5. Elektrik Tesislerinde
Gerilim Düşümü Hesabı
IEC 60 364-5-52
Bölüm 5-Kısım 52
EİTY Taslak
56
Z S (mΩ ) ⋅1000
lmüsade =
IEC 60 364 Kısım 41’e
göre otomatik açma
şartları 2 ⋅ Rl'30°C
ZS
Z Şebeke Z Ana iletken Z Pano Z Cihaz
Kofre kWh
DP l max
DIN 18015 − 1 ∆U ≤ 0,5% ∆U ≤ 2,5%
∆ U ≤ 8% ∆U ≤ 4% IEC 60364 − 5 − 52 ∆U ≤ 5%
IEC 60 364 Kısım 52 ve DIN 18015-1’e göre gerilim düşümü
2 ⋅ l AC −1~ ⋅ I b ⋅ cos ϕ 2 ⋅ l ⋅ I b ⋅ cos ϕ

T ∆U = S=
κ ⋅S Tçevre = 50°C
κ ⋅ ∆U
Q Q
3 ⋅ I b ⋅ l AC −3~ ⋅ cos ϕ 3 ⋅ l ⋅ I b ⋅ cos ϕ
∆U = S=
κ ⋅S κ ⋅ ∆U 57
Türkiye‘de gerilim düşümü hesabı hesabı
Monofaze (tek faz)
 200 x N x L   N x L
%e =  = N : güç kW
2
0,074 x  S 
 56 x S x U    S : Kesit mm2
L :Uzunluk m
U :Gerilim V
Trifaze (üç faz) (220 V, 380 V)
k : 56
 100 x N x L   N x L
%e =  = 0,0124x 
2  S 

 56 x S x U 
Güç N değil P’ dir!!
Gerilim düşümü ∆u’dur!!!
58
Örnek:
TEDAŞ AT NT
3x35+25 2x10+10 2x2,5+2,5
NYY, 30 NYA, 9 NYA, l=7
Gerilim düşümü BM: 2500W
 94,050x30 x0,43   7,536x9 2,500x7 

%e = 0,0124x   + 0,074 x  +  = 0,42 + 1,01 = 1,43 < 1,5
 35   10 2,5 
Akım kontrolü
 94,050 x0,60 
I=  = 95,32 A < 155 A 3x35+25 mm NYY kablo kullanılmıştır.
2
 1,73x380 x0,9 
Kablo toprakta 155 A çeker. TEDAŞ bağlantı gücüne göre %60 diversite
kullanılmıştır.
Türkiye’de birimler yazılmıyor!!
59
Selektif Açma ve Koruma
IEC 60 364-5-53: Elektrik tesislerinde
cihazların seçimi, tesisi, koruması ve
ayırması
EİTY Taslak
IEC 60 364-7-710: Tıbbi yerler
IEC 60 364-7-718: Kalabalık toplulukların
bulunduğu binalar
60
Türkiye’de kurulan elektrik
tesislerinde seçicilik ve güvenlik
yoktur!
61
Aşırı Akım Koruma Cihazları

IEC EN E
60269
gG
MCB IEC EN
60898
IEC EN
MCCB 61008-1
IEC EN RCD
60947 (KAR)
62
EN 60 617/DIN 40 713
Icu / Ics / Icm / Icw
I ' 'k 3
I ' ' k1
63
Kısa devre akımlarına karşı tesisin arızalı bölümü selektif

olarak devre dışı bırakılır. Ard arda tesis edilen aşırı akım
koruma düzeneklerinin koordinasyonu ve seçimi ancak kısa
devre hesaplarının yapılması ile mümkündür. Selektif
seçiciliğin sağlanamadığı yerlerde destekli koruma yapılır.
(Back-up-Koruma)
Ana
Ana dağıtım
dağıtım Devre Q1 panosu
Q1 panosu açılır
Devrenin
açılması
Devrenin gerekir
Q3 Q2 açılması Q3 Q2
gerekir
Devre Devre Hatalı
işletmede Hatalı açılır akım
kalır akım
devresi
devresi
64
Sigortalar ile devrelerin korunması ve selektif
seçicilik
ADP gG
I n1 = ?
100A
630
250 400
63 160 1000
t (s)
103
TP
102
I n 2 = 100 A
50A 50A 101
2 6 16 25 40
Kısa 100
devre ts=1,7s
akımı
10-1
101 102 103 104 Ip (A)
800A Ik=800A
1 I n1 ≥ 1,6 ⋅ I n 2
Sigorta bandları birbirine 3 ±6% band kaymasına
2
değmemelidir. dikkat edilmelidir.
NH-Sigortaları IEC 60269-1 - VDE0636-201 - 2A bis 1150A

65
Minyatür kesiciler ile devrelerin korunması ve

selektif seçicilik MCB
300
I2
Zaman t
60
I1
Dakika
Aşırı yükte açma

10
I3
1
10
5
Saniye
I3
1
0,4
A B C D
I5 I5 I5 I5Gecikmesizkısa
0,1
I4 I4 I4 I4 devrede açma
0,01
1 2 3 4 6 810 20 3040 6080100
x Anma akımı In
MCB Minuture Circuit Breaker IEC 60898-1 (IEC 60947-2) - In = 0,5A bis 115A, Icn=3 - 25kA
66
Seçici Ana Koruma Cihazı
67
Selektif kesicilerin güce göre

z. B.
1000 A seçimi
MCB
B 16 E /[A] Güç/ [kVA]
Tali pano 10 7
16 10
20 13
5...6,25 x IN 25 15
≈ 210 A 32 20
35 23
40 25
50 30
63 40
80 50
1,05...1,2 x IN 100 65
E 35
L1 N
68
Aşırı yükte seçicilik
Açması Anma
Açma Açmaması gereken
Aşırı Akım akımı
karakte- gereken akım
Koruma cihazları ristiği akım
Selektif Ana
E 1,05 1,2
Koruma Cihazı
I
X n
MCB B, C 1,13 1,45
Sigorta gG 1,25 1,6
MCCB 1,05 1,25
69
RCD (KAR-Kaçak Akım Koruma Rölesinin Çalışma

Prensibi, Tesisi ve Selektif Seçicilik)
I1: Tüketicinin çektiği işletme akımı

(faz akımı)
I2: Nötr akımı I L1 = I N
Açma Id: Hata akımı I L1 = I N + I PE

rölesi
Test
butonu Ölçme
bobini Ic: Gövde hatası dumunda insan
üzerinden akan akım
Ic Id I2 I1
RB: İşletme topraklama direnci
Ic
Gövde hatası Id
RB
70
RCD (KAR-Kaçak Akım Koruma Rölesinin Çalışma
Prensibi, Tesisi ve Selektif Seçicilik)
Yanlış uygulama Doğru uygulama
Ana
pano RCD I ∆n = 300mA
I ∆n = 300mA RCD
RA = ?
RCD I ∆n = 30mA
I ∆n = 30mA
RCD RCD
I ∆n = 30mA
C16A
B10 veya 16 A
C tip kesici binalarda Her Linyeye 30mA KAR

kullanılmaz!!!! tesis edilmelidir.
71
Seçici ana koruma

cihazı
Seçici RCD Tip A
Tip A Tip A Tip A
Elektronik işletme
cihazları
72
Güç kesiciler ACB, MCCB (EN 60947-2)
(Termik manyetik şalterler)
Aşırı yükte açma „L“ ta (s)
L Standard
Optional
I 2t
I 4t Ir
Gecikmeli kısa devrede 1000 IrN
S açma „S“
Standard tsd
tr
Optional I 2t 100
Gecikmesiz kısa devrede
I açma „I“
Standard On 10
Optional Off Ig Isd
Nötr iletkeni koruması 1
N Standard
Optional
0,5 – 1 x Ir
Off
0,1
tg Ii
tsd
Toprak hatasında açma
G Standard tg 0,01
Optional I 2t
In =630-6300 A
Icu= 50 - 100kA 0,5 1 5 10 50 x In
L = Long time , inverse time delayed overload release

In =16-1600 A S = Short-time delay short-circuit release
Icu=45- 100kA I = Instantaneous short-circuit release
G = Ground Fault Protection
73
Yanlış uygulamalar
Proje örnekleri: Binalarda enerji dağıtımı
74
Proje örnekleri: daire beslemesi
Diğer katların beslemesi
C16A
KAR
sembolü
75
Simaris ile TMŞ’de seçiciliğin incelenmesi
250 A
630 A
C32 A
250 A RCD/30mA
C16 A
76
Normlara göre güvenli proje
250 A Yük şalteri
630 A
C32 A E 63A
250 A RCD/30mA
NH 1
250A
B16 A/
C16 A
RCD 30mA
77
7. AG ve YG Elektrik
Tesislerinde Topraklamalar
Teorik çalışma
IEC 60364-5-54
EN 50522
78
Soru:
AG ve YG elektrik tesislerinde
topraklama direnci kaç Ohm
olmalıdır?
Üretim İletim Dağıtım Tüketim

79
Topraklama tanımları ve çeşitleri
L1
L2
L3
PEN
Aşırı gerilim
koruyucuları
Koruma İşletme Fonksiyon

Topraklaması Topraklaması Topraklaması
80
Elektrik akımının tehlikeleri ve
yeryüzü potansiyel dağılımı
Referans
toprak
ca.
0V
ca.
2V
ca.
ca. 5V
20V
ca.
ca. 40V
ca. ca. 60V
115V 80V
81
Potansiyel dağılım
230 V
I I
Üzerinden akım geçen bir yarı

küre topraklayıcının toprak
gerilimi ve potansiyel dağılımı
şekilde gösterilmiştir. 120
100
U(V)
80
60
40
20
230 V
0 0
30 20 10 10 20 30
Referans toprak 30 20 10 0 0 10 20 30
20
Ω/km
R=50mΩ ≈350mm2 Cu 40
60
80
U(V)
100
ca.
0V 120
ca.
2V
ca.
ca. 5V
20V
ca.
ca. 40V
ca. ca. 60V
115V 80V
82
Üzerinden akım geçen topraklayıcın çevresinde yeryüzü potansiyelinin
değişimi ve adım gerilimlerin hesaplanması
Hata akımı Akım yoğunluğu:

IE r J=
IE
=
IE
A 2 ⋅π ⋅ r2
Alan şiddeti ve gerilim
i i düşümü:
i i i ∆U
Er = = J r ⋅ ρE
Yarı kürede akımın yayılması ∆r
ρ E ⋅ ∆r
Yarı küre için: ∆U = I E ⋅
2π ⋅ r 2
A = 2 ⋅π ⋅ r 2
83
Toprak direncinin mesafeye bağlı

∆U = I E ⋅ ∆RE olarak değişmesi
ρ rX
∆r RE RA
RE = E
2π
∑R r 2 [Ω]
∆R E 3
ρE  1 1 
RE =  − 
2π  R x  ∆r
∆RE 2
ρE ∆RE 1
RA = ∆r
2π ⋅ r
0
ρE [m ]
U E = RA ⋅ I E = RA ⋅ 0 rX
2π ⋅ r
ρE  1 1  IE ⋅ ρE ⋅ l
US = IE ⋅  −  US =
2π  r1 r2  2π ⋅ r 2
84
Örnek : Üzerinden akım geçen topraklayıcın çevresinde yeryüzü
potansiyelinin değişimi ve adım gerilimlerin hesaplanması
Yarı kürede akımın yayılması 1m için adım gerilimi:
10 A ⋅120Ωm ⋅1m
0,3m US = = 191V / m
1m 2m 2π ⋅1m 2
2m için: U S = 95,54V / m
4m için: U S = 47,7V / m
ρT = 120Ωm
10m için: U S = 19,1V / m
ρ ⋅l ρ ⋅l
U = I ⋅R R= U =I⋅
A A 15m için: U S = 12,73V / m
I ⋅ ρ ⋅l 20m için: U S = 9,55V / m
US =
2π ⋅ r 2
85
Topraklayıcıda potansiyel akımı eşdeğer potansiyel halkaları ve

adım gerilimlerinin prensip şemalarının gösterilmesi
200V
1m için adım gerilimi:
100V
10 A ⋅120Ωm ⋅1m
US = = 191V / m
50V
2π ⋅1m 2
2m için: U S = 95,54V / m
25V
4m için: U S = 47,7V / m
0V
1 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
7m için: U S = 28V / m
191V / m
10m için: U S = 19,1V / m
28V / m 15m için: U S = 12,73V / m
20m için: U S = 9,55V / m

12,73V / m
IEC ve EN normlarına göre

9,55V / m adım geriliminin
hesaplanmasına gerek yoktur.
86
Çeşitli topraklama elektrotları ve yayılma dirençleri
ρE  4⋅l 
RA−Tek = ⋅ ln 
Derin 2π ⋅ l  d 
d l
topraklayıcı
ρE
RA ≈ Yaklaşık formül
l
n 1 1 k = 1L 2
Birden fazla a RA ≈ k ⋅ ⋅ RA tek
4 n a/l = 3
2 ⋅ (b + s )
Yüzeysel d b d= ρE  2⋅l 
(şerit) s π RA = ⋅ ln 
topraklayıcı
l
d=
1
⋅b π ⋅l  d 
2
Yüzeysel  2 
1 1 
t  (2t ) +   +  
2
ρE  2⋅l 2 2 

Topraklayıcı d b RA = 2 ⋅ ln + ln 
s π ⋅l  d 2
1 1 
Toprak içinde l  (2t ) +   −   
2
 2 2 
87
b
2 ⋅ ρE
Temel topraklayıcı
4⋅l ⋅b
RA = ,D=
l π ⋅D π
ρE 2π .D
Halka topraklayıcı Bina b RE = . ln
π 2 .D d
l
ρE
RA ≈ ⋅k k ≈ 15L 20
D = 1,13. A 2π 2 ⋅ D
2. ρ E
RE ≈
3.D
88
60° ρE l2
Yıldız topraklayıcı RA = ⋅ ln
2π ⋅ l 0,009 ⋅ t ⋅ d
U Göz ρE ρE
RA ≈ +
Gözlü topraklayıcı
2⋅D lToplam
b ρE
RA ≈
2⋅D
l Yaklaşık formüller
ρE π
RA ≈
4⋅l ⋅b 4 A
D=
π ρE ⋅ IE
U Göz 2 ⋅ D UE ≈
≈ 2D
UE lToplam ρ ⋅I
U Göz ≈ E E
lToplam
89
Gözlü topraklayıcı Laurent yöntemi:

ρE ρE
U Göz RA = + r : eşdeğer yarıçap (D/2)
a 4r lToplam
Koch yöntemi:
b
D l2
ρE l1
RA = ⋅k ≥ 10 k = 1,3
l1
≥ 20 k = 1,2
2D a a
l1
Schwarz yöntemi: Semboller:
1) Gözlü topraklayıcı: 2) Çubuk topraklayıcı: h: gömülme derinliği
ρ E  2l  d: gözlü topraklayıcıda
− k2  Rk = ρ E ⋅ ln 8l − 1 + 2k1l ( n − 1) 
l
Rg = ⋅ ln + k1
2
πl  d ⋅h A  2πnl  d A  iletken çapı veya bir

çubuğun kesit çapı
3) Karşılıklı etki direnci: 4) Eşdeğer yayılma direnci:
n: iletken sayısı
ρ E  2l g l  Rg ⋅ Rk − R 2
REtki = ⋅ ln + k1 g − k1 + 1 REşşdeğş =
m l: bir çubuğun uzunluğu
πl g  l k A  Rg + Rk − 2 Rm
90
7. AG Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
IEC 60364-54-2012
Topraklamalar Yönetmeliği
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Alçak Gerilim Tesislerinde Topraklama
Alçak Gerilim Tesislerinde Dolaylı Temasa Karşı Koruma
Madde 8
TN TT
YBK
APDB
RB Gövde
hatası
IT
ETTY Sayfa 153-167

İzolasyon
göstergesi 91
Alman normu VDE 0100 Türkiye’de yanlış

tercüme edilmiş ve uygulanmıştır.
Sıfırlama şartları (TN sistem) ile koruma

topraklaması (TT sistem) şartları birbirine
karıştırılmıştır.
Şimdi bunları inceleyelim.
92
VDE 0100 § 9 Schutzerdung (Koruma topraklaması) VDE 0100 / 5.73
U0
ZS ≤
Ia
UT
RB RA ≤
RA I∆n
93
VDE 0100 § 10 Nullung (Sıfırlama) VDE 0100 / 5.73
U0 UT
ZS ≤ ZS ≤
Ia I∆n
94
Hava hattı koptuğunda yeryüzünde oluşan potansiyel dağılımı
ve gerilimler Faz toprak arası olası bir hatada dokunma
gerilimi <50V olmalıdır.
IF
Hata yeri 20m
l
RE US
R B ≤ 2Ω Yeryüzü potansiyel
dağılımı
U
IF = 0
UE
∑R
3⋅ ρ
RB
≤
UT
RE = E
RE U 0 − U T liletken
95
Topraklama tesisleri, koruma iletkenleri ve koruma potansiyel

dengeleme iletkenleri tanımları
PE Koruma iletkeni
LPS LPS (Güvenlik için)
PE-K Koruma iletkeni klemensi

(Güvenlik için)
Tİ Topraklama iletkeni
(Hata akımının toprağa akıtılması için)
Duş veya banyo eKPD Ek koruma potansiyel dengeleme
kabini
AG dağıtım panosu
KPD koruma potansiyel dengeleme

eKPD eKPD T1 Temel topraklama
V V V T2 Yıldırım koruma topraklaması
eKPD eKPD
LBS Yıldırım koruma tesisi
PE PE
PE APDB Ana potansiyel deng. barası
PE-K
C1 Metal su borusu
C2 Atık su boruları
V V C3 Metal gaz borusu

ıtım panosu
PE
PE
PE PE C4 Klima tesisi
KPD
AG dağıtım
KPD C5 Kalorifer boruları

KPD
KPD EL C6 Metal borular (banyoda)
Kalorifer
Tİ APDB KPD
C7 Yabancı iletkenler
Tİ PE-K TEDAŞ
Enerji girişi V İşletme cihazları
Temel topraklama Binanın temeli
T2
T2 T1
96
Koruma potansiyel dengeleme
uygulaması
APDB
PE
N
PE veya EL
KPDİ
Kofre
Topraklama iletkeni (topraklama filizi)

KPDİ
KPDİ
KPDİ
KPDİ
Temel topraklama
97
Temel topraklama Bağlantı

Topraklama klemensleri
filizi
2 ⋅ ρE
ADB RE ≈
π .D
4⋅ L⋅ B
D=
π
Çelik donatımlı temel

Mesafe FE topraklayıcıya örnek
tutucu – Çubuk 10 mm veya
– Şerit 30 x 3,5 mm
Temel topraklamaya kazık

çakılması anlamsızdır!!
98
Temel ve halka topraklamaya örnekler
a. Tek bina
4⋅ L⋅ B
D=
π
b. Bitişik binalar 2 ⋅ ρE
RE ≈
π .D
b. Endüstri binaları
alış veriş merkezleri
99
Temel topraklama örnekleri
Çelik donatımlı temel topraklayıcının üstten görünüşü 100

Temel Topraklama
Halka 20 x 20 m
20 x 20 m
ca. 20 m
ca. 40 m
101
Temel topraklamanın temiz tabakaya tesisi
Kaynak:Fritz Mauermann GmbH + Co. KG, Paderborn
102
Beyaz tekne metotuna göre inşa edilen
binalarda temel topraklama uygulaması
Halka topraklaması ağı: 10 x 10 m
Beton
Klemens Potansiyel dengeleme için toprak sabit noktası
Toprak
Folye
Bağlantı Temel plakası
klemensi Armierung
Çapraz Conta şeridi Nem baryeri
KPDB
Yalıtkan
Potansiyel dengeleme
Bodrum tabanı
iletkeni
Sauberkeitsschicht
Drenaj Halka topraklama, korozyon koruması, Örnek: NIRO V4A (Nr. 1.4571)
Kaynak: DIN 18014:2007-09; “Temel topraklama”
103
Siyah tekne metotuna göre inşa edilen

binalarda temel topraklama uygulaması
Filiz Örnek: NIRO V4A Halka topraklaması ağı: 10 x 10 m
Malzeme Nr. 1.4571 Beton
Çatı-, duvar- ve topraklayıcı tesisi

Toprak
Teknenin contalanması Bağlantı

En yüksek taban suyu klemensi
KPDB
tabakası
Potansiyel dengeleme Teknenin contalanması
iletkeni
Temel plaka
Temiz tabaka
Halka topraklama, korozyon koruması, Örnek: NIRO V4A (Nr. 1.4571)
Kaynak: DIN 18014:2007-09; “Temel topraklama”
104
Topraklamada yenilikler
Ana potansiyel
Temel
Demir plakası
hasıra iletkeni
dengeleme barası
bağlantı
Basınç suya
dayanıklı duvar
girişi DemirTemiz
hasır tabaka
Potansiyel
Halka topraklama dengeleme iletkenleri
bağlantılarının sürekliliğinin
ölçülmesi zorunludur.
Değer < 0,2 Ω olmalıdır.
105
Yeni Topraklama Normu

Yer yüzeyi
Temel plakası
Ana potansiyel En yüksek

dengeleme
Temiz tabaka
su seviyesi
barası ve basınca
dayanıklı
duvar girişi
Potansiyel
dengeleme
iletkeni
Halka
topraklayıcı
Hasıra
bağlantı Bağlantı
klemensi Toprak
Hasır
106
Topraklama ve Yıldırım Sistemleri
1) Topraklama gerilimi
2) Dokunma gerilimi Yakalama ucu
sistemi
İndirme
iletkeni
sistemi
Topraklama
sistemi
107
Temel topraklayıcının yıldırım sistemine tesisi
min. 1,5 m uzunluğunda

filiz 30 x 3,5 mm
veya 10 mm PVC-Kablo
Gerekirse 20 m x 20 m
Temel topraklama halkalar ve filizler
– Çelik şerit 30 x 3,5 mm oluşturulmalıdır.
– veya yuvarlak şerit 10mm
Topraklayıcının
yayılma direnci:
2ρ E
R≈
πD
4⋅ L⋅ B
D=
π
108
B tipi halka (ring) topraklayıcılar
Daire şeklindeki
topraklayıcının
yayılma direnci:
PDB D>30m
1m ρE 2π ⋅ D
R= ⋅ ln
Pano odasι π2 ⋅ D d
Daire şeklinde olmayan

topraklayıcının yayılma
direnci:
2ρ E
R=
3⋅ D
Elektrotun minimum
%80’ni toprak ile temas
etmelidir. A⋅4
D=
π
109
Yüzeysel Halka Derin
HEK
APDB
1m
APDB
APDB
≈ 0,5m
≈1m
25m 1,5 m
ρE 2.l ρE 2π .D
RE = . ln RE = . ln
π .l d π 2 .D d ρE 4.l
RE = . ln
D = 1,13. A 2π .l d
ρE
2.ρ E RE ≈
RE ≈ l
3.D
110
1) Topraklama direnci: 4) Dokunma geriliminin hesabı
U T 230V U T = Ι F .RA = 134,4V

RA ≤ = = 2,8Ω
Ιa 80 A
5) Devreye RCD/30mA tesis
2) Topraklama elektrotlarının hesabı: edildiğinde topraklama
direnci hesabı:
2.ρ E 2.150Ωm
l≤ = = 107m
RA 2,8Ω
UT 50V
ρE 150Ωm RA ≤ = = 1,66kΩ
S Levha = = ≈ 12 m Ι a 30mA
4,4 ⋅ RA 4,4 ⋅ 2,8Ω
3) Hata akımının hesabı:

U0
ΙF =
RT
230V
ΙF = = 48 A
4,8Ω
111
Bir binaya temel topraklama tesis edilecektir. Aşağıdaki

değerler ile topraklama direncini hesaplayalım.
Toprak özğül direnci: ρ E = 150Ωm alınmıştır.
Binanın uzunluğu L = 12m

Binanın genişliği B = 8m
Temel topraklayıcının eşdeğer çapı: Önemli not:
Toprak özğül direnci tesis
4⋅ L⋅ B yerinde muhakkak
D= = 11Ω ölçülmelidir.
π
Temel topraklayıcının genişleme direnci:
2 ⋅ ρ E 2 ⋅150Ωm
RTT = = = 8,68Ω bulunur.
π ⋅D π ⋅11m
112
Elektrik Tesislerinde Topraklama Yönetmeliği
Madde 8.4ii’ye göre:
1) RA ⋅ I a ≤ U L eski 2) ( RA + RB ) ⋅ I a ≤ U 0 yeni
Koruma düzeni, artık (kaçak) akım koruma rölesi olduğunda I a = I ∆n

olacaktır.
Bu durumda topraklama direnci:
UL 50V
RA ≤ ≤ ≤ 1,66kΩ olarak hesaplanır.
I ∆n 30mA
RA ≥ RTT olması şartına göre
1,66kΩ >> 8,68Ω

Yönetmelik koşulları yerine getirilmiştir ve korunma sağlanmıştır.
Bu çok anlamsız bir hesaptır!!!!

113
Örnek 12: Ağ gözlü bir topraklayıcıda topraklama direncini

hesaplayalım
Eşdeğer yarıçap:
2m
A 16mx12,5m
re = = = 7,98m
π π
Bir gözün uzunluğu:
16m
l göz = (2m + 2,5m ) ⋅ 2 = 9m
Tüm gözlerin uzunluğu:
lToplam = 208,5m
Topraklama dirençi (Laurent formülü ile):
2,5m ρE ρE 150Ωm 150Ωm
12,5m RGöz = + = + ≈ 5,47Ω
4re lToplam 4 ⋅ 7,98m 208,5m
ρE 150Ωm
EN 50522’e göre: RGöz = = = 5,3Ω
2⋅ A 2 ⋅ (16m ⋅12,5m )
114
Topraklayıcıkların karşılaştırılması
L = 100 m, D = 32 m, ρE = 100 Ωm
Derin topraklayıcı: Halka topraklayıcı:

1,5 ⋅ ρ E 3⋅ ρE
RA ≈ = 1,5 Ω
L RA ≈ = 3Ω
π ⋅D
Şerit topraklayıcı: Halka topraklayıcı:

3⋅ ρE RA ≈
ρE
+
ρE
= 2,1 Ω
RA ≈ = 3Ω 2⋅ D L
L
115
Topraklayıcı özellikleri:
1. Galvanize çelik
• Korrozyona karşı dayanıklı.
• Kimyasal olarak paslanır.
• Orta derecede elektrik iletken.
2. Paslanmaz çelik V4A CrNiMo Karışımı

• Korrozyona karşı çok dayanıklı.
• Diğer malzemelere karşı kimyasal olarak nötr ve
etkilenmez.
• Kötü elektrik iletken.
3. Bakır
• Korrozyona karşı çok dayanıklı.
• Çeliğe karşı kimyasal olarak ayni derecede.
• Çok iyi elektrik iletken.
116
2,5 yıl sonra:
Galvaniz topraklama çubuğu (altta) ve
topraklama çubuğu alaşımlı paslanmaz çelik (yukarıda)
117
542.3 Topraklama iletkeni kesiti

Mekanik korumadan ve korozyondan dolayı
topraklama iletkeni kesiti en az
6 mm2 bakır
35 mm2 Aluminyum ve
50 mm2 çelik olmalıdır.
542.4 Ana potansiyel dengeleme

barası
Her tesiste bir tane ana potansiyel
dengeleme barası olmalıdır.
118
543 Koruma iletkeni
Çizelge 54.3 –En küçük koruma iletkeni kesitleri
Ana dış iletken Koruma iletkeni kesiti SPE mm²

kesiti
Koruma iletkeni ile ana
Ayrı malzemeden olursa
SL mm² dış iletken ayni malzemeden
k1
SL ≤ 16 SPE = SL • SL
k2
k1
16 < SL ≤ 35 16 • 16
k2
SL k1 SL
SL > 35 •
2 k2 2
- TT sistemde koruma iletkeni kesiti 25mm² Cu veya

35mm² Alu ile sınırlanabilir.
- k1 : Dış iletken
- k2 : Koruma iletkeni değerleri Ek A ‘da verilmiştir.
119
543.6 Koruma iletkeni akımları
Normal işletmede 10 mA’ geçen akımda

kesit yükseltilmelidir.
Sistemde dengeli besleme sağlanmalıdır.
3. Harmonikler ölçülmelidir.
Nötr iletkeni üzerinden geçen akım kontrol

edilmeli ve kesit yükseltilmelidir.
120
544.1 Koruma potansiyel dengeleme
iletkeni ana dengeleme barası ile
bağlandığında
KPDİ
KPDİ
KPDİ
Kalorifer
KPDİ
APDB
Temel topraklama
En az kesitler:
- 6mm² Bakır veya

- 16mm² Aluminyum veya
- 50mm² Çelik
121
TT sistemde koruma iletkeni kesiti işletme

ve koruma topraklamanın ayrı yapılması
halinde 25 mm2 bakır ve 35 mm2 aluminyum
ile sınırlanabilir.
0,1 < t ≤ 5 s kadar kesit hesabı:
S : İletkenin kesiti (mm2)
I 2F ⋅t I : Hata akımı (A)
S= k : Malzeme katsayısı ( A s )
mm 2
k t : Açma süresi (s)
t ≤ 0,1 s kadar kesit hesabı:

I F = I D alınmalıdır. 122
TN sistemde koruma iletkenin (PE) kesit hesabı
L1
L2
L3
PE
N
PEN 400A
Ia= 2650 A (5s) f = 0,89
200A - 320A fT = 0,95 (35 0C)
I 2 ⋅t IZ= 332A
S= NYY-J
k 3x185/95 mm2
2650 2 A 2 ⋅ 5s M P=160 kW
S= = 51,5 mm 2 3∼ 295A
A s
115
mm 2
RB Koruma iletkenin kesit hesabı yerine normlarda belirtilen
değerlerin alınması önerilir (bak IEC 60364 Kısım 5-54).
123
TT sistemde koruma iletkenin (PE) kesit hesabı

400/230V R=1 Ω
L1
L2
L3
N
57,5 2 A 2 ⋅ 5s
S PE = 2
= 0,89 mm 2
143 A s / mm
230V
IF = = 57,5 A
S PE = 2,5 mm 2 4Ω
Mekanik korumadan dolayı M

koruma iletkeni kesiti 2,5mm2 3∼
PE
seçilmiştir.
RB = 2 Ω
RA = 1 Ω
124
Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Yönetmeliği (21.08.2001)
Çizelge-10: TN sistemlerinde açma zamanlarına karşı
düşen açma akımları için izin verilen en büyük çevrim
empedansları (sigorta ve kesiciler için)
Çizelge-11:TT sistemlerinde açma zamanlarına karşı düşen

açma akımları için izin verilen en büyük topraklama
dirençleri (sigorta ve kesiciler için)
Çizelge-12:TT sistemlerinde açma zamanlarına karşı düşen

açma akımları için izin verilen en büyük topraklama
dirençleri (RCD için)
125
Çizelge-11:TT sistemlerinde açma zamanlarına karşı düşen açma

akımları için izin verilen en büyük topraklama dirençleri
(sigorta ve kesiciler için)
230V AG gG, gM Aşırı akım koruma cihazları (MCB, MCCB)

50Hz sigortaları B C MCCB
In Ia RA RA Ia=5 In RA Ia=10 In RA Ia=11 In RA
(5 s) UL=50V UL=25V
A A Ω Ω A Ω A Ω A Ω
10 47 1,1 0,53 50 1,0 100 0,50 110 0,42
16 65 0,77 0,38 80 0,63 160 0,32 192 0,26
MCCB (güç kesiciler) için firmalardan açma katsayısı istenmeli ve topraklama

direnci hesaplanmalıdır. +% 20 hata faktörleri dikkate alınmalıdır.
126
Çizelge-12:TT sistemlerinde hata akımı koruma düzenlerinin anma
hata akımı ve işletme elemanlarının gövdelerinde izin verilen en
büyük topraklama dirençleri (RCD için)
Topraklama Anma
dirençleri hata akımı I ∆n 10mA 30mA 100mA 300mA
İşletme
elemanlarının U L = 50V 5000Ω 1666Ω 500Ω 166Ω
gövdelerinde RA
ölçülen izin U L = 25V 2500Ω 833Ω 250Ω 83Ω
verilen en büyük
topraklama
dirençleri
Selektif S
RA U L = 50V 83Ω
RCD için verilen
değerler
Bu çizelge teorik değerleri vermektedir. Kuru ve nemli toprak arasında

ölçülen değerler arasındaki fark beş kat artabilir.
127
544 Koruma potansiyel

dengeleme iletkeni kesitleri (Dİ)
Koruma potansiyel dengeleme iletkeni
kesiti en az
6 mm2 bakır
16 mm2 Aluminyum ve
50 mm2 çelik
olmalıdır.
128
544.2 Tamamlayıcı Potansiyel Dengeleme
iletkeni kesiti
Tamamlayıcı potansiyel
dengeleme
L1
L2
L3
PEN/PE
N
2,5 mm2
25/16 mm2
M RPA M 50/25 mm2
M
2,5 mm2, 16mm2
korumasız >4 mm2
RB
≤ 2,5 m ≤ 2,5 m
Toprak ile temas halinde bulunan

yabancı metal kısımlar
129
7.2 YG Elektrik Tesislerinde

Topraklamalar
EN 50522-2012
ETTY Sayfa 149 İkinci Bölüm
130
Elektrik Tesislerinde Topraklamanın Önemi
Binada TT sistem tesis
edilmiş.
UTp
Binada temel
topraklama yerine
levha topraklama
yapılmış.
USS
UTp 34,5kV şebeke
UE doğrudan
topraklanmış.
Yıldırıma karşı güvenlik

alınmamış.
S1 Topraklama elektrodları
Potansiyel dağılımı ayrı topraklanmış.
düzenlenmemiş S2 S3
1m Potansiyel dağılımı Topraklayıcılar
düzenlenmiş arasında 20m mesafe
dikkate alınmamış
EN 50522‘e göre üzerinden akım geçen topraklayıcın
çevresinde yeryüzü potansiyelinin değişimi ve gerilimler 131
Yeryüzü potansiyel dağılımı ve gerilimler
UST
UST
ϕ
UE USS
UTST
UT UTSTE
E E E
U PT 1m S1 S2
S3
1m
U ST RYer 1m Her iki ucundan

erişebilen
Potansiyel düzenleyici
sürekli yalıtılmış
tesis edilmiş
metal kılıflı kablo.
Kılıf merkezden
toprak ile
bağlanmıştır.
132
YG Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
(EN 50522: Power installations exceeding AC 1kV)
UST
UST
UE
UE
ϕ
UTp
E S US
E
E
133
YG’de sınırlı akım süreleri için izin verilen en yüksek dokunma gerilimleri
1000
9
V 8
2 ⋅ U TP ≥ U E
7
6
5
UE = IE ⋅ ZE
4
3
UTp
2
Dokunma gerilimi
100
9
8
7
6
5
4
0,05 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Akım süresi s
134
Bir transformatör merkezinde toprak teması durumunda
akım, gerilim ve dirençler Trafo merkezi
UE = Z E ⋅ IE
1
ZE =
1 1
+n Referans
toprak
RA Z∞
Eş değer şeması
Faz iletkeni
I F = 3I 0 + I Tr
Toprak iletkeni
I E = r E ⋅ (I F − I Tr )
Topraklama tesisi
Referans toprak
135
Bir direkte toprak teması durumunda akım, gerilim ve

dirençler
UE = Z E ⋅ IE
Faz iletkenleri
1
ZE =
1 1
+2
RA Z∞ Referans toprak
I F = 3I 0 A + 3I 0 B Toprak iletkeni
Topraklama tesisi
I E = rE ⋅ I F
Referans toprak
136
Formüllerdeki sembollerin anlamı:
I0 Sıfır akım
I Tr Transformatörün yıldız noktası topraklamasından geçen akım
IF Toprak hata akımı
IE
Topraklama akımı
I RS
Gözlü topraklayıcının yayılma direncinden geçen akım
rE
Uzaktaki topraklayıcıya kadar hattın azalma katsayısı
RES
Gözlü topraklayıcının yayılma direnci
RET
Hava hatlarının zincir etkili iletken empedansı
Z∞
ZE Topraklama empedansı
UE Topraklama gerilimi
n Tesisten çıkan hava hatlarının sayısı
137
YG Topraklama tesislerinin boyutlandırılması

için dört şart yerine getirilmelidir:
1) Mekanik dayanım ve korozyona karşı dayanıklılığın
sağlanması (Ek-A),
2) Isıl bakımdan en yüksek hata akımının hesaplanması
(Çizelge-4),
3) İşletme araçları ve eşyaların zarar görmesinin
önlenmesi
4) En yüksek toprak hata akımı esnasında, topraklama
tesislerinde ortaya çıkabilecek gerilimlerden dolayı
insanların güvenliğinin sağlanması.
5) Dokunma ve adım gerilimlerinin boyutlandırılması.
138
Bu beş koşuldan dolayı topraklama tesislerinin
boyutlandırılması için aşağıdaki parametreler
önemlidir:
1. Hata akımının değeri*,
2. Hatanın süresi*,
3. Toprağın özellikleri.
* YG sisteminin nötrünün topraklanma şekline

bağlıdır.
139
YG tesislerinde dağıtım şebekeleri
1. Yıldız noktası yalıtılmış şebeke
2. Toprak teması kompanse edilmiş şebeke
3. Yıldız noktası doğrudan doğruya topraklanmış

şebeke
4. Yıldız noktası düşük bir empedans

üzerinden topraklanmış şebeke.
140
YG’de Yıldız Noktası Topraklaması
Yıldız noktası Yıldız noktası Toprak teması kompanse Etkin topraklama
topraklaması yalıtılmış şebeke edilmiş şebeke
Düşük empedans ile Doğrudan
1 1 1 1
2 2 2 2
Şekil 3 3 3 3
IRest IK1" IK1"
ICE CO CO R
Amaç Hataya rağmen işletme devam eder Hata akımı seçicilik şartlarına göre hemen kesilir
U n << 1
— XD ≈ 1 R≈
3⋅Ik"1 3⋅ω ⋅C0
Boyutlandırma —
3⋅ω⋅C0
1/ j ⋅ω ⋅C0 Endüktif 4 . . . 60
Z /Z Yüksek omajlı 2...4
o 1 Z1 Ohmik 30 . . . 60
3 ⋅⋅ c⋅min ⋅ U n
I CE ≈ 3 ⋅ ω ⋅ CE ⋅ U L− E I Re st = 3...5% ⋅ I CE I "k1 =
Z1 + Z 2 + Z 0
Hata yerindeki akım
10 A< ICE ≤35A IRest ≤ 60A Ik"1 ≤ 2kA I k"1 ≤ 1,5⋅ I k" 3
Hata süresi 10 - 60 dak. 10 - 60 dak. < 1s < 1s
Gerilim yükselmesi Evet Evet Hayır

Topraklama şartları U E < 150 V U B < 75 V U E > 150 V U B < 75 V
Toprak hatası arkı Birkaç ampere kadar söner Kendisi söner kalıcı
Uygulama alanı Küçük dağıtım şebekeleri 10kV-110kV şebekelerde 10kV-110kV 110kV-380kV şebekelerde
şebekelerde ve AG şebekelerinde
141
Topraklama sistemlerinin tasarımı için ilgili akımlar

Isıl yüklenme ile ilgili Topraklama gerilimi ve
akımlar dokunma gerilimleri ile
Yüksek gerilim sisteminin tipi ilgili akımlar
Topraklayıcılar Topraklama
iletkeni
9) 7)
Yıldız noktası yalıtılmış şebekeler -
6)
I " kEE I E = r ⋅ IC
2)
Söndürme bobinli tesislerde
Toprak teması 6) 9) IE = r ⋅ I + I 2
L
2
Re st
kompanse edilmiş
şebekeler Söndürme bobinsiz tesislerde -
I " kEE I E = r ⋅ I Re st
4) 5)
Yıldız noktası değeri düşük bir empedans "
üzerinden topraklanmış şebekeler I k1 I " k1 IE
Toprak teması Yıldız noktası geçici olarak 4)
" 8) 5)
"
kompanze edilmiş
ve geçici olarak
topraklanmış tesislerde I k1 I k1 IE
yıldız noktası Öteki bütün Söndürme
I E = r ⋅ I L2 + I Re
6) 3) 2
değeri düşük tesislerde bobinli st
empedans tesislerde
-
üzerinden
Söndürme I " kEE 2)
topraklanmış
şebekeler
bobinsiz I E = r ⋅ I Re st
tesislerde
142
Topraklama tesisinin tasarımı
EN 50522 Temel Boyutlandırma IEEE Std. 80
Temel Boyutlandırma
IE ve ZE nin belirlenmesi, IE için Çizelge-1’e, ZE için
buradan UE = IE x ZE Ek-N’ de N.3’e bakınız.
IE ve ZE nin belirlenmesi,
Global topraklama buradan UE = IE x ZE
Evet
UE ≤2 UTp UTp için Şekil-6‘ya
(C2) atıf yapar.
Hayır UM, US
Evet
UE ≤4 UTp
IBp(izin verilen
vücut akımı) IEC 1
Hayır
60479-1’ deki c2 UM ≈ UE t
Hesap ile eğrisine atıf yapar
Ek önlemler UT veya IB nin (EK-C’ ye bakınız).
veya
belirlenmesi ölçme ile
UT ≤ UTP Kabul ve tespit edilen

veya IB ≤ IBp M önlemleri (EK-D ye
Hayır bakınız).
Evet
UTp için doğru
uygulama
143
Topraklama İletkenlerinin ve Topraklayıcıların Akım Taşıma

Kapasitelerinin Hesaplanması
5 saniye içerisinde kesilebilen hata akımları için topraklama iletkenlerinin ve
topraklayıcıların kesiti aşağıdaki formülden hesaplanacaktır.
tF
I
A= F ⋅
t A = IF ⋅
k ϑf + β veya
k
ln
ϑi + β ϑf + β
k = M ⋅ ln
Burada:
ϑi + β
A Kesit (mm2),
I İletken akımı ( A,etkin değer) ,
t Hata akımı süresi (s),
k Akım taşıyan kısmın malzemesine bağlı katsayı, çizelge B.1 de başlangıç sıcaklığı 20 o C
baz alınarak en çok kullanılan malzemeler için değerler verilmiştir,
β Akım taşıyan kısmın 0°C’deki direncinin sıcaklık katsayısının tersi (Çizelge B1 e bakınız),
ϑi Başlangıç sıcaklığı ( °C); değerler IEC 60287-3-1 den alınabilir. Tespit edilmemiş ise1 m
derinlikteki toprak sıcaklığı 20°C olarak kabul edilebilir,
ϑf Son sıcaklık. (°C).
144
Hata akımına bağlı en Dokunma gerilimine bağlı
yüksek vücut akımı vücut direnci (el-el)
Hata süresi Vücut akımı Dokunma gerilimi V Vücut direnci Ω
145
Hata akımına bağlı olarak müsade edilen dokunma gerilimi
Hata süresi Müsaade edilen dokunma gerilimi

UTp
146
Müsaade edilen dokunma gerilimi
5 saniyeye kadar müsaade edilen dokunma gerilimi

Gerilim V olarak
Zaman t ms olarak
147
Hata akımına bağlı olarak topraklama iletkeni ve

topraklayıcı için kısa devre akım yoğunluğu
148
Halka veya düz olarak Düşey olarak yerleştirilmiş derin
yerleştirilmiş yatay topraklayıcın topraklayıcın yayılma direnci
yayılma direnci
5Ω
149
Örnek: Transformatör merkezi topraklama uygulaması
Çıplak
bakır
1x35 mm2
Halka topraklayıcı
Topraklama
NYY-J
iletkeni
1x50 mm2
Yıldız topraklayıcı Çıplak bakır,

l = 50m, h =0,5 m
Derin topraklayıcı 1x35 mm2
2 adet , h = 7,5 m, φ = 20 mm
Paslanmaz çelik
150
Ek önlemler Ek-D:
Yerin izole
Dokunmaya edilmesi
Karşı koruma
Potansiyel
düzenleme
151
Koruma ve işletme topraklamalarının birleştirilmesi durumunda kesit hesabı
1. IEC 60 909’a göre YG tarafındaki

empedans değeri: 10/0,4 kV,
630 kVA, %6
YG AG
c ⋅ U n2 1,1 ⋅ (400V ) 2
ZQ = " = = 0,352m Ω 500 MVA
S kQ 500 MVA
A=?
X Q = 0,995 ⋅ Z Q = 0,995 ⋅ 0,352m Ω = 0,35mΩ
RQ = 0,1 ⋅ X Q = 0,1 ⋅ 0,35m Ω = 0,035mΩ
2. Transformatorün empedansı: SrT = 630 kVA, % 6
RT = 2,92 m Ω, X T = 14,71m Ω
152
Empedansların toplamı:
Rk = 2,955 mΩ X K = 15,06 m Ω
Kısa devre yerindeki empedans:
Z k = Rk2 + X k2
Z k = 2,955 2 + 15,06 2 mΩ = 15,347 m Ω
c ⋅U n 0,95 ⋅ 400V
I k"1max = = = 14,30kA
3 ⋅ Zk 3 ⋅15,347 mΩ
Not: Bu hesabda transformatorun sıfır empedansı yaklaşık olarak doğru

empedansına eşit alınmıştır.
153
Tesiste en kötü şartlarda dikkat edilmesi gereken akım
"
I kEE = 0,85 ⋅ I k" 3 = 0,85 ⋅ 14,30kA = 12,15kA
Kablo azaltma katsayısı ile:
" "
I kEE − yayı = 0,65 ⋅ I kEE = 0,55 ⋅ 12,15kA = 7,9kA
Topraklama sistemi bu akım için tasarlanmalıdır.
154
2000
1000
800
A/mm2 600
400
300
200
150
G 100
1
80
2
60
3
40
30
4
20
10
0,06 0,08 0,1 0,2 0,4 0,6 0,8 1 2 4 6 8 10

tF S
0,5 s 1s
1,3 ve 4 no’lu eğriler 300 0C, 2 no’lu eğri 150 0C son sıcaklık için geçerlidir.
1) Bakır, çıplak veya galvanizli, 2) Bakır, kalaylı veya kurşun kaplı, 3) Alüminyum, sadece
topraklama iletkeni için, 4) Galvanizli çelik.
Şekil B-1: Hata akımı süresi tF’ ye bağlı olarak topraklama iletkenleri ve
topraklayıcılar için kısa devre akım yoğunluğu G
155
A/mm2
195
70
Cu
37
St
V4A
156
Hata akımı süresini 1s ve 0,5 s kabul ederek gerekli olan topraklama
iletkenin kesiti kısa devre akım yoğunluğu Şekil B-1’den okunur. Buna göre
A
0,5 s için G = 100 ve
mm 2
A
1 s için G = 70
mm 2
Bu değerlerle topraklama iletkeninin kesitini hesaplayalım
I k" 7,9kA
0,5 s için A = = = 79mm 2
G 100 A Kesit 95 mm2 seçilir.
mm 2
I k" 7,9kA
1 s için A = = = 112mm 2 Kesit 120 mm2 seçilir.
G 70 A
mm 2
157
YG ve AG Sistemlerinde Topraklama
Tesislerinin Birleştirilmesi veya Ayrılması
158
Tasarım ile ilgili akımlar
U E x ⋅ U Tp I k"1 Termik zorlama için

ZE = =
IE r ⋅ IF (
I E = r ⋅ I k"1 − ITr ) UE und UT için
x =1
Ortak topraklama sistemi
x≤2
2< x≤4 tf ≤ 5s ⇒ U E < 1200V

TT sistemde
>4 tf > 5s ⇒ U E < 250V
159
Koruma ve işletme topraklamalarının ayrılması durumunda kesit hesabı
I k"1 I k"1 =
U0
=
230V
= 23,1A
RE + RB 10Ω
U0 230V
I k"1 = = = 46,2 A
RE + RB 5Ω
U0 230V
I k"1 = = = 115,5 A
RE + RB 2Ω
Kesit NYY 1x50 mm2

yeterlidir.
RB = ? RE = ?
160
Koruma ve işletme topraklamalarının birleştirilmesi durumunda kesit hesabı
I k"1 I k"1 =
U0
=
U0
ZT U n2
uk
S rT
230V
= = 24kA
400V 2
0,06 ⋅
1000kVA
I ⋅ t 24kA ⋅ 0,5s
S= = = 107 mm 2
k A s
159
mm 2
Çıplak bakır 3 x 40 mm, Cu yeterlidir .
şerit
RT 161
Direklerde topraklama tesisleri, Aşırı gerilim koruma

düzenekleri
UD
34,5kV RD =
ID
550 kV
=
80 kA
= 6,8 Ω
YG: 5 Ω
AG: 10 Ω
400V/
230V
Dağıtım Trafo yıldız Direk Parafudr

panosu noktası topraklaması
topraklaması
topraklaması topraklaması
162
Ölçme ve Denetleme
IEC 60364-600
ETTY Sayfa 161 Madde

Topraklama Tesislerinde Ölçmeler 10a)
Madde 7- Topraklama Tesislerinde Muayene, Ölçme ve Denetleme Madde 10-a)
163
Madde 7- Topraklama Tesislerinde Muayene,

Ölçme ve Denetleme Madde 10-a)
1. Ana ve tamamlayıcı potansiyel dengeleme,

koruma iletkenlerinin sürekliliği,
2. Yalıtım direnci gerilim altındaki iletkenler ve her
bir gerilim altındaki iletken ve toprak arasında,
tesis enerjilenmeden önce,
3. TT sistemde kurulan topraklayıcının yayılma
direnci,
4. TN sistemde çevrim empedansı,
5. Tek faz kısa devre akımı ve olası toprak hatası
akımı,
6. RCD mekanik olarak (4 haftada bir) ve
elektriksel olarak (her yıl) ölçülecektir.
164
Tesisi kuran kişi topraklama direnci
hakkında bir fikir edinmek amacıyla
ölçüm yapar.
Tesisin güvenliği için bir kriter

değildir!!!!
165
1. Koruma iletkenlerinin, ana ve tamamlayıcı

potansiyel dengeleme iletkenleri bağlantılarının
sürekliliğinin ölçülmesi
YBK Sayaç
<1Ω
APDB
Temel
topraklama
< 0,1 Ω
166
2. İletkenlerin yalıtım direncinin ölçülmesi
PE köprüsü
> 1 MΩ
167
3. Beslemenin otomatik açma işlemiyle

kesilip kesilmediğinin denetlenmesi
Çevrim
empedansının
Ölçme kontrolü
cihazı
U0
Zs ≤
Ia 168
4. Topraklama direncinin ölçümü
Sondaj
U0 U0
RA ≤ , RA ≤
Ia I ∆n
169
5. RCD (KAR) ölçümü
t a , I ∆n
Sondaj
170
Binalarda parazit akımlar
171
Kaçak akımlar
Elektronik kartlar
Kalorifer boruları
Su borusu 172
173
Bilgisayar bilgi- Bilgi-işlem

işlem kablosu dairesinde
topraklama iletkeni
174
6. Ölçüm sonuçları
EITY Taslak
Linye Kablo kesiti AAKC Ryal IPE RPE RPA ZS RCD /30mA UT RA
mm2 Tipi In MΩ mA Ω Ω Ω IK/A In I∆n V Ω
1 NYM-J 3x1,5 B 10 A >2,5 <10 <1 <0,1 1,84 125 25 22mA 2 25
175
7. Yanlış Ölçüm sonuçları
176
9. YG Elektrik Tesislerinde
Ölçme ve Denetleme
EN 50522
Bölüm 8
ETTY Sayfa 222

177
Ek N- YG’de Ölçme:
Yeni Tesis Edilecek veya Mevcut Topraklama Tesislerinde Yapılacak
Ölçmeler
Akım-gerilim yöntemiyle topraklama empedansının belirlenmesine örnek
(1 - rE ) IM
IM
IM
USTM
Ölçme
elektrodu Uzaktaki
topraklayıcı
RET RET RES UEM

RET RET
Sonda Referans
IEM = rE . IEM
toprak
≥ 5km
IM Deney akımı (genel olarak yalnızca akım veya gerilimin mutlak değeri belirlenir),
IEM Ölçme sırasında topraklama akımı (bu durumda doğrudan doğruya ölçülemez),
rE Uzaktaki topraklayıcıya kadar hattın azalma katsayısı,
RES Topraklama şebekesinin (gözlü topraklayıcının) yayılma direnci,
RET Direğin yayılma direnci,
UEM Ölçme sırasındaki topraklama gerilimi,
USTM Ölçme sırasındaki dokunma kaynak gerilimi. 178
Toprak Özgül Direnci (Toprak özdirenci)
Yere akan akım büyük dirençler ile karşılaşır. Topraklayıcıların dirençlerini
hesaplamak veya ölçmek için toprağın özgül direncinin bilinmesi gerekmektedir.
Toprak çok karışık bir iletken ve yapıya sahip olduğu için her toprağın cinsinin
önceden bilinmesi önemlidir. Özgül toprak direnci toprağın sıcaklık ve nemine
bağımlı olarak aylar arasında farklı değerler gösterir. Killi toprak ekili arazinin özgül
toprak direnci 100 Ωm olduğunu kabul edersek, topraktan 1A geçtiğinde gösterilen
alanda 100V oluşur.
Kenarı 1 m olan bir
kübün özgül direnci:
R⋅ A
ρE =
l
 Ωm 2 
 m = Ωm 
 
179
Toprak Özgül Direnci Ölçümü

Wenner Metotu
180
Wenner Metotuna göre Özgül Toprak Direncinin Ölçülmesi
Göz önüne alınan toprak tabakasında doğru bir çizgi üzerinde a (m) eşit
uzaklıkta 4 adet kısa topraklama kazığı aşağı yukarı a/3 derinliğine çakılır
ve sırasıyla topraklama ölçü köprüsünün 4 klemensine bağlanır. Bir çok
yerde a = 0,5 m ve a = 1 m olacak şekilde ölçüler yapılır.
Özgül toprak direnci a derinliğe kadar olan toprağın ortalama değeri

olarak geçerlidir. Topraklayıcının döşenme derinliğine tekabül eden a
uzaklığı değiştirilerek elde edilen ölçüler vasıtasıyla en uygun özgül
toprak dirençleri elde edilir.
Ölçüm cihazının T ucundan 100-150 Hz + I akımı toprağa gönderilir.

Bu akım − I olarak YT noktasından geri döner ve S1 ve S2 uçlarında bir
potansiyel farkı oluşur. Gerilim-Akım oranı Ω cinsinden cihazdan okunur.
T: Topraklayıcı (elektrot)
Cihazdaki S1: 1. Sonda
kısaltmalar: S2: 2. Sonda
YT: Yardımcı topraklayıcı (elektrot)
181
T S1 S2 YT S1 ve S2 noktalarında T ve YT
elektrotlarının oluşturduğu potansiyel:
ρE ⋅ I  1 1  ρE ⋅ I
a a a
φP1 = ⋅ −  =
2π  a 2a  4πa
e
t
ρE ⋅ I  1 1 ρE ⋅ I
φP 2 = ⋅ − =−
2π  2a a  4πa
T ve YT elektrotundan r
uzaklıktaki bir noktanın
potansiyeli: ρE ⋅ I  ρE ⋅ I 
U = φP 2 − φP 2 = − − 
ρE ⋅ I 4πa  4πa 
φ= ρE ⋅ I
2π ⋅ r U=
2πa
182
S1 ve S2 arasında kalan toprağın özgül direnci:
ρE ⋅ I
U ρE
R= R = 2π ⋅ a = ρ E = 2π ⋅ a ⋅ R
I I 2π ⋅ a
Ölçülen toprak özgül direnci görünen spesifik dirençtir. Aşağıdaki

şartlar geçerlidir:
ρE ≈ a t=a e ≤ a/3 t = 20L 30cm
183
184
ÖLÇME DENİZLİ TOPRAK ÖZGÜL DİRENÇ ÖLÇÜM CETVELİ
YAPILAN AY 1 2 3 4 5 6 7 8 9
OCAK 74 236 985 145 182 346 78 184 76
ŞUBAT 75 238 974 142 176 342 76 181 78
MART 76 241 944 135 170 332 75 176 75
NİSAN 77 220 1250 108 155 274 66 145 73
MAYIS 79 236 1280 118 162 284 72 156 78
HAZİRAN 84 243 1230 126 172 292 76 164 84
TEMMUZ 82 246 1340 132 168 286 74 168 82
AĞUSTOS 86 254 1380 146 172 292 78 172 89
EYLÜL 82 245 1235 134 168 286 74 168 84
EKİM 78 241 1130 128 158 284 68 156 78
KASIM 76 224 1135 122 144 284 72 158 76
ARALIK 77 201 1140 110 145 275 74 165 78
ORTALAMA 78,83 235,42 1,168,58 128,83 165,17 298,08 73,58 166,08 79,25
185
Özgül toprak direnci ölçümü

Schlumberger Metotu
∆r
r2
ρ =π ⋅R
∆r
186
Topraklama empedansı ölçüm sorunları
Sonda yönü Topraklama

elektrotu
Yardımcı
elektrot
İndirici Direkler
merkez
187
Topraklama direnci ölçümü- İki Nokta ölçümü (Tek elektrot)
Bu ölçüm basit olmakla

birlikte, hata oranları
yüksektir. Bağlantı kablo
dirençleri ölçümü etkiler.
H Etki alanı
E Etki
alanı
188
Üç Nokta ölçümü
Bu ölçüm küçük
Ölçmeden önce topr.
tesislerde kullanılır ve
ayrılmalıdır
%62 yöntemi olarak
bilinir. S kazığı hareket
ettilerek potansiyel etki
alanı dışına çıkılır.
Büyük tesislerde dört

S’e göre
nokta yöntemi, doğrular
pot. dağılım
yöntemi ve eğim yöntemi
uygulanır. İletken
dirençleri dikkate
alınmadığından daha iyi
sonuçlar verir. Tercih
edilen ölçüm metotudur.
189
Çevrim metotu ve akım trafosu ile topraklama direnci

ölçümü
Şalter Şalter
Topraklama iletkeni
RE
190
Topraklama empedans ölçümlerine örnekler
154 kV Şalt sistemi ölçüm raporu
Kaynak gerilim 440 V

Akıtılan akım 7,5 A
İzin verilem maksimum toprak empedans değeri 0,5 Ohm

Ölçülen toprak empedans değeri 0,213 Ohm
Hesaplanan maksimum dokunma gerilimi 867,42 V
Ölçülen maksimum dokunma gerilimi 102,848 V
191
Topraklama empedans ölçümlerine örnekler
220 kV/ 110 kV / 20 kV

indirici merkez
20 kV/ 0,4 kV 110 kV

Dağıtım iletim direği
transformatörü
192
397 dağıtım merkezinde yapılan
Ölçüm sayısı topraklama empedans ölçümleri
Empedans değerleri mΩ cinsinden

193
7815 adet , 380 kV iletim direklerinde yapılan

topraklama ölçümleri
Ölçüm sayısı
Direnç değerleri mΩ cinsinden

194
195
Yazarın Yayınları:
1. I. Kasikci: Projektierung von Niederspannungsanlagen, Hüthig-Verlag, Heidelberg, 3. Auflage,2010,

ISBN: 978-3-8101-0274-4
2. Kasikci, Projektierungshilfe elektrischer Anlagen in Gebäuden, Schriftenreihe 148, 7. Auflage,
VDE-Verlag , 2012.
3. I. Kasikci, Kurzschlussstromberechnung in elektrischen Anlagen, DIN EN 60909-0 (VDE 0102),
3.Auflage 2011, Expert-Verlag, ISBN: 978-3-8169-3060-0
4. İsmail Kaşıkcı, Analysis and Design of Low Voltage Power Systems, Wiley-VCH, 2004 ISBN 3-527-
30483-5
5. İsmail Kaşıkcı, Short Circuits in Power Systems, Wiley-VCH, 2004, ISBN 3-527-30482-7
6. İsmail Kaşıkcı, Kompendium Planung von Elektroanlagen, Springer, 2001 ISBN 3-540-66290-1
7. İsmail Kaşıkcı, Alcak Gerilim Elektrik Tesislerinin Projelendirilmesi,Cihazlar, Standartlar, Pratik
Uygulama Ornekleri, ETMD Dizisi 02, 2002, ISBN 975-97704-0-7
8. İsmail Kaşıkcı, Elektrik Tesislerinde Topraklama Yonetmeliği Uygulama Kitabı, ETMD Dizisi 01,2002,
ISBN 975-97704-0-1-5:
9. İsmail Kaşıkcı, AG Elektrik Tesislerinde Topraklama ve Olcme Tekniği, TMMO EMO İzmir, 2004,ISBN
975-97704-0-1-5
10. İsmail Kaşıkcı,YG Elektrik Tesislerinde Topraklama, TMMO EMO İzmir, 2004 ISBN 975-97704-0-1-5
11. İsmail Kaşıkcı, IEC 60 909: Elektrik Tesislerinde Kısa Devre Hesapları, Birsen yayınevi, 2007
12. İsmail Kaşıkcı, Uygulamalı Alcak Gerilim Elektrik Tesisleri, IEC 60364 Normları ve Acıklamaları ISBN
978-975-511-532-0
13. İsmail Kaşıkcı, AG Elektrik Tesislerinde Topraklama ve Olcme, IEC 60364 Bolum 30, 41, 54, 600,DIN
18014, DIN VDE 01701.0702, ISBN 978-975-511-531-3
14. İsmail Kaşıkcı, Elektrik İc Tesisleri Yonetmeliği, Topraklamalar Yonetmeliği ve Proje
HazırlamaYonetmeliğinin Uygulanması (Hazırlanmakta)
15. İsmail Kaşıkcı, Temel Muhendislik Formulleri (Hazırlanmakta)
16. İsmail Kaşıkcı, Elektrik Muhendisliği, Uretim, İletim ve Dağıtım (Hazırlanmakta)
196

IEC 60364 Standardı Eğitim Sunumu

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

IEC 60364 Standardı Eğitim Sunumu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Elektrik Tesislerinde Güvenlik

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı

15-16 Mayıs 2013 Gaziantep

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı, 1952 Denizli doğumludur.

Elektrik mesleğini uygulayan her kişi, teorik bilginin yanısıra

Bugün yürürlükte olan Topraklamalar Yönetmeliği, Elektrik İç

Bu nedenlerden dolayı seminerin temel hedefi, elektrik

Seminer notlarının tamamı veya herhangi bir bölümü

5846 sayılı yasa No: 4110

’’Bir yıl sonrasını düşünüyorsan tohum

Elektrikçinin bir ayağı hapiste bir ayağı

Norm ve Standart bilgisi olmayan elektrik

1. Elektrik Tesislerinde Norm ve Yönetmeliklerin kullanımı

YG elektrik Tesislerinde Topraklama

8. İlk Denetleme ve Deneyler IEC 60 364-6-61

Elektrik Dağıtım Sistemleri

Sanayi, büro, iş hanları

Küçük işletmeler, tarım ve konutlar

Hastane Ofis Binası Tünel Havalimanı Ticaret Merkezi Alışveriş Merkezi

Standartlar can ve mal güvenliği için en asgari

EİTY’nin uygulanması sakıncalıdır.

CENELEC‘e tam üye

1. Simaris Design (Siemens)

cmin ⋅ 3 ⋅ U n " c ⋅Un

Bölüm 2: Kısım 2: Tanımlar Bölüm 3: Kısım 30 Genel Karakteristiklerin Belirlenmesi

Bölüm 3: Bölüm 4: Bölüm 5: Bölüm 6:

Kısım 56: Güvenlik amaçlı

IEC 60 364 ve kısmları

Mühendis, öğretmen, teknisyen ve ustaların

1. IEC 60 364: Binalarda Elektrik Tesisleri

UB= (UT ) :Dokunma gerilimi

AG Elektrik Sistemlerinde Kodlama

Gövde hatası Toprak

3. Kısa devre akımının tesiste etkileri

" Üç kutuplu kısa devre akımı panolarda dinamik

3. Şok Akımlara Karşı Güvenlik

Elektrik Çarpmasına Karşı Koruma

ETTY Üçüncü Bölüm Sayfa 153

A.A etkilerinin akım-zaman bölgeleri

Bölüm AC-2 Bölüm AC-3 Bölüm AC-4

Temel koruma IP simgesi ile belirlenir. 39

Hata anında otomatik kesme ile koruma

Tamamlayıcı (ek) koruma (RCD ile)

Yalıtılmış cihaz Yalıtılmış cihaz

TN Sistemde otomatik Açma Şartları (yeni) TN-Sistemde açma zamamları

RCD RCD 0,4s ?s 5s

TT Sistemde topraklama direncinin ve hata akımının

binası U/U0 = 400V/230V Tesis 120V<U0≤230V

RCD RCD 0,2s ?s 1s

4. Kablo ve İletkenlerin Aşırı

I k"1min Yük P=2kW

Aşırı yükte koruma

Minyatür kesiciler için (MCB):

f2 : Kabloların yığılması Taslak: Çizelge A,17 EITY

Ir : Çizelgeden okunan değer VPE: 90°C

Kısa devrede koruma

2 S : İletkenin kesiti (mm2)

Çok kısa süreli açma zamanları için (t < 0,1s) aşağıdaki

IEC 60 364 Kısım 52 ve DIN 18015-1’e göre gerilim düşümü

2 ⋅ l AC −1~ ⋅ I b ⋅ cos ϕ 2 ⋅ l ⋅ I b ⋅ cos ϕ

Türkiye‘de gerilim düşümü hesabı hesabı

Monofaze (tek faz)

NYY, 30 NYA, 9 NYA, l=7

Gerilim düşümü BM: 2500W