Ismail Kasikci-Güç Sistemleri I Ders Notlari

HOCHSCHULE BIBERACH
ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ
ELEKTRİK GÜÇ SİSTEMLERİ ANALİZİ I
Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 1
HOCHSCHULE BIBERACH
Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı’nın kısaca özgeçmişi:
Denizli lisesini bitirdikten sonra Almanya Darmstadt üniversitesinde elektrik ve elektronik
alanında iki Lisans, Londra Brunel üniversitesinde mikroelektronik ve güç sistemleri üzerine
Mastır ve Doktora yaptı. ABB ve ITT‘de elektrik santralleri ve elektrik tesisleri üzerine uzun yıllar çalıştı.
Sanayide çalışırken nükleer enerji üzerine Gießen‘de uzmanlık eğitim kursları aldı. Mannheim üniversitesinde
güç sistemleri dersi verdi. Heidelberg’de meslek yüksek okulunda elektrik teknisyen ve ustalarını eğitti.
Proje, standart ve ölçümler konusunda dersler verdi.2001 senesinde Biberach üniversitesinde Profesör
ünvanı aldı. Uzmanlık alanı elektrik tesisleri, koruma, topraklama, kısa devre hesapları ve akıllı şebekeler,
uluslararası standart ve normlardır. Erasmus kapsamında Denizli Pamukkale üniversitesi, İzmir Ege
üniversitesi ve Yıldız Teknik üniversitesinde dersler verdi. ABD Nebraska üniversitesinde misafir öğretim
üyesi kapsamında PV, güç sistemleri ve topraklama üzerine sekiz ay araştırma yaptı, dersler verdi.
Uluslararası elektrik standart komisyonlarında Almanya’da DIN 18014, DIN 18015, IEC 60909, IEC 60364,
EN 50522 ve IEC 62305’te görevli. VDE (Alman Elektrik Mühendisleri, Elektronik ve Bilgi Teknolojileri Birliği
e.V), TÜV (Teknik Denetleme Kuruluşu), UEFA (Avrupa Futbol Federasyonu) ve TAE (Teknik Akademi
Esslingen) gibi kuruluşlarda elektrik mühendisliği konularında seminer ve kurslar veriyor. Ayrıca ASIIN e.V.
(Mühendislik, Bilgisayar Bilimleri, Doğa Bilimleri ve Matematik Eğitim Programları Akreditasyon Kurumu e.
V.) komisyonları üyesi. Almanca, İngilizce ve Türkçe olarak 25 beş kitap ve 95 makalesi yayımlandı. Almanca,
İngilizce ve İspanyolca biliyor.

Hafta ELEKTRİK GÜÇ SİSTEMLERİ ANALİZİ I HOCHSCHULE
Güz BIBERACH
dönemi 2021-2022
1 Bir ve üç fazlı sistemler
2 Kısa devre akım hesapları
3 Termik ve dinamik hesaplar
4 Otomatik açma şartları
5 Koruma cihazlarının seçimi
6 Aşırı yükte koruma
7 Kısa devrede koruma
8 Gerilim düşümü hesapları
9 AG’de topraklama
10 Ara Sınav
11 Seçiciliğin kontrolü ve ispatı
Deney, doğrulama ve testler
12
IEC 60364-6 ölçümleri
Deney, doğrulama ve testler
13
IEC 60364-6 ölçümleri
Bilgisayar destekli AG elektrik güç sistemleri tasarımı
14/15/16
17 Final sınav

HOCHSCHULE BIBERACH
Ders Kitabı / Malzemesi / Önerilen Kaynaklar
1. İsmail Kaşıkçı: Elektrik Güç Sistemleri, 2021, Ders kitabı

2. İsmail Kaşıkçı: Elektrik Mühendisliği, Elektrik Enerjisinin Üretimi İletimi ve
Dağıtımı, Birsen yayınevi, 2021, Stok Kodu: 9789755115924, Ders kitabı
3. İsmail Kaşıkçı, IEC 60909: Elektrik Tesislerinde Kısa Devre Hesapları, 2007
Birsen Yayınevi, Ders kitabı
4. İsmail Kaşıkçı: Güç Sistemleri Tasarımı, Birsen yayınevi, 2021,
Stok Kodu :9789755117157, Ders kitabı
5. İsmail Kaşıkçı: Elektrik Tesislerinde Doğru Bilinen Yanlışlar, Birsen yayınevi,
2021, Stok Kodu: 9789755117164
6. İsmail Kaşıkçı, Elektrik Tesisleri Güvenlik, Koruma ve Uygulama esasları, 3.
Baskı, 2018, Birsen Yayınevi, ISBN 978-975-511-676-1
7. İsmail Kaşıkçı, Uygulamalı AG Elektrik Tesisleri, IEC 60364 Normları ve
Açıklamaları, 2010 Birsen Yayınevi
8. İsmail Kaşıkçı, AG Elektrik Tailride Topraklama ve Ölçme, IEC 60364-30-41-
54-600,DIN 18014, 2010 Birsen Yayınevi

HOCHSCHULE BIBERACH
İngilizce kitaplar:
1. Ismail Kasikci: Analysis and Design of Electrical Power Systems, Wiley-VCH,
Electrical devices IEC and EN Standards, Examples, Application of software
programs, 2021 ISBN 3-527-30483-5
2. Ismail Kasikci: Short Circuits in Power Systems, A Practical Guide to IEC

60909-0, 2018, Wiley-VCH. ISBN 978-3-527-34136-8
3. Hadi Saadat: Power System Analysis,, McGraw-Hill, 2004. Power System

Analysis, John J. Grainger, William D. Stevenson, McGraw-Hill, 1994.
4. J. Duncan Glover, Mulukutla S. Sarma, Thomas J. Overbye :

Power System Analysis and Design

HOCHSCHULE BIBERACH
Açıklama:
Ders notları Ege Üniversitesi Elektrik-Elektronik bölümü öğrencileri
için hazırlanmıştır.
Yazarın izni olmadan her türlü kopyalama, çoğaltma, istifade, basım,

tercüme, mikrofilm haline getirme yasaktır.
Telif hakları yasasının kesin ve kısıtlayıcı sınırları geçerlidir.
Tüm metin ve şekiller özenle hazırlanmış ve kontrol edilmiştir.
Derste anlatılan konular, kaynaklarda daha geniş bir şekilde

verilmiştir.
Dersin tüm öğrencilere yararlı olacağını ümit eder başarılar dilerim.

Üretim-İletim-Dağıtım HOCHSCHULE BIBERACH
Enterkonekte
sistemleri
Termik
santral
Yüksek gerilim 380 kV, 220 kV

Nükleer
enerji IEC 60909-0
Yüksek gerilim 110 kV Hidoelektrik depolama santrali
Endüstri santrali
EN 50522
Santral
Yüksek gerilim 20 kV
Endüstri
Alçak gerilim
IEC 62305 0,4 kV
Şehir santrali
Endüstri
PV sistemleri
Zirai
donanım
Rüzgar santrali tesisleri
IEC 60364 7
YG elektrik şalt 550 kV GIS
HOCHSCHULE BIBERACH
tesisleri şebekeleri
380 kV açık hava

şalt merkezi
20/0,4 kV- Alçak

gerilim dağıtım
merkezi

Kaynak: Siemens
AG ve YG elektrik tesisleri
HOCHSCHULE BIBERACH
380 kV
2a OG hava hattına etki

2b Yürüyen gerilim
110 kV
Enerji hatları İndirici merkezler Endüstri tesisleri dalgaları

bulut-bulut darbesi
1 2c Yıldırım kanalı alanı
2a
230 V IEC 60909-0
20 kV
110 kV
2c
Dağıtım trafoları IEC 60364
RE
20 kV
EN 50522 IEC 62305

Konutlar
Enerji beslemesi
Enformasyon sistemleri

YG’de Şebeke Planlaması ve Koruması
HOCHSCHULE BIBERACH
? 110 / 20 kV
40MVA
uk = %12 154/34,5kV
Yıldız noktası
topraklaması
200 / 1? 5? A ? Kısa devre
hesapları
Q1? n.c.
İndirici merkez ?
200 / 1? 5? A 200 / 1? 5? A
Röle
koordinasyonu ?
200 / 1? 5? A 200 / 1? 5? A
Kablo uzunlukları Kesit seçimi
İstasyon 1 İstasyon 3
200 / 1? 5? A
a) 500m
b) 20km
İstasyon 2
? 200 / 1? 5? A
200 / 1? 5? A 200 / 1? 5? A
YG Şebekesi
Trafo 1 Trafo 2 Trafo 3

20/0,4kV 20/0,4kV 20/0,4kV
0,8MVA 0,8MVA ,8MVA
TT , TN ? 6%
In,pri = 23A
6%
In,pri = 23A
%
In,pri = 23A
In,sek = 1155A In,sek = 1155A In,sek = 1155A
Kısa AG Şebekesi
devre Kesit seçimi Seçicilik
Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı
hesapları 10
Seite 10
HOCHSCHULE BIBERACH
154 (110)/34,5 (20) kV indirici merkezi

PU Prof.Dr. İsmail Kaşıkçı 8 Agustos 2006
HOCHSCHULE BIBERACH

PU Prof.Dr. İsmail Kaşıkçı 8 Agustos 2006
HOCHSCHULE BIBERACH
Gelecekte enerji üretimi ve dağıtımı

Decentral Energy Supply Systems
Bio 4 MW Wind 3 MW Solar 0.5 MW Hydro 0.5 MW Gas 2 MW
15 MW
Thermal
Energy
Supplier Gas Solar Bio Wind Hydro Distributor Consumer

Forecasts Control Gas Meter
Monitoring Optimization Heat Meter
Optimization Communi- Water Meter
cation Current Meter
Load Distribution Center

E. Mühendisliği ve Konular: HOCHSCHULE BIBERACH
" "
1. YG kısa devre akımı veya gücü (ön empedans) I k3 , SkQ
2. Transformatör beyan verileri
S rT , ukr
3. Yük talebi, işletme akımı hesabı
IEC 60364 Kısım 100 Pmax , I B
4. Aşırı yük ve kısa devrede koruma In , I z
IEC 60364 Kısım 43 S2 ⋅ k2 ≥ I 2 ⋅t
5. Otomatik açma şartlarının kontrolü
IEC 60364 Kısım 41 I k"1 , ta
6. Kablo ve iletken kesitlerinin hesabı
IEC 60364 Kısım 43, IEC 60287, DIN VDE 0298-4, q,( S , A)
DIN VDE 0276-100
7. Gerilim düşümü hesabı ∆u , ∆U
IEC 60364 Kısım 52, EN 60076-1, VDE 0532-76-1
8. MCCB, MCB ve sigortanın boyutlandırılması I SC , I th
IEC 60947-2, IEC 60282-1, IEC 60898-1 I cn , I cu , I m a
9. Kısa devre akımı ve yük akışı hesapları
HOCHSCHULE BIBERACHI k" 3 , I k"1 , Pmax , Qmax
IEC 60909-0 U n , IB
10. Termik ve dinamik zorlama hesapları "
IEC 60909-0, VDE 0103 I k 3, ip
11. Koruma ve seçiciliğin boyutlandırılması I nA , I nC , I cw , RDF

IEC 60364 Kısım, 53,710
12. Enerji dağıtım tabloları tasarımı " "
EN 61439-1-7 I k 3 k 1 , I L , I s , I I , t L , ts , t I
, I
13. YG’de topraklama tasarımı U E ,U Tp , Z E
EN 50522, VDE 0101
14. AG’de topraklama tasarımı
RB , RA
IEC 60364 Kısım 54
15. Raporlama, test ve ölçümler RPE , RPDİ , I ∆n , ta
IEC 60364 Kısım 6 RB , RA
16. > 1kV < 52 kV elektrik tesisleri tasarımı (OG)
17. YG’de koruma ve röle ayarları
18. Enerji kalitesi, kompanzasyon, filtre tasarımı
HOCHSCHULE BIBERACH
19. Transformatörler
20. Motorlar
21. Jeneratörler
22. PV sistemler
23. RE sistemleri
24. Çeviriciler
25. UPS
26. Elektrik arabaları
27. Enerji kalitesi
28. Aydınlatma
29. Binaların yıldırıma karşı
korunması
30. Otomasyon

HOCHSCHULE BIBERACH
Plan ve projeleri etkileyen faktörler

Cihaz ve sistemlerde yenilik
Yeni ve modern cihazların kullanımı ve
yararlanma
Yeni metod ve tekniklerin kullanılması
vs.
Nomlar ve yönetmelikler
En yüksek derecede insan ve malın korunması

Normların harmonize edilmesi (IEC, EN, HD, ......)
Yasal normların kullanılması
vs.
Kullanım durumuna göre talepler
Daha fazla talep ve kısa devre gücü

Kısa devre hesapları
Güvenli enerjiQuelle: Institut für
beslemesinin Mikrotechnik
sağlanması Mainz GmbHkalitesi
ve beslemenin (IMM)
vsw.

HOCHSCHULE BIBERACH
AG Dağıtım şebekelerinin incelenmesi

Basit radyal Yedek radyal şebekeler
şebeke
a) Kısmi yedek şebeke b) Tam yüklü şebeke
T1 T1 T2 T1 T2 T3
n.k n.k n.k

ÖY
n.k
AG Ana panosu n.a n.a
PToplam PT 2 PToplam
S rT ≥ (n − 1) ⋅ S rT ≥ (n − 1) ⋅ ai ⋅ S rT ≥
cos ϕ cos ϕ cos ϕ
n.a: normalde açık; n.k: normalde kapalı; ÖY: önemli yükler; ai : trafonun yükleme faktörü

HOCHSCHULE BIBERACH
OG Dağıtım şebekelerinin incelenmesi

Normalde açık ring şebeke Çok yüklü radyal şebeke
U nN = 20kV , Sk" = 500 MVA U nN = 20kV , Sk" = 500 MVA
I> I> 3)
1) 2)
3) K1 K5 T1 T4
T1 T4 K6 K7 K8 K9
K2 K4 T2 T3
T2 T3
K3
T1-T4 : GEAFOL kuru transformatör SrT=1000kVA; 1) Kesicilerin verileri (Ir=800A; ISC=16kA: Ima=40kA) UMZ Rölesi ile
U r=20/0,4kV; uzr=6%) 2) Yük şalteri ile kombine edilmiş I4=520A; t0=80ms;

HH sigortasının değerleri
K1-K5 : N2XS2Y 3x1x120mm²; Um=24kV
3) Yük kesicinin değerleri Ir=630A Ima=45kA
K6-K9 : N2XS2Y 3x1x25mm²; Um=24kV

HOCHSCHULE BIBERACH
Sanayi
dağıtım
şebekeleri

HOCHSCHULE BIBERACH
Sanayi dağıtım şebekeleri Sanayi dağıtım şebekeleri

(Ray sistemi) (Optimum Ray sistemi)

HOCHSCHULE BIBERACH
Merkezi dağıtım Merkezi olmayan dağıtım

HOCHSCHULE BIBERACH
Doğru bilinen yanlışlar

HOCHSCHULE BIBERACH

HOCHSCHULE BIBERACH

HOCHSCHULE BIBERACH

HOCHSCHULE BIBERACH
1. Bir ve Üç Fazlı Sistemler

Sinüs akım devreleri
HOCHSCHULE BIBERACH

Sinüs akım devrelerinin özellikleri
HOCHSCHULE BIBERACH

Üç fazlı sistemler ve devreler
HOCHSCHULE BIBERACH
u1
w2
v2
N
B
S
U1
B
B U3 U2
S
N
N
v2 S
N U1
w1
B
v1
U3
U2
u2

HOCHSCHULE BIBERACH
u1(t) , u2(t) = u1(t-T/m) , u3(t- T/m) = u1(t- 2T/m)

um(t) = um-1(t- T/m) = u1(t- (m-1)T/m) mit ϕ = ωt
u1
dΦ1(t) dA(t) dsin(ωt)
w2 u1(t) = N =NB =NBA
dt dt dt
v2
B
S
ϕN A u1(t) = NBAω cos(ωt) = û1 cos(ωt)
2π
B u2(t) = û2 cos(ωt- )
A
3
B
N
S
N
S
4π
u3(t) = û3 cos(ωt-
A
A
N 120° )
S u(t) 3
w1
B
v1 A
u2
t
uˆ=
1 uˆ=
2 uˆ3 240°

HOCHSCHULE BIBERACH
U3
U1 + U2 + U3 = 0
U3
2π
4π ϕ23 = - 3
ϕ13 = - 3 U1
U2
2π
U1 ϕ12 = - 3
U2
L1
u1
U Aktif iletken
u2
V Sargı
W
v L2
w2 2
v1 L3
w1
N

HOCHSCHULE BIBERACH
L1
IL,UL
IL1,UL1
IS,US
IS,US
IS,US
IS,US IS,US IS,US
IL,UL IL2,UL2
L2
L3
IL,UL IL3,UL3
N
Yıldız devre Üçgen devre Tüm devrelerde:
US
IL = IS IL ≠ IS UL
IS
IL
UL ≠ US UL = US
Yıldız devrede JeneratörHOCHSCHULE
ve YüklerBIBERACH
I1
İletken 1 Örnek: Motor sargıs
N R L
U1
U12 IN
Jeneratör Yük
U2 U31
U3 I2
İletken 3 İletken 2
U23 I3
Bu devrede:
3 Sargı gerilimi U1 U2 U3 4 Akım I1 I2 I3 IN
3 İletken gerilimi U12 U23 U31 İletken akımı = Sargı akımı
2. Kirchhoff Kanunu: 1. Kirchhoff Kanunu:

U1 + U2 + U3 = 0 I 1 + I 2 + I3 - IN = 0
U1 - U2 = U12
U2 - U3 = U23
U3 - U1 = U31
HOCHSCHULE BIBERACH
U1 + U2 + U3 = 0
U3
U1
U1
U1
U3 U2
U2 U3
U2
1 U23
2
cos(30°) =
U2
U1 - U2 = U12 1
U31 U1 U12 cos(30°) = 2 3
U2 - U3 = U23 U23 = 3 U2
U3 - U1 = U31 U3
U2
30° UL = 3 UStr
U23
Örnek:
Ustr = 230V
UL = 3 230V ≈ 400V
HOCHSCHULE BIBERACH
I1
U1
IN
Jeneratör Yük
U2
I3 I2
U3
Sargıda Akım ve Gerilim
cap
ohmsch
ind

Nötr iletkeni ile yıldız derve (4-iletken)
HOCHSCHULE BIBERACH
Ohmik yükte: I1
I1 I1 U1
L1
U3 I2 I3 I2
U1
Nötr iletkeninden
N U2 I3 U2
U3 akım akmaz!
I2 IN = 0
L2
I3
L3
Simetrik olmayan ohmik yükte:
I1 I1
I1 U1
L1
IN
I2 I2
U1 U3
U2 I3
N
U3 U2
I3
L2 I2
I3
Simetrik olmayan yüklerde nötr iletkeni tesis edilmez ise gerilim
L3 yükselmeleri oluşabilir.
HOCHSCHULE BIBERACH
Jeneratör yıldız yük ise üçgen devre bağlandığında

R L
I1
Örnek: Motor sargısı
I31
U12 I12
Jeneratör Yük
U31
I2
I23
I3 U23
N
Bu devrede: İletken- Sargı akımları
3 İletken gerilimi 6 akım I1 I2 I3 I12 I23 I31
= U12U23 U31
1. Kirchhoff Kanunu:
3 Sargı gerilimi
I1 = I12 - I31
2. Kirchhoff Kanunu :
I2 = I23 - I12
U12 + U23 + U31 = 0 I3 = I31 - I23
HOCHSCHULE BIBERACH
Simetrik yük: Sargıda Akım ve Gerilim:
|I1| = |I2| = |I3| kap

omik
|I12| = |I23| = |I31|
end
I12
I12
1 I3
I31 I22 I31 2
I23 cos(30°) =
I23
1
1. Kirchhoff Kanunu: cos(30°) = 2 3
I1 I12 I2 I3 = 3 I23
I1 = I12 - I31
I2 = I23 - I12 I31
I23 IL = 3 IS
30°
I3 = I31 - I23 I3
Simetrik yükte güçlerin hesaplanması
HOCHSCHULE BIBERACH
IL = IS IL = 3 IS
Her sargıda aynı
US
UL = 3 US açı var! UL=US IS
Görünen güç: ST = 3 SS
1 1
S =3 UL Ι L ST = 3 ULIL S =3 UL Ι L
3 3
Aktif güç:
PS = Us Is cos ϕS
P = 3 1 UL ΙLcosϕ P =3
1
UL ΙLcosϕ
3 PT = 3 ULILcos ϕ 3
Reaktif güç: QS = Us Is sin ϕS
Q = 3 1 UL ΙLsinϕ 1
3 QT = 3 ULILsin ϕ Q = 3 3 UL ΙLsinϕ
HOCHSCHULE BIBERACH
Örnek: Simetrik olmayan yükte yıldız devrenin incelenmesi
L1 Akımları bulunuz!
Us= 220V
17,5 kW
50 Hz I1 = P1/U1 = = 79,55 A
220V
I1 P1 = 17,5 kW cosϕ1 =1 => ϕ1= 0°
cosϕ = 1 23 kVA
I2 = S2/U2 = = 104,5 A
220V
I3C S2 = 23 kVA cosϕ2 =0,72 => ϕ2= 44° end.
cosϕ = 0,72 end. 10 kW
L3 I3W = P3/U3 = = 45,45 A
220V
I3W I2 L2
cosϕ3W =1 => ϕ3W= 0°
I3 P = 10kW N
3 1 As
paralel I3C = U3ωC =220V 100π 300 10-6 = 20,73 A
s V
C = 300 µF cosϕ3C=0 => ϕ3C=90° kap.
I3= I3W2 + I3C2 = 49,96 A

HOCHSCHULE BIBERACH
Simetrik olmayan yükte yıldız devrenin incelenmesi

I1 = 79,55 A ϕ1= 0°
I2 = 104,5 A ϕ2= 44° end. I1= 79,5 A
I3W = 45,45 A ϕ3W= 0°

I2= 104,5 A
I3C = 20,73 Aϕ3C=90° kap.
I3 = 49,96 A ϕ3=24,5° kap.
I3C = 20,7 A ϕ= 44° end.

I3 = 50 A
I3W = 45,5 A
ϕ = 24,5° kap.
ΙM Ι1
|ΙM| = 62 A
180° Ι1 e göre
Ι3 Ι2
Sinüs akım devreleri HOCHSCHULE BIBERACH
AC gerilimleri ve akımları zaman alanında

sinüs veya harmonik fonksiyonlar olarak
adlandırılan kosinüs veya sinüs fonksiyonları
ile açıklanır.
Aynı genlikteki sinüs ve kosinüs fonksiyonları

yalnızca faz konumu 90° veya π/2 ile ayırt
edilir.

HOCHSCHULE BIBERACH
uˆ ⋅ cos (ωt + ϕu ) U 1 = U
u (t ) =
2π
iˆ ⋅ cos (ωt + ϕi )
−j
i (t ) = U 2= U ⋅ e
3
− j 4π + j 2π
U3 = U ⋅e U ⋅e
=
3 3
U X
Z ==R Z ⋅ cos ϕ X =
Z ⋅ sin ϕ tan ϕ =
I R

HOCHSCHULE BIBERACH
jϕu jϕi
U=
U ⋅e I=
I ⋅e
jϕi U jϕi
Z =Z ⋅ e = ⋅ e =R + jX
I
X
ϕ = arctan
R
2
1+ a + a = 0
2π 4π
j j
2 3 j 2π
a e
= 3
a e
= 3
a e= 1
=
HOCHSCHULE BIBERACH
jϕi
Z =Z ⋅e = R + jX = R ⋅ cos ϕ + X ⋅ sin ϕ
2 2
Z
= R +X
jϕ
e
= cos ϕ + j sin ϕ
P
λ= = cos ϕ
S

HOCHSCHULE BIBERACH
Üç fazlı sistemlerde güç hesabı

P= 3 ⋅ U ⋅ I ⋅ cos ϕ
P∆ = 3 ⋅ PY
S= 3 ⋅U ⋅ I
S ∆ = 3 ⋅ SY
Q= 3 ⋅ U ⋅ I ⋅ sin ϕ
2 2
S
= P +Q
Bir devrede yıldız bağlama, üçgene çevrilirse

güç üç katına çıkar.
Bir faz kesilirse, güç yarıya düşer.
HOCHSCHULE BIBERACH
Örnek: 2 kW gücünde, gerilim 230 V ve güç faktörü
0,8 olan bir motor verilmiştir.
a) Motor parametrelerini hesaplayınız.
b) Etkin gücü (görünür güç) ve
c) Reaktif gücü (tepkin güç) hesaplayınız.
P 2000W
I = = 10,87 A
U ⋅ cos ϕ 230V ⋅ 0,8
U 230V
Z= = = 21,16Ω
I 10,87 A
R= Z ⋅ cos ϕ= 21,16Ω ⋅ 0,8= 16,93ΩA
X = Z ⋅ sin ϕ= 21,16Ω ⋅ 0,6= 12,7Ω
HOCHSCHULE BIBERACH
Güçleri hesaplayalım:
P = 2kW
S = U ⋅ I = 230V ⋅10,87 A = 2,5kVA
Q = U ⋅ I ⋅ sin ϕ = 230V ⋅10,87 AA ⋅ 0,6 = 1,5kVar

Kablo ve iletkenlerin elektriksel HOCHSCHULE BIBERACH
özellikleri
Ohmik direnç:
l m
R20 = κ = 56 2
κ ⋅q Ωmm
R= R20 ⋅ (1 + α 20 ⋅ ∆ϑ ) 1
ϑ α 20 = 0,004
K
'
R=L RL ⋅ l

Örnek: 2,5 mm2
, 1m uzunluğundaHOCHSCHULE BIBERACH
bir iletkenin 20°C ve 80°C‘de direnci
1m
R20
= = 7,14mΩ
m 2
56 ⋅ 2,5mm
Ωmm 2
 1 
R80 7,14mΩ ⋅ 1 + 0,004 ⋅ ( 80°C − 20°=
= C )  8,85mΩ
 K 

Kablo ve iletkenlerin elektriksel
HOCHSCHULE BIBERACH
özellikleri
Endüktif direnç:
X L= ω ⋅ L
1
ω = 2 ⋅ π ⋅ f = 314
s
µ0 ⋅ l  a 1 
L= ⋅  ln + 
2π  r 4 
HOCHSCHULE BIBERACH
Örnek: 3x2,5mm2 kablonun endüktif

diencini hesaplayalım
X = ω ⋅ L = 2 ⋅π ⋅ f ⋅ L
'
L
1 Vs 1 −3
2 ⋅ 3,14 ⋅ 50 ⋅ 0,340 ⋅ ⋅10
=
s A m
0,106mΩ / m

Yıldız devre HOCHSCHULE BIBERACH
I Hat I Hat = I Faz

I Faz U Hat
U Faz =
3
Faz
U L− L
U L− N =
3

HOCHSCHULE BIBERACH
Örnek: Üç fazlı bir yıldız devrede gerilm 230 V, her bir
direncin değeri 20 Ω olarak verilmiştir.
Devrenin akım ve gücünü hesaplayınız.
U 0 230V
IY =
= = 11,5 A
R 20Ω
PY =3 ⋅ U Y ⋅ IY =3 ⋅ 230V ⋅11,5 A =7935W
P= 3 ⋅ U n ⋅ IY = 3 ⋅ 400V ⋅11,5 A = 7967W

Üçgen devre HOCHSCHULE BIBERACH
I Hat
I Faz =
Hat 3
U Hat = U Faz
Faz

HOCHSCHULE BIBERACH
Örnek: Üç fazlı bir üçgen devrede gerilm 400 V, her bir
direncin değeri 20 Ω olarak verilmiştir.
Devrenin akım ve gücünü hesaplayınız.
U n 400V
IY =
= = 20 A
R 20Ω
I∆ = 3 ⋅ IY = 3 ⋅ 20 A = 34,64 A
P =3 ⋅ U Y ⋅ IY =3 ⋅ 230V ⋅ 20 A =24000W
P= 3 ⋅U n ⋅ I ∆ = 3 ⋅ 400V ⋅ 34,64 A ≈ 23999W

HOCHSCHULE BIBERACH
Örnek: Karmaşık hesaplar
Nötr akımını hesaplayınız.
230V ⋅ e j 0° 230V ⋅ e − j120° 230V ⋅ e − j 240°

IN = + j 60°
+
100Ω 100Ω ⋅ e 100Ω ⋅ e − j 60°
I N = 2,3 A ⋅ e j 0° + 2,3 A ⋅ e − j180° + 2,3 A ⋅ e − j180°
I N 2,3 A ⋅ [1 + (−1 − 1 + j 0)
= = ] 2,3 A ⋅ (−1 + j 0)
I N = 2,3 A ⋅ e j 0° = 2,3 A ⋅ e j180°
HOCHSCHULE BIBERACH
Örnek: Karmaşık hesaplar
Nötr akımını hesaplayınız.
U n = 400V
Un
U=
Faz = 230,94V ≈ 231V
3
Z1 =110Ω, Z 2 =55Ω, Z 3 =44Ω,
231V ⋅ e j 0° 231V ⋅ e − j120° 231V ⋅ e − j 240°

IN = + +
110Ω 55Ω 44Ω
I N = 2,1A ⋅ e j 0° + 4, 2 A ⋅ e − j120° + 5, 25 A ⋅ e − j 240°
I N = 2,1A ⋅ e j 0° + 4, 2 A ⋅ e − j120° + 5, 25 A ⋅ e − j 240°
I N 2,78 A ⋅ e j161°
=
HOCHSCHULE BIBERACH
Yıldız devrede simetrik
olmayan ayni tip yüklerin
hesabı
2 2
I12= I + I − I1 + I 2
1 2
2 ⋅ I1 − I 2
cos β =
2 ⋅ I12
α= 60° − β
IN = I + I + I − I1 ⋅ I 2 − 2 ⋅ I 3 ⋅ I12 ⋅ cos α
1
2 2
2
2
3

HOCHSCHULE BIBERACH
Üçgen devrede simetrik
olmayan ayni tip yüklerin
hesabı
2 2
I1 = I + I + I12 ⋅ I 31
12 31
2 2
I2 = I + I + I 23 ⋅ I12
23 12
2 2
I3 = I + I + I 31 ⋅ I 23
31 23

HOCHSCHULE BIBERACH

HOCHSCHULE BIBERACH
2. Eektrik Tesislerinde Kısa

Devre Akım Hesapları ve
Örnekler
IEC 60909-0

HOCHSCHULE BIBERACH
Ders içeriği:
1. Kapsam
2. Hesaplama metotları
- Kısa devre yerindeki eş değer gerilim kaynağı
- Simetrik komponentler metotu
3. Elektrikli donanımın kısa devre empedansları
4. Kısa devre akımlarının hesaplanması

Akım tanımları
HOCHSCHULE BIBERACH
Kısa devre akımları

L1-N/ L2-N/ L3-N L1-L2 L1-L2-L3
L2-L3
L1
L2
L3
L1-L3
IB N
PEN PE
In 1-faz 2-faz 3-faz
İletken hatası Toprak kısa

devresi
Gövde hatası Toprak

hatası
UT UF
Toprak
RA
RB
65
Örnek: Kısa devre akımı önemi
HOCHSCHULE BIBERACH
Normal işletme
15m, 3 x 2,5 mm2
Kısa devrede kaç Amper akım akar?

HOCHSCHULE BIBERACH
Kısa devre akımı formülü üzerine

P P
I =⇒I
U ⋅ cos ϕ 3 ⋅ U ⋅ cos ϕ
U
U = R⋅I ⇒I=
R
c ⋅U n
'' 2 2
I = k Zk =
R + jX Z =+
R X
3⋅Zk
Kısa devre empedansı kısa devre akım
tipine göre +,- ve 0 bileşenlerden oluşur.
HOCHSCHULE BIBERACH
b) Gövdede hata olursa
2 ⋅15m
RL+= 1, 24 ⋅ = 0, 265=
Ω 265mΩ
PE
m 2
56 ⋅ 2,5mm
Ωmm 2
Z=
s = 150mΩ + 265mΩ
Z ön + RL+ PE = 415mΩ
c ⋅U n 0,9 ⋅ 400V
Ik = = 500,83 A
3 ⋅ Zs 3 ⋅ 415mΩ
Devreye B 16 A tesis edildiğini düşünürsek, açma şartları sağlanmış olur.
I k > I a ⇒ 500,83 A > 80 A

Standartın içeriği:
HOCHSCHULE BIBERACH
"
I k
κ µ, q λ m, n c
ip Ib Ik I th I , I ''
k3
''
k1

Kısa devre akım eğrisi - açma prosedürleri
HOCHSCHULE BIBERACH
ZQ
2.2 Mevcut akım ik için t ≥ 0 iki bileşenden oluşur:
RQ XQ 2.2.1 Sinüs akı bileşeni iac(t) için t ≥ 0:
Aus iac (t ) = iˆk ⋅ sin (ωt − ϕ + ϕu )

ik (t )
RV 2.2.2 DC akım bileşeni idc(t) için t ≥ 0:
~ ik (t )
uQ (t ) XV
i( t ) = 0 Diferansiyel denklem: uQ = RQ ⋅ ik + LQ
dik
dt
didc
t =0 için uQ ( t =0 ) = 0 = RQ ⋅ idc + LQ
1. Salınım durumu dt
1.1 uQ ( t ) = uˆQ ⋅ sin (ωt ) −

RQ
dt =
dikh 1
− t = ln(idc / A)
LQ ikh τ
1.2 ik ( t ) = iˆk ⋅ sin (ωt − ϕ ) − t /τ L XQ
idc = − A ⋅ e τ= =
R ω ⋅ RQ
ϕ = uQ ve iQ arasındaki açı
idc = iˆk ⋅ sin(ϕu − ϕ ) ⋅ e −t /τ

- R/X MV-şebeke ∼ (0,1 - 1) ∼ ( 85° - 45°)
- R/X LV-şebeke ∼ ( ≥ 0,7 ) ∼( 0° - <55°) A = iˆk ⋅ sin(ϕu − ϕ )
2. Kısa devre akım eğrisi (R / L)
ik (t ) = iˆk ⋅ sin (ωt − ϕ + ϕu ) − iˆk ⋅ sin(ϕu − ϕ ) ⋅ e − t /τ
Varsayım: Kısa devre t = 0 değerinde
gerçekleşirse.
2.1 Gerilim uQ :
uQ (t ) = uˆQ ⋅ sin (ωt + ϕu )

Sinüsoidal alternatif Alçalan dc akımı bileşeni
ϕu = Kısa devrede açma açısı akım bileşeni
Akım genliği ϕu ) =ϕ +90
Kısa devre akım eğrisi - açma prosedürleri
HOCHSCHULE BIBERACH
ϕ = −80°
ϕu = −170°
RQ / X Q = 0,1763
τ = 0,0180522ms
3 ⋅τ = 0,054156ms
κ = 1,597
A uQ (t ) = uˆQ ⋅ sin (ωt + ϕu )

ϕu iac (t ) = iˆk ⋅ sin (ωt − ϕ + ϕu )
ϕ Kısa devre t ≥ 0
iac ( t ≥0 ) = iˆk ⋅ sin (ωt − ϕ + ϕu )
L XQ
idc = − A ⋅ e −t /τ ve τ =
−A
=
R ω ⋅ RQ
idc = iˆk ⋅ sin(ϕu − ϕ ) ⋅ e −t /τ
ik ( t ) = iac ( t ) − idc ( t )
Kısa devre ik (t ) = iˆk ⋅ sin (ωt − ϕ + ϕu )

t=0 − iˆk ⋅ sin(ϕu − ϕ ) ⋅ e − t /τ
Kısa devre akım tanımları ve etkileri
HOCHSCHULE BIBERACH
I cn > I "k 3
F q
ip I"k I th
I cm
I "k 3 , I "k 2
I "k1 , I "kEE
" I CE , I Re st I "k1 > I a

S
= ?=
S kV ? kQ

Tarifler ve tanımlar
HOCHSCHULE BIBERACH
Başlanğıç simetrik kısa devre akımı I ˝k

Empedansın, zamanın sıfır değerinde kaldığı durumdaki kısa devre anında
uygulanabilen, beklenen (oluşabilen) kısa devre akımının a.a. simetrik
bileşeninin etken değeri
Isıl eş değer kısa devre akımı I th

Zamanla azalan d.a. bileşenini ihtiva edebilen gerçek kısa devre akımı ile aynı ısıl
etkiye ve aynı süreye sahip akımın etken değeri.
HOCHSCHULE BIBERACH
Kararlı durum kısa devre akımı I k

Geçici olayların azalmasından sonraki kısa devre akımının etken değeri
Simetrik kısa devre kesme akımı I b

Anahtarlama cihazının açılan ilk kutbunun kontak ayrılması anında beklenen kısa
devre akımının simetrik a.a. bileşeninin toplam çevriminin etken değeri.
Başlangıç simetrik kısa devre gücü S˝kQ

Başlanğıç simetrik kısa devre akımının I˝kQ sonucu olarak belirlenen hayalî bir
değer, S˝kQ= √3 UnQ I˝kQ, burada; UnQ anma sistem gerilimi ve √3 çarpan.
Tepe kısa devre akımı i p

Beklenen (oluşabilen) kısa devre akımının en büyük olası anî değeridir.

Kısa devre tipleri
HOCHSCHULE BIBERACH

Kısa devre akımlarının önemi
HOCHSCHULE BIBERACH
" Üç kutuplu kısa devre akımı panolarda dinamik

I k3
zorlamaları kontrol etmek için hesaplanır.
"
I cn > I k3
Tek kutuplu kısa devre akımı son devrede

"
I k 1min otomatik açmanın istenilen zamanda
gerçekleşmesinin kontrolü için hesaplanır.
"
I k 1min > Ia
HOCHSCHULE BIBERACH
Kısa devre yerindeki eş değer
gerilim kaynağı metotu
cU n cU n
~ ~
3 3

Kısa devre akım hesabı
HOCHSCHULE BIBERACH
Kısa devre eşdeğer şemaları

HOCHSCHULE BIBERACH
Kısa devre yerindeki eş değer
gerilim kaynağı
Hesaplama için kullanılan bu metot, kısa devre yerindeki eş
değer gerilim kaynağının uygulanmasını esas alır.
Eş değer gerilim kaynağı yalnızca, sistemin aktif
gerilimidir. Bütün şebeke fiderleri, senkron ve asenkron
makinaları yerine, iç empedansları konur.
İşletme verileri ile müşteri yükleri, transformatörlerin kademe
değiştiricisinin konumu, jeneratörlerin ikazlaması ve
benzerlerinden vazgeçilebilir, kısa devre anındaki bütün farklı
olası yük akışlarıyla ilgili ilâve hesaplamalar gereksizdir.

HOCHSCHULE BIBERACH
Simetrik bileşenler metotu

Üç fazlı sistemlerde dengeli ve dengesiz kısa devrelerin sebep olduğu
akımın değerini hesaplanması,, simetrik bileşenler kullanılarak
basitleştirilir. Bu husus, transpoze edilmiş hatlar gibi elektrikli teçhizatın
dengeli bir yapıya sahip olmasını gerektirir. Kısa devre
hesaplamalarının sonuçları, transpoze edilmemiş hatlarda bile kabul
edilebilir doğrulukta olmalıdır.
Bu yöntem kullanılarak her bir hat iletkenindeki akım, üç simetrik

bileşenli sisteme ait akımlar toplanarak bulunur:
- Pozitif bileşen akımı I(1),

- Negatif bileşen akımı I(2),
- Sıfır bileşen akımı I(0),
HOCHSCHULE BIBERACH
Elektrikli donanımın kısa devre empedansları

Şebeke fiderleri, transformatörler, havaî hatları, kablolar, reaktörler ve
benzeri donanımda, pozitif bileşen ve negatif bileşen kısa devre
empedansları eşittir: Z(1) = Z(2).
Sıfır bileşen kısa devre empedansı Z(0) = U(0) / I(0), üç paralel iletken ile
dönüş bağlantısı (örneğin toprak, topraklama düzeni, nötr iletkeni, toprak
teli, kablo şilti ve kablo zırhı) arasında a.a. gerilimin olduğu farz edilerek
belirlenir. Bu durumda, sıfır bileşen akımının üç katı, dönüş yolundan
geçer.
Jeneratörlerin (G), şebeke transformatörlerinin (T) ve santralin şalt

merkezindeki (S) empedansları; bu standarda uygun olarak kısa devre
yerindeki eş değer gerilim kaynağı ile kısa devre akımları hesaplanır iken
KG, KT ile KS veya KSO empedans düzeltme faktörleriyle çarpılmalıdır.

HOCHSCHULE BIBERACH
Kısa devre akımları

'' ''
I I
En büyük k3en büyük ve en küçük k1enküçük
kısa devre akımları her düğüm noktasında
hesaplanmalıdır.
'' 0
I k3en büyük : 20 C
'' 0
I k1en küçük : 80 C 'de hesaplanır.

Empedans ve Kısa devre akımlarını
HOCHSCHULE BIBERACH
hesaplanması
1. Şebeke beslemesi
Kısa devre akımı Şebekenin ön
Q empedansı
c ⋅U n cU nQ
Ik " = Z Q=
3 ⋅Z k "
3 ⋅ I kQ
"
I kQ , U nQ
X Q= 0,995 ⋅Z Q
Ampirik formül
R Q = 0,1⋅ X Q
T
Un
100% cQU nQ 1
Ik " ≈ ⋅ I rT Z Qt = ⋅
" tr : 1 ukr "
3 ⋅ I kQ t r2
I kQ , U nQ
t r = U rTHV / U rTLV
HOCHSCHULE BIBERACH
2. Jeneratörler
RG ≈ 0,05......0,15 X d"
RG X d"
Un cmax
KG = ⋅
G U rG 1 + xd" ⋅ sin ϕ rG
3~ U rG / 3
X d"
"
xd" = 2
Z G = RG + jX d U rG / S rG
"
Z GK = K G ⋅ ( RG + jX d )
" c ⋅U n / 3
Ik =
ZG ⋅ KG
HOCHSCHULE BIBERACH
3. Transformatör
P krT Sıfır dirençler
RTK X TK u Rr = ⋅100%
S rT
2 2
X 0T= 0,95 ⋅ X T
XT = Z − R T T
R 0T = R T
Z TK = KT ⋅ Z T
Transformatör empedansları Z T = RT + jX T
u kr U rT2 c max
Z T= ⋅ K T = 0,95 ⋅
100% S rT 1 + 0,6 ⋅ κ T
2
P krT PkrT ⋅U rTLV
RT = 2
= κ T= X T
3 ⋅ I rTLV S rT2 U rT2 
 
 S rT 

HOCHSCHULE BIBERACH
4. Kablo ve iletkenler
l Sıfır dirençler
Rl =
κ⋅S
X 0L
= Çizelge değeri
[ (
R X °C = R20° C ⋅ 1 + α ⋅ Θ x − 20 ° C )] XL
R0L
= Çizelge değeri
RL
Pratikte kullanılan reaktans değerleri:
x ' ≈ 0,08mΩ / m Kablo ve iletkenler için
x ' ≈ 0,33mΩ / m Havai hatlar için
x ' ≈ 0,12mΩ / m Baralar için

HOCHSCHULE BIBERACH
TN sistemde çevrim empedansının ve tek kutuplu

kısa devre akımının hesaplanması Bara 2, Ana pano
Bara 1
L1
L2
L3
PE
PEN N
Çevrim empedansı için eşdeğer şeması PE
XT RT XF RF XL RL
RB
X PEN R PEN X PE R PE

HOCHSCHULE BIBERACH
1. Empedans değerlerinin hesaplanması

RT , X T
1. Transformator Toplam: ∑R ∑X S S
2. Havai hat RF , X F
c min ⋅ U n
3. İletken RL , X L Z S = R S2 + X S2 I "
k1 min =
3 ⋅ZS
4. PEN iletkeni RPEN , X PEN
5. PE iletkeni RPE , X PE i p = κ ⋅ 2 ⋅ I " k1
c min ⋅ 3 ⋅ U n
I " k1 min =
(2 R1Q + 2 R1T + 2 R1L + R0T + R0 L ) 2 + (2 X 1Q + 2 X 1T + 2 X 1L + X 0T + X 0 L ) 2
c min ⋅ 3 ⋅ U n " c ⋅U n mit Z (1) = Z ( k ) I k" 2 3

I "
k 1 min = I k3 = =
| 2 Z (1) + Z ( 0 ) | 3 Zk I k" 2
i p = κ ⋅ 2 ⋅ I "k 3

HOCHSCHULE BIBERACH
2. Bina bağlantı kutusunda TEDAŞ verileri ile ?
1. Kablo şebekelerinde Z S ≤ 100 ⋅ ⋅ ⋅ 300mΩ

Almanya’da kullanılır.
2. Havai hatlarda Z S ≤ 300 ⋅ ⋅ ⋅ 700mΩ
3. Çevrim empedansının ölçülmesi:
Ölçme cihazlarında +30% ölçme hatası dikkate alınmalıdır.
4. Müsade edilen iletkenin azami uzunluğu aşağıdaki formül ile

hesaplanabilir.
c ⋅U n
"
− Z Ön
3 ⋅ I k1min
lmax =
2 ⋅z İletken

HOCHSCHULE BIBERACH
TT Sistemde topraklama direncinin ve hata akımının

hesaplanması
RQ, XQ RT, XT RL A1, XL A1
L1
L2
L3
N
UB U
RA ≤  veya RA ≤ B RL A2
IA I ∆n XL A2
U0 U0 M
IH = = 3~
RL PE
Z T + Z K + I + RA + RB RA + RB XL PE
RB
RA
IH
HOCHSCHULE BIBERACH
5. Motorların kısa devrede incelenmesi
Orta ve alçak gerilim motorları kısa devre darbe akımına, başlangıç

kısa devre akımına, sürekli kısa devre akımına ve tek fazlı akımlara
katkı da bulunurlar.
Motorlar aşağıdaki şartlarda dikkate alınmayabilirler:
• Asenkron motorlar AG şebekelerine tesis edildiklerinde

• Motorsuz durumda başlanğıç kısa devre akımına %5’den daha az
katkıda bulunmaları durumunda
• Ayni anda devreye girmeyen motorlarda

HOCHSCHULE BIBERACH
1. Asenkron motorlar AG şebekelerine tesis

edildiklerinde
RM XM
∑ rM
I ≤ 0, 01 ⋅ I "
k motorsuz
Z M = RM + jX M
c ⋅U n
~ 3
AG motorları:
I "k
RM / X M = 0,42 X M = 0,992.Z M
2
1 U rM 1 U
ZM = ⋅ = ⋅ rM
I LR / I rM 3 ⋅ I rM I LR / I rM S rM
c ⋅U n
I k" = I : Locked rotor
3 ⋅ ZM LR

HOCHSCHULE BIBERACH
Hesaplama yöntemleri:
1. Çevrim empedansı metotu
2. Simetrik bileşenler metotu
3. Empedans metotu
4. Ön empedans metotu (YBK)

HOCHSCHULE BIBERACH
IEC 60341-4-41’e göre tek kutuplu

kısa devre akımlarının
Çevrim empedansı metotu ile
hesaplanması

HOCHSCHULE BIBERACH
Çevrim empedansı metotu

Çevrim empedansı hatanın başladığı noktadan
itibaren sistem içindeki dönüş ve geliş yolunda
bulunan tüm ohmik ve endüktif dirençlerden oluşur.
Bunlar:
Devrenin koruma iletkeni (PE), PEN iletkeni,
transformatör, hatanın başladığı yere kadar olan
tüm iletkenlerden oluşur.
PEN ve PE iletken kesitlerine dikkat edilmelidir.
Ohmik direnç 80° C de hesaplanır.

Şebeke ve eşdeğer şema (IEC 60364-4-41)
HOCHSCHULE BIBERACH
∑R , ∑ X S S
(∑ R ) + (∑ X )
2 2
=Z S S S

HOCHSCHULE BIBERACH
IEC 60364-4-41’e göre TN sistemde otomatik açma şartı:
U0 Aşırı akım koruma cihazlarının

ZS ≤ açma akımları:
Ia - 32-A-gG-Sigorta :173 A
- C/32A: 320 A
- B/16A: 80 A
Çevrim empedansı:
230V 230V
ZS ≤ ≤ 1,33Ω ZS ≤ ≤ 0,718Ω
173 A 320 A
230V
ZS ≤ ≤ 2,875Ω
80 A
HOCHSCHULE BIBERACH
IEC 60909-0’a göre empedansların

hesaplanması:
1. Ön şebeke empedansı
c ⋅ U n2 1,1 ⋅ (400V ) 2
ZQ = " = = 0,352m Ω
S kQ 500 MVA
X Q = 0,995 ⋅ Z Q = 0,995 ⋅ 0,352m Ω = 0,35mΩ

RQ = 0,1 ⋅ X Q = 0,1 ⋅ 0,35m Ω = 0,035mΩ

HOCHSCHULE BIBERACH
2. Transformatörün empedansı: SrT = 630 kVA, %6
u kr U n2 %6 (400V) 2
ZT= ⋅ = ⋅ = 15, 23m Ω
%100 SrT %100 630kVA
u Rr U n2 %1,15 (400V) 2
R T= ⋅ = ⋅ = 2,92 m Ω
%100 SrT %100 630kVA
X=
T ZT2 − R T2= (15, 23mΩ) 2 − (2,92 m Ω)=
2
14,94mΩ
YG şebekesi aşağıdaki şartı sağlarsa ZQ ihmal edilebilir.
Z=
Q %5 ⋅ ZT
HOCHSCHULE BIBERACH
3. Ana iletkenin empedansı:
2⋅l 2 ⋅ 50m
RL + PEN = 1,56 ⋅ = 1,56 ⋅ = 29,3mΩ
κ⋅A m 2
56 ⋅ 95 mm
Ω mm 2
' mΩ
X L + PEN = 2 ⋅ x ⋅ l = 2 ⋅ 0,08 ⋅ 50m = 8 m Ω
m

HOCHSCHULE BIBERACH
4. Yük iletkeni empedansı:
2⋅l 2 ⋅ 60m
R L + PE = 1,56 ⋅ = 1,56 ⋅ = 536mΩ
κ⋅A m 2
56 ⋅ 6 mm
Ωmm 2
' mΩ
X L + PE = 2 ⋅ x ⋅ l = 2 ⋅ 0,08 ⋅ 60m = 2 Ω
m
Empedansların toplamı:
Rk = 568,25 mΩ X K = 25,29 m Ω

HOCHSCHULE BIBERACH
Hata yerindeki kısa devre empedansının hesabı:
Z k = Rk2 + X k2
Z k = 568,252 + 25,29 2 mΩ = 568,81m Ω
'' c ⋅U n 0,9 ⋅ 400V

I
= k 1min = = 364, 4 A
3 ⋅ Zk 3 ⋅ 568,81Ω
'' - 32-A-gG-Sigorta :173 A
I k 1min > Ia olduğundan
- C/32A: 320 A
- B/32A: 160 A
Otomatik açma sağlanmış olur.
Simaris: 347 A

Örnek: Elektrik tesislerinde kısa devre
HOCHSCHULE BIBERACH
akım hesapları
60 m
3x2,5 mm2
630 kVA
%6 60 m
4x6 mm2
60 m
50 m 4x6 mm2
500 MVA 4x95 mm2
16 kA

HOCHSCHULE BIBERACH
Kısa devre yerindeki eş değer gerilim kaynağı
c = 1,1

HOCHSCHULE BIBERACH
Üç kutuplu kısa devre akımının

basit bir yöntem ile hesaplanması

HOCHSCHULE BIBERACH

HOCHSCHULE BIBERACH

HOCHSCHULE BIBERACH

HOCHSCHULE BIBERACH

HOCHSCHULE BIBERACH

IEC 60909-0’a göre üç kutuplu kısa HOCHSCHULE BIBERACH
devre akımının hesaplanması


HOCHSCHULE BIBERACH
IEC 60 909’a göre ilk önce empedansları hesaplarız.

2
c ⋅U 1,1 ⋅ (400V ) 2
ZQ = " = n
= 0,352m Ω
S kQ 500 MVA
X Q = 0,995 ⋅ Z Q = 0,995 ⋅ 0,352m Ω = 0,35mΩ

RQ = 0,1 ⋅ X Q = 0,1 ⋅ 0,35m Ω = 0,035mΩ

HOCHSCHULE BIBERACH
u kr U 2n %6 (400V) 2
ZT= ⋅ = ⋅ = 15, 23m Ω
%100 SrT %100 630kVA
u Rr U n2 %1,15 (400V) 2
R T= ⋅ = ⋅ = 2,92 m Ω
%100 SrT %100 630kVA
X=
T ZT2 − R T2= (15, 23mΩ) 2 − (2,92 m Ω)=
2
14,94mΩ

l 50m
RL1 =
= = 9, 4mΩ
κ ⋅ A 56 m 2
⋅ 95 mm
Ω mm 2
' mΩ
X L1 = x ⋅ l = 0,082 ⋅ 50m = 4,1 m Ω
m
HOCHSCHULE BIBERACH
4. Toplam empedanslar ile kısa devre akımı:
Rk = 12,355 mΩ X K = 19, 4 m Ω
Zk
= Rk2 + X=
2
k 12,3552 + 19, 42 m=
Ω 23m Ω
c ⋅U n 1,1 ⋅ 400V
I ''
k3 = = 11kA Simaris: 10,8 kA
3 ⋅ Zk 3 ⋅ 23mΩ
Darbe kısa devre akımının hesabı:

i p =κ ⋅ 2 ⋅ I k'' 3 =1,8 ⋅ 2 ⋅11kA =28kA
''
I ≤ I cn
k3 kontrol edilmelidir.
HOCHSCHULE BIBERACH
Kısa süreli termik akım:
I th = I k'' ⋅ m + n = 11kA ⋅ 0,09 + 1 = 11, 48kA
tkr
Sth = Sthr ⋅
tk
A 1s
Sth = 143 ⋅ = 202,2 A / mm 2
mm 2 0,5s
Kablo kesiti:
I th 11, 48kA
A =
= = 56,79mm 2 En az 70 mm2 seçilir
Sth 202, 2 A

HOCHSCHULE BIBERACH
Aşırı akım koruma cihazı ile kablo koordinasyonu:
I k2 ⋅ t
S=
k
(11kA)
2
⋅ 0,5s
S = 54, 4mm 2
A s
143
mm 2
Kablo kesiti: en az 70 mm2 seçilir

HOCHSCHULE BIBERACH
IEC 60909-0’a göre kısa devre

akımlarının
Empedans metotu ile hesaplanması

HOCHSCHULE BIBERACH
IEC 60 909’a göre empedansların hesaplanması:
2
c ⋅U 1,1 ⋅ (400V ) 2
ZQ = " = n
= 0,352m Ω
S kQ 500 MVA
X Q = 0,995 ⋅ Z Q = 0,995 ⋅ 0,352m Ω = 0,35mΩ

RQ = 0,1 ⋅ X Q = 0,1 ⋅ 0,35m Ω = 0,035mΩ

HOCHSCHULE BIBERACH
2. Transformatörün empedansı: SrT=630 kVA, %6
u kr U 2n %6 (400V) 2
ZT= ⋅ = ⋅ = 15, 23m Ω
%100 SrT %100 630kVA
u Rr U n2 %1,15 (400V) 2
R T= ⋅ = ⋅ = 2,92 m Ω
%100 SrT %100 630kVA
X=
T ZT2 − R T2= (15, 23mΩ) 2 − (2,92 m Ω)=
2
14,94mΩ
R (0)T
= R=T 2,92 m Ω
X (0)T
= 0,95 ⋅ X
= T 0,95 ⋅14,94m=
Ω 14,193mΩ

HOCHSCHULE BIBERACH
l 50m
RL+ PEN =1,56 ⋅ =1,56 ⋅ =14,66mΩ
κ⋅A m 2
56 ⋅ 95 mm
Ω mm 2
' mΩ
X L+ PEN = x ⋅ l = 0,082 ⋅ 50m = 4,1 m Ω
m
R(0) L+ PEN = 4 ⋅ RL+ PEN = 4 ⋅14,66mΩ = 58,64mΩ

X (0) L+ PEN = 4 ⋅ X L+ PEN = 4 ⋅ 4,1 m Ω = 16, 4mΩ

HOCHSCHULE BIBERACH
4. Yük iletkeni empedansı:
l 60m
RL+ PE =1,56 ⋅ =1,56 ⋅ =278,57 mΩ
κ⋅A m 2
56 ⋅ 6 mm
Ωmm 2
' mΩ
X L+ PE = x ⋅ l = 0,107 ⋅ 60m = 6, 42 Ω
m
R(0) L+ PE = 4 ⋅ RL+ PE = 4 ⋅ 278,57 mΩ = 1114, 28mΩ

X (0) L+ PE = 4 ⋅ X (0) L+ PE = 4 ⋅ 6, 42 mΩ = 25,68mΩ

HOCHSCHULE BIBERACH
" cmin ⋅ 3 ⋅ U n
I k 1min =
(2 R(1)Q + 2 R(1)T + 2 R(1) L1 + 2 R(1) L 2 + R(0)T + R(0) L1 + R(0) L 2 ) 2
+(2 X (1)Q + 2 X (1)T + 2 X (1) L1 + 2 X (1) L 2 + X (0)T + X (0) L1 + X (0) L 2 ) 2
∑R = k (2 ⋅ 0,035mΩ + 2 ⋅ 2,92mΩ + 2 ⋅14,66mΩ +

2 ⋅ 278,57 mΩ + 2,92mΩ + 58,64mΩ + 1114, 28mΩ)
1768, 21mΩ
∑X k = (2 ⋅ 0,35mΩ + 2 ⋅14,94mΩ + 2 ⋅ 4,1mΩ +

2 ⋅ 6, 42mΩ + 14,193mΩ + 16, 4mΩ + 25,68mΩ)
107,89mΩ
HOCHSCHULE BIBERACH
Tek kutuplu kısa devre akımını hesaplayalım:
'' cmin ⋅ 3 ⋅ U n
I k 1enaz =
∑ k ∑ k
R 2
+ X 2
'' 0,9 ⋅ 3 ⋅ 400V

I k 1enaz = 351,98 A
∑ (1768, 21m Ω ) 2
+ ∑ (107,89 mΩ ) 2
''
I k 1enaz ≥ Ia kuralı kontrol edilmeldir.

HOCHSCHULE BIBERACH
Z= R + jX Z
= R2 + X 2

HOCHSCHULE BIBERACH
c ⋅ U n2 1,1 ⋅ (400V ) 2
ZQ = " = = 0,352m Ω
S kQ 500 MVA
2 2
u kr U %6 (400V)
ZT= ⋅ = ⋅ n
= 15, 23m Ω
%100 SrT %100 630kVA

HOCHSCHULE BIBERACH
Zk 15,582mΩ
3. Transformatörün uçlarında 3 kutuplu kısa devre akımı
c ⋅U n" 1,1 ⋅ 400V

I k3 =
= = 16,3kA
3 Zk 3 ⋅15,582mΩ
4. Ana iletkenin empedansı (95mm2):
'mΩ
Z L1= z ⋅ l= 0, 209L1 ⋅ 50m= 10, 45m Ω
m
HOCHSCHULE BIBERACH
Z k 26mΩ
=
5. Ana panoda 3 kutuplu kısa devre akımı
c ⋅U n" 1,1 ⋅ 400V

I k3 =
= = 9,77 kA
3 Zk 3 ⋅ 26mΩ
Ana panoya tesis edilen aşırı akım koruma cihazlarının
akım kesme kapasiteleri 10 kA’den fazla olmalıdır.
"
I cn > I k3

HOCHSCHULE BIBERACH
6. Yük iletkeni empedansı (6 mm2) :
mΩ
'
Z L 2= z ⋅ l= 3,03 L2⋅ 60m= 181,8m Ω
m
Zk 207,8mΩ
7. Yükün bağlantı noktasında 3 kutuplu kısa devre akımı
c ⋅U n" 1,1 ⋅ 400V

I k3 =
= = 1, 22kA
3 Zk 3 ⋅ 207,8mΩ
HOCHSCHULE BIBERACH
Ön empedans metotu
Özellikle binalarda kullanılır.

Ön empedans ölçülür veya
hesaplanır.

Örnek:
HOCHSCHULE BIBERACH
2⋅l 2 ⋅ 60m
RL+ PE = 1, 24 ⋅
= 1,06Ω
=
Z ön 150mΩ
= κ⋅A m 2
56 ⋅ 2,5 mm
Ωmm 2
ZToplam
= Z ön + RKablo
YBK = 0,150Ω + 1,06=
Ω 1, 21Ω
'' c ⋅U n 0,9 ⋅ 400V
I
= k 1enaz = = 171,77 A
3 ⋅ ZToplam 3 ⋅1, 21Ω
171,77 A > 80 A
olduğundan otomatik açma şartları
yerine getirilmiştir.

HOCHSCHULE BIBERACH
3. Eektrik Tesislerinde
Termik ve Dinamik hesaplar
IEC 60909-0

Şebeke ve enerji sistemlerinin HOCHSCHULE BIBERACH
boyutlandırılması
F l
Kısa devre akımlarının termik
ve mekanik etkilerinin
B1
B2
incelenmesi için:
l
L1
a
L2 • DIN VDE 0101/05.89
L3
F • DIN VDE 0102/Juli 2002

• DIN VDE 0103/09.94
Normları geçerlidir.
HOCHSCHULE BIBERACH

HOCHSCHULE BIBERACH
Örnek

HOCHSCHULE BIBERACH
İşletme cihazlarına termik etkisi
Termik etkisi:

HOCHSCHULE BIBERACH
Termik kısa devre dayanıklığı

2
k ⋅S 
t =  
s
 Ik 
İletken
t t – Müsade edilen zaman (s)

MCB S – İletkenin kesiti (mm2)
I – Tek kutuplu kısa devre akımı (A)
k – Materyal değeri (A√s/mm2)
I th = I thr Tk < Tkr için

Tkr
Ib I n I z Ik I/A I th = I thr ⋅ für Tk ≥ Tkr
Tk
Tkr =1s
HOCHSCHULE BIBERACH
Termik kısa devre akımın

hesaplanması
2 2 2
I ⋅t ≤ k ⋅ S
2
k ⋅S 
t =  
 Ik 
HOCHSCHULE BIBERACH
İşletme cihazlarına dinamik etkisi

Şalter
Kısa devreye karşı dinamik dayanıklık:

Basbar ve iletkenler arasında oluşan
HOCHSCHULE BIBERACH
dinamik kuvvet hesabı
i p =κ ⋅ 2 ⋅ I ''
k3

Dinamik kısa devre ve tepeHOCHSCHULE
kısa BIBERACH
devre akımın
hesaplanması
c ⋅U n
"
I = k3
3 ⋅ Z (1)
I ma > i p
''
I ≤ I cn ip ⇒ F
k3

HOCHSCHULE BIBERACH
Alternatif akımda kısa devre akımının termik etkisi

(Faktör n)

HOCHSCHULE BIBERACH
Doğru akımda kısa devre akımının termik etkisi

(Faktör m)
n =1

HOCHSCHULE BIBERACH
Simetrik Açma Akımı Ib
3 fazlı kısa devre akımı

Ib = µ ⋅ I "
k
HOCHSCHULE BIBERACH
Simetrik Açma Akımı

Faktör q nun hesaplanması
I b = µ ⋅ I k"
Motorun gücü
I bM = q ⋅ µ ⋅ I kM
"

HOCHSCHULE BIBERACH
Süregen kısa devre akımının I k

hesaplanması
Turbo jeneratörler için λmin ve λmax faktörleri
3 kutuplu kısa 3 kutuplu kısa

devre akımı devre akımı
I k max = λmax ⋅ I rG I k min = λmin ⋅ I rG

HOCHSCHULE BIBERACH
Kollu jeneratörler için λmin ve λmax faktörleri
3 kutuplu kısa devre 3 kutuplu kısa devre

akımı akımı

HOCHSCHULE BIBERACH
Termik dayanım
Termik etkili kısa devre akımı Ith = 25 kA olarak hesaplanmıştır.

VPE 120 mm2 kablonun anma kısa süreli akım yoğunluğu 143
A/mm2 ve 0,5 s kısa devre kesme süresi verilmiştir.
Kablonun kısa devredeki dayanıklığını hesaplayınız.
Anma kısa devre akımı:
I th tk 25kA 0,5 s
q≥ ⋅ =
≥ ⋅ 123,62mm2
=
J thr tkr A 1s
143
mm2
Kablo kesiti 150 mm2 seçilmelidir.

HOCHSCHULE BIBERACH
Termik dayanım
Bir yüke bakır 4x50 mm2 iletken bağlanmıştır. Ortam sıcaklığı

70°C, kısa devre akımı 12 kA alınmıştır. MCCB 0,2 s’ye göre
ayarlanmıştır. Kablo kesitinin termik dayanımını kontrol ediniz.
Anma termik akımı:
A 2
I thr = J thr ⋅ qn = 115 ⋅ 50 mm = 5,750 kA
mm2
Müsaade edilen yük kapasitesi:
tkr 1s
I thz =Ithr ⋅ =5,750kA ⋅ =12,857kA
tk 0,2s
Kablo kesiti yeterlidir.

Kısa devre anında ortaya
HOCHSCHULE BIBERACH
çıkan son sıcaklık hesabı
B 16 A/ MCB’nin açma akımı 80

A ve iletken kesiti NYM-J 3 x 1,5
mm2 olsun

HOCHSCHULE BIBERACH
0,4 ve 5 saniyedeki sıcaklık:
 ρ20 IF2 
 tF ⋅ Qc ⋅( β + 20) ⋅ S 2 
ϑe (e − 1) ⋅ ( β + ϑa ) + ϑa 
 
 
 ⋅ −10
17,24110 80 A2 
 0,1s⋅ 3,45⋅10−10 ⋅(235,5 + 20) ⋅1,5 mm2 
(e − 1) 
ϑe =  

⋅ (234,5°C + 70°C ) + 70°C ] = 71,7°C 
 
 
Basbar ve iletkenler arasında oluşan
HOCHSCHULE BIBERACH
dinamik kuvvet hesabı
i p =κ ⋅ 2 ⋅ I ''
k3

HOCHSCHULE BIBERACH

HOCHSCHULE BIBERACH
4. Elektrik çarpmasına karşı koruma

Otomatik açma şartları
Güvenlik Önlemleri
IEC 60 364-4-41

Elektrik Kazaları
Prof. Dr.-Ing. Roland Koenigsdorff

Prof. Dr. Ismail Kaşıkçı Seite 154
Seite 154
HOCHSCHULE BIBERACH
IEC 60364
155
Üye organizasyonları
Elektrik İç Tesisleri Norm Grupları
Uluslar arası
IEC 60364 „Electrical installations of buildings“
 gelecekte:
„Low voltage installations“
Avrupa
HD 384 „Binalarda Elektrik Tesisleri“
 gelecekte: HD 60364 „AG Elektrik
Tesislerinin Kurulması “
Yerel (Örnek: Almanya)
DIN VDE 0100 (VDE 0100) „AG Elektrik
Tesislerinin Kurulması “
(DKE, BSI)

Seite 156
HOCHSCHULE BIBERACH
Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğinin

kullanılması sakıncalıdır!
1896 1958
2006
157
IEC 60 364: Binalarda Elektrik Tesisleri
HOCHSCHULE BIBERACH
IEC 60364-1: Amaç, Kapsam, Dayanak ve Uygulama, Tanımlar
Bölüm 2: Kısım 2: Tanımlar (VDE 0100)
Bölüm 3: (VDE 0100) Bölüm 4: Bölüm 5: Bölüm 6:

Genel Karakteristiklerin Güvenlik Önlemleri Donanımın seçimi ve
koruma için güvenlik İlk denetleme ve deneyler
Belirlenmesi Kısım 41: Şok önlemleri
akımlara karşı
güvenlik önlemleri
Kısım 30: Kısım 61:
Kısım 51: Genel önlemlar Denetlemenin önemli kısımları
Genel Kısım 42: Termik etkilere
karşı koruma
Karakteristiklerin Kısım 52: Kablo ve • Gözle denetleme
Belirlenmesi Kısım 43: Kablo ve iletken tesisleri • Kontrol ve ölçme
iletkenlerin aşırı akıma • Koruma ve potansiyel dengeleme
Kısım 53: Açma ve iletkeni
karşı korunması
• En büyük talep gücü • Elektriksel ayırma ile koruma
kontrol cihazları
• Eşzamanlılık faktörü Kısım 44: Aşırı gerilime karşı • Yalıtım direncinin ölçülmesi
• Beslemenin niteliği koruma • Otomatik kesme ile koruma
Kısım 54: Topraklama, • Döner alan ölçümü
• Dağıtım kaynakları koruma iletkeni ve • Gerilimin ölçülmesi
Kısım 45: Düşük gerilime
• Tesisin devre düzeni karşı koruma potansiyel dengeleme • Diğer ölçümler
• Uyumluluk iletkeni
• Bakım Kısım 46: SAyırma ve
açmalara karşı koruma
• Besleme kaynakları Kısım 55: Diğer elektrik
• Dış etkiler Kısım 47: Güvenlik malzemeleri
önlemlerinin kullanımı
Kısım 56: Güvenlik amaçlı
Kısım 48: Güvenlik
kurulan elektrik tesisleri
önlemlerinin seçimi
Bölüm 7: Kısım 701: Kısım 710: Tıbbî Kısım 718: Kalabalık topluluk- Kısım 722: Uçan yapılar, gösteri
Banyo ve duş yerler ların bulunduğu binalar, amaçlı araba ve karavanlar
Özel tesisatlar veya yerleri
yerler için özel kurallar Kısım 7 . . . . . .
Kısım 7 . . . . . . Kısım 7 . . . . . . Kısım 7 . . . . . .
Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı .. .. .. .. Seite 158
IEC 60364 ve kısımları
HOCHSCHULE BIBERACH
IEC 60 364 Bölüm 1 - Kısım 10 Amaç, Kapsam, Dayanak ve Uygulama

IEC 60 364 Bölüm 2 - Kısım 200 Genel
- Kısım 30 Elektrik tesislerinin planlanmasında genel hususlar
IEC 60 364 Bölüm 4 - Koruma Önlemleri;
Kısım 41 Tehlikeli vücut akımlarına karşı korunma
IEC 60 364 Bölüm 4 - Kısım 42 Isıl tesirlere karşı korunma
IEC 60 364 Bölüm 4 - Kısım 43 Kablo ve iletkenlerin aşrı akımlara karşı
korunması
IEC 60 364 Bölüm 4 - Kısım 44 Aşırı gerilime karşı korunma
IEC 60 364 Bölüm 4 - Kısım 45 Düşük gerilime karşı korunma
IEC 60 364 Bölüm 4 - Kısım 46 Kesme ve yol verme ile koruma
IEC 60 364 Bölüm 4 - Kısım 48 Korunma önlemlerinin seçilmesi
IEC 60 364 Bölüm 5 - Elektrik işletme malzemesinin seçimi ve tesisi
IEC 60 364 Bölüm 5 - Kısım 51 genel
IEC 60 364 Bölüm 5 - Kısım 52 Kablolar, iletkenler ve baralar
IEC 60 364 Bölüm 5 - Kısım 53 Ayırma, anahtarlama ve koruma
IEC 60 364 Bölüm 5 - Kısım 54 Topraklama, koruma iletkeni, potansiyel
dengelemesi
IEC 60 364 Bölüm 5 - Kısım 55 Diğer elektrik cihazları
IEC 60 364 Bölüm 5 - Kısım 59 Aydınlatma aygıtları ve tesisleri
IEC 60 364 Bölüm 5 - Kısım 60 Güvenlik amaçlı elektrik tesisleri
IEC 60 364 Bölüm 6 - Deneyler; Kısım 600 İlk denetleme ve kontrollar 159
HOCHSCHULE BIBERACH
IEC 60 364 Bölüm 7-Özel tesisatlar veya yerler için özel kurallar:
IEC 60 364 Bölüm 7- Kısım 701 Küvet veya duşlu hacimler
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 702 Kapalı ve açık alandaki yüzme havuzları
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 703 Elektrikli Sauna ısıtıcılı hacimler
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 704 inşaat şantiyeleri
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 705 Tarım ve bahçe yapıları
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 706 Sınırlı hareket imkanı veren geçirgen ortamlar
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 710 Hastanelerde elektrik tesisatları
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 717 Mobil elektrik arabaları
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 718 İnsan kalabalıklarının olduğu elektrik tesisatları
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 720 Yangın tehlikesi olan işletmeler
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 721 Karavanlar, Tekneler, Yatlar ve bunların Kamp Yerleri veya Yat
Limanlarındaki enerji
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 722 Uçan Yapılar, Gösteri amaçlı araba ve Karavanlar
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 723 Deney düzenekli derslikler
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 724 Mobilya ve benzeri tefrişattaki elektrik tesisatı; örneğin, perde
rayları, dekoratif kaplamalar
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 725 Yardımcı devreler
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 726 Kaldırma araçları
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 728 Yedek güç kaynakları
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 729 Şalt tesisleri ve dağıtıcıların montajı ve çalıştırılması
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 730 Boş duvarlarda veya yanıcı malzeme ile yapılmış binalarda
iletkenlerin döşenmesi
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 731 Elektrik işletmeleri ve kapalı elektrik işletmeleri
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 732 Dağıtım şebekesinde yapı bağlantı kutusu
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 736 Yüksek Gerilim şalt sahasındaki alçak gerilim akım devreleri
IEC 60 364 Bölüm 7 - Kısım 737 Nemli ve ıslak hacimler; açıkhava tesisleri
160
HOCHSCHULE BIBERACH
Burada bina veya iç tesis varm

HOCHSCHULE BIBERACH
Türkiye IEC’ye üye

fakat hiç bir alanda
uzmanı yok.
162
Almanya’da IEC 60364 Norm HOCHSCHULE BIBERACH
Çalışmaları
1. VDE bünyesinde 9000
uzman var.
2. 1270 Norm çalışma
grupları var.
3. Senede 800 norm toplantısı
yapılıyor.
4. 500 norm elden geçiyor.
DIN Standartları
1. DIN 18012 Binalarda Yapı Bağlantı Kutuları
Tesisleri (Bina, oda ve tesis yerleri, ölçüler)
2. DIN 18013 Binalarda Sayaç Tesisi
3. DIN 18014 Temel Topraklama
4. DIN 43871 Tali Dağıtım Panoları
5. Teknik Yapı Bağlantı Şartnamesi (Enerji dağıtımı
yapan firmalar)
6. DIN 18015 Binalarda Elektrik Tesisleri
1. Kısım: Plan ve tasarım ilkeleri
2. Kısım: Asgari donatımın cinsi ve yapısı*
3. Kısım: İletken, şalter ve prizlerin düzenlenmesi

Seite 164
Türkiye’de Kullanılan Normlar:
1. Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği

IEC 60 364 (VDE 0100)
2. Topraklamalar Yönetmeliği
IEC 60 364’ün Kısımları
EN 50522 (VDE 0141)
3. Proje Hazırlama Yönetmeliği
Standartlar can ve mal güvenliği için en asgari

kurallardır. Uygulanmaları zorunludur.
Seite 165
Elektrik Tesislerinde Dağıtım Prensipleri
Dizel
TEDAŞ
G D
U<
Güvenlik
Normal
beslemesi
besleme
YBK AGADP
Normal U<
Güvenlik
kWh kWh besleme beslemesi
DP
Grup
3
MCB
Grup Grup Grup 16A
1 2 3 B
MCB MCB MCB Güvenlik

16A 16A 16A beslemesi
B B B
DP
Grup Grup
1 2
MCB MCB
16A 16A
B B

Seite 166
7 Adımda akım devresi hesabı
(Projelerde dikkate alınması gereken hususlar)
1. İşletme (tasarım) akımının Besleme
hesaplanması
2. Aşırı akım koruma cihazının nominal
akımının tesbit edilmesi
İletim, dağıtım
3. Kablo veya iletken kesit hesabının
yapılması
4. Kısa devre hesaplarının yapılması
5. Şok akımlara karşı güvenliğin
Tüketim
sağlanması (Otomatik açma)
6. Gerilim düşümü hesaplarının
yapılması
7. Selektif seçiciliğin sağlanması

Seite 167
Proje Hazırlama Yönetmeliği:
1. Etüd-Öneri raporu
2. Ön proje
3. Kesin proje
4. Uygulama projesi
(Yapım çizimleri ve hesapları)
5. Son durum (yapıldı) projesi

Seite 168
Genel Karakteristiklerin Belirlenmesi
Asansör IEC 60364-30
Kalorifer-Klima
Havalandırma • Planlama
ET-AB ET-GB UPS
10. Kat
3 ET-AB ET-GB
• Boyutlandırma
• Hesaplama
ET-AB ET-GB
4. Kat • Talep gücü

3. Kat • Eşzamanlılık faktörü
2. Kat • Beslemenin niteliği
ET-AB ET-GB ET-UPS • Dağıtım kaynakları
AB • Tesisin devre düzeni
1 1 2 n
Z
GB G
3
UPS • Uyumluluk
Zemin kat
• Tesisin bakımı
• Besleme kaynakları
TEDAŞ • Dış etkiler

Seite 169
Tesisin Talep Gücü:
PTalep gücü = g ⋅ Pkurulu güç
Eşzamanlı yükün belirlenmesi ( g ):
Daire: Kurulu gücün <8kW % 60
Geri kalan bölüm: % 40
Bina: Daire saysı g (%)

3-5 45
6-10 43
16-20 41
Köy, Kasaba >3kW
Seite 170
A.A etkilerinin akım-zaman bölgeleri
Başlangıç
AC-4-1:Ventriküler fibrilasyon
olasalığı <%5
U PT = ?
Açma akımı akımı
ms
AC-4-2:Ventriküler
fibrilasyon olasalığı ∼%50 UT = ?
100 00
UL = ?
a C1 C2
b C3
5 000
AC-4-3:Ventriküler
2 000 RCD fibrilasyon olasalığı
IH = ?
>%50
1 000 30 mA Tehlikeli
Akımın akış süresi
fizyolojik
500
etkiler, ağır
AC-1 AC-2 AC-3 AC-4
200
yanıklar ve
ölüm olayları
RV = ?
100
görülür
50
20
10
0,1 0 ,2 0,5 1 2 5 10 20 50 1 00 2 00 500 1000 2000 5000 10000 Vücut
mA
Genellikle bir tepki yoktur Genellikle zararlı bir akımı
fizyolojik etki yoktur Organik bir hasar olmaz. Geçici kalp kasılmaları, kaslarda
ca. 0,75 s kramp, nefes almada zorluklar görülür
ca. 0,14 s
vulnerable
Phase

Seite 171
IEV Tanımlar Canlı
iletkenler
Trans- Akım
Faz iletkeni
formatörün taşıyıcı
değildir!
yıldız iletkenler
noktası
Koruma iletkeni
N
Nötr iletkeni
PEN iletkeni
Koruma MCB
Topraklama iletkeni
potansiyel
dengeleme RCD
iletkeni
Dikkat:
Koruma iletkeni
MCCB
RB RA Topraklama iletkeni
değildir!
AFDD
İşletme Koruma
topraklaması topraklaması
Otomatik RST
sigorta
abc
Sıfırlama MpSeite 172
Prof. Dr. Ismail Kaşıkçı
Seite 172
20kV
AG Şebekesi
400V/230V,50Hz
L1
L2 L1
L3 L2
L3 Tüketici tesisatı
PEN
PEN
Sayaç B16A
4x35mm2 SK
kWh
63A
Yapı RCD Tüketim
bağlantı 30mA
gG cihazları
kutusu 80A
(Kofre) B10A
APDB
RB Temel
AG dağıtım şebekesi RA Topraklama

Seite 173
AG tesislerinde şebeke tipleri:
1. Güç sisteminin (örneğin enerji kaynağı veya
transformatörün) yıldız noktasının toprağa
nasıl bağlandığı ve
2 . Tesisatın açıktaki iletken bölümlerinin

(örneğin elektrik cihazları) toprağa nasıl
bağlandığına
dikkat edilmelidir.

Seite 174
AG Elektrik Sistemlerinde Kodlama
AG’de Topraklama İşletme Cihazı
Akım Kaynağı
Yöntemleri
L1
L2 PE
L3
TN - TT - IT - N
Sistem Sistem Sistem
TN-C-Sistem C
T N
S
I T
TN-C-S-Sistem
1. Harf 2. Harf
TN-S-Sistem
Seite 175
Temel koruma (Doğrudan dokunmaya karşı koruma)
L1 L1
L2 L2
L3 L3
PE PE
N N
IK=0 IK=0
Yalıtılmış
Yalıtılmış
cihaz
RB cihaz RA
Toprak RB
Toprak
Temel koruma IP simgesi ile belirlenir.
Seite 176
Hata anında otomatik kesme ile koruma
(TN-Sistem) (Dolaylı dokunmaya karşı koruma)
L1
L2 Dolaylı dokunmaya karşı koruma için:
L3 1. Akım kaynağı topraklanmalıdır.
PE 2. Tüketim cihazı koruma iletkeni ile tesis
N edilmelidir.
IF 3. Kablo ve iletkenlerin, aşırı akım
IPE koruma cihazı ile koordinasyonu
I∆n ≤ 30 mA I∆n sağlanmalıdır.
Cihaz 4. Temel topraklama tesis edilmelidir.
5. Potansiyel dengeleme uygulanmalıdır.
IK
IEC 60417’e göre tüketim cihazları için
aşağıdaki koruma sınıfları geçerlidir:
Temel koruma
IF RE
RB Toprak

Seite 177
Hata anında otomatik kesme ile koruma
(TT-Sistem) (Dolaylı dokunmaya karşı koruma)
L1
L2 Dolaylı dokunmaya karşı koruma için:
L3 1. Akım kaynağı topraklanmalıdır.
N 2. Tüketim cihazı PE ile APDB‘na veya
panodaki klemenslere tesis edilmelidir.
IF 3. Kablo ve iletkenlerin, aşırı akım
koruma cihazı ile koordinasyonu
I∆n ≤ 30 mA I∆n sağlanmalıdır.
Cihaz 4. Temel topraklama tesis edilmelidir.
5. Potansiyel dengeleme uygulanmalıdır.
IK
Temel IEC 60417’e göre tüketim cihazları için
koruma
IPE aşağıdaki koruma sınıfları geçerlidir:
IF RE RSt
RB
Toprak

Seite 178
Tamamlayıcı (ek) koruma (RCD ile)
L1
L2
L3
PE
N
I I
Bozuk
F PE iletkeni
F cihaz
kopmuş
I∆n ≤ 30 mA I∆n I∆n
I K = IF
IK IK
Yalıtılmış cihaz Yalıtılmış cihaz
RB IF
RE Toprak RE

Seite 179
TN sistemin incelenmesi: Dağıtım panosu
L1
L2 I∆n
L3
40 A
PE 30 mA
PEN N
Potansiyel
dengeleme
iletkenleri
B16 A
Ia
APDB U0
RA ZS ≤
RB Ia
Temel topraklama
U0 /V ta /s
1. TN sistemde topraklama
"
tesisatın ana öğesi değildir. I k 1min > Ia 230 0,4
2. Hata akımı çevrim 400 0,2
empedansı tarafından tayin
edilir.
180
Seite 180
Seite 180
TT sistemin incelenmesi
RT RL1
L1
L2 I∆n
L3
40 A
N PE 30 mA
N
Dağıtım panolarında PE ve N
klemensleri kesinlikle
B/16 A
birleştirilmez.
1. TT sistemde topraklama
tesisatın ana öğesidir. RPE U0 RL2
2. Hata akımı topraklama direnci ZS ≤
tarafından tayin edilir. Ia
Direnç toprağın cinsine, nemine,
sıcaklığına ve topraklama
tesisinin yapısına, şekline ve APDB
aşınma durumuna bağlıdır. U0 /V ta /s
RB 230 0,2
U0 RA
UT
IF = RA = 400 0,07
RA + RB I ∆n
181
Seite 181
Seite 181
TN ve TT Sistemin karşılaştırılması:
TN Sistem TT Sistem
IK-L IF-L
ZT ZL ZT ZL
U0 = 230 V U=0 230 V
IK-PE
ZPEN ZPE ZPE
IF-PE
UT RK RK
UT
UF
UF
Ik-K
RB RE RB IF-PE RA RE
Açma
Açma şartı:
şartı:
ZS ⋅ Ia ≤ U0 ZS ⋅ Ia ≤ U0 UT =
RPE
RPE + R A
⋅U F
U0
I’’k1min > Ia R A ⋅ I ∆n ≤ 50 V IF ≈
RB + R A

182
Seite 182
Seite 182
3. IT Sistemin incelenmesi
Kullanım
yerleri:
Trafonun yıldız
noktası
Hastane ameliyat
topraklanmaz! odaları, gemi ve
uçaklar, maden
1. Hata akımında
devre kesilmez ocakları, otomatif
sanayi, kimyasal
2. hata akımı
üretim merkezleri
vs.
2. Hata akımında
devre kesilir

183
Seite 183
Seite 183
TT ve TN Sistemde Potansiyel dağılımı
TN-Sistem
TT-Sistem

Seite 184
5. Koruma cihazlarının seçimi

Seite 185
Kesicilerde akım-zaman eğrileri
Prof. Dr.-Ing. Roland Koenigsdorff ZN3-2/1

Seite 186
Aşırı Akım Koruma Cihazları
IEC EN E
60269
gG
MCB IEC EN
60898
IEC EN
MCCB 61008-1
IEC EN RCD
60947 (KAR)
Seite 187
Aşırı akım koruma cihazlarının açma
akımları:
Ia = 5 ⋅ In B karakteristikli kesiciler (Binalarda)
C karakteristikli kesiciler
I a = 10 ⋅ I n (Motor ve sanayide)
I a = 15 ⋅ I n K (Motor ve sanayide)
I a = 8 − 12 ⋅ I n MCCB (Ana kolon ve motorlarda)
Ia ≈ 8 ⋅ In gG-Sigortalar (Ana kolon ve motorlarda)

Back-up Korumada
Sigortaların açma akımları Akım-Zaman eğrisinden 0,4 s

veya 5 s için okunmalıdır.

Seite 188
2 kW
2000 W
IB = 8,7 A
230 V.1

Seite 189
Seite 190
Seite 191
MCB aşırı akım koruma cihazları tasarımı
I’’k3 = 4,988 kA
Aşırı yükte
koruma
Zaman t/s
Milisaniye saniye
Kısa
dakika
devrede
koruma
B 16 A: 80 A
C 16 A: 160 A
Seite 192
B 16A/1,5 mm2 ve 2,5 mm2 iletken koordinasyonu

Seite 193
Sigortaların akım-zaman eğrileri
NH-Sigortaları IEC 60269-1 - VDE0636-201 - 2A - 1250A

Seite 194
Sigortaların akım kesme kapasitesi

Seite 195
Sigorta ve iletken koordinasyonu

Seite 196
Kesicilerde akım-zaman eğrileri
Prof. Dr.-Ing. Roland Koenigsdorff ZN3-2/1

Seite 197
Seite 198
6. İletken ve Kabloların
Aşırı Yükte Korunması
IEC 364-4-43
PEN (N)
L1
L2
L3

Seite 199
" Dağıtım panosu
I k3
İletken değerleri
Aşırı akım
koruma düzeneği Ib İşletme akımı, tasarım
akımı
In
Koruma cihazının Iz İletkenin sürekli
nominal akımı akım taşıma
I2 kapasitesi
Koruma cihazının
Ir İletkenin çizelgeden okunan
açma akımı sürekli akım taşıma kapasitesi
I a = 5.....20 ⋅ I n 1,45 ⋅ I z
"
I k 1min Yük P=2kW

Seite 200
Aşırı yükte koruma IEC 60364-4-43
Bir kabloyu ya da yalıtılmış iletkeni aşırı yüke karşı koruyan
koruma cihazının karakteristikleri aşağıdaki koşullara uygun
olacaktır:
Minyatür kesiciler için (MCB):
1 I B ≤ In ≤ I z 2 I 2 ≤ 1,45 ⋅ I z
I 2 ≤ 1,45 ⋅ I n
I B ≤ Ir ≤ I z
I 2 ≤ 1,13 ⋅ I n
Seite 201
İletkenlerin aşırı yükte incelenmesi
30 Yıı
Sürekli işletme akımında ve müsade edilen işletme
sıcaklığında iletkende oluşan sıcaklık tamamen dışarı atılır.
t
Aşırı akımda sınırlı sıcaklık iletimi
I 2 ≤ 1,45 ⋅ I z
1h 5 saniyeye kadar süren kısa devre

akımlarında sıcaklık iletimi olmaz
5s
I 2 ⋅ t = const. < 0,1 saniyeden daha az açma
0,1s zamanlarında I2. t < k2.S2 dikkate
alınmalıdır
I
1,45 ⋅ I z 10 ⋅ I z 100 ⋅ I z Iz
Iz
Seite 202
7. İletken ve Kabloların
Kısa Devrede Korunması
IEC 364-4-43
PEN (N)
L1
L2
L3

Seite 203
Kısa devrede koruma
5 saniyeye kadar olan açma zamanları yaklaşık olarak
aşağıdaki formül ile hesaplanabilir:
2 S : İletkenin kesiti (mm2)
k ⋅S  Ik : Hata akımı (A)
tk =  ''  k : Malzeme katsayısı (
A s
)
 I k1 
mm 2
tk : Açma süresi (s)
Çok kısa süreli açma zamanları için (t < 0,1s) aşağıdaki

formül kullanılır: t/s
2 2 2
I ⋅t ≤ k ⋅S
k
Kablo veya
iletken
MCB
gG
Koruma cihazının
geçirgenlik enerjisi
İletkenin I²t
yükleme değeri I/A
Seite 204
Kablo ve iletken
boyutlandırılmasına
örnekler

Seite 205
11 kW gücünde bir fırın
kablosunun kesitini
Zön =150mΩ
boyutlandırınız.
Döşeme şekli C alınmıştır.
11 kW, cosϕ = 1
Seite 206
1. Fırının işletme akımı IB
P 11 kW
IB = = 15,9A
3 ⋅ U .cos ϕ 3 ⋅ 400 V.1
2. Anma akımı kuralı: IEC 60364-4-43
I B ≤ I n ≤ I z 15,9A ≤ 20A ≤ 24A
3. Koruma cihazın anma akımının seçimi In

In = B 20 A seçilmiştir.

Seite 207
4. Tek kutuplu kısa devre akımının hesabı
2⋅l
R=
L80° C (1 + α ⋅ ∆T )
κ ⋅S
2 ⋅ 21m  1 
R L80°C
Ωm 1 + 0,004 ⋅ ( 80 °C − 20 °C ) 
56 ⋅ 2,5mm 2  K 
mm 2
R=
L80° C 0,372Ω
5. Toplam çevrim empedansı
R L80=
°C Zön + R L80=
°C 0,150Ω + 0,372=
Ω 0,522Ω

Seite 208
6. Kısa devre akımı
'' c ⋅ Un 0,9 ⋅ 400V

I k1 = = 398,17 A
3 ⋅ ZToplam 3 ⋅ 0,522Ω
B 20 A, Ia =100 A < 398,7 A olduğundan açma

şartları sağlanmıştır.
7. Müsaade edilen açma zamanı
2 2
 k ⋅S   115A s ⋅ 2,5mm 
2
t = ''   2
=  0,521 s
 I k1   mm ⋅ 398,17A 
Seite 209
8. Gerilim düşümü akımı (50°C de)
3 ⋅100 ⋅ I B ⋅ l ⋅ cos ϕ ⋅1,12 3 ⋅100 ⋅15,9A ⋅ 21m ⋅1 ⋅1,12

∆u = = %1,156
κ ⋅ S ⋅ Un Ωm 2
56 2
⋅ 2,5mm ⋅ 400V
mm
9. Müsaade edilen iletken uzunluğu
c ⋅ Un 0,9 ⋅ 400V ⋅ 10 3
− Zön − 150mΩ
3 ⋅ Ia 3 ⋅ 80A = 133, 22 m
lenfazla =
2 ⋅ z 'L mΩ
2 ⋅ 9,188
m

Seite 210
16 mm2 bir iletkenin

sonunda 3 kA tek kutuplu
kısa devre akımı
hesaplanmıştır.
Açma zamanını ve iletkenin

kısa devreye karşı
dayanıklığını hesaplayalım.

Seite 211
2
 k2 ⋅ S2 
t≤ 
 2 
 I 
2 2 2 2
(115 A× s /mm ) ⋅ (16 mm )
tmüs. ≤ 0,3765 s
=
2
(3000 A)

Seite 212
Eğer açma zamanı t < 0,1 s altında olsaydı
iletken ve AKC’den geçen enerjiler kontrol
edilecekti. Bu durumda:
2 2 2
I ⋅t ≤ k ⋅ S
3000 A 2 ⋅ 0,1 s ≤ (115A s / mm2 )2 ⋅ (16 mm2 )2

900000 A 2 s ≤ 3385600 A 2 s

Seite 213
Kısa devre anında
ortaya çıkan son
sıcaklık hesabı
B 16 A/ MCB’nin açma
akımı 80 A ve iletken
kesiti NYM-J 3 x 1,5
mm2 olsun

Seite 214
0,4 ve 5 saniyedeki sıcaklık:
 ρ20 IF2 
 tF ⋅ Qc ⋅( β + 20) ⋅ S 2 
ϑe (e − 1) ⋅ ( β + ϑa ) + ϑa 
 
 
 ⋅ −10
17,24110 80 A2 
 0,1s⋅ 3,45⋅10−10 ⋅(235,5 + 20) ⋅1,5 mm2 
(e − 1) 
ϑe =  

⋅ (234,5°C + 70°C ) + 70°C ] = 71,7°C 
 
 
Seite 215
1. Aşırı Yükte Koruma IEC 60364-4-43
6 A ≤ 13 A≤ 19 A
1,5 mm2
IB ≤ In ≤ IZ
I 2 ≤ 1, 45 ⋅ I Z
I2 ≤ 27,6 A
Ik ≥ Ia
200A ≥ 65A

Seite 216
2. Kablo ve iletkenlerin sigorta ve MCB
tarafından korunması
63 A
16 A
2,8 kA

Seite 217
3. Akım taşıma kapasitesi
B16 A 2,5 mm 2
• İletken kesiti 2,5 mm2

• Döşeme şekli B1
• Akım taşıma kapasitesi 24 A
24 A ⋅ 0, 63 ⋅ 0, 60 =
9A
IB ≤ In ≤ IZ
6 A ≤ 13 A ≤ 9 A

Seite 218
4. İletken kesit hesabı
In= ?
S= 50 mm2
S= ? S= 70 mm2 1, 45
IB ≤ In ≤ I z I n ≤ 1, 6 ⋅ I z = 0,9 ⋅ I z
=0,9 ⋅ 99 A =89,1A
50 kW, cosϕ =0,85
50 kW
84,9 A ≤ 100 A ≤ 125 A
IB = 84,9 A
3 ⋅ 400V ⋅ 0,85

Seite 219
6. İletken kesit hesabı
Dağıtım panosunda 3. harmonik %30 du
In= ? Aktif iletkenin kesitini hesaplayınız.
S= 50 mm2 84,9 A
S= ? I 'L ≤ 98, 72 A
= S= 95 mm2
0,86
seçilir
50 kW, cosϕ =0,85
50 kW
IB = 84,9 A
3 ⋅ 400V ⋅ 0,85

Seite 221
7. Ortam sıcaklığı ve yükleme faktörünün
MCB’ye etkileri
B 16 A
0, 77 ⋅16 A = 12,3 A
50° C
12 A

Seite 222
8. Azaltma katsayıları ile kesit hesabı
25mm2 16mm2 35mm2 16mm2

Döşeme şekli E
25mm2 Ir = 107A Azaltma faktörü 6 kablo için f1 = 0,71

35mm2 Ir = 134A Ortam sıcaklığı 50 °C için f2 = 0,7
16mm2 Ir = 85A
I'z = f1 ⋅ f 2 ⋅ I r
25mm2 Ir = 107A I’z = 53,179 A
35mm2 Ir = 134A I’z = 66,6 A
16mm2 Ir = 85A I’z = 42,245 A
Seite 223
9. Bir yükün kablosu değişik döşeme şekli
ile verilmiştir. Kablo kesitini hesaplayınız.
Zön = 150 mΩ
MCCB Sigorta
75 kW
cos ϕ = 0,85

Seite 224
Tablolar yardımı ile kesit hesabı
Kesit hesabı değişik döşeme şekline

göre örnek olması açısından yapılmıştır.
400V
50Hz
S=? S=? S=? S=?

75 kW
cos ϕ= 0,85
Döşeme şekli A2 B2 C D
Ortam sıcaklığı 30 °C 30°C 30°C 30°C
Kablo NYY-J / mm² 3 x 95/50 3 x 70/35 3 x 50/25 3 x 70/35

Akım taşıma kapa. IZ 150A 149A 144A 162A

Seite 225
1. Yükün işletme akımı IB
P 75 kW
IB = = 127,35 A
3 ⋅ U n .cos ϕ 3 ⋅ 400 V.0,85
2. Anma akımı kuralı: IEC 60364-4-43
I B ≤ I n ≤ I z I 2 ≤ 1, 45 ⋅ I z
3. Koruma cihazın anma akımının tesbiti In

MCCB 160 seçilir ve
IB ≤ In ≤ Iz
140 A’e ayarlanır.
127,35A ≤ 160A ≤ 150A Sigorta 160 seçilir.
Ancak kesit yükselir.
Seite 226
5. TN sistemde koruma iletkeni seçimi
I2 ⋅ t 1, 240kA 2 ⋅ 5s 2
=S =
κ
= 24,11mm 2
A s
S = 50 mm
115
mm 2 Seçilir.
6. TT sistemde koruma iletkeni seçimi
U0 230V
IF = = 32,85A
R B + R A 2Ω + 5Ω
2
I ⋅t 2 2
32,85A ⋅ 5s
S = 1,5mm
S = = 0, 697mm 2
κ A s Seçilir.
115
mm 2
Seite 227
7. Tek kutuplu kısa devre akımının hesabı
l
R L80=
°C 1, 24 ⋅
κ ⋅S
25m
RL = 1, 24 ⋅ =5, 27mΩ
Ωm 2
56 ⋅ 95mm
mm 2
25m
R PE = 1, 24 ⋅ = 11mΩ
Ωm 2
56 ⋅ 50mm
mm 2
X L = 2 ⋅ l ⋅ 0,08mΩ / m
X L =⋅2 25m ⋅ 0,08mΩ / m = 4mΩ
=ZL 16,75mΩ
8. Toplam çevrim empedansı
ZToplam
= Zön + Z=
L 150mΩ + 16,754
= 166,754mΩ

Seite 228
6. Kısa devre akımı
'' c ⋅ Un 0,9 ⋅ 400V

I k1 = = 1, 24 kA
3 ⋅ ZToplam 3 ⋅166,754mΩ
7. MCCB’de müsaade edilen açma zamanı
160 A kesici hatayı akım-zaman eğrisine göre

0,03 saniyede temizler.

Seite 229
8. Sigortanın açma akımı
1277 A > 750 A

olduğundan
açma şartları
sağlanmıştır.
750 A

Seite 230
9. Zayıflatma faktörleri ile kesit hesabı
Ortam sıcaklığı ve yığılma dikkate alınırsa,

kablonun kesiti (Tablo 14 ve 20 den):
f1= 0,71 (50°C) ve rafta 6 kablo daha birlikte
döşenmiştir f2= 0,71.
Ir ' 150A
=I = z = 297,56A
f1 ⋅ f 2 0,71 ⋅ 0,71
Kablo kesiti 300 mm2 alınır.

Seite 231
Seite 232
Seite 233
Seite 234
Seite 235
Seite 236
Seite 237
Seite 238
8. Elektrik Tesislerinde
Gerilim Düşümü Hesabı
IEC 60364-5-52
Bölüm 5-Kısım 52

Seite 239
Gerilim Düşümü eşdeğer şeması

Seite 240
Gerilim Düşümü hesabı l Z S (mΩ ) ⋅1000
müsade = '
IEC 60364-5-52 ZS 2 ⋅ Rl 30°C
Z Şebeke Z Ana iletken Z Pano Z Cihaz
Kofre kWh
DP l max
∆u ≤ %1,5
IEC 60 364 Kısım 52’de değişik değerler verilmiştir.
2 ⋅ l AC −1~ ⋅ I B ⋅ cos ϕ 2 ⋅ l ⋅ I B ⋅ cos ϕ

∆U = S=
T κ ⋅S κ ⋅ ∆U
3 ⋅ I ⋅l ⋅ cos ϕ 3 ⋅ l ⋅ I B ⋅ cos ϕ
∆U = B AC −3~ S=
Q Q κ ⋅S κ ⋅ ∆U
Seite 241
Gerilim düşümü hesabı
∆U = 2 ⋅ l ⋅ I B ⋅ ( R ⋅ cos ϕ + X sin ϕ )
Ortam sıcaklığı: 50° C alınmıştır.

Seite 242
Seite 243
Seite 244
Gerilim düşümü için
örnekler

Seite 245
Gerilim düşümü için örnekler:
1. Doğru akımda gerilim düşümü hesabı
24V
NYM 2x1,5mm2,Cu,20m IB=5A
2 ⋅l ⋅ IB 2 ⋅ 20m ⋅ 5 A
∆u= ⋅ %100= ⋅ %100= %9,9
κ ⋅ S ⋅U n m 2
56 2
⋅ 1,5mm ⋅ 24V
Ωmm
50°C’deki ortam sıcaklığı ile
2, 24 ⋅ l ⋅ I B 2, 24 ⋅ 20m ⋅ 5 A
∆
=u ⋅ %100
= ⋅ %100
= %11,11
κ ⋅ S ⋅U n m 2
56 2
⋅ 1,5mm ⋅ 24V
Ωmm
Seite 246
2. Tak fazlı alternatif akımda gerilim düşümü hesabı
NYM 3x1,5mm2,Cu,35m
M In=16A
230V 1~
In = 16A cosϕ=0,8
2 ⋅ l ⋅ I n ⋅ cos ϕ 2 ⋅ 35m ⋅16 A ⋅ 0,8

∆U = = = 10,66V
κ ⋅S m 2
56 2
⋅1,5mm
Ωmm
%100 ⋅ ∆U %100 ⋅10,66V
∆u = = = %4,63 50°C ⇒ %5,2
Un 230V
200 ⋅ N ⋅ l 200 ⋅ 2,816kW ⋅ 35m
=%e = = %4,84
2
κ ⋅ S ⋅ U 0 56 m 2 2
⋅ 2,5 mm ⋅ (220V )
Ωmm2
Seite 247
3. Üç fazlı alternatif akımda gerilim düşümü hesabı
Havai hat 4x50mm2,Al,200m

20 kV
∆u = ?
400V/230V
κ Al = 34m / Ωmm 2 IB=100A
cosϕ=0,9
x ' = 0,33mΩ / m
 1 
∆U = 3 ⋅ I ⋅ l ⋅  ⋅ cos ϕ + x ' ⋅ sin ϕ  %100 ⋅ ∆U
κ ⋅S  ∆u =
Un
3 ⋅ I ⋅l  1 
∆u = ⋅ ⋅ cos ϕ + x ' ⋅ sin ϕ  ⋅ %100
Un κ ⋅S 
3 ⋅100 A ⋅ 200m  1 0,33mΩ / m 
∆u = ⋅ 2 2
⋅ 0,9 + ⋅ 0, 44  ⋅ %100 = %5,85
400V  34m / Ωmm ⋅ 50mm 1000 
50°C ⇒ %6,4
Seite 248
4. Kablolarda taşınabilen güç hesabı
NKBA 3x185/95mm2 ,l=410m, RL=0,105Ω/km,XL=0,084Ω/km, ∆u=%5, cosϕ=0,9
400V/230 V P=? T-Muf Güneş enerjisi
NYY-J 4x35mm2
∆U = 3 ⋅ I ⋅ l ⋅ (RL ⋅ cos ϕ + X L ⋅ sin ϕ )

∆U
I=
3 ⋅ l ⋅ (RL ⋅ cos ϕ + X L ⋅ sin ϕ )
20V
I= = 215 A RA
3 ⋅ 410m ⋅ (0,105Ω / km ⋅ 0,9 + 0,084Ω / km ⋅ 0,435)
S = 3 ⋅ U ⋅ I = 3 ⋅ 400V ⋅ 215 A = 149kVA

Seite 249
5. Gerilim düşümü hesabı
İşletme akımı bilinmiyor ise AKC’nin

nominal akımı (IB = In) alınır.
∆u=
∆U
⋅ %100=
3 ⋅ l ⋅ In ⋅ ( '
rL ⋅ cos ϕ + '
xL ⋅ sin ϕ ) ⋅ %100
Un Un

Seite 250
 
 1⋅ 103 
3 ⋅ 50 m ⋅ 250 A ⋅  ⋅ 0,8 + 0,082 mΩ/m ⋅ 0,6 
 56 m 
 ⋅ 70 mm2 
∆U 2
∆u = ⋅ %100 =  Ωmm  ⋅ %100 =%1,37
Un 400 V
Reaktans ihmal edilirse:
3 ⋅ l ⋅ IB ⋅ cos ϕ 3 ⋅ 50 m ⋅ 250 A ⋅ 0,8

∆u =⋅ %100 =⋅ %100 %1,54
κ ⋅ S ⋅ Un m
56 ⋅ 50 mm2 ⋅ 400 V
Ωmm2

Seite 251
6. Konutlarda gerilim düşümü hesabı
2 ⋅ l ⋅ In 2 ⋅ 35 m ⋅ 16A ⋅ 1
∆u= ⋅ %100= ⋅ %100= %3,47
κ ⋅ S ⋅ U0 m 2
56 2
⋅ 2,5 mm ⋅ 230 V
Ωmm
Konutlarda ana kablonun hesabı için güç faktörü yaklaşık

cos ϕ = 0,98 alınır. Akım devrelerinde ise cos ϕ = 1 alınır.
Prizlerde çekilen akım tam bilinmediği için aşırı akım koruma
cihazının beyan akımını almakta yarar vardır.

Seite 252
7. Transformatörlerde gerilim düşümü düşümü
I
∆u= B ⋅ u ⋅ sin ϕ
I kr L
rT
a) 630kVA, IrT=910A, ukr=4%, IB = 910A, cosϕL=0,9, cos ϕL = 0,9 ≅

sin ϕL= 0,43
910 A
∆u = ⋅ 4% ⋅ 0,43 = 1,72%
910 A
b) 630kVA, IrT=910A, ukr=6%, IB=910A, cosϕL=0,7, cos ϕL = 0,7 ≅
sin ϕL= 0,714
910 A
∆u = ⋅ 6% ⋅ 0,714 = 4,3%
910 A

Seite 253
8. Elektrik şebekesinde gerilim düşümü hesabı
İşletme akımı ile: 50°C‘de ∆u=%3,84
=∆u
(
3 ⋅ l ⋅ I B ⋅ RL' ⋅ cos ϕ + X L' ⋅ sin ϕ ) ⋅ %100
Un
 mΩ mΩ 
3 ⋅ 150m ⋅ 270,63 A ⋅  0,184 ⋅ 0,8 + 0,08 ⋅ 0,6 
 m m  ⋅ %100 %3,43
∆u =
400V
Güç ile:
=∆u
(
P ⋅ l ⋅ RL' ⋅ cos ϕ + X L' ⋅ sin ϕ ) ⋅ %100
U n2 ⋅ cos ϕ
 mΩ mΩ 
150kW ⋅ 150m ⋅  0,184 ⋅ 0,8 + 0,08 ⋅ 0,6 
 m m  ⋅ %100 %3,43
=∆u =
(400V )2 ⋅ 0,8
İşletme akımı:
Güç kaybı hesabı:
P 150kW
IB = = 270,63 A
3 ⋅ U n ⋅ cos ϕ 3 ⋅ 400V ⋅ 0,8
P ⋅ l ⋅ RL'
=∆p ⋅ %100
U n2 ⋅ cos2 ϕ
mΩ
150kW ⋅ 150m ⋅ 0,184
=∆p = m ⋅ %100 %4
2 2
(400V ) ⋅ 0,8
Seite 254
9. Elektrik şebekesinde gerilim düşümü hesabı
Yanlış hesap:
100 ⋅ N ⋅ l 100 ⋅ 150kW ⋅ 150m
=%e = = %2,31
2
κ ⋅ S ⋅ U n 56 m 2 2
⋅ 120 mm ⋅ (380V )
Ωmm2
Doğru hesap:
 mΩ mΩ 
150kW ⋅ 150m ⋅  0,184 ⋅ 0,8 + 0,08 ⋅ 0,6  ⋅ 1,12
 m m 
∆u = ⋅ %100 %3,84
(400V )2 ⋅ 0,8
Yanlış formüller:
Sonuç:
100 ⋅ N ⋅ l 1. Gerilim düşümü hesaplarında
%e =
κ ⋅ S ⋅ U n2 ortam sıcaklığı dikkate alınmalıdır.
200 ⋅ N ⋅ l 2. Kablonun R ve X değeri dikkate alınmalıdır.
%e = 3. Gerilim 400V/230 V alınmalıdır.
κ ⋅ S ⋅ U n2
Seite 255
Seite 256
9. Alçak Gerilimde Topraklama
IEC 60364-5-54
ETTY Birinci Bölüm Sayfa 144

Üçüncü Bölüm Sayfa 153

Seite 257
AG Elektrik tesisleri
IEC 60 364-20 Kısa devre hesapları
IEC 60 909-0
AG Elektrik tesisleri
IEC 60 364-4-41
Elektrik AG’de Topraklama
Tesislerinde IEC 60 364-5-54
Topraklamalar
AG Elektrik tesisleri YG’de Topraklama
IEC 60 364-4-442 Yönetmeliği EN 50522
YKS Tesisi
Doğrulama
IEC 62305-3
IEC 60 364-6-600
İletişim sistemleri
DIN VDE 0800
Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği

sadece Temel Topraklamadan ibaret değildir.

258
Seite 258
Seite 258
Topraklama tipleri:
Göreve ve yapıya bağlı olarak dört

farklı topraklama türü vardır:
1. Koruma topraklaması
2. Fonksiyonel topraklama
3. Yıldırımdan korunma topraklaması
4. İşletme topraklaması

Seite 259
Topraklama tanımları ve çeşitleri
YG AG L1
L1
L2 L2
L3 L3
PEN
SPD
Koruma İşletme Fonksiyon Yıldırımdan korunma

Topraklaması Topraklaması Topraklaması Topraklaması

Seite 260
Elektrik Tesislerinde Topraklamanın
Önemi
Binada TT sistem tesis
34,5kV edilmiş.
Binada temel topraklama

yerine levha topraklama
yapılmış.
34,5kV şebeke doğrudan

topraklanmış.
400V/ Yıldırıma karşı güvenlik

230V alınmamış.
Topraklama elektrodları ayrı

topraklanmış.
Dağıtım Trafo yıldız Direk Parafudr
panosu noktası topraklaması
topraklaması Topraklayıcılar arasında 20m
topraklaması topraklaması
mesafe dikkate alınmamış
Seite 261
Topraklama sisteminin görevi:
1. Dokunma ve adım gerilimini

sınırlamak
2. Can ve malı korumak
3. Tesis ve binaların yıldırımdan
korunması
4. Güç kaynağının doğru çalışması
5. Elektromanyetik paraziti sınırlama

Seite 262
Topraklama sistemleri bu gereksinimlere
göre tasarlanır ve kurulur. Topraklama
sistemi tasarlanırken belirli
gereksinimlerin karşılanması gerekir:
1. İnsanların güvenliği
2. Korozyona dayanım
3. Mekanik sağlamlık
4. En yüksek arıza akımının ve termal
etkilerinin kontrolü
Seite 263
Topraklama şu amaçlara hizmet eder:
1. Yıldırımdan korunma;
2. Anten sistemlerinin koruma topraklaması;
3. Üretim tesisleri ve depolama tesislerinin koruma ve
işlevsel topraklaması;
4. DIN VDE0100-410'a göre ana eşpotansiyel bağlamanın
etkinliğinde artış;
5. TT sistemlerinde koruma topraklama;
6. Binalarda eşpotansiyel bağlantı kontrolü;
7. Elektromanyetik Uyumluluk (EMU);
8. Telekomünikasyon ağlarının işlevsel topraklaması
9. Bir nötr iletkeni anahtarlamamak için bir ön koşul
olarak nötr iletkenin (veya PEN'in) düşük dirençli
topraklamasını sağlamak için ‘’gerilim dengesi" ile
uyumluluk sağlanır.
Seite 264
Tanımlar
Yalıtkan
hatası
Referans toprak

Seite 265
Yayılma direnci ve potansiyel dağılım
230 V
I I
120
100
U(V)
80
60
40
20
230 V
0 0
30 20 10 10 20 30
30 20 10 0 0 10 20 30
20
40
60
80
U(V)
100
ca.
0V 120
ca.
2V
ca.
ca. 5V
20V
ca.
ca. 40V
ca. ca. 60V
115V 80V
Seite 266
Adım ve toprak gerilimin hesaplanması
Hata akımı Akım yoğunluğu:
IE r IE IE
J=
r =
A 2 ⋅π ⋅ r 2
Elektrik alanı (uzunluk elemanı
i i başına gerilim düşümü):
i i i ∆U
E=
r = J r ⋅ ρE
Akımın dağılması ∆r
Yarı küre için akım ρ E ⋅ ∆r
çıkış kesiti:
∆U = I E ⋅
2π ⋅ r 2
A = 2 ⋅π ⋅ r 2 Kısmi direnç
Seite 267
∆U = I E ⋅ ∆RE RE /Ω Uzak bir noktada
Sınır değer RA
ρE rX
∆r
RE =
2π
∑R r 2 ∆RE 3
ρE  1 1 
 −  rx → ∞
∆R
RE =
E2
2π  R x 
∆ r
∆R E1
ρE ∆ r
RA = 0
2π ⋅ r rX
0 m
ρE
U E = RA ⋅ I E = ⋅ IE
2π ⋅ r IE ⋅ ρE ⋅ l
US =
ρE  1 1  2 π ⋅ r 2
US = IE ⋅  − 
2π  r1 r2 
Seite 268
Örnek: Adım gerilimi
1 m için adım gerilimi:
0,3m 1m 2m 10 A ⋅120Ωm ⋅1m

US = = 191V / m
2π ⋅1m 2
2 m: U S = 95,54V / m
4m: U S = 47,7V / m
ρT = 120Ωm
10 m: U S = 19,1V / m
ρ ⋅l ρ ⋅l
U = I ⋅R R= U =I⋅
A A 15 m: U S = 12,73V / m
I ⋅ ρ ⋅l 20 m: U S = 9,55V / m
US =
2π ⋅ r 2

Seite 269
200V
1m
100V
10 A ⋅120Ωm ⋅1m
US = = 191V /
50V
2π ⋅1m 2
2 m: U S = 95,54V / m
25V
0V 4 m: U S = 47,7V / m
1 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
7 m: U S = 28V / m
191V / m
10 m: U S = 19,1V / m
28V / m
15 m: U S = 12,73V / m
20 m: U S = 9,55V / m
12,73V / m
9,55V / m
DIN EN 62305-3 (VDE 0185-305-3) uyarınca topraklama
düzenlemeleri: 2006-10
İniş iletkeni başına yatay toprak elektrodu İniş iletkeni başına dikey (derin) toprak
elektrodu
min. 0,5 m ca. 1 m 0,5 m

Tip A
min. 25 m
min. 2,
Halka toprak elektrodu (zeminde min.% 80) Temel toprak elektrodu (DIN 18014)
Tip B
Bağlantı noktası Bağlantı noktası
AG’de topraklama IEC 60364-5-54 Bağlan
Topraklama kleme
Temel filizi
Topraklama 2 ⋅ ρE
ADB RE ≈
π .D
4⋅ L⋅ B
D=
π
Temel topraklama
– Çubuk 10 mm veya Çelik donatıml
Mesafe – Şerit 30 x 3,5 mm topraklayıcıya
tutucu
Temel topraklama örnekleri
Topraklayıcı, Koruma İletkeni ve Potansiyel Dengeleme
İletkenlerinin Gösterilişi
Telefon Anten
YBK Yıldırım Yıldırım

iniş iletkeni
Ana potansiyel
dengeleme barası
PDİ Gaz boruları
PDİ
Atık su
PA
boruları
PDİ
Topraklama filizi
PDİ
Su sayacı
Kalorifer boruları
Temel topraklama
Potansiyel dengeleme
için örnek uygulama
Topraklamada yenilikler
Örnek:
Temel
topraklama
Halka
topraklama
TN-C Sistemde kaçak akım dağılımı
TN-S Sistemde kaçak akım dağılımı
Koruma iletkeninden akım akmaz!

Topraklamada merkezi sistem
MTS
MTS: Merkezi topraklama sistemi

Topraklamaya
örnekler
Örnek: TT sistemde gövdede oluşan hatanın incelenmesi
U F − RB
U F − RA
UT 50V
RA− RCD ≤ ≤ ≤ 1,666k Ω
I ∆n 30mA
U 0 ⋅ RA 230V ⋅ 20Ω
GPR =
= = 219V
RB + RA 1Ω + 20Ω
Dikey topraklama ile:

ρE ρE 150Ωm
RADT= ⇒ l= = = 7,5m
l RADT 20Ω
ρE ρE 150Ωm
RADT= ⇒ l= = = 0,09m
l RA− RCD 1666Ω
Hesapları C32A üzerinden yapalım:
U0 230V
RA−C 32=
A = = 0,718Ω
I a 320mA
ρE ρE 150Ωm
RA−C 32 A= ⇒ l= = = 208,91m
l RA−C 32 A 0,718Ω
U0
IF =
RB + RL1 + RL 2 + RPE + RA +
230V
I F = 106 A
1Ω + 0,1Ω + 0, 2Ω + 0,15Ω + 0,718Ω +
U F − R=
A
RA ⋅ I =
F 0,718Ω ⋅106 A
= 76,17V
U F − RB = RB ⋅ I F = 1Ω ⋅106 A = 106VA
Örnek: TN ve TT sistem karışık uygulandığında ortaya çık
tehlikelerin incelenmesi
PEN iletkeni ve TT sistemde PE üzerinde oluşan
gerilimi hesaplayalım:
U0
IF =
RB + RL1 + RL 2 + RPE + RA
230V
I F = 41,81A
1,5Ω + 1Ω + 1Ω + 2Ω
U F − RA = RA ⋅ I F = 2Ω ⋅ 41,81A = 83,62V
U F − R=
B
RB ⋅ I F= 1,5Ω ⋅ 41,81A= 62,715V
Örnek: TT-Sistemde topraklama direnci
hesapları
Bu tesisin toprak özgül özdirenci ρT=150 Ωm ve işletme direnci RB = 1Ω
olarak ölçülmüştür. Devreye 16 A bir B minyatür kesici tesis edilmişti
Tesisdeki topraklama direncini, şeridin uzunluğunu, hata akımını v
dokunma gerilimini hesaplayınız.
1) Topraklama direnci: 4) Dokunma geriliminin hesabı
U T 230V
RA ≤ = = 2,875Ω
Ιa 80 A U T = Ι F .R A = 170,63Ω
2) Topraklama elektrotlarının heasbı:
2.ρ E 2.150Ωm 5) Akım devresine RCD/30mA

l≤ = = 104,34m tesis edildiğinde topraklama
RA 2,875Ω
direnci hesabı:
ρE 150Ωm
S Levha = = = 11.85 m
4,4 ⋅ R A 4,4 ⋅ 2,875Ω UT 50V
RA ≤ = = 1,666
3) Hata akımının hesabı: Ι a 30mA
ΙF =
U0 2,875Ω <<<<< 1,666k
RT
230V Çok anlamsız bir hesap!!!
ΙF = = 59,35 A
3,875Ω
Örnek: Bir binaya temel topraklama tesis edilecektir.
Aşağıdaki değerler ile topraklama direncini hesaplayalım
Toprak özğül direnci: ρ E = 150Ωm alınmıştır.
Binanın uzunluğu L = 12m Önemli not:

Toprak özğül direnci te
Binanın genişliği B = 8m yerinde muhakkak
ölçülmelidir:
Temel topraklayıcının eşdeğer çapı:
4⋅ L⋅ B
D= = 11Ω
π
Temel topraklayıcının genişleme direnci:
2 ⋅ ρ E 2 ⋅150Ωm
RTT = = = 8,68Ω bulunur.
π ⋅D π ⋅11m
Elektrik Tesislerinde Topraklama Yönetmeliği
Madde 8.4ii’ye göre:
RA ⋅ I a ≤ U B koşulu yerine gelmelidir (geçerli değil).
Koruma düzeni, artık akım koruma cihazı olduğunda

Topraklama direncini hesaplayalım
R A ⋅ I ∆n ≤ U T
UT 50V
RA ≤ ≤ ≤ 1,666k Ω
I ∆n 30mA Zs ⋅ Ia ≤ U0
RA ≥ RTT olması şartına göre
1,666kΩ >> 8,68Ω Çok anlamsız bir hesap!!!

Yönetmelik koşulları yerine getirilmiştir ve korunma sağlanmıştır.
NOT: RCD’nin tesis edildiği yerde ölçüm yapmaya gerek yoktur!
Ancak RCD her ay mekanik, her yıl elektriksel olarak ölçülmelidir.
Örnek: Ağ topraklama
2m Eşdeğer çap
A 16mx12,5m
re = = = 7,98m
π π
16m Ağ uzunluğu:
l göz = (2m + 2,5m ) ⋅ 2 = 9m

Toplam uzunluk:
lToplam = 208,5m
2,5m
12,5m
Topraklama direnci
ρE ρE 150Ωm 150Ωm
RT = + = + ≈ 5, 47Ω
4re lToplam 4 ⋅ 7,98m 208,5m
Örnek: Ağ topraklama
EN 50522
ρE 150Ωm
R=
T = = 5,3Ω
2 ⋅ A 2 ⋅ (16m ⋅12,5m )
IEEE Std. 80
1 1  1 
RT = ρ E ⋅  + ⋅ 1 + 
 L 20 A  1 + h ⋅ 20 / A 
 1 1  1 
RT = 150Ωm ⋅  + ⋅ 1 +  
183,5m 20 ⋅ 200m  1 + 0,5m ⋅ 20 / 200m 2
2
 
RT 5, 23Ω
=
Örnek: TN sistemde koruma iletkenin (PE) kesit
hesabı
PEN 400A
Ia= 2650 A (5s) f = 0,89
2 200A - 320A fT = 0,95 (35 0C
I ⋅t IZ= 332A
S= NYY-J
k 3x185/95 mm2 SPE = ?
2650 2 A 2 ⋅ 5s
S= = 51,5 mm 2 M
A s 3∼
115 P=160 kW
mm 2
295A
RB
Koruma iletkenin kesit hesabı yerine normlarda belirtilen
değerlerin alınması önerilir (bak IEC 60364 Kısım 5-54).
Örnek: TT sistemde koruma iletkenin (PE)
kesit hesabı
400/230V
R=1Ω
(57,5 A) 2 ⋅ 5s 230V
=S PE = 1,118 mm 2
IF = = 57
115 A s / mm 2 4Ω
Mekanik korumadan dolayı

koruma iletkeni kesiti 2,5mm2 M
seçilmiştir.
3∼ SPE = ?
RB = 2 Ω P=160 kW
295A RA = 1
Yararlı formüller
ρE  4⋅l 
RA−Tek = ⋅ ln 
Dikey elektrot 2π ⋅ l  d 
d l
ρE
RA ≈
l
n 1 1 k = 1 2
n>1
a RA ≈ k ⋅ ⋅ RA tek
4 n a/l = 3
Yüzeysel 2 ⋅ (b + s )
Topraklama d b d= ρE  2⋅l
elektrotu s π RA = ⋅ ln
l
d=
1
⋅b π ⋅l  d
2
  1   1  
2
Toprakta yüzeysel t  (2t ) +   +  
2
Topraklama ρE  2⋅l 2 2 

elektrotu
d b RA = 2 ⋅ ln + ln 
s π ⋅l  d 1
2
1
l  (2t )2 +   −   
 2 2 
Temel topraklama b
2 ⋅ ρE 4⋅l ⋅b
RA = ,D=
l π ⋅D π
ρE 2π .D
Halka topraklama
Bina b RE = 2 . ln
π .D d
l
ρE
RA ≈ 2 ⋅k k ≈ 15 20
D = 1,13. A 2π ⋅ D
2.ρ E
RE ≈
3.D
60° ρE l2
Yıldız topraklama RA = ⋅ ln
2π ⋅ l 0,009 ⋅ t ⋅ d
U Göz ρE ρE
RA ≈ +
Ağ topraklama
2⋅D lToplam
b ρE
RA ≈
2⋅D
l
ρE π
RA ≈
4⋅l ⋅b 4 A
D=
π ρE ⋅ IE
U Göz 2 ⋅ D UE ≈
≈ 2D
UE lToplam ρ ⋅I
U Göz ≈ E E
lToplam
Ağ topraklama Laurent formülü:
ρE ρE
U Göz RA = +
a 4r lToplam
b Koch formülü
D l2
ρE l1 l1
RA = ⋅k ≥ 10 k = 1,3 ≥ 20 k = 1,2
2D a a
l1
Schwarz formülü:
Semboller:
1) Ağ: 2) Dikey elektrot:
h: Derinlik
ρ E  2l l 
− k2  Rk = ρ E ⋅ ln 8l − 1 + 2k1l ( n − 1) 
2 d: Çap
Rg = ⋅ ln + k1
πl  d ⋅h A  2πnl  d A  n: Elektrot sayı
l: Uzunluk
4) Topraklama direnci:
3) Elektrot etkileri:
ρ  2l l  Rg ⋅ Rk − Rm2
REtki = E ⋅ ln g + k1 g − k1 + 1 RToplam =
πlg  lk A  Rg + Rk − 2 Rm
Örnek 2. Türkiye’de
koruma ile işletme
topraklamasına
örnek uygulama
Transforma-
törün yıldız
noktası ayrı
topraklanmış
Levha Ring
topraklama toprakla
3. Transformatör merkezlerinde topraklama
Örnek A: Transformatörden sonra TN-S-Sistem tesis edilmiş şebeke
Akım kaynağı Ayırma köprüsü

Merkezi tek beslemeli şebeke
Ana potansiyel
Dengeleme barası
İşletme
topraklaması
AG ana dağıtım panosu
L1
L2
L3
N
PE
L1 L1
Tali pano
L2 L2
L3 L3
N N
PE PE
Örnek 4.
0,4kV yıldız sargısının temel topraklamadan en az 20m ötede
ayrı olarak topraklandığında topraklama iletkeninin kesit hesa
APDB
1. 630kVA, %4, 909A,25kA 2. Für %6,

I k" 25kA
Topraklama
A= =
G 100 A / mm 2
≈ 240 mm 2
A = 185
elektrotları
40x3mm Formül ile hesaplanırsa:
galvanize çelik ile Hata akımı süresini 0,5s kabul edersek:
tesis edilmiştir.
IF 17 ⋅103 A
3. S PE = ⋅ t= ⋅ 0,5s = 104,5
k 115 A s / mm 2
Örnek 5: Hata akımı süresi (1s ve 0,5s) tF’ ye bağl
olarak topraklama iletkeninin hesabı
10/0,4 kV,
630 kVA, %6 AG
YG
500 MVA
A=?
1. IEC 60 909’a göre YG tarafındaki ön
10/0,4 kV,
empedansın değeri:
630 kVA, %6
YG AG
c ⋅ U n2 1,1 ⋅ (400V ) 2
ZQ = " = = 0,352m Ω
S kQ 500 MVA 500 MVA
X Q = 0,995 ⋅ Z Q = 0,995 ⋅ 0,352m Ω = 0,35mΩ A= ?
RQ = 0,1 ⋅ X Q = 0,1 ⋅ 0,35m Ω = 0,035mΩ
2. Transformatorün empedansı: SrT=630 kVA, 6%
RT = 2,92 m Ω, X T = 14,71m Ω
Rk = 2,955 mΩ X K = 15,06 m Ω
Kısa devre yerindeki empedans:
Z k = Rk2 + X k2
Z k = 2,955 2 + 15,06 2 mΩ = 15,347 m Ω
" c ⋅U n 0,95 ⋅ 400V

I k 1max = = = 14,30kA
3 ⋅ Zk 3 ⋅15,347 mΩ
Not: Bu hesabda transformatorun sıfır empedansı yaklaşık olarak doğru

empedansına eşit alınmıştır.
2000
1000
800
A/mm2 600
400
300
200
150
G 100
1
80
2
60
3
40
30
4
20
10
0,06 0,08 0,1 0,2 0,4 0,6 0,8 1 2 4 6 8 10

tF S
0,5 s 1s
1,3 ve 4 no’lu eğriler 300 0C, 2 no’lu eğri 150 0C son sıcaklık için geçerlidir.
1) Bakır, çıplak veya galvanizli, 2) Bakır, kalaylı veya kurşun kaplı, 3) Alüminyum,
topraklama iletkeni için, 4) Galvanizli çelik.
Şekil B-1: Hata akımı süresi tF’ ye bağlı olarak topraklama iletkenl
topraklayıcılar için kısa devre akım yoğunluğu G
Hata akımı süresini 1s ve 0,5 s kabul ederek gerekli olan topraklama
iletkenin kesiti kısa devre akım yoğunluğu Şekil B-1’den okunur. Buna göre
A
0,5 s için G = 100 ve
mm 2
A
1 s için G = 70
mm 2
Bu değerlerle topraklama iletkeninin kesitini hesaplayalım
I k" 14,3kA
0,5 s için A = = = 143mm 2 Kesit 150 mm2 seçilir.
G A
100
mm 2
I k" 14,3kA
1 s için A = = = 204mm 2 Kesit 240 mm2 seçilir.
G A
70
mm 2
Örnekler
Örnek 1: Ağ gözlü bir topraklayıcıda topraklama direncini
hesaplayalım
Eşdeğer yarıçap:
A 16mx12,5m
2m re = = = 7,98m
π π
Bir gözün uzunluğu:
l göz = (2m + 2,5m ) ⋅ 2 = 9m

16m
Tüm gözlerin uzunluğu:
lToplam = 208,5m
Topraklama dirençi (Laurent formülü
ρE ρE 150Ωm 150Ωm
RGöz = + = + ≈
2,5m 4re lToplam 4 ⋅ 7,98m 208,5m
12,5m
ρE 150Ωm
HD 637 S1’e göre: RGöz = = =5
2 ⋅ A 2 ⋅ (16m ⋅12,5m )
Örnek 6: Koruma ve işletme topraklamalarının ayrılması durumunda kesit he
" U0 230V
I k1
"
I =
k1 = = 23,1A
RK + Ri 10Ω
" U0 230V
I =
k1 = = 46,2 A
RK + Ri 5Ω
" U0 230V
I =
k1 = = 115,5 A
RK + Ri 2Ω
Kesit NYY 1x50 mm2 yeterlidir.
Ri RK
Koruma ve işletme topraklamalarının birleştirilmesi durumunda kesit hesabı
"
I k1 U0 U0
"
I =
k1 =
ZT U n2
uk
S rT
230V
= 2
= 24kA
400V
0,06 ⋅
1000kVA
I ⋅ t 24kA ⋅ 0,5s
S= = = 107
k A s
159
Çıplak bakır mm 2
şerit 3 x 40 mm, Cu yeterlidir.
RT
7. Elektrik Tesislerinde
Seçicilik ve Koruma
IEC 60 364-5-53: Elektrik tesislerinde
cihazların seçimi, tesisi, koruması ve
ayırması
IEC 60 364-7-710: Tıbbi yerler

IEC 60 364-7-718: Kalabalık toplulukların
bulunduğu binalar
EN 60 617/DIN 40 713
Icu / Ics / Icm / Icw
I ' 'k 3
I ' ' k1
Aşırı akım koruma cihazları
MCB IEC 60988-1
MCCB IEC 60947-2
Motor CB IEC 60947-4-1
Sigorta IEC 60269-1
Boyutlandırma şartları
1. Anma gerilimi 7. İşletme sınıfı
2. Anma akımı 8. I2 t eğrileri
3. Frekans 9. Enerji sınırlama sınıfı
4. Kesme kapasitesi
5. Akım-zaman eğrileri
6. Seçicilik kriterleri
Seçicilik:
1 . Akıma bağımlı (8-12) x In almak
seçicilik yanlıştır.
2 . Zamana bağımlı seçicilik (Kaynağa doğru

değişir)
3 . Dinamik (enerji) seçicilik (I2t), (I4t)
(Kaynağa doğru
4 . Alan seçicilik değişir)
Seçicilik tipleri
Toplam seçicilik Isel ≥ I cu
Tam seçicilik Isel ≥ I ''

< Ic
k max
Kısmi seçicilik Isel < I ''

k max
Isel Seçicilik sınırı
I''k max En fazla kısa devre akımı
Icu Beyan kısa devre sınır kesme akımı
Kısa devre akımlarına karşı tesisin arızalı bölümü selekt
olarak devre dışı bırakılır. Ard arda tesis edilen aşırı akı
koruma düzeneklerinin koordinasyonu ve seçimi ancak
devre hesaplarının yapılması ile mümkündür. Selektif
seçiciliğin sağlanamadığı yerlerde destekli koruma yapı
(Back-up-Koruma)
Devre Q1
Q1 açılır
Devrenin
açılması
Devrenin gerekir
Q3 Q2 açılması Q3 Q2
gerekir
Devre Devre Hatalı
işletmede Hatalı açılır akım
kalır akım
devresi
devresi
Akım devresi tasarımı MCB akım-zaman eğris
Dakika
Açma zamanı
Saniye
Manyeti
k röle
sembolü
Termik röle
sembolü
x In
Minyatür kesiciler ile devrelerin korunması ve selektif
seçicilik (IEC 60898-1 (IEC 60947-2) - In = 0,5 A – 125 A,
Icn=3 – 25 kA)
300 MCB
I2
60
I1
Dakika
Aşırı yükte
Zaman t
10 koruma
I3
1
10
5
Saniye
I3
1
0,4
A B C D
I5 I5 I5 I5Gecikmesizkısa
0,1
I4 I4 I4 I4 devrede koruma
0,01
1 2 3 4 6 810 20 3040 6080100
x Anma akımı In
MCB de seçicilik nasıl sağlanır?

Seçicilik
Kısa
devre
akımı
C32 A- B25 ve C16 ile
seri olarak tesis edilen
dairelerde güvenlik
sağlanamaz!
63A gL Sigorta ile B16A- MCB arasında selektif ve deste
koruma
Cu-İletkeni-PVC yalıtkan
I²t K²S²-Değeri
S
1.000.000
(A²s)
K=115
4.0 mm² 211600A²s

63A gL
3
100.000 2,5 mm² 82600A²s
3
1,5 mm² 29756A²s

3
1,0 mm² 13200A²s
10.000 0,75mm² 7400A²s
3 3. sınıf MCB’nin geçirgenlik enerjisi

(10kA/84000A²s; 6kA/42000A²s; 3kA/18
1.000
100 Ik
IS IB
100 1.000ca.1,8kA ca.3,9kA 10.000 (A) 100.000
125A gL Sigorta ile B16A- MCB arasında selektif
destekli koruma Cu-İletkeni-PVC yalıtkan
1.000.000
I²t S
K²S²-Değeri
K=115
(A²s) 125A gL
4.0 mm² 211600A²s

63A gL
100.000 3
2,5 mm² 82600A²s
3
1,5 mm² 29756A²s

3
1,0 mm² 13200A²s

10.000
0,75mm² 7400A²s
3 Enerji sınıfı 3 olan MCB’nin spesifik

Geçme enerjisi
(10kA/84000A²s; 6kA/42000A²s; 3kA
1.000 Erime enerjisi I²ts Sigorta 63A 3

Geçme enerjisi I²ta Sigorta 63A 3
Geçme enerjisi I²ta MCB 5SY7
Erime enerjisi I²ts Sigorta 125A 3NA

Geçme enerjisi I²ta Sigorta 125A 3NA
100
Ik
100 1.000 10.000 (A) 100.000
Sigortalar ile devrelerin korunması ve selektif
seçicilik (IEC 60269-1 -VDE 0636-201 – 2 A – 1250
ADP gG
I n1 = ?
100A
630
250 400
63 160 1000
t (s)
103
TP
102
I n 2 = 100 A
50A 50A 101
2 6 16 25 40
Kısa 100
devre ts=1,7s
akımı
10-1
101 102 103 104
800A Ik=800A
1 I n1 ≥ 1,6 ⋅ I n 2
Sigorta bandları birbirine 3 ±6% band kaymasına
2
değmemelidir. dikkat edilmelidir.
MCB ile sigorta arasında selektif seçicilik
104
5
tV (s)
2
103
F1 F2
5
F2 I n2 2
B : I n 2 ≥ 2,5 ⋅ I n1 102
5
C : I n 2 ≥ 4 ⋅ I n1 2
101
5
2
100
5
F1 I n1 2
10-1
5
2
10-2
2.10-3
2.10-3 5 101 2 5 102 2 5 103 2
(I ⋅ t ) ( )
IP (A)
2
gG ≥ I 2 ⋅t MCB
Sigortalar arasında selektif seçicilik
104
F1 F2
5
2
F2 I n2 tV (s)
103
5
2
102
5
2
101
5
2
100
F1 I n1 5
2
10-1
5
2
10-2
2.10-3
2.10-3 5 101 2 5 102 2 5 103 2 5
IP (A)
MCCB arasında selektif seçicilik
104
5
tV (s)
2
Q2 Q1
Q1 103
Akıma bağımlı
a
5
Akım ile selektif
n seçicilik
2
102
geçikmeli açma
5
I k 2 > I k1 2
Ik2 101 Akımdan bağım
5
2
geçikmeli açma
100 t ve I ayarlanabi
Q2 a 5
n Zaman ile 2
10-1
selektif seçicilik
5
2
I k1 I k 2 ≈ I k1
10-2
2.10-3
2.10-3 5 101 2 5 102 2 5 103 2 5
IP (A)
Güç kesiciler ACB, MCCB (EN 60947-2)
(Termik manyetik şalterler)
Aşırı yükte açma „L“ ta (s)
L Standard
Optional
I2t
I4t Ir
Gecikmeli kısa devrede 1000 IrN
S açma „S“
Standard tsd
tr
Optional I2t 100
Gecikmesiz kısa devrede
I açma „I“
Standard On 10
Optional Off Ig Isd
Nötr iletkeni koruması 1
N Standard
Optional
0,5 – 1 x Ir
Off
0,1
tg
tsd
Toprak hatasında açma
G Standard tg 0,01
Optional I2t
In =630-6300 A
Icu= 50 - 100kA 0,5 1 5 10
L = Long time , inverse time delayed overload re

In =16-1600 A S = Short-time delay short-circuit release
Icu=45- 100kA I = Instantaneous short-circuit release
G = Ground Fault Protection
MCCB’de seçicilik
Kesiciler ile devrelerin korunması (MCCB-ACB)
A
td =0,2s
tZSS=0,05s Q1 Nötr iletkenin
E korunması
ta (s)
A A
Ir Aşırı yükte açma
td =0,1s td =0,1s 1000 IrN
tZSS=0,05s Q2.1 tZSS=0,05s Q2.2
E E
tr
100
10 Geçikmeli açma
Ig
Isd
A A
td =0,05s td =0,05s
1
tZSS=0,05s Q3.1 tZSS=0,05s Q3.2
E E
Toprak
0,1 Ii
tg
hatasında tsd
K3
A = Çıkış sper signalini gönderir. açma
0,01
E = Giriş sper signalini alır.
Geçikmesiz açma
td = Maksimum sper zamanı
tZSS = Sper signalsiz geçikme 0,5 1 5 10 50 x In
zamanı
Yedekleme ile koruma
IEC 364-4-437’de yedekleme ön görülmüştür. Panolarda 3-kutu
kısa devre akımları aşırı akım koruma düzeneklerinin ke
kapasitelerinden fazla olamaz. Aksi takdirde yedekleme ile koru
yapılmalıdır.
F1 Yedekleme
"
"
Ik3 > I cn Ik3
olduğunda B veya C
F2 F3
olabilir.
F1’de
gösterilen
sigorta tesis "
edilmelidir.
I k1 otomatik açma için gereklidir.
Aşırı yükte koruma
Yük (işletme akımı) 170 A verilmişt
I B 170A
I=
L = = 0,85
I n 200A
Tek kutuplu kısa devre akımı 1800 A
hesaplanmıştır.
''
I 1800A
=Ik = k1min
= 9
In 200A
Motor koruma cihazı
Termik röle
Manyetik röle
M-n eğrisi
KORUMA HATLARI İÇİN ÖRNEK TESİSAT ŞEMASI
KAA
I∆n =300 mA
KAA
L N PE I∆n = 30 mA
6 A.
2x2.5
25 A.
4x10
16 A.
10 mm2
100 A. 63 A. N 2x2.5+2.5
Nötr KAA’dan önce
topraklanacaktır. 25 mm2 Cu
9500 VA
P=29.7 kVA Temel
topraklama
KORUMA HATLARI İÇİN MODERN TESİSAT
ŞEMASI
63 A 40 A 10 A/16A
25 kA 10 kA 6 kA
Çözüm nedir?
1. Ana dağıtım panosuna tesis edilen RCD 300mA
selektif olmalıdır. Tip AC yasaktır.
2. Her Linyeye RCD/30mA tesis edilmelidir.
3. Son devrelere kesinlikle C tesis edilemez. Bunu
yerine prizler için B16A, NYM-J 3x2,5 mm2 ve
aydınlatma için B10 A, NYM-J 3x1,5 mm2 tesis
edilmelidir.
4. Topraklama direnci RA önemli değildir.
5. Önemli açıklama : C minyatür kesici gecikmeli
değildir. Kesinlikle bina ve dairelerde priz veya
ışıklandırma Linyeleri için kullanılamaz.
Elektrik TesislerindeYen
Koruma cihazları
E Seçici Ana Koruma Cihazı
Ark Söndürme Cihazı (AFDD)
Yıldırım Darbe Koruma Cihazı

(SPD)
E – Tip seçici CB
MCB ve E’nin karşılaştırılması
Bi-Metal
t MC
B
<10m
s I2I2ttMCB
MCB
I
t Ana
Bi-Metal
E
Seçici
<300m Bi-Metal
s
<10m
s
Icn = 25 kA 10 kA 6 kA (3kA)
MCCB
250 A
MCCB
250 A
E 50 A
B 16 A
B 16 A
E 50 A
Seçici Ana Koruma
Cihazı
E
YBK
Çözüm önerisi
E DP
RCD
MCB
Yük şalteri
AFDD
Dağıtım Selektif kesicilerin güce göre
panosu seçimi
z. B.
1000 A
B 16
E /A Güç/ kVA
10 7
16 10
Sayaç 20 13
öncesi 5...6,25 x IN 25 15
≈ 210 A 32 20
35 23
40 25
50 30
63 40
80 50
1,05...1,2 x IN 100 65
E 35
L1 N
Kısa devrede seçicilik
Seçicilik için örnek:
Aşırı yükte seçicilik für t ≥ 0,1s:
1 6
... Anma akımı ve zaman-akım
eğrisi
★
Kısa devrede seçicilik für t < 0,1s:
4
S
6 1 Tam seçicilik
3 5 2 ... 5 In' e bağlı seçicilik
★
2
S 6
Kısa devrede seçicilik uygun de
1
RCD Çalışma Prensibi, Tesisi ve Selektif Seçicilik
I1: Tüketicinin çektiği işletme akı
I2: Nötr akımı I L1 = I N
Açma Id: Hata akımı I L1 = I N + I P

rölesi
Test
Ölçme
Ic: Gövde hatası dumunda insan
butonu
bobini
üzerinden akan akım
Ic Id I2 I1
RB: İşletme topraklama direnci
Ic
Gövde hatası Id
RB
Artık akım koruma cihazı tipleri
RCD’nin Çalışma Prensibi, Tesisi ve Selektif Seçicilik)
Yanlış uygulama Doğru uygulama
Ana
pano RCD I ∆n = 300mA
I ∆n = 300mA RCD
RA = ?
RCD I ∆n = 30mA
I ∆n = 30mA
RCD RC
I ∆n = 30mA
C16A
B10 veya 16 A
C tipi kesici binalarda Her Linyeye 30mA KAR

kullanılmaz!!!! tesis edilmelidir.
AC ?
Modern bir dairenin elektrik tesisatı
tek kutuplu açılım şeması
Devrelere MCB-RCD, AFDD
ve SPD 2 tesis edilmelidir-
40 A
E kesici
40 A Mutfak cihazları Priz ve ışıklandı
SPD2
Örnek dağıtım devreleri
RCD 30mA
RCD RCD RCD
…AP-R
30mA 30mA 10mA
MCB ≤ 20A - 3
Çocuk odası Elektronik cihazlar

32A‘ e kadar priz ve aydınlatma
Oturma odası PC vs
devreleri
Yatak odası
Mutfak, WC vs.
RCD
30mA
Eski Yeni
tesis tesis
RCD 300mA
RCD
30mA Aydınlatma
devreleri
MCB RCD - Prizler

MCB /RCD
Artık akım koruma cihazı tesisleri
AC tip yasaktır!
Ark söndürme cihazları
IEC 60364-4-42
Tek fazlı devrelerde kullanılır (230 V,

50 Hz)
6A 10 A 13 A 16 A 20 A 25 A
Icn = 10 kA
AFDD - B16A - RC
30 mA
Ark çeşitleri:
AFDD
MCB, MCCB, g
RCD, MCB
Kaynak: Siemens
Elektronik cihaz MCB
B/16A
Kaynak: Siemens
AFDD’nin çalışma prensibi
B tip kesici
Örnek: Bir son akım devresinin (Linye) korunması
Sigorta veya MCB: Kablo ve iletkenlerin aşırı akımlara

karşı korunması için
RCD/30 mA: İnsanı, canı ve malzemeyi korumak için

kullanılır. AC tipinin kullanılması yasaktır.
AFDD: Kablo ve iletkenlerde oluşan ark hatalarını koru

için kullanılır.
Tesislerin aşırı gerilimlere karşı korunması
IEC 60364-4-44 ve 5-534‘e göre DKD (2017)
SPD SPD SPD

1 2 3
11. Elektrik Tesislerinde Ölçme ve
Denetleme IEC 60364-600
Topraklamalar Yönetmeliği
Topraklama Tesislerinde Ölçmeler Madde 7- Topraklama Tesislerinde Muayene,
Ölçme ve Denetleme Madde 10-a)
ETTY Sayfa 161 Madde 10a)

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
ELEKTRİK TESİSLERİNDE TOPRAKLAMALAR
YÖNETMELİĞİ - 2001
Topraklama Tesislerinde Muayene, Ölçme ve Denetle
Madde 10-a)
Genel: Her topraklama tesisi, kullanıcı tarafından işletmeye
alınmadan önce, montaj ve tesis aşamasında, gözle muayene
edilmeli ve deneyden geçirilmelidir. Gerek tesis etme aşamasında,
gerekse işletme dönemindeki muayene, ölçme ve denetleme
periyotları için Ek-P'ye bakınız.
b) Gözle muayene: Gözle muayene genel olarak tamamen

enerjisiz duruma getirilmiş tesiste, deney ve ölçme
işlemlerinden önce yapılmalıdır.
c) Ölçme ve denetleme:
1) Genel: İlgili yerlerde aşağıda belirtilen ölçme ve
denetlemeler yapılmalı, mümkünse aşağıda belirtilen
sıraya dikkat edilmelidir:
i) Koruma iletkenlerinin, ana ve tamamlayıcı potansiyel
dengeleme iletkenleri bağlantılarının sürekliliğinin
ölçülüp denetlenmesi,
ii) Elektrik tesisinin yalıtım direncinin ölçülüp
denetlenmesi,
iii) Toprak özdirencinin ölçülmesi,
iv) Topraklama direncinin ölçülmesi,
v) Beslemenin otomatik açma işlemiyle kesilip
kesilmediğinin denetlenmesi.
Cihazların yerleşim planı
Dağıtım tek hat şeması
Dağıtım tablosu
Laboratuvar deneyleri
Cihazlar ve koruma elbisesi
Topraklama Tesislerinde Doğrulama, Ölçme ve Denetlem
Uyulması gereken değerler
PE direnci Potansiyel dengeleme

RCD ölçümü
< 1,0 Ω iletkeni <0,1Ω
I∆n, t
Otomatik açma ile koruma Topraklama direnci

I’’k1enaz, Ia, ta ölçümü < 100 Ω
Gerilim polaritesi ölçümü Döner alan ölçümü
Kablo ve iletkenlerin yalıtkanlık direnci

Yalıtkan zemin ve duva
Gerilim ölçme gerilimi direnç
<500V a kadar ≥ 50 kΩ
SELV/PELV 250V ≥ 0,25 MΩ
>500V a kadar ≥ 100 kΩ
< 500V SELV/PELV < 500V ≥ 1 MΩ
> 500V < 1000V ≥ 1,0 MΩ
Potansiyel dengeleme şeması
Koruma iletkeni ölçümü
Koruma iletkeni ölçümü
Potansiyel dengeleme iletkeni ölç
Çevrim empedansı ölçümü
Çevrim empedansı ölçümü
Şebeke empedansı ölçümü
RCD ölçümü
RCD ölçümü
Kaçak akım ölçümü
İzolasyon direnci ölçümü
İletken akımları ölçümü
IB
IDif
IPE IN
Termo ölçümü
Ölçüm sonuçları
Yanlış ölçümler
Topraklama direnci ölçümleri
Dağıtım şebekesi
Hedef: Topraklama direnci < 100 Ohmun

altında olmalıdır.
Topraklama direnci nedir?
Topraklama direnci birkaç bağımsız dirençlerden oluşur:
1. Bağlantı hatlarının ve bağlantı elemanlarının direnci

2. Toprak elektrodunun direnci, d. H. metalik toprak elektrodu
3. Toprak elektrodunun çevreleyen toprağa temas direnci
4. Toprak elektrodunun yakınında toprağın yayılmasına karşı
dirençi 1 Toprak elektrodunun çevreleyen
toprağa temas direnci, enine kesite
1 toprak elektrotunun yüzeyinden daha
E az bağlıdır.
2 Daha düşük bir topraklama direnci
3 elde etmek için, topraklama elektrodu
ile çevreleyen toprak arasında daha iy
4 bir bağlantı sağlanmalıdır, yani temas
yüzeyi artırılmalıdır.
Geometrik düzenleme dikey topraklama, şerit topraklama, halka
topraklama ve temel topraklama ile sağlanır.
Topraklama ölçümleri
Topraklama ölçümleri
Akım-gerilim metotu
I
U
3-kutuplu toprak ölçümü % 62 yöntemi
Akım-gerilim metotu
Probun (S) gerilim
potansiyelinin (çadırının
dışında olması önemlidir
Birkaç ölçüm
yapılmalıdır.
Ölçüm sırasında prob ve
yardımcı toprak
elektrodu değiştirilir.
Ayrıca probun konumu
da değiştirilir (örneğin,
mesafenin ±% 10'u
kadar)
Büyük sapmalar yoksa,
belirlenen değer sonuç
olarak doğrudur.
3 nokta metotu
PEN
HPA
Ayrılmalı S H
dır E
RA
4 nokta metotu
Dört telli yöntem, toprak elektrotunun çok düşük bir dirence (<1 Ohm
sahip olduğu ve ölçüm hattının direncinin sonucu etkilediği durumla
kullanılır.
Bu, iki ölçüm hattı "E" ve "ES" yi ayrı ayrı toprak elektroduna
bağlayarak önlenebilir.
PEN
S H
E
RA
İki nokta ’’City metotu’’
PEN
RA
İki nokta yöntemi (aynı zamanda "şehir yöntemi" olarak da bilinir), sonda
olmadığı takdirde kullanılır.
Bu durum yoğun yerleşim alanlarında veya asfalt yüzeyli alanlarda söz
konusu olabilir.
Dikkat: Ölçüm sonucu, sistem topraklaması (RA) ve (RB) seri bağlantısıd
Çevrim empedans metotu ile toprak direnci ölçüm
L1
L1
L2 L3
L2 L3
N
N
PEN
PEN
E PE
HPA E PE
HPA
RB RA
Ω
RB RA
Ω
Bu ölçüm yönteminin dezavantajları şunlardır:

Hat frekansı ile parazitlerin bastırılmaması,
Arızalı bir toprak elektrodu durumunda test akımından kaynaklanan ola
tehlikeler,
Test akımı bir RCD'yi tetikleyebilir.
Pens ampermetre ile seçici topraklama ölçümü
S H
E1 E2 E3
İki yardımcı elektrot (yardımcı toprak elektrodu ve prob) yerleştirilir

Tüm ölçüm akımı, yardımcı toprak elektrodu (H) aracılığıyla toprak
elektrodundan (E) geçer.
Gerilim, toprak elektrodu ile prob (S) arasında ölçülür.
Akım pensi, akımı tek bir toprak elektrodundan ölçmek için kullanılır.
S H
E1 E2 E3
Seçici topraklama ölçümü (bir pens ile ölçüm yapılır), ayrı toprak
elektrotlarının direnci örgülü bir topraklama sisteminde ölçülmek istenirse
kullanılır.
Pens ölçümü olmadan yapılan toprak ölçümü, tüm sistemin toprak direncini
verecektir.
Bireysel toprak bağlantılarının eksikliği, akım pensi olmadan tespit edilemez.
İki akım pensesi veya bir toprak pensi ile
toprak çevrim empedansı ölçümü
Yardımcı elektrot gerekmez.

Bir akım kelepçesi, kapalı bir döngüde bir gerilim (Uind) indükler. Akım (Ipens) bu
döngüde başka bir akım pensi ile ölçülür. Direnç değeri, indüklenen gerilim (Ui
ve ölçülen akımdan (Ipens) belirlenir.
PEN bağlantıda ölçüm Yanlış
ölçüm
Topraklama - ana potansiyel bağlantı, topraklama direncinin topraklam

bağlantısını kesmeden ölçülmesini sağlar.
PEN toprak elektrodu referans olarak kullanılır.
Dikkat: Ölçüm sonucu, sistem toprağı RB ile RA toprak direncinin seri
bağlantısıdır.
Wenner'e göre özgül toprak direncinin ölçülmesi
I I
d d
h= a/20 ile a/3 arasında alınabilir

Wenner'e göre özgül toprak direncinin ölçülmesi
E1 S1 S2 E2
a a a
Wenner'e göre ölçüm yöntemi, iki sivri uç arasındaki mesafenin

yaklaşık yarısına "a" karşılık gelen bir derinliğe kadar spesifik topra
direncini kaydeder.
Ölçümün başlangıç noktası, korunan sabit bir M merkez noktasıdır.
“a” mesafesi artırılırsa, toprağın daha derin katmanları kaydedilebili
ve toprağın homojenliği kontrol edilebilir.
Kaydedilecek derinliğe bağlı olarak, “a” mesafesi 1 m ile 30 m
arasında seçilir.
12. Bilgisayar destekli
AG ve YG elektrik tesisleri
Tasarımı, Standartlar
ve Pratik bilgiler
Bilgisayar Programları
1. Simaris Design (Siemens)

2. e-design (DocWin –ABB)
3. NEPLAN (ABB)
4. DigSilent (Fichter)
5. Sincal (Siemens)
6. ETAP
SIMARIS
YG 34,5 kV/0,4kV
EDAŞ
PV TR G
AG
UPS
AKC
ELINEKS
Kablo
SPD
Şarj Komp
tablosu M
ÖRNEK: AG-TASARIM (PROJE)
ÇALIŞMASI
YBK Elektrik kalfalarının

yaptığı bir dairenin
tesisat tasarımı
DIN 18015
E
Dağıtım tablosu B/RCD
Son akım devreleri

Hastane tasarımı
Kaynak: VB Heidelberg
Hastane tasarımı
Kaynak: VB Heidelberg
Kaynak: Kaşıkçı-VDE-Semineri-Uni Dresden
SIMARIS İLE ÖRNEK AG TASARIM ÇALIŞMASI
YBK
E
Dağıtım tablosu B/RCD
Son akım devreleri

YG tasarımları
Kaynak: Kaşıkçı-VDE-Semineri-Argaw
NEPLAN İLE ÖRNEK YG TASARIM ÇALIŞMASI
154/34,5 kV
0,4 kV

Ismail Kasikci-Güç Sistemleri I Ders Notlari

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ismail Kasikci-Güç Sistemleri I Ders Notlari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HOCHSCHULE BIBERACH

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 2

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 3

Ders Kitabı / Malzemesi / Önerilen Kaynaklar

1. İsmail Kaşıkçı: Elektrik Güç Sistemleri, 2021, Ders kitabı

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 4

2. Ismail Kasikci: Short Circuits in Power Systems, A Practical Guide to IEC

3. Hadi Saadat: Power System Analysis,, McGraw-Hill, 2004. Power System

4. J. Duncan Glover, Mulukutla S. Sarma, Thomas J. Overbye :

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 5

Yazarın izni olmadan her türlü kopyalama, çoğaltma, istifade, basım,

Telif hakları yasasının kesin ve kısıtlayıcı sınırları geçerlidir.

Tüm metin ve şekiller özenle hazırlanmış ve kontrol edilmiştir.

Derste anlatılan konular, kaynaklarda daha geniş bir şekilde

Dersin tüm öğrencilere yararlı olacağını ümit eder başarılar dilerim.

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 6

Yüksek gerilim 380 kV, 220 kV

Yüksek gerilim 110 kV Hidoelektrik depolama santrali

380 kV açık hava

20/0,4 kV- Alçak

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 8

2a OG hava hattına etki

Enerji hatları İndirici merkezler Endüstri tesisleri dalgaları

EN 50522 IEC 62305

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 9

Trafo 1 Trafo 2 Trafo 3

154 (110)/34,5 (20) kV indirici merkezi

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 11

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 12

Gelecekte enerji üretimi ve dağıtımı

Supplier Gas Solar Bio Wind Hydro Distributor Consumer

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 13

11. Koruma ve seçiciliğin boyutlandırılması I nA , I nC , I cw , RDF

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 16

Plan ve projeleri etkileyen faktörler

En yüksek derecede insan ve malın korunması

Kullanım durumuna göre talepler

Daha fazla talep ve kısa devre gücü

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 17

AG Dağıtım şebekelerinin incelenmesi

n.k n.k n.k

AG Ana panosu n.a n.a

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 18

OG Dağıtım şebekelerinin incelenmesi

U r=20/0,4kV; uzr=6%) 2) Yük şalteri ile kombine edilmiş I4=520A; t0=80ms;

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 19

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 20

Sanayi dağıtım şebekeleri Sanayi dağıtım şebekeleri

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 21

Merkezi dağıtım Merkezi olmayan dağıtım

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 22

Doğru bilinen yanlışlar

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 23

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 24

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 25

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 26

1. Bir ve Üç Fazlı Sistemler

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 27

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 28

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 29

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 30

u1(t) , u2(t) = u1(t-T/m) , u3(t- T/m) = u1(t- 2T/m)

Prof. Dr. İsmail Kaşıkçı Seite 31