Dicle Üniversitesi

Mühendislik Fakültesi
Elektrik - Elektronik Mühendisliği Bölümü

ENERJİ DAĞITIM
PROJESİ
DİYARBAKIR-2023

Dr. Cem HAYDAROĞLU

GİRİŞ

Derste İstenilenler:
Havai hatlı Alçak Gerilim dağıtım şebekesi (dallı şebeke) projesi ve 1/1000 ölçekli imar planı temin
edilecektir.

2 adet OG/AG dağıtım transformatörü tarafından beslenebilecek bir bölge tespit edildikten sonra, imar planı
ekzis kağıdına kurşun kalemle çizilecek.

Kaldırım çizgileri çizilmeyecek.

Direkler  0,2
Yollar ve sokaklar  0,2
AG Hatları  0,4 (AG)
Müşterek Hat  0,8 (OG)
ile çizilecektir.

 Trafodan çıkan fazlar:

3 Faz  Abone Besleme Fazı
1 Faz  Sokak Aydınlatma Fazı
1 Faz  Nötr Aydınlatma Fazı
1 Faz  Yarı Gece Sokak Aydınlatma Fazı
En az 5 faz seçilecek. Köy hatları için 3 faz yeterli. En fazla ise 6 faz kullanılmalıdır.

Şekil 1: Proje çizimi için kullanılan çizgi kalınlıkları

Proje Çiziminde dikkat edilmesi gereken hususlar:

1- Trafo yerinin iyi belirlenmesi Trafo besleyeceği bölgenin ortasında yerleştirilmelidir.

2- Trafo çıkış kolları mümkün mertebe 4 kol olacak.(3 veya 5 kol da olabilir.)
3- Trafo bölgeleri birbirinden düz hatlarla ayırabilmeli.
4-
5- Trafoya geri dönüş şeklinde besleme (geri besleme) yapılmamalı.
6- Yol aydınlatma özelliklerini göz önünde bulundurulmalıdır.
7-

 Trafo olarak (Direk Tipi Trafo Merkezi, Bina Tipi Trafo Merkezi) kullandığımızı farz ediyoruz. 400
kVA ‘ya kadar olan trafolar direk tipi olabilir. Trafonun gücü daha büyük çıkarsa bina tipi yapılabilir.

 AG ‘de iki direk arasındaki mesafe standart 40 metre, maksimum 50 metredir.

 Cadde varsa dar sokaktan hat geçmemesi daha uygun olur.

 Standart trafo güçleri:

40-63-80-100-125-160-200-250-315-400-500-630-800-1000-1250-1600 kVA

 3 Fazlı AG Sigortaların Standart Değerleri:

6-10-16-20-25-35-50-63-80-100-125-160-200-250 A

 3 Fazlı OG Sigortaların Standart Değerleri:

4-6-10-16 A

 3 Fazlı Şalterlerin Standart Değerleri:

10-16-25-40-63-100-160-200-250-300-400-500-600-800-1000 A

 Faz İletken (Kablo) Kesiti:

1,5 - 2,5 - 4 - 6 - 10 - 16 - 25 - 35 - 50 - 70 - 95- 120-150 - 185 - 200 -250 -300 - 400 - 500… mm2

AG Projesi Dosya Kapsamı:

Bir AG proje dosyasında aşağıda belirtilen dökümanlar sırasıyla yer alacaktır:

1- Fihrist
2- Gerekçe Raporu (Münferit Projelerde)
3- Keşif Özeti
6
4- OG Şebekesi Keşif Cetveli
5- AG Şebekesi Keşif Cetveli
6- Transformatör Merkezi Keşif Cetveli
7- Güç Hesapları
8- AG Gerilim Düşümü Hesapları
9- Direk seçim ve toplam cetvelleri
10- Vektör diyagramları (trafo ve kritik direklere ait)
11- AG Tek Hat Şeması
12- 1/25000 ‘lik plan (Münferit Projelerde)
13- AG Şebeke Planı (1/1000 Ölçekli)

OG Projesi Dosya Kapsamı:

1- Fihrist
2- Gerekçe veya Açıklama Raporu
3- Keşif Özeti
4- 1/100000’lik genel elektrifikasyon planlama haritası
5- Tek Hat Şeması
6- Kesici Açma Gücü Hesabı
7- OG Gerilim Düşümü ve güç kaybı hesabı
8- Keşif cetvelleri
9- Direk, travers listesi ve toplamları
10- 1/25000’lik nihai enerjilendirme planı
11- OG Plan Profili
12- Proje tip dökümanları veya yüklenici tarafından yapılan enerji nakil hattı, direk, vs. ile ilgili
hesap,konstrüksiyon ve detaylar.

Şekil 2: Vektör Diyagramı

Yollarda ve Kavşaklarda Aydınlatma:

1) Gidiş-Geliş Yolları:
Genişlik yükseklikten az ise bu yolda tek taraflı aydınlatma yapılır.

G
1 H ortalama 10 metre alınabilir.
H

7
 Şekil 3: Tek Taraflı Düzen

G=(1 / 1,5 ) x H
Şekil 4: İki taraflı kaydırılmış düzen

Şekil 5: İki taraflı karşılıklı düzen

G>1,5 x H

8
 Şekil 6: Enine Askı Düzeni

Enine askı düzeninde lambalar arası 50 metre şartı aranmaz. Tarihi yapıların bulunduğu dar sokaklarda
kullanılabilir.
2) Expres ve Otoyollarda

a) Refüjde Konsollu İki Sıralı Düzen

Şekil 7: Refüjde Konsollu İki Sıralı Düzen

Projede lambalar en son çizilir.

b) Refüjde boyuna askı düzeni:

9
 Şekil 8: Refüjde Boyuna Askı Düzeni

Bu tür düzende direkler arası mesafe 80-90 metre olabilir.

3) Kavşaklar:

Şekil 9: Kavşaklar

Kavşak yerinde iki köşeye çapraz olarak lamba yerleştirilir. Bu tür yerlerde kavşaktan başlamak daha
avantajlıdır. Direkler sokak çizgisinden 2 mm uzakta çizilmelidir.

Şekil 10: İki yönlü kavşaklar

Şekil 11: Alçak direkler

10
 Şekil 12: Uzun Direkler
4) Virajlar:
300 metreden büyük yarıçaplı virajlar, düz yol gibi aydınlatılır. Daha küçük yarıçaplı virajlarda lambalar arası
açıklık düz yollardakinin 0,5 ile 0,75 katı kadar küçük tutulur. G  1,5.H ise lambalar tek taraflı olarak virajın
dışına yerleştirilir. Daha geniş yollarda iki taraflı karşılıklı düzen tercih edilir. İki taraflı kaydırılmış düzen
kesinlikle kullanılmaz.

 Yeşil alanlarda çimen aydınlatma armatürü kullanılır. Çimen aydınlatma armatüründe akkor Flamanlı
lambalar bulunur. (40 W, 60 W)

Şekil 13: Virajlar

Geniş yollarda kesikli çizgi yeraltı kablosudur. Dar yollarda ise yeraltı yerine havadan geçiş yapabiliriz.

Şekil 14: Dar yollarda havadan direkt geçiş

11
 Şekil 15: Geniş yollarda yeraltı geçişi

 Trafo yerini seçerken dikkat edilecek nokta; projenin ortasına yakın bir yere gelmeli ve dört kol
alabilecek bir yere konulmalıdır.

 Büyük ve geniş yollarda, yolun yarısı bir trafodan, diğer yarısı ikinci trafodan beslenmelidir.

 OG hatları sadece trafoları beslemek için kullanılacaktır. Bu hatlarla ilgili hesap yapılmayacaktır. OG
hattı projenin bir tarafından girip, diğer tarafından çıkacak şekilde gösterilecektir. Bu hattın bulunduğu
direkler müşterek direk olacak ve bu direklerin hesabı yapılacaktır.

 OG hattı, refüjlü yollarda ortadan götürülür. YG ’de kullanılan traverslere konsol denilir. Direkler
üzerinde traverslerin seçimi de yapılmalıdır.

Şekil 16: OG hattının projede gösterilişi

12
 Şekil 17: Müşterek direk

İletken Cinsleri:

3xL + R/L  AG
(3x25) + 3xL + R/L  AG ile OG iletkenleri farklı ise (Mesela AG:Al, OG:Cu ise)
(1/0 AWG) + 3xL + R/L  AG ile OG iletken cinsleri aynı ise.(Biz bunu kullanacağız)
OG Hattı yüksekten geçtiği için yeraltından geçirmeyeceğiz.(AG Hattını geçirebiliriz)

 OG ‘de saf Al iletken kullanılmaz. OG ‘de kullanılan St-Al iletkenler standart olarak üç tanedir:
Swallow-Kırlangıç
Raven-Kuzgun
Pigeon-Güvercin

 AG’de kullanacağımız en küçük kesitli iletken Rose’dur.

AG Hat Tertipleri (Al için):

5 x Rose 5xR
3 x Lily + Rose/Lily 3xL+R/L
3 x Iris + Rose/Lily 3xI+R/L
3xPansy + Rose/Iris 3xP+R/I
3xPoppy+Rose/Pansy 3xPo+R/P
3xAster+Rose/Pansy 3xA+R/P
3xPhlox + Rose/Poppy 3xPh+R/Po
3xOxlip+Rose/Aster 3xO+R/A
3xDaisy+Lily/Phlox 3xD+L/Ph
3xPeony+Lily/Oxlip 3xPe+L/ODer

3xL +R/L de; L:Abone fazı, R:Sokak aydınlatma fazı, L:Nötr

13
AG Hat Tertipleri (Cu için):

3x16+10/16 mm2 Bazen 5x10 mm2

3x25+10/25 mm2
3x35+10/25 mm2
3x50+10/35 mm2
3x70+10/50 mm2
3x95+10/50 mm2

İletken Adı Kısalt Türkçe Kesiti Yüklen Ağırlı

ması Karşılığı mm2 ebilme ğı
Akımı (kg/k
(A) m)
Rose R Gül 21,14 110 58
Lily L Zambak 26,60 125 73
Iris I Süsen 33,53 143 92
çiçeği
Pansy P Hercai 42,49 165 116
menekşe
Poppy Po Gelincik 53,48 193 146
Aster A Yıldız 67,14 225 184
çiçeği
Phlox Ph Alev 84,91 262 232
çiçeği
Oxlip O Çuha 107,38 306 293
çiçeğine
benzer bir
bitki
Daisy D Papatya 135,20
Peony Pe 152,10
10 mm2 78
16 mm2 104
25 mm2 137
35 mm2 168
50 mm2 210
70 mm2 260
95 mm2 310
120 mm2 344
150 mm2 391
185 mm2 448

OG Hat Tertipleri :

İletken Kesiti Yüklenebilme Ağırlığı

Adı (mm2 ) Akımı (A) (kg/km)
(Al) / (St)
Swallow 26,69/4,45 125 107,8
Raven 53,52/8,92 230 216,2
Pigeon 85,12/14,18 300 343,9
Partridge 134,87/22,00 460
14
 Hawk 241,65/39,19 670

Topraklama:
Parafudurlar ve direkler koruma topraklaması yapılır. İşletme topraklaması ise yaklaşık 15 direkten sonra tekrar
yapılır.
Koruma topraklaması gövde topraklamasıdır. Direklerin, parafudurların, gerilim altında bulunmayan metal
kısımların topraklamasıdır. Amacı canlıları, özellikle insanları elektrik çarpmalarına karşı korumaktır.
İşletme topraklamasında ise daima nötr topraklanır. Yönetmelikte toprak geçiş direnci 2  olarak tavsiye
edilir.Üst sınır 5  ’dur.
İşletme topraklamasını birkaç yerde yapmamızın sebebi :

 Nötr iletkeninin kopmasına karşı tedbir olarak.(Nötr kopuksa ve fazın biri gövdeye temas ederse gövdeye
dokunan kişi çarpılır)

 Birbirine paralel bağlı olan topraklamalar toprağa geçiş direncini düşürür.

NOT: Bütün müşterek direklerde koruma topraklaması uygulanması mecburidir.

PROJE HESAPLAMALARI:

Şekil 18: Örnek proje

1) Direk Güçlerinin Hesabı:

a) Yayılı Yük Yöntemi:

3xA+R/P

15
 Şekil 19: Yayılı yük yöntemi
Hattın her birim boyundan belirli bir gücün çekildiği varsayılır. Hattın boyu belli olduğuna göre çarpılarak, iki
direk arası için toplam yük belirlenmiş olur. Aboneler direkler aracılığıyla hatta bağlandığı için hesaplanan hat
yükleri direklere irca edilerek (indirgenerek) direk güçleri bulunmuş olur. Buna göre bir direkten çekilen güç:

J .n.
Pa-b = (W)
2

bağıntısıyla bulunur.

Pa-b=Bağlı olduğu direğin (b) yardımıyla güç hesabı yapılacak olan direkten çekilen (a) güç (watt)
 = a-b direkleri arasındaki mesafe (metre)
n = İmar durumuna göre belirlenecek (kabul edilebilecek) ortalama kat sayısı.

İmar planında:
B-5 : Bitişik düzende 5 katlı
5
A 3 : Ayrık düzende 5 kata müsaade (Önden 2 m. , yandan 3 m. boşluk bırakmak kaydıyla)
2

 5 Katlı ayrık düzende ortalama 3 kat alınabilir.(aralardaki boş arsalardan dolayı)

 7 Katlı bitişik düzende yollardan dolayı ortalama 6 kat alınabilir.

J : Güç Yoğunluğu (W/m.kat) Bölgenin aile başına nüfus miktarı ve nüfus artış hızı bu faktörü belirler.

J köylerde 20, şehirlerde ise 40 veya 50 (büyük şehirlerde) alınır.Bizim projelerimizde 40 olarak alınabilir.

Örnek proje için n=3 ve J=40 olarak seçilmiştir.

1.1 TR1 I Nolu Kol İçin Direk Güçlerinin Hesabı:

Trafo direğinden çekilen güç:

40.3.40
PT-1= =2400 W
2

40.3.45
PT-25= =2700 W
2

40.3.45
PT-51= =2700 W
2

PT= PT-1 + PT-25 + PT-51 =7800 W

1 numaralı direkten çekilen güç:

40.3.40
P1-T= =2400 W
2

40.3.40
P1-2= =2400 W
2
16
P1= P1-T + P1-2=4800 W

2 numaralı direkten çekilen güç:

P2=P2-1 + P2-3 + P2-6 + P2-13 = 2400 + 2400 +2400 +2700 = 9900 W

Direk No Direk Direk

Gücü (W) Akımı (A)
TR1 2400 3,64
1 4800 7,29
2 9900 15,04
3 5400 8,2
4 5400 8,2
5 2400 3,64
6 4800 7,29
7 7200 10,94
8 2400 3,64
9 4800 7,29
10 6600 10,03
11 1800 2,73
12 2400 3,64
13 5100 7,75
14 4800 7,29
15 7500 11,39
16 5400 8,2
17 5400 8,2
18 2700 4,1
19 4200 6,38
20 4800 7,29
21 5400 8,2
22 4800 7,29
23 4800 7,29
24 2400 3,64

P
Ia 
3.380.1

Evlerde reaktif güç dikkate alınmaz. Bu nedenle cos  =1 olarak alınır ve güç ifadelerinden yararlanılarak
direk akımları hesaplanır.

2. Moment ve Kesit Hesabı:

2.1. TR1, I Nolu Kol İçin:

Kolun en uzun ve en yüklü tarafı seçilir:

17
 Şekil 20: TR1, I Nolu kol için moment ve kesit hesabı

Moment ifadesi:

M= 40(174,95 + 167,66 + 79,27 + 71,98 + 40,09 + 18,22 + 10,93 + 3,64)

+ 45(87,02 + 30(33,71) + 50(26,42)

= 22669,6 + 3915,9 + 1011,3 + 1321

= 28917,8 m.A

Kesit:

M
S= ile hesaplanır. Burada;
K .

K=İletkenlik (Kal=35 m/  .mm2)

 =Caiz max. cer gerilmesi (  AL =8 kg/mm2)

28917,8
S= =103,28 mm2 Bu değere en yakın standart üst kesit Oxlip iletkenidir. Buna göre hat tertibi 3 x
35.8
O + R/A olur.
2-15 numaralı direkler arasındaki kesiti belirlemek için:

M2=MT-40(174,95 + 167,66) = 15213,4 m.A

15213,4
S2= =54,33 mm2 Standart kesit : Aster, Hat tertibi 3 x A + R / P olur.
35.8

M15=2915,2 + 1011,3 + 1321 =5247,5 m.A

S15=18,74 mm2 Standart Rose iletkeni seçilir. Hat tertibi 5 x R olur.

Isıya Göre Kontrol:

I max 174,95
I1= = =218,69 A
cos 0,8

Oxlip iletkeninin akım taşıma kapasitesi 306 A olduğundan uygundur.

18
 87,02
I2= =108,77 A
0,8

Aster iletkeninin akım taşıma kapasitesi 225 A olduğundan uygundur.

3. Gerilim Düşümü Hesapları:

% e=
100
 .P + 100.2X  .Q X:Hattın reaktansı
K .S .U 2 .U

K.S.U2=10-7.Ktri

U2=10-7.Mtri

% e= 10-7.Ktri.  .P + 10-7.Mtri.  .Q

Yukarıdaki eşitliğin ikinci kısmı mesken beslemelerinde göz önünde bulundurulmaz.

Al ve Cu iletkenler için K ve M katsayıları sayfa 12’deki tabloda verilmiştir. Moment hesabında olduğu gibi en
uzun yol seçilir.Al kesiti Cu ‘dan 1,6 kat daha büyüktür ancak Al 0,5 kat daha hafiftir.

 Direk iniş-çıkışları yaklaşık 10 m. alınabilir. Moment hesabında iniş çıkışlar dikkate alınmaz.

 AG’li hava hatlarında gerilim düşümü sınırı %5-6 ’dır. OG ve YG’de bu oran %10, motorlarda %3, iç
tesisatta ise %1,5 ten küçük olmalıdır.

3.1 Abone Gerilim Düşümü Hesabı:

19
 Şekil 21: Abone Gerilim Düşümü Hesabı

AKTİF GÜÇ
Branşman 317,5
Noktasına 120
40 502,5
İrca Edilen
Yük
Hat Yükleri
980 940 437,5 120
(m)
Güç
Yoğunluğu 40 40 40 40
(J)
1,77
K veya 1,84 2,93 9,36
2,48/2
%ea=10-
7 0,069 0,55 0,64 1,07
.K.L.P
Toplam %ea=2,34 < 5 uygundur.

AG şebekesi gerilim düşümü hesaplarında Al iletkenler için K ve M katsayıları:

İletken Ktri Mtri. Kmono Mmono

Rose 9,36 2,34 55,8 13,96
Lily 7,42 2,28 44,3 13,62
Iris 5,88 2,24 35,1 13,38
Pansy 4,67 2,18 27,9 13,04
Poppy 3,70 2,14 22,1 12,80
Aster 2,93 2,07 17,5 12,46
Phlox 2,33 2,02 13,9 12,10
Oxlip 1,84 1,98 11,0 11,84

AG şebekesi gerilim düşümü hesaplarında Cu iletkenler için K ve M katsayıları:

İletken Ktri Mtri. Kmono Mmono

10 mm2 12,4 2,62 74,5 15,7
20
 16 mm2 7,75 2,40 46,5 14,4
25 mm2 4,96 2,26 29,8 13,6
35 mm2 3,54 2,16 21,2 13,0
50 mm2 2,48 2,06 14,9 12,4
70 mm2 1,77 1,08 10,6 11,9

3.2 Aydınlatma Gerilim Düşümü Hesabı:

Aydınlatma gerilim düşümü hesabı için kullanacağımız armatürlerin güçleri:

Sodyum buharlı : 90 W (Kavşak,köprü,tünel,otoyol Aydınlatmalarında-sarı renkli)

Civa buharlı : 125 W veya 250 W (Sokaklar ve yollar için-yeşilimsi beyaz)

Fluerosan : Yol aydınlatması için uzun armatürlerden (3x40 ) W  Sokaklar ve yollar için

Çimen aydınlatma armatürü: (3x40) W akkor flamanlı lambalar kullanılır. (mantar tipi)

Şekil 22: Aydınlatma Gerilim Düşümü Hesabı

21
Cu hat tertibi : 3 x 70 + 10 / 50 seçilmişti.

55,8  27,9
(R+P) için Kmono= =41,85
2

55,8  17,5
(R+A) için Kmono= =36,65
2

74,5  14,9
(10+50) mm2 için: Kmono= =44,7
2
Gerilim düşümü büyük olursa (R+ A) deki R büyütülür ve hat tertibinin dışına çıkılır. Refüjde aydınlatma
direkleri varsa faz-nötr yer altından götürülür.İletken kesiti 6 mm2 alınabilir.Hatta eğer fazla uzun değilse 4
mm2 de alınabilir.

4.Trafo Güçlerinin Hesabı:

4.1 TR1 İçin:

II = (174,95 + 3,64) = 178,59 A 174,95 Moment ve kesit hesabından geldi.

III = (105,22 + 4,10) = 109,63 A
IIII = (152,15 + 4,10) = 156,25 A
Itop= II+ III+ IIII = 444,47 A

PŞEBEKE.= 3 .U.IT.cos 
= 3 .380.444,47.0,8=234,033 kW
PAYD=(78+1)x125= 9,875 kW
Burada 78 direğin her birinde bir lamba ve trafo direğindeki lamba ile toplam 79 lamba olacaktır.
PKAY=%10.( PŞEBEKE.+ PAYD)=%10.(234,033+9,875)=23,404 kW

PT= PŞEBEKE.+ PAYD+ PKAY = 234,033+9,875+23,404=267,312 kW

PT 267,312
TR1’in görünür gücü: S1=  =334,14 kVA
cos 0,8

Nominal Trafo Güçleri:

25-40-63-80-100-125-160-200-250-315-400-500-630-800-1000-1250-1600 kVA

olduğu göz önünde bulundurulursa standart trafo gücü örnek hesaplama için 400 kVA olarak seçilebilir.

22
5.Direk Hesapları ve Seçimleri:
Direklerin görevleri bakımından sınıflandırılması:

1- Taşıyıcı Direkler:
a) Normal Taşıyıcı Direk (T)
b) Köşede Taşıyıcı Direk (KT)

2-Durdurucu Direkler:
a) Normal Durdurucu Direk (D)
b) Köşede Durdurucu Direk (KD)

3-Ayırım (Branşman) Direkleri: (A)

4-Nihayet (Son) Direkleri : (N)

Tepe kuvvetleri bakımından direk ekseni ikiye ayrılır:
a) Zayıf Eksen
b) Kuvvetli Eksen

Şekil 23: Zayıf ve Kuvvetli Eksen

23
 Şekil 24: Direk seçimi için örnek proje
Direk Hesapları:

1) Normal Taşıyıcı Direklerin Seçimi:

Rüzgar kuvvetine göre seçilirler. Genellikle yönetmelikteki 1. varsayım en büyük tepe kuvvetini verir. Bu
durumda rüzgar kuvveti direğin kendisine de etki edeceğinden bu kuvvet direk tepesine indirgenerek (W),
direğin rüzgarsız durumdaki tepe kuvvetinden (P) çıkartılır.Bu şekilde bulunan tepe kuvvetine rüzgarlı tepe
kuvveti denir.

1. varsayım: P-W  Tellere gelen rüzgar kuvveti

P: Rüzgarsız tepe kuvveti (kg.k)

W: Direğe etki eden rüzgar kuvveti (kg.k)

Boy / Tepe Kuvveti = 9,3 / 1,5 (P=1,5x100=150kg.k) ve W= 27 kg.k

P-W (Rüzgarlı Tepe Kuvveti) = 150-27=123 kg.k

24
 Rüzgar açıklığı (menzili):

a1  a2 40  50
aw =   45 m
2 2

olarak hesaplanır.

Şekil 25: Rüzgar açıklığı hesabı

2-T Direğinin Seçimi:

Tablo 3.1’e göre:

3xPansy : 3x0,44 = 1,32 kgk/m

1xRose: 1x0,31 = 0,31 kgk/m
1xIris : 1x0,392=0,392 kgk/m

Toplam:2,022 kgk/m
2-T direğine etki eden toplam rüzgar kuvveti: 45x2,022=91 kgk olur.

Tablo 3.7 ’den demir direk olarak 6,5U tipi (P-W=143 kgk) seçilir.
Tablo 3.10 ’dan ağaç direk olarak 0-10 tipi (P-W=146 kgk) seçilir.
Tablo 3.9 ’dan beton direk olarak 1,5/10 tipi ( P=150 kgk, W=29 kgk, P-W=121 kgk) seçilir.

Direk Tipi P P-W

0-10 178 146
6,5 U 200-80 143-40
1,5/10 150 150-29

Şekil 26: Eksenlere etki eden kuvvetler

NOT: Bir direği diğer direklere bağlayan hat uzunluklarından biri 40 m. veya daha fazlaysa direk normal boylu
seçilir. Uzunlukların hepsi 40 metreden az ise kısa boylu seçilir.
2) Köşede Taşıyıcı Direklerin Seçimi:

Yönetmelikteki 1. ve 6. varsayımlar genellikle en büyük kuvveti verir.Hangisi daha büyük tepe kuvveti verirse
direk o varsayıma göre seçilmiş olur.
1.varsayım: P  Max. çekme kuvvetleri bileşkesi
25
6.varsayım: P-W  +5 C deki çekme kuvvetleri bileşkesi ile bu bileşke yani yani açıortay yönünde iletkenlere
etki eden rüzgar kuvvetleri toplamı.

NOT: I. Bölgede buz yükü dikkate alınmaz. Tablo 3.1 bölgelere göre iletkenlerin birim boyuna etki eden rüzgar
kuvvetini verir.

3-KT Direğinin Seçimi:

3xPansy =3x138,5=415,5 kgk

3xPansy =3x188=564 kgk
1xRose = 1x100 =100 kgk
1xIris =1x125=125 kgk
1xRose = 1x147 =147 kgk
1xIris =1x189=189 kgk
Toplam: 900 kgk

1. varsayıma göre:

Şekil 27:Örnek hesaplama


Pbi=2.P.cos =2.640,5.cos 80=223 kgk
2

Pbi=2.P.cos =2.900.cos 80=313 kgk
2

6. varsayıma göre:

3xPansy =3x24,25=72,75 kgk

1xRose = 1x12=12 kgk
1xIris =1x19=19 kgk
Toplam:103,75 kgk


Pbi=2.P.cos =2.103,75.cos 80=36 kgk
2
Rüzgar kuvveti; 3xP+R/I için normal taşıyıcıda 2,022 kgk/m olarak hesaplanmıştı.
a  a2 40  50
aw = 1   45 m
2 2

Toplam 2,022x45=91 kgk bulunur.

6. varsayıma göre açıortay yönünde etkiyen toplam kuvvet Ptop=91+36=127 kgk bulunur.
1.varsayımın sonucu daha büyük tepe kuvveti gerektirdiğinden direk seçimi 1. varsayıma göre seçilmelidir.

Demir direk olarak 8I (P=300 kgk)

26
Beton direk olarak 2,5/10 (P=250 kgk)
Beton direk olarak 3,5/10 (P=350 kgk)
Ağaç direk olarak A-10 (P=261 kgk)

3) Normal Durdurucu Direklerin Seçimi:

Yönetmelikteki 1. varsayıma göre seçim yapılır.Bu varsayıma göre; iletkenlerin max. çekme kuvvetlerinin bir
yanda %100 olduğu,diğer yanda ise iletken sayısına göre aşağıdaki çizelgede gösterilen oranlarda zayıfladığı
kabul edilerek yani;
P  (Tek taraflı max. çekme kuvvetleri toplamı) x a
olacak şekilde direk seçilir.Burada “a” ya kopma veya zayıflama çarpanı denilir.

İletkenlerin
toplam sayısı 2 3 4 5 6 ve yukarısı
(toprak teli hariç)

a 1 0,75 0,60 0,50 0,40

4-D Direğinin Seçimi:

3xP+R/I için ma. Çekme kuvvetleri toplamı 640,5 900 kgk idi.a katsayısı çizelgeye göre 0,5 tir.
3x188+147+189
Bileşke kuvvet 900-450=450 kgk

Şekil 28: 4-D direğinin seçimi

Direğin hangi tarafındaki kuvvet az ise, o tarafını zayıflatıyoruz.

Ağaç : HÇ-10
Demir: 8U 10 I
Beton: 3,5/10 5/10 olarak seçilir.

4) Köşede Durdurucu Direklerin Seçimi:

Yönetmelikteki 1. ve 5. varsayımlar göz önüne alınır:

1.varsayım: P  iletkenlerin en büyük çekme kuvvetlerinin bir yanda %100 olduğu, diğer yanda ise a oranında
zayıfladığı varsayılarak bulunacak bileşke kuvvet.
5.varsayım: P  iletkenlerin ve toprak tellerinin en büyük çekme kuvvetleri bileşkesi.

5) Nihayet Direklerin Seçimi:

Yönetmelikteki 1. varsayım kullanılır.

1.varsayım: P  iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin max. çekme kuvvetleri toplamı.

1-N Direğinin seçimi:

Pbi=3x188+147+189=900 kgk

Demir : 12 I (900 kgk)

Beton : 9/10 (900 kgk)
27
10-N Direğinin seçimi:

Pbi=5 x147=735 kgk

Demir : 12 I (900 kgk)

Beton : 8/10 (800 kgk)
Ağaç :OÇ-10 (534 kgk)

7-KD Direğinin Seçimi:

1.varsayım:

Şekil 29: 7-KD Direğinin Seçimi

Pbi= (900 ) 2  (367 ,5) 2  2.(900 ).(367 ,5). cos 60 

Pbi=783,77 kgk

Pbi= (450 ) 2  (735 ) 2  2.(450 ).(735 ). cos 60 

Pbi=641 kgk

5. varsayım:

Pbi= (900 ) 2  (735 ) 2  2.(900 ).(735 ). cos 60 

Pbi=829,89 kgk

5. varsayıma göre direk seçimi yapılır:

Demir : 12I (900 kgk)
Beton : 9/10 (900 kgk)

6) Ayırım Direkleri:

1. varsayım: P  Ana hat ve kollardaki iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin max. çekme kuvvetlerinin bileşkesi.
2. varsayım: En büyük bileşke kuvveti verecek şekilde ana hat ve kollardan birinde,çizelgede verilen a
çarpanları oranında bir zayıflama göz önüne alınarak bulunacak bileşke kuvvet.
28
5-A direğinin seçimi :

1. varsayıma göre;

Şekil 30: 5-A direğinin 1. varsayıma göre seçimi

Pbi=5xR=5x147=735 kgk

2. varsayıma göre:

735 kgk

735 kgk 900 kgk 90

862 kgk
900 kgk

450 kgk

900 kgk

900 kgk

368 kgk

900 kgk 90

900 kgk

Şekil 30: 5-A direğinin 2. varsayıma göre seçimi

Zayıflamayı küçük olan taraftan alacağız. a=0,5 olarak alınırsa;

640,5 x 0,5=320,25 kgk
Pbi= (500 ) 2  (320 ,25) 2 =594 kgk
Direk 2. varsayıma göre seçilmelidir:

Demir : 10U (700 kgk)

Beton : 6/10 (600 kgk)
Ağaç :Aç-10 (783 kgk)
Burada A tipi demir veya çift ağaç direk kullanılırsa, bunların kuvvetli eksenlerinin hatta dik doğrultuda olması
uygun bir yerleştirme şeklidir. Çünkü bileşke kuvvet ile hatta dik doğrultu arasındaki açı 35 dereceden
küçüktür.(  =32,64  )

Eğer bir bileşke kuvvetin kuvvetli eksenden sapması 35 dereceden daha büyük olursa bu bileşke kuvveti
aşağıdaki çizelgede verilen “m” katsayısına bölerek, kuvvetli eksen yönünde gerekli olan direk tepe kuvveti
yeniden bulunmalıdır.

29
 0-35  40  50  60  70  90 

m 1 0,9 0,78 0,71 0,67 0,66

Direk branşman yönünde yerleştirilmelidir. Örneğin;

Pbi 5,94
  837 kgk
0,71 0,71

6-A Direğinin seçimi:

Şekil 31: 6-A Direğinin Seçimi

Pbi= (500 ) 2  (320 ,25) 2  2.(500 ).(320 ,25).cos130 

Pbi=747 kgk
NOT: Cosinüs teoreminde:

Şekil 32: Cosinüs teoremi

a 2  b 2  c 2  2.b.c. cos Aşeklindedir.

 =30,84 olduğundan demir direğin (12I) veya ağaç direğin (Aç-10) kuvvetli ekseni ana hat doğrultusunda


yerleştirilirse, herhangi bir problem söz konusu olmaz.

Demir : 12 I (900 kgk)

Beton : 8/10 (800 kgk)
Ağaç :Aç-10 (783 kgk)

30
Müşterek Direk Seçimi:

Şekil 33:Müşterek Direk

h1 h1
P= PAG  POG : AG irca katsayısı. (0,85 alınır)
h2 h2

P=0,85. PAG  POG

NOT: Bütün müşterek direk boyları 11 metre alınacaktır.

OG İletkeni Rüzgar Kuvveti Çekme Kuvvetleri (kgk)

kgk/m I. bölge II. Bölge III. Bölge

3 x swallow 1,13 440 445 416

1,13 440
1 x swallow = =0,376 kgk/m , I. Bölge için çekme kuvveti: =146 kgk
3 3

Müşterek Direk Seçiminde Dikkat edilecek Hususlar:

1- Swallow iletkeninde taşıyıcı köşe olarak kullanma sınırı 130 derecedir. Bundan daha küçük açılarda AG
iletkenleri taşıyıcı olarak geçse bile swallow iletkeninin durdurulması gerektiğinden direk müşterek durdurucu
köşe direği (MDK) niteliğini kazanacaktır.

MD : Müşterek Durdurucu
MN: Müşterek Nihayet
MA: Müşterek Ayırım
MT: Müşterek Taşıyıcı
MTK: Müşterek Taşıyıcı Köşe

31
 MN direği.AG gibi hesaplaması yapılır.

İkisi de durdurucu veya taşıyıcı ise toplanır. Biri durdurucu, diğeri taşıyıcı ise
durdurucuya göre hesap yapılır.

Açı 130 dereceden küçük olduğu için (OG’ de) köşede

durdurucu kullanılır.

2- MN Direkleri İçin:
a) OG iletkeni taşıyıcı, AG iletkeni nihayet durumunda ise MN direği AG iletkenine göre seçilir.
b) Diğer durumlarda ise varsayımlar bütün iletkenlere uygulanır.

Trafo Direkleri:

Tr. Direk Tipi Tepe Kuvveti Direk Ağırlığı Direğe Konulacak

Tr. Gücü
T15/T15k 1500 848/795 100 kVA dahil
784/725
T25/T25k 2500 938/885 160 kVA dahil
868/810
T35/T35k 3500 1027/975 250 kVA dahil
960/905
T50/T50k 5000 1154/1097 400 kVA dahil
1080/1025

Tabloda direğe konulacak trafo gücü önemli değildir. Önemli olan bizim hesaplayacağımız tepe kuvvetidir.
OG irca katsayısı 1,437’dir.
h2
P= PAG  POG
h1
P= PAG  1,437 .POG
Trafo direklerinde direğin tepe kuvveti, tepeden itibaren 1,5 metre aşağıdaki AG orta traversine tatbik
edilebilecek maksimum kuvvet demektir.

Beton trafo direkleri için gerekli özellikler:

a) Trafo direğinin boyu normal olarak 11,5 metredir.En küçük tip 8 / 11,5 ‘tir.

32
b) Trafo direği sembolün önüne TR yazılarak belirtilir. TR – 8/11,5 gibi
c) Trafo direğinin seçimi AG direklerinin seçiminde kullanılan cetvellere göre yapılır. Bulunan değere 300 kg
platform ağırlığı ilave edilir.
d) Trafo direkleri normal ve kısa tip olmak üzere iki çeşittir. Kısa direkler, normal direklerden 1,5 m.
kısadır.Dört tipi vardır.Bunlar; T15 ,T25 ,T35 ve T50 dir.
e) Trafo direğinin tepe değeri AG seviyesindeki değerdir.
f) Direk ağırlıklarına OG travers ağırlıkları dahil değildir.
g) 34,5 kV’luk hatlarda izolatör boyu 35 cm’dir.

Şekil 34: Trafo direği

Eski projelerde trafo direkleri 3 tip idi.
TR-20  2000 kgk
TR-26  2600 kgk
TR-23  2300 kgk (seksiyonerli)

Trafo Direği Vektör Diyagramı Çizimi:

a) AG havai hat cerleri buz yükü bölgesine göre aynen alınır.

b) OG enerji nakil hattı cerri ise;
h2
P= PAG  POG
h1
1) Mesnet izolatörlü halde (normal direk)

h2 11,5  0,35
  1,48 ile çarpılarak AG seviyesine indirgenir.
h1 8

2) Gergi izolatörlü halde (normal direk);

h2 11,5
  1,437 ile çarpılarak AG seviyesine indirgenir.
h1 8

3) Mesnet İzolatörlü Halde (Kısa Direk)

h2 10  0,35
  1,294 ile çarpılarak AG seviyesine indirgenir.
h1 8

33
4) Gergi izolatörlü halde (kısa direk)

h2 10
  1,25 ile çarpılarak AG seviyesine indirgenir.
h1 8

 Beton trafo direklerinin seçiminde hesaplanan tepe kuvvetine 300 kg. platform ağırlığı ilave edilir.

Şekil 35: Trafo direğine bağlı kollar

Şekil 36: Trafo direğine etki eden kuvvetler

P=∑ Rx +∑ Ry
R=Rx + Ry = 780 + 140=920 kgk
R < T15 =1500 kgk seçilir.
NOT: Trafo direği E.N. Hattı geliş istikametine bir yüzü dik olarak dikilecektir.

34
AG Traversleri: iki çeşittir:
1- t: Taşıyıcı Taşıyıcı bağ kullanılan direklerde
2- n: Nihayet Durdurucu bağ kullanılan direklerde

Şekil 37: Çeşitli AG traversleri

OG Traversi:
D-250: Durdurucu
T-250 : Taşıyıcı
N-250 : Nihayet

Şekil 38: OG traversleri

35
 Park ve Sokak Aydınlatmaları İçin Direk İsimleri:

PA-4,5 , PA-5 , PA-6 ….. Park Aydınlatması

AD-8/1
AD-8/2
AD-8/3
AD-9/1…5
AD-10/1…5
AD-11/1…5 şeklinde devam edenler aydınlatma direkleridir.

 AG izolatörleri : E-60, E-80, E-95

OG izolatörleri : VHD, VKS şeklinde belirtilir.

Giriş
Şebeke Yapısı (Dallı Şebeke- Ring (Halka) Şebeke- Gözlü Şebeke)
1- AG Projesi dosya kapsamı

2- OG Projesi dosya kapsamı

3- Proje çiziminde göz önüne alınması gereken hususlar.

3.1. Trafonun direk ya da bina tipi olma şartları

3.1.a. Trafo girişlerinde sigorta kullanımı hangi güçlere kadar…… kesici nedeni?.

3.2. Trafo çıkış kolları

3.3. Trafo bölgelerinin ayrılması

3.4.a. Direklerin yerleştirilmesi, direkler arası mesafe

3.4.b. Direkler üzerindeki iletken sayıları ve hat tertipleri

3.5. Trafoya geri dönüş şeklinde besleme

3.6. Yol aydınlatma özelikleri….

4- Müşterek direkli hatlar

4.a. Direk yapıları

4.b. OG iletkenleri

5- Trafo Gücünün belirlenmesi

6- Kesit hesabı
36
 7- Gerilim düşümü hesabı

8- Direk tipleri ve özellikleri

9- Direk hesapları ve seçimleri

10- Müşterek direklerin seçimleri

11- Trafo direklerinin seçimleri

12- Traversler

Kabin Tipi Trafo Merkezi hangi durumlarda projelendirilir?

- Trafo gücü 400 kVA’dan büyük ise,

- Trafo gücü 400 kVA veya daha küçük olsa bile imar ve çevre şartları nedeniyle direk tipi tr. merkezi sakıncalı ise,

- Tr. konulacak noktada emniyetli bir/birkaç branşman alınması ihtiyacı söz konusu ise,

- YG şebekede arızalı hat bölümünü ayırabilmek için emniyetli bir düğüm noktası teşkil etmek gerekiyor ise,

- Ring devre veya ana hat üzerinden hat emniyetini bozmadan enerji alabilmek üzere tarfo merkezi tesisi gerekiyor

ise,

Kabin tipi tr. merkezi, standart yapıda en az iki yönden beslenebilecek şekilde ayırıcılar (basit ve yük) ile

donatılmış olmalıdır.

Bina tipi tr. merkezleri sık sık kullanılmamalı, ringe haiz şebekelerde gerekli olan yerlere konulmalıdır.

Direk tipi tr. potaları; toplam güçleri 300 kVA’yı ve ya adetleri 4’ü aşmamak üzere radyal kollar şeklinde

gruplandırılmalıdır.

Trafolar ile ilgili öneriler:

- Normal olarak bir trafo, 300 m yarıçaplı bir alanı besleyecek şekilde…

- Şehir şebekelerinde trafolar arası yaklaşık 400 m mesafe olması, ekonomik ve kayıpların az olduğu bir çözüm

sağlar.

- Trafo gücü, hesaplanan gücün  2 katı olarak seçilmelidir.

- Trafo yeri; park ve yeşil alanlar olmalı, şahıslara ait özel arsa içine (tüm AG ve AG+OG direkleri dahil)

konmamalıdır. Okul ve cami bahçeleri, tarihi ve mimari değerlerin bozulmaması ve hayati tehlike nedeniyle trafo

yeri olarak seçilmemelidir.

37
38