Οργανικη Β' Λυκείου

Κονδύλης Παναγιώτης Λατζώνης Πολυνίκης
ΧΗΜΕΙΑ
Β΄ ΛΥ Κ Ε Ι Ο Υ
2017 - 2018
1. Γενικό μέρος Οργανικής Χημείας

2. Πετρέλαιο - Υδρογονάνθρακες
3. Αλκοόλες - Φαινόλες
4. Καρβοξυλικά Οξέα
5. Τράπεζα Θεμάτων
Παναγιώτης Κονδύλης Πολυνίκης Λατζώνης
ΧΗΜΕΙΑ
Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
Γενικής Παιδείας
i
Χημεία Β΄Λυκείου
Παναγιώτης Γ. Κονδύλης, Ph.D. Πολυνίκης Λατζώνης

6945-891908 6944-735073
pkondylis@hotmail.com polyneices@gmail.com
Αύγουστος 2017
http://chemistrytopics.xyz
ii
Αντί προλόγου
«Παίζοντας» σωστά με τη Χημεία . . .
Ίσως να σας αρέσει η μουσική ή ίσως ένα συναρπαστικό άθλημα, όπως το ποδόσφαιρο ή η ιστιοσανίδα. Δε μπορείτε, όμως, ποτέ να
μάθετε πιάνο πηγαίνοντας στο Μέγαρο μουσικής για ν’ ακούσετε ένα κονσέρτο, ούτε μπορείτε να μάθετε να παίζετε ποδόσφαιρο
βλέποντας τηλεόραση …
Με παρόμοιο τρόπο δεν μπορείτε να μάθετε Χημεία βλέποντας απλά κάποιον άλλον (π.χ. τον καθηγητή σας, στον πίνακα) να «κά-
νει» Χημεία. Ούτε διαβάζοντας αποσπασματικά ένα βιβλίο ή τις σημειώσεις σας. Όλα αυτά δεν είναι αρκετά, αν δεν μπορείτε να
«κάνετε» Χημεία μόνοι σας.
Αυτό, όμως, απαιτεί εξάσκηση σε συνεχή βάση και βέβαια ότι χρειάζεται να γίνεται σε συνεχή βάση απαιτεί αυτοπειθαρχία μέχρις
ότου να γίνει συνήθεια.
Μπορεί κανείς εύκολα να πελαγώσει αν δεν βρίσκει τις γενικές αρχές σε κάθε ένα κεφάλαιο. Μαθαίνοντας κανείς τα γενικά χαρα-
κτηριστικά και κανόνες σε κάθε θέμα, το πώς δηλαδή αυτό «δουλεύει» σε γενικές γραμμές, τον απελευθερώνει από την απομνη-
μόνευση καθεμίας ερώτησης θεωρίας, καθεμίας εφαρμογής ξεχωριστά. Δένει όλες τις ιδέες μαζί και δεν «χάνεται» στις επιμέρους
λεπτομέρειες.
Πολλοί μαθητές παλεύουν με τη Χημεία γιατί δε στέκονται στο πως συνδέονται τα διάφορα επιμέρους θέματα ενός κεφαλαίου το
ένα με το άλλο, με το πώς οι ιδέες συνδέονται και κάθε μία άσκηση, κάθε ένα πρόβλημα το βλέπουν σαν μοναδικό. Παρατηρείστε
για παράδειγμα πώς όλα τα άτομα έχουν ορισμένες βασικές αρχές στην ηλεκτρονιακή τους δόμηση ή πώς όλα τα οξέα και οι βάσεις
συμπεριφέρονται ανάλογα στα υδατικά τους διαλύματα.
Μετά τη θεωρία και τις ερωτήσεις μαθαίνουμε να λύνουμε ασκήσεις και προβλήματα. «Μα πώς θα μπορέσω να το κάνω αυτό;»
μπορεί να αναφωνήσει κάποιος, που ποτέ του δεν έχει καταλάβει τις ασκήσεις και τα προβλήματα της Χημείας. Η απάντηση είναι
απλή: Δουλεύοντας τα παραδείγματα των ερωτήσεων, των ασκήσεων και των προβλημάτων! Θα υπάρχουν στα πλαίσια αυτού του
βιβλίου αρκετά για να μην … πλήξετε.
Μπορείτε, λοιπόν, να ακολουθήσετε το εξής μονοπάτι εργασίας: Διαβάστε ένα τμήμα ύλης (θεωρία), διαβάστε προσεκτικά τα παρα-
δείγματα και στη συνέχεια πολεμήστε τις ασκήσεις και τα προβλήματα προς λύση (δεν είναι άλυτα, μπορούν να λυθούν από όλους
τους προσεκτικούς αναγνώστες), που έχουν σχέση με το αντικείμενο που διαβάσατε. Οι ασκήσεις και τα προβλήματα θα σας βοη-
θήσουν να καταλάβετε, αν φθάσατε με επιτυχία στον προορισμό σας, μετά από κάθε κεφάλαιο.
Και μην ξεχνάτε ότι στη μάχη αυτή της γνώσης το βιβλίο είναι ο οδηγός, αλλά ο καθηγητής σας είναι ο μεγάλος σας σύμμαχος. Ζη-
τείστε τη βοήθειά του, αν «κολλήσετε» σε ένα πρόβλημα ή μία άσκηση και δεν θυμάστε κάποια άλλη παρόμοια λυμένη. Γενικά, δεν
είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό να χάσει κανείς δυσανάλογα πολύ χρόνο σε μία άσκηση, αν δεν «βγαίνει». Εκτός, αν δεν το βλέπει
κανείς σαν υποχρέωση, αλλά «just for having fun»… Γιατί:
Η Χημεία μπορεί να γίνει διασκέδαση, ένα χόμπι. Αν το καταλάβετε έτσι, θα είναι το καλύτερο μάθημα από όλα.
Οι συγγραφείς
iii
Στον Γιώργο, στον Δημήτρη, στον Παναγιώτη…
… και στους μαθητές μας, που η περιέργεια και ο ενθουσιασμός τους μας δίνουν ιδέες
και οι ερωτήσεις τους συχνά μας διδάσκουν τη διδακτική της Χημείας …
v
Περιεχόμενα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

Ενότητα 1: Εισαγωγή στην οργανική χημεία
Ενότητα 2: Ονοματολογία οργανικών ενώσεων
Ενότητα 3: Ισομέρεια οργανικών ενώσεων
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ - ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΕΣ

Ενότητα 4: Καύσιμες ύλες - Καύση
Ενότητα 5: Αλκάνια - Αλκένια - Αλκίνια
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΑΛΚΟΟΛΕΣ - ΦΑΙΝΟΛΕΣ

Ενότητα 6: Αλκοόλες
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΚΑΡΒΟΞΥΛΙΚΑ ΟΞΕΑ

Ενότητα 7: Καρβοξυλικά οξέα
ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ B΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
iv
1
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ
1.1 Τι είναι η οργανική χημεία
Στα τέλη του 18ου αιώνα οι χημικοί της εποχής διαιρούσαν τις χημικές ενώσεις σε δύο
Ακόμη και όταν έγινε σαφές ότι κατηγορίες, τις ανόργανες και τις οργανικές, ανάλογα με την προέλευσή τους. Οι ανόρ-
οι οργανικές ουσίες δεν προέρχο- γανες προέρχονταν από ορυκτές πρώτες ύλες, ενώ οι οργανικές παράγονταν μόνο από
νται μόνο από ζωντανούς οργανι-
σμούς, αλλά μπορούν και να πα- φυτικούς ή ζωικούς οργανισμούς, που περιείχαν τη λεγόμενη ζωική δύναμη (vis vitalis)
ρασκευαστούν στο εργαστήριο, ο και οι οποίες πίστευαν ότι δεν μπορούσαν να παρασκευαστούν στο εργαστήριο από ανόρ-
διαχωρισμός της Χημείας σε α-
γανες ύλες.
νόργανη και οργανική διατηρή-
θηκε μέχρι σήμερα για συστημα-
τικούς λόγους. To 1828 όμως, ο γερμανός χημικός Wöhler παρασκεύασε στο εργαστήριο μια «οργανική»
ένωση, την ουρία, με θέρμανση του κυανικού αμμωνίου (NH4OCN), μία ανόργανη έ-
νωση, που δεν υπήρχε σε ζωντανούς οργανισμούς:
Οι όροι οργανική και ανόργανη
θ
χημεία χρησιμοποιήθηκαν αρ- NH4OCN  H2N C NH2 ουρία
χικά από τον Ελβετό Jöns Berze-
lius (1779-1848) το 1807. Ο Ber- O
zelius χαρακτήρισε οργανικές ε- Έτσι, σταδιακά, η θεωρία της ζωικής δύναμης εξαφανίστηκε.
νώσεις αυτές που προέρχονται
από ζωικές ή φυτικές ύλες και οι
οποίες περιέχουν ως κοινό στοι- Πάντως, όλες οι ουσίες που προέρχονται από «οργανικές» πηγές έχουν ένα κοινό χαρα-
χείο τον άνθρακα, όπως η ζά-
χαρη, το ξύλο, το λίπος κτλ. Α-
κτηριστικό: Όλες περιέχουν το στοιχείο άνθρακα (C).
ντίθετα ουσίες όπως το νερό, το
κοινό αλάτι κτλ. χαρακτηρίζο- Οργανική χημεία είναι, λοιπόν, ο κλάδος της χημείας, που εξετάζει τις ενώσεις του άν-
νται ως ανόργανες. θρακα, ενώ οργανικές ενώσεις θεωρούνται αυτές που περιέχουν άνθρακα, εκτός από τις
ενώσεις CO, CO2, H2CO3, τα ανθρακικά άλατα και κάποιες άλλες ενώσεις, που κατά πα-
Η εξέλιξη της οργανικής χημείας ράδοση εξετάζει η ανόργανη χημεία.
ήταν εκρηκτική (από τις ελάχι-
στες γνωστές οργανικές ενώσεις Από τις οργανικές ενώσεις που είναι σήμερα γνωστές, οι περισσότερες έχουν παρασκευ-
στα μέσα του 18ου αιώνα φθά-
σαμε σήμερα στα 15 εκατομμύ- αστεί συνθετικά σε διάφορα εργαστήρια σε όλο τον κόσμο, ενώ οι υπόλοιπες έχουν απο-
ρια) και η σπουδαιότητά της γι- μονωθεί από διάφορους φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς. Πολλές από τις οργανικές
νόταν φανερή όλο και περισσό- ενώσεις:
τερο με την ανακάλυψη καινούρ-
γιων οργανικών ενώσεων. • Εμφανίζονται στην έμβια ύλη, όπως οι υδατάνθρακες, οι πρωτεΐνες, τα λίπη, οι βιτα-
μίνες, τα νουκλεϊνικά οξέα (DNA) κτλ.
• Υπάρχουν στα τρόφιμα ή χρησιμοποιούνται σαν πρόσθετα (π.χ. τα συντηρητικά).
• Χρησιμοποιούνται ως φάρμακα (π.χ. η ασπιρίνη), ως καλλυντικά, ως αρώματα ή ως
χρώματα.
1
ΧΗΜΕΙΑ Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ
• Χρησιμοποιούνται ως καύσιμα, ως υφάνσιμες ύλες (φυσικές και συνθετικές), ως α-

πορρυπαντικά.
• Αλλά και «δημιουργούν» προβλήματα, καθώς μπορεί να είναι ναρκωτικές ουσίες
(π.χ. μορφίνη κτλ.), να χρησιμοποιηθούν σε χημικό πόλεμο (π.χ. υπερίτης) ή είναι
τοξικά απόβλητα χημικών βιομηχανιών (π.χ. διοξίνη). μορφίνη
1.2 Γιατί ο άνθρακας σχηματίζει τόσες πολλές ενώσεις
Οι ενώσεις του άνθρακα είναι πολύ περισσότερες (αρκετά εκατομμύρια) σε σχέση με

τις ανόργανες ενώσεις (δηλαδή αυτές που δεν περιέχουν C) και τα οργανικά μόρια μπο-
ρεί να είναι πολύ μεγάλα και με πολύπλοκη δομή. Οι λόγοι για τους οποίους ο C σχη-
ματίζει τόσες πολλές ενώσεις είναι οι εξής:
α) Ο άνθρακας είναι το πρώτο στοιχείο της 14ης (IVΑ) ομάδας του περιοδικού πίνακα,
με ατομικό αριθμό Ζ = 6 και ηλεκτρονική δομή: Κ(2), L(4). Διαθέτει, επομένως, 4 μο-
νήρη ηλεκτρόνια, που μπορούν να σχηματίσουν 4 ομοιοπολικούς δεσμούς με άλλα ά-
τομα. Είναι δηλαδή τετρασθενές στοιχείο. Αντίθετα, το άζωτο (Ν) είναι τρισθενές στοι-
χείο, το οξυγόνο (Ο) είναι δισθενές στοιχείο, το υδρογόνο (Η) μονοσθενές στοιχείο, τα
αλογόνα (F, Cl, Br, I) είναι επίσης μονοσθενή στοιχεία κτλ.
β) Λόγω της μικρής ατομικής του ακτίνας, ο άνθρακας σχηματίζει πολύ σταθερούς δε-
σμούς C – C και C – Υ (όπου Υ τα περισσότερα στοιχεία του περιοδικού πίνακα, κυρίως
το Η, το Ο, το Ν κτλ). Έτσι, ο C μπορεί και σχηματίζει ανθρακικές αλυσίδες, που
μπορεί να είναι μικρές ή μεγάλες, ευθείες ή διακλαδισμένες, καθώς και να αποτελούνται
μόνο από άτομα C ή να περιέχουν και άλλα στοιχεία:
ευθεία ανθρακική
η ανθρακική αλυσίδα διακόπτεται
αλυσίδα ανθρακική αλυσίδα με από ένα δισθενές ετεροάτομο (Ο)
διακλάδωση
γ) Οι οργανικές ενώσεις μπορούν επίσης να διαθέτουν δακτυλίους (τριμελείς, τετραμε-

λείς, πενταμελείς κτλ.), δηλαδή κλειστή αλυσίδα ατόμων C ή και άλλων ατόμων που
λέγονται ετεροάτομα:
4μελής δακτύλιος χωρίς ετεροάτομο 4μελής δακτύλιος με ετεροάτομο (Ο)
δ) Όλες οι παραπάνω οργανικές αλυσίδες λέγονται κορεσμένες, γιατί τα άτομα άνθρακα

C συνδέονται μεταξύ τους μόνο με απλούς δεσμούς. Τα άτομα C έχουν επίσης την ικα-
νότητα να συνδέονται μεταξύ τους και με απλούς ή και με τριπλούς δεσμούς και μάλιστα
μία οργανική ένωση μπορεί να διαθέτει και περισσότερους από ένα διπλούς ή τριπλούς
δεσμούς. Αν η οργανική ένωση διαθέτει έστω και ένα διπλό ή τριπλό δεσμό μεταξύ
ατόμων C τότε χαρακτηρίζεται ως ακόρεστη:
2
Σε κάθε περίπτωση όλα τα άτομα C σχηματίζουν πάντα 4 δεσμούς. Πρέπει να σημειωθεί

ότι αν η ένωση διαθέτει διπλό ή τριπλό δεσμό ατόμου C με άλλου στοιχείο (π.χ. C=O) δεν
χαρακτηρίζεται ακόρεστη, εκτός βέβαια αν διαθέτει παράλληλα και διπλό δεσμό C=C).
1.3 Ταξινόμηση των οργανικών ενώσεων
Ανάλογα με τη διάταξη της ανθρακικής τους αλυσίδας, οι οργανικές ενώσεις ταξινομού-

νται σε άκυκλες ή αλειφατικές (που διαθέτουν ευθύγραμμη ή διακλαδισμένη ανθρακική
αλυσίδα) και σε κυκλικές που διαθέτουν κλειστή αλυσίδα ατόμων άνθρακα. Αν η αλυσίδα
αποτελείται μόνο από άτομα άνθρακα η ένωση χαρακτηρίζεται ως ισοκυκλική ενώ αν
στην αλυσίδα συμμετέχουν και άλλα άτομα (ετεροάτομα, όπως Ο, Ν κτλ.) η ένωση χα-
ρακτηρίζεται ως ετεροκυκλική. Επίσης, οι ισοκυκλικές ενώσεις μπορεί να είναι αρωμα-
τικές (εναλλασσόμενοι διπλοί και απλοί δεσμοί) ή αλεικυκλικές (κυκλικές ενώσεις, που
δεν είναι αρωματικές). Οι αρωματικές ενώσεις είναι κυρίως ισοκυκλικές ενώσεις, αλλά
μπορεί να είναι και ετεροκυκλικές (βλ. λυμένο παράδειγμα 1).
ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ
ΑΚΥΚΛΕΣ ή ΑΛΕΙΦΑΤΙΚΕΣ ΚΥΚΛΙΚΕΣ

Περιέχουν στο μόριο τους Περιέχουν στο μόριο τους κλειστή
ανοικτή ανθρακική αλυσίδα ανθρακική αλυσίδα (δακτύλιο)
ΙΣΟΚΥΚΛΙΚΕΣ ΕΤΕΡΟΚΥΚΛΙΚΕΣ
Ο δακτύλιος αποτελείται μόνο Ο δακτύλιος περιέχει και άλλα
από άτομα C στοιχεία (ετεροάτομα)
Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ι-
διότητες των οργανικών ενώ-
σεων δεν μπορούν να εξηγηθούν
με βάση τον συντακτικό τύπο,
ΑΛΕΙΚΥΚΛΙΚΕΣ ΑΡΩΜΑΤΙΚΕΣ
αλλά απαιτείται η χρήση του Κυκλικές ενώσεις που δεν είναι Περιέχουν εναλλάξ απλούς και
στερεοχημικού τύπου, που δεί- αρωματικές διπλούς δεσμούς
χνει ότι και ο συντακτικός τύπος
αλλά επίσης και τη διάταξη του
μορίου στο χώρο, όπως στο 1.4 Μοριακοί και συντακτικοί τύποι
σχήμα, που αντιστοιχεί στο στε-
ρεοχημικό τύπο του μεθανίου
(CΗ4). Ο πιο κοινός χημικός τύπος, ο μοριακός τύπος (ΜΤ), δίνει μόνο το είδος και τον αριθμό
των ατόμων που απαρτίζουν το μόριο της χημικής ένωσης. Στην ανόργανη χημεία ο ΜΤ
είναι συνήθως αρκετός. Στην οργανική χημεία όμως, με τις τόσες διαφορετικές διατάξεις
των ατόμων C, απαιτείται ο συντακτικός τύπος (ΣΤ), που δείχνει επιπλέον και την διευ-
θέτηση ατόμων και δεσμών στο μόριο. Έτσι, πολύ συχνά στην οργανική χημεία, σε ένα
δοσμένο ΜΤ αντιστοιχούν περισσότερες (συχνά πάρα πολλές) οργανικές ενώσεις με δια-
φορετικές ιδιότητες. Π.χ. στο μοριακό τύπο C2H6O αντιστοιχούν 2 οργανικές ενώσεις:
3
• Η αιθανόλη, (το κοινό οινόπνευμα), που είναι υγρό, διαλυτό στο νερό:
• Ο διμεθυλαιθέρας, που είναι αέριο, ελάχιστα διαλυτό στο νερό:
Συχνά, οι συντακτικοί τύποι σχεδιάζονται σε συμπτυγμένη μορφή, που δείχνουν μόνο

ειδικούς δεσμούς και στην οποία τα άτομα Η που συνδέονται με ένα άτομο C εμφανίζο-
νται ομαδοποιημένα, χωρίς τους απλούς δεσμούς C − H ή C − C. εμφανίζονται όμως οι
διπλοί ή οι τριπλοί δεσμοί C=C, κανονικά. Π.χ.:
Εφαρμογή 1
Μία οργανική ένωση αποτελείται μόνο από C και Η και έχει τον εξής ανθρακικό σκελετό:
α. Να συμπληρώσετε το συντακτικό τύπο της ένωσης με τα άτομα Η που λείπουν. Να γρά-

ψετε επίσης τον συμπτυγμένο συντακτικό της τύπο και το μοριακό της τύπο και να υπολο-
γίσετε τη σχετική μοριακή της μάζα. Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1.
β. Να ταξινομήσετε την ένωση ως άκυκλη ή κυκλική και ως κορεσμένη ή ακόρεστη.
α.
Μετρώντας τα άτομα C και τα Η προκύπτει ότι η ένωση έχει μοριακό τύπο: C5H10. Η
σχετική μοριακή μάζα της ένωσης είναι Μr = 5·12 + 1·10 = 70.
β. H παραπάνω ένωση δεν φέρει κλειστή αλυσίδα και επομένως είναι άκυκλη. Επίσης,
καθώς διαθέτει διπλό δεσμό C=C είναι ακόρεστη.
1.5 Ομόλογες σειρές
Παρά το μεγάλο πλήθος των οργανικών ενώσεων, που φαινομενικά κάνει την μελέτη
τους σχεδόν αδύνατη, οι ιδιότητες τους τις περισσότερες φορές επηρεάζονται σημαντικά
από την ύπαρξη ενός μόνο τμήματός τους, της χαρακτηριστικής ομάδας (ΧΟ).
Χαρακτηριστική ομάδα (ΧΟ) είναι άτομο ή συγκρότημα ατόμων μέσα σε μια οργα-
νική ένωση στο οποίο οφείλονται οι κοινές ιδιότητες των μελών μιας ομόλογης σειράς.
Για παράδειγμα το –ΟΗ που χαρακτηρίζει τις αλκοόλες.
4
Ανάλογα με τη ΧΟ που περιέχουν στο μόριό τους οι οργανικές ενώσεις ταξινομούνται σε

ομόλογες σειρές. Με τον όρο ομόλογη σειρά εννοούμε ένα σύνολο (μια ακολουθία) ορ-
γανικών ενώσεων, που παρουσιάζουν μερικά κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα:
• Έχουν ανάλογη σύνταξη και διαθέτουν την ίδια χαρακτηριστική ομάδα.
• Όλες οι οργανικές ενώσεις που ανήκουν στην ίδια ομόλογη σειρά ανταποκρίνονται
στον ίδιο Γενικό Μοριακό Τύπο (ΓΜΤ), που ορίζει το είδος των ατόμων που εμφανί-
ζονται στα μέλη της σειράς και με δείκτες των ατόμων θετικές ακέραιες μεταβλητές
σε κάθε τιμή των οποίων αντιστοιχεί το αντίστοιχο μέλος της σειράς.
• Κάθε μέλος διαφέρει από το προηγούμενο και το επόμενο κατά τη δισθενή ρίζα μεθυ-
λένιο (–CH2–), επομένως οι σχετικές μοριακές τους μάζες θα διαφέρουν κατά 14.
1.6 Ομόλογες σειρές άκυκλων υδρογονανθράκων
Υδρογονάνθρακες είναι οι οργανικές ενώσεις που αποτελούνται μόνο από άνθρακα και
υδρογόνο. Οι σπουδαιότερες ομόλογες σειρές των υδρογονανθράκων είναι οι εξής:
α) Αλκάνια. Τα αλκάνια είναι κορεσμένοι υδρογονάνθρακες δηλαδή τα άτομα C συνδέ-

ονται μεταξύ τους μόνο με απλούς δεσμούς C − C. Ο γενικός μοριακός τύπος των
αλκανίων είναι: CvH2v+2 (v  1). Έτσι, για ν = 1 προκύπτει ο τύπος CH4, για ν = 2 ο
τύπος C2H6 κτλ. Τα πρώτα μέλη των αλκανίων είναι τα εξής:
v ΣΤ Ονομασία*
v=1 CH4 μεθάνιο
v=2 CH3CH3 αιθάνιο
v=3 CH3CH2CH3 προπάνιο
* Με την ονομασία θα ασχοληθούμε στην επόμενη ενότητα (2).
β) Αλκένια. Πρόκειται για υδρογονάνθρακες που στο μόριό τους εμφανίζεται ένας δι-
πλός δεσμός μεταξύ 2 ατόμων άνθρακα (C=C). Γενικός μοριακός τύπος (ΓΜΤ): CvH2v
(v  2). Πρώτα μέλη (για ν = 1 δεν υπάρχει προφανώς αλκένιο):
• v = 2, CH2=CH2
• v = 3, CH3CH=CH2
γ) Aλκίνια. Πρόκειται για υδρογονάνθρακες που στο μόριό τους εμφανίζεται ένας τρι-
Λόγω της παρόμοιας σύνταξης πλός δεσμός μεταξύ δύο ατόμων άνθρακα. Γενικός μοριακός τύπος (ΓΜΤ): CvH2v-2 (v
και της ίδιας χαρακτηριστικής ο-
μάδας, οι χημικές ιδιότητες των  2). Πρώτα μέλη (για ν = 1 δεν υπάρχει προφανώς αλκίνιο):
μελών μιας ομόλογης σειράς εί- • v = 2, CHCH
ναι ανάλογες. Επίσης, λόγω της
σταθερής διαφοράς μοριακού • v = 3, CH3CCH
βάρους από το ένα μέλος στο ε-
πόμενο, οι φυσικές ιδιότητες δ) Αλκαδιένια. Πρόκειται για υδρογονάνθρακες που στο μόριό τους εμφανίζονται δύο
(π.χ. σημείο βρασμού, σημείο
πήξης, πυκνότητα κτλ.) μεταβάλ-
διπλοί δεσμοί μεταξύ δύο ζευγών ατόμων άνθρακα. Γενικός μοριακός τύπος (ΓΜΤ):
λονται βαθμιαία, κυρίως μεταξύ CvH2v-2 (v  3). Πρώτα μέλη: CH2=C=CH2 (v = 3), CH2=CH−CH=CH2 ή
των κατώτερων μελών. CH2=C=CHCH3 (v = 4).
5
Εφαρμογή 2
Αλκένιο έχει Mr = 42. Ποιος ο μοριακός και ποιος ο συντακτικός τύπος του αλκενίου
αυτού; Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1.
Ο γενικός μοριακός τύπος των αλκενίων είναι ο εξής: CvH2v (v  2). Επομένως: Mr =
12v + 2v = 42, 14v = 42, v = 3. Άρα ο μοριακός τύπος του αλκενίου είναι: C3Η6. Ο
συντακτικός του τύπος είναι: CH3CH=CH2.
1.7 Ρίζες αλκύλια
Πρόκειται για τμήματα οργανικών ενώσεων που προκύπτουν από τα αλκάνια με αφαί-
ρεση ενός ατόμου Η. Προκύπτουν έτσι μονοσθενείς ομάδες του τύπου CvH2v+1– (v  1):
−Η C H – (v  1)
CvH2v+2  v 2v+1
η οποίες συμβολίζονται, γενικά με το R. Τα απλούστερα αλκύλια μαζί με τις ονομασίες

τους εμφανίζονται στον πίνακα που ακολουθεί:
ΑΛΚΑΝΙA ΑΛΚΥΛΙA ΟΝΟΜΑΣΙΑ

CH4 CH3  μεθύλιο
CH3CH3 CH3CH2  αιθύλιο
CH3CH2CH2  προπύλιο
CH3CH2CH3
CH3CHCH3 ή CH3CH − ισοπροπύλιο
CH3
1.8 Ομόλογες σειρές που περιέχουν οξυγόνο
Κορεσμένες μονοσθενείς αλκοόλες: Περιέχουν ένα −ΟΗ ως χαρακτηριστική ομάδα,

ενώ διαθέτουν μόνο απλούς δεσμούς μεταξύ ατόμων άνθρακα. Προκύπτουν θεωρητικά
από τους κορεσμένους υδρογονάνθρακες (αλκάνια) με αντικατάσταση ενός ατόμου H
από ένα –ΟΗ. Γενικός μοριακός τύπος: CvH2v+1ΟΗ ή CvH2v+2Ο (v  1). Πρώτα μέλη:
CH3ΟΗ (ν = 1), CH3CH2ΟΗ (ν = 2).
Εφαρμογή 3
Να γράψετε το μοριακό τύπο μιας κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης με 4 άτομα C στο

μόριό της.
Ο γενικός μοριακός τύπος που αντιστοιχεί στη σειρά των κορεσμένων μονοσθενών αλ-
κοολών είναι: CvH2v+2O (v ≥ 1). Για v = 4 ο τύπος αυτός δίνει τον μοριακό τύπο: C4H10O.
6
Κορεσμένοι μονοαιθέρες. Είναι οι οργανικές ενώσεις που περιέχουν την αιθερομάδα ως

χαρακτηριστική ομάδα:
Προκύπτουν θεωρητικά από τις κορεσμένες μονοσθενείς αλκοόλες με αντικατάσταση του

ατόμου Η του –ΟΗ με ένα άλλο αλκύλιο, ίδιο ή διαφορετικό με το προηγούμενο:
−H
RΟΗ  ROR΄
+ R΄
Γενικός μοριακός τύπος: CvH2v+2O (v  2). Πρώτα μέλη: CH3OCH3 (ν = 2, R, R΄ =
CH3‒), CH3OCH2CH3 (ν = 3, R = CH3‒, R΄ = CH3CH2‒).
Καρβονυλικές ενώσεις: Είναι οι οργανικές ενώσεις, που διαθέτουν τη δισθενή χαρακτη-

ριστική ομάδα καρβονύλιο,
Οι καρβονυλικές ενώσεις διαιρούνται στις αλδεΰδες και τις κετόνες. Στην περίπτωση που
η μία τουλάχιστον ελεύθερη μονάδα σθένους του καρβονυλίου συνδέεται με άτομο Η (και
η άλλη με ένα αλκύλιο R ή και άλλο άτομο Η), προκύπτουν οι κορεσμένες μονοσθενείς
αλδεΰδες, που διαθέτουν την αλδεϋδομάδα (–CH=O) ως χαρακτηριστική ομάδα.
R
C O ή CvH2v+1CH=O
H
Γενικός μοριακός τύπος: CVH2VO (v  1). Πρώτα μέλη αλδεϋδών: ΗCH=O (ν = 1),
CH3CH=O (ν = 2), CH3CH2CH=O (ν = 3).
Στην περίπτωση που και οι δύο ελεύθερες μονάδες σθένους του καρβονυλίου συνδέονται
με αλκύλια, ίδια ή διαφορετικά, προκύπτουν οι κορεσμένες μονοσθενείς κετόνες:
R
C O ή R C R΄
R΄ Ο
Οι κετόνες διαθέτουν την κετονομάδα: C C C ως χαρακτηριστική ομάδα.
O
Γενικός μοριακός τύπος: CvH2vO (v  3). Πρώτα μέλη κετονών:
CH3 C CH3 (R, R΄ = CH3−), CH3 C CH2CΗ3 (R = CH3−, R΄= CH3CH2−)

Ο Ο
Εφαρμογή 4
Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους δύο κετονών με 5 άτομα C στο μόριό τους.
CH3 C CH2CΗ2CΗ3 CH3CH2 C CH2CΗ3
Ο Ο
7
Κορεσμένα μονοκαρβοξυλικά οξέα. Περιέχουν ένα καρβοξύλιο,

OΗ
C ή CΟΟΗ
O
ως χαρακτηριστική ομάδα, ενώ διαθέτουν μόνο απλούς δεσμούς μεταξύ ατόμων άν-
θρακα:
OΗ
CvH2v+1 C ή CvH2v+1COOH
O
Γενικός μοριακός τύπος: CvH2vO2 (v  1). Πρώτα μέλη: HCOOH (v = 1), CH3COOH
(v = 2), CH3CH2COOH (v = 3).
Εκτός από τις παραπάνω ομόλογες σειρές αλειφατικών ενώσεων, σημαντικές είναι και
άλλες, όπως:
Εστέρες κορεσμένων μονοκαρβοξυλικών οξέων με κορεσμένες μονοσθενείς αλκοόλες.

Λέγονται έτσι οι οργανικές ενώσεις που διαθέτουν την εστερομάδα:
O
C
O
Προκύπτουν θεωρητικά από τα καρβοξυλικά οξέα, με αντικατάσταση του Η της −COOH
με ένα αλκύλιο R΄, ίδιο ή διαφορετικό από το προηγούμενο:
O R΄
R C ή RCOOR΄
O
Γενικός μοριακός τύπος: CvH2vO2 (v  2).
Πρώτα μέλη: HCOOCH3 (v = 2), HCOOCH2CH3 (v = 3), CH3COOCH3 (v = 3).
Αλκυλαλογονίδια. Ενώσεις, που προκύπτουν θεωρητικά από τα αλκάνια, με αντικατά-

σταση ενός ατόμου Η από ένα άτομο αλογόνου Χ (Χ = F, Cl, Br, I): CVH2V+1X ή RX.
Πρώτα μέλη: CH3Cl (X = Cl, v = 1), CH3CH2Br (X = Br, v = 2).
Aμίνες. Καλούνται έτσι οι οργανικές ενώσεις, που προκύπτουν θεωρητικά από την αμ-
μωνία (ΝΗ3) με αντικατάσταση ατόμων Η της από αλκύλια, π.χ. RNH2.
Nιτρίλια (χαρακτηριστική ομάδα ‒CN, γενικός τύπος: CvH2v+1CN ή RCN).
Εφαρμογή 4
Οργανική ένωση έχει το συντακτικό τύπο που ακολουθεί:
Σε ποια ομόλογη σειρά οργανικών ενώσεων ανήκει η ένωση αυτή;
Η ένωση διαθέτει την εστερομάδα (δες παραπάνω) και επομένως ανήκει στους εστέρες.
8
1.9 Πίνακας κυριότερων ομόλογων σειρών
Συνοπτικά οι σπουδαιότερες ομόλογες σειρές των άκυκλων οργανικών ενώσεων εμφανί-

ζονται στον πίνακα που ακολουθεί:
Ομόλογη σειρά Γενικός τύπος Πρώτα μέλη

ΑΛΚΑΝΙΑ RH CH4 (μεθάνιο)
(κορεσμένοι υδρογονάνθρακες) CνH2ν+2 (ν  1) CH3CH3 (αιθάνιο)
ΑΛΚΕΝΙΑ CH2=CH2 (αιθένιο ή αιθυλένιο)

(ακόρεστοι υδρογονάνθρακες με 1 CνH2ν (ν  2) CH3CH=CH2 (προπένιο)
διπλό δεσμό C=C)
ΑΛΚΙΝΙΑ CHCH (αιθίνιο ή ακετυλένιο)
(ακόρεστοι υδρογονάνθρακες με 1 CνH2ν−2 (ν  2)
CH3CCH (προπίνιο)
τριπλό δεσμό CC)
ΑΛΚΑΔΙΕΝΙΑ CH2=C=CH2 (προπαδιένιο)
(ακόρεστοι υδρογονάνθρακες με 2 CνH2ν−2 (ν  3) CH2=CH‒CΗ=CH2
διπλούς δεσμούς C=C) (1,3-βουταδιένιο)
ΑΛΚΟΟΛΕΣ ROH CH3OH (μεθανόλη)
(κορεσμένες μονοσθενείς) CνH2ν+2O (ν  1) CH3CH2OH (αιθανόλη ή οινόπνευμα)
ΑΙΘΕΡΕΣ R−O−R CH3OCH3 (διμεθυλαιθέρας)

(κορεσμένοι μονοαιθέρες) CνH2ν+2O (ν  2) CH3CH2OCH3 (αιθυλομεθυλαιθέρας)
RΧ, X = F, Cl, Br, I CH3Br (βρωμομεθάνιο)

ΑΛΚΥΛΑΛΟΓΟΝΙΔΙΑ
CνH2ν+1Χ (ν  1) CH3CH2Cl (χλωροαιθάνιο)
ΑΛΔΕΫΔΕΣ RCHO HCHO (μεθανάλη ή φορμαλδεΰδη)

(κορεσμένες μονοσθενείς) CνH2νO (ν  1) CH3CHO (αιθανάλη ή ακεταλδεΰδη)
ΚΕΤΟΝΕΣ CH3COCH3 (προπανόνη ή ακετόνη)

(κορεσμένες μονοσθενείς) CH3CH2COCH3 (2-βουτανόνη)
CνH2νO (ν  3)
ΚΑΡΒΟΞΥΛΙΚΑ ΟΞΕΑ RCOOH HCOOH (μεθανικό ή μυρμηκικό οξύ)
(κορεσμένα μονοκαρβοξυλικά) CνH2νO2 (ν  1) CH3COOH (αιθανικό ή οξικό οξύ)
ΕΣΤΕΡΕΣ HCOOCH3
(κορεσμένων μονοκαρβοξυλικών ο- RCΟOR (μεθανικός μεθυλεστέρας)
ξέων με κορεσμένες μονοσθενείς CνH2νO2 (ν  2) CH3COOCH3
αλκοόλες) (αιθανικός μεθυλεστέρας)
ΝΙΤΡΙΛΙΑ RCΝ HCN (υδροκυάνιο ή μεθανονιτρίλιο)
(κορεσμένα μονοσθενή) CνH2ν+1CN (ν  0) CH3CN (αιθανονιτρίλιο)
ΑMINEΣ RΝΗ2 CH3NH2 (μεθυλαμίνη)

(κορεσμένες πρωτοταγείς μονοαμί- CνH2ν+3Ν (ν  1) CH3CH2NH2 (αιθυλαμίνη)
νες)
9
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΩΝ
1. Δίνονται οι παρακάτω οργανικές ενώσεις:

i. CH3CH=CHCΗCΗ3 ii. CH3CCCHCHCH3 iii. CH3CH2CH2CH2Cl
CH3
iv. CH3CH2CHCH2CH2OH v. CH2 CH OH
CH3 CH2 CH2
vi. CH3CHCH2CH=O vii. CH3CHCH2CH2CHCH3

CH3 CH3 CH3
viii. CH3 C CH2CHCH3
O CH3 COOH
ix. CH3CH=CHCOOH x.
α. Ποια ή ποιες από τις ενώσεις είναι: υδρογονάνθρακες, αλκάνια, αλκένια, αλκίνια,
κυκλική ένωση, αρωματική ένωση;
β. Ποιες από τις ενώσεις i-ix είναι ακόρεστες;
γ. Ποια ή ποιες από τις ενώσεις έχουν μοριακό τύπο C5H10O;
δ. Ποιες από τις ενώσεις είναι αλκοόλες και ποιες καρβοξυλικά οξέα;
ε. Ποιες από τις ενώσεις είναι καρβονυλικές; Ποια είναι αλδεΰδη και ποια κετόνη;
στ. Να γράψετε το πρώτο μέλος της ομόλογης σειράς στην οποία ανήκει η vi.
ζ. Να γράψετε το 1o μέλος της ομόλογης σειράς στην οποία ανήκει η ένωση viii.
η. Να εξηγήσετε γιατί η ένωση v. δεν υπακούει στο γενικό τύπο: CvH2v+2O (v  1).
ΛΥΣΗ
α. Υδρογονάνθρακες είναι οι ενώσεις που αποτελούνται αποκλειστικά από C και Η και
επομένως είναι οι ενώσεις i, ii και vii. Από τις ενώσεις αυτές αλκάνιο είναι η ένωση vii,
αλκένιο είναι η ένωση i και αλκίνιο είναι η ένωση ii. Κυκλικές είναι οι ενώσεις v και x
από τις οποίες η x είναι αρωματική (κυκλική ένωση με εναλλάξ απλούς και διπλούς
δεσμούς).
β. Ακόρεστες είναι οι ενώσεις με διπλό ή τριπλό δεσμό μεταξύ ατόμων C (ενώσεις i και
ix.
γ. Η ένωση vi.
δ. Αλκοόλες είναι οι ενώσεις iv και v. Καρβοξυλικά οξέα είναι οι ενώσεις ix και x.
ε. Καρβονυλικές ενώσεις είναι οι αλδεΰδες και οι κετόνες. Αλδεΰδη είναι η ένωση vi και
κετόνη η ένωση viii.
στ. To πρώτο μέλος της ομόλογης σειράς των κορεσμένων μονοσθενών αλδεϋδών είναι
η ένωση HCH=O.
ζ. Το πρώτο μέλος της ομόλογης σειράς των κετονών είναι η ένωση: CH3 C CH3
Ο
η. Στο γενικό μοριακό τύπο: CvH2v+2O (v  1) ανήκουν οι άκυκλες κορεσμένες μονο-
σθενείς αλκοόλες.
10
2. Οργανική ένωση έχει συντακτικό τύπο CH3CH2CH2CH2OH.

α. Ποια είναι η χαρακτηριστική ομάδα της παραπάνω ένωσης και σε ποια ομόλογη
σειρά ανήκει;
β. Να γράψετε το συντακτικό τύπο ενός αιθέρα με τον ίδιο μοριακό τύπο με αυτόν
της παραπάνω ένωσης.
γ. Ποιός ο συντακτικός τύπος ενός κορεσμένου μονοκαρβοξυλικού οξέος με ίδια
σχετική μοριακή μάζα με αυτή της αρχικής οργανικής ένωσης.
Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1, Ο:16.
ΛΥΣΗ
α. Η ένωση έχει το –ΟΗ (υδροξύλιο) ως χαρακτηριστική ομάδα και ανήκει στις κορε-
σμένες μονοσθενείς αλκοόλες.
β. CH3CH2−O−CH2CH3.
γ. Η αλκοόλη έχει μοριακό τύπο: C4H10Ο και η σχετική μοριακή της μάζα είναι:
Mr = 4·12 + 10 + 16 = 74
Tα κορεσμένα μονοκαρβοξυλικά οξέα έχουν γενικό μοριακό τύπο CvH2vO2 (v  1).
Επομένως θα ισχύει: 12v + 2v + 2·16 = 74, ν = 3. Άρα ο συντακτικός του τύπος θα είναι
CH3CH2COOH.
3. 4,48 L ενός αέριου αλκενίου έχουν μάζα ίση 8,4 g.

α. Ποιος ο μοριακός και ποιος ο συντακτικός τύπος του αλκενίου;
β. Ποιος ο μοριακός και ο συντακτικός τύπος μιας αλδεΰδης με τα ίδια άτομα C στο
μόριό της; Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1.
ΛΥΣΗ
α. Έστω CvH2v ο μοριακός τύπος του αλκενίου. Η σχετική μοριακή του μάζα είναι:
Μr = 12v + 2v = 14v (1)
Aν n ο αριθμός mol του αλκενίου, θα ισχύει:
m V
n= =
Mr 22,4
8,4 4 ,48
Επομένως: = ⇒ Mr = 42.
Mr 22,4
Από τη σχέση (1) προκύπτει: 14v = 42, v = 3. Άρα ο μοριακός τύπος του αλκενίου θα
είναι: C3H6 και ο συντακτικός του τύπος CH3CH=CH2.
β. Η αλδεΰδη με 3 άτομα C στο μόριό της θα έχει συντακτικό τύπο: CH3CH2CH=O.
.
11
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.1. Το 1828 ο Wöhler απέδειξε ότι: 1.11. Το πρώτο μέλος της ομόλογης σειράς των κορεσμένων
α. οι οργανικές ενώσεις δεν μπορούν να παρασκευαστούν μονοσθενών αλκοολών:
στο εργαστήριο α. διαθέτει 2 άτομα C στο μόριό της
β. οργανικές ενώσεις σχηματίζονται και στο εργαστήριο β διαθέτει 3 άτομα C στο μόριό της
γ. η ουρία είναι οργανική ένωση γ. είναι η HCH=O δ. είναι η CH3OH
δ. κατά τη σύνθεση των οργανικών ενώσεων απαιτείται η
ζωϊκή δύναμη 1.12. Το δεύτερο μέλος της ομόλογης σειράς των κορεσμέ-
νων μονοσθενών αλδεϋδών:
1.2. Μία από τις αιτίες για τις οποίες ο άνθρακας σχηματίζει α. διαθέτει 3 άτομα C στο μόριό της β. είναι η CH3CH=O
μεγάλο αριθμό χημικών ενώσεων είναι το ότι: γ. είναι η HCH=O δ. είναι η CH3CH2OH
α. περιέχεται στο CO2 της ατμόσφαιρας
β. μπορεί να υπάρχει σε μορφή πολλών ισοτόπων 1.13. Το πρώτο μέλος της ομόλογης σειράς των κετονών:
γ. διαθέτει 4 μονήρη ηλεκτρόνια στην εξωτερική στιβάδα α. διαθέτει 3 άτομα C στο μόριό της
δ. βρίσκεται στη φύση σε σημαντικές ποσότητες β διαθέτει 2 άτομα C στο μόριό της
γ. είναι η HCH=O δ. είναι η CH3OH
1.3. Από τις οργανικές ενώσεις, CH3CH=O (I), HCH=O (II),
CH3CN (III) και CH2=CHCOOH (ΙV), ακόρεστες είναι: 1.14. Ποιος από τους παρακάτω τύπους δεν αντιστοιχεί σε
α. οι ΙΙΙ και IV β. η IV κορεσμένη μονοσθενή κετόνη;
γ. όλες δ. καμία α. C3H6O β. C4H8O γ. C2H4O δ. C5H10O
1.4. Από τις ενώσεις: CH2=CH2 (Ι), CH3CH2CH=O (II), 1.15. Ποιοι από τους άκυκλους υδρογονάνθρακες με τύπους
CH2=CHCH3 (III), CHCH (IV), CH4 (V) κορεσμένες είναι: C2H4, C4H6, C5H10, C3H6, C6H6, C8H16 και C5H12 είναι αλκάνια;
α. οι (ΙΙ) και (V) β. η (V) α. C2H4, C4H6, C5H10, C3H6, C6H6, C8H16
γ. όλες δ. καμία β. C2H4, C5H10, C3H6, C8H16
γ. C5H12 δ. C4H6, C6H6
1.5. Σε ποια από τις παρακάτω ομόλογες σειρές περιέχεται
το –ΟΗ ως χαρακτηριστική ομάδα; 1.16. Από τους άκυκλους υδρογονάνθρακες με τύπους CH4,
α. Στις αλκοόλες β. Στα αλκάνια C3H6, C10H18, C5H8, C6Η10 και C4H8 ακόρεστοι είναι:
γ. Στα καρβοξυλικά οξέα δ. Στις αλδεΰδες α. οι υδρογονάνθρακες C10H18, C5H8, C6Η10 και C4H8
β. μόνο το CH4
1.6. Η ένωση με συντακτικό τύπο, CH3ΟCH3 είναι: γ. μόνο οι υδρογονάνθρακες C3H6 και C4H8
α. αλκοόλη β. κετόνη δ. όλοι εκτός από το CH4
γ. καρβοξυλικό οξύ δ. αιθέρας
1.17. Από τις ενώσεις με μοριακούς τύπους CH4, CH2Ο2,
1.7. Το πρώτο μέλος της ομόλογης σειράς των αλκενίων: C2H6, C4H8, CH4Ο και C2H4Ο ανήκουν στην ίδια ομόλογη
α. είναι η ένωση CH2=CH2 σειρά οι ενώσεις:
β. έχει ένα άτομο C στο μόριό της α. CH4, C2H6, C4H8 β. CH4Ο, CH2Ο2 και C2H4Ο
γ. διαθέτει το –ΟΗ ως χαρακτηριστική ομάδα γ. CH3ΟΗ και C2H4Ο δ. CH4 και C2H6
δ. διαθέτει τουλάχιστον τρία άτομα C στο μόριό της
1.18. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν ως
1.8. H ένωση με μοριακό τύπο C11H24 ανήκει: σωστές (Σ) ή όχι (Λ).
α. στους κορεσμένους υδρογονάνθρακες α. Οι οργανικές ενώσεις παράγονται μόνο από τους ζωικούς
β. στους ακόρεστους υδρογονάνθρακες με ένα διπλό δεσμό ή φυτικούς οργανισμούς και κάθε χημική ένωση που παρά-
γ. στους ακόρεστους υδρογονάνθρακες με ένα τριπλό δεσμό γεται στους ζωντανούς οργανισμούς είναι οργανική.
δ. σε άλλη κατηγορία υδρογονανθράκων β. Οι υδρογονάνθρακες ανήκουν στην ίδια ομόλογη σειρά.
γ. Όλες οι χημικές ενώσεις με μοριακό τύπο CvH2v+2O απο-
1.9. Στο γενικό μοριακό τύπο CvH2v με v  2 ανήκουν: τελούν μία ομόλογη σειρά.
α. οι αλδεΰδες και οι κετόνες δ. Οι ενώσεις CH4, CHCH, H2CO3, CO2, C6H12O6, HCN,
β. μόνο οι κορεσμένες μονοσθενείς αλκοόλες NaHCO3 είναι οργανικές.
γ. οι κορεσμένες μονοσθενείς αλκοόλες και οι αιθέρες ε. Η σχετική μοριακή μάζα των (άκυκλων) κορεσμένων μο-
δ. τα αλκένια νοσθενών αλκοολών μπορεί να δοθεί από τη σχέση Μr = 14v
+ 18, όπου v ο αριθμός των ατόμων άνθρακα ανά μόριο της
1.10. Η οργανική ένωση με μοριακό τύπο C6H6 είναι: αλκοόλης (σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1, Ο:16).
α. αλκάνιο β. αλκένιο στ. Η πιο απλή κορεσμένη μονοσθενής αλδεΰδη έχει την ίδια
γ. αλκίνιο δ. τίποτα από τα παραπάνω σχετική μοριακή μάζα με αυτήν της πιο απλής κετόνης.
12
1.19. Να αντιστοιχήσετε τη χαρακτηριστική ομάδα της στή- 1.24. Η χημική ουσία με το βιομηχανικό όνομα ΜΕΚ και το
λης (Ι) με την ονομασία της που περιέχεται στη στήλη (ΙΙ). διπλανό ανθρακικό σκελετό είναι ένας
φθηνός οργανικός διαλύτης που χρησι-
Ι ΙΙ μοποιείται σε μεγάλες ποσότητες στη
Α −COOH 1 καρβοξύλιο χημική βιομηχανία.
α. Πόσα άτομα Η υπάρχουν στο μόριό της; Ποιός ο μοριακός
C Ο C 2 υδροξύλιο της τύπος; β. Ποιά χαρακτηριστική ομάδα περιέχει;
Β
Γ −CH=O 3 αλδεϋδομάδα 1.25. Η οργανική ένωση με το δι-

πλανό ανθρακικό σκελετό, λέγεται
Δ C C C 4 κετονομάδα α-ιονόνη και χρησιμοποιείται στην
αρωματοποιία. Να συμπληρώσετε
O την ένωση με τα άτομα Η που λεί-
Ε −OH 5 αιθερομάδα πουν και να γράψετε το μοριακό της τύπο. Ποια χαρακτηρι-
στική ομάδα περιέχει;
1.20. Να γίνει αμφιμονοσήμαντη αντιστοίχηση των μορια-
κών τύπων της στήλης (Ι) με την τις ομόλογες σειρές των 1.26. Ποιοι οι μοριακοί τύποι του αλκενίου, του αλκανίου
κορεσμένων μονοσθενών οργανικών ενώσεων της στήλης και της κορεσμένης μονοσθενούς αλδεΰδης, που περιέχουν
(ΙΙ). 10 άτομα Η στο μόριό τους;
Ι ΙΙ 1.27. Είναι δυνατόν να ισχύουν τα παρακάτω;

Α C10H22 1 κετόνη α. Αλκάνιο, αλκένιο και αλκίνιο με τα ίδια άτομα υδρογόνου
Β C2H4Ο 2 αλκάνιο στο μόριό τους.
Γ C3H6Ο 3 αιθέρας β. Αλκίνιο και κορεσμένη μονοσθενής αλδεΰδη με την ίδια
σχετική μοριακή μάζα;
Δ CH2Ο2 4 αλδεΰδη
Ε CH4Ο 5 καρβοξυλικό οξύ 1.28. Οργανική ένωση έχει τύπο CH3CH2CH2CH=O.
Ζ C2H6Ο 6 αλκοόλη α. Σε ποια ομόλογη σειρά ανήκει η παραπάνω ένωση και
ποια η χαρακτηριστική της ομάδα;
1.21. Να γίνει αμφιμονοσήμαντη αντιστοίχηση των μορια-
β. Να γράψετε το συντακτικό τύπο μιας κετόνης με τον ίδιο
κών τύπων της στήλης (ΙΙ) με τις κατηγορίες ενώσεων στη μοριακό τύπο με αυτόν της παραπάνω ένωσης.
στήλη (Ι). γ. Να γραφούν οι συντακτικοί τύποι δύο διαφορετικών αλ-
κανίων με ίδια σχετική μοριακή μάζα με αυτή της αρχικής
Ι ΙΙ
οργανικής ένωσης.
Α αλκίνιο 1 C7H16
Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1, Ο:16.
Β αλκένιο 2 C10H20
Γ αλκάνιο 3 C8H14 1.29. Ποσότητα αερίου αλκινίου μάζας 8 g καταλαμβάνει ό-
Δ αλκοόλη 4 C4H10Ο γκο 4,48 L (μετρημένα σε STP).
Ε αιθέρας 5 CH4Ο α. Ποιος ο μοριακός και ποιος ο συντακτικός τύπος του αλ-
κινίου;
1.22. Το χλωροαιθάνιο είναι ένα τοπικό αναισθητικό, που β. Ποιος ο μοριακός και ο συντακτικός τύπος μιας αλδεΰδης
ψεκάζεται πάνω στο δέρμα και έχει σημείο βρασμού 12 οC. με τα ίδια άτομα C στο μόριό της;
Αν είναι γνωστό ότι διαθέτει 2 άτομα C, 5 άτομα Η και ένα Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1.
άτομο Cl στο μόριό του, ποιος ο συντακτικός του τύπος;
Για … δυνατούς λύτες
1.23. Να προταθούν οι συντακτικοί τύποι των μονοσθενών
οργανικών ενώσεων με τους εξής τύπους: α. C3H8, β. C3H6, 1.30. Άκυκλος υδρογονάνθρακας έχει Mr = 68. Ποιοι οι δυ-
γ. C2H2, δ. CH4O, ε. C2H4O, στ. CH2O2 και ζ. C4H8O (κε- νατοί μοριακοί τύποι του; Σχετικές ατομικές μάζες, C:12,
τόνη). H:1.
Χημεία και… τέρατα: «No way out…»
Το 1835, ο Friederich Wöhler, πρωτοπόρος στην οργανική χημεία, έγραψε ένα γράμμα σε έναν άλλο επιφανή επιστήμονα, τον
Jöns Jacob Berzelius, στον οποίο επισήμανε:
«Η οργανική χημεία ήδη είναι αρκετή για να με τρελάνει. Μου δίνει την εντύπωση ενός τροπικού δάσους, γεμάτη με ένα σωρό
παράξενα πράγματα, μιας τρομακτικής και ατέλειωτης ζούγκλας, στην οποία κανείς δεν τολμάει να μπει γιατί δεν υπάρχει διέξοδος
...».
13
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1: ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ

α) Να ταξινομήσετε τις ενώσεις που ακολουθούν ως άκυκλες ή κυκλικές.
β) Ποιες από τις κυκλικές ενώσεις είναι ισοκυκλικές και ποιες ετεροκυκλικές; γ) Ποιες ενώσεις είναι αρωματικές;
δ) Από τις ενώσεις α - θ, ποιες είναι κορεσμένες και ποιες είναι ακόρεστες;
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
14
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2: ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΟΙ ΤΥΠΟΙ
α) Να συμπληρώσετε (με τους δεσμούς και τα άτομα υδρογόνου που λείπουν) την οργανική ένωση που ακολουθεί.
C C C C C C
C O
β) Nα γράψετε το μοριακό της τύπο και να υπολογίσετε τη σχετική μοριακή της μάζα.
γ) Να χαρακτηρίσετε την ένωση ως:
i. Κορεσμένη ή ακόρεστη.
ii. Άκυκλη ή κυκλική.
Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1, O:16.
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
15
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3: ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΟΙ ΤΥΠΟΙ
α) Να συμπληρώσετε με τους δεσμούς και τα άτομα υδρογόνου που λείπουν την οργανική ένωση που ακολουθεί.
C C C O C C O
C
β) Nα γράψετε το μοριακό τύπο της παραπάνω ένωσης και να υπολογίσετε τη σχετική μοριακή της μάζα.
γ) Να χαρακτηρίσετε την ένωση ως:
i. Κορεσμένη ή ακόρεστη.
ii. Άκυκλη ή κυκλική.
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
16
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4: ΑΛΚΑΝΙΑ
Α. Να γραφεί ο γενικός μοριακός τύπος των αλκανίων.
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Β. Αλκάνιο με ευθύγραμμη ανθρακική αλυσίδα έχει Mr = 58. Nα γραφεί ο συντακτικός και ο μοριακός του τύπος. Σχετι-
κές ατομικές μάζες, C:12, H:1.
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Γ. Ποσότητα αερίου αλκανίου καταλαμβάνει όγκο 4,48 L σε STP.

α) Ποια η ποσότητά του σε mol;
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
β) Αν η παραπάνω ποσότητα του αλκανίου έχει μάζα 6 g, ποια η σχετική μοριακή του μάζα; Σχετικές ατομικές μάζες,
C:12, H:1.
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
γ) Να γραφεί ο συντακτικός και ο μοριακός τύπος του αλκανίου.
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
17
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5: ΑΛΚΕΝΙΑ
Α. Να γραφεί ο γενικός μοριακός τύπος των αλκενίων.
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Β. Αλκένιο έχει Mr = 42. Nα γραφεί ο μοριακός και ο συντακτικός του τύπος. Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1.
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Γ. Ποσότητα αερίου αλκενίου καταλαμβάνει όγκο 4,48 L σε STP.

………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
β) Αν η παραπάνω ποσότητα του αλκενίου έχει μάζα 5,6 g, ποια η σχετική μοριακή του μάζα; Σχετικές ατομικές μάζες,
C:12, H:1.
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
γ) Να γραφεί ο μοριακός και ο συντακτικός τύπος του αλκενίου.
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
18
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 6: ΑΛΚΙΝΙΑ
Α. Να γραφεί ο γενικός μοριακός τύπος των αλκινίων.
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Β. Αλκίνιο έχει Mr = 40. Nα γραφεί ο συντακτικός και ο μοριακός του τύπος. Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1.
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Γ. Ποσότητα αερίου αλκινίου καταλαμβάνει όγκο 2,24 L σε STP.

……………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
β) Αν η παραπάνω ποσότητα του αλκινίου έχει μάζα 2,6 g, ποια η σχετική μοριακή του μάζα;
……………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
γ) Να γραφεί ο συντακτικός και ο μοριακός τύπος του αλκινίου. Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1.
……………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Δ. Να γραφεί το πρώτο μέλος της σειράς των αλκανίων, των αλκενίων, των αλκινίων και των αλκαδιενίων.
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
19
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
20
2
ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ
Οι οργανικές ενώσεις ονομάζονται επίσημα με βάση ένα σύνολο από κανόνες που διατυ-
πώθηκαν σε συνέδρια οργανωμένα από τη Διεθνή Ένωση Θεωρητικής και Εφαρμοσμένης
International Χημείας (IUPAC).
Union of
Pure and IUPAC
Applied 2.1 Η κύρια ανθρακική αλυσίδα
Chemistry
Γενικά, η ονομασία μιας οργανικής ένωσης αποτελείται από 2 μέρη: Το όνομα της κύριας
ανθρακικής αλυσίδας και τα ονόματα των διακλαδώσεών της. Η κύρια ανθρακική αλυ-
σίδα είναι η μεγαλύτερη συνεχής ανθρακική αλυσίδα σε ένα οργανικό μόριο, η οποία,
όμως, περιέχει τις χαρακτηριστικές ομάδες και τους πολλαπλούς (διπλούς και τριπλούς)
δεσμούς, π.χ.:
Προσοχή! Δεν νοείται διακλά-

δωση –CH3 σε ακραίο άτομο C
καθώς συμπεριλαμβάνεται και
αυτό στην κύρια αλυσίδα):
Τα άτομα άνθρακα που δεν ανήκουν στην κύρια ανθρακική αλυσίδα αναφέρονται ως δια-
κλαδώσεις. Γενικά, ως διακλαδώσεις θεωρούνται ό,τι δεν συμπεριλαμβάνεται στην κύ-
ρια ανθρακική αλυσίδα και συνήθως είναι αλκύλια, αλογόνα, ή και ορισμένες χαρακτη-
ριστικές ομάδες, που ονομάζονται ως διακλαδώσεις, π.χ. η αμινομάδα –ΝΗ2 κτλ.).
Το όνομα της κύριας ανθρακικής αλυσίδας προκύπτει από τρία συνθετικά, όπως φαίνο-
νται στον πίνακα που ακολουθεί:
21
1ο συνθετικό 2ο συνθετικό 3ο συνθετικό

μεθ-: 1 άτομο C -αν-: κορεσμένη ένωση -ιο: υδρογονάνθρακας
αιθ-: 2 άτομα C -εν-: 1 διπλός δεσμός -όλη: αλκοόλη
προπ-: 3 άτομα C -ιν-: 1 τριπλός δεσμός -άλη: αλδεΰδη
βουτ-: 4 άτομα C -διεν-: 1 διπλοί δεσμοί -όνη: κετόνη
πεντ-: 5 άτομα C -διιν-: 2 τριπλοί δεσμοί -ικό οξύ: καρβοξυλικό οξύ
Το πρώτο συνθετικό δείχνει τον αριθμό των ατόμων άνθρακα στην κύρια ανθρακική
αλυσίδα, το δεύτερο δείχνει αν η ένωση είναι κορεσμένη ή περιέχει έναν ή περισσότε-
ρους πολλαπλούς δεσμούς (διπλούς ή/και τριπλούς) μεταξύ ατόμων άνθρακα, ενώ το
τρίτο δείχνει την τάξη στην οποία ανήκει η οργανική ένωση (αλκάνια, αλκένια, αλκοό-
λες κτλ.).
Η τυχόν ύπαρξη διακλαδώσεων αναφέρεται πάντα στην αρχή της ονομασίας (πριν
την ονομασία που αντιστοιχεί στην ονομασία της κύριας αλυσίδας).
Αρίθμηση της κύριας ανθρακικής αλυσίδας. Η αρίθμηση αρχίζει από το άκρο της
κύριας ανθρακικής αλυσίδας που είναι πιο κοντά στη χαρακτηριστική ομάδα, ή από το
άκρο που είναι πιο κοντά στον πολλαπλό δεσμό (αν δεν υπάρχει χαρακτηριστική ομάδα)
ή τέλος από το άκρο που είναι πιο κοντά στη διακλάδωση (αν δεν υπάρχει ούτε χαρα-
κτηριστική ομάδα ούτε πολλαπλός δεσμός):
Γενικά, η προτεραιότητα στην αρίθμηση της κύριας αλυσίδας ακολουθεί τη

σειρά: ΧΟ > πολλαπλός δεσμός > διακλάδωση. Όταν στην αλυσίδα υπάρχουν
περισσότεροι από έναν πολλα-
πλοί δεσμοί, τότε η αρίθμηση
Στην περίπτωση ύπαρξης πολλών ίδιων διακλαδώσεων π.χ. μεθυλίων (–CΗ3) η αρίθ- αρχίζει από το άκρο που είναι
πιο κοντά ο ένας πολλαπλός δε-
μηση αρχίζει από το άκρο που έχει τις περισσότερες διακλαδώσεις στο πρώτο σημείο
σμός.
διαφοροποίησης. Π.χ. στην ανθρακική αλυσίδα που ακολουθεί η αρίθμηση αρχίζει από Όταν ο διπλός και ο τριπλός δε-
το αριστερό άκρο καθώς τα άτομα C-2 και C-5 είναι ισοδύναμα, αλλά το C-3 προηγείται σμός ισαπέχουν από τα δύο ά-
κρα, τότε η αρίθμηση αρχίζει
του C-4 καθώς φέρει διακλάδωση: από το άκρο που είναι πιο κοντά
στο διπλό δεσμό, π.χ.:
Επίσης, όταν η χαρακτηριστική ομάδα ισαπέχει από τα δύο άκρα της κύριας αλυσίδας η
αρίθμηση αρχίζει από το άκρο το πιο κοντά στο διπλό ή τον τριπλό δεσμό ή αν δεν
υπάρχει τέτοιος από το άκρο που είναι πιο κοντά στη διακλάδωση:
22
2.2 Ονοματολογία υδρογονανθράκων
Σε όλους τους υδρογονάνθρακες το 3ο πρόθεμα (κατάληξη) είναι –ιο. Το 1ο πρόθεμα μας

δείχνει τον αριθμό των ατόμων C στην κύρια αλυσίδα και το 2ο πρόθεμα την τυχόν ύ-
παρξη διπλού ή τριπλού δεσμού.
Ονοματολογία αλκανίων. Πρόκειται για κορεσμένους υδρογονάνθρακες οι οποίοι διαθέ-

τουν μόνο απλούς δεσμούς C − C και επομένως το 2ο πρόθεμα είναι το –αν–:
CH3CH2CH2CH3 βουτάνιο CH3CH2CH2CH2CH3 πεντάνιο
Αν υπάρχουν διακλαδώσεις αυτές προτάσσονται της ονομασίας και η ύπαρξή τους δηλώ-
νεται με αριθμούς για τη θέση τους στην κύρια αλυσίδα και με το όνομά τους. Οι βασικές
διακλαδώσεις είναι τα αλογόνα και τα αλκύλια:
Είδος διακλάδωσης Ονομασία διακλάδωσης
−CH3 Μεθυλο-
−CH2CH3 Αιθυλο-
−F, −Cl Φθορο-, Χλωρο-
−Βr, −I Βρωμο-, ιωδο-
Εφαρμογή 1
Να ονομαστεί η ένωση με τον εξής συντακτικό τύπο:
Βλέπουμε ότι υπάρχει μία διακλάδωση στην κύρια ανθρακική αλυσίδα, το μεθύλιο
(−CH3), στον C-2:
Οι διακλαδώσεις αναφέρονται
κατ’ αλφαβητική προτεραιότητα.
Όταν δύο διακλαδώσεις ισαπέχουν
από τα άκρα της κύριας αλυσίδας, Επομένως, η ονομασία της ένωσης είναι: 2-μεθυλοβουτάνιο (ή πιο απλά μεθυλοβουτά-
η αρίθμηση αρχίζει από το άκρο νιο).
προς το οποίο βρίσκεται η διακλά-
δωση με την μεγαλύτερη προτε-
ραιότητα, αλφαβητικά:
Αν υπάρχουν δύο ή περισσότερες όμοιες διακλαδώσεις, δηλώνονται μαζί με το διακρι-
τικό δι-, τρι- κτλ.:
3,3-διμεθυλοπεντάνιο
Αν οι διακλαδώσεις είναι διαφορετικές, η αρίθμηση αρχίζει από το άκρο που έχει την
πιο κοντινή διακλάδωση:
2-μεθυλο-4-χλωροεξάνιο
23
Αν δεν υπάρχουν άλλες θέσεις για τις διακλαδώσεις, η δήλωση των θέσεων των διακλα-
δώσεων μπορεί να παραληφθεί.
2,2-διμεθυλοπροπάνιο ή απλά
διμεθυλοπροπάνιο
Ονομασία ακόρεστων υδρογονανθράκων. Το 2ο πρόθεμα αλλάζει και γίνεται –εν– για

ένα διπλό δεσμό, –ιν– για ένα τριπλό δεσμό, –διεν– για δύο διπλούς δεσμούς κτλ. Η
θέση του διπλού ή του τριπλού δεσμού δηλώνεται με έναν αριθμό που προτάσσεται της
ονομασίας και αντιστοιχεί στη μικρότερη αρίθμηση των δύο ανθράκων του διπλού ή του
τριπλού δεσμού:
1-βουτένιο
Η τυχόν ύπαρξη διακλαδώσεων δηλώνονται όπως και πριν. Η αρίθμηση αρχίζει πάντα
από το άκρο της κύρια αλυσίδας που είναι πιο κοντά στον πολλαπλό δεσμό, διπλό ή
τριπλό και άσχετα με τη θέση των διακλαδώσεων:
4-μεθυλο-2-πεντένιο
θέση διπλού δεσμού

διακλάδωση
Αν ο διπλός ή ο τριπλός δεσμό ισαπέχουν από τα δύο άκρα της κύριας αλυσίδας, η α-
ρίθμηση αρχίζει από το άκρο που είναι πιο κοντά η τυχόν διακλάδωση, διαφορετικά
είναι αδιάφορο:
4-μεθυλο-2-πεντίνιο
2-μεθυλο-3-εξίνιο
2.3 Ονοματολογία οργανικών ενώσεων με χαρακτηριστικές ομάδες
Στην περίπτωση που η οργανική ένωση χαρακτηριστική ομάδα ονομάζεται με βάση τους
παρακάτω βασικούς κανόνες:
α) Εντοπίζουμε την κύρια ανθρακική αλυσίδα και την αριθμούμε κατά τα γνωστά. Η
θέση της χαρακτηριστικής ομάδας δηλώνεται με έναν αριθμό μπροστά από την ονομα-
σία της κύριας αλυσίδας. Η κατάληξη της ονομασίας δεν είναι –ιο, αλλά σχετίζεται με
το είδος της χαρακτηριστικής ομάδας:
2-βουτανόλη
24
2-πεντανόνη
β) Η τυχόν ύπαρξη διακλαδώσεων δηλώνεται κατά τα γνωστά (η αρίθμηση της κύριας

αλυσίδας αρχίζει από το άκρο που είναι πιο κοντά η χαρακτηριστική ομάδα:
4-μεθυλο-2-πεντανόλη
4-χλωρο-2-πεντανόνη
γ) Η τυχόν ύπαρξη πολλαπλού δεσμού δηλώνεται με το πρόθεμα −εν− για το διπλό δεσμό,
−ιν− για τον τριπλό δεσμό κτλ. Και στην περίπτωση αυτή, η αρίθμηση της κύριας αλυσί-
δας αρχίζει από το άκρο που είναι πιο κοντά η χαρακτηριστική ομάδα και άσχετα με τη
θέση του πολλαπλού δεσμού. Η θέση του διπλού δεσμού δηλώνεται μπροστά από την
ονομασία της κύριας αλυσίδας, ενώ ο αριθμός για τη θέση της χαρακτηριστικής ομάδας
μεταφέρεται αμέσως πριν το πρόθεμα που δείχνει το είδος της χαρακτηριστικής ομάδας:
4-πεντιν-2-όλη
δ) Η τυχόν ύπαρξη διακλαδώσεων δηλώνεται κατά τα γνωστά:
2-μεθυλο-4-πεντιν-1-όλη
ε) Το πρόθεμα 1- για τη θέση της αλδεϋδομάδας και της καρβοξυλομάδας παραλείπεται,

καθώς αυτές (σχεδόν) πάντα βρίσκονται στην άκρη της κύριας ανθρακικής αλυσίδας και
καθορίζουν την αρίθμησή τους. Επίσης, ο άνθρακας της αλδεϋδομάδας και της καρβοξυ-
λομάδας συμπεριλαμβάνεται στην αρίθμηση της κύριας ανθρακικής αλυσίδας:
βουτανάλη
3-βουτενικό οξύ
στ) Σε περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει άλλη θέση στην οποία να μπορεί να είναι η χαρα-
κτηριστική ομάδα ο αριθμός που δηλώνει την αντίστοιχη θέση παραλείπεται:
προπενικό οξύ αιθανόλη προπανόνη
Ονομασία αιθέρων. Συνήθως οι αιθέρες ονομάζονται με βάση τα αλκύλια που είναι συν-
δεμένα με το άτομο του Ο και την κατάληξη –αιθέρας:
μεθυλοπροπυλαιθέρας
25
Άλατα κορεσμένων μονοκαρβοξυλικών οξέων. Τα άλατα αυτά ονομάζονται όπως το

αντίστοιχο οξύ και το όνομα του μετάλλου που έχει αντικαταστήσει το Η, π.χ. το
CH3COONa που ονομάζεται αιθανικό νάτριο.
Ονομασία εστέρων. Οι εστέρες ονομάζονται με βάση το οξύ από το οποίο προέρχονται

και το αλκύλιο που έχει αντικαταστήσει το άτομο Η της καρβοξυλομάδας και την κατά-
ληξη εστέρας:
ΟΞΥ ΕΣΤΕΡΑΣ
ΗCOOH μεθανικό οξύ ΗCOOCH3 μεθανικός μεθυλεστέρας
CH3COOH αιθανικό οξύ CH3COOCH3 αιθανικός μεθυλεστέρας
CH3COOH αιθανικό οξύ CH3COOCH2CH3 αιθανικός αιθυλεστέρας
2.4 Γραφή του συντακτικού τύπου από το όνομα της ένωσης
Ακολουθούνται οι εξής κανόνες:

α) Αναγράφουμε οριζόντια τα άτομα άνθρακα της κύριας αλυσίδας τα οποία και αριθ-
μούνται (από όποια πλευρά θέλουμε).
β) Αναγράφουμε τις διακλαδώσεις, τους πολλαπλούς δεσμούς και τις χαρακτηριστικές
ομάδες στις θέσεις που υποδεικνύονται από το όνομα.
γ) Συμπληρώνονται τα άτομα υδρογόνου που λείπουν.
δ) Ονομάζουμε την ένωση για επαλήθευση.
Εφαρμογή 2
Να γραφεί ο συντακτικός τύπος της 2,5-διμεθυλο-6-επτιν-2-όλης.
2.5 Εμπειρικές (κοινές) ονομασίες
Σε ορισμένες οργανικές ενώσεις χρησιμοποιούμε, παράλληλα με την συστηματική κατά

IUPAC ονομασία τους και κάποια εμπειρική ονομασία, που έχει σχέση με την προέ-
λευσή τους, την παρασκευή τους ή κάποια χαρακτηριστική τους ιδιότητα. Σε πολλές
περιπτώσεις η εμπειρική ονομασία είναι πιο συνηθισμένη, ιδιαίτερα αν η οργανική έ-
νωση ήταν γνωστή από παλιά (π.χ. οινόπνευμα), ή η συστηματική της ονομασία είναι
πολύπλοκη (μορφίνη).
Μερικές βασικές οργανικές ενώσεις που ονομάζονται εμπειρικά (μαζί με τις συστη-
ματικές ονομασίες τους) είναι οι παρακάτω:
26
CH≡CH ακετυλένιο αιθίνιο

CH3CH2OH οινόπνευμα αιθανόλη
HCH=O φορμαλδεΰδη μεθανάλη
CH3CH=O ακεταλδεΰδη αιθανάλη
CH3COCH3 ακετόνη προπανόνη
HCOOH μυρμηκικό οξύ μεθανικό οξύ
CH3COOH οξικό οξύ αιθανικό οξύ
CHCl3 χλωροφόρμιο τριχλωρομεθάνιο
CCl4 τετραχλωράνθρακας τετραχλωρομεθάνιο
1. Να ονομαστούν οι παρακάτω οργανικές ενώσεις:
ΛΥΣΗ
1) 6-χλωρο-1-εξίνιο
2) 2-αιθυλο-4-μεθυλο-1-επτένιο
3) 4-μεθυλο-1-πεντανόλη
4) 3-βρωμο-5-μεθυλοεξανάλη
5) 3,4-διμεθυλο-5-εξεν-1-όλη
6) 3-βρωμο-5-μεθυλοεξανικό οξύ
7) 2-μεθυλο-4-επτανόνη
27
2.1. Ποια από τις παρακάτω προτάσεις ισχύει και για το προ- 2.10. Ποια η ονομασία της ένωσης με συντακτικό τύπο:
πάνιο και το προπένιο;
α. είναι κορεσμένοι υδρογονάνθρακες
β. έχουν ανά μόριο τον ίδιο αριθμό ατόμων άνθρακα
γ. ανήκουν στην ίδια ομόλογη σειρά
δ. έχουν τον ίδιο αριθμό ατόμων Η ανά μόριο
α. 2-μεθυλο-2-βουτανόλη β. 3-μεθυλο-3-επτανόλη
2.2. Το αλκίνιο με μοριακό τύπο C3H4 είναι το: γ. 1,2,4-τριμεθυλο-2-βουτανόλη δ. 1,2,4-τριμεθυλο-3-πε-
α. προπάνιο β. προπένιο ντανόλη
γ. προπάνιο ή το προπένιο δ. προπίνιο
2.11. Ο μοριακός τύπος του 2-μεθυλο-1-βουτένιου είναι:
2.3. Οργανική ένωση έχει μοριακό τύπο C6H14. Η ένωση α. C4H8 β. C5H10 γ. C5H8 δ. C6H12
αυτή μπορεί να ονομάζεται:
α. 2,3-διμεθυλοβουτάνιο β. 2,3-διμεθυλοεξάνιο 2.12. Ο μοριακός τύπος μιας από τις ενώσεις: 2-χλωροβου-
γ. 3-μεθυλο-3-εξανόλη δ. 2-μεθυλο-1,3-βουταδιένιο τάνιο ή 2,3-διχλωρο-2-βουτένιο ή 2-χλωρο-2-μεθυλοπροπά-
νιο είναι:
2.4. Το 2ο μέλος της σειράς των αλκενίων ονομάζεται: α. C4H8Cl β. C3H6Cl γ. C4H7Cl δ. C4H6Cl2
α. αιθένιο β. προπένιο γ. 2-προπένιο δ. αιθίνιο
2.13. Το κοινό χαρακτηριστικό των ενώσεων, 2-μεθυλοβου-
2.5. Ο υδρογονάνθρακας με συντακτικό τύπο, τάνιο, 2-πεντένιο, 2,2-διμεθυλοβουτάνιο και 4-χλωρο-2-πε-
ντίνιο είναι ότι:
α. περιέχουν όλες διακλαδώσεις στις ανθρακικές τους αλυ-
σίδες
ονομάζεται: β. είναι υδρογονάνθρακες
α. 3-μεθυλο-1-βουτένιο β. 2-μεθυλο-3-βουτένιο γ. περιέχουν τον ίδιο αριθμό ατόμων C
γ. 3,3-διμεθυλο-1-προπένιο δ. 1-πεντένιο δ. είναι απλά όλες οργανικές ενώσεις
2.14. Να χαρακτηριστούν οι προτάσεις που ακολουθούν ως

2.6. Οι καταλήξεις που αντιστοιχούν στις χαρακτηριστικές
σωστές ή λανθασμένες.
ομάδες:
α. Η κύρια ανθρακική αλυσίδα είναι η μεγαλύτερη συνεχής
ανθρακική αλυσίδα σε ένα οργανικό μόριο, η οποία περιέχει
τις περισσότερες χαρακτηριστικές ομάδες και τους περισσό-
τερους πολλαπλούς (διπλούς και τριπλούς) δεσμούς.
είναι αντίστοιχα:
β. Δεν υπάρχει ένωση που να ονομάζεται αιθανόνη.
α. -όλη, -άλη, -όνη, -ικό οξύ
γ. Η ένωση CH2=CHCH2OH ονομάζεται 1-βουτεν-3-όλη.
β. -όλη, -όνη, -ικό οξύ, -άλη
δ. Δεν υπάρχει ένωση με ονομασία 1-βουτανόνη.
γ. -όλη, -άλη, -ικό οξύ -όνη
ε. Το χλωροφόρμιο με τύπο CHCl3, ονομάζεται επίσημα
δ. -άλη, -όνη, -ικό οξύ, -όλη
τριχλωρομεθάνιο.
2.7. Η ένωση με την ονομασία 2,3-διμεθυλο-2-βουτανόλη στ. Η κατά IUPAC ονομασία του οξικού οξέος, CH3COOH,
είναι: είναι μεθανικό οξύ
α. κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη ζ. Συνήθως η ονομασία που ακολουθείται για τους αιθέρες
β. αλκάνιο με διακλαδισμένη ανθρακική αλυσίδα είναι με βάση τα αλκύλια που είναι συνδεμένα με το άτομο
γ. αλδεΰδη δ. κετόνη του Ο και την κατάληξη -ικός αιθέρας.
η. H προπανόνη είναι ακόρεστη ένωση.
2.8. Το προπενικό οξύ:
α. έχει μοριακό τύπο C3H4O2 2.15. α) Να γραφούν οι συντακτικοί τύποι: i. του αιθενίου
β. ανήκει στα κορεσμένα μονοκαρβοξυλικά οξέα και ii. του μεθυλοπροπενίου.
γ. διαθέτει ένα τριπλό δεσμό στο μόριό του β) Να γραφούν οι ονομασίες που αντιστοιχούν στους παρα-
δ. έχει το ίδιο μοριακό τύπο με την 2-προπανόλη κάτω συντακτικούς τύπους:
CH3CH2CHCH3 CH2=CHCHCH2CH3
2.9. Η χαρακτηριστική μυρωδιά του βουτύρου οφείλεται σε CH3
CH3
ένα οργανικό οξύ με το όνομα βουτυρικό οξύ του οποίου η
ονομασία κατά IUPAC είναι βουτανικό οξύ. Ποιος ο μορια- 2.16. Να αντιστοιχήσετε το κάθε όνομα του υδρογονάν-
κός του τύπος; θρακα της στήλης ΙΙ με το μοριακό τύπο στη στήλη Ι, καθώς
α. C4H8O2 β. C5H10O2 γ. C4H10O δ. C5H12O και με την ομόλογη σειρά στη στήλη ΙΙΙ.
28
Ι ΙΙ ΙΙΙ 2.20. Να αντιστοιχηθούν τα στοιχεία της στήλης Ι με αυτά

1 C2H4 Α προπένιο Ι αλκάνιο της ΙΙ, φτιάχνοντας ζεύγη γραμμάτων-αριθμών:
2 C3H6 Β αιθάνιο ΙΙ αλκένιο
3 C2H2 Γ αιθένιο ΙΙΙ αλκίνιο Ι ΙΙ
4 C2H6 Δ προπάνιο 1 2-μεθυλο-1-βουτανόλη Α C5H8O
5 C3H8 Ε αιθίνιο 2 2-προπανόλη Β C6H12O
3 1-βουτίνιο Γ C4H8O
2.17. Να αντιστοιχήσετε τα ονόματα των ενώσεων της 4 εξανάλη Δ C11H24
στήλης Ι με τους μοριακούς τύπους της στήλης ΙΙ. 5 4-πεντεν-2-όνη Ε C5H12O
6 3-μεθυλο-1-βουτίνιο Ζ C3H8O
Ι ΙΙ 7 3-βουτεν-2-όλη Η C5H8
1 προπένιο Α C4H6 8 2-μεθυλο-2-προπανόλη Θ C4H6
2 αιθίνιο Β C5H12 9 4-αιθυλο-2,2,4-τριμεθυλοε- Ι C4H10Ο
3 2-βουτίνιο Γ C2H2 ξάνιο
4 διμεθυλοπροπάνιο Δ C3H6 10 3-εξενικό οξύ Κ C6H10O2
5 μεθυλοπροπένιο Ε C2H6
6 αιθάνιο Ζ C4H8 2.21. Στις ανθρακικές αλυσίδες που ακολουθούν, να συ-
μπληρωθούν τα άτομα Η που λείπουν και να ονομαστούν
2.18. Να αντιστοιχήσετε τα συνθετικά των ονομασιών των οι οργανικές ενώσεις που προκύπτουν.
οργανικών ενώσεων της πρώτης στήλης με τις πληροφορίες
που περιέχονται στη δεύτερη στήλη.
Ι ΙΙ
1 -εν- Α ακόρεστη ένωση με ένα διπλό δεσμό
2 -άλη Β υδρογονάνθρακας
3 -ιν- Γ Κορεσμένος υδρογονάνθρακας
4 -ιο Δ 2 άτομα C ανά μόριο
5 -άνιο Ε ακόρεστη ένωση με ένα τριπλό δε-
σμό
6 αιθ- Ζ αλδεΰδη
Η ακόρεστος υδρογονάνθρακας με ένα 2.22. Να γραφεί ο μοριακός τύπος, o συντακτικός τύπος και
διπλό δεσμό η ονομασία του 2ου μέλους των αλκινίων.
2.19. Να γίνει αντιστοίχιση των συντακτικών τύπων της 2.23. Να γραφούν οι συντακτικοί τύποι και οι ονομασίες ε-
πρώτης στήλης και του ονόματος της ένωσης, που αυτός α- νώσεων, που περιέχουν τρία άτομα άνθρακα ανά μόριο και
ντιστοιχεί και που βρίσκεται στη δεύτερη στήλη. καταλήξεις:
α. -άνιο, β. -ένιο, γ. -ίνιο, δ. -όλη, ε. -άλη, στ. -ικό οξύ.
Ι ΙΙ
1 CΗ3CΗ2−C−CΗ2CΗ3 2.24. Να συμπληρωθούν με τα άτομα Η που λείπουν και
Α 2-αιθυλοβουτένιο να ονομαστούν οι παρακάτω οργανικές ενώσεις:
CΗ2
α. στ.
2 CH2=CH−CH=CH2 Β χλωροαιθένιο
3 CH2=CHCl Γ αιθανικό οξύ
4 CH3CH2Cl Δ διαιθυλαιθέρας β.
CH3
γ. ζ.
5 CH3 − C − OH Ε 1,3-βουταδιένιο
CH3
6 CH3CH2CH=O Ζ 2-μεθυλο-2-προπανόλη δ.
7 CH3−CO−CH2CH2CH3 Η 2-πεντανόνη
8 CH3COOH Θ 2-υδροξυπροπανικό οξύ η.
9 CH3CH2−O−CH2CH3 Ι προπανάλη
10 CH3CHCOOH
Κ χλωροαιθάνιο ε. θ.
ΟΗ
29
2.25. Να συμπληρωθούν με τα άτομα Η που λείπουν και η. 1,3-βουταδιένιο

να ονομαστούν οι παρακάτω οργανικές ενώσεις: θ. 4-χλωρο-2,3-διμεθυλοβουτανάλη
ι. 4-εξενικό οξύ
κ. προπενικό οξύ
λ. 3-βουτεν-2-όνη
α. β.
Για … δυνατούς λύτες
2.28. Να διορθωθούν τα τυχόν λάθη στις παρακάτω ονομα-

σίες:
γ. α. 1-προπανόνη β. 2-αιθυλοβουτάνιο
γ. 4-πεντεν-3-όνη δ. 2,3-διαιθυλο-2-βουτένιο
ε. 1-χλωρο-3-βουτένιο στ. 2,5-εξαδιένιο
ζ. 3-βουτανόλη η. 3-πεντένιο
2.26. Να ονομαστούν οι παρακάτω εστέρες:
θ. μεθυλοβουτανόνη ι. 3-πεντιν-5-όλη
α. CH3COOCH2CH3 β. CH3CH2COOCH3
γ. ΗCOOCH(CH3)2
2.29. H γερανιόλη είναι μια ακόρεστη αλκοόλη, που εκκρί-
νεται από τη μέλισσα για να επισημανθούν λουλούδια πλού-
2.27. Να γραφούν οι συντακτικοί τύποι των παρακάτω ορ-
σια σε νέκταρ. Η ονομασία της κατά IUPAC είναι 3,7-διμε-
γανικών ενώσεων:
θυλο-2,6-οκταδιεν-1-όλη. Ποιος ο συντακτικός της τύπος;
α. διμεθυλοπροπάνιο
β. 2,2,4-τριμεθυλοπεντάνιο
γ. 4-αιθυλο-2,2,4-τριμεθυλοεξάνιο
δ. 1-ιωδοβουτάνιο
ε. 2-βρωμοπροπάνιο
στ. 1,1,2-τριχλωροαιθάνιο
ζ. 2,3-διμεθυλο-2-βουτανόλη
Χημεία και… τέρατα: «Στα σύνορα φαντασίας και ονείρου…»
Κάποια γλυκιά βραδιά του 1855, ενώ διέσχιζε το Λονδίνο στον επάνω όροφο ενός ιππήλατου λεωφορείου, ο νεαρός χημικός
Friederich August Kekule αποκοιμήθηκε.
«Άρχισα να ονειρεύομαι», διηγήθηκε αργότερα. «Άτομα χόρευαν μπρος στα μάτια μου. Δύο μικρότερα άτομα ενώνονταν για
να σχηματίσουν ένα ζευγάρι, ένα μεγαλύτερο αγκάλιαζε δύο μικρότερα, ένα ακόμα μεγαλύτερο συγκρατούσε τρία ή και τέσσερα
μικρότερα, ενώ το σύνολο στροβιλιζόταν ασταμάτητα σ’ έναν ιλιγγιώδη χορό.
Είδα πως τα μεγαλύτερα άτομα σχημάτιζαν αλυσίδα, παρασύροντας τα μικρότερα πίσω τους ... Η φωνή του εισπράκτορα με
ξύπνησε, «Κλάπαμ Ρόουντ ...»
Έτσι, σ΄ ένα ιστορικό όνειρο γεννήθηκε μια από τις πιο καταπληκτικές ιδέες της σύγχρονης επιστήμης, από έναν βοηθό ερευ-
νητή στο εργαστήριο του νοσοκομείου του Αγ. Βαρθολομαίου στο Λονδίνο. Η εικόνα που φαντάστηκε για τις οργανικές ενώσεις
δεν ήταν απόλυτα σωστή, αλλά ήταν τόσο κοντά στην πραγματικότητα, που ακόμη και τώρα -161 χρόνια αργότερα- χρησιμο-
ποιείται σαν εργαλείο της Οργανικής Χημείας.
Στα τέλη του 1855 ο Kekule υπέβαλε υποψηφιότητα για καθηγητής της Χημείας στο νεοσύστατο Πολυτεχνικό Ινστιτούτο της
Ζυρίχης, αλλά απορρίφθηκε! Στα επόμενα δύο χρόνια επεξεργάστηκε τις λεπτομέρειες του ονείρου του για το «χορό των ατό-
μων» και ένα χρόνο αργότερα δημοσίευσε το κλασσικό του άρθρο «Περί της σύστασης και των χημικών ενώσεων και περί της
χημικής φύσης του άνθρακα» στο γερμανικό περιοδικό «Χρονικά της Χημείας». Το άρθρο έκανε πάταγο και τον έκανε έναν από
τους μεγαλύτερους θεωρητικούς της Χημείας.
30
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 7: ΑΝΘΡΑΚΙΚΗ ΑΛΥΣΙΔΑ ΚΑΙ ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΛΚΑΝΙΩΝ
Α. Να σημειώσετε την κύρια ανθρακική αλυσίδα σε όλες τις ανθρακικές αλυσίδες που ακολουθούν.
Β. Να συμπληρώσετε με τα άτομα Η που λείπουν και να ονομάσετε τις παρακάτω κορεσμένες οργανικές ενώσεις:
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Γ. Να γράψετε το συντακτικό τύπο καθώς και το μοριακό τύπο των ενώσεων:

α) προπάνιο
β) 2,2,3-τριμεθυλοπεντάνιο
γ) 2-μεθυλο-2-χλωροβουτάνιο
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
31
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 8: ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΚΟΡΕΣΤΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ

Να συμπληρώσετε με τα άτομα Η που λείπουν και να γράψετε την ονομασία των ενώσεων που ακολουθούν. Ποιοι οι μοριακοί
τύποι σε κάθε περίπτωση;
α) β) γ)
δ) ε) στ)
ζ) η) θ)
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
32
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 9: ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΛΚΟΟΛΩΝ

Να συμπληρώσετε με τα άτομα Η που λείπουν και να γράψετε την ονομασία κάθε μίας από τις αλκοόλες που ακολου-
θούν. Ποιοι οι μοριακοί τύποι τους;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
33
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 10: ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΛΔΕΥΔΩΝ, ΚΕΤΟΝΩΝ ΚΑΙ ΚΑΡΒΟΞΥΛΙΚΩΝ

ΟΞΕΩΝ
Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους για τις παρακάτω οργανικές ενώσεις:
1) μεθανάλη
………………………………………………………………………………………………………………………………………
2) προπανόνη
………………………………………………………………………………………………………………………………………
3) 2-μεθυλοβουτανάλη
………………………………………………………………………………………………………………………………………
4) μεθυλοβουτανόνη
………………………………………………………………………………………………………………………………………
5) 3-βουτινάλη
………………………………………………………………………………………………………………………………………
6) 4,4-διβρωμο-2-πεντανόνη
………………………………………………………………………………………………………………………………………
7) 2-αιθυλο-3-εξινάλη
………………………………………………………………………………………………………………………………………
8) 1,1,1-τριχλωρο-5-πεντιν-2-όνη
………………………………………………………………………………………………………………………………………
9) αιθανικό οξύ
………………………………………………………………………………………………………………………………………
10) 2-μεθυλο-3-βουτινικό οξύ

………………………………………………………………………………………………………………………………………
34
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 11: ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ

Να γράψετε την ονομασία κάθε μίας από τις οργανικές ενώσεις που ακολουθούν.
35
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 12: ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ

Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους για τις παρακάτω οργανικές ενώσεις: 1) προπάνιο, 2) μεθυλοβουτάνιο, 3) 2,3-διμε-
θυλοβουτάνιο, 4) 2-μεθυλο-4-βρωμοεξάνιο, 5) 1-βουτένιο, 6) 2-βουτένιο, 7) 2-βουτίνιο, 8) 1-βουτίνιο, 9) 2-αιθυλο-4-χλωρο-
1-πεντένιο, 10) μεθανόλη, 11) μεθανάλη, 12) μεθανικό οξύ, 13) 2-πεντανόνη, 14) 2-βουτανόλη, 15) βουτανάλη, 16) προπενικό
οξύ, 17) 2-μεθυλο-3-βουτιν-1-όλη, 18) ισοπροπυλομεθυλαιθέρας, 19) προπανικός μεθυλεστέρας, 20) 2,5-διμεθυλο-6-επτιν-
2-όλη.
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
36
3
ΙΣΟΜΕΡΕΙΑ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ
3.1 Τι είναι η συντακτική ισομέρεια
Στην οργανική χημεία απαντάται συχνά το φαινόμενο δύο ή περισσότερες διαφορετικές

ενώσεις (με διαφορετικές ιδιότητες) να διαθέτουν τον ίδιο μοριακό τύπο. Η εξήγηση που
δίνεται είναι το ότι οι οργανικές αυτές ενώσεις διαθέτουν διαφορετικό συντακτικό τύπο.
Το χαρακτηριστικό αυτό της οργανικής χημείας ονομάζεται συντακτική ισομέρεια. Έτσι:
Το φαινόμενο κατά το οποίο δύο ή και περισσότερες οργανικές ενώσεις διαθέτουν τον
ίδιο μοριακό, αλλά διαφορετικό συντακτικό τύπο και άρα παρουσιάζουν διαφορετικές
ιδιότητες ονομάζεται συντακτική ισομέρεια.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ι- Υπάρχουν όμως περιπτώσεις, όπου δύο ή και περισσότερες ενώσεις με τον ίδιο συντα-
διότητες των οργανικών ενώ-
σεων δεν μπορούν να εξηγηθούν κτικό τύπο να παρουσιάζουν διαφορές στις φυσικές και στις χημικές τους ιδιότητες (σε
με βάση τον συντακτικό τύπο, μεγάλο ή σε μικρότερο βαθμό) και το φαινόμενο αυτό για να εξηγηθεί απαιτεί το στερε-
αλλά απαιτείται η χρήση του
στερεοχημικού τύπου, που δεί-
οχημικό τύπο. Το φαινόμενο κατά το οποίο δύο ή και περισσότερες οργανικές ενώσεις
χνει ότι και ο συντακτικός τύπος διαθέτουν τον ίδιο μοριακό και συντακτικό, αλλά διαφορετικές ιδιότητες, λόγω διαφορε-
αλλά επίσης και τη διάταξη του τικού στερεοχημικού τύπου, ονομάζεται στερεοϊσομέρεια.
μορίου στο χώρο, όπως στο
σχήμα, που αντιστοιχεί στο στε-
ρεοχημικό τύπο του μεθανίου Στην ενότητα αυτή θα ασχοληθούμε με τη συντακτική ισομέρεια η οποία διακρίνεται:
(CΗ4):
• στην ισομέρεια αλυσίδας
H • στην ισομέρεια θέσης ως προς τον πολλαπλό δεσμό (διπλό ή τριπλό) ή τη χαρακτηρι-
στική ομάδα
C
H • στην ισομέρεια ομόλογης σειράς
H
H
3.2 Ισομέρεια αλυσίδας
Οφείλεται αποκλειστικά στον διαφορετικό τρόπο σύνδεσης των ατόμων C στα μόρια των
ισομερών ενώσεων. Το είδος της ισομέρειας αυτής εμφανίζεται σαν μοναδικό είδος συ-
ντακτικής ισομέρειας στα αλκάνια, π.χ. στο μοριακό τύπο, C4H10, αντιστοιχούν δύο συ-
ντακτικά ισομερή αλυσίδας:
CH3CH2CH2CH3 CH3CHCH3
μεθυλοπροπάνιο
βουτάνιο CH3
37
Επίσης, στο μοριακό τύπο C5H12, αντιστοιχούν 3 συντακτικά ισομερή αλυσίδας:

CH3 Σημειώστε ότι στο διμεθυλοπρο-
πάνιο τα δύο –CH3 δεν μπορούν
CH3CH2CH2CH2CH3 CH3CH2CHCH3 CH3 ‒ C ‒ CH3 να είναι σε άλλες θέσεις και για
το λόγο αυτό μπορεί να ονομα-
πεντάνιο CH3
CH3 στεί και ως διμεθυλοπροπάνιο
μεθυλοβουτάνιο διμεθυλοπροπάνιο (αντί για 2,2-διμεθυλοπροπάνιο).
Εύρεση ισομερών αλυσίδας. Ακολουθούμε συνήθως την εξής διαδικασία:

Γράφουμε όλους τους δυνατούς τρόπους με τους οποίους είναι δυνατόν να συνδεθούν
τα άτομα C μεταξύ τους. Για το σκοπό αυτό:
α) Γράφουμε όλα τα διαθέσιμα άτομα C (ενωμένα μεταξύ τους με απλούς δεσμούς) σε
μια σειρά.
β) Γράφουμε πάλι όλα τα διαθέσιμα άτομα C σε μια σειρά, εκτός από ένα που το τοπο-
θετούμε σαν διακλάδωση σε όλες τις δυνατές θέσεις, ώστε να προκύψουν διαφορετικές
ενώσεις.
γ) Γράφουμε πάλι όλα τα διαθέσιμα άτομα C σε μια σειρά, εκτός από δύο, που τα τοπο-
θετούμε σαν διακλαδώσεις με τη μορφή αιθυλίου (CH3CH2–) ή δύο μεθυλίων, σε όλες
τις δυνατές θέσεις, ώστε να προκύψουν διαφορετικές διατάξεις κτλ.
δ) Συμπληρώνουμε με τα άτομα Η που λείπουν και ονομάζουμε.
Όταν γράφουμε τους παραπάνω συνδυασμούς δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι:

• Δεν είναι νοητή διακλάδωση αλκύλιο (π.χ –CH3, –CH2CH3 κτλ.) σε ακραίο άτομο C.
• Η μεγαλύτερη ανθρακική αλυσίδα πρέπει να γράφεται οριζόντια.
Ο αριθμός των ισομερών αλυσί-
• Σε μια ανθρακική αλυσίδα οι συμμετρικές θέσεις είναι ισότιμες μεταξύ τους, π.χ. οι
δας αυξάνεται αλματωδώς με αύ-
παρακάτω συντακτικοί τύποι παριστάνουν την ίδια ένωση (2-μεθυλοβουτάνιο) και ξηση του αριθμού των ατόμων
όχι διαφορετικές ενώσεις: άνθρακα, π.χ. τα ισομερή με μο-
ριακό τύπο C6H14 είναι 5, με μο-
2 2 ριακό τύπο C20H42 είναι 336.319,
CH3CHCH2CH3 ή CH3CH2CHCH3 2-μεθυλοβουτάνιο ενώ με μοριακό τύπο C40H82 εί-
ναι περισσότερα από 6·1013 ισο-
CH3 CH3 μερή (!).
Παραβίαση των παραπάνω κανόνων οδηγεί συχνά στην αναγραφή περισσότερων ισο- CH4 1
C2H6 1
μερών από όσων υπάρχουν. Πάντως, για καλό και για κακό, ονομάζουμε τις ενώσεις C3H8 1
που προκύπτουν, ώστε να φανούν οι ίδιοι συντακτικοί τύποι. C4H10 2
C5H12 3
C6H14 5
Τα συντακτικά ισομερή παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές σε ορισμένες ιδιότητές C7H16 9
τους, κυρίως στις φυσικές (αλλά και στις χημικές), π.χ. διαφορετικά σημεία βρασμού C8H18 18
C10H22 35
και σημεία πήξης κτλ.
C20H42 336.319
3.3 Ισομέρεια θέσης
Οφείλεται στη διαφορετική θέση μιας χαρακτηριστικής ομάδας ή ενός πολλαπλού δε- H 1-προπανόλη έχει σημείο βρα-
σμού (διπλού ή τριπλού), στα μόρια των ισομερών ενώσεων, π.χ. στον τύπο C3H8Ο α- σμού 97οC και οξειδώνεται προς
ντιστοιχούν 2 κορεσμένες μονοσθενείς αλκοόλες (και ένας κορεσμένος μονοαιθέρας, προπανάλη ή προς προπανικό
οξύ, ενώ η 2-προπανόλη έχει ση-
όπως θα δούμε στη συνέχεια) με τους εξής συντακτικούς τύπους: μείο βρασμού 82,5οC και οξει-
δώνεται προς προπανόνη.
CH3CH2CH2OH CH3CHCH3
1-προπανόλη 2-προπανόλη
ΟΗ
38
Επίσης, στο μοριακό τύπο C4H8 αντιστοιχούν δύο ισομερή θέσης ως προς το διπλό δε-
σμό:
CH3CH2CH=CH2 CH3CH=CHCH3
1-βουτένιο 2-βουτένιο
3.4 Ισομέρεια ομόλογης σειράς
Οφείλεται στη διαφορετική χαρακτηριστική ομάδα που περιέχουν στο μόριό τους οι ι-
σομερείς ενώσεις (και που ανήκουν σε διαφορετικές ομόλογες σειρές). Χαρακτηριστι-
κές περιπτώσεις ισομέρειας ομόλογης σειράς αποτελούν οι εξής:
i. Αλκίνια - αλκαδιένια, με γενικό μοριακό τύπο CvH2v‒2 (v  2 για τα αλκίνια και v 

3 για τα αλκαδιένια). Π.χ. στον τύπο C3H4 αντιστοιχούν ένα αλκίνιο και ένα αλκαδιένιο:
CH2=C=CH2 CH3CCH
προπαδιένιο προπίνιο
ii. Αλκοόλες (κορεσμένες μονοσθενείς) - αιθέρες (κορεσμένοι μονοαιθέρες), με τον

ίδιο γενικό μοριακό τύπο, CvH2v+2Ο (v  1 για τις αλκοόλες, v  2 για τους αιθέρες). Π.χ.
στον τύπο C2H6Ο αντιστοιχούν μία αλκοόλη και ένας αιθέρας:
CH3CH2OH CH3 − O − CH3

αιθανόλη διαιθυλαιθέρας
iii. Αλδεΰδες (κορεσμένες μονοσθενείς) - κετόνες (κορεσμένες μονοσθενείς), με τον

ίδιο γενικό μοριακό τύπο, CvH2vΟ (v  1 για τις αλδεύδες, v  3 για τις κετόνες). Π.χ.
στον τύπο C3H6Ο αντιστοιχούν μία αλδεΰδη και μία κετόνη:
CH3CH2CH=O CH3 C CH3

προπανάλη Ο
προπανόνη ή ακετόνη
iv. Οξέα (κορεσμένα μονοκαρβοξυλικά) - εστέρες (από κορεσμένα μονοκαρβοξυλικά

οξέα και κορεσμένες μονοσθενείς αλκοόλες), με γενικό μοριακό τύπο, CvH2vΟ2 (v  1
για τα οξέα, v  2 για τους εστέρες). Για παράδειγμα στο μοριακό τύπο C2H4Ο2 αντι-
στοιχούν ένα οξύ και ένας εστέρας:
CH3COOH HCOOCH3
αιθανικό οξύ μεθανικός μεθυλεστέρας
3.5 Πως βρίσκουμε όλα τα άκυκλα συντακτικά ισομερή
Η διαδικασία που ακολουθούμε για την εύρεση του συντακτικού τύπου, που αντιστοιχεί
σε δοσμένο μοριακό τύπο είναι η εξής:
Βήμα 1ο: Βρίσκουμε την ομόλογη σειρά στην οποία αντιστοιχεί ο δοσμένος μοριακός
τύπος.
Βήμα 2ο: Βρίσκουμε όλα τα ισομερή αλυσίδας.
39
Βήμα 3ο: Τοποθετούμε τη (ή τις) χαρακτηριστική ομάδα ή τον πολλαπλό δεσμό ή τους
πολλαπλούς δεσμούς σε όλες τις δυνατές θέσεις, σε κάθε ισομερές αλυσίδας και για
κάθε ομόλογη σειρά (αν ο μοριακός τύπος αντιστοιχεί σε δύο ομόλογες σειρές), ώστε
να προκύψουν διαφορετικά ισομερή.
Βήμα 4: Συμπληρώνουμε με τα άτομα Η που λείπουν και ονομάζουμε όλα τα συντα-
κτικά ισομερή.
Εφαρμογή 1
Πόσες και ποιες κορεσμένες μονοσθενείς αλκοόλες προκύπτουν από την ανθρακική αλυ-
σίδα C − C − C − C;
Οι αλκοόλες διαθέτουν το –ΟΗ ως χαρακτηριστική ομάδα, που μπαίνει στις εξής θέσεις:
C − C − C − C − ΟΗ C−C−C−C
ΟΗ
Συμπληρώνοντας με τα άτομα Η που λείπουν προκύπτουν οι εξής 2 αλκοόλες:
CΗ3CΗ2CΗ2CH2ΟΗ CH3CH2CHCH3 2-βουτανόλη

1-βουτανόλη ΟΗ
Προσοχή: Η εισαγωγή της χαρακτηριστικής ομάδας σε συμμετρική θέση αντιστοιχεί

στον ίδιο συντακτικό τύπο και επομένως στο ίδιο ισομερές:
1 2
ΗΟ − CΗ2CΗ2CΗ2CH3 CH3CHCH2CH3 2-βουτανόλη
1-βουτανόλη
ΟΗ
1. Να βρεθούν και να ονομαστούν όλα τα άκυκλα κορεσμένα ισομερή που αντιστοι-

χούν στο μοριακό τύπο C6H14.
ΛΥΣΗ
Ο μοριακός τύπος C6H14 αντιστοιχεί στο γενικό μοριακό τύπο CvH2v+2 (v = 6), που αντι-
στοιχεί σε αλκάνια. Εμφανίζεται, επομένως, μόνο ισομέρεια αλυσίδας. Τα έξι άτομα C
διατάσσονται με τους εξής τρόπους:
CH3CH2CH2CH2CH2CH3 CH3CH2CH2CHCH3 CH3CH2CHCH2CH3

εξάνιο CH3 CH3
2-μεθυλοπεντάνιο 3-μεθυλοπεντάνιο
CH3
CH3 – C – CH2CH3 CH3 − CΗ − CH − CH3
CH3 CH3 CH3
2,2-διμεθυλοβουτάνιο 2,3-διμεθυλοβουτάνιο
40
2. Να βρεθούν και να ονομαστούν τα αλκένια που αντιστοιχούν στον τύπο C4H8.
ΛΥΣΗ
Οι δυνατές ανθρακικές αλυσίδες και οι δυνατές θέσεις για το διπλό δεσμό είναι οι εξής:
②① ③
C − C − C − C (Ι) C − C − C (ΙΙ)
C
Προκύπτουν έτσι τα εξής 3 αλκένια:
CH3CH2CH = CH2 CH3CH = CHCH3 CH3C = CH2

1-βουτένιο 2-βουτένιο CH3 2-μεθυλο-1-προπένιο
3. Να βρεθούν και να ονομαστούν όλα τα άκυκλα ισομερή που αντιστοιχούν στο μο-
ριακό τύπο C5H10.
ΛΥΣΗ
Ο μοριακός τύπος αντιστοιχεί στο γενικό μοριακό τύπο CvH2v, που με τη σειρά του α-
ντιστοιχεί σε αλκένια, δηλαδή υδρογονάνθρακες με ένα διπλό δεσμό. Οι δυνατές ανθρα-
κικές αλυσίδες είναι 3:
②① ⑤ ④③ C
C – C – C – C – C (Ι) C – C – C – C (ΙΙ) C – C – C (ΙΙΙ)
C C
Σε κάθε μία από τις ανθρακικές αλυσίδες Ι και ΙΙ (στην ΙΙΙ δεν μπορεί να μπει πουθενά
διπλός δεσμός) βάζουμε ένα διπλό δεσμό σε όλες τις δυνατές θέσεις:
CH3CH2CH2CH=CH2 ① CH3CH2CH=CHCH3 ②
1-πεντένιο 2-πεντένιο
CH3CHCH = CH2 ③ CH3C = CΗ−CH3 ④ CΗ2 = C−CH2CH3 ⑤

CH3 CH3 CH3
Στο μοριακό τύπο C5H8 αντι-
3-μεθυλο-1-βουτένιο 2-μεθυλο-2-βουτένιο 3-μεθυλο-1-βουτένιο
στοιχούν και τα εξής αλκαδιένια:
CH3CH2CH=C=CH2
1,2-πενταδιένιο Συνολικά 5 συντακτικά ισομερή αλκένια.
CH3CH=CHCH=CH2
1,3-πενταδιένιο
CH2=CHCH2CH=CH2 4. Να βρεθούν και να ονομαστούν όλα τα άκυκλα ισομερή αλκίνια που αντιστοι-
1,4-πενταδιένιο χούν στο μοριακό τύπο C5H8.
CH3CH=C=CHCH3
2,3-πενταδιένιο
CH3C=C=CH2 ΛΥΣΗ
3-μεθυλο-1,2-βουταδιένιο Οι δυνατές διατάξεις της ανθρακικής αλυσίδας είναι τρεις, όπως ακριβώς και στο προη-
CΗ2=CCH=CH2
2-μεθυλο-1,3-βουταδιένιο
γούμενο παράδειγμα. Από τις 3 αυτές αλυσίδες, η (ΙΙΙ) δεν μπορεί να οδηγήσει σε αλκί-
νιο. Από τις άλλες 2 αλυσίδες έχουμε τις εξής ενώσεις:
41
CH3CH2CH2CCH CH3CH2CCCH3 CH3CHCCH

1-πεντίνιο 2-πεντίνιο CH3
3-μεθυλο-1-βουτίνιο
5. Να βρεθούν και να ονομαστούν όλες οι κορεσμένες μονοσθενείς αλκοόλες που

αντιστοιχούν στο μοριακό τύπο C4H10O.
ΛΥΣΗ
Με τέσσερα άτομα άνθρακα έχουμε 2 ανθρακικές αλυσίδες:
C – C – C – C (I) C – C – C (II)
C
Σε καθένα από τα ισομερή αλυσίδας (Ι) και (ΙΙ) τοποθετούμε τη χαρακτηριστική ομάδα
(−ΟΗ) σε όλες τις δυνατές θέσεις:
CΗ3
CH3CH2CH2CH2OH CH3CH2CΗCH3 CH3CHCH2OH CH3 − C − CH3
1-βουτανόλη ΟΗ CΗ3 ΟΗ
2-βουτανόλη 2-μεθυλο-1- 2-μεθυλο-2-
προπανόλη προπανόλη
Σημείωση: Στο μοριακό τύπο C4H10O αντιστοιχούν και κορεσμένοι αιθέρες που προ-
κύπτουν ως εξής: Σε καθένα από τα ισομερή αλυσίδας (Ι) και (ΙΙ) διακόπτουμε την αν-
θρακική αλυσίδα παρεμβάλλοντας ένα άτομο Ο σε όλες τις δυνατές θέσεις, ώστε να
σχηματίζονται διαφορετικά ισομερή:
CH3CH2OCH2CH3 CH3CH2CH2OCH3 CH3CH−O−CH3

διαιθυλαιθέρας μεθυλοπροπυλαιθέρας CΗ3
ισοπροπυλομεθυλαιθέρας

χούν στο μοριακό τύπο C4H8O.
ΛΥΣΗ
O μοριακός τύπος C4H8O αντιστοιχεί στο γενικό μοριακό τύπο CvH2vO (v = 4), που
αντιστοιχεί σε αλδεΰδες ή κετόνες. Με τέσσερα άτομα άνθρακα έχουμε 2 ανθρακικές
αλυσίδες, όπως ήδη έχουμε αναφέρει:
C – C – C – C (I) C – C – C (II)
C
Αλδεΰδες: Σε καθένα από τα ισομερή αλυσίδας (Ι) και (ΙΙ) τοποθετούμε τη χαρακτηρι-
στική ομάδα (–CH=O) σε όλες τις δυνατές θέσεις. Να σημειωθεί ότι η –CH=O μπαίνει
πάντα στην άκρη της ανθρακικής αλυσίδας και ο C της ομάδας έχει αρίθμηση 1:
CH3CH2CH2CH=O CH3CHCΗ=O μεθυλοπροπανάλη

βουτανάλη CΗ3
42
Κετόνες: Το χαρακτηριστικό των κετονών είναι το ότι η δισθενής ομάδα καρβονύλιο

συνδέεται με 2 άτομα άνθρακα (αλκύλια), άρα δεν μπορεί να είναι στην άκρη της αν-
θρακικής αλυσίδας (θα οδηγούσε σε αλδεΰδες). Επομένως με τέσσερα άτομα άνθρακα
εμφανίζεται μία μόνο κετόνη:
CH3CH2 − C − CH3 βουτανόνη

Ο
Η άλλη διάταξη της ανθρακικής αλυσίδας δεν μπορεί να δώσει κετόνη (γιατί;).

χούν στο μοριακό τύπο C5H10O.
ΛΥΣΗ
O μοριακός τύπος C5H10O αντιστοιχεί σε αλδεΰδες ή κετόνες. Με 5 άτομα C έχουμε 3
ανθρακικές αλυσίδες. Παίρνοντας ιδέες και από το προηγούμενο παράδειγμα, έχουμε:
Αλδεΰδες: Σε καθεμία από τις τρεις ανθρακικές αλυσίδες τοποθετούμε τη χαρακτηρι-

στική ομάδα (–CH=O) σε όλες τις δυνατές θέσεις:
CH3CH2CH2CH2CH=O πεντανάλη
CH3CH2CHCH=O 2-μεθυλοβουτανάλη
CΗ3
CH3CHCH2CH=O 3-μεθυλοβουτανάλη
CΗ3
CΗ3
CH3 − C − CH=O διμεθυλοπροπανάλη
CΗ3
Κετόνες: Με 5 άτομα άνθρακα εμφανίζονται oι εξής 3 κετόνες:
CH3CH2CH2 – C – CH3 2-πεντανόνη

Ο
CH3CH2 – C – CH2CH3 3-πεντανόνη
Ο
CH3CH − C − CH3 3-μεθυλο-2-βουτανόνη
CΗ3 Ο
8. Να βρεθούν και να ονομαστούν όλα τα άκυκλα κορεσμένα μονοκαρβοξυλικά

οξέα που αντιστοιχούν στο μοριακό τύπο C4H8O2.
ΛΥΣΗ
43
O μοριακός τύπος C4H8O2 αντιστοιχεί στο γενικό μοριακό τύπο CvH2vO2 (v = 4), που
αντιστοιχεί σε κορεσμένα μονοκαρβoξυλικά οξέα (και σε εστέρες). Με 4 άτομα C έ-
χουμε 2 ανθρακικές αλυσίδες, όπως ήδη έχουμε αναφέρει. Τοποθετώντας το –COOH σε
όλες τις δυνατές θέσεις, έχουμε:
CH3CH2CH2COOH βουτανικό οξύ
CH3CHCΟOΗ 2-μεθυλοπροπανικό οξύ

CΗ3
Προσοχή! Δεν υπάρχει άλλο ισομερές. Όπως έχει ήδη τονιστεί το καρβοξύλιο μπαίνει
στην άκρη της κύριας ανθρακικής αλυσίδας και το άτομο άνθρακα συμμετέχει στην α-
ρίθμηση σαν -1.
Σημείωση: Στον παραπάνω μοριακό τύπο C4H8O2 αντιστοιχούν και εστέρες. Για την
αναγραφή όλων των ισομερών εστέρων θα απαιτηθεί ειδική τεχνική: Πρώτα, γράφουμε
το πιο απλό κορεσμένο μονοκαρβoξυλικό οξύ (HCOOH) και στη θέση του Η της –
COOH τοποθετούμε τα υπόλοιπα εκτός από ένα άτομα άνθρακα που διαθέτουμε σε όλες
τις δυνατές διατάξεις, ώστε να προκύψουν διαφορετικά συντακτικά ισομερή. Στη συνέ-
χεια, γράφουμε το επόμενο οξύ (CH3COOH) και τοποθετούμε όλα τα υπόλοιπα, εκτός
από 2, διαθέσιμα άτομα άνθρακα σχηματίζοντας όλους τους εστέρες και του αιθανικού
οξέος κτλ.:
HCOOCH2CH2CH3 μεθανικός προπυλεστέρας
HCOOH
HCOOCHCH3 μεθανικός ισοπροπυλεστέρας
CH3
CH3COOH CH3COOCH2CH3 αιθανικός αιθυλεστέρας
CH3CH2COOH CH3CH2COOCH3 προπανικός μεθυλεστέρας

χούν στον τύπο C5H11OΗ.
ΛΥΣΗ
Ο τύπος αυτός αντιστοιχεί σε κορεσμένες μονοσθενείς αλκοόλες. Oι ανθρακικές αλυσί-
δες και οι θέσεις εισαγωγής της –ΟΗ σε αυτές είναι οι εξής:
③② ① ⑦ ⑥⑤ ④ ⑧
C
Σημειώστε ότι στην ανθρακική
C – C – C – C – C (Ι) C – C – C – C (ΙΙ) C – C – C (ΙΙΙ) αλυσίδα (ΙΙΙ) οι άλλες θέσεις ει-
C σαγωγής της ομάδας –ΟΗ είναι
C
ισοδύναμες, δηλαδή δεν οδηγούν
σε ξεχωριστό ισομερές.
Επομένως προκύπτουν οι εξής 8 ισομερείς αλκοόλες:
44
ΟH ΟH
① CH3CH2CH2CH2CH2OH ② CH3CH2CH2CHCH3 ③ CH3CH2CHCH2CH3
1-πεντανόλη 2-πεντανόλη 3-πεντανόλη
ΟH ΟΗ
④ CH3CH2CHCH2OH ⑤ CH3CH2CCH3 ⑥ CH3CHCHCH3
CH3 CH3 CH3
2-μεθυλο-1-βουτανόλη 2-μεθυλο-2-βουτανόλη 3-μεθυλο-2-βουτανόλη
CH3
⑦ HO−CH2CH2CHCH3 ⑧ CH3− C − CH2OH
CH3 CH3 2,2-διμεθυλο-1-προπανόλη
3-μεθυλο-1-βουτανόλη
3.1. Δύο ή περισσότερες ενώσεις παρουσιάζουν το φαινό- α. 1-επτανόλη β. 2-εξανόλη

μενο της συντακτικής ισομέρειας, όταν έχουν: γ. επτάνιο δ. επτανικό οξύ
α. διαφορετικό μοριακό τύπο αλλά τον ί-
διο συντακτικό τύπο 3.7. Το 3-μεθυλο-1-πεντένιο είναι ισομερές με το:
β. διαφορετικό συντακτικό τύπο αλλά τον α. 1-πεντένιο β. 3-μεθυλοπεντάνιο
ίδιο μοριακό τύπο γ. 3-μεθυλο-1-πεντίνιο δ. 3,3-διμεθυλο-1-βουτένιο
γ. τον ίδιο συντακτικό τύπο αλλά διαφορετικές ιδιότητες
δ. την ίδια σχετική μοριακή μάζα 3.8. Από τις ενώσεις, 1-βουτένιο (Ι), 2-βουτένιο(ΙΙ), μεθυ-
λοπροπένιο (ΙΙΙ), 1-βουτίνιο (ΙV), 2-βουτανόλη (V), εμφανί-
3.2. Oι ενώσεις 2-πεντένιο και 3-μεθυλο-1-βουτίνιο: ζουν ισομέρεια θέσης οι ενώσεις:
α. παρουσιάζουν το φαινόμενο της ισομέρειας αλυσίδας α. Ι, II και IV β. I, II, IV και V
β. παρουσιάζουν το φαινόμενο της ισομέρειας θέσης γ. I και II δ. I, II και III
γ. παρουσιάζουν το φαινόμενο της ισομέρειας ομόλογης σει-
3.9. Οργανική ένωση έχει μοριακό τύπο C6H12. Mε την έ-
ράς
νωση αυτή δεν είναι ισομερής η ένωση:
δ. δεν είναι ισομερείς ενώσεις
α. 3,3-διμεθυλο-1-βουτένιο
3.3. Οι οργανικές ενώσεις: 1-πεντένιο και 2-πεντάνιο: β. 4-μεθυλο-1-πεντένιο
α. εμφανίζουν ισομέρεια αλυσίδας γ. 3,3-διμεθυλο-1-πεντένιο
β. εμφανίζουν ισομέρεια θέσης δ. 3-μεθυλο-1-πεντένιο
γ. εμφανίζουν ισομέρεια αλυσίδας και θέσης
3.10. Από τις ενώσεις με τις ονομασίες, 1-προπανόλη, 2-
δ. δεν είναι ισομερείς
βουτανόλη, 3-πεντανόλη, 3-μεθυλοπεντάνιο, εξάνιο, 2-βου-
3.4. Η αιθανόλη: τανόνη, 1-πεντανάλη και 2-πεντένιο, ισομέρεια ομόλογης
α. είναι ισομερής με μία άλλη αλκοόλη σειράς εμφανίζεται:
β. είναι ισομερής με την ένωση με τύπο CH3OCH3 α. σε καμία περίπτωση
γ. είναι ισομερής με το διαθυλαιθέρα (CH3CH2OCH2CH3) β. στην 1-προπανόλη και στην 2-βουτανόλη
δ. δεν είναι ισομερής με καμία άλλη ένωση γ. στο 3-μεθυλοπεντάνιο και στο εξάνιο
δ. στην 1-πεντανάλη και στην 2-βουτανόνη
3.5. Η 2-βουτανόλη είναι ισομερής με την ένωση: ε. σε άλλο ζευγάρι (προσδιορίστε)
α. 2-βουτανόνη β. 2-βουτανάλη
3.11. Το πλήθος των άκυκλων συντακτικών ισομερών, που
γ. βουτάνιο δ. 2-μεθυλο-2-προπανόλη
αντιστοιχούν στο μοριακό τύπο C5H10 είναι:
α. 3 β. 5 γ. 6 δ. 7
3.6. Η 3-μεθυλο-1-εξανόλη είναι ισομερής με την ένωση:
45
3.12. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις με ένα Σ ή

ένα Λ, ανάλογα, με το αν τις θεωρείτε σωστές ή λανθασμέ-
νες. Δικαιολογείστε την απάντησή σας.
α. Συντακτική ισομέρεια είναι το φαινόμενο κατά το οποίο
δύο ενώσεις έχουν τον ίδιο συντακτικό τύπο αλλά διαφορε-
τικό μοριακό τύπο.
β. Σε κάθε μοριακό τύπο αντιστοιχεί πάντα μία οργανική έ-
νωση. 3.19. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους δύο υδρογο-
γ. Αν δύο υδρογονάνθρακες έχουν στο μόριό τους τον ίδιο νανθράκων, που είναι ισομερείς με το 3,3-διμεθυλο-1-βου-
αριθμό ατόμων άνθρακα είναι ισομερείς ενώσεις. τένιο και εμφανίζουν μεταξύ τους ισομέρεια θέσης, καθώς
δ. Αν δύο διαφορετικά αλκάνια έχουν στο μόριό τους τον και έναν άλλο υδρογονάνθρακα που να εμφανίζει ισομέρεια
ίδιο αριθμό ατόμων άνθρακα είναι ισομερείς ενώσεις. αλυσίδας με το 3,3-διμεθυλο-1-βουτένιο.
ε. Το χλωροαιθάνιο και το βρωμοαιθάνιο είναι ισομερείς ε-
νώσεις. 3.20. Δίνεται η οργανική ένωση 3-μεθυλο-1-βουτένιο (έ-
στ. Όλα τα αλκάνια είναι μεταξύ τους ισομερείς ενώσεις. νωση Α) καθώς και ένα αλκίνιο (ένωση Β) με την ίδια διά-
ζ. Το 1-βουτίνιο είναι ένωση ισομερής με το 1,3-βουταδιέ- ταξη της ανθρακικής αλυσίδας.
νιο. α. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους των Α και Β και
η. Η προπανόνη και η προπανάλη είναι ισομερείς ενώσεις. να εξηγήσετε αν οι ενώσεις αυτές είναι ισομερείς ή όχι.
θ. Όταν δύο ενώσεις ανήκουν στην ίδια ομόλογη σειρά είναι β. Να γράψετε δύο ισομερή αλυσίδας της Α και να τα ονο-
ισομερείς. μάσετε.
ι. Η 3-βουτεν-1-όλη και η βουτανάλη είναι ισομερείς ενώ- γ. Να γράψετε δύο ισομερή αλκίνια της ένωσης Β και να τα
σεις. ονομάσετε. Να εξηγήσετε το είδος ισομέρειας που εμφανί-
ζουν τα δύο ισομερή αυτά αλκίνια.
3.13. Η ένωση με συντακτικό τύπο CH3CH2CH2CH=O (Ι)
ονομάζεται …………….…… και ανήκει στην ομόλογη 3.21. Δίνονται οι παρακάτω ενώσεις (Ι) έως (ΙV).
σειρά των ……………………… ……………………
………………. Η ένωση (Ι) είναι ισομερής με τις ενώσεις
CH3CH2CH2CH2OH (Ι), CH3CH2CΗCH3 (ΙΙ),
…………… (ΙΙ) και ………………… (ΙΙΙ). Οι (Ι) και (ΙΙ) OH
εμφανίζουν ισομέρεια ………………, ενώ οι (Ι) και (ΙΙΙ) εμ- CH3CHCH2OH (ΙΙΙ), CH3CH2CH2OCH3 (IV)
φανίζουν ισομέρεια ……………… ……………….
CH3
3.14. Η προπανάλη έχει συντακτικό τύπο α. Γιατί όλες οι παραπάνω χημικές ενώσεις εμφανίζουν το
…………………… και είναι ισομερής με την κορεσμένη φαινόμενο της ισομέρειας;
μονοσθενή κετόνη με συντακτικό τύπο ………………. που β. Να γράψετε τα ονόματα των 3 πρώτων ενώσεων.
ονομάζεται ………………….. γ. Τι μορφή συντακτικής ισομέρειας εμφανίζουν οι ενώσεις,
i. I και II και ii. II και IV;
3.15. Να αντιστοιχηθούν τα στοιχεία της στήλης Ι με το εί- δ. Να γράψετε το συντακτικό τύπο μιας ένωσης ισομερούς
δος της ισομέρειας της στήλης ΙΙ: των ενώσεων (Ι), (ΙΙ) και (ΙΙΙ) που να ανήκει στην ίδια ομό-
λογη σειρά με αυτές καθώς και το συντακτικό τύπο μιας έ-
1 3-μεθυλοπεντάνιο και εξάνιο Α ομόλογης σειράς νωσης που να είναι ισομερής με την (ΙV) και να ανήκει στην
2 2-μεθυλοβουτανάλη και 3-πεντανόνη Β θέσης ίδια ομόλογη σειρά με αυτή.
3 πεντάνιο και 2-πεντένιο Γ αλυσίδας
4 2-βουτανόλη και διαιθυλαιθέρας Δ δεν είναι ισομερείς 3.22. Δίνονται οι ενώσεις: πεντανάλη (Ι), 2-μεθυλοβουτανάλη
5 1,3-βουταδιένιο και 1-βουτίνιο (ΙΙ), 3-μεθυλοβουτανάλη (ΙΙΙ) και διμεθυλοπροπανάλη (IV).
6 2-βουτένιο και 1-βουτένιο α. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους των ενώσεων Ι-
IV.
3.16. Nα γράψετε και ονομάστε όλα τα συντακτικά ισομερή β. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους των ενώσεων (V,
αλκάνια με 6 άτομα άνθρακα ανά μόριο. VI, VII), που είναι συντακτικά ισομερείς με τις ενώσεις I-
IV.
3.17. Ποιο φαινόμενο ονομάζεται ισομέρεια; Να αναφέρετε γ. Nα συμπληρώσετε τα κενά της πρότασης:
τα είδη της συντακτικής ισομέρειας και να γράψετε ένα πα- «Οι ενώσεις Ι-IV ανήκουν στην ομόλογη σειρά των
ράδειγμα για κάθε περίπτωση. ………………… ………………… …………..….., ενώ οι
ενώσεις V-VII ανήκουν στην ομόλογη σειρά των
3.18. Οι ενώσεις που ακολουθούν είναι σημαντικά ενδιά- ………………… ………………… …………..…..».
μεσα στο μεταβολισμό της γλυκόζης. Είναι συντακτικά ισο- δ. Τι μορφή ισομέρειας εμφανίζουν οι ενώσεις: i. Ι και ΙΙ, ii.
μερή; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. ΙΙ και IV iii. I και IV;
46
3.23. Να γράψετε τους δυνατούς συντακτικούς τύπους των 3.30. Μία κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη και ένα κορε-
κορεσμένων μονοσθενών αλκοολών με 10 άτομα Η στο μό- σμένο μονοκαρβοξυλικό οξύ παρουσιάζουν την ίδια σχετική
ριό τους και ονομάστε τα. μοριακή μάζα.
α. Να αποδείξετε ότι η αλκοόλη έχει ένα άτομο C περισσό-
3.24. Να γράψετε τους δυνατούς συντακτικούς τύπους των τερο στο μόριό της.
κορεσμένων μονοκαρβοξυλικών οξέων με 10 άτομα Η στο β. i. Αν η αλκοόλη έχει 4 άτομα C στο μόριό της, ποιοι οι
μόριό τους και να τα ονομάσετε. δυνατοί συντακτικοί της τύποι; ii. Ποιος ο συντακτικός τύ-
πος και η ονομασία του οξέος στην περίπτωση αυτή;
3.25. Να γράψετε και να ονομάσετε όλα τα άκυκλα συντα- Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1.
κτικά ισομερή αλκίνια με μοριακό τύπο C6H10.
3.31. Συμμετρικά αλκάνια είναι αυτά τα οποία αποτελού-
3.26. Να γράψετε και να ονομάσετε όλα τα αλκένια με μο- νται από 2 όμοια (συμμετρικά) τμήματα, ως προς κάποιο α-
ριακό τύπο C6H12, που να διαθέτουν την ίδια ανθρακική α- πλό δεσμό C – C. Με βάση τον ορισμό αυτό να γραφούν όλα
λυσίδα με το 2,3-διμεθυλοβουτάνιο. τα συμμετρικά αλκάνια με Μr = 114. Σχετικές ατομικές μά-
ζες, C:12, H:1.
3.27. Να γράψετε το μοριακό τύπο των κορεσμένων μονο-
σθενών καρβονυλικών ενώσεων με 10 άτομα υδρογόνου και 3.32. Από τα αλκίνια ιδιαίτερη σημασία έχουν τα αλκίνια με
να ονομάσετε όλα τα δυνατά ισομερή. Με βάση τις ενώσεις τον τριπλό δεσμό στην άκρη της αλυσίδας (‒CCH). Να
αυτές να δώσετε παραδείγματα ισομέρειας θέσης, αλυσίδας γραφούν και να ονομαστούν όλα τα αλκίνια με τύπο C6H10
και ομόλογης σειράς. και με τον τριπλό δεσμό στην άκρη της αλυσίδας.
3.28. Για μία κορεσμένη μονοσθενή αλδεΰδη ισχύει: Μr = 3.33. 6,72 L (μετρημένα σε STP) ενός αερίου αλκενίου έ-
72. χουν μάζα ίση με 16,8 g.
α. Ποιος ο μοριακός τύπος της αλδεΰδης; α. Ποιος ο μοριακός του τύπος;
β. Ποιοι οι συντακτικοί τύποι των δυνατών ισομερών αλδε- β. Ποια τα δυνατά ισομερή; Ποια από τα ισομερή αυτά πα-
ϋδών και ποιες οι ονομασίες τους; ρουσιάζουν ισομέρεια θέσης;
γ. Να γράψετε ένα ισομερές των παραπάνω αλδεϋδών που Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1.
να παρουσιάζει ισομέρεια ομόλογης σειράς καθώς και την
ονομασία του. 3.34. 0,1 mol ενός άκυκλου υδρογονάνθρακα έχει μάζα 8,4
g. Με κατάλληλες μεθόδους προσδιορίσαμε ότι διαθέτει ένα
Για … δυνατούς λύτες διπλό δεσμό και μάλιστα στην άκρη της ανθρακικής του α-
λυσίδας. α. Ποιος ο μοριακός τύπος; β. Ποιοι οι δυνατοί συ-
3.29. Ένα αλκάνιο και μία κορεσμένη μονοσθενής κετόνη ντακτικοί τύποι;
παρουσιάζουν την ίδια σχετική μοριακή μάζα.
α. Να αποδείξετε ότι το αλκάνιο έχει ένα άτομο C περισσό- 3.35. Να βρεθούν και να ονομαστούν όλα τα άκυκλα συντα-
τερο στο μόριό του. κτικά ισομερή με μοριακό τύπο C4H8Br2.
β. i. Αν το αλκάνιο έχει 5 άτομα C στο μόριό του, ποιοι οι
δυνατοί συντακτικοί του τύποι; ii. Ποιος ο συντακτικός τύ-
πος και η ονομασία της κετόνης στην περίπτωση αυτή; iii.
Να γράψετε δύο ισομερή ομόλογης σειράς της κετόνης αυ-
τής και να τα ονομάσετε.
Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1.
Χημεία και… τέρατα: «H Χημεία των ονείρων…»
Tο 1858 ο August Kekule πρότεινε ότι τα άτομα άνθρακα μπορούν να ενωθούν μεταξύ τους σχηματίζοντας αλυσίδες. Το 1865
δίνει μιαν απάντηση στο πρόβλημα της δομής του βενζολίου: αυτές οι αλυσίδες ατόμων άνθρακα, μπορούν μερικές φορές να
κλίνουν, ώστε να σχηματίζουν δακτύλιο.
«Καθόμουν γράφοντας στο τετράδιό μου, αλλά ήταν αδύνατον να συγκεντρωθώ, καθώς οι σκέψεις μου ήταν αλλού. Γύρισα
την πολυθρόνα μου προς το τζάκι και … πάλι τα άτομα άνθρακα τρεμόπαιζαν μπροστά στα μάτια μου. Αυτή τη φορά οι μικρό-
τερες ομάδες στέκονταν διακριτικά στο περιθώριο. Η φαντασία μου προσπάθησε να συγκεντρωθεί περισσότερο στις εικόνες
αυτές και στο πως θα μπορούσε να διακρίνει μεγαλύτερες δομές πολλαπλών διαμορφώσεων: Μακριές σειρές, μερικές φορές
πολύ κοντά μεταξύ τους, όλες να συστρέφονται και να γυρίζουν σε μια κίνηση σαν του φιδιού. Για κοίτα! Τι είναι αυτό; Ένα από
τα φίδια άρπαξε την ουρά του και αυτό το σχήμα με περιέπαιζε μπροστά στα μάτια μου. Σαν μια λάμψη πέρασε μπροστά στα
μάτια μου και ξύπνησα. Πέρασα το υπόλοιπο της νύχτας δουλεύοντας την υπόθεση αυτή».
«Αφήστε μας να μάθουμε να ονειρευόμαστε, κύριοι και τότε ίσως να μάθουμε την αλήθεια…».
47
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 13α: ΙΣΟΜΕΡΕΙΑ ΑΛΚΑΝΙΩΝ - ΑΛΚΕΝΙΩΝ
A. Να γραφούν τα ισομερή αλκάνια με Mr = 72. Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1.
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
B. Αέριο αλκένιο όγκου 2,24 L σε STP έχει μάζα 5,6 g. Ποιοι οι δυνατοί συντακτικοί τύποι του αλκενίου; Σχετικές ατομικές
μάζες, C:12, H:1.
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………
48
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 13β: ΙΣΟΜΕΡΕΙΑ ΑΛΚΙΝΙΩΝ (+ ΑΛΚΑΔΙΕΝΙΩΝ)

Να γραφούν τα ισομερή αλκίνια με M r = 68. Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1. Ποιες οι ονομασίες καθενός ισομερούς;
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Να γράψετε τα ισομερή αλκαδιένια με τον παραπάνω μοριακό τύπο (C5Η8).
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
49
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 14: ΙΣΟΜΕΡΕΙΑ ΑΛΚΟΟΛΩΝ (+ ΑΙΘΕΡΩΝ)
Να γραφούν και να ονομαστούν όλες οι ισομερείς αλκοόλες με Mr = 74. Ποιες οι ονομασίες καθενός ισομερούς; Σχετικές
ατομικές μάζες, C:12, H:1, O:16.
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Να γράψετε τους ισομερείς αιθέρες με τον παραπάνω μοριακό τύπο (C4Η10Ο).
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
50
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 15: ΙΣΟΜΕΡΕΙΑ ΚΑΡΒΟΝΥΛΙΚΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ

Να γραφούν και να ονομαστούν όλες οι κορεσμένες αλδεΰδες και κετόνες με M r = 86. Ποιες οι ονομασίες καθενός ισομε-
ρούς; Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1, O:16.
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
51
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 16: ΙΣΟΜΕΡΕΙΑ ΚΑΡΒΟΞΥΛΙΚΩΝ ΟΞΕΩΝ (+ ΕΣΤΕΡΩΝ)

Να γραφούν και να ονομαστούν όλα τα κορεσμένα μονοκαρβοξυλικά οξέα με Mr = 102. Ποιες οι ονομασίες καθενός ισο-
μερούς; Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1, O:16.
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Να γραφούν και να ονομαστούν όλοι οι κορεσμένοι εστέρες του τύπου C4H8O2. Ποιες οι ονομασίες καθενός ισομερούς;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
52
4
ΚΑΥΣΙΜΕΣ ΥΛΕΣ - ΚΑΥΣΗ
4.1 Τι είναι το πετρέλαιο
Το πετρέλαιο είναι μία ορυκτή, υγρή καύσιμη ύλη, που αποτελείται από υγρούς υδρογο-
νάνθρακες στους οποίους είναι διαλυμένοι άλλοι αέριοι και στερεοί υδρογονάνθρακες.
Το πετρέλαιο εξάγεται από υπό-
γεια ή υποθαλάσσια κοιτάσματα, Περιέχονται επίσης διάφορες άλλες οξυγονούχες, αζωτούχες, θειούχες κτλ. οργανικές ε-
όπου διαποτίζει τα πορώδη πε- νώσεις σε μικρά ποσοστά. Το φυσικό πετρέλαιο μπορεί επίσης να περιέχει ανόργανες
τρώματα ορισμένων περιοχών
προσμίξεις, κυρίως νερό και αλάτι (NaCl).
της γης (ασβεστόλιθος, άμμος)
σε μεγάλα βάθη κάτω από το έ-
δαφος ή και κάτω από το βυθό Με τη μορφή που εξάγεται το πετρέλαιο είναι πρακτικά ακατάλληλο για οποιαδήποτε
της θάλασσας. Η εξόρυξη του χρήση. Η αξιοποίησή του εξασφαλίζεται με την υποβολή σε μια σειρά κατεργασιών που
πετρελαίου γίνεται με γεωτρή-
σεις με τη βοήθεια γεωτρύπανων γίνονται στα διυλιστήρια. Η σημαντικότερη φυσική διεργασία που γίνεται στο διυλιστή-
ικανότητας βάθους που φθάνει ριο είναι η κλασματική απόσταξη. Η κλασματική απόσταξη έχει ως αποτέλεσμα το δια-
και τα 7000 m. Στη μορφή που ε-
ξάγεται από τα υπόγεια κοιτά-
χωρισμό του φυσικού πετρελαίου σε διάφορα προϊόντα, που αποτελούνται από χημικές
σματα λέγεται φυσικό ή αργό πε- ενώσεις με γειτονικά σημεία βρασμού. Τα προϊόντα της κλασματικής απόσταξης είναι:
τρέλαιο και είναι μαύρο και πα- • Διάφορα αέρια που υγροποιούνται εύκολα (υγραέρια), όπως το προπάνιο και το βου-
χύρρευστο, ενώ άλλες φορές εί-
ναι περισσότερο ανοιχτό και λε- τάνιο.
πτόρρευστο. Για το σχηματισμό • Βενζίνη (καύσιμο αυτοκινήτων και άριστος διαλύτης).
του πετρελαίου η παραδεκτή θεω-
ρία είναι αυτή της οργανικής κα- • Νάφθα (ακατέργαστη βενζίνη, που χρησιμοποιείται σαν πρώτη ύλη στη βιομηχανία
ταγωγής από το πλαγκτόν, που ε- πετροχημικών).
ξαιτίας γεωλογικών μεταβολών
αποκλείστηκε σε υπόγεια κοιλώ- • Κηροζίνη (που χρησιμοποιείται σαν καύσιμο των αεριωθούμενων αεροπλάνων).
ματα, όπου με την επίδραση σχε- • Πετρέλαιο ντίζελ (που χρησιμοποιείται σαν καύσιμο σε πετρελαιομηχανές ντίζελ)
τικά υψηλών θερμοκρασιών
(100ο-280οC) και μεγάλης πίεσης
• Υπόλειμμα (που χρησιμοποιείται σαν καύσιμο σε εστίες εσωτερικής καύσης και από
τα συστατικά των μικροοργανι- το οποίο προκύπτουν τα ορυκτέλαια, κεριά, γράσα, άσφαλτος και βαζελίνη).
σμών (πρωτεΐνες, υδατάνθρακες,
λίπη) διασπάστηκαν και σχημά-
τισαν το πετρέλαιο. 4.2 Τι είναι η βενζίνη
Η βενζίνη είναι το κύριο προϊόν της κλασματικής απόσταξης πετρελαίου και περιέχει υ-
δρογονάνθρακες με 5-12 άτομα άνθρακα.
Για να αυξήσουμε την απόδοση του πετρελαίου σε βενζίνη, λόγω της υψηλής της ζήτη-
Η πυρόλυση εφαρμόζεται και σης, εφαρμόζουμε τη μέθοδο της πυρόλυσης.
στα κλάσματα της βενζίνης και
της νάφθας για την παραγωγή α- Πυρόλυση (θερμική) ονομάζεται η διάσπαση των υδρογονανθράκων με πολλά άτομα άν-
κόρεστων υδρογονανθράκων,
κυρίως αιθυλενίου (αιθενίου) και θρακα (που εμφανίζονται στα βαριά κλάσματα και στο υπόλειμμα της κλασματικής από-
προπυλενίου (προπενίου) που ο- σταξης και που δεν έχουν μεγάλη ζήτηση), σε άλλους υδρογονάνθρακες με μικρότερη
δηγούν σε πετροχημικά προϊό-
ντα.
ανθρακική αλυσίδα που υπάρχουν στη βενζίνη. Πραγματοποιείται με θέρμανση απουσία
αέρα σε υψηλή θερμοκρασία (400-500οC).
53
Έχει παρατηρηθεί ότι η λειτουργία του βενζινοκινητήρα είναι ομαλότερη και αποδοτι-
O αριθμός οκτανίου μιας βεν-
κότερη, όταν οι υδρογονάνθρακες που την αποτελούν περιέχουν διακλαδισμένες ανθρα- ζίνης αυξάνεται με την προ-
κικές αλυσίδες ατόμων C, όπως το 2,2,4-τριμεθυλοπεντάνιο («ισοοκτάνιο», όπως ανα- σθήκη ουσιών που περιορίζουν
φέρεται στην πετροχημεία). Αντίθετα, υδρογονάνθρακες με ευθύγραμμη ανθρακική α- τα κτυπήματα και λέγονται α-
ντικροτικά, όπως είναι ο τε-
λυσίδα υφίστανται πρόωρες εκρήξεις στο εσωτερικό του κινητήρα και δίνουν «κτυπή- τρααιθυλιούχος μόλυβδος,
ματα», με αποτέλεσμα την καταπόνησή του. Έτσι, ανάλογα με την συμπεριφορά τους (CH3CH2)4Pb, και ο τετραμε-
θυλιούχος μόλυβδος,
σαν καύσιμα σε πρότυπο βενζινοκινητήρα, οι βενζίνες αξιολογούνται με μια κλίμακα, (CH3)4Pb. Στην αμόλυβδη βεν-
που ονομάζεται αριθμός οκτανίου. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός οκτανίου μιας βεν- ζίνη που χρησιμοποιείται την
ζίνης, τόσο καλύτερη είναι η λειτουργία του βενζινοκινητήρα. τελευταία 20ετία δεν χρησιμο-
ποιούνται πια ενώσεις μολύ-
βδου, αλλά βενζόλιο που έχει
Επίσης, η βελτίωση της βενζίνης γίνεται με χημική τροποποίηση των μορίων, που την μεγάλο αριθμό οκτανίου.
αποτελούν (αναμόρφωση, reforming) και η οποία γίνεται με θέρμανση, απουσία αέρα,
για 10-20 s στους 500οC και σε πίεση 20 atm (καταλύτες Pt, Mo). Με την αναμόρφωση
αυξάνεται ο αριθμός οκτανίου της βενζίνης, που οφείλεται κυρίως στον ισομερισμό των
υδρογονανθράκων με ευθύγραμμη ανθρακική αλυσίδα σε διακλαδισμένους, π.χ.:
→ «Το πετρέλαιο είναι πολύ πο-

λύτιμο για να καίγεται . . .»
4.3 Νάφθα - Πετροχημικά Τα αποθέματα πετρελαίου δεν

είναι ανεξάντλητα και ούτε
μπορούν να αυξηθούν. Έτσι, η
Τα προϊόντα του πετρελαίου χρησιμοποιούνται επίσης και ως πρώτες ύλες για την πα- ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών
ραγωγή άλλων προϊόντων, όπως πλαστικά, φάρμακα, απορρυπαντικά, πρόσθετα τροφί- ενέργειας θα διατηρήσει το πε-
μων, αρώματα και πολλά άλλα που αναφέρονται ως πετροχημικά προϊόντα. τρέλαιο ως πρώτη ύλη για την
παραγωγή των πετροχημικών
προϊόντων.
Νάφθα είναι η ακατέργαστη βενζίνη, που χρησιμοποιείται σαν πρώτη ύλη στη βιομηχα-
νία πετροχημικών. Με πυρόλυση μίγματος νάφθας και αιθανίου, παρουσία υδρατμών,
παράγεται μίγμα κορεσμένων υδρογονανθράκων (βενζίνη), ακόρεστων υδρογονανθρά-
κων και Η2. Επίσης, από τη νάφθα παράγεται το βενζόλιο, ο πιο απλός αρωματικός υ-
δρογονάνθρακας και σημαντική βιομηχανική ουσία.
Μέχρι πριν από 50-60 χρόνια, τα παράγωγα του πετρελαίου χρησίμευαν μόνο σαν καύ-
Τα κοιτάσματα του φυσικού α-
σιμα, ενώ αποκλειστικές πηγές οργανικών ενώσεων ήταν η λιθανθρακόπισσα, που προ- ερίου, που είναι εκμεταλλεύ-
έρχεται από την ξηρά απόσταξη των λιθανθράκων, και το ανθρακασβέστιο (CaC2). Α- σιμα, είναι αυτά που περιέχουν
το αέριο υπό υψηλή πίεση.
ντίθετα, σήμερα το πετρέλαιο θεωρείται σαν πηγή πρώτων υλών στην πετροχημική βιο- Μεγάλα κοιτάσματα φυσικού
μηχανία από τις οποίες μπορούν να προκύψει μια πλειάδα σημαντικών προϊόντων κα- αερίου έχουν εντοπιστεί και
στην Κύπρο.
θημερινής χρήσης, όπως πλαστικά, εκρηκτικά, συνθετικές ίνες, φάρμακα, διαλύτες, α-
πορρυπαντικά, λιπάσματα, ελαστικά αυτοκινήτων, χρώματα.
4.4 Φυσικό αέριο – Βιοαέριο - Yγραέρια
Το φυσικό αέριο είναι μίγμα αέριων υδρογονανθράκων και διαφόρων προσμίξεων, με

κύριο συστατικό το μεθάνιο. Απαντάται στα ίδια κοιτάσματα με το πετρέλαιο ή και μόνο
του. Το πλεονέκτημα του φυσικού αερίου είναι ότι δεν παράγει CO με την καύση του
και ότι δεν είναι τοξικό.
54
Το βιοαέριο είναι κυρίως μίγμα CH4 (60%) και CO2, που χρησιμοποιείται σαν καύσιμο
Βιομάζα είναι το σύνολο των
οργανικών υλών που παράγε- (κυρίως σε αγροτικές περιοχές) και παράγεται από τη σήψη της βιομάζας που είναι α-
ται από τους ζωικούς και φυτι- νανεώσιμη πηγή ενέργειας σε αντίθεση με το πετρέλαιο.
κούς οργανισμούς (π.χ. κοπριά,
άχυρα κτλ.).
Τα υγραέρια είναι κυρίως το προπάνιο και το βουτάνιο, που συσκευάζονται υπό πίεση
σε μεταλλικές φιάλες ή φιαλίδια και χρησιμοποιούνται ως οικιακά καύσιμα κτλ. Είναι
άχρωμα και άοσμα, στα υγραέρια όμως του εμπορίου προστίθενται δύσοσμες ουσίες για
να γίνονται αντιληπτές τυχόν διαρροές.
4.5 Καύση
Καύσιμες ύλες είναι στερεά, υγρά ή αέρια σώματα που με την καύση τους μετατρέπουν
μέρος της χημικής ενέργειας, που περιέχεται στα μόριά τους, σε θερμότητα που χρησι-
μοποιείται σε βιομηχανικές, οικιακές και άλλες χρήσεις.
Καύση είναι η αντίδραση μιας ουσίας (ανόργανης ή οργανικής) με το οξυγόνο, που συ-
Αναπαράσταση της καύσης
του CH4 με τη χρήση μοντέ- νοδεύεται από έκλυση φωτός και θερμότητας (εξώθερμες αντιδράσεις), π.χ. στο μικρό
λων. «οικιακό» γκαζάκι γίνεται η καύση του βουτανίου:
2C4H10 + 13O2 → 8CO2 + 10H2O
Η καύση μπορεί να πραγματοποιηθεί με τη βοήθεια καθαρού Ο 2, με τη βοήθεια ατμο-

Τα καύσιμα, ανάλογα με την σφαιρικού αέρα κτλ. Τα προϊόντα στην αντίδραση καύσης εξαρτώνται από τις συνθήκες,
προέλευσή τους, διακρίνονται
σε φυσικά (πετρέλαιο, γαιάν- αλλά βασικά από την ποσότητα του Ο2 που διαθέτουμε για δεδομένη ποσότητα της έ-
θρακες, φυσικό αέριο κτλ.) και νωσης που καίγεται. Αν διαθέτουμε την απαραίτητη ποσότητα Ο2 (ή περίσσεια) η καύση
σε τεχνητά (κωκ, συνθετική
βενζίνη, φωταέριο, καύσιμα χαρακτηρίζεται ως τέλεια καύση, ενώ διαφορετικά ατελής. Στην τέλεια καύση, ο άνθρα-
πυραύλων κτλ.). κας μιας οργανικής ένωσης μετατρέπεται πλήρως σε CO2, και το υδρογόνο μετατρέπεται
σε νερό. Στην ατελή καύση, ο άνθρακας μπορεί να μετατραπεί, ανάλογα με τις συνθήκες,
σε C (αιθάλη), CO (μονοξείδιο του άνθρακα) ή και μίγμα τους. Τα αέρια προϊόντα μιας
καύσης χαρακτηρίζονται ως καυσαέρια.
4.6 Μεθοδολογία προβλημάτων καύσης
Εύρεση των συντελεστών σε μια χημική εξίσωση καύσης. Έστω ότι θέλουμε να συ-
μπληρώσουμε την εξίσωση της πλήρους καύσης σε ένα συστατικό της βενζίνης, π.χ. του
οκτανίου. Ακολουθούμε τα εξής βήματα:
1. Γράφουμε τους μοριακούς τύπους των αντιδρώντων (C8H18) και των προϊόντων σω-
μάτων: C8H18 + O2 → CO2 + H2O.
2. Εισάγουμε συντελεστή στο CO2 με βάση τα άτομα C του πρώτου μέλους και στη συ-
νέχεια συντελεστή στο H2Ο με βάση τα άτομα Η του πρώτου μέλους:
C8H18 + O2  8CO2 + 9H2O

3. Αθροίζουμε τα άτομα Ο στο 2ο μέλος (2∙8 + 9 = 25) και εισάγουμε τον κατάλληλο
συντελεστή στο Ο2:
25
C8H18 + O2 → 8CO2 + 9H2O
2
55
4. Αν θέλουμε, «διώχνουμε» τον κλασματικό συντελεστή πολλαπλασιάζοντας με το 2:
2C8H18 + 25O2 → 16CO2 + 18H2O

Στην περίπτωση γενικού μοριακού τύπου ακολουθούμε τα ίδια βήματα:
CvH2v-2 + O2  CO2 + H2O
CvH2v-2 + O2  vCO2 + H2O
CvH2v-2 + O2  vCO2 + (v-1)H2O
3v  1
CvH2v−2 + O2 → vCO2 + (v−1)H2O
2
Υπολογισμοί σε ασκήσεις καύσης. Όπως σε όλες τις στοιχειομετρικές ασκήσεις και

στις ασκήσεις καύσης τα δεδομένα ή τα ζητούμενα μπορεί να είναι η ποσότητα οποιου-
δήποτε σώματος (σε g, σε mol ή και σε L ή mL, αν το σώμα είναι αέριο).
Για την επίλυση των ασκήσεων καύσης πρέπει να έχουμε υπ’ όψη μας και τα εξής:
① Για τη λύση των διαφόρων στοιχειομετρικών ασκήσεων καύσης μιας οργανικής έ-
νωσης με γνωστό μοριακό τύπο γράφουμε την αντίστοιχη χημική εξίσωση της καύσης
και με βάση την εξίσωση αυτή εκτελούμε τους στοιχειομετρικούς υπολογισμούς που
απαιτούνται.
② Αν δεν γνωρίζουμε το μοριακό τύπο της οργανικής ένωσης, αλλά γνωρίζουμε την
ομόλογη σειρά στην οποία ανήκει, γράφουμε την εξίσωση καύσης με τη γενική μορφή
και χρησιμοποιώντας το γενικό μοριακό τύπο της ένωσης. Στη συνέχεια εκτελούμε τους
στοιχειομετρικούς υπολογισμούς με βάση τα δεδομένα της άσκησης ώστε να προκύψει
εξίσωση με άγνωστο το v (αριθμός ατόμων C).
③ Πολλές φορές χρησιμοποιούμε ποσότητα Ο2 περισσότερη από αυτή που απαιτείται
για την πλήρη καύση (περίσσεια O2). Η ποσότητα του Ο2 που περισσεύει εμφανίζεται
στα καυσαέρια.
④ Καύση με αέρα. O αέρας αποτελείται βασικά από Ν2 και Ο2 σε αναλογία περίπου
80%v/v Ν2, 20% v/v Ο2, δηλαδή η ποσότητα του Ν2 είναι περίπου 4πλάσια σε όγκο και
σε αριθμό mol από την ποσότητα του Ο2. Κατά την καύση, το Ν2 του αέρα δεν καίγεται
και περιέχεται πρακτικά αμετάβλητο στα καυσαέρια.
⑤ Όταν τα καυσαέρια ψύχονται, οι υδρατμοί (Η2Ο) που παράγονται, υγροποιούνται
και δε συνυπολογίζονται στον όγκο των καυσαερίων. Επομένως, η μεταβολή του όγκου
με ψύξη των καυσαερίων καθορίζει τον όγκο των παραγόμενων υδρατμών. Επίσης, όταν
τα προϊόντα καύσης διοχετεύονται σε υγροσκοπική ουσία (π.χ. διάλυμα H2SO4), οι υ-
δρατμοί δεσμεύονται και η ελάττωση όγκου των καυσαερίων καθορίζει επίσης τον όγκο Γενικά, οι στοιχειομετρικοί υ-
πολογισμοί σε ασκήσεις καύσης
των υδρατμών. Επίσης, η αύξηση της μάζας του διαλύματος H2SO4, με διοχέτευση των γίνονται σε mol. Όμως, αν οι
καυσαερίων, αντιστοιχεί στη μάζα των παραγόμενων υδρατμών. ποσότητες αερίων δίνονται σε
όγκου (όχι σε stp), οι υπολογι-
⑥ Όταν τα προϊόντα καύσης διοχετεύονται (μετά την απομάκρυνση των υδρατμών, που σμοί μπορούν να γίνουν και με
γίνεται ή με υγροποίησή τους ή με δέσμευσή τους από υγροσκοπική ουσία) σε διάλυμα όγκους αρκεί να σχετίζονται
ΝaΟΗ η ελάττωση όγκου των καυσαερίων καθορίζει τον όγκο του διοξειδίου του άν- μόνο με αέρια και οι συνθήκες
μέτρησης να είναι οι ίδιες.
θρακα. Επίσης, η αύξηση βάρους του διαλύματος αντιστοιχεί στο βάρος του παραγόμε-
νου CO2.
56
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΥΣΗΣ
1. 4,48 L αερίου βουτανίου (μετρημένα σε STP) καίγονται πλήρως με την απαιτού-

Καύση ουσίας γνωστού μορια-
μενη ποσότητα Ο2.
κού τύπου. α. Ποιος ο όγκος του O2 (σε STP) που απαιτείται για την καύση;
β. Ποια η μάζα των υδρατμών που παράγονται;
Σχετικές ατομικές μάζες, H:1, O:16.
ΛΥΣΗ
α. Η ποσότητα του βουτανίου που καίγεται είναι:
V 4,48
n   0,2 mol
22,4 22,4
Γράφουμε την εξίσωση της καύσης του βουτανίου:
13
C4H10 + O2 → 4CO2 + 5H2O
2
13
1 mol mol 4 mol 5 mol
2
13
0,2 0,2∙ 0,2∙4 0,2∙5
2
13
H ποσότητα του απαιτούμενου Ο2 είναι 0,2∙ mol. Επομένως:
2
V 13
nO2  , VO2   0,2  22,4  29,12L
22,4 2
β. H ποσότητα του παραγόμενου Η2Ο είναι 1mol. Επομένως:

m
n , m  1  18  18 g
Mr
(όπου Μr = 18, η σχετική μοριακή μάζα του Η2Ο).
2. 8,8 g προπανίου (C3H8) καίγονται με την απαιτούμενη ποσότητα αέρα.

α. Ποιός ο όγκος του αέρα (80%v/v Ν2 και 20% v/v σε Ο2 που απαιτείται για την
καύση;
β. Ποιά η μάζα των υδρατμών και ποιος ο όγκος του CO2 που παράγονται;
Οι όγκοι των αερίων αναφέρονται σε STP. Σχετικές ατομικές μάζες, H:1, O:16.
ΛΥΣΗ
α. Η ποσότητα του προπανίου που καίγεται είναι:
m 8,8
n   0,2 mol
Mr 44
όπου Mr = 44 η σχετική μοριακή μάζα του προπανίου.
C3H8 + 5O2 → 3CO2 + 4H2O

0,2 5·0,2 0,2·3 0,2·4
57
H ποσότητα του απαιτούμενου Ο2 είναι 5∙0,2 = 1 mol και επομένως ο όγκος (σε STP)
είναι 22,4 L. Ο όγκος του αέρα που αντιστοιχεί στην ποσότητα αυτή του O2 υπολογίζεται
ως εξής:
Στα 100 L αέρα περιέχονται 20 L Ο2

x = 112 L αέρα.
x =; περιέχονται 22,4 L
β. H ποσότητα του παραγόμενου Η2Ο είναι 4·0,2 = 0,8 mol. Επομένως:

m
n , m  0,8  18  14,4 g
Mr
(όπου Μr = 18, η σχετική μοριακή μάζα του Η2Ο).
Επίσης, η ποσότητα του CO2 είναι 0,2∙3 = 0,6 mol που αντιστοιχεί σε όγκο:
V = 0,6∙22,4 = 13,44 L
3. 50 mL αερίου CH4 καίγονται με την απαιτούμενη ποσότητα αέρα. Να υπολογι-

στούν:
α. Ο όγκος του αέρα που απαιτήθηκε για την πλήρη καύση.
β. Ο συνολικός όγκος των καυσαερίων (το νερό σε κατάσταση υδρατμών).
Σύσταση αέρα: 80% (v/v) Ν2, 20% (v/v) Ο2. Όλοι οι όγκοι μετρήθηκαν στις ίδιες
συνθήκες.
ΛΥΣΗ
Με βάση την εξίσωση καύσης, έχουμε:
CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O

1 mL 2 mL 1 mL 2 mL
50 mL 2·50 mL 50 mL 2·50 mL
α. Το Ο2 που απαιτείται έχει όγκο 2·50 = 100 mL. Επειδή η αναλογία με το Ν2 είναι
80%-20% (v/v) ή 4:1, ο όγκος του Ν2 που αντιστοιχεί στο απαιτούμενο Ο2 είναι τε-
Σε στοιχειομετρικούς υπολογι-
τραπλάσιος, δηλαδή, 4·100 = 400 mL. Έτσι, ο όγκος του αέρα που απαιτείται για την σμούς μεταξύ αερίων μπορούμε
πλήρη καύση είναι: να εργαστούμε και με όγκους,
αρκεί να μετρούνται στις ίδιες
V = V(O2) + V(N2) = (100 + 400) mL = 500 mL. συνθήκες.
β. Τα καυσαέρια περιέχουν το Ν2 του αέρα, τo CO2 και τους υδρατμούς. Ο όγκος τους
θα είναι: V = (400 + 50 + 100) mL = 550 mL.
4. 20 mL C2H4 αναμιγνύονται με 400 mL αέρα και αναφλέγονται. Να υπολογιστεί

η περιεκτικότητα των καυσαερίων σε CΟ2 (σε %v/v), α. πριν από την ψύξη και β.
μετά την ψύξη, οπότε οι υδρατμοί υγροποιούνται και διαχωρίζονται από τα υπό-
λοιπα καυσαέρια. Σύσταση αέρα: 80%v/v Ν2, 20%v/v Ο2. Όλοι οι όγκοι μετρήθη-
καν στις ίδιες συνθήκες.
58
ΛΥΣΗ
α. C2H4 + 3O2 → 2CO2 + 2H2O
20 mL 3·20 mL 2·20 mL 2·20 mL
Αρχικά, ο αέρας περιέχει: 0,8·400 = 320 mL Ν2 και 0,2·400 = 80 mL Ο2. Mε την καύση
προκύπτουν 40 mL CO2, 40 mL H2O και περισσεύει Ο2, που έχει όγκο: 80 ‒ 60 = 20 mL.
Πριν από την ψύξη, ο όγκος των καυσαερίων είναι: 40 + 40 + 20 + 320 = 420 mL. Η
περιεκτικότητα σε CΟ2 υπολογίζεται ως εξής:
Στα 420 mL καυσαερίων υπάρχουν 40 mL CΟ2

x = 9,52%v/v
100 mL x=;
β. Μετά την ψύξη, το Η2Ο υγροποιείται και δεν συνυπολογίζεται στα καυσαέρια, τα οποία
τώρα θα έχουν όγκο: 40 + 20 + 320 = 380 mL. Η περιεκτικότητά τους σε CΟ2 θα είναι:
40
∙100 = 10,5%v/v.
380
5. Οικιακό γκαζάκι διαθέτει φιαλίδιο υγραερίου (που περιέχει καθαρό προπάνιο) με

αρχική μάζα ίση με 572 g. Μετά από 12 min συνεχούς λειτουργίας η μάζα του φιαλί-
διου βρέθηκε ίση με 550 g. Ποιά η μάζα του CO2, που παράχθηκε και ποιος όγκος O2
(μετρημένος σε STP) απαιτήθηκε για την καύση;
ΛΥΣΗ
Υπολογίζουμε την ποσότητα του προπανίου που καταναλώθηκε:
22
572 ‒ 550 = 22 g ή = 0,5 mol
44
Από την καύση της ποσότητας αυτής έχουμε:
C3H8 + 5O2 → 3CO2 + 4H2O
0,5 mol 2,5 mol 1,5 mol
H ποσότητα του CO2 είναι, επομένως: 1,5·44 = 66 g. H ποσότητα του Ο2, που απαιτή-
θηκε για την πλήρη καύση είναι 2,5 mol ή 2,5·22,4 = 56 L O2.
6. 11,2 L αέριου αλκινίου (σε STP), απαιτούν για την πλήρη καύση τους 64 g Ο2.
Α, ναι!
Ποιός ο μοριακός και ποιός ο συντακτικός τύπος του αλκινίου;
m
n=
Mr
ΛΥΣΗ
Ο αριθμός mol του αλκινίου είναι:
V 11,2
n= = = 0,5mol
22,4 22,4 .
3ν  1
CvH2v−2 + O2 → vCO2 + (v−1)H2O
2
3ν  1
0,5mol ·0,5 mol
2
59
Η απαιτούμενη για την καύση ποσότητα Ο2 αντιστοιχεί σε:

m 64
n   2 mol
Mr 32
3ν  1
Επομένως: ∙0,5 = 2, ν = 3 (C3H4, CH3CCH).
2
7. 20 L αέριου αλκανίου αναμιγνύονται με 400 L αέρα (20%v/v Ο2, 80%v/v Ν2). Το

μίγμα αναφλέγεται και καίγεται πλήρως. Στα καυσαέρια βρέθηκαν 10 L Ο2.
α. Ποιος ο μοριακός τύπος του αλκάνιου;
β. Ποια αέρια και σε ποιες ποσότητες περιέχονται στα καυσαέρια, μετά την απομά-
κρυνση των υδρατμών;
ΛΥΣΗ
α. Έστω CvH2v+2 ο μοριακός τύπος του αλκανίου.
3ν  1
CvH2v+2 + O2 → vCO2 + (v+1)H2O
2
3ν  1
20 L ·20 L v∙20 L (v+1)·20 L
2
Τα 400 L αέρα περιέχουν (20/100)·400 = 80 L Ο2 και 400 ‒ 80 = 320 L Ν2. Επειδή
περίσσεψαν 10 L Ο2 χρησιμοποιήθηκαν κατά την καύση 80 ‒ 10 = 70 L Ο2. Οπότε:
3ν  1
· 20 = 70  v = 2.
2
Πρόκειται, επομένως, για το αιθάνιο (C2H6).
β. Tα καυσαέρια, μετά την απομάκρυνση των υδρατμών, περιέχουν: v·20 = 40 L CO2, Μοντέλο δομής του αιθανίου
(C2H6).
320 L Ν2 και 10 L Ο2 (που είναι γνωστό ότι περίσσεψαν).
8. Ορισμένη ποσότητα ατμών μιας κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης καίγεται

πλήρως, οπότε παράγονται 4,48 L CO2 (σε STP) καθώς και 4,5 g Η2Ο. Να προσδιο-
Καύση ουσίας με άγνωστο μο-
ριστεί ο μοριακός τύπος της αλκοόλης και η μάζα της. Ποιοί οι δυνατοί συντακτι- ριακό τύπο.
κοί τύποι της αλκοόλης;
ΛΥΣΗ
Έστω CvH2v+2Ο ο μοριακός τύπος της αλκοόλης και xmol η ποσότητά της.
3ν
CvH2v+2O + O2 → vCO2 + (v+1)H2O
2
x mol vx mol (v+1)·x mol
Από την άσκηση ισχύει: vx∙22,4 = 4,48 (1) και (v+1)∙x∙18 = 4,5 (2).
Με λύση του παραπάνω συστήματος εξισώσεων, προκύπτει: v = 4 και x = 0,05 mol ή

0,05·74 = 3,7 g. Επομένως, ο μοριακός τύπος της αλκοόλης είναι C4H10Ο. Οι δυνατοί
συντακτικοί τύποι για την αλκοόλη είναι:
60
CΗ3
CH3CH2CH2CH2OH CH3CH2CΗCH3 CH3CHCH2OH CH3CCH3
1-βουτανόλη ΟΗ CΗ3 ΟΗ
2-βουτανόλη 2-μεθυλο-1- 2-μεθυλο-2-
προπανόλη προπανόλη
9. 15 mL αέριου μίγματος που αποτελείται από μεθάνιο και αιθάνιο απαιτεί για
πλήρη καύση 45 mL Ο2, μετρημένα στις ίδιες συνθήκες.
α. Ποιά η % v/v σύσταση του μίγματος;
β. Από τα καυσαέρια απομακρύνονται με ψύξη οι υδρατμοί, οπότε παραμένει ένα
μόνο αέριο. Ποιος ο όγκος του στις ίδιες με τις παραπάνω συνθήκες;
ΛΥΣΗ
α. Έστω x τα mL του μεθανίου και y τα mL του αιθανίου στο μίγμα. Προφανώς ισχύει:
x + y = 15 (1)
Από τις εξισώσεις καύσης των δύο συστατικών του μίγματος, έχουμε:
7
CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O C2H6 + O2 → 2CO2 + 3H2O
x mL 2x x
2
y mL 3,5 y 2y
Η ποσότητα του Ο2 για την καύση του μίγματος είναι:

2x + 3,5y = 45 (2)
Από την επίλυση του συστήματος των (1) και (2), προκύπτει: x = 5 mL, y = 15 − 5 = 10
mL.
β. Το ένα και μοναδικό αέριο μετά την απομάκρυνση των υδρατμών, είναι το CO2, που
έχει όγκο x + 2y = 25 mL.
10. 50 mL υγρού υδρογονάνθρακα πυκνότητας ρ = 0,72 g/mL καίγονται με περίσσεια

Ο2 και παράγονται 54 g H2O και 110 g CO2. Να προσδιοριστούν:
α. Ο μοριακός τύπος του υδρογονάνθρακα.
β. Τα δυνατά ισομερή (και οι ονομασίες τους).
ΛΥΣΗ
Αρχικά, με βάση την πυκνότητα, υπολογίζουμε τη μάζα του υδρογονάνθρακα: m = ρ·V
= 0,72 g/mL·50 mL = 36 g. Έστω CxHy ο μοριακός τύπος του υδρογονάνθρακα και έστω
n ο αριθμός των mol του. Από την εξίσωση καύσης του, έχουμε:
4x  y y
CxHy + Ο2 → xCΟ2 + Η2O
4 2
Σύμφωνα με τα δεδομένα σχηματίζουμε τις εξισώσεις:
y
n· (12x + y) = 36 (1), x·n·44 = 110 (2), ·n·18 = 54 (3)
2
Mε λύση του συστήματος των παραπάνω 3 εξισώσεων με 3 αγνώστους (n, x, y), έχουμε:
n = 0,5, x = 5, y = 12. O μοριακός τύπος του υδρογονάνθρακα είναι, επομένως, C5H12.
Στο μοριακό αυτό τύπο αντιστοιχούν 3 ισομερή (Ποιά;)
61
4.1. Η βασική λειτουργία ενός διυλιστηρίου πετρελαίου εί- δ. χρησιμοποιείται στις βιομηχανίες σαν καύσιμο
ναι:
α. να εξάγει με γεωτρήσεις το αργό πετρέλαιο 4.9. Το υγραέριο αποτελείται κυρίως από:
β. να παράγει βενζίνη α. προπάνιο και βουτάνιο
γ. να παράγει τα πετροχημικά προϊόντα β. βουτάνιο και πεντάνιο
δ. να διαχωρίζει το αργό πετρέλαιο σε απλούστερα κλά- γ. αιθάνιο, προπάνιο και πεντάνιο
σματα δ. υδρογονάνθρακες με δύο έως πέντε άτομα άνθρακα
4.2. Τα πετροχημικά είναι: 4.10. Να αναπτύξετε τα επιχειρήματά σας υποστηρίζοντας

α. χημικές ενώσεις που περιέχονται στο πετρέλαιο την άποψη: «Tο πετρέλαιο είναι πολύ πολύτιμο για να καί-
β. χημικές ενώσεις που προέρχονται από τα πετρώματα γεται».
γ. προϊόντα που παράγονται συνθετικά με πρώτες ύλες, οι
οποίες προέρχονται κυρίως από το πετρέλαιο 4.11. Να γράψετε τις εξής εξισώσεις πλήρους καύσης:
δ. οι πρώτες ύλες από τις οποίες σχηματίστηκε το πετρέλαιο α. Του βουτανίου.
β. Των αλκανίων (γενική εξίσωση καύσης).
4.3. Από τη νάφθα παράγονται κυρίως: γ. Των αλκενίων (γενική εξίσωση καύσης).
α. το φωτιστικό πετρέλαιο και το πετρέλαιο θέρμανσης δ. Ενός υδρογονάνθρακα CxHy (γενική εξίσωση καύσης).
β. η άσφαλτος και τα στεγανοποιητικά υλικά ε. Της αιθανόλης.
γ. η ναφθαλίνη και άλλοι αρωματικοί υδρογονάνθρακες
δ. βενζίνη και πρώτες ύλες της πετροχημικής βιομηχανίας 4.12. 11,6 g βουτανίου καίγονται πλήρως με την απαιτού-
μενη ποσότητα Ο2.
4.4. Η βενζίνη είναι μίγμα: α. Ποιος όγκος Ο2 (μετρημένος σε STP) απαιτείται για την
α. υδρογόνου και άνθρακα καύση;
β. υγρών οξυγονούχων καυσίμων β. Ποιος όγκος CO2 (σε STP) παράγεται κατά την καύση;
γ. υδρογονανθράκων με 5-12 άτομα άνθρακα γ. Ποια η μάζα του παραγόμενου νερού;
δ. ισομερών ενώσεων του τύπου C8H18 Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1, O:16.
4.5. Κατά την αναμόρφωση της βενζίνης έχουμε: 4.13. α. Πόσα g προπανίου πρέπει να καούν πλήρως με την
α. μετατροπή των άκυκλων υδρογονανθράκων σε αρωματι- απαιτούμενη ποσότητα Ο2 έτσι ώστε στα καυσαέρια να σχη-
κούς ματιστούν 13,2 g CO2;
β. μετατροπή των ακόρεστων υδρογονανθράκων σε κορε- β. Πόσα g νερού παράγονται στην παραπάνω καύση;
σμένους γ. Πόσα L O2, μετρημένα σε STP, απαιτούνται για την πλήρη
γ. μετατροπή υδρογονανθράκων σε περισσότερους διακλα- καύση της παραπάνω ποσότητας του υδρογονάνθρακα;
δισμένους Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1, O:16.
δ. σημαντική αύξηση της ποσότητας της βενζίνης που προ-
κύπτει από το πετρέλαιο 4.14. Ποιος όγκος αέρα (20%v/v Ο2, 80%v/v Ν2) απαιτείται
για την πλήρη καύση 4,48 L αερίου προπανίου; Οι όγκοι εί-
4.6. Το φυσικό αέριο είναι:
ναι μετρημένοι σε STP.
α. καύσιμο μίγμα αερίων υδρογονανθράκων (κυρίως CH4)
που βρίσκεται σε φυσικές κοιλότητες στο εσωτερικό της Γης 4.15. 100 mL προπενίου καίγονται με την απαιτούμενη πο-
β. μίγμα CH4 και CO2 που ελευθερώνεται από ρωγμές του σότητα αέρα (20%v/v O2, 80%v/v Ν2). Να υπολογιστούν:
εδάφους α. Ο όγκος του CO2 στα καυσαέρια.
γ. τα αέρια προϊόντα της διύλισης του πετρελαίου β. Ο όγκος του αέρα που χρησιμοποιήθηκε.
δ. το αέριο που σχηματίζεται στα ανθρακορυχεία Όλοι οι όγκοι μετρήθηκαν στις ίδιες συνθήκες πίεσης και
θερμοκρασίας.
4.7. Το βιοαέριο αποτελείται από:
α. CH4 και CO2 4.16. Αέριο μίγμα αποτελούμενο από 5 L προπανίου και 200
β. CH4 και CO L αέρα (20%v/v O2, 80%v/v Ν2) αναφλέγεται. Ποιος ο όγκος
γ. αέριους υδρογονάνθρακες των καυσαερίων μετά την ψύξη τους; Οι όγκοι μετρήθηκαν
δ. αέριους υδρογονάνθρακες και CO στις ίδιες συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας.
4.8. Για το βιοαέριο γνωρίζουμε ότι: 4.17. Ποιοι οι δυνατοί συντακτικοί τύποι ενός αλκανίου, ό-
α. είναι το αέριο παραπροϊόν της χημικής βιομηχανίας ταν είναι γνωστό ότι 7,2 g του αλκανίου παράγουν με την
β. είναι το αέριο προϊόν του βιολογικού καθαρισμού των λυ- καύση τους 22 g CO2;
μάτων Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1, O:16.
γ. προκύπτει από τη σήψη ζωικών και φυτικών οργανισμών
62
4.18. 1,12 L ενός αερίου αλκενίου, μετρημένα σε STP, καί- α. Η μάζα της βενζίνης που καίγεται ανά Km για το εν λόγο
γονται πλήρως με την απαιτούμενη ποσότητα αέρα (20%v/v μοντέλο, εάν θεωρούμε ότι η βενζίνη αποτελείται εξολοκλή-
Ο2, 80%v/v Ν2) και προκύπτουν 3,6 g υδρατμών. Να βρε- ρου από οκτάνιο.
θούν: β. Ο εκλυόμενος όγκος υδρατμών σε STP ανά Km για το εν
α. Ο μοριακός τύπος του αλκενίου Α. λόγω αυτοκίνητο.
β. Ο όγκος του αέρα που καταναλώθηκε κατά την καύση, γ. Ο όγκος του αέρα (20%v/v Ο2, 80%v/v Ν2) που απαιτείται
μετρημένος σε STP. ανά Km για την πλήρη καύση της βενζίνης, μετρημένος σε
γ. Οι δυνατοί συντακτικοί τύποι του αλκενίου. STP.
Για δυνατούς λύτες
4.19. 20 mL αερίου αλκινίου αναμιγνύονται με με 1 L αέρα
(20%v/v O2, 80%v/v Ν2) και το μίγμα αναφλέγεται. Στα καυ- 4.25. Αέριο μίγμα C2H2 και ενός αλκανίου καταλαμβάνει ό-
σαέρια προσδιορίστηκαν 80 mL CO2. γκο 20 mL, αναμιγνύεται δε με 200 mL Ο2 και αναφλέγεται.
α. Να προσδιοριστεί ο μοριακός τύπος του αλκινίου και οι Μετά την ψύξη τους, τα καυσαέρια καταλαμβάνουν όγκο
δυνατοί συντακτικοί του τύποι. 175 mL, ενώ όταν στη συνέχεια διαβιβαστούν σε διάλυμα
β. Ποια η σύσταση των καυσαερίων σε mL, μετά την ψύξη ΝaOH (οπότε απορροφάται όλη η ποσότητα του CO2), o ό-
τους στις συνηθισμένες συνθήκες; γκος των καυσαερίων που απομένει είναι 125 mL. Να προσ-
Όλοι οι όγκοι μετρήθηκαν στις ίδιες συνθήκες πίεσης και διοριστούν:
θερμοκρασίας. α. Η σύσταση του αρχικού μίγματος (σε mL) και
β. Ο μοριακός τύπος του αλκανίου.
4.20. 40 mL αερίου αλκινίου απαιτούν για την πλήρη καύση Όλοι οι όγκοι είναι μετρημένοι στις ίδιες συνθήκες.
τους ακριβώς 1,1 L αέρα (20%v/v O2, 80%v/v Ν2).
α. Να προσδιοριστεί ο μοριακός τύπος του αλκινίου και οι 4.26. 10 mL ενός αέριου υδρογονάνθρακα αναμιγνύονται με
δυνατοί συντακτικοί του τύποι. 60 mL Ο2 και το μίγμα αναφλέγεται. Μετά από καύση και
β. Ποια η σύσταση των καυσαερίων, μετά την ψύξη τους ψύξη των καυσαερίων έχουν απομείνει 40 mL αερίου από τα
στις συνηθισμένες συνθήκες; οποία τα 30 mL είναι CO2, ενώ τα υπόλοιπα η περίσσεια του
Όλοι οι όγκοι μετρήθηκαν στις ίδιες συνθήκες πίεσης και Ο2. Αν όλοι οι όγκοι έχουν μετρηθεί στις ίδιες συνθήκες πί-
θερμοκρασίας. εσης και θερμοκρασίας να προσδιοριστεί ο συντακτικός τύ-
πος του υδρογονάνθρακα.
4.21. Αέριο μίγμα όγκου 4 L αποτελείται από μεθάνιο και
προπένιο. Το μίγμα αναφλέγεται με την απαιτούμενη ποσό- 4.27. Ισομοριακό μίγμα αποτελούμενο από δύο αέρια αλκά-
τητα Ο2 και στα καυσαέρια προσδιορίστηκε ποσότητα CO2 νια συνολικού όγκου 40 mL, απαιτεί για την πλήρη καύση
όγκου 10 L. Αν όλοι οι όγκοι μετρήθηκαν στις ίδιες συνθή- του 170 mL Ο2. Να δειχθεί ότι ο αριθμός των ατόμων άν-
κες πίεσης και θερμοκρασίας, να υπολογιστεί η σύσταση του θρακα στο ένα μόριο είναι άρτιος και στο άλλο περιττός. Να
μίγματος σε L. προσδιοριστούν επίσης τα δυνατά ζεύγη των δύο αλκανίων.
Οι όγκοι έχουν μετρηθεί στις ίδιες συνθήκες πίεσης και θερ-
4.22. Αέριο μίγμα μεθανίου - βουτανίου απαιτεί για την μοκρασίας.
πλήρη καύση του 6πλάσιο όγκο Ο2. Nα υπολογιστεί η ανα-
λογία όγκων (V2/V1) των συστατικών του αρχικού μίγματος. 4.28. Ποσότητα υγραερίου μάζας 8g εισάγεται σε ειδική συ-
Όλοι οι όγκοι είναι μετρημένοι στις ίδιες συνθήκες. σκευή και καίγεται πλήρως, οπότε παράγονται 12,32 L CO 2
(σε STP).
4.23. Ισομοριακό μίγμα μεθανίου και προπανίου έχει μάζα α. Να αποδειχθεί ότι το υγραέριο δεν αποτελείται αποκλει-
24 g και καίγεται πλήρως με την απαιτούμενη ποσότητα ο- στικά από βουτάνιο
ξυγόνου. β. Αν δεχθούμε ότι το δείγμα υγραερίου αποτελείται μόνο
α. Να υπολογιστεί η μάζα κάθε συστατικού του παραπάνω από βουτάνιο και προπάνιο, ποιά η % v/v σύσταση του υ-
μίγματος. γραερίου (σε αέρια κατάσταση);
β. Ποιος ο όγκος του CO2 (σε STP) που παράγει το μίγμα με
την καύση του; 4.29. Ποιος ο μοριακός τύπος αέριου υδρογονάνθρακα, που
Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1. όταν καίγεται τέλεια δίνει διπλάσιο όγκο CO2 και διπλάσιο
όγκο υδρατμών (στις ίδιες συνθήκες); Ποια η αναλογία ό-
4.24. Στα χαρακτηριστικά ενός αυτοκινήτου αναφέρεται ότι γκων με την οποία πρέπει να αναμιχθεί ο παραπάνω υδρογο-
παράγει 176 g CO2 ανά Km. Να υπολογιστεί: νάνθρακας με μεθάνιο, ώστε όταν το μίγμα καεί πλήρως ο
όγκος του CO2 να έχει με τον όγκο των υδρατμών σχέση 2:3;
63
Χημεία και… τέρατα: «Αριθμός οκτανίου»
Στις μηχανές αυτοκινήτων το καύσιμο (βενζίνη) και ο αέρας εισάγονται στον κύλινδρο, στη
συνέχεια το έμβολο συμπιέζει το μίγμα και την κατάλληλη χρονική στιγμή ο σπινθήρας από
το μπουζί προκαλεί καύση του μίγματος και έκρηξη. Καθώς το έμβολο πιέζει το αέριο μίγμα
προς τα πάνω, τα αλκάνια αναφλέγονται πριν την κατάλληλη στιγμή, όταν ο κύλινδρος είναι
σε υψηλή θερμοκρασία. Σαν αποτέλεσμα έχουμε ένα χαρακτηριστικό κτύπο, που δείχνει
ότι μια δύναμη αντιστέκεται στην ανοδική κίνηση του εμβόλου. Έτσι, τα n-αλκάνια δεν
είναι κατάλληλα σαν καύσιμα για τις μηχανές αυτοκινήτων.
Η ποιότητα της βενζίνης σε σχέση με την παραγωγή κτυπημάτων καθορίζεται από μία
κλίματα που λέγεται αριθμός οκτανίου. Ο αριθμός οκτανίου 100 έχει καθοριστεί για το «ι- Σύγχρονος βενζινoκινητήρας του
σοοκτάνιο» (εννοούν το 2,2,4-τριμεθυλοπεντάνιο), ένα εξαιρετικό καύσιμο. Στο επτάνιο, τύπου V6.
ένα κακό καύσιμο, που ευνοεί την παραγωγή κτυπημάτων στον βενζινοκινητήρα, έχει απο-
δοθεί αριθμός οκτανίου 0. Μια βενζίνη με την ίδια συμπεριφορά σαν καύσιμο σε ένα πρότυπο βενζινοκινητήρα με ένα μίγμα, π.χ.
90% «ισοοκτάνιου» και 10% επτάνιου λέμε ότι παρουσιάζει αριθμό οκτανίου 90.
Υδρογονάνθρακες με πιο αποδοτική καύση από το οκτάνιο παρουσιάζουν αριθμούς οκτανίου μεγαλύτερους από 100, ενώ
υδρογονάνθρακες, που είναι χειρότερα σαν καύσιμα και από το επτάνιο έχουν αρνητικό αριθμό οκτανίου. Γενικά, ο αριθμός
οκτανίου μειώνεται με την αύξηση της μοριακής μάζας, ενώ για το διάφορα ισομερή αυξάνεται με αύξηση των διακλαδώσεων
(π.χ. το εξάνιο έχει αριθμό οκτανίου 25, ενώ το ισομερές του 2,2-διμεθυλοβουτάνιο έχει αριθμό οκτανίου 92).
Πρέπει να σημειωθεί ότι, ο αριθμός οκτανίου δεν έχει σχέση με το ποσό της ενέργειας που απελευθερώνει ένας υδρογονάνθρακας.
Τα αλκάνια με ευθύγραμμη αλυσίδα αποδίδουν μεγαλύτερα ποσά θερμότητας, αλλά παρουσιάζουν εντονότερα κτυπήματα.
64
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 17: ΚΑΥΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΜΕ ΓΝΩΣΤΟ ΜΤ

Ποσότητα προπανίου μάζας 8,8 g καίγεται πλήρως.
α) Να γράψετε την εξίσωση πλήρους καύσης του προπανίου.
β) Να υπολογίσετε:
i. Tον όγκο του παραγόμενου διοξειδίου του άνθρακα (σε STP).
ii. Τη μάζα του παραγόμενου νερού.
iii. Toν όγκο του Ο2 σε STP που απαιτείται για την καύση.
Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, Η:1, Ο:16.
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
65
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 18: ΚΑΥΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΜΕ ΓΝΩΣΤΟ ΜΤ

3,2 g μεθανίου καίγεται πλήρως με την απαιτούμενη ποσότητα αέρα (80% v/v N2, 20% v/v O2).
α) Να γράψετε την εξίσωση πλήρους καύσης του υδρογονάνθρακα.
iii. Toν όγκου του αέρα σε STP που απαιτείται για την καύση.
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
66
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 19: ΚΑΥΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΜΕ ΑΕΡΑ

4,6 g αιθανόλης καίγονται με την απαιτούμενη ποσότητα αέρα (80% v/v N2, 20% v/v O2).
α) Να γράψετε την εξίσωση πλήρους καύσης της αιθανόλης (C2H6O).
i. Toν όγκο του παραγόμενου διοξειδίου του άνθρακα (σε STP).
iii. Toν όγκο του αέρα σε STP που απαιτείται για την καύση.
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………..
67
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 20: ΚΑΥΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΜΕ ΑΕΡΑ

3,2 g μεθανίου καίγεται πλήρως με την απαιτούμενη ποσότητα αέρα (80% v/v N2, 20% v/v O2).
α) Να γράψετε την εξίσωση πλήρους καύσης του υδρογονάνθρακα.
iii. Toν όγκου του αέρα σε STP που απαιτείται για την καύση.
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
68
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 21: ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΙ ΜΕ ΟΓΚΟΥΣ - ΠΕΡΙΣΣΕΙΑ ΑΕΡΑ - ΚΑΥΣΑΕΡΙΑ

50 mL C3H8(g) αναμιγνύεται με 2 L αέρα (80% v/v N2, 20% v/v O2) και το μίγμα αναφλέγεται.
Να υπολογίσετε:
α) Τον όγκο του CO2 που παράγεται.
β) Toν όγκο των καυσαερίων μετά την ψύξη τους.
Όλοι οι όγκοι μετρήθηκαν στις ίδιες συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας.
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
69
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 22: ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΙ ΜΕ ΟΓΚΟΥΣ - ΠΕΡΙΣΣΕΙΑ ΑΕΡΑ - ΚΑΥΣΑΕΡΙΑ

50 mL C4H8(g) αναμιγνύεται με 2 L αέρα (80% v/v N2, 20% v/v O2) και το μίγμα αναφλέγεται.
α) Τον όγκο του CO2 που παράγεται.
β) Toν όγκο των καυσαερίων μετά την ψύξη τους.
Όλοι οι όγκοι μετρήθηκαν στις ίδιες συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας.
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
70
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 23: ΚΑΥΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΜΕ ΑΓΝΩΣΤΟ ΜΤ

Ποσότητα αερίου αλκανίου όγκου 2,24 L σε STP αναμιγνύεται με την απαιτούμενη ποσότητα οξυγόνου και αναφλέγεται,
οπότε προκύπτουν 7,2 g H2O.
α) Να γράψετε τη γενική εξίσωση πλήρους καύσης των αλκανίων.
β) Να προσδιορίσετε το μοριακό τύπο του αλκανίου και να γράψετε και το συντακτικό του τύπο.
γ) Να υπολογίσετε:
i. Tον όγκο του παραγόμενου διοξειδίου του άνθρακα σε STP.
ii. Toν όγκο του Ο2 σε STP που απαιτείται για την καύση.
Σχετικές ατομικές μάζες, Η:1, Ο:16.
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
71
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 24: ΚΑΥΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΜΕ ΑΓΝΩΣΤΟ ΜΤ

Ποσότητα αερίου αλκενίου όγκου 4,48 L σε STP αναμιγνύεται με την απαιτούμενη ποσότητα οξυγόνου και αναφλέγεται,
οπότε προκύπτουν 14,4 g H2O.
α) Να γράψετε τη γενική εξίσωση πλήρους καύσης των αλκενίων.
β) Να προσδιορίσετε το μοριακό τύπο του αλκενίου και να γράψετε όλα τα δυνατά ισομερή.
γ) Να υπολογίσετε:
i. Tον όγκο του παραγόμενου διοξειδίου του άνθρακα σε STP.
ii. Toν όγκο του Ο2 σε STP που απαιτείται για την καύση.
Σχετικές ατομικές μάζες, Η:1, Ο:16.
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
72
5
ΑΛΚΑΝΙΑ - ΑΛΚΕΝΙΑ - ΑΛΚΙΝΙΑ
5.1 Αλκάνια – Γενικά
Είδαμε ότι τα αλκάνια είναι οι άκυκλοι κορεσμένοι υδρογονάνθρακες, δηλαδή υδρογο-

νάνθρακες που διαθέτουν μόνο απλούς δεσμούς C − C. O γενικός μοριακός τύπος των
αλκανίων είναι CvH2v+2 (v  1). Τα πρώτα μέλη των αλκανίων είναι τα εξής:
v ΣΤ Ονομασία
v=1 CH4 μεθάνιο
v=2 CH3CH3 αιθάνιο
v=3 CH3CH2CH3 προπάνιο
CH3CH2CH2CH3 βουτάνιο
v=4
(2 ισομερή α- μεθυλοπροπάνιο
λυσίδας)
Tα αλκάνια βρίσκονται σε μεγάλες αναλογίες στο φυσικό αέριο και στο πετρέλαιο.
Εφαρμογή 1
Ποιος από τους παρακάτω μοριακούς τύπους αντιστοιχεί σε αλκάνιο, ποιοι είναι οι δυνατοί
συντακτικοί τύποι και πώς ονομάζονται οι αντίστοιχες ενώσεις; α) C3H6, β) C4H6, γ) C5H12,
δ) C5H10.
Στο γενικό μοριακό τύπο των αλκανίων CvH2v+2 (v  1) υπακούει ο μοριακός τύπος C5H12
(ν = 5). Στο μοριακό αυτό τύπο αντιστοιχούν τα εξής τρία συντακτικά ισομερή αλυσίδας:
CH3
CH3CH2CH2CH2CH3 CH3CH2CHCH3 CH3 ‒ C ‒ CH3
πεντάνιο CH3 CH3
μεθυλοβουτάνιο διμεθυλοπροπάνιο
Φυσικές ιδιότητες. Τα κατώτερα μέλη των αλκανίων (C1 – C4) είναι αέρια, άχρωμα και
άοσμα. Τα μέσα μέλη (C5 – C16) είναι υγρά με οσμή βενζίνης, ενώ τα ανώτερα μέλη είναι
άχρωμα στερεά. Γενικά, τα αλκάνια είναι αδιάλυτα στο νερό.
73
5.2 Χημικές ιδιότητες αλκανίων
Τα αλκάνια είναι γενικά αδρανείς ενώσεις. Οι σημαντικότερες αντιδράσεις που δίνουν

είναι: α. η καύση, β. η πυρόλυση και γ. η υποκατάσταση.
α. Καύση. Τα αλκάνια καίγονται με περίσσεια οξυγόνου (ή αέρα) προς CO2 και H2O. Η
γενική εξίσωση καύσης των αλκανίων είναι η εξής:
3v + 1
CvH2v+2 + O2 → vCO2 + (v+1)H2O
2
Π.χ. CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O
Όταν η ποσότητα οξυγόνου δεν είναι επαρκής, η καύση είναι ατελής, οπότε σχηματί-
ζονται διάφορα προϊόντα όπως C, CO.
β. Πυρόλυση. H πυρόλυση γίνεται με θέρμανση απουσία αέρα σε υψηλές πιέσεις και

παρουσία ή όχι καταλυτών. Κατά την διαδικασία αυτή γίνονται πολλές αντιδράσεις, ό-
Αντιδράσεις που οδηγούν σε
πως διάσπαση της ανθρακικής αλυσίδας, κυκλοποίηση (σχηματισμός δακτυλίων), ισο- προϊόντα με διακλαδισμένη αλυ-
μερείωση (σχηματισμός ισομερών αλκανίων) ή αφυδρογόνωση (αποβολή Η2 με ταυτό- σίδα χρησιμοποιούνται για τη
χρονο σχηματισμό πολλαπλών δεσμών). Έτσι, με την πυρόλυση προκύπτει μίγμα κορε- βελτίωση της ποιότητας μιας βεν-
ζίνης (αναμόρφωση βενζίνης).
σμένων και ακόρεστων υδρογονανθράκων με μικρότερη ή ίση σχετική μοριακή μάζα.
γ. Υποκατάσταση. Σε ορισμένες συνθήκες είναι δυνατό να υποκατασταθούν ένα ή πε-

ρισσότερα άτομα Η ενός αλκανίου από άλλα στοιχεία ή ομάδες στοιχείων. Η σημαντι-
κότερη αντίδραση υποκατάστασης στα αλκάνια είναι η αλογόνωση (χλωρίωση ή βρω-
μίωση), που γίνεται με θέρμανση σε υψηλή θερμοκρασία ή παρουσία φωτός. Π.χ. με την
επίδραση Cl2 σε CH4 σε διάχυτο φως γίνεται σταδιακή υποκατάσταση των ατόμων H
από άτομα χλωρίου και σχηματισμό μίγματος χλωροπαραγώγων του μεθανίου:
CH4 + Cl2 → CH3Cl + HCl

CH3Cl + Cl2 → CH2Cl2 + HCl
CH2Cl2 + Cl2 → CHCl3 + HCl
CHCl3 + Cl2 → CCl4 + HCl
CHCl3: χλωροφόρμιο
CCl4: τετραχλωράνθρακας
5.3 Αλκένια – Γενικά
Αλκένια είναι οι άκυκλοι υδρογονάνθρακες με ένα διπλό δεσμό στο μόριό τους και γε-
νικό τύπο CvH2v (v  2). Τα πρώτα μέλη των αλκανίων είναι τα εξής:
v=2 CH2=CH2 αιθένιο ή αιθυλένιο
v=3 CH3CH=CH2 προπένιο ή προπυλένιο
CH3CH2CH=CH2 1-βουτένιο
v=4 CH3CH=CHCH3 2-βουτένιο
(3 ισομερή) μεθυλοπροπένιο
74
AΛΚΑΝΙΑ - ΑΛΚΕΝΙΑ - ΑΛΚΙΝΙΑ
Σε αντίθεση με τα αλκάνια, τα αλκένια είναι δραστικές ενώσεις και για το λόγο αυτό δεν
είναι τόσο διαδεδομένα στη φύση.
Το αιθυλένιο χρησιμοποιείται ως Παρουσιάζουν παρόμοιες φυσικές ιδιότητες με τα αλκάνια. Έτσι, τα πρώτα μέλη είναι
πρώτη ύλη για την παρασκευή άλλων αέρια (C2 - C4), τα μεσαία μέλη είναι υγρά (C5 - C14) και τα ανώτερα είναι στερεά. Είναι
οργανικών ουσιών. Eίναι επίσης φυ-
τική ορμόνη που προκαλεί την ωρί- αδιάλυτα στο νερό αλλά διαλύονται σε οργανικούς διαλύτες. Το αιθένιο είναι αέριο ά-
μανση των φρούτων. χρωμο με ασθενή χαρακτηριστική οσμή.
5.4 Χημικές ιδιότητες αλκενίων
Λόγω της παρουσίας του διπλού δεσμού στο μόριό τους, τα αλκένια είναι πολύ δραστικές
ενώσεις. Οι χημικές τους ιδιότητες συνοψίζονται σε αντιδράσεις: α. προσθήκης στο διπλό
δεσμό, β. πολυμερισμού και γ. καύσης.
α. Αντιδράσεις προσθήκης. Είναι της γενικής μορφής,
όπου Α−Β το μόριο που προστίθεται στο διπλό δεσμό, π.χ. Η−Η (Η2), Χ−Χ (Cl2, Br2),
H−X (HCl, HBr, HI), H2O κτλ.
Η αντίδραση προσθήκης με Η2 γίνεται παρουσία καταλύτη, συνήθως Νi, Pt ή Pd και

ονομάζεται υδρογόνωση:
Νi
→
Νi
→
Γενικά, η αντίδραση υδρογόνωσης των αλκενίων παράγει αλκάνια και η γενική μορφή
της είναι η εξής:
Νi
CvH2v + Η2 → CvH2v+2
Η προσθήκη αλογόνων (Cl2 ή Br2) οδηγεί στο σχηματισμό ενώσεων με δύο άτομα αλο-
γόνου σε γειτονικά άτομα C:
Διάκριση αλκανίων από αλκένια. Το Βr2 σχηματίζει διάλυμα σε CCl4 καστανοκόκκινου

χρωματισμού. Αν σε ένα τέτοιο διάλυμα προσθέσουμε κατάλληλη ποσότητα ενός αλκε-
νίου το διάλυμα αυτό αποχρωματίζεται καθώς το προϊόν προσθήκης που σχηματίζεται
είναι ένα ελαιώδες άχρωμο υγρό.
75
Το φαινόμενο αυτό δεν παρατηρείται σε αλκάνια, καθώς αυτά δεν διαθέτουν διπλό δε-
σμό και δεν σχηματίζουν προϊόντα προσθήκης. Δεν παρατηρείται επίσης με το Cl2, κα-
θώς το διάλυμά του σε CCl4 είναι άχρωμο και δεν επέρχεται αποχρωματισμός του δια-
λύματος. Πάντως, όπως θα δούμε στη συνέχεια και τα αλκίνια έχουν τη δυνατότητα
αποχρωματισμού διαλύματος Br2 σε CCl4. Έτσι, η αντίδραση αποχρωματισμού του Br2
σε CCl4 μπορεί γενικά να χρησιμοποιηθεί για τη διάκριση των ακόρεστων από τις κορε-
σμένες ενώσεις.
Η διαβίβαση CH2=CH2(g) σε διάλυμα Βr2 σε CCl4 επιφέρει αποχρωματισμό του διαλύ-

ματος.
H προσθήκη υδραλογόνων (ΗCl, HBr, HI) στο αιθυλένιο έχει ως αποτέλεσμα το σχη-
ματισμό αλκυλαλογονιδίου:
→
Σημειώστε ότι στην παραπάνω προσθήκη υπάρχουν θεωρητικά δύο δυνατότητες, μία
που φέρει το Cl στο δεξί άτομο C (αυτή που έχει γραφεί) και μία άλλη που φέρει το
άτομο Cl στο αριστερό άτομο C. Oι δύο αυτές όμως δυνατότητες οδηγούν στο ίδιο
προϊόν. Γενικά, όταν το αλκένιο είναι συμμετρικό (δηλαδή όταν τα τμήματα του μορίου
εκατέρωθεν του διπλού δεσμού είναι ακριβώς ίδια) σχηματίζεται ένα μόνο προϊόν. Στην
περίπτωση, όμως, της προσθήκης HBr στο προπένιο αν και υπάρχουν δύο –θεωρητικά-
προϊόντα σχηματίζεται σχεδόν αποκλειστικά το 2-βρωμοπροπάνιο:
Ο κανόνας του Markovnikov διατυ-

πώνεται απλά και ως εξής: «Ο
πλούσιος, πλουσιότερος».
Γενικά, κατά την προσθήκη ΗΧ σε μη συμμετρικά αλκένια ισχύει ο κανόνας του Mar-
kovnikov, σύμφωνα με τον οποίο:
Στις αντιδράσεις προσθήκης μορίων της μορφής ΗΑ σε αλκένια, το άτομο Η προστίθεται

κατά προτίμηση στο άτομο του C του διπλού δεσμού που έχει ήδη τα περισσότερα άτομα
Η.
Έτσι, π.χ. στην περίπτωση της προσθήκης Βr στο 2-μεθυλο-2-βουτένιο σχηματίζεται

σχεδόν αποκλειστικά το 2-βρωμο-2-μεθυλοβουτένιο, καθώς από τα δύο άτομα C του
διπλού δεσμού ο C-3 διαθέτει τα περισσότερα άτομα Η:
76
H προσθήκη H2O (Η-OH) στο αιθυλένιο έχει ως αποτέλεσμα το σχηματισμό αλκοολών:

Η+
→
Η προσθήκη Η2Ο σε αλκένια γίνεται παρουσία οξέος ως καταλύτη και είναι συνεπής με
τον κανόνα του Μarkovnikov, π.χ.:
+
Η
→
Γενικά, η εξίσωση έχει τη μορφή:

+
Η
CvH2v + H2O → CvH2v+1OH
β. Πολυμερισμός
Τα πολυμερή είναι ενώσεις που αποτελούνται από πολύ μεγάλα μόρια, συχνά «τερά-
Τα πολυμερή χαρακτηρίζονται ως στια»-, τα μακρομόρια. Τα μακρομόρια είναι κατασκευασμένα από πολλές όμοιες επα-
φυσικά (π.χ. άμυλο) ή συνθετικά
(π.χ. πολυαιθυλένιο). ναλαμβανόμενες μοριακές υπομονάδες που λέγονται μονομερή, ενώ οι αντιδράσεις με τις
οποίες τα μονομερή ενώνονται μεταξύ τους για το σχηματισμού του μακρομορίου, λέγο-
νται αντιδράσεις πολυμερισμού.
Ας δούμε ένα παράδειγμα:
Το πολυαιθυλένιο, αλλά και τα άλλα

πολυμερή που θα εξετάσουμε χαρα-
κτηρίζονται ως πολυμερή προσθή-
κης, καθώς σχηματίζονται με αντί-
δραση προσθήκης στο διπλό δεσμό.
Ή πιο απλά:
Α: μονοσθενές στοιχείο ή μονοσθε- Οι ενώσεις που περιέχουν τη ρίζα βινύλιο (CH2=CH–) πολυμερίζονται σύμφωνα με τη
νής ρίζα, π.χ. −Cl, −CH3, −C6H5, γενική εξίσωση:
−CN κτλ.
Ο πολυμερισμός αυτός ονομάζεται πολυμερισμός προσθήκης. Π.χ.:
77
Το πολυπροπυλένιο χρησιμοποιείται
σε τεχνητούς χλοοτάπητες, σε παι-
χνίδια, σε συσκευασίες κτλ., ενώ το
πολυβινυλοχλωρίδιο χρησιμοποιεί-
ται σε φιάλες, πλακάκια, συσκευα-
σίες, σωληνώσεις κτλ.
γ. Καύση. Τα αλκένια καίγονται πλήρως προς CO2 και Η2Ο, σύμφωνα με τη γενική
εξίσωση:
3v
CvH2v + O2 → vCO2 + vH2O
2
Π.χ. C2H4 + 3O2 → 2CO2 + 2H2O
Εφαρμογή 2
Ποσότητα προπενίου αντιδρά πλήρως με Η2 παρουσία Ni και παράγεται προπάνιο, που

καίγεται πλήρως οπότε σχηματίζονται 7,2 g H2O. Ποια η μάζα του προπενίου που αντέ-
δρασε;
Έστω x mol CH3CH=CH2.
CH3CH=CH2 + Η2 → CH3CH2CH3 (C3H8) C3H8 + 5O2 → 3CO2 + 4H2O

x x x 4x
m 7,2
nH2O = , 4x = = 0,4 , x = 0,1 mol (για το Η2Ο, Μr = 18).
Mr 18
m
Για τη μάζα του προπενίου (Μr = 42): n = , m = n·Mr = 0,1·42 = 4,2 g.
Mr
Εφαρμογή 3
4,48 L αερίου αλκενίου μετρημένα σε STP καίγονται πλήρως και παράγονται 10,8 g H2O.
Ποιος είναι ο μοριακός τύπος του αλκενίου;
Έστω CvH2v ο μοριακός τύπος του αλκένιου.
V 4,48
n= = = 0,2 mol
22,4 22,4
3v
CvH2v + O2 → vCO2 + vH2O
2
0,2 v·0,2
10,8
Ισχύει: v·0,2 = = 0,6, ν = 3 (CH3CH=CH2, προπένιο)
18
78
5.5 Αλκίνια – Γενικά
Αλκίνια ονομάζονται οι άκυκλοι υδρογονάνθρακες με ένα τριπλό δεσμό στο μόριό τους
και γενικό τύπο CvH2v-2 (v  2). Τα πρώτα μέλη των αλκινίων είναι τα εξής:
v=2 CHCH αιθίνιο ή ακετυλένιο
v=3 CH3CCH προπίνιο
v=4 CH3CH2CCH 1-βουτίνιο
(2 ισομερή) CH3CCCH3 2-βουτίνιο
Τα αλκίνια λόγω δραστικότητας απαντούν σε μικρές ποσότητες στη φύση. Το πρώτο

μέλος της σειράς είναι το ακετυλένιο ή αιθίνιο και παρουσιάζει σημαντικές βιομηχανικές
και συνθετικές χρήσεις (π.χ. στη συγκόλληση των μετάλλων). Πρόκειται για αέριο, ά-
χρωμο, άοσμο και ελάχιστα διαλυτό στο νερό.
Οι φυσικές ιδιότητες των αλκινίων μοιάζουν με αυτές των αλκανίων και αλκενίων.
5.6 Χημικές ιδιότητες αλκινίων
Τα αλκίνια είναι γενικά δραστικές ενώσεις, ακόμη δραστικότερες από τα αλκένια. Οι χα-
ρακτηριστικότερες αντιδράσεις που δίνουν είναι οι αντιδράσεις του δεσμού CC καθώς
και οι αντιδράσεις όξινου Η. Δίνουν επίσης αντιδράσεις πολυμερισμού καθώς και την
αντίδραση της καύσης.
α. Αντιδράσεις προσθήκης. Οι αντιδράσεις προσθήκης στο τριπλό δεσμό γίνονται σε

δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο, ο τριπλός δεσμός μετατρέπεται σε διπλό και στη συνέχεια
με επιπλέον ποσότητα του αντιδραστηρίου προσθήκης ο διπλός δεσμός μετατρέπεται σε
απλό. Οι αντιδράσεις προσθήκης μπορούν να σταματήσουν και στο πρώτο στάδιο.
Η προσθήκη Η2 γίνεται παρουσία Pt, Pd ή Ni ως καταλύτη:
Προσθήκη αλογόνων (Cl2, Br2):
79
Κατά την προσθήκη υδραλογόνων ισχύει ο κανόνας του Markovnikov:
Στην περίπτωση της προσθήκης HCl στο ακετυλένιο, το ενδιάμεσο προϊόν (βινυλοχλω-
ρίδιο) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παρασκευή PVC.
Ανάλογη είναι και η προσθήκη υδροκυανίου (ΗCN) στο ακετυλένιο. Μάλιστα, το εν-
διάμεσο προϊόν (CH2=CHCN) χρησιμοποιείται ως τεχνητή υφάνσιμη ύλη (Orlon):
Προσθήκη Η2Ο, παρουσία H2SO4, HgSO4 ως καταλυτών:
Η ενόλη (διαθέτει –ΟΗ και διπλό δεσμό) που σχηματίζεται αρχικά είναι ένωση ασταθής
και μετατρέπεται γρήγορα στην αντίστοιχη καρβονυλική ένωση. Η ενυδάτωση του ακε-
τυλενίου είναι η μόνη περίπτωση αλκινίου που οδηγεί σε αλδεΰδη (την αιθανάλη ή ακε-
ταλδεΰδη). Όλα τα άλλα αλκίνια οδηγούν σε κετόνες:
β. Καύση. Η τέλεια καύση του HCCH δημιουργεί τη λεγόμενη οξυακετυλενική

φλόγα, μία γαλάζια φλόγα πολύ υψηλής θερμοκρασίας (3000 οC), που για το λόγο αυτό
χρησιμοποιείται για την κόλληση και την κοπή των μετάλλων.
γ. Πολυμερισμός. Σε κατάλληλες συνθήκες το ακετυλένιο μπορεί να πολυμεριστεί σε

βενζόλιο (τριμερισμός) ή σε βινυλοακετυλένιο (διμερισμός):
80
δ. Αντιδράσεις όξινου υδρογόνου. Τα υδρογόνα του HC  CH, και γενικότερα τα υδρο-

γόνα που είναι συνδεδεμένα με τον C του τριπλού δεσμού χαρακτηρίζοντας ως όξινα,
καθώς μπορούν να αντικατασταθούν από άτομα μετάλλων (Na, Κ, Ca κτλ.) παράγοντας
ακετυλενίδια. Τα προϊόντα αυτής της αντικατάστασης ονομάζονται ακετυλενίδια.
Τέλος, η επίδραση CuCl / NH3 σε ακετυλένιο οδηγεί στο σχηματισμό του χαλκοακετυ-
λενιδίου (καστανέρυθρο ίζημα), με αντικατάσταση και των δύο όξινων ατόμων Η από
άτομα Cu. H αντίδραση αυτή χρησιμοποιείται για την ανίχνευση του ακετυλενίου και
γενικότερα των αλκινίων με τον τριπλό δεσμό στην άκρη της ανθρακικής αλυσίδας.
1. 1. Yδρογονάνθρακας έχει μοριακό τύπο C4H10. Ο υδρογονάνθρακας αυτός ανή-

κει:
α. στα αλκάνια και έχει 2 ισομερή β. στα αλκάνια και έχει 3 ισομερή
γ. στα αλκένια και έχει 2 ισομερή δ. στα αλκένια και έχει 3 ισομερή
ΛΥΣΗ
Σωστή είναι η επιλογή α (βουτάνιο και το μεθυλοπροπάνιο).
2. Πόσα ισομερή αλκάνια αντιστοιχούν στο μοριακό τύπο C6H14;

α. 3 β. 4 γ. 5 δ. 6
ΛΥΣΗ
Σωστή είναι η επιλογή γ (εξάνιο, 2-μεθυλοπεντάνιο, 3-μεθυλοπεντάνιο, 2,2-διμεθυλο-
βουτάνιο, 2,3-διμεθυλοβουτάνιο).
3. Πόσα ισομερή αλκίνια αντιστοιχούν στο μοριακό τύπο C5H8;

α. 2 β. 3 γ. 4 δ. 5
ΛΥΣΗ
Σωστή είναι η επιλογή β (βλ. λυμένο παράδειγμα, ενότητα 3).
4. Τα συντακτικά ισομερή άκυκλου υδρογονάνθρακα με μοριακό τύπο C4H6 είναι:

α. 3 β. 4 γ. 5 δ. 6
ΛΥΣΗ
Σωστή απάντηση είναι η β. Είναι δύο αλκίνια (1-βουτίνιο και 2-βουτίνιο) και δύο αλ-
καδιένια (1,2-βουταδιένιο και 1,3-βουταδιένιο).
81
5. Το κύριο προϊόν της αντίδρασης του HCl με το 1-βουτένιο είναι:

α. 1-χλωροβουτάνιο β. 2-χλωροβουτάνιο
γ. 1,1-διχλωροβουτάνιο δ. 2-χλωρο-1-βουτένιο
Να επιλέξετε και να αιτιολογήσετε τη σωστή απάντηση.
ΛΥΣΗ
Σωστή είναι η επιλογή β. Λόγω του κανόνα του Markovnikov προκύπτει 2-χλωροβου-
τάνιο.
6. Αν διαβιβάσουμε ένα μίγμα μεθανίου, αιθενίου, προπινίου και αιθανίου σε περίσ-

σεια διαλύματος Br2 σε CCl4, τότε τα αέρια που εξέρχονται από το διάλυμα αυτό
(και άρα δεν αντιδρούν) είναι:
α. μεθάνιο και αιθάνιο β. αιθένιο και προπίνιο
γ. αιθάνιο δ. αιθάνιο και αιθένιο
ΛΥΣΗ
Σωστή είναι η επιλογή α. Τα αέρια που εξέρχονται είναι αυτά που δεν αντιδρούν με το
διάλυμα Br2 σε CCl4, δηλαδή τα αλκάνια. Αντίθετα το προπίνιο και το αιθένιο δίνουν
αντίδραση προσθήκης και παραμένουν στο διάλυμα.
7. Δίνονται οι παρακάτω πληροφορίες σχετικά με μία άγνωστη ουσία X:

i. Αποχρωματίζει διάλυμα Br2 σε CCl4. ii. Μπορεί να πολυμεριστεί. iii. Παρασκευ-
άζεται από αλκίνιο με προσθήκη Η2 παρουσία Ni. Επομένως η X είναι:
α. το προπίνιο β. το αιθένιο
γ. το αιθάνιο δ. το βουτάνιο
ΛΥΣΗ
Σωστή είναι η επιλογή β. Το αιθένιο αποχρωματίζει διάλυμα Br2 σε CCl4, πολυμερίζεται
προς πολυαιθυλένιο και προκύπτει με επίδραση Η2 σε ακετυλένιο παρουσία καταλύτη.
8. Να αντιστοιχίσετε τις διεργασίες που αναφέρονται στη στήλη Α με τα προϊόντα

της στήλη Β:
Α Β
πολυμερισμός προπενίου 2-βρωμοβουτάνιο
προσθήκη HBr σε 1-βουτένιο προπένιο
πολυμερισμός βινυλοχλωριδίου CH2=CH2
προσθήκη Η2 σε αιθίνιο
82
9. Να αντιστοιχίσετε τις ονομασίες των πολυμερών με τους τύπους τους.

πολυαιθυλένιο
πολυβινυλοχλωρίδιο
πολυπροπυλένιο
πολυακρυλονιτρίλιο
πολυστυρόλιο
10. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω αντιδράσεις προσθήκης:

α. CH2=CH2 + HBr → β. CH2=CH2 + H2O →
γ. CH3CH=CH2 + HCl → δ. CH2=CHCH2CH3 + H2 →
Να αιτιολογήσετε την απάντηση σας στην αντίδραση γ.
ΛΥΣΗ
α. CH2=CH2 + HBr → CH3CH2Βr
β. CH2=CH2 + H2O → CH3CH2ΟΗ
γ. CH3CH=CH2 + HCl → 2-χλωροπροπάνιο (κανόνας Markovnikov)
δ. CH2=CHCH2CH3 + H2 → CH3CH2CH2CH3
11. Ένας υδρογονάνθρακας έχει στο μόριό του 8 άτομα H και Mr = 56. Ο υδρογονάν-
θρακας αυτός αντιδρά με Br2. Από αυτές τις πληροφορίες να δείξετε τι θα ισχύει από
τα παρακάτω:
α. έχει μοριακό τύπο C4H8 β. είναι ακόρεστη οργανική ένωση
γ. είναι το 1-βουτένιο δ. είναι το 2-βουτένιο
ΛΥΣΗ
Έστω CxH8 ο μοριακός τύπος του υδρογονάνθρακα. Θα ισχύει:
12x + 8 = 56, x = 4 (C4H8)
Στον τύπο αντιστοιχούν 3 αλκένια (μπορεί επίσης να είναι και κυκλική ένωση). Επομέ-
νως, σωστή είναι η επιλογή α.
12. Ποσότητα αιθανίου μάζας 3 g καίγεται πλήρως. Πόσα L CO2 θα παραχθούν σε

πρότυπες συνθήκες (STP); Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1.
ΛΥΣΗ
m 3
Αριθμός mol του αιθανίου (C2H6, Mr = 30): n = = = 0,1 mol.
Mr 30
83
7
C2H6 + O2 → 2CO2 + 3H2O
2
0,1 0,2
VCO 2
nCO 2 = , V = 0,2·22,4 = 4,48 L.
22 ,4
13. Αέριο αιθένιο διαβιβάζεται σε διάλυμα Br2. Όταν το Br2 αποχρωματιστεί εντε-
λώς, παίρνουμε προϊόν μάζας 18,8 g.
α. Ποιος είναι ο συντακτικός τύπος της ουσίας που παράχθηκε και ποια η ονομα-
σία της;
β. Πόσα mol αιθενίου χρησιμοποιήθηκαν;
Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1, Br:80.
ΛΥΣΗ
α.
→ 1,2-διβρωμοαιθάνιο
18,8
β. Η μάζα του προϊόντος (C2H4Br2, Mr = 188) αντιστοιχεί σε n = = 0,1 mol. Από
188
τη στοιχειομετρία της αντίδρασης βλέπουμε ότι η ποσότητα του αιθένιου είναι επίσης
0,1 mol.
14. To πολυμερές ενός ενός αλκενίου έχει μέση σχετική μοριακή μάζα ίση με
280.000. Αν είναι επίσης γνωστό ότι τα 5,6 L του αέριου μονομερούς μετρημένα σε
STP έχουν μάζα ίση με 7 g, να προσδιοριστούν:
α. Ο συντακτικός τύπος του αλκενίου.
β. Ο αριθμός των μορίων του μονομερούς που συνθέτουν κατά μέσο όρο το μόριο
του πολυμερούς.
ΛΥΣΗ
α.
m V m
n  , Mr  .22,4  28
Mr 22,4 V
Έστω CvH2v ο τύπος του αλκένιου. Θα ισχύει: 12v + 2v = 28, v = 2 (CH2=CH2, αιθένιο
ή αιθυλένιο).
β. Η εξίσωση πολυμερισμού είναι η εξής:
Από τον τύπο του πολυμερούς βλέπουμε ότι έχει Mr = 28·v και επομένως ισχύει: 28·ν
= 280.000, ν = 10.000 μόρια μονομερούς.
84
15. Ποσότητα ενός αλκενίου μάζας 2,1 g αντιδρά πλήρως με 1,12 L Η2, μετρημένα
σε STP.
α. Ποιος είναι ο συντακτικός τύπος και η ονομασία του αλκενίου;
β. Ίδια ποσότητα του παραπάνω αλκενίου κατεργάζεται με διάλυμα Br2 0,2 M σε
CCl4. Ποια ποσότητα του διαλύματος αυτού μπορεί να αποχρωματιστεί;
ΛΥΣΗ
2,1
α. Έστω CvH2v (Μr = 14v) το αλκένιο και x mol η ποσότητά του. Ισχύει: x = (1).
14 v
Η εξίσωση της προσθήκης Η2 στο αλκένιο αυτό είναι η εξής:
Νi
CvH2v + Η2 → CvH2v+2
x x
V 1,12
Επίσης για την απαιτούμενη ποσότητα Η2: x = = = 0,05.
22,4 22,4
Έτσι από την (1) προκύπτει: ν = 3 (CH3CH=CH2, προπένιο).
β.
CCl4
→
0,05 0,05
Για το διάλυμα Br2:

n n 0,05
c , V   0,25 L.
v c 0,2
16. Ποσότητα αλκενίου όγκου 4,48 L σε STP καίγεται πλήρως παράγοντας 10,8 g
νερού.
α. Ποιος είναι ο μοριακός τύπος του αλκενίου;
β. 10 L του παραπάνω αλκενίου αναμιγνύονται με 500 L αέρα και το μίγμα αναφλέ-
γεται. Να υπολογιστεί ο όγκος των καυσαερίων μετά την ψύξη τους στη δεύτερη
περίπτωση. Οι όγκοι έχουν μετρηθεί στις ίδιες συνθήκες. Ο αέρας της καύσης πε-
ριέχει 20% v/v Ο2 και 80% v/v Ν2.
Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, Ο:16, H:1.
ΛΥΣΗ
V 4 ,48
α. Έστω CvH2v (Μr = 14·v) το αλκένιο. Ισχύει: n = = = 0,2 mol.
22,4 22,4
CvH2v + (3ν/2) O2 → vCO2 + vH2O

0,2 v·0,2
10,8
Ισχύει: v·0,2 = = 0,6, ν = 3 (CH3CH=CH2, προπένιο).
18
β. Tα 500 L αέρα περιέχουν (80/100)·500 = 400 L Ν2 και 500 − 400 = 100 L Ο2.
85
9
C3H6 + O2 → 3CO2 + 3H2O
2
10 L 45 L 30 L
Μετά την ψύξη των καυσαερίων θα περιέχονται: 400 L N2, 100 ‒ 45 = 55 L O2 και 30
L CO2 (σύνολο 485 L).
17. Ποσότητα μίγματος (Α) αιθενίου και Η2 έχει μάζα 62 g και όγκο 112 L σε STP.
31 g του μίγματος (Α) θερμαίνονται παρουσία Ni και σχηματίζεται νέο αέριο
μίγμα (Β).
α. Ποιες οι μάζες των δύο συστατικών του μίγματος (Α);
β. Πόσα L έχουμε από κάθε αέριο σε STP στο μίγμα (Β);
Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, Ο:16, H:1.
ΛΥΣΗ
α. Έστω x mol CH2=CH2 και y mol H2 στο μίγμα. Η μάζα του αιθενίου θα είναι: m1 =
x·28 (Mr C2H4 = 28) και του Η2, m1 = 2·y (Mr H2 = 2). Επομένως, ισχύει:
28x + 2y = 62 (1)
Από το δεδομένο όγκο του μίγματος ισχύει:
V 112
nολ = x + y = = = 5 (2)
22,4 22,4
Με επίλυση του συστήματος των εξισώσεων (1) και 2) προκύπτει: x = 2 mol και y = 3
mol και επομένως, m1 = x·28 = 56 g και m1 = 2·y = 6 g.
β. Η μισή ποσότητα του μίγματος θα διαθέτει και τις μισές ποσότητες από τα δύο συ-
στατικά, δηλαδή 1 mol αιθένιου και 1,5 mol H2. Επομένως, στην αντίδραση προσθήκης
του Η2 στο αιθένιο το Η2 είναι σε περίσσεια:
mol C2H4 + Η2 → C2Η6

Αρχικά 1 1,5
Αντιδρούν ‒1 ‒1
Παράγονται 1
Τελικά – 0,5 1
Τελικά απομένουν 0,5 mol H2 και 1 mol C2Η6. Οι όγκοι των αερίων αυτών σε STP είναι
5,6 L και 22,4 L, αντίστοιχα.
18. 10 mL αερίου αλκενίου υφίστανται πλήρη υδρογόνωση με 12 mL Η2 και μετα-

τρέπονται σε αέριο αλκάνιο. Το μίγμα των αερίων που προκύπτει απαιτεί για την
πλήρη καύση του 66 mL O2. Να προσδιοριστεί ο μοριακός τύπος και του αλκενίου.
Οι όγκοι μετρήθηκαν στις ίδιες συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας.
ΛΥΣΗ
Έστω CvH2v το αλκένιο. Η αντίδραση προσθήκης καθώς και οι στοιχειομετρικοί υπο-
λογισμοί εμφανίζονται στον πίνακα που ακολουθεί:
86
mL CvH2v + Η2 → CvH2v+2
Αρχικά 10 12
Αντιδρούν ‒10 ‒10
Παράγονται 10
Τελικά – 2 10
Απομένουν, επομένως, 2 mL H2 και 10 mL αλκανίου. Τα δύο αυτά αέρια καίγονται

σύμφωνα με τις εξισώσεις:
3v + 1 1
CvH2v+2 + O2 → vCO2 + (v+1)H2O H2 + O2 → H2O
2 2
3v + 1
10 mL .10 mL 2 mL 1 mL
2
O όγκος του Ο2 που απαιτείται για την καύση του μίγματος είναι 66 mL και επομένως θα
3v + 1
ισχύει: ·10 + 1 = 66. Από την επίλυση της εξίσωσης αυτής προκύπτει: ν = 4.
2
Επομένως ο μοριακός τύπος του αλκένιου είναι C4H8 (3 ισομερή).
19. Μίγμα όγκου 15 mL που αποτελείται από μεθάνιο και προπένιο αναφλέγεται με
οξυγόνο. Μετά τη ψύξη των αερίων της καύσης στη συνήθη θερμοκρασία, βρί-
σκουμε ότι ο όγκος του αερίου που δεσμεύθηκε από διάλυμα NaOH είναι 35 mL. Αν
οι όγκοι μετρήθηκαν στις ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης, να προσδιοριστεί
η κατ' όγκον σύσταση του μίγματος των δύο υδρογονανθράκων.
ΛΥΣΗ
Έστω x mL και y mL οι όγκοι του μεθανίου και του προπενίου στο μίγμα, αντίστοιχα. Θα
ισχύει: x + y = 15 (1). Από τις δύο εξισώσεις καύσης έχουμε:
CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O C3H6 + (9/2) O2 → 3CO2 + 3H2O

x x y 3y
To αέριο που δεσμεύεται από διάλυμα NaOH είναι το CO2 και επομένως θα ισχύει: x +
νy = 35 (2). Από την επίλυση του συστήματος των εξισώσεων (1) και (2) προκύπτει: x =
10 mL και y = 5 mL.
20. Καίγονται 12 mL μίγματος αιθινίου και ενός αλκανίου με 60 mL Ο2. Μετά την
καύση και την ψύξη των προϊόντων της καύσης στη συνήθη θερμοκρασία, απομέ-
νουν 51 mL, από τα οποία τα 26 mL δεσμεύτηκαν από διάλυμα βάσης. Να προσδιο-
ριστούν:
α. η κατ' όγκο σύσταση του μίγματος των δύο υδρογονανθράκων αν οι όγκοι μετρή-
θηκαν στις ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης.
β. ο μοριακός τύπος του αλκανίου.
ΛΥΣΗ
Έστω x mL και y mL οι όγκοι του αιθινίου και του αλκανίου στο μίγμα, αντίστοιχα. Θα
ισχύει: x + y = 12 (1). Από τις δύο εξισώσεις καύσης έχουμε:
87
5 3v + 1
C2H2 + O2 → 2CO2 + H2O CνH2ν+2 + O2 → vCO2 + (v+1)H2O
2 2
5 3ν + 1
x .x 2x y .y v·y
2 2
To αέριο που δεσμεύεται από διάλυμα NaOH είναι το CO2 και επομένως θα ισχύει: 2x
+ 3y = 26 (2). Από τα 51 mL των καυσαερίων τα υπόλοιπα 51 – 26 = 25 mL είναι
προφανώς το Ο2 που περίσσεψε από την καύση και επομένως το Ο2 που χρησιμοποιή-
θηκε κατά την καύση είναι: 60 – 25 = 35 mL. Θα ισχύει:
5x 3v + 1
+ .y = 35 (3).
2 2
Από την επίλυση του συστήματος των δύο εξισώσεων (1) και (2) προκύπτει:
x = 10 mL και y = 2 mL. Τέλος, από την εξίσωση (3) προκύπτει: ν = 3 (C3H8, προπάνιο).
5.1. Να σημειώσετε με Σ τις προτάσεις που είναι σωστές και α. O συντακτικός τύπος του αλκενίου.
με Λ αυτές που είναι λανθασμένες: β. Πόσα μόρια μονομερούς συνθέτουν το πολυμερές.
α. Τα αλκάνια και τα αλκένια έχουν γενικούς μοριακούς τύ- Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1.
πους CνΗ2ν και CνΗ2ν+2 αντιστοίχως.
β. Άκυκλοι υδρογονάνθρακες είναι οι υδρογονάνθρακες που 5.5. Ποσότητα ενός αλκενίου μάζας 2,8 g αντιδρά πλήρως
σχηματίζουν ανοικτή ανθρακική αλυσίδα στο μόριό τους. με 1,12 L Η2 μετρημένα σε STP.
γ. Οι υδρογονάνθρακες είναι σώματα υγρά. α. Ποιος είναι ο μοριακός τύπος του αλκενίου και ποιοι οι
δ. Τα αλκυλαλογονίδια αποτελούνται από ένα αλκύλιο δυνατοί συντακτικοί τύποι του αλκενίου;
(CνH2ν+1‒) και ένα άτομο αλογόνου. β. Ίδια ποσότητα του παραπάνω αλκενίου κατεργάζεται με
ε. Γενικά η πυρόλυση μετατρέπει μικρά μόρια υδρογοναν- διάλυμα Br2 0,2 M σε CCl4. Ποιος ο μέγιστος όγκος του δια-
θράκων σε μεγαλύτερα. λύματος που μπορεί να αποχρωματιστεί;
στ. Το ακετυλένιο βρίσκεται άφθονο στη φύση. Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1.
ζ. Τα υδρογόνα του ακετυλενίου μπορούν να αντικαταστα-
θούν από μέταλλα (όξινος χαρακτήρας). 5.6. Μετά την τέλεια καύση 5 L ενός αέριου αλκενίου με
η. Το ακετυλένιο δεν πολυμερίζεται, διότι έχει τριπλό δεσμό 100 L αέρα (20% v/v Ο2 και 80% v/v Ν2) προσδιορίστηκαν
και όχι διπλό, όπως το αιθένιο. στα καυσαέρια 5 L O2.
θ. Από το ακετυλένιο μπορούμε να παρασκευάσουμε C6H6. α. Να προσδιοριστεί ο μοριακός τύπος του αλκενίου.
β. Να βρεθεί η ποιοτική και ποσοτική σύσταση των καυσα-
5.2. Ποσότητα βουτανίου μάζας 5,8 g καίγεται πλήρως. ερίων μετά τη ψύξη τους στη συνήθη θερμοκρασία.
Πόσα L CO2 μετρημένα σε πρότυπες συνθήκες (STP) και γ. Με μοναδική οργανική πρώτη ύλη το αλκένιο αυτό και
πόσα g H2O θα παραχθούν; Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, ανόργανα υλικά να γράψετε τις χημικές εξισώσεις παρα-
O:16, H:1. σκευής, i. της αιθανόλης, ii. του πολυαιθυλένιου και iii. του
βρωμοαιθάνιου.
5.3. Αέριο προπένιο διαβιβάζεται σε διάλυμα Br2 σε CCl4 Οι όγκοι των αερίων μετρήθηκαν στις ίδιες συνθήκες θερμο-
8% w/v. Όταν το Br2 αποχρωματιστεί, παίρνουμε προϊόν μά- κρασίας και πίεσης.
ζας 2,02 g.
α. Ποιος είναι ο συντακτικός τύπος της ουσίας που παρά- 5.7. Ποσότητα μίγματος προπενίου και Η2 έχει μάζα 8,8 g
χθηκε και ποια η ονομασία της; και όγκο 8,96 L σε STP. Το μίγμα θερμαίνεται παρουσία Ni
β. Πόσα L προπενίου χρησιμοποιήθηκαν, σε STP συνθήκες; και σχηματίζεται ένα προϊόν Α.
γ. Ποιος ο όγκος του διαλύματος του Br2; α. Ποιες οι μάζες των δύο συστατικών του αρχικού μίγμα-
Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1, Br:80. τος;
β. Ποιος ο τύπος του προϊόντος Α;
5.4. H σχετική μοριακή μάζα πολυμερούς ενός αερίου αλ- γ. Πόσα L CO2 και πόσα g Η2Ο προκύπτουν με την καύση
κενίου είναι 84.000. Αν τα 1,12 L να του μονομερούς (με- όλης της ποσότητας του προϊόντος Α με την απαιτούμενη
τρημένα σε STP) έχουν μάζα ίση με 2,1 g, προσδιοριστούν: ποσότητα Ο2;
88
Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, Ο:16, H:1. 5.10. Μίγμα όγκου 20 mL αποτελείται από προπίνιο και ένα
5.8. 10 mL αερίου αλκενίου υφίστανται πλήρη υδρογόνωση αλκάνιο. Το μίγμα αναμιγνύεται με 100 mL Ο2 και αναφλέ-
με 30 mL Η2 παρουσία καταλύτη και μετατρέπονται σε αέ- γεται. Μετά την ψύξη των προϊόντων της καύσης στη συ-
ριο αλκάνιο. Το μίγμα των αερίων που προκύπτει απαιτεί για νήθη θερμοκρασία, απομένουν 70 mL, από τα οποία τα 60
την πλήρη καύση του ακριβώς 45 mL O2. Να προσδιοριστεί mL είναι CO2. Να προσδιοριστούν:
ο μοριακός τύπος του αλκενίου. Οι όγκοι μετρήθηκαν στις α. H κατ' όγκο σύσταση του μίγματος των δύο υδρογοναν-
ίδιες συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας. θράκων, αν οι όγκοι μετρήθηκαν στις ίδιες συνθήκες.
β. O συντακτικός τύπος του αλκανίου.
5.9. Μίγμα όγκου 20 mL που αποτελείται από αιθένιο και
προπάνιο αναφλέγεται με περίσσεια Ο2. Μετά τη ψύξη των
καυσαερίων στη συνήθη θερμοκρασία, βρίσκουμε ότι ο ό-
γκος του CO2 είναι 50 mL. Αν οι όγκοι μετρήθηκαν στις ίδιες
συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης, να προσδιοριστεί η κατ'
όγκον σύσταση του μίγματος των δύο υδρογονανθράκων.
Χημεία και… τέρατα: «Οι πύλες της κόλασης!»
Κάπου στο Τουρκμενιστάν. Το 1971 ένα ρωσικό γεωτρύπανο άνοιξε μία τεράστια τρύπα διαμέτρου 70 μέτρων, που φανέρωσε
μία μεγάλη ποσότητα μεθανίου. Με το φόβο της περιβαλλοντικής καταστροφής από τη συνεχή έκλυση του αερίου, οι ρώσοι
γεωλόγοι αποφάσισαν να του βάλουν φωτιά. Μία φωτιά, που καίγεται συνεχώς από τότε, για 45 χρόνια, δημιουργώντας ένα
εφιαλτικό σκηνικό.
89
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 26: ΑΛΚΑΝΙΑ
Α. Να γραφεί ο γενικός μοριακός τύπος των αλκανίων.
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Β. Αλκάνιο διαθέτει 12 άτομα H στο μόριό του. Ποιος ο μοριακός του τύπος; Να γραφούν τα δυνατά ισομερή και οι ονο-
μασίες τους.
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Γ. Να γραφεί η γενική εξίσωση καύσης των αλκανίων.
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Δ. Να γραφούν όλες οι δυνατές εξισώσεις των αντιδράσεων που συμβαίνουν κατά την υποκατάσταση του μεθανίου με
Br2 (4 εξισώσεις).
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
.……………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
90
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 27: ΑΛΚΕΝΙΑ
Α. Να γραφεί ο γενικός μοριακός τύπος των αλκενίων.
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Β. Αλκένιο διαθέτει 8 άτομα H στο μόριό του. Ποιος ο μοριακός του τύπος; Να γραφούν τα δυνατά ισομερή και οι ονο-
μασίες τους.
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
Γ. Να γραφεί η γενική εξίσωση καύσης των αλκενίων.
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Δ. Να γραφούν όλες οι εξισώσεις προσθήκης Η2, παρουσία Ni σε:

1. αιθένιο
2. προπένιο
3. μεθυλοπροπένιο
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………….
91
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 28: ΧΗΜΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΑΛΚΕΝΙΩΝ
Να συμπληρωθούν οι παρακάτω χημικές εξισώσεις:
1. CH2 = CH2 + H2 →
2. CH3CH = CH2 + H2 →
3. CH2 = CH2 + Βr2 →
4. CH3CH = CH2 + Br2 →
5. CH2 = CH2 + HCl →
6. CH3CH = CH2 + HI →
7. CH2 = CH2 + H2O →
8. CH3CH = CH2 + H2O →
πο λ υ μ ε ρ ι σ μ ό ς
9. CH2 = CH2
10. CH3CH = CH2
92
Νi
→
CCl4
→
5. CH2 = CHCl
6. CH2 = CHCN
7. CH3CH=CH2 + O2 →
93
Α. Να γραφούν οι χημικές εξισώσεις των παρακάτω αντιδράσεων:
1. Καύση του 2-βουτενίου
………………………………………………………………………………………………………………………………………
2. Προσθήκη Η2 σε 1-βουτένιο, παρουσία Ni
………………………………………………………………………………………………………………………………………
3. Προσθήκη Br2 σε 3-μεθυλο-1-βουτένιο, σε διαλύτη CCl4
………………………………………………………………………………………………………………………………………
4. Προσθήκη HBr σε 3-μεθυλο-1-βουτένιο
………………………………………………………………………………………………………………………………………
5. Εξίσωση παρασκευής πολυπροπυλενίου
………………………………………………………………………………………………………………………………………
6. Εξίσωση παρασκευής PVC
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Β. Πως μπορεί να γίνει διάκριση μεταξύ του αιθυλενίου και του αιθανίου; Να γραφεί η σχετική χημική εξίσωση.
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
94
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 31: ΧΗΜΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΑΛΚΙΝΙΩΝ
Νi Η2
1. CH ≡ CH + H2 → →
Βr2
2. CH ≡ CH + Βr2 → →
HCl
3. CH ≡ CH + HCl → →
4. CH ≡ CH + HCN →
Hg, HgSO4
5. CH ≡ CH + H2O →
H2SO4
6. 2 CH ≡ CH
7. 3CH ≡ CH
8. CH ≡ CH + 2Na →
95
Νi Η2
1. CH3C ≡ CH + H2 → →
Βr2
2. CH3C ≡ CH + Βr2 → →
HCl
3. CH3C ≡ CH + HCl → →
Hg, HgSO4
4. CH3C ≡ CH + H2O →
H2SO4
5. CH3C ≡ CH + Na →
96
Να γραφούν οι χημικές εξισώσεις των παρακάτω αντιδράσεων:
1. Καύση του 2-βουτινίου
………………………………………………………………………………………………………………………………………
2. Προσθήκη Η2 σε 1-βουτίνιο, παρουσία Ni, μέχρι σχηματισμού αλκανίου
………………………………………………………………………………………………………………………………………
3. Προσθήκη Br2 σε 3-μεθυλο-1-βουτίνιο, σε διαλύτη CCl4, μέχρι σχηματισμού κορεσμένης ένωσης
………………………………………………………………………………………………………………………………………
4. Προσθήκη HCl σε 3-μεθυλο-1-βουτίνιο μέχρι σχηματισμού κορεσμένης ένωσης
………………………………………………………………………………………………………………………………………
5. Προσθήκη Η2Ο σε 2-βουτίνιο, μέσω σχηματισμού ενόλης, παρουσία HgSO4/H2SO4
………………………………………………………………………………………………………………………………………
6. Παρασκευή 2,2-διχλωροπροπανίου από προπίνιο
………………………………………………………………………………………………………………………………………
97
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 34: ΠΡΟΒΛΗΜΑ
2,24 L (μετρημένα σε STΡ) αερίου αλκενίου (ένωση Α) αντιδρούν πλήρως με Η 2 παρουσία Ni και η οργανική ένωση (Β)
που προκύπτει καίγεται πλήρως. Προκύπτουν έτσι 7,2 g Η2Ο. Ποιοι οι συντακτικοί τύποι των ενώσεων Α και Β;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
98
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 35: ΠΡΟΒΛΗΜΑ
8.96 L (μετρημένα σε STΡ) αερίου αλκενίου (ένωση Α) αντιδρούν πλήρως με Η2 παρουσία Ni και η οργανική ένωση (Β)
που προκύπτει καίγεται πλήρως. Προκύπτουν έτσι 36 g Η2Ο.
α) Ποιοι οι μοριακοί τύποι των ενώσεων Α και Β;
β) Ποιοι οι δυνατοί συντακτικοί τους τύποι;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
99
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 36: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
A. Ποσότητα αλκενίου (Α) υφίσταται προσθήκη Br2, παρουσία CCl4 και προκύπτουν 18,8 g οργανικής ένωσης (Β) με Mr
= 188.
α) Ποιοι οι συντακτικοί τύποι των ενώσεων Α και Β;
β) Ποια η μάζα του αλκενίου Α;
γ) Ποιος όγκος διαλύματος Br2 16% w/v απαιτήθηκε για την παραπάνω αντίδραση;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
B. Η σχετική μοριακή μάζα μορίου πολυαιθυλενίου είναι ίση με 56.000. Από πόσα μόρια μονομερούς αποτελείται το
πολυμερές;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
100
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 37: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
A. Ποσότητα αλκενίου (Α) υφίσταται προσθήκη Br2, παρουσία CCl4 και προκύπτουν 2,02 g οργανικής ένωσης (Β) με M r
= 202.
α) Ποιοι οι συντακτικοί τύποι των ενώσεων Α και Β;
β) Ποια η μάζα του αλκενίου Α; n
c
γ) Ποιος όγκος διαλύματος Br2 0,2 Μ απαιτήθηκε για την παραπάνω αντίδραση; V
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
B. Η σχετική μοριακή μάζα πολυπροπυλενίου είναι ίση με 84.000.

α) Από πόσα μόρια μονομερούς αποτελείται το πολυμερές;
β) Ποιος ο συντακτικός τύπος του πολυμερούς;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………..……………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
101
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………..……………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………..……………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………..……………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………..……………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………..……………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
102
6
ΑΛΚΟΟΛΕΣ
Μοντέλο δομής της αιθανόλης.
6.1 Αλκοόλες – Ταξινόμηση
Είδαμε ότι αλκοόλες χαρακτηρίζονται οι οργανικές ενώσεις που διαθέτουν το υδροξύλιο

Απλά (;) μαθήματα αραβικών:
Al kojol = το πνεύμα
(–ΟΗ) ως χαρακτηριστική ομάδα.
Ανάλογα με τον αριθμό των υδροξυλίων που περιέχουν, οι αλκοόλες διακρίνονται σε μο-
νοσθενείς (διαθέτουν ένα –ΟΗ), δισθενείς (δύο –ΟΗ) και γενικά πολυσθενείς:
CH3CH2OH αιθανόλη ή οινόπνευμα (μονοσθενής αλκοόλη)
CH2 − CH2
ΟΗ ΟΗ 1,2-αιθανοδιόλη ή αιθυλενογλυκόλη (δισθενής αλκοόλη)
CH2− CH − CH2
ΟΗ ΟΗ ΟΗ 1,2,3-προπανοτριόλη ή γλυκερίνη (τρισθενής αλκοόλη)
Επίσης, ανάλογα με τους δεσμούς μεταξύ των ατόμων άνθρακα που περιέχουν, οι αλκο-
όλες διακρίνονται σε:
• Κορεσμένες, π.χ. CH3CH2OH (αιθανόλη ή αιθυλική αλκοόλη)
• Ακόρεστες, π.χ. CH2=CHOH (αιθενόλη ή βινυλική αλκοόλη)
• Κυκλικές (π.χ. η κυκλοεξανόλη) ή και αρωματικές (π.χ. η φαινόλη)
Τέλος, ανάλογα με τoν αριθμό των ατόμων C με τα οποία συνδέεται άμεσα το άτομο C
με το οποίο συνδέεται το υδροξύλιο, οι αλκοόλες χαρακτηρίζονται ως πρωτοταγείς, δευ-
τεροταγείς ή τριτοταγείς:
CH3
CH3CH2CH2OH CH3CHCH3 CH3 − C − CH2CH2CH3
ΟΗ ΟΗ
πρωτοταγής δευτεροταγής τριτοταγής
103
6.2 Κορεσμένες μονοσθενείς αλκοόλες
Η κυριότερη ομόλογη σειρά των αλκοολών είναι αυτή των κορεσμένων μονοσθενών
αλκοολών, με ΓΜΤ: CνH2ν+1OH (ν  1). Tα πρώτα μέλη της σειράς αυτής είναι τα εξής:
ΜΤ ΣΤ Ονομασία
CH4Ο CH3OH μεθανόλη
C2H6Ο CH3CH2OH αιθανόλη
2 ισομερή:
CH3CH2CH2OH 1-προπανόλη
C3H8Ο CH3CHCH3 2-προπανόλη
ΟΗ
Παρασκευές αιθανόλης. Η αιθανόλη (ή οινόπνευμα) παρασκευάζεται ως εξής:
α) Με αλκοολική ζύμωση, που καταλύεται από το ένζυμο ζυμάση:
C6H12O6  2CH3CH2ΟΗ + 2CO2
Σαν πρώτη ύλη για την αλκοολική ζύμωση χρησιμοποιούνται διάφοροι σακχαρούχοι
καρποί, π.χ. σταφίδα, που περιέχουν κυρίως γλυκόζη, αλλά και μικρά ποσά φρουκτόζης.
β) Βιομηχανικά η αιθανόλη προκύπτει με προσθήκη νερού σε αιθένιο (που λαμβάνεται
από το πετρέλαιο):
CH2=CH2 + H2O  CH3CH2ΟΗ
Φυσικές ιδιότητες αλκοολών. Η αιθανόλη είναι υγρό, με ευχάριστη οσμή, που διαλύ-
εται εύκολα στο νερό ελευθερώνοντας θερμότητα. Γενικά, τα πρώτα μέλη της σειράς
των κορεσμένων μονοσθενών αλκοολών (C1-C4) είναι υγρά, ευκίνητα, τα μεσαία (C5-
C11) είναι ελαιώδη υγρά, με δυσάρεστη οσμή, ενώ τα ανώτερα μέλη (> C12) είναι στερεά,
και άοσμα.
6.3 Χημικές ιδιότητες των αλκοολών
α) Καύση: CνH2ν+1OH + (3ν/2)O2  νCO2 + (ν+1)H2O

Π.χ.: CH3CH2OH + 3O2  2CO2 + 3H2O
β) Εστεροποίηση: Οι αλκοόλες αντιδρούν με οξέα και δίνουν εστέρες και νερό. Η α-

ντίδραση είναι αμφίδρομη, οδηγεί δηλαδή σε χημική ισορροπία ( ), στην οποία συνυ-
πάρχουν όλα τα σώματα που λαμβάνουν μέρος. Kαταλύεται από ισχυρά ανόργανα οξέα:
Η+
RCOOH + R΄OH RCOOR΄ + Η2Ο
Π.χ.:
Η+
CH3COOH + CH3CH2OH CH3COOCH2CH3 + Η2Ο
αιθανικός αιθυλεστέρας
Η+
CH3CH2COOH + CH3CHCH3 CH3COOCHCH3 + Η2Ο
ΟΗ CH3 αιθανικός ισοπροπυλεστέρας
104
ΑΛΚΟΟΛΕΣ
γ) Αντίδραση με μέταλλα. Οι αλκοόλες αντιδρούν με μέταλλα (π.χ. με Na ή Κ), οπότε

το άτομο Η του –ΟΗ αντικαθίσταται από το μέταλλο, σχηματίζοντας αλκοξείδια (ή αλ-
κοολικά άλατα) με σύγχρονη απελευθέρωση Η2:
ROH + Na  RONa + 1/2Η2

Π.χ.:
CH3CH2OH + Na  CH3CH2OΝa + 1/2Η2
δ) Αφυδάτωση αλκοολών. Η αφυδάτωση γίνεται, συνήθως, με θέρμανση με πυκνό

Αντίδραση αιθανόλης με νάτριο.
Η2SO4 ή Al2O3 και ανάλογα με τις συνθήκες μπορεί να δώσει αλκένια ή αιθέρες. Σε
σχετικά υψηλή θερμοκρασία (π.χ. 170οC) σχηματίζεται αλκένιο, ενώ σε χαμηλότερη θερ-
μοκρασία (140οC) σχηματίζεται αιθέρας:
Οι πρωτοταγείς αλκοόλες απαιτούν
γενικά υψηλότερες θερμοκρασίες πυκ. H2SO4
για την αφυδάτωσή τους προς αλκέ- CνH2ν+1OH 
ο
CνH2ν + H2O
νια. Οι δευτεροταγείς χαμηλότερες 170 C
και οι τριτοταγείς ακόμη πιο χαμη-
πυκ. H2SO4
λές. 2ROH 
ο
ROR + H2O
140 C
Η αφυδάτωση προς αιθέρες πρέπει
να χαρακτηρίζεται ορθότερα ως συ- Π.χ.:
πυκ. H2SO4
μπύκνωση. CH3CH2OH 
ο
CH2=CH2 + H2O
170 C
O διαιθυλαιθέρας, ο πιο κοινός αι-
θέρας, είναι υγρό, πολύ πτητικό και
πολύ εύφλεκτο. Είναι πολύ καλός πυκ. H2SO4
διαλύτης (π.χ. λιπών και ελαίων), 2CH3CH2OH 
ο
CH3CH2OCH2CH3 + H2Ο
140 C
ενώ χρησιμοποιείται σαν εκχυλι-
στικό και ως ψυκτικό μέσο.
ε) Οξείδωση. Οι πρωτοταγείς αλκοόλες (RCH2OH) οξειδώνονται αρχικά σε αλδεΰδες

(RCH=Ο), που στη συνέχεια μπορούν να οξειδωθούν, με πρόσληψη ενός ατόμου Ο, προς
τα αντίστοιχα καρβοξυλικά οξέα (RCΟΟΗ) με τα ίδια άτομα C. Oι δευτεροταγείς οξει-
Το σύμβολο [Ο] παριστάνει έναν ο- δώνονται προς κετόνες. Οι τριτοταγείς δεν οξειδώνονται:
ξειδωτικό παράγοντα, γενικά.
Η οξείδωση της αιθανόλης χρησιμο-

ποιείται στο γνωστό «αλκολοτέστ».
Παλιότερα η ανίχνευση της αλκοό-
λης στηριζόταν στην αλλαγή χρώ-
ματος κατά την εκπνοή μέσα από
σωλήνα που περιείχε οξινισμένο
K2Cr2O7. Σημαντική αλλαγή χρώμα-
τος σήμαινε μεγάλη περιεκτικότητα
της εκπνοής σε οινόπνευμα. Σήμερα
η οξείδωση γίνεται στο ένα από τα Π.χ.:
δύο ηλεκτρόδια ενός ηλεκτροχημι-
κού στοιχείου (αλκοολόμετρο).
Στην Ελλάδα, το όριο της ποσότητας

αλκοόλ στο αίμα ενός οδηγού είναι
0,5 g αιθανόλης/L αίματος. Στη Σου-
ηδία είναι 0,2 g/L (!).
Τα αντιδραστήρια που προκαλούν τις παραπάνω οξειδώσεις είναι:
105
α) Το διάλυμα KMnO4 (υπερμαγγανικό κάλιο) οξινισμένο με H2SO4, το οποίο κατά την

οξείδωση μετατρέπεται σε άλας του Mn2+ (MnSO4).
β) Το διάλυμα K2Cr2O7 (διχρωμικό κάλιο) οξινισμένο με H2SO4, το οποίο κατά την ο-
ξείδωση μετατρέπεται σε άλας του Cr3+, Cr2(SO4)3.
Η αντίδραση της οξείδωσης είναι μια αντίδραση με την οποία μπορούν να διαφο-
ροποιηθούν οι πρωτοταγείς από τις δευτεροταγείς και τις τριτοταγείς αλκοόλες.
Μία πρωτοταγής ή δευτεροταγής αλκοόλη αποχρωματίζει το ιώδες (βυσινί) διάλυμα
KMnO4 οξινισμένο με H2SO4 (τα διαλύματα του Μn2+ είναι άχρωμα) ή μετατρέπει το
πορτοκαλί όξινο διάλυμα K2Cr2O7 σε πράσινο (τα διαλύματα του Cr3+ είναι πράσινα).
Οι τριτοταγείς δεν έχουν την ικανότητα αυτή.
6.4 Ιδιότητες των καρβονυλικών ενώσεων
Οι αλδεΰδες και κετόνες χαρακτηρίζονται ως καρβονυλικές ενώσεις, καθώς διαθέτουν

το καρβονύλιο ως χαρακτηριστική ομάδα:
C O
α) Προσθήκη Η2 στις καρβονυλικές ενώσεις. Έχει ως αποτέλεσμα το σχηματισμό αλ-

κοολών, πρωτοταγών ή δευτεροταγών:
Π.χ.:
β) Προσθήκη HCN. Κατά την προσθήκη υδροκυανίου (HCN) σε καρβονυλικές ενώ-

σεις, το άτομο Η του HCN συνδέεται με το άτομο Ο ενώ το −CN με το άτομο C του
καρβονυλίου, με ταυτόχρονη σχάση του διπλού δεσμού C=O. Με τον τρόπο αυτό προ-
κύπτουν ενώσεις που είναι γνωστές ως κυανυδρίνες:
δ+
δ−
Π.χ.:
γ) Οξείδωση αλδεϋδών. Οι αλδεΰδες οξειδώνονται εύκολα σε οξέα:

RCHO + [O] → RCOOH
106
ΑΛΚΟΟΛΕΣ
Η οξείδωση των αλδεϋδών γίνεται και με ήπια οξειδωτικά μέσα, όπως είναι:
i. Tο αντιδραστήριο Fehling (Φελίγγειο υγρό), που είναι αλκαλικό διάλυμα ιόντων Cu2+
και το οποίο μετατρέπεται σε ερυθρό ίζημα Cu2O.
ii. Tο αντιδραστήριο Tollens, που είναι αμμωνιακό διάλυμα AgNO3 και το οποίο παρά-
γει κάτοπτρο Ag.
Oι δύο παραπάνω αντιδράσεις χρησιμοποιούνται για την ανίχνευση των αλδεϋδών.
Αντίθετα, οι κετόνες οξειδώνονται πολύ δύσκολα.
δ) Αντιδράσεις πολυμερισμού. Οι αλδεΰδες πολυμερίζονται σε όξινο περιβάλλον, ενώ

οι κετόνες όχι.
Π.χ. 4CH3CHO → (CH3CHO)4 μεταλδεΰδη ή στερεό οινόπνευμα
1. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν ως σωστές ή λανθασμένες αι-

τιολογώντας παράλληλα τις επιλογές σας.
α) Μία αλκοόλη για να είναι τριτοταγής θα πρέπει να διαθέτει 3 τουλάχιστον άτομα
C.
β) Δεν είναι δυνατόν να προκύψει αλκένιο με αφυδάτωση της μεθανόλης.
γ) To προπένιο μπορεί να σχηματιστεί με αφυδάτωση δύο αλκοολών.
δ) Η διάκριση της 1-προπανόλης από τη 2-προπανόλη μπορεί να γίνει με οξινισμένο
διάλυμα KMnO4, καθώς μόνο η 1-προπανόλη αποχρωματίζει το διάλυμα αυτό.
ε) Η διάκριση της αλκοόλης με τύπο CH3CH2CH2CH2OH από τον ισομερή της αι-
θέρα με τύπο CH3CH2OCH2CH3 μπορεί να γίνει με μεταλλικό Na, καθώς μόνο η 1-
βουτανόλη ελευθερώνει αέριο Η2.
ΛΥΣΗ
α) Λάθος. Η πιο απλή τριτοταγής αλκοόλη είναι η 2-μεθυλο-2-προπανόλη,
CH3
CH3−C−CH3
ΟΗ
που διαθέτει 4 άτομα C στο μόριό της.
β) Σωστό. Δεν είναι δυνατόν να σχηματιστεί διπλός δεσμός C=C.
γ) Σωστό. Με αφυδάτωση της 1-προπανόλης και της 2-προπανόλης σχηματίζεται προπέ-
νιο.
δ) Λάθος και οι δύο αλκοόλες οξειδώνονται, αποχρωματίζοντας το όξινο διάλυμα
KMnO4, η πρώτη προς αλδεΰδη και τελικά σε καρβοξυλικό οξύ και η δεύτερη προς κε-
τόνη.
ε) Σωστό: CH3CH2CH2CH2OH + Na  CH3CH2CH2CH2OΝa + 1/2Η2.
2. Κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη έχει Μr = 74.

α) Να γράψετε τους δυνατούς συντακτικούς τύπους.
β) Να ταξινομήσετε τις ισομερείς αλκοόλες ως πρωτοταγείς, δευτεροταγείς ή τριτο-
ταγείς.
107
γ) Ποια από τα ισομερή: i. δεν αποχρωματίζουν όξινο διάλυμα ΚΜnO4, ii. δίνουν
με οξείδωση αλδεΰδη;
ΛΥΣΗ
α) Oι κορεσμένες μονοσθενείς αλκοόλες έχουν γενικό τύπο: CvH2v+2O (v  1). Επομέ-
νως: 12v + 2v + 2 + 16 = 74, 14v + 18 = 74, v = 4 και άρα ο μοριακός τύπος της αλκοόλης
είναι C4H10O ή C4H9OH. Στον τύπο αυτόν αντιστοιχούν 4 ισομερείς αλκοόλες:
CH3CH2CH2CH2OH 1-βουτανόλη
CH3CH2CΗCH3 2-βουτανόλη
OH
CH3CHCH2OH 2-μεθυλο-1-προπανόλη
CH3
CH3
CH3−C−CH3 2-μεθυλο-2-προπανόλη
ΟΗ
β) Από τις παραπάνω αλκοόλες, πρωτοταγείς είναι η 1-βουτανόλη και η 2-μεθυλο-1-

προπανόλη, δευτεροταγής η 2-βουτανόλη και τριτοταγής η 2-μεθυλο-2-προπανόλη.
γ) Δεν αποχρωματίζουν το διάλυμα ΚΜnO4 οι αλκοόλες που δεν οξειδώνονται, δηλ. οι
τριτοταγείς. Από τις αλκοόλες με τύπο C4H9OH τριτοταγής είναι μόνο η 2-μεθυλο-2-
προπανόλη.
Οι αλκοόλες που μπορούν να οξειδωθούν σε αλδεΰδες είναι οι πρωτοταγείς. Από τις
αλκοόλες με τύπο C4H9OH πρωτοταγείς είναι η 1-βουτανόλη και η 2-μεθυλο-1-προπα-
νόλη.
3. Ποσότητα προπανικού οξέος αντιδρά με κορεσμένη μονοσθενή αλκοόλη (Α) και

προκύπτει οργανικό προϊόν (Β) με Mr = 102. Να προσδιοριστούν οι συντακτικοί
τύποι των ενώσεων Α και Β.
ΛΥΣΗ
Έστω CvH2v+1OH o τύπος της αλκοόλης (Α). Η εξίσωση της αντίδρασης με το προπα-
νικό οξύ είναι η εξής:
CH3CH2COOH + CvH2v+1OH CH3COOCvH2v+1 + Η2Ο

(A) (B)
Για τον εστέρα (Β): Mr = 12 + 3 + 12 + 32 + 14v + 1 = 102, v = 2 και επομένως:

Α: CH3CH2OΗ (αιθανόλη).
Β: CH3COOCH2CH3 (αιθανικός αιθυλεστέρας).
108
ΑΛΚΟΟΛΕΣ
4. Παρατηρείστε προσεκτικά το παρακάτω διάγραμμα οργανικών αντιδράσεων στο

οποίο συμμετέχουν οι οργανικές ενώσεις Α, Β, Δ, Ε, Ζ, Κ και Λ (οι ανόργανες ενώσεις
έχουν παραληφθεί):
α) Ποιοι οι συντακτικοί τύποι των παραπάνω οργανικών ενώσεων;

β) Ποια από τις ενώσεις αυτές αφυδατώνεται προς αιθέρα; Να γραφεί η σχετική χη-
μική εξίσωση.
ΛΥΣΗ
α) Η ένωση Β είναι προφανώς το βινυλοχλωρίδιο, CH2=CHCl, καθώς πολυμερίζεται σε
PVC. Άρα το αλκίνιο Α είναι το ακετυλένιο το οποίο με προσθήκη HCl οδηγεί στην έ-
νωση Β. Με προσθήκη Η2Ο το ακετυλένιο οδηγεί στην αιθανάλη (CH3CH=O, ένωση Θ),
μέσω σχηματισμού ενόλης. Η αιθανάλη με οξείδωση οδηγεί στο αιθανικό οξύ
(CH3CΟOΗ, ένωση Κ). Επίσης, το ακετυλένιο (Α) με προσθήκη Η2 δίνει το αιθυλένιο
(CH2=CH2, ένωση Δ), που με προσθήκη Η2Ο δίνει αιθανόλη (CH3CH2OH, ένωση Ε). H
E με επίδραση Na οδηγεί στο αλκοξείδιο Ζ (CH3CH2ONa) με έκλυση αερίου Η2. Τέλος,
η Ε αντιδρά με την Κ (εστεροποίηση) και παράγει τον εστέρα Λ (CH3COOCH2CH3, αι-
θανικός αιθυλεστέρας).
β) Προς αιθέρα αφυδατώνεται η αλκοόλη Ε (με επίδραση H2SO4 στους 140οC):
2CH3CH2OH  CH3CH2OCH2CH3 + H2Ο
5. Ποσότητα κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης Α μάζας 6 g αντιδρά με περίσσεια

Na παράγοντας 1120 mL Η2, μετρημένα σε STP.
α) Ποιά η σχετική μοριακή μάζα της αλκοόλης; Ποιοί οι δυνατοί συντακτικοί της
τύποι;
β) Η ίδια ποσότητα της Α αφυδατώνεται πλήρως, οπότε κάτω από κατάλληλες συν-
θήκες προκύπτουν 1,4 g αλκένιου Β, καθώς και ποσότητα αιθέρα Γ. Ποιά η ποσότητα
και ο συντακτικός τύπος του Γ, αν είναι επίσης γνωστό ότι η Α οξειδώνεται προς
κετόνη;
α) Έστω CνH2ν+1OH ο τύπος για την αλκοόλη Α και x mol η ποσότητά της.
CνH2ν+1OH + Νa  CνH2ν+1ONa + ½ Η2
x x/2
109
Από την ποσότητα του Η2 που παράγεται, έχουμε: x/2·22400 = 1120, x = 0,1 mol. Επί-
σης, από τη γνωστή μάζα της Α, έχουμε: x = m/Mr  Mr = 6/0,1 = 60.
Επομένως: 14ν + 18 = 60, ν = 3. Tα δυνατά ισομερή της Α είναι τα εξής 2:
CH3CΗ2CH2ΟΗ και CH3CΗCH3

1-προπανόλη ΟΗ 2-προπανόλη
β) Εφόσον η Α οξειδώνεται προς κετόνη θα είναι η 2-προπανόλη. Από τα 0,1 mol της Α
τα 0,05 mol αφυδατώνονται προς αλκένιο (προπένιο):
C3H7OH  CH3CH=CH2 + Η2Ο

0,05 mol 1,4/28 = 0,05 mol
H ποσότητα της αλκοόλης που αφυδατώνεται προς αιθέρα είναι τα υπόλοιπα 0,1 – 0,05
= 0,05 mol:
2CH3CΗCH3  CH3CΗΟCHCH3 + Η2Ο

OH CH3 CH3
0,05 mol 0,05/2 = 0,025 mol
Η ποσότητα του αιθέρα θα είναι: 0,025 mol ή 0,025 · 102 = 2,55 g.
6.1. Από τις αλκοόλες: α) 3-πεντανόλη, β) 2-πεντανόλη, γ) 6.4. Από τις οργανικές ενώσεις: αιθανόλη (Ι), 2-προπα-
3-μεθυλο-1-βουτανόλη, δ) 3-μεθυλο-2-βουτανόλη, ε) 2- νόλη (ΙΙ), 1,2-προπανοδιόλη (ΙΙΙ) και μεθανόλη (IV) κορε-
μεθυλο-2-βουτανόλη, ζ) 2-μεθυλο-1-βουτανόλη, η) 2,2-δι- σμένη μονοσθενής δευτεροταγής αλκοόλη είναι η:
μεθυλο-1-προπανόλη, ποιές είναι δευτεροταγείς; α. Ι
α. Οι αλκοόλες γ και ε β. ΙΙ
β. Οι αλκοόλες ζ και η γ. ΙΙΙ
γ. Οι αλκοόλες β, δ και η δ. ΙV
δ. Οι αλκοόλες α, β και δ
6.5. Να σημειώσετε με Σ τις προτάσεις που είναι σωστές
6.2. Η αφυδάτωση των αλκοολών δίνει: και με Λ αυτές που είναι λανθασμένες: Δικαιολογείστε την
α. Αποκλειστικά αλκένια απάντησή σας στις λανθασμένες προτάσεις.
β. Αποκλειστικά αιθέρες α. Η γλυκερίνη είναι κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη.
γ. Ανάλογα με τη θερμοκρασία, μπορεί να δώσει αλκένια β. Το οινόπνευμα είναι κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη.
ή αιθέρες γ. Στον τύπο C4H9OH αντιστοιχούν 4 κορεσμένες μονο-
δ. Αλδεΰδες ή κετόνες σθενείς αλκοόλες εκ των οποίων 2 πρωτοταγείς, μία δευ-
τεροταγής και μία τριτοταγής.
6.3. Η οξείδωση της 2-προπανόλης: δ. Η αιθανόλη καίγεται με γαλάζια θερμαντική φλόγα.
α. δίνει, ανάλογα με τις συνθήκες και το οξειδωτικό μέσο, ε. Οι αλκοόλες αντιδρούν με μέταλλα (π.χ. Na ή Κ) παρά-
προπανόνη (ακετόνη) ή προπανικό οξύ γοντας αλκοξείδια και ελευθερώνοντας Η2.
β. δεν μπορεί να γίνει, γιατί οι δευτεροταγείς αλκοόλες δεν ζ. Η αιθανόλη και γενικά οι αλκοόλες αφυδατώνονται με
οξειδώνονται, μόνο ανάγονται θέρμανση με πυκνό H2SO4, οπότε ανάλογα με τις συνθή-
γ. δίνει ακετόνη (προπανόνη) κες παράγονται αλκένια ή αιθέρες.
δ. δεν μπορεί να γίνει γιατί η 2-προπανόλη είναι τριτοταγής η. Οι πρωτοταγείς αλδεΰδες οξειδώνονται προς κετόνες.
αλκοόλη θ. Οι τριτοταγείς αλκοόλες οξειδώνονται προς κετόνες.
ι. Η προσθήκη νερού σε αλκένια δίνει αποκλειστικά δευ-
τεροταγείς αλκοόλες.
110
ΑΛΚΟΟΛΕΣ
6.6. Να γραφεί ο συντακτικός τύπος της αλκοόλης με τύπο 6.10. Για την καύση ορισμένης ποσότητας κορεσμένης μο-
C4H10O, που είναι δευτεροταγής, καθώς επίσης και ο συ- νοσθενούς αλκοόλης καταναλώθηκαν 67,2 L αέρα (20%
ντακτικός τύπος αλκοόλης με τύπο C5H12O, που είναι τρι- v/v σε Ο2) μετρημένα σε STP, ενώ σχηματίστηκαν και 9 g
τοταγής. Να ονομαστούν κατά IUPAC οι αλκοόλες αυτές. H2O.
α) Ποιος ο μοριακός τύπος της αλκοόλης;
6.7. Ποσότητα κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης Α μά- β) Ποια τα συντακτικά ισομερή της;
ζας 7,4 g αντιδρά με περίσσεια Na παράγοντας 1,12 L αε-
ρίου, μετρημένα σε STP. 6.11. Παρατηρείστε προσεκτικά το παρακάτω διάγραμμα
α) Ποιά η σχετική μοριακή μάζα της αλκοόλης; Ποιοί οι οργανικών αντιδράσεων στο οποίο συμμετέχουν οι οργα-
δυνατοί συντακτικοί της τύποι; νικές ενώσεις Α, Β, Δ, Ε, Ζ και Κ (οι ανόργανες ενώσεις
β) Αν είναι επίσης γνωστό ότι η Α δεν αποχρωματίζει όξινο έχουν παραληφθεί):
διάλυμα KMnO4, ποιος ο συντακτικός τύπος της Α;
γ) Να γραφούν οι χημικές εξισώσεις των εξής αντιδράσεων
που δίνει η Α, i. με κατεργασία με πυκνό θειικό οξύ σε κα-
τάλληλες συνθήκες ώστε να σχηματιστεί αλκένιο και ii. με
αντίδραση με CH3COOH.
6.8. Να υπολογιστεί ο όγκος του CO2 σε STP και η μάζα

των υδρατμών που θα παραχθούν κατά την πλήρη καύση
μίγματος, που αποτελείται από 0,2 mol μεθανόλης και 0,3
mol αιθανόλης.
6.9. 60 g μιας κορεσμένης μονοσθενούς πρωτοταγούς αλ-

κοόλης Α θερμαίνονται με πυκνό H2SO4 στους 170οC, ο-
πότε μέρος της αλκοόλης αφυδατώνεται προς αέριο υδρο-
γονάνθρακα Β όγκου 16,8 L. Όλη η ποσότητα του Β καί-
γεται πλήρως, οπότε προκύπτουν 50,4 L CO2. Να βρεθούν:
α) οι μοριακοί τύποι της Α και του Β και
β) το ποσοστό της αλκοόλης που μετατράπηκε στον υδρο- Ποιοι οι συντακτικοί τύποι των παραπάνω οργανικών ενώ-
γονάνθρακα Β. σεων;
Οι όγκοι μετρήθηκαν σε STP.
111
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 38: ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΑΛΚΟΟΛΩΝ

Να χαρακτηρίσετε τις αλκοόλες που ακολουθούν ως μονοσθενείς ή πολυσθενείς, ως κορεσμένες ή ακόρεστες και ως κυ-
κλικές ή άκυκλες. Να δοθεί η ονομασία σε όλες τις άκυκλες αλκοόλες.
CH3CH2CH2CH2CH2OH
112
ΑΛΚΟΟΛΕΣ
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 39: ΚΟΡΕΣΜΕΝΕΣ ΜΟΝΟΣΘΕΝΕΙΣ ΑΛΚΟΟΛΕΣ
Α. Να γραφεί ο γενικός μοριακός τύπος των κορεσμένων μονοσθενών αλκοολών και να γραφούν οι συντακτικοί τύποι
και οι ονομασίες για τα δύο πρώτα μέλη της σειράς.
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Β. Κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη έχει Mr = 60. Nα γραφούν οι συντακτικοί τύποι και να ονομαστούν τα δυνατά ισο-
μερή. Σχετικές ατομικές μάζες, C:12, H:1, O:16.
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Γ. Κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη έχει 10 άτομα Η στο μόριό της.

α) Ποιος ο μοριακός της τύπος;
β) Να γραφούν τα δυνατά ισομερή και οι ονομασίες τους.
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
113
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 40: ΤΑΞΗ ΑΛΚΟΟΛΩΝ
Α. Να χαρακτηρίσετε τις αλκοόλες που ακολουθούν ως πρωτοταγείς, δευτεροταγείς ή τριτοταγείς. Να δοθεί η ονομασία
σε όλες τις περιπτώσεις.
Β. Κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη έχει Mr = 88 και είναι τριτοταγής. Ποιος ο συντακτικός και η ονομασία της; Σχετικές
ατομικές μάζες, C:12, H:1, O:16.
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
Γ. Να γραφούν οι συντακτικοί τύποι:

i. Της απλούστερης πρωτοταγούς αλκοόλης.
………………………………………………………………………………………………………………………………………
ii. Της απλούστερης δευτεροταγούς αλκοόλης.
………………………………………………………………………………………………………………………………………
iii. Της απλούστερης τριτοταγούς αλκοόλης.
………………………………………………………………………………………………………………………………………
114
ΑΛΚΟΟΛΕΣ
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 41: ΙΣΟΜΕΡΕΙΑ ΚΑΙ ΤΑΞΗ ΑΛΚΟΟΛΩΝ

Κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη έχει Mr = 74.
α) Nα γραφούν οι δυνατοί συντακτικοί τύποι και να ονομαστούν.
β) Να χαρακτηριστούν όλα τα ισομερή ως πρωτοταγείς, δευτεροταγείς ή τριτοταγείς αλκοόλες.
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
115
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 42: ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΑΛΚΟΟΛΩΝ

Να συμπληρωθούν οι χημικές εξισώσεις που ακολουθούν.
αλκοολική
1. C6H12O6
ζύμωση
2. CH2=CH2 + H2O 
3. CH3CH2OH + O2 
4. CH3COOH + CH3CH2CH2OH
[O] [O]
5. CH3CH2CH2OH
−H2O
[O]
6.
−H2O
H2SO4
7. CH3CH2OH
170oC
H2SO4
8. CH3CH2OH
130oC
9. CH3CH2OH + Na 
116
ΑΛΚΟΟΛΕΣ
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 43: ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΑΛΚΟΟΛΩΝ

Να συμπληρωθούν οι χημικές εξισώσεις που ακολουθούν.
αλκοολική
1. C6H12O6
ζύμωση
2. CH3CH=CH2 + H2O 
3. CH3CH2CH2OH + O2 
4.
[O]
5.
−H2O
[O] [O]
6.
−H2O
H2SO4
7.
170oC
H2SO4
8. CH3CH2CH2OH
130oC
9. CH3CH2CH2OH + Na 
117
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 44: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΛΚΟΟΛΩΝ
Α. Ποσότητα προπανικού οξέος αντιδρά με κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη και προκύπτει εστέρας με Mr = 116. Ποιοι
οι δυνατοί συντακτικοί τύποι της αλκοόλης;
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Β. 9,2 g κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης αντιδρούν πλήρως με μεταλλικό νάτριο και ελευθερώνονται 2,24 L αερίου
σε STΡ. Ποιος ο συντακτικός τύπος της αλκοόλης;
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
118
ΑΛΚΟΟΛΕΣ
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 45: ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΑΛΚΟΟΛΩΝ

7,4 g κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης αντιδρούν πλήρως με μεταλλικό νάτριο και ελευθερώνονται 1,12 L αερίου σε
STΡ. Ποιοι οι δυνατοί συντακτικοί τύποι της αλκοόλης;
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
119
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 46: ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΑΛΚΟΟΛΩΝ

Ποσότητα αερίου αλκενίου (Α) όγκου 2,24 L σε STP καίγεται πλήρως και προκύπτουν 6,72 L CO2 σε STP. Ίση ποσότητα
του παραπάνω αλκενίου αντιδρά πλήρως με νερό σε κατάλληλες συνθήκες και προκύπτει οργανική ένωση Β.
α) Ποιος ο συντακτικό τύπος του αλκενίου Α και της ένωσης Β;
β) Ποια η μάζα της ένωσης Β;
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
120
ΑΛΚΟΟΛΕΣ
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 47: ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ

Με βάση το διάγραμμα αντιδράσεων που ακολουθεί να γράψετε τους συντακτικούς τύπους των οργανικών ενώσεων Α,
Β, Γ, Δ, Ε, Ζ και Κ.
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
121
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
122
7
ΚΑΡΒΟΞΥΛΙΚΑ ΟΞΕΑ
7.1 Καρβοξυλικά οξέα – Ταξινόμηση
Είδαμε ότι ως καρβοξυλικά οξέα χαρακτηρίζονται οι οργανικές ενώσεις που διαθέτουν το

–COΟΗ (καρβοξύλιο) ως χαρακτηριστική ομάδα.
Ανάλογα με τον αριθμό των καρβοξυλίων που περιέχουν στο μόριό τους, τα καρβοξυλικά
οξέα διακρίνονται μονοκαρβοξυλικά, δικαρβοξυλικά, τρικαρβοξυλικά κτλ.:
CH3CΟOH αιθανικό οξύ ή οξικό οξύ (μονοκαρβοξυλικό)
COOH
COOH αιθανοδιικό οξύ ή οξαλικό οξύ (δικαρβοξυλικό οξύ)
Ανάλογα με το είδος των δεσμών μεταξύ των ατόμων άνθρακα που περιέχουν, τα καρβο-
ξυλικά οξέα διακρίνονται σε κορεσμένα, π.χ. CH3CH2COOH (προπανικό οξύ) ή ακόρε-
στα, π.χ. CH2=CHCOOH (προπενικό ή ακρυλικό οξύ)
Στην περίπτωση που διαθέτουν βενζολικό δακτύλιο, τα καρβοξυλικά οξέα χαρακτηρίζο-

Το βενζοϊκό οξύ είναι αρωματικό
οξύ και χρησιμοποιείται ως συντη- νται ως αρωματικά, π.χ.:
ρητικό τροφίμων.
Τα αμινοξέα είναι τα δομικά συ- Τα καρβοξυλικά οξέα είναι δυνατόν να περιέχουν και άλλες χαρακτηριστικές ομάδες (ε-
στατικά των πρωτεϊνών.
κτός του καρβοξυλίου), π.χ. τα υδροξυοξέα, τα αμινοξέα κτλ.:
123
7.2 Κορεσμένα μονοκαρβοξυλικά οξέα
Έχουν γενικό τύπο CνH2νO2 (ν  1) ή πιο συγκεκριμένα CνH2ν+1COOH (ν  0). Tα δύο

πρώτα μέλη της σειράς είναι τα εξής:
ΜΤ ΣΤ Ονομασία
CH2Ο2 ΗCOOH μεθανικό ή μυρμηκικό οξύ
C2H4Ο2 CH3CΟOH αιθανικό ή οξικό οξύ
Γενικά, στην ονομασία κατά IUPAC ενός καρβοξυλικού οξέος το άτομο άνθρακα του
Τα ανώτερα μέλη της σειράς μπο-
καρβοξυλίου αποτελεί μέρος της ανθρακικής αλυσίδας φέρει τον αριθμό 1. Η κατάληξη ρούν να προκύψουν από τα ζωικά
ή φυτικά λίπη με κατάλληλη διερ-
της ονομασίας για τα καρβοξυλικά οξέα είναι -ικό οξύ. γασία.
Το ξίδι είναι διάλυμα οξικού οξέος

(5% w/v) και χρησιμοποιείται για
τη συντήρηση τροφίμων, στη βα-
φική, στην παρασκευή τεχνητής
μέταξας, στη βιομηχανία φαρμά-
Παρασκευές CH3COOH. To πιο σημαντικό καρβοξυλικό οξύ είναι το αιθανικό οξύ ή οξικό κων κτλ.
οξύ, που μπορεί να προκύψει:
α) Με καταλυτική οξείδωση αλκανίων.
β) Με καταλυτική οξείδωση αιθανάλης (ή ακεταλδεΰδης, CH3CH=O).
γ) Με την αντίδραση από CH3OH και CO παρουσία καταλυτών.
Το οξικό οξύ περιέχεται στο ξίδι το οποίο παρασκευάζεται από τη ζύμωση κρασιού. Η
διαδικασία αυτή έχει ως αποτέλεσμα την οξείδωση της αιθανόλης του κρασιού σε οξικό
οξύ παρουσία του ενζύμου αλκοολοξειδάση.
Φυσικές ιδιότητες καρβοξυλικών οξέων. Τα κατώτερα μέλη της σειράς είναι υγρά
που διαλύονται εύκολα στο νερό, στον αιθέρα και σε άλλους οργανικούς διαλύτες. Τα
μέσα μέλη (C4-C8) είναι υγρά και λίγο διαλυτά στο νερό. Τα ανώτερα μέλη είναι στερεά,
αδιάλυτα στο νερό και άοσμα.
3.3 Χημικές ιδιότητες καρβοξυλικών οξέων
α) Όξινος χαρακτήρας. Με τη διάλυσή τους στο νερό, τα καρβοξυλικά οξέα παρά-

γουν κατιόντα Η+. Τα διαλύματα που προκύπτουν έχουν ξινή γεύση και αλλάζουν το
χρώμα των δεικτών.
• Με βάσεις δίνουν την αντίδραση της εξουδετέρωσης. Π.χ. με υδροξείδιο του να-
τρίου, NaOH, έχουμε την αντίδραση:
CH3COOH + NaOH → CH3COONa + H2O
Ή γενικά:
CνH2ν+1COOH + NaOH → CνH2ν+1COONa + H2O
• Εξουδετερώνονται επίσης με οξείδια μετάλλων (βασικά οξείδια):

2RCOOH + CaO → (RCOO)2Ca + H2O
124
KAΡΒΟΞΥΛΙΚΑ ΟΞΕΑ
• Διασπούν τα ανθρακικά άλατα ελευθερώνοντας CO2. Η αντίδραση αυτή επιτρέπει

την ανίχνευση των καρβοξυλικών οξέων:
2CH3COOH + Na2CO3 → 2CH3COONa + CO2↑ + H2O
• Αντιδρούν με δραστικά μέταλλα δραστικότερα από το Η, π.χ. το Na, το Κ, το Mg

κτλ.:
2CH3COOH + Μg → (CH3COO)2Mg + H2↑
β) Εστεροποίηση: Τα καρβοξυλικά οξέα αντιδρούν με αλκοόλες και δίνουν εστέρες και

νερόπαρουσία οξέων, π.χ. Η2SO4 (δες κεφάλαιο αλκοολών):
Η+
RCOOH + R΄OH RCOOR΄ + Η2Ο
Π.χ.: Η+
CH3COOH + CH3CH2OH CH3COOCH2CH3 + Η2Ο
αιθανικός αιθυλεστέρας
6.4 Γαλακτικό οξύ
Το γαλακτικό οξύ είναι υδροξυοξύ, καθώς εκτός από το –COOH περιέχει και ένα –ΟΗ.
Η ονομασία του κατά IUPAC είναι 2-υδροξυπροπανικό οξύ ή α-υδροξυπροπανικό οξύ
Η περιεκτικότητα των μυών σε γα-
λακτικό οξύ αυξάνει κατά την κί- και ο συντακτικός τύπος του είναι ο εξής:
νηση κι αυτό δημιουργεί την αί-
σθηση της κούρασης.
Παρασκευές
α) Με γαλακτική ζύμωση διαφόρων σακχάρων, παρουσία του λακτάση:
→
Η γαλακτική ζύμωση γίνεται κατά
την παρασκευή γαλακτοκομικών
προϊόντων (γιαουρτιού ή ξινόγαλα
κτλ.).
β) Από την αιθανάλη (ακεταλδεΰδη) με βάση την εξής συνθετική πορεία:
Χημικές Ιδιότητες. Το γαλακτικό οξύ συνδυάζει τις ιδιότητες των καρβοξυλικών οξέων
και των αλκοολών.
Εξουδετέρωση:
Εστεροποίηση, είτε με καρβοξυλικά οξέα είτε με αλκοόλες:
125
γαλακτικός μεθυλεστέρας
Οξείδωση. Το γαλακτικό οξύ, ως δευτεροταγής αλκοόλη, οξειδώνεται προς ένα κετο-

νοξύ, το πυροσταφυλικό οξύ με μεγάλη βιολογική σημασία:
7.1. Διάλυμα όγκου 1 L περιέχει τα καρβοξυλικά οξέα 7.3. Ισομοριακό μίγμα CH3COOH και ενός άλλου κορε-
HCOOH 0,05 Μ και CH3COOH 0,5 Μ. Στο διάλυμα αυτό σμένου μονοκαρβοξυλικού οξέος έχει μάζα 13,4 g. Tο
προστίθεται περίσσεια Mg. Να υπολογίσετε τον όγκο του μίγμα αντιδρά πλήρως με μεταλλικό Mg και προκύπτουν
εκλυόμενου αερίου σε πρότυπες συνθήκες (STP). 2,24 L αερίου (μετρημένα σε STP), συνολικά. Ποιος ο συ-
[ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ] ντακτικός τύπος του άγνωστου οξέος;
7.2. Ισομοριακό μίγμα δύο κορεσμένων μονοκαρβοξυλικών

οξέων έχει μάζα 13,4 g. To μίγμα αντιδρά πλήρως με
Νa2CO3 και προκύπτουν 2,24 L αερίου σε STP.
Ποιοι οι δυνατοί συντακτικοί τύποι των δύο καρβοξυλικών
οξέων;
126
8
ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ – ΟΜΟΛΟΓΕΣ ΣΕΙΡΕΣ
1. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές (Σ) ή λανθασμένες (Λ). Να

αιτιολογήσετε τις απαντήσεις σας.
1) Η ένωση CO2 είναι οργανική.
2) Όλες οι ενώσεις που περιέχουν C ονομάζονται οργανικές.
3) Κάθε χημική ένωση που περιέχει άνθρακα στο μόριό της θεωρείται οργανική.
4) Ο μεγάλος αριθμός οργανικών ενώσεων οφείλεται και στη σχετικά μεγάλη ατομική
ακτίνα του C.
5) Όταν μια οργανική ένωση περιέχει στο μόριό της ένα διπλό δεσμό είναι ακόρεστη
ένωση. 6) Όλες οι ενώσεις που περιέχουν διπλό δεσμό χαρακτηρίζονται ακόρεστες.
7) Η ένωση CH3CH=O είναι ακόρεστη.
8) Η ένωση CH3CH2CH=O είναι ακόρεστη.
9) Η χαρακτηριστική ομάδα «καρβοξύλιο» είναι η −CH=O.
10) Η χαρακτηριστική ομάδα των αλδεϋδών είναι η −CO−.
11) Η χαρακτηριστική ομάδα των καρβοξυλικών οξέων είναι η: −CH=O.
12) Οι ενώσεις αιθάνιο και προπάνιο είναι διαδοχικά μέλη της ίδιας ομόλογης σειράς.
13) Η ένωση CH3COCH3 είναι ένας αιθέρας.
14) Η ένωση C3H6 είναι ένα αλκίνιο.
15) Η ένωση CH3CH=O είναι αλδεΰδη.
16) Η ένωση CH3CH2CHO είναι μια κετόνη.
17) Η κορεσμένη ένωση C2H4O μπορεί να είναι αλδεΰδη ή κετόνη.
18) Το τέταρτο μέλος της ομόλογης σειράς των αλκενίων έχει μοριακό τύπο C4H8.
19) Το δεύτερο μέλος της ομόλογης σειράς των αλκινίων έχει μοριακό τύπο C2H2.
20) Το 5ο μέλος της ομόλογης σειράς των κορεσμένων μονοσθενών αλκοολών έχει
τύπο: C5H10Ο.
21) Το 5ο μέλος της ομόλογης σειράς των αλκινίων έχει τύπο: C5H8.
22) Το 3ο μέλος της ομόλογης σειράς των κετονών έχει τύπο: C3H6Ο.
23) Η χαρακτηριστική ομάδα του αιθανικού οξέος είναι το καρβονύλιο.
24) Η οργανική ένωση με τον ακόλουθο συντακτικό τύπο,
είναι κορεσμένη.
25) Η οργανική ένωση με συντακτικό τύπο CH3CH2CH=O είναι μία αλδεΰδη.
127
26) Η ένωση,
είναι ισοκυκλική.
27) Οι ενώσεις CΗ3CH2CH2OH και CΗ3CH2CH2CH2CH2OH είναι διαδοχικά μέλη
στην ίδια ομόλογη σειρά.
28) H ένωση CΗ2=CHCH3 είναι το 2ο μέλος της ομόλογης σειράς των αλκενίων.
29) Ο άκυκλος υδρογονάθρακας με μοριακό τύπο C10H20 ανήκει στην ομόλογη σειρά
των αλκανίων.
30) Ο άκυκλος υδρογονάθρακας με μοριακό τύπο C12H24 ανήκει στην ομόλογη σειρά
των αλκανίων.
31) Το τρίτο μέλος της ομόλογης σειράς των κορεσμένων μονοκαρβοξυλικών οξέων
έχει μοριακό τύπο C3H7COOH.
32) Η χαρακτηριστική ομάδα των κετονών είναι η –COOH.
33) Η κορεσμένη ένωση C2H4O μπορεί να είναι αλδεΰδη ή κετόνη.
34) Η ένωση CH3COCH3 είναι ακόρεστη.
35) Οι ενώσεις αιθένιο και προπένιο είναι διαδοχικά μέλη της ίδιας ομόλογης σειράς.
36) Κάθε χημική ένωση που περιέχει άνθρακα στο μόριό της θεωρείται οργανική.
37) Η ένωση με μοριακό τύπο C2H6O ανήκει στην ομόλογη σειρά των αλκοολών.
38) Η ένωση CH3CΗ=O είναι κορεσμένη.
39) Το άτομο του άνθρακα μπορεί να σχηματίζει μόνο απλούς δεσμούς
40) Η ένωση με μοριακό τύπο C3H6O ανήκει στην ομόλογη σειρά των κετονών.
41) Η ένωση CH3CΗΟ είναι κορεσμένη.
2. Να γράψετε το συντακτικό τύπο του πρώτου μέλους της ομόλογης σειράς: α) των
αλκινίων, β) αλκενίων, γ) των κορεσμένων μονοσθενών κετονών και δ) των κορεσμέ-
νων μονοκαρβοξυλικών οξέων.
3. Σε ποια ομόλογη σειρά ανήκει κάθε μία από τις παρακάτω ενώσεις;
α) CH3CH2OH, β) HCOOH, γ) CH3C≡CH, δ) CΗ3CΗ=Ο.
4. Να γράψετε το μοριακό τύπο για καθεμία από τις ακόλουθες οργανικές ενώσεις:
α) Η ένωση Α είναι το πρώτο μέλος της ομόλογης σειράς των κετονών.
β) Η ένωση Β είναι το δεύτερο μέλος της ομόλογης σειράς των αλκινίων.
γ) Η ένωση Γ είναι το πρώτο μέλος της ομόλογης σειράς των αλκενίων.
5. Να γράψετε το γενικό τύπο της ομόλογης σειράς στην οποία ανήκει καθεμία από τις
ακόλουθες οργανικές ενώσεις: α) C4H8, β) C4H10, γ) C2H5ΟΗ.
6. Να γράψετε το γενικό τύπο της ομόλογης σειράς στην οποία ανήκει καθεμία από τις
ακόλουθες οργανικές ενώσεις: α) C2H4O, β) C3H8, γ) CH3CH2COOH.
7. Να αναφέρετε ποιες από τις επόμενες ενώσεις θεωρούνται οργανικές και ποιες α-
νόργανες.
α) Κ2CO3, β) CH4, γ) CH2═CH2, δ) H2O.
128
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΘΕΜΑΤΩΝ
Να αναφέρετε ποιες από τις οργανικές ενώσεις είναι κορεσμένες και ποιες είναι ακόρε-
στες.
8. Να συμπληρωθούν με τις κατάλληλες λέξεις τα κενά κελιά στον πίνακα που ακολου-
θεί.
Χαρακτηριστική ομάδα Όνομα χαρακτηριστικής ομά- 2ο μέλος της κορεσμένης ομόλογης

δας σειράς
CH3CH2OH
καρβοξυλομάδα
−CH=O CΗ3CΗ=Ο
>C=O κετονομάδα
9. Σε ποια ομόλογη σειρά ανήκει κάθε μία από τις παρακάτω ενώσεις;
α) CH3OH, β) CH3COOH, γ) CH3CH=CH2, δ) CΗ3CΗ=Ο
10. Να γράψετε το συντακτικό τύπο και το όνομα των παρακάτω οργανικών ενώσεων:
α) Ενός αλκενίου (A) το οποίο έχει 4 άτομα άνθρακα στο μόριό του και διακλαδισμένη
ανθρακική αλυσίδα.
β) Του 1ου μέλους της ομόλογης σειράς των κορεσμένων μονοσθενών κετονών (Β).
α) Ενός αλκανίου (Α) που έχει 4 άτομα άνθρακα στο μόριο του και διακλαδισμένη αν-
θρακική αλυσίδα.
β) Μιας κορεσμένης μονοσθενούς και δευτεροταγούς αλκοόλης (Β) με τρία άτομα άν-
θρακα στο μόριό της.
γ) Ενός κορεσμένου μονοκαρβοξυλικού οξέος (Γ) με ένα άτομο άνθρακα στο μόριό του.
12. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα:
129
15. Να γράψετε το συντακτικό τύπο του πρώτου μέλους της ομόλογης σειράς: α) των
αλκινίων, β) των κορεσμένων μονοσθενών κετονών και γ) των κορεσμένων μονοσθε-
νών αλδεϋδών.
16. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους των τριών πρώτων μελών της ομόλογης
σειράς των κορεσμένων μονοκαρβοξυλικών οξέων καθώς και το γενικό μοριακό τύπο
της ομόλογης σειράς.
17. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους και τα ονόματα:

α) Ενός αλκενίου με τρία άτομα άνθρακα.
β) Μιας κορεσμένης μονοσθενούς κετόνης με τέσσερα άτομα άνθρακα.
γ) Ενός αλκινίου με δύο άτομα άνθρακα.
ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

α) Η ένωση ονομάζεται 3-βουτανόλη.
β) Υπάρχει οργανική ένωση που ονομάζεται αιθανόνη.
2. Να γράψετε το συντακτικό τύπο και το όνομα του πρώτου μέλους της ομόλογης σει-
ράς των αλκινίων.
3. α) Να γράψετε το συντακτικό τύπο των παρακάτω οργανικών ενώσεων:

i) 1-προπανόλη, ii) βουτανόνη, iii) 2-μεθυλοπεντάνιο, iv) μεθυλοπροπανικό οξύ
β) Να γραφεί ο γενικός μοριακός τύπος των ομολόγων σειρών στις οποίες ανήκουν
καθεμιά από τις παραπάνω ενώσεις i) και iv).
4. Να γράψετε το συντακτικό τύπο των παρακάτω οργανικών ενώσεων:

α) 2,2-διμεθυλοβουτάνιο, β) μεθυλοπροπανικό οξύ
Να γραφεί ο γενικός μοριακός τύπος των ομολόγων σειρών στις οποίες ανήκουν καθε-
μιά από τις παραπάνω ενώσεις.
5. α) Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους των ενώσεων: βουτανικό οξύ, αιθανόλη,

προπενάλη. β) Να ονομαστεί η οργανική ένωση: CH3CΟCH2C≡CH.
6. Παρακάτω δίνονται τα ονόματα τεσσάρων οργανικών ενώσεων:

2-μεθυλοπροπάνιο, 2-βουτανόλη, αιθανάλη, αιθανικό οξύ.
α) Να γράψετε σε ποια ομόλογη σειρά ανήκει κάθε μια από τις ενώσεις αυτές.
β) Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους των ενώσεων αυτών.
7. α) Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους των ενώσεων: 1-προπανόλη, 2-προπα-

νόλη, βουτανόνη, αιθανάλη, βουτάνιο.
β) Να ονομαστεί η οργανική ένωση: CH2=CΗCH2CH2CΟΟΗ
130
8. Να γραφούν οι συντακτικοί τύποι των παρακάτω ενώσεων:

α) 2,3-διμεθυλοπεντάνιο, β) 2-βουτίνιο, γ) μεθυλο-2-προπανόλη, δ) μεθανάλη,
ε) μεθανικό οξύ, στ) βουτανόνη.

α) βουτανικό οξύ, β) προπανόνη, γ) μεθυλοβουτάνιο, δ) 2-προπανόλη, ε) μεθανάλη, στ)
1-βουτίνιο
10. Να γράψετε το συντακτικό τύπο και το όνομα των επόμενων άκυκλων οργανικών
ενώσεων:
α) CH2O2, β) C3H6, γ) C2H4O, δ) CH4O, ε) C2H6, στ) C2H2

α) προπανόνη, β) μεθυλοπροπανικό οξύ, γ) 2-βουτενάλη, δ) 1-βουτένιο, ε) αιθένιο.
Ποιες από τις παραπάνω ενώσεις ανήκουν στην ίδια ομόλογη σειρά;
12. Να γράψετε το συντακτικό τύπο και το όνομα του πρώτου μέλους της ομόλογης σει-
ράς των αλκινίων.
13. Να γράψετε το γενικό μοριακό τύπο και το όνομα της ομόλογης σειράς στην οποία
ανήκει καθεμιά από τις ενώσεις: α) βουτανόλη, β) προπανικό οξύ.
14. Να γραφούν οι συντακτικοί τύποι των παρακάτω ενώσεων: α) 1-βουτένιο, β) 2-με-

θυλοπεντανικό οξύ, γ) μεθανάλη, δ) 1,3-βουταδιένιο, ε) αιθίνιο, στ) διμεθυλοπροπάνιο.
15. Να ονομάσετε τις ενώσεις: α) HCH=O, β) CH3CH2CH3, γ) CH ≡ CH, δ) HCOOH
16. Να γράψετε το μοριακό τύπο, το συντακτικό τύπο και το όνομα του δεύτερου μέ-
λους της ομόλογης σειράς των αλκινίων.
17. Δίνονται οι υδρογονάνθρακες:

i) μεθάνιο, ii) αιθένιο, iii) προπένιο, iv) 1-βουτένιο, v) 1,3-βουταδιένιο. Να γράψετε
τους συντακτικούς τύπους των παραπάνω υδρογονανθράκων.
18. Να ονομάσετε κατά IUPAC τις επόμενες ενώσεις:
19. Να γράψετε το συντακτικό τύπο των παρακάτω οργανικών ενώσεων:

α) 2-προπανόλη, β) βουτανάλη, γ) 2,3-διμεθυλοβουτάνιο, δ) μεθυλοπροπανικό οξύ
Να γραφεί ο γενικός μοριακός τύπος των ομολόγων σειρών στις οποίες ανήκουν καθε-
μιά από τις παραπάνω ενώσεις γ) και δ).
131
20. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους των επόμενων ενώσεων:

i) 2-βουτένιο ii) 2-μεθυλοπεντάνιο iii) μεθανικό οξύ
21. Δίνονται οι χημικές ενώσεις: i) C20H40 ii) C3H7ΟΗ iii) C8H18

α) Να γραφεί ο γενικός μοριακός τύπος και το όνομα της αντίστοιχης ομόλογης σειράς
στην οποία ανήκει κάθε μια από τις παραπάνω ενώσεις.
β) Ποιες από τις παραπάνω ενώσεις είναι κορεσμένες; Να αιτιολογήσετε την απάντησή
σας.
γ) Να γραφεί ο συντακτικός τύπος του πρώτου μέλους κάθε μιας από τις παραπάνω
ομόλογες σειρές.
22. Να ονομάσετε τις επόμενες οργανικές ενώσεις:

i) CH3C≡CH, ii) CH3OH, iii) CH3CH2Cl, iv) CH3CH2CH=O
23. Δίνονται οι οργανικές ενώσεις: προπανάλη (Α) αιθανικό οξύ (Β), μεθυλοπροπάνιο
(Γ), 1-βουτίνιο (Δ). Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους των ενώσεων Α, Β, Γ και
Δ.
24. Δίνονται οι οργανικές ενώσεις: 1-προπανόλη (Α), προπένιο (Β), 2-χλωροπροπάνιο

(Γ), προπίνιο (Δ). Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους των ενώσεων Α, Β, Γ και Δ.
25. Δίνονται οι οργανικές ενώσεις: 1-προπανόλη (Α), 2-βουτένιο (Β), μεθυλοβουτάνιο

(Γ), μεθανικό οξύ (Δ). Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους των ενώσεων Α, Β, Γ
και Δ.
26. Να ονομάσετε τις παρακάτω ενώσεις: i. CH3CH2CH2CH2CH3, ii.

CH3CH2C≡CH, iii. CH3CH2COOH, iv. CH3CH=O, v. CH3CH=CHCH3.
27. Να γράψετε το συντακτικό τύπο και το όνομα του δεύτερου μέλους της ομόλογης
σειράς: i) Των κορεσμένων μονοσθενών αλδεϋδών. ii) Των κορεσμένων μονοκαρβοξυ-
λικών οξέων.
28. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους των παρακάτω ενώσεων:

α) 1-βουτίνιο, β) 2-βουτανόλη, γ) 3-πεντανόνη.
29. Να γράψετε του συντακτικούς τύπους των ενώσεων:

α) 2-μεθυλοπροπανόλη β) 2-πεντίνιο γ) 2-μεθυλοβουτανικό οξύ δ) βουτανάλη
30. Δίνονται οι παρακάτω συντακτικοί τύποι οργανικών ενώσεων: .

CH3CΟΟΗ, CH2=CHCOOH, CΗ3CH2CΗ=Ο, CH2=CHCH2OH
α) Να γράψετε τα ονόματα για τις παραπάνω ενώσεις.
β) Να αναφέρετε ποιες από αυτές είναι κορεσμένες και ποιες ακόρεστες.
γ) Να αιτιολογήσετε την απάντηση σας.
31. Να γράψετε το συντακτικό τύπο των παρακάτω οργανικών ενώσεων: α) 2-προπα-

νόλη, β) βουτανάλη, γ) 2,3-διμεθυλοβουτάνιο, δ) μεθυλοπροπανικό οξύ. Να γραφεί ο
γενικός μοριακός τύπος των ομολόγων σειρών στις οποίες ανήκουν καθεμιά από τις
παραπάνω ενώσεις γ) και δ).
132
32. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους οι οποίοι αντιστοιχούν στο όνομα κάθε μιας
από τις παρακάτω ένωσης και μετά να γράψετε τα σωστά ονόματα αυτών των ενώσεων.
α) 3-βουτένιο β) 1-βουτεν-4-όλη γ) 4,4-διμεθυλοπεντάνιο.
33. Δίνονται οι συντακτικοί τύποι των οργανικών ενώσεων:

ΗCΟΟΗ, CH2=CHCOOH, CΗ3CΗ=Ο, CH2=CHCH2CH2OH.
β) Να αναφέρετε ποιες από αυτές είναι κορεσμένες και ποιες ακόρεστες. Να αιτιολογή-
σετε την απάντηση σας.
34. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους των ακολούθων ενώσεων:

α) αιθανάλη, β) αιθανικό οξύ, γ) 4-μεθυλο-2-πεντανόνη.
35. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους των παρακάτω χημικών ενώσεων:

α) αιθένιο, β) προπένιο, γ) 1,3-βουταδιένιο, δ) 1,2,3-προπανοτριόλη, ε) 2-βουτένιο.
ΙΣΟΜΕΡΕΙΑ

αιτιολογήσετε τις απαντήσεις σας σε όλες τις περιπτώσεις.
α) Η άκυκλη κορεσμένη ένωση C3H6O δεν έχει συντακτικά ισομερή.
β) Οι ενώσεις CH3OCH3 και CH3CH2OH είναι ισομερείς.
γ) Οι ενώσεις CH3C≡CH και CH2=C=CH2 παρουσιάζουν συντακτική ισομέρεια ομόλο-
γης σειράς.
δ) Οι ενώσεις ClCH2CH2CH3 και CH3CH2CH2Cl παρουσιάζουν συντακτική ισομέρεια
θέσης.
ε) Οι ενώσεις CH3CH2CH2OH και CH3OCH2CH3 παρουσιάζουν συντακτική ισομέρεια
ομόλογης σειράς.
στ) Οι ενώσεις CH3CH=CH2 και CH3CH2CH=CH2 είναι ισομερείς.
ζ) Οι χημικές ενώσεις CΗ3CΟOH και CH3CH2COOH είναι ισομερή ομόλογης σειράς.
2. Δίνονται οι συντακτικοί τύποι των οργανικών ενώσεων: .

Ι) CH3CH2COOH, II) CH2=CH2, III) CH≡C−CH2CH3, IV) CH3CH2CH2OH
β) Να γράψετε το συντακτικό τύπο ενός συντακτικού ισομερούς θέσης για την οργανική
ένωση (IV).
3. Δίνονται οι χημικοί τύποι: α) CH2Ο2 και β) C3H7OH.

α) Να γράψετε το γενικό μοριακό τύπο της ομόλογης σειράς στην οποία αντιστοιχεί
καθένας από αυτούς.
β) Να γράψετε και να ονομάσετε όλα τα δυνατά συντακτικά ισομερή που αντιστοιχούν
στο χημικό τύπο β.
133
4. Δίνονται οι ενώσεις: 2-βουτανόλη, βουτανάλη, βουτανικό οξύ, αιθανάλη, βουτανόνη.

α) Να γραφούν οι συντακτικοί τύποι των ενώσεων.
β) Ποιες από τις προηγούμενες ενώσεις είναι ισομερείς;
5. α) Για την ένωση CH3CH2CΗ2CΗ=Ο (βουτανάλη) να γραφεί ο συντακτικός τύπος

ενός ισομερούς αλυσίδας και ενός ισομερούς ομόλογης σειράς.
β) Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους και τα ονόματα δύο χημικών ενώσεων, από τις
οποίες η μία εμφανίζει ισομέρεια αλυσίδας και η άλλη ισομέρεια ομόλογης σειράς με τη
βουτανάλη.
6. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους και τα ονόματα όλων των άκυκλων ενώσεων
με μοριακό τύπο C4H10.
7. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους και τα ονόματα όλων των άκυκλων ενώσεων
με μοριακό τύπο C3H8O.
8. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους και τα ονόματα των κορεσμένων μονοσθενών

αλκοολών που αντιστοιχούν στον μοριακό τύπο C4H9OH.
9. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους και τα ονόματα των αλκινίων που αντιστοι-
χούν στο μοριακό τύπο C4H6.
10. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους και την ονομασία όλων των άκυκλων ισομε-
ρών που έχουν μοριακό τύπο C3H6Ο. Να χαρακτηρίσετε το είδος της συντακτικής ισο-
μέρειας που εμφανίζουν μεταξύ τους.
11. Δίνονται οι επόμενες ενώσεις:
1-βουτένιο, 1,3-βουταδιένιο, 2-βουτένιο, μεθυλοπροπένιο.
β) Ποιες από τις ενώσεις αυτές είναι ισομερείς; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
12. Δίνονται οι επόμενες ενώσεις: i) 2-μεθυλο-2-βουτένιο, ii) 2-βουτένιο, iii) 2-βουτίνιο,

iv) 1-βουτένιο.
β) Ποιες από τις ενώσεις αυτές είναι ισομερείς; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
13. Για την ένωση CH3CH2C≡CH να γραφεί ο συντακτικός τύπος ενός ισομερούς θέσης
και ενός ισομερούς ομόλογης σειράς.
14. Να γράψετε και να ονομάσετε όλα τα άκυκλα συντακτικά ισομερή που αντιστοιχούν
στο μοριακό τύπο C4H8O.
15. Να γράψετε και να ονομάσετε όλα τα άκυκλα συντακτικά ισομερή των αλκινίων που
αντιστοιχούν στο μοριακό τύπο C4Η6. Ποιο είδος συντακτικής ισομέρειας (αλυσίδας,
θέσης ή ομόλογης σειράς) εμφανίζεται στα παραπάνω ισομερή. Να αιτιολογήσετε την
απάντησή σας.
134
16. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους και τα ονόματα όλων των άκυκλων συντα-
κτικών ισομερών που αντιστοιχούν στο τέταρτο μέλος της ομόλογης σειράς των αλκα-
νίων.
17. Ένα σύνολο κορεσμένων οργανικών ενώσεων περιέχει μόνο τη χαρακτηριστική ο-

μάδα –CH=O.
α) Ποιός είναι ο γενικός μοριακός τύπος και το όνομα της ομόλογης σειράς των ενώ-
σεων αυτών; Γράψτε το συντακτικό τύπο και το όνομα του 3ου μέλους αυτής της ομό-
λογης σειράς.
β) Γράψτε το συντακτικό τύπο και το όνομα του 1ου μέλους της ομόλογης σειράς κορε-
σμένων οργανικών ενώσεων που εμφανίζει ισομέρεια ομόλογης σειράς με τις παραπάνω
ενώσεις.
18. Να γραφούν τα ονόματα των παρακάτω ενώσεων, καθώς και το όνομα της ομόλογης
σειράς στην οποία ανήκει κάθε μία από ενώσεις αυτές.
α) CH3CH2CH=CH2, β) CH3CH2CH2CH2OH, γ) HCOOH, δ) CH3CH=CHCH3
Ποιες από τις παραπάνω ενώσεις είναι συντακτικά ισομερείς και ποιο είδος συντακτικής
ισομέρειας (αλυσίδας, θέσης ή ομόλογης σειράς) παρουσιάζουν.
στο μοριακό τύπο C3H6O. Ποιο είδος συντακτικής ισομέρειας (αλυσίδας, θέσης ή ομό-
λογης σειράς) εμφανίζεται στα παραπάνω ισομερή. Να αιτιολογήσετε την απάντησή
σας.
20. Δίνεται ο μοριακός τύπος C4H8.

α) Να γράψετε τα άκυκλα συντακτικά ισομερή που αντιστοιχούν στον παραπάνω μο-
ριακό τύπο.
β) Να εξηγήσετε ποια από τα προηγούμενα ισομερή παρουσιάζουν i) ισομέρεια αλυσί-
δας και ii) ισομέρεια θέσης.
21. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους και τα ονόματα δύο χημικών ενώσεων, από
τις οποίες η μία εμφανίζει ισομέρεια αλυσίδας και η άλλη ισομέρεια ομόλογης σειράς,
με το 1-βουτίνιο.
22. Δίνονται τα ακόλουθα ζεύγη οργανικών ενώσεων.
α) Να εξηγήσετε ποιο είδος συντακτικής ισομέρειας χαρακτηρίζει κάθε ζεύγος.

β) Να αναφέρετε τις ομόλογες σειρές στις οποίες ανήκουν οι ενώσεις των δύο τελευ-
ταίων ζευγών.
135
23. Δίνονται οι χημικοί τύποι: C4H10 και C3H7OH.

α) Να γράψετε το γενικό μοριακό τύπο της ομόλογης σειράς στην οποία αντιστοιχεί
καθένας από αυτούς.
β) Να γράψετε και να ονομάσετε όλα τα δυνατά συντακτικά ισομερή που αντιστοιχούν
στο χημικό τύπο C3H7OH.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΥΣΗΣ
Για όλα τα προβλήματα δίνονται οι σχετικές ατομικές μάζες, C:12, O:16, H:1.
1. Σε εργαστήριο ελέγχου ρύπανσης περιβάλλοντος πραγματοποιούνται τα παρακάτω

πειράματα για δυο διαφορετικά καύσιμα:
α) Δείγμα καύσιμου Α που αποτελείται από 44,8 L CH4 ( σε STP) καίγεται πλήρως.
Να υπολογίσετε τη μάζα (σε g) του CO2 που παράγεται από την καύση.
β) Από την πλήρη καύση δείγματος καύσιμου Β, που αποτελείται από 0,5 mol αλκα-
νίου, παράγονται 176 g CO2. Να προσδιορίσετε το μοριακό τύπο του αλκανίου.
ΑΠ. α) 88 g, β) C8H18.
2. Για τις οργανικές ενώσεις Α και Β δίνονται οι εξής πληροφορίες:

Η οργανική ένωση Α είναι το 1-βουτίνιο.
Η οργανική ένωση Β είναι αλκάνιο του οποίου η σχετική μοριακή μάζα (Mr) είναι 58.
α) Να υπολογίσετε τη μάζα (σε g) του CO2 που παράγεται κατά την πλήρη καύση 10,8
g της ένωσης Α.
β) Να προσδιορίσετε τον συντακτικό τύπο της ένωσης Β.
γ) Να υπολογίσετε τον όγκο του αέρα, σε STP, που απαιτείται για την πλήρη καύση
0,2 mol της ένωσης Β. (Σύσταση αέρα: 20% v/v Ο2).
ΑΠ. α) 35,2 g, β) βουτάνιο ή μεθυλοπροπάνιο, γ) 145,6 L.

H ένωση Α είναι ένα αλκένιο με 3 άτομα άνθρακα στο μόριό του.
Η ένωση Β είναι ένα αλκάνιο για το οποίο ισχύει ότι μάζα 14,5 g του αλκανίου αυτού
κατέχουν όγκο 5,6 L σε STP.
α) 8,4 g του αλκενίου Α καίγεται πλήρως με την απαιτούμενη ποσότητα οξυγόνου. Να
υπολογίσετε τα mol του οξυγόνου που απαιτούνται για την καύση.
β) Να βρείτε τον μοριακό τύπο του αλκανίου Β.
γ) Να υπολογίσετε την μάζα σε g του νερού που θα παραχθεί αν η παραπάνω ποσό-
τητα του αλκανίου Β (14,5 g) καεί πλήρως με περίσσεια οξυγόνου.
ΑΠ. α) 0,9 mol, β) C4H10, γ) 22,5 g.
4. Ένα γκαζάκι περιέχει μείγμα από 2 mol προπανίου και 3 mol βουτανίου. Να υπολο-
γίσετε:
α) Τον όγκο του Ο2 (σε STP) που απαιτείται για την πλήρη καύση του μίγματος.
β) Τη μάζα του CO2 που παράγεται.
ΑΠ. α) 660,8 L, β) 792 g.
136
5. Στο εργαστήριο διαθέτουμε ένα αέριο αλκάνιο Α και μία αλκοόλη που είναι το τρίτο
μέλος της ομόλογης σειράς των κορεσμένων μονοσθενών αλκοολών.
α) Το αέριο αλκάνιο Α καίγεται πλήρως με την απαιτούμενη ποσότητα Ο2 και παράγε-
ται αέριο CO2 που έχει τετραπλάσιο όγκο σε σχέση με τον όγκο του αλκανίου στις ίδιες
συνθήκες. Να βρεθεί ο μοριακός τύπος του αλκανίου.
β) Διαθέτουμε 30 g από την αλκοόλη που είναι το τρίτο μέλος της ομόλογης σειράς των
κορεσμένων μονοσθενών αλκοολών. Να υπολογιστούν ο όγκος του Ο2 (σε L) που
χρειάζεται για την πλήρη καύση της αλκοόλης σε STP και η μάζα (σε g) του Η2Ο που
παράγεται. ΑΠ. α) C4H10, β) 50,4 L, γ) 36 g.

H ένωση Α είναι ένα αλκένιο με 4 άτομα άνθρακα στο μόριό του.
Η ένωση Β είναι ένα αλκάνιο.
29 g του αλκανίου Β κατέχουν όγκο 11,2 L σε STP.
α) 11,2 g του αλκενίου Α καίγεται πλήρως με την απαιτούμενη ποσότητα οξυγόνου. Να
υπολογίσετε τα mol του οξυγόνου που απαιτούνται για την καύση.
β) Να βρείτε τον μοριακό τύπο του αλκανίου Β.
γ) Να υπολογίσετε την μάζα σε g του νερού που θα παραχθεί αν η παραπάνω ποσότητα
του αλκανίου Β (29 g) καεί πλήρως με περίσσεια οξυγόνου.
ΑΠ. α) 1,2 mol, β) C4H10, γ) 45 g.
7. Για τις οργανικές ενώσεις Α και Β δίνονται οι εξής πληροφορίες: Η οργανική ένωση
Α είναι το 1-βουτίνιο, ενώ η οργανική ένωση Β είναι αλκάνιο του οποίου η σχετική μο-
ριακή μάζα (Mr) είναι 44.
α) Να υπολογίσετε τη μάζα (σε g) του CO2 που παράγεται κατά την πλήρη καύση 10,8 g
της ένωσης Α.
β) Να προσδιορίσετε τον συντακτικό τύπο της ένωσης Β.
γ) Να υπολογίσετε τον όγκο του αέρα, σε STP, που απαιτείται για την πλήρη καύση 0,2
mol της ένωσης Β. (Σύσταση αέρα: 20% v/v Ο2).
ΑΠ. α) 35,2 g, β) CH3CH2CH3, γ) 112 L.
8. Ένα μείγμα αποτελείται από 5 mL C2H4 και ορισμένο όγκο C3H8. Το μείγμα αυτό
καίγεται πλήρως με αέρα και παράγονται 55 mL CO2.
α) Να υπολογίσετε τον όγκο (σε mL) του C3H8.
β) Να υπολογίσετε τον όγκο του αέρα που απαιτήθηκε για την καύση του μείγματος.
Οι όγκοι όλων των αερίων αναφέρονται στις ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης.
Η σύσταση του ατμοσφαιρικού αέρα είναι 20% v/v Ο2 και 80 % v/v Ν2.
ΑΠ. α) 15 mL, β) 450 mL.
9. Ποσότητα 3 mol κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης έχει μάζα 222 g.

α) Να βρείτε το μοριακό τύπο της αλκοόλης.
β) Γίνεται πλήρης καύση 0,5 mol αυτής της αλκοόλης με την απαιτούμενη ποσότητα
οξυγόνου (O2). Να υπολογίσετε τη μάζα σε g του παραγόμενου H2O και τον όγκο του
CO2 σε STP.
ΑΠ. α) C4H10O, β) 44,8 L, γ) 45 g.
137
10. Σε εργαστήριο ελέγχου καυσίμων πραγματοποιήθηκαν τα παρακάτω πειράματα:

α) Ένα δείγμα C8H18 με μάζα 1,14 g κάηκε πλήρως με την απαιτούμενη ποσότητα
αέρα. Να υπολογίσετε τον όγκο (σε L, STP) του CO2 που παράχθηκε.
β) Κάηκε πλήρως ένα δείγμα ξηρού βιοαερίου όγκου 0,112 L σε STP, που αποτελείται
μόνο από CH4 και CO2. Το νερό που παράχθηκε κατά την καύση, συλλέχθηκε και
βρέθηκε ότι είχε μάζα 0,108 g. Nα υπολογίσετε την % v/v σύσταση του βιοαερίου σε
CH4 και CO2.
ΑΠ. α) 1,792 L, β) 60% v/v CH4, 40% v/v CO2.
ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ: ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΕΣ

α) Η χημική εξίσωση C4H8 + 4Ο2 → 4CO+ 4H2O περιγράφει ατελή καύση.
β) Η βενζίνη αποτελείται μόνο από ισομερείς υδρογονάνθρακες με μοριακό τύπο C8H18.
γ) Με επεξεργασία ανώτερων κλασμάτων του πετρελαίου μπορούμε να πάρουμε βεν-
ζίνη.
δ) Η βενζίνη είναι τεχνητό καύσιμο.
ε) Κατά την πυρόλυση της νάφθας, μεταξύ άλλων προϊόντων, παράγονται κατώτεροι
ακόρεστοι υδρογονάνθρακες όπως αιθένιο, προπένιο, 1,3-βουταδιένιο κτλ.
στ) Η ποιότητα της βενζίνης ως καυσίμου δεν μπορεί να μετρηθεί.
Η ποιότητα της βενζίνης μετριέται με ένα δείκτη που ονομάζεται αριθμός οκτανίου που
προκύπτει από τη συμπεριφορά της κατά την καύση σε πρότυπο βενζινοκινητήρα. Όσο
μεγαλύτερος είναι ο αριθμός οκτανίου μιας βενζίνης, τόσο καλύτερης ποιότητας είναι.
ζ) Η βενζίνη λαμβάνεται μόνο από την κλασματική απόσταξη του αργού πετρελαίου.
η) Η πυρόλυση γίνεται σε υψηλή θερμοκρασία παρουσία αέρα.
θ) Πυρόλυση είναι θερμική διάσπαση αλκανίων παρουσία αέρα, κάτω από πίεση.

α) Φυσικό αέριο ονομάζεται το αέριο που παράγεται από τη σήψη της βιομάζας.
β) Το φυσικό αέριο και το βιοαέριο έχουν το ίδιο κύριο συστατικό.
γ) Το φυσικό αέριο είναι προϊόν της κλασματικής απόσταξης του πετρελαίου.
δ) Το φυσικό αέριο αποτελείται κυρίως από αιθάνιο και προπάνιο.
ε) Το βιοαέριο αέριο έχει ως κύριο συστατικό το αιθάνιο.
στ) Υγραέριο ονομάζεται το αέριο που παράγεται από τη σήψη της βιομάζας.
ζ) Τo κύριο συστατικό του φυσικού αερίου είναι το αιθάνιο.

α) Το όζον που υπάρχει στη στρατόσφαιρα σε ύψος 20-25 km αποτελεί ρύπο.
β) Ο καταλυτικός μετατροπέας των αυτοκινήτων περιέχει χημικές ουσίες, οι οποίες
συγκρατούν τα ρυπογόνα καυσαέρια.
138
γ) Η «τρύπα» του όζοντος στη στρατόσφαιρα προκαλείται κυρίως από τους υδροφθο-
ράνθρακες.
δ) Οι χλωροφθοράνθρακες (CFCs) χρειάζεται να αντικατασταθούν από υδροφθοράν-
θρακες.
ε) Το μονοξείδιο του άνθρακα (CO) θεωρείται σημαντικός περιβαλλοντικός ρύπος
κυρίως γιατί συμμετέχει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.
4. Να εξηγήσετε γιατί πολλοί υποστηρίζουν ότι «το πετρέλαιο είναι κρίμα να καίγεται».
5. Ποια είναι τα πλεονεκτήματα που παρουσιάζει το φυσικό αέριο ως καύσιμο, έναντι

του πετρελαίου;
6. α) Να αναφέρετε δυο από τα ανθρωπογενούς προέλευσης αέρια που συμμετέχουν στο

φαινόμενο του θερμοκηπίου. β) Να αναφέρετε τρία προβλήματα που αντιμετωπίζουμε
και οφείλονται στην ενίσχυση του φαινομένου του θερμοκηπίου.
7. Να αναφέρετε ένα λόγο για τον οποίο το όζον (O3) στην τροπόσφαιρα (στρώμα της
ατμόσφαιρας από τη Γη μέχρι ύψους 10 Km) είναι ρύπος.
8. Κατά τον έλεγχο καυσαερίων ενός αυτοκινήτου σε ΚΤΕΟ βρέθηκε ότι η περιεκτικό-
τητα των καυσαερίων σε οξείδια του αζώτου (NO2) είναι παραπάνω από το επιτρεπό-
μενο όριο. Να γράψετε σύντομα ένα λόγο ο οποίος να εξηγεί την διαπίστωση αυτή.
9. H βενζίνη είναι μείγμα υδρογονανθράκων και ένα από τα συστατικά της είναι και το
εννεάνιο. Να γράψετε την αντίδραση πλήρους καύσης του εννεάνιου. Να χαρακτηρίσετε
τις ουσίες οι οποίες αποτελούν τα προϊόντα της παραπάνω καύσης αν είναι σχετικά α-
δρανείς (μη τοξικές) ή περιβαλλοντικοί ρύποι.
10. Να αναφέρετε δύο παράγοντες που συμβάλλουν στην ύπαρξη όζοντος στην τροπό-
σφαιρα (κατώτερη ατμόσφαιρα) και δυο επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων από τη
ρύπανση αυτή.
11. Σε ένα καταλυτικό αυτοκίνητο ο ιδιοκτήτης του αφαίρεσε τον καταλυτικό μετατροπέα.
α) Να γράψετε τους χημικούς τύπους τριών αερίων τους οποίους θα εκπέμπει το αυτοκί-
νητο αυτό και τα οποία χαρακτηρίζονται περιβαλλοντικοί ρύποι.
β) Να γράψετε τα μη τοξικά προϊόντα στα οποία μετατρέπονται δύο από τα αέρια αυτά
με τη βοήθεια του καταλυτικού μετατροπέα.
12. Ποσότητες όζοντος καταγράφονται τόσο στην τροπόσφαιρα όσο και στην στρατόσφαιρα.
α) Σε ποια από τις δύο παραπάνω περιοχές της ατμόσφαιρας η παρουσία του όζοντος
έχει ευεργετική επίδραση στον άνθρωπο και στους ζωντανούς οργανισμούς; Ποια είναι
η ευεργετική του επίδραση στον άνθρωπο;
β) Σε ποια από τις δύο παραπάνω περιοχές της ατμόσφαιρας η παρουσία του όζοντος
έχει βλαπτική επίδραση στον άνθρωπο και στους ζωντανούς οργανισμούς; Ποια είναι η
βλαπτική του επίδραση στον άνθρωπο;
139
13. Στον καταλυτικό μετατροπέα ενός αυτοκινήτου, λόγω κατασκευαστικού σφάλμα-

τος, καταστράφηκε η επίστρωση με τον καταλύτη ρόδιο (Rh). Ποιοι πρωτογενείς ρύποι
θα αυξηθούν από το συγκεκριμένο κατασκευαστικό ελάττωμα;
14. Να αναφέρετε τρεις παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη φωτοχημικού

νέφους.
15. Όπως αναφέρεται στο σχολικό βιβλίο: «Το όζον (Ο3) αποτελεί ένα από τα συστα-
τικά της γήινης ατμόσφαιρας» (στρατόσφαιρα), ενώ ταυτόχρονα «To όζον αποτελεί
φωτοχημικό ρύπο και συγκεντρώνεται στην ατμόσφαιρα μέχρι το ύψος των 10 km πε-
ρίπου (τροπόσφαιρα)».
α) Ποιες είναι οι επιπτώσεις στον άνθρωπο από την εμφάνιση του όζοντος στην τροπό-
σφαιρα;
β) Να περιγράψετε το ρόλο του όζοντος στην στρατόσφαιρα.
16. Σύμφωνα με το σχολικό βιβλίο «έρευνες σε Αμερική και Ευρώπη δείχνουν ότι προ-
βληματικά κλιματολογικά φαινόμενα, όπως οι ξηρασίες, οι πλημμύρες, το Εl Nino και
άλλα, αναμένεται να εμφανίζονται πιο συχνά» και φαίνεται να οφείλονται στην παγκό-
σμια υπερθέρμανση λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου. α) Να αναφέρετε τρία
αέρια ανθρωπογενούς προέλευσης που συμμετέχουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.
β) Να εξηγήσετε με ποιο τρόπο αέρια της ατμόσφαιρας θερμαίνουν το σύστημα Γη-
κατώτερη ατμόσφαιρα.
17. Στα καυσαέρια των αυτοκινήτων, περιλαμβάνονται και οι ρύποι: μονοξείδιο του
άνθρακα (CO), άκαυστοι υδρογονάνθρακες (CxHy) και οξείδια του αζώτου (NO, NO2).
Να αναφέρετε τα προϊόντα στα οποία μετατρέπονται οι παραπάνω ρύποι με τη βοήθεια
των καταλυτών των αυτοκινήτων (δεν απαιτείται η γραφή χημικών εξισώσεων).
18. Δίνονται οι όροι: i) οι χλωροφθοράνθρακες, ii) τα οξείδια του αζώτου, iii) το CH4
και το CO2. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις χρησιμοποιώντας τους όρους
αυτούς.
α) …………………………………… είναι πρωτογενείς ρύποι και συστατικά της
φωτοχημικής ρύπανσης.
β) Στη αύξηση της τρύπας του όζοντος συμβάλλουν
………………………………………..
γ) ……………………………………………….. συμβάλουν στο φαινόμενο του θερ-
μοκηπίου
και είναι τα κύρια συστατικά του βιοαερίου.
140
ΑΛΚΑΝΙΑ – ΑΛΚΕΝΙΑ – ΑΛΚΙΝΙΑ
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές (Σ) ή λανθασμένες (Λ). Nα
α) Η ένωση προπάνιο δίνει αντιδράσεις προσθήκης.
β) Με προσθήκη νερού στο προπένιο σχηματίζεται ως κύριο προϊόν η 1-προπανόλη.
γ) Η άκυκλη ένωση C3H6 μπορεί να αποχρωματίσει διάλυμα Br2.
δ) Tα αλκάνια δίνουν αντιδράσεις πολυμερισμού ενώ τα αλκένια δε δίνουν.
ε) Με προσθήκη HCl σε προπένιο παράγεται ως κύριο προϊόν το 2-χλωροπροπάνιο.
στ) Το 1-βουτένιο και το 2-βουτένιο με καταλυτική υδρογόνωση δίνουν το ίδιο προϊόν.
ζ) Το προπένιο δεν μπορεί να πολυμερισθεί.
Σωστές είναι μόνο οι προτάσεις: γ, ε, στ.
2. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές (Σ) ή λανθασμένες (Λ). Nα

α) Κατά την αντίδραση περίσσειας HCl σε αιθίνιο σχηματίζεται 1,1-διχλωροαιθάνιο.
β) Η ετικέτα μιας φιάλης έχει μερικώς καταστραφεί με αποτέλεσμα να μην γνωρίζουμε
αν η φιάλη περιέχει αιθένιο ή αιθίνιο. Μπορούμε να βρούμε ποιο αέριο περιέχεται στη
φιάλη αν προσθέσουμε περίσσεια του αερίου σε διάλυμα που περιέχει Br2.
γ) Με προσθήκη HBr στο αιθίνιο λαμβάνεται ως κύριο προϊόν το 1,2-διβρωμοαιθάνιο.
δ) Μπορούμε να διαπιστώσουμε αν ένα αέριο είναι προπάνιο ή προπίνιο, χρησιμοποιώ-
ντας διάλυμα Br2 σε CCl4.
ε) Το βρώμιο, Br2, διαλυμένο σε τετραχλωράνθρακα, είναι ένα κατάλληλο αντιδραστή-
ριο για να ελέγξουμε εργαστηριακά αν μια χημική ένωση είναι ακόρεστη.
Σωστές είναι μόνο οι προτάσεις: α, δ, ε.
3. Να αντιστοιχήσετε τον κάθε υδρογονάνθρακα της στήλης (Ι) με τη φυσική κατά-

σταση που βρίσκεται (σε συνηθισμένες συνθήκες) και αναγράφεται στη στήλη (ΙΙ).
Ι ΙΙ
Α. C4H8 α.
Β. C8H18 β. στερεό Α-γ, Β-β, Γ-α, Δ-β, Ε-β
Γ. C20H42 γ. υγρό
Δ. C7H14 αέριο
Ε. C10H22
4. Εξηγείστε πώς θα καταλάβουμε αν σε μια φιάλη περιέχεται αιθάνιο ή προπένιο, γράφο-

ντας τη χημική εξίσωση της αντίδρασης που πραγματοποιείται.
5. Να γράψετε τη χημική εξίσωση πολυμερισμού του αιθενίου.
6. α) Να γράψετε τη χημική εξίσωση της τέλειας καύσης του μεθανίου.

β) Να γράψετε τη χημική εξίσωση της τέλειας καύσης αλκανίου, χρησιμοποιώντας το
γενικό μοριακό τύπο.
γ) Να γραφεί η αντίδραση της πλήρους καύσης του τρίτου μέλους της ομόλογης σειράς
των αλκινίων.
141
7. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω χημικές εξισώσεις:

CH3CH2CΗ=CH2 + ΗCl → A (κύριο προϊόν)
Προσθήκη νερού με την παρουσία οξέος σε CH3CH=CH2 (προϊόν Β)
Να αιτιολογήσετε το σχηματισμό των προϊόντων Α και Β. Να διατυπώσετε τον κανόνα
σύμφωνα με τον οποίο καθορίζονται τα προϊόντα Α και Β.
8. Ποιες από τις ενώσεις α) προπένιο, β) προπάνιο, γ) προπίνιο μπορούν να αντιδρά-

σουν με περίσσεια διαλύματος βρωμίου (Br2) σε τετραχλωράνθρακα; Να αιτιολογή-
σετε την απάντησή σας, γράφοντας τις σχετικές χημικές εξισώσεις των αντιδράσεων
και να ονομάσετε τα προϊόντα.
9. Ποιες από τις επόμενες προτάσεις είναι σωστές (Σ) και ποιες λανθασμένες (Λ) για
το 3ο μέλος της ομόλογης σειράς των αλκενίων:
α) Έχει μοριακό τύπο C4H8.
β) Κατά την αντίδραση με ΗBr δίνει ως κύριο προϊόν το 2-βρωμοπροπάνιο.
γ) Με υδρογόνωση δίνει βουτάνιο.
Να αιτιολογήσετε όλες τις απαντήσεις σας.
10. Δίνονται οι ενώσεις: προπάνιο, 1-βουτένιο, οκτάνιο, 1-εξίνιο, εικοσάνιο.

α) Να γραφούν οι μοριακοί τύποι των ενώσεων αυτών.
β) Ποιες από τις ενώσεις αυτές είναι: i. υγρές, ii. υγρές, iii. στερεές.
γ) Ποιες από τις ενώσεις αυτές δεν δίνουν αντιδράσεις προσθήκης.
11. Σε δύο δοχεία Α και Β ξέρουμε ότι περιέχονται προπάνιο και προπένιο, αλλά δεν
ξέρουμε σε ποιο δοχείο περιέχεται ο κάθε υδρογονάνθρακας. Να υποδείξετε έναν
τρόπο με τον οποίο θα μπορέσουμε να βρούμε το περιεχόμενο κάθε δοχείου. Αν η δια-
δικασία απαιτεί κάποια αντίδραση να γράψετε την χημική της εξίσωση.
12. Να γράψετε το γενικό μοριακό τύπο της ομόλογης σειράς στην οποία ανήκει καθε-
μία από τις ακόλουθες οργανικές ενώσεις: α) C3H8 και β) C3Η6. Ποια από τις δύο αυτές
ενώσεις μπορεί να αντιδράσει με ΗΒr; Να αιτιολογήστε την απάντησή σας, γράφοντας
τη σχετική χημική εξίσωση. Να γράψετε το συντακτικό τύπο και το όνομα του κύριου
προϊόντος της αντίδρασης.
13. Αν διαβιβάσουμε μείγμα προπανίου, προπενίου και προπινίου σε περίσσεια διαλύ-

ματος Br2 σε CCl4, τότε από το διάλυμα εξέρχεται αέριο που περιέχει:
α) προπάνιο και προπένιο, β) προπίνιο και προπάνιο, γ) προπένιο και προπίνιο, δ) προ-
πάνιο. i. Nα επιλέξετε τη σωστή απάντηση. ii. Nα γράψετε τις χημικές εξισώσεις των
αντιδράσεων που πραγματοποιούνται. iii. Nα ονομάσετε τα προϊόντα των προηγούμε-
νων αντιδράσεων.
14. Να συμπληρώσετε τις επόμενες χημικές εξισώσεις (προϊόντα και συντελεστές):

CH3CH=CH2 + Η2 →
CH3CH=CH2 + Cl2 →
CH3CH=CH2 + Βr2 →
ΗC≡CH + 2Νa →
νCH2 = CH2 (πολυμερισμός) →
142
15. Δίνονται οι οργανικές ενώσεις: CH2=CH2 (A) και CH≡CH (B).

Να χαρακτηρίσετε ως σωστές (Σ) ή λανθασμένες (Λ) τις παρακάτω προτάσεις:
α) Η ένωση Β μπορεί με κατάλληλο αντιδραστήριο να δώσει ως προϊόν CH3CH=O.
β) Η ένωση Α δεν πολυμερίζεται.
γ) Και οι δύο ενώσεις αντιδρούν με Na.
Να αιτιολογήσετε το χαρακτηρισμό σας, γράφοντας τις σχετικές χημικές εξισώσεις ό-
που είναι απαραίτητο.
16. Δίνονται οι οργανικές ενώσεις: CH2=CH2 (A) και CH≡CH (B).

α) Η ένωση Β μπορεί με κατάλληλο αντιδραστήριο να δώσει ως προϊόν CH3CH3.
β) Η ένωση Α δεν πολυμερίζεται.
Να αιτιολογήσετε το χαρακτηρισμό σας, γράφοντας τις σχετικές χημικές εξισώσεις ό-
που είναι απαραίτητο.
17. Ένας μαθητής πειραματίζεται με μια άγνωστη ουσία Χ, για την οποία γνωρίζει ότι
είναι ένας υδρογονάνθρακας . Από τα αποτελέσματα των πειραμάτων διαπιστώνει ότι η
άγνωστη ένωση:
i. Aντιδρά με κόκκινο διάλυμα Br2 σε CCl4 και το αποχρωματίζει.
ii. Aντιδρά με μεταλλικό νάτριο.
Από τα δεδομένα αυτά η ένωση Χ μπορεί να είναι: α) C2H4 β) C3H8 γ) C2H2.
Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.
18. Ένας μαθητής πειραματίζεται με μια άγνωστη ουσία Χ, για την οποία γνωρίζει ότι
είναι ένας υδρογονάνθρακας με δυο άτομα άνθρακα. Από τα αποτελέσματα των πειρα-
μάτων διαπιστώνει ότι η άγνωστη ένωση:
i. Αντιδρά με κόκκινο διάλυμα Br2 σε CCl4 και το αποχρωματίζει.
ii. Δεν αντιδρά με μεταλλικό νάτριο.
Από τα δεδομένα αυτά η ένωση Χ μπορεί να είναι: α) C2H6 β) C2H4 γ) C2H2.
Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.
19. Διαθέτουμε τα αντιδραστήρια: ΝaOH, διάλυμα Br2 σε CCl4, KMnO4.

Εξηγείστε πώς θα καταλάβουμε αν σε μια φιάλη περιέχεται αιθίνιο ή προπάνιο, γράφο-
ντας τη χημική εξίσωση της αντίδρασης που πραγματοποιείται.
143
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ
Σχετικές ατομικές μάζες, Η:1, C:12, O:16, Br:80, Cl = 35,5, Na:23.
1. 28 g αλκενίου Α αντιδρούν πλήρως με 11,2 L H2 σε STP. Να βρεθεί ο μοριακός τύ-

πος του αλκενίου Α.
ΑΠ. C4H8.
2. Όγκος αλκενίου ίσος με 4,48 L (σε STP), αντιδρά με Η2Ο(g), σε κατάλληλες

συνθήκες και μετατρέπεται πλήρως σε 9,2 g χημικής ένωσης Χ. Να προσδιορίσετε το
μοριακό τύπο του αλκενίου και της ένωσης Χ. ΑΠ. C2H4,
C2H6O.
3. Στο εργαστήριο διαθέτουμε C4H8 και C4H10.

α) Να υπολογίσετε τον όγκο (σε L) του οξυγόνου που απαιτείται για την καύση 20 L
C4H10.
β) Να υπολογίσετε τον όγκο του ατμοσφαιρικού αέρα (περιέχει 20% v/v σε Ο2) που
απαιτείται για την τέλεια καύση 5 L C4H8.
γ) Αν διαβιβάσουμε 0,6 mol ισομοριακού μείγματος από τους παραπάνω υδρογονάν-
θρακες σε περίσσεια διαλύματος Br2, να υπολογίσετε τη μάζα του παραγόμενου προϊό-
ντος.
Δίνεται ότι οι όγκοι των αερίων μετρήθηκαν στις ίδιες συνθήκες.
ΑΠ. α) 130 L, β) 150 L, γ) 64,8 g.
4. Στο εργαστήριο διαθέτουμε C3H6.
α) Να υπολογίσετε τον όγκο (σε L σε STP ) του ατμοσφαιρικού αέρα (περιεκτικότητας
σε οξυγόνο 20% v/v) που απαιτείται για την πλήρη καύση 2 mol C3H6.
β) Να υπολογίσετε την ποσότητα (σε g) του C3H6 που πρέπει να αντιδράσει με νερό
ώστε να παρασκευασθούν 6 g αλκοόλης;
γ) Να υπολογίσετε την ποσότητα (σε g) του C3H6 που μπορεί να αντιδράσει πλήρως με
διάλυμα που περιέχει 16 g Br2 διαλυμένα σε CCl4;
ΑΠ. α) 1008 L, β) 4,2 g, γ) 4,2 g.
5. Στο εργαστήριο διαθέτουμε τα αέρια C2H4 και C2H6.
α) Να υπολογίσετε τον όγκο (σε L) ατμοσφαιρικού αέρα (περιεκτικότητα 20/% v/v σε
οξυγόνο) μετρημένα στις ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης που απαιτείται για
την καύση 10 L C2H6.
β) Ποσότητα C2H4, όγκου 2,24 L σε STP, διαβιβάζονται σε διάλυμα Br2 σε CCl4. Να
υπολογίσετε τη μάζα (σε g) του προϊόντος της αντίδρασης.
θρακες σε νερό παρουσία H2SO4, να υπολογίσετε τη μάζα του παραγόμενου προϊό-
ντος.
Δίνεται ότι οι όγκοι των αερίων μετρήθηκαν στις ίδιες συνθήκες.
ΑΠ. α) 175 L, β) 18,8 g, γ) 4,6 g.
144
6. Διαθέτουμε δύο αλκένια το ένα είναι το προπένιο (CH3CH=CH2) και το άλλο είναι
άγνωστο (Χ).
α) Πόση μάζα σε g προπενίου αποχρωματίζουν 0,1 mol βρωμίου (Br2);
β) Πόσος είναι ο όγκος (σε L) του οξυγόνου (O2) μετρημένος σε STP ο οποίος απαιτεί-
ται για την πλήρη καύση 4,2 g προπενίου;
γ) Να προσδιορίσετε το συντακτικό τύπο του άγνωστου αλκένιου (Χ) αν ξέρετε ότι 84 g
αυτού απαιτούν για πλήρη αντίδραση 44,8 L αερίου υδρογόνου (H2), μετρημένα σε
STP.
ΑΠ. α) 4,2 g, β) 10,08 L, γ) CH3CH=CH2.
7. Δίνονται 84 g ενός αλκενίου (Χ) και ορισμένη ποσότητα αιθενίου.

α) Όλη η παραπάνω ποσότητα του αλκενίου απαιτεί 44,8 L υδρογόνου, μετρημένα σε
STP, για να αντιδράσει πλήρως. Να προσδιορίσετε τον μοριακό τύπο του αλκενίου Χ.
β) Η ποσότητα του αιθενίου πολυμερίζεται πλήρως. Το πολυμερές που προκύπτει έχει
σχετική μοριακή μάζα Mr = 28.000. Να υπολογίσετε τον αριθμό μορίων του μονομε-
ρούς που συνθέτουν ένα μόριο του πολυμερούς.
ΑΠ. α) C3H6, β) 1000 μόρια μονομερούς.
8. Όταν διαβιβαστεί ορισμένη ποσότητα ενός αλκενίου (Χ) σε περίσσεια διαλύματος
Br2, σχηματίζονται 101 g ένωσης με Mr = 202.
α) Να βρείτε το μοριακό τύπο του αλκενίου (Χ).
β) Η ποσότητα του αλκενίου χωρίζεται σε δύο ίσα μέρη.
i. Το 1ο μέρος καίγεται πλήρως με την ακριβώς απαιτούμενη ποσότητα οξυγόνου. Nα
υπολογίσετε τον όγκο του Ο2 (σε L, σε STP), που απαιτήθηκε για την καύση.
ii. Στο 2ο μέρος γίνεται προσθήκη νερού. Να ονομάσετε το κύριο προϊόν της αντίδρα-
σης που θα σχηματιστεί και να βρείτε τη μάζα του (σε g).
ΑΠ. α) C3H6, β) i. 25,2 L, ii. 15 g.
9. Αέριο αλκένιο (Α) όγκου 14 mL απαιτεί για πλήρη καύση 420 mL άρα (ο αέρας πε-
ριέχει 20% v/v O2). Oι όγκοι μετρήθηκαν στις ίδιες συνθήκες.
α) Να βρείτε το μοριακό τύπο του αλκενίου (Α) και να γράψετε το συντακτικό τύπο του,
αν γνωρίζουμε ότι το αλκένιο (Α) με επίδραση νερού δίνει ένα μόνο προϊόν.
β) Να υπολογίσετε τη μάζα (σε g) της ένωσης που παράγεται, κατά την αντίδραση 84 g
του αλκενίου (Α) με Br2.
ΑΠ. α) C4H8, CH3CH=CHCH3, β) 324 g.
10. 0,2 mol αλκενίου Α διαβιβάζονται σε διάλυμα Br2/CCl4. Όταν το Br2 αποχρωματι-
στεί εντελώς, έχουν παραχθεί 40,4 g οργανικής ένωσης Β.
α) Να γράψετε την χημική εξίσωση της αντίδρασης του αλκενίου Α με το Br2 και τους
συντακτικούς τύπους των οργανικών ενώσεων Α και Β.
β) Πόσα L CO2 (σε STP) εκλύονται, αν η ίδια ποσότητα αλκενίου καεί πλήρως;
γ) Πόσα L Η2 (σε STP) απαιτείται να αντιδράσουν με 0,2 mol αλκενίου Α, ώστε να προ-
κύψει κορεσμένη ένωση;
ΑΠ. α) A: CH3CH=CH2, B: CH3CH(Br)CH2Br, β) 13,44 L, γ) 4,48 L.
145
11. Στο εργαστήριο οργανικής χημείας διαθέτουμε ένα αλκάνιο Α με σχετική μοριακή
μάζα Mr = 72 και ένα αλκένιο Β που είναι το 1ο μέλος της ομόλογης σειράς του.
α) Να βρεθούν οι μοριακοί τύποι του αλκανίου Α και του αλκένιου Β.
β) 36 g του αλκανίου Α καίγονται πλήρως με την απαιτούμενη ποσότητα Ο2. Να υπο-
λογιστούν ο όγκος (σε L) του Ο2 που αντέδρασε σε STP και η μάζα (σε g) του CO2
που παράγεται.
γ) Το αλκένιο Β αντιδρά πλήρως με 44,8 L H2 σε STP. Να υπολογιστεί η μάζα (σε g)
του αλκένιου Β. ΑΠ. α) A: C5H12, B: C2H4, β) 89,6 L, 110 g, γ) 56 g.
12. Διαθέτουμε ένα αλκένιο Α και ένα υδρογονάνθρακα Β με μοριακό τύπο C4H10.
α) Μια ποσότητα του υδρογονάνθρακα Β καίγεται με περίσσεια αέρα οπότε παράγο-
νται 8,8 g CO2. Να υπολογίσετε τoν όγκο (σε L) του υδρογονάνθρακα Β που κάηκε,
μετρημένο σε STP.
β) Μια ποσότητα του αλκενίου Α απαιτεί για πλήρη αντίδραση 32 g βρωμίου (Br2) και
δίνει 43,2 g προϊόντος.
i) Να βρείτε το μοριακό τύπο του αλκενίου Α.
ii) Να βρείτε τον συντακτικό τύπο του αλκενίου Α αν αυτό με προσθήκη νερού (πα-
ρουσία H2SO4) μπορεί να δώσει μόνο ένα προϊόν. Να εξηγήσετε την απάντηση σας.
ΑΠ. α) 1,12 L, β) i) C4H8, ii) CH3CH=CHCH3.
13. Στο εργαστήριο διαθέτουμε ένα αλκένιο Α και ένα αλκάνιο Β.

α) Μάζα 11,2 g του αλκενίου Α αντιδρούν πλήρως με 32 g βρωμίου (Br2). Να βρείτε
τον μοριακό τύπο του αλκενίου Α.
β) Όγκος 4,48 L (STP) του αλκανίου Β απαιτούν για πλήρη καύση 112 L αέρα μετρη-
μένα σε STP. Να βρείτε τον μοριακό τύπο του αλκανίου Β. Ο αέρας περιέχει 20 % v/v
Ο 2. ΑΠ. α) C4H8, β) C3H8.
14. 4,4 g ενός αλκανίου Α καίγονται πλήρως παρουσία αέρα και παράγονται 13,2 g
CO2.
α) Να βρείτε το μοριακό τύπο του αλκανίου Α.
β) Να υπολογίσετε τον όγκο του οξυγόνου, μετρημένο σε STP, που απαιτήθηκε για
την πλήρη καύση.
γ) Να προσδιορίσετε πόσα L υδρογόνου, μετρημένα σε STP, απαιτούνται για την πλήρη
υδρογόνωση 5,2 g C2H2. ΑΠ. α) C3H8, β) 11,2 L, γ) 8,96 L.

ρούς που συνθέτουν ένα μόριο του πολυμερούς. ΑΠ. α) C3H6, β) 2000.
146
16. Ένα δείγμα βιοαερίου όγκου 5,6 L (σε STP ), που αποτελείται μόνο από CH4 και
CO2, καίγεται πλήρως. Τα καυσαέρια περιέχουν 7,2 g Η2Ο.
α) Τον όγκο (σε L) σε STP καθενός από τα συστατικά του βιοαερίου.
β) Τον όγκο (σε L) του αέρα (περιέχει 20 % v/v Ο2) σε STP που απαιτείται για την
πλήρη καύση του CH4. ΑΠ. α) 4,48 L CH4, 1,12 L
CO2, β) 44,8 L.
17. Από την κλασματική απόσταξη πετρελαίου απομονώθηκαν: x mol C2H4 και ένα αλκένιο
Α.
α) Τα x mol C2H4 αντέδρασαν με διάλυμα Br2 σε CCl4 και σχηματίστηκαν 18,8 g προϊό-
ντος. Να υπολογίσετε την ποσότητα x.
β) Για την πλήρη καύση ορισμένης ποσότητας του αλκενίου Α καταναλώθηκαν 0,6 mol
Ο2. Να υπολογιστεί η μάζα του CO2 που παράχθηκε. ΑΠ. α) 0,1 mol,
β) 17,6 g.
18. Από την πυρόλυση μιας ποσότητας νάφθας απομονώθηκε μείγμα που αποτελείται
από 8,4 g C2H4 και ποσότητα C2H6, τα οποία αντέδρασαν πλήρως με περίσσεια Ο2 και
στα καυσαέρια βρέθηκαν 22,4 L CO2 (σε STP).
α) Να υπολογίσετε τα mol του C2H6.
β) Με πολυμερισμό του C2H4 παρασκευάστηκε ένα πολυμερές με σχετική μοριακή
μάζα 56.000. Να υπολογίσετε πόσα μόρια του μονομερούς συνθέτουν το πολυμερές.
ΑΠ. α) 0,2 mol, β) 2000.
19. 84 g C3H6 αναμειγνύονται με την ακριβώς απαιτούμενη ποσότητα ατμοσφαιρικού

αέρα (περιέχει 20 % v/v Ο2 και 80 % v/v Ν2) και το μείγμα καίγεται πλήρως.
α) Να υπολογίσετε τις ποσότητες σε mol κάθε συστατικού του μείγματος των καυσαε-
ρίων.
β) Η ίδια ποσότητα C3H6 αντιδρά με κόκκινο διάλυμα Br2 σε CCl4 8 % w/v και το απο-
χρωματίζει. Να υπολογίσετε τον όγκο (σε mL) του διαλύματος Br2 που αντέδρασε.
ΑΠ. α) 6 mol CO2, 3 mol H2O, 36 mol N2, β) 4000 mL.
20. Στο εργαστήριο διαθέτουμε προπένιο και ένα άλλο αέριο αλκένιο Α.
10 L του αλκενίου Α κατά την πλήρη καύση τους σχηματίζουν 20 L διοξειδίου του άν-
θρακα (CO2) μετρημένα στις ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης.
α) Ποιος είναι ο μοριακός τύπος του Α;
β) 10 L προπενίου καίγονται πλήρως. Να υπολογίσετε τον όγκο του οξυγόνου που απαι-
τείται, αν οι όγκοι μετρήθηκαν στις ίδιες συνθήκες.
γ) Μια ποσότητα προπενίου αντιδρά πλήρως με νερό σε κατάλληλες συνθήκες και σχη-
ματίζεται οργανικό προϊόν Β (κύριο προϊόν) που έχει μάζα 12 g. Να γράψετε τη χημική
εξίσωση της αντίδρασης, το συντακτικό τύπο και το όνομα της ένωσης Β και να υπολο-
γίσετε τα mol προπενίου που αντέδρασαν.
ΑΠ. α) C2H4, β) 45 L, γ) B: 2-προπανόλη, 0,2 mol.
147
21. Διαθέτουμε μείγμα που αποτελείται από 84 g αλκενίου Α και 28 g αιθενίου.

α) Αν τα 84 g του αλκενίου Α αντιδράσουν πλήρως με νερό, σε κατάλληλες συνθήκες,
παράγονται 2 mol οργανικής ένωσης Β. Να προσδιορίσετε τους συντακτικούς τύπους
των ενώσεων Α και Β.
β) Να υπολογίσετε τον όγκο του Ο2, σε L (σε STP ), που απαιτείται για την πλήρη
καύση του μείγματος. ΑΠ. α) A: CH3CH=CH2, B: CH3CH(OH)CH3, β) 268,8 L.
22. 10 L αερίου αλκενίου Α κατά την πλήρη καύση τους σχηματίζουν 30 L CO2 μετρη-
μένα στις ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης.
α) Ποιος είναι ο μοριακός τύπος του αλκενίου Α;
β) Μια ποσότητα από το αλκένιο Α διαβιβάζεται σε νερό παρουσία H2SO4, οπότε αντι-
δρά όλη η ποσότητα του αλκενίου και σχηματίζονται 30 g οργανικού προϊόντος Β. Να
υπολογίσετε τη μάζα του αλκενίου σε g που αντέδρασε.
γ) Να υπολογίσετε τα mol Ο2 που απαιτούνται για την τέλεια καύση 0,2 mol του οργα-
νικού προϊόντος Β. ΑΠ. α) C3H6, β) 21 g, γ) 0,9 mol.
23. Στο εργαστήριο διαθέτουμε προπένιο και ένα άλλο αέριο αλκένιο Α.
10 L του αλκενίου Α κατά την πλήρη καύση τους σχηματίζουν 20 L διοξειδίου του
άνθρακα (CO2) μετρημένα στις ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης.
α) Ποιος είναι ο μοριακός τύπος του Α;
β) 10 L προπενίου καίγονται πλήρως. Να υπολογίσετε τον όγκο του οξυγόνου που α-
παιτείται, αν οι όγκοι μετρήθηκαν στις ίδιες συνθήκες.
γ) 0,1 mol προπενίου αντιδρούν με HCl. Να υπολογίσετε τη μάζα του κύριου προϊό-
ντος και να γράψετε το όνομά του. ΑΠ. α) C2H4, β) 45 L, γ) 7,85 g.
24. Στο εργαστήριο διαθέτουμε 10 L C2H4 και 10 L C2H6.

α) Να υπολογίσετε τον όγκο (σε L) του οξυγόνου που απαιτείται για την καύση 5 L
C2H6.
β) Να υπολογίσετε τον όγκο του ατμοσφαιρικού αέρα (περιέχει 20% v/v Ο2) που απαι-
τείται για την τέλεια καύση 5 L C2H4.
θρακες σε νερό παρουσία H2SO4, να υπολογίσετε τη μάζα του παραγόμενου προϊό-
ντος.
Οι όγκοι των αερίων μετρήθηκαν στις ίδιες συνθήκες. ΑΠ. α) 17,5 L, β) 75 L, γ) 4,6 g.
25. Μάζα 4,2 g αέριου υδρογονάνθρακα με γενικό μοριακό τύπο CνΗ2ν καταλαμβάνει
όγκο 2,24 L μετρημένα σε STP.
α) Να βρείτε το μοριακό τύπο του υδρογονάνθρακα.
β) Να υπολογίσετε τον όγκο σε L αερίου υδροχλωρίου (HCl), μετρημένα σε STP, ο
οποίος απαιτείται για την πλήρη αντίδραση με 0,4 mol αυτού του υδρογονάνθρακα.
γ) Γίνεται πλήρης καύση 0,5 mol αυτού του υδρογονάνθρακα με την απαιτούμενη πο-
σότητα O2. Να υπολογίσετε τη μάζα σε g του παραγόμενου H2O και τον όγκο του CO2
σε STP. ΑΠ. α) C3H6, β) 8,96 L, γ) 27 g, 33,6 L.
148

ρούς που συνθέτουν ένα μόριο του πολυμερούς. ΑΠ. α) C3H6, β) 2000.
27. Σε ένα εργαστήριο πραγματοποιούνται τα παρακάτω πειράματα που αφορούν στο

αιθένιο:
α) Ισομοριακές ποσότητες CH2=CH2 και χλωρίου, Cl2(g), αντιδρούν πλήρως σε
κατάλληλες συνθήκες οπότε παράγονται 3,96 g προϊόντος. Να υπολογίσετε τον όγκο σε
L (σε STP) του αιθενίου και τη μάζα του χλωρίου που αντέδρασαν.
β) 2,8 g CH2=CH2 αντιδρούν πλήρως σε κατάλληλες συνθήκες με νερό, Η2Ο(l), παρου-
σία Η2SO4 ως καταλύτη, και παράγεται ουσία Χ. Με τα δεδομένα αυτά να υπολογίσετε
πόση είναι η μάζα (σε g) της ουσίας Χ. ΑΠ. α) 0,896 L, 2,84 g, β) 4,6 g.
28. Διαθέτουμε ποσότητα 0,3 mol ενός αλκενίου Α.

α) Ποσότητα 0,1 mol του αλκενίου Α καίγεται πλήρως οπότε παράγονται 8,8 g CO2. Να
προσδιορίσετε το μοριακό τύπο του Α.
β) Να υπολογίσετε τον όγκο αερίου Η2, σε STP, που απαιτείται για την πλήρη υδρογό-
νωση ποσότητας 0,1 mol του αλκενίου.
γ) Να υπολογίσετε τη μάζα (σε g) του Br2 που μπορεί να αντιδράσει με 0,1 mol του
αλκενίου Α. ΑΠ. α) C2H4, β) 2,24 L, γ) 16 g.
29. Σε εργαστήριο πραγματοποιούνται τα ακόλουθα πειράματα:

α) Όγκος ίσος με 4,48 L (σε STP) του υδρογονάνθρακα CH2=CH2, αντιδρά με Η2Ο, σε
κατάλληλες συνθήκες και μετατρέπεται πλήρως σε μία χημική ένωση Χ. Να υπολογί-
σετε τη μάζα, σε g, της χημικής ένωσης Χ που παράγεται.
β) Μάζα ίση με 4,6 g της ένωσης Χ καίγεται πλήρως με οξυγόνο, Ο2. Να υπολογίσετε:
i. Τα moles του οξυγόνου που αντέδρασαν.
ii. Τη μάζα (σε g) κάθε ενός από τα παραγόμενα προϊόντα.
ΑΠ. α) 9,2 g, β) i. 0,3 mol, ii. 5,4 g.
Α είναι το 2-βουτένιο, ενώ η οργανική ένωση Β είναι ένα αλκίνιο που το μόριό του πε-
ριέχει 4 άτομα υδρογόνου.
α) Μάζα 11,2 g της ένωσης Α κατεργάζεται με νερό σε όξινο περιβάλλον, οπότε όλη η
ποσότητα της Α μετατρέπεται σε οργανική ένωση Γ. Να υπολογίσετε τη μάζα σε g της
ένωσης Γ και να γράψετε το όνομα της ένωσης Γ.
β) i) Να προσδιορίσετε τον συντακτικό τύπο της οργανικής ένωσης Β.
ii) Μάζα 12 g της ένωσης Β αντιδρά με την ακριβώς απαιτούμενη ποσότητα υδρογόνου,
παρουσία καταλύτη, οπότε όλη η ποσότητα της ένωσης Β μετατρέπεται σε κορεσμένο
υδρογονάνθρακα. Να υπολογίσετε τον όγκο του απαιτούμενου για την αντίδραση υδρο-
γόνου, σε L και σε STP.
ΑΠ. α) 14,8 g, β) i) CH3C≡CH, ii) 13,44 L.
149
31. Δίνονται οι παρακάτω ποσότητες χημικών ουσιών:

Α. 4,48 L αλκανίου μετρημένα σε STP συνθήκες. Β. 13 g ακετυλενίου (CH≡CH).
α) Κατά την πλήρη καύση όλης της ποσότητας του αλκανίου παράγονται 18 g Η2Ο.
Να προσδιορίσετε τον μοριακό τύπο του αλκανίου.
β) Κατά την κατεργασία με νερό όλης της ποσότητας του ακετυλενίου, παρουσία κα-
τάλληλων καταλυτών, παράγεται προϊόν Χ. Να υπολογίσετε τα mol του προϊόντος Χ.
ΑΠ. α) C4H10, β) 0,5 mol.
32. Κατά την πλήρη καύση ορισμένης ποσότητας ενός αλκινίου (Α) με Ο2 βρέθηκε ότι
η μάζα των υδρατμών που παράχθηκε ήταν ίση με τη μάζα του αλκινίου που κάηκε.
α) Να βρείτε το μοριακό τύπο του αλκινίου (Α).
β) Να υπολογίσετε τον όγκο του αερίου που παράγεται (σε STP) κατά την αντίδραση
10,8 g του αλκινίου αυτού με περίσσεια Na. ΑΠ. α) C4H6, β) 2,24 L.
33. Το ακετυλένιο (CH≡CH) χρησιμοποιήθηκε παλαιότερα ως φωτιστικό αέριο. Να

υπολογίσετε:
α) Τον όγκο του H2 (σε L σε STP) που χρειάζεται για την πλήρη υδρογόνωση 520 g
ακετυλενίου.
β) Τον όγκο του Η2 (σε L σε STP) που παράγεται κατά την επίδραση περίσσειας Na σε
520 g ακετυλενίου. ΑΠ. α) 896 L, β) 448 L.
34. Διαθέτουμε μίγμα που αποτελείται από 2 mol CH3CH=CH2 και 5 mol CH≡CH. Να
υπολογίσετε:
α) Τον όγκο του Ο2 (σε L και σε STP) που απαιτείται για την πλήρη καύση του μίγμα-
τος και τη μάζα του CO2 που παράγεται κατά την καύση.
β) Τον όγκο του Η2 (σε L και σε STP) που απαιτείται για την πλήρη υδρογόνωση του
μίγματος.
γ) Τον όγκο του αερίου (σε L και σε STP) που παράγεται κατά την επεξεργασία του
μίγματος με περίσσεια Na. ΑΠ. α) 481,6 L, 704 g, β) 268,8 L, γ) 112 L.
35. Κατά την πλήρη καύση 0,2 mol ενός αλκινίου (Α), καταναλώθηκαν 56 L αέρα σε
STP.
α) Να βρείτε το μοριακό και το συντακτικό τύπο του αλκινίου.
β) Να υπολογίσετε τη μάζα (σε g) του CO2 που παράχθηκε κατά την καύση.
γ) Να υπολογίσετε τον όγκο του αερίου (σε L και σε STP) που σχηματίζεται κατά την
αντίδραση 0,4 mol αλκινίου (Α) με περίσσεια Na. Ο αέρας περιέχει 20% v/v Ο2.
ΑΠ. α) C2H2, CH≡CH, β) 17,6 g, γ) 8,96 L.
36. Διαθέτουμε 52 g CH≡CH. Ένα μέρος αυτής της ποσότητας CH≡CH, μάζας 13 g
αντιδρά με Η2, παρουσία καταλύτη, και παράγει αλκένιο Α. Η υπόλοιπη ποσότητα
CH≡CH με προσθήκη Η2 παράγει αλκάνιο Β.
α) Να γράψετε τις χημικές εξισώσεις των αντιδράσεων προσθήκης που πραγματοποι-
ούνται και να προσδιορίσετε τους συντακτικούς τύπους των ενώσεων Α και Β.
β) Nα υπολογιστεί η ποσότητα του Η2 (σε mol) που απαιτήθηκε για τη διαδικασία.
ΑΠ. α) CH2=CH2, CH3CH3, β) 3,5 mol.
150
37. Σε δοχείο περιέχονται 22,4 L CH3CH3, 44,8 L CH2=CH2 και 11,2 L CH3C≡CH σε
STP.
α) Τα τρία παραπάνω αέρια διαβιβάζονται σε περίσσεια διαλύματος Br2 σε CCl4. Να
υπολογιστεί η μάζα καθενός από τα προϊόντα που παράγονται.
β) Το αέριο που δεν αντέδρασε με το διάλυμα του Br2 καίγεται πλήρως με την ακριβώς
απαιτούμενη ποσότητα Ο2. Να υπολογιστεί η μάζα του CO2 (σε g) που παράγεται.
ΑΠ. α) 376 g, 180 g, β) 88 g.
38. Στο εργαστήριο διαθέτουμε CH3CH=CH2 και CH3C≡CH .

α) 44,8 L CH3CH=CH2 σε STP, αντιδρούν πλήρως με ίσο όγκο Η2. Να υπολογιστεί η
μάζα (σε g) της παραγόμενης ένωσης .
β) 22,4 L CH3C≡CH σε STP, αντιδρούν πλήρως με διπλάσιο όγκο Η2. Να υπολογιστεί η
μάζα (σε g) της παραγόμενης ένωσης .
γ) Το αέριο που παράγεται από τις δύο παραπάνω αντιδράσεις καίγεται πλήρως με την
ακριβώς απαιτούμενη ποσότητα Ο2. Να υπολογιστεί η μάζα (σε g) του Η2Ο που παράγε-
ται. ΑΠ. α) 88 g, β) 44 g, γ) 216 g.
39. Στο εργαστήριο διαθέτουμε ένα αλκάνιο Α και αιθίνιο.

α) 29 g του αλκανίου Α καίγονται πλήρως και παράγονται 44,8 L αερίου CO2 σε STP.
Να βρεθεί ο μοριακός τύπος του αλκανίου.
β) Σε 13 g αιθινίου διαβιβάζουμε αέριο Η2 μέχρι το αιθίνιο να μετατραπεί πλήρως σε
αιθάνιο. Να υπολογιστεί ο όγκος (σε L) του αιθανίου που παράγεται σε STP.
ΑΠ. α) C4H10, β) 11,2 L.
40. Στο εργαστήριο διαθέτουμε μείγμα το οποίο αποτελείται από 2,24 L C2H2 και 2,24 L
C2H4, μετρημένα σε STP.
α) Να υπολογίσετε τον όγκο (σε L) του H2, μετρημένο σε STP, που μπορεί να αντιδρά-
σει πλήρως με την παραπάνω ποσότητα του μίγματος.
β) Το αέριο που προκύπτει από την πλήρη υδρογόνωση του παραπάνω μείγματος καίγε-
ται πλήρως. Να υπολογίσετε πόσα L οξυγόνου, μετρημένα σε STP, απαιτήθηκαν για τη
συγκεκριμένη καύση, καθώς και πόσα g CΟ2 παράχθηκαν.
ΑΠ. α) 6,72 L, β) 15,68 L, 17,6 g.
41. Διαθέτουμε ισομοριακό μείγμα C2Η2 και αλκανίου Α.

α) Η μισή ποσότητα του μείγματος για να υδρογονωθεί πλήρως απαιτεί 0,4 g Η2, παρου-
σία καταλύτη παλλαδίου (Pd). Να υπολογίσετε τα mol κάθε συστατικού στο μίγμα.
β) Η άλλη μισή ποσότητα του μείγματος καίγεται πλήρως δίνοντας 13,44 L CΟ2, μετρη-
μένα σε STP. Να βρείτε τον μοριακό τύπο του αλκανίου Α.
ΑΠ. α) 0,2 mol το καθένα, β) C4H10.

Α. 4,48 L αλκανίου μετρημένα σε STP συνθήκες. Β. 10,4 g ακετυλενίου (CH≡CH)
α) Κατά την πλήρη καύση όλης της ποσότητας του αλκανίου παράγονται 18 g Η2Ο. Να
προσδιορίσετε τον μοριακό τύπο του αλκανίου.
β) Κατά την κατεργασία με νερό όλης της ποσότητας του ακετυλενίου, παρουσία κατα-
λυτών, παράγεται προϊόν Χ. Να υπολογίσετε τα mol του τελικού προϊόντος Χ.
ΑΠ. α) C4H10, β) 0,4 mol.
151
43. Για τις οργανικές ενώσεις Α και Β δίνονται οι εξής πληροφορίες: Η οργανική έ-
νωση Α έχει μοριακό τύπο C4H8, ενώ η οργανική ένωση Β είναι ένα αλκίνιο, για την
πλήρη καύση του οποίου απαιτείται όγκος Ο2 τετραπλάσιος από τον όγκο του.
α) Να υπολογίσετε τον όγκο σε L, του Ο2 που απαιτείται για την πλήρη καύση 10 L
της ένωσης Α.
β) 20 L της ένωσης Α αντιδρούν με Η2, παρουσία καταλύτη, οπότε όλη η ποσότητα της
Α μετατρέπεται σε κορεσμένη ένωση. Να υπολογίσετε τον όγκο του απαιτούμενου Η2.
γ) Να προσδιορίσετε τον μοριακό τύπο της ένωσης Β.
Δίνεται ότι οι όγκοι μετρήθηκαν στις ίδιες συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας.
ΑΠ. α) 60 L, β) 20 L, γ) C3H4.
44. Στο εργαστήριο διαθέτουμε αλκίνιο Α και προπένιο.

α) 20 L του αλκινίου Α απαιτούν για την πλήρη καύση τους 50 L οξυγόνου μετρημένα
στις ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης. Να βρείτε το Μ.Τ. του αλκινίου.
β) 0,5 mol του αλκινίου Α αντιδρούν πλήρως με νερό παρουσία καταλύτη. Να υπολο-
γίσετε την ποσότητα σε g του σχηματιζόμενου τελικού οργανικού προϊόντος.
γ) 16,8 g προπενίου αντιδρούν πλήρως με νερό σε κατάλληλες συνθήκες. Να υπολογί-
σετε τη μάζα του κύριου προϊόντος. ΑΠ. α) C2H2, β) 22 g, γ) 24 g.
45. Για τις οργανικές ενώσεις Α και Β δίνονται οι εξής πληροφορίες: Η οργανική έ-
νωση Α είναι το προπένιο, ενώ η οργανική ένωση Β είναι ένα αλκίνιο που το μόριό του
περιέχει 4 άτομα υδρογόνου.
α) Μάζα 8,4 g της ένωσης Α κατεργάζεται με νερό σε όξινο περιβάλλον, οπότε όλη η
ποσότητα της Α μετατρέπεται σε οργανική ένωση Γ, που είναι το κύριο προϊόν της
παραπάνω αντίδρασης. Να υπολογίσετε τη μάζα σε g της ένωσης Γ και να γράψετε το
όνομά της.
ii) Μάζα 8 g της ένωσης Β αντιδρά με την απαιτούμενη ποσότητα Η2, παρουσία κατα-
λύτη, οπότε όλη η ποσότητα της ένωσης Β μετατρέπεται σε κορεσμένο υδρογονάν-
θρακα. Να υπολογίσετε τον όγκο του απαιτούμενου για την αντίδραση υδρογόνου σε
STP. ΑΠ. α) 12 g 2-προπανόλης, β) i. CH3C≡CH, ii. 8,96 L
46. Ορισμένος όγκος ενός αερίου αλκανίου καίγεται πλήρως με περίσσεια Ο2 και πα-
ράγονται 8 L υδρατμών και 6 L CO2.
α) Να βρείτε το μοριακό τύπο του αλκανίου και να υπολογίσετε τον αρχικό όγκο του
(σε L).
Οι όγκοι όλων των αερίων αναφέρονται στις ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης.
β) Ποσότητα 0,1 mol C3H4 αντιδρά με την ακριβώς απαιτούμενη ποσότητα κόκκινου
διαλύματος Br2 σε CCl4 8 % w/v και το αποχρωματίζει. Να υπολογίσετε τον όγκο (σε
mL) του διαλύματος Br2 που αντέδρασε. ΑΠ. α) C3H8, 2 L, β) 400 mL.
152

α) 10 L του αλκινίου Α απαιτούν για την τέλεια καύση τους 25 L οξυγόνου μετρημένα
στις ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης. Να βρείτε το Μ.Τ. του αλκινίου.
β) 8,4 g προπενίου αντιδρούν πλήρως με νερό. Να υπολογίσετε τη μάζα του κύριου
προϊόντος.
γ) 0,1 mol του αλκινίου αντιδρούν πλήρως με νερό παρουσία καταλύτη. Να υπολογί-
σετε την ποσότητα σε g του σχηματιζόμενου τελικού οργανικού προϊόντος.
ΑΠ. α) C2H2, β) 12 g, γ) 4,4 g.
48. 10 L αερίου αλκινίου Α κατά την πλήρη καύση τους σχηματίζουν 20 L CO2 μετρη-
μένα στις ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης.
α) Ποιος είναι ο μοριακός τύπος του αλκινίου;
β) Να υπολογίσετε τον όγκο του οξυγόνου (σε L) υπό τις ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας
και πίεσης που απαιτείται για την τέλεια καύση της παραπάνω ποσότητας του αλκινίου.
γ) 0,1 mol από το αλκίνιο διαβιβάζεται σε διάλυμα Βr2 σε CCl4, οπότε αντιδρά όλη η
ποσότητα του αλκινίου. Να υπολογίσετε τη μάζα σε g του σχηματιζόμενου προϊόντος.
ΑΠ. α) C2H2, β) 25 L, γ) 34,6 g.
Α είναι το προπένιο, ενώ η οργανική ένωση Β είναι ένα αλκίνιο που το μόριό του περιέ-
χει 4 άτομα υδρογόνου.
α) Μάζα 8,4 g της ένωσης Α κατεργάζεται με νερό, οπότε όλη η ποσότητα της Α μετα-
τρέπεται σε οργανική ένωση Γ, που είναι το κύριο προϊόν της παραπάνω αντίδρασης.
Να υπολογίσετε τη μάζα σε g της ένωσης Γ και να γράψετε το όνομά της.
ii) Μάζα 8 g της ένωσης Β αντιδρά με την απαιτούμενη ποσότητα Η2, παρουσία κατα-
λύτη, οπότε όλη η ποσότητα της ένωσης Β μετατρέπεται σε κορεσμένο υδρογονάν-
θρακα. Να υπολογίσετε τον όγκο του απαιτούμενου για την αντίδραση υδρογόνου σε
STP. ΑΠ. α) 12 g 2-προπανόλης, β) i. CH3C≡CH, ii. 8,96 L.

Α. 4,48 L αλκανίου μετρημένα σε STP συνθήκες. Β. 10,4 g ακετυλενίου (CH≡CH).
α) Κατά την πλήρη καύση όλης της ποσότητας του αλκανίου παράγονται 18 g Η2Ο. Να
προσδιορίσετε τον μοριακό τύπο του αλκανίου.
β) Κατά την κατεργασία με H2O όλης της ποσότητας του ακετυλενίου, παρουσία κατα-
λυτών, παράγεται προϊόν Χ. Να υπολογίσετε τα mol του τελικού προϊόντος Χ.
ΑΠ. α) C4H10, β) 0,4 mol.
51. Ποσότητα υδρογονάνθρακα με γενικό μοριακό τύπο CνΗ2ν−2 έχει μάζα 13,5 g και
καταλαμβάνει όγκο 5,6 L μετρημένα σε STP.
α) Να βρείτε το μοριακό τύπο του υδρογονάνθρακα.
β) Να υπολογίσετε τον όγκο σε L αερίου υδρογόνου (H2), μετρημένα σε STP, ο οποίος
απαιτείται για την πλήρη αντίδραση με 0,25 mol αυτού του υδρογονάνθρακα.
γ) 0,2 mol αυτού του υδρογονάνθρακα καίγονται με την απαιτούμενη ποσότητα οξυγό-
νου (O2). Να υπολογίσετε τη μάζα του παραγόμενου H2O και τον όγκο του CO2 σε STP.
ΑΠ. α) C4H6, β) 11,2 L, γ) 10,8 g, 17,92 L.
153
52. Για τις ενώσεις HC≡CH και αλκένιο Α γνωρίζουμε τα εξής:

α) Από την πλήρη καύση 0,5 mol αλκενίου Α παράγονται 22,4 L CO2 (σε STP).
Να προσδιορίσετε το συντακτικό τύπο του αλκενίου Α.
β) 52 g HC≡CH αντιδρούν με την απαιτούμενη ποσότητα H2 και παράγεται κορεσμένη
ένωση Β. Να υπολογίσετε τη μάζα (σε g) της ένωσης Β που παράγεται.
ΑΠ. α) CH2=CH2, β) 60 g.
α) 20 L του αλκινίου Α απαιτούν για την τέλεια καύση τους 400 L ατμοσφαιρικού α-
έρα (περιεκτικότητας 20/% v/v σε οξυγόνο) μετρημένα στις ίδιες συνθήκες θερμοκρα-
σίας και πίεσης. Να βρείτε το Μ.Τ. του αλκινίου.
β) 16,8 g προπενίου αντιδρούν πλήρως με νερό. Να υπολογίσετε τη μάζα του κύριου
προϊόντος.
γ) 0,1 mol του αλκινίου αντιδρούν πλήρως με υδρογόνο παρουσία καταλύτη. Να υπο-
λογίσετε την ποσότητα σε g του σχηματιζόμενου τελικού οργανικού προϊόντος.
ΑΠ. α) C3H4, β) 24 g, γ) 4,4 g.
54. Μία ποσότητα C2H2 απαιτεί για την πλήρη καύση της 500 L ατμοσφαιρικού αέρα
(περιεκτικότητας σε O2 20% v/v).
α) Να υπολογίσετε τον όγκο σε L, μετρημένα στις ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας και
πίεσης, της παραπάνω ποσότητας του C2H2.
β) Να υπολογίσετε τον όγκο του CO2 (σε L) υπό τις ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας και
πίεσης που παράγονται κατά την τέλεια καύση της παραπάνω ποσότητας του C2H2.
γ) 0,1 mol από το C2H2 αντιδρά με υδρογόνο σε κατάλληλες συνθήκες. Να υπολογί-
σετε τη μέγιστη ποσότητα (σε g) του υδρογόνου που μπορεί να αντιδράσει καθώς και
τη μάζα (σε g) του σχηματιζόμενου προϊόντος.
ΑΠ. α) 40 L, β) 80 L, γ) 0,4 g, 3 g.
55. Ένας άκυκλος υδρογονάνθρακας Α (αλκάνιο ή αλκένιο ή αλκίνιο) έχει στο μόριό
του 6
άτομα υδρογόνου, η σχετική μοριακή του μάζα (Mr) είναι ίση με 42 και μπορεί να α-
ντιδράσει με διάλυμα Br2.
α) Να βρεθεί ο μοριακός τύπος του υδρογονάνθρακα.
β) Μάζα 10,5 g από τον υδρογονάνθρακα Α καίγεται πλήρως με την ακριβώς απαιτού-
μενη ποσότητα οξυγόνου. Να υπολογίσετε: i. Τη μάζα (σε g) του Η2Ο που παράγεται.
ii. Τα mol του οξυγόνου που καταναλώθηκε. iii. Τον όγκο του CO2 (σε L) που παράγε-
ται σε STP.
ΑΠ. α) C3H6, β) i) 13,5 g, ii) 1,125 mol, 16,8 L.
56. Διαθέτουμε ποσότητα 0,4 mol ενός αλκινίου Α.

α) Η μισή ποσότητα του αλκινίου Α καίγεται πλήρως οπότε παράγονται 17,6 g CO2.
Να προσδιορίσετε τον μοριακό τύπο του αλκινίου Α.
β) Να υπολογίσετε τον όγκο του αερίου Η2, σε STP, που απαιτείται για την πλήρη
υδρογόνωση της υπόλοιπης μισής ποσότητας του αλκινίου Α.
ΑΠ. α) C2H2, β) 8,96 L.
154
57. Σε εργαστήριο υπάρχουν τρεις αέριοι υδρογονάνθρακες: CH3CH3, CH2=CH2 και

CH≡CH.
Ένα μείγμα που περιέχει ίσα mol από το CH≡CH και το CH3CH3, έχει όγκο 4,48 L (σε
STP). Το μείγμα αυτό διαβιβάζεται σε περίσσεια διαλύματος βρωμίου, Br2, σε CCl4.
α) Να υπολογίσετε την ποσότητα (σε mol) του Br2 που αντέδρασε και τη μάζα του
προϊόντος (σε g).
β) Το αέριο που εξέρχεται από το διάλυμα χωρίς να αντιδράσει, συλλέγεται και
καίγεται πλήρως με την απαραίτητη ποσότητα οξυγόνου. Να υπολογίσετε τον όγκο
(σε L) του οξυγόνου που απαιτήθηκε για την καύση σε STP.
γ) Σε άλλο πείραμα 4,48 L CH2=CH2 (σε STP) αντιδρούν πλήρως σε κατάλληλες συν-
θήκες με νερό. Να υπολογίσετε την ποσότητα (σε mol) του προϊόντος.
ΑΠ. α) 34,6 g, β) 7,84 L, γ) 0,2 mol.
ΑΛΚΟΟΛΕΣ
ΘΕΩΡΙΑ
α) Η ένωση HOCH2CH2CH2OH είναι μία κορεσμένη δισθενής αλκοόλη.
β) Οι δευτεροταγείς αλκοόλες οξειδώνονται και δίνουν ως τελικό προϊόν καρβοξυλικό
οξύ.
γ) Με την επίδραση Na σε αλκοόλες εκλύεται αέριο.
δ) Η 2-μεθυλο-2-προπανόλη είναι ΙΙΙ-ταγής αλκοόλη και επομένως δεν μπορεί να οξει-
δωθεί.
ε) Η ένωση 2-προπανόλη είναι μια δευτεροταγής αλκοόλη.
στ) Η αιθανόλη μπορεί να παρασκευαστεί από το αιθένιο.

α) Η ένωση CH3CH2CH2OH είναι μια δευτεροταγής αλκοόλη.
β) Όταν οξειδώνεται η 2-προπανόλη προκύπτει η προπανάλη.
γ) Η ένωση CH3OH αντιδρά με νάτριο.
δ) Η 2-προπανόλη αντιδρά με νάτριο.
ε) Όταν οξειδώνεται η 2-προπανόλη προκύπτει η προπανάλη.

α) Η αιθανόλη είναι δευτεροταγής αλκοόλη.
β) Οι πρωτοταγείς αλκοόλες οξειδώνονται και δίνουν ως τελικό προϊόν κετόνη.
γ) Εστεροποίηση ονομάζεται η αντίδραση ενός οξέος με μία βάση.
δ) Η 2-προπανόλη οξειδώνεται σε προπανικό οξύ.
ε) Κατά τη θέρμανση της CH3CH2OH στους 170οC, παρουσία πυκνού H2SO4, παράγε-
ται η ένωση CH3CH=CHCH3.
155

α) Όλες οι ισομερείς αλκοόλες με μοριακό τύπο C4H9OH μπορούν να οξειδωθούν.
β) Κατά την αφυδάτωση της αιθανόλης παράγεται αποκλειστικά αιθένιο ανεξάρτητα
από τις συνθήκες της αντίδρασης.
γ) Από την αντίδραση οξέος με αλκοόλη σχηματίζεται εστέρας.
δ) Κατά τη θέρμανση της CH3CH2OH στους 130-140οC, παρουσία πυκνού H2SO4,
παράγεται η ένωση CH3OCH3.
ε) Η 1-προπανόλη δίνει αντιδράσεις προσθήκης.
στ) Με αλκοολική ζύμωση της γλυκόζης παίρνουμε αιθανικό οξύ.

α) Με αφυδάτωση της αιθανόλης, παρουσία H2SO4 στους 170οC, παράγεται αιθίνιο.
β) Το κύριο συστατικό των αλκοολούχων ποτών είναι η μεθανόλη.
γ) Κατά την αλκοολική ζύμωση μετατρέπεται η λακτόζη σε γαλακτικό οξύ.
δ) Κατά την παρασκευή του γιαουρτιού ή άλλων γαλακτοκομικών προϊόντων (ξινό-
γαλα κ.α.) συντελείται αλκοολική ζύμωση.
ε) Η αιθανόλη μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμο.
στ) Η 2-προπανόλη είναι μια πρωτοταγής αλκοόλη.
6. α) Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, οι οποίες αφορούν στη 2-βου-

τανόλη και στη 2-μεθυλο-2-προπανόλη, ως σωστές (Σ) ή λανθασμένες (Λ).
Ι. Και οι δύο μπορούν να οξειδωθούν. ΙΙ. Και οι δύο μπορούν να προκύψουν ως κύρια
προϊόντα της προσθήκης νερού σε κατάλληλο αλκένιο. ΙΙΙ. Μόνο η 2-βουτανόλη αντι-
δρά με νάτριο. β) Να αιτιολογήσετε τους χαρακτηρισμούς σας.
7. Να γραφούν οι συντακτικοί τύποι και τα ονόματα των αλκοολών με μοριακό τύπο
C3H7OH και να χαρακτηριστούν ως πρωτοταγείς ή δευτεροταγείς αλκοόλες.
8. α) Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους και τα ονόματα των κορεσμένων μονο-

σθενών αλκοολών που αντιστοιχούν στον μοριακό τύπο C4H9OH. β) Να χαρακτηρί-
σετε τις παραπάνω αλκοόλες ως πρωτοταγείς, δευτεροταγείς ή τριτοταγείς.
9. Να γράψετε το συντακτικό τύπο και το όνομα της αλκοόλης με τύπο C4H9ΟΗ που
είναι: α) δευτεροταγής, β) τριτοταγής.
10. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους και τα ονόματα δύο αλκοολών με τύπο
C4H9ΟΗ που έχουν την ίδια ανθρακική αλυσίδα και η μια είναι πρωτοταγής ενώ η
άλλη είναι τριτοταγής.
11. Να γράψετε το συντακτικό τύπο και το όνομα της δευτεροταγούς αλκοόλης με 4

άτομα C.
12. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους μίας πρωτοταγούς, μίας δευτεροταγούς και
μίας τριτοταγούς μονοσθενούς αλκοόλης.
156
13. α) Να γράψετε το συντακτικό τύπο και το όνομα μιας χημικής ένωσης η οποία να
εμφανίζει με τη 1-βουτανόλη ισομέρεια: i) αλυσίδας, ii) θέσης. Να χαρακτηρίσετε κάθε
μία από αυτές τις τρεις αλκοόλες ως πρωτοταγή ή δευτεροταγή ή τριτοταγή.
β) Να γράψετε ποια είναι τα προϊόντα οξείδωσης των πρωτοταγών και των δευτεροτα-
γών αλκοολών.
14. α) Μια αλκοόλη Α με τύπο C4H9OH είναι τριτοταγής. Να γράψετε το συντακτικό

τύπο της Α και να την ονομάσετε.
β) Μια αλκοόλη Β είναι ισομερής με την Α και δευτεροταγής. Να γράψετε το συντα-
κτικό τύπο της Β και να την ονομάσετε.
15. Δίνεται η αλκοόλη: C4H9OΗ.

α) Να γράψετε και να ονομάσετε τις πρωτοταγείς αλκοόλες που αντιστοιχούν στον πα-
ραπάνω τύπο.
β) Κατά την επίδραση έγχρωμου διαλύματος KMnO4 παρουσία Η2SO4 σε μια από τις
παραπάνω ισομερείς αλκοόλες δεν παρατηρήθηκε καμία μεταβολή. Ποιος είναι ο συ-
ντακτικός τύπος αυτής της αλκοόλης; Να αιτιολογήσετε την απάντηση σας.
16. Να συμπληρωθούν οι χημικές εξισώσεις των παρακάτω αντιδράσεων:

[O]
α) CH3CH2OH + [O] → →
β) αιθανικό οξύ + αιθανόλη →
γ) αιθανόλη + Ο2 →
δ) αιθανόλη + Na →
17. α) Να γράψετε τη χημική εξίσωση της αντίδρασης με την οποία από την ένωση
CH3CH2ΟΗ παράγεται η ένωση CH3CH2ΟNa.
β) Να γράψετε τη χημική εξίσωση της αντίδρασης με την οποία από την ένωση
CH3CH2CH2ΟΗ παράγεται η ένωση CH3CH=CH2.
18. α) Να γράψετε το γενικό τύπο της ομόλογης σειράς στην οποία ανήκει καθεμία από
τις ακόλουθες οργανικές ενώσεις: C4H8, C4H10 και C2H5ΟΗ. β) Ποια από τις παραπάνω
ενώσεις μπορεί να αντιδράσει με Νa; Να γράψετε τη σχετική χημική εξίσωση και να
ονομάσετε το προϊόν της αντίδρασης.
19. Να γράψετε και να ονομάσετε όλα τα άκυκλα συντακτικά ισομερή των κορεσμένων
μονοσθενών αλκοολών που αντιστοιχούν στο μοριακό τύπο C3H8O. Να γράψετε τους
συντακτικούς τύπους και τα ονόματα όλων των δυνατών προϊόντων της οξείδωσης των
παραπάνω ισομερών.
20. Μια αλκοόλη Α με μοριακό τύπο C3H7OH αφυδατώνεται σε κατάλληλες συνθήκες

προς το αλκένιο Β, το οποίο με προσθήκη νερού δίνει ως κύριο προϊόν την αλκοόλη Γ,
που είναι ισομερής της Α.
α) Να προσδιορίσετε τους συντακτικούς τύπους των ενώσεων Α, Β και Γ.
β) Να γράψετε τις χημικές εξισώσεις των αντιδράσεων.
157
21. H ένωση Α έχει μοριακό τύπο C4H9OΗ. α) Δεδομένου ότι η Α σε κατάλληλες συν-
θήκες οξειδώνεται προς την οργανική ένωση Β, η οποία δεν έχει όξινο χαρακτήρα, να
προσδιορίσετε τον συντακτικό τύπο της ένωσης Α και να την ονομάσετε.
β) Ποιος είναι ο συντακτικός τύπος ένωσης Γ η οποία παρουσιάζει ισομέρεια θέσης με
την Α. Να γράψετε την αντίδραση οξείδωσης της Γ και να εξηγήσετε αν το προϊόν της
οξείδωσης αυτής παρουσιάζει ή όχι όξινο χαρακτήρα.
22. Δίνονται οι αλκοόλες: i) 1-βουτανόλη, ii) 2-βουτανόλη, iii) 2-μεθυλο-2-προπανόλη.

α) Να δείξετε ότι είναι συντακτικά ισομερείς.
β) Να γράψετε τις χημικές εξισώσεις των αντιδράσεων οξείδωσης των αλκοολών i και ii.
23. Να γράψετε τις χημικές εξισώσεις των δύο δυνατών τρόπων αφυδάτωσης της αιθα-
νόλης.
24. Το οινόπνευμα (αιθανόλη) παρασκευάζεται από τη γλυκόζη των σταφυλιών με αλ-

κοολική ζύμωση, με την παρουσία ενός ενζύμου που ονομάζεται …………………….
Να γράψετε το όνομα του ενζύμου και την χημική εξίσωση αλκοολικής ζύμωσης.
25. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους των ενώσεων: μεθυλο-1-προπανόλη και 2-

βουτανόλη. Να αναφέρετε μία ομοιότητα και μία διαφορά που εμφανίζουν στις χημι-
κές τους ιδιότητες οι ενώσεις αυτές και να γράψετε τις αντίστοιχες σχετικές χημικές
εξισώσεις.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΛΚΟΟΛΩΝ
1. Ποσότητα αιθανόλης αντιδρά πλήρως με 46 g Na. Να υπολογιστεί η μάζα (σε g) της

αιθανόλης που αντέδρασε. ΑΠ. 92 g
2. Για ένα μείγμα, που περιέχει μία κορεσμένη μονοσθενή αλκοόλη Α και CH3OH,
γνωρίζουμε τα εξής:
α) Από την πλήρη καύση 1 mol της κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης Α παράγονται
44,8 L CO2 (σε STP). Να βρείτε το συντακτικό τύπο της Α.
β) Από την αντίδραση της ποσότητας της CH3OH που περιέχεται στο μείγμα με την
απαιτούμενη ποσότητα Na, εκλύονται 22,4 L αερίου (σε STP). Να υπολογίσετε τη
μάζα (σε g) της CH3OH του μείγματος. ΑΠ. α) αιθανόλη. β) 64 g.
3. 7,4 g μιας κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης (Α) καίγονται πλήρως οπότε παράγο-
νται 8,96 L αερίου CO2 σε STP.
α) Ποιος είναι ο Μ.Τ. της αλκοόλης (Α) και ποιος είναι ο συντακτικός τύπος της Α αν
αυτή δεν μπορεί να οξειδωθεί;
β) 0,1 mol από την αλκοόλη (Α) αντιδρά με Na. Να υπολογίσετε τον όγκο του εκλυό-
μενου αερίου (σε L STP)
γ) Να γράψετε τη χημική εξίσωση της αντίδρασης σχηματισμού της αλκοόλης (Α) από
το αντίστοιχο αλκένιο.
ΑΠ. α) C4H10O, 2-μεθυλο-2-προπανόλη, β) 1,12 L, γ) προσθήκη κατά Μarkovnikov
στο μεθυλοπροπένιο.
158
4. Σε ένα χημικό εργαστήριο διαθέτουμε δύο ισομερείς αλκοόλες Α και Β.

α) 30 g από την αλκοόλη Α οξειδώνονται πλήρως και μας δίνουν x g προπανόνης
(CH3COCH3). Να υπολογίσετε το x και να προσδιορίσετε τους συντακτικούς τύπους
των δύο αλκοολών Α και Β.
β) 60 g ισομοριακού μείγματος των δύο αλκοολών Α και Β αντιδρούν πλήρως με περίσ-
σεια νατρίου (Na). Να υπολογίσετε τον όγκο μετρημένο σε STP του υδρογόνου (Η2) ο
οποίος θα παραχθεί από τις δύο παραπάνω αντιδράσεις.
ΑΠ. α) Α: 2-προπανόλη, Β: 1-προπανόλη, x = 29 g, β) 11,2 L, γ) .
5. Διαθέτουμε αιθανόλη (CH3CH2OH) και μια άλλη αλκοόλη Α.

α) Να υπολογίσετε πόση μάζα σε g αιθανόλης πρέπει να αντιδράσει με περίσσεια να-
τρίου (Na) για να παραχθούν 44,8 L υδρογόνου (Η2), μετρημένα σε STP .
β) 46 g αιθανόλης αφυδατώνονται με θειικό οξύ στους 170oC. Να υπολογίσετε τον όγκο
μετρημένο σε STP, του αλκενίου ο οποίος θα παραχθεί από την παραπάνω αντίδραση.
γ) 37 g της αλκοόλης Α καίγονται πλήρως με περίσσεια οξυγόνου (O2) και από την
καύση αυτή παράγονται 2 mol CO2. Να προσδιορίσετε τον συντακτικό τύπο της αλκοό-
λης Α αν ξέρετε ότι δεν οξειδώνεται.
ΑΠ. α) 184 g, β) 22,4 L, γ) 2-μεθυλο-2-προπανόλη.
6. Στο εργαστήριο διαθέτουμε αιθανόλη και μια κορεσμένη δευτεροταγή αλκοόλη Α.

α) 9,2 g αιθανόλης αντιδρούν πλήρως με περίσσεια νατρίου (Na). Να υπολογίσετε τον
όγκο μετρημένο σε STP του υδρογόνου (Η2) ο οποίος θα παραχθεί από την παραπάνω
αντίδραση.
β) Άλλα 9,2 g αιθανόλης αφυδατώνονται με θειικό οξύ στους 170oC. Να υπολογίσετε
τον όγκο μετρημένο σε STP, του αλκενίου ο οποίος θα παραχθεί από την παραπάνω
αντίδραση.
γ) Από την πλήρη καύση 30 g της αλκοόλης Α παράγονται 33,6 L CO2, μετρημένα σε
STP. Να προσδιορίσετε τον συντακτικό τύπο της αλκοόλης Α.
ΑΠ. α) 2,24 L, β) 4,48 L, γ) 2-προπανόλη.
7. Ένα ομογενές μείγμα αποτελείται από 6,4 g μεθανόλης και 9,2 g αιθανόλης.
α) Στο μείγμα αυτό προσθέτουμε αρκετή ποσότητα μεταλλικού Na, μέχρι να σταματή-
σει η έκλυση αερίου. Να υπολογίσετε τον όγκο (σε L και σε STP) του αερίου που παρά-
γεται.
β) Ίση ποσότητα από το παραπάνω μείγμα καίγεται πλήρως με την απαιτούμενη ποσό-
τητα οξυγόνου. Να υπολογίσετε τη μάζα, σε g, του παραγόμενου CO2.
ΑΠ. α) 4,48 L, β) 26,4 g.
8. Μάζα 12 g κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης (Α) αντιδρά πλήρως με την ακριβής

απαιτούμενη ποσότητα Na και παράγονται 2,24 L αερίου σε STP.
α) Να βρείτε το μοριακό τύπο της αλκοόλης (A).
β) Να υπολογίσετε τη μάζα (σε g) της κετόνης που παράγεται κατά την οξείδωση 12 g
ενός από τα ισομερή της αλκοόλης Α.
γ) Να υπολογίσετε τον όγκο του Ο2 (σε L και σε STP) που απαιτείται κατά την πλήρη
καύση 12 g της αλκοόλης Α.
ΑΠ. α) C3H8O, β) 11,6 g, γ) 20,16 L.
159
9. Ένα ομογενές μίγμα περιέχει 120 g 1-προπανόλης και 180 g 2-προπανόλης.

α) Να υπολογίσετε τον όγκο (σε L και σε STP) του αερίου που παράγεται, αν στο
μίγμα αυτό προσθέσουμε την ακριβώς απαιτούμενη για την αντίδραση, ποσότητα Na.
β) Να υπολογίσετε τον όγκο (σε L και σε STP) του αέρα που απαιτείται για την πλήρη
καύση του παραπάνω μίγματος. Ο αέρας περιέχει 20% v/v Ο2.
ΑΠ. α) 56 L, β) 2520 L.
10. Ποσότητα 0,1 mol κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης Α καίγεται πλήρως και πα-
ράγονται 13,2 g CO2.
α) Να βρείτε το μοριακό τύπο της αλκοόλης.
β) Να υπολογίσετε τον όγκο του αέρα σε L, σε STP, που απαιτείται για την πλήρη
καύση. Δίνεται η σύσταση του ατμοσφαιρικού αέρα: 20%v/v O2, 80%v/v N2.
γ) Να γράψετε το συντακτικό τύπο της Α, αν γνωρίζετε ότι από την οξείδωσή της πα-
ράγεται κετόνη. ΑΠ. α) C3H8O, β) 50,4 L, γ) 2-προπανόλη.
11. 22,4 L C2H4, σε STP, αντιδρούν πλήρως με νερό παρουσία καταλύτη.

α) Να υπολογιστεί η μάζα (σε g) της αλκοόλης Α που παράγεται από την παραπάνω
αντίδραση.
β) Η μισή ποσότητα της αλκοόλης Α αντιδρά πλήρως με Na. Να υπολογιστεί ο όγκος
του αερίου που εκλύεται (σε L) σε STP.
γ) Η υπόλοιπη ποσότητα της αλκοόλης Α καίγεται πλήρως με την απαιτούμενη ποσό-
τητα οξυγόνου. Να υπολογιστεί η μάζα (σε g) του CO2 που παράγεται.
ΑΠ. α) 46 g, β) 5,6 L, γ) 44 g.
12. 92 g αιθανόλης αφυδατώνονται με θέρμανση στους 170οC παρουσία H2SO4.

α) Να υπολογιστεί η μάζα (σε g) του αλκενίου Α που παράγεται.
β) Στο αλκένιο Α διοχετεύουμε περίσσεια Η2. Να υπολογιστεί ο όγκος (σε L) του αλ-
κανίου Β που παράγεται σε STP.
γ) Το αλκάνιο Β καίγεται πλήρως με την απαιτούμενη ποσότητα Ο2. Να υπολογιστεί η
μάζα (σε g) του νερού που παράγεται. ΑΠ. α) 56 g, β) 44,8 L, γ) 108 g.
13. Μείγμα περιέχει 0,2 mol κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης Α και 4,6 g αιθανόλης.
α) Να υπολογίσετε τον όγκο σε L (σε STP) του αερίου που εκλύεται όταν το παρα-
πάνω μείγμα αντιδράσει πλήρως με την απαιτούμενη ποσότητα Na.
β) Για την πλήρη καύση των 0,2 mol της κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης Α απαι-
τούνται 20,16 L O2 (σε STP). Nα βρείτε το μοριακό τύπο της Α και να γράψετε τους
συντακτικούς τύπους των ισομερών της Α.
ΑΠ. α) 3,36 L, β) 1-προπανόλη, 2-προπανόλη.
14. 24 g κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης Α χωρίζεται σε δύο ίσα μέρη. Στο 1ο μέ-
ρος προστίθεται περίσσεια Νa οπότε εκλύονται 2,24 L αερίου (σε STP). Στο 2ο μέρος
προστίθεται περίσσεια του κορεσμένου μονοσθενούς καρβοξυλικού οξέος Β και το
μείγμα θερμαίνεται παρουσία πυκνού H2SO4, οπότε λαμβάνεται οργανικό προϊόν Γ με
Mr = 116.
α) Να βρείτε τους μοριακούς τύπους της αλκοόλης Α και του οξέος Β.
β) Να υπολογίσετε τη μάζα (σε g) του προϊόντος Γ.
ΑΠ. α) A: C3H8O, B: C3H6O2, β) 23,2 g.
160
15. Ορισμένη ποσότητα κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης (Α) καίγεται πλήρως με

560 L αέρα (σε STP) και παράγονται 90 g Η2Ο.
α) Να βρεθεί ο μοριακός τύπος της αλκοόλης (Α).
β) Να υπολογιστεί: i) o όγκος (σε L και σε STP) του CO2 κατά την καύση της αλκοόλης
και ii) η ποσότητα της αλκοόλης (σε mol) που κάηκε.
γ) Να υπολογιστεί η μάζα (σε g) της οργανικής ένωσης που θα παραχθεί κατά τη θέρ-
μανση 230 g της αλκοόλης Α σε θερμοκρασία 170oC παρουσία πυκνού H2SO4.
Ο αέρας περιέχει 20% v/v Ο2.
ΑΠ. α) C2H6O, β) 74,67 L, 5/3 mol, γ) 140 g.
16. Διαθέτουμε 24 g κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης Α την οποία χωρίζουμε σε δύο

ίσα μέρη. Tο 1ο μέρος της Α καίγεται πλήρως οπότε παράγονται 26,4 g CO2. Το 2ο μέ-
ρος της Α οξειδώνεται σε κατάλληλες συνθήκες και δίνει την κετόνη Β.
α) Να προσδιορίσετε το Μ.Τ. της αλκοόλης Α καθώς και τη μάζα των σχηματιζόμενων
υδρατμών.
β) Να βρείτε το συντακτικό τύπο της αλκοόλης Α και τη μάζα (σε g) της κετόνης Β που
παράχθηκε.
ΑΠ. α) C3H8O, 14,4 g, β) 2-προπανόλη, 11,6 g.
17. α) Σε 29,6 g κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης Α επιδρούμε με την απαιτούμενη

ποσότητα Na, οπότε εκλύονται 4,48 L αερίου υδρογόνου Η2 μετρημένα σε STP. Να
βρείτε το μοριακό τύπο της αλκοόλης Α.
β) Άλλα 29,6 g της Α θερμαίνονται παρουσία πυκνού θειικού οξέος και δίνουν το αλκέ-
νιο Β. Να υπολογίσετε τη μάζα του αλκενίου Β που παράχθηκε.
ΑΠ. α) C4H10O, β) 22,4 g .
18. α) Για την υδρογόνωση 11,2 g ενός αλκενίου Α απαιτούνται 0,4 g Η2 και παράγεται
το αλκάνιο Β. Να βρείτε τον μοριακό τύπο του αλκενίου Α.
β) Πόσα L οξυγόνου (O2) μετρημένα σε STP απαιτούνται για την πλήρη καύση της πο-
σότητα του αλκανίου Β που παράχθηκε;
γ) Το αλκένιο Α αντιδρά με υδρατμούς σε κατάλληλες συνθήκες και δίνει ως κύριο
προϊόν την αλκοόλη Γ, η οποία δεν οξειδώνεται σε συνήθεις οξειδωτικές συνθήκες. Να
προσδιορίσετε το συντακτικό τύπο των ενώσεων Α και Γ.
ΑΠ. α) C4H8, β) 29,12 L, γ) Γ: 2-μεθυλο-2-προπανόλη.
19. Ένα ομογενές μείγμα αποτελείται από 4,6 g αιθανόλης και 6 g 1-προπανόλης.
α) Στο μείγμα αυτό προσθέτουμε αρκετή ποσότητα μεταλλικού νατρίου, μέχρι να στα-
ματήσει η έκλυση αερίου. Να υπολογίσετε τον όγκο (σε L και σε STP) του αερίου που
παράγεται.
β) Ίση ποσότητα από το παραπάνω μείγμα καίγεται πλήρως με την απαιτούμενη ποσό-
τητα οξυγόνου. Να υπολογίσετε τη μάζα, σε g, του παραγόμενου νερού.
ΑΠ. α) 2,24 L, β) 12,6 g.
161
20. Για τον προσδιορισμό του συντακτικού τύπου μιας κορεσμένης μονοσθενούς αλ-
κοόλης Α δίνονται τα παρακάτω στοιχεία:
i) Ποσότητα της αλκοόλης A με πλήρη οξείδωση παράγει 0,5 mol ενός προϊόντος Β το
οποίο στη συνέχεια μπορεί να οξειδωθεί σε οξύ. er4\
ii) Με θέρμανση 2 mol της αλκοόλης Α στους 170οC, παρουσία H2SO4, παράγεται αλ-
κένιο Γ με Μr = 42. Να βρείτε:
α) Τους συντακτικούς τύπους των ενώσεων Α, Β και Γ.
β) Τη μάζα (σε g) των Β και Γ.
ΑΠ. α) A: 1-προπανόλη, Β: προπανάλη, Γ: προπένιο, β) 29 g, 84 g.
21. Μια κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη Α οξειδώνεται και το οργανικό προϊόν αυτής
της αντίδρασης είναι μια κετόνη Β με Μr = 72.
α) Να βρείτε τους συντακτικούς τύπους της αλκοόλης Α και της κετόνης Β και να τις
ονομάσετε.
β) Ποσότητα 2 mol της αλκοόλης Α καίγεται πλήρως με αέρα. Να υπολογίσετε τη σύ-
σταση των καυσαερίων σε L (σε STP). Η σύσταση του ατμοσφαιρικού αέρα είναι 20
% v/v Ο2 και 80 % v/v Ν2.
ΑΠ. α) A: 2-βουτανόλη, Β: βουτανόνη, β) 179,2 L CO2, 1075,2 L N2.
22. Σε ένα χημικό εργαστήριο γίνονται πειράματα με αλκοόλες.

α) Σε ένα πείραμα γίνεται αφυδάτωση 4,6 g CH3CH2OH στους 170οC παρουσία
H2SO4. Να υπολογίσετε τον όγκο (σε L) σε STP, του αερίου που παράγεται.
β) Σε ένα άλλο πείραμα, με προσθήκη περίσσειας Na σε 12 g μιας κορεσμένης μονο-
σθενούς αλκοόλης Α ελευθερώθηκαν 2,24 L ενός αερίου σε STP. Να βρείτε το μο-
ριακό τύπο της ένωσης Α και να γράψετε όλους τους δυνατούς συντακτικούς τύπους
και τις ονομασίες της ένωσης Α.
ΑΠ. α) 2,24 L, β) C3H8O, 1-προπανόλη, 2-προπανόλη.
23. Μια κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη Α με Μr = 74 οξειδώνεται και το οργανικό

προϊόν αυτής της αντίδρασης είναι μια κετόνη Β.
α) Να βρείτε τους συντακτικούς τύπους της αλκοόλης Α και της κετόνης Β και να τις
ονομάσετε.
β) Ποσότητα 0,2 mol της αλκοόλης Α καίγεται πλήρως με αέρα. Να υπολογίσετε τη
σύσταση των καυσαερίων σε L (σε STP).
Η σύσταση του ατμοσφαιρικού αέρα είναι 20 % v/v Ο2 και 80 % v/v Ν2.
ΑΠ. α) Α: 2-βουτανόλη, Β: βουτανόνη, β) 17,92 L CO2, 107,52 L N2.
24. Η κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη Α αντιδρά με CH3COOH και σχηματίζει ένωση

Β με Mr = 102.
α) Να βρεθεί ο μοριακός τύπος της αλκοόλης.
β) Αν γνωρίζουμε ότι η αλκοόλη Α οξειδώνεται σε κετόνη Γ:
i) Να βρείτε τους συντακτικούς της τύπους των Α, Β και Γ. ii) Να υπολογίσετε τον
όγκο (σε L) του αερίου, σε STP , που παράγεται όταν 0,1 mol της ένωσης Α αντιδρούν
με Na.
ΑΠ. α) C3H8O, β) A: 2-προπανόλη, Β: προπανόνη, 1,12 L.
162
25. Μια κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη Α με σχετική μοριακή μάζα Μr = 60 με οξεί-

δωση παράγει αρχικά 2 mol προϊόντος Β, το οποίο στη συνέχεια μπορεί να οξειδωθεί σε
οξύ. Με θέρμανση 0,2 mol της αλκοόλης Α στους 170οC, παρουσία H2SO4, παράγεται
αλκένιο Γ.
Να βρείτε:
α) Τους συντακτικούς τύπους των ενώσεων Α , Β και Γ.
β) Τη μάζα (σε g) των Β και Γ.
ΑΠ. α) Α: 1-προπανόλη, Β: προπανάλη, Γ: προπένιο, β) 116 γ, 8,4 g.
26. Σε ένα χημικό εργαστήριο γίνονται πειράματα με αλκοόλες.

α) Σε ένα πείραμα γίνεται αφυδάτωση 9,2 g CH3CH2OH στους 170οC παρουσία H2SO4.
Να υπολογίσετε τον όγκο (σε L) σε STP, του αερίου που παράγεται.
β) Σε άλλο πείραμα, με προσθήκη περίσσειας Na σε 14,8 g μιας κορεσμένης μονοσθε-
νούς αλκοόλης Α ελευθερώθηκαν 2,24 L ενός αερίου σε STP. Να βρείτε το μοριακό
τύπο της ένωσης Α και να γράψετε όλους τους δυνατούς συντακτικούς τύπους της ένω-
σης Α.
ΑΠ. α) 4,48 L, β) C4H9O, 4 ισομερή: 1-βουτανόλη, 2-βουτανόλη, 2-μεθυλο-1-προπα-
νόλη, 2-μεθυλο-2-προπανόλη.
27. Διαθέτουμε μείγμα που περιέχει 69 g αιθανόλης και 0,5 mol κορεσμένης μονοσθε-
νούς αλκοόλης Α.
α) Να προσδιορίσετε το μοριακό τύπο της ένωσης Α, αν γνωρίζετε ότι με αφυδάτωση
0,5 mol της Α, παρουσία H2SO4 στους 170οC, παράγονται 21 g αλκενίου.
β) Ποιος είναι ο όγκος του αερίου (σε L, STP) που παράγεται από την πλήρη αντίδραση
των συστατικών του μείγματος με Na;
ΑΠ. α) C3H8O, β) 22,4 L .
28. 7,4 g μιας κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης (Α) καίγονται πλήρως οπότε παράγο-
νται 8,96 L αερίου CO2 σε STP.
α) Ποιος είναι ο Μ.Τ. της αλκοόλης (Α);
β) Αν η αλκοόλη (Α) δεν μπορεί να οξειδωθεί χωρίς να διασπασθεί η ανθρακική αλυ-
σίδα, τότε να γράψετε το συντακτικό τύπο της αλκοόλης και να την ονομάσετε.
γ) Να γράψετε τη χημική εξίσωση της αντίδρασης σχηματισμού της αλκοόλης (Α) από
το αντίστοιχο αλκένιο.
ΑΠ. α) C4Η10Ο, β) 2-μεθυλο-2-προπανόλη, γ) Προσθήκη νερού στο μεθυλοπροπένιο,
κατά Markovnikov.
29. Στο εργαστήριο διαθέτουμε αιθανόλη και 1-προπανόλη.

α) Πόσα mol αιθενίου απαιτήθηκαν για την παρασκευή 9,2 g αιθανόλης;
β) Πόσος όγκος οξυγόνου (σε L) σε STP απαιτείται για την πλήρη καύση 23 g αιθανό-
λης.
γ) 0,1 mol 1-προπανόλης αντιδρούν με Na. Να γράψετε τη χημική εξίσωση της αντίδρα-
σης και να υπολογίσετε τη μάζα του οργανικού προϊόντος.
ΑΠ. α) 0,2 mol, β) 33,6 L, γ) CH3CH2CH2ONa, 8,2 g.
163
30. Μίγμα αποτελείται από 2,3 g αιθανόλης και 3 g 2-προπανόλης.

α) Στο μείγμα αυτό προσθέτουμε αρκετή ποσότητα μεταλλικού Νa, μέχρι να σταματή-
σει η έκλυση αερίου. Να υπολογίσετε τον όγκο (σε L και σε STP) του αερίου που πα-
ράγεται.
β) Ίση ποσότητα από το παραπάνω μείγμα οξειδώνεται πλήρως με τη KMnO4/H2SO4.
Να υπολογίσετε τις μάζες, σε g, των δύο προϊόντων της οξείδωσης.
ΑΠ. α) 1,12 L, β) 3 g αιθανικού οξέος και 2,9 g προπανόνης.
31. Στο μόριο μίας κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης, η μάζα του οξυγόνου (Ο) είναι
τετραπλάσια της μάζας του υδρογόνου (Η).
α) Να βρείτε το συντακτικό τύπο της αλκοόλης.
β) Γίνεται πλήρης καύση 0,2 mol αυτής της αλκοόλης με την απαιτούμενη ποσότητα
οξυγόνου (O2). Να υπολογίσετε τη μάζα σε g του παραγόμενου H2O και τον όγκο του
CO2 σε STP.
γ) Να υπολογίσετε τον όγκο σε L αερίου υδρογόνου (H2), μετρημένα σε STP, ο οποίος
παράγεται από την πλήρη αντίδραση 0,2 mol αυτής της αλκοόλης με νάτριο (Na).
ΑΠ. α) CH3OH, β) 7,2 g, 4,48 L, γ) 2,24 L.
32. Σε ένα εργαστήριο πραγματοποιούνται τα εξής πειράματα:

α) Όγκος αλκενίου ίσος με 4,48 L (σε STP), αντιδρά με Η2Ο (g), σε κατάλληλες συν-
θήκες και μετατρέπεται πλήρως σε 12 g χημικής ένωσης Χ. Να προσδιορίσετε το μο-
ριακό τύπο του αλκενίου και της ένωσης Χ.
β) Ποσότητα CH3CH2OH ίση με 0,92 g αντιδρά πλήρως με Na. Να βρεθεί η ποσότητα
(σε mol) κάθε προϊόντος που παράγεται.
ΑΠ. α) C3H6, C3H8O, β) ,0,02 mol CH3CH2ONa, 0,01 mol H2.
33. Μια ποσότητα 0,2 mol κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης Α αφυδατώνεται

πλήρως παρουσία πυκνού H2SO4 στους 170oC οπότε παράγονται 8,4 g μιας οργανική
ένωσης Β που είναι το μοναδικό οργανικό προϊόν. Η οργανική ένωση Β μπορεί να
αποχρωματίσει διάλυμα Br2 σε τετραχλωράνθρακα.
α) Να προσδιορίσετε τους μοριακούς τύπους της αλκοόλης A και της ένωσης Β.
β) Ποσότητα 24 g μιας άλλης αλκοόλης με μοριακό τύπο C3H7OH, καίγεται πλήρως με
την ακριβώς απαιτούμενη ποσότητα Ο2. Να υπολογίσετε τη μάζα του νερού που παρά-
γεται.
ΑΠ. α) A: C3H8O, B: C3H6, β) 28,8 g .
34. α) Κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη Α με μάζα 12 g, αντιδρά με νάτριο οπότε

παράγεται αέριο με όγκο 2,24 L (σε STP). Να προσδιορίσετε το μοριακό τύπο της
αλκοόλης.
β) Ποσότητα 0,2 mol της ίδιας αλκοόλης Α αφυδατώνεται πλήρως, παρουσία πυκνού
H2SO4 στους 170oC, οπότε παράγεται αποκλειστικά ένα προϊόν Β, το οποίο αποχρω-
ματίζει διάλυμα Br2 σε τετραχλωράνθρακα. Να υπολογίσετε τη μάζα του προϊόντος Β.
ΑΠ. α) A: C3H8O, β) 8,4 g.
164
ΑΛΔΕΥΔΕΣ – ΚΕΤΟΝΕΣ
1. Διαθέτουμε ένα μείγμα των τριών ισομερών καρβονυλικών ενώσεων που έχουν μο-
ριακό τύπο C4H8O.
α) Να βρείτε τους συντακτικούς τύπους των καρβονυλικών ενώσεων του μείγματος και
να τις ονομάσετε.
β) Ποιο ή ποια από τα παραπάνω ισομερή οξειδώνονται με ήπια οξειδωτικά μέσα όπως
τα διαλύματα Fehling και Tollens;
2. Να γράψετε το συντακτικό τύπο και το όνομα μίας κορεσμένης μονοσθενούς καρβο-

νυλικής ένωσης με τρία άτομα άνθρακα στο μόριό της, που μπορεί να οξειδωθεί.

στο μοριακό τύπο C4H8O. Ποια από τα παραπάνω συντακτικά ισομερή οξειδώνονται με
ήπια οξειδωτικά μέσα και ποια είναι τα προϊόντα της οξείδωσής τους.
ΚΑΡΒΟΞΥΛΙΚΑ ΟΞΕΑ
ΘΕΩΡΙΑ

α) Η ένωση CH3COOH αντιδρά με Na2CO3.
β) Το αιθανικό οξύ μπορεί να αντιδράσει με NaOH.
γ) Η ένωση ΗCOOH αντιδρά με Νa.
δ) Το αιθανικό οξύ αντιδρά με Mg.
ε) Το προπανικό οξύ (CH3CH2COOH) αντιδρά και με NaOH και με CaO.
στ) Κατά την επίδραση Νa2CO3 σε αιθανικό οξύ, παράγεται αέριο CO2.
ζ) Το προπανικό οξύ μπορεί να αντιδράσει με NaOH.
η) Η ένωση CΗ3CH2COOH αντιδρά με Νa.
θ) η οργανική ένωση CH3COOH αλλάζει το χρώμα ορισμένων δεικτών.
ι) Με την επίδραση αιθανικού οξέος σε ανθρακικό νάτριο (Na2CO3) εκλύεται CO2.
2. Να συμπληρώσετε τις χημικές εξισώσεις που ακολουθούν:

HCΟΟΗ + Mg →
CH3CH2COOH + CaO →
Η+
CH3CH2CH2OH + CH3COOH
Αιθανικό οξύ + Νa →
3. Ποια από τις ενώσεις, α) CH3CH2OH, β) HCOOH, γ) CH3C≡CH, δ) CΗ3CΗ=Ο,
αντιδρά με Na2CO3; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
4. Ποια από τις ενώσεις α) CH3OH β) CH3COOH γ) CH3CH=CH2

δ) CΗ3CΗ=Ο, αντιδρά με μαγνήσιο;. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
165
5. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω αντιδράσεις:

Η+
α) CH3CH2COOH + CH3OH
β) CH3COOH + ΝaOH →
γ) CH3COOH + CaO →
δ) CH3COOH + ΝaHCO3 →
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΡΒΟΞΥΛΙΚΩΝ ΟΞΕΩΝ

1. Ποσότητα CH3CH2CH2OH ίση με 6,0 g οξειδώνεται πλήρως και παράγεται οργα-

νική ένωση Ψ. Να υπολογίσετε την ποσότητα (σε mol) του NaOH που απαιτείται για
την πλήρη εξουδετέρωση όλης της ποσότητας της ένωσης Ψ. ΑΠ. α) 0,1 mol.
2. 4,4 g κορεσμένου μονοκαρβοξυλικού οξέος εξουδετερώνονται πλήρως με 2 g

NaOH.
α) Να βρεθεί ο μοριακός τύπος και ο συντακτικός τύπος του οξέος, αν γνωρίζετε ότι
έχει διακλαδισμένη αλυσίδα.
β) Το παραπάνω οξύ αντιδρά πλήρως με 53 g Na2CO3. Να υπολογιστεί ο όγκος (σε L)
του αερίου που παράγεται σε STP. ΑΠ. α) μεθυλοπροπανικό οξύ, β) 11,2 L.
3. Δίνεται ποσότητα αιθανικού οξέος. α) Σε 24 g από το παραπάνω οξύ επιδρούμε με

περίσσεια ανθρακικού νατρίου (Na2CO3). Να υπολογίσετε τον όγκο (σε L και σε STP)
του αερίου που παράγεται.
β) Ορισμένη ποσότητα από το παραπάνω οξύ αντιδρά με κορεσμένη μονοσθενή αλκο-
όλη (Α), οπότε προκύπτει οργανική ένωση (Β) που έχει σχετική μοριακή μάζα, Mr =
102. Αν η αλκοόλη (Α) μπορεί να οξειδωθεί σε κετόνη να προσδιορίσετε τους συντα-
κτικούς τύπους των ενώσεων (Α) και (Β).
ΑΠ. α) 4,48 L, β) A: 2-προπανόλη, Β: αιθανικός ισοπροπυλεστέρας.
4. Ένα ομογενές μίγμα (Α) περιέχει 0,2 mol CH3COOH και 0,3 mol CH3CH2COOH.
α) Ποια μάζα (σε g) NaOH απαιτείται για την εξουδετέρωση του μίγματος (Α);
β) Ποιος όγκος αερίου (σε L και σε STP) παράγεται κατά την αντίδραση του μίγματος
(Α) με την ακριβώς απαιτούμενη ποσότητα Mg;
γ) Πόσα mol αερίου παράγονται κατά την αντίδραση του μίγματος (Α) με την ακριβώς
απαιτούμενη ποσότητα Na2CO3; ΑΠ. α) 20 g, β) 5,6 L, γ) 0,25 mol.
5. Διαθέτουμε 60 g CH3COOH.
α) Η μισή ποσότητα του CH3COOH αντιδρά με την απαιτούμενη ποσότητα NaOH. Να
υπολογιστούν η μάζα (σε g) του NaOH που αντέδρασε και η μάζα (σε g) του άλατος
που παράγεται.
β) Η υπόλοιπη ποσότητα του CH3COOH αντιδρά με την απαιτούμενη ποσότητα
Na2CO3. Να υπολογιστεί ο όγκος (σε L) του αερίου που παράγεται σε STP.
ΑΠ. α) 20 g, 41 g, β) 5,6 L.
166
6. Μάζα 36 g αιθανικού οξέος χωρίζεται σε δύο ίσα μέρη. Το 1ο μέρος διαλύεται σε

νερό και μετά εξουδετερώνεται πλήρως με διάλυμα NaOH 10% w/v. Το 2ο μέρος αντι-
δρά με περίσσεια Na2CO3 οπότε εκλύεται αέριο Χ.
α) Να υπολογίσετε τον όγκο του διαλύματος NaOH που απαιτήθηκε για την εξουδετέ-
ρωση του 1ου μέρους του αιθανικού οξέος.
β) Να υπολογίσετε τον όγκο του αερίου Χ που εκλύθηκε (σε STP) και τη μάζα του άλα-
τος που παράχθηκε. ΑΠ. α) 120 mL, β) 3,36 L, 24,6 g.
7. Δίνεται ποσότητα αιθανικού οξέος.

α) Σε 12 g από το παραπάνω οξύ επιδρούμε με περίσσεια ανθρακικού νατρίου
(Na2CO3). Να υπολογίσετε τον όγκο (σε L και σε STP) του αερίου που παράγεται.
β) Ορισμένη ποσότητα από το παραπάνω οξύ αντιδρά με κορεσμένη μονοσθενή αλκο-
όλη (Α), οπότε προκύπτει οργανική ένωση (Β) που έχει σχετική μοριακή μάζα, Mr =
102. Αν η αλκοόλη (Α) μπορεί να οξειδωθεί σε κετόνη να γράψετε τους συντακτικούς
τύπους των ενώσεων (Α) και (Β).
ΑΠ. α), 2,24 L β) A: 2-προπανόλη, Β: αιθανικός ισοπροπυλεστέρας.
8. Η μάζα του οξυγόνου (Ο) είναι οκταπλάσια της μάζας του υδρογόνου (Η) στο μόριο
ενός κορεσμένου μονοκαρβοξυλικού οξέος.
α) Να βρείτε το συντακτικό τύπο του οξέος.
β) Γίνεται πλήρης αντίδραση 0,5 mol NaΟΗ με την απαιτούμενη ποσότητα αυτού του
οξέος. Να υπολογίσετε τη μάζα σε g του παραγόμενου άλατος του οξέος.
γ) Γίνεται πλήρης αντίδραση 0,4 mol Na2CO3 με την απαιτούμενη ποσότητα αυτού του
οξέος. Να υπολογίσετε τη μάζα σε g του παραγόμενου άλατος του οξέος και τον όγκο
του CO2 σε STP.
ΑΠ. α) CH3COOH, β) 41 g, γ) 65,6 g, 8,96 L.
9. Ποσότητα 0,2 mol κορεσμένου μονοκαρβοξυλικού οξέος ζυγίζει 12 g.

α) Να βρείτε το συντακτικό τύπο του οξέος.
β) Να υπολογίσετε τον όγκο σε L αερίου υδρογόνου (H2), μετρημένα σε STP, ο οποίος
παράγεται από την πλήρη αντίδραση 0,4 mol αυτού του οξέος με μαγνήσιο (Μg).
γ) Γίνεται πλήρης αντίδραση 0,1 mol Na2CO3 με την απαιτούμενη ποσότητα αυτού του
οξέος. Να υπολογίσετε τη μάζα σε g του παραγόμενου άλατος του οξέος και τον όγκο
του CO2 σε STP.
ΑΠ. α) CH3COOH, β) 4,48 L, γ) 16,4 g, 2,24 L.
167
ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ
ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ
1. Να συμπληρώσετε τις χημικές εξισώσεις των παρακάτω αντιδράσεων:

Pt
1. CH2=CH2 + H2 →
2. CH2=CH2 + ΗCl →
3. CH2=CH2 + Η2Ο →
4. CH3CH=CH2 + H2O → (κύριο προϊόν)
5. CH3CH2CH=CH2 + HCl →
6. CH≡CH + 2Η2 →
7. CH≡CH + 2HCl
8. CH≡CH + 2Br2 →
9. CH≡CH + HCN →
10. CH3OΗ + Na →
11. CH3CH2OH + [Ο] → αλδεΰδη
[O]
12. CH3CH2OH + [O] →
13. (CH3)2CHOH + [O] →
14. CΟ + H2 (καταλύτης) →
H2SO4
15. CH3CH2OH 170οC
16. CH3CHO + [O] →
Η+
17. CH3COOH + CH3CH2OH →
18. CH3COOH + ΝaΟΗ →
19. CH3CΟOH + Na →
20. CH3COOH + Na2CO3 →
21. HCOOH + Na →
22. CH3COOH + Mg →
23. C2H4Ο + O2 → (πλήρης καύση)
2. Να γράψετε τις χημικές εξισώσεις των παρακάτω αντιδράσεων:

α) Μετατροπή του αιθινίου σε αιθάνιο
β) Μετατροπή του αιθενίου σε χλωροαιθάνιο
γ) Μετατροπή αιθινίου σε αιθανάλη
δ) Μεθυλοπροπένιο + Η2Ο →
ε) Προπανικό οξύ + ΝaOH →
στ) Αιθανόλη + Ο2 (πλήρης καύση) →
Η+
ζ) Αιθανόλη + αιθανικό οξύ →
η) Αλκοολική ζύμωση της γλυκόζης (C6H12O6) παρουσία του ενζύμου ζυμάση.
θ) Πλήρης καύση του μεθανικού οξέος με οξυγόνο.
168
3. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω χημικές εξισώσεις:
α) CH3CH=CH2 + H2O → Α (κύριο προϊόν)

β) HC≡CH + H2O → Β (τελικό προϊόν)
γ) CH3CΟΟΗ + ΝaOH →
δ) CH≡CH + 2Na →
ε) CH3CHCH3 + Na →
OH
H2SO4
στ) CH3CH2CH2OH 170oC
ζ) CH3CH2COOH + CaO →
η) CH3C≡CH + Br2 → (τελικό προϊόν)
4. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω αντιδράσεις:

Η+
CH3CH2COOH + CH3OH
[O]
CH3CHCH2CH3
OH
H2SO4
CH3CH2OH 170oC
CH3COOH + NaOH →
5. Να γράψετε τις χημικές εξισώσεις των παρακάτω αντιδράσεων:

α) Μετατροπή του αιθενίου σε αιθάνιο.
β) Μετατροπή του αιθενίου σε αιθανόλη.
γ) Μετατροπή της γλυκόζης (C6H12O6) σε αιθανόλη.
δ) …………………….. + H2O → CH3CH2OH
ε) Μετατροπή του αιθινίου σε αιθάνιο
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους και τα ονόματα:

α) Ενός αλκανίου με πέντε άτομα άνθρακα και διακλαδισμένη αλυσίδα,
β) Μιας δευτεροταγούς αλκοόλης με τρία άτομα άνθρακα,
γ) Μιας αλδεΰδης με τέσσερα άτομα άνθρακα και διακλαδισμένη αλυσίδα.
2. Δίνεται η οργανική ένωση CH3CH2CH2CH=O (Α). Nα γράψετε:

α) Το όνομα της Α και το γενικό μοριακό τύπο της ομόλογης σειράς στην οποία ανήκει.
β) Το όνομα και το συντακτικό τύπο ενός ισομερούς αλυσίδας της ένωσης Α.
γ) Το συντακτικό τύπο και το όνομα του πρώτου μέλους μιας άλλης ομόλογης σειράς
που έχει τον ίδιο γενικό μοριακό τύπο με αυτόν της Α.
169
3. Δίνονται οι ενώσεις: αιθίνιο, αιθάνιο, αιθανικό οξύ.

α) Ποιες από τις ενώσεις αυτές αντιδρούν: i) με Νa, ii) με Br2.
β) Να γραφούν οι χημικές εξισώσεις των αντιδράσεων.
4. Διαθέτουμε τρεις οργανικές ενώσεις: αιθάνιο, αιθίνιο και αιθανικό οξύ. Να αναφέ-
ρετε ποια ή ποιες από αυτές αντιδρούν: α) Με Na. β) Με Na2CO3.
Να γράψετε τις χημικές εξισώσεις των αντιδράσεων οι οποίες γίνονται.
5. Παρακάτω δίνονται οι συντακτικοί τύποι τεσσάρων οργανικών ενώσεων:

i) CH3COCH3 ii) CH3CH2CΗ=CH2 iii) CH3CΗ2CHΟ iv) CH3CH=CΗCH3
α) Να γράψετε σε ποια ομόλογη σειρά ανήκει κάθε μια από τις ενώσεις αυτές.
β) Να γράψετε τα ονόματα των ενώσεων αυτών.
γ) Να γράψετε ποιες ενώσεις από αυτές παρουσιάζουν ισομέρεια ομόλογης σειράς.
δ) Να γράψετε τη χημική εξίσωση σχηματισμού του κύριου προϊόντος προσθήκης υ-
δροχλωρίου (HCl) στην ένωση 2.
6. Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους των παρακάτω οργανικών ενώσεων:

α) Η ένωση με μοριακό τύπο C4H8 (Α) με προσθήκη Η2Ο δίνει ένα μοναδικό προϊόν.
β) Η ένωση με μοριακό τύπο C2H6O (Β) αντιδρά με νάτριο και ελευθερώνει Η2.
γ) Η ένωση με μοριακό τύπο C2H4O2 (Γ) αντιδρά με Νa2CO3 και ελευθερώνει CO2.
Να αιτιολογήσετε τις απαντήσεις σας.

α) Ο άκυκλος υδρογονάνθρακας (A) έχει 3 άτομα άνθρακα στο μόριό του και δεν αντι-
δρά με διάλυμα Br2 σε CCl4.
β) Η ένωση C3H6O (Β), κατά την οξείδωσή της, δίνει ως τελικό προϊόν καρβοξυλικό οξύ.
γ) Η αλκοόλη C3H8O (Γ) μπορεί να οξειδωθεί δίνοντας ως τελικό προϊόν κετόνη.

α) Ενός αλκενίου (A) το οποίο έχει 4 άτομα άνθρακα στο μόριό του και διακλαδισμένη
ανθρακική αλυσίδα.
β) Μίας κορεσμένης μονοσθενούς καρβονυλικής ένωσης (Β) με τρία άτομα άνθρακα
στο μόριό της, που δεν μπορεί να οξειδωθεί.
γ) Του 1ου μέλους της ομόλογης σειράς των κορεσμένων μονοσθενών αλδεϋδών (Γ).
α) Να γράψετε τα ονόματα των παραπάνω ενώσεων.

β) Να χαρακτηρίσετε τις επόμενες προτάσεις, που αναφέρονται στις παραπάνω ενώ-
σεις ως Σωστές ή Λανθασμένες.
i) Η ένωση 5) οξειδώνεται χωρίς διάσπαση της ανθρακικής της αλυσίδας.
ii) Η ένωση 3) αντιδρά με αιθανόλη. Να αιτιολογήσετε τις απαντήσεις σας.
170
α) Να γράψετε τα ονόματα των παραπάνω ενώσεων.

β) Να χαρακτηρίσετε τις επόμενες προτάσεις, που αναφέρονται στις παραπάνω ενώσεις
ως Σωστές ή Λανθασμένες.
i) Η ένωση 3) οξειδώνεται χωρίς διάσπαση της ανθρακικής της αλυσίδας.
ii) Η ένωση 5) αντιδρά με αιθανόλη. Να αιτιολογήσετε τις απαντήσεις σας.
11. Δίνονται τα ονόματα των παρακάτω οργανικών ενώσεων:
1) προπίνιο 2) 2-μεθυλο-2-προπανόλη 3) μεθυλοπροπανικό οξύ
α) Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους των παραπάνω ενώσεων.
β) Να χαρακτηρίσετε τις επόμενες προτάσεις, που αναφέρονται στις παραπάνω ενώσεις
ως Σωστές (Σ) ή Λανθασμένες (Λ).
i) Η ομόλογη σειρά στην οποία ανήκει η ένωση 2) έχει γενικό μοριακό τύπο CνH2ν+2Ο.
ii) Η ένωση 3) εμφανίζει όξινο χαρακτήρα. Να αιτιολογήσετε τις απαντήσεις σας.
α) Ενός αλκενίου (Α) που έχει 4 άτομα άνθρακα στο μόριο του και διακλαδισμένη αν-
θρακική αλυσίδα.
β) Μιας κορεσμένης μονοσθενούς και πρωτοταγούς αλκοόλης (Β) με τρία άτομα άν-
θρακα στο μόριό της.
γ) Ενός κορεσμένου μονοκαρβοξυλικού οξέος (Γ) με δύο άτομα άνθρακα στο μόριό
του.
13. Δίνεται η οργανική ένωση CH3CH2CΗ2OΗ (Α). Nα γράψετε:

α) Το όνομα της Α και το Γενικό Μοριακό Τύπο της ομόλογης σειράς στην οποία ανή-
κει.
β) Το όνομα και το συντακτικό τύπο ενός συντακτικού ισομερούς θέσης της ένωσης Α.
γ) Τους συντακτικούς τύπους και τα ονόματα των προϊόντων οξείδωσης της Α.
14. Να συμπληρώσετε τις επόμενες χημικές εξισώσεις (προϊόντα και συντελεστές).

α) CH3CH2COOH + NaOH →
β) ΗCOOH + Νa2CO3 →
γ) CH3OH + Na →
Να αναφέρετε την ομόλογη σειρά στην οποία ανήκουν οι οργανικές ενώσεις των αντι-
δρώντων των αντιδράσεων α και γ.
15. Να γράψετε τις χημικές εξισώσεις (αντιδρώντα, προϊόντα και συντελεστές) των πα-
ρακάτω αντιδράσεων:
α) Πλήρης καύση του μεθανικού οξέος.
β) Προσθήκη νερού σε αιθένιο.
γ) Προσθήκη Na2CO3 σε αιθανικό οξύ.
171

α) Ο άκυκλος υδρογονάνθρακας (A) έχει 3 άτομα άνθρακα στο μόριό του και δεν αντι-
δρά με διάλυμα Br2 σε CCl4.
β) Η ένωση C3H6O (Β) δεν μπορεί να οξειδωθεί, χωρίς διάσπαση της ανθρακικής της
αλυσίδας .
γ) Η αλκοόλη C3H8O (Γ) μπορεί να οξειδωθεί δίνοντας ως προϊόν καρβοξυλικό οξύ.

α) Η ένωση με μοριακό τύπο C4H8 (Α) με προσθήκη HCl δίνει ένα μοναδικό προϊόν.
18. Δίνονται τα ονόματα των παρακάτω οργανικών ενώσεων:

1) 2-μεθυλοβουτάνιο, 2) 2-μεθυλο-1-προπανόλη, 3) μεθυλοπροπανάλη
α) Να γράψετε τους συντακτικούς τύπους των παραπάνω ενώσεων.
β) Να χαρακτηρίσετε τις επόμενες προτάσεις, που αναφέρονται στις παραπάνω ενώ-
σεις ως Σωστές (Σ) ή Λανθασμένες (Λ).
i) Η ομόλογη σειρά στην οποία ανήκει η ένωση 2) έχει γενικό μοριακό τύπο CνH2ν+2Ο.
ii) Η ένωση 2) εμφανίζει όξινο χαρακτήρα. Να αιτιολογήσετε τις απαντήσεις σας.
19. Δίνονται οι οργανικές ενώσεις: CH2=CH2 (A) και CH3CH2OH (B).

α) Η ένωση Β μπορεί με κατάλληλο αντιδραστήριο να δώσει ως προϊόν την Α.
β) Η ένωση Α πολυμερίζεται.
Να αιτιολογήσετε το χαρακτηρισμό σας, γράφοντας τις σχετικές χημικές εξισώσεις
όπου είναι απαραίτητο.
20. Να γράψετε το γενικό μοριακό τύπο της ομόλογης σειράς στην οποία ανήκει καθε-
μία από τις ακόλουθες οργανικές ενώσεις: α) C3H8 και β) C3Η6. Ποια από τις δύο πα-
ραπάνω ενώσεις μπορεί να αντιδράσει με ΗΒr; Να αιτιολογήστε την απάντησή σας,
γράφοντας τη σχετική χημική εξίσωση. Να γράψετε το συντακτικό τύπο και το όνομα
του κύριου προϊόντος της αντίδρασης.
21. Να γράψετε το γενικό τύπο της ομόλογης σειράς στην οποία ανήκει καθεμία από
τις ακόλουθες οργανικές ενώσεις: α) C3H8, β) C3H6 και γ) C3H7ΟΗ. Ποιος από τους
παραπάνω υδρογονάνθρακες μπορεί να αντιδράσει με διάλυμα Br2 σε CCl4. Να γρά-
ψετε τη σχετική χημική εξίσωση και να ονομάσετε το προϊόν της αντίδρασης.

α) Η ένωση με μοριακό τύπο C4H8 (Α) με προσθήκη HCl δίνει ένα μοναδικό προϊόν.
172
23. Δίνονται οι παρακάτω συντακτικοί τύποι οργανικών ενώσεων:

CH3CH2OH, CH2=CH2, ΗCΗ=Ο, ΗCΟΟΗ
β) Να γράψετε τους γενικούς μοριακούς τύπους των ομόλογων σειρών στις οποίες ανή-
κουν καθώς και το 2ο μέλος καθεμιάς από αυτές τις ομόλογες σειρές.
ΓΕΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
1. Για τις οργανικές ενώσεις Α και Β δίνονται οι εξής πληροφορίες: Η ένωση Α είναι το
2ο μέλος της ομόλογης σειράς των κορεσμένων μονοκαρβοξυλικών οξέων, ενώ η ένωση
Β είναι το 2ο μέλος της σειράς των κορεσμένων μονοσθενών αλκοολών.
α) Μάζα 120 g της ένωσης Α αντιδρούν πλήρως με Ca. Να υπολογίσετε τα mol του πα-
ραγόμενου άλατος, καθώς και τον όγκο (σε L σε STP) του παραγόμενου αερίου.
β) Ποσότητα της ένωσης Β μάζας 9,2 g αντιδρά με την απαιτούμενη για αντίδραση πο-
σότητα μεταλλικού νατρίου. Να υπολογίσετε τον όγκο του εκλυόμενου αερίου (σε L, σε
STP). ΑΠ. α) 1 mol, 22,4 L, β) 2,24 L.
2. Στο εργαστήριο διαθέτουμε C2H5OH και C3H6.

α) Ποσότητα 9,2 g C2H5OH καίγεται. Να υπολογίσετε τον όγκο του απαιτούμενου οξυ-
γόνου (σε L σε STP) καθώς και τη μάζα του σχηματιζόμενου CO2.
β) 0,1 mol C2H5OH αντιδρούν με Na. Να γράψετε τη χημική εξίσωση της αντίδρασης
και να υπολογίσετε τον όγκο (σε L σε STP), του σχηματιζόμενου αερίου.
γ) Ποσότητα C3H6 μάζας 4,2 g διαβιβάζεται σε νερό σε όξινο περιβάλλον και σχηματί-
ζεται μία ένωση Α, που αποτελεί το κύριο προϊόν της αντίδρασης. Να γράψετε το συ-
ντακτικό τύπο της ένωσης Α και να υπολογίσετε τη μάζα της.
ΑΠ. α) 13,44 L, 17,6 g, β) 1,12 L, γ) Α: 2-προπανόλη, 6 g.
3. Στο εργαστήριο διαθέτουμε αλκένιο Α και C2H5OH.

α) 10 L του αλκενίου Α απαιτούν για την πλήρη καύση τους 45 L οξυγόνου μετρημένα
στις ίδιες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης. Να βρείτε το Μ.Τ. του αλκενίου.
β) 0,2 mol του αλκενίου Α αντιδρούν πλήρως με ΗBr. Να υπολογίσετε την ποσότητα σε
g του σχηματιζόμενου οργανικού (κύριου) προϊόντος.
γ) 4,6 g C2H5OH αντιδρούν πλήρως με Na σε κατάλληλες συνθήκες. Να υπολογίσετε
τον όγκο σε L και σε STP του εκλυόμενου αερίου.
ΑΠ. α) CH3CH=CH2, β) 24,6 g, γ) 1,12 L.
4. Διαθέτουμε αιθένιο (CH2=CH2) και 30 g οξικού οξέος (CH3CΟΟH).

α) Πόσα mol νερού πρέπει να προστεθούν, παρουσία οξέος, σε περίσσεια του αιθενίου
για να παραχθούν 23 g αιθανόλης;
β) Tα 23 g της αιθανόλης καίγονται πλήρως με οξυγόνο (O2). Να υπολογίσετε τον όγκο
σε L μετρημένο σε STP, του διοξειδίου του άνθρακα ο οποίος θα παραχθεί από την πα-
ραπάνω καύση.
γ) Τα 30 g του οξικού οξέος αντιδρούν πλήρως με την απαιτούμενη ποσότητα μαγνη-
σίου (Mg). Πόσος είναι ο όγκος σε L, μετρημένος σε STP, του υδρογόνου (H2) ο οποίος
θα παραχθεί από την παραπάνω αντίδραση;
ΑΠ. α) 0,5 mol, β) 22,4 L, γ) 5,6 L.
173
5. α) Πόση μάζα σε g αλκοόλης Α θα παραχθούν με προσθήκη νερού παρουσία οξέος σε

14 g αιθενίου (CH2=CH2);
β) Πόση μάζα σε g οξέος Β θα παραχθούν αν οξειδώσουμε πλήρως 46 g αλκοόλης Α;
γ) 60 g του οξέος Β αντιδρούν πλήρως με την απαιτούμενη ποσότητα μαγνησίου (Mg).
Πόσος είναι ο όγκος σε L του υδρογόνου (H2) ο οποίος θα παραχθεί από την αντίδραση
αυτή μετρημένος σε STP; ΑΠ. α) 23 g, β) 60 g, γ) 11,2 L.
6. Σε ένα χημικό εργαστήριο διαθέτουμε 1-προπανόλη (CH3CΗ2CΗ2OH) και ένα κορε-

σμένο μονοκαρβοξυλικό οξύ Α.
α) 30 g από την 1-προπανόλη καίγονται τέλεια. Πόσος όγκος σε L, μετρημένος σε STP,
διοξειδίου του άνθρακα (CO2) θα παραχθεί;
β) 60 g της 1-προπανόλης οξειδώνονται πλήρως και παράγουν κορεσμένο μονοκαρβοξυ-
λικό οξύ Α. Να υπολογίσετε τα g του παραγόμενου οξέος Α.
γ) 14,8 g του κορεσμένου μονοκαρβοξυλικού οξέος Α αντιδρούν με περίσσεια Na2CO3.
Πόσος όγκος σε L, μετρημένος σε STP, διοξειδίου του άνθρακα (CO2) θα παραχθεί;
ΑΠ. α) 33,6 L, β) 74 g, γ) 2,24 L.

Η ένωση Α είναι το 2ο μέλος της ομόλογης σειράς των κορεσμένων μονοκαρβοξυλικών
οξέων. H ένωση Β είναι κορεσμένη μονοσθενής και δευτεροταγής αλκοόλη.
α) Μάζα 12 g της ένωσης Α αντιδρούν πλήρως με Mg. Να υπολογίσετε τα mol του πα-
ραγόμενου άλατος, καθώς και τον όγκο (σε L και σε STP) του παραγόμενου αερίου.
β) Μάζα 12 g της ένωσης Β αντιδρούν με την απαιτούμενη για πλήρη αντίδραση ποσό-
τητα μεταλλικού νατρίου, οπότε παράγονται 2,24 L αερίου μετρημένα σε STP. Να προσ-
διορίσετε τον μοριακό και τον συντακτικό τύπο της ένωσης Β.
ΑΠ. α) 0,1 mol, 2,24 L, β) C3H8O, 2-προπανόλη.

Η ένωση Α είναι ένα κορεσμένο μονοκαρβοξυλικό οξύ με 3 άτομα C στο μόριό του.
H ένωση Β είναι μία κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη, για την οποία ισχύει ότι ποσό-
τητα της αλκοόλης αυτής ίση με 0,25 mol ζυγίζει 15 g.
α) 14,8 g της ένωσης Α αντιδρούν πλήρως με Na2CO3. Να υπολογίσετε τον όγκο του
παραγόμενου αερίου σε STP συνθήκες.
β) Να προσδιορίσετε τον μοριακό τύπο της ένωσης Β.
γ) 12 g της ένωσης Β καίγονται πλήρως με την απαιτούμενη ποσότητα Ο2. Να προσδιο-
ρίσετε τον όγκο (σε L σε STP συνθήκες), του οξυγόνου που απαιτείται για την καύση.
ΑΠ. α) 2,24 L, β) C3H8O, γ) 20,16 L.
9. Ποσότητα 2 mol κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης αφυδατώνονται με θέρμανση

στους 170οC παρουσία πυκνού H2SO4 και παράγονται 56 g αλκενίου.
α) Να βρείτε τους συντακτικούς τύπους του αλκενίου και της αλκοόλης.
β) Να υπολογίσετε τον όγκο σε L αερίου υδροχλωρίου (HCl), μετρημένα σε STP, ο ο-
ποίος απαιτείται για την πλήρη αντίδραση με αυτή την ποσότητα του αλκενίου.
γ) Να υπολογίσετε τον όγκο σε L αερίου υδρογόνου (H2), μετρημένα σε STP, ο οποίος
παράγεται από την πλήρη αντίδραση των 2 mol αυτής της αλκοόλης με νάτριο (Na).
ΑΠ. α) CH2=CH2, CH3CH2OH, β) 44,8 L, γ) 22,4 L.
174
10. H ένωση Α έχει χημικό τύπο CνΗ2ν+1ΟΗ. Όταν καούν πλήρως 10 g της Α παράγο-
νται 11,2 L CO2 σε STP.
α) Να βρείτε το μοριακό τύπο της ένωσης Α.
β) Ποσότητα της Α οξειδώνεται πλήρως και λαμβάνεται το καρβοξυλικό οξύ Β. Να
προσδιορίσετε το συντακτικό τύπο της ένωσης Α.
γ) Πόσα g υδροξειδίου του νατρίου (ΝaΟΗ) απαιτούνται για την πλήρη εξουδετέρωση
7,4 g του καρβοξυλικού οξέος Β; ΑΠ. α) C3H8O, β) CH3CH2CH2OH, γ) 4 g.
11. Σε ένα εργαστήριο πραγματοποιούνται τα ακόλουθα πειράματα με αλκοόλες:

α) Σε ποσότητα 12 g κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης Α επιδρά νάτριο οπότε παρά-
γονται 2,24 L (σε STP) του αερίου Η2. Να προσδιορίσετε το μοριακό τύπο της αλκοό-
λης Α.
β) Ποσότητα 0,2 mol μιας άλλης κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης με μοριακό τύπο
C4H9OH αφυδατώνεται πλήρως παρουσία πυκνού H2SO4 στους 170oC οπότε παράγεται
ένωση Β η οποία μπορεί να αποχρωματίσει διάλυμα Br2 σε CCl4. Να υπολογίσετε τη
μάζα (σε g) της ένωσης Β που παράγεται. ΑΠ. α) C3H8O, β) 11,2 g.
12. Για τις οργανικές ενώσεις Α και Β δίνονται οι εξής πληροφορίες: Η ένωση Α είναι
ένα κορεσμένο μονοκαρβοξυλικό οξύ με 3 άτομα άνθρακα στο μόριό του, ενώ η ένωση
Β είναι ένας κορεσμένος υδρογονάνθρακας, για τον οποίο ισχύει ότι 0,5 mol του υδρο-
γονάνθρακα έχουν μάζα ίση με 29 g.
α) 14,8 g της ένωσης Α αντιδρούν πλήρως με Na2CO3. Να υπολογίσετε τον όγκο του
παραγόμενου αερίου σε STP συνθήκες.
β) Να προσδιορίσετε τον μοριακό τύπο της ένωσης Β.
γ) 11,6 g της ένωσης Β καίγονται πλήρως με την απαιτούμενη ποσότητα Ο2. Να προσ-
διορίσετε τον όγκο (σε L σε STP συνθήκες), του οξυγόνου που απαιτείται για την
καύση. ΑΠ. α) 2,24 L, β) C4H10, γ) 29,12 L.
13. Ένα αέριο καύσιμο είναι μείγμα αιθινίου και ενός αλκενίου Α.
α) Ποια είναι η ποσότητα (σε mol) του αιθινίου στο μείγμα, αν γνωρίζουμε ότι αντιδρά
με 32 g Br2 και σχηματίζει κορεσμένο προϊόν;
β) Το αλκένιο Α παράγεται από αφυδάτωση 13,8 g CH3CH2OH, σε 170οC. Να βρείτε
τον συντακτικό τύπο και την ποσότητα (σε mol) του αλκενίου Α.
γ) Ποιος είναι ο όγκος του αερίου (σε L, σε STP) που παράγεται από την πλήρη αντί-
δραση 0,2 mol αιθινίου με Na; ΑΠ. α) 0,1 mol, β) CΗ2=CΗ2, 0,3 mol, γ) 4,48 L.
175
176
Ενότητα 1
1.1. β, 1.2. γ, 1.3. β, 1.4. α, 1.5. α, 1.6. δ. 1.7. α, 1.8. α, 1.9. δ, 1.10. δ, 1.11. δ, 1.12. β, 1.13. α, 1.14. γ, 1.15. γ, 1.16. δ, 1.17. δ,
1.18. Σωστή είναι μόνο η ε. 1.19. Α-1, Β-5, Γ-3, Δ-4, Ε-2. 1.20. Α-2, Β-4, Γ-1, Δ-5, Ε-6, Ζ-3. 1.21. Α-3, Β-2, Γ-1, Δ-5, Ε-4. 1.22.
CH3CH2Cl. 1.23. α. CH3CH2CH3, β. CH3CH=CH2, γ. CHCH, δ. CH3OH, ε. CH3CH=O, στ. HCOOH και ζ. CH3 C CH2CΗ3
Ο
1.24. α. 8,C4H8O, β. κετονομάδα. 1.25. C12H20O, κετονομάδα. 1.26. αλκένιο: C5H10, αλκάνιο: C4H10, αλδεΰδη: C5H10Ο. 1.27. α.
ναι, β. όχι. 1.28. Οργανική ένωση έχει συντακτικό τύπο CH3CH2CH2CH=O.
α. κορεσμένες μονοσθενείς αλδεΰδες, β. CH3 C CH2CΗ3 , γ. CH3CH2CH2CH2CH3 και CH3CH2CΗCH3
Ο CH3
1.29. α. C3H4, CH3CCH, CH3CH2CH=O. 1.30. C5H8.
Ενότητα 2
2.1. β. 2.2. δ. 2.3. α. 2.4. β. 2.5. α. 2.6. γ. 2.7. α. 2.8. α. 2.9. α. 2.10. β. 2.11. β. 2.12. δ. 2.13. δ. 2.14. Σωστές είναι οι α, β, δ και
ε.
2.15. Σ.Τ. CH2=CΗ2 CH3CH2CHCH3 CH2=CHCHCH2CH3 CH2 = CCH3
CH3 CH3 CH3
όνομα αιθένιο μεθυλοβουτάνιο 3-μεθυλο-1-πεντένιο μεθυλοπροπένιο
2.16. 1-Γ-ΙΙ, 2-Α-ΙΙ, 3-Ε-ΙΙΙ, 4-Β-Ι, 5-Δ-Ι. 2.17. 1-Δ, 2-Γ, 3-Α, 4-Β, 5-Ζ, 6-Ε. 2.18. 1-Α, 2-Ζ, 3-Ε, 4-Β, 5-Γ, 6-Δ. 2.19. 1-Α, 2-Ε, 3-Β, 4-Ι,
5-Ζ, 6-Θ, 7-Η, 8-Γ, 9-Δ. 2.20. 1-Ε, 2-Ζ, 3-Θ, 4-Β, 5-Α, 6-Η, 7-Γ, 8-Ι, 9-Δ, 10-Κ. 2.21. α. 4-μεθυλοεπτάνιο, β. 2,3-διμεθυλοβουτά-
νιο, γ. 4-μεθυλο-1-εξίνιο, δ. 1,5-διβρωμοπεντάνιο, ε. 2,3-διμεθυλο-2-πεντένιο, στ. 2,3,5-τριμεθυλο-2-χλωροεξάνιο. 2.22.
προπίνιο. 2.23. α. CH3CH2CH3 προπάνιο, β. CH3CH=CH2 προπένιο, γ. CH3CCH προπίνιο, δ. CH3CH2CH2OH 1-προπανόλη ή 2-
προπανόλη CH3CH(OH)CH3, ε. CH3CH2CH=O προπανάλη, στ. CH3CH2COΟH προπανικό οξύ. 2.24. α. αιθανόλη, β. αιθανικό οξύ,
γ. βουτανάλη, δ. 2-μεθυλο-2-πεντανόλη, ε. 2-εξανόλη, στ. 2-βρωμοβουτανάλη, ζ. 4-μεθυλο-2-πεντανόνη, η. 4-πεντινικό οξύ,
θ. αιθυλοπροπυλαιθέρας. 2.25. α. 3-αιθυλο-4-μεθυλο-1-χλωρο-4-πεντεν-2-όλη, β. 4-μεθυλο-1-εξιν-3-όνη, γ. 3-αιθυλο-4-
πεντινάλη. 2.26. α. αιθανικός αιθυλεστέρας, β. προπανικός μεθυλεστέρας, μεθανικός ισοπροπυλεστέρας.
2.27.
CH3 CH3 CH3 CH3
α. CH3 – C – CH3, β. CH3 – C – CH2CHCH3, γ. CH3 – C – CH2 – C – CH2CH3,
CH3 CH3 CH3 CH3 CH2CH3
CH3
δ. CH3CH2CH2CH2I, ε. CH3CHCH3, στ. ClCH2CHCl2, ζ. CH3 – C – CHCH3
Br ΟΗ CH3
η. CH2=CHCH=CH2, θ. ClCH2 – CH – CHCH=O, ι. CH3CH=CHCH2CH2COOH
CH3 CH3
κ. CH2=CHCOOH, λ. CH3 – C – CH=CH2
Ο
2.28. Σωστή είναι μόνο η θ.
2.29.
CH3C = CHCH2CH2C = CHCH2ΟΗ
CH3 CH3
Ενότητα 3
3.1. β. 3.2. δ. 3.3. β. 3.4. β. 3.5. δ. 3.6. α. 3.7. δ. 3.8. γ. 3.9. γ. 3.10. α. 3.11. β. 3.12. Σωστές είναι οι προτάσεις δ, ζ, η και ι. 3.13.
βουτανάλη, κορεσμένων μονοσθενών αλδεϋδών, μεθυλοπροπανάλη, 2-βουτανόνη, αλυσίδας, ομόλογης, σειράς. 3.14.
CH3CH2CH=O, CH3COCH3, προπανόνη. 3.15. 1-Γ, 2-Α, 3-Δ, 4-Α, 5-Α, 6-Β. 3.16. 5 συνολικά ισομερή αλυσίδας (εξάνιο, 2-μεθυλο-
πεντάνιο, 3-μεθυλοπεντάνιο, 2,2-διμεθυλοβουτάνιο, 2,3-διμεθυλοβουτάνιο). 3.17. Βλ. θεωρία. 3.18. Όχι, γιατί δεν έχουν τον
ίδιο μοριακό τύπο. 3.19. Θα πρέπει να είναι αλκένια με 6 άτομα C ανά μόριο, π.χ. 1-εξένιο και 2-εξένιο (ισομέρεια θέσης ως
177
προς το διπλό δεσμό). Για ισομερές αλυσίδας: 2-μεθυλο-1-πεντένιο. 3.20. α. Β: 3-μεθυλο-1-βουτίνιο, δεν είναι ισομερείς. β. 1-
πεντένιο, 2-πεντένιο. γ. 1-πεντίνιο, 2-πεντίνιο, ισομέρεια θέσης. 3.21. α. Γιατί έχουν το ίδιο μοριακό τύπο. β. 1-βουτανόλη, 2-
βουτανόλη, 2-μεθυλο-1-προπανόλη. γ. i. ισομέρεια θέσης, ii. ισομέρεια ομόλογης σειράς. δ. 2-μεθυλο-2-προπανόλη,
CH3CH2OCH2CH3. 3.22. β. 2-πεντανόνη, 3-πεντανόνη, μεθυλοβουτανόνη. γ. κορεσμένων μονοσθενών αλδεϋδών, κορεσμένων
μονοσθενών κετονών. 3.23. 4 ισομερείς αλκοόλες. 3.24. 4 ισομερή. 3.25. 7 ισομερή αλκίνια. 3.26. 2 δυνατά ισομερή. 3.27. 7
ισομερή. Ισομερή θέσης: 2-πεντανόνη με 3-πεντανόνη, Ισομερή αλυσίδας: πεντανάλη με 2-μεθυλοβουτανάλη, Ισομέρεια ομό-
λογης σειράς: πεντανάλη με 3-πεντανόνη. 3.28. α. C4H8O. β. 2 ισομερή. γ. βουτανόνη. 3.29. β. i. 3 ισομερή, ii. βουτανόνη, iii.
βουτανάλη, μεθυλοπροπανάλη. 3.30. β. i. 4 ισομερή, ii. προπανικό οξύ. 3.31. 4 συντακτικά ισομερή. 3.32. 4 ισομερή. 3.33. α.
C4H8. β. 3 δυνατά ισομερή, ισομέρεια θέσης: 1-βουτένιο και 2-βουτένιο. 3.34. α. C6H12. β. 7 δυνατά ισομερή. 3.35. 9 ισομερή.
Ενότητα 4
4.1. δ. 4.2. γ. 4.3. δ. 4.4. γ. 4.5. γ. 4.6. α, 4.7. α, 4.8. γ, 4.9. α, 4.10. Το πετρέλαιο χρησιμοποιείται από τη βιομηχανία πετροχη-
μικών σαν πρώτη ύλη για την παραγωγή μιας σειράς πολύτιμων προϊόντων, όπως πλαστικά, υφάσματα, διαλύτες, απορρυπα-
ντικά, χρώματα κτλ. Τα υλικά αυτά είναι πολύ πιο χρήσιμα (και ποικιλόμορφα) από την ενέργεια που μας δίνει το πετρέλαιο
απλά με την καύση του. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν άλλες (ανανεώσιμες) πηγές ενέργειας που θα μπορούσαν να χρησι-
μοποιηθούν αντί για το πετρέλαιο. 4.11. Βλ. παράγραφο 4.6.
4.12. α. 29,12L, β. 17,92L, γ. 18g. 4.13. α. 4,4g, β. 7,2g, γ. 11,2L. 4.14. 112L. 4.15. α. 300mL, β. 2250mL. 4.16. 190L. 4.17. 3 δυνατά
ισομερή: πεντάνιο, 2-μεθυλοβουτάνιο, 2,2-διμεθυλοπροπάνιο. 4.18. α. C4H8, β. 33,6L, γ. 3 δυνατά ισομερή (1-βουτένιο, 2-βου-
τένιο, μεθυλοπροπένιο). 4.19. α. C4H6, 1-βουτίνιο, 2-βουτίνιο, β. 800mL N2, 90mL O2, 80mL CO2. 4.20. α. C4H6, 2 ισομερή, β.
880mL N2, 160mL CO2. 4.21. 1L και 3L. 4.22. 8:1. 4.23. α. 6,4g και 17,6g, β. 35,84L. 4.24. α. 57g, β. 100,8L, γ. 700L. 4.25. α. 10mL,
10mL, β. C3H8. 4.26. C3Η8. 4.27. CH4 και C4H10 ή C2H6 και C3H8. 4.28. 66,66% v/v C4H10. 4.29. C2H4, 1:2.
Ενότητα 5
5.1. Σωστές είναι οι προτάσεις β, δ, ζ και θ. 5.2 8,96 L CO2, 9 g H2O. 5.3 α. 1,2-διβρωμοπροπάνιο, β. 0,224 L, γ. 20 mL. 5.4 α.
προπένιο, β. 2000 μόρια. 5.5 α. C4H8, τρία συντακτικά ισομερή (1-βουτένιο, 2-βουτένιο, μεθυλοπροπένιο). β. 250 mL. 5.6 α.
αιθένιο ή αιθυλένιο, β. 80 L N2, 5 L O2, 10 L CO2, γ. i. προσθήκη Η2Ο, ii.  πολυμερισμός αιθυλενίου, iii. προσθήκη υδροβρωμίου
(ΗBr). 5.7 α. 8,4 g και 0,4 g, β. προπάνιο, γ. 13,44 L CO2 και 14,4 g H2O. 5.8 C2Η4. 5.9 Aπό 10 mL. 5.10 α. Aπό 10 mL, β. CH3CH2CH3.
Ενότητα 6
6.1. δ. 6.2. γ. 6.3. γ. 6.4. β. 6.5. Σωστές είναι οι β, γ, δ, ε και ζ. 6.6. 2-βουτανόλη, 2-μεθυλο-2-βουτανόλη. 6.7. α. α) 74, 4
ισομερή, β) 2-μεθυλο-2-προπανάλη, γ) i. προκύπτει μεθυλοπροπένιο, ii. εστεροποίηση. 6.8. 17,92 L, 23,4 g. 6.9. α) Α: 1-προπα-
νόλη, Β: προπένιο, β) 75%. 6.10. α) C4H10O, β) 4 ισομερή (1-βουτανόλη, 2-βουτανόλη, 2-2μεθυλο-1-προπανόλη, 2-μεθυλο-2-
προπανόλη. 6.11. Α: προπίνιο, Β: προπανόνη, Δ: προπένιο, Ε: προπανικό οξύ, Κ: 1-προπανόλη, Ζ: προπανικός ισοπροπυλεστέ-
ρας.
Ενότητα 7
7.1. 2ΗCOOH + Mg → (HCOO)2Mg + H2 ↑
0,05 mol 0,025 mol
2CH3COOH + Mg → (CH3COO)2Mg + H2 ↑
0,5 mol 0,25 mol
Η συνολική ποσότητα H2 είναι ίση με 0,275 mol που αντιστοιχεί σε όγκο V = 0,275·22,4 = 6,16 L σε STP.
7.2. 3 περιπτώσεις: i. HCOOH και CH3CH2CH2COOH, ii. HCOOH και (CH3)2CHCOOH, iii. CH3CH2COOH και CH3COOH.
7.3. Προπανικό οξύ.
178
ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΧΕΤΙΚΩΝ ΑΤΟΜΙΚΩΝ ΜΑΖΩΝ
Άζωτο 14
Άνθρακας 12
Αργίλιο 27
Άργυρος 108
Ασβέστιο 40
Βάριο 137
Βρώμιο 80
Θείο 32
Ιώδιο 127
Κάλιο 39
Κασσίτερος 119
Κοβάλτιο 59
Μαγγάνιο 55
Μαγνήσιο 24
Μόλυβδος 207
Νάτριο 23
Νικέλιο 59
Οξυγόνο 16
Πυρίτιο 28
Σίδηρος 56
Υδράργυρος 200
Υδρογόνο 1
Φθόριο 19
Φώσφορος 31
Χαλκός 63,5
Χλώριο 35,5
Χρώμιο 52
Ψευδάργυρος 65
vi
12Mg 6C 14Si 8O 35Br 104Rf
[Ar]3d10 [Rn]5f14
[Ne]3s2 [He]2s22p2 [Ne]3s23p2 [He]2s22p4 4s24p5 6d27s2
ΙΑ μέταλλα aμέταλλα μεταλλοειδή αέρια υγρά τεχνητά
1 VIIIA
18
1H
ΙΙΑ ΙΙΙA ΙVA VA VIA VIIA 2He
1s1
2 13 14 15 16 17 1s2
3Li 4Be Στοιχεία μετάπτωσης 5B 6C 7N 8O 9F 10Νe
[He]2s1 [He]2s2 [He]2s22p1 [He]2s22p2 [He]2s22p3 [He]2s22p4 [He]2s22p5 [He]2s22p6
VIIIB [Xe]6s1
11Na 12Mg ΙΙΙB ΙVB VB VIB VIIB ΙB ΙIB 13Al 14Si 15P 16S 17Cl 18Αr
[Ne]3s1 [Ne]3s2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 [Ne]3s23p1 [Ne]3s23p2 [Ne]3s23p3 [Ne]3s23p4 [Ne]3s23p5 [Ne]3s23p6
[Xe]6s1 [Xe]6s1 [Xe]6s1 [Xe]6s1 [Xe]6s1 [Xe]6s1
19K 20Ca 21Sc 22Ti 23V 24Cr 25Mn 26Fe 27Co 28Ni 29Cu 30Zn 31Ga 32Ge 33As 34Se 35Br 36Kr
[Ar]3d10 [Ar]3d10 [Ar]3d10 [Ar]3d10 [Ar]3d10 [Ar]3d10
[Ar]4s1 [Ar] 4s2 [Ar]3d14s2 [Ar]3d24s2 [Ar]3d34s2 [Ar]3d54s1 [Ar]3d54s2 [Ar]3d64s2 [Ar]3d74s2 [Ar]3d84s2 [Ar]3d104s1 [Ar]3d104s2 4s24p1 4s24p2 4s24p3 4s24p4 4s24p5 4s24p6
[Xe]6s1 [Ar]6s1 [Xe]6s1 [Xe]6s1 [Xe]6s1 [Xe]6s1 [Xe]6s1
37Rb 38Sr 39Y 40Zr 41Nb 42Mo 43Tc 44Ru 45Rh 46Pd 47Ag 48Cd 49In 50Sn 51Sb 52Te 53I 54Xe
[Kr]4d10 [Kr]4d10 [Kr]4d10 [Kr]4d10 [Kr]4d10 [Kr]4d10 [Kr]4d10 [Kr]4d10
[Kr]5s1 [Kr]5s2 [Kr]4d15s2 [Kr]4d25s2 [Kr]4d45s1 [Kr]4d55s1 [Kr]4d65s1 [Kr]4d75s1 [Kr]4d85s1 [Kr]4d10 5s1 5s2 5s25p1 5s25p2 5s25p3 5s25p4 5s25p5 5s25p6
[Xe]6s1 [Xe]6s1 [Xe]6s1
55Cs 56Ba 57La 72Hf 73Ta 74W 75Re 76Os 77Ir 78Pt 79Au 80Hg 81Tl 82Pb 83Bi 84Po 85At 86Rn
[Xe]4f14 [Xe]4f14 [Xe]4f14 [Xe]4f14 [Xe]4f14 [Xe]4f14 [Xe]4f14 [Xe]4f14 [Xe]4f14 [Xe]4f14 [Xe]4f14 [Xe]4f14 [Xe]4f14 [Xe]4f14
[Xe]4f145d2 5d46s2 5d56s2 5d66s2 5d76s2 5d96s1 5d106s1 5d106s2 5d106s26p1 5d106s26p2 5d106s26p3 5d106s26p4 5d106s26p5 5d106s26p6
[Xe]6s1 [Xe]6s2 [Xe]5d16s2 6s2 5d36s2
87Fr 88Ra 89Ac 104Rf 105Ha 106Sg 107Bh 108Hs 109Mt 110Ds 111Rg 112Cn 113Nh 114Fl 115Mc 116Lv 117Ts 118Og
[Rn]5f14 [Rn]5f14 [Xe]5f14 [Xe]5f14 [Rn]5f14 [Rn]5f14
6d37s2 6d47s2 6d57s2 6d67s2 6d77s2
[Rn]7s1 [Rn]7s2 [Rn]6d17s2 6d27s2
58Ce 59Pr 60Nd 61Pm 62Sm 63Eu 64Gd 65Tb 66Dy 67Ho 68Er 69Tm 70Yb 71Lu
Λανθανίδες [Xe]4f75d1 [Xe] 4f14 [Xe]4f145d1
[Xe]4f26s2 [Xe]4f36s2 [Xe]4f46s2 [Xe]4f56s2 [Xe]4f66s2 [Xe]4f76s2 6s2 [Xe]4f96s2 [Xe]4f106s2 [Xe]4f116s2 [Xe] 4f126s2 [Xe]4f136s2 6s2 6s2
Ακτινίδες 90Th 91Pa 92U 93Np 94Pu 95Am 96Cm 97Bk 98Cf 99Es 100Fm 101Md 102No 103Lr
[Rn]5f26d1 [Rn]5f36d1 [Rn]5f46d1 [Rn]5f76d1 [Rn]5f76d1 [Rn]5f14
[Rn]6d27s2 7s2 7s2 7s2 [Rn]5f67s2 [Rn]5f77s2 7s2 7s2 [Rn]5f107s2 [Rn]5f117s2 [Rn]5f127s2 [Rn]5f137s2 [Rn]6f147s2 6d17s2
h t t p ://chemis tr y top ics . xyz

Οργανικη Β&#39; Λυκείου

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Οργανικη Β&#39; Λυκείου

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Κονδύλης Παναγιώτης Λατζώνης Πολυνίκης

1. Γενικό μέρος Οργανικής Χημείας

Παναγιώτης Γ. Κονδύλης, Ph.D. Πολυνίκης Λατζώνης

«Παίζοντας» σωστά με τη Χημεία . . .

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ - ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΑΛΚΟΟΛΕΣ - ΦΑΙΝΟΛΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΚΑΡΒΟΞΥΛΙΚΑ ΟΞΕΑ

ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ B΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

1.1 Τι είναι η οργανική χημεία

• Χρησιμοποιούνται ως καύσιμα, ως υφάνσιμες ύλες (φυσικές και συνθετικές), ως α-

1.2 Γιατί ο άνθρακας σχηματίζει τόσες πολλές ενώσεις

Οι ενώσεις του άνθρακα είναι πολύ περισσότερες (αρκετά εκατομμύρια) σε σχέση με

γ) Οι οργανικές ενώσεις μπορούν επίσης να διαθέτουν δακτυλίους (τριμελείς, τετραμε-

4μελής δακτύλιος χωρίς ετεροάτομο 4μελής δακτύλιος με ετεροάτομο (Ο)

δ) Όλες οι παραπάνω οργανικές αλυσίδες λέγονται κορεσμένες, γιατί τα άτομα άνθρακα

Σε κάθε περίπτωση όλα τα άτομα C σχηματίζουν πάντα 4 δεσμούς. Πρέπει να σημειωθεί

1.3 Ταξινόμηση των οργανικών ενώσεων

Ανάλογα με τη διάταξη της ανθρακικής τους αλυσίδας, οι οργανικές ενώσεις ταξινομού-

ΑΚΥΚΛΕΣ ή ΑΛΕΙΦΑΤΙΚΕΣ ΚΥΚΛΙΚΕΣ

• Ο διμεθυλαιθέρας, που είναι αέριο, ελάχιστα διαλυτό στο νερό:

Συχνά, οι συντακτικοί τύποι σχεδιάζονται σε συμπτυγμένη μορφή, που δείχνουν μόνο

α. Να συμπληρώσετε το συντακτικό τύπο της ένωσης με τα άτομα Η που λείπουν. Να γρά-

1.5 Ομόλογες σειρές

Ανάλογα με τη ΧΟ που περιέχουν στο μόριό τους οι οργανικές ενώσεις ταξινομούνται σε

1.6 Ομόλογες σειρές άκυκλων υδρογονανθράκων

α) Αλκάνια. Τα αλκάνια είναι κορεσμένοι υδρογονάνθρακες δηλαδή τα άτομα C συνδέ-

1.7 Ρίζες αλκύλια

η οποίες συμβολίζονται, γενικά με το R. Τα απλούστερα αλκύλια μαζί με τις ονομασίες

ΑΛΚΑΝΙA ΑΛΚΥΛΙA ΟΝΟΜΑΣΙΑ

1.8 Ομόλογες σειρές που περιέχουν οξυγόνο

Κορεσμένες μονοσθενείς αλκοόλες: Περιέχουν ένα −ΟΗ ως χαρακτηριστική ομάδα,

Να γράψετε το μοριακό τύπο μιας κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης με 4 άτομα C στο

Κορεσμένοι μονοαιθέρες. Είναι οι οργανικές ενώσεις που περιέχουν την αιθερομάδα ως

Προκύπτουν θεωρητικά από τις κορεσμένες μονοσθενείς αλκοόλες με αντικατάσταση του

Καρβονυλικές ενώσεις: Είναι οι οργανικές ενώσεις, που διαθέτουν τη δισθενή χαρακτη-

CH3 C CH3 (R, R΄ = CH3−), CH3 C CH2CΗ3 (R = CH3−, R΄= CH3CH2−)

Κορεσμένα μονοκαρβοξυλικά οξέα. Περιέχουν ένα καρβοξύλιο,

Εστέρες κορεσμένων μονοκαρβοξυλικών οξέων με κορεσμένες μονοσθενείς αλκοόλες.

Αλκυλαλογονίδια. Ενώσεις, που προκύπτουν θεωρητικά από τα αλκάνια, με αντικατά-

Οργανική ένωση έχει το συντακτικό τύπο που ακολουθεί:

Σε ποια ομόλογη σειρά οργανικών ενώσεων ανήκει η ένωση αυτή;

1.9 Πίνακας κυριότερων ομόλογων σειρών

Συνοπτικά οι σπουδαιότερες ομόλογες σειρές των άκυκλων οργανικών ενώσεων εμφανί-

Ομόλογη σειρά Γενικός τύπος Πρώτα μέλη

ΑΛΚΕΝΙΑ CH2=CH2 (αιθένιο ή αιθυλένιο)

ΑΙΘΕΡΕΣ R−O−R CH3OCH3 (διμεθυλαιθέρας)

RΧ, X = F, Cl, Br, I CH3Br (βρωμομεθάνιο)

ΑΛΔΕΫΔΕΣ RCHO HCHO (μεθανάλη ή φορμαλδεΰδη)

ΚΕΤΟΝΕΣ CH3COCH3 (προπανόνη ή ακετόνη)

ΑMINEΣ RΝΗ2 CH3NH2 (μεθυλαμίνη)

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΩΝ

1. Δίνονται οι παρακάτω οργανικές ενώσεις:

vi. CH3CHCH2CH=O vii. CH3CHCH2CH2CHCH3

2. Οργανική ένωση έχει συντακτικό τύπο CH3CH2CH2CH2OH.

3. 4,48 L ενός αέριου αλκενίου έχουν μάζα ίση 8,4 g.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Γ −CH=O 3 αλδεϋδομάδα 1.25. Η οργανική ένωση με το δι-

Ι ΙΙ 1.27. Είναι δυνατόν να ισχύουν τα παρακάτω;

Χημεία και… τέρατα: «No way out…»

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1: ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2: ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΟΙ ΤΥΠΟΙ

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3: ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΟΙ ΤΥΠΟΙ

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4: ΑΛΚΑΝΙΑ

Οργανικη Β' Λυκείου

Οργανικη Β' Λυκείου