Letopis nauènih radova

Godina 27 (2003), broj 1, strana 189–197

UDK: 624.04 Struèni rad

Preofessional paper

SEIZMIÈKI PRORAÈUN KONSTRUKCIJA CRPNIH STANICA

UZ KORIŠÆENJE RAÈUNARSKOG PROGRAMA „AxisVM–6.0”*
Coniæ, J., Škoriæ, M**

REZIME

U radu je prikazana upotreba raèunarskog programa „AxisVM–6.0” pri rešavanju

seizmièkih uticaja na znaèajne inÿenjerske objekate kao što su crpne stanice,
rezervoari za vodu i dr., koji prema našim standardima o kategorizaciji objekata
spadaju u prvu kategoriju, koristeæi metodu spektralne analize. Konstrukcije inÿe-
njerskih objekata proraèunavaju se na dejstvo horizontalnih seizmièkih sila naj-
manje u dva meðusobno ortogonalna pravca. Za ilustraciju prikazan je primer
sezmièkog proraèuna crpne stanice metodom spektralne analize.

Kljuène reèi: konstrukcije, optereæenja, sile, seizmièko optereæenje, koeficijent

prigušenja, seizmièki koeficijent, svojstveni oblik vibracija,
spektralna analiza

UVOD

Metodom spektralne analize proraèunavaju se konstrukcije objekata prve kate-

gorije kao i konstrukcije objekata van kategorije pri izradi investiciono-tehièke
dokumentacije, idejnih rješenja i studija. Postoji i druga metoda za proraèun
konstrukcija usled uticaja zemljotresa kao što je dinamièka metoda. Dopunski
seizmièki uticaji kao što su: hidrodinamièki (seizmièki) pritisak ili seizmièki iner-
cijalni pritisak tla (aktivni i pasivni), seizmièki brdski pritisak kod podzemnih i
ukopanih objekata kao i objekata vodovoda i kanalizacije naselja i industrijskih
postrojenja izloÿenih dejstvu zemljotresa su od posebnog znaèaja za konkretne

* Rad raðen u okviru projekta „Degradacija, zaštita i korišæenje zemljišta na melioracionim sistemima”
sufinansiran od strane Ministarstva za nauku i razvoj Republike Srbije.

** Dr Janko Coniæ, vanr. prof., dr Miæo Škoriæ, vanr. prof., Poljoprivredni fakultet, Institut za ureðenje
voda, Novi Sad

189
objekte i treba ih uzeti u obzir. Ovi rezultati kombinuju se sa uticajima od statièkog
optereæenja i time odreðuju ekstremne vrednosti potrebne za dimenzionisanje
konstrukcije.

METODA SPEKTRALNE ANALIZE

Za proraèun konstrukcije potrebno je prethodno prouèiti seizmiènost lokacije

objekta sa odreðivanjem tipa projektnih zemljotresa tzv. tip „Z1” i tip „Z2” koji
onda uslovljavaju korišæenje datih koeficijenata odreðenih propisima. Velièine
projektnih seizmièkih sila izraèunavaju se po sledeæem obrascu:

Sik = KS · bi · hik · y · Gk (1)

gde su: KS – koeficijent seizmièkog intenziteta, bi – koeficijent dinamiènosti, hik –

koeficijent koji zavisi od oblika sopstvenih oscilacija konstrukcije, y – koeficijent
redukcije, Gk – teÿina objekta. Vrednosti koeficijenta seizmièkog intenziteta (KS)
odreðuju se na naèin koji je regulisan vaÿeæim propisima, tj. ako za lokaciju objekta
postoje detaljna prouèavanja seizmiènosti koeficijent seizmièkog intenziteta (KS)
odreðuje se pomoæu sledeæeg obrasca:
X&&
K S = max (2)
mp
&& – koeficijent maksimalnog ubrzanja tla na lokaciji objekta za dejstvo
gde su: X max
zemljotresa „Z1” ili „Z2” koji predstavlja udeo gravitacionog ubrzanja „g”, mp –
propisani faktor duktilnosti konstrukcije.
Koeficijent seizmièkog dejstva (KS) treba izraèunati za dejstvo oba zemljotresa
„Z1” i „Z2”, te usvojiti veæu vrednost /1/, /5/.
Ako za lokaciju objekta ne postoje detaljna prouèavanja seizmiènosti, onda se
&&
X max usvaja na osnovu seizmološke karte SCG, i Tabele 1, a za odreðivanje
koeficijenta seizmièkog intenziteta (KS) usvaja se manja vrednost propisanog fa-
ktora duktilnosti (mp) iz tabele 3.

Tabela 1. Koeficijenti ubrzanja tla

Table 1. Koeficients of acceleration of soil

Stepen projektne seizmiènosti && (g)

X max
prema MCS – skali
VII 0.10
VIII 0.20
IX 0.40

Koeficijent dinamiènosti (bi) proraunava se pomoæu sledeæih obrazaca ili dija-

grama (sl. 1):

190
 [ ]T
Ti
za 0 < Ti < T 0 ; b i = 1 + a × (l × TS )- 2 3 - 1 ×
0

za T 0 £ Ti £ T S ; b i = a × (l × TS )- 2 3 (3)

za T i > TS ; b i = a × (l × Ti )- 2 3

gde su: l – koeficijent prigušenja, Ti – period „i”-tog oblika oscilovanja konstru-

kcije, T0 – donja granica perioda oscilovanja, TS – gornja granica perioda oscilo-
vanja.

Slika 1. Spektralne krive koeficijenta dinamiènosti (bi).

Figure 1. Spectrum curves of dynamic koeficient (bi).

Parametri: a, T0 i TS zavise od kategorije tla i njihove vrednosti date su u tabeli 2.

Tabela 2. Koeficijenti a, T0 , Ts
Table 2. Koeficients a, T0 , Ts

Kategorija tla a T0(s) TS(s)

I 0.20 0.10 0.35
II 0.25 0.15 0.55
III 0.30 0.20 0.85

Koeficijent (hik) zavisi od oblika sopstvenih oscilacija konstrukcije, te se za

svaki pojedini oblik oscilovanja (i=1,2,3,4,…) komponentalne vrednosti (hik) odre-
ðuju po sledeæim obrascima:
Za tro-dimenzionalni problem:
(j=1, 2, 3); Uik1 ¹ 0; Uik2 ¹ 0; Uik3 ¹ 0

191
 n 3

å G ×åU
k =1
k
j =1
ikj × cos(a ikj )
hikj = U ikj n 3
(4)
å Gk × å U ikj2
k =1 j =1

Za dvo-dimenzionalni problem je:

(j=1,2); Uik1 ¹ 0; Uik3 ¹ 0; Uik2 = 0; aikj ¹ 0
n 2

å G ×åU
k =1
k
j =1
ikj × cos(a ikj )
hikj = U ikj n 2
(5)
å G ×åU
k =1
k
j =1
2
ikj

Za jedno-dimenzionalni (linijski) problem je:

(j=1); Uik1 ¹ 0; Uik3 = 0; Uik2 = 0; aikj = 0
n

åG
k =1
k × U ik
hik = U ik n
(6)
åG
k =1
k ×U 2
ik

Koeficijent prigušenja (l), koeficijent redukcije (y) i faktor duktilnosti (mp) zavise
od tipa konstrukcije i ugraðenih materijala. Vrednosti ovih koeficijenata dati su u
Tabeli 3.

Tabela 3. Koeficijenti: prigušenja (l), redukcije (y), duktilnosti (mp)

Table 3. Koeficients: damping (l), reduction (y), ductility (mp)

Red. Vrsta konstrukcije i ugraðenih Koeficijent Koeficijent Propisani faktor

broj materijala prigušenja redukcije duktilnosti (mp)
(l) (y)
Zemljotres Zemljotres
„Z2” „Z1”
1 Nadzemne èeliène i armiranobe- 0.05 0.60 4.00 5.00
tonske konstrukcije; ramovskih,
luènih i grednih sistema
2 Nadzemne betonske i armirano- 0.07 0.65 4.00 5.00
betonske konstrukcije sa nosivim
zidovima
3 Nasuti objekti – konstrukcije od 0.10 0.70 3.00 4.00
zemlje i kamena
4 Delimièno ukopani objekti; 0.15 0.75 2.50 3.00
objekti izloÿeni zemljanom
pritisku
5 Podzemni objekti 0.20 0.80 2.00 2.50

192
 Izraèunavanje velièine projektnih seizmièkih sila (Sik), vrše se za svaki oblik
sopstvenih oscilacija objekta. Ekstremne statièke velièine koje se uzimaju u obzir
pri proraèunu napona u konstrukcionim elementima, odreðuju se kao rezultat
zajednièkog dejstva seizmièkih sila svih oblika oscilovanja koji su u proraèunu
tretirani, po obrascu:
n
F= åF
i =1
2
i

gde je:
F – statièka velièina koja se posmatra (momenat, normalna ili transverzalna sila);
Fi – statièke velièine za „i”-ti oblik (ton) oscilovanja.
U seizmièkoj analizi uzimaju se u obzir: Teÿine, odnosno sile, èije se sadejstvo
u proraèunu kombinuje sa istovremenim dejstvom seizmièkih sila; Celokupna
sopstvena teÿina graðevine; Teÿina nepokretne opreme u graðevini; Optereæenje
snegom; Polovina pokretnog optreæenja sa kojim je gaðevina sraèunata; Horizon-
talne sile kao primarna optereæenja graðevine èije se dejstvo moÿe realno oèekivati
za vreme zemljotresa; Uticaj inercijalnih sila od oscilovanja teènosti za vreme
zemljotresa (pritisak vode, zemlje, materijala u rezervoarima, silosima i sl.). Uko-
liko postoji realna verovatnoæa da æe za vreme zemljotresa graðevina biti opte-
reæena celokupnim pokretnim optereæenjem, ono æe se uzimati u raèun u celokup-
nom iznosu. Ovo naroèito kod graðevina kod kojih pokretno optereæenje èini
znatan deo ukupnog optereæenja
U seizmièkoj analizi ne uzimaju se u obzir: Optereæenja vetrom; Teÿina tereta
okaèenih o kranove preko uÿeta; Boène udare kranova i šinskih vozila; Sile koèenja
kranova i šinskih vozila.

PRIMER PRORAÈUNA

Za ilustraciju metode proraèuna višestruko statièki neodreðenog sistema, upo-

trebom programa „AxisVM–6.0”, daje se primer proraèuna crpne stanice (Sl. 2)
gde su krutosti štapova konstantne i jednake EI=2,4·105 kNm2, teÿine u ravni
meðuspratnih konstrukcija su Q1=622 kN, Q2=586 kN, Q3=424 kN, za I kate-
goriju tla i VII zonu seizmiènosti. Rezultati proraèuna, zbog ogranièenog prostora,
daju se u skraæenom obliku.

193
Slika 2. Popreèni presek crpne stanice i optereæenje
Figure 2. Cross-section of pumping station and loading

Tabela 4. Drugi ton oscilovanja

Table 4. Second ton of oscilllation

Sh. Ext. eX/m/ eY/m/ eZ/m/ fX/rad/ fY/rad/

39 –0.20 0 0 0 0.0080 0
49 –0.20 0 0 0 0.0080 0
10 0.19 0 –0.02 0 –0.0104
11 0.19 0 0 0 –0.0167
12 0.19 0 0.02 0 –0.0104
1 * 0 * * * *
1 * 0 * * * *
29 –0.06 0 –0.03 0 0.0093 0
33 –0.06 0 0.03 0 0.0093 0
1 * * * 0 * *
1 * * * 0 * *
21 –0.10 0 0 0 –0.0579
26 –0.10 0 0 0 –0.0579
36 0.07 0 0.01 0 0.0737 0
46 0.07 0 –0.01 0 0.0737 0
1 * * * * * 0
1 * * * * * 0
gde su: ex, ey, ez – pomeranja, fx, fy – rotacije

194
 Koristeæi jednaèine (1) do (6) i Tabele 1 do 3 dobijajuju se seizmièke sile za II
ton oscilovanja: S1(2)=11,17 kN, S2(2)=3,30 kN, S3(2)= –7,02 kN koje dejstvuju
horizontalno u nivou meðuspratnih konstrukcija. Ekstremne vrednosti uticaja usled
dejstva seizmièkih sila daju se u Tabeli 5, a na Sl. 3 prikazan je dijagram momenta
savijanja /2/.

Tabela 5. Ekstremne vrednosti uticaja usled dejstva seizmièkih sila

Table 5. Limiting value of influence caused by seismic forces

Sh.Ext. Loc. Nx/kN/ Qy/kN/ Qz/kN/ Mx/kNm/ My/kNm/

7 1 0 –5.51 * * * *
8 1 0 –5.51 * * * *
9 1 0 –5.51 * * * *
10 1 0 –5.51 * * * *
11 1 0 –5.51 * * * *
12 1 0 –5.51 * * * *
49 1 0 4.44 * * * *
50 1 0 4.44 * * * *
51 1 0 4.44 * * * *
52 1 0 4.44 * * * *
53 1 0 4.44 * * * *
54 1 0 4.44 * * * *
1 1 0 * 0 * * *
1 1 0 * 0 * * *
31 1 0 * * –3.52 * *
32 1 0 * * –3.52 * *
33 1 0 * * –3.52 * *
34 1 0 * * –3.52 * *
35 1 0 * * –3.52 * *
36 1 0 * * –3.52 * *
13 1 0 * * 3.77 * *
14 1 0 * * 3.77 * *
15 1 0 * * 3.77 * *
16 1 0 * * 3.77 * *
17 1 0 * * 3.77 * *
18 1 0 * * 3.77 * *
1 1 0 * * * 0 *
1 1 0 * * * 0 *
13 1 0 –3.87 0 3.77 0 –9.86
18 1 0.833 –3.87 0 3.77 0 8.98
1 1 0 * * * * *
1 1 0 * * * * *
gde su: Nx – normalna sila, Qy i Qz – popreène sile, Mx, My – momenti savijanja.

195
Slika 3. Dijagram momenta savijanja usled dejstva seizmièkih sila
Figure 3. Diagram of bending moment under seismic forces effects

ZAKLJUÈAK

Upotreba savremenih softvera, pri rešavanju problema konstrukcije izloÿene

zemljotresu, je neophodna pogotovu zato što je potrebno proraèunati konstrukciju
za dva ortogonalna horizontalna pravca, što treba uzeti u obzir i statièka optere-
æenja. Ona u principu, mogu biti i pokretna i na kraju treba dati kombinaciju tih
uticaja tj. njihove ekstremne vrednosti sve u cilju dobijanja dimenzije preseka
nosaèa. Istovremeno, varijantni proraèuni daju optimalna, a time i najekonomiènija
rešenja konstrukcije.Upotrebljeni softver u ovom radu daje tu moguænost.

LITERATURA

1. Standardi, pravilnici i dejstva na graðevinske konstrukcije, GK Beograd, 1995.

2. AxisVM–6.0, Inter-CAD Kft., finite-element program for the static, vibration, and
buckling analysis of structures, 2001.
3. Beyer, K.: Statika armiranih betonskih konstrukcija, GK Beograd, 1963.
4. O.A. Savinov: Savremene konstrukcije temelja mašina i njihov proraèun, Graðevinska
knjiga, Beograd, 1966.
5. V. Brèiæ: Dinamika konstrukcija, Graðevinska knjiga, Beograd, 1978.

196
SEISMIC CALCULATION OF CONSTRUCTION OF PUMPING
STATIONS BY USING COMPUTER SOFTWARE „AXISVM–6.0”
by
Coniæ, J., Škoriæ, M.

SUMMARY

These papers show the use of software „AxisWM–06” in solving significant con-
struction designs in water economics, like pumping stations, water resorvoirs etc., as-
signed to the first category of structures, according to our standards, by using spectrum
analysis method. Constructions are being calculated for resistace to horizontal seismic
forces for at least two directions. A review of loads of bulding structures is given, as
well as basics of calculation. For ilustration, an example of statics end dynamic calcu-
lation of pump station.

Key words: structures, load, stress, forces, seismic loads,damp factor, seismic
constant, vibradion mode shape, spectrum analysis method.

Primljeno: 08. 10. 2003.

Prihvaæeno: 12. 10. 2003.
Recenzent: Prof. dr Dragi Radomiroviæ

197