ΚΠΕ 102: Κλασσικές Κοινωνιολογικές Θεωρίες

Άντρια Χριστοφίδου
christofidou.andria@ucy.ac.cy
Οικονομικός παράγοντας: βασικό καθοριστικό στοιχείο της δομής
και ανάπτυξης της κοινωνίας  «υποδομή» της κοινωνίας που
διαμορφώνει ολόκληρο το «εποικοδόμημά»

 Εξελικτική σκέψη και έννοια της προόδου

 Κοινωνία: δεν είναι ομοιογενές σύνολο
 Αντιθέσεις, ανταγωνιστικές σχέσεις και συγκρούσεις

 Θεμελιώδες στοιχείο: υλικοί πόροι & ο τρόπος με τον οποίο οι

άνθρωποι οικειοποιούνται τη φύση για να επιβιώσουν (σύστημα
παραγωγής)
 Υλισμός (ή ματεριαλισμός)

Σύγκρουση μεταξύ τάξεων  ταξική πάλη  κοινωνική μεταβολή

Επιστημονική θεωρία για την ανάπτυξη της κοινωνίας
Μελέτη γεγονότων στο ιστορικό τους πλαίσιο, στις πραγματικές προϋποθέσεις της
ανθρώπινης κοινωνίας

Η φιλοσοφική ανάλυση πρέπει να:

 ξεκινά από τα αληθινά άτομα και τις μεταξύ τους σχέσεις

 Παράγει γνώσεις και να συμβάλλει στην αλλαγή του κοινωνικού κόσμου

Οι άνθρωποι έρχονται σε καθορισμένες σχέσεις ανεξάρτητα από την θέληση τους
Ανάγκη ανάλυσης των δομών της κοινωνίας, τις παραγωγικές δυνάμεις
και παραγωγικές σχέσεις

 Ιστορία: σειρά από στάδια τα οποία:

 βασίζονται σε ένα επίπεδο τεχνολογίας – παραγωγικές δυνάμεις (μέσα

παραγωγής και εργατικό δυναμικό)
 Χαρακτηρίζονται από ένα συγκεκριμένο τύπο οικονομικής οργάνωσης –
παραγωγικές σχέσεις (οι κοινωνικές σχέσεις που προέρχονται από τον
καταμερισμό της εργασίας)
 Παραγωγικές
4 στάδια στην ιστορία της Δύσης: δυνάμεις:
• Μέσα παραγωγής
Πρωτόγονος κομμουνισμός • Εργατική δύναμη

Αρχαίο στάδιο δουλοκτητικής κοινωνίας

Φεουδαρχία Παραγωγικές σχέσεις:

• Σχέσεις ιδιοκτησίας και
Καπιταλισμός (μισθωτή εργασία) ελέγχου των
παραγωγικών δυνάμεων
«Τα μέσα παραγωγής και συναλλαγής, που πάνω τους
διαμορφώθηκε η αστική τάξη, είχαν δημιουργηθεί στη φεουδαρχική
κοινωνία. Σε ένα ορισμένο στάδιο ανάπτυξης αυτών των
παραγωγικών και συναλλακτικών μέσων, οι σχέσεις μέσα στις
οποίες η φεουδαρχική κοινωνία παρήγαγε και αντάλλασσε, και η
φεουδαρχική οργάνωση της γεωργίας και της μανουφακτούρας, με
μια λέξη οι φεουδαρχικές σχέσεις ιδιοκτησίας, δεν αντιστοιχούσαν
πια στις ήδη ανεπτυγμένες παραγωγικές δυνάμεις. Εμπόδιζαν την
παραγωγή αντί να την προωθούν. Είχαν μεταβληθεί σε ισάριθμα
δεσμά. Έπρεπε να σπάσουν κι έσπασαν»
(Μαρξ και Ένγκελς, Μανιφέστο)
Διαδοχή σταδίων ιστορίας  διαλεκτική διαδικασία  πάλη
μεταξύ της κοινωνικής τάξης που αντιπροσωπεύει την παλαιά
τάξη πραγμάτων και την νέα  συνέχεια/ανατροφοδότηση
της διαλεκτικής διαδικασίας
 Η ουσία του καπιταλισμού: η επιδίωξη του κέρδους από
επιχειρηματίες ή/και παραγωγούς

 Βασικό κίνητρο της δραστηριότητας: η επιδίωξη του

κέρδους

 Κεντρικό πρόβλημα: από πού πηγάζει το κέρδος;

Θεωρία της υπεραξίας

Κύριο επιχείρημα: Όλα ανταλλάσσονται στην αξία τους και εντούτοις
υπάρχει μια πηγή κέρδους
1. θεωρία της αξίας-εργασίας
 η αξία οποιουδήποτε εμπορεύματος είναι χοντρικά ανάλογη προς την
ποσότητα της μέσης κοινωνικής εργασίας που εμπεριέχεται σε αυτό

 Η τιμή ενός εμπορεύματος κυμαίνεται πάνω ή κάτω από την αξία του
ανάλογα με την κατάσταση της προσφοράς και της ζήτησης

 Τα εμπορεύματα έχουν αξία μόνο στο μέτρο που υπάρχει γι’αυτά ζήτηση
2. Η θεωρία του μισθού
 Η αξία της εργασίας μετριέται όπως η αξία οποιουδήποτε εμπορεύματος

 Μισθός: ισοδυναμεί με την ποσότητα κοινωνικής εργασίας που είναι

αναγκαία για την παραγωγή των απαραίτητων για τη ζωή του εργάτη και
της οικογένειας του εμπορευμάτων

 Ανθρώπινη εργασία: πληρώνεται στην αξία της σύμφωνα με τον γενικό

νόμο της αξίας που ισχύει για όλα τα εμπορεύματα

 Εργάτης: πουλάει την εργατική του δύναμη, η οποία μετριέται σύμφωνα

με την ποσότητα της εργασίας
3. Θεωρία της υπεραξίας

 Υπεραξία: ποσότητα αξίας που παράγει ο εργάτης πέραν από τον αναγκαίο
χρόνο εργασίας (τον χρόνο δηλαδή που απαιτείται για την παραγωγή αξίας
ίσης με όση ο ίδιος έλαβε υπό μορφή μισθού).

Ποσοστό εκμετάλλευσης:
Αναγκαία Ορίζεται από την σχέση
εργασία
υπεραξίας και μεταβλητού
εργασία κεφαλαίου (κεφάλαιο που
Υπερεργασία πηγαίνει στην πληρωμή του
 υπεραξία μισθού)
 Αύξηση υπεραξίας  αύξηση εκμετάλλευσης
 Επιμήκυνση διάρκειας εργασίας
 Περιορισμό αναγκαίας εργασίας μέσω της αύξησης της παραγωγικότητας
Αύξηση κέρδους

 Υπεραξία  αναπαράγει το κεφάλαιο, αλλά και τον εργάτη και το

προϊόν της εργασίας του ως «αλλοτριωμένα» εμπορεύματα
 Παραγωγική διαδικασία = ξένη ως προς τους εργαζόμενους-εργάτες
 Εργάτης: αντικείμενο εκμετάλλευσης

Ανθρώπινη εργασία: εμπόρευμα το οποίο πληρώνεται στην αξία του και

παράγει περισσότερο από την αξία του (κέρδος)
 Κοινωνικές σχέσεις δεν είναι άμεσες
 Δεν διαμορφώνονται ως σχέσεις ανθρώπων προς ανθρώπους καθώς οι άνθρωποι
συνδέονται δια των εμπορευμάτων που έχουν στην διάθεση τους.
 Κυρίαρχη σχέση: σχέση ανταλλαγής εμπορευμάτων
 Κύριο χαρακτηριστικό: (η εκμετάλλευση και) οι ταξικές συγκρούσεις
 Ανταγωνιστικός χαρακτήρας της σύγχρονης κοινωνίας:
 Αδιαχώριστος από τη θεμελιώδη δομή του καπιταλιστικού καθεστώτος
 Ελατήριο της ιστορικής κίνησης
 «η ιστορία όλων των κοινωνιών ως τις μέρες μας είναι η ιστορία της
πάλης των τάξεων».

 Η ανθρώπινη ιστορία χαρακτηρίζεται από την πάλη κοινωνικών τάξεων

 2 κύριες τάξεις
 Κυρίαρχη/Αστική τάξη

 Κυριαρχούμενη τάξη/Προλεταριάτο
Αστική (κυρίαρχη) τάξη:
 Ελέγχει τα μέσα παραγωγής
 Για να διατηρεί την εξουσία της ανανεώνει ριζικά και διαρκώς τα παραγωγικά μέσα

Το προλεταριάτο
 Πλειοψηφία πληθυσμού
 Συνθήκες αθλιότητας & εξαθλίωσης
 Εκμετάλλευση
 Συγκρότηση τάξης

Άλλες ενδιάμεσες ομάδες:

 τεχνίτες, μικροαστοί, έμποροι, αγρότες ιδιοκτήτες
Όσο εξελίσσεται το καπιταλιστικό καθεστώς, θα υπάρχει τάση
κρυστάλλωσης των κοινωνικών σχέσεων σε δύο ομάδες, τους
καπιταλιστές και τους προλετάριους  πόλωση

Διαμάχη, ανταγωνισμός στο επίπεδο:

a) Της παραγωγής των αγαθών
b) Της ιδεολογίας: έκφραση ιδεών ταξικού συμφέροντος της κάθε
μίας
Ταξική συνείδηση  Επαναστατική κρίση / προλεταριακή επανάσταση
 ανατροπή καπιταλισμού  σοσιαλιστική, αταξική κοινωνία/τέλος
των τάξεων και του ανταγωνιστικού χαρακτήρα της καπιταλιστικής
κοινωνίας
Ομαδική συζήτηση κειμένου

Karl Marx & Friedrich Engels, Το Μανιφέστο του

κομμουνιστικού κόμματος, Αθήνα, Εκδόσεις Θεμέλιο, 2004,
Κεφάλαιο Ι: «Αστοί και προλετάριοι», σ. 45-58.

 Ερωτήσεις:
 Ποια τα κύρια σημεία και επιχειρήματα που εντοπίζετε;
 Πως εμφανίστηκε και αναπτύχθηκε η αστική τάξη;
 Ποια τα κύρια χαρακτηριστικά της αστικής τάξης και
ποια του προλεταριάτου;
Ανακεφαλαίωση κύριων σημείων του
κειμένου:
 «Η ιστορία όλης της κοινωνίας είναι ιστορία ταξικών
αγώνων» (σ.45)
 Σύγχρονη αστική κοινωνία:
 «απλοποιημένες» ταξικές αντιθέσεις - 2 τάξεις:
 Αστική τάξη: υποταγή φυσικών δυνάμεων, μηχανών, επιστήμης,
ανθρώπων κτλ.  παραγωγικές δυνάμεις  εξουσία, κυριαρχία
 Προλεταριάτο: εργατική δύναμη = εμπόρευμα  «εκτεθειμένοι σε
όλες τις εναλλαγές του ανταγωνισμού, σε όλες τις διακυμάνσεις της
αγοράς»
«Με την εκμετάλλευση της παγκόσμιας αγοράς, η αστική τάξη
έχει διαμορφώσει πανομοιότυπα την παραγωγή και την
κατανάλωση σε όλες τις χώρες» (σ.50)