UNIVERZITET U PRIŠTINI

FAKULTET TEHNIČKIH NAUKA

KOSOVSKA MITROVICA

SEMINARSKI RAD

- Mašinsko inženjerstvo -

Predmet: Komfornost vozila za javni prevoz putnika

Tema: Cene i tarife usluga za prevoz putnika

javnim gradskim transportom

Predmetni profesor: Student:

Krsta Sovtić 28/15 Cene i tarife za prevoz putnika JGP

UOPŠTE O TARIFAMA ZA PREVOZ PUTNIKA

U LINIJSKOM SAOBRAĆAJU

Visina naknade za prevoz putnika u drumskom saobraćaju određena je tarifom. Pod

tarifikacijom se podrazumeva sistem po kome se određuje naknada za transportne usluge u
određeno vreme i za određene vožnje, kao i za određene kategorije putnika. Tarifa treba da
obezbedi pokriće troškova transporta koji nastaju pri vršenju transporta.

Nivo tarifa zavisan je od niza faktora. Najveći uticaj na nivo tarife imaju transportni troškovi.

Pored toga, na nivo tarife utiču putni uslovi, organizacija transporta (redovne, direktne,
ekspresne linije) kao i kvalitet transportnih usluga.

Tarifni sistem treba da se zasniva na sledećim kriterijima, da je:

 jednostavan i lako prihvatljiv za korisnike transporta,

 odgovara potrebama korisnika i karakteru mreže linija,
 nivo tarifa zasnovan na stvarnim transportnim troškovima,
 obezbedi realan nivo naknade po jedinici transportnog rada PKM u funkciji rastojanja
prevoza putnika,
 bude dobro primljen od korisnika i da sprečava moguće zloupotrebe u primeni.

Tarifama se određuje visina naknade prema veličini usluge odnosno dužine putovanja putnika.

U međugradskom saobraćaju tarifa treba da obezbijedi rentabilno poslovanje pri

prosečno ostvarenim rezultatima eksploatacije vozila. U prigradskom saobraćaju tarife obično
nisu na nivou koji obezbeđuje rentabilno poslovanje. U tom pogledu nadležni organi treba da
obezbeđuju autotransportnim preduzećima povoljnije uslove privređivanja (dotiranje ili razne
olakšice). U međugradskom linijskom drumskom saobraćaju u primeni je jedinstvena tarifa
usluga prevoza putnika koja važi za celu zemlju. Tarifa je relacijska – degresivna. U tom pogledu
utvrđuje se tarifni modul za određeno rastojanje. Cena PKM opada sa povećanjem dužine

2
Krsta Sovtić 28/15 Cene i tarife za prevoz putnika JGP

putovanja putnika. Tarifa u sebi sadrži i putne uslove uvećava se za prevoz na linijama sa
tucaničkim putem i sa lošom tucanikom, kao i za linije sa većim usponom od 6% ili za uzan put
ispod 5,5 m. Na direktnim i ekspresnim linijama u tarifi su uvedeni posebni doplaci u funkciji
dužine linije. Cene u prigradskom saobraćaju određuju nadležni teritorijalni organi.

U autobuskom linijskom prevozu mogu biti primijenjene jedinstvene i relacijske tarife.

Sistem jedinstvene tarife cena vožnje ne zavisi od rastojanja prevoza i pogodan je i za primenu u
gradskom saobraćaju na većim rastojanjima.

Relacijski tarifni sistem predviđa naknadu za vožnju u funkciji dužine putovanja putnika.

Primenjuje se u prigradskom, međugradskom i međunarodnom transportu putnika i na dužim

linijama u gradskom saobraćaju. Relacijska cena se prilikom rastojanja prevoza povećava i
tarifni modul.

Porast cene prevoza po jednom putniku je u funkciji rastojanja prevoza i raste linearnom
zavisnošću, dok je cena po jedinici transportnog rada PKM degresivna sa hiperboličkom
zavisnošću. To je rezultat opadanja učešća stalnih troškova autobusa u funkciji porasta dužine
linije. Najviše opravdanja ima sistem tarifikacije po kome bi visina naknade odgovarala dužini
vožnje.

U gradskom i prigradskom saobraćaju relacijska tarifa se realizuje zonskim tarifnim

sistemom u kome je linija podeljena na tarifne zone – module kojima se obuhvata nekoliko
deonica. Dužina tarifne zone može biti ista ili različita. Na delu linije sa većim intenzitetom
uzimaju se tarifni moduli manje dužine. Svaki tarifni modul je iste novčane vrijednosti (linearna
skala). Cene zavise od broja tarifnih zona. Pogodna je u manjim gradovima i prigradskom
saobraćaju. U takvom tarifnom sistemu postoji i preklopljiva zonska tarifa koja deli liniju tako da
druga polovina prve zone služi kao prva polovina druge zone. Ova tarifa je u upotrebi u onim
gradovima gde se putovanja započinju u prvoj zoni, a završavaju na početku druge zone, čime se
izbegavaju nepovoljnosti za putnike.

3
Krsta Sovtić 28/15 Cene i tarife za prevoz putnika JGP

Preduzeća drumskog saobraćaja u prevozu putnika tarife koriste za postizanje svojih

ciljeva kako bi značajno uticali na ponašanje svih korisnika na koje se ona odnosi. Cene prevoza
su jedan od glavnih faktora poslovanja preduzeća posebno u uslovima konkurencije na
saobraćajnom tržištu.

Visoke cene mogu dovesti do nepotrebnog korištenja kapaciteta, a suviše niske do

njihovog nerazumnog iskorištenja i nemogućnosti normalnog održavanja. Cilj je da se utvrde
takve cene kojima će se usklađivati normalan odnos između potrebe za prevozom i stepena
iskorištenja postojećih kapaciteta.

SISTEM PREVOZNIH ISPRAVA

U međugradskom autobuskom saobraćaju u upotrebi su tri vrste prevoznih isprava:

− karte - bjelice

− zonske karte

− povlašćene karte.

Bjelica je karta na kojoj je upisana relacija, cena i datum i čas polaska i izdaje se svakom
putniku. Primenjuje se na linijama sa malim izmenama putnika. Ova karta zahteva i konduktera
u vozilu.

Pod tarifikacijom po zonama podrazumijeva se sistem po kome putnika plaća istu tarifu
nezavisno od dužine vožnje unutar zone, a kad prelazi u sledeće zone, doplaćuje određenu
razliku koja je obično manja nego karta za dve zone.

Zonske karte štampaju se na određenu novčanu vrednost i lice koje izdaje kartu upisuje i
tarife. Sa zonskim tarifama manipulacija je laka za čije izdavanje se koriste poluatomatske
mašinice i ona se koristi umesto konduktera.

Povlašćene karte izdaju se putnicima koji imaju pravo na ovu povlasticu. U praksi su i još
povratne karte sa povlasticom za povranu kartu.

4
Krsta Sovtić 28/15 Cene i tarife za prevoz putnika JGP

Karta se može izdati i u pretprodaji i do 30 dana unapred, te se izdaje samo na terminusima.

Da bi se kod putnika postigla sigurnost u prevozu, uvode se savremeni informacioni sistemi

(računari sa terminalima gde su podaci o popunjenosti vozila dostupni ne samo u terminusima
nego i u međustanicama).

U prigradskom saobraćaju zbog znatno intenzivnijih tokova putnika i velike izmjene

putnika primenjuju se poluautomatske kase pomoću kojih se karte izdaju brzo i lako. U upotrebi
su i pretplatne povlaštene karte. U prigradskom saobraćaju podaci o tokovima putnika mogu se
dobiti preko karta – blok, a u gradskom saobraćaju samo putem brojanja. Tarife u
međugradskom linijskom transportu putnika po pravilu u propisane u Srbiji.

5
Krsta Sovtić 28/15 Cene i tarife za prevoz putnika JGP

ORGANIZACIJA JAVNOG PREVOZA PUTNIKA SA ASPEKTA CENE PREVOZA

Vrste karata u javnom prevozu putnika

Prevoz putnika kod klasičnog autobuskog prevoznika uobičajeno je organizovan na sledeći
način:

Gradski saobraćaj

Autobuski saobraćaj u gradovima organizovan je u jednoj ili više tarifnih zona. U manjim
gradovima ili u gradovima sa razvijenom konfiguracijom terena, saobraćaj se najčešće
organizuje u jednoj tarifnoj zoni. To znači da u takvoj organizaciji saobraćaj za svaku vrstu karte
postoji samo jedna cijena.

U većim gradovima i u gradovima gde je prisutna različita konfiguracija terena (brda) saobraćaj
je organizovan u više saobraćajnih zona. To znači da u takvoj organizaciji saobraćaja za svaku
vrstu karte postoji cena za svaku zonu posebno i za sve moguće kombinacije zona.

Prigradski saobraćaj

Prigradski saobraćaj smatra se saobraćaj u krugu od 20 do 30 km oko pojedinih gradova.

Značajno za tu vrstu saobraćaja je svakodnevna gravitacija putnika u gradove kao lokalne
centre. Prigradski saobraćaj najčešće je organizovan na osbnovu relacijskog tarifnog sistema.
Osnovu relacijskog tarifnog sistema predstavlja relacijski cenovnik. Za relacijski cenovnik važi da
se cena prevoza menja u zavisnosti od dužine. To znači, da je cena putovanja u direktnoj
zavisnosti od dužine putovanja. Prigradski saobraćaj najčešće pokriva područje više opština.
Pošto opštine ponegde imaju pravo uticaja na cene prevoza, na pojedinim relacijama može doći
i do odstupanja od cene iz relacijskog cenovnika. To se dešava u situacijama kada pojedine linije
prelaze opštinske granice. U tom slučaju govorimo o odstupanjima od osnovne cene.

6
Krsta Sovtić 28/15 Cene i tarife za prevoz putnika JGP

Regijski (kantonalni) saobraćaj

U regijskom saobraćaju cena prevoza određuje se u zavisnosti od dužine prevoza. Za tu vrstu

saobraćaja postoji relacijski cenovnik. Cene iz tog cenovnika nisu jednake kao cene iz
prigradskog cenovnika, jer se određuju na nivou regije, a cene iz prigradskog cenovnika na
nivou gradova.

Međukantonalni (međuregijski) i međuentitetski saobraćaj

U međuregijskom saobraćaju cena prevoza određuje se u zavisnosti od dužine prevoza. Za tu

vrstu saobraćaja postoji relacijski cenovnik. Cene u tom cenovniku određuju se na nivou
područja i države.

Međudržavni saobraćaj

Cene u međunarodnom saobraćaju određuju se međunarodnim sporazumima između pojedinih

država, odnosno kooperanata.

Oprema u autobusima prigradskog saobraćaja

U autobusima prigradskog saobraćaja koristi se sledeća oprema:

− kartični sistem TP 4100 (prodaja papirnatih karata i registracija beskontaktnih karata),

− senzor IR zraka IR 3001 (senzor infracrvenih zraka),

− alternativa: GSM modem

U dužim vozilima (zglobna vozila) pored kartičnog sistema TP4124 moguća je montaža i
pojedinih poništivača.

7
Krsta Sovtić 28/15 Cene i tarife za prevoz putnika JGP

Starija oprem za prodaju paprinih karata

Oprema za očitavanje karata GSP

Moguća lokacija uređaja za prodaju karata

8
Krsta Sovtić 28/15 Cene i tarife za prevoz putnika JGP

Šema opreme u vozilima JGP

Tipovi karata
U modernom elektronskom tarifnom sistemu postoji više vrsta karti:

Vozni listići (karte)

To su klasični vozni listići koji se štampaju iz role papira (isto kao kod mehaničke ALMEX
mašine).

Podaci koji se štampaju na vozne listiće:

− ime i logo prevoznog preduzeća,

− datum prodaje,

− vreme prodaje (sat i minut),

− broj autobusa ili prodajnog mesta,

− broj linije,

− ime ulazne stanice,

9
Krsta Sovtić 28/15 Cene i tarife za prevoz putnika JGP

− ime izlazne stanice,

− cena,

− reklamni tekst,

− cena bez PDV-a,

− vrednost PDV-a,

− cena sa PDV-om.

Karta istovremeno važi kao i račun.

Kod svake autobuske stanice ili stajališta potrebno je navesti i podatak u kojoj opštini se
autobusko stajalište nalazi.

Opštine su u bazu podataka unose na sledeći način:

− šifra opštine,

− naziv opštine.

Unošenje opština kod autobuskih stajališta daje osnovu za izradu statističkih podataka o broju
putnika i ostvarenim prihodima po pojedinim opštinama. Na taj način stvorena je osnova za
sklapanje koncesijskih ugovora sa pojedinim opštinama.

10
Krsta Sovtić 28/15 Cene i tarife za prevoz putnika JGP

Sadržaj

UOPŠTE O TARIFAMA ZA PREVOZ PUTNIKA ................................................................................................. 2

U LINIJSKOM SAOBRAĆAJU ........................................................................................................................... 2
SISTEM PREVOZNIH ISPRAVA .................................................................................................................... 4
ORGANIZACIJA JAVNOG PREVOZA PUTNIKA SA ASPEKTA CENE PREVOZA .............................................. 6
Vrste karata u javnom prevozu putnika ................................................................................................ 6
Oprema u autobusima prigradskog saobraćaja .................................................................................... 7
Tipovi karata.......................................................................................................................................... 9

11