Academie TIS Delft

Opleiding Werktuigbouwkunde

Studiewijzer Warmte-overdracht
Semester: 6

Blok: 3 en 4

Blok 3: ENE3(T1) Blok 4: ENE3 (T2)

Module:

Beoordelingseenheid: W-M6-ENE3-17

Blok 3: 1 studiepunten
Studiebelasting:
Blok 4: 3 studiepunten

Docent: J. Bil, F. Zoller

Toegepaste Energieleer
Literatuur: Dictaat Warmte-overdracht
 Moduleblad

Naam (module) Energieleer 3 Vakcode W-M6-ENE3-17

ENE3 (T1) en ENE3 (T2)
Faculteit TIS Opleiding Werktuigbouwkunde
Semester 6 Studiepunten 1+3
Opsteller Meijs/Taal Vastgesteld Datum
door LPC

BoKS Onderwerpen Niveau3

Nusselt Relaties - Gedwongen conventie 3
- Natuurlijke convectie
Straling - Straling, absorptie, reflectie 3
- Stralingswetten
- Warmteoverdracht door straling
tussen twee lichamen
2e hoofdwet - Omkeerbare- en niet-omkeerbare 2
Entropie toestandsveranderingen

Fasediagrammen - p-V, h-s, T-s diagrammen 3

- Stoomtabellen

Instationair gedrag - Opwarmen en afkoelen 3

Leerdoelen4

1. De student kan de warmteoverdracht bij gedwongen convectie m.b.v. Nusselt Relaties

uitrekenen
2. De student kan de warmteoverdracht bij natuurlijke convectie m.b.v. Nusselt Relaties
uitrekenen
3. De student kan in eigen woorden de tweede hoofdwet aan een vakgenoot uitleggen.
4. De student gebruikt entropie in berekeningen.
5. De student gebruikt diagrammen als bijv. p-V, h-s, T-s bij berekeningen.
6. De student past de stoomtabellen bij berekeningen op de juiste manier toe.

Onderwijsvorm
Instructiecollege 3 uur per week

Toetsing / weging (%)5

Schriftelijke toets

Literatuur / leermiddelen
(V=verplicht A=aanbevolen)
• Toegepaste energietechniek 1. ISBN: 9789039526545
• Toegepaste energieleer warmte en stromingsleer. ISBN: 9789039526538
(hoofdstuk 3, 8, 15, 16)
• Dictaat warmteoverdracht W028 staat op de BB course

2
 Inleiding
Bij het ontwerpen van machines, apparaten en installaties komen vaak berekeningen voor met een
stromings-en/of warmtetechnisch aspect. Dit onderwijsdeel richt zich op de warmte-overdracht. Er
worden de drie manieren bestudeerd waarop warmtetransport kan plaatsvinden namelijk door
geleiding, stroming en straling. Daarnaast is er aandacht voor de tweede hoofdwet van de
thermodynamica, de entropie en de toestandsdiagrammen.

Voorkennis
Vereiste voorkennis: ENE1 en ENE2

Leerdoelen
• De student kan de warmteoverdracht bij gedwongen convectie m.b.v. Nusselt Relaties
uitrekenen
• De student kan de warmteoverdracht bij natuurlijke convectie m.b.v. Nusselt Relaties
uitrekenen
• De student kan in eigen woorden de tweede hoofdwet aan een vakgenoot uitleggen.
• De student gebruikt entropie in berekeningen.
• De student gebruikt diagrammen als bijv. p-V, h-s, T-s bij berekeningen.
• De student past de stoomtabellen bij berekeningen op de juiste manier toe

Toetsmatrijs:
Naam onderwijsonderdeel + jaar opleiding: ENE3(T2)
Soort toets 1:
Leerdoelen 2 Kennis Samenvatten/ Toepassen Analyseren
begrip Synthetiseren 3
Evalueren
Aantal Vraagnr. Aantal Vraagnr. Aantal Vraagnr. Aantal Vraagnr.
Beschrijven en Ca. Ca 45%
verklaren 10%
Berekenen Ca.
45%

1Open vragen, meerkeuze, gecombineerd, open einde etc.

2 Zoals beschreven in de studiewijzer
3 Synthese: onderdelen samenbrengen tot iets nieuws
3
 Planning en lesvorm
aantal contacturen: Blok 3 lesuren 4x2 uur, Blok 4 lesuren 7x3 uur.

Theorie:
Tijdens de lessen zullen regelmatig oefenvraagstukken worden opgegeven die de student thuis kan
maken. Ook in de les zullen opgaven worden behandeld.
Om het vak met succes te kunnen volgen, wordt van de student verwacht dat de stof van de
afgelopen les steeds wordt bestudeerd en opgegeven vraagstukken worden gemaakt.

BLOK 3
Week 1: (2 uur)
Dictaat Warmte-overdracht en Toegepaste Energieleer H13
- toelichting op de leerdoelen
H13.1 Inleiding: lezen, niet leren
H13.2 Differentiële warmtebalansen voor warmteoverdracht: lezen, niet leren
Warmte-overdracht
- inleiding
- warmtegeleiding
- warmtetransport door een vlakke wand
H13.3 Warmtebalansen voor vlakke platen en wanden: leren en kunnen toepassen

Opgaven:
Voorbeeld 13.3 t/m 13.11
H13.8 opgave 2 t/m 5 exclusief 4

Week 2: (2 uur)
Dictaat Warmte-overdracht en Toegepaste Energieleer H13
Warmte-overdracht
- warmtegeleiding
- warmte-overdracht door stroming
- warmtetransport door een buiswand
H13.4 Warmtebalansen voor cilinders en staven: leren en kunnen toepassen

Opgaven:
Voorbeeld 13.3 t/m 13.11
H13.8 opgave 6 t/m 11

Week 3: (2 uur)
Dictaat Warmte-overdracht en Toegepaste Energieleer H13
Warmte-overdracht
- warmtewisselaars
H13.5 Warmtewisselaars
H13.5.1 Het gemiddelde temperatuurverschil: leren en kunnen toepassen
H13.5.2 Uitgaande temperaturen bij en warmtewisselaar
H13.6 Niet van toepassing

Opgaven:
Voorbeeld 13.3 t/m 13.11
H13.8 opgave 12 en 13

Week 4: (2 uur)
Afronding en uitloop, voorbereiding schriftelijke toets

Opgaven:
4
Voorbeeld 13.3 t/m 13.11
H13.8 opgave 2 t/m 13 exclusief 4

5
BLOK 4
Week 1: (3 uur)
Dictaat Warmte-overdracht en Toegepaste Energieleer H16
Warmte-overdracht
- warmte-overdracht door straling
- absorptie en reflectie
- stralingswetten
- niet-zwarte lichamen
- Wet van Kirchhoff
- warmte-overdracht door straling tussen twee lichamen
H16.1 Inleiding: leren en kunnen toepassen
H16.2 Intensiteit: leren en kunnen toepassen
H16.3 Zichtfactoren t/m Voorbeeld 16.6: leren en kunnen toepassen
H16.4 Niet van toepassing
Opgaven:
Voorbeeld 16.1 t/m 16.6
H16.6 opgave 1, 2, 3

Week 2: (3 uur)
Toegepaste Energieleer H14
- Instationair warmtetransport
H14.1 Inleiding: lezen
H14.2 De methode van de uniforme temperatuur: leren en kunnen toepassen
Opgaven:
Voorbeeld 14.1 en 14.2
H14.5 Oefenopgaven 1 en 2.

Week 3 en 4: (2x3 uur)

Dictaat Warmte-overdracht en Toegepaste Energieleer H15
Warmte-overdracht door stroming, bepaling warmteoverdrachtscoefficient
- inleiding
- vloeistofstroming
- grenslaag
- laminaire stroming in cilindrische pijpen
- formules ter bepaling van de warmte-overdrachtscoëfficiënt bij natuurlijke stroming
H15.1 Inleiding: leren en kunnen toepassen
H15.2 Gedwongen convectie: leren en kunnen toepassen
H15.2.1 Gedwongen convectie langs een vlak oppervlak: leren en kunnen toepassen
H15.2.2 Gedwongen convectie in een rechte, cilindervormige buis: leren en kunnen
toepassen
H15.2.3 Gedwongen convectie dwars op een recht cilinder: leren en kunnen toepassen
H15.2.4 Gedwongen convectie langs een bol: leren en kunnen toepassen
H15.2.5 Gedwongen convectie bij een pijpbundel: leren en kunnen toepassen
H15.3 Natuurlijke convectie: leren en kunnen toepassen
H15.3.1 Natuurlijke convectie langs een verticaal oppervlak: leren en kunnen
toepassen
H15.3.2 Natuurlijke convectie langs een horizontaal vlak oppervlak: leren en kunnen
toepassen
H15.3.3 Natuurlijke convectie langs een horizontale cilinder: leren en kunnen
toepassen
H13.3.4 Natuurlijke convectie langs een verticale cilinder: leren en kunnen toepassen
H15.3.5 Natuurlijke convectie langs een bol: leren en kunnen toepassen
H15.4 Niet van toepassing
H15.4.1 Niet van toepassing

6
 Opgaven:
Voorbeeld 15.1 t/m 15.12
H15.6 opgave 1 t/m 12

Week 5 en 6 (2x3 uur)

Toegepaste Energieleer H8
Niet-omkeerbaarheden
H8.1 Inleiding: lezen
H8.2 Isentropisch rendement: leren en kunnen toepassen
H8.3 Entropie: leren en kunnen toepassen
H8.3.1 Entropieverandering bij omkeerbare toestandsveranderingen: leren en kunnen
toepassen
H8.3.2 Entropieverandering bij niet-omkeerbare toestandsveranderingen: leren en
kunnen toepassen
H8.3.3 T-s diagram: lezen
H8.4 Thermisch rendement: leren en kunnen toepassen
H8.5 Exergie en anergie: leren en kunnen toepassen

Opgaven:
Voorbeeld 8.1 t/m 8.7
Oefenopgaven H8.7 opgave 1 t/m 12, 14 en 16.

Week 7: (3 uur)
Afronding en uitloop, voorbereiding schriftelijke toets

Opgaven:
Voorbeeld 16.1 t/m 16.6
H16.6 opgave 1, 2, 3

Opgaven:
Voorbeeld 14.1 en 14.2
H14.5 Oefenopgaven 1 en 2.

Opgaven:
Voorbeeld 15.1 t/m 15.12
H15.6 opgave 1 t/m 12

Opgaven:
Voorbeeld 8.1 t/m 8.7
Oefenopgaven H8.7 opgave 1 t/m 12, 14 en 16.

7
 Toetsing
De theorie wordt in de beide toetsweken van Blok 3 en 4 getoetst met een schriftelijke toets:
• Toets (T1) in week 8 met herkansing in week 10
• Toets (T2) in week 18 met herkansing in week 20
Verdeelsleutel voor het eindcijfer:
• Eindcijfer ENE3 = (T1 + 3xT2)/4

Voorbeeldtoets T1 respectievelijk T2

Technology, Innovation & Society Delft

VOORBEELD TOETS ENE3(T1)

LET OP: De volledige uitwerking is van belang. Geef overal duidelijke schetsen en maak
overzichtelijke uitwerkingen. Geef altijd eerst de formule en geef daarna de uitwerking in
getallen. Neem bij alle uitwerkingen de dimensie op.
De toets bestaat uit drie voor de beoordeling gelijkwaardige opgaven.
Veel succes!
Opgave 1
Gegeven is een betonnen vloer van 150 mm dikte en een oppervlak van 200 m2 . De vloer
is aan de onderzijde geïsoleerd met 120 mm steenwol. Onder de vloer is lucht aanwezig
met een temperatuur van 5 °C en de lucht aan de bovenzijde heeft een temperatuur van
22 °C.

Gegeven:
• warmtegeleidingcoëfficiënt steenwol: 0,04 W/mK
• warmtegeleidingcoëfficiënt beton: 1,9 W/mK
• convectieve warmteoverdrachtscoëfficiënt aan de onderzijde 25 W/m2K
• convectieve warmteoverdrachtscoëfficiënt aan de bovenzijde 8 W/m2K

Gevraagd:
A. Wat is de warmtestroom door deze vloer (20 punten)
B. Wat is de temperatuur op het scheidingsvlak van beton en isolatie (20 punten)

Opgave 2
In een warmtewisselaar wordt een gasstroom afgekoeld van Tg,i=200 ºC tot Tg,u=85 ºC
met behulp van 60 kg/uur koelwater. De warmtewisselaar is in tegenstroom geschakeld.
De inlaattemperatuur van het koelwater bedraagt Tw,i=50 ºC, de uitlaattemperatuur van het
koelwater bedraagt Tw,u=80 ºC. De soortelijke warmte van het koelwater cw=4,19 kJ/kgK
en van het gas cg=1,02 kJ/kgK. De warmteoverdrachtscoëfficiënt van de warmtewisselaar
U=30 W/m2K. Er wordt aangenomen dat de warmtewisselaar ideaal geïsoleerd is en er
dus geen warmte-uitwisseling met de omgeving is.
A. Gevraagd wordt in een grafiek het verloop van de temperatuur van het gas en van
het koelwater te tekenen afhankelijk van de afgelegde weg in de warmtewisselaar
(20 punten)
B. Hoe groot is de massastroom gas (20 punten)
C. Bereken het warmtewisselend oppervlak van de tegenstroomwarmtewisselaar (20
punten)

8
 Formulelijst ENE3
Warmteoverdracht formules

A (T1 − T2 ) Ez = σ T 4
Φ=
1
+Σ +
d 1 σ 5,67 ⋅10−8 W/m 2 K 4
=
α1 λ α2 ε =a
Φ kA (T1 − T2 )
= Twee evenwijdige vlakken
k=
1 σ A ( T14 − T24 )
1 d 1 Φ12 netto =
+Σ + 1 1
α1 λ α2 + −1
ε1 ε2
Twee elkaar omhullende oppervlakken
2π l (T1 − T2 )
Φ=
r
σ A1 ( T14 − T24 )
ln u Φ12 netto =
1 ri 1 1 A1  1 
+Σ + +  − 1
α i ri λ α u ru ε1 A2  ε 2 

Φ= kA∆Tm
∆T − ∆Tmin
∆Tm = max
∆T
ln max
∆Tmin

Formules voor de bepaling van de warmteoverdrachtcoëfficiënt bij gedwongen respectievelijk vrije

stroming (convectie)
In het algemeen geldt:

Nu= C ⋅ Re m Pr n Nu= C ⋅ Gr m Pr n
αL ρ 2 β∆TL3 g
Nu = getal van Nusselt Gr = getal van Grashof
λ η2
ρ vL Ra=Gr ⋅ Pr
Re = getal van Reynolds
η
ηc
Pr = p getal van Prandtl
λ

9
10
Technology, Innovation & Society Delft

VOORBEELD TOETS ENE3(T2)

LET OP: De volledige uitwerking is van belang. Geef overal duidelijke schetsen en maak
overzichtelijke uitwerkingen. Geef altijd eerst de formule en geef daarna de uitwerking in
getallen. Neem bij alle uitwerkingen de dimensie op.
De toets bestaat uit drie voor de beoordeling gelijkwaardige opgaven.
Veel succes!

1 Opgave over een omkeerbaar proces in een gesloten systeem

1 kg water van 100 °C zit opgesloten in een cilinder die afgesloten is met een wrijvingsloos
beweegbare zuiger. Het water ondergaat een toestandsverandering naar waterdamp van 100 °C
(begin en eind is verzadigd). Deze toestandsverandering wordt veroorzaakt door de toevoer van
warmte bij constante druk en temperatuur.

Aanvullende gegevens:
Tabel 8.1 van Energieleer (wordt bij de toets gevoegd)
Bijlage II komt overeen met Tabel B2.6 van Energieleer (wordt bij de toets gevoegd)

Gevraagd:
A. Teken een schematische voorstelling en geef alle vormen van energie uitwisseling
hierin aan (4 punten)
B. Teken de toestandsverandering in het T-s diagram (4 punten)
C. Bepaal mbv bijlage II het volume van het medium aan het begin en eind van de
toestandsverandering (4 punten)
D. Bepaal mbv bijlage II de entropie aan het begin en eind van de
toestandsverandering (4 punten)
E. Bereken de hoeveelheid warmte die wordt toegevoerd met behulp van de
gevonden entropieverandering (6 punten)
F. Bereken de hoeveelheid arbeid die wordt afgegeven met behulp van de
volumeverandering (4 punten)
G. Vergelijk de berekende hoeveelheid toegevoerde warmte met de
enthalpieverandering bij de toestandsverandering, geef een verklaring (4 punten)

2 Opgave over warmteoverdracht in een buis

Gegeven is een gladde buis waardoor water stroomt met een snelheid van 1 m/s en een
temperatuur van 110 °C.
Afmetingen van de buis:
• Inwendige diameter 90 mm
• wanddikte 3 mm
Het buismateriaal is staal met warmtegeleidingcoëfficiënt 46 W/mK.
Aan de buitenzijde van de buis meten we een oppervlaktetemperatuur van 108 ºC.
Gevraagd: Bepaal de warmteoverdracht in W per meter buislengte (W/m) (50 punten)

Formules met betrekking tot de warmteoverdracht op blad 3 en 4. Gegevens over water

op blad 5.

11
 Formulelijst ENE3
Warmteoverdracht formules

A (T1 − T2 ) Ez = σ T 4
Φ=
1
+Σ +
d 1 σ 5,67 ⋅10−8 W/m 2 K 4
=
α1 λ α2 ε =a
Φ kA (T1 − T2 )
= Twee evenwijdige vlakken
k=
1 σ A ( T14 − T24 )
1 d 1 Φ12 netto =
+Σ + 1 1
α1 λ α2 + −1
ε1 ε2
Twee elkaar omhullende oppervlakken
2π l (T1 − T2 )
Φ=
r
σ A1 ( T14 − T24 )
ln u Φ12 netto =
1 ri 1 1 A1  1 
+Σ + +  − 1
α i ri λ α u ru ε1 A2  ε 2 

Φ= kA∆Tm
∆T − ∆Tmin
∆Tm = max
∆T
ln max
∆Tmin

Formules voor de bepaling van de warmteoverdrachtcoëfficiënt bij gedwongen respectievelijk vrije

stroming (convectie)
In het algemeen geldt:

Nu= C ⋅ Re m Pr n Nu= C ⋅ Gr m Pr n
αL ρ 2 β∆TL3 g
Nu = getal van Nusselt Gr = getal van Grashof
λ η2
ρ vL Ra=Gr ⋅ Pr
Re = getal van Reynolds
η
ηc
Pr = p getal van Prandtl
λ

12
13
14