Icasi 2018 Sonproceedingve Ozet Kitabcigi

ISBN 978-605-81136-0-2
st th
1 International, 14 National Congress on Agricultural Structures and Irrigation 26-28 September 2018 Antalya
SCIENTIFIC COMMITTEE-BİLİM KURULU

Prof. Dr. Ahmet KURUNÇ Akdeniz University Turkey
Prof.Dr. Aivars ABOLTIN Latvia University of Agriculture Latvia
Prof. Dr. Ali Osman DEMİR Uludağ University Turkey
Prof. Dr. Adnan Nurhan YILDIRIM Süleyman Demirel University Turkey
Prof. Dr. Atilla AŞKIN Lefke University North Cyprus
Prof. Dr. Bahattin AKDEMİR Namık Kemal University Turkey
Prof. Dr. Berkant ÖDEMİŞ Mustafa Kemal University Turkey
Prof.Dr. Bülent ÖZEKİCİ Çukurova University Turkey
Prof. Dr. Engin YURTSEVEN Ankara University Turkey
Prof. Dr. Erhan KOÇAK Süleyman Demirel University Turkey
Prof. Dr. Fuat SEZGİN Adnan Menderes University Turkey
Prof. Dr. Hakan AKTAŞ Süleyman Demirel University Turkey
Prof. Dr. Hasan BAYDAR Süleyman Demirel University Turkey
Prof. Dr. Hasan DEĞİRMENCİ Kahramanmaraş Sütçü İmam University Turkey
Prof Dr. Hasan Hüseyin ÖZTÜRK Çukurova University Turkey
Prof. Dr. Hayati KÖKNAROĞLU Süleyman Demirel University Turkey
Prof.Dr. Hongwei XIN Iowa State University USA
Prof. Dr. İ Hakkı TÜZEL Ege University Turkey
Prof. Dr. İbrahim ERDAL Süleyman Demirel University Turkey
Prof.Dr. Jerzy GRUSZCZYRISKI Agricultural University in Karakow Poland
Prof. Dr. Kamil EKİNCİ Süleyman Demirel University Turkey
Prof.Dr. Leonor Rodríguez SINOBAS Technical University of Madrid Spain
Prof. Dr. Levent BAŞAYİĞİT Süleyman Demirel University Turkey
Prof. Dr. Mehmet ŞİMŞEK Harran University Turkey
Prof. Dr. Mevlüt TÜRK Süleyman Demirel University Turkey
Prof. Dr.Nuh UĞURLU Selçuk University Turkey
Prof. Dr.Öner ÇETİN Dicle University Turkey
Prof.Dr. Pavel KIC Czech University of Life Sciences Prague Czechia
Prof. Dr. Ramazan MERAL Bingöl University Turkey
Prof. Dr. Sedat KARAMAN Gaziosmanpaşa University Turkey
Prof. Dr. Şükrü İsmail İPEK Iğdır University Turkey
Prof. Dr. Tahsin TONKAZ Ordu University Turkey
Prof. Dr. Ünal KIZIL Çanakkale Onsekiz University Turkey
Prof. Dr. Üstün ŞAHİN Atatürk University Turkey
Prof. Dr. Vecdi DEMİRCAN Süleyman Demirel University Turkey
Prof. Dr. Yusuf DEMİR Ondokuz Mayıs University Turkey
Assoc. Prof. Dr. Ali ÜNLÜKARA Erciyes University Turkey
Assoc. Prof. Dr. Anna Krokowiak-BAL University of Agriculture in Krakow Poland
Assoc. Prof. Dr. Francisco Jose Alcon PROVENCIO Polytechnic University of Cartagena Spain
Assoc. Prof. Dr.Roman ROLBIECKI University of Technology and Life Sciences in Bydgoszcz Poland
Assoc. Prof. Dr. Sultan KIYMAZ Ahi Evran University Turkey
Assoc. Prof. Dr. Vilda GRYBAUSKIENE Aleksandras Stulginskis University Lithuanian
Asst. Prof. Dr. Burak ŞEN Niğde Ömer Halisdemir University Turkey
Asst. Prof. Dr. Ertuğrul KARAŞ Osmangazi University Turkey
Asst. Prof. Dr. Yang ZHAO Misissippi State University USA
Asst. Prof. Dr. Yusuf AYDIN Siirt University Turkey
Dr. Noureddin DRIOUECH CIHEAM-Mediterranean Agronomic Institute of Bari Italy
I
st th
ORGANIZING COMMITTEE-
ORGANİZASYON KOMİTESİ
Prof. Dr. Atılgan ATILGAN

Prof. Dr. Ahmet ERTEK
Prof. Dr. Yusuf UÇAR
Assoc. Prof. Dr. Sema KALE ÇELİK
Assoc. Prof. Dr.Ulaş ŞENYİĞİT
Asst. Prof. Dr. Halil İbrahim YILMAZ
Dr. Hasan ÖZ
Res. Asst. Emre TOPÇU
Res. Asst. Birand ÖZSOY
II
st th
İçindekiler
Ovicidal Activity of Essential Oils from Some Medicinal and Aromatic Plants
against the Pulse Beetle, Callosobruchus Chinensis ............................................................1
Fedai Erler, Hilal Şule Tosun, Derya Baki
Potential of Selected Soil Amendments to Increase The Yield of Spring Barley in
The Central Europe ................................................................................................................6
Elena Kondrlova Jan Horak, Dusan Igaz
Diagnosis of Phosphate Pollution of the Birds Lake for Agricultural Activities
during the Wet Season (NE of Algeria) ...............................................................................13
Toumi Abir, Alayat Hacéne, Berredjem Amira, Houhamdi Moussa
Effects of Soil Erosion on Water Quality and Aquatic Ecosystem in a Watershed ........20
Necla Koralay, Ömer Kara
The Effect of Minimum Drainage Length for Calculation of Stream Order and
Bifurcation Ratio for Sub-Basins in The Upper Seyhan River Basin in Turkey ............30
Ahmet Irvem, Zekai Gumus, Mustafa Ozbuldu
Deriving Accumulated Precipitation Deficits from Drought Severity-Duration-
Frequency Curves: A Case Study in Adana Province, Turkey ........................................39
Mahmut Çetin, Hafzullah Aksoy, Bihrat Önöz, Ebru Eriş, Mehmet İshak Yüce, Bülent
Selek, Hakan Aksu, Halil İbrahim Burgan, Musa Eşit, Yonca Çavuş, Selen Orta
Using the Photovoltaic Cells for Ventilation and Cooling of the Animal Barns .............49
Ahmet Nedim Yüksel, Elif Yüksel Türkboyları
Accuracy of Satellite-Based Monthly CFSR Precipitation and Temperature Data
jor The East Mediterranean Region, Turkey .....................................................................56
Ahmet Irvem, Mustafa Ozbuldu
Reclamation Techniques of Degraded Lands in the Sahel of Africa: The Case of
Niger .......................................................................................................................................67
Abdoul Nasser, Aboubacar Dan Badaou, Üstün Şahin, Selda Örs, Fatih Mehmet
Kiziloğlu
Phosphine Resistance Management of Coleopteran Pests in Stored Grains ...................72
Erhan Koçak, Abdullah Yılmaz
The Impact of Irrigation Practices on Drainage Water Salinity: Soil Column
Experiments with Sandy Soil ...............................................................................................82
Engin Yurtseven; M.Sevba Çolak; Hasan S. Öztürk; Ahmet Öztürk
The Impact of Small Scale Irrigation in Somalia ...............................................................88
Hassan Abdalla Sabtow, Fatih Mehmet Kızıloğlu, Üstün Şahin, Selda Örs
Estimation of Yield in Sweet Potato Varieties with Using Spectral Indices ....................93
Mehmet Can Karakaş, Gülçin Ece Aslan, Ahmet Kurunç, Namık Kemal Sönmez
III
st th
The Attitudes of the Farmers about Land Consolidation: Case of Malatya

Province ...............................................................................................................................100
Gürsel Küsek
Modelling of Temperature Distribution in Exterior Wall Using Finite Element
Method .................................................................................................................................107
Bilal CEMEK, Erdem KÜÇÜKTOPCU
Fumigant Toxicity of Essential Oils from Some Aromatic and Medicinal Plants
Against the Cigarette Beetle, Lasioderma Serricorne .......................................................112
Fedai Erler, Hilal Şule Tosun, Derya Baki
Irrigation Water Allocation using MOSES DSS in the Embanked Great Island of
Brăila, Danube River, Romania.........................................................................................117
Zenaida Chitu¸ Fausto Tomei, Giulia Vilani, Ioan Visinescu, Ioan Caton Paltineanu,
Marcel Bularda and Alin-Ionel Gheorghe
Evaluation of Productivity of Irrigation Water for Barley and Wheat under
Regulated Deficit Irrigation (Algeria) ...............................................................................124
Kessai Abla, Debabache Mahmoud
Integration of the Agricultural Territory Planning into the Spatial Planning
Process in Bulgaria .............................................................................................................130
Milena Moteva
Land Capability Evaluation for the Effective Agricultural and Erosion Control
Land Use in The Maritsa River Basin on the Territory of the Republic of
Bulgaria................................................................................................................................140
Vihra Stoinova, Svetla Rousseva, Diyana Nekova
Land Capability Evaluation for the Sustainable Agricultural Land Use and Rate
of the Compensatory Payments for Their Erosion Control in the Upper Maritsa
River Catchment .................................................................................................................152
Diyana Nekova, Vihra Stoinova
Türkiye'de Seracılık ve Dünya'da Enerji Verimliliğinin Yükseltilmesine Yönelik
Çalışmalar............................................................................................................................161
A. Nafi Baytorun, Adil Akyüz, Sait Üstün, Ali Çaylı
İnşaat Sektöründe Çalışanların Demografik Durumları ve İş Kazalarına Bakış
Açıları: Adana Örneği ........................................................................................................175
Özkan Güğerçin, Nafi Baytorun, S. Metin Sezen, Enes Çibik
Bir E-Burun Sisteminin Arduino Tabanlı Dönüşümünün Yapılması ............................183
Ünal KIZIL, Sefa AKSU, Ahmet Cumhur KINACI, Doğa Barış ÖZDEMİR
Çine-Topçam ve Karpuzlu-Yaylakavak Sulama Birliklerinde Sulama Yönetim
Devrinin Etkilerinin Belirlenmesi......................................................................................190
Berkant Ülüş, Selin Akçay
IV
st th
Burdur Havzasında Referans Evapotranspirasyonun Mekansal Değişimi ...................208

Kadir Aytaç Özaydin, Yusuf Ersoy Yildirim, İsmail Taş
Antalya Serik İlçesi Rekreasyon Alanlarinda Kullanılan Sulama Sistemlerinin
Değerlendirilmesi ................................................................................................................219
Hülya Uygun, Ulaş Şenyiğit
Türkiye’de Tarım Sektörünün İklim Değişikliğine Etkilerini Azaltmak İçin
Alınması Gerekli Önlemler ................................................................................................227
Gürsel Küsek, H. Hüseyin Öztürk, Cahit Güngör, Şinasi Akdemir
Bazı Domates Çeşitleri Üzerine Su Basması ve Su Stresi Etkilerinin İncelenmesi .......233
Gülşah Üğlü, Erdinç Uysal, İbrahim Sönmez
Farklı Sulama Düzeylerinin Mısır Koçan Kurdu (Sesamia nonagrioides Lefebvre)
Yoğunluğu Üzerine Etkilerinin Belirlenmesi ...................................................................238
Ali Beyhan Uçak, Hasan Değirmenci Cafer Gençoğlan
Eski ve Yeni Makarnalık Buğday Türlerinin Tuzlu Sulama Suları Koşullarında
Çimlenme Performansları ..................................................................................................245
Ismail Tas, Yalçın Coskun, Mevlut Akcura Tulay Tutenocakli Zeki Gokalp, Emre
Topçu
Trigenerasyon Uygulayarak Sera İklimlendirme ............................................................250
H. Hüseyin Öztürk, H. Kaan Küçükerdem
Türkiye’de Tarımsal Sulamada Elektrik Tüketiminin Azaltılması ...............................257
Nusret Mutlu, Ümran Atay, H. Hüseyin Öztürk
Aşılı Kavun Bitkisinde Sulama Araştırması .....................................................................269
Ömer Özbek, Harun Kaman
Kuraklık ve Tuzluluğa Dayanıklı Amarant (Amaranthus spp.) Bitkisinin Önemi .......273
Çağatay Tanriverdi, Engin Gönen, Hasan Değirmenci, Yeşim Bozkurt Çolak, Simge
Gönen
Radyasyon ve Sıcaklık Tabanlı Potansiyel Evapotranspirasyon Eşitliklerinin
Yağış-Akış Modellemesinde İrdelenmesi ..........................................................................281
Umut Okkan, Hüseyin Kıymaz
Seralarda, Isıtma ve Soğutma İhtiyacının Derece Saat Yöntemiyle Belirlenmesi ........292
Sedat Boyacı
Türkiye’de doğal yayılış gösteren sarıyıldız (Gagea Salisb.) türlerinin yetiştiği
alanlara ait bazı toprak özellikleri ....................................................................................300
Erdinç Uysal, Erdal Kaya
Arazi Toplulaştırma Projelerinde Yol Uzunluklarının Analizi: Şanlıurfa Türkeli
Köyü Örneği ........................................................................................................................313
Hamza Kuzu, Fırat Arslan, Hasan Değirmenci
V
st th
Şeker Mısırda (Zea mays saccharata sturt.) Bazı Tarımsal Özellikler Üzerine
Bitki Sıklığı ve Farklı Ekim Zamanlarının Etkisi ............................................................319
İlknur Akgün, Ruziye Karaman, Yudum Burcu
İç Anadolu Bölgesi Günlük Sıcaklık ve Yağış Değerlerindeki Değişimler ve
Trendler ...............................................................................................................................328
Ali Yücel, Atılgan Atılgan, Hasan Öz
Canlı Hayvanların Taşınmasında Karşılaşılan Sorunların Değerlendirilmesi .............339
Apti Onuk, Seyit Uğuz, Ercan Şimşek
Kısıntılı Sulama Koşullarında Kavun Yetiştiriciliği ........................................................348
Ömer Özbek, Harun Kaman
Türkiye’de Tarım Sektörünün İklim Değişikliğine Etkilerini Azaltmak İçin
Uygulanan Ekonomik Destekler ........................................................................................352
Cahit Güngör, Gürsel Küsek, Şinasi Akdemir, H. Hüseyin Öztürk
Sera İçi Kablosuz Sensör Sistemlerinin Pil Performansının Belirlenmesi.....................358
Kemal Sulhi Gündoğdu, Celil Serhan Tezcan
Damla Sulama Sisteminde Islatma Deseninin Yeni Bir Yöntem, Eş Zamanlı Çift
Parabol Tasarımı ile Analitik Olarak Tanımlanması. I:Yöntem ...................................365
Murat Kılıç
Damla Sulama Sisteminde Islatma Deseninin Yeni Bir Yöntem, Eş Zamanlı Çift
Parabol Tasarımı ile Analitik Olarak Tanımlanması. II: Uygulama .............................376
Murat Kılıç
Farklı Taban Suyu Derinlik ve Tuzluluklarının Malç Uygulamaları Altında
Toprak Tuzluluğu Değişimlerine Etkilerinin Belirlenmesi .............................................386
Berkant Ödemiş, Kerem Karazincir Derya Kazgöz Candemir
Bitki Su Stresi İndeksini (CWSI) Belirlemede Kullanılan Yöntemlerin Nar Ağacı
ve Soya Bitkisinde Karşılaştırılması ..................................................................................395
Begüm Tekelioğlu, Dursun Büyüktaş, Ruhi Baştuğ, Köksal Aydınşakir, Cihan Karaca,
Nazmi Dinç
Hayvansal Atıklardan Biyogaz Enerji Potansiyelinin Belirlenerek Sayısal
Haritalarının Oluşturulması: Ardahan İli Örneği ...........................................................410
Hasan Ertop, Atılgan Atılgan, Hasan Öz Ercüment Aksoy
Büyük Menderes Ovasında Pamuk Bitkisinde Kısıtlı Sulama Uygulamasının
Verim ve Bazı Kalite Özelliklerine Etkilerinin Araştırılması .........................................418
Ersel Yılmaz, Aziz Balcı
Doğu Akdeniz İkliminde Kinoa Bitkisinde Su-Verim İlişkileri ve Su Kullanım
Randımanının Belirlenmesi................................................................................................441
Semih Metin Sezen, Servet Tekin, Mehmet Yıldız
VI
st th
Bazı Tarımsal Atıklarından Elde Edilebilecek Kullanılabilir Biyogaz Enerjisi

Potansiyelinin Belirlenmesi ................................................................................................453
Hasan Ertop, Atılgan Atılgan, Ali Yücel, Hasan Öz
Eski ve Yeni Ekmeklik Buğday Türlerinin Tuzlu Sulama Suları Koşullarında
Çimlenme Performansları ..................................................................................................459
Ismail Tas, Yalçın Coskun, Emre Topçu, Mevlut Akcura, Tulay Tutenocaklı, Zeki
Gokalp,
Farklı Derinliklere Kadar Yapılan Ekim Sulamalarının Çeşitli Tarihlerde
Ekilmiş Kışlık Buğdayın Verim ve Kalitesine Etkisi .......................................................464
Ali Ünlükara, Fatih Kocabeyoğlu
Yağ Gülünde Kısıntılı Sulama Uygulamaları ile Damla Sulama Sisteminin
Ekonomik Yönden Değerlendirilmesi ...............................................................................475
Abdullah Kadayıfçı, Ulaş Şenyiğit, Kahraman Kepenek
Sera İçi İklim Koşullarının Belirlenmesinde Farklı Türbülans Modellerinin
Karşılaştırılmalı Çözümü ...................................................................................................481
Bilal Cemek, Erdem Küçüktopcu
Eskişehir Koşullarında Farklı Gelişme Dönemlerinde Sulanan Aspir Bitkisinin
Verim ve Verim Unsurları Üzerine Etkileri .....................................................................490
Demet Uygan
Kalibre Edilmiş SWAT Modeli ile Türkiye’nin Güney Kesimindeki Bir Sulama
Havzasının Hidrolojik Bileşenlerinin Tahmini ................................................................498
M. Said Gölpınar, Mahmut Çetin, Hayriye İbrikçi, Hande Sağır
Arazi Toplulaştırmasında Detaylı Bir Şekilde Hesaplanan Parsel Endeksinin
Parsel Değer Sayısına Etkisi ..............................................................................................507
Ahmet Tezcan, Kenan Büyüktaş, Şerife Tülin Akkaya Aslan
GAP Sulama Projelerinin Bölge Ekonomisi Üzerine Yarattığı Değişim Üzerine
Bir Değerlendirme ..............................................................................................................513
Nesrin Baysan, Gonca Karaca Bilgen, Nusret Mutlu
GAP Projesi Kapsamında Yaşamımızın Temel Kaynakları Olan Su ve Toprağın
Kullanımı .............................................................................................................................520
Ali Rıza Öztürkmen
Yarı Kurak Koşullarda Farklı Pamuk (Gossypium hirsutum L.) Genotiplerinin
Verim ve Lif Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi ...............................................................525
Hasan Kakaç, Osman Çopur
Antakya Sebze Ekim Alanlarında Rizosfer Toprakları Mikrobiyal Aktivitelerinin
Yersel Dağılımları ...............................................................................................................537
Kemal Doğan, Sema Karanlık, Necat Ağca, Ali Sarıoğlu, Fesih Yabar,
Türkiye’de Tarım Sektörünün Sera Gazı Salımlarına Katkısı ......................................551
H. Hüseyin Öztürk, Nusret Mutlu, Gürsel Küsek, Cahit Güngör
VII
st th
Arazi Toplulaştırma Projelerinin Çiftçi Memnuniyet Düzeyi: Niğde, Türkiye

Örneği ..................................................................................................................................559
Rengin Bayram, Hasan Değirmenci, Fırat Arslan
Tarımsal Sulamada Güneş Enerjisi Kullanımının Tekno-Ekonomik Analizi...............565
Cahit Güngör, Gürsel Küsek, Ümran Atay, H. Hüseyin Öztürk, Şinasi Akdemir
Göbeklitepe'den Günümüze Kadar Tarım Ve Topraklarımız .......................................574
The Effect of Light Transmittances of Different Colored Shade Nets On the
Development of Tomato Plants ..........................................................................................583
Nefise Yasemin Tezcan, Hazal Ekizoğlu, Candan Korkmaz
Water Stress Tolerance Breeding in Maize ......................................................................584
Şekip Erdal
Assessment of Different Substrates, Nitrogen Rate and Irrigation Level On Yield,
Quality and Nitrate Accumulation of Lettuce Under Greenhouse Conditions .............585
Köksal Aydinşakir
Developments in Cotton Production Technology in The World and Turkey................586
Osman Çopur, Ceren Odabaşıoğlu
Determination of The Suitable Points for Central Biogas Facilities with
Geographic Information System Models: A Case Study in Gümüşçay District ...........587
Sefa Aksu, Ünal Kızıl
Land Capability Evaluation for The Effective Agricultural and Erosion Control
Landuse in The Maritsa River Basin On the Territory of the Republic of
Bulgaria................................................................................................................................588
Determination of Trace Element and Heavy Metal Consantrations of Nilüfer
Stream and Wastewater of Some Treatment Plants That Discharged to This
Stream ..................................................................................................................................589
Saliha Dorak, Hakan Çelık
A Geographic Information System (Gis) -Based Multi-Criteria Evaluation for
Greenhouse Site Selection: Lower Euphrates Basin Case Study....................................590
Burak Saltuk, Ozan Artun
Assessment of Water Management in Van Lake Basin ...................................................591
Caner Yerli, Üstün Şahin, Selda Örs, Talip Çakmakcı, Fatih Mehmet Kızıloğlu, Şefik
Tüfenkçi
Investigating The Structural Direction of Small Barns in Şanliurfa Region.................592
Arman Amak, Gökhan İsmail Tuylu
VIII
st th
Greenhouse Heating with The Energy That Can Be Acquired From Isparta
Province’s Animal Waste ...................................................................................................593
Osman Gökdoğan
Comparison of Sweet Cherry (Prunus Avium L.) Tree Water Requirements in
The Regions of Isparta (Turkey) and Bydgoszcz (Poland)..............................................594
Ulas Senyigit, Stanisław Rolbiecki, Roman Rolbiecki, Anna Figas, Barbara Jagosz,
Wiesław Ptach, Waldemar Treder
Agricultural System Modelling and Its Applications in Precision Agriculture ............595
Sevim Seda Yamaç, Burak. Yılmaz
Water Needs of Black Locust (Robinia Pseudoacacia L.) in The First Three Years
of Growing in Different Regions of Poland ......................................................................596
Stanisław Rolbiecki, Wiesława Kasperska Wołowicz, Wiesław Ptach, Barbara
Jagosz, Anna Figas, Roman Rolbiecki, Piotr Stachowski, Vilda Grybauskiene,
Kazimierz Chmura, Krzysztof Dobosz
Investigation of Production and Adaptation Potential of Quinoa (Chenopodium
Quinoa Willd.) Plant in Niğde Province Climate and Soil Conditions..........................597
Burak Şen, Özgür Kıvılcım Kılınç
Climate Change Prediction for Central Anatolian Region and Impacts on
Agriculture...........................................................................................................................598
Burak Şen
Determination of Plant Water Status by Leaf Monitoring Systems in Grape and
Almond Crops Under Precision Irrigation .......................................................................599
Selçuk Özmen, Shrinivasa Upadhyaya, Francisco Rojo, Erin Kizer, Channing Ko-
Madden2, Qingsong Zhang
Usability of Shallow Groundwater in Irrigated Agriculture: A Case Study from
Turkey ..................................................................................................................................600
Aynur Fayrap
The Determination of Photosynthetic Characteristic in Cotton Genotyping
Tolerant and Sensitive to Drought in East Mediterranean Conditions .........................601
Berkant Ödemiş, Zekai Gümüş
Soil Acidification and Cation Leaching Under 20 Years of Different Nitrogen
Fertilization .........................................................................................................................602
Aleksandra Percin, Milan Mesic, Zeljka Zgorelec, Ivana Sestak
Water Footprint of Silage Maize, Potato, Sugar Beet and Alfalfa Produced in
Van-Turkey Conditions ......................................................................................................603
Caner Yerli, Üstün Şahin, Talip Çakmakcı, Selda Örs, Şefik Tüfenkçi, Fatih Mehmet
Kızıloğlu
IX
st th
Determination of Quality Changes in The Walnut Fruits Grown Under Different

Altitudes ...............................................................................................................................604
Tuba Dilmaçünal
Determination of Soil Erodibility in Different Land Uses of Semi-Arid Lands ............605
Sevinç Madenoğlu, Günay Erpul
Effect of Bacteria Inoculation and Iron Application On Nitrogen Fixation in
Soybean ................................................................................................................................606
Ali Sarıoğlu, Kemal Doğan
Projects to Reduce the Impact of Climate Change On the Agricultural Sector in
Turkey ..................................................................................................................................607
Gürsel Küsek, Nusret Mutlu, H. Hüseyin Öztürk
Effect of Urbanization on Wastewater Formation ...........................................................608
Talip Çakmakcı, Üstün Şahın, Şefik Tüfenkçı, Caner Yerlı, Fatih M. Kızıloğlu, Fatih Ş.
Erkuş
Effect of Boron Foliar Application at Different Doses and Different Growth
Stages on Yield and Yield Components of Cotton (Gossypium Hirsutum L.) ..............609
Cemile Ceylan, Hasan Haliloğlu
The Effect of Supplemental Irrigation On the Yield and Quality of Barley in
Semi-Arid Conditions .........................................................................................................610
Nida Yıldız, Ali Fuat Tarı
Irrigation Systems Management in Urban Areas. Application to Valdebebas Park
(Madrid) ...............................................................................................................................611
Freddy Canales IDE, Sergio Zubelzu MINGUEZ, Daniel Alberto Cardozo SEGOVIA,
Leonor Rodríguez SINOBAS
Anatomical Features of Tomato Cultivated Under Salty Irrigation Water ..................612
Meltem Tuylu, Gökhan İsmail Tuylu
The Effects of Limited Salty Irrigation Water On the Anatomy of Tomato .................613
Gökhan İsmail Tuylu, Meltem Tuylu, Selçuk Söylemez, Hatice Nurhan Büyükkartal
The Role of Subsurface Drip Irrigation On Water Productivity for Cotton

Production ...........................................................................................................................614
Öner Çetin, Neşe Üzen
Use of Open Source Microprocessors in Agricultural Structures and Irrigation .........615
Ünal Kızıl, Sefa Aksu, Levent Genç
The Sustainable Utilization of Post-Harvest Agricultural Waste for
Environmental Protection ..................................................................................................616
Ioan Visinescu, Daniela Trifan, Marcel Bularda
X
st th
Integrating The Agricultural Territory in The Spatial Planning Process in

Bulgaria................................................................................................................................617
Milena Moteva
Research of Soil Moisture Dynamic in The Recultivated Plėgai Landfill ......................618
Vilda Grybauskiene, Gitana Vyciene, Roman Rolbiecki, Stanislaw Rolbiecki, Wiesw
Ptach
Heavy Metals in Irrigated Alluvial Soils of Low Dniester Meadow of Moldova...........619
Tamara Leah, Nicolai Leah
Analysis of Carbon Footprint Calculated from Emissions in A Sheep Barn
Operated in Bursa Region ..................................................................................................620
Ilker Kılıc, Busra Yaylı
Evaluation of Irrigation Management in Isparta Province Irrigation
Cooperatives ........................................................................................................................621
Murat Cengız, Yusuf Uçar
Forecast of Soil Water Deficit and Irrigation in South-Eastern Romania ....................622
Elena Mateescu, Oana-Alexandra Oprea, Aristita Busuioc, Alexandru Dumitrescu,
Daniel Alexandru
Distribution of Potential Soil Loss Values and Wind Erodibility Groups (WEG)
of Areas under the Effect of Wind Erosion in Manisa-Akselendi Plain ........................623
Kezban Şahın Taysun, Alaettin Taysun, Nejat Özden
The Use of Family Labor by Gender of Sheep Farms: A Case Study of Isparta
Province in Turkey .............................................................................................................624
Aslı Dalgıç, Vecdi Demircan
Recent Methods for Biotechnological Control on Pest Insects .......................................625
Erhan Koçak, Şevki Ertürk, Mehmet Oğuz Yaman
The Effects of Mycorrhizae and Phosphorus Doses Applications on Plant Growth
of Maize in Volcanic and Alluvial Origin Soils ................................................................626
Kübra Sedef İraz, Ahmet Almaca
Comparative Analysis of The Influence of Different Doses of Vegetal Bio
Stimulator on Agricultural Productions ...........................................................................627
Daniela Trifan, Marcel Bularda, Emanuela Lungu, Ionel-Alin Ghiorghe
Studies On The Influence of Doses of The Plant Bio Stimulator and Solid Organic
Substrate on Improving Soil Fertility ...............................................................................628
Daniela Trifan, , Marcel Bularda, Emanuela Lungu
Comparison With Some Mathematical Growth Models of Leaf Area
Development of Bean Grown (Phaseolus Vulgaris L.) Under Different Irrigation
Regimes ................................................................................................................................629
Sultan Kıymaz, Ufuk Karadavut, Galip Şimşek, Kübra Soğancı
XI
st th
Differentiation of The Irrigation Regime on Soils With Groundwater Supply

from Dammed River Plain .................................................................................................630
Ioan Visinescu , Marcel Bularda , Daniela Trifan ,
Development of Irrigation Program Using Leaf Water Potential in Royal Table
Grape Variety in The Mediterranean Region ..................................................................631
Yeşim Bozkurt Çolak, Attila Yazar, Serpil Tangolar, Gülşen Duraktekin, Engin Gönen
Determination of Concrete Compressive Strength and Reinforcement Situations
in Construction Elements in Agricultural Constructions................................................632
Naciye Aygen Özhan, Kenan Büyüktaş, Ahmet Tezcan
Determination of The Heating and Cooling Degree Day Values of Laying Quail
Henhouse by The Degree Day Method ..............................................................................633
Sedat Boyacı, Gökhan Filik, Ayşe Gül Filik
Estimation of Long-Term Reference Evapotranspiration Using Limited Weather
Data in Sugar Beet Plantation Area from Middle Anatolian, Turkey ...........................634
Sevim Seda Yamaç
Assessment of Agricultural Water Use in Irrigation Schemes of Dsi 15th Region .......635
Belgin Çakmak, M.Sevba Çolak
Effects of Different Zinc and Iron Doses On Yield and Some Yield Components
of Nc-7 Peanut (Arachis Hypogaea L.)..............................................................................636
Çiğdem Boydak, Orhan Kara, Rasim Arslan, Ayşe Nuran Çil, Abdullah Çil, Seyyid
Irmak
The Effect of Humic Acid on Some Elements Uptake Within Cadmium
Accumulated Zones .............................................................................................................637
Gizem Aksu
Changes On Soil Biological Activity with Respect to Irrigation, Mulch
Application and Calcium Fertilization..............................................................................638
Kemal Doğan, Sefer Bozkurt, Ali Sarıoğlu, Necat Ağca, Ekin Şakar
Soil Microbial Activity Alteration with Respect to Combined Application of Olive
Mill Wastewater, Heat Treated Vermicompost and Cattle Manure ..............................639
Kemal Doğan, Ali Sarıoğlu Ekin Şakar, Sema Karanlık
Effect of Deficit Irrigation On Yield and Water Use Efficiency of Watermelon ..........640
Gülşen Duraktekin, Yeşim Bozkurt Çolak, Günsu Atağ, Mete Özfidaner, Alper
Baydar, Engin Gönen
Using A New Trend Analysis Method to Determine Average Temperature Trend
in Antalya.............................................................................................................................641
Mete Özfidaner, Duygu Şapolyo, Fatih Topaloğlu
XII
st th
Comparison of Measured and Estimated Evapotranspiration of Pomegranate

Grown Under Mediterranean Conditions ........................................................................642
Cihan Karaca, Köksal Aydınşakir, Nazmi Dinç, Dursun Büyüktaş, Ruhi Baştuğ, Begüm
Polat
The Contribution of Farmers to Irrigation Management for Agricultural
Production in The Red River Delta Vietnam ...................................................................643
Nguyen Thi Hai Ninh, Philippe Lebailly, Nguyen Mau Dung
Impact of Irrigation on the Dynamics and Leaching of Nitrate Nitrogen in Soil .........644
H. Dakak, Z. El mouridi, B. Soudi, R. Moussadek, A. Zouahri, H.Yachou, A. Ghanimi
Determination of Soil Fertility Conditions in Dense Kiwi Growing Areas in
Yalova City ..........................................................................................................................645
Mustafa Bıyıklı Şirin Tuna Özlem Bengü Daş Kılıç
Simulation of Irrigation and Reservoir Storage in The Develi Basin (Turkey)
Using Soil and Water Assessment Tool (Swat) .................................................................646
Nada Jouma, Filiz Dadaser-Celik
Water Quality of Agricultural Drainage Systems in The Develi Basin in Turkey ........647
Burak Peker, Sukru Taner Azgin, Filiz Dadaser-Celik
Industrial Symbiosis Application in Animal Operations: Bursa Case Study ................648
İlker Kılıç, Hatice Delice, Sinem Sofu, Burak Yıldız
Effects of Soil Erosion on Water Quality and Aquatic Ecosystem in A Watershed .....649
Necla Koralay, Ömer Kara
Water-Yield Relationship of the Pickled Cucumber Under Different Irrigation
Levels and Mulch Applications..........................................................................................650
Gonca Karaca Bilgen, Aynur Özbahçe, Tuğba Yeter, Ceren Görgişen, Pınar Bahçeci
Alsan, Kadri Avağ
Determination of Irrigation Tendency of Siirt Regional Pistachio Producers ..............651
Yusuf Aydın Burak Saltuk
The Effect of Different Water Level with Water Stress On Yield and Quality of
Sunflower Under Konya Conditions .................................................................................652
Arzu Gündüz, Oğuz Gündüz, Mehmet Ali Dündar, Osman Çağırgan, Şerife Çay
Using Opportunities of Precipitation Maps Generated by Trmm and Gpm
Satellite Products for Water Budget Calculations ...........................................................653
Sakine Çetin, Eyüp Selim Köksal , Emre Tunca
Using New Developed Agros Software for Irrigation Management Purposes ..............654
Eyüp Selim Köksal
Automatic Solar-Powered Irrigation System in Greenhouse..........................................655
Murat Yıldırım Muzaffer Yücel Yakup Kılıçarslan
XIII
st th
Irrigation Automation Controlled by Plc and Movable Solar Panels Following

Azimuth Angle to Gps Coordinates ...................................................................................656
Muzaffer Yücel, Murat Yıldırım
Enhancing Production of Tobacco in Macedonia ............................................................657
Romina Kabranova, Karolina Kochoska, Robin Mavroski
Determination of Water Quality of Irrigation Water Sources in Taraklı District
of Sakarya ............................................................................................................................658
Saliha Dorak, Samet Yılmaz, Barış Bülent Aşık
The Effect of Irrigation Water Amount on Water-Yield Relationships of
Eggplant ...............................................................................................................................659
Mahmoud Al Ali, Cafer Gençoğlan , Serpil Gençoğlan
The Effect on Fuel Consumption and Modern Agriculture in The Rural Areas of
Land Consolidation Projects ..............................................................................................660
Müge Kirmikil, Dilara Aydus
Physico-Mechanical Properties of Pellets Made of Peach Pit and Lignite Coal
Dust ......................................................................................................................................661
Orhan A. Atay, Kamil Ekinci, Serdar Üçok, Hüseyin Kaçar, Barbaros S. Kumbul, Ali
Aybek
Determination of Optimum Irrigation Time in Days by Using Plant Based
Measurements .....................................................................................................................662
Engin Gönen, Yeşim Bozkurt Çolak, Attila Yazar, Çağatay Tanrıverdi, Sertan
Sesveren
Assessment of Water Usage and Consumption of Livestock Enterprises in Bursa
Region ..................................................................................................................................663
Seyit Uguz, Apti Onuk, Ercan Sımsek
Investigation of Yield and Quality Parameters of Three Different Fertilization for
Red Curly Lettuce in Floating Culture .............................................................................664
Esra Okudur
Determination and Analysis of Drought Effect with The Help of Gis and
Meteorological Measurements in Firat-Dicle Basin.........................................................665
Ömer Faruk Karaca, Kadri Yürekli
Estimation of Sediment Yield by Artificial Neural Networks in Relation to Flow
and Meteorological Measurements in Euphrates-Dicle Basin-A Case Study of
Adiyaman .............................................................................................................................666
Ömer Faruk Karaca, Adil Koray Yıldız, Kadri Yürekli
Evaluation Spectral Properties of Sunflower Throughout the Growing Season ..........667
Emre Tunca, Eyüp Selim Köksal, Sakine Çetin, Nazmi Mert Ekiz, Ufuk Çoban,
Hamadou Balde
XIV
st th
Fuzzy Logic Analysis of the Effects of Soil Salinity On Soil Fertility in Irrigated
Areas ....................................................................................................................................668
Yeşim Ahi, Korkmaz Bellitürk, Hüseyin T. Gültaş
Determination of Water Use, Yield and Quality of Pumpkin (Cucurbita Pepo L.)
As First and Second Crop ..................................................................................................669
Ali Ünlükara, Ramazan Bakır
Estimation of Net Irrigation Water Demand Under Possible Climate Change
Scenarios: Case of Menemen Sol Sahil .............................................................................670
Zafer Ali Serbeş, Umut Okkan, Şerafettin Aşık
Determination of Nutritional Status of Banana Orchards in Alanya Region ...............671
Merve Durnaoğulları, İbrahim Erdal
Evaluation of Drought Occurence in Bilecik's Using by Standardized
Precipitation Index Method ...............................................................................................672
Murat Karaer, Hüseyin T. Gültaş
Effects of Different Boron Concentrations on Germination of Bread Wheat
Cultivars ..............................................................................................................................673
Hayrettin Kuşçu, Ezgi Kurtulmuş, Bilge Arslan, İpek Karakuş, Emir Kumraltekin, İdil
Eylül Uçan, Mehmet Can Aşık
Evaluation of System Performance of Left Coast Irrigation Community at
Seyhan Plain Sample...........................................................................................................674
Nigar Anğın, Volkan Çatalkaya
Determination of Cover Management Factor (C-Factor) in Agricultural Lands
and Its Relationship with Ndvi ..........................................................................................675
Melis Özge Pınar, Günay Erpul
The Effect of Biochar Obtained from Pruning Residue of Oil-Bearing Rose on
Flower Yield and Essential Oil Content of Oil-Bearing Rose .........................................676
Abdullah Arın, Hesna Ruveyda Aydın, Sabri Erbas, Ali Coskan
Nutrient Composition and in Vitro Anti-Carcinogenic Activity of Knotweed
(Polygonum Cognatum Meissn.) Plant Extracts ...............................................................677
Handan Saraç, Taner Daştan, Ahmet Demirbaş, Sevgi Durna Daştan, Tolga Karaköy,
Hasan Durukan
Nutrient Composition snd In Vitro Anti-Proliferative Effects of Different
Extracts of Red Poppy (Fam: Papaveraceae, Glaucium Grandiflorum
Boiss.&Huet Var. Grandiflorum) Plants ..........................................................................678
Handan Saraç, Taner Daştan, Hasan Durukan, Sevgi Durna Daştan, Ahmet
Demirbaş, Tolga Karaköy,
Effects of Different Paclobutrazol Applications On the Plant Growth of Fuchsia .......679
Deniz Hazar, Ömer Faruk Bora
XV
st th
Effects of Irrigation Water with Different Salinity and Leaching Fraction On

Spinach (Spinacia Oleracea L.) Growth, Yield and Drainage Water Quality ...............680
Fazilet Erdem, Sema Kale Çelik
Effects of Different Irrigation Water Levels and Vermicompost Doses on Micro
Nutrient Uptake of Lettuce Plant ......................................................................................681
Ali Coşkan, Ulaş Şenyiğit
Effect of Nitrification Inhibitor Application Under Broad Bean (Vicia Faba L.)
Vegetation On Nodulation, Nodule, Root and Shoot Total Nitrogen
Concentrations and Nmin Values in Soil ..........................................................................682
Hesna Pamiralan, Mustafa Gök
Influence of Leonardite Incorporation On Nitrification and Nitrate
Ammonification ...................................................................................................................683
Hesna Ruveyda Aydın, Fatih Kural, Abdullah Arın, Cennet Yaylacı, Ali Coskan
Determination of Transpiration Rate of Winter Wheat by Using Stable Isotope
Mixing Model Under Different Irrigation Regime ..........................................................684
Sema Kale Çelik∗, Ufuk Türker, Sevinc Madenoğlu, Bülent Sönmez
Determination of Yield and Yield Components of Bread Wheat Genotypes
Collected from Isparta and Burdur Locations .................................................................685
Demet Altındal, İlknur Akgün
Use of Olive Oil Sector Waste in Greenhouse Heating ....................................................686
Asuman Ceylan, Berna Kendirli
Determination of Water Stress with Thermal Camera and Ndvi Sensor in
Tomato Plant .......................................................................................................................687
Gokhan Camoglu, Kurşad Demırel, Levent Genc, Arda Akcal, Ilker Eroglu, Ahmet
Boran, Hakan Nar
Change of Pepper's Turgor Pressure According to Irrigation Levels ...........................688
Gokhan Camoglu, Kurşad Demırel, Levent Genc, Fatih Kahrıman, Arda Akcal,
Hakan Nar, Ahmet Boran, Ilker Eroglu
The Effects of Drip Irrigation and Water Retention Barrier on Water Use and
Yield in Rice.........................................................................................................................689
Hakan Nar, Gokhan Camoglu, Kursad Demırel
Techniques for Monitoring Plant Water Stress ...............................................................690
Hakan Nar, Gokhan Camoglu, Kursad Demırel, Levent Genc
Investigation of The Effects of Different Irrigation Levels on Plant Properties of
Zinnia ...................................................................................................................................691
Kursad Demırel, Gokhan Camoglu, Arda Akcal, Levent Genc, Hakan Nar
The Use of Leaf Pressure Sensors to Determine Water Stress in Different
Ornamental Plants ..............................................................................................................692
Kursad Demırel, Gokhan Camoglu, Levent Genc, Hakan Nar
XVI
st th
An Artificial Neural Network Model for Prediction of Heat Requirement for

Greenhouse Tomato Production in Soilless Culture in Adana Climate Conditions .....693
Ali Çaylı, A. Nafi Baytorun, Adil Akyüz, Çağatay Tanrıverdı, Sait Üstün
Geospatial Analysis of Parsel Size Before and After Land Consolidation Projects:
A Case Study of Kernel Density from Aşağisümenli Village in Malatya, Turkey ........694
Fırat Arslan, Hasan Değirmenci
The Importance of Crop Potation in The Agriculture of The Republic of Moldova ....696
Nicolai Leah, Tamara Leah
Nitrate Pollution and Its Possible Causes in Kayseri Drinking Water ..........................697
Nuray Ates, S.Sule Kaplan-Bekaroglu, Filiz Dadaser-Celik
Spray Cooling for Bovine Barns ........................................................................................698
Sefa Aksu, Ünal Kızıl
Drip Irrigation for Pear Orchards (Pyrus Communis) ....................................................699
Funda Dökmen, Yeşim Ahı, Daniyel Durmuş Köksal
Determination of The Current Situation of The Vegetable-Fruit Drying Plant
Using Geothermal Energy in Kırşehir Province and of Its Development
Possibilities...........................................................................................................................700
Selma Boyacı, Sedat Boyacı, Güldane Gürdal
Effect of Salinity and Drought Stress Conditions on Enzyme Activities of Plants .......701
Alper Güngör, Ömer Taş, Gürkan Bilir, Ahmet Can Olcay, Hakan Arslan, Deniz Ekinci
Effect of Different Irrigation Water Salinity on the Antioxidant Enzyme Activity
of Purple Carrot (Daucus Carota L) Plant .......................................................................702
Alper Güngör, Gürkan Bilir, Ömer Taş, Ahmet Can Olcay, Mehmet Altun, Hakan
Arslan, Deniz Ekinci
Land Consolidation – The Needs and The Gaps in Bulgarian Agricultural Land-
Use Management .................................................................................................................703
Milena Dimitrova, Moteva Georgi, Dimitrov Kostadinov
Approximate Cost Calculation of Aquaponics and Hydroponics: Antalya
Province Case ......................................................................................................................704
Esra Okudur, Türker Bodur
The Effects of Different Colors of Cover Materials On the Development of
Greenhouse Cultivation: Lettuce (Lactuca Sativa) Sample ............................................705
Funda Tunçbilek, Atılgan Atılgan
The Changes in Agricultural Sector, Problems and Opportunities Created by
This Change in Turkey .......................................................................................................706
Gürsel Küsek
XVII
st th
Maize (Zea Mays L.) Response to Irrigation Scheduling and Nitrogen Rate
During Extreme Weather Under Climatic Conditions of Eastern Croatia ...................707
Marković Monika, Josipović Marko, Šoštarić Jasna
XVIII
st th
Ovicidal Activity of Essential Oils from Some Medicinal and

Aromatic Plants against the Pulse Beetle, Callosobruchus Chinensis
Fedai Erler1, Hilal Şule Tosun1, Derya Baki1

1
Akdeniz University, Faculty of Agriculture, Department of Plant Protection, Antalya, TURKIYE
Corresponding Author e-mail: erler@akdeniz.edu.tr
Abstract: Callosobruchus chinensis (L.) (Coleoptera: Bruchidae) is one of the most destructive pests
of leguminous seeds. This pest damages chickpeas and cowpeas both in the field and in stocks and
causes decreases in the yield and in the nutritional quality. In this study, we evaluated the fumigant
activity of essential oils (EOs) extracted from three aromatic and medicinal plants, myrtle (Myrtus
communis L.) (Myrtaceae), laurel (Laurus nobilis L.) and cinnamon (Cinnamomum verum J. Presl.)
(Lauraceae) against the 0-48-h-old eggs of C. chinensis under controlled conditions. Four
concentrations (10, 20, 40 and 80 µL/L air) of each EO and three exposure periods (24, 48 and 96 h)
were used in the bioassays. The results from the study showed that all the EOs had ovicidal activity in
varying degrees, and mortality was concentration- and exposure period-dependent. Based on the
highest concentration and the longest exposure period, cinnamon oil caused the highest ovicidal
activity with a mortality of 81.8% and followed by laurel oil (78.1%). Myrtle oil showed the least
ovicidal activity causing 66.7% mortality of eggs of C. chinensis. These findings suggest that the
tested plant EOs can be used as bio-fumigants for the control of C. chinensis in stored pulses.
Keywords: Bio-fumigant, Bruchidae, plant extract, ovicide, stored products pest
Introduction temperature of about 28°C, and beetles

emerge approximately 30 days after
The pulse beetle, Callosobruchus oviposition. They mate within a short time,
chinensis (L.) (Coleoptera: Bruchidae) is a and in the presence of suitable host seeds,
common species of bruchids and is known to females begin laying eggs and adults die
be a pest to many stored pulses. This serious about 10-12 days after emergence. The seeds
pest damages chickpeas and cowpeas both in in case of severe infestation become
the field and in stocks and causes decreases completely hollow and are unmarketable
in the yield and in the nutritional quality (Varma and Anadi, 2010; Neog, 2012).
(Demianyk et al., 2007; Sharma et al., Unfortunately, the use of contact or
2007). fumigant insecticides had always been the
The larvae of this species feed and first solution in controlling this pest. But use
develop exclusively in the seeds of host of them has had bad consequences, such as
pulses, while the adults do not require food increased resistance, an imbalance of the
or water and spend their limited lifespan (1- ecosystem, and disturbances of the
2 weeks) in mating and laying eggs on environment as there is a risk of toxicity due
seeds. Adult females lay their eggs to the problems of residues. In this study, we
individually attaching to the testa of seeds. evaluated the ovicidal activity of EOs from
After an incubation period of 5-8 days, the three aromatic and medicinal plants against
larvae hatch and chew through the seed coat the pest as the alternative solution to
beneath the eggs into the seeds. The first currently recommended conventional
instar larvae burrow and feed on the insecticides/fumigants for its control.
endosperm and embryo, undergo a series of
molts and burrow to a position just Materials and Methods
underneath the seed coat prior to pupation.
Although the seed coat is still intact, a round Dried foliage of myrtle (Myrtus
1-2 mm hole is apparent at the location communis L.) (Myrtaceae) and laurel
where the beetle is pupating. Adult eclosion (Laurus nobilis L.) and dried barks of
occurs within the seed usually at cinnamon (Cinnamomum verum J. Presl.)
1
st th
(Lauraceae) were used for the extraction of EO was applied with an automatic pipette on
EOs used in the present study. The EOs a blotting paper strip (3×8 cm) attached to
were extracted by hydro-distillation using a the lower side of the jar's lid, and then the
Clevenger-type apparatus (Erler et al., 2009; lid was tightly fitted. Initial tests were
Basbagci and Erler, 2013). Foliage of myrtle performed to establish appropriate
and laurel were collected by the authors concentration and exposure period ranges.
from the natural habitats in Antalya. Dried The concentrations used for each EO were
barks of cinnamon were purchased from a 10, 20, 40 and 80 μL/L air. Taking into
local market. Taxonomic identification was consideration insecticidal activity of various
performed by botanists from the Biology organic solvents which are generally used in
Department, Faculty of Science, Akdeniz screening plant products for insecticidal
University in Antalya, where voucher activity (Singh and Jain, 1987; Tunç et al.,
specimens of collected species have been 1997), no organic solvent was used in the
deposited. To extract EO by distillation, 100 preparation of treatment concentrations of
g of air-dried plant material was put into the EOs. Thus, no material was applied to
water (1:12 w/v) for 4 h. Extracted EOs the control jars. Three different exposure
were stored in a refrigerator at 4ºC in glass periods (24, 48 and 96 h) were used for each
vials until used for biological tests. The vials concentration of each treatment. All
were covered with aluminum foil to avoid bioassays were conducted at 22±1ºC and a
exposure to light. Pure EOs were employed relative humidity of 655% in darkness.
in all the tests. After the various exposures, mortality
The insect material used in the study was counts were made for each concentration X
obtained from a laboratory culture of C. exposure period combination, and then the
chinensis maintained in the Plant Protection eggs on chickpea seeds (dead and living)
Department of Akdeniz University for 2 were transferred to clean jars and incubated
years. In all the tests, 0-48-hour-old eggs of for 48 h at the same conditions. Mortality for
C. chinensis were used. each concentration X exposure period
For the fumigation tests, about 100 adults combination was then reassessed under a
of the pest were first collected by mouth stereo-microscope (25×). Unhatched eggs,
aspirators from the culture, and then which had a shriveled and blackened
transferred into a plastic jar (5 L) including appearance, were counted as dead. Mortality
sterile chickpea (Cicer arietinum L.) seeds was expressed as a percentage of the initial
for oviposition. The jar was covered with a number of healthy eggs in each jar.
muslin cloth, tied with rubber bands to All mortality data were corrected using
prevent the entry and escaping of insects and Abbott's formula (Abbott, 1925). The data
also to allow proper air circulation. The were also transformed to arcsine square-root
insects were allowed to remain there for the values for analysis of variance (ANOVA).
purpose of oviposition for 48 hours, and Untransformed means are presented here.
were then removed. Glass jars with 1 L Fisher’s Least Significant Difference (LSD)
capacity were used as test chamber. Fifteen test (LSD; P ≤ 0.05) was used to test for
chickpea seeds with eggs were placed in differences among the treatment means.
each glass jar, which was counted as one
replicate. For each concentration X exposure Results and Discussion
period combination, 3 replicates were used,
and experiments were repeated twice, thus The results of the fumigation assays are
the total number of replicates for each presented in Table 1. All the EOs tested
concentration X exposure period showed ovicidal activity against the 0-48-h-
combination was 6. Each replicate set old eggs of C. chinensis under controlled
contained one control jar containing conditions.
untreated eggs. Each concentration of each
2
st th
Table 1. Fumigant toxicity of 3 plant essential oils against the eggs of Callosobruchus
chinensis
Exposure period (h) Mean mortality% ± S.E.
Concentration (µL/L air)
10 20 40 80
Myrtus communis
24 18.2±3.8 c*C** 24.8±4.8 bC 40.8±4.0 aB 44.4±2.6 aC
48 22.6±4.6 dB 32.4±3.2 cB 42.8±3.2 bB 62.4±4.2 aB
96 28.6±4.2 dA 36.4±4.0 cA 52.4±4.0 bA 66.7±4.2 aA
Laurus nobilis
24 26.8±3.2 dC 48.2±2.6 cC 56.2±2.8 bC 62.8±4.8 aB
48 38.8±2.6 dB 54.6±2.8 cB 68.0±4.0 aB 61.8±4.4 bB
96 44.6±4.2 dA 66.4±3.6 cA 74.6±2.6 bA 78.1±3.4 aA
Cinnamomum verum
24 32.4±4.8 dC 38.4±4.4 cC 48.2±4.2 bC 61.2±4.2 aC
48 38.8±4.2 dB 47.6±3.4 cB 56.8±3.6 bB 78.8±3.2 aB
96 46.3±4.6 dA 52.8±3.2 cA 66.8±2.8 bA 81.8±2.8 aA
Control
24 0.0±0.0 bC 2.8±0.2 aC 0.0±0.0 bB 0.0±0.0 bB
48 5.4±1.8 aB 5.4±2.2 aB 0.0±0.0 bB 0.0±0.0 bB
96 6.6±2.2 aA 6.2±2.8 aA 5.4±1.2 bA 6.4±2.4 aA
: For each treatment, means within a line followed by the same lower-case letter are not significantly different (LSD; P ≤ 0.05).
: For each treatment, means within a column followed by the same capital letter are not significantly different (LSD; P ≤ 0.05).
Ovicidal activity was generally To date, fumigant toxicity of a large

concentration- and exposure period- number of plant EOs has been evaluated
dependent. Based on the highest against a number of stored-product insects.
concentration (80 µl/ l air) and the longest However, no available reports concerning
exposure period (96 h), cinnamon oil caused the ovicidal activity of the EOs tested in the
the highest ovicidal activity with a mortality present study against C. chinensis eggs on
of 81.8% and followed by laurel oil (78.1%). chickpea seeds as fumigants. So, it is not
Myrtle oil showed the least ovicidal activity possible to compare our results with others.
causing 66.7% mortality of eggs of C. Comparison of the results presented here
chinensis. with some previous investigations
The test on the seed germination using demonstrates that concentration and
the highest concentration of the EOs and the exposure period are factors affecting the
longest exposure period, showed no damage efficiency of EOs. A similar result was
to the germinating seeds. The germination reported by Saraç and Tunç (1995) and Tunç
rate was about 99%. et al. (2000). Additionally, Rice and Coats
The results from the study showed that (1994) reported that the most important
from the EOs tested, cinnamon and laurel factor affecting the toxic effects of vapors of
oils had comparatively higher vapor effect plant EOs are mainly monoterpenoid
against the eggs of a C. chinensis on components in their composition, and there
chickpea seeds than myrtle EO. This study was a distinct correlation between the
provides promising results for controlling fumigant toxicity and volatility. The more
the pest on stored pulses. volatile components were the more effective
3
st th
fumigants. They also indicated that there

was a relationship between fumigant toxicity Acknowledgment
and structure of monoterpenes. In general,
ketones were more effective than alcohols The authors wish to thank Barış İmrek,
and less toxic than aldehydes in the fumigant Tuba Eker and Athanase Hategekimana
assays. These findings in activity of EOs can (master and Ph.H. students at the
be used in the search for more potent EOs Department of Plant Protection, Akdeniz
for control of various insect species in stored University, Antalya, Turkey) for helping in
products. insect maintenance. They are also grateful to
In regard to the chemical composition of the Scientific Projects Coordination Unit of
the EOs tested in the present investigation, Akdeniz University for financial support.
previous studies revealed that the major
component of myrtle, laurel and cinnamon References
EOs were alpha-pinene (51%) (Grup:
hydrocarbons), 1.8-cineole (50%) (Grup: Abbott, W.S., 1925. A method for
Ethers) and cinnamaldehyde (79%) (Grup: computing the effectiveness of an
Phenylpropanoids), respectively (Sangun et insecticide, Journal of Economic
al., 2007; Wissem et al., 2007; Vazirian et Entomology, 18(2):265–267.
al., 2015). Basbagci, G. and Erler, F., 2013. Evaluation
Unlike conventional fumigants, plant of some essential oils and their major
EOs have certain advantages since they have components against mushroom
been used in traditional medicine, scatopsid flies as fumigants, Fresenius
pharmaceutical preparations, herbal Environmental Bulletin, 22(11):3170-
beverages and natural flavorings. The EOs 3178.
investigated in this study are also used as Baysal, O., 1997. Determination of micro-
pharmaceuticals and in flavoring and are organisms decomposing essential oils
therefore considered less harmful to humans and effect of these micro-organisms
than conventional fumigants/insecticides. on some soil-borne pathogens. M.S.
Furthermore, studies have shown that they Thesis, Akdeniz University, Antalya
are readily biodegradable and less (in Turkish).
detrimental to non-target organisms than Demianyk, C.J., White, N.D.G. and Jayas,
many pesticides (Baysal, 1997). Despite D.S., 2007. Storage of Chickpea. In:
these advantages, the potential for pest Yadav, S.S., Redden, R., Chen, W.
control or crop protection with these EOs and Sharma, B. (Eds.), Chickpea
has not been well investigated until recently. Breeding and Management, CAB
According to the results of the present International, Wallingford, England,
study, cinnamon and laurel EOs could be a pp. 538-554.
potential natural alternative candidate for Erler, F., Erdemir, T., Ceylan, F.O. and
control of C. chinensis on stored pulse seeds Toker, C., 2009. Fumigant toxicity of
as fumigants. three essential oils and their binary
and tertiary mixtures against the pulse
Conclusion beetle, Callosobruchus maculatus F.
(Coleoptera: Bruchidae), Fresenius
These findings suggest that the tested Environmental Bulletin, 18(6):975–
plant EOs, especially cinnamon and laurel 981.
oils, can be used as bio-fumigants for the Neog, P., 2012. Studies on adult longevity of
control of C. chinensis in stored pulses and Callosobruchus chinensis (L.)
indicate that they deserve future studies. The developing in different pulses,
use of EOs in stored products instead of International Journal of Bio-resource
synthetic fumigants/insecticides can reduce and Stress Management, 3(3):383–
unacceptable residues on foods and preserve 386.
both human health and environmental Rice, P.J. and Coats, J.R., 1994. Insecticidal
quality. properties of several monoterpenoids
4
st th
to the house fly (Diptera: Muscidae), Indian Journal of Experimental

red flour beetle (Coleoptera: Biology, 25: 569–570.
Tenebrionidae), and southern maize Tunç, İ., Berger, B.M., Erler, F. and Dağlı,
rootworm (Coleoptera: F., 2000. Ovicidal activity of essential
Chrysomelidae), Journal of Economic oils from five plants against two
Entomology, 87(5):1172-1179. stored-product insects, Journal of
Sangun, M.K., Aydin, E., Timur, M., Stored Products Research, 36(2): 161-
Karadeniz, H., Caliskan, M. and 168.
Ozkan, A., 2007. Comparison of Tunç, İ., Erler, F., Dağlı, F. and Çalış, Ö.,
chemical composition of the essential 1997. Insecticidal activity of acetone
oil of Laurus nobilis L. leaves and vapours, Journal of Stored Products
fruits from different regions of Hatay, Research, 33(2):181–185.
Turkey, Journal of Environmental Varma, S. and Anadi, P., 2010. Biology of
Biology, 28(4):731-733. pulse beetle (Callosobruchus
Saraç, A. and Tunç, I., 1995. Toxicity of chinensis Linn., Coleoptera:
essential oil vapours to stored-product Bruchidae) and their management
insects, Zeitschrift fur through botanicals on stored mung
Pflanzenkrankheiten und grains in Allahabad Region, Legume
Pflanzenschutz, 102(1):69-74. Research, 33(1):38–41.
Sharma, H.C., Gowda, C.L., Stevenson, Vazirian, M., Alehabib, S., Jamalifar, H.,
P.C., Ridsdill-Smith, T.J., Clement, Fazeli, R., Toosi, A.N. and Khanavi,
S.L., Ranga-Rao G.V., Romies, J., M., 2015. Antimicrobial effect of
Miles, M. and Bouhssini, M., 2007. cinnamon (Cinnamomum verum J.
Host plant resistance and insect pest Presl) bark essential oil in cream-
management in chickpea. In: Yadav, filled cakes and pastries, Research
S.S., Redden, R., Chen, W. and Journal of Pharmacognosy, 2(4):11-
Sharma, B. (Eds.), Chickpea Breeding 16.
and Management. CAB International, Wissem, W.A., Mhamdi, B. and Marzouk,
Wallingford, England, pp 520–537. B., 2007. Essential oil composition of
Singh, D. and Jain, D.C., 1987. Relative two Myrtus communis L. varieties
toxicity of various organic solvents grown in North Tunisia, The Italian
generally used in screening plant Journal of Biochemistry, 56(2):180-
products for insecticidal activity 186.
against house fly Musca domestica L.
5
st th
Potential of Selected Soil Amendments to Increase The Yield of

Spring Barley in The Central Europe
Elena Kondrlova Jan Horak, Dusan Igaz
Slovak University of Agriculture, Faculty of Horticulture and Landscape Engineering, Department of

Biometeorology and Hydrology, Nitra, SLOVAKIA
Corresponding author email: elena.kondrlova@uniag.sk; elena.kondrlova@gmail.com
Abstract: The study presents the result of field experiment established on loamy soil in 2014 in
western Slovakia on 27 plots sown by spring barley. We studied the effect of biochar application (0,
10, 20 t/ha) in combination with ammonium nitrate fertilizer (0, 40, 80 kg N/ha) on selected crop yield
parameters. Total above-ground biomass, total number of plants, ears per plant and final grain yield
were examined. When 40 kg/ha of fertilizer was applied, both doses of biochar significantly increased
the number of plants per m2, while significant decrease of number of ears per plant was observed. On
the other hand application of biochar at dose 10 t/ha without fertilizer or in combination with 80 kg
N/ha resulted in nonsignificant increase of number of ears per plant. Regarding final grain yield,
application of 10 t/ha of biochar showed best results; the difference rose in the order 40 kg N/ha < 0
kg N/ha < 80 kg N/ha. We conclude that a single biochar application of 10 t/ha can increase the yield
of spring barley at least in the first cropping season.
Keywords: agriculture, spring barley, biochar, crop yield, fertilizer
soils than in alkaline and fine-textured

Introduction soils.
The final form of biochar and its
A number of studies have shown that properties depends on its feedstock origin
biochar from biomass waste pyrolysis is a (subject to availability in a specific
promising soil amendment material which region) and processing conditions. Some
has the potential to mitigate climate feedstocks already used include wheat
change through increasing soil organic straw (Bruun et al., 2014) or soft- or
carbon content and by improving soil hardwood from various tree species
quality and thus increase carbon (Schulz et al., 2013; Bruun et al., 2014;
sequestration and also reduce greenhouse Baronti et al., 2010; Nelissen et al., 2015),
gas emissions, and enhance soil quality cow manure (Uzoma et al., 2011) and rice
(Subedi et al., 2017) and crop growth straw, bamboo and wood chips (Liopa-
(Subedi et al., 2017; Jeffery et al., 2011). Tsakalidy and Barouchas, 2017). Subedi
Considering the climate change and food et al. (2017) presents review of papers
demand by population growth, there is an describing the changes in biochar
assumption that this kind of research will properties according to the conditions of
be still in the centre of attention of pyrolysis. With increasing pyrolysis
international scientists, public institutions temperature the yield of biochar decreases
and food producers. According to Subedi as well as its surface acidity. On the other
et al. (2017) biochar-amended soils hand with rising temperature pH increases
enhance crop growth and yield via several as well as increases cation exchange
mechanisms: expanded plant nutrient and capacity (up to 500°C), porosity (up to
water availability through increased use 600°C) and surface area (up to 600°C).
efficiencies, improved soil quality, and Under these contexts, we hypothesised
suppression of soil and plant diseases. that the application of biochar with long
Yield response to biochar has been shown residence time to the soil can improve the
to be more evident in acidic and sandy crop yield especially if combined with
nitrogen fertilizers and that this effect will
6
st th
be specific for biochar type used in the Pyreg reactor (Pyreg GmbH, Dörth,
study as well as initial soil properties at Germany) was manually applied into the
the study site. The objective of this study, top of the soil (0-10 cm) on March 10,
therefore, was to determine whether the 2014. Ammonium nitrate was manually
addition of biochar and biochar with N applied to fertilized plots in dosages
fertilizer affects the crop yield parameters according to experimental plan. Both
of selected agricultural crop in the mild substances were then incorporated into the
climate region of Slovakia. soil by disking. Spring barley (Hordeum
vulgare L. var. Malz) was sown in rows
Materials and Methods 12.5 mm apart at a sowing rate of 190
kg/ha in March 11, 2014. Plant material
Design of the field experiment from randomly selected 0.5 m x 0.5 m
Field experiment of the Department of square was sampled at the harverst time
Biometeorology and Hydrology of the on July 14, 2014 and transported to the
Slovak University of Agriculture in Nitra, lab, where the plants were counted and
Slovakia was established at the university roots separated from above-ground
experimental site in Dolná Malanta (lat. biomass. Ears were separated from stems
48°19’00’’; lon. 18°09’00’’) in 2014. The and counted. Grain was threshed in a
mean annual air temperature and annual mechanical thresher and counted by a
precipitation was 10.3 °C and 640 mm, digital seed counter. Grains and the rest of
respectively. The soil type is classified as above ground biomass was dried
loamy Typic Hapludalfs (USDA, 1999), separately in the oven at 60°C at least for
resp. Haplic Luvisol according to WRB 5 days until constant dry weight and then
(2006) classification. The initial soil weighted. Final grain yield was calculated
carbon content was 9.13 g/kg, the average as a multiplication of total number of ears
soil pH (KCl) was 5.71 (Šimanský, 2016). per m2, number of grains per ear and
Plots of agricultural land (4 m x 6 m) average grain weight at 85 % of dry
were organized into a randomized block biomass (HGCA, 2005).
design representing replication of one of
nine different treatments: Statistical analyses
Reported results are the means ± the
1. B0N0 – no biochar and N fertilizer; standard error of the mean. One-way
2. B10N0 – biochar at 10 t/ha without N ANOVA (analysis of variance) at P ≤0.05
fertilizer; was carried out, statistically sgnificant
3. B20N0 – biochar at 20 t/ha without N differences between control and
fertilizer; treatments were identified using the
4. B0N40 – no biochar with N fertilizer at Fisher's least significant difference test (at
40 kg/ha; P ≤ 0.05) in Statgraphics Centurion XV v.
5. B10N40 – biochar at 10 t/ha with N 15.1.2 software (Statpoint Technologies,
fertilizer at 40 kg/ha; Inc., USA).
6. B20N40 – biochar at 20 t/ha with N
fertilizer at 40 kg/ha ; Results and Discussion
7. B0N80 – no biochar with N fertilizer at
80 kg/ha; Following selected crop yield
8. B10N80 – biochar at 10 t/ha with N parameters were evaluated: total above-
fertilizer at 80 kg/ha; ground biomass (Figure 1), total number
9. B20N80 – biochar at 20 t/ha with N of plants (Figure 2), number of ears per
fertilizer at 80 kg/ha. m2 (Figure 3), number of grains per m2
(Figure 4), number of ears per plant
Biochar commercially produced by (Figure 5), grains per ear (Figure 6) and
Austrian company Sonnenerde from paper final grain yield (Figure 7).
fiber sludge and grain husks (1:1) by Application of biochar in combination
pyrolysis at 550°C for 30 minutes in a with fertilizer at 40 kg/ha did not have any
7
st th
effect on the amount of above ground higher. Biochar application at 10 t/ha

biomass (Figure 1). Interestingly, the same (B10N0) increased the number of grains
value of 10.83 t/ha was obtained for per m2 by 43 % while N fertilizer at 80
treatments B10N0 and B0N80, thus we can kg/ha without biochar (B0N80) by 37 %.
assume that the effect of biochar Significant decrease after biochar
application at 10 t/ha without fertilization application was observed at N fertilizer
would have the same effect like the application at 40 kg/ha for the number of
conventional fertilizing with N at 80 kg/ha ears per plant (Figure 5). While application
(without biochar amendment). The highest of biochar at 20 t/ha had neutral (at 0 and
above-ground biomass was observed at the 80 kg/ha fertilizer application) or negative
B10N80 treatment that is combination of effect, biochar applied at 10 t/ha had
both soil amendments. positive (at 0 and 80 kg/ha fertilizer
Application of fertilizer or biochar itself application) and negative effect (at
did not increase the number of plants per mentioned 40 kg/ha fertilizer), but these
m2 (Figure 2). But when 40 kg/ha of differences were not significant. On the
fertilizer was applied, both doses of other hand the effect of biochar and
biochar (B10N40 and B20N40) fertilizer application was more neutral
significantly increased the number of regarding the number of grains per ear
plants per m2 by 31 %. Regarding the (Figure 6), with less positive impact of
number of ears per m2 (Figure 3), similar fertilization. Surprisingly, application of
trend like at the aboveground biomass was biochar at 10 t/ha without fertilizer
observed. Application of fertilizer increased the number of grains in ear by 21
gradually increased the number of ears %.
from 440 (control B0N0) to 477 ears at 40 While application of 20 t/ha showed
kg/ha and 589 ears at 80 kg/ha (increase by neutral up to slightly negative effect on
34 %). Biochar application at 10 t/ha final grain yield (Figure 7), application of
without fertilizer intervention (B10N0) 10 t/ha of biochar showed better results.
increased the amount of ears per m2 by 23 The difference in final grain yield rose in
%. In contrary biochar at 20 t/ha caused the order 40 kg N/ha < 0 kg N/ha < 80 kg
decrease at all fertilization levels. The N/ha. Interestingly, single application of
same trend like for aboveground biomass biochar at 10 t/ha (B10N0) had similar
and number of ears per m2 was observed effect like N fertilizer application at 80
also for number of grains per m2 (Figure 4), kg/ha (B0N80 treatment).
however the observed differences were
Figure 1. Effect of biochar and fertilizer on above ground biomass (means below the bars ±
standard error; n = 3). Different letters indicate significant difference at P < 0.05 according to
LSD multiple-range test.
8
st th
Figure 2. Effect of biochar and fertilizer on number of plants (means below the bars ±
standard error; n = 3). Different letters indicate significant difference at P < 0.05 according
to LSD multiple-range test.
Figure 3. Effect of biochar and fertilizer on number of ears (means below the bars ± standard
error; n = 3). Different letters indicate significant difference at P < 0.05 according to LSD
multiple-range test.
Figure 4. Effect of biochar and fertilizer on number of grains (means below the bars ± standard
error; n = 3). Different letters indicate significant difference at P < 0.05 according to LSD
multiple-range test.
9
st th
Figure 5. Effect of biochar and fertilizer on number of ears per plant (means below the bars ±
Figure 6. Effect of biochar and fertilizer on number of grains per ear (means below the bars ±
Figure 7. Effect of biochar and fertilizer on final grain yield of spring barley (means below the
bars ± standard error; n = 3). Different letters indicate significant difference at P < 0.05
according to LSD multiple-range test.
Not only that there was a significant considering the stability of biochar and its
rise in final grain yield by 42 %, but single application during the continuous
10
st th
field experiment there is a hypothesis that research, our monitoring of the effect of
this observed trend might be observed also commercially available biochar
in the next cropping seasons. amendment will be continued for at least
One of the reasons of the observed another two seasons to observe the crop
effect of biochar on spring barley crop response and the stability of biochar
yield might be the increase in soil pH at applied at the begginig of season 2014.
this experimental site in 2014 as it was
published in the work of Horák et al. Acknowledgment
(2017). Also Fox et al. (2016) concludes
in their laboratory pot study that increase in This study was financially supported by
pH had a significant effect on the observed projects APVV 0512-12, KEGA 019SPU-
growth promotion (four times) of spring 4/2017 and KEGA 026SPU-4/2017. Mr.
barley, as it explained 78% of the plant Deniz Aydın is acknowledged for proof
growth variabilities, although it might not checking and valuable comments on the
be the only driver. They add that barley paper.
growth promotion through Miscanthus
biochar soil amendment used in their study References
is linked to a soil conditioning effect that
included i) physicochemical changes such Allen, R.G., L.S. Pereira, D. Raes and M.
as soil pH and P supply and ii) a shift of Smith, 1998. Crop
the bacterial community structure towards evapotranspiration – guidelines for
a higher number of bacteria capable of computing crop water
mobilizing P and S from plant unavailable requirements-FAO Irrigation and
sources. Subedi et al. (2017) lists many drainage paper 56. FAO, Rome.
studies that reported positive, neutral and Christiansen, J. E., 1968. Pan evaporation
some even negative effect of biochar on and evapotranspiration from
crop yield. Factors responsible for yield climatic data. Journal of the
response to biochar are specific Irrıgation and Drainage Division.
biochar/soil/crop/fertiliser combination, 94 (2): 243-266.
application rate, elapsed incorporation Shamsi, K, 2009. Effect of planting date
time, experiment type and environmental and density on the yield and yield
conditions. Thus, still more studies of this components of milk thistle
kind are needed, especially field longterm (Silybum marianum L.). Journal of
studies. Applied Bioscience, 16: 862-863.
Conclusion Baronti, S., G. Alberti, G.D. Vedove, F.D.

Gennaro, G. Fellet, L. Genesio, F.
According to observed results from the Miglietta, A. Peressotti and F.P.
first year of experiment, we can conclude Vaccari, 2010. The biochar option
that application of 20 t/ha biochar used in to improve plant yields: first results
this study is not very suitable for the from some field and pot
combination of climate conditions of experiments in Italy. Italian Journal
Slovakia and Central Europe with the of Agronomy, 5:3-11.
spring barley growing on the Haplic Bruun, E.W., C.T. Petersen, E. Hansen,
Luvisols as the results showed neutral up J.K. Holm and H. Hauggaard-
to slightly negative effect at all evaluated Nielsen, 2014. Biochar amendment
crop yiled parameters. On the other hand, to coarse sandy subsoil improves
we conclude that a single biochar root growth and increases water
application of 10 t/ha can increase the retention. Soil Use Manage.
yield of spring barley at least in the first 30(1):109-118.
cropping season (if applied without Fox, A., J. Gahan, I. Ikoyia, W.
fertilizer or with highrs dose of 80 kg/ha Kwapinski, O. O’Sullivan, P.D.
of N fertilizer). To contribute to this Cotter and A. Schmalenberger,
11
st th
2016. Miscanthus biochar promotes sandy loam soil and spring barley
growth of spring barley and shifts during a two-year field experiment.
bacterial community structures European Journal of Agronomy,
including phosphorus and sulfur 62:65-78.
mobilizing bacteria. Pedobiologia, Schulz, H., H. Dunst and B. Glaser, 2013.
59: 195-202. Positive effects of composted
HGCA. 2005. The barley growth guide. biochar on plant growth and soil
http://www.hgca.com/media/18638 fertility. Agronomy for Sustainable
1/g30-the-barley-growth-guide.pdf. Development, 33(4):817-827.
(accessed 07.05.2018). Subedi, R., Ch. Bertora, L. Zavattaro and
Horák, J., E. Kondrlová, D. Igaz, V. C. Grignani, 2017. Crop response
Šimanský, R. Felber, M. Lukac, to soils amended with biochar:
E.V. Balashov, N.P. Buchkina, expected benefits and unintended
E.Y. Rizhiya and M. Jankowski, risks. Italian Journal of Agronomy,
2017. Biochar and biochar with N- 12: 161-173.
fertilizer affect soil N2O emission Šimanský, V., 2016. Effects of biochar
in Haplic Luvisol. Biologia, 72 (9): and biochar with nitrogen on soil
995-1001. organic matter and soil structure in
Jeffery et al., 2011 Jeffery, S., F.G.A. Haplic Luvisol. Acta Fytotechnica
Verheijn, M. Van Der Velde and et Zootechnica, 19 (4): 129–138.
A.C. Bastos, 2011. A quantitative USDA, 1999. Soil Taxonomy: A basic
review of the effects of biochar system of soil classification for
application to soils on crop making and interpreting soil
productivity using meta-analysis. surveys. Agriculture Handbook No.
Agriculture, Ecosystems and 436. United States Department of
Environment, 144:175-187. Agriculture, Washington, DC.
Liopa-Tsakalidi, A. and P.E. Barouchas, Uzoma, K.C., M. Inoue, H. Andry, H.
2017. Effects of biochar on Fujimaki, A. Zahoor and E.
pepperoncini (Capsicum annuum L. Nishihara, 2011. Effect of cow
cv. Stavros) germination and manure biochar on maize
seedling growth in two soil types. productivity under sandy soil
Australian Journal of Crop Science, condition. Soil Use and
11(2):264-270. Management, 27:205-212.
Nelissen, V., G. Ruysschaert, D. WRB, 2006. World reference base for soil
Manka’Abusi,T. D’Hose, K. De resources 2006. World soil
Beuf, B. Al-Barri, W. Cornelis and resources reports No. 103. FAO,
P. Boeckx, 2015. Impact of a Rome.
woody biochar on properties of a
12
st th
Diagnosis of Phosphate Pollution of the Birds Lake for Agricultural

Activities during the Wet Season (NE of Algeria)
Toumi Abir1, Alayat Hacéne1, Berredjem Amira1, Houhamdi Moussa2
University of Chadli Bendjedid El Tarf,Faculty of science of nature and life, Department of

Agricultural Science, El Tarf, ALGERIA
Corresponding Author e-mail: tabirdz25@gmail.com
Abstract: Birds Lake" is classified Ramsar site since 02 February 1999, is part of a complex wetland
in eastern Algeria which a large part was built to be a national park. The water of Birds Lake is used
only during the wet season, by the farmers of the surroundings, because of water restrictions. A
monitoring program for water quality, during this season, was undertaken aware of the agricultural
year 2015-2016 in order to characterize the environment.
New sampling points distributed in the lake, according to the effluent that have enabled us to perform
a spatio-temporal monitoring of some physicochemical parameters. It emerges from this monitoring;
the waters are mineralized and rich in phosphates. The most polluted are at the SW, at the mouth of
the effluent. This man-made pollution is related to turbidity of waters. Algal proliferation is caused by
the low oxygenation of the lake observed during the study. The principal component analysis allowed
us to monitor the spatiotemporal evolution of the typology of water to better understand the impact on
the functioning of this ecosystem.
Keywords: Water, agricultural, environment, impact.
Introduction good knowledge of the structure of wetlands

is necessary for the development of a
The protection of the natural environment management for its effective and durable
is assumed to protect the water quality of the protection (De Horter and Tamisier, 1996).
watershed against any urban or industrial Agricultural activity and the growing
pollution. The need is urgent for an need for water resources have increased
integrated and appropriate approach of around the lake, threatening the ecological
watershed and water management in order to integrity of this site (Houhamdi and
conserving the corresponding wetlands Samraoui, 2008). These actions directly
(Toumi et al., 2013). The quality of water in affect the quality of the water. During
the world has experienced in recent years a episodes of overflow, wastewater is directly
deterioration because of uncontrolled discharged into the wadis and in natural sites
industrial discharges and the intensive use of thus promoting their overloads
chemical fertilizers in agriculture (Reggam biodegradable organic matter to microbial
et al., 2015). The last decades have been growth, which undoubtedly affects the
marked by the decline of wetlands in the physic-chemical water quality of the lake. It
world, which has led many scientists or is in this perspective that this work aimed to
conservation programs at the origin of evaluate the spatial and temporal variations
specific national or international regulations in levels of certain chemical elements as
(Barnaud, 1997). Climate Change confirm well as toxic nutrients present in the surface
the need to preserve wetlands that remain waters of the Birds Lake of the aquatic
and restoring those that are disappearing ecosystem during the wet season.
because of their demonstrated usefulness as
buffer zone. Materials and Methods
The wetland complex in the Algerian
Numidia is important for biodiversity Study site
(Samraoui and De Belair, 1997; Samraoui et The “Lac des Oiseaux” (36 ° 47'N, 08 °
al., 1998). Faced with a growing human 7'E), is located in the extreme NE of Algeria
impact that affects all areas of the region, a (Figure 1), is named for its rich birdlife,
13
st th
especially in winter. This lake is a lake of variables in their evolution (Nechad, 2014).
fresh water rich in helophytes, which
presents a more or less an oval form,
stretched to the NE by a characteristic pond
tail (Arrignon, 1962; Houhamdi and Results and Discussion
Samraoui, 2002). In the past it was spread
over an area of 150 hectares with a -Temperature
maximum depth close to 2.5 m and an The temperature of surface waters
organic material deposit from 1 to 3 cm depends on the climate and weather
(Joleaud,1936). Currently occupies an area conditions (Rodier, 1996). This is an
of 70 ha in the rainy season en and 40 ha important factor in the aquatic environment
maximum in dry period (Samraoui, 1992). because it governs almost all the physical
The town Birds Lake is a strictly agricultural reactions, chemical and biochemical
area. The practiced agriculture is mainly for (Chapman and Kimstach, 1996). The
subsistence in its origin. The topography of measured values range from 15 to 27C°
the lake and the use of chemical fertilizer (Figure 2), the observed temperature
produce contamination through runoff and differences are related to the depth of the
leaching water (Toumi et al., 2016). A sub- vertical and discharges.
humid Mediterranean climate prevails over
the region. It is characterized by abundant -pH
rainfall during the wet season and drought in The pH of the water is an important
the dry season, which begins in April and indication of the quality and provides
ends in September. important information to balance
geochemical or the calculation of the
Method solubility of the micro element (Hem, 1985),
The water sampling was carried out it depends on the origin of water, the nature
during the 2010-2011 agricultural year, geological substrate and crossed watershed
during the wet season, according to WHO (Dussart, 1966 ; Bermond and Vuichaard,
recommendations, a volume of 1 liter of 1973). The physico-chemical indicators of
water is taken from each partner in water quality are often subject to
polyethylene bottles in the middle of the spatiotemporal variations induced by human
vertical, and stored at 4 °C during activities that change the characteristics of
transportation to the laboratory to be the water and affect its quality (Karrouch
analysis within 24 hours. The methods of and Chahlaoui, 2009). In the case of our
analysis are those recommended by the study area, the verticals analyzed have a pH
known standards (AFNOR, 1997; Rodier, between 6.43 and 9.79 (Figure 2). This
1996). alkaline situation is favorable to intense
To study the spatial and temporal microbial growth.
variation of measured parameters, nine
stations or observation verticals were - Calcium (Ca 2+)
compiled from the effluent to characterize Calcium is another element that
the environment. The collected data have constitutes the water hardness; its content
undergone a principal component analysis essentially varies according to the nature of
(PCA). This descriptive multivariate the land crossings, limestone or gypsum
statistical method used as an aid to the fields (Rodier et al., 2009), it ranges from 1
interpretation of a data matrix (Mudry, to 200 mg /l in freshwater. The precipitation
1997), allows to synthesize and classify a of limestone at the lake depends on the
large number of data to extract the main content of CO2 and pH (calc-carbon
factors that are driving the simultaneous balance). Figure 3 shows that the levels of
evolution of the variables and their own Ca2+ is less than 100 mg /l, the lowest value
relations (Biemi, 1992), it also allows to is observed, on vertical P1 and the highest,
highlight the similarities and graphical at P9 vertical, which qualifies these fresh
position would have two or more chemical waters.
14
st th
mineralized and salt. The high conductivity

-Magnesium (Mg2+) is a sign of the pollution of the lake.
The Mg 2+ cations have the same origin -Dissolved oxygen (O2)
and the same source as that of calcium. Dissolved oxygen measures the
Magnesium is very appreciated by the concentration of dissolved oxygen in water,
bacterial cells, which absorb it from the which is quite important factor because it is
external environment and concentrate it in involved in the majority of chemical and
the vacuoles of specific resources (Rodier et biological processes in these aquatic
al., 1996). In fresh water the Mg 2+ environments (Rodier, 1984; Brahimi and
concentration is less than that of calcium. Chafi, 2014). Dissolved oxygen is an
According to the test results, we note that all important parameter to be considered, as it
samples have low levels that vary between 8 provides information on the state of water
and 24 mg /l (Figure 3). and secondly it promotes the growth of
microorganisms degrade organic matter
- Total hardness (TH) (Belghiti, 2013). The values of this
Calcium and magnesium are the result of parameter are between 1 mg/l, on the
the dissolution of the limestone and vertical P2 and 4 mg/l, on the vertical P7
dolomite rock formations under the action of (Figure 4). These low values reflect a poor
rain or runoff. This dissolution is increased oxygenation average (Algerian standards),
by the presence in water of carbon dioxide can only be explained by the abundance of
from the atmosphere (Tardat-henry and organic matter.
Beaudry, 1984). The results show that the
studied waters have hardnesses ranging from -Phosphates (PO43-)
27.89 mg / l, observed the right of the Phosphates are a biogenic element
vertical P2 and 65 mg/l, observed at the essential for the growth of algae, bacteria
vertical P6. According to Algerian and protozoa (El Oumlouki et al., 2014).
standards, the waters of Birds Lake are Whatever their origin (domestic, industrial
getting harder and harder. or agricultural), their presence in waters with
high concentrations (above 0.2 mg contents /
- Electrical Conductivity l) promotes the massive development of
The EC can appreciate the degree of algae, which leads to eutrophication of lakes
mineralization of water (Rodier et al., 2009). and rivers (Rodier, 1996; Rodier, 2005;
It depends on the water temperature, it is Potelon and Zysman, 1998; Vilain, 1989).
more important when the temperature is The lowest value is recorded on the
increased (Rejsek, 2002). High conductivity vertical P4 (either 0.17 mg / l), while the
is translated by either abnormal pH or high highest value is that of the vertical P5 (either
salinity (Rodier et al., 2005). The 2.44 mg / l). According to Algerian
conductivity values of the water studied standards, the values of PO43- exceed 0.1
(Figure 4) vary throughout the samples mg/l (Figure 4), resulting in a phosphate
period between 800 (vertical P1) and 2780 pollution. The high levels of phosphates may
µS/ cm (vertical P5). According to Algerian come from sewage discharges or use of
standards (2001) (Norme algérienne, 2001) phosphate fertilizers. However, phosphate
and those of WHO (2004) (O.M.S, 2004), fertilizer bind better in the soil and are less
the waters of the lake of Birds are driven by runoff.
15
st th
Figure 1: Location map of the study area
Figure 2: Spatio-temporal variations of the temperature and pH of the water Bird Lac
Figure 3: Spatio-temporal variations of calcium and magnesium of Birds Lake
16
st th
Figure 4: Spatio-temporal variations of dissolved oxygen and electrical conductivity of

the waters of Birds Lake
Figure 5: Spatio-temporal variations in phosphates and water hardness
Conclusion sometimes by murky water and high

hardness characterize these vertical samples
Lake Birds waters are generally sometimes. Of course, there are intermediate
mineralized salt and murky waters. Bacterial passages between Group I and Group II. In
activity makes the environment anoxic and summary, there are geographical
reducing and causes algal blooms. Enriching differences.
stations suspended matter is directly related Finally, agriculturally speaking the
to the erosion of the watershed and discards. mineralized and alkaline waters of Lake
This organic pollution disrupts the aquatic Birds rich in phosphates and especially in
life. cyanobacteria are not suitable for livestock
The statistical analysis in principal (cattle and sheep). Moreover, this water
components shows that whatever the usually containing more colloids are unfit
sampling period during of the wet season is, for irrigation, as they cause an alkalizing and
the waters of verticals (P1, P2, P3, P4) simultaneous salinization. The presence of
remain transparent and relatively colloids can generate the transfer of the
oxygenated, which is the opposite to the adsorbed substances such as ETM from the
water taken on verticals (P5 P6 P7, P8) show geochemical background.
variability depending on the date of
collection. Water rich in phosphate
17
st th
References the chemical characteristics of natural

water, USGS Water Supply Paper,
AFNOR, 1997. Qualité de l'eau. Recueil des 2254, 117–120
Normes Françaises Environnement, Houhamdi, M., Samraoui, B., 2002.
Tomes 1, 2, 3 et 4, p1372 Occupation spatio-temporelle par
Arrignon, J, 1962. Bacconnier. Alger 120 p. l’avifaune aquatique du Lac des
Barnaud, G, 1997. Thèse doctorat. Oiseaux (Algérie). Alauda. 70 (2)
Université de Rennes 1, Rennes, 301-310.
France 451p. Houhamdi, M., Samraoui, B., 2008. Ardeola
Belghiti, M.L., Chahlaoui, A., Bengoumi, 5559-69.
D., El Moustaine, R., 2013. Etude de Joleaud, L., 1936. Etude géologique de la
la qualité physico-chimique et région de Bone et la Calle, 2eme série
bactériologique des eaux souterraines stratigraphie et description générale
de la nappe plio-quaternaire dans la Typo - litho § Jules Carbonel. 199 p.
région de Meknès (Maroc), Larhyss Karrouch, L., Chahlaoui, A., 2009.
Journal n°14 pp 21-36 Biomatec Echo, 03 (6) 6 – 17.
Bermond, R., Vuichaard R., 1973. Les Mudry, J, 1997. Contexte hydrogéologique
paramètres de la qualité des eaux. et modalités des études préalables.
Documentation Française, Paris, 179 Colloque Périmètres de protection des
p. captages d’eau destinée à la
Biemi, J, 1992. Contribution à l’étude consommation humaine, Besançon 27
géologique, hydrogéologique et par mars 1997.
télédétection des bassins versants Nechad, I., Fadil, M. Et Fadil, F., 2014.
Subsahéliens du socle précambrien Research Inventy: International
d’Afrique de l’Ouest : Journal Of Engineering And Science.
Hydrostructurale, hydrochimie et Vol.4, PP 40-50
isotopie des aquifères discontinus des Norme algérienne, 2001. Données
sillons et aires granitiques de la Haute hydrochimique sur la qualité des eaux
Marahoué (Côte d’Ivoire). Thèse de de surface en Algérie.
Doctorat d’Etat, Université Nationale O.M.S, 2004. Guidelines for drinking-water
de Côte d’Ivoire. P 480 quality, Vol. 1, Recommendations,
Brahimi, A., Chafi, A., 2014. J. Mater. 3rd Ed., World Health Organization,
Environ. Sci. 5 (5) 1671-1682. Geneva.
Chapman, D., Kimstach V., 1996.Water Potelon, J E., Zysman, K., 1998. Guide des
quality assessments: a guide to the use analyses de l’eau potable, Ed. « La
of biota, sediments and water in lettre du cadre territoriale ». S.E.R.T.
environment monitoring, chapman Dossier d’expert, France.
edition, 2nd ed. E & FN Spon, London. Reggam, A., Bouchelaghem, H., Houhamdi,
De Horter, J, Tamisier, A., 1996. Wetlands M., 2015. Qualité Physico-Chimique
habitat characteristics for waterfoml des Eaux de l’Oued Seybouse (Nord-
wintering in Camargue, Southern Est de l’Algérie) : Caractérisation et
France: Implication for conservation. Analyse en Composantes Principales
Rev. Ecol (Terre Vie) 51: 161-172. J. Mater. Environ. Sci. 6 (5) (2015)
Dussart, B., 1966. Limnologie : Etude des 1417-1425
eaux continentales. Gauthier Villars, Rejsek, F., 2002. Analyse des eaux, Aspects
Ed., Paris réglementaires et techniques. Série
El Oumlouki, K., Moussadek, R., Zouahri, Sciences et technique de
A., Dakak, H., Chati, M., El amrani, l’environnement, 360 p.
M., 2014. J. Mater. Environ. Sci. 5 Rodier, J, Legube, B., Merlet, N., 2009.
(S2) 2365-2374. L’analyse de l’eau, 9eme édition.
Ghazali, D., Zaidi, A., 2013. Larhyss Dunod, Paris, France.1579 P.
Journal, n° 12, pp. 25-36 Rodier, J., Bazin, C., Broutin, JP., Chambon,
Hem, JD., 1985. Study and interpretation of P., Champsaur, H., Rodi L., 2005.
18
st th
L'analyse de l'eau, eaux naturelles, 264-267+276.

eaux résiduaires, eau de mer, chimie, Tardat-henry, M., Beaudry, J., 1984. Chimie
physico-chimie, microbiologie, des eaux, Ed. Le Griffon d’argile,
biologie, interprétation des résultats. INC, Québec.
Ed. Dunod, Paris, p : 1384. ISBN : Toumi, A, Regam, A, Alayat, H, Houhamdi,
2100496360. M., 2016. Caractérisation physico-
Rodier, J., Beuffr, H., Bournaud, M., chimique des eaux de l’écosystème
Broutin, J. P., Geoffray, Ch., lacustre : cas du Lac des Oiseaux
Kovacsik, G., Laport, J., Pattee, E., (Extrême NE- Algérien). J. Mater.
Plissier, M., Rodi, L., Vial, J., 1984. Environ. Sci. 7 (1) (2016) 139-147
L’analyse de l’eau, eaux naturelles, ISSN : 2028-2508.
eaux résiduaires, eau de mer. 7e Toumi, A., Telailia, S., Alayat, H.,
édition. Ed. Dunod Houhamdi, M., 2013. Contrôle de la
Rodier, J., C. Bazin, J.P. Broutin, P. qualité microbiologique de l’eau d’un
Chambon, H. Champsaur, L. Rodi., écosystème lacustre : Cas de Lac des
1996. L’analyse de l’eau, 8ème Oiseaux (Wilaya d’El- Tarf). Revue
édition, France. Agro-Ecologie, Volume 01 /01 /2013.
Samraoui, B., De Belair, G., 1997.The pp (67-70) (www.revue-
Guerbes-Sanhadja wetlands: Part I. agroecologie.com). ISSN 2353-0081
Overview. Ecologie 28: 233-250. Vilain, M., 1989. La production végétale :
Samraoui, B., Segers, H., Maas, S., Dumont, la maitrise de technique de la
H J., 1998 .Rotifera, Cladocera, production. ED. Lavoisier (ed .J.
Copepoda and Ostracoda from North- Bailliére).Vol 2.Paris- France.
East Algeria. Hydrobiologia. voisines.- Cartes et coupes
Samraoui, De Belair, G, Benyacoub S., Géologiques, 491p.
1992. A much threatned lake: Lac des
Oiseaux (North-East Algeria).
Environnemental conservation. 19:
19
st th
Effects of Soil Erosion on Water Quality and Aquatic Ecosystem in a

Watershed
Necla Koralay1*, Ömer Kara1
Karadeniz Technical University Faculty of Forestry, Department of Forest Engineering, Trabzon,

TURKEY
Corresponding Author e-mail: nkoralay@ktu.edu.tr
Abstract: The unconscious use of natural resources due to population growth in the world and the
increasing environmental pollution cause negative impacts on water quality and quantity. The quality
of water in a watershed is important for living-being in terrestrial and aquatic ecosystems. One of the
most important factors affecting the water quality of the precipitation watershed is the soil erosion.
Land use (forest, agriculture etc.), plant formations (meadow, shrub), climate, geology, topography,
physical, chemical and biological soil properties etc. affect soil erosion in watershed. When the soil
erosion is evaluated on watershed, especially after the riparian zone production and thinning studies,
the flow regime in the main stream changes and both the water temperature and the algal population
increases. Moreover, the amount of sediment and organic matter transported to the main stream
increase due to the decrease in vegetation cover. That situation decreases water quality and affects
invertebrates, fishes and other aquatic organisms. Therefore, it is important to show the effect of soil
erosion on water quality in a watershed. In this study, it is tried to show how soil erosion has an
impact on the water quality and aquatic ecosystem. A comprehensive literature search has been done
for this.
Keywords: Aquatic ecosystem, Riparian zone, Soil erosion, Water quality, Watershed planning
Introduction (Johnson et al., 1997; Sthiannopkao et al.,

2006), plant formations (with or without
Water is a necessary and important trees, grass, bushes) (Hawthorrne et. al.,
natural resource for all living things on 2013), climate, geology (Ballantine et al.,
earth. The quantity and quality of fresh 2009), topography (Şensoy and Kara, 2013;
water resources are vital importance for Rehman et al. 2015), physical, chemical and
continuity and sustainability of life on Earth biological soil properties etc. There are
(Figure 1). The total amount of water in the significant relationships between the land
world is 1 billion 400 million km3. Hence, use status and the various facilities which
70% of the earth is covered with water are built on the streams with regard to their
(Chang, 2003). 97.6% of this water is found impact on water quality and quantity
in the ocean and seas as salt water, 1.9% in (Koralay, 2018). One of these negativities is
the poles and as fresh water in the ice. The the change in the physical, chemical and
amount of water (groundwater, rivers, lakes, biological properties of water which show
moisture in the soil) that can be used by the water quality parameters. Water quality is a
remaining people constitutes only 0.5% of term used to describe the chemical, physical
the world's total water (Guler, 1997). and biological properties of water (Chang,
Our country whose name is Turkey is a 2003). The quality of water in a watershed is
country suffering from water scarcity (DSI, important for living being in that watershed.
2015) (Figure 1). It is imperative to study on It is vital for terrestrial and aquatic
a basin basis in order to manage and ecosystems and positively or negatively
maintain this restricted natural resource. affects the living being that are dependent on
Because all available and drinking water is it. The physical, chemical and biological
produced in a rainfall watershed (Gol, properties of water depend on the intended
2008). The quality and quantity of water in a use of the water and determine whether the
watershed is affected by the land use status water required for human consumption and
(forest, agriculture, pasture, settlements etc.)
20
st th
the water required for ecosystem health are

appropriate.
a) b)
Figure 1. a) Important of water quality, b) According to years, the amount of water per capita
in Turkey
One of the most important factors various facilities on the stream such as
affecting the water quality of the HEPP and topographical and hydrological
precipitation watershed is also soil erosion characteristics of the watershed in terms of
(Issaka and Ashraf, 2017). Soil erosion soil erosion and water quality (Koralay et
which is arised from forest ecosystems, al., 2018). Soil erosion is the removal of soil
agriculture and settlement areas have very from a place, transport and accumulation in
different ecological and environmental another place with various erosive factors.
impacts (Welde and Gebremariam, 2017). Soil characteristics, water quality and
Therefore, it is important to show the effect quantity are negatively affected especially in
of soil erosion on water quality in a areas where forest areas and pasture lands
watershed. In this study, it is tried to show are transformed into agriculture, where
how soil erosion has an impact on the water social construction is dominant
quality and aquatic ecosystem. Thus, (industrialization, domestic waste etc.),
watershed hydrology, sedimentation, where HEPP plants are used to generate
temperature, dissolved oxygen and nutrients electricity on the grounds (Koralay, 2018).
on water quality and aquatic ecosystem are Where forests and pastures are transformed
emphasized. into agriculture, the resistance of the soil to
external factors is reduced and the tendency
Watershed Management and Soil Erosion to suffer from erosion is increasing, thus
A watershed is the convex topographic leading to significant changes in the amount
structure which is separated from adjacent of sediment reaching the streams. The
ones by a continuous ridgeline and which quality of water in a watershed is important
transport the falling rainfall water through a for living-being in terrestrial and aquatic
single. Watershed Management, to control ecosystems (Koralay at al., 2014). Issaka
erosion, flood and other undesirable events and Ashraf (2017) emphasized that soil
in a rainfall watershed and produce water of erosion negatively affects the quality of
the highest quality and quantity taking care water in in their study and that the necessity
of the socio-economic conditions and of sediment control in basin planning is very
managing the natural resources in the important.
watershed (Ozhan, 2004). A rainfall
watershed consists of forest, agriculture, Effects of Forest Activities on Soil Erosion
pasture etc. A watershed can consist of one Forest activities such as thinning,
or two of these. There are significant silvicultural activities, skidding trial,
relationships between land use patterns, skidway, loading, prescribed, log skidway
21
st th
etc. affect soil erosion which reach stream production and land preparation cause
water (Figure 2). The cause of soil erosion is erosion to increase by opening the top of the
not the cutting of the trees, but the removal soil and exposing it to raindrops. According
of the interrupted logs. As long as the forest to the researches, forestry practices are
floor on the soil is not cut and destroyed, the reported that the most important effect of the
mineral soil is protected from forest floor. sediment due to the way and the traces made
During the timber production, it is necessary by the machines (Ozhan, 2004). Brown and
to select the most suitable skidway. Slope is Binkley (1994) emphasize that the negative
an important factor in the choice of skidway. effect of water quality on the study is caused
Skidway should not be obstructed to work by the fact that the forestry activities are
and should be planned so as not to prolong conducted without complying with the
the work in the field and thus not causing required rules. If adequate measures are not
soil degradation and compaction. Driven taken, the drainage structure of the soil can
roads should not run along stream, high deteriorate and the concentration of
slopes and long land length. Because soil sediment in the stream water can increase
erosion will increase with extend of land due to the accelerated erosion, the
length. Logging from the area should not be accumulation of organic matter in the water
done in rainy season and on days when the can increase which reduces the level of
soil is wet. The effect on sediment because dissolved oxygen in the water, the water
of timber production arise from the temperature may increase as a result of
movement of the work machines used in the reaching the river edge zones that are shaded
applications during loading and unloading. on the stream. Organic and inorganic
The vegetation and protective cover on the chemical concentrations in water may
soil are removed by the action of the increase after the application of wood,
working machines cause the soil to undergo fertilizer and pesticide (Brown, 1985)
erosion. Techniques applied to timber
Figure 2. Forestry activities in a watershed (Kunduz Forest of Vezirköprü in Samsun

province of Turkey, VOİM, 2010)
Operators used in forestry practices operations can greatly affect the magnitude
negatively impact water resources and of sediment. Limiting equipment operation
aquatic ecosystems (fish, invertebrates, etc.) and construction of roads, skid trails, and
at high levels if it is not adequately landings also reduces the amount of
controlled (Wear and Greis, 2002). Careful sediment entering streams (Rice and Wallis
location and layout of roads and logging 1962, Stringer and Thompson 2000).
22
st th
Effects of Land Use and Land Effects of Geology, Topography and Soil
Classification on Soil Erosion Properties on Soil Erosion
Land use and land classification is one of Geology
the most important factors in the formation The type and structure of the rocks that
of soil erosion. Where forests and pastures make up the land structure in a basin are
are transformed into agriculture, the influenced by the soil type formed in the
resistance of the soil to external factors is basin. Depending on the type of soil, the
reduced and the tendency to suffer from amount of erosion that occurs in the field is
erosion is increasing, thus leading to affected. For example, more erosion occur in
significant changes in the amount of bedrock which constitute sand soil than
sediment reaching the streams. bedrock which constitute loam soil.
Sthiannopkao et al. (2006) found that the Ballantine et al. (2009) have chosen three
most erosion in paddy fields and the least different basins of geology to measure the
erosion in forest areas under different land total amount of phosphorus in the sediment
use conditions. At the same time, they content of the bed burials at the low inclined
emphasized that soil erosion reduces soil agricultural areas. The total amount of
fertility and contains nutrients and phosphorus has come out in different
agricultural chemicals in sediment, which amounts due to different land management
negatively affects water quality. Johnson et type and geological structure. The highest
al. (1997) examined the effect of land use on amount of phosphorus is in summer and the
water chemistry. As a result of the study, lowest amount of phosphorus is in winter.
alkalinity, total dissolved solids, nitrate and Duarte and Gıoda (2014) emphasized the
nitrite values of agricultural land use where chemical composition and density of the
anchor plants were used were found to be sediment was effected rocks, clay minerals
higher in stream flow than other land uses and soil structure, forest destruction and
(forest, pasture, urban etc.). Chemical agricultural areas.
wastes, domestic wastes and sewage wastes
which arise from industrialization and Topography
settlement areas significantly disturb water The topographic features are the most
quality. Various chemical substances such as important in terms of erosion. The most
fertilizers, pesticides and herbicides used in important factor in terms of erosion from
agricultural areas are transported to the topographic features is slope and length of
sediment area reaching to the stream and the land. These parameters are important in
that situation can negatively affect water surface flow and soil erosion. The
quality. Sthiannopkao et al. (2007) relationship between erosion intensity and
investigated the effect of soil erosion on slope is different under different rainfall
water quality in Taylant and reported that characteristics and land use conditions.
soil erosion increased in areas where forest Rehman et al. (2015) emphasize that the
areas were transformed into agricultural highest soil erosion in the study is 10%, 5%
areas, soil erosion increased turbidity in and 1% slope, respectively. Şensoy and Kara
water and water quality deteriorated and (2013) investigated the effect of slope length
very high sediment reached dams. Welde on surface flow and suspended sediment. As
and Gebremariam (2017) suggest that the a result of the study, the amount of
SWAT model was used to determine the suspended sediment was found 809.68 g m-2
effect of land use on the amount of water in on the long parcel and 766,53 g m-2 on the
the area where Tekeze HEPP was located. It short parcel. In addition, they found the
has been found that the increase of the naked amount of surface flow as 270.81 mm in
land and agricultural areas increase the long parcel and 311.27 mm in short parcel.
average annual stream flow and amount of
sediment by 6.02% (129.20-137.74 m3/s), Soil Properties
17.39% (12.54-15.18 t / ha), respectively. Most of soils become erosion-sensitive
due to climate, topography and applied
methods of mismanagement. Soil has many
23
st th
unique physical and chemical properties. transpiration, increasing water storage

Soil properties such as texture, structure, capacity and infiltration, reducing surface
porosity, depth, amount of organic matter flow and erosion (Zhang et al., 2015). The
are important in terms of the tendency of the forest floor that the natural vegetation covers
soil to suffer erosion. One of the most on the soil surface protects the soil from
important factors determining soils effect of both the raindrops and the huge
susceptibility to erosion is the content of drops draining from the forest top. Even the
organic matter in the soil. As the amount of most severe rains can pass vertically without
organic matter in the soil increases, the any danger to the soil and the excess water
tendency of the soil to suffer erosion above the transmission capacity of the soil
decreases because of its water holding harmlessly reach direction of land slope and
capacity, aggregation and cementing carry the stream. Forest floor has a
properties. The organic matter improves the permeability capacity that can easily pass
physical properties of the soil such as through the most severe rains ( Miyata et al.,
structure, permeability, provides porosity. 2009).
Therefore, more water can enter the soil and Forest floor brakes the floods in the
reach harmlessly without erosion in stream stream, has the greatest decreasing effect on
(Ozhan, 2004). the maximum flow in the stream hydrograph
so it delay time of the peak point and
Effects of Riparian Zone and Vegetation accordingly the amount of sediment load
Cover on Soil Erosion decrease in the stream water (Li et al, 2014).
Vegetation cover is the most effective Roots, forest floor and other organic
factor in erosion (Fen-Li, 2006; García-Ruiz, material improve the structure of the soil,
2010). Trees, shrubs or herbaceous plants, thereby increase water retention, infiltration
which form a frequent and closed land cover and permeability capacity and reducing
have the potential to change or greatly surface erosion with surface flow. Gyawali
reduce the effects of factors such as climate, et al. (2013) investigated the effects of
topography and soil on soil erosion. The riparian zones and land use on water quality
vegetation forms a mechanical barrier in in their research. As a result of the study,
front of the runoff flow, depending on land use in riparian zones is closely related
frequency, enclosure, height and other to water quality and the end result is that the
morphological features. It has an effect of river is very important in terms of ecosystem
decreasing soil moisture by plant cover (Figure 3).
Riperian zone reduce water temperature Effects of Climate on Soil Erosion

by shadow effect, decrease sediment input, High rainfalls or fast-moving winds that
filter fertilizer and chemical substances and fall in spring and early summer cause soil
thus increase water quality (Gyawali et al., erosion in areas where is fallow or a lack of
2013; Mello et. al., 2017). Mello et. al. vegetation. Furthermore, erosion is
(2017) SWAT model was used to determine facilitated by the fact that the annual
the effect of riparian zones on water quality. precipitation distribution is very irregular.
They suggest that more sediment and Duarte and Gıoda (2014) conducted a study
nutrients were found in the watershed, where to determine the chemical and mineralogical
agricultural areas and residential areas are composition of suspended solids. They
more abundant, especially in rainy seasons investigated the elements such as K, P, Zn in
when compared to the watershed where suspended solids. The amount of suspended
forests and pasture areas are covered. When solids was found to be higher in wet periods
re-planting was carried out to protect the than in dry periods, and phosphorus (P)
edges of the stream, it was found that values in suspended solids were found to be
sediment was reduced, total nitrogen and higher in the rainy season.
total phosphorus by 9.26%, 22.6%, 7.83%,
respectively.
24
st th
Soil Erosion and Water Quality &

Aquatic Ecosystem Relations Effects of Soil Erosion on Watershed
The rivers carry mineral and oxygen by Hydrology
feed underground and surface waters. All Soil Erosion can affect the hydrological
streams provide life continuity by cycle by soil compaction, overground
transporting minerals, dissolved in the vegetation change, evapotranspiration
atmosphere or in the oxygen that is released change, infiltration change and water
from the chemical and biological processes holding capacity (Figure 4).
in the water and around them.
a)
b)
Figure 4. Impact of Production Activities on Sediment Quantity: a) Kunduz Forest of

Vezirköprü in Samsun province of Turkey, VOIM,2010), b) Solaklı stream in
Trabzon province of Turkey.
Effects of Sediment on Water Quality and reducing the light permeability, aquatic
Aquatic Ecosystem plants in primary production are prevented
Increased sediment content in the stream from photosynthesis and negatively affect
reduces the density of fish and invertebrates. the invertebrates in the streams (Figure 4).
The recommended amount of suspended Townsend et al. (2009) reported that the
solids for fish should be less than 30mg/L, amount of high suspended solids, especially
most preferably 100mg/L for optimal from irrigation water, has a poison effect on
conditions (Chang, 2003). High amounts of benthic organism. When sediment
suspended solids block the gills of fish, accumulates in river beds, fish eggs, lavas
make it difficult for them to breathe and and covers the gaps. These factors lead to
cause them to leave the area (Reynolds et oxygen deprivation on stony, pebbly bedded,
al., 1989). Suspended solids cause stony slowing the metabolism and revealing
pebbles, which fish have chosen to lay eggs, ammonium and carbon poisonous to aquatic
to collapse into the pit areas needed for organisms (Chang, 2003).
protection, causing them to fill up. This
limits the habitat of fish. The light input Effects of Soil Erosion on Water
required for photosynthesis by aquatic plants Temperature
may be reduced due to turbidity. This can Surface water temperature may increase
lead to a reduction in the amount of nutrients due to suspended solid material (MacDonald
needed by aquatic organisms. Suspended et al., 1991). Remove the riparian zone
solids reduce light transparency in water and increase the water temperature with forest
increase turbidity (Tessier, 1992). By practices. High temperatures affect the
25
st th
growth of fish and invertebrates (Chang, Very high amounts of nutrient input cause to
2003). Aquatic organisms can adapt to explode the algal population in the area.
seasonal changes of water temperature. Higher algal populations limit sunlight
Higher water temperature reduces water entry, increase turbidity and increase
leaching resistance and sedimentation rate biological oxygen demand, thereby reducing
(Chang, 2003). The temperature, decreases dissolved oxygen levels. Owens and Walling
the amount of dissolved oxygen and causes (2001) examined the amount of phosphorus
more evaporation in the water. the unwanted in the fluvial sediment in the watershed
blue-green algae and other destructive where the rural and industry dominate. They
microorganisms multiply in the reported that the total amount of phosphorus
environment. Blue-green algae release toxic in the sediment was between 500 and 1500
substances in the water environment and μg -1. They also emphasized that the increase
degrade water quality. The increase in water in the total amount of phosphorus in the
temperature by one or two degrees basin is due to the increase in rural and
negatively affects the lives of fish, migration industrial areas. Sthiannopkao et al. (2006),
movements of fish, laying and reproduction. emphasized that soil erosion reduces soil
When the optimal limit are exceeded, fertility and contains nutrients and
epidemic diseases multiply, growth and agricultural chemicals in sediment, which
development are adversely affected, fish negatively affects water quality.
migration becomes difficult and fish deaths
occur. Changes in the appearance of fish, Discussion and Conclusion
such as the speck state, mouth structure Remove of the riparian zone, conversion
(Chang, 2003). of forest and pasture lands into agricultural
areas, conversion of agricultural lands into
Effects of Soil Erosion on Water settlements, production activities, road
Dissolved Oxygen construction and runways affect water
Dissolved oxygen regulates and limits quality, aquatic macro and micro fauna,
the lives of living beings in the aquatic stream vegetation, wildlife and other living-
environment. For the continuation of being (Li and Migliaccio, 2011; Gyawali et
freshwater life; dissolved oxygen ≥ 5.0 mg/L al., 2013). These activities increase the
(EPA, 1979). If the oxygen concentration is amount of sediment in the streams. This
less than 5 mg/L, it affects the functions of causes events that adversely affect water
biological communities and makes it quality, such as increased water temperature
difficult to survive. Low concentrations of and nutrient content and reduced dissolved
dissolved oxygen reduce the chances of oxygen content suspended sediment in the
survival of aquatic insects and fish eggs. river. Land use (forest, agriculture etc.),
When sediment accumulates in river beds, it plant formations (meadow, shrub), climate,
covers fish eggs, lavas and gaps. These geology, topography, physical, chemical and
factors lead to oxygen deprivation in stream biological soil properties etc. affect soil
which has stony, pebbly bedded, slowing the erosion in watershed. When the soil erosion
metabolism and revealing ammonium and is evaluated on watershed, especially after
carbon poisonous to aquatic organisms the riparian zone production and thinning
(Chang, 2003). studies, the flow regime in the main stream
changes and both the water temperature and
Effects of Soil Erosion on Some Nutrients the algal population increases. Moreover, the
The nutrients which is nitrogen amount of sediment and organic matter
(primarily nitrate) and phosphorus transported to the main stream increase due
(primarily phosphate) affect the ecological to the decrease in vegetation cover (Molina
processes in rivers and lakes. Increased and Cambo, 2011). That situation decreases
nitrogen and phosphorus levels can increase water quality and affects invertebrates,
the level of fertility in the stream, increase fishes and other aquatic organisms. Thus,
the fluctuations in oxygen concentrations the smallest intervention in the watershed
and increase or decrease species diversity. needs to be planned in such a way that it
26
st th
does not harm the values and functions of EPA, 1979. A review of the EPA Red Book,
the water resources and soil erosion in the Quality Criteria For Water, American
watershed. Riparian zones have very Fisheries Society Water Quality
significant advantages on water quality and Section, Maryland.
soil erosion, even though they are located in Fen-Li, Z., 2006. Effect of Vegetation
narrow areas at the edges of streams. Changes on Soil Erosion on the Loess
Riparian zone reduce water temperature by Plateau. Soil Science Society of
shadow effect, decrease sediment input, China, 16(4): 420-427.
filter fertilizer and chemical substances and García-Ruiz, J. M., 2010. The effects of land
thus increase water quality (Gyawali et al., uses on soil erosion in Spain: A
2013; Mello et. al., 2017). Hence, riparian review, Catena, 81:1–11.
zones should be maintained in terms of not Gol, C., 2008. Sustainable Basin
only soil erosion bot also water quality and Management in Meeting Urban Water
applications to cause soil erosion in Need, TMMOB 2nd Water Policy
watershed should be minimized by careful Congress, pp. 175-185.
watershed planning. Guler, C. and Cobanoğlu Z., 1997. Water
Quality, First Edition, Environmental
References Health Resource Series, No: 43,
Ankara.
Ballantine, D.J., Walling D.E., Collins, A.L. Gyawali, S., Techato, K., Yuangyai, C. ve
and Leeks, G.J.L., 2009. The content Musikavong, C., 2013. Assessment of
and storage of phosphorus in fine- relationship between land uses of
grained channel bed sediment in riparian zone and water quality of
contrasting lowland agricultural river for sustainable development of
catchments in the UK, Geoderma, river basin, A case study of U-Taoao
151:141–149. river basin,Thailand, Procedia
Brown, G.W. 1985. Controlling nonpoint Environmental Sciences, 291-297.
source pollution from silvicultural Hawthorne, S.N.D., Lane, P.N.J.,Bren, L.J.
operations: what we know and don’t and Sims, N.C., 2013. The long term
know. In: Proceedings of a national effects of thinning treatments on
conference: perspectives on nonpoint vegetation structure and water yield.
source pollution. Washington, DC: Forest Ecology and Management,
U.S. Environmental Protection 310: 983–993.
Agency, pp. 332–333. Issaka, S. and Ashraf M.A, 2017. Impact of
Brown, T.C. and Binkley, D. 1994. Effect of soil erosion and degradation on water
management on water quality in quality: a review. Taylor&Francis
North American forests. Gen. Tech. Group, Geology, Ecology and
Rep. RM–248. Fort Collins, CO: U.S. Landscapes, DOI:
Department of Agriculture, Forest 10.1080/24749508.2017.1301053.
Service, Rocky Mountain Forest and Jacobson, R.B., Kennen, J.G., Merrıtt, D.M.,
Range Experiment Station. 27 p. O’keeffe, J.H., Olden, J.D., Rogers,
Chang, M., 2003. Forest Hydrology: An K., Tharme, R.E. ve Warner, A.,
Introduction To Water And Forests, 2010, The ecological limits of
373. hydrologic alteration (ELOHA): a
DSI, 2015. General Directorate of State new framework for developing
Hydraulic Works, Soil and Water regional environmental flow
Resources. standards. Freshwater Biology, 55:
Duarte, A.F. and Gıoda A., 2014. Inorganıc 147–170.
Composition of Suspended Sediments Johnson, L.B., Richards, C., Host, G.E., and
in the Acre River, Amozon Basin, Arthur, J.W., 1997. Landscape
Brazil. Latin American Journal of influences on water chemistry in
Sedimentology and Basin Analysis, Midwestern stream ecosystems,
21(1): 3-15. Freshwater Biology, 37: 193–208.
27
st th
Koralay N., Kara Ö. and Kezik U., 2014. NSA, 2002. Riparian Areas, Functions and
Temporal Change of Amount of Strategies for Management. National
Suspended Solid in Solakli Stream, I. Academy Press, Washington, D.C.
National Watershed Management Rehman, O.U, Rashid, M., Kausar, R., Alvi,
Symposium, Proceedings Book, S. and Hussain, R., 2015. Slope
Cankiri, 48. Gradient and Vegetation Cover
Koralay N., Kara Ö., Kezik U., Effects on the Runoff and Sediment
"Determining Watershed Yield in Hillslope Agriculture.
Geomorphology of Solaklı Stream in Turkish Journal of Agriculture- Food
Trabzon Province, Turkey, Science and Technology, 3 (6):478-
International Forestry 483.
Symposium,IFS2016, Kastamonu, Reynolds, J.B., Simmons, R.C., ve
Türkiye, 3-3 October 2016 Burkholder, A.R., 1989. Effects of
Koralay N., Kara O. and Kezik U., 2018. placer mining discharge on health and
Effects of run-of-the-river food of Arctic grayling, Water
hydropower plants on the surface Resour. Bull., 25:625– 635.
water quality in the Solakli stream Rice, R.M., Wallis, J.R., 1962. How a
watershed, Northeastern Turkey, logging operation can affect
Water And Environment Journal, streamflow. Forest Industries 89(11):
DOI: 10.1111/wej.12338 38–40.
Li, X.,Niu, J. and Xie B.,2014. PLoS ONE Sensoy, H. and Kara, O., 2013.
9(9): e107789. doi:10.1371/journal. Determination of the Runoff and
pone.0107789 Suspended Sediment from Two
Li, Y. and Migliaccio K., 2011. Water Different Slope Length Using Field
Quality Concepts, Sampling And Plots.Artvin Coruh University,
Analyses, Taylor and Francis Group, Journal of Forestry Faculty, 14(2):
CRC Press, LLC. 216-224.
MacDonald, L.H., Smart, A.W, ve Wissmar, Sthiannopkao, S., Takizawa S. and
R.C., 1991. Monitoring Guidelines to Wirojanagud W., 2006. Effects of soil
Evaluate Effects of Forestry Activities erosion on water quality and water
on Streams in the Pacific Northwest uses in the upper Phong
and Alaska, EPA 910/9–91–001, U.S. watershed.Water Science &
Environmental Protection Agency. Technology, 53(2): 45-52.
Mello, K.D., Randhir, T. O.,Valente, R, A. Sthiannopkao, S.,Takizawa, S., Homewong,
and Vettorazzi, C.A., 2017. Riparian J. and Wirojanagud, W., 2007. Soil
restoration for protecting water erosion and its impacts on water
quality in tropicalagricultural treatment in the northeastern
watersheds.Ecological Engineering, 1- provinces of Thailand, Environment
11. International,33: 706–711
Miyata, S., Kosugi, K., Gomi, T. and Stringer, J. and Thompson, A. 2000.
Mizuyama, T., 2009. Effects of forest Comparison of forestry best
floor coverage on overland flow and management practices.
soil erosion on hillslopes in Japanese Part1.Streamside management zones.
cypress plantation forests. Water Forest Landowner. May/June: 22–27.
Resources Research, 45:1-17. Tessier, A., 1992. Sorption of trace elements
Molina, A. J. and Campo A.D.D., 2012. The on natural particles in oxic
effects of experimental thinning on environments, in Environmental
throughfall and stemflow: A Particles, Lewis Publishers, Boca
contribution towards hydrology- Raton, FL: 425–453.
oriented silviculture in Aleppo pine Townsend, K. R, Pettigrove, V.J., Carew, M.
plantations , Forest Ecology and W. E. and Hoffmann, A. A., 2009.
Management, 269 :206–213. The Effects of Sediment Quality on
Benthic Macroinvertebrates in the
28
st th
River Murray, Australia, Marine NC: U.S. Department of Agriculture,

Freshwater Research, 60,1: 70-82. Forest Service, Southern Research
Tuğrul, S., Uysal, Z., Erdoğan, E. ve Yücel, Station, pp. 635.
N., 2011. Kilikya Baseni (Kuzeydoğu Welde, K. and Gebremariam B., 2017.
Akdeniz) Sularında Ötrofikasyon Effect of land use land cover
İndikatörü Parametrelerin (TP, DIN, dynamics on hydrological response of
Chl-a ve TRIX) Değişimi, Ekoloji, watershed: Case study of Tekeze Dam
80: 33-41 watershed, northern Ethiopia.
Owens, P.N. and Walling,, D.E., 2001. The International Soil and Water
phosphorus content of fluvial Conservation Research 5: 1–16
sediment in rural and industrialized Withrow-Robinson, B., Bennett, M. and
river basins, Water Research, 36: 685- Ahrens, G., 2011. A guide to Riparian
701. Tree and Shrub Planting in the
Ozhan, S., 2004. Watershed Management, Willamette Valley: Steps to Success.
İstanbul University, Faculty of Zhang, L., Wang, J., Bai, Z. and Lv, C.,
Forestry, Issue number: 481, Istanbul. 2015. Effects of vegetation on runoff
VOIM, 2010. Vezirköprü Forest and soil erosion on reclaimed land in
Management Directorate. an opencast coal-mine dump in a loess
Wear David, N. and Greis, John G., 2002. area, Catena,128:44–53.
Southern forest resource assessment.
Gen. Tech. Rep. SRS-53. Asheville,
29
st th
The Effect of Minimum Drainage Length for Calculation of Stream

Order and Bifurcation Ratio for Sub-Basins in The Upper Seyhan
River Basin in Turkey
Ahmet Irvem1, Zekai Gumus1, Mustafa Ozbuldu1

1
Hatay Mustafa Kemal University, Agricultural Faculty, Biosystems Engineering Department, Hatay,
TURKEY.
Abstract: Geographic Information Systems (GIS) are widely used to delineate drainage networks and
extract morphologic characteristics of watersheds. Many hydrological algorithms have been
developed to automatically extract drainage networks from Digital Elevation Model (DEM). The
effects of different drainage length threshold values on the accuracy of stream order and bifurcation
ratio of the watersheds have not been studied sufficiently. In order to assess the effect of different
drainage length threshold values, five sub-watersheds in the upper part of Seyhan River Basin were
chosen as a case study. Extracted drainage area, stream order numbers, number of the streams,
average stream length, and the average area of sub-watersheds were evaluated for the different
drainage length threshold values by using Horton Statistics Operation in ILWIS software. The link
between different minimum drainage length threshold values and results of stream order and
bifurcation ratio were examined by comparing watershed parameters obtained from hard copy
topographic map.
Key Words: Drainage length, DEM, ILWIS, Seyhan River Basin
Introduction application potential was not fully realized

One of the basic tasks in hydrological until the late 1980s when DEMs became
analysis is to delineate drainage basin and widely available. Recent studies have
extract stream networks using geographic demonstrated that the accuracy of
information systems (GIS), DEMs have parameters extracted from DEMs is
been used to delineate drainage networks comparable to those obtained by manual
and watershed boundaries, to calculate slope methods while the processing time is much
characteristics, to enhance distributed less. For example, Eash (1994) compared 24
hydrologic models and to produce drainage basin characteristics measured from 1:250
network of surface runoff (Moore et al., 000 DEMs and 1:100 000 digital line graph
1992; Quinn et al., 1992; Tarboton et al., (DLG) hydrographic data with those
1992; Wiche et al., 1992; Hogg et al.,1993; measured manually from hardcopy maps of
Wharton, 1994; Garrote and Bras, 1995; the same scale for 10 basins. Of the 10
Moussa, 1997; McCormack and Hogg, primary parameters (directly measured),
1997). including main channel length, basin slope,
Generated stream networks can then be and total stream length, etc., only basin
used in various applications, such as slope was significantly underestimated by
applications of hydrological studies and the DEMs.
modeling of chemical transportation and Garbrecht and Martz (1993) extracted
sedimentation in surface waterways (Jolly, network parameters from 1:24 000 DEMs
1982; Ogunkoya et al., 1984; Anyadike and for a small basin (84 km2). They compared
Phil-Eze, 1989; Pitlick, 1994). Additionally, the DEM-generated network parameters
characteristics of stream networks can with those based on blue-lines of
provide insight into various surface and topographic maps and found that the DEM-
subsurface processes (Horton, 1945; generated parameters were in general within
Strahler, 1964). 5% of those measured manually from the
Although digital elevation models maps.
(DEMs) were introduced in the late 1950s Delineating stream network using GIS,
(Miller and Laflamme, 1958), their the threshold value have to be set by the
30
st th
user. There is no certain quantitative rule to Turkey and provides water to the fourth
define it. The main purpose of this study largest city of Turkey (Adana) (Acar and
was to estimates of the Bifurcation Ratio, Dincer 2005). The basin is characterized by
the Length Ratio, and the Area Ratio for spatially heterogeneous climate, soil, land
different drainage length threshold values cover, and elevation. The upper area of the
using SRTM topo data within GIS basin is mountainous while the lower area
environment. Estimated results were shows alluvial plain formation. The
compared with data obtained from 1:100 Mediterranean climate is dominant and is
000 scale hard copy topographical map to strongly present in the southern part of the
find accurate threshold values for minimum basin. Seyhan Dam Lake and Catalan Dam
drainage length. Lake now compensate for the lack of major
water bodies in the region. The Seyhan
Material and Methods River system consists of three major
tributaries i.e., Göksu, Zamanti and Cakit
This study was carried out 5 sub-basins that merge to form the Seyhan River in the
located upper Seyhan river basin in Turkey. Northern of Adana. Location of study area is
The Seyhan river basin contains the largest shown Figure 1.
number of fertile agricultural lands in
Figure 1. Location of Sub-basins
Digitized Topo map of study area was orders, while keeping the input DEMs
obtain from General Command of Mapping, resolution constant at 30 m.
Turkey. Raster data sets of flow direction Stream order, stream area, stream length
and flow accumulation were used to and bifurcation ratio extracted at different
delineate drainage basins. The flow- minimum drainage length threshold values
direction and flow-accumulation data sets were analyzed. Automatically extracted
were generated from a hydrologically drainage network features at different
conditioned Digital Elevation Model (DEM) threshold values were compared in
with a 30-meter cell size using ILWIS GIS conjunction with the drainage extracted from
Software. In order to optimize the threshold topographical hard copy map at 1:100 000
in extraction of drainage networks, the scale to investigate the influence of different
drainage network extracted from input threshold values on the output.
DEMs at different thresholds was analyzed Bifurcation ratio (Rb) is the ratio of the
by calculating length of stream and stream number of streams of an order to the number
31
st th
streams of the next higher order (Horton, Ni is the number of stream i.order, Ni+1 is
1945; Strahler, 1964). Bifurcation ratios the number of stream next highest order.
characteristically range between 3.0 and 5.0 Horton developed the Law of Stream
for basins in which the geologic structures Numbers which relates the number of
do not distort the drainage pattern. Higher streams of order I (Ni) to the bifurcation
Rb indicates some sort of geological control ratio and the principal stream order (k)
(Horton, 1945; Strahler, 1964). Ni = Rk−1
b (2)
Stream length (L) is one of the most
significant hydrological features of the basin Horton proposed a Law of Stream Lengths,
in terms of surface runoff characteristics. in which the average lengths of the streams
Relatively smaller lengths are characteristics of successive orders are related by a length
of areas with larger slopes and finer textures. ratio RL:
Longer lengths of streams are generally
indicative of flatter gradients. Generally, the RL =
Li+1
(3)
total length of stream segments is maximum Li
in first order streams and decreases as the
stream order increases. The Horton Li is stream length i. order
Statistics operation in ILWIS calculates for By similar reasoning, Schumm (1956)
each (Strahler) stream order number and for proposed a Law of Stream Areas to relate
each merged catchment: the number of the average areas Ai drained by streams of
streams, the average stream length, the successive order.
average area of catchments, and expected
Ai+1
values for these by means of a least squares RA = Ai
(4)
fit.
The output is stored in a table which can Ai is stream area i. order.
be used to construct so-called Horton plots.
Horton plots enable you to inspect the Horton statistics
regularity of your extracted stream network The Horton statistics operation calculates
and may serve as a quality control indicator for each (Strahler) stream order number and
for the entire stream network extraction for each merged sub-basin: the number of
process. Three operations are required for streams, the average stream length (km), the
construction of Horton plots. These are average area of sub-basin (km2), and
catchment extraction, catchment merge and expected values for these by means of a least
drainage network ordering operations. squares fit. Sub-basin extraction, sub-basin
The concept of stream order is a measure merge and drainage network ordering
of the degree of stream branching within a operations must be done as inputs for the
watershed. Each length of stream is Horton statistics operation in ILWIS.
indicated by its order. Stream length is The Horton Statistics operation calculates
important factor to identify stream order and for all streams with a certain (Strahler)
bifurcation ratio. The bifurcation ratio (Rb) stream order number i, located in merged
is defined as the ratio of the number of sub-basin C with ID x, Explanation of
streams of any order to the number of Horton statistics parameters are given Table
streams of the next highest order. Values of 1.
Rb typically range from the theoretical Horton plots enable you to inspect the
minimum of 2 to around 6. Typically, the regularity of your extracted stream network
values range from 3 to 5. The bifurcation based on the (Strahler) stream order
ratio is calculated using Equation (3) (Chow numbers, and may serve as a quality control
1988). indicator for the entire stream network
Ni
extraction process. It is expected that the
Rb = N (1) number of streams show a relative decrease
i+1
for subsequent Strahler order numbers, the
length of streams and the sub-basin areas
32
st th
show a relative increase for subsequent

Strahler order numbers. Results and Discussions
Some limiting factors for calculation of
Horton Statistics given as follow: In this study, stream order and
When the total number of stream orders, bifurcation ratio obtained from the DEM
i.e. the number of records in the Horton data were compared by hard copy map
table, is ≤ 2, a least squares fit will not be sources. We attempted to investigate the
calculated. consistency of the outcomes obtained from
When the total number of stream orders the traditional and GIS methods in the
equals 4, the highest order is ignored during context of drainage analysis using different
the least squares fit (i.e. values in the last drainage length threshold values.
record will not be taken into account). The numbers of streams of various orders
When the total number of stream orders in the basin are counted and their lengths
is ≥5, the lowest and highest orders are from mouth to drainage divide are measured
ignored during the least squares fit (i.e. with the help of GIS software. Results of
values in the first and the last record in the extractions of drainage networks with
table will not be taken into account) (ILWIS, different threshold values (1-6 km) for the
2003). Sariz sub-basin are shown in Figure 2.
Table 1. Horton Statistics Parameters

Cx_N The number of streams with a certain Strahler stream order number.
Cx_L The average length (km) of the streams with this Strahler order number.
Cx_A The average area (km2) of the sub-basins belonging to the streams with this Strahler order
number.
Cx_N_LSq The expected number of streams with a certain Strahler stream order number
Cx_L_LSq The expected average length (km) of the streams with this Strahler order number
Cx_A_LSq The expected average area (km2) of the sub-basins belonging to the streams with this Strahler
order number.
33
st th
a b c
d e f
Figure 2. Stream order map for Sariz sub-basin a) Threshold value 1 km b) Threshold value
2 km c) Threshold value 3 km d) Threshold value 4 km e) Threshold value 5 km f)
Threshold value 6 km.
Calculation results of stream orders, A total number of 96 streams were

stream numbers, stream lengths and stream identified of which 174 are 1st order streams,
areas for 5 km threshold value in Sariz sub- 17 are 2nd order, 4 are 3rd order, 1 is
basin were given Figure 3. indicating 4th order stream.
34
st th
Figure 3. Calculation output for Sariz sub-basin (threshold value 5 km )
The linear aspects of drainage network Strahler stream order numbers. Results of
for the Sariz sub-basins having minimum 5 bifurcation ratio and area ratio were given
km drainage length presented in Figure 4. for same sub-basin in Figure 5.
Columns starting with C represent the
merged sub-basin(s); records represent the
Figure 4. Horton plots for the Sariz sub-basin with 5 km drainage length.
Figure 5. Results of bifurcation ratio and area ratio
35
st th
For the Sariz sub-basin having minimum pattern. Calculation results of Horton
5 km threshold value, the mean bifurcation statistics for different threshold values for
ratio and area ratio were found 4.20 and 4.30 Sarız sub-basin were given in Table 2, as an
respectively. Study area falls within the example.
standard range and shows that the basin Calculation results of Horton statistics for
conforms to the characteristics of a natural different threshold values for five sub-basins
stream which indicates that the geological were given in Table 3.
structures are less disturbing to the drainage
Table 2. Calculation results of Horton Statistics for different threshold values for Sariz sub-
basin
Threshold Stream
C1_N C1_L C1_A C1_N_LSq C1_L_LSq C1_A_LSq
values Order
1 535 3.31 2.84 397.99 3.52 4.70

2 92 6.88 21.87 92.78 6.87 21.94
2 km 3 22 13.36 103.04 21.63 13.40 102.35
4 5 26.19 475.84 5.04 26.15 477.47
5 1 113.78 2568.57 1.18 51.01 2227.41
1 217 5.17 7.26 211.31 5.14 7.63
2 43 10.11 47.15 45.36 10.22 42.64
3 km
3 10 20.42 226.53 9.74 20.31 238.20
4 1 123.04 2568.58 2.09 40.37 1330.56
1 122 6.92 13.35 117.35 6.99 14.21
2 26 13.01 79.06 28.11 12.77 69.76
4 km
3 7 23.11 321.58 6.73 23.33 342.37
4 1 110.7 2568.58 1.61 42.64 1680.35
1 74 8.72 21.61 73.70 9.04 22.14
2 17 16.7 117.94 17.14 15.55 112.41
5 km
3 4 25.8 557.2 3.98 26.74 570.76
4 1 113.39 2568.58 0.93 45.99 2898.01
1 48 11.24 34.78 49.89 11.03 33.77
2 11 20.47 183.63 10.18 21.26 194.78
6 km
3 2 41.76 1157.3 2.08 40.98 1123.53
4 1 103.9 2568.59 0.42 78.99 6480.87
Table 3. Steam order and Calculated bifurcation ratio for different drainage lengths
Calculated Rb for different drainage lengths from DEM
Sub-basins 2 km 3 km 4 km 5 km 6 km
Order Rb Order Rb Order Rb Order Rb Order Rb
Feke (1805) 5 3.52 4 3.23 3 2.69 - -
Tomarza (1822) 5 4.47 5 4.40 4 4.20 5 3.33 4 2.96
Elbası (1804) 6 3.14 5 3.22 5 3.14 5 2.90 4 1.73
Sariz (1801) 5 4.70 4 5.81 4 4.82 4 4.20 4 3.79
Pinarbası (1812) 5 4.28 5 4.29 5 3.48 4 4.52 4 4.28
Highest stream order was obtained Elbası found 5. Stream order and Bifurcation ratios
sub-basin as 6. Calculation of stream order derived from 1:100 000 scaled topo map
for Elbası sub-basin from Hardcopy map were given in Table 4 (Topaloglu 1999).
36
st th
drainage network using DEMs, which have

Table 4. Stream order and Bifurcation ratio immense potential in geological and
derived from 1:100 000 scaled topo hydrological applications.
map
Stream References
Rb
order Rb
(hard
Sub-basins (hard Estimated
copy
copy Acar, A., Dincer, I., 2005. Left upstream
map) slope design for the Catalan dam,
map)
Feke (1805) 5 3.85 3.52 (2 km) Adana, Turkey and its behavior under
Tomarza(1822) 5 3.84 4.20 (4 km) actual earthquake loading.
Elbası (1804) 5 3.56 3.22 (3 km)
Sariz (1801) 4 4.61 4.70 (2 km) Engineering Geology (82) 1-11.
Pinarbası(1812) 4 4.54 4.52 (5 km) Anyadike, R.N.C., Phil-Eze, P.O., 1989.
Runoff response to basin parameters
According to results, stream order values in south-eastern Nigeria, Geografiska
using 5 km threshold gave best result when Annaler, Series A, 71, 75–84.
comparing the stream order values derived Chow, W., Maidment, D.R., Mays L.W.,
from hard copy map. When minimum 1988. Applied hydrology. In:
drainage length increases from 2 to 6 km, McGraw-Hill Series in Water
stream orders decreases from 5 to 4 except Resources and Environmental
Elbasi sub-basin. As a result of this study, 5 Engineering. McGraw-Hill, New
km minimum drainage length can be used York. pp. 166-170.
for relatively accurate calculation of stream Eash, D., 1994. A geographic Information
order for the sub-basins derived from GIS. System procedure to quantify
The best estimated bifurcation ratio was drainage-basin characteristics, Journal
found 4.52 using 5 km minimum drainage of the American Water Resources
length for Pinarbasi sub-basin. It was found Association 30, 1.
4.54 from hardcopy map. However, Garbrecht, J., Martz, L., 1993. Network and
Bifurcation ratio of Tomarza and Elbasi sub- sub-watershed parameters extracted
basin found very close to values derived from digital elevation models the Bills
hardcopy map for the 4 and 3 km drainage Creek experience, Water Resources
length respectively. Sariz, and Feke sub- Bulletin, 29, 909-916.
basins found relatively accurate results for 2 Garrote, L., Bras, R.L., 1995. A distributed
km minimum drainage lengths. model for real-time flood forecasting
Because of limitation of ILWIS Horton using digital elevation models,
statistics, bifurcation ratio could not be Journal of Hydrology, 167, 279–306.
calculated for 5 and 6 km drainage lengths. Hogg, J., McCormack, J.E., Roberts, S.A.,
Results showed that effect on minimum Gahegan, M.N., Hoyle, B.S., 1993.
drainage length on bifurcation ratio is not Automated derivation of stream-
clear. Further studies have to be done for channel networks and selected
accurate estimation of bifurcation ratio using catchment characteristics from digital
GIS. elevation models. In: Mather, P.M.
Extracting channel networks, delineating (Ed.), Geographic Information
sub-basins and measuring geomorphometric Handling — Research and
parameters from topo-maps require time; Applications. Wiley, New York, pp.
precise workmanship and judgments of a 207–235.
cartographer; and fully depended upon the Horton, R.E., 1945. Erosional development
resolution of topo-maps. In contrast, an of stream and their drainage basins;
automated delineation using DEM is more hydrophysical approach to
sophisticated, convenient, and can be quantitative morphology, Geological
circumvented the efforts on digitizing to Society of America Bulletin, 56, 275–
incorporate with other GIS data. The study 370.
also demonstrates the efficiency of GIS ILWIS, 2003. ILWIS user guide ITC.
based techniques in automated extraction of
37
st th
Jolly, J.P., 1982. A proposed method for Moore, I.D. (Eds.), Terrain Analysis
accurately calculating sediment yields and Distributed Modelling in
from reservoir deposition volumes. In: Hydrology. Wiley, New York, pp.
Recent Developments in the 63–83.
Explanation and Prediction of Erosion Schumm S. A., 1956. Evaluation of drainage
and Sediment Yield, Proceedings of systems and slopes in badlands at
Exeter Symposium, July, 1982. IAHS Perth Amboy, New Jersey. Geological
Publication, Wallingford, society of America Bulletin, 67, 597-
Oxfordshire, UK, 137, pp. 153–161. 646.
McCormack, J.E., Hogg, J., 1997. Virtual- Strahler, A.N., 1964. Quantitative
memory tiling for spatial data geomorphology of drainage basins
handling in GIS, Computers and and channel networks. In: Chow, V.T.
Geosciences, 23 (6), 659–669. (Ed.), Handbook of Applied
Miller, C.L., Laflamme, R.A., 1958. The Hydrology. McGraw-Hill, New York,
digital terrain model -theory and pp. 439–476.
application, Photogrammetric Tarboton, D.G., Bras, R.L., Rodrigues-
Engineering, 24, 433. Iturbe, I., 1992. On the extraction of
Moore, I.D., Grayson, R.B., Ladson, A.R., channel networks from digital
1992. Digital terrain modelling: a elevation data. In: Beven, K.J.,
review of hydrological, Moore, I.D. (Eds.), Terrain Analysis
geomorphological, and biological and Distributed Modelling in
applications. In: Beven, K.J., Moore, Hydrology. Wiley, New York, pp.
I.D. (Eds.), Terrain Analysis and 85–104.
Distributed Modelling in Hydrology. Topaloglu, F., 1999. Seyhan akarsu
Wiley, New York, pp. 7–34. havzasında taşkınlarınbüyüklük ve
Moussa, R., 1997. Geomorphological freknaslarının tahmini için uygun bir
transfer function calculated from yöntemin araştırılması, Ç.Ü. Fen
digital elevation models for Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar
distributed hydrological modelling, ve Sulama Anabilim dalı, doktora
Hydrological Processes, 11, 429–449. tezi.
Ogunkoya, O.O., Adejuwon, J.O., Jeje, L.K., Wharton, G., 1994. Progress in the use of
1984. Runoff reponse to basin drainage network indices for rainfall–
parameters in south-western Nigeria, runoff modelling and runoff
Journal of Hydrology, 72, 67–84. prediction, Progress in Physical
Pitlick, J., 1994. Relation between peak Geography, 18, 539–557.
flows, precipitation, and physiography Wiche, G.J., Jenson, S.K., Baglio, J.V.,
of five mountainous regions in the Domingue, J.O., 1992. Application of
western USA, Journal of Hydrology, digital elevation models to delineate
158, 219–240. drainage areas and compute
Quinn, P., Beven, K., Chevallier, P., hydrologic characteristics for sites in
Planchon, O., 1992. The prediction of the James River Basin, North Dakota,
hillslope flow paths for distributed US Geological Survey Water-Supply
hydrological modelling using digital Paper, 2383, 23 p.
terrain models. In: Beven, K.J.,
38
st th
Deriving Accumulated Precipitation Deficits from Drought Severity-

Duration-Frequency Curves: A Case Study in Adana Province,
Turkey
Mahmut Çetin1*, Hafzullah Aksoy2, Bihrat Önöz2, Ebru Eriş3, Mehmet İshak
Yüce4, Bülent Selek5, Hakan Aksu6, Halil İbrahim Burgan2, Musa Eşit7, Yonca
Çavuş2, Selen Orta8
1
Department of Agricultural Structures and Irrigation, Çukurova University, Adana, TURKEY
2
Department of Civil Engineering, Istanbul Technical University, Maslak, İstanbul, TURKEY
3
Department of Civil Engineering, Ege University, İzmir, TURKEY
4
Department of Civil Engineering, Gaziantep University, Gaziantep, TURKEY
5
General Directorate of Water Management, Ministry of Forestry and Water Affairs, Ankara,
TURKEY
6
Department of Meteorological Engineering, Ondokuz Mayıs University, Atakum, Samsun,
TURKEY
7
Department of Civil Engineering, Adıyaman University, Adıyaman, TURKEY
8
Department of Construction, İstanbul Ayvansaray University, İstanbul, TURKEY
*
Corresponding Author e-mail: mcet64@cu.edu.tr
Abstract: Drought is a natural phenomenon and integral part of climate variability. It has been a fact
that drought event develops gradually without being noticed, causes insidious natural hazard and
serious harm. Therefore, it is a must to characterize frequency, severity and duration of a drought. The
objectives of this study were three-fold: 1) to show versatility of standardized precipitation index
(SPI) for 6- and 12-month timescales in order to explore both wet and/or dry periods and precipitation
thresholds for the onset of drought by using relatively long-term monthly precipitation data; 2) to
develop drought severity-duration-frequency (SFD) curves; 3) to find a way for drought severity
transformation to precipitation deficit for different return periods and drought durations. Monthly
precipitation data of 87-year record length from Adana meteorological station were used in the study.
SPI series of the two timescales were concordant with the historical drought experienced in the region.
The 6-month moving cumulative precipitation thresholds varied between 125 mm (in October) and
487 mm (in April); it was 630 mm for the 12-month timescale. The longer a drought duration
happens, the higher precipitation deficit is expected for timescales considered. SDF curves were
helpful in delivering 6- and 12-month moving cumulative precipitation deficits for drought durations
and return periods.
Keywords: Drought duration, severity-duration-frequency curves, precipitation deficit, standardized

precipitation index (SPI), k-month moving cumulative precipitation.
Introduction assessment is necessary for the

Drought, as a natural and environmental implementation of the drought action plans
phenomenon, is an integral part of climate to ensure sustainable water management in
change as well as climate variability. Its critical periods of water shortage. To this
characteristics and consequences are subject end, it is important to quantify drought
to variability in different climatic regions. characteristics by using local data.
On the other hand, it is not an easy task to A number of methodologies (WMO,
monitor and forecast a drought event even if 2012) have been developed for monitoring
it is imminent. More importantly, it has been drought in spatial and temporal extent.
a fact that any drought event with D-month Severity, frequency, location, duration and
duration develops gradually without being timing are among the most outstanding
noticed, and causes insidious natural hazard characteristics of droughts. WMO and GWP
and serious harm. Therefore, drought risk (2016) points out that those characteristics
39
st th
may be identified by utilizing drought The objectives of this study were three-
indicators and indices. In this regard, fold: 1) to show versatility of standardized
drought indicators/indices may be a useful precipitation index (SPI) for 6- and 12-
tool in order to support drought month timescales in order to explore both
preparedness plans and risk-based drought wet and/or dry periods and precipitation
management policies in drought prone thresholds for the onset of drought by using
regions including Mediterranean landscapes. relatively long-term monthly precipitation
Drought conditions are governed by data; 2) to develop drought severity-
drought indicators which are meteorological duration-frequency (SFD) curves; 3) to find
(precipitation and temperature), hydrological a way for drought severity transformation to
(streamflow, groundwater and reservoir precipitation deficit for different return
levels, and snowpack) and agricultural (soil periods and drought durations.
moisture). As for indices, they are primarily
used to provide quantitative assessment of Materials and Methods
drought characteristics. In this manner,
WMO and GWP (2016) underlines that Study Area and Data Source
indices provide useful communication tools Adana province is located in the southern
for end-users, decision-makers, ordinary Turkey. It is under the Mediterranean
users, public, etc. Although Standardized climate regime (Figure 1) and characterized
Precipitation Index (SPI) was indorsed as by extensive agriculture. The region receives
the standard by WMO (2012) to determine abundant rainfall during the autumn and
meteorological drought via the Lincoln winter periods (between December and
Declaration on Drought Indices (Zargar et April). However, rainfall is extremely scarce
al., 2011), there are, apart from SPI, a during long summer season (between May
number of drought indices in use at the and November). Long term annual mean
present time. However, as stated by McKee rainfall is about 645 mm with a mean
et al. (1993, 1995), Guttman (1998, 1999), temperature of 19.2 °C (1927-2017) in the
WMO and GWP (2016), and the others, SPI province (https://www.mgm.gov.tr).
can be calculated on as little as 20-year’s
data; furthermore, it is flexible and easy to
use in practice, allows calculations for
timescales of up to 24 months. Hence, SPI
series can be used in drought monitoring and
characterizing droughts in drought prone
areas.
Based on above reasons, in drought
characterization studies, SPI is commonly
applied as an indicator of drought severity.
However, Rahmat et al. (2015) pointed out
that decision-makers and end-users may Figure 1. Location of the study site in Turkey
often have difficulty in understanding the (Adana meteorological station, Zone #:
derived drought information, due to the fact 36, Lat: 37.0037o N, Lon: 35.3432 o E)
that the output is too technical. Saghafian et
Monthly rainfall data of Adana
al. (2003) emphasized clearly that frequency
meteorological station over the period of
analysis of droughts which is in the form of
1929 to 1915 (87-year) was obtained from
severity-duration-frequency (SDF) curve is
General Directorate of Meteorology. The
complex as well as difficult. In order to
data were checked for likely errors before
overcome those shortcomings, tangible
they were utilized in the study.
drought information such as precipitation
deficits in the units of mm versus sum of
negative deviations of Z-scores (Saghafian Standardized Precipitation Index
McKee et al. (1993) developed the
et al., 2003) should be provided for ordinary
Standardized Precipitation Index (SPI) with
users.
40
st th
the purpose of identifying and monitoring Table 1. Classification of SPI values

spatial and temporal behaviour of droughts. (McKee et al., 1993)
In this regard, multiple time scales (McKee SPI values Drought category
et al., 1995), from 1-month to 24-month, (0.00 , -0.99] Mild drought
may be used. Due to its simplicity in use and [1.00 , -1.49] Moderate drought
calculation WMO recommended SPI as the [-1.50 , -1.99] Severe drought
main meteorological drought index (WMO, ≤ -2.00 Extreme drought
2012) to the national meteorological services
to monitor and follow drought conditions. Frequency Analysis and Severity-Duration-
SPI series of Adana station, covering period Frequency (SDF) Curves
from 1929 to 2015, for k = 6-month and It was assumed that 87-year record length
k=12-month timescales were calculated by is well enough for drought characterization
using the latest Windows/PC version of SPI regarding record lengths of meteorological
program (SPI_SL_6.exe) described in detail stations in Turkey. Therefore, annual
in WMO (2012). Precipitation threshold maximum series (AMS) approach (Eris et al.,
levels were defined by using the association 2018) was adopted in the present study.
defined between SPI of k-month time scales Based on the literature (French and Jones,
and the respective k-month moving 2015; Eris et al., 2018; Aksoy et al., 2018)
cumulative precipitation series, Pk, i.e. Log-Pearson III (LP3), two- and three-
𝑷𝒌 = 𝒇(𝑺𝑷𝑰𝒌 ). At the end, the k-month parameter lognormal (LN2, LN3), two- and
moving cumulative precipitation threshold three-parameter Weibull (W2, W3), two-
[𝑻𝒉𝒓𝒆𝒔𝒉𝒌 (𝒎𝒎)] was directly obtained from and three-parameter Gamma (G2, G3) and
the graph or by substituting 𝑺𝑷𝑰𝒌 = −𝟎. 𝟎𝟏 three-parameter generalised extreme value
into the association. At this stage, due to the (GEV3) were selected as candidate
fact that mild drought category is a half- cumulative distribution functions in the
open interval (Table 1), SPIk is assigned to - frequency analysis for 6-month and 12-
0.01 which is immediately below 0.00. For month drought severity series of different
the sake of safety as well as simplicity, this durations (Ds). In order to conduct a reliable
precipitation amount is arbitrarily regarded frequency analysis, drought severity series
as the threshold precipitation (Rahmat et al., of at least a minimum of ten points (French
2015) for the k-timescale here after. and Jones, 2015) were used in this study.
French and Jones (2015) were examined
Drought Classification, Defining Drought the performance of candidate probability
Duration (D) and Severity distribution functions by evaluating the
A drought event or period starts only Anderson-Darling (AD) goodness-of-fit test.
when the SPI values in consecutive months Drought severities for any return periods (2,
are continuously negative in any run, and 5, 10, 25, 50 and 100 years) were estimated
ends when it becomes positive (Paulo and from the determined probability
Pereira, 2006). Drought categorization was distributions by treating zeroes indicating
done based on the SPI values in Table 1. the years without any drought in the severity
In order to derive drought severity-duration- series. Details of the treatment of zeroes in
frequency (DSF) curves, drought duration hydrological analysis can be found in Haan
and severity were defined for each event for (1977) and Eris et al. (2018).
overall Z-score time series, i.e. SPI values, Drought severity values of T-year return
of 6-month and 12-month timescales. periods (𝑺𝑷𝑰𝒌𝑻𝒓 ) for any duration of k-month
Hence, the sum of negative SPI values, timescale were converted to precipitation
which measures drought severity (S), in any deficits (𝑫𝒆𝒇𝒊𝒄𝒊𝒕𝒌𝑻𝒓 )in the units of mm by
run length (D) was defined and tabulated for utilizing the approach of 𝑫𝒆𝒇𝒊𝒄𝒊𝒕𝒌𝑻𝒓 (𝒎𝒎) =
frequency analysis by following procedures 𝑻𝒉𝒓𝒆𝒔𝒉𝒌 (𝒎𝒎) − 𝒇(𝑺𝑷𝑰𝒌𝑻𝒓 ).
given in Saghafian et al. (2003), Paulo and
Pereira (2006).
41
st th
Results and Discussion to continue, longer rainy periods are less

persistent in a time scale of 1-month.
Observed Drought Occurrences However, rainy periods are observed more
This study produced SPI values for than drought periods for the remaining
multiple time scales of 1-, 3-, 6-, 9-, 12- and timescales. Albeit the SPI was reliable and
24- month by utilizing 87-year monthly more consistent in detecting droughts for
precipitation data. Drought occurrences for different time steps, it should not be used
each drought category (Table 1) were solely in comparison studies to present a
computed as the percentage occurrence of drought index. Dogan et al. (2012) pointed
each event with respect to total number of out that the 1-month time step is irrelevant
observations in the series of the k-timescale. in arid/semi-arid regions because seasonal
Table 2 shows the results at multiple time rainfall deficiencies are common there
scales and drought categories.
While drought conditions are more likely
Table 2. Observed drought frequencies/occurrences in Adana station for multiple time scales
Drought Drought occurrences (%)
SPI classes
category 1-month 3-month 6-month 9-month 12-month 24-month
Mild [-0.99, 0.00) 38.2 32.1 33.8 33.9 34.5 38.2
Moderate [-1.49, -1.00] 7.7 9.2 7.8 8.8 8.3 4.9
Severe [-1.99, -1.50] 2.7 4.3 4.0 4.4 4.4 2.4
Extreme ≤ -2.00 2.0 2.7 3.5 2.5 2.3 4.3
Wet ≥0.00 49.4 51.6 50.9 50.4 50.5 50.1
Total 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
The frequency of severe and extreme for different return periods and durations
droughts was 7% for the 3-month time scale regarding agricultural and hydrological
which is useful for basic drought droughts, respectively. A plot of SPI versus
monitoring. However, percentage of extreme time is indeed informative with regard to
drought occurrences are greater (3.6%) for variability of drought sequences as well as
the 6-month timescale, suitable for drought severity. As seen in Figure 2,
monitoring agricultural impacts (WMO and drought events are more frequent with short
GWP, 2016), in comparison with extreme duration lengths for k = 6-month timescale
droughts of 1- and 3-month timescales. On in comparison with k = 12-month timescale.
the other hand, the longer the timescale, the Because the longer the record length and
less drought frequency for categories of the higher k values, the more conspicuous
severe and extreme drought observed in the drought periods with less severity appears in
region, indicating that droughts last longer, the SPI series. This means that the increase
and becomes persistent -hence long in the timescale have a smoothing effect on
durations. Because SPI values for 12 months individual drought severity but an increasing
or longer are suitable indices for effect on the drought magnitude over the
hydrological impacts (McKee et al., 1993), period of D-month duration. This is true for
severe drought events inevitably cause the 12-month timescale (Figure 2). Results
higher drought magnitudes at any drought show that the most severe drought
duration, resulting in rather the high (SPI = -2.85) is for the 6-month timescale in
precipitation deficits. July of 1987. However, for the 12-month
timescale the SPI value is the maximum
Variability in Drought Events with Time (-2.79) in February 1973. Contrary to the
Scales drought severity, maximum drought
SPI values enable the users to make durations were found as D = 32 months and
retrospective drought analysis. In this study, D = 59 months for the 6- and 12-month
timescales of 6- and 12-month were chosen timescales, respectively. The findings
to derive accumulated precipitation deficits highlight that different timescales are worth
42
st th
studying to define drought severities, droughts for different time steps.

durations, magnitudes and intensities. Dogan Consequently, the longer a record continues,
et al. (2012) tried to determine the effect of homogeneous and with no missing peaks,
timescales on drought detection using six the more is its value enhanced, particularly
drought indices, and they concluded that the in drought assessment studies.
SPI was more consistent in detecting
Figure 2. The effects of time scales on temporal variability of SPI, fluctuations of wet and
dry periods in Adana province
In this study, drought periods were (https://www.sabah.com.tr/yasam/2014/01/2

successfully determined by SPI method for 9/yarim-asirlik-mezarlik-ortaya-cikti) in the
the 12-month timescale. For example, albeit daily newspapers by highlighting that the
the drought duration was only D = 13 lasting drought event in the region caused to
months and its intensity was about -1.51 recede water levels horizontally about 500 m
(severe drought) in the period December in the Seyhan dam, hence dwellers would be
2013 - December 2014 (Figure 2, k=12- able to see submerged cemeteries after 58-
month shown with an arrow), drought event year. Surprisingly, conspicuous drought
was newsworthy years and periods were also addressed in
43
st th
Akbas (2014) by using different drought CurveExpert (Version 1.40), the threshold
indicators and indices. On the other hand, rainfall for 12-month timescale was found as
the same drought cannot be followed 630 mm. This threshold precipitation
conspicuously in k=6-month SPI runs, indicates onset of a drought event in Adana
showing the importance timescales in province if the observed 12-month
drought identification. accumulated precipitation at the end of any
month is less than the threshold value. The
Precipitation Threshold Levels lower the 12-month moving cumulative
It is not an easy task to predict a drought rainfall compared to the threshold value, the
event a month or more in advance for most more severe drought happens in the region.
locations (Palchaudhuri and Biswas, 2013). On the other hand, precipitation
However, retrospective analysis of drought thresholds differed in each month for the 6-
events by using runs of SPI values may be month timescale precipitation series,
useful to derive tangible information for indicating that the relationship between SPI6
end-users and/or decision-makers. To this series of each month and corresponding 6-
end, the relationship between the k-month month moving accumulated precipitation
moving accumulated precipitation and the data was resulted in rather different
corresponding SPIk values was investigated parameters of Gompertz function. Graphs of
by regression analysis. It was seen that a SPI6,i versus SPI6,i, where i stands for the
sigmoid function of Gomperts fitted well the month, corroborated different rainfall
data (r > 0.98) for the 6- and 12-month thresholds by months. Rainfall threshold
timescales. By using the Gomperts curve analysis results were depicted in Figure 3.
and its parameters which were determined in
a comprehensive curve fitting system of
Figure 3. Variation of precipitation threshold levels [mm] by months in Adana province
It is important to highlight that rainfall precipitation threshold was found as the

thresholds are consistent with the general minimum (125 mm) in October. It means
climatologic characteristics of the region, that if the 6-month moving precipitation
varying from 125 mm (in October) to 487 accumulation, i.e. from May to October, is
mm (in April). For example, hydrological less than 125 mm in October at any year,
year ends at the end of September and starts ordinary-users or decision-makers would
on the 1st of October in Turkey. Therefore, know that a drought period has already
October is the most critical month regarding started. However, no one knows whether it
drought incidences. For this reason, will persist for a few months, years or more.
44
st th
October, November and December are suitable frequency distribution for drought
critical months regarding rain-fed severity analysis for Adana station.
agriculture in the Mediterranean landscape; Many years were found to be without any
for example, wheat season starts in this drought events when drought severity data
period. Consequently, any drought event, series were examined. For the 6-month
irrespective of its category (i.e. mild, timescale, the number of years without any
moderate, severe or extreme), prevents seeds drought was 5 out of 87 years for D = 1
from sprouting. month, 75 for D = 13 months, indicating
As seen from Figure 3, precipitation noticeable decrease in the data points which
threshold was the highest in April which is is disadvantage of frequency analysis.
considered as the end of wet season in the Likewise, for the 12-month timescale, the
region. For this reason, any 6-month moving number of zero-rated drought years varied
accumulated precipitation less than 487 mm from 15 (D = 1 month) to 77 (D = 23
at the end of April might be considered as months).
the onset of imminent agricultural drought By taking into account zeroes indicating
spell. the years without any drought, drought
severities corresponding to the return
Drought Severity-Duration-Frequency periods of 2, 5, 10, 25, 50 and 100 years
Curves and Deriving Precipitation Deficits were estimated for drought durations of 6-
Frequency analysis was done on the and 12-month timescales, and were then
series of drought severities with different tabulated. In order to derive precipitation
durations for 6- and 12-month timescales. deficits for durations and return periods,
Any drought duration having at least a drought severities need to be converted into
minimum of 10 points (i.e. drought severity the units of precipitation. To this end,
values) were used to conduct a reliable threshold values and relationship between
frequency analysis (French and Jones, 2015) SPIk and k-month moving cumulative
in this study. precipitation (Pk,) was used. For example,
For the 12-month timescale, drought drought severity estimates were transformed
duration varied from 1 month to 59 months. to the precipitation deficits by using the
However, data points in the series were following relationship, which was solely and
found less than 10 while D is greater than exclusively developed for Adana station, for
23-month. For this reason, frequency the 12-month timescale:
analysis was conducted on the series of
D < 23 months. As for the 6-month time 𝑫𝒆𝒇𝒊𝒄𝒊𝒕𝒌𝑻𝒓 = 𝑷t − 𝒂 𝒆𝒙𝒑{−𝒆𝒙𝒑(𝒃 − 𝒄 𝑺𝑷𝑰𝒌𝑻𝒓 )}
scale, the same analysis was repeated for the
drought severities taking into account the where 𝑷t is the threshold rainfall of 630 mm,
fact that number data points in the series is a=2.22E+04, b=1.27E+00, c=8.01E-02. For
≥ 10. Due to the inherited character of the 6- instance, when duration is taken one-month,
month time scale, the first 13 durations were the expected 12-month moving cumulative
found to have sufficient data points (n ≥ 10) rainfall deficits for 2, 5, 10, 25, 50 and 100
to conduct reliable frequency analysis, while years return periods are 139, 226, 269, 313,
maximum duration was found as D = 33 340 and 363 mm, respectively. The same
months of the only one data point. calculation procedure was repeated for
For all durations of 12-month timescale, durations of 6- and 12-month timescales.
three-parameter generalised extreme value Results are given in Figure 4.
distribution (GEV3) fitted all the data well. As mentioned tacitly before, the theorem
Similarly, the 6-month timescale drought of total probability was used in this study in
severity data gave a good fit with GEV3 order to estimate T-year drought severities
distribution for 12 out of 13 durations. by taking zeroes into account. As seen from
Contrarily, data of 2-month duration fitted Figure 4, estimation of 12-month moving
with the two-parameter Weibull (W2) cumulative rainfall deficits with 2-year
distribution. Based on the frequency return period was theoretically impossible
analysis, it is concluded that GEV3 is a for the durations greater than 6-month
45
st th
(Figure 4). As can be seen in Figure 4, it is durations greater than 12-month.

also true for 5-year return period of
12-month moving cumulative rainfall deficit 1300
1100
900
( Severity, mm )
700
2
500 5
10
300 Threshold rainfall=630 mm

Time-scale: k=12-month
100
0 5 10 15 20 25
Drought duration (D, month)
500
Return period: 5 years May-March-April

450
6-month moving cumulative rainfall deficit
Time-scale (k) =6-month February

400
350 June-January
(Severity, mm)
300
250 July-December
200
August
150
Oct-Sep-Nov
100
50
1 2 4 8
Drought duration (D, months)
Figure 4. Twelve-month moving cumulative rainfall deficit-duration-frequency curves

(upper) and 6-month moving cumulative precipitation deficit of 5-year return period
versus drought durations (below)
This particular characteristic might 954, 1053, 1108 and 1154 mm rainfall
purely be attributed to the Mediterranean deficits for 5, 10, 25, 50 and 100 year return
climate preponderant in the region. Drought periods, respectively (Figure 4), which are
events, lasting for 12 months (D = 12 all rather high compared to the 645 mm
months), cause 12-month cumulative 833, mean rainfall of the station. It seems
46
st th
difficult to recover such a drought with a causes insidious natural hazard and serious
year. This indicates that such a drought harm. Therefore, characterization of the
event may cause serious harm to the frequency, severity and duration of a
different sectors of economy, in particular drought event is of great importance for the
agriculture, in the region. end-users. In this study, 6- and 12-month
On the other hand, if the 6-month timescales were studied to derive
timescale is considered, drought severity, precipitation deficits with different return
hence cumulative rainfall deficit, becomes periods and drought durations. Based on the
even more important in order to make results, following conclusions can be drawn:
reasonable agricultural drought assessment.
As seen in Figure 4, the 6-month moving  Historical drought events were
cumulative rainfall deficit in any month successfully characterised by using the SPI.
increases with drought duration. However, It is able to figure out wet and/or dry
to some extent, there seems to be a kind of periods, and is a useful tool to define
temporal clustering which is directly linked precipitation thresholds for 6- and 12-month
to time scale as well as temporal distribution timescales.
of rainfall, i.e. inherited characteristic of  Record length is of great influence on the
climate in the region, indicating that the frequency analysis in order to conduct a
pattern of rainfall in a given drought reliable probability analysis. GEV3 is a
duration is of great importance. The suitable frequency distribution function for
estimated 6-month moving cumulative drought severity analysis for Adana station
rainfall deficits with 5-year recurrence in the Mediterranean region.
interval are 88, 105, 112, 146, 165, 189, 213,  Representative drought severity-duration-
236, 241, 251, 259 mm for September- frequency (SFD) curves were developed. In
October, November, August, July, this regard, treatment of zeroes is of great
December, June, January, February, May, importance in order to make reliable drought
March, April, respectively. Put another way, severity estimates for a pre-defined return
supposing that rainfall totals from May to period.
October is less than the threshold rainfall of  Threshold rainfall values and rainfall
October (125 mm in Figure 3), it can then be deficits in the units of mm with different
considered as a signal of the onset of a durations and return periods were
drought event. If this drought event lasts for successfully obtained. It is believed that this
one-month, the expected deficit rainfall with kind of information is more meaningful as
5-year return period will be 88 mm. It is well as informative to the end-users and
important to emphasize here that the severity decision-makers compared to SPI based
(magnitude) of that drought is S = -1.94 (in severities and/or intensities.
SPI unit (Saghafian, 2003)) with the
intensity (I = S/D) of I = -1.94, categorised Acknowledgment
as “severe drought” according to Table 1. It
is also understood from this example that This study is a part of project entitled
driving of SPI based drought information is “Analysis of Low Flow and Drought in
too technical and difficult to understand by Hydrological Watersheds” funded through
practitioners or end-users including the Turkish National Meteorological and
decision-makers. Instead of this, deriving Hydrological Disasters Program
threshold rainfall values and rainfall deficits (TUMEHAP) under Turkish National Union
in the units of mm with different durations of Geodesy and Geophysics (TUJJB).
and return periods will be more meaningful Additionally, financial support was partially
to the end-users. received from Cukurova University
Academic Research Projects Unit (Project
Conclusions No: FUK-2016-5655).
Drought is a natural phenomenon, and

develops gradually without being noticed,
47
st th
Society, Boston, Massachusetts, pp.

References 233-236.
McKee, T. B., N. J. Doesken, and J. Kleist,
Akbaş, A., 2014. Türkiye Üzerindeki 1993. The relationship of drought
Önemli Kurak Yıllar. CBD 12(2):101- frequency and duration to time scales.
118. Proceedings of the 8th Conference on
Aksoy, H., E. Eriş, B. Önöz, M. Çetin, M. İ. Applied Climatology, 17–23 January
Yüce, B. Selek, H. Aksu, H. İ. 1993, Anaheim, CA. Boston, MA,
Burgan, M. Eşit, I. Yildirim, E. Ü. American Meteorological Society.
Karakuş, 2018. Düşük Akımların Palchaudhuri, M., S. Biswas, 2013. Analysis
Frekans Analizi ve Çevresel Akış ile of Meteorological Drought Using
İlişkisi. DÜMF Mühendislik Dergisi Standardized Precipitation Index – A
9:1 (2018):503-514. Case Study of Puruliya District, West
Dogan, S., A. Berktay, V. P. Singh, 2012. Bengal, India. International Scholarly
Comparison of multi-monthly and Scientific Research & Innovation,
rainfall-based drought severity 7(3): 167-174.
indices, with application to semi-arid Paulo, A. A. and L. S. Pereira, 2006.
Konya closed basin, Turkey. Journal Drought concepts and
of Hydrology, 470–471(0): 255-268. characterization: Comparing drought
Eris, E., H. Aksoy, B. Onoz, M. Cetin, M. I. indices applied at local and regional
Yuce, B. Selek, H. Aksu, H. I. scales. IWRA, Water International,
Burgan, M. Esit, I. Yildirim, E. U. 31(1):37-49.
Karakus, 2018. Frequency analysis of Rahmat, S. N., N. Jayasuriya and M.
low flows in intermittent and non- Bhuiyan, 2015. Development of
intermittent rivers from hydrological drought severity-duration-frequency
basins in Turkey. Water Science and curves in Victoria, Australia.
Technology: Water Supply (in press), Australian Journal of Water
DOI: 10.2166/ws.2018.051. Resources, 19(2):156-160.
French, R., and M. Jones, 2015. Discussion Saghafian, B., A. Shokoohi and T. Raziei,
on “Development of drought severity- 2003. Drought spatial analysis and
duration-frequency curves in Victoria, development of severity-duration-
Australia” by S. N. Rahmat, N. frequency curves for an arid region.
Jayasuriya and M. Bhuiyan (2015), Hydrology of the Mediterranean and
Australian Journal of Water Semiarid Regions (Proceedings of an
Resources, 19(2):156-160. international symposium held at
Guttman, N. B., 1998. Comparing the Montpellier, April 2003, IAHS Publ.
Palmer Drought Index and the no. 278, pp. 305-311.
Standardized Precipitation Index. J. of WMO (World Meteorological Organization)
the American Water Resources and GWP (Global Water Partnership),
Association, 34:113–121. 2016. Handbook of drought indicators
Guttman, N. B., 1999. Accepting the and indices (M. Svoboda and B.A.
Standardized Precipitation Index: a Fuchs). Integrated Drought
calculation algorithm. Journal of the Management Programme (IDMP),
American Water Resources Integrated Drought Management
Association, 35:31-322. Tools and Guidelines Series 2,
Haan, C. T., 1977. Statistical methods in Geneva.
hydrology. Iowa State University World Meteorological Organization, 2012.
Press, Ames, Iowa, pp. 378. Standardized precipitation index user
McKee, T. B, N. J. Doeskin, and J. Kleist, guide (WMO-No. 1090), Geneva.
1995. Drought monitoring with Zargar, A., R. Sadiq, B. Naser and F. I.
multiple time scales. Proc. 9th Conf. Khan, 2011. A review of drought
on Applied Climatology, January 15- indices. Environmental Reviews,
20, 1995, American Meteorological 19:333–349.
48
st th
Using the Photovoltaic Cells for Ventilation and Cooling of the

Animal Barns
Ahmet Nedim Yüksel1, Elif Yüksel Türkboyları2

1
Namık Kemal University, Faculty of Agriculture, Biosystem Engineering, Tekirdağ, TURKEY
2
Namık Kemal University, Vocational School of Technical Sciences, Department of Plant and Animal
Production, Tekirdağ, TURKEY
Corresponding Author e-mail: eyuksel@nku.edu.tr
Abstract: Increase in yield, product quality and comfort of animals in animal barns is possible with
adequate and appropriate ventilation. Natural ventilation may not be sufficient when there is no wind
and hot weather. Mechanical ventilation is necessary to ensure adequate ventilation in animal barns
and to cool down in hot weather. However, the obligation to keep the animal barns away from the
settlements is a problem in reaching the electricity. The use of photovoltaic batteries in animal barns
can overcome the energy problem. The basin area is 310 m2 (9.40 33.00) and the circulation pump is
needed for the cooling system in the animal barn, 12.4 m 2 wet cushion area and 0.2 kWh for water
circulation in the system. For mandatory ventilation, four aspirators with 0.55 kWh power and 9500
m3h-1 will be sufficient for the operation of the system. A 4 kWh photovoltaic cell system for the
ventilation and cooling system will provide the required energy.
Keywords: Photovoltaic cell, animal barn, ventilation, cooling
Introduction
The energy sources in the world can be in Turkey and elsewhere in the world. For a
grouped into those generated from the fossil healthy nutrition, the calorie, protein, fat and
sources and those from the renewable carbohydrate needs of the human body has
sources. Generation of the fossil sources are to be adequately addressed. Besides, 40% of
limited to particular locations, and their the protein need has to be obtained from
costs are in an upward trend due to the animal sources. However, only 29% of the
difficulties stemming from their protein consumption per capita is supplied
transportation and their finiteness. Since from animal sources in Turkey (Gündüz et
energy is one of the main inputs of the al, 2006).
agricultural production, the rising cost of the A protein source with a great importance,
energy directly effects the cost of the red meat production in Turkey is
agricultural crops. Recently, some studies insufficient. Red meat consumption per
have been started on using renewable energy capita in Turkey is in a downward trend.
sources (solar, wind, biomass, etc.) to lower According to the 2015 statistics, the annual
down the production expenses in agriculture meat consumption in the USA is 94.9 kg
(Kendirli and Çakmak, 2010). It is a known (beef 24.4, pig 33.0, poultry 22.7, sheep 1.8
fact that employing solar energy in kg), while in Turkey the associated value is
agricultural operations may be economic 37.4 kg (beef 13.0, poultry 23.0, sheep 7.0
(Küsek et al, 2016). kg) (BESD-BİR, 2018).
Sun is the main and infinite energy Turkey has a fairly well potential in
source of the world. Solar energy is far husbandry and animal population. However,
greater than any other energy source on the yield per animal is below the expected level.
planet (Kamat, 2007). Compared with other The main reasons behind this are that a large
renewable sources, solar energy has a better percentage of cattle population is of low-
availability in anywhere in the world. As yield breeds, negative environmental
one of the agricultural production methods, conditions due to the ill planning of the
husbandry is an important study area due to barns, and the insufficient maintenance and
its economic, social, and nutritional aspects nutrition (Anonymous, 2013).
49
st th
At a rural location without the electricity

Environmental Conditions in Animal network, energy can be generated from the
Barns solar energy by the photovoltaic cells.
Animal welfare, which amounts to
animal health and comfort, is taken into Solar Energy Potential of Turkey
consideration when designing the modern Compared with many other countries,
barn systems. This indirectly shows its effect Turkey has a richer solar energy potential.
on operational efficiency. High yield can Solar exposure depends on the region and
only be obtained when appropriate comfort the season. In the Marmara Region, total
is provided in the barn setting (Yüksel et al, solar radiation ranges between 1400 and
2004; Yılmaz et al, 2012). During the 1500 kWh m-2 year-1 (Anonymous, 2017a).
operation in the barns, there are no technical Solar exposure in Turkey depends on the
difficulties in delivering nutritional and season. Daily solar exposure in winter is 5
health needs of the animals. In contrast, hours, in autumn and spring 7 hours, and in
managing the climatic conditions inside the summer 11 hours (Anonymous, 2016a).
barns are known to be pretty problematic The average annual sunshine duration in
(Mutaf, 1981; Dağtekin, 1996; Barnwell, Turkey has been determined to be 2628
1997; Uğurlu and Kara, 2000; Yağcıoğlu et hours (an average of 7.2 hours per day), and
al, 2006). the average total radiation intensity is 1311
Ventilation of the barns has an important kWh m-2 year-1 (an average daily total of 3.6
role in providing the barns with comfort and kWh m-2) (Küsek et al., 2016). The radiation
appropriate environmental conditions. intensity for Tekirdag Province, where the
Through ventilation, climatic and chemical study takes place, is 1281.2 kWh m-2 year-1
conditions inside the barn are maintained in (3.51 kWh m-2 day-1), which is very close to
a good level for cattle. Climatic conditions the average for Turkey. Photovoltaic cells
inside the barn depending on air are needed to generate electricity directly
temperature, moisture, and air movement. from the solar rays, while solar collectors
The levels of dust, harmful microorganisms are needed to produce solar thermal energy
and gases (carbon dioxide CO2, ammonia (Yüksel and Yüksel-Türkboyları, 2017).
NH3, hydrogen sulfide H2S) in the barns are
maintained at the required levels through Materials and Methods
chemical conditions (Yüksel and Şişman,
2015). Material
Inadequate ventilation causes a negative Tekirdağ Province, which is the research
setting for the cattle. As a result, their area, is located on the northwest of Turkey,
development slows down, yield decreases, in the Thrace Region. The Thrace Region is
and the risk of getting an infection rises. located on the European continent territory
In agricultural structures, natural and of Turkey between 26o-29oE and 40o-42oN.
required (mechanical) ventilation systems Tekirdağ has the semi-humid type of
are used. During the hot days with no air climate.
movement, natural ventilation cannot A project will be designed for air
provide the desired effect. Sufficient conditioning and cooling feeder cattle barns
ventilation and cooling inside the barns can in Turkey. The necessary air conditioning
only be realized through required and the cooling project will be designed for
ventilation. A need for electrical energy a free feeder cattle barn with 50-cattle stops
exists for required ventilation. and the barn will be approximately 9.433.0
Animal barns are often located in the meters. If the feeder cattle barn is designed
countryside, and as per the environment law, with a grid base, the size will be 15.7 33.0
they have to be built at least 1000 m away meters (Yüksel et. al, 1998).
from population centers. This requirement A project must be designed for the air
can present a problem with accessing the conditioning fans, cooling fan-pads (wet
electrical energy. pads) and photovoltaic batteries to supply
energy to them which will be used on the
50
st th
50-feeder cattle barns with the the application (Anonymous, 2016b). This
abovementioned sizes. system uses a certain quantity of
photovoltaic batteries as an energy source.
Photovoltaic Batteries (Solar Panel) When there is no sunlight or there is
Photovoltaic batteries are semiconductor insufficient sunlight, the batteries supply
materials that are made up of solar cells and energy to the system. In general, GEL
they directly transform sunlight into (Gelled Elektrolyte Sealed Lead Acid)
electricity. There are several semiconductor batteries have been used in the system. In
materials and silicon is the optimum and order to protect the structure of the batteries
most common one of all these materials it is recommended that only 70% of stored
when it comes to solar battery (photovoltaic energy has to be used at most. A charge
battery). Silicon must be mixed with regulator is used to prevent overcharging or
phosphor and aluminum before to be used as discharging the batteries. It cuts the current
solar battery. The solar batteries to be coming from the solar batteries or current
obtained through this process might have drawing the load depending on the condition
rectangular, square and circular surfaces. of battery. If a 220 V 50 Hz alternative flow
The surface areas are generally100 cm2and is to be used on the system or if the current
the thickness range is between 0.2 and 0.4 is to go to the mains, an inverter must be
mm. The photovoltaic batteries have parallel used in the system (Köroğlu et. al, 2010).
or serial connections to increase the power The fan and wet pad (fan-pad) system to be
output. They are mounted on a surface to used for air conditioning and cooling barns
build a solar panel (Anonymous, 2017b). with the solar panel system is as shown in
Because the location of Turkey is Figure 1.
between 36˚-42˚ northern paralles and 26˚-
45˚ meridians, the solar panels have to be
installed 60˚’ tilted. Because of this, the
solar panels that will be used in a solar
energy system have to face the South and
make 60˚’ with the ground plane
(Anonymous 2017b).
This research focuses on alternative use
of the sun, one of the renewable energy
resources, at feeder cattle barns. It studied
the use of electricity generated on the solar
panels for air conditioning and cooling at
barns. The goal is to determine the extent Figure 1. Elements of barn air conditioning
and capacity the air conditioning and and cooling system with photovoltaic
cooling system, photovoltaic batteries, fans, batteries
fan pads and circulation pump based on the
electricity generated. The cooling system to be used at the
barns has consisted of fans, fan-pads,
Photovoltaic Battery and Air circulation pump, water tank and water
Conditioning System Design delivery pipes (Yüksel and Şişman, 2015).
The barn air conditioning and cooling When water is used at barns for cooling
system, which is to be installed by using the purposes, the general method is to benefit
solar energy, a renewable energy resource, from vaporization. Fan pads are used and the
has a solar panel system, fans, wet pad (fan- water’s cooling effect is to take 598 kcal
pad) and circulation pump. (2500 J) of sensible heat out of the air during
The structure of solar battery system has vaporization of one gram of water. When
photovoltaic (solar) batteries, battery group, passing through fan pads, air is loaded with
and battery charge regulator, inverter and vaporizing water vapor. Almost all of the
auxiliary electronic circuits depending on latent heat of vaporization required for
51
st th
vaporizing the water is taken from the Figure 2. Air conditioning at barns based on
sensible heat. This reduces the temperature exterior temperatures in Tekirdağ
of air entering in the barn. The temperature Air conditioning must be performed at
in the barn varies between 6ºC to 16ºC with the barns within the range of 10ºC to 22ºC.
fan pads (Abdalla and Narendran, 1991; Moisture density in the barn increases at low
Dağtekin, 1996; Barnwell, 1997; Uğurlu and temperatures and disturbs barn staff and
Kara, 2000; Erbil and Atılgan, 2014). animals. Also, moisture density might
Fan pads (pads) placed along the air inlet increase on the roof structure components.
are continuously wetted by sprinkling water For this reason, it will be useful to warm up
through a perforated pipe located over it the barn in case of temperatures under 7ºC.
along the pads. A circulation pump assures Necessary air conditioning to be performed
sprinkling water on top of the fan pads. on hot and non-windy days with exterior
Water moves downward in the pad through a temperatures exceeding 22ºC to 23ºC must
perforated pipe located on the fan pad. be supported with fan pads (Yüksel et. al,
Excess water in the fan pad is stored in the 1998; Yüksel and Şişman, 2015).
bottom tank and pumped back into the If the Figure 2 is reviewed based on the
system (Erbil and Atılgan, 2014; Yüksel and exterior temperatures in Tekirdağ, it can be
Şişman, 2015). seen that there are months that require
Mechanical air conditioning is required heating, air conditioning and cooling
for using fan pads in barns. Aspirators are operations at the barn for assuring comfort
installed on the walls across the barn wall of animals in the barns. Heating might be
covered with fan pads. Thus, air discharged required in the barn in December, January,
from the barn with the aspirators is replaced February and March because the exterior
with moist and cool air going through the temperature falls below 7 ºC. Air
fan pads (Boyacı et. al, 2012; Yüksel and conditioning might be required in April,
Şişman, 2015). May, September, October and November
since the exterior temperature is within the
Cooling Systems in Barns range of 7 ºC and 22 ºC. Air conditioning
Cooling down the barns at a certain level and cooling must be used in June, July and
during the hot seasons is a significant August since the exterior temperatures are
advantage for minimizing the heat stress high.
impact on animals. This will allow
sustaining efficient production (Mutaf, 1981; Designing Fan-Pad Project to be use in
Yağcıoğlu et. al, 2006). the barns
The optimum temperature limits vary Thesize of 50-cattle station feeder cattle
within the range of 10 ºC to 16 ºC in feeder barn must be known to design the fan pad
cattle barns and the optimum temperature project. The width of feeder cattle barn with
can be lowered down to 7 ºC during the cold stations is 9.4 meters and length is 33.0
seasons (Figure 2). The critical high meters and height is 3.0 meters (Yüksel et
temperature starts over 22 ºC to 25 ºC and al., 1998).
the barns must be cooled down after this Baytorun (1995), Yüksel and Yüksel
point (Yüksel et. al, 1998: Yüksel and (2012), Yüksel and Şişman (2015) were
Şişman, 2015). used for designing the fan pads project.
1 m2 fan pad area is required per 25 m2
floor area of the barn. The barn has a floor
space of 310.2 m2 (9.433.0 = 310.2 m2) and
the necessary fan pad area can be calculated
using the following equation (1).
𝐴
Ay =𝑎 ………………………………….. (1)
𝑦
52
st th
In this equation, The total energy need of the system can

Ay: is the fan pad area (m2), be calculated the equation 4.
A: is the barn’s floor area (m2),
ay: is the greenhouse floor cooled by unit e = Saqc+qp ……………………………. (4)
area of fan pads (m2 m-2).
In this equation,
Daily water need of this fan pad is e: is the total energy need of the system
around 30 to 40 liters per one m2 pad area (kWh),
during hot days (Bucklin et al., 1993). The Sa: is the number of aspirators (pcs),
daily water need of the fan pad must be met. qc: is the aspirator power (kWh),
A small 0.2 kWh circulation pump is qp: is the power of circulation pump (kWh).
required for transferring water taken from
the water tank to the top of fan pad. Rate of Results and Discussion
air conditioning in the barn can be calculated
based on internal volume of the barn or The results related to solar panels and
number of animals in the barn. In summer cooling system to be installed in the feeder
months, the rate of air conditioning required cattle barns, which are calculated with the
for a 500-kg animal varies between 170 m3 equations 1, 2, 3 and 4, are shown on Table
h-1 and 250 m3 h-1 (Yüksel et al., 1998: 1.
Yüksel and Şişman, 2015).A feeder-cattle
weighs 700 to 750 kg in average and thus Table 1.Calculated Values of the barn air
the foregoing numbers must be increased by conditioning and cooling system
50 % to equalize the weight of animals. Air Fan Rate of Air Number of Total energy
conditioning in the barn is calculated based pad Conditioning aspirators, requirement
on the number of animals, as shown in the area (m3 h-1) in average of the system
(m2) (pcs) (kWh)
equation 2.
12.41 12750-18750 4 2.4
Q= qH ………………………………… (2)
In this equation, As seen on the Table 1, 4 pieces of 0.55

Q: is the air conditioning rate (m3 h-1), kWh aspirators and one 0.2 kWh circulation
q: is the air conditioning per animal (m3 h-1), pump are required for air conditioning,
H: is the number of animals (pcs). cooling and humidifying the barn.
According to the calculations, total energy
The aspirators in the barns should be need of the system capable of meeting
activated individually depending on the necessary air conditioning and cooling need
vantilation needs of the animals. Based on of the barn housing 50 feeder cattle shall be
ventilation needs, the number of aspirators, 2.4 kWh. Two of the aspirators will be
which should be 1300 rpm (d d-1), 0.55 kWh placed on the wall across the fan pad. The
aspirators with 60 cm diameter and 9500 m3 other two are placed in the middle if the
h-1flow rate, required for assuring this air length of barn exceeds 30 meters and for
conditioning at the barn can be calculated assuring sufficient air conditioning in the
using the equation 3 (Anonymous, 2016c). barn.
For operating the system efficiently, a
𝑄 photovoltaic battery series that is 2.4 kWh
Sa= …………………………………… (3)
𝑞𝑎 larger than the calculated figure, namely 4.0
kWh, is required. Because, sufficient
In this equation, amount of energy might not be generated on
Sa: is the number of aspirators (pcs), the system due to reasons such as
Q: is the rate of air conditioning (m3 h-1), contaminated glasses of the battery series,
qa: is the aspirator efficiency (m3 h-1). adverse outdoor air conditions, sunrays not
coming with vertical angles in the morning
and evening and losses (Anonymous,
53
st th
2016d). This is why a system larger than the Baytorun, N., 1995. Seralar. Ç.Ü. Ziraat
need must be preferred. The energy Fak. Genel Yayın No.110, Adana.
remaining from the system can be stored in BESD-BİR. 2018. www.besd-bir.org (erişim
the batteries to be used later. Besides, the tarihi 30.04.2018)
excess energy can be used at the barns for Boyacı, S., A. Akyüz, S. Gençoğlan, Ş.
air pressure tanks (1.5 kWh), fertilizer Baydar, 2012. Etlik kümes piliçlerinin
scrapping device (2.0 kWh) or interior fan-ped sistemiyle serinletilmesi. 2.
lighting. Sulama ve Tarımsal Yapılar
Sempozyumu, 24-25 Mayıs 2012,
Conclusion Bornova-İzmir. 949-954.
Bucklin, R. A., R. W. Henley, D. B. Mc
Primary purpose of animal production is Connel, 1993. Fan and Ped
to assure comfort of animals through barn greenhouse evaporative cooling
and environmental conditions for high systems. University of Florida,
efficiency. Air conditioning is a key factor Florida Cooperative Extension
for assuring comfort and optimal Service, Circular 1135.
environmental conditions in barns. Air Dağtekin, M., 1996. Çukurova Bölgesi etlik
conditioning manages to keep air piliç kümeslerinde sıcaklık sorununun
temperature, humidity as well as rates of çözümüne yönelik alternatif
dust, harmful microorganisms and gases in serinletme yöntemleri üzerine bir
it, at the desired level. Fans and fan pads are araştırma. Ç. Ü. Fen Bilimleri
used in barns to assure intended air Enstitüsü, Doktora Tezi, Adana.
conditioning and cooling. Electricity is Erbil, F. G., A. Atılgan, 2014. Sıcak
required for using systems such as fans and Bölgelerdeki seralarda fan-ped
fan pads. However, use of electricity is sisteminin etkinliğinin belirlenmesi.
limited since barns must be located away Süleyman Demirel Üni. Ziraat Fak.
from residential areas and in rural areas. Dergisi, 9(1):34-41.
This problem can be solved in the barns Gündüz, O., K. Esengün, Z. G. Göktolga,
through electricity to be generated with 2006. Ailelerin et tüketimleri üzerine
photovoltaic batteries. Considering the bir araştırma, Tokat örneği. Türkiye 7.
conditions of our country, sufficient amount Tohum Kongresi, Antalya.
of electricity can be generated in all regions Kamat, P. V. 2007. Meeting the clean
by using the solar panels. energy demand: Nanostructure
Architectures for Solar Energy
References Conversion. J. Phys. Chem. C.
11(7):2834-2860.
Abdalla, A. M., R. Narendran, 1991. Fog Kendirli, B., B. Çakmak, 2010. Yenilenebilir
emitters as evaporative cooling enerji kaynaklarının sera ısıtmasında
devices for dairy cow sheeds. kullanımı. Ankara Üni. Çevrebilimleri
Agricultural Mechanization in Asia, Dergisi, 2(1):95-103, Ankara.
Africa and Latin America, AMA, Köroğlu, T., A. Teke, K. Ç. Bayındır, M.
22(1):73-76. Tümay, 2010. Güneş paneli
Anonymous, 2013. www.ulusalsutkonseyi.org.tr sistemlerinin tasarımı. Elektrik
Anonymous, 2016a. www.elektrikport.com Mühendisliği, 439:98-104.
Anonymous, 2016b. www.elektrikport.com Küsek, G., H. H. Öztürk, Ş. Akdemir, 2016.
Anonymous, 2016c. www.serimotor.com Tarım işletmelerinde güneş
Anonymous, 2016d. www.gunesenerjisipanelleri.net enerjisinden elektrik üretiminin tekno-
Anonymous, 2017a. www.enerjienstitusu.com ekonomik uygulanabilirliği. 13.
Anonymous, 2017b. www.evdeelektrik.com Ulusal Kültürteknik Kongresi, 12-15
Barnwell, R., 1997. Evaporative cooling Nisan 2016, Antalya:127-136.
systems. Technical news. Quarterly Mutaf, S., 1981. Açık kümeslerde su
Publication of Cobb-Vantress, 5(2). püskürtme ile serinletmenin kümes içi
çevre koşullarına etkisi. Doğa Bilim
54
st th
Dergisi. Vet. Hayv. /Tarım Orm. Hasad Yayıncılık Ltd. Şti. İstanbul: 7-
Cilt,5:30-39. 58.
Uğurlu, N., M. Kara, 2000. Islak ped Yüksel, A. N., M. İ. Soysal, İ. Kocaman, S.
sistemiyle serinletmenin performans İ. Soysal, 2004. Süt sığırcılığı temel
verileri ve kafes sistem kümes iç kitabı (Süt sığırı ahırlarının
sıcaklığının düşürülmesine etkisi. planlanması / Süt sığırı yetiştiriciliği).
Turk. J. Agric. For. 24(1):79-86. Hasad Yayıncılık Ltd. Şti. İstanbul.
Yağcıoğlu, A., T. Günhan, V. Demir, 2006. Yüksel A.N. ve Yüksel, E. 2012. Sera
Tarımsal yapılarda nemli yastıklarla Yapım Tekniği. Hasad Yayıncılık Ltd.
serinletme. Tarım Makineleri Bilimi Şti., İstanbul, 272s.
Dergisi, 2(4):381-388. Yüksel A.N., C. B. Şişman, 2015. Hayvan
Yılmaz, H. İ., İ. Öztürk, H. B. Ünal, 2012. barınaklarının planlanması. Hasad
Süt sığırcılığında farklı ahır Yayıncılık Ltd. Şti. İstanbul.
konstrüksiyonlarının inşaat maliyeti Yüksel A.N., E. Yüksel-Türkboyları, 2017.
ve hayvan refahı yönünden Use of solar panels in greenhouse soil
değerlendirilmesi. 2. Ulusal Sulama disinfection. International Advanced
ve Tarımsal Yapılar Sempozyumu, researches and Engineering Congress,
24-25 Mayıs 2012, İzmir: 941-948. 16-18 November 2017, Osmaniye-
Yüksel, A. N., İ. Kocaman, N. Ergün, 1988. Turkey:2319-232
Besi sığırcılığı, ahırların planlanması.
55
st th
Accuracy of Satellite-Based Monthly CFSR Precipitation and

Temperature Data jor The East Mediterranean Region, Turkey
Ahmet Irvem1, Mustafa Ozbuldu1

1
Mustafa Kemal University, Faculty of Agriculture, Biosystems Engineering Department, Hatay,
TURKEY
Corresponding Author e-mail: airvem@mku.edu.tr
Abstract: The accuracy of spatial and temporal distribution of precipitation and temperature data are
important parameters for hydrological, meteorological and climatological studies. General objective of
this study is to examine the accuracy of freely available CFSR precipitation and temperature data
against ground observation data based on monthly averages over The East Mediterranean Region,
Turkey. The CFSR datasets including 174 measurement points were evaluated against 20 ground
stations for the 31-year period (1979-2010). Spatial distributions of average monthly precipitation and
temperature data over the study area have been done using Inverse Distance Interpolation method
within ILWIS GIS software. Total precipitation and average temperature values, over the study area,
were calculated on a monthly basis via ILWIS. Statistical results showed that most correlations on a
monthly basis, precipitation data were significantly correlated (R 2 = 0.96). According to results of Bias
(1.08), CFSR monthly average precipitation was overestimated for seven months nearly 8%, and
RMSE was found 1.11. Monthly ground-based precipitation ranged from 13 mm in August to 126 mm
in December, CFSR precipitation data ranged from 10 mm in August to 128 mm in December. A high
correlation (R2= 0.99) was found between Monthly CFSR temperature data and observed data. Bias
and RMSE for temperature were found 0.96 and 0.73 respectively. The result proved that it is
acceptable to use the CFSR dataset, in case of lack of monthly average ground-based precipitation and
temperature data.
Key words: CFSR dataset, precipitation, temperature, East Mediterranean Region, Turkey
Introduction
The accuracy of spatial and temporal data comparing rainfall (Worqlul et. al.,
distribution of precipitation and temperature 2014; Lekula et al., 2018), wind speed
data are important parameters for (Sharp et al., 2015). Also, some aspects of
hydrological, meteorological and climate variability in the CFSR have been
climatological studies. In developing documented in a few previous studies,
countries, numbers of observation stations including oceanic variability (Xue et al.,
for precipitation and temperature is sparse 2011), surface climate and variability (Wang
and unevenly distributed. Satellite-based et al., 2011), tropospheric variability
data have the great potential for the solution (Chelliah et al., 2011), precipitation
of this problem. However, comparative frequency and intensity characteristics
evaluation of ground based, and satellite- (Higgins et al., 2010), and local drought
based data is necessary to test for accuracy features (Mo et al., 2011).
of data. There are mainly three sources of Lekula et. al. (2018) studied to estimate
precipitation and temperature observations, daily rainfall from FEWS-RFE∼11 km,
including traditional ground-based TRMM-3B42∼27 km, CMOPRH∼27 km
measurement from the ground network, and CMORPH∼8 km was evaluated against
ground-based radar, and satellite-based nine, daily rain gauge records in Central
estimations. Recently, satellite-based data Kalahari Basin (CKB), over a five-year
have become readily available from different period, 01.01.2001-31.12.2005. The aims of
sources. A number of studies in the literature their research were to evaluate the daily
have been done to validate satellite-based rainfall detection capabilities of the four
56
st th
Satellite-based rainfall estimates (SREs) station and Mesa satellite earth station in
algorithms, analyze the spatio-temporal Zimbabwe. All of the comparisons were
variability of rainfall in the CKB and based on daily rainfall totals and maximum
perform bias-correction of the four SREs. temperatures for the season of 2016-2017.
The results showed that the importance of They found that there is a marked similarity
validating daily SREs, as they had different in temperature and rainfall trend patterns of
rainfall detection capabilities in the CKB. the two, with ground-based data leading
The FEWS-RFE∼11 km performed best, satellite data by a marked 2-4 days
providing better results of descriptive and difference. However, the regression analysis
categorical statistics than the other three for both temperature and rainfall gave R2
SREs, although bias decomposition showed values of 0.0241 and 0.0016 respectively.
that all SREs underestimated rainfall. They observed that satellite data was for
Li et. al. (2018) were used Tropical areal data whereas ground based gave point
Rainfall Measuring Mission (TRMM) data. Ground data took into account
rainfall product data for hydrologic topographical differences which the
simulations in the area of the Tiaoxi remotely sensed data did not hence the
catchment within Taihu lake basin in China. differences. As a result, the comparisons for
The TRMM rainfall products used in this the two data sets can be restricted to trend
study are the Version-7 real-time 3B42RT validations and not calibrations.
and the post-real-time 3B42. It was found Khaled and Afandi (2014) compared the
that the TRMM rainfall data showed a CFSR solar data against ground-based
superior performance at the monthly and observation in The Middle East and North
annual scales, fitting well with surface Africa (MENA). They used 13 ground
observation-based frequency rainfall stations over Egypt, 3 stations in North West
distributions. They explained that post-real- Africa and 9 stations in Arab Peninsula. The
time 3B42 can be a valuable tool of results showed that CFSR dataset have a
hydrologic modeling, water balance good agreement with most of Egyptian
analysis, and basin water resource stations and North West Africa Stations,
management, especially in developing However, the correlation was found smaller
countries or at remote locations in which in Arabian Peninsula. They expressed that
rainfall gauges are scarce. CFSR dataset can be used as a good
El Afandi (2014) was used Climate substitute for the lack of the solar ground
Forecast System Reanalysis (CFSR) to observation over the whole MENA region
evaluate meteorological parameters. Mean, except Arabian Peninsula which can be used
maximum, minimum and dew point but with less quality.
temperatures at two meters, pressure mean While ground-based precipitation and
sea level, relative humidity and total cloud temperature observations provide accurate
cover, which collected from 23 weather measurements that are generally spatially
surface stations over Egypt were examined. unevenly distributed in The East
He explained that the results gave a good Mediterranean Region, satellite-based
agreement between the CFSR and ground estimations offer spatially and temporarily
station measurements through twenty-three regular observations. CFSR dataset was
stations. Most correlations were highly obtained from 174 stations within the study
correlated except very few stations. The area. These stations have temporarily and
differences between CFSR and observations spatially regular long time precipitation and
were very small compared to each other. temperature records.
Also, the values of MB, RMSE were within Main objective of this study is to
the acceptable range and represented a good examine accuracy of freely available CFSR
agreement between CFSR and observations precipitation and temperature data against
over most of the Egyptian weather stations. ground based observed for The East
Simba and Chiturumani (2018) were Mediterranean Region in Turkey.
compared rainfall and temperature data
obtained from an automated ground weather
57
st th
Material and Method Kilis). East Mediterranean Region’s climate

is semi-arid characterized by hot and dry in
This study carried out in East summer, warm and rainy in winter. Location
Mediterranean Region, covered seven of study area is shown in Figure 1.
provinces of Turkey (Mersin, Adana, Hatay,
Kahramanmaras, Osmaniye, Gaziantep and
Figure 1. Location of study area
In this study, satellite-based dataset from ground stations are shown in Figure 2.
National Center for Environmental CSFR dataset downloaded from internet in
Prediction (NCEP) Climate Forecast System the 30.11.2017.
Reanalysis (CFSR) has been used. Ground- (http://globalweather.tamu.edu/data/cfsr/652
based data was obtained from Turkish State 72). Locations of CFSR gridded data set are
Meteorological Service (TSMS). shown in Figure 3.
There are 20 ground-based weather
stations in the study area. Locations of
58
st th
Figure 2. Locations of ground stations
Figure 3. Locations of CFSR gridded data set
Both location of satellite estimation assigned to each point to generate

points and ground observation points have precipitation and temperature point map.
been transferred to ILWIS-GIS software Inverse Distance Weighting (IDW) point
using coordinate information of points. interpolation method was used to generate
Average monthly precipitation and spatial distribution of precipitation and
temperature for each point calculated from temperature over the study area.
daily precipitation and temperature values Three statistical measures were used to
for the same point. Average monthly compare CFSR data with MGM data
precipitation and temperature values consisting of coefficient of determination
59
st th
(R2), Root Mean Square Error (RMSE) and Satellite-based estimates, and n the number
Mean Bias (MB). Degree of linear of data pairs.
association (R2) between CSFR and MGM Bias (BIAS) is simply ratio of the mean
was calculated by using equation 1. of Satellite based precipitation and
temperature estimation value to the mean of
2 the ground-based observed value. It was
𝑛 ∑(𝐺𝑖 𝑆𝑖 )−(∑ 𝐺𝑖 )(∑ 𝑆𝑖 ) calculated using equation 3.
𝑅2 = ( ) (1)
√(𝑛(∑ 𝐺𝑖2 )−(∑ 𝐺𝑖 )2 )(𝑛(𝑆𝑖2 )−(∑ 𝑆𝑖 )2 )
∑𝑆
𝐵𝐼𝐴𝑆 = ∑ 𝐺𝑖 (3)
𝑖
2
where, R is the coefficient of determination,
Gi is Ground-based measurements, Si is where, Gi is Ground-based measurements
Satellite-based estimates, and n the number and Si is Satellite-based estimates.
of data pairs.
Root Mean Square Error (RMSE) Results and Discussions
measures the difference between
distributions of Satellite and ground base The CFSR dataset including 174 daily
solar radiation data. It was calculated using precipitation and temperature measurement
equation 2. points was evaluated against 20 ground
stations for 31-year period (1979-2010).
∑(𝐺𝑖 −𝑆𝑖 )2 Each precipitation and temperature data
𝑅𝑀𝑆𝐸 = √ 𝑛
(2) values assigned to location of measurement
and estimated points. Generated maps of
where, RMSE is Root Mean Square Error, CFSR temperature values and ground based
Gi is Ground-based measurements, Si is temperature values for April are shown in
Figure 4 and Figure 5 respectively.
Figure 4. Generated point map of CFSR temperature values for April
60
st th
Figure 5. Generated point map of ground based temperature values for April
Generated maps of CFSR precipitation for April are shown in Figure 6 and Figure 7
data values and ground based precipitation respectively.
values
Figure 6 Generated point map of CFSR precipitation values for April
61
st th
Figure 7. Generated point map of ground based precipitation values for April
IDW point interpolation method was distributions of CSFR temperature values

used to generate spatial distribution of and ground based stations temperature
monthly precipitation and temperature values for April are shown in Figure 8 and
values over the study area. Spatial Figure 9 respectively.
Figure 8. Spatial distribution of CFSR temperature values for April
62
st th
Figure 9. Spatial distribution of Ground based temperature values for April
Spatial distributions of CSFR precipitation values for April are shown in

precipitation values and ground based Figure 10. and Figure 11 respectively.
Figure 10. Spatial distribution of CFSR precipitation values for April
63
st th
Figure 11. Spatial distribution of Ground based precipitation values for April
As a result of interpolation, maximum shown Figure 12. According to results of

monthly average precipitation was found Bias (1.08), CFSR monthly average
170.33 mm and minimum monthly precipitation was over estimated for seven
averaged precipitation was found 13.26 mm months nearly 8%, and RMSE was found
for April using CFSR data. Calculated 1.11. Monthly ground-based precipitation
maximum monthly averaged precipitation ranged from 13 mm in August to 126 mm in
using ground based stations for April was December, CFSR precipitation data ranged
found 99.36 mm. from 10 mm in August to 128 mm in
Three statistical measurements were used December.
to evaluation of accuracy of CFSR data
sources. The RMSE, Bias and Correlation Table 1. Statistical results of the study
coefficient (R2) between the observed values Temperature Precipitation
from ground stations and values derived R2 0.99 0.96
from the CFSR dataset are presented in RMSE 0.73 1.11
Table 1. Statistical results showed that most Bias 0.96 1.08
correlations in monthly basis, precipitation
data were significantly correlated (R2=0.96)
as
64
st th
140
Monthly Average Precipitation

120
100
(mm) (Stations)
80
60
40
y = 0.9707x + 0.4327
20 R² = 0.9611
0
0 20 40 60 80 100 120
Monthly Average Precipitation (mm) (CFSR)
Figure 12. Correlation between Ground based and satellite based monthly precipitation
High correlation (R2=0.99) was found 0.96 and 0.73 respectively. CFSR
between monthly CFSR temperature data temperature values were found lower than
and observed data as shown in Figure 13. observed values in terms of Bias result.
Bias and RMSE for temperature were found
30
Monthly Average Temperature (oC)
25
20
(Stations)
15
10
y = 0.9233x + 4.2824
R² = 0.9991
5
0
0 5 10 15 20 25 30
Monthly Average Temperature (CFSR) (oC)
Figure 13. Correlation between Ground based and satellite based monthly
temperature
The result proved that, it is acceptable to and temporal distribution of precipitation

use the CFSR dataset, in case of lack of and temperature data for hydrological,
monthly averaged ground-based meteorological and climatological studies.
precipitation and temperature data in The
East Mediterranean Region of Turkey.
Satellite-based data within GIS environment
have the great potential to provide spatial
65
st th
References Mo, K., L. N. Long, Y. Xia,S.-K. Yang, J. E.

Schemm, and M. E., 2011. Drought
Chelliah, M., W. Ebisuzaki, S. Weaver, and indices based on the Climate Forecast
A. Kumar(2011), Evaluating the System Reanalysis and ensemble
tropospheric variability in National NLDAS, J. Hydrometeorol., 12, 181–
Centers for Environmental 205.
Prediction's climate forecast system Sharp, E., Dodds, P. Barrett, M., Spataru, C.
reanalysis, J. Geophys. Res.,116, 2015. Evaluating the accuracy of
D17107. CFSR reanalysis hourly wind speed
El Afandi, G. (2014). Evaluation of NCEP forecasts for the UK, using in situ
Climate Forecast System Reanalysis measurements and geographical
(CFSR) against surface observations information, Renewable Energy 77,
over Egypt. American Journal of 527-538.
Science and Technology, 1(4): 157- Simba F. M. and Chiturumani M.,
167. 2018.Comparison of Satellite Data
Higgins, R. W., V. E. Kousky, V. B. S. and Ground Based Weather Data in
Silva, E. Becker, and P. Xie, 2010. Masvingo, Zimbabwe. Int J Environ
Intercomparison of daily precipitation Sci Nat Res. 8(4): 555739.
statistics over the United States in Wang, W.,P. Xie,S. H. Yoo,Y. Xue, A.
observations and in NCEP reanalysis Kumar, and X. Wu., 2011. An
products, J. Clim.,23,4637–4650. assessment of the surface climate in
Khaled W.M., El Afandi G., 2014. the NCEP climate forecast system
Evaluation of NCEP/CFSR Solar Data reanalysis, Clim. Dyn., 37, 1601–
Against Ground Observation Over 1620.
MENA. Open Journal of Atmospheric Worqlul A.W., Maathuis B., Adem A.A.,
and Climate Change,1-12. Demissie S.S., Langan S., Steenhuis
Lekula, M. , Lubczynskia, M. W., T.S., 2014. Comparison of Rainfall
Shemangb, E.M.. Verhoefa. W. 2018. Estimations by TRMM 3B42, MPEG
Validation of satellite-based rainfall in and CFSR with Ground-Observed
Kalahari, Physics and Chemistry of Data for The Lake Tana Basin in
the Earth (2018), Ethiopia. Hydrology and Earth
https://doi.org/10.1016/j.pce.2018.02. System Sciences, 18: 4871-4888. doi:
010. 10.5194/hess-18-4871-2014.
Li D., Christakos G., Ding X., Wu, J., 2018. Xue, Y.,B. Huang, Z.-Z. Hu, A. Kumar,C.
Adequacy of TRMM satellite rainfall Wen,S. Behringer, and S. Nadiga,
data in driving the SWAT modeling 2011. An assessment of oceanic
of Tiaoxi catchment (Taihu lake variability in the NCEP climate
basin, China)., Journal of Hydrology forecast system reanalysis, Clim.
556, 1139–1152. Dyn., 37, 2511–2539.
66
st th
Reclamation Techniques of Degraded Lands in the Sahel of Africa:

The Case of Niger
Abdoul Nasser1, Aboubacar Dan Badaou1, Üstün Şahin1, Selda Örs1, Fatih
Mehmet Kiziloğlu1
1
Ataturk University, Faculty of Agriculture, Department of Agricultural Structures and Irrigation,
Erzurum-TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: ussahin@atauni.edu.tr
Abstract: The Sahel is one of the most severely affected regions from land degradation and
desertification in the world. Niger's food security, like all Sahelian countries, depends mainly on rain-
fed crops, which correspond more than 95% of its cereal production. Together with misuse of the
most basic of all resources, is unfortunately subjected to strong climatic and anthropic pressures which
result in the loss of the agronomic productivity of the land. To cope with the threat of accelerated land
degradation, techniques for water and soil conservation and soil defense and restoration have been
tested and developed recently. The main objectives of these studies are to slow down the degradation
of overexploited and eroded lands and improve them to be re-cultivated. The techniques used are
classified in 2 main groups: firstly, runoff dissipation techniques by mechanical processes and
secondly, runoff captures techniques by biological processes. This paper discusses the major issues
relating to land degradation and agriculture in Niger. It attempts to provide a short assessment on
experimented applications to ameliorate degraded lands in Sahel region.
Keywords: Degraded lands, Recovering techniques, Sahel, Niger
Introduction
Conservation and Soil Defense and
In Niger, as in all other Sahelian Restoration (CES/DRS) have been
countries, food security depends mainly on experimented, developed and improved by
rain-fed crops, which account for more than the state with the support of development
95% of cereal production (Kader et al., partners and beneficiary populations
2008). The soil which remains the main (Anonymous, 2014).
factor of production is unfortunately
subjected to strong climatic and anthropic Runoff Dissipation Techniques
pressures. Due to the practice of shifting To dispel the runoff, it is necessary to
cultivation (mining), deforestation and create obstacles, regularly spaced, which
drought, lands are subject to erosion which slow down the flows and distribute them by
results in the loss of agronomic qualities of favoring the infiltration (Anonymous,
the soil, hence the decline in agricultural 2018a).
production and the soil degradation.
(Samiratou, 2018). The phenomenon of land Stony Cords
degradation is one of the main The stony cords reduce the slope and
environmental problems affecting the cause the gradual formation of micro-
Sahelian countries. In Niger, this is a terraces and increase the infiltration over the
particularly serious threat that hinders entire surface of the plot (especially
agricultural production to feed an ever- upstream of the cord), reduce the speed of
growing population. This phenomenon runoff and favor sedimentation of particles
combined with insufficient rainfall and bad and debris upstream of the cord (Fig 1). This
farming practices make the situation more involves placing stone lines perpendicular to
catastrophic (Anonymous, 2015). Thus, to the slope to reduce water erosion. In
cope with the threat of accelerated land addition, the cords stop the soils resulting
degradation, techniques of Water and Soil from the effect of the winds and thus create
67
st th
a micro environment very favorable to the On steep slopes, stony cords and bunds
regeneration of biomass. In crop fields, are inefficient to fight mechanically against
stony cords increase the availability of water erosion, it establishes rather low walls. Their
to plants which promotes their development main functions are to serve support for the
(ICRISAT, 2006). They consist of joined creation of terraces, slow down runoff and
rows (2 or 3) of stones, 20 to 40 cm high, 20 protect valley lands from erosion and force
to 50 cm of base implanted on the contours. the water to infiltrate (Ambouta Karimou,
They are used on the ground (low slope 0.2 2017).
to 3%) with sandy-loamy or loamy-clay soil
and encrusted and compacted surface. The Micro Dams and Thresholds
distance between the cords (25 to 50 m) A micro-dam is a low development, built
depends on the slope of the ground and the of stone or earth, intended to retain upstream
height of the cords. a reserve of water not exceeding 1 to 2 m
deep. So according to their function, we
distinguish:
 The micro-dams of retention to
constitute a reserve of surface water (Micro
retaining dams) (Fig 3).
 Micro-dams filtering to force the water
to slow down so as to deposit its load, to
infiltrate and replenish the groundwater
(Filter dams or spreading thresholds and
Thresholds) (Fig 4).
Figure 1. View of stony cords in a field of
millet (Ambouta Karimou, 2017)
Earth Bunds
The earth bunds are impermeable. Their
function is to stop the runoff water that
forms a horizontal plane upstream of the
bund (Fig 2). The bunds should never be
submerged by water; it must then give them
sufficient height so that water does not reach
their summit and to build stone weirs to Figure 3: Micro retaining dams (Ambouta
remove excess water. They measure 20 to 50 Karimou, 2017)
cm high for a width at the base of 0.6 to 1.5
m. The land of the bund is taken on the
downstream side where the creation of a pit
along the downstream side of the bund.
Figure 4. View of filter dam (Ambouta

Karimou, 2017)
Runoff Capture Techniques

These techniques consist of catching
Figure 2. Earth bunds in Kobolagabo upstream runoff and then using that water as
(Anonymous, 2017) irrigation water for downstream crops. Thus,
Stone Walls crops are protected and production
68
st th
guaranteed. In the Sahelian zone, the on the lines and between the lines and two
catchment structures of the runoff are holes of manure or compost (200-500 g) are
inspired by the structure of the tiger bush in placed in each hole and covered with a thin
which the bare strip serves as an impluvium layer of soil (PASAM-TAI, 2017). The
for the benefit of the vegetated strip located manure attracts the termites that come to
downstream. Whatever the rainfall of the feed on it and leave galleries that favor the
year, the vegetation band receives 2 to 5 infiltration of the water deep out of the range
times more water (Ambouta Karimou, of evaporation.
2017).
Grassed Strip and Hedgerows

These structures constitute one of the
biological means of fight against erosion.
They consist of herbaceous bands parallel to
contour lines for grass strips and rows of
shrubs or shrubs around perimeters to be
protected for hedgerows (Fig 5).
The grass strips slow down the runoff
water and make it to deposit its charge like a Figure 6. Millet grown in Zaï on the Kouré
filter, create conditions for better infiltration plateau (Ambouta Karimou, 2017)
due to improved porosity, provoke the
gradual formation of terraces, serve as a Half-Moons
windbreak (hedgerows) and protect the Half-moons are bowls dug perpendicular
fields against the ravaging of animals to the line of greatest slope and open
(hedgerows). The technique of grass strips is upstream to intercept and infiltrate runoff
well suited to areas in Sudanese areas where (GIZ 2012). They are made on indurated and
vegetation recovery is good. In any case, for encrusted soils with silty soil or limono-
grassy strips to be effective and to provide sandy soils generating a large runoff (Fig 7).
abundant and quality forage, they require
protection from livestock for at least the first
few months.
Figure 7. View of an agricultural half-moon

(Ambouta Karimou, 2017)
With 200 mm of rainfall, half-moon

receives nearly 500 mm of water. We obtain
Figure 5. View of a Grassed Strip (Ambouta the same effects as for zaï with contributions
Karimou, 2017) of organic matter or mulching at the bottom
of the half-moons (Fig 8).
Zai (Tassa)
Zai allows capture of runoff, location of
the manure and the water at the foot of the
plant and the improvement of the water
supply in the soil by the action of termites
(Fig 6). Its characteristics are: cuvettes 30-
40 cm diameter, 20-30 cm deep are dug
during the dry season at 50-100 cm intervals
69
st th
Figure 8. View of a sylvo-pastoral half Figure 10. View of a pastoral bench

moon on the Tondibiah plateau (Ambouta Karimou, 2017)
(Samiratou, 2018)
They allow to capture runoff, promote
However, they require regular infiltration, fight against water erosion and
maintenance and a large workforce increase land availability for agro-silvo-
(Ambouta Karimou, 2017). pastoral production on plateau and degraded
glacis (Ambouta Karimou, 2017).
Reforestation Trenches
Conclusion
A reforestation trench is an excavation
with two compartments separated by a As is well known, one of the main
central step intended to receive a plant. problems encountered in the Sahel in
These are structures arranged on slopes general, and in Niger in particular, is the
(flanks) of hills whose vegetation has gradual degradation of agricultural land,
disappeared (Fig 9). They are established on mainly due to the different farming practices
fairly steep slopes but in deep gravelly soil and the high level of runoff. This has the
(Anonymous 2018b). Trenches capture effect of drastically reducing farmlands,
runoff water, promote infiltration, increase droughts and chronic famines. But in recent
the quantity of water available for plant, years, we have seen more about the re-
promote revegetation and limit runoff and cultivation of farmlands that was once out of
erosion downstream lands. However, they use (degraded), an increasingly significant
have disadvantages as risk of asphyxiation agricultural production and the cultivation of
of young plants in case of high rainfall, new areas. These advances are due to the
painful work, relatively high cost. But they realization of dissipation and capture of the
require little maintenance and allow a runoff structures. They are real tools for
successful plantation (Ambouta Karimou, restoration and improvement of the soil
2017). structure and contribute a lot in the
improvement of the life of the populations of
the zones where they are implanted. These
are, therefore, initiatives to be encouraged
and carried out on a very large scale on the
one hand in the fight against land
degradation in the Sahel and on the other
hand in achieving the Millennium Goals.
References
Figure 9. View of the trench with its central
tier (Ambouta Karimou, 2017)
Ambouta Karimou, J.M., 2017. Techniques
of dissipation and capture of runoff.
A. Benches
GISE Master degree’s courses,
A bench is a long excavation (60 to 100
Faculty of Agronomy, Abdou
m) arranged on the contour and provided
Moumouni University of Niamey.
with wings oriented upstream of the slope
Anonymous, 2014. Les types de
(Fig 10).
dégradation. http://www.institut-
70
st th
numerique.org/123-les-types-de- German Society for International

degradation-52eca9e74fe70 Cooperation (GIZ) GmbH, 60p.
Anonymous, 2015. Dégradation des sols en ICRISAT, 2006. Sahelian study -Niger.
agriculture. Analysis of socio-economic impacts
http://www.economiesolidaire.com/20 of investments in natural resources
15/06/11/la-degradation-des-sols-en- management: Case of Maradi, Tahoua
agriculture/ and Tillabéry regions in Niger.
Anonymous, 2017. Earth bunds in ICRISAT-Niamey et The Free
Kobolagado/SB of Kogo/Mopti. University of Amsterdam, 73p.
https://rsr.akvo.org/fr/project/3913/up Kader, M., Hamidou, D., Philippe, M., 2008.
date/17693/ Restoration of degraded lands in the
Anonymous, 2018a. Dégradation des sols et Niger Valley: a successful experience
désertification. in participatory management of fragile
http://www.who.int/globalchange/eco natural resources. APPRI
systems/desert/fr/ International Workshop, Hôtel Palm
Anonymous, 2018b. Les principales Beach-Ouagadougou, 3p.
techniques d’aménagement des sols PASAM-TAI, 2017. Biological recovery of
pour lutter contre la désertification. degraded lands. USAID-NIGER, 48p.
http://www.wikiwater.fr/e13-les- Samiratou, A.M., 2018. Impacts of land
principales-techniques-d.html restoration works on Agro-sylvo-
GIZ, 2012. Good water and soil pastoral potential in the Tondibiah
conservation practices. Contribution area (Tondikiwindi). Master Thesis.
to climate change adaptation and Faculty of Agronomy, Abdou
resilience of producers in the Sahel. Moumouni University of Niamey.
71
st th
Phosphine Resistance Management of Coleopteran Pests in Stored

Grains
Erhan Koçak1, Abdullah Yılmaz2

1
SDU Department of Agricultural Biotechnology, Isparta – TURKEY
2
Plant Protection Central Research Institute, Ankara – TURKEY
Corresponding Author e-mail: erhankocak@sdu.edu.tr
Abstract: Phosphine is predominantly used in stored grains against harmful insects from the
Coleoptera order in the world. The most important is that there is no alternative for now. While
phosphine has many advantages such as the ease of using, insignificant level of the problem of
residues and low cost, its biggest disadvantage is the pest resistance to this chemical. Phosphine
resistance statue in the pests was determined in about 50 countries. The problem has been growing
day by day. In this study, phosphine resistance bioassays and molecular resistance studies across the
world on some important coleopteran pests, such as flour beetles Tribolium spp. (Tenebrionidae), the
lesser grain borer Rhyzopertha dominica (Bostrychidae), the khapra beetle Trogoderma granarium
(Dermestidae), grain weevils Sitophilus spp. (Curculionidae), rusty grain beetle Cryptolestes
ferrugineus (Laemophloeidae) and sawtoothed grain beetle Oryzaephilus surinamensis (Silvanidae)
are reviewed here and remarked the phosphine resistance management.
Key words: Coleoptera, Phosphine resistance, Molecular genetics, Management
Introduction webs and similar matters, the quality of

Among the products that constitute the products drops. Stored product pests
human’s basic nutrition sources, grains take intensively contaminate products which
the biggest part of approximately 32% (24,3 results in severe technological losses of the
million hectares) of Turkey territory are products.
engaged in the agriculture. About 68% (16,4 Mould, rotting, and putrefaction appear
million hectares) of cultivated areas are in the contaminated products intensively.
allotted to the field crops cultivation. Consumption of this kind of products can
Approximately 73% (12 million hectares) of cause allergy, itching, absence of appetite,
the field crops are occupied by grains. In the progressive negativity, and infections
grains’ cultivation areas, wheat takes up (Keskin, 2011). As the result of the damage,
around 67,5% of the whole area, barley with it blocks the intake of wheat protein, besides
25% is in the second place, and corn with it complicates the digestion of starch and
5% takes the third place. Despite the less protein in human. The decrease of up to 38%
consumption of wheat in the developed is determined in methionine, one of the most
countries, in our country and in countries important aminoacids for the human’s
with the lower level of national income, it’s growth and development, found in grains.
quite considerable. Due to the TSI data, in Moreover, with the increase of antinutrients,
our country in 2013, 22,05 million tons of such as polyphenol and phytic acids,
wheat were actually produced; in 2014, there nutriment absorption decreases. In some
was a decrease by 13,8% or 19 million tons; cases, high population of pests radically
in 2013, 7,9 million tons of barley raises levels of uric acid, which, in case,
production decreased by 20,3% or 6,3 increases the risk of podagra and similar
million tons in 2014 (Anonim, 2015a). illnesses (Singh ve ark., 2013).
Stored agricultural products are the In Turkey, the beetles of the Coleoptera
places of various pests’ feeding and life group, such as Sitophilus spp.
maintenance. The live factors leading to the (Curculionidae), Tribolium spp.
loss of stored products are insects, mites, (Tenebrionidae), Rhyzopertha dominica (F.)
rodents, and microorganisms. Because of the (Bostrychidae), Trogoderma granarium
pests’ body remains, feces and secretion, Everts (Dermestidae), Oryzaephilus
72
st th
surinamensis (L.) (Silvanidae), Cryptolestes sustainability of using, it is important to

ferrugineus (Stephens) (Laemophloeidae), develop resistance management models for
and similar to them pests, where found to be occurring resistance to phosphine in pests by
the prevalent reason of weight, germination, determining the proportions.
and quality loss in grain storages (Erakay,
1974; Özer ve ark., 1989; Kiper ve Phosphine Resistance Development in
Yasan,1992; Coşkuncu, 2004; Işıkber ve Stored Grain Pests
ark., 2005; Bağcı ve ark., 2014). World Health Organisation defines
resistance as the ability of some individuals
Using of Fumigants Against Stored of the normal population to survive,
Product Pests developing tolerance to such doses of toxic
Despite the excessive amount of the substance that would normally kill the
grains production, on behalf of preparation majority of the susceptible population.
for some special circumstances, such as war, Along with the advantages of the phosphine,
natural cataclysms, or long-term such as the ease of using, low cost,
consumption, it is necessary to prepare insignificant level of the problem of
proper storage conditions. Moreover, in the residues, the biggest disadvantage is the
agricultural production, along with the pests’ developing resistance to this chemical.
importance of grains storage, for the The developed resistance of pests to the
prevention of occurring quality and weight phosphine was determined in more than 45
loss, it is important to combat those kinds of countries (Zettler ve Keever, 1994;
insects which lead to the product loss. Benhalima ve ark., 2004; Pimentel ve ark.,
In the world as well as in Turkey, 2010). Irregular fumigation, not followed
methyl bromide and phosphine gases are concentration, and not provided infiltration
used against stored products’ pests. In 2011, in storages result in the development of
157 tons of Aluminum phosphide and 12 resistance. In some warehouses, in case of
tons of Magnesium were imported into excessive fumigation, through the process of
Turkey (Anonim, 2013a). With the ban of selection it is impossible to get results in the
methyl bromide except quarantine struggle, moreover, using phosphine in high
applications in borders, only phosphine doses also provides the appearance of
(PH3) has been used as a one fumigant. resistant individuals (Collins ve ark., 2005;
Mechanism of phosphine action in insects Lorini ve ark., 2007).
reduces of acethylcholinesterase enzyme
effect in the nervous system and Bioassay Studies on Phosphine Resistance
glycerophosphate dehydrogenase inhibition In the world, the resistance rates for these
in mitochondria, occurring of “Complex IV” five species that we planned to work on
neutralization site in mitochondria. In were determined by bioassays. In 1972-
addition, between phosphine and cysteine, 1973, in the worldwide studies on stored
due to the direct redox relation in reactive product pests carried out by FAO, 10% of
disulfide, phosphine, inhibiting glutathione the collected pests were found to be resistant
reductase enzyme, disrupts ligaments to phosphine.
sulphide in cysteine (Nisa ve ark., 2011. Considering phosphine resistance cases,
From 1950’s until now, in Turkey especially R. dominica, Tribolium spp. and
intensively used phosphine (Anonim, Sitophilus spp. were found to show the
2015b), aluminium, and magnesium phosphine resistance at the highest level
phosphite-containing metallic and CO2 (Champ ve Dyte 1976; Taylor, 1989). In
mixtures formulations are licensed. studies conducted in Australia, the
Phosphine was preferred because of several appearance frequency of the phosphine
reasons, such as low cost, fast diffusing in resistance was indicated in T. castaneum, S.
air, and low residue level (Champ ve Dyte, oryzae, R. dominica, O. surinamensis and C.
1976; Benhalima ve ark., 2004). Therefore, ferrugineus, respectively (Taylor ve
to preserve the efficacy of phosphine against Halliday, 1986).
the stored products’ pests and the
73
st th
In species like Sitophilus granarius, S. Champ and Dyte (1976) found the
oryzae and S. zeamays, in countries such as resistance in a population of O. surinamensis
Bangladesh (Tyler ve ark.,1983), India in the United States. In China, in the studies
(Rajendran, 1992), Pakistan (Ahmedani, on O. surinamensis, it has been determined
2009), China (Ling, 1999; Nayak ve ark., that the resistance rate gradually increased
2003), Australia (Collins, 1998; Daglish ve from 10 times to 110 times (Ling, 1999).
ark., 2002), Philippines (Acda, 2000), Brasil Studies in Brazil have found the resistance
(Ansell ve ark., 1990), Poland (Ignatowicz, of O. surinamensis at varying rates
1999), Morocco (Benhalima ve ark., 2004) (Pimental et al., 2008, 2010; Sousa et al.,
and Turkey (Koçak ve ark., 2017) resistance 2009). In Malaysia, resistance rates
development to phosphine was detected at a increased from 44.4% to 76.4% from 1991
high level, and in places where weak gas to 2001 (Rahim ve ark., 2004). It was
impermeability caused repetitive determined that O. surinamensis had four
implementation of fumigation, it was times resistance in India (Rajendran, 1989).
defined that in the stored products’ pests It was determined 388.98 and 459.57 fold
resistance occurred much faster. In Turkey, resistance in three strains (18.6%) in Turkey
resistance occurred between 3.11 and 200.54 (Koçak ve ark., 2017).
fold in 11 strains (30.8%) of S. oryzae, and A high level of resistance for phosphine
3.48 and 5.26 fold in five strains (19.0%) of was detected in R. dominica and Tribolium
S. granarius. It can say that S. oryzae species in Bangladesh (100 fold) (Tyler ve
phosphine resistance is high and extensive ark., 1983), India (380 fold) (Rajendran,
but not for S. granarius (Koçak ve ark., 1992), China (606 fold) (Ren ve ark., 1994),
2017). Australia (Collins, 1998) and Brazil (Lorini
In Australia, Nayak ve ark., (2013), in a ve ark., 2007). In Turkey, the tocixological
study on R. dominica, that is known to be bioassays showed all of 14 strains exhibited
resistant to phosphine, 100% death of the phosphine resistance between 60 and 386
population at a dose of 1.4 mg·l-1 was fold in R. dominica (Yılmaz ve Koçak,
observed during 144 hours of application, 2017).
whereas this dose was found to be 3.62 mg·l- Phosphine application of 1 g/m-3 at 20-
1 o
in C. ferrugineus populations with strong 30 C for 8 days was recommended to
resistance during the same administration. control T. granarium (OEPPO, 1984), but
Again Nayak et al. (2013) observed the today it is recommended to be the dose of
absolute death in the strongly resistant S. 7.42 g·m-3 for 5 days (OEPP, 2012).
oryzae population at 25oC and at 0.56 mg·l-1 The resistance of the Khapra beetle to
dose over the 72 hour period, whereas phosphine (2.4-40.7 times) was first detected
absolute death for C. ferrugineus was in Punjab province of India (Borah ve
observed at the dose of 0.7 mg·l-1 for 30 Chahal, 1979). Later, it ranged from 10.4 to
days. Phillips and Opit (2014) reported a 47.9 times (Udeann, 1990). In Pakistan, T.
resistance of 6-100% in the study conducted granarium showed the resistance 2.54 to
with the phosphine differential dose (56 3.98 times (Ahmedani ve ark., 2007), while
ppm, 20 h, 25oC) they applied to C. the resistance rates in populations in
ferrugineus adult samples from different different regions were quite different (Sher
regions of Oklahoma, US. There are a ve ark., 2003).
number of studies showing phosphine
resistance in C. ferrugineus in China (Liu, Molecular Studies on Phosphine
2004; Wang ve ark., 2004; Lu ve ark., 2005). Resistance
Nayak ve ark. (2010) in their study on Li and Li (1994) identified the genetic
Australia's highly resistant C. ferrugineus resistance of pests to phosphine. In this
population, found that to provide the classical genetic study which intercrossing
resistance management in this type of F1 generation both the resistant and
challenge, there is a need for 0.5 mg·l-1 dose susceptible S. oryzae individuals, they stated
for 30 days and 1 mg·l-1 dose for 24 days. that, resistance inheritance to F1 generations
was caused by more than one autosomal
74
st th
factor, but it was also stated that the main develop resistance management strategies. It
gene responsible for resistance is partly is known that the understanding of the
recessive. In addition, the phosphine molecular basis of the phosphine resistance
resistance has been reported to be controlled in the insect pests will reduce the
by many genes in Tribolium castaneum expenditures on the new synergists
(Ansell ve ark., 1990) and R. dominica identification or the discovery of new
(Ansell ve ark., 1990; Acda, 2000; Ansell ve synergists, which may improve the
ark., (1990) and Collins ve ark., (2002). resistance management (Bell, 2000, Zettler
Ansell ve ark., (1990) and Collins ve ark. ve Arthur, 2000, Rajendran, 2001; Chaudhry
(2002) have encountered at high doses ve ark., 2004). At a gene level, R. dominica
recessive and at low doses dominant and T. castaneum are the leading insect pests
complex resistance in R. dominica. Genetic regarding the phosphine resistance in the
analyses showed that there was only one world until now.
major gene controlling poor phosphine Despite 60 years of the phosphine use in
resistance in the samples taken (Collins ve stored grains in Turkey (Anonymous,
ark., 2002). In the same study, while finding 2015a), and the usage amounts (200
that the resistance of the QRD369 strain in tons/year) in the last years, Koçak ve ark.,
R. dominica was controlled by a single (2014) has first investigated the phosphine
major gene, at the same time the strong resistance of Tribolium castaneum in order
resistance was found to be directed by the to reveal the resistance statement to
two genes in QRD569. phosphine in stored product pests. Five
However, recent studies have revealed populations collected in Ankara, Konya, and
the presence of two genes loci (rph1 and Şanlıurfa in 2013, were tested for the weak
rph2) that cause phosphine resistance among and strong resistance using bioassays based
the most common coleopters in stored on 20 hour application with 0.03 mg·l-1 and
products, firstly in R. dominica and T. 0.25 mg·l-1 distinctive doses of phosphine
castaneum (Schlipalius ve ark., 2008; Shi ve concentrations, respectively. In these tests, it
ark., 2012; Jagadeesan ve ark., 2012; Mau was determined that there was a strong
ve ark., 2012a, 2012b). They emphasize that resistance in four out of five populations
the mechanisms having a part in the collected from all three provinces. The
phosphine resistance are similar to each genetic studies and sequence on the
other, stemming from the genotypic populations from Ankara, Konya, Şanlıurfa,
similarity between T. castaneum and R. Elazığ, Karaman, and Mersin proved that all
dominica species (Jagadeesan ve ark., 2012). populations had strong resistance alleles,
In addition to the identification of the and that these populations had resistance
phosphine resistance, it has been determined alleles in the rph2 locus similar to those
that the mutation resulting from the reported previously in the literature, and that
conversion of proline to serine in the T. castaneum showed high levels of
dihydrolipoamide dehydrogenase (DLD) phosphine resistance in the populations. The
gene, identified as rph2, is the cause of the resistance in the Şanlıurfa population,
phosphine resistance and, in the presence of identified as 196 times phosphine resistance
the rph1 gene, the strong resistance. in T. castaneum, was defined at the
Moreover, these genes are known to be molecular level. Nguyen et al. (2015)
highly conserved areas (Schlipalius ve ark., conducted studies on the resistance
2012). Jagadeesan ve ark., (2013) reported transmission in Sitophilus oryzae, suggesting
on the chromosome 8 of RPH1 and that while the rph1 gene may be associated
chromosome 9 of rph2 in T. castaneum. with the resistance to one or more locus
It is important to identify the molecular multiple alleles and there are uncertainties
markers that can accelerate phosphine associated with the resistance gene(s).
resistance in insects. In pest populations, it is While rph2 gene is responsible for the
necessary to identify the genes that cause the resistance in T. castaneum and R. dominica.
resistance against insecticides in order to
study resistant ecological genetics, and to
75
st th
Management granarium everst with methyl

bromıde alternatives to ensure food
Conclusions regarding phosphine securıty and safety. PhD thesis, 427
resistance have indicated the need to identify pp.
and apply the phosphine resistance Ahmedani, M.S, Khaliq A., Tariq M.,
management strategy to ensure the Anwar M., Naz S. 2007. “Khapra
sustainable use of phosphine. betle (Trogoderma granarium
This strategy should include the Everrts): A Serius Threat to Food
determination of resistance evolution Security and Safety”, Pakistan Journal
factors, establishment of resistance of Agricultural Sciences, 44(3): 481-
monitoring system, the use of alternative 490.
control methods, assessment of the use of Anonim, 2012. Tarımsal İşletmeler Bitkisel
alternative fumigants, limiting the use of Üretim Araştırması. TUİK Haber
phosphine by regions, re-preparation of Bülteni, Sayı: 108, 09 Mayıs 2012.
phosphine use instructions, regulation the Anonim, 2013a. Gıda, Tarım ve Hayvancılık
number of application and doses. Bakanlığı. “Veriler”.
On the other hand, this strategy should http://www.tarim.gov.tr/GKGM, Son
ensure the use of non-chemical control erişim tarihi: 17 Aralık 2013
methods, such as hygiene, cooling, Anonymous, 2013b. Methods handbook
controlled atmospheric applications and challenge ensuring, food security”
diatomaceous soil in order to minimize the Australia-India Strategic Research
use of phosphine in cereals. Fund. Updated 18.03.2013 Version
1.5 56 s.
Conclusions and Recommendations Anonim, 2015a. T.C. Toprak Mahsulleri
Ofisi Genel Müdürlüğü.
At this moment, without any alternative, http://www.tarim.gov.tr/sgb/Belgeler/
the resistance rate to the phosphine gas of SagMenuVeriler/TMO.pdf. Ocak 28,
the insect pests in stored grains should be 2015.
determined within a short time to ensure that Anonim, 2015b. Teknik Bilgiler: Türkiye
the necessary precautions are taken before Phostoxin.
the non-return point is reached. The import http://www.agrosanita.com.tr/teknikbi
of grains should be done with due care lgiler. Ocak 28, 2015.
because there may be risks of high Anonim, 2015c. FAO plant protection paper
resistance, especially from countries with 21. "Recommended methods for
hot climates. According to the resistance measurement of pest resistance to
status of different populations, the proper pesticide".
dosing of phosphine must be revised to http://www.fao.org/docrep/x5048e/x5
prevent the harmful effects of insects in 048E0m.htm Eylül 2, 2015.
wheat on human health. With the resistance Ansell, M. R., Dyte C. E., Smith R. H. 1990.
management, together with the identification “The inheritance of phosphine
of new synergists or the discovery of new resistance in Rhyzopertha dominica
compounds, the expenses will be avoided. and Tribolium castaneum”, 5th
Working Conference of Stored
References Product Protection, Bordeaux, France.
Institut National dela Recherche
Acda, M.A. 2000. Phosphine resistance in Agronomique. p. 961-969.
Rhyzopertha dominica (F.) Bağcı, F., Yılmaz A., Ertürk S. 2014.
(Coleoptera: Bostrychidae) from the “Ankara ili hububat depolarında
Philippines. MSc. Thesis. The bulunan zararlı böcek türleri”, Bitki
University of Queensland, St. Lucia, Koruma Bülteni, 54(1): 69-78.
Australia, 79 p. Beckel, H.S., I. Lorini, S.M.N. Lazzari,
Ahmedani, M.S. 2009. Phytosanıtary 2007. “Rearing method of
management of Trogoderma Oryzaephilus surinamensis (L.)
76
st th
(Coleoptera, Silvanidae) on various temperatures on the rate of respiration

wheat grain granulometry”, Revista and uptake of phosphine in different
Brasileira de Entomologia 51(4): 501- life stages of the cigarette
505. beetle Lasioderma serricorne (F.)”,
Bell C. H. 2000. “Fumigation in the 21st Journal of Stored Products Research,
century Crop Protection”, Crop 40,125-134.
Protection 19, 563–569. Chefurka, W., Kashi K. P., Bond, E. J. 1976.
Bell, C.H., Wilson, S.M. 1995. “Phosphine “The effect of phosphine on electron
Tolerance and Resistance in transport in mitochondria”, Pesticide
Trogoderma granarium Everts Biochemistry and Physiology, 6, 65-
(Coleoptera:Dermestidae)”, Journal 84.
of Stored Products Research, 31(3), Collins, P.J.,Daglish G.J., Bengston
199-205. M.,Lambkin T., Pavic M.H. 2002.
Benhalima, H., Chaudhry M. Q., Mills K. “Genetics of resistance to phosphine
A., Price N. R. 2004. “Phosphine in Rhyzopertha dominica (Coleoptera:
resistance in stored-product insects Bostrichidae)”, Journal of Economic
collected from various grain storage Entomology, 95(4), 862-9.
facilities in Morocco”, Journal of Collins, P.J. 1998. “Resistance to grain
Stored Products Research, 40, 241- protectants and fumigants in insect
249. pests of stored products in Australia”,
Borah, B. and B.S. Chahal. 1979. In: Banks H.J., Wright, E.J. and
“Development of resistance in Damcevski, K.A., ed., stored grain in
Trogoderma granarium (Everts) to Australia. Canberra, CSIRO Stored
phosphine in the Punjab. FAO” Plant Grain Research Laboratory, 55–57.
Protection Bulletin, 27(3): 77-80. Collins, P.J. Daglish G. J., Pavic, Rosemary
Bozkurt, H., Işıkber, A.A., Sağlam, Ö., H., Kopittke A. 2005. “Response of
Doğanay, İ.Ş., Şen, R. 2016. mixed-age cultures of phosphine-
Türkiye’de tahıl depolarından resistant and susceptible strains of
toplanan Pirinç Biti, Sitophilus oryzae lesser grain borer,Rhyzopertha
(L.) popülasyonlarında fosfin dominica, to phosphine at a range of
direncinin belirlenmesi. Uluslararası concentrations and exposure periods”,
Katılımlı Türkiye VI. Bitki Koruma Journal of Stored Products Research,
Kongresi 5-8 Eylül 2016 Konya. 41(4), 373–385.
Canadian Grain Comission. Rusty grain Coşkuncu, K.S. 2004. “Bursa ili un fabrika
beetle Cryptolestes ferrugineus ve değirmenlerinde zararlı böcek
(Stephens), türleri”, Uludağ Üniversitesi Ziraat
http://www.grainscanada.gc.ca/storage Fakültesi Dergisi, 18(1), 33-44.
-entrepose/pip-irp/rgb-cr-eng.htm. Daglish, G.J., Collins, P.J., Pavic, H. and
Son erişim tarihi: 3 Eylül 2014. Kopittke, R. 2002. “Effects on time
Champ, B. R., Dyte C. E. 1976. Food and and concentration on mortality of
Agriculture Organization of the phosphine-resisitant Sitophilus oryzae
United Nations. “Report on FAO (L.) fumigated with phosphine”. Pest
global survey of pesticide Management Science, 10:1015-1021.
susceptibility of stored grain pests”. Erakay, S. 1974. “Ege Bölgesi’nde un ve
Rome, Italy. undan mamul maddelerde bulunan
Chaudhry, M.Q. 1997. “A review of the zararlı böcekler üzerinde
mechanisms involved in the action of araştırmalar”, Gıda Tarım ve
phosphine as an insecticide and Hayvancılık Bakanlığı, Zirai
phosphine resistance in stored-product Mücadele ve Zirai Karantina Genel
insects”, Pesticide Science, 49, 213- Müdürlüğü, İstiklal Matbaası, İzmir,
228. 60s.
Chaudhry, M.Q., Bell, H.A., Savvidou, N., Ergül, C., Dörtbudak A., Akülke A. 1972.
Macnicoll, A.D. 2004. “Effect of low “Doğu ve Güneydoğu Anadolu
77
st th
Bölgesi’nde hububat ve mamulleriyle Ebert P.R., Schlipalius D.I. 2012.

bakliyat ambar zararlıları üzerinde “Phosphine resistance in the rust red
araştırmalar”, Bitki Koruma Bülteni, flour beetle, Tribolium castaneum
12, 129-143. (Coleoptera: Tenebrionidae):
Esin, T. 1970. “Sitophilus granarius (L)’in inheritance, gene interactions and
laboratuar şartlarında buğday ve arpa fitness costs”, PLoS ONE 7(2),
tanelerindeki zarar nisbetleri ve e31582.
Ankara’ da toprak altı kuyuların Jagadeesan, R., Fotheringham A., Ebert P.R.,
buğday tanelerini bu böcekten koruma Schlipalius, D.I. 2013. “Rapid
imkânları üzerinde çalışmalar”, T.C. genome wide mapping of phosphine
Tarım Bakanlığı Zirai Mücadele ve resistance loci by a simple regional
Zirai Karantina Genel Müdürlüğü averaging analysis in the red flour
Yayınları, Sayı: 47. beetle, Tribolium castaneum”, BMC
FAO, 1975. “Recommended methods for the Genomics;2013, Vol. 14 Issue 1, p1.
detection and measurement of Kahraman, E. 2009. Kuru meyve güvesi,
resistance of agricultural pests to Plodia interpunctella (Hübner)
pesticides. Tentative method for adults (Lepidoptera: Pyralidae)’ ya fosfinin
of some major pest species of stored bazı etkileri üzerinde araştırmalar,
cereals, with methyl bromide and Yüksek Lisans Tezi, Ankara
phosphine-FAO Method No. 16”, Üniversitesi, Türkiye, 46 sayfa.
FAO Plant Protection Bulletin, 23, 12- Kaur, R., Daniels E.V., Nayak M. K., Ebert
25. P. R., Schlipalius D. I. 2013.
Flinn, P.W., D.W. Hagstrum, 1998. Determining changes in the
“Distribution of Cryptolestes distribution and abundance of a
ferrugineus (Coleoptera: Cucujidae) Rhyzopertha dominica phosphine
in response to temperature gradients resistance allele in farm grain storages
in stored wheat”, Journal of Stored using a DNA marker. Pest
Product Research, 34(2/3), 107-112. Management Science 69 (6), 685-688.
French, S., Venette R.C. 2005. “Mini Risk Keskin, Ş. 2011. Değişik süreler
Assessment, Khapra Beetle, depolanmış buğdayların fiziksel ve
Trogoderma granarium (Everts) kimyasal özellikleri ile ekmeklik
(Coleoptera: Dermestidae)”. USDA– kalitesine böcek üremesinin etkileri.
APHIS–PPQ–Cooperative Agriculture Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi,
Pest Survey–Pest Risk Assessment Türkiye, 97 sayfa.
(PRA); 22 pages. Kiper, G., Yasan, E. 1992. “Karadeniz
Hill D. 2002. Pests of Stored Product Bölgesi’nde depolanmış tahıl (buğday,
Foodstuffs and Their Control. arpa, pirinç) ve çeltik fabrikalarında
Springer publisher, the Netherlands, bulunan zararlıların saptanması,
478 pp. yoğunluk ve yayılışları üzerinde
Ignatowicz, S. 1999. “Cases of phosphine araştırmalar”, Zirai Mücadele
resistance for the grain weevil Araştırma Yıllığı, No:20-21.
Sitophilus granarius found in Koçak, E., Schlipalius D., Kaur R., Tuck A.,
Poland”, Proceedings of the 7th Ebert P., Collins P., Yılmaz A. 2014.
International Working Conference on Türkiye’de un biti, Tribolium
Stored-Product Protection, 625-630. castaneum (Herbst.),
14-19 October 1998, Beijing, China. popülasyonlarında fosfin direnci.
Işıkber, A. A., Özdamar H. Ü., Karcı A. Türkiye V. Bitki Koruma Kongresi,
2005. “Kahramanmaraş ve Adıyaman Sayfa 11, 3-5 Şubat 2014, Antalya.
illerinde depolanmış buğdaylar Koçak, E., Yılmaz A., Alpkent Y. N.,
üzerinde rastlanan böcek türleri ve Ertürk S. 2017. Phosphine resistance
bulaşma oranları”, KSÜ Fen ve to some coleopteran pests in stored
Mühendislik Dergisi 8(1), 107-113. grains across Turkey. p. 61.
Jagadeesan, R., Collins P.J., Daglish G.J., Conference of the IOBC-wprs (OILB-
78
st th
srop) Working Group on “Integrated 7(2), e31541, 1-13.

Protection of Stored Products” Mau, Y.S., Collins P.J., Daglish G.J., Nayak
Ljubljana, Slovenia, 3-5 July 2017. M.K., Ebert P.R. 2012b. “The rph2
Li, Y. S., Li, W. Z. 1994. Inheritance of gene is responsible for high level
phosphine resistance in Sitophilus resistance to phosphine in
oryzae (L.) (Coleoptera, independent field strains of
Curculionidae), Proceedings of the Rhyzopertha dominica”, PLoS ONE
6th International Working Conference 7(3), e34027.
on Stored-Product Protection”, 113- Nakakita, H. 1976. “The inhibitory site of
115, 17-23 April 1994, Canberra, phosphine”. Journal of Pesticide
Australia. Science, 1(3), 235-238.
Li, Y. S., Li, W. Z., Li W. W., Wu X. Q. Nath N. S., Bhattacharya I, Tuck A G,
1994. “Genetic analysis of phosphine Schlipalius D, Ebert P R. 2011.
resistance in Rhyzopertha dominica “Mechanisms of Phosphine Toxicity”.
and Sitophilus oryzae”, Acta Journal of Toxicology, 1-9, Article ID
Entomology Sinica, 37, 271–279. 494168.
Ling, Z. 1999. “Development and Nayak, M., Holloway, J., Pavic, H, Head,
countermeasures of phoshine M., Reid, R., Patrick, C. 2010.
resistance in stored grain insects in Developing strategies to manage
Guangdong of China”, Proceedings of highly phosphine resistant populations
the 7th International Working of flat grain beetles in large bulk
Conference on Stored-Product storages in Australia. 10th
Protection, 642-647. 14-19 October International Working Conference on
1998, Beijing, China. Stored Product Protection, 396-401.
Liu, C., 2004. “Research on Controlling Nayak, M.K., Collins P.J., Pavic H., Cao Y.
Cryptolestes ferrugineus (Stephens) in 2003. Developments in phosphine
Guangdong Area”, Grain Storage 3, resistance in China and possible
21-23. implications for Australia,
Lorini, I., Collins P.J, Daglish G. J, Nayak http://storedgrain.com.au/wp-
M. K., Pavic H. 2007. “Detection and content/uploads/2013/06/30.pdf, Son
characterisation of strong resistance to erişim tarihi: 25 Mart 2014.
phosphine in Brazilian Rhyzopertha Nayak MK, Holloway JC, Emery RN, Pavic
dominica (F.) (Coleoptera: H, Bartlet J, Collins PJ. 2013. “Strong
Bostrychidae)”, Pest Management resistance to phosphine in the rusty
Science, 63,358–364. grain beetle, Cryptolestes ferrugineus
Lu, Q., Peng, Z., Dong, X., 2005. “Test of (Stephens) (Coleoptera:
phoshine controlling high resistance Laemophloeidae): its characterisation,
Cryptolestes ferrugineus (Stephens)”, a rapid assay for diagnosis and its
Grain Storage 3, 14-16. distribution in Australia”, Pest
Mau Y.S., 2008. “Comparative genetic and Management Science, 69(1), 48-53.
toxicological analysis of phosphine Nguyen T., Collins P. J., Ebert P. R. 2015.
resistance in the Lesser Grain Borer, "Inheritance and Characterization of
Rhyzopertha dominica (F.) Strong Resistance to Phosphine in
(Coleoptera: Bostrichidae)” PhD Sitophilus oryzae (L.)." PloS one 10
Thesis, 122 pages, School of (4): e0124335.
Molecular and Microbial Sciences, doi:10.1371/journal.pone.0124335.
The University of Queensland. OEPP/EPPO, 1984. “Quarantine procedures
Mau, Y.S., Collins P.J., Daglish G.J., Nayak No. 18. Phosphine fumigation of
M.K., Pavic H. 2012a. “The rph1 stored products”, Bulletin
gene is a common contributor to the OEPP/EPPO Bulletin 14, 598-599.
evolution of phosphine resistance in OEPP/Bulletin, 2012. “Phosphine
independent field isolates of fumigation of stored products to
Rhyzopertha dominica”, PLoS ONE control Trogoderma granarium”, 42
79
st th
(3), 501–503. Entomological Research, 82, 119-124.

Opit, G. P., Phillips T. W., Aikins M. J., Rajendran, S. 2001. “Alternatives to methyl
Hasan M. M., 2012. “Phosphine bromide as fumigant for stored food
resistance in Tribolium castaneum and commodities”, Pesticide Outlook, 12,
Rhyzopertha dominica from stored 249-253.
wheat in Oklahoma”, Journal of Reichmuth, Ch., Klementz D., Rassmann
Economic Entomolgy, 105(4), 1107- W., Stenglein M., Münzel M. 2007.
1114. Phosphine Resistance in the Stored
Özar, İ., Yücel A. 1981. “Güneydoğu Product Insect Pests the Rusty Grain
Anadolu Bölgesi’nde ambarlanan Beetle Cryptolestes ferrugineus and
hububat ürün zararlıları üzerinde the Granary Weevil Sitophilus
sürvey çalışmaları”, Bitki Koruma granarius. Donahaye, E.J., Navarro,
Bülteni, 22, 93-98. S., Bell, C., Jayas, D., Noyes, R.,
Özer, M., Toros S., Çobanoğlu S., Çınarlı S., Phillips, T.W. [Eds.] (2007) Proc. Int.
Emekci M. 1989. “İzmir İli ve Conf.Controlled Atmosphere and
çevresinde depolanmış hububat un ve Fumigation in Stored Products, Gold-
mamulleri ile kuru meyvelerde zarar Coast Australia. 8-13th August
yapan acarina takımına bağlı türlerin 2004.FTIC Ltd. Publishing, Israel. p.
tanımı, yayılışı ve konukçuları”, Doğa 613.
Türk Tarım ve Ormancılık Dergisi, Ren, Y. L., O'Brien I. G. and Whittle G. P.,
13, 1154-1189. 1994. Studies on the effect of carbon
Phillips, T.W., Opit G. 2014. Phosphine dioxide in insect treatment with
Resistance in U.S. Stored-Product phosphine. In: Highley, E., Wright E.
Insects:Current Research. J., Banks H. J. and Champ B. R., ed.
http://mbao.org/2013/Proceedings/41P Stored Products Protection,
hillips-Opit.pdf. Son erişim tarihi: 3 Proceeding of the 6th International
Eylül 2014. Conference on Stored Product
Pimentel, M.A.G., Faroni L.R.D., Batista Protection, Canberra, CAB,
M.D., DA Silva F. H. 2008. Wallingford, UK. p. 173-177.
“Resistance of stored-product insects Schlipalius D.I., Cheng Q., Reilly P.E.B.,
to phosphine”, Pesquisa Agropecuaria Collins P.J., Ebert P.R. 2002. “Genetic
Brasileira, 43(12), 1671-1676. linkage analysis of the lesser grain
Pimentel, M. A. G., Faroni L.R.D., Silva borer Rhyzopertha dominica identifies
F.H.D., Batista M.D., Guedes R.N.C. two loci that confer high-level
2010. “Spread of phosphine resistance resistance to the fumigant phosphine”,
among Brazilian populations of three Genetics, 161(2):773–782.
species of stored product insects”, Schlipalius D.I., Chen W., Collins P.,
Neotropical Entomology, 39(1),101– Nguyen T., Reilly P., Ebert P. 2008.
107. “Gene interactions constrain the
Rahim, M., Faridah M.E., Rasali M. 2004. course of evolution of phosphine
“Current status of phosphine resistance in the lesser grain borer,
resistance in stored grain insects in Rhyzopertha dominica”, Heredity, 100
Malaysia.” J. Trop. Agric. and Fd. Sc,. (5): 506–516.
32(1): 101–107. Schlipalius, D. I., Valmas, N., Tuck A. G.,
Rajendran, S. 1989. ”Fumigant resistance: Jagadeesan R., Ma L., Kaur R.,
problems and its implications in the Goldinger A., Anderson C., Kuang J.,
control of stored products insects in Zuryn, S., Mau, Y. S., Cheng Q.,
India” Journal of pesticide Research, Collins P. J., Nayak M. K., Schirra H.
1: 111-115. J., Hilliard M. A., Ebert P. R. 2012. “A
Rajendran, S. 1992. “Selection for resistance core metabolic enzyme mediates
to phosphine or methyl bromide in resistance to phosphine gas”, Science,
Tribolium castaneum (Coleoptera: 338 (6108): 807-810.
Tenebrionidae)”,Bulletin of Sher, F., Shakoori A.R., Ali S.S., 2003.
80
st th
“Toxicity of phosphine against 4th phosphine under gas-proof sheeting

instar larvae of Trogoderma using techniques to avoid the
granarium collected from different development of insect resistance”, In:
Godowns of Punjab.” Proc. Pakistan Highley, E., Wright, E.J., Banks, H.J.
Congr. Zool., Vol. 23, pp. 67-75 and Champ, B.R., Editors, 1994. Proc.
Shi, M., Renton, M., Ridsdill-Smith, R., 6th Int. Wkg. Conf. on Stored Product
Collins P. J. 2012. “Constructing a Protec., Apr. 17– 23, 1994, Canberra,
new individual-based model of Australia, CAB International, Oxon,
phosphine resistance in lesser grain 1:210–213.
borer (Rhyzopertha dominica ): do we Tyler, P. S., Taylor R. W., Rees D. P. 1983.
need to include two loci rather than “Insect resistance to phosphine
one?”, Journal of Pest Science, 85 (4), fumigation in food warehouses in
451-468. Bangladesh”, International Pest
Singh, P., S. Satya, S. N. Naik 2013. “Grain Control, 25(1), 10-13.
Storage insect-pest infestation- Issues Udeann, A.S. 1990. “Susceptibility status of
related to food quality and safety”, Trogoderma granarium Everts
Journal of Food Safety, Vol.15, 2013, populations to phosphine in Punjab”.
p.64-73. Indian Journal of Ecology, 17: 195-
Solomon, M. D. 1951. ”Control of humidity 196.
with potassium hydroxide, sulphuric Wang, D., Yuan K., Wu Z., 2004.
acid or other solutions”, Bulletin of “Comparison to Relative Phosphine
Entomological Research, 42, 543-554. Resistance of Cryptolestes
Song, X. H., Wang P., Zhang H. Y. 2011. ferrugineus (Stephens) and other
“Phosphine resistance in Rhyzopertha species of insect pests in stored
dominica (Fabricius) (Coleoptera: product”, Journal of Zhengzhou
Bostrichidae) from different Institute of Technology, 25, 4-8.
geographical populations in China”, Yılmaz, A., Koçak E. 2017. Phosphine
African Journal of Biotechnology, resistance in the lesser grain borer,
10(72), 16367-16373. Rhyzopertha dominica (F.)
Sousa, A.H., Faroni L.R.D., Pimentel (Coleoptera: Bostrychidae)
M.A.G., Guedes R.N.C. 2009. populations from Turkey. p.62,
“Developmental and population Conference of the IOBC-wprs (OILB-
growth rates of phosphine-resistant srop) Working Group on “Integrated
and susceptible populations of stored- Protection of Stored Products”
product insect pests“. Journal of Ljubljana, Slovenia, 3-5 July 2017.
Stored Products Research 45: 241– Yücel, A. 1988. “Güneydoğu Anadolu
246. Bölgesinde un fabrikaları ve un
Sousa-Majer, M.J. De, Emery, R, Szito A, değirmenlerinde bulunan zararlılar ve
Botha, J.H, Hardie, D.C, Chami, M, zarar durumları üzerinde ön
Hanbury, C.D, Adeva, J.J.G, Milne, çalışmalar”, Bitki Koruma Bülteni,
G. (2009), “Modelling 28(1-2), 51-77.
establishmentand spread potential of Zettler, J.L., Arthur, F.H. 2000. “Chemical
Trogoderma granarium control of stored product insects with
Everts:Australian concerns for a fumigants and residual treatments”.
surveillance program”, Resistance Crop Protection, 19, 577-582.
Pest Management Newsletter, 18(2), Zettler, L.J., Keever D.W. 1994. “Phosphine
4-5. Resistance in Cigarette Beetle
Taylor, R. W. D. 1989. “Phosphine a major (Coleoptera: Anobiidae) Associated
grain fumigant at risk”, International with Tobacco Storage in the
Pest Control, 31(1), 10-14. Southeastern United States”, Journal
Taylor, R.W.D. , A. Harris. 1994. “The of Economic Entomology, 87(3), 546-
fumigation of bagged stacks with 550
81
st th
The Impact of Irrigation Practices on Drainage Water Salinity: Soil

Column Experiments with Sandy Soil
Engin Yurtseven1; M.Sevba Çolak1; Hasan S. Öztürk2; Ahmet Öztürk1

1
Ankara University Agricultural Faculty, Dept. Of Farm Structures and Irrigation, Ankara, Turkey
2
Ankara University Agricultural Faculty, Dept. Of Soil Science and Plant Breeding, Ankara, Turkey
Corresponding Author e-mail: yurtsev@ankara.edu.tr
Abstract: Leaching salt mass is strictly dependent on the salt content and the volume of the leaching
water. In this study, we studied different irrigation water quality and leaching fractions on drainage
water quality in soil columns (lysimeters) which were made of PVC pipes with 40 cm diameter
cutting 115 cm long. The test crop used in this experiment was sunflower. Three irrigation treatments
(75%, 115% and 135% of the required water) and 5 irrigation water salinities (Control as 0.25 dS m-1,
1.5 and 3.0 dS m-1 with NaCl+CaCl2 as highly soluble salts, and 1.5 and 3.0 dS m-1 with
NaCl+CaSO4 as low soluble salts) were studied. Soil water contents were determined with TDR
probes installed at depths of 15, 45 and 75 cm in the columns. Drainage waters were collected from
the leaching columns using plastic cups which were situated at the bottom of the columns. The results
were evaluated considering EC and some ion concentrations of drainage water. Results showed that
drainage water salinity varied in relation to the irrigation water quality and leaching fractions.
Increasing leaching amount caused to decrease drainage water salinity but, total salt load, i.e. salt
concentration multiplicated by drainage volume, increased.
Key words: Salinity, Drainage water quality, Irrigation water quality, Leaching fraction
Introduction
and Ulery, 2011). If the salt concentration in
In arid and semi-arid regions, irrigation is the root-zone rises over the threshold
a vital source for crop production. The salinity level for the plant, growth would be
natural water resources that are used for affected negatively by decreasing in yield,
irrigation purposes, contains a certain and/or deterioration of fruit quality.
amount of dissolved salts. The Leaching is the most important application
concentrations and compositions of these to prevent salt accumulation in the root
salts widely depend on the source of the zone. Applying more water than required to
irrigation water. be able to carrying salts with water below
The most common salts present in the root zone is the unique argument to leach
irrigation waters are chloride, sulfate and the salts. The more excess water is applied,
carbonate salts of Na, Ca, and Mg. By the less salinity is faced in the root zone.
reason of the natural equilibrium soils The term leaching fraction (LF) is used to
contains Ca+2, Mg+2 and Na+ as cations while explain the percentage of water drains below
Cl-, SO4-2 and HCO3- as anions in the most the root zone to the amount applied as
(Grattan, S.R., 2002). During irrigation irrigation (Ayers and Westcot, 1989;
applications, these dissolved salts are Hanson, 1990).
accumulated in the root-zone. While water Continuous irrigation in saline soils is
used by plants and evaporates from the soil generally recommended to help leaching
surface and plant foils, salts mostly remain salts by drainage from the root-zone
in the root zone and accumulates. High particularly if the quality of water is poor.
accumulation salt in the root zone prevent Prolonging irrigation interval under saline
the uptake of water with increasing the soils is unfavorable for plant production and
osmotic potential and can cause drought and caused to increase soil salinity and decrease
death no matter what kind of salt it is. Plants plant yield significantly (El-Sharkawi et al.,
have different levels of tolerance to salts 2006).
found in soil or in irrigation water (Flynn
82
st th
The salts accumulated in the root zone with alfalfa and found out that drainage
not only affect the plant but also threaten the water salinity was high when used high
nature. The studies of leaching are becoming saline water for irrigation and the total
increasingly important because of the leached salts was high when used more
movement of dissolved salts out of the root- water for leaching.
zone only with leaching amount. When these In this study, were analyzed the effect of
leached salts reach the surface of soil or to irrigation water salinity and leaching
the groundwater, they might create fraction on drainage water salinity in soil
environmental problems. In many part of the columns cropped with sunflower.
world, when fresh water resources are not
enough, drainage water and groundwater are Materials and Methods
used for irrigation. If irrigation water
contains more soluble salts than it The study was carried out in the
accumulates in the soil in a quick time. In experimental fields of Agricultural Faculty
general, the dissolved salts are spread out in of University of Ankara with sunflower in
large areas over the world. Since soluble PVC soil columns with 40 cm diameter and
salts can move only with the soil water, 115 cm length during the 2016 growing
studies on this subject have increased period. Experiments were completed totally
because of the importance of movements of in eight treatments containing 3 different
salt in soil. Hodson and Langan (1999) irrigation amounts, two of which with
carried out leaching column experiments to leaching fractions, and 5 irrigation water
investigate the effects of increase and with different salinity levels, repeated 3
decrease in the sulfate load on the uppermost times, totally in 45 soil columns. Irrigation
mineral horizon of an acidified podzolic soil treatments were 75% (L1), 115% (L2) and
from NE Scotland. They reached a 135% (L3) which are the percentages of the
conclusion that the adsorption was probably required water. The irrigation water
limited by the rate of diffusion of ions from salinities were 0.25 dS m-1 as control
the bulk soil water to the surfaces of soil treatment (S1), 1.5 (S2) and 3.0 dS m-1 (S3)
particles. Heng et al. (1991) have carried out with NaCl+CaCl2 salts and 1.5 (S4) and 3.0
an experiment to determine the leaching dS m-1 (S5) with NaCl+CaSO4 salts as saline
losses of Cl, SO4, NO3, K, Mg, Ca and Na. treatments. Soil water contents were
They found that Cl was the dominant anion determined with the TDR probes installed at
in the drainage water, with losses total depths of 15, 45 and 75 cm in the columns
concentration of 100 kg/ha per year. The (Aringhieri and Giachetti, 2002). Drainage
leaching loss of S04 was concentration of 13 water were collected from the leached
kg S/ha per year from the paddock fertilized columns (i.e. from L2 and L3) by plastic
with superphosphate compared with 3 kg/ha cups which were put at the bottom of the soil
per year from the elemental S-fertilized columns.
paddock. The soil used for this study was sandy-
A study was carried out to determine the loam, bulk density 1.35 g/cm3, with field
influence of leaching with different amounts capasity 25.1%, and EC1:2=2.98 dS m-1.
of water on desalinization and permeability Soil analysis, salinity (EC) and pH
behavior of chloride and sulfate-dominated measurements were made according to
saline soils. Desalinization of the Cl profiles Blake (1965); Bouyoucos (1951); Peterson
was more efficient than the SO4 profiles, but and Calvin (1965) and U.S.Salinity Lab.
the reverse was the case with de- (1954).
sodification. They have also evaluated the Irrigation were made by a drip system
effects of leaching water depth, ESP, and amount of water applied were calculated
application of farmyard manure on soil from the TDR measurements, and soil
permeability (Sharma and Manchanda, samples taken and analyzed gravimetrically
1996). during the irrigation time as well. As the
Yurtseven at al. (2014), have evaluated average of all irrigations salinity (ECi), pH,
the salt leachings from soil columns cropped
83
st th
Cl-, and SO4-2 contents of irrigation water more saline when almost total salt in the soil
were given in Table 1. dissolved in it (Yurtseven at al., 2012).
Table 1. Average EC, pH, Cl, and SO4

contents of irrigation waters
Cl-, SO4-2, EC, µS
Treatments pH
ppm ppm cm-1
S1 10.30 32.19 260 7.81
S2 548.83 33.63 1540 7.43
S3 1318.47 36.51 3150 7.54
S4 104.01 866.64 1580 7.53
S5 456.53 1605.50 3180 7.45
Figure 1. Average drainage water salinity
Results and Discussion (ECd) variations with the treatments
(Interactive effect)
In this study after each irrigation practice,
drainage water collected with plastic cups
which have been put under the soil columns
and evaluated for its salinity (ECd). Results
showed that, drainage water salinity were
affected both by irrigation water salinity and
leaching fractions. When we evaluate each
irrigation application (in which totally 7
irrigations were done during vegetation
period); while 2 of them were affected
individually by irrigation water salinity or Figure 2. Leaching effect on drainage water
leaching fraction, the rest were affected salinity
interactively by both treatments.
Average drainage water salinities are Salt load calculations
showed in fig.1. When we evaluate the The results from this study has been
average salinities, interactive effect were evaluated as salt load of irrigation water and
occurred by both irrigation water salinity drainage water as well. To do this, salinity
and leaching fraction. The highest two ECd (EC, dS m-1) values of water multiplicated
values were 20.38 and 18.67 dS m-1 from by the amount of (mm) water for all
S3L2 and S5L2 treatments, while the lowest treatments to the salt load (ECmm)
values were 3.87 and 8.25 dS m-1 from S1L3 calculations (Van Horn and Van Alpen,
and S1L2, respectively. Consequently it 1990).
could be said that, drainage water salinities The irrigation water and the drainage
were higher from high irrigation water water salt load results for the total of all
salinity treatments (S3 and S5), and were irrigations are given in Table 2 with the
lower from low irrigation water salinity Duncan analyses results, and the differences
(control) treatment (S1) (Heng at al., 1991; as well. On both irrigation and drainage
Hodson and Langan, 1999). water salt loads values the interaction effects
Fig.2 show the average leaching effect on of the treatments exist. Obviously, for
drainage water salinity. It can be seen that, irrigation water salt load the highest salt has
drainage water salinity is high when less been loaded with the treatments of higher
leaching water is applied. On the contrary, salinity, i.e. with S3 and S5. But, also for
with high leaching amount the drainage drainage water salt load, it can be seen that
water salinity was become lower. This is the highest salt loads have been occurred in
more likely because the total salt having the S3 and S5. It means that with the high
soil, since mostly soluble, would dissolve in salinity of irrigation water, more salts can be
the leaching amount applied and added to the drainage waters and evidently
consequently less amount of water become to the fresh water resources (fig. 3). In this
84
st th
study, for example, irrigation and drainage treatments of more leaching water applied.
water salt loads in S3L3 are 4673 and 7031 This means that the more leaching water
ECmm, and in S5L3 4786 and 6844 ECmm applied, the more salts can be leached from
respectively. The total salt leached from soil soil profile (Yurtseven at al. 2014). For
profile, i.e. the differences are 2358 and example, increasing leaching ratio from L2
2057 ECmm. (15%) to L3 (35%) salt load increased in
If we evaluate fig. 4, it is seen that the irrigation water from 2179 to 2906 ECmm
more salts could be leached from soil profile (33%), and in drainage water from 3028 to
with the highest leaching application. The 4690 ECmm (55%), respectively.
total salt leached from the soil profile was
occurred in the L3 treatments, i.e. the
Figure 3. Irrigation and drainage water salt Figure 4. Effect of leaching fractions on
loads and the difference variations in irrigation and drainage waters salt load.
relation with the treatments
Table 2. Irrigation and drainage waters salt load (ECmm) values and Duncan results
Irrigation Drainage
Treatments Irrigation Drainage Difference
+/- +/-
S1 L2 287.2339 2017.089 -1729.86 E 5.18 CD 395
L3 391.3814 1418.262 -1026.88 E 1.59 D 169
S2 L2 1701.019 2948.101 -1247.08 D 16.5 BCD 716
L3 2349.743 3670.782 -1321.04 C 35.2 BC 238
S3 L2 3507.828 4291.566 -783.737 B 0 B 174
L3 4673.09 7031.768 -2358.68 A 60.4 A 526
S4 L2 1769.928 2775.386 -1005.46 D 9.65 BCD 35.2
L3 2330.795 4485.705 -2154.91 C 8.17 B 281
S5 L2 3629.966 3109.353 520.6135 B 36.4 BCD 90.9
L3 4786.665 6844.106 -2057.44 A 122 A 441
Conclusion salinity could be meet. But, to able to leach

high amount of salt from soil, it is required
In sandy soils and with soluble salts such to apply more water as a leaching fraction.
as chloride salts, with less leaching water Appling less leaching water to the
can be leached the accumulated salts in the profile, proportionally less amount of salt
profile. So the drainage water salinity could could be leached. The more leaching water
be high. In this experiments it has been seen applied to the soil the high amount of salt
that with 15% of leaching water most of can be leached from the profile. Since
salts from the profile could be leached and irrigation water applied with drip irrigation
the drainage water salinity could be higher method, water could be leached salts from
than 35% of leaching water applied. The less soil profile and with 35% leaching ratio the
water used for leaching in not heavy soils most of salts in the soil has been leached
with dripping, the high drainage water
85
st th
from the profile respect to 15% leaching Agronomy. Madinson, Wisconsin,

ratio. The United States of America,
American Society of Agronomy, Crop
Acknowledgement Science Society of America, Soil
Science Society of America.
We would like to thank the Heng, L. K., White, R.E, Bolan, N.S. and
TUBITAK/TOVAG for supporting this Scotter, D.R., 1991. Leaching losses
study (114O554). of major nutrients from a mole-
drained soil under pasture. New
Zealand Journal of Agricultural
References Research, Vol. 34: 325-334.
Patel, R.M., Prasher, S.D. and Bonnell, R.B.
Aringhieri, R. and Giachetti M. 2002. 2000. “Effects of watertable depth,
“Assessing soil volumetric content irrigation water salinity, and fertilizer
and salinity by time domain application on root zone salt buildup.”
reflectometry”. Proc. IS on Salination Can. Agric. Eng. 42: 111-115.
for Hort. Prod., Acta Horticulturae, Peterson, R.G. and Calvin, C.D., 1965.
573:29-34. “Methods of soil analysis”. Am. Soc.
Ayers, R.S., Westcot, D.W., 1989. Water Agron., 9:63-65.
Quality for Agriculture. FAO Sharma, S.K. and Manchanda, H.R., 1996.
Irrigation of the Drainage Paper No: Influence of leaching with different
29. 163 s. Rome. amounts of water on desalinization
Blake, G.R., 1965. “Bulk density methods of and permeability behavior of chloride
soil analysis”. Am. Soc. Agron. and sulphate-dominated saline soils.
9:374-390. Agricultural Water Management 31
Bouyoucos,G.J., 1951. “A recalibration of (1996) 225-235.
the hydrometer method for Tanji, K.K. and Kielen, N.C., 2002.
mechanical analysis of soils”. Agron. “Agricultural Drainage Water
Jour. 43:434-438. Management in Arid and Semi-arid
El-Sharkawi, H.M., Zayed, B., Honna, T. Areas”. FAO Irrigation and Drainage
and Yamamoto, S., 2006. Chemical Paper, No.61, Rome.
Compositions and Salinity US Salinity Lab., Diagnosis and
Development in Paddy Soil as improvement of saline and alkali
Affected by Irrigation Intervals of soils. (Ed: L.A. Richards) US Salinity
Mixed Water under Saline Soil. Lab. Agric. Handbook No:60. (1954).
Pakistan Journal of Biological Van Hoorn, J.W. and van Alpen, J.G., 1990.
Sciences, 9 (4): 741-745. “Salinity control, salt balance and
Flynn R. and Ulery A., 2011. An leaching requirement of irrigated
Introduction to Soil Salinity and soils”. Twenty-Ninth International
Sodium Issues in New Mexico, Course on Land Drainage,
NMSU and the U.S. Department of Wageningen.
Agriculture cooperating circular Yurtseven, E., Avcı S., Öztürk H.S., Altınok
No:656, Las Cruces, New Mexico. S., and Selenay, M.F., 2012.
Grattan S., R., 2002. Irrigation water salinity “Drainage Water Quality
and crop reproduction. Oakland: Management: Impact of Different
University of California Division of Irrigation Water Quality and Leaching
Agriculture and Natural Resources. Fractions on Drainage Water
Publication 8066. Salinity”. Proceedings of the VIII.
Hanson, B.R. 1990. Drainage and return International Soil Science Congress
flows in relation to irrigation “Land Degradation and Challenges in
management. In R.W. Skaggs & J. Sustainable Soil Management”, May
Van Schilfgaarde, eds. Agricultural 15–17, 2012, Çeşme, İzmir,
drainage. Number 8 in the series TURKEY.
86
st th
Yurtseven, E., Öztürk, H.S., and Avcı, S., Leaching Ratio.” Journal of
2014. “Mass Balance Criteria in Soil Agricultural Sciences, Ankara
Salinity Management: Different University Faculty of Agriculture,
Irrigation Water Qualities and 20:103-111.
87
st th
The Impact of Small Scale Irrigation in Somalia
Hassan Abdalla Sabtow1, Fatih Mehmet Kızıloğlu1, Üstün Şahin1, Selda Örs1
1
Ataturk University, Faculty of Agriculture, Department of Agricultural Structures and Irrigation,
Erzurum-TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: kiziloglu@atauni.edu.tr
Abstract: Water and land development requires reliable information on available resources as well as
using current resources more effectively. Considering importance of the agriculture sector, most of the
African governments give special emphasis to enhance agricultural production through the promotion
of small-scale irrigation schemes. In a similar manner, large scale and small scale irrigation systems
were the two main irrigation systems in Somalia. Large scale irrigation system played a major role
before the civil strife but currently small scale irrigation is widely common since it plays important
role in the country by improving agricultural production and food security. The activities of small
scale irrigation have significantly increased by farmers over the last three decades. Thanks to small
scale irrigation system, livelihoods and food security has been increased and many farmers generate
better income. The objective of this study is to investigate the adoption pattern of small scale
irrigation system in Somalia and its impacts on farm households to understand the role of small-scale
irrigation on agricultural production. This study also aims to generate an idea to enhance the
production and productivity of the country by identifying key constraints and opportunities to improve
current situation by adopting new technologies and practices.
Keywords: Somalia, Irrigation, Small scale irrigation, agriculture, food security.
Introduction agriculture for irrigation, livestock for

Somalia is a country located in the horn pastoral activities and domestic use (Basnyat
and eastern of Africa, bordering the Gulf of 2007).
Aden and the Indian ocean. The Gulf of Irrigation from these sources played very
Aden lies to the north and the Indian Ocean important part in increasing agricultural
to the east. The country is bordered by three production and exporting agricultural crops.
countries, Kenya in the south, Ethiopia in (Biswas et al. 1987). Irrigation is very
the west and Djibouti in the north-west. important in the country as it plays very
Somalia has an area of 637 600 km2 and a important role in production system.
population of about 15 million (Houghton- Farmers use and irrigate small scale
Carr et al. 2011). The climate in Somalia is irrigation to large scale irrigation. Due to the
rather arid and semi-arid with a very low very low and unreliable rainfall in Somalia,
and unreliable rainfall while the evaporation most of the farmers are small scale
is more than 2000 mm/year. irrigators. This study will investigate small
The country has two main river basins; scale irrigation system and its impacts in the
Shabelle and Juba. Both of these two rivers country as to identify the role of small scale
irrigate the southern part of the country and irrigation in the country.
take part agricultural improvement process
of the country. These rivers have Overview of Small Scale Irrigation
considerable water resource as they had Scheme in Somalia
been used irrigation over a long time ago. Irrigation systems is categorized
The two rivers took part agricultural according to the mode of irrigation and the
production systems and increased size of the command area. Based on this,
productivity, food security and alleviated irrigation system can be categorized
poverty in the country (SWALIM, 2007). according to size, water source, management
The ground water aquifers in regions are of water and technology type (Turner 1994).
often fed by these two rivers and together Irrigation can be traditional, modern, large
these water sources are carried out
88
st th
and small-scale irrigation scheme depending groups usually irrigate 0.5-5 ha close to the
on the size and the management type. river.
Small scale irrigation system is defined  Small-scale gravity-fed surface
as a scheme usually on small plots in which irrigation; in this type groups of small-
farmers irrigate areas less than 25 ha to 100 scale farmers irrigate 5-10 ha.
ha. (Bekele and Ayana, 2011). According to  Spate and flood recession irrigation;
Desta Dawit (2015), small scale irrigation this area is usually farms of 5-100 m from
system is usually served on small plots and the river or 500 m to 30 km.
usually controlled or managed by farmers
themselves. Among these types of small scale
In Somalia mostly farms are owned irrigation, surface irrigation is the most
personally where individuals, families or common of irrigation method in which
private groups cultivate for about 0.5-100 ha farmers distribute water by gravity over the
of a land. Main crops such as sorghum, surface of the farms. There was large scale
maize, sesame, etc. are produced. Depending irrigation scheme before 1990s
on the rain and river basins small scale unfortunately it became nonfunctional
irrigation system is used. Small scale scheme due to the civil strife happened in
irrigation scheme is the current system of the country which left most irrigation
irrigation in the country. Most farmers infrastructures non-operational. However,
operate under small scale irrigation scheme. small scale irrigation scheme is only system
According to FAO AQUASTAT (2005) that is functional and farmers apply this
there are three common types of small-scale system, cultivate their own farms by sharing
irrigation found in the Juba and Shabelle resources such as harvesting rainwater,
basin: diverting water from rivers and ground
water accessing; boreholes, shallows,
 Small-scale pump-fed surface springs and most of these water sources is
irrigation; Individual families or small used for irrigation (Fig 1).
Figure 1. Water for irrigation 2003 (FAO AQUASTAT 2005)
Activities, Efficiency and Effectiveness of two rivers irrigation is used as small,

Small Scale Irrigation Scheme in Somalia medium to large irrigation schemes in South
Juba and Shabelle rivers dominate in the Central Somalia. Irrigation water is
south central part of the country, the two distracted either by barrages with weirs
perennial rivers originate at the Somali controlling water flow into primary canals,
border from Ethiopian highlands. The or by pumped intakes drawing water from
abundant of water availability from these the rivers into primary canals that take water
89
st th
into secondary canals (Anonymous, 2002). Different crops with different irrigation
Irrigation improves the production capacity, schemes were used to produce in the country
income and food security of the country. just after the colony and during the previous
The effectiveness of irrigation development central government. Some of these schemes
and the improvement of a production may not be available or not fully operational
depends on different levels of irrigation right now. In 1987/88 cropping year,
scheme. Among irrigation schemes small SWALIM (2007) estimated that 109 350 ha
scale irrigation scheme is the one which of land were under irrigated agriculture (46
enables many individuals, families or private 800 ha in Juba, 61 750 ha in Shabelle and
groups produce and grow crops. 800 ha in Bay Region). The main crops
Water use efficiency is a key factor for grown included sorghum, sesame, maize and
small scale irrigation system. Farmers use vegetables (Anonymous, 1988). Other crops
primary and secondary canals to distract included banana, cottonseed, sugarcane,
water from rivers to the irrigable area grapefruit, cotton, tobacco, beans, and
efficiently (Fig 2). FAO ensures that about peanuts.
60% of the farmer population have access to Current cropping patters under small
adequate irrigation water and utilize water scale irrigation are maize, sorghum, sesame,
appropriately, cropping plans and patterns rice and beans produced as main food crops.
(Anonymous, 2008). In dry periods water is While banana and sugarcane are the cash
very scarce and there are no water storage crops which revived after the civil strife
facilities thus accessing water makes the although they are not produced as before.
community fight over during this period. Also vegetable crops and other minor crops
are produced under small scale irrigation
scheme.
Figure 3. Total annual cereal production

Figure 2. Water distraction from rivers 1995 – 2008 (Anonymous, 2010)
(SWALIM 2007)
Constraints of Small Scale Irrigation
Crop Production, and Productivity under Scheme in Somalia
Small Scale Irrigation Scheme in Somalia Across the various activities of small
Southern part is the most important area scale irrigation there are some constraints
concentrated and devoted to agriculture. The facing small scale irrigators in the country.
two main river basins flow across this area Some of these constraints include:
and it receives more rain compared to the
other regions of country. The southern Poor condition of Barrages, Canals and
region is crossed from north to south by two Control Structures
major rivers. The headwaters of these rivers Irrigation water is abstracted by barrages
are from Ethiopia where rainfall is rich into small canals or abstracting from the
(Anonymous 1989). In 1989 Economic river directly through primary canals. In
Research Service Reference (Anonymous, fact, the conditions of barrages and canals as
1989) stated that the country was self- to abstract water is very poor. Also there is a
sufficient in the production of crops. Most of problem in controlling water abstraction into
the crops grown were cereals mostly small or primary canals.
sorghum and maize (corn) (Fig 3).
90
st th
Lack of Infrastructure and Technologies widespread in the country (about 90% of the
Regarding the current situation of irrigated area). Small scale irrigation has
irrigation scheme is very poor. This is due to potential contribution to the improvement of
the lack of infrastructure existing in the food security and alleviation of poverty.
irrigation technologies. Abdullahi Elmi This scheme is very essential in the country
(2002) stated that Somalia’s civil strife has as it plays important role in production
destroyed most of the irrigation system, and most of the farmers are small
infrastructure and irrigation technologies scale irrigators. Although most of the farms
that the country used to have. Institutional in the country are owned personally where
structures and capacity for water affairs and individuals, families or private groups
infrastructures are absent and destroyed cultivate on small plots of land. Main crops
during these periods. produced under this scheme include
sorghum, maize, sesame, rice and beans
Lack of Water Management and which are produced as main food crops,
Administration to the Scheme while banana and sugarcane are produced as
Water application on field requires cash crops. Also vegetable crops and other
management to obtain sustainable water minor crops are produced under this scheme
savings. The various activities related to the of small irrigation scale. It is believed that
small scale irrigation scheme is lacking the activities of small scale irrigation by
management and administration. There is a farmers has increased significantly over the
problem related to how available water last few decades. Small scale irrigation has
should be managed. positive impacts on the country such as
improvement of crop production, enhancing
Limited Access to Finance farmers’ livelihood outcomes such as yield
The actual problem of the small scale and income, ensuring food security of the
irrigation scheme is the lack of finance. country, alleviation of poverty, increased
Irrigation infrastructure, dams, canals, employment opportunities and the country
control structures are not functioning. This is earned export. However, the study had
due to lack of sufficient capital to invest or shown that there are some constraints on the
rehabilitate irrigation infrastructures. activities of small scale irrigation scheme
and the scheme does not perform its best
Limited Skills and Socio Cultural capability due to these constraints. The
Problem general recommendation from this study is
Irrigation activities and management that there is a need of consideration by
require techniques to achieve good irrigation irrigation commissioners and agricultural
practice. In irrigation scheme farmers do not policy viewers to tackle and solve farmers’
have the skills or techniques to manage problems in order enhance the production
irrigation activities. Based on the culture of and productivity under small scale irrigation.
the irrigation society there is problem in
managing irrigation activities such as water References
allocation, water distribution, water
distraction etc. which may lead irrigation Abdullahi Elmi, M., 2002. Hydropolitics in
society go into conflict. the Horn of Africa – Conflict and
required cooperation in the Jubba and
Conclusion Shabelle Rivers. In: Shared waters,
shared opportunities: Hydropolitics in
This study covers the practice of small East Africa, Bernard Calas & C. A.
scale irrigation system and its impacts by Mumma Martinon (eds.). Nairobi,
identifying key activities, adoption pattern Kenya. p. 37-52.
and constraints of small scale irrigation Anonymous, 1988. Meteorological Service:
system in the country. The study paid Precipitation. Ministry of Agriculture,
attention to the activities of small scale Mogadishu, Somalia.
irrigation system. This scheme is the most
91
st th
Anonymous, 1989. The Agricultural Land use and farming systems in the
economy of Somalia. Department of Horn of Africa. Land Use Policy, 4:
Agriculture·Economic Research 419-443.
Service, US, 32p. Desta Dawit, A.B., 2015. Review on Impact
Anonymous, 2002. Banana Sector Study for of Small Scale Irrigations in
Somalia, Version I. Lower Shabelle, Household Food Security in Ethiopia.
Somalia; Final Report. J. Econ. Sustain. Dev., 6(21): 62–70.
Anonymous, 2008. Agricultural FAO AQUASTAT, 2005. Country profile
Rehabilitation and Diversification of Somalia. FAO, Rome.
High Potential Irrigation Schemes in Houghton-Carr, H., Print, C., Fry, M.,
Southern Somalia; Mid Term Report. Gadain, H., Muchiri, P., 2011. An
Anonymous, 2010. Review and assessment of the surface water
Identification of the Agriculture resources of the Juba-Shabelle basin
Program for Somalia; Final Report. in southern Somalia. Hydrological
Basnyat, D.B., 2007. Water Resources of Sciences Journal, 56(5): 759-774.
Somalia. W-11 edn. FAOSWALIM, SWALIM, 2007. Status of Medium to Large
Nairobi, Kenya. Irrigation Schemes in Southern
Bekele, S., Ayana, M., 2011. Performance of Somalia - Technical Report No. W-05
Irrigation: an Assessment at Different Oct 2007.
Scales in Ethiopia. Exp. Agric., Turner, B., 1994. Small-scale irrigation in
47(S1): 57-69. developing countries. Land Use
Biswas, A.K., Masakhalia, Y.F.O., Odero- Policy, 11(4): 251–261.
Ogwel, L.A, Pallangyo, E.P., 1987.
92
st th
Estimation of Yield in Sweet Potato Varieties with Using Spectral

Indices
Mehmet Can Karakaş1, Gülçin Ece Aslan1, Ahmet Kurunç1, Namık Kemal
Sönmez2
1
Akdeniz University, Faculty of Agriculture, Department of Agricultural Structures and Irrigation,
Antalya, TURKIYE
2
Akdeniz University, Faculty of Science, Department of Space Science and Technologies, Antalya,
TURKIYE
Corresponding Author e-mail: akurunc@akdeniz.edu.tr
Abstract: It is known that spectral indices, plant production and yield estimation in agricultural
production have been used successfully. In this regard, different studies have been carried out from
the past to the present day. In this research, it was aimed to determine the yields of sweet potato
varieties (Koganesengan and Beniazuma) with different spectral indexes in different irrigation
regimes (S100, S75, S50, S25) in Mediterranean conditions. In this context, spectral measurements
were performed. Normalized Difference Vegetation Index (NDVI), Simple Rario (SR) and
Differenced Vegetation Index (DVI) indices were calculated using red and near infrared bands
obtained as a result of measurements. According to the results of the study, the yields obtained for
both varieties were highly correlated with NDVI, VI and DVI indices. It was concluded that the
indexes could be used successfully in estimating the yield of sweet potato varieties.
Keywords: Spectral index, yield, sweet potato, spectral measurements.
Introduction
The sweet potatoes of the technology applications for monitoring

Convolvulaceae family are grown in more vegetation condition has been studied
than 100 countries in tropical, semi-tropical extensively providing timely assessment of
and temperate regions. According to the changes in growth and development of
FAOSTAT 2016 data, sweet potatoes (105 agricultural crops (Doraiswamy et al., 2003).
million tons) are one of the fifteen products The application of remotely sensed data in
produced the most in the world. Nigeria, crop yield estimation involves the use of
Tanzania, Indonesia, Uganda, Ethiopia, various vegetation indices related to crop
Angola, India and the United States are yield (Petropoulos and Kalaitzidi, 2012;
following China (71 million tons), which has Chivasa et al., 2017). The vegetation
67% of the world's sweet potato production indices, which derived from the reflectance
(FAO, 2018). Although there are not enough data (Wiegand et al., 1991; Serrano et al.,
statistical data, the sweet potato production 2000), reduce the multispectral remote
is reported to be around in 7000, 9000, and sensing data to single numbers for assessing
3000 tonnes in Turkey in 2013, 2014 and in vegetation's characteristics such as species,
2015 respectively (TOBB, 2015). Also, its Leaf Area Index (LAI), biomass, yield, etc.
widespread production areas are located in (Mukherjee and Sastri, 2004). Indices such
Hatay, İskenderun, Kahramanmaraş, as NDVI (Johnson, 2014; Mukherjee and
Gaziantep and partly in Adana (Özelçam, Sastri, 2004; Royo et al., 2003) , SR (Royo
2013). Knowing the effect of water stress on et al., 2003; Serrano et al., 2000) and DVI
the plants increase the yield and helps to use (Singh et al., 2001) can be used with high
water resources more effectively. For this accuracy in yield estimation. However, the
reason, it is essential to utilize technologies availability of these indices may vary
to estimate the water stress, leaf water depending on the plant variety, stress and
content and yield more quickly and with regional conditions. The purpose of this
high accuracy rates. Remote sensing study, in which two different sweet potato
93
st th
varieties (Koganasengan and Beniazuma) capacity, wilting point) were made (Table
are evaluated to determine the suitability of 1).
the use of spectral indices in yield estimation Two different sweet potato varieties
under water stress conditions. (Beniazuma and Koganesengan) were used
in the research. Beniazuma and
Materials and Methods Koganesengan sweet potato varieties were
The study was carried out in the research also developed in Japan in 1996. Beniazuma
area in Agriculture Faculty of Akdeniz sweet potato flavor is red color of the
University in 2017. At the beginning of the warehouse root, and the meaty interior is
experiment, physical analyzes of the yellow color.
experimental soil (texture, bulk density, field
Table 1. Some physical properties of soil

Depth (cm) Bulk Density (gr/cm3) Field Capacity (%) Wilting Point (%) Texture
0-10 1.16 27.05 13.05 SCL
10-20 1.26 26.90 12.95 SCL
20-30 1.29 27.35 13.10 CL
30-40 1.46 26.65 13.10 CL
Sandy clay loam Clay loam Sandy clay loam
Koganesengan sweet potato variety is The shoots, each containing four or five
reported to have higher yield potency in growing points, were planted on four ridges
addition to higher starch content than other on 17 May 2017.
varieties (Okutsu et al., 2016). For spectral measurements were used
The experiment was set up as a split plot portable Analytical Spectral Devices (ASD)
design with two sweet potato varieties as the Hand-Held spectroradiometer which can
main plot and four irrigation levels as measure between the spectral range of 325-
subplot factors, replicated three times. The 1075 nm wavelength and plant probe. These
irrigation levels were: the control (I100), in measurements were made on the best
which plants received 100% of the soil water representative leaves of the plant, one in two
consumption, and 75% (I75), 50% (I50), weeks from the seedling stage to the end of
25% (I25) of the control treatment. During harvest. Spectroradiometric measurements
the experiment, irrigation was carried out for are interpreted according to the different
all treatments when 40-45% of the usable plant index values were made below (Table
water content was consumed in 0-30 cm soil 2).
profile in the control (S100) plot.
Table 2. Vegetation indices

Indices Equations References
NIR  R
Normalized Difference Vegetation Index (NDVI) (Penuelas et al., 1997)
NIR  R
NIR
Simple Ratio (SR) (Aparicio et al., 2004)
R
Difference Vegetation Index (DVI) NIR  R (Teillet et al., 1997)
R 900
Water Index (WI) WI  (Penuelas et al., 1997)
R 970
NIR: Near infrared region (701 - 1075 nm) of electromagnetic spectrum
R: Red region (610 - 700 nm) of electromagnetic spectrum
Harvesting was carried out on 9-12 after drying at 70 °C for 48 h in the oven.
October. After harvesting, the green parts Then tubers yield and total yield were
and tubers of the plants were separated from calculated.
each other and weighed to determine the The degree of relations between yield
fresh weights. Dry weight was determined and spectral indices were evaluated as strong
94
st th
(R ≥ 0.8), moderate (0.5 <R <0.8) and weak the calculated index values. In both
(R ≤ 0.5) considering the value of R2 as Koganesengan and Beniazuma varieties, the
proposed by Devore and Peck (1993). highest tubers and total yield were
determined in the control treatment (I100).
Results and Discussion There was a strong linear relationship (99%
and 87% respectively) between the water
The aim of this study was to evaluate deficit and the tuberous yields and (100%
spectral indices (NDVI, SR, DVI and WI) to and 89% respectively) total yield for the
estimate two sweet potato varieties both varieties. Also, the tubers and total
(Beniazuma and Koganesengan) yield under yields of varieties (Koganesengan and
deficit irrigation. In this context, it is Beniazuma respectively) decreased by 0.127
determined effect of irrigation levels on and 0.272 t/ha, 0.254 ve 0.555 t/ha
yield for both varieties and is associated to respectively (Figure 1 and 2).
Figure 1. Relationship between water deficit and tubers yield for sweet potato varieties
Figure 2. Relationship between water deficit and total yield for sweet potato varieties
Gajanayake and Reddy (2016) reported shown in Figure 3 and 4. A strong correlation
that total plant and tubers yield decreased was obtained between the tubers and total
exponentially with the decrease in irrigation yield of the Koganesengan variety and the
water. Many researchers stated that water spectral indices. Correlation coefficients for
stress causes a decrease in yield in sweet tubers and total yield varied between 0.85-
potato varieties (Thompson et al., 1992; 0.98 and 0.83-0.97, respectively (Figure 3).
Ekanayake and Collins, 2004; Laurie et al., Similarly, a strong correlation was
2014; Önder et al., 2015). determined between the tubers and total yield
The relationship between spectral indices of Beniazuma varieties and indices of NDVI,
and the tubers and total yield of the SR and DVI. However, a moderate
Koganasengen and Beniazuma varieties are correlation was determined between the
95
st th
tubers (0.76) and total yield (0.77) of According to the finding, the tubers and
Beniazuma varieties and WI index. total yields of Koganasengen varieties can be
Correlation coefficients for tubers and total estimated with high accuracy with the NDVI,
yield varied between 0.76-0.95 and 0.77-0.96, SR, DVI and WI vegetation indices using the
respectively (Figure 4). equations given in the graphs (Figure 3).
In tubers yield, the highest correlation However, it was determined that the
coefficient for Koganesengan and Beniazuma equations obtained with NDVI, SR and DVI
varieties were obtained NDVI (R2= 0.98) and indexes are more suitable for estimating the
DVI (R2= 0.95), respectively. A similar tubers and total yield of the Beninazuma
finding was determined for the total yield. variety with high accuracy. In the yield
That is, the highest correlation was obtained prediction, a relatively low correlation was
with NDVI (R2= 0.97) for the Koganasengan obtained with the water index according to
variety and DVI (R2= 0.96) for the other indices (Figure 4).
Beniazuma variety.
Figure 3. Relationship between yields (tuber and total) and indices for Koganesengan varieties
96
st th
Figure 4. Relationship between yields (tuber and total) and indices for Beniazuma varieties
Singh et al. (2001) stated that prediction Similar findings have also been expressed
of grain yield of wheat is found to be more by Babar et al. (2006). The NDVI index was
accurate by using DVI (r = 0.89). Royo et al. used estimated tomato yield (Mukherjee and
(2003) reported that wheat yield was Sastri, 2004), corn and soybean yields
strongly related to NDVI and SR indices, (Johnson, 2014); SR and Optimized Soil
and that these indices can be used with high Adjusted Vegetation Index (OSAVI) were
accuracy in predicting wheat yield. Also, estimated watermelon yield (Genc et al.,
they reported that the relationship between 2011); SR index was used to estimate
yields and WI depended on the productivity eggplant yield (Demirel et al., 2014). The
of the location, probably due to the regression models based on WI recorded at
relationship between yield and leaf area milk stage can be successfully used to
index, that reflect changes in water status.
97
st th
predict the grain and biomass yield of wheat Characterization of water stress and
(Bandyopadhyay et al., 2014). prediction of yield of wheat using
Conclusions spectral indices under varied water
and nitrogen management practices.
From these results, we can conclude that Agric. Water Manag. 146, 115–123.
spectral indices can be used with high doi:10.1016/j.agwat.2014.07.017
accuracy in yield estimation of sweet potato Chivasa, W., Mutanga, O., Biradar, C.,
plant. However, it was determined that the 2017. Application of remote sensing
indices that can be used vary according to in estimating maize grain yield in
the plant variety. The highest correlation for heterogeneous African agricultural
the tuber root and total yield estimate for the landscapes: a review. Int. J. Remote
Koganasengen variety was determined in Sens. 38, 6816–6845.
NDVI (R2 = 0.98; 0.97). However, it can be doi:10.1080/01431161.2017.1365390
said that SR (R2= 0.94; 0.93) and DVI (R2= Demirel, K., Genc, L., Bahar, E., Inalpulat,
0.90; 0.92) index can be used in estimating M., Smith, S., Kizil, U., 2014. Yield
the yields of this variety. The highest estimate using spectral indices in
correlation for the tuber root and total yield eggplant and bell pepper grown under
estimate for the Beniazuma variety was deficit irrigation. Fresenius Environ.
determined DVI (R2= 0.95; 0.96). A Bull. 23, 1232–1237.
moderate the relationship between NDVI, Devore, J.L. and Peck, R.., 1993.
SR and WI and tubers and total yield were Statistics:The exploration and analysis
determined. For this reason, it is more of data, 2nd ed. Duxbury Press,
appropriate to use the DVI index for California.
estimating the yield for this variety. Doraiswamy, P.C., Moulin, S., Cook, P.W.,
Stern, A., 2003. Crop Yield
Acknowledgment Assessment from Remote Sensing.
Photogramm. Eng. Remote Sens. 69,
We would like to thank the Akdeniz 665–674.
University The Scientific Research Projects doi:10.14358/PERS.69.6.665
Coordination Unit for supporting this study. Ekanayake, I.J., Collins, W., 2004. Effect of
irrigation on sweet potato root
REFERENCES carbohydrates and nitrogenous
compounds. J. Food Agric. Environ.
Aparicio, N., Villegas, D., Royo, C., FAO, 2018. Sweet potato yield in world
Casadesus, J., Araus, J.L., 2004. [WWW Document]. Food Agric.
Effect of sensor view angle on the Organ. United Nations. URL
assessment of agronomic traits by http://www.fao.org/faostat/en/#data/Q
ground level hyper-spectral C
reflectance measurements in durum Gajanayake, B., Reddy, K.R., 2016.
wheat under contrasting Sweetpotato responses to mid-and
Mediterranean conditions. Int. J. late-season soil moisture deficits.
Remote Sens. Crop Sci. 56, 1865–1877.
doi:10.1080/0143116031000116967 doi:10.2135/cropsci2015.03.0154
Babar, M.A., Van Ginkel, M., Klatt, A.R., Genc, L., Demirel, K., Camoglu, G., Asik,
Prasad, B., Reynolds, M.P., 2006. The S., Scot, S., 2011. Determination of
potential of using spectral reflectance plant water stress using spectral
indices to estimate yield in wheat reflectance measurements in
grown under reduced irrigation. watermelon ( Citrullus vulgaris )
Euphytica. doi:10.1007/s10681-006- school of forest resources and
9104-9 conservation , 11, 296–304.
Bandyopadhyay, K.K., Pradhan, S., Sahoo, Johnson, D.M., 2014. An assessment of pre-
R.N., Singh, R., Gupta, V.K., Joshi, and within-season remotely sensed
D.K., Sutradhar, A.K., 2014. variables for forecasting corn and
98
st th
soybean yields in the United States. Multispectral vegetation indices in

Remote Sens. Environ. 141, 116–128. remote sensing : An overview. Ecol.
doi:10.1016/j.rse.2013.10.027 Model. 15–39.
Laurie, R.N., Laurie, S.M., Du Plooy, C.P., Royo, C., Aparicio, N., Villegas, D.,
Finnie, J.F., Staden, J. Van, 2014. Casadesus, J., Monneveux, P., Araus,
yield of drought-stressed sweet potato J.L., 2003. Usefulness of spectral
in relation to canopy cover, stem reflectance indices as durum wheat
length and stomatal conductance. J. yield predictors under contrasting
Agric. Sci. 7, 201–214. Mediterranean conditions. Int. J.
doi:10.5539/jas.v7n1p201 Remote Sens. 24, 4403–4419.
Mukherjee, J., Sastri, C.V.S., 2004. Fruit doi:10.1080/0143116031000150059
yield predicting model of tomato Serrano, L., Filella, I., Pen˜uelas, J., 2000.
using spectral and hyperspectral Remote sensing of biomass and yield
indices. J. Indian Soc. Remote Sens. of winter wheat under different
32, 301–306. nitrogen supplies. Crop Sci.
doi:10.1007/BF03030889 doi:10.2135/cropsci2000.403723x
Okutsu, K., Yoshizaki, Y., Kojima, M., Singh, S.O.M.P.A.L., Bishnoi, O.P., Niwas,
Yoshitake, K., Tamaki, H., Kazunori, R.A.M., Singh, M., 2001.
T., 2016. Effects of the cultivation Relationship of Wheat Grain Yield
period of sweet potato on the sensory with Spectral Indices 29, 93–96.
quality of imo-shochu, a Japanese Teillet, P.M., Staenz, K., Williams, D.J.,
traditional spirit. J. Inst. Brew. 1997. Effects of spectral, spatial, and
doi:10.1002/jib.305 radiometric characteristics on remote
Önder, D., Önder, S., Çalişkan, M.E., sensing vegetation indices of forested
Çalişkan, S., 2015. Influence of regions. Remote Sens. Environ.
different irrigation methods and doi:10.1016/S0034-4257(96)00248-9
irrigation levels on water use Thompson, P.G., Smittle, D.A., Hall, M.R.,
efficiency, yield, and yield attributes 1992. Relationship of Sweetpotato
of sweet potatoes. Fresenius Environ. Yield and Quality to Amount of
Bull. 24. Irrigation. HortScience 27, 23–26.
Özelçam, H., 2013. Lays of the Holy land : TOBB, 2015. Ekonomik Rapor 2015.
from ancient and modern poets., Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
Hayvansal Üretim. R. Carter. Yayın No:, 237.
Penuelas, J., Pinol, J., Ogaya, R., Filella, I., Wiegand, C.L., Richardson, A.J., Escobar,
1997. Estimation of plant water D.E., Gerbermann, A.H., 1991.
concentration by the reflectance Vegetation indices in crop
Water Index WI (R900/R970). Int. J. assessments. Remote Sens. Environ.
Remote Sens. doi:10.1016/0034-4257(91)90004-P
doi:10.1080/014311697217396
Petropoulos, G.P., Kalaitzidi, C., 2012.
99
st th
The Attitudes of the Farmers about Land Consolidation: Case of

Malatya Province
Gürsel Küsek
General Director of Agricultural Reform, Republic of Turkey Ministry of Food Agriculture and
Livestock, Eskisehir Yolu 9. km Lodumlu / Ankara, Turkey
Corresponding Author e-mail: gursel.kusek@tarim.gov.tr
Abstract: In order to determine the advantages land consolidation provided for the farmers and the
satisfaction of the farmers, the data of the survey made in 2015 with 50 enterprises which could
represent 1322 agricultural enterprises in terms of settlement and size in Yazıhan, a district of the
province of Malatya where the land consolidation was conducted, was analyzed with the binary
logistic regression analysis and the simulation program developed by the General Directorate of
Agricultural Reform to measure the fuel consumption depending on the size and shape of the parcels
of land and their distance to the enterprise center. According to the research results, a decrease was
seen in the producers’ land, the number of the parcels and the number of the shared parcels and an
increase was seen in the average parcel size and the number of whole parcels. The decrease in the
number of the parcels and deviously the increase in the size of the parcels can provide energy savings
at 36 % rate. An increase in the farmers’ consciousness level, having an income outside agriculture,
owning a house outside the village and owning a tractor was determined as the factors which
increased the farmers’ satisfaction.
Keywords: Land consolidation, farmer satisfaction, logistic regression, Malatya
Giriş
According to the results of the 31,5 in 1990. It increased approximately 4,5

agricultural census made by TÜİK (Turkish times in 2010 and became 52,6 hectares. The
Statistical Institute) once in 10 years, no decrease in the number of the enterprises
significant change took place in terms of the was effective in it. Hence, the number of the
number and size of the agricultural enterprise which was 924 thousand in 1990
enterprises in Turkey. Hence, the number of decreased to 45 % in 2010 and it became
the agricultural enterprises was determined 516 thousand. In the researches, it is
as approximately 3 million and the average indicated that this general inclination will
enterprise size was determined as continue (Akdemir, 2014).
approximately 60 decares in 2001. These The Turkish Ministry of Food,
values are still approved (TUİK, 2001). Agriculture, and Livestock passed to the
There is a decrease in the number of the Turkish National Registry of Farmers (ÇKS)
agricultural enterprises in years in the separate from the TÜİK (Turkish Statistical
developed countries of today and there is an Institute) in Turkey. Although the ÇKS is
increase in the average enterprise size made in order to determine the agricultural
according to the FAO data. For example, the production and create data for the
number of the agricultural enterprises which agricultural supports, the ÇKS registries do
was 15 million in 2003 in 27 EU countries not give realistic information about the
decreased to 12 million with a 20 % number and size of the agricultural
decrease in 2010 and the size of the enterprises in Turkey because of reasons
agricultural enterprises which was such as their not being compulsory and some
approximately 13 hectares increased to 14, 5 lands’ not being able to be processed and/or
hectares. When it was analyzed on the basis some producers’ not being able to take
of countries, the size of the enterprises advantage of the supports because of legacy
which was 11,4 hectares in France in 1930 problems and divided land. Also, some
increased to 18,8 in 1960. It increased to producers find the ÇKS formalities too
100
st th
much and the supportings insufficient and Because of the reasons indicated above,
some products are left outside the supporting there is an agricultural structure which
scope. However, it was thought that they had cannot answer the increase in the demand
the quality to be based on in scientific for agricultural products. In order to solve
researches because the ÇKS data were these structural problems, Turkey has
updated every year and they were the only concentrated on land consolidation from the
registration about the structure. According to 1960s, however, when the total land size is
the ÇKS registrations, the number of the considered, the inadequacy of the point
agricultural enterprises in Turkey in 2017 is reached is seen (approximately 30 % of the
2.1 million (TRGM, 2017). total agricultural land). Because of this
The high number of the enterprises, the reason, the Turkish Ministry of Food,
diminutiveness of their average enterprise Agriculture, and Livestock has increased its
sizes and the existence of the imbalance in land consolidation target to yearly 1 million
the land dispersion and shared lands and hectares in recent years (TRGM).
privity problems in succession are the main Goals such as reducing the number of
problems of agriculture in Turkey. Hence, parcels, increasing the average parcel size,
while enterprises smaller than 100 decares correcting the shape of the parcels, solving
make up 83 % of the total enterprises, these the road problem and solving the slope and
enterprises have only 42 % of the processed stony land problems are pursued with land
areas. Numerically, enterprises larger than consolidation. However, in spite of these
100 decares which own only 17 % of the uses indicated, the producers are suspicious
total of enterprises process 58 % of the total about land consolidation (Akşit, 2013;
processed land (TÜİK, 2001). Boyraz and Üstündağ, 2008; Sayılı and
According to the registry of deeds, there Ekinci, 2012). The reasons for this suspicion
are 29,5 million agricultural parcels in 25,5 are the malfunctions and problems in the
million hectares of agricultural land and the land consolidation projects. Moreover, the
number of the shareholders is 78,5 million in lands where land consolidation is made are
Turkey. When the 2001 agricultural census divided again with a legacy in years. The
data of the TÜİK is considered, the average law of legacy was enacted in order to
number of parcels per enterprise is 10 and prevent the lands to be divided by
the number of shareholders per enterprise is inheritance and solve the problem of shared
25 people and these data propound that the lands. There are important topics such as
most important problems in agriculture are leaving the lands to a competent person in
the law of legacy and land consolidation in the family and managing the lands by
Turkey (Akdemir, 2014). When we make a incorporating in this law. Foundation of land
similar analysis with the ÇKS data (the banking was anticipated in accordance with
number of the agricultural enterprise is 30 % this purpose (Akşit, 2013; Akdemir, 2014,
less than the TÜİK data according to the 2014; Boyraz and Üstündağ, 2008; Sayılı
ÇKS data), it is seen that the size of the and Ekinci, 2012).
problem is much larger. Generally, the 28,27 The farmers’ attitudes about land
% of the parcels are divided into shares. consolidation and their satisfaction with land
When we make the cluster analysis on the consolidation differ according to the support
bases of region, province and district, the saved for the consolidation and the plans and
size of the difference and the problem grow programs made for it, the structure of the
much more. Under these conditions, the firm which makes the land consolidation and
increase in the demand for food with the its auditability. It also differs according to
influence of the factors such as the increase the socio-economic characteristics of the
in the incomes in recent years, changes in producers and the socio-economic structure
the consumption charts and the increase in of the region.
tourism etc. and its negative impact on the Studies were conducted about the
inflation are among the most important attitudes of the farmers about land
discussion topics of recent times. consolidation and their satisfaction with it in
different regions. In these studies, it was
101
st th
seen that different factors according to the

characteristics of the region were influential The size of the land analyzed is 217,5 in
as well as the common factors which average and 50.30 % of this land is property,
affected the farmers’ satisfaction. This 23.17 % of it is rented land and 36.53 % of it
research is for analyzing the results of the is processed as shared lands. The area
land consolidation efforts in the province of processed as shared land proportionately
Malatya which can be one of the first increases while the land processed as rented
examples of land consolidation. land proportionately decreases as the size of
an enterprise increases.
Materials and Method 92 % of the producers who were included
in the survey were male and 8 % of them
The research was conducted in Merkez were female and their average age was 59
and Fethiye wards of Yazıhan district in the and their average experience was 39 years.
province of Malatya where the land The number of the individuals in an
consolidation was made. There are 1322 enterprise was 5 on average. The number of
agricultural enterprises in the research area. the individuals increase as the farm size
The surveys made in 2015 in 50 of these increases and it decreases as the enterprise
enterprises made the primary data of the owner’s educational level decreases. It was
research. Moreover, the simulation program seen that 4 % of the enterprise owners were
developed by the Turkish Ministry of Food, illiterate, 2 % of them were literate, 63 % of
Agriculture, and Livestock, General them graduated from primary and secondary
Directorate of Agricultural Reform about the schools and the rate of the enterprise owners
size and shape of the parcels, their distance graduated from high schools and universities
to the enterprise center and fuel were 31 %. While the owners had no
consumption in agricultural production university degree in small enterprises, this
depending on tractor power was used. The rate was at 10 % level in large enterprises.
research data were analyzed with descriptive However, 23 % of the producers stated that
statistics and logistic regression analysis and they did not participate in an educational
the results were given as rates and tables program about agriculture. The rate of
(Çokluk, 2010; Alpar, 2011; Hair et al., participation in the agricultural training
1994; Ünver and Gamgam, 2008). courses increases according to both the size
of the enterprise and the educational level of
Research Results and Discussion the enterprise owner. Again, in the same
Socio-economic factors such as the way, there is an agricultural engineer or a
gender, age, educational level and income veterinary surgeon in the families of 10 % of
status of the enterprise owners are effective the producers. The producers’ educational
besides the land and tractors owned by the source about agriculture is public education
enterprise and its capital structure etc. in at 36 % rate, chamber of agriculture and
being influenced by land consolidation. For farmers’ union at 55 % rate and the
this purpose, the socio-economic structures institutions and organizations connected to
of the enterprises are analyzed below. the Ministry of Food, Agriculture, and
The land owned by the enterprises Livestock at 9 % rate.
analyzed and its dispersion according to the There is an imbalance against agriculture
property structure is given in Chart 1. between agriculture and other industries in
terms of income level in Turkey. Moreover,
Table 1. Dispersion of the enterprises agricultural income has an inclination for
according to land size and the land decreasing in real terms. Although the real
property situation profession of the local producers is not
Size of Area Property Rent Share Total farming, there are families who make
farm (da) (da) (%) (%) (%) (%) agricultural production. The rate of the
0-120 47.5 55.04 35.92 9.03 100
120-300 124.6 49.68 34.91 15.41 100 producers whose real profession is farming
300 + 480.4 50.00 18.88 30.12 100 is 62 % and 21 % of them are officers and
Average 217.5 50.30 23.17 36.52 100 workers, 5 % of them are traders and the
102
st th
others are housewives or self-employed. The negative opinions about land consolidation
rate of the producers whose real profession were their insufficient knowledge (40 %),
is farming increase depending on the size of their parcels’ present location and their good
the enterprises (This rate is 33 % in small situation (27 %) and their fears about the
enterprises and 82 % in large enterprises). transfer of their land to places where they do
71 % of the producers have income sources not want (33 %).
other than agriculture and 92 % of them A positive change occurred in the
have social security. 53 % of the producers thoughts of 46 % of the producers who were
live in villages, 43 % of them live in districts negative and indecisive about land
and 4 % of them live in the province center. consolidation. 32 % of the producers stated
42 % of them have houses outside the that their welfare levels increased after the
village and this rate increases depending on land consolidation and 49 % of them stated
the size of the enterprise and the producer’s that their income levels increased. 15 % of
educational level and 83 % of them are the producers stated that the energy cost they
personally interested in the agricultural spent for watering decreased after the land
production. The enterprises of 11 % of the consolidation. 74 % of them stated that there
producers who are not interested in the was an increase in the product quality and
agricultural production in person are yield and 91 % of them stated that the labor
managed by their relatives. 22 % of the force in watering decreased. 91 % of them
enterprises of the producers who are not stated that their watering area grew and 89
interested in the agricultural production is % of them stated that their watering costs
managed by their daily or monthly workers decreased. 86 % of the producers stated that
and the rest of the enterprises continue their they would recommend land consolidation
lives as rented or shared enterprises. There is to other villages.
technical personnel in 6 % of the enterprises One of the most important uses of land
and 19 % of them have agricultural consolidation is the solution to the problem
insurance. Half of the producers have of transport to the parcels. 87 % of the
tractors. The number of the tractors owned producers stated that they had problems with
increase according to the size of the transport to the parcels before the land
enterprise. 44 % of the producers do consolidation. 96 % of these producers
stockbreeding and 51 % of them use credit. stated that they found the transport efforts
The credit sources of the producers are made after the land consolidation sufficient.
Ziraat Bankası (Agricultural Bank) and They stated that their reasons for this
Agricultural Credit Cooperatives at 97 % satisfaction as the transport distance
rate. becoming shorter (26 %), the parcels which
83 % of the producers do not know did not have roads before the consolidation
which institution makes the land meeting the road after the consolidation (28
consolidation, 29 % of them state that they %) and the solution of their problems with
have never heard about land consolidation their neighbors because of borders and road
and 31 % of them are suspicious about land (23 %). The conveniences provided for the
consolidation. It was determined that 73 % agricultural machines and tools whose work
of the producers approached land area was large in the transport to the parcel
consolidation positively, 17 % of them (23 %) was also one of these reasons.
approached it negatively and 10 % of them Whether the producers’ wants and
were indecisive. It was determined that 32 % demands about land consolidation were
of the farmers who expressed positive fulfilled was also searched and 55 % of the
opinions thought that the lands would be producers stated that all or most of their
gathered at one place. 39 % of them thought demands were fulfilled. 17 % of them stated
that their income would increase, 18 % of that half of their demands were fulfilled and
them thought that watering and drainage 28 % of them stated that most of their
systems would be set and 11 % of them demands were not fulfilled or none of their
thought that their lands would be graded. demands were fulfilled.
The reasons of the farmers who expressed
103
st th
The changes of the data which can increased at 100 % rate and the parcels with
provide advantages for the producers in steady shape increased at 8 % rate.
terms of economics after the land The developments occurred in the
consolidation are given in Table 2 characteristics after the land consolidation in
proportionately. consequence of the land consolidation
enabled the enterprises to save energy. A
simulation program working with the use of
the geographical information system,
Table 2. Change in the agricultural parcel developed by the Ministry of Food,
characteristics of the enterprise after Agriculture and Livestock General
the land consolidation (%) Directorate of Agricultural Reform was used
for measuring the savings. According to the
Characteristic Change
results of this program, the rate of energy
Size of land -4.57 provided in the soil processing, inoculation,
Number of parcels -24.19 planting, and harvest was calculated at 19.8
Number of whole parcels 40.00 %. It was provided with the increase in the
The situation of facing the road 31.42 parcel size at 33.5 % rate, the decrease in the
Direct transport road 42.85
number of the parcels at 9.3 % rate and the
Direct transport to water 100.00
Number of parcels with steady shape 8.10 parcels’ meeting the road. It was also
provided with the improvement in the road
A decrease in 4,57 % rate occurred in the structure of the parcels, transport to the
lands owned in the enterprises analyzed. parcels becoming easy and gathering the
This decrease is regarded as an obligation disorderly parcels. In consequence of them,
for land consolidation. This area decreased the parcels’ distance to the enterprise
is used for roads and water canals. became shorter and the parcels had a steady
The number of parcels which was 9 shape.
before the land consolidation decreased to 7 The results of the binary logistic
with a 24.19 % decrease. However, the regression analysis made in order to
average parcel size increased at 33,5 % rate determine the factors affecting the farmers’
and it increased to 44.16 decare from 33,08 satisfaction with the land consolidation are
decare. The increase in the parcel size given in Table 3.
provides energy savings in the soil
preparation, inoculation, planting, harvest, Table 3. Variables in the equation
Variable B Sig. Exp(B)
and transport. Educational level - 3.10 0.23 22.35
The whole parcels owned increased at 40 Income outside agriculture -1.63 0.24 0.19
% rate and it became 2.8. The lands’ being Change in the land owned 0.07 0.09 1.01
House owned outside the village -1.37 0.34 0.25
whole, in other words, a piece of land owned Tractors owned -1.69 0.45 0.18
by only one person eliminates the problem Living in the village 1.26 0.54 3.50
of mortgage in the field of credit and the Number of parcels 7.49 0.24 1796.14
Number of whole parcels 9.80 0.03 18677.9
producer can make a long-term investment Way of management 3.91 0.71 50.14
plan on his land whenever he wishes. This Constant -33.77 0.99 0.00
situation will make the present situation Dependent variable: the farmer is satisfied with the land
consolidation= 1 not satisfied with the land consolidation= 2
more productive and profitable and also it The enterprise is managed by the neighbors, relatives, and
will make it possible to tend towards to brothers, in other words by the others in the village
more fruitful products for the producer.
The number of the parcels facing the At the beginning of the regression
road increased at 31.43 % rate and it analysis, in the model formed assuming that
increased to 4.6 from 3.5. The number of the the producers are not satisfied with the land
parcels which have direct transport roads consolidation, the (b) columns give the
increased at 31.42 % rate, the number of the coefficient of the regression equation. The
parcels which can reach the water directly Nagelkerke R square value of the model was
calculated as 0,759. This situation indicates
104
st th
that the percentage of explaining the results perspectives RAFAC, CHIEAM, Serie
is high in the regression model formed. The B, No:12.
Sig column indicates to us the significant Akdemir, S., and Yurdakul, O. 1994.
variables on the model. The B coefficient Marche foncier en Turquie. In
column found as (-) means that the change "Politiques Foncieres et
in the variable will make the farmer Amenagement des Structures
satisfaction, in other words, the dependent Agricolas Dans Les Pays
variable closer to 1. Mediterraneesns". CIHEAM,
The (+) result means that these variables Monttpellier.
will affect the farmer satisfaction negatively, Akşit, S. 2013. Arazi toplulaştırması üzerine
in other words, it will make the dependent çiftçi algısı: Yeşildere örneği
variable closer to 2. (Denizli). International Journal of
People who had additional income, who Social Science 6, 1 - 19.
lived outside the village, who had tractors Alpar, R. 2011. Uygulamalı Çok Değişkenli
and whose educational level was high were İstatistiksel Yöntemler (3. Baskı).
affected by the land consolidation positively. Ankara: Detay Yayıncılık.
The decrease in the size of the land, no Altıntaş, G., and Akçay, Y. 2009. Arazi
decrease in the number of parcels and the toplulaştırma uygulamalarında
shares in the parcels at the expected rate üreticilerin toplulaştırmaya bakış
affected the producers negatively. The açılarını etkileyen faktörler (Tokat-
agricultural production managed by the Erbaa örneği). Tarım Ekonomisi
neighbors, relatives, and brothers in the Dergisi 15, 35 - 43.
village, in other words by the others Anonim 2017. www.tuik.gov.tr. (Erişim:
coordinately also affected the producers 02/02/2017), (Erişim: 23 Şubat 2016).
negatively. Bakanlığı, T.C.K. 2014. "Onuncu Kalkınma
The rates of prediction about the farmers’ Planı (2014 - 2018) Tarım Özel İhtisas
status of satisfaction with the land Komisyonu Tarım Arazilerinin
consolidation by the model are indicated in Sürdürülebilir Kullanımı Çalışma
Grubu Raporu," Ankara.
Table 4. Prediction of the farmers’ Boyraz, Z., and Üstündağ, Ö. 2008. Kırsal
satisfaction levels by the model alanda arazi toplulaştırma
Predicted
Predicted
Percentage çalışamlarının önemi. e-Journal of
(Not
Observed (Satisfied
Satisfied
Correct New World Sciences Academy 3, 563
=1) %
=2) - 578.
Satisfied=1 19 2 90.5 Doğan, Z., Arslan, S., and Berkman, A.
Not satisfied=2 4 25 86.2
Overall percentage 88.0 2015. Türkiye'de tarım sektörünün
iktisadi gelişimi ve sorunları: Tarihsel
According to Table 4, which gives the bir bakış. Niğde Üniversitesi İktisadi
prediction rates about the farmers’ ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 8,
satisfaction with the land consolidation, the 29 - 41.
model correctly predicts the producers’ Hair, F. J., Anderson, J. R., Tatham, R. Z.,
satisfaction status at 90.5 % rate and it and Black, W. C. 1994. "Multivariate
predicts their status of not being satisfied data analysis," McMillan Publishing
with the land consolidation at 86.2 % rate. Company. 3rd Edition, New York.
İldeniz, E., and Demiryurek, K. 2016.
References "Samsun İli Bafra İlçesi sol sahil
köylerinde yapılan arazi
Akdemir, S. 1997. Les tendances lourdes de toplulaştırmasına zorunlu ve istemli
l'agriculture de la région d'Adana katılan çiftçilerin tutum ve
(Turquie), Options méditerranéennes. davranışlarının karşılaştırılması"
Agricultures familiales et politiques Tarımsal Ekonomi ve Politika
agricoles en Méditerranée enjeux et Geliştirme Enstitüsü (TEPGE),
Ankara.
105
st th
Karakayacı, Z., Aydın, A., Gönül, C., and Şişman, C., and Bilgin, C. 2016. Trakya
Uğur, E. 2016. Arazi Bölgesinde arazi toplulaştırma
toplulaştırmasının arazi değer,ne uygulamalarının üretici boyutundaki
etkisi; Konya İli Alaözü kasabası başarısı. Tekirdağ Ziraat Fakültesi
örneği. Mustafa Kemal Üniversitesi Dergisi 13, 52 - 60.
Ziraat Fakültesi Dergisi 21, 157 - 167. Ünver, Ö., and Gamgam, H. (2008).
Kvistgaard, M. 2015. Pilot evaluation: Land "Uygulamalı temel istatistik
Consolidation in Konya Region, yöntemler," Seçkin Yayıncılık,
Cumra District, villages Inli and Ankara.
Dinlendik (2010-2012) (Unpublished Yücer, A., Demirtaş, M., Çelik, A.,
presentation). In "LANDNET Kalanlar, Ş., Altun, A., and Kan, M.
Worshop", Ankara. 2013. "Tarım arazilerinin
Sayılı, M., and Ekinci, K. 2012. "Samsun İli bölünmesinin önlenmesine yönelik
Bafra Ovası arazi topluştırması yasal düzenleme hakkındaki
projesinde çiftçi davranışlarının düzenleyici etki analizi." Tarım
belirlenmesi ve projenin sosyo- Ekonomisi ve Politika Geliştirme
ekonomik yararları," Tarımsal Enstitüsü, ISBN: 978-605-4672-26-4,
Ekonomi ve Politika Geliştirme Ankara.
Enstitüsü (TEPGE), Ankara.
106
st th
Modelling of Temperature Distribution in Exterior Wall Using

Finite Element Method
Bilal CEMEK1*, Erdem KÜÇÜKTOPCU1

1
Ondokuz Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Samsun, TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: bcemek@omu.edu.tr
Abstract: The temperature profile of exterior frame wall is the one of the important parameters in
determining where condensation may occur within an exterior wall and thus where the necessary
precautions should be taken to eliminate adverse moisture conditions. This study aims to determine
the temperature gradients throughout the walls using finite element method. To this end, a poultry
house was selected and the indoor and outdoor temperature and humidity values were determined
using data loggers. In addition to the existing walls in the poultry house, different wall combinations
were created. By determining the temperature distributions in all created wall combinations, the most
suitable wall type for the poultry house was determined. In conclusion, the finite element analysis can
be used for prediction of temperature gradient in walls and provides a good design practice in building
engineering.
Keywords: Finite element method, poultry house, temperature, moisture, condensation
Introduction - Outdoor temperature and relative

Condensation within exterior walls is a humidity
common building performance problem - Indoor temperature and relative humidity
during winter. When the warm moist air - Resistance of outdoor wall to vapour
comes in contact with a cold surface, such as pressure
attic space, side walls or curtains, - Resistance of indoor wall to vapour
condensation does occur. This happens pressure
because if a mixture of air and water vapor - Thermal efficiency of the wall
comes into contact with a cold surface, the -
heat in the air will be transferred to the cold In general, two methods can be used to
surface it gets in contact with. This eliminate this problem: (1) to reduce the
decreases the temperature of the air and, humidity of the air so as not to exceed
therefore, decreases the moisture-holding saturation vapour pressure of the wall
ability of the air. The cooler air cannot hold surface temperature, (2) to insulate the wall
the same amount of moisture so it drops on to increase its indoor surface temperature
to the colder surface. (Barre, 2012).
As in all buildings, condensation can In recent years, the study of thermal
cause a number of problems in poultry performance of the composite wall has
house. When condensation forms on side started to gain attention among the research
walls, the litter will become wet due to the community. As a key tool, the numerical
damp and high moisture levels in the methods are very attractive because of their
building. This creates a very unhealthy higher efficiency and less calculation time,
environment for the birds and leads to the labour and cost. Among the used
birds’ sickness and mortality in turn approaches, finite element method is a
adversely affect the profitability of the representative (Zhang and Zhu, 2015). In
enterprise. this study, finite element method is used to
The amount and location of condensation analyse heat transfer in different wall
within the walls of barns and on the wall combinations.
surface are affected five factors (Teesdale, Material and Methods
1965):
The study was performed in a broiler
house during three production periods (in
107
st th
summer, winter and end of the spring) in the house is equipped with fans with diameters
northern the province of Turkey, Samsun. 0.92 m and 1.38 m. The house also has
The broiler house is 14 m wide, 90 m length, sixty-six air inlets measuring 32.50×52.50
and 4.40 m ceiling height (Figure 1). cm, placed along with the side walls of the
Sawdust building.
is used as a litter material in the broiler Feeding dates, production period and
house. Feeding, watering, lighting, heating number of the birds housed during the
and ventilation is automatically operated. experiment are given Table 1.
The roof and sidewalls of the poultry house
is made of sandwich panels (5 cm). The
Figure 1. Broiler house dimensions.
Table 1. Feeding dates, production periods and number of the birds housed during the
experiments
Growing The number of
Feeding dates Production periods
period no birds
1 23.04.2016-03.06.2016 End of the spring 19,360
2 12.07.2016-22.08.2016 Summer 18,400
3 13.10.2016-23.11.2016 Winter 18,000
The thickness and resistance values of mathematical expressions are derived from
the associated materials are listed in Table 2. different equations and certain conditions
In addition to the existing walls in the (Kwon and Bang, 2000).
poultry house (building wall), three wall Various numerical solution techniques
combinations were created. have been developed and applied to solve
To determine indoor and outdoor variety of problems in engineering. One of
temperature-humidity values, automatic these techniques is finite element method
operated data loggers (NDI 320B) were (FEM). FEM uses integral formulations to
used. These data loggers have a resolution of create a system of algebraic equations. An
±0.1°C and 0.1% with a 30-minute data approximate continuous function is
capturing interval. assumed to represent the solution for each
element. The complete solution is then
Finite element method generated by connecting or assembling the
In order to analyse an engineering individual solutions, allowing for continuity
problem, a mathematical model is developed at the inter elemental boundaries (Moaveni,
for description problem. While developing 2008). Various engineering problems, such
the mathematical model, certain assumptions as stress analysis, fluid flow, heat transfer,
are made to simplify the analysis. Finally, may be solved using FEM.
108
st th
Finite element model used in wall T

combinations is plotted in Figure 2. qx  -kA (1)
X
Where qx is the heat flux in the X

direction (Kcal/m2), k is thermal
conductivity (Kcal/m°C), ∂T/∂X is the
temperature gradient (Kcal/m), A is the area
(m2).
For convective heat transfer, the rate
Figure 2. Finite element model of wall equation is expressed Newton’s law of
Şekil 2. Duvarın sonlu elemanlar modeli cooling (Magie, 1935; Cohen, 1978):
Heat transfer equations and finite element q  hA(Tw - Ta ) (2)

formulation
It is important to quantify the amount of
energy being transferred per unit time and tis Where q is convective heat flux
is achieved by the use of rate equations (Kcal/m2), h is convection heat transfer
For heat conduction, the rate equation is coefficient (Kcal/m2°C) (Tw-Ta) is
expressed as given by Fourier’s law temperature difference between the wall and
(Fourier, 1822): fluid, A is the area (m2).
Table 2. Exterior wall combinations of poultry house contained different materials

Wall Thickness Resistance
Items
Combinations (m) (m2oC/Kcal)
Outside Outside film resistance --- 0.050
Building Wall
Element 1 Silicone Based Exterior Paint 0.030 0.068

Element 2 Sandwich panel with XPS 0.055 1.833
Element 3 Silicone Based Interior Paint 0.020 0.045
Inside Inside film resistance --- 0.143

Element 1 Cement plaster (outside wall) 0.030 0.025
Comb. 1
Element 2 Ytong 0.250 1.389

Element 3 Lime plaster (inside wall) 0.020 0.027

Comb. 2
Element 2 Concrete wall 0.250 0.192

Element 3 Cement plaster (inside wall) 0.020 0.017

Comb. 3
Element 2 Perforated brick 0.250 0.556

Element 3 Lime plaster (inside wall) 0.020 0.027
Under steady state conditions, the surface via conduction must be equal to the
application of energy balance to a surface energy transfer by convection. The finite
requires that the energy transferred to this
109
st th
element formulation of heat transfer is

determined by matrix form.
(3)
Results and discussions In spring production period, surface

temperatures (T2 and T3) of existing wall
Temperature distributions along the walls and wall combination 1 in the poultry house
were obtained by solving the matrix given in are lower than the dew point temperature.
Equation 3. Temperature values of different Therefore, water vapour will condense at
wall combinations and dew point any surface between the element 2 and 4. In
temperatures (Tdew) are given in Table 3. wall combination 2 and 3, since all surface
Tdew values are determined as 18.03 °C, temperatures are higher than dew point
19.51 °C and 17.06 °C for spring, summer temperature, therefore condensation would
and winter production period, respectively. not happen on the wall surface.
Table 3. Temperature distributions within the walls

Wall
End of the spring Summer Winter
Combinations
Tout 17.00 22.43 14.11
Building Wall
T2 17.58 22.67 14.85

T3 17.76 22.75 15.07
T4 25.23 25.86 24.52
T5 25.51 25.98 24.86
Tin 25.71 26.06 25.12
Tdew 18.03 19.51 17.06
Tout 17.00 22.43 14.11
T2 17.76 22.75 15.07
Comb. 1
T3 17.90 22.59 15.25

T4 25.31 22.81 24.61
T5 25.44 25.89 24.78
Tin 25.71 26.06 25.12
Tdew 18.03 19.51 17.06
Tout 17.00 22.43 14.11
T2 19.91 23.64 17.80
Comb. 2
T3 20.26 23.78 18.22

T4 24.18 25.42 23.19
T5 24.69 25.63 23.83
Tin 25.71 26.06 25.12
Tdew 18.03 19.51 17.06
Tout 17.00 22.43 14.11
T2 18.55 23.07 16.07
Comb. 3
T3 18.84 23.20 16.44

T4 24.90 25.72 24.08
T5 25.16 25.83 24.43
Tin 25.71 26.06 25.12
Tdew 18.03 19.51 17.06
110
st th
In summer production period, as

expected, surface temperatures of all wall References
combinations are higher than dew point.
Hence, condensation would not occur at any Barre, H., 2012. Environmental and
surface. functional engineering of agricultural
As mentioned before, whenever the dew buildings. Springer Science &
point temperature of air is greater than the Business Media, New York.
wall surface temperature, condensation Cohen, I. B., 1978. Isaac Newton's Papers
occurs on the wall surface. In winter and Letters on Natural Philosophy and
production period, due to heating the indoor Related Documents, Harvard
wall surface will be at a lower temperature University Press, Cambridge.
than the room temperature, condensation Fourier, J., 1822. Theorie analytique de la
will be almost inevitable. As shown in Table chaleur, par M. Fourier. Chez Firmin
3, water vapour will condense the any Didot, père et fils.
surface whose temperature is equal or below Kwon, Y. W., Bang, H., 2000. The finite
the dew point thus condensation will occur element method using MATLAB.
somewhere between surface 2 and 4 of all CRC press, Florida.
wall combinations except for combination 2. Magie, W. E., 1935. A Source Book in
Physics, McGraw-Hili, NewYork.
Conclusions Moaveni, S., 2008. Finite Element Analysis:
Theory and Application with ANSYS
Condensation inside the building walls of Teesdale, L.V., 1965. Condensation
livestock house and fruit-vegetable storages problems in farm buildings. Madison,
is one of the most persistent problems. Wis.: US Dept. of Agriculture, Forest
Condensation within the walls not only Service, Forest Products Laboratory.
damages material structure, but also creates Zhang, H. H., Zhu, J. J., 2015. Heat
unhealthy environmental conditions for Conduction Analysis of the
animals and workers. The finite element Composite Wall by the Extended
analysis is a very useful tool in the Finite Element method, 5th
prediction of temperature gradient in walls International Conference on Civil
and provides a good design practice in Engineering and Transportation, 642-
building engineering. 646.
111
st th
Fumigant Toxicity of Essential Oils from Some Aromatic and

Medicinal Plants Against the Cigarette Beetle, Lasioderma
Serricorne
Fedai Erler1, Hilal Şule Tosun1, Derya Baki1

1
Akdeniz University, Faculty of Agriculture, Department of Plant Protection, Antalya, TURKIYE
Corresponding Author e-mail: erler@akdeniz.edu.tr
Abstract: Lasioderma serricorne (Fabricius) (Coleoptera: Anobiidae) is a common warehouse pest in

both tropical and temperate countries including Turkey. Although pheromone traps are widely used to
monitor and help manage this species, its control is generally based on the use of conventional
chemical insecticides in fumigant or other forms. In this study, we evaluated toxicity of essential oils
(EOs) extracted from three aromatic and medicinal plants (eucalyptus, anise and bergamot orange)
against the 0-48-hour-old adults of pest as fumigants under controlled conditions. Four concentrations
(10, 20, 40 and 80 µL/L air) of each EO and three exposure periods (24, 48 and 96 h) were used in the
bioassays. The results revealed that all the EOs tested showed fumigant activity in varying degrees,
and mortality was concentration- and exposure period-dependent. Anise EO was found the most toxic
oil causing 100% mortality at the concentrations of 40 and 80 µL/L air at all the exposure periods,
even at a concentration of 20 µL/L air and 96 h, it also caused 100% mortality. This EO was followed
by eucalyptus and bergamot EOs. These findings suggest that these EOs can be used as bio-fumigants
in controlling L. serricorne in stored products.
Keywords: Lasioderma serricorne, essential oil, medicinal and aromatic plant, fumigant activity.
Introduction packaging in search of a place to pupate

Lasioderma serricorne (Fabricius) (Howe, 1957; USDA, 1980).
(Coleoptera: Anobiidae), commonly known Although pheromone traps are widely
as the cigarette beetle, cigar beetle, or used to monitor and help manage this
tobacco beetle, is a common warehouse pest species (Chuman et al., 1985; Phillips et al.,
in both tropical and temperate countries 2000), its control is generally based on the
including Turkey, but can be found use of conventional chemical insecticides in
worldwide, especially wherever dried fumigant or other forms (Hill, 1990; Baur,
tobacco is stored in the form of leaves, 1991). However, chemical control measures
cigars, cigarettes or chewing tobacco was shown to have bad consequences, such
(Cabrera and Buss, 2017). The cigarette as increased resistance, an imbalance of the
beetle is also a minor pest of dried fruits, ecosystem, and disturbances of the
cereals, oilseeds and flour (Buss and Fasulo, environment as there is a risk of toxicity due
2006). to the problems of residues (Hill, 1990;
Besides causing direct damage by its Sağlam et al., 2015). In the present study,
feeding, it also elicits disgust, annoyance, we evaluated toxicity of essential oils (EOs)
and anger in those who find it infesting host extracted from three aromatic and medicinal
products. Larval feeding causes direct plants against adult L. serricorne as
damage to foodstuffs and non-food items. fumigants under controlled conditions.
These products are contaminated by the
presence of beetles, larvae, pupae, cocoons,
frass and insect parts. Beetles chewing
through cardboard boxes, containers, and Materials and Methods
packaging cause indirect damage. Cocoons
are often attached to a solid substrate and The EOs used in this study were
form large clusters under heavy infestations. extracted from eucalyptus (Eucalyptus
Larvae will sometimes bore their way camaldulensis Dehnh.) (Myrtaceae), anise
through cardboard boxes and other (Pimpinella anisum L.) (Apiaceae) and
112
st th
bergamot orange (Citrus bergamia Risso et activity (Singh and Jain, 1987; Tunç et al.,
Poiteau) (Rutaceae) by hydro-distillation 1997), no organic solvent was used in the
using a Clevenger-type apparatus (Erler et preparation of treatment concentrations of
al., 2009; Basbagci and Erler, 2013). Dried the EOs. Thus, no material was applied to
seeds of E. camaldulensis and P. anisum and the control jars. Three different exposure
dried fruit peels of C. bergamia were used periods (24, 48 and 96 h) were used for each
for extraction. Anise seeds and bergamot concentration of each treatment. All
fruit peels were purchased from a local bioassays were conducted at 22±1ºC and a
market. Eucalyptus seeds were collected by relative humidity of 65 5% in darkness.
the authors at the mature seed period of After the various exposures, mortality
eucalyptus trees in Antalya. Taxonomic counts were made for each concentration X
identification was performed by botanists exposure period combination, and then the
from the Biology Department, Faculty of insects (dead and living) were transferred to
Science, Akdeniz University in Antalya, clean jars and incubated for 24 h at the same
where voucher specimens of collected conditions. Mortality for each concentration
species have been deposited. To extract EO X exposure period combination was then
by distillation, 50 g of dried plant material reassessed. If the insects displayed no
was put into water (1:12 w/v) for 4 h. observable motion when prodded with a
Extracted EOs were stored in a refrigerator dissecting needle, they were considered
at 4ºC in glass vials until used for biological dead. Mortality was expressed as a
assays. The vials were covered with percentage of the initial number of insects in
aluminum foil to avoid exposure to light. each jar.
The adult insects used in the fumigation All mortality data obtained from the
tests were obtained from a laboratory culture study were corrected using Abbott's formula
of L. serricorne maintained in the Plant (Abbott, 1925). The data were also
Protection Department of Akdeniz transformed to arcsine square-root values for
University. In all the tests, 0-48-hour-old analysis of variance (ANOVA).
adults of L. serricorne were used. Untransformed means are presented here.
For the fumigation tests, adults of the Duncan's multiple range test (DMRT; P =
pest were first collected by mouth aspirators 0.05) was used to test for differences among
from the culture, and then transferred into the treatment means.
glass jars (1 L) including sterile ‘tarhana’
(100 g) for feeding. Fifteen adult insects Results and Discussion
were placed in each jar, which was counted
as one replicate. For each concentration X The results from the fumigation assays
exposure period combination, 3 replicates are listed in Table 1. All the EOs tested
were used, and experiments were repeated showed fumigant activity against the adults
twice, thus the total number of replicates for of L. serricorne in varying degrees. The
each concentration X exposure period was 6. mortality was concentration- and exposure
Each replicate set contained one control jar period-dependent.
containing untreated insects. Each Anise EO was found the most toxic oil
concentration of each EO was applied with causing 100% mortality at the
an automatic pipette on a blotting paper strip concentrations of 40 and 80 µL/L air at all
(3 × 8 cm) attached to the lower side of the the exposure periods, even at a concentration
jar's lid, and then the lid was tightly fitted. of 20 µL/L air, it also caused 100%
Initial tests were performed to establish mortality after the longest exposure period
appropriate concentration and exposure (96 h). This EO was followed by eucalyptus
period ranges. The concentrations used for EO that caused 100% mortality at the
each EO were 10, 20, 40 and 80 μL/L air. concentrations of 40 and 80 µL/L air at all
Taking into consideration some previous the exposure periods. Bergamot EO
findings on relative toxicity of various exhibited a bit less fumigant toxicity than
organic solvents which are generally used in the other two oils against the pest causing
screening plant products for insecticidal
113
st th
100% mortality only at the concentrations of 40 and 80 µL/L air after 96 h.
Table 1. Fumigant toxicity of 3 essential oils against the adults of Lasioderma serricorne at
different concentrations and exposure periods (mean mortality% ± S.E.)
Concentration (µL/L air)
Exposure period (h)
10 20 40 80
Eucalyptus camaldulensis
24 48.9±4.6 c*A** 64.3±3.8 bB 100±0.0 aA 100±0.0 aA
48 52.5±3.8 cA 72.4±4.2 bA 100±0.0 aA 100±0.0 aA
96 56.8±4.2 cA 78.4±4.2 bA 100±0.0 aA 100±0.0 aA
Pimpinella anisum
24 62.3±4.2 cB 82.2±4.6 bB 100±0.0 aA 100±0.0 aA
48 75.6±3.6 cA 88.1±3.8 bB 100±0.0 aA 100±0.0 aA
96 78.0±4.0 bA 100±0.0 aA 100±0.0 aA 100±0.0 aA
Citrus bergamia
24 27.4±4.4 dB 44.8±4.2 cC 58.2±4.4 bC 74.6±4.2 aC
48 36.6±3.6 cA 58.6±3.6 bB 76.8±4.2 aB 82.4±3.6 aB
96 42.6±4.2 cA 66.2±2.8 bA 100±0.0 aA 100±0.0 aA
Control
24 0.0±0.0 bB 0.8±0.2 aB 0.6±0.4 aB 0.2±0.6 bB
48 0.8±0.2 cB 5.4±0.0 aA 5.8±0.4 aA 4.2±0.4 bA
96 3.8±1.4 cA 4.2±1.2 bA 5.4±1.2 aA 5.4±0.4 aA

*
: For each treatment, means within a line followed by the same lower-case letter are not significantly different (DMRT; P = 0.05).
**
: For each treatment, means within a column followed by the same capital letter are not significantly different (DMRT; P = 0.05)
The test on the seed germination using contact application and fumigation methods.
the highest concentration (80 µL/L air) of Responses varied with EO and exposure
EOs and the longest exposure period (96 h), time, and fumigant activity of horseradish
showed no damage to the germinating seeds. (Cocholeria aroracia L.), mustard (Brassica
The germination rate was 98.1%. juncea (L.)) (Brassicacea) and fennel
The results obtained from the present (Foeniculum vulgare Mill.) (Apiaceae) EOs
study clearly indicate that the EOs tested was higher the rest EOs (Cinnamomum
possess a significant fumigant potential cassia (L.) (Lauraceae) bark and Illicium
against adult L. serricorne under controlled verum Hook f. (Schisandraceae). More
conditions. However, anise and eucalyptus recently, Salem et al. (2018) reported that
EOs were more toxic than the EO extracted Ricinus communis L. (Euphorbiacea) and
from the bergamot dried peels. Mentha pulegium L. (Labiatae) EOs had a
A survey of literature on fumigant high fumigant activity against L. serricorne
toxicity of EOs indicates that many studies adults, especially M. pulegium EO caused
have been conducted to date; however, there 100% mortality on adult L. serricorne at
is no work on fumigant effect of the EOs 568.2 µL/L air after 15 h of exposure.
used in the present study against L. The results of this study also demonstrate
serricorne. So,a direct comparison of the that concentration and exposure period are
results is not possible to make. In a study by factors affecting the efficiency of EOs. The
Kim et al. (2003), five plant essential oils same was reported by Saraç and Tunç
were tested for their insecticidal activities (1995) and Tunç et al. (2000). Additionally,
against L. serricorne adults using direct Rice and Coats (1994) reported that the most
114
st th
important factor affecting the toxic effects of components against mushroom

vapors of plant EOs are mainly scatopsid flies as fumigants, Fresenius
monoterpenoid components in their Environmental Bulletin, 22(11):3170-
composition, and there was a distinct 3178.
correlation between the fumigant toxicity Baur, F.J., 1991. Chemical methods to
and volatility. The more volatile components control insect pests of processed
were the more effective fumigants. foods. In: Gorham, J.R. (ed.), Ecology
The EOs investigated in this study and and Management of Food-Industry
the plants from which they were obtained Pests. FDA Technical Bulletin 4, pp.
are also used as pharmaceuticals and in 427-440.
flavoring and are therefore considered less Baysal, O., 1997. Determination of micro-
harmful to humans than conventional organisms decomposing essential oils
fumigants/insecticides. Furthermore, studies and effect of these micro-organisms
have shown that they are readily on some soil-borne pathogens. M.S.
biodegradable and less detrimental to non- Thesis, Akdeniz University, Antalya
target organisms than many pesticides (in Turkish).
(Baysal, 1997). Despite these advantages, Buss, L.J. and Fasulo, T.R., 2006. Stored
the potential for pest control or crop Product Pests. UF/IFAS. SW 185.
protection with these EOs has not been well CD-ROM.
investigated until recently. Cabrera, B.J. and Buss, L.J., 2017. The
cigarette betle, Lasioderma serricorne
Conclusion (Fab.) (Coleoptera: Anobiidae).
http://entnemdept.ufl.edu/creatures/ur
These findings suggest that the tested ban/stored/cigarette_beetle.htm
plant EOs, especially anise and eucalyptus, (Accessed: 30.06.2018).
can be used as bio-fumigants for the control Chuman, T., Mochizuki, K., Mori, M.,
of L. serricorne in stored products and Kohno, M., Kato, K. and Noguchi,
indicate that they deserve future studies. The M., 1985. Lasioderma chemistry, sex
use of EOs in stored products instead of pheromone of cigarette beetle
synthetic insecticides/fumigants can reduce (Lasioderma serricorne F.), Journal of
unacceptable residues on foods and preserve Chemical Ecology, 11(4):417-434.
both human health and environmental Erler, F., Erdemir, T., Ceylan, F.O. and
quality. Toker, C., 2009. Fumigant toxicity of
three essential oils and their binary
Acknowledgment and tertiary mixtures against the pulse
beetle, Callosobruchus maculatus F.
The authors wish to thank Barış İmrek, (Coleoptera: Bruchidae), Fresenius
Tuba Eker and Athanase Hategekimana Environmental Bulletin, 18(6):975–
(master and Ph.H. students at the 981.
Department of Plant Protection, Akdeniz Hill, D.S., 1990. Pests of Stored Products
University, Antalya, Turkey) for helping in and Their Control, CRC Press, Boca
insect maintenance. They are also grateful to Raton, FL, 274 p.
the Scientific Projects Coordination Unit of Howe, R.W., 1957. A laboratory study of
Akdeniz University for financial support. the cigarette beetle, Lasioderma
serricorne (F.) (Col.: Anobiidae) with
References a critical review of the literature on its
biology, Bulletin of Entomological
Abbott, W.S., 1925. A method for Research, 48(1):9-56.
computing the effectiveness of an Kim, I.I., Park, C., Ohh, M.H., Cho, C.C.
insecticide, Journal of Economic and Ahn, Y.J., 2003. Contact and
Entomology, 18(2):265–267. fumigant activities of aromatic plant
Basbagci, G. and Erler, F., 2013. Evaluation extracts and essential oils against
of some essential oils and their major Lasioderma serricorne (Coleoptera:
115
st th
Anobiidae), Journal of Stored Tribolium castaneum and Lasioderma

Products Research, 39(1):11-19. serricorne, International Journal of
Phillips, T.W., Cogan, P.M. and Fadamiro, Food Properties, 20(3):2899-2913.
H.Y., 2000. Pheromones. In: Saraç, A. and Tunç, I., 1995. Toxicity of
Subramanyam, B. and Hagstrum, essential oil vapours to stored-product
D.W. (Eds.), Alternatives to insects, Zeitschrift fur
Pesticides in Stored-Product IPM. Pflanzenkrankheiten und
Kluwer Academic Publishers, Boston, Pflanzenschutz, 102(1):69-74.
MA, pp. 273-302. Singh, D. and Jain, D.C., 1987. Relative
Rice, P.J. and Coats, J.R., 1994. Insecticidal toxicity of various organic solvents
properties of several monoterpenoids generally used in screening plant
to the house fly (Diptera: Muscidae), products for insecticidal activity
red flour beetle (Coleoptera: against house fly Musca domestica L.,
Tenebrionidae), and southern maize Indian Journal of Experimental
rootworm (Coleoptera: Biology, 25:569–570.
Chrysomelidae), Journal of Economic Tunç, İ., Berger, B.M., Erler, F. and Dağlı,
Entomology, 87(5):1172-1179. F., 2000. Ovicidal activity of essential
Sağlam, Ö, Edde, P.A. and Phillips, T.W., oils from five plants against two
2015. Resistance of Lasioderma stored-product insects, Journal of
serricorne (Coleoptera: Anobiidae) to Stored Products Research, 36(2): 161-
Fumigation with Phosphine, Journal 168.
of Economic Entomology, Tunç, İ., Erler, F., Dağlı, F. and Çalış, Ö.,
108(5):2489-2495. 1997. Insecticidal activity of acetone
Salem, N., Bachrouch, O., Sriti, J., Msaada, vapours. Journal of Stored Products
K., Khammassi, S., Hammami, M., Research, 33(2):181–185.
Selmi, S., Boushih, E., Koorani, S., USDA (United States Department of
Abderraba, M., Marzouk, B., Limam, Agriculture), 1980. Stored-Grain
F. and Ben Jemaa, J.M., 2018. Insects, USDA-ARS, Agriculture
Fumigant and repellent potentials of Handbook Number 500, Washington,
Ricinus communis and Mentha DC, 57 p.
pulegium essential oils against
116
st th
Irrigation Water Allocation using MOSES DSS in the Embanked

Great Island of Brăila, Danube River, Romania
Zenaida Chitu1¸ Fausto Tomei2, Giulia Vilani3, Ioan Visinescu4, Ioan Caton
Paltineanu5, Marcel Bularda4 and Alin-Ionel Gheorghe4
1
National Institute of Hydrology and Water Management, ROMANIA
2
ARPAE Emilia-Romagna, Bologna, ITALY
3
Agromet srl, Bologna, ITALY
4
Research Station for Agriculture, Braila, ROMANIA
5
PALTIN International Inc., Maryland, USA
Corresponding Author e-mail: zenaida.chitu@hidro.ro
Abstract: One of the extended natural units in the Danube floodplain, Balta Brailei (76,700 ha),
located in South-East of Romania, was arranged between 1975 and 1981 on 69,730 ha for sprinkler
irrigation. For improving irrigation water allocation during drought periods at the level of Irrigation
Water Users Associations in the framework of MOSES Project was carried out a Decision System
Support that integrates GIS technologies, remote sensing data, weather forecasts and seasonal and in-
season irrigation forecasts based on soil water balance modelling. In-season irrigation forecast is one
of the main products of MOSES DSS for an efficient water allocation in irrigated agriculture. In
Romania, irrigation estimates carried out with MOSES SWB module are compared with in-situ soil
moisture measurements (Acclima TDR 315L multi parameter sensors as well as Decagon, 10HS,
capacitance sensors) in order to test the reliability of the MOSES irrigation forecasts. This work is
financed by the European Union’s H2020 research and innovation program under grant agreement No
642258 (Moses Project).
Keywords: MOSES DSS, irrigation forecast, soil water balance modelling, in-situ soil moisture
measurements
Introduction
From historical point of view, problems irrigation water management is essential to

related to the lack of fresh water resources replace the empirical and suboptimal
have been identified in the countries of approaches commonly adopted. The
southern Europe. Although this is still agricultural sector is a fairly inefficient
visible, spatial expansion and severity is water user and water represents a small part
developing in some northern countries. The of the total cost of the final production.
major challenge caused by the lack of Water allocation in agriculture must be
freshwater resources was recognized in a achieved through more efficient planning
Communication of the European Comission, and use, and crop water requirement
which estimated that at least 11% of forecasts can contribute to improve water
Europe's population and 17% of its territory planning (Visinescu, I., 1978; Grumeza et
were affected by the lack of freshwater al., 1989; Biolan et al., 2016). To achieve
resources in over the last thirty years, these goals, the MOSES project combines in
producing damages of about 100 billion an innovative and integrated platform a wide
euros. European agriculture uses on average range of technological data and resources:
44% of the total water requirement and in GIS technologies, satellite imagery, seasonal
southern Europe it is estimated that and short-term weather forecasts, and
agriculture accounts for up to 80% of the irrigation forecasts based on soil water
total water demand. Under such conditions, balance modeling (Fig. 1)
117
st th
Fig. 1 MOSES Platforme Diagramme
Materials and Methods the multi-spectral satellite imagery that is

used as a basis for irrigation forecasting; the
The MOSES Platform has been designed seasonal irrigation forecast, provided at the
to support end-users (water beginning of the agricultural season, based
providers/farmers) to make an optimized on a weather generator at a daily time step
decision for scheduling water procurement and on the water balance model; the weekly
and for the management of its supply using irrigation forecast based on daily updated
both long-term (3 months) and short-term (7 meteorological forecasts for the next seven
days) forecasts. The main services offered days and on phenological phase monitoring
by the MOSES Platform are the seasonal with satellite imagery. All of these services
weather forecast provided by the European are available as maps in the MOSES web
Centre for Medium-Range Weather viewer (Figure 2).
Forecasts (ECMWF) based on the EUROSIP
multi-model set; early crop maps based on
Fig. 2 MOSES Web Viewer Application – Irrigation forecast map for the next seven days
118
st th
In August, 2017, on the Experimental groundwater monitoring, and a rain

Fields of Brăila Research Station for gauge.All the monitored parameters are
Agriculture (SCDA Brăila), Romania, was displayed hourly in the McCrometer
installed a system for real-time monitoring Application (Figure 3). The soil moisture
of water ressurces using Low Earth Orbit sensors were installed at 20 and 60 cm
Satellite Communication technologies. This depth. During the installation, soil samples
system was fitted with two Acclima TDR- were taken to determine soil texture,
315L sensors that measure soil moisture, soil apparent density and hydraulic soil
permittivity, electrical conductivity and soil properties.
temperature, a water level sensor for
Fig. 3 McCrometer Application for vizualizing real-time monitoring data, SCDA Brăila
Another two monitoring stations that are in extra irrigation season, during cold
fitted with data loggers and 10 HS Decagon season, to planning drainage works when
soil moisture sensors at 4 depths (20, 40, 60 water table is near the land surface in many
and 100 cm) are providing hourly in-situ areas of the Embanked Great Island of
data. Brăila, due to the increase of the Danube
water level. During 2017 crop season,
Results and Discussion irrigation estimates showed low values in
the North part of the Embanked Great Island
The MOSES Platform provides irrigation of Brăila (< 50 mm) and even zero value in
forecasts begining to May 2017 and was the areas that correspond to former lakes,
continuos tuned in order to responde to the while the highest values (250-300 mm) had
end-user’s requirements by including the been estimated in the South part of the
water table forecast and capilalary rise in the island (Fig. 4). These estimates had been
MOSES soil water balance model. compared with in-situ soil moisture
Furthermore, the precipitation and water measurements carried out beween 1 April –
table forecasts were including in the 30 August 2017, using 10 HS Decagon
MOSES web viewer in order assist farmers capacitance sensors (Fig. 5-6) and Acclima
119
st th
TDR 315 L sensors (Fig. 3). Addittionally, twenty observational wells installed at
these estimates had been verified with data SCDA Brăila, Stăvilaru, Edera și Mărașu
provided by four rain gauges (Fig. 7) and farms (Fig. 8).
Fig. 4 Irrigation estimates in the Embanked Great Island of Brăila, 2017
Fig. 5 Daily soil moisture monitoring - sunflower field, SCDA Brăila
120
st th
Fig. 6 Daily soil moisture monitoring - wheat field, SCDA Brăila
The optimal crop water consumption sunflower, 575 mm/m² for soybean and 353
estimated using ICITID Băneasa Giurgiu mm/m² for wheat. The recorded
methodology, for irrigated crops in the precipitation (~300 mm) during crop season
Embanked Great Island of Brăila during in 2017 didn’t ensure the crop water needs,
2017 irrigation season, revealed the irrigation being needed.
following values: 613 mm/m² for maize and
Fig. 7 Daily Precipitation 01.04.2017 – 31.08.2017 at SCDA Brăila, Stăvilaru, Edera and
Mărașu Farms
During May-June 2017, the level of water contributed to high soil water content values
table near the land surface (~ 1 m depth) (40%) between 40 and 100 cm depth. This
121
st th
observation revealed that winter crops didn’t decrease of water table induced by the low
require irrigation during the end of the mid- Danube water level. In the field, between
season of crop development stage (May). In July-August, two irrigations of about 50
contrast, in the first part of August the mm/m² were applied in the North part of the
summer crops required irrigation as a island, while in the center and south parts
consequence of low precipitation and were applied three-four irrigations.
Fig. 8 Water table variation measured in different observational wells
Conclusions by ECMWF, crop development stages

based on the satellite imagery and hydraulic
The seasonal and in-season irrigation properties of the soils.
forecasts coupled with real time monitoring
of water ressources such as precipitation, Acknowledgments
soil moisture, water table, etc can be used
successfully to optimize the irrigation water This work is financed by the European
allocation during crop season. If the real Union’s H2020 research and innovation
time monitored data is used to define the program under grant agreement No 642258
actual state of water ressources, the (Moses Project). We would like to express
irrigation forecasts could support farmers to our thanks to ESRI Italia team, to SERCO
tune the decission about the corect moment Italia team and DUT Netherlands team that
to apply irrigation and the fields that need contribute to the MOSES Platform
to be irrigated. The main advantage of use Replication in Romania. We would like
of MOSES irrigation forecasts is that they also to thank to Paltin International,
are released based on a complex estimation Maryland, SUA, for offering the possibility
that takes into account the meteorological to test one year free of charge the real time
forecast for the next seven days carried out monitoring system that is using Acclima
122
st th
TDR 315 L sensors and Low Earth Orbit Editura Casa Agronomului Brăila,
Satellite Communication technologies 1978;
(McCrometer Application). European Commission, (2007) Addressing
the challenge of water scarcity and
References droughts in the European Union.
COM (2007)414 final.
Biolan, I., Serbu, I., Tusă, C., Mardare F., http://eur-lex.europa.eu/legal-
Irigarea Culturilor Agricole - content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:5
Tehnologii, Editura AGIR, 2016 2007DC0414&rid=1
Grumeza, N., Kleps, C., Merculiev, O., European Environmental Agency, (2009)
Prognoza si programarea aplicarii EEA Signals 2009. Key
udarilor in sistemele de irigatii, , Environmental Issues Facing Europe.
Editura Ceres, 1989; Copenhagen, 2009.
Vișinescu, I., Irigația pe solurile cu aport http://ec.europa.eu/environment/networks/do
freatic din Insula Mare a Brăilei, c/EEA-Signals-2009-EN-web.pdf
123
st th
Evaluation of Productivity of Irrigation Water for Barley and

Wheat under Regulated Deficit Irrigation (Algeria)
Kessai Abla1, Debabache Mahmoud2

1,2
Laboratory of Civil and Hydraulic Engineering, Sustainable Development and Environment
(LARGHYDE) University of Biskra.
1
Department of Agronomy, University of Biskra.
Corresponding author email: kessaiabla69@gmail.com
Abstract: The aim of this study is to evaluate the effect of regulated deficit irrigation on yield of
barley and wheat, along with productivity of irrigation water at grain yield (Eirg) and total biomass
(Eirbio), using flood irrigation under the arid climate of Biskra.. The study was carried out in the
growing season 2013-2014. Three deficit irrigation strategies were applied: T1 (50% of full water
supply until heading ), T2 (50% deficit during grain filling), T3 (50% alternate deficit during whole
season). Different treatments were compared with T0 (full irrigation). The obtained results show that
Eirg and Eirbio for T1, T2, T3 treatments of both crop were significantly (P˂0,005) affected by deficit
irrigation.
We noted that the water deficit of 50% of water supply applied during grain filling can increase Eirg
for both crops; however, the highest irrigation water use of the biomass was found in treatment that
received deficit irrigation during grain filling, as compared to the full irrigation.
In conclusion, in water-limited conditions, water deficit should be better shifted to the grain filling
stage, in order to minimize the reduction in yield and to improve productivity of irrigation water (Eir)
Keywords: Deficit irrigation, Eir , yield, Barely, Wheat, Biskra
Introduction
In the South of Algeria water resources 2015; Zwart and Bastiaanssen, 2004).
are limited and represent only about 5 billion Various study shows that Deficit Irrigation
of m3 of non-renewable ground water ‒ or Regulated Deficit Irrigation (RDI)
mainly fossil water ‒ with negligible strategy is one of the promising irrigation
recharge (FAO, 2009). The climate is management method (English, 1990; Musick
typically arid, with less than 200 mm of et al., 1994; Zhang and Oweis, 1999)
annual irregular rainfall. Therefore, This method has been investigated as a
irrigation has become essential way to valuable and sustainable production strategy
farmers for maximizing their agricultural appropriate especially for dry regions to
production. On the other hand, excessive maximize water productivity or water use
use of ground water for irrigation threatens efficiency (Blum, 2017; English, 1990;
the sustainability of availability of Fereres and Soriano, 2007; Sezen et al.,
groundwater. 2011) and therefore reducing water
Moreover, the climate change made the consumption while minimizing adverse
situation more worse: reduced rainfall effects on yield (Geerts and Raes, 2009).
and.higher temperatures contributing in the Optimum crop yields under deficit irrigation
increase of evaporation and water practices can be obtained by allowing a
consumption by vegetation and certain level of yield reduction of a given
consequently higher water demand for crop in a particular area in order to divert the
agriculture use (Perry et al., 2009) saved water to irrigate other areas or crops.
The arid and semi-arid zones are the In Algeria, cereals occupy an important
object of many researches on agriculture, place, socially as well economically. The
theses have been carried out to study the cultivation of cereals represents 80% of the
relation between crop yield and water use cultivated area (Chehat, 2006), being the
(Molden et al., 2003; Tabarzad and Ghaemi, most important crop and having a crucially
124
st th
important place for national food supply and Material and Methods
agricultural production. However, the
productivity remains low and fluctuates Study area and Meteorological data
from one season to another depending on The research was conducted in the south
water management and climate conditions, of Algeria Biskra (34° 51' N, 5° 44'
which can be particularly, sever in arid E, 88 m above the sea level), in the
zones. experimental field of the Department of
This study aimed to analyze deficit Agronomy of the University “Mohamed
irrigation applied to barley and wheat in Khider”, between December 2013 and May
region of Biskra in two growth stage by 2014.
examining the effect in on yield and According to data from period 2005-
productivity of irrigation water. 2014, the average of total annual rainfall is
128 mm and the average air temperature is
22.7 C°, with a maximum recorded in July
around 41.5°C and a minimum in January
around 6.8°C (Figure 1).
Figure 1: Long term Mean monthly rainfall distribution and mean air temperature during the
periods 2005-2014.
Meteorological data during December (3m × 2m). The sowing was carried out
2013-May 2014, when this experiment was during the first week of December at rate of
carried, show that most of rainfall occurred 130 kg ha-1 for wheat and 120 kg ha-1 for
during the growing season. It is evaluated barley. The durum wheat variety was
around 43.2 mm with maximum value in “Waha”, and the barley( with 2 rows)
March (about 16.0 mm). Monthly value of variety was “Soufara”. At sowing, 120 kg
evapotranspiration in this period exceeded ha-1 of superphosphate has been
precipitation, being about 602 mm, and incorporated in all plots, then potassium as
characterized by hot and dry wind. potassium sulphate (K2O 50%) at 100 kg ha-
1
. A total amount of 150 kg.ha-1 of urea (N
Experiment design and crop management 40%) was applied at tillering and anthesis
The field experimentation was conducted stages of both crops.
in clay-loam soil with total available water Three deficit irrigation treatments were
(TAW): 182 mm. The experiment was laid established (Treatment T1: 50% of full
out in total randomized complete block irrigation supply until heading, Treatment
design with three replications and four T2: 50% of full irrigation supply during the
irrigation treatments. The plot size was 6 m2 late stage (grain filling) and Treatment T3:
125
st th
50% of full irrigation supply until heading At harvest time for each crop, in each
and during grain filling (alternate deficit)), plot sample, areas of 1 m2 were harvested to
compared to treatment of full irrigation determine grain yield per unit area, straw,
supply during the whole season (T0 biological yield (100kg ha-1), harvest index
(%).
Crop water requirement and Scheduling Irrigation water productivity (Eirr),
irrigation defined as the ratio of grain yield or total
We applied flood irrigation to the biomass per hectare to the amount of
experimental plots (basin), and all irrigated irrigation water.
plots received water supply with the same
frequency. 𝑌𝑖𝑒𝑙𝑑 ( 𝑘𝑔)
The reference evapotranspiration (ET0) 𝐸𝑖𝑟𝑟 =
𝑇𝑜𝑡𝑎𝑙 𝑤𝑎𝑡𝑒𝑟 𝑎𝑝𝑝𝑙𝑖𝑒𝑑 (𝑚3)
was calculated using a “Class A”
evaporation pan applying the following (Ali et al., 2007; Howell, 2006, 2003;
equation: Payero et al., 2008; Sinclair et al., 1984).
Differences between treatments were
ET0 = K pan ∗ EP 1 examined using g analysis of variance
(ANOVA) using CoStat version 6.400
where Kpan is the pan coefficient, Ep is software, and the least significant difference
the daily evaporation from the pan. In our (LSD) was computed.
study we choice the kp values proposed by
(Doorenbos and Pruitt, 1977). Results and Discussions
The ET0 from Equation 1 was converted to 1. Effect of irrigation regime in grain and
crop evapotranspiration (ETc): straw yield.
The data concerning the parameters in
ETc = ET0 ∗ k c 2 yield for barley and wheat are presented in
Tables 1. The results in Table1 indicated
Where kc is crop factor. We used kc that mean grain and straw yield for various
values provided by (Doorenbos and Pruitt, treatments of both barley and wheat was
1977) for the early (ES), mid (MS) and late significantly (P˂0.005) affected by deficit
(LS) growth stages of barley and wheat: 0.4, irrigation. Both for barley and wheat the
1.15 and 0.4, respectively highest grain yield was found in treatment
Irrigation was applied at 55% depletion T0 followed by T2, The lowest grain yield
of available water.We considered the both for barley and wheat was obtained
efficiency of the irrigation system is (0.9), underT3.There was no significant difference
for flood irrigation (level basins) (Howell, of straw yield between T0 and T2, while the
2003). Irrigation was applied when the deficit by 50% until heading (T1) and deficit
cumulative soil water deficit reached alternate (T3) caused a significant reduction
22.1mm during initiation till heading stage of straw yield both for barley and wheat
and 40.4 thereafter (Table 1).
Table1: Gain and straw yield of barley and wheat under full and deficit irrigation treatments.
Treatments Grain yield Grain yield Straw Straw Harvest Harvest
(q ha.-1) (q ha.-1) (q ha.-1) (q ha.-1) index (%) index (%)
Barely Wheat Barely Wheat Barely Wheat
T0 44.45a 47.12a 88.55a 96.6 a 33.46a 32.83a

±0.92 ±2.88 ±5.83 ±6.57 ±1.05 ±2.81
T1 28.51c 29.40c 68.82b 73.74 b 29.27 b 28.51b
±1.98 ±0.85 ±2.42 ±2.78 ±0.85 ±0.35
T2 39.64b 40.22b 84.58a 90.16 a 31. 89a 30.87ab
±2.54 ±2.00 ±1.56 ±6.71 ±1.21 ±0.52
T3 22.16d 23.78d 58.94c 68.43 b 27.32b 25.78c
±2.39 ±1.63 ±5.23 ±4.41 ±1.96 ±0.16
LSD (5%) 3.87 3.73 7.85 10.01 2.52 2.71
126
st th
The value of harvest index (HI) (%) between them. The lowest Eirrg value was
varied between 27.3% and 33.5% and obtained under treatment T1 as 0.87 and
between 25.8 and 32.8%. for barley and 0.90 kg m-3 for barley and wheat,
wheat respectively. The highest value was respectively.
obtained under full irrigation supply, while We indicate that the water deficit of 50%
the deficit irrigation caused reduction in HI applied during grain filling can increase
in all treatments (Table1). However, there Eirrg for both crops, because of the lower
was no significant difference between T0 reduction in yield (11% and 15% for barley
and T2. The decreasing values of HI and wheat, respectively), with a lower
observed in applied of deficit irrigation until consumption of about 20, 32 % %. Water
heading (T1) and alternate deficit (T3) is deficit applied during stem elongation and
likely related to overall reduction in biomass heading stages can decrease the productivity
and to the reduced amount of biomass of irrigation water values. Also, they
partitioned into the reproductive organs. confirm earlier studies (Ali et al., 2007; Tari,
Our results indicate that deficit irrigation 2016) which suggested that deficit irrigation
applied during grain filling (T2) had little should be applied during late stages, in order
impact on mean grain and straw yield; to minimize yield reduction.
compared at different growing stage. These The highest value of Eirrbio was measured
findings agree with (Ali et al., 2007; Zhang both for barley and wheat in T2 (3.57 and
et al., 2006), confirming that water deficit 3.75 kg m-3, respectively),
during the grain filling period had little followed by T3 (3.42 and 3.88 kg m-3,
effect on grain yield. without significant differences). The lowest
value for barley and wheat of Eirrbio was
2. Effect of irrigation regime in founded in treatment T0.The biomass
productivity of irrigation water at grain increased more in the treatments that
yield and biomass received irrigation between anthesis and the
The results in Table 2, indicate that the middle of grain filling (Xue et al., 2006).
differences in Eirrg and Eirrbio were From previous results, the improvement of
significant (P˂0.05) Eirrg and Eirr bio in T2 can be explaining by
The highest Eirrg for barley and wheat the lesser amount of water applied and less
were registered in treatment T2 followed by reduction in grain yield and biomass.
T0, however without significant difference
Table 2. Amount of water applied (mm) and productivity of irrigation water Eirr (kg.m-3) at
grain yield and biomass, Relative yield (%) under different treatment.
Water Eirrg Eirrg Water Relative Relative Eirrbio Eirrbio
Treatments Applied (kg.m-3) (kg.m-3) Saving Yield (%) Yield (%) (kg.m-3) (kg.m-3)
(mm) Barley Wheat ( %) Barley Wheat Barley Wheat
1.02ab 1.08ab 3.04b 3.29b
T0 443.44 - 100 100
±0.02 ±0.07 ± 0.15 ±0.09
0.87c 0.90c 2.98b 3.16b
T1 354.9 25.3 64.13 62.39
±0.06 ±0.03 ± 0.13 ±0.11
1.14 a 1.16 a 3.57a 3.75a
T2 345.7 20.32 89.18 85.36
±0.07 ±0.06 ± 0.10 ±0.25
0.93bc 1.00bc 3.42a 3.88a
T3 266.1 45.66 49.85 50.46
±0.10 ±0.07 ± 0.28 ±0.24
LSD (5%) - 0.13 0.11 0.34 0.35
Conclusions The present study shows that the

decreasing of 50% of water supply in late
We studied the best strategy of deficit stage (grain filling) can improve the
irrigation applied in two different productivity of irrigation water at grain
physiological phases of barley and wheat: yield and total biomass compared at other
early stage (until heading) and the late treatments ( T0, T1, T3 ) by reducing
productive stage (grain filling).
127
st th
amount of irrigation when the stress has the Agric. Water Manag. 96, 1275–1284.
lowest impact to the yield and doi:10.1016/j.agwat.2009.04.009
biomass. Therefore, the water deficit Howell, T.A., 2006. Challenges in
applied in early vegetative growth until increasing water use efficiency in
heading resulted in a significant reduction of irrigated agriculture, in: International
productivity of irrigation water both for Symposium on Water and Land
grain yield and biomass. Management for Sustainable Irrigated
Our results suggest that deficit irrigation Agriculture. p. 11.
strategy applied in stage of grain filling can Howell, T.A., 2003. Irrigation Efficiency.
be an appropriate water management in Encycl. Water Sci. 61, 122.
region suffering from water-limited doi:10.1081/E-EWS
conditions, in order to minimize the Molden, D., Murray-rust, H., Sakthivadivel,
reduction in yield. While the reduction of R., Makin, I., 2003. A Water-
grain yield cannot be completely avoided, productivity Framework for
benefits related to water saving for irrigation Understanding and Action. Water 1–
could well compensate it. 18. doi:10.1079/9780851996691.0001
Musick, J.T., Jones, O.R., Stewart, B.A.,
References Dusek, D.A., 1994. Water-yield
relationships for irrigated and dryland
Ali, M.H., Hoque, M.R., Hassan, A.A., wheat in the U.S. southern plains.
Khair, A., 2007. Effects of deficit Agron. J.
irrigation on yield, water productivity, doi:10.2134/agronj1994.00021962008
and economic returns of wheat. Agric. 600060010x
Water Manag. 92, 151–161. Oktem, a., Simsek, M., Oktem, A.G., 2003.
doi:10.1016/j.agwat.2007.05.010 Deficit irrigation effects on sweet
Blum, A., 2017. Effective use of water ( corn (Zea mays saccharata Sturt) with
EUW ) and not water-use efficiency ( drip irrigation system in a semi-arid
WUE ) is the target of crop yield region I. water -yield relationship.
improvement under drought stress. F. Agric. Water Manag. 61, 63–74.
Crop. Res. 112. Payero, J.O., Tarkalson, D.D., Irmak, S.,
doi:10.1016/j.fcr.2009.03.009 Davison, D., Petersen, J.L., 2008.
Chehat, F., 2006. 4 Les politiques Effect of irrigation amounts applied
céréalières en Algérie 4.1 -, in: Agri with subsurface drip irrigation on corn
.Med :agriculture ,peche,alimentation evapotranspiration, yield, water use
et Developpement Rural Durable efficiency, and dry matter production
Dans La Regions Mediterrannéene. in a semiarid climate. Agric. Water
pp. 87–116. Manag. 95, 895–908.
Doorenbos, J., Pruitt, W.O., 1977. doi:10.1016/j.agwat.2008.02.015
Guidelines for predicting crop water Perry, C., Steduto, P., Allen, R.G., Burt,
requirements. FAO Irrig. Drain. Pap. C.M., 2009. Increasing productivity in
24, 144. irrigated agriculture: Agronomic
English, M., 1990. Deficit Irrigation. I: constraints and hydrological realities.
Analytical Framework. Irrig. Drain. Agric. Water Manag. 96, 1517–1524.
116, 399–412. doi:10.1016/j.agwat.2009.05.005
FAO, 2009. Ground water Management in Sezen, S.M., Yazar, A., Tekin, S., 2011.
Algeria Draft Synthesis Report 3–15. Effects of partial root zone drying and
Fereres, E., Soriano, M.A., 2007. Deficit deficit irrigation on yield and oil
irrigation for reducing agricultural quality of sunflower in a
water use. J. Exp. Bot. 58, 147–159. Mediterranean environment. Irrig.
doi:10.1093/jxb/erl165 Drain. 60, 499–508.
Geerts, S., Raes, D., 2009. Deficit irrigation doi:10.1002/ird.607
as an on-farm strategy to maximize Sinclair, T.R., Tanner, C.B., Bennett, J.M.,
crop water productivity in dry areas. 1984. Water-Use Efficiency in Crop
128
st th
Production. Source Biosci. 34, 36–40. doi:10.1016/j.jplph.2005.04.026

doi:10.2307/1309424 Zhang, B., Li, F.M., Huang, G., Cheng,
Tabarzad, A., Ghaemi, A.A., 2015. Deficit Z.Y., Zhang, Y., 2006. Yield
irrigation and sowing date as performance of spring wheat
strategies to maximize water use improved by regulated deficit
efficiency and crop water productivity irrigation in an arid area. Agric. Water
in semi-arid region 7, 30–42. Manag. 79, 28–42.
Tari, A.F., 2016. The effects of different doi:10.1016/j.agwat.2005.02.007
deficit irrigation strategies on yield, Zhang, H., Oweis, T., 1999. Water-yield
quality, and water-use efficiencies of relations and optimal irrigation
wheat under semi-arid conditions. scheduling of wheat in the
Agric. Water Manag. 167, 1–10. Mediterranean region. Agric. Water
doi:10.1016/j.agwat.2015.12.023 Manag. 38, 195–211.
Xue, Q., Zhu, Z., Musick, J.T., Stewart, doi:10.1016/S0378-3774(98)00069-9
B.A., Dusek, D.A., 2006. Zwart, S.J., Bastiaanssen, W.G.M., 2004.
Physiological mechanisms Review of measured crop water
contributing to the increased water- productivity values for irrigated
use efficiency in winter wheat under wheat, rice, cotton and maize. Agric.
deficit irrigation. J. Plant Physiol. Water Manag. 69, 115–133.
163, 154–164. doi:10.1016/j.agwat.2004.04.007
129
st th
Integration of the Agricultural Territory Planning into the Spatial

Planning Process in Bulgaria
Milena Moteva
University of Architecture, Civil Engineering and Geodesy, Faculty of Geodesy, Department of Land
Management and Agrarian Development
Responsible author: milena_moteva@yahoo.com
The arrival date: ……….., Acceptance date: ……..
Abstract: Since management of the agricultural territory in Bulgaria is poorly regulated by the
national legal framework, a modern spatial development concept for this type of territory was
developed. It affects the Master Plan on municipality level as regulated in Chapter Six of the Spatial
Planningt Act (2001) and suggests a Land Use Plan for on-farm level. The Specialized Detailed
Development Plan as regulated in Art. 111 of Spatial Planning Act (2001) is considered inappropriate
for the agricultural territory. The paper presents an outline of the Concept. It suggests development
zoning based on the agricultural production specialization and quality of land and nature recourses. It
describes the types of spatial zones and the territorial elements, which are to be included in the Master
Plan. It gives characteristics of the Land Use Plan. The regimes and optionality of the territorial
elements and development zones are discussed.
Keywords: Spatial planning, Agricultural territory, Development zones, Territorial elements,

Bulgaria
preserved natural and cultural heritage. The

Introduction ‘triad’ of goals: economic, social and
territorial cohesion at European, national
Spatial planning in Bulgaria is regulated by and regional level reflects the triad of the
two acts - The Regional Development Act Europe 2020 Strategy for smart, sustainable
(2008) and the Spatial Planning Act (2001). and inclusive growth. The key strategic goal
Both of them regulate a system of strategic of NSRD 2012-2022 is to achieve
planning. They designate two types of sustainable integrated regional development
strategic planning – one of them with based on the utilization of the local potential
emphasis on the economic development of and cohesion between the regions in an
the regions and the other - on the territorial economic, social and territorial aspect. The
development. Following the European agricultural territory is concerned by this
policy, they pursue same strategic goals: document as a part of the rural areas
sustainable regional development; cross- (Objectives 1 and 4). Its role is seen as basis
border, transnational and interregional for achieving environmental protection and
cooperation (Fig. 1). economic convergence through development
Two of the most important planning tools on of the specific potential of the agricultural
national level, regulated by the RDA (2008) territories. The agricultural territories are a
are the National Strategy of Regional basis for economic and social development
Development (NSRD) 2012-2022 and the of the regions, for demographic revival,
National Concept of Spatial Development which means competitiveness and rising of
(NCSD) 2013-2025 (Fig. 2). First of them the living standards and the quality of life in
aims at the vision for attractive-to-live in the regions.
regions in Bulgaria, making the most of their
potential for sustainable growth, job
creation, business and tourism, with well-
130
st th
them follow the forecasts of the national

documents (Fig. 2).
Except for the above mentioned National
Strategy and Concept, another strategic
planning tool appears to be impending for
the territory development. That is the Master
Plan (MP) that has legal power. It is
regulated by SPA (2001) and clearly sets for
a forecast period of 15-20 years boundaries
of the different types of territories, including
Figure 1. Structure and objectives of the the agricultural territory. Its predictions are
strategic planning in Bulgaria (source: own obligatory and their failure to do so leads to
elaboration) sanction. The agricultural territorial
elements that MP reflects (Ordinance 8,
Regional development is impossible without SPA, 2001) are:
proper and rational space development. The 1) Arable land: cropping fields
second document (NCSD 2012-2022) 2) Arable land: permanent crops
foresees the integrated development of all 3) Uncultivated land: pastures, slopes,
types of territories. It is a strategic tool that gullies, pests
gives directions for coherent development of 4) Area, which regime is influenced by
the national space and for protection of the environmental requirements (which may
specific use of each type of territory. It is the coincide with parts of the agricultural
first national document that detects the main area)
problems of the agricultural territory: 5) Terrains of allowable change of the
 small and fragmented land ownership primary purpose of land use
 destroyed infrastructure These elements show the existing situation
 deserted land (properties) at the moment of elaboration of MP. Unlike
 amortized irrigation & drainage network the urbanized territory, MP does not
recommend any possible zones and
 incomplete institutional framework
development regimes, doesn’t propose any
 insufficient prevention from the harmful rules and standards for development and
impacts of water doesn’t provide any spatial planning tools
 loss of soil fertility for efficient land use in the agricultural
 monocrop farming territory. This is also applied to other types
The main provisions for the agricultural of territory – forestry, protected, and
territory in this document are for land disturbed ones. The only Article in SDA
consolidation, for developing the road (2001) on the territory development with
network and reducing of the deserted lands. laconic text that addresses the above
Four important points are being discussed mentioned types of territories is Art. 111. It
for the future of farmland: defines Specialized Detailed Development
 conservation of soil fertility Plans for solving structural problems and is
 soil erosion control elaborated if needed. The specificity of
 adaptation to climate change development of the forestry, protected and
disturbed territories is reflected in specific
 developing meliorations
Strategic planning comprises a system of acts, while the agricultural territory
documents at different level of territorial and development is somehow omitted in the land
regional governance according to the legislation:
European NUTS division. They are  The Agricultural Land Ownership and Use
addressed to the regional, district and Act (ALOUA, 1991) is old and inefficient
municipality governance. The lower level for the agricultural territory development.
documents are subject to the upper and all of It has already fulfilled its role

131
st th
Figure 2. Scheme of the legislation documents on strategic regional and spatial planning in
Bulgaria (source: National Center for Territorial Development)
for restoration of land ownership. At  In the Agricultural Land Lease Act

present it regulates the establishment of (ALLA, 1996) and other regulatory and
ownership, acquisition of land, the one- sub-regulatory documents are regulated the
year land use by means of massif for use, land relationships. There is no control on
and some rules for voluntary consolidation the farm structure and land use. There is
of land properties. lack of control over the land market and
 The Inheritance Act (IA, 1949) sets the cycle of land, there are no requirements
mandatory minimal areas for the land to the land buyers like in the developed
properties – 0.3 ha for the cropped fields, economies.
0.2 ha for the pastures and meadows and It is obvious that there is no comprehensive
0.1 ha for the perennial plantations. But legislation on agricultural territory planning
there is no statutory restriction for the and development. This is a serious
upper size of land ownership. There is no legislation gap that has negative
statutory restriction for the upper size of consequences on the development of farms’,
the rented area. region’s and state’s economy. The risks
 In the Agricultural Land Protection Act include:
(ALPA, 1996) are regulated measures for  no use of the land yield potential
the conservation and restoration of soil  loss of arable land
fertility and is set limitation to the change  provoking soil degradation processes
of the permanent purpose of use. But there  harmful effects of the environment
is lack of legalization mechanisms for
sustainable land management control and
 landscape disturbance
stimulation. The procedure for the change  no rationally use of the agricultural
of the permanent purpose of use for machinery
construction purposes, which was most  no optimal labor organization
intensive after 2006, is currently very  disabling of farm economy development
liberal. with negative effect on the demographic
processes and regional development
132
st th
 negative effect on development of the  An amendment of the DDP in the part of

other economy sectors because of lack of "development regimes" requires an
integrated territory planning, etc. amendment of the MP. Modifying the MP
This gap causes unofficial, chaotic and non- follows the complete procedure of its
holistic planning of the land use in the creation (Art. 134, para. 3 SDA (2001)).
agricultural territories. Anyhow, the  For development of a SDDP for the
agricultural land is under use for agricultural agricultural territory, it is necessary to
production but the control on meeting the justify an objective necessity for that (Art.
public interests is poor. 53, para. 1 of Ordinance 8 of SPA (2001)).
There are also nonconformities between On the other hand, SDDP (or the land-use
some legal provisions for the real estate plan) should be elaborated for land-use
management. Very important is the optimization with focus on: agriculture,
democratic provision of Art. 17, para. 3 ecological conservation of lands, proper use
CRB (1991), according which "the private of agricultural machinery, and economic
property is inviolable" and of Art. 4, para. 1 development of agribusiness. Since SDDP
ALOUA (1991), according which the for the agricultural territory is not intended
"proprietors shall be free to determine the for investment design but for the functional
method of use of the agricultural land organization of the territory, it should have a
according to its permanent purpose of use" shorter term.
vs. the mandatory predictions and Actually, the indication "land-use plan"
performing bindings in MP (including the exists in the legal documents. It is met in the
agricultural territory). Implementing Regulations of ALOUA
The regimes of the farming zones cannot be (RIALOUA, 1991). It is referred in Art. 13a,
mandatory. Land use is definitely dependent para. 4, item 2 and Art. 18b, para. 1
on the natural conditions, which are variable RIALOUA (1991) to as a "structural land-
in place and time. Moreover, the long-term use plan before the formation of the
functioning of the agroecosystems is cooperative farms and state-owned farms”.
dependent on the age characteristics of the Obviously, it is defined as graphic
crops and on the interaction between the documentary form the past. The indications
natural factors like the biological units "land-use draft project" and "land-use plan"
(crops, animals, etc.) and the anthropogenic are found in the agricultural parts of some
pressure. This affects the term of action of municipal planning and strategic
every particular land-use plan that can occur development documents. Some legal and
before or after the MP term (which is administrative acts that solve private
usually 15-20 years). So strategic planning property problems also mention them.
of the land use in the agricultural territory The need for agricultural land-use planning
cannot blindly follow the formal mandatory in nowadays-legislation is firstly generated
rules of MP. at the level of "administrative-territorial" or
As far as the Specialized Detailed "territorial unit" revealed by Art. 37c of the
Development Plan (SDDP) is concerned, it ALOUA (1991). It regulates the use of
determines "the territories for agriculture, massifs in case of rent relations and
including those which permanent purpose of cooperatives. Land-use planning in this case
use cannot be changed" (Art. 45 of is limited to the mutual consent of the
Ordinance 7 to SDA (2001)) This regulation participants in a “Massif-Use Agreement”
should comply with the provisions of the for the wielding of certain massifs. The term
acting MP. According to SDA (2001): of this planning is only one year without a
 A DDP is related and is mandatory for specified development regime.
investment design (Art. 108 SDA (2001)). Others types of intervention in the
 The content, scope and regime of the DDP agricultural territory development are the
for settlements, settlement formations and land compensation, the acquisition of land,
their territory are specified (Chapter Six, and the defining of land ownership under §4
Ordinance 8 of SDA (2001)).
133
st th
of the Supplementary Provisions of the The objective of this study is to present a

ALOUA (1991). concept for strategic and on-farm planning
The on-farm level of spatial development of the agricultural territory and to suggest
planning of owned or leased land is a matter changes in the legislation.
of private initiative without stringent
requirements and rules. The landlords today
are legally concerned with the right to freely Materials and Methods
choose the method of permanent purpose of
land use, requirements for land protection Documentary analysis of normative,
but without strict accountability for strategic, historical and other documents in
implementation, and the clauses included in respect of spatial and land-use planning was
the land use agreements for massifs for use. used, including national documents for
It is possible through such plans to establish regional development, the National Concept
a recommendatory arrangement of the land for Spatial Development (NCSD) 2013-
plots under different methods of land use – 2025, Ordinances of the Council of
cropped fields, perennials, pastures and Ministers, acts of the Municipal Services of
meadows. The territories subjected to these Agriculture, Analytical Reports on
methods of use would have different Sustainable agriculture management at
development regimes: a longer period for municipal level, land use plans and maps.
the permanent crops and pastures, much Quantitative and qualitative methods for
shorter for the fields and meadows. They collecting and processing economic,
may be linked to predictions to improve soil geographic and statistical information were
fertility and other public utilities, rotation used. Basing on the method of expert
grazing, rotational mowing, design of a field assessment, an up-to-date concept for the
road network, anti-erosion forest belts, agricultural spatial and land-use planning
terraces, etc. At present, the only incentive was developed.
to implement holistic agriculture under
environmental protection are the European Results and Discussion
subsidies within Measure 10 "Agroecology
and Climate" of the Rural Development I) A concept on completing Master Plan
Program 2014-2020. with agricultural territory zones, elements
The current legislation does not contain and their regimes
aggregate indicators to link spatial planning
of agricultural land on “farm level”. The
regulated SDDP should be very different in The main role of MP as a strategic planning
content and purposes from the DDP. Its role document is to provide a complete layout
for choosing an appropriate land-use pattern and foreseeing for the all types territory
should be advisory. Its indicators are to be development. The need to protect the public
economic and environmental (not interest in extracting the necessary
construction ones). It needs a specific ecosystem services from the agricultural
regulation and a specific name, such as the territory and preserving the natural quality
former "land-use plan" (LUP). of the land resource points to the idea of
Art. 105 and 109 SDA (2001) provides for protecting this territory and its production
subjecting of the SDDP design elements to function through a flexible approach to the
the foreseeing of MP. The concrete legislation. In order to fulfill the
designation of the agricultural landed commitment under Art. 106, items 1 and 2
properties according to Art. 8, item 2 SDA SDA (2001) that the MP is set up for all
(2001) may be farm land and non-farm land. types of territories, including the agricultural
This formulation is rather general. It doesn’t ones, it is necessary:
reflect the diversity of land use patterns in 1) to develop a concept-scheme for the
the agricultural territory and the ways of agricultural territory development in the
sustainable use in the so-called "farm land". scope of MP of recommendatory nature.
The implementation of its projections
134
st th
could be stimulated by subsidizing the Sub-zones with recommendatory

agricultural production policies, land tax development regime will be set up in the
policies and other financial mechanisms. market-oriented production area. A criterion
2) to amend Art. 2 of Ordinance 8 to SDA for their formation will be the method of
(2001) with certain structural foreseeing permanent use that is regulated by
for the agricultural territory: development Ordinance RD-02-20-5 of December 15,
zones and territories with 2016 to the CPRA (1991) and the
recommendatory cultivation regimes for availability of technical infrastructure
different agricultural crops, applying serving the agricultural production process.
different systems of agriculture, The sources of its formation are the zoning
ameliorations, measures for the of agricultural production in Bulgaria and all
prevention of degradation processes, etc., related assessments of the soil fertility and
corresponding to the local soil and quality of Bulgarian lands. This concept
climatic conditions and as an extensive provides for the following
approach to maximize the land use, will recommendatory development sub-zones
be defined. for the agricultural land in MP:
The boundaries of the territorial elements  Recommendatory field zone for arable
“arable land – cropped fields”, “arable land - crops and crop rotations - annual cereals,
perennial crops” and “non-cultivated land” industrial crops, annual and perennial
are mandatory within the term of MP, fodder crops; for growing vegetables,
according to Art. 2 of Ordinance 8 to SDA flowers and ornamental plants; for
(2001). On the other hand, Art. 4, para. 7 of greenhouses with temporary and
Ordinance 7 to SDA (2001) designates the permanent construction; for fallow land.
activity in the agricultural landed properties  Recommendatory permanent crops
as “agricultural activity”. It is therefore open development zone - for orchards,
to the development of the aforementioned vineyards, nurseries, essential oil crops,
spatial planning concept for agricultural berries, etc.
areas, to the designation of farming regimes  Recommendatory pasture development
in accordance with the nature of the zone
agricultural use and the measures necessary  Recommendatory meadow development
to maintain and improve the fertility of the zone
soil.  Recommendatory mixed development
Within the agricultural territory, the zone for combining the agricultural
following development zones can be production with other kind production and
specified: tourist function (e.g. a tourist farm with a
1) Development zone with market- profile of viticulture and wine / beekeeping
oriented agricultural production. This / fruit growing, etc.)
zone will represent the major part of the Given the existence of agricultural areas
agricultural territory. It is the main territorial with registered deviations from the natural
element through which the national policy state of the soil as a result of soil
for the development of agriculture will be degradation and techno-genic
implemented. It will implement the contamination, it is necessary to add to MP
entrepreneurship by natural and legal recommendatory regimes in order to carry
persons for primarily commodity production out the necessary activities for restoration of
for the market. It will cover the main soil fertility. Territories with constructed
methods of permanent use: fields, irrigation and drainage systems will also be
perennials, pastures and meadows. The indicated in order to restore the performance
application of different systems of of these systems and to increase the
agriculture, mechanization, and integrated agricultural yield. The following areas
land use is peculiar for this zone. The should also be indicated in the general
planning regime will be long-term and development plan:
recommendatory.
135
st th
 Territory with prediction for the urbanized area, it is suitable for personal
irrigation/drainage and family entrepreneurship, for limited
 Territory with degraded ecological agricultural production for family needs and
functions of the soil cover the market. Part of the suburban agricultural
 Territory with independent development area should be designated as a land with a
regime - with built-up, in construction or permissible regime for change of its
with open procedure construction of permanent purpose of use for construction.
irrigation systems, re-cultivated terrains for The latter should be provided for low-value
agricultural use, etc. land (“bad” and “unsuitable” for agricultural
Subject to the recommendations of this production land). The terrains with
zoning, the following desired effects will be permissible change of use shall not exceed
achieved: the chaotic transformation of the 50% of the area of this planning zone
fields into land for permanent crops, (Yarlovska, 2017)
meadows, etc. will be limited and vice versa; The suburban agricultural zone includes all
the traditional production of national elements that are typical for the agricultural
importance will be preserved, such as the territory and defined by MP. There can be
production of roses and other essential oil designated cropped fields, perennials,
crops; the structure of agricultural pastures and meadows. Because of its
production will be improved by growing an limited range and small-scale agricultural
appropriate amount of intensive crops - fruit production, it will appropriate for nurseries,
and vegetables; maintaining the integrity of family gardens, greenhouses, growing of
pastures and meadows with a focus on flowers and planting material, experimental
preserving the biodiversity and providing fields for scientific purposes, etc. The
grazing areas for livestock farming in the density of the field road network is expected
future, etc. to be quite high here.
The complex interaction between spatial Agricultural land with a specific regime,
model elements, in the case of urbanized and including agricultural plus recreational
agricultural land, is a prerequisite for the activities, should also be found in SAZ.
formation of two other areas of 3) Urban farming zone within urban
agricultural activity, although with very areas, mainly in the cities-centers (of 1st
small scope. and 2nd hierarchical level, according to
2) Suburban Agricultural Zone (SAZ) for NSRD 2013-2025). Planning of landed
the cities-centers (of 1st and 2nd hierarchical properties for urban farming is needed in the
levels, according to NSRD 2013-2025) and large urban centers for: 1) the need for
for settlements with increasing economic contact with nature environment. In this
and social activity. In both cases, it sense, similar properties can be planned as
concerns conditions of appropriate physical - part of the city's green system; 2) the need of
geographic characteristics and availability of primary and fresh food products.
land resource. The suburban agricultural In the economic sense, this area is for
area is a transitional area between the private and family entrepreneurship, for
urbanized and agricultural land. It is of small-scale agricultural production for
ecological significance to create a natural family needs and in individual cases for the
environment around the major cities and to market (subsistent agriculture, urban
provide a quick contact of the population agriculture). It is appropriate to be included
with the natural life factors. Another in the overall planning of urbanized
important role of the suburban agricultural territories. The planning tool is the DDP by
zone is to create a spatial limitation to the the order of Art. 15-17 of the SDA (2001),
extensive urbanization and ecologically which sets the concrete designation of the
"natural break". properties for agriculture and rules and
The suburban agricultural area is for direct norms for their land-use planning. This zone
serving of the population with its freshly should exist under specific eligible
produced foods. Because of its proximity to economic and concomitant activities and
136
st th
anthropogenic impact that does not conflict planting, for production of seeds and
with the urban functions (Yarlovska, 2017). propagating material; fallow land.
 Agricultural land for perennial cultivation
of vineyards, orchards, nurseries, etc.
I. A concept on the content and scope of

a Land Use Plan for the agricultural
territory on farm level
The function of the agricultural land as

means of production determines the
specificity of its planning, both in terms of
the scope and content of the plan, and in
terms of the method of operation. There are
in the agricultural territory permanent
territorial elements, mainly from the
engineering infrastructure, which are parts
of other types of territories, provided by the
acting MP and have been implemented
through a DDP. The long-term regime is
logically established over time to the field
roads that connect important territorial
elements. During the long-term exploitation
of these roads, tree and shrub vegetation
develops along them, and they are inevitably
involved as a lasting linear element in the
plans for the agricultural territory. Other
such lasting elements are the unused non-
categorized lands such as pests, gullies, rays,
etc.
The LUP scope should be related to the
scope of the agricultural holdings. Land-use Figure 3. Land use plan for crop rotations in
planning should be carried out at the request the territory of an Agricultural Cooperative
of the landowners and land-users. LUP in Krumovo Gradishte village (source:
should be elaborated for the territory of: elaborated by Eng. Geno Ivanov, UACEG)
 a farm or a part of a farm  Agricultural land for grazing livestock -
 a group of agricultural holdings or a part pastures
of their total territory  Agricultural land for meadows.
LUP should treat the agricultural use in  Land with foreseeing for
accordance with the integrated functions of irrigation/drainage
agricultural territory according to the relief,
 Land included in an irrigation/drainage
climate and anthropogenic interference. It
system and/or have approved projects and
may include the following territorial
projects in process of validation for
elements (Fig. 3):
construction of an irrigation/drainage
 Agricultural land for cultivation of arable system
crops and introduction of crop rotations
 Land requiring special action due to
with annual cereals, technical crops and
deteriorated fertility of the soil
annual and perennial forage crops; for
meliorations, prevention of floods and
growing of vegetables, flowers and
foreseeable disasters, etc., forest-
ornamental plants, greenhouses with
ameliorative and hydro-technical measures
temporary and permanent construction,
for protection of the soil cover from water
artificial meadows up to 2 years after
137
st th
and wind erosion, agro-ameliorative and inefficient. It has fulfilled its major
activities role for restoration of land ownership.
 Unprocessed agricultural land - unused  There are no legal texts for comprehensive
land with developed shrub and forest land-use planning. Land use is
vegetation (including those protected under unregulated. This puts obstacles to the
the Forestry Act (2011)), ravages, gullies, efficient agricultural production, soil
slopes, field roads, serving the field conservation, environmental protection and
production terrains, etc. economy development.
 Territory for permaculture farming  There are no statutory restriction on the
(including alternative and organic farming) upper size of land ownership and rented
 Territory suitable for land consolidation area. That causes inefficient agricultural
 Territory for agricultural use plus production and processes of depopulation
recreation function (under §4 of the AR of of the rural areas.
the ALOUA (1991))  There is no control on farm structure and
 Route of the main and secondary road land use.
network  There is lack of control over land market
 Animal path and the cycle of land. There are no
 Crop rotation field requirements to the land buyers.
 Rotational grazing plot in a herd massifs  The legalization mechanisms for
 Terrain for an animal summer camp and sustainable land management control and
water supply in a pasture stimulation are insufficient. The procedure
 Sequential mowing field in a meadow. for the change of the permanent purpose of
Depending on the objectives of LUP, it use for construction purposes is very
will be developed on the basis of: cadastral liberal.
map; soil map; map of soil categories; Long-term (strategic) and short-term (on-
exposure map; map of the slopes; ownership farm) planning of land use considers
map; schemes of irrigation systems and changes in the Master Plan and elaboration
irrigation areas to them; schemes of the of Land Use Plan. As a result of the study,
amelioration activities envisaged for the two proposals in that direction are being
project for restoration of soil fertility. made:
The LUP regulation could be to Ordinance 8 1) Elaboration of Specialized Scheme-
to the SPA (2001) in a separate chapter. concept for agricultural territory
Since this change affects the legal development within the scope of the
framework related to the agricultural Master Plan, which unlike the basic plan,
territory and its legal provisions, it is also is recommendatory.
appropriate to regulate the scope and content 2) Elaboration of Land-Use Plan (instead of
and the technical implementation of LUP by the Specialized Detailed Development
a separate Ordinance to SDA (2001). Plan for agricultural territories), subject
to the Specialized Scheme-concept for
Conclusions agricultural territory in the Master Plan
but dealing with structural tools for the
The analysis on Bulgarian regulations of the inherent scale.
agriculture territory planning shows
incompleteness in legislation that causes Acknowledgment
adverse consequences for the private, state
and public interests: This study was supported by the Center for
 There is no direct engagement of the SPA Research and Design in the structure of the
(2001) to the agricultural territory University of Architecture, Civil
development. Engineering and Geodesy in Bulgaria
 There is no specialized act on the (Project BN 209/18 “Methodological
agricultural territory development, even for guidelines for agricultural Land-Use
land consolidation. ALOUA (1991) is old Planning”)
138
st th
References
Agricultural Land Lease Act (ALLA), prom. Ordinance No. 7/22 Dec 2003 on the Rules
SG 82/27 Sept 1996, last amend. SG and Norms for the Design of the
13/7 Feb 2017 Different Types of Territories and
Agricultural Land Ownership and Use Act Development Zones, prom. SG
(ALOUA), prom. SG 17/ 1 Mar 1991, 3/2004
last amend. and suppl. SG 61/5 Aug Ordinance No. 8/14 Jun 2001 on the volume
2016 and content of the Development
Agricultural Land Protection Act (ALPA), Plans, prom. SG 57/2001.
prom. SG 35/24 Apr 1996, last Regional Development Act (RDA), prom.
amend. SG 61/5 Aug 2016 SG 50/30 May 2008, last amend. and
Cadaster and Property Register Act (CPRA), suppl. SG 15/23 Feb 2016
prom. SG 34/25 Apr 2000, last Rules for the Implementation of Agricultural
amend. and suppl. SG 57/22 Jul 2016 Land Ownership and Use Act
Constitution of R. Bulgaria (CRB), prom. (RIALOUA), adopted by Decree of
SG 56/13 Jul 1991, amend and suppl. the Council of Ministers 74/1991
SG 100/18 Dec 2015 Spatial Planning Act (SPA), prom. SG
Forestry Act (FA), prom SG 19/8 Mar 2011, 1/2001, last amend. and suppl. SG
last amend.SG 95/29 Nov 2016 103/28 Dec 2017
Yarlovska, N. 2017. PhD Thesis, UACEG
139
st th
Land Capability Evaluation for the Effective Agricultural and

Erosion Control Land Use in The Maritsa River Basin on the
Territory of the Republic of Bulgaria
Institute of Soil Science, Agrotechnologies, and Plant Protection (ISSAPP)

"Nikola Pushkarov”, Bulgaria, Sofia,7 Shosse Bankya, e-mail:
vihra.stoinovava@gmail.com
Abstract: An overall assessment has been made on the suitability of agricultural land in the Maritsa
River catchment by grouping them into classes of land, subclasses and blocks (units). The variety of
the soil cover in the area of the studied catchment and the varied character of the relief are the main
factors determining the choice of this 8-degree classification, in which particular attention is paid to
erosion as a limiting factor in the Land Capability evaluation. The system is built up of several levels
(layer) of information. The effectiveness of the control of erosion of agricultural land is assessed
according to the way of sustainable use - fields, vineyards, orchards and pastures. Areas with natural
or other specific constraints are identified, taking into account the productivity of the lands with their
soil fertility and efficiency. Maps of the catchment were developed with classes, subclasses and blocks
of Land Capability evaluation for the effective agricultural and erosion control land use, and
designated areas with natural constraints.
Keywords: erosion control land use, Land capability evaluation, mapping.
Introduction the huge amount of information hold by the
database developed so far. This
Modern agriculture imposes various
classification is focusing on the
models of relative assessment of farmland -
requirements for soil protection from
using and comparable to rapidly changing
erosion.
high technology. For our country, where soil
resources are limited and the relief is varied, The system has three levels of
the land valuation strategy must first ensure categorization of land use:
the conservation of natural resources.
 Land Capability classes - gives an
In view of the great diversity of the soil indication of the overall extent of
cover of Bulgaria, especially in terms of the restrictions on land use;
rooting depth, the stoniness, and the great  Land Capability sublasses - indicate
differences in altitude – indicators requiring the type of restrictions which exist in the
greater clarification of the criteria of the land class and
capability classes, we selected the 8-grades  Land Capability blocks (units) -
classification for the aims of this project cartographic units with similar soil types
This classification is similar to that require the same type of management
developed by USDA [USDA, 2000; Santun and the conservation suitable for
et al., 2010] and the Long-term erosion growing the same crop species with
control Programme in Bulgaria [Onchev]. similar potential yields, i.e. account the
This is the best way of taking into capability of land for cultivation of
consideration the specific topographic, soil different crops.
and climatic conditions of the country while The system can be used and implemented
the GIS methods enable better processing of on a variety of scales by categorizing
140
st th
subclass and block level, depending on the The diagnostic indicators for the initial
purpose of the survey. To categorize a determination of the land capability classes
subclass level it is recommended that the are: soil power, soil susceptibility to erosion
scale is not less than 1:50 000, and to obtain and slope gradient. Therefore, the mandatory
a block level (unit) of 1:25 000 and larger. layers in GIS are:
The purpose of the study is:  Distribution of soils in the catchmen
 to assess the land capability classes for according to the soil profile depth and
effective economic and anti-erosion use restricting land use factors. This first
in the Bulgarian part of the Maritsa level of the GIS system was build up on
River basin with its 3 categorization's the basis of the soil map;
levels and taking into account the way  Distribution of the catchment area by
of land use. potential erosion risk classes.
 to define the areas with natural or other Potential erosion risk classes are
specific constraints, taking into account defined by a parametric equation (1),
the performance of the lands with their which gives a quantitative expression
soil fertility and productivity. for each cartographic unit of the joint
influence of 3 natural factors
Object and Methods of study responsible for soil status - topographic
Recently, specialized scientific conditions (slope and slope length),
publications and the Internet have rainfall erosivity and soil erodibility.
increasingly emphasized the need to remove This equation, developed for the
administrative boundaries as areas of assessment of water erosion of the soil
research, and as a unit of area suited to (2002) and improved (2007) in the
complex surveys the catchment area is department "Soil erosion" is a GIS
pointed out [Ozsahin et al., 2018]. The integrated with a model adapted to the
subject of the present project is the Maritza conditions of Bulgaria to predict the
river basin. ArcMAP 10 specially designed likely average annual soil erosion losses
programming module [Stoinova, 2014] [Nikolov at al., 2007, Rousseva at al.,
explores and analyzes the classes of lands, 2006]. The model was developed in the
subclasses and blocks, taking into account United States for the purpose of anti-
the way of permanent use of the lands for erosion design (Wischmeier and Smith,
the Maritsa river basin and its composite 1965, 1978) and is known as the
catchments. Universal Soil Loss Equation (USLE).
The system is built up of several levels It is based on estimates of potential and
(layer) of information. actual erosion risk, in which case we
Besides the obligatory layers whose only use the potential risk (1):
information, after detection, serves to obtain A = R K LS (1)
the result layer with the land capability Where:
classes, the GIS also contains additional А is the predicted average annual soil
levels of information that facilitate loss, t ha-1,
perception and orientation in the resulting R is the rainfall erosivity factor, MJ
thematic maps, such as a layer of the main mm ha-1 h-1,
populated areas in the municipalities and K is the soil erodibility factor, t ha h
districts , and a layer with the main river MJ ha-1 mm-1,
-1
network in the catchment. LS is the topography factor.
141
st th
The calculated values of the potential risk fields with calculated land evaluation rating
are grouped into 9 classes (grades). The soil for crops, total (mean) evaluation and
erodibility participate with an estimated category of the cartographic unit. The
value for each mapping unit. In this large- resulting file (digital map) allows different
scale categorization, a relief pattern of DEM interpretations of crop valuation
50 was used, and the defined slope groups information. They can be represented by
were: 7 - < 10; 10 – 30; 30 – 60; 60 – 90; 90 – classes, subclasses (restrictions), suitability
120; 120 – 150 и > 150. Inaccuracies in the of the lands for growing separately selected
classification of these factors by separate crop, etc., and of course by area and
and coarser reporting of the areas of their percentage
joint influence are eliminated in this way of Using algorithms to process GIS output
working. These levels of information are databases saves time and ensures accuracy.
sufficient to determine the Land Capability Automating computational operations
classes and subclasses. almost completely eliminates random errors
that are very common in manual and semi-
 Distribution of land in the catchment by automatic data processing. The use of
Land Capability classes and subclasses for algorithms is also convenient when working
effective agricultural and erosion control with databases at different scales with
land use. This level of the GIS system with different details and groups of information
defined classes was obtained by intersecting (eg different number of separated groups of
the listed levels and land categorization was slope, different soil power groups, soil
performed using a module with developed erodibility, etc.).
detailed diagnostics for each class. The
module has 2 successive stages of operation. In order to take into account the
The first determines the initial (total) class productivity of the lands with their soil
of land and the second - if there are land- fertility and productivity, and define the
limiting factors - the redefined class. Land- areas with natural and other constraints, the
use limiting factors indicate the type of Methodology of land quality evaluation,
constraints encountered within classes, such developed at the Institute of Soil Science "N.
as the risk of erosion, shallow soils, Pushkarov " is used [Georgiev, 2006]. It is
stoniness, unfavorable water-physical based on the most important factors
properties, salinity, etc., and are designated necessary for the development of
by a Latin letter to the class. Defined as agricultural plants and the productivity of
subclasses. the land. The following soil parameters are
 Allocation of land in the catchment by included in determining the categories (1 to
Land Capability blocks (units) taking into 10) in relation to crop specific requirements:
account the suitability of the land for soil texture of the arable layer; thickness of
growing different crops. In this large-scale the humic horizon; thickness of the entire
categorization of digital soil information in soil profile; the ratio between the contents of
M 1:10 000, the soil profiles are attached clay (<0.001 mm) of B horizon and A
with detailed information on the physical horizon; soil acidity of the arable layer;
and chemical properties of soils and the humus content in the workable layer;
calculated land evaluation rating of the main groundwater table. The soil category is
22 crops. They are needed to obtain the 3rd calculated as the average value of the 22
level of land categorization - blocks. In the major crops for the country that are involved
attribute table of the received map are added
142
st th
in the determination of the soil with a lands with significant restrictions - class VI
different severity. from the 8th degree Land Capability
classification for the efective agricultural
The weighted average category of
and erosion control land use. This is the
agricultural land in the catchment area under
criterion approved by the EC to specify the
consideration is calculated by the value of
identification of areas with natural or other
the land category and the area occupied by
specific constraints [Rousseva at al., 2018,
each category. As a criterion for determining
MAF, 2014-2020].
the areas with natural constraints, a value of
the weighted average category of Results and Discussion
agricultural land is equal to or greater than 6 The relief of the Maritsa River basin is quite
[Rousseva at al., 2018]. Lands with the 6th varied. Figure 1 gives an insight into the
and the higher category according to the peculiarities of the relief of the studied
national classification belong towards the territory.
Fig.1
The soil cover on the territory of the 16). The total number of soil units is 323
Maritsa River basin is extremely varied. and there are distinguished only by code,
The information used is a large-scale soil without taking into account the
study in M 1:10 000 and in M 1:25 000. differences of the soils by mechanical
There are soil differences from 7 agro-soil composition, stony and soil-forming rock.
groups (2,6,7,8,9,10 and 11) and Figure 2 presents the soil map of the
recultivated soils of 3 groups (12,15 and Maritsa river basin.
143
st th
Fig.2
The total area of agricultural land with vines and orchards - 59994.5 ha and
the use of fields, permanent crops - vines pastures - 159506.9 ha. It is worth noting
and orchards, and pastures in the Maritsa the high relative share of the fields in the
River catchment is 937606 ha. The Maritsa River catchment - 76.6%,
distribution of the land in a way of followed by the pastures - 17% and the
sustainable use is presented in Figure 3 - permanent crops with only 6.4%.
the fields occupy 718105 ha; perennials -
144
st th
Fig.3
Byr this 8-degree classification, with 2. Lands with restricted use - IV
an emphasis on erosion as a limiting class and
factor in the classification of agricultural 3. Lands with very limited use - V,
lands in suitability, depending on the VI, VII and VIII class.
degree of land use constraints, the latter
Characteristics of the different classes
are divided into 3 main groups:
of land and the need to implement erosion
1. Land suitable for different uses - control practices are shown in the
include I, II and III class; following Table 1.
Таблица 1. Characteristics of Land Capability classes according and land use requirements
and soil
protection from erosion.
Кlas D e s c r i p t i o n Erosion control requirements

s
L a n d s u i t a b l e f o r d i f f e r e n t u s e s
I There are no or very little restrictions on land use: Need erosion control
almost levell land easily cultivated soils; with no measures only in the longer
or very mildly developed soil erosion; lands slopes.
haven't limited soil fertility factors; all adapted to
the climate plants provide optimal or near-optimal
yields.
Suitable land for any agricultural use, but they Needed mainly agro
II
have some limiting fertility and crop selection technical
factors, as the damp earth, drought and others.; erosion control practices,
appears to erosion, especially on long slopes. All channel-terraces and
adapted to climate plants can be grown and almost
give optimum yields. run-off holding collectors.
III Land can be used for growing different crops, but Better use of erosion
have limited fertility factors (eroded soils, steep agrotechnics (incl. minimum
slope, impaired reaction and structure of the soil, cultivations and strip
low power, low water permeability and others.). farming), channel terraces
Highly demanding plants do not produce and run-off holding
satisfactory yields. collectors, soil conservations
crop-rotations with limit row
crops and others.
L a n d r e s t r i c t e d
Land suitable for growing crops primarily with It requires special
IV fused surface and perennial grasses. The presence conservation practices, as an
of restrictions reduces the selection of plants, such obligatory implementation of
as: large slope, severe soil erosion (low-powered all measures to control
soil), poor drainage, salinity or alkalinity, etc. erosion agro-technical and
145
st th
Кlas D e s c r i p t i o n Erosion control requirements

s
Because of the strong expression of erosion row engineering activities,

crops are limited to a minimum. grassed buffer strips, etc.,
according to the specific
conditions.
L a n d s w i t h h i g h l y r e s t r i c t e d
V Land unsuitable for agricultural use, except for grazing or other permanent
vegetation, due to the presence of some of these limiting factors: frequent
flooding, severe stony, swampness, high altitude and more. Little or no erosion,
mostly flat surfaces.
Land on steep slopes, often with eroded (low power) soil, therefore, are not
VI
suitable for farming. The best way forward is to grassing and afforestation and
used as pasture and woodland. By terracing or other engineering measures can be
used for cultivation tоbacco, blackberries, raspberries, plums and the like.
VII Lands are on steep slopes with highly eroded soils. Suitable only for grazing and
forest areas, but mostly grassing and afforestation are possible only after
additional soil conservation measures.
Lands unsuitable for any type of farm use. They are steep, heavily eroded, rocky
VIII
or shores and can not (or no economic advantage) to be meliorated. Defined as
hunting or tourist sites.
Figure 4 illustrates the distribution of of lands capability in the catchment area

agricultural land in classes and subclasses of the Maritsa River.
146
st th
Fig.4
Table 2 presents the distribution of 3.4% of the area of IV class lands - reduce
agricultural land in the Maritsa river basin the choice of plants. Shallow soils and
by classes and subclasses of lands severe water erosion require row crops are
according to suitability. The data shows limited to a minimum. The share of lands
that the most suitable land for different with very limited use that is not suitable
agricultural use without limiting factors - for agricultural production (V, VI, VII and
I, II and III class represents 34.5% of the VIII class) is 48.4% of the catchment
total area and III class of land but with area. The lands are on very steep slopes
limiting factors (water erosion ) – 1,1%. with highly eroded and damaged soil.
Lands with restricted use (IV клас) are 16 They are suitable only for pasture and
%. They are suitable for growing crops forest areas, but most often grassing and
primarily with fused surface and perennial afforestation is possible only after
grasses. The existence of constraints - additional soil protection measures.
Table 2. Allocation of the Land Capability classes and subclasses by area for the
Maritsa
river basin.
Subclass Marking Class Class whit Area

/type of constraint/ constraint /ha/
I 250 753,866
II 285 849,718
III 210 004,615
147
st th
Subclass Marking Class Class whit Area

/type of constraint/ constraint /ha/
eroded e III IIIe 22 458,364
IV 266 079,641
eroded e IV IVe 68 703,577
shallow soils on rock s IV IVs 5 381,592
stony soils k V Vk 15 393,540
swampy w V Vw 11 401,078
salinized z V Vz 7 744,271
VI 289 870,686
eroded e VI VIe 51 294,776
stony soils k VI VIk 19 986,641
shallow soils on rock s VI VIs 23 684,897
swampy w VI VIw 1 425,604
swampy and salinized w+z VI VIw+z 2 731,865
salinized z VI VIz 69,811
VII 244 143,043
eroded e VII VIIe 11 445,580
stony soils k VII VIIk 13 906,190
shallow soils on rock s VII VIIs 2 905,833
swampy and salinized w+z VII VIIw+z 812,900
VIII 281 561,061
eroded e VIII VIIIe 1 050,247
stony soils k VIII VIIIk 1 739,645
shallow soils on rock s VIII VIIIs 30 434,946
swampy and salinized w+z VIII VIIIw+z 257,442
water 19 125,715
1 304 199,317
Total area 2 413 430,690
The 3rd level of land use categorization determining the areas with natural
- blocks is used to determine areas with constraints, the value of the weighted
natural and other constraints. This level average category of agricultural lands> =
takes into account the suitability of land 6 is adopted. For the water catchment
for growing different crops and is a considered, the study was done separately
mapping unit with a similar type of soil for the mountainous and not mountainous
requiring the same management type and part of the catchment. Figure 5 illustrates
conservation method appropriate for the distribution of agricultural lands in
growing the same crops with similar land Capability classes, subclasses and
potential yields. As a criterion for blocks / units / in the Maritsa River basin.
148
st th
Fig. 5
Table 3 presents the distribution of
Agricultural land in the Maritsa river
basin by blocks.
Table 3. Distribution of Agricultural land in the Maritsa river basin by blocks.
Agricultural land in the Agricultural land in the Agricultural lands in the
non-mountainous part of mountain part of the entire catchment area
the catchment catchment
Agricultural Total area Agricultural Total area Agricultural Total area
lands with lands with lands with
mean- mean- mean-
weighted weighted weighted
category ≥ 6 category ≥ 6 category ≥ 6
Are
133 851,638 786 934,1 130 953,803 166 024,4 264805,441 952 958,64
a
67 78 5
/hа/
% 17,01 100,00 78,88 100,00 27,79 100,00
The low percentage of agricultural to the fact that in the mountainous part of
land whith mean-weighted category ≥ 6 the catchment, the agricultural land has a
(17%), in the part of the catchment area much smaller area.
other than the mountain areas, is also due
149
st th
Conclusion Ministry of Agriculture and Food, Rural

As a result of the conducted surveys, an Development Program 2014-2020.
overall Land Capability evaluation was
Nikolov I., Sv. Rousseva, V. Stefanova.
made of agricultural lands in the Maritsa
River basin by grouping them into classes of 2007. Consultancy Company on
land, subclasses and blocks (units). Their specifying and improving the water
erosion control efficiency is also assessed erosion assessment model. Project
according to their use - fields, vineyards, 00043507 “Capacity Building for
orchards and pastures. Areas with natural Sustainable Land Management in
and other constraints are identified and Bulgaria”. Contact № 2006-072-
localized. POG. Report. http://www.unccd-
The results obtained allow the following sml.org/files/1-
Water_erosion_model_EN.pdf.
general conclusions to be drawn:
Onchev N., 1983. Forecasting of surface
1. The agricultural land in the Maritsa
River basin is mainly from II (24,7%), I water erosion in Bulgaria and
(21,4%), IVth (20,4%) and III ( 17.2%) land optimization of erosion control
capability class for the effective agricultural measures. Agricultural Academy.
and erosion control land use. Sofia. 204 p.
2. 83.7% of the agricultural land is Rousseva Sv. et al., 2018. „Specifying the
suitable for cultivation of different crops
Definition of areas with natural or
and full agricultural production but with other specific constraints”, in
mandatory application of different pursuance of contract with RD № 51-
conservation practices, especially for 8 / 30.01.2018. Sofia.
erosion control, in order to preserve the soil
and its fertility. Stoinova V. 2014. Land Capability
3. 27.8% of the agricultural land in the Evaluation and Mapping of land in

catchment, for the most part (79%) in the Bulgaria Supporting Erosion
mountainous regions have different natural Preventive Landuse. PhD topic.
constraints and require additional Ozsahin E., U. Duru I. Eroglu. Land Use
organizational or engineering- technical
and Land Cover Changes (LULCC), a
measures.
Key to Understand Soil Erosion
Intensities in the Maritsa Basin.
Journal MDPI, water, March 2018.
References
Rousseva S., Lazarov A., Stefanova
Georgiev B., 2006. Land quality
V., Tsvetkova E., Malinov I. 2006.
evaluation of agricultural lands - Soil erosion assessments in Bulgaria.
theoretical foundations and practical In: M. Morel et al. (eds) BALWOIS
approaches to the conditions in 2006 Conference on Water
Bulgaria. Dissertation for obtaining a Observation and Information.System
doctoral degree in agricultural for Decision Support, 23-26 May
sciences, Sofia, Bulgaria. 2006, Ohrid, Republic of Macedonia
paper No 153).
150
st th
Santun R.P., Sitorus, 2010. Land National Resources Inventory

(revised December 2000), U.S.
Capability Classification for Land
Department of Agriculture, Natural
Evaluation: A Review, ISSN 1907-
Resources Conservation Service,
0799. Jurnal Sumber Daya Lahan
Washington, DC, and Statistical
Vol. 4 No. 2, Desember 2010.
Laboratory, Iowa State University,
USDA (2000). Summary Report: 1997 Ames, Iowa, US.
151
st th
Land Capability Evaluation for the Sustainable Agricultural Land

Use and Rate of the Compensatory Payments for Their Erosion
Control in the Upper Maritsa River Catchment
Diyana Nekova, Vihra Stoinova
Institute of Soil Science, Agrotechnologies, and Plant Protection (ISSAPP) "Nikola

Pushkarov”, Bulgaria, Sofia,7 Shosse Bankya, e-mail: diananekova@mail.bg
Abstract: The study concerns - fields, orchards, vineyards and pastures. The necessary resources for
fighting the soil erosion in the water catchment of Upper Maritsa River were calculated based on the
conducted analyses of the distribution of arable lands on sloped terrains, the method of exploitation of
the land, the real risk of soil water erosion, and the recommended anti-erosion practices aimed to limit
the manifestation of water erosion processes. The total estimated funds necessary for ensuring
complete anti-erosion protection in the water catchment of Upper Maritsa River accumulates to
28500847 € /y or 139,4 € / ha/y.
Keywords: compensatory payments, european programs, land capability evaluation, mapping, soil
erosion
Introduction the degree of erosion risk and the actual soil

losses and offering optimal anti-erosion
The results of the multiannual studies related
practices for the implementation of complete
to the water and wind erosion of the soil
anti-erosion protection of the territory and
show that this is the most significant
their valuation.
degradation process of the soil resources in
the country, both by status and distribution,
Object and methods of study
as well as by dynamics and frequency of
For the purpose of the survey, the catchment
manifestation. Existing natural and socio-
area of the Maritsa River is on the territory
economic conditions - relief, climate, soil
of the Republic of Bulgaria conditionally
diversity, land use and not sufficiently
divided into three parts – Upper, Middle and
effective implementation of the Bulgarian
Lower Maritsa. The subject of
legislation are the main reason for this.
this report is the catchment basin of the
The implementation of effective anti-erosion
Upper Maritsa river.
protection of agricultural lands requires an
In order to assess the suitability of
overall assessment of the intensity of the
agricultural land in the Upper Maritsa river
hydro-erosion processes taking into account
basin, information from the GIS for the
the factors of water erosion, the degree of
erosion risk degree is used, with detailed
erosion risk and the actual soil losses. On
coverage of the gradients at each grade, the
this basis, a set of optimal anti-erosion
method of using the land and the actual
practices are recommended, comformable to
quantities of eroded soil (Nikolov I., Sv.
the specific natural and economic conditions
Rousseva, V. Stefanova. 2007). Taking into
that will limit the damage caused by the
account all these indicators, optimal anti-
action of the water erosion of the soil.
erosion protection measures have been
The purpose of the survey is to assess the
proposed and on the basis of the current
suitability of agricultural lands in the
compensatory costs for the individual anti-
Maritsa River by grouping them in
erosion practices are valued (Ordinance № 7
accordance with their method of using
of February 24, 2015, Rural Development
(fields, vineyards, orchards and pastures) in
Program 2014-2020).
land capability classes, taking into account
152
st th
Results and discussion

The water catchment area of the upper
stream of the Maritsa river covers the
territories from the sources of the river
(Marichini Lakes in the Rila Mountain) to
the lands beneath the town of Belovo. The
relief in this part of the watershed of the
Maritsa River is predominantly mountainous
and alpine with deep valleys with steep
slopes in which the river has formed its
valley. The climate is continental. The most
common areas for the survey are low to
medium rainfall erosivity factor (401-600MJ
mm/ha h), indicating that the climatic factor
determines a potential risk of flat water
erosion being significantly lower than the
Figure 1. The distribution of the land for
average for the territory of the country
permanent use
(Rousseva at al., 2010). The soil erodibility
factor in the studied part of the Maritsa river
basin, has medium and medium to strong
susceptibility to erosion. The prognostcate
intensity of the potential flat water erosion
of the Upper Maritsa catchment area
amounts to 25.1 mil. tonne per year (Mt/y)
(Rousseva at al., 2010).
The total area of agricultural land used for
fields, perennials crops - vineyards and
orchards and pastures in the catchment area
of the Upper Maritsa River is 226965.5 ha.
(land above 1200 m above sea level, as well
as other non-agricultural lands are not
included). The distribution of the land for
permanent use is presented in fig.1 - the
fields occupy 156045,2 ha; permanent crops
- 20965.8 ha and pastures - 49954.5 ha.
From the territory of the research area are Figure 2. distribution of the actual soil
exported 2711475.4 t/y eroded soils (11.9 erosion risk for the territory of the Upper
t/ha/y.), as a result of water-erosion Maritsa River basin
processes of different intensity. Figure 2
illustrates the distribution of the actual soil
erosion risk for the territory of the Upper
Maritsa River basin.
153
st th
Figure 3 illustrates the land capability a second class. Fifth and seventh classes are
classes for effective economic and erosion respectively 4.1% and 7%. The VIII class is
control use for the territory of the Upper only 0.1%.
Maritsa River basin. Agricultural lands with a method of
sustainable using fields in the Upper Maritsa
catchment area occupies 156045.2 ha and
the average annual soil losses are 2000
266.6 t/y (12.8 t/ha). Their percentage
distribution by land capability classes is as
follows: I class - 36.2% of the total area of
the fields; II class - 15.7%; III the class -
14.7%; IV class - 16.2%; V class - 5%; VI
class - 12%; VII class - 4.3%. The slope of
the terrain is one of the main factors for
realization of water-erosion processes of
different intensity. Therefore, within the
boundaries of each land capability class, the
slope is considered and degree of erosion
risk is determined within each slope range.
On this basis, various anti-erosion practices
have been recommended to provide optimal
protection (Table 1).
Based on the analysis of the distribution of
Figure 3. Land capability classes for the fields by land capability classes, with the
effective economic and erosion control use respective gradient of the slopes, the average
for the territory of the Upper Maritsa River annual soil losses and the degree of erosion
basin risk, as well as the proposed anti-erosion
practices for limiting the water-erosion
processes, the estimated values of the
The highest is the percentage of agricultural necessary means to combat soil erosion in
land of the first capability class - 27.6%. The the fields of the Upper Maritsa river basin.
second place of distribution is agricultural
land with the fourth capability class - 17,9%.
With close participation rates being
agricultural lands of the 3rd class - 15% and
the VIth class - 14.9%. 13.3% are lands with
154
st th
Table 1. Distribution of fields according to land capability classes, slope, degree of erosion
risk and quantity of eroded soil
Slope
in D E G R E E O F E R O Z I O N R I SK
moderate to
degrees low to moderate moderate severe severe extreme
area soil loss area soil loss area soil loss area soil loss area soil loss
ha t/y ha t/y ha t/y ha t/y ha t/y
I class
0-3о 17064 55679
3-6о 2,9 109,7 2,7 1645,9
6-9о 2,7 896,3
II class
0-3о 12227,8 55836,2 8859,7 85881,5
3-6о 758 2414,2 33,1 14175,8
6-9о 17,7 147,6
9-12о 18,9 280,2
12-15о 2,9 554,3
III class
0-3о 5148,8 41957,4 10158,4 115718,7
3-6о 56,6 1112,8 1013,9 6796,6 1443,3 28569 164,2 32456
6-9о 82,4 536,2 239,9 2952 20,6 532,9 9 2895,3
9-15о+ 15,2 237,1 45,5 7600,3
IV class
0-3о 6281,4 25229 6473,4 83165,2
3-6о 1742,6 15495,6 5108,6 82036,5 4032,9 106639
6-9о 468,6 8124,7 354,2 15071,8 386,7 17468,5
9-12о 57,6 1027 40,1 1336,9 46,4 5876,8
12-15о
+
52,7 2194,8 42,4 5051,2
V class
0-3о 7848,8 29683,7
VI class
0-3о 1234,5 10546,6 1723,5 21961,4
3-6о 142,7 1081,6 1027,5 9999,5 1122,8 33580,4 9307,2 284804,9
6-9о 48,5 379,6 950,3 16085,2 1130,2 30130,3 239,6 25730,6
9-12о 487,9 17494,4 84,7 3601,7
12-15о
+
576,8 36228,4
VIIclass
0-3о 20 317,4 49,2 3040,5
3-6о 53,8 22477,2 858,3 120965,2
6-9о 18,5 559,4 1137,1 38984,9 2771 157076,3
9-15о + 1808,8 180969,6
The percentage of distribution of the main erosion risk and soil losses in the fields is
anti-erozion practices by land capability presented in Table 2.
classes depending on slope, degree of
155
st th
Table 2. Percentage distribution of anti-erosion practices by land capability classes

depending on slope, degree of erosion risk and soil losses in fields
Land capability Slope in Erosion Soil protection Strip Grass buffer Terracing Pre-crop for Grassing
classes degrees risk crop rotation cropping strips green mass
0-3 о 2 100
I class 3-6 о 2 100
3 50 50 50
6-9 о 3 70 75 75
0-3 о 2 80 25
3 100 30 15
II class 3-6 о 2 100 35 20
3 80 40 25
6-9 о 3 90 50
9-12 о 4 100
12-15 о 6 100
0-3 о 2 100
3 100 55 25
3-6 о 2 100 35
3 75 45 25
III class 4 85 50 35
5 50 35 50
6-9 о 3 70 75 50 55
4 85 80 60 60
5 65 85
6 100
о
9-15 4 100
6 100
0-3 о 2 100
3 90 30 30
3-6 о 3 75 50
4 85 50 30 50
5 50 80
о
IV class 6-9 4 80 100 50
5 80 100
6 70 25
9-12 о 4 50 75 20
5 100 50
6 100
12-15 о и 5 100
6 100
V class 0-3 о 2 100
0-3 о 2 100
3 100 50 30
3-6 о 2 60 45 35
3 70 50 40
4 85 50 50
5 90 50 50 45
VI class 6-9 о 3 70 50
4 75 45 25
5 50 80
6 75 25
9-12 о 5 100
6 100
12-15 о 6 100
над 15 о 6 100
0-3 о 2 80 25
3 100 50
о
3-6 4 85 50 35
VII class 5 40 70 50
6-9 о 4 45 75
5 100
6 85 30
9-15 о 6 100
156
st th
Erosion risk rates: 2 - low to moderate The vineyards in second class are 1314 ha
(from allowable up to 5 t/ha /y); 3- moderate (11.3%) and soil losses are 25027.8 t/y. 98%
(5-10 t /ha/y); 4 - moderate to severe (10-20 of them are on lands with a slope of 0-3°,
t / ha / y); 5 - severe (20-40 t / ha / y); 6 - where the degree of erosion risk is low to
extreme (over 40 t /ha/y). moderate to severe.
The results of the calculations show The third class of vineyards are 3229.4 ha
that, a total of 23367445 €/y is necessary to (27.7%) and account for 24.5% of soil
ensure optimal protection of agricultural losses, with an average annual soil erosion
land with a method of using fields, or 215.58 of 19.4 t/ha /y. 78.9% of them, are at slope
€ /ha/y. The distribution of predicted means 0-3o, with the highest erosion rate - moderate
of anti-erosion protection of fields by land to severe - 59.5%. The same erosion risk
capability classes in the studied territory is concerns the other groups of gradients up to
presented in fig.4 9o. Vineyards with a slope of 9o to 15o and
above 15o have a 5 and 6 degree of erosion
risk.
Vineyards of the IVth class are covered the
most (29.2%). 32.7% of soil losses are
eroded of these territory, and the average
annual soil erosion is 24.5 t/ha/y. 1935 ha
(56.9%) have a slope of 0-3o, with the most
widely used land with moderate erosion risk
- 41.2% and 9.5 t/ha/y annual average soil
losses. 38.3% of the vineyards in this
Figure 4. Distribution of predicted means of category have a slope 3-6o, with a
anti-erosion protection of fields by land
predominantly severe erosion risk.
capability classes Vth class of vineyards are plains (0,7% of the
area) with a gradient of 0-3°, but with
different limiting factors and therefore they
Perennial Plants in the Upper are not suitable for agricultural production.
Maritsa catchment area occupy 20,965.8 ha, These lands have low to moderate and
where the vines represent 11648.3 ha and moderate erosion risk.
the amount of eroded soil is 255374.3 t/y The VIth class of vineyards occupies 15.2%
(21.9 t/ha /y); orchards represent 9317.5 ha of the total vineyard area. The highest are
and the soil losses are 149058.3 t/y (16 t/ the lands with slope 3-6о - 51%, and of them
ha/y). account for 61.2% of the soil losses. The
The total area of the vineyards of the I class vineyards are predominantly with fifth and
is 1660,7 ha (14.3% of the total area) and the sixth degrees of erosion risk. 34.5% of the
amount of soil losses are 13929 t/y (8.4 vineyards in this category have a slope of 0-
t/ha/y). 100% of these areas have a slope of 3o, with predominant moderate to severe
0-3° and they have a low to moderate erosion risk. The remaining areas are 6-9о,
erosion risk (54.8%). 45.2% of the vineyards 9-12о and 12-15о with severe erosion.
in this class are at moderate erosion risk.
The VIIth class of vineyards are, as a rule, 3.5 t/ha/y of average annual eroded soil.
unsuitable for agricultural production. They They are located on areas with slope 0-3о,
occupy only 1.6% of the total area The range with low, low to moderate and moderate
of slopes is broader, but for the most part the erosion risk. As a preventative measure to
erosion risk is extreme. combat erosion, it is recommended to use
The orchards in the first land capability class grassing and leading furrows. The same anti-
are 4405.2 ha (47.3% of the total area) and erosion measures are also recommended for
157
st th
the 2nd capability class orchards, which proposed anti-erosion practices for limiting
represent 5.1% of the area, and 4.1% of the the water-erosion processes, calculations of
soil losses, with a predominant erosion risk - the necessary anti-erosion protection funds
moderate (66.3%). in the catchment area of the Upper Maritsa
The IIIrd class orchards represent 8.9% of the River have been made.
area and 7.7% of the amount of eroded soil. The results of the calculations show
49.7% of them have a slope of 0-3°, of that, a total of 1579602 €/y is necessary to
which 33.4% have a third degree of erosion ensure optimal protection of agricultural
risk. land by vineyards, or 141,63€/ha per year.
The IVth class orchards are 1549.1 ha The distribution of predicted means of anti-
(16.6%) and 22.6% of soil losses are eroded. erosion protection of vineyards by land
The average annual soil erosion is 21.8 capability classes in the studied territory is
t/ha/y. 39.6% have a slope of 0-3°. The most presented in fig.5. 1073984 €/y (131,4 €/
widely used are lands with low to moderate ha/y) it is necessary to ensure optimal
erosion risk - 61.3% and 3.2 t/ha/y average protection of land by orchards.
annual soil losses and 37.9% are moderate
erosion risk and 8.7 t/ha/y annual average
soil losses. 49% of the orchards in this
category have a slope of 3-6°, with an
erosion risk level from moderate to severe.
The Vth class orchards (4,7%) are equal land
with a gradient of 0-3° but with different
limiting factors and therefore they are not
suitable for agricultural production. From
the point of view of erosion, the lands have
low to moderate erosion risk.
In the VIth class (10.4%), the highest is the
percentage of areas with slope 3-6o - 74.8% Figure 5. Distribution of predicted means of
of the area and 66.4% of the soil losses. anti-erosion protection of vineyards by land
Orchards are predominantly with a fifth capability classes
degree of erosion risk - 31.3 t/ ha/y of
eroded soil.
The VIIth class orchards cover only 7% of
the total area and 33.4% of the total soil
losses. The average annual eroded soil is
76.4 t/ha/y. The highest are the lands with a
slope of 6-9o and a severe and extreme
erosion risk.
In order to limit the destructive action of flat
water erosion on the territory of agricultural
lands by vineyards and orchards in the
Upper Maritsa river basin, a complex of
different anti-erosion practices, such as
grassing, leading furrows and terraces are
being recommended. Figure 6. Distribution of predicted means of
On the basis of the analysis done for anti-erosion protection of orchard by land
the distribution of vineyards and orchards capability classes
according to land capability classes, average
annual soil losses, degree of erosion risk and
158
st th
The highest proportion of pastures is

in VI class - 18.3%, and it accounts for
30.1% of the quantity of eroded soil.
Pastures in VIth class represent 12.7% of the
area and 16,9% of the soil losses.
4.7% of the pastures have a slope of 0-3o and
a low erosion risk, so erosion control
measures are not recommended as the soil
losses are within the permissible limits. For Figure 8. Soil losses by land land capability
3.1% of pastures at the same slope, but with class (T/Y) for pastures
low to moderate erosion risk of different
land capability class, are recommended 7.3% share of pastures with a gradient of 3-
different improvement measures such as 6° and second degree of erosion risk at
cleaning of stones and shrubs, regulated different land capability classes. In this
grazing, etc. 0.7% of the pastures have a range of slope but at moderate erosion risk
slope of 3-6° and a low erosion risk, and are 5.2% of the pastures. 7132.4 ha (14.3%)
these soil losses are also within the of pastures have gradient of 6-9o. 40.3% of
permissible limits and are not subject to anti- these have low to moderate erosion risk,
erosion protection. 28.9% - moderate erosion risk and 30.7%
The distribution of predicted means of anti- moderate to severe erosion risk. In the
erosion protection of orchards by land complex of improvement measures, apart
capability classes is presented in fig.6. The from the mentioned above, partial sowing is
pastures represent 22% of the area of also envisaged. 18.8% of pastures with slope
agricultural land in the catchment area of above 9°, 68.2% of these have a slope above
Upper Maritsa. 11.3% of the total quantity 15°. Anti-erosion protection measures are
of eroded soil is from pastures. Their also recommended such as grassing for
distribution by land capability class can be slopes of 12-15° and over 15°.
seen in Fig.7. Fig. 8 gives information on On the basis of the analysis done for
soil losses by land capability class. the distribution of pastures according to land
capability classes, average annual soil
losses, degree of erosion risk and proposed
anti-erosion practices for limiting the water-
erosion processes, the necessary anti-erosion
protection funds in the catchment area of the
Upper Maritsa River has been calculated.
The results of the calculations show that a
total of 2479816,5 €/y is necessary to ensure
optimal protection of agricultural land with a
way of using pastures or 95.32 €/ha/year.
The total amount of the prediction
means for ensuring optimal anti-erosion
Figure 7. Distribution of pasture area (ha) by protection of the agricultural lands in the
land capability classes watershed of the Upper Maritsa River is
28500847 €/y; 139.4 €/ha/y.
159
st th
Conclusion different measures depending on the method

of using and the slope.
As a result of the conducted surveys,
3. The total amount of the prediction means
an overall assessment was made for the
for ensuring optimal anti-erosion protection
suitability of the agricultural lands in the
of the agricultural lands with the method of
Upper Maritsa river basin by grouping them
using fields, permanent crops and pastures in
(fields, vineyards and orchards and pastures)
the Upper Maritsa river basin is 28500847 €
in land capability classes according to the
/y; 139.4 €/ha/y.
degree of erosion risk and actual soil losses.
The results obtained allow the
References
following general conclusions to be drawn:
1. The agricultural land in the Upper Maritsa Ordinance № 7 of February 24, 2015 on the
River basin is mostly from Ist class (27.6%), conditions and order of
followed by IVth class (17.9%), IIIrd class implementation of measure 10
(15%), VIth (14.9%) and IInd (13.3%) for "Agroecology and Climate" of the
effective economic and anti - erosive use. RDP 2014-20120
73.8% of the agricultural land is suitable for Nikolov I., Sv. Rousseva, V. Stefanova.
growing different crops and full agricultural 2007. Consultancy Company on
production, but with mandatory application specifying and improving the water
of different conservation practices, erosion assessment model. Project
especially anti-erosion, in order to 00043507 “Capacity Building for
preservation the soil and its fertility. Sustainable Land Management in
2. 25.7% of the agricultural lands have a low Bulgaria”. Contact № 2006-072-POG.
erosion risk and they are not recommended Report. http://www.unccd-
for anti-erosion protection measures as soil sml.org/files/1-
erosion is in soil loss tolerance. 30.4% of the water_erosion_model_EN.pdf.
agricultural land is with low to moderate Rousseva S., Lozanova L., Nekova D.,
erosion risk; 21.3% - have moderate erosion Stefanova V., Jojzov Hr, Tsvetkova
risk; 8.5% have moderate to severe erosion E., Malinov I., Krumov V.,
risk. 10.5% have a severe erosion risk and Checharova-Simeonova S. 2010 Risk
3.6% have an extreme erosion risk. of soil erosion in Bulgaria and
Therefore, the agricultural lands in the recommendations for soil protection
Upper Maritsa water catchment are of farmland. Part II. Southern
threatened by the devastating effect of flat Bulgaria. Ed. SieSet-Eco, Sofia, 320
water erosion. For their anti-erosion p.
protection a complex of anti-erosion Rural Development Program 2014-2020,
practices is recommended, which includes Ministry of Agriculture and Food.
160
st th
Türkiye'de Seracılık ve Dünya'da Enerji Verimliliğinin

Yükseltilmesine Yönelik Çalışmalar
A. Nafi Baytorun1, Adil Akyüz2, Sait Üstün2, Ali Çaylı2
1
Ç.Ü. Faculty of Agriculture, Agricultural Structures and Irrigation Adana, TURKEY
2
K.S.Ü. Faculty of Agriculture, Biosystems Engineering, Kahramanmaraş, TURKEY
Corresponding Author e-mail: baytorun@cu.edu.tr
Özet: Artan gıda ve mevsimi dışında sebze, meyve talebinin karşılanabilmesi için birim alandan
yüksek verimin alındığı seracılık tüm dünyada her geçen gün daha fazla önem kazanmaktadır.
Dünyada seracılığın gelişimine bakıldığında farklı dönemlerde seracılıktan beklentilerin değiştiğini
görmekteyiz. 2010 yılından sonra enerji fiyatlarındaki artışın devam etmesi ve küresel ısınmaya neden
olan karbon ayak izini küçültme çabaları bilim insanlarını enerji verimliliği konusundaki araştırmalara
yoğunlaştırmış ve ne üreteceğiz sorusu yerine nasıl üreteceğiz sorusu gündemde yerini almıştır.
Türkiye’de seraları düşük, orta ve yüksek teknolojiye sahip seralar olmak üzere üç grup altında
toplamak mümkündür. Türkiye’de sera varlığının büyük bir bölümünü Akdeniz sahil şeridinde yer
alan küçük aile işletmelerindeki düşük ve orta teknolojiye sahip seralar oluşturmaktadır. Bunun
yanında son yıllarda büyük işletmeler halinde kurulan modern seralar yüksek teknolojiye sahiptirler.
Türkiye'de düşük teknolojiye sahip seralarda düzenli ısıtma yapılmazken, iç ortam koşullarının
denetimi yeterli olmadığından verim miktarı ve kalitesinde sorun yaşanmaktadır. Seracılıkta en büyük
sorun ısıtma giderleri ve enerji korunumudur. Akdeniz bölgesinde düzenli olarak ısıtılan seraların ısı
gereksinimleri alınan önlemlere bağlı olarak 57-129 kWh.m-2.a-1 arasında değişirken, TS825'e göre
III. bölgede bulunan modern seralarda bu değer 267 kWh.m-2a-1 çıkmaktadır. Son yıllarda seracılık
teknolojisindeki gelişmeler yarı kapalı sistemleri ön plana çıkarmıştır. Bu tip sistemlerde gizli ısının
sera ısıtmasında kullanılması ısı gereksinimini %30 oranında azaltmaktadır.
Yapılan bu çalışmada Dünya ülkelerindeki seralarda enerji verimliliğinin yükseltilmesi amacıyla
yapılan çalışmalar ve Türkiye’de geleceğe yönelik sürdürülebilir seracılık için gerekli olan koşullar
özetlenmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Sera ısıtması, Enerji verimliliği, Gizli ısı, Isı perdeleri
Studies on Increasing Greenhouse Energy Efficiency in Turkey and the World

Abstract:In order to satisfy the demand for fruits and vegetables outside the growing food and
season, greenhouse is gaining more importance every day in the world. Looking at the development of
greenhouse in the world, we see that expectations have changed in different periods. Efforts to
continue the increase in energy prices after 2010 and reduce the carbon footprint that causes global
warming; Scientists focused on research on energy efficiency and the question of how to produce
instead of what to produce has been highlighted. It is possible to classify greenhouses in Turkey as
three groups, which have low, medium and high technology greenhouses. A large part of the
greenhouses in Turkey constitute low-and medium-technology greenhouses in small family businesses
located on the Mediterranean coastline. In addition, modern greenhouses have high technology which
have been established in large enterprises in recent years. There is no heating system in low-tech
greenhouses in Turkey. As a result, the control of the internal environment conditions cannot be met
in accordance with plant requests, and the product yield and quality are experiencing problems. The
biggest problem in greenhouse is heating costs and energy protected. The heat requirements of the
regularly heated greenhouses in the Mediterranean region vary between 57 – 129 kWh m-2a-1,
depending on the heat saving measures taken. This value is up to 267 kWh m -2a-1 in modern
greenhouses in the 3rd district, according to TS825. In recent years, developments in the greenhouse
technology have highlighted semi-closed systems. In such systems, the use of latent heat in
greenhouse heating reduces the heat requirement by 30%.
In this study, studies were carried out in order to increase energy efficiency in the greenhouses of the
world countries and the necessary conditions are presented in Turkey for sustainable greenhouse for
the future. The necessary conditions for a sustainable greenhouse in Turkey to the future are
presented.
Keywords: Greenhouse heating, energy efficiency, latent heat, thermal screens
161
st th
Giriş
Hızla artan dünya nüfusuna paralel Türkiye’de seracılığın bugünkü durumu
olarak, gıda maddelerine olan talep de her Türkiye’de seracılık 1940 yılında
geçen gün artış göstermektedir. İnsanlar başlamış günümüzde Marmara, Ege ve
çoğu zaman sebze ve meyveleri mevsimi Akdeniz kıyı şeridinde dağılım ve genişleme
dışında da tüketmek istemektedirler. Artan göstermiştir. Bu dağılım içerisinde yer yer
gıda ve mevsimi dışında sebze, meyve yoğun üretim alanları oluşmuştur. En
talebinin karşılanabilmesi için, birim kuzeyde Yalova çevresindeki mikro klimada
alandan yüksek verimin alındığı seracılık, görülen seracılık, batıda İzmir ve Muğla
tüm dünyada her geçen gün daha fazla önem çevresinde, güneyde Antalya ve Mersin
kazanmaktadır. dolaylarında yoğunlaşmış ve Hatay ilinin
Dünyada seracılığın gelişimine Samandağ ilçesine kadar uzanmıştır.
bakıldığında farklı dönemlerde seracılıktan Türkiye’de hızlı bir şekilde değişim gösteren
beklentilerin değiştiğini görmekteyiz. 90’lı örtü alanlarının %38.2'si Antalya'da, %24.5'i
yıllarda beyaz sineğin tarımsal ilaçlara karşı Mersin'de, %14.6'sı Adana'da, %6.6'sı
kazandığı direnç ve yararlı böceklerin Muğla'da, %2.3'ü İzmir’de ve %1'i
mücadelede kullanılması, seralarda entegre İstanbul’da bulunmaktadır. Bu durum
mücadeleyi ön plana çıkarmıştır. 2000’li Türkiye'de seracılığın ağırlıklı olarak iklimin
yıllarda belirli konularda ihtisaslaşma uygun olduğu Akdeniz bölgesinde
başlamış ve özellikle topraksız tarım ve toplandığını göstermektedir (Baytorun,
iklim denetimi ön plana çıkmıştır. 2006 2016).
yılından sonra seralarda kullanılan bitki Türkiye’de seraları düşük, orta ve yüksek
koruma ilaçlarının sınırlandırılması söz teknolojiye sahip seralar olmak üzere üç
konusu olurken, 2008 yılından sonra petrol grup altında toplamak mümkündür. Akdeniz
fiyatlarındaki artış enerji konusunun tekrar bölgesinin dar sahil şeridinde yer alan küçük
mercek altına alınmasına neden olmuştur. aile işletmelerindeki seralar düşük ve orta
Bu dönemde sera ısıtmasında kömür, odun, teknolojiye sahiptirler. Küçük bloklar
biyogaz, sanayi atığı ısı, jeotermal ve güneş halinde kurulan bu seralarda yan duvar
enerjisi gibi farklı enerji kaynaklarının havalandırması olup, düzenli ısıtma
kullanımı söz konusu olmaya başlamıştır. yapılmamaktadır. Çok soğuk günlerde basit
2010 yılından sonra enerji fiyatları yanında önlemlerle (soba, üstten yağmurlama) ürün
küresel ısınmaya neden olan karbon ayak dondan korunmaktadır. Düzenli olarak
izini küçültme çabaları bilim insanlarını ısıtılmayan bu seralardan üretim
enerji verimliliği konusundaki araştırmalara periyodunun uzunluğuna bağlı olarak 7-11
yoğunlaştırmış ve ne üreteceğiz sorusu kg.m-2 domates verimi alınmaktadır. Tek
yerine nasıl üreteceğiz sorusu gündemdeki ürün yetiştiriciliğinde verim 12-15 kg.m-2
yerini almıştır (Maeritz, 2011). arasında değişim gösterirken, sonbahar
Seracılıkta amaç mümkün olan en yüksek üretiminde verim 7-10 kg.m-2’ye
kâr marjını elde etmek, iç ve dış pazara en düşmektedir (Rad ve Yarşı. 2005, Daka ve
yüksek standartta ürün sunmaktır. Türkiye ark. 2012). Daka ve ark. (2012) yaptıkları
seracılık açısından avantajlara sahiptir anket çalışmalarında üreticilerin %90’ının
(Baytorun, 2016). Bunlar; 10 kg.m-2 ve üstünde domates verimi elde
ettiklerini belirlemişlerdir.
1. Ucuz iş gücü, Türkiye'de son yıllarda büyük işletmeler
2. Uygun iklim koşulları, özellikle yeterli halinde kurulan modern seralardan elde
ışık miktarı, edilen ürünlerin önemli bir kısmı yurt dışına
3. Avrupa pazarının şartı olan sürekli ihraç edilmektedir. Tarım Bakanlığının 2012
üretimi sağlayabilme, yılından itibaren hayata geçirdiği "Alternatif
4. Yenilenebilir enerji kaynakları (özellikle Üretim Yöntemlerinin Geliştirilmesi Projesi"
Jeotermal kaynaklar), kapsamında jeotermal kaynakların
5. Pazarın göreceli olarak yakınlığı bulunduğu illerimizde, modern seracılığı
yaygınlaştırmak amacıyla mevcut durum
162
st th
analiz edilmiştir. Özellikle karasal iklimin toplam gün uzunluğu 500-550 saat, günlük
etkili olduğu jeotermal bölgelerde kurulan toplama radyasyon 2300 Wh.m-2gün-1
seralarda üretim periyodunun uzunluğu ve olmalıdır (Nisen ve ark., 1988).
bitkilerin arzu ettiği iklim koşullarının TS 825 standartlarına göre Türkiye'nin
otomasyon sistemleri ile düzenlenmesi farklı iklim bölgelerinde bulunan illerin
sonucunda domates verimi 50 kg.m-2 ve günlük deki seralarda yılın aylarına bağlı
üstüne çıkabilmiştir. Akdeniz bölgesinde olarak gerekli olan iklimlendirme önlemleri
kurulan yüksek teknolojiye sahip modern Tablo 1'de verilmiştir. Tablodan da
seralardan elde edilen domates verimi üretim görüleceği gibi ılıman iklimin hâkim olduğu
periyodunun kısalığı nedeniyle 30-32 kg.m-2 I. Bölgede üç ay, II. Bölgede beş ay ve III.
arasında değişmektedir (Baytorun ve Bölgede yedi ay ısıtmaya ihtiyaç
Güğercin, 2017). duyulmaktadır. Serada tüm yıl üretimin
gerçekleştirilebilmesi için I. Bölgede ısıtma,
Bitki gelişimi için gerekli iklim havalandırma ve soğutmaya, II. ve III.
parametreleri ve sınırlar Bölgede ise sadece ısıtma ve
Günlük ortalama sıcaklığın 12-22oC havalandırmaya ihtiyaç duyulmaktadır. I.
arasında olması durumunda, seralarda bölgede yer alan illerde haziran ayının
iklimlendirme için doğal havalandırma ortalarından sonra Ağustos ayının son
yeterlidir. Günlük ortalama sıcaklığın haftasına kadar seralar yüksek sıcaklıktan
12oC'nin altına düşmesi durumunda seralar dolayı boş bırakılmaktadırlar. II. ve III.
ısıtılmalı, 22oC'nin üzerine çıktığında, bölgede düşük sıcaklıktan dolayı ısıtma
seralarda ek soğutma önlemlerinin alınması süresi ve giderleri artarken, yazın uygun
zorunludur (von Zabeltitz, 2011). Işık bitki sıcaklıklar nedeniyle üretim periyodu
büyümesinde en önemli iklim uzayarak verim artmaktadır.
parametrelerinden biri olup, iyi bir bitki
gelişimim için Kasım-Ocak döneminde
Tablo 1.TS 825 Standartlarına göre farklı iklim bölgelerinde bulunan illerin aylara bağlı
uzun yıllık günlük ortalama sıcaklık değerleri (oC)
İL Ocak Şubat
Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık
Hatay 8.2 9.9
13.1 17.2 21.2 24.8 27.1 27.7 25.5 20.6 14.2 9.5
Adana 9.4 10.4
13.3 17.3 21.6 25.5 28.0 28.4 25.8 21.2 15.5 11.1
Mersin 10.0 10.9
13.6 17.5 21.4 25.2 27.9 28.3 25.6 21.0 15.8 11.6
Antalya 9.9 10.5
12.7 16.2 20.5 25.3 28.4 28.2 24.8 20.1 15.1 11.4
HAVALANDIRMA + HAVALANDIRMA+
I BÖLGE ISITMA SOĞUTMA
GÖLGELEME GÖLGELEME
Yalova 6.5 6.8 8.3 12.4 17.0 21.4 23.7 23.6 20.0 15.7 11.8 8.7
Balıkesir 4.8 5.9 8.1 13.0 17.9 22.4 24.8 24.6 20.7 15.7 10.5 6.6
Bursa 5.3 6.1 8.3 12.9 17.6 22.0 24.5 24.2 20.1 15.4 10.9 7.3
II BÖLGE ISITMA HAVALANDIRMA + GÖLGELEME ISITMA
Kırşehir -0.2 1.3 5.2 10.7 15.5 19.7 23.1 22.9 18.2 12.3 6.3 2.0
Kütahya 0.4 1.8 5.0 10.0 14.6 18.3 20.9 20.7 16.6 11.8 6.9 2.4
III BÖLGE ISITMA HAVALANDIRMA + GÖLGELEME ISITMA
Üretim giderleri ve yüzdeleri mevsimlerinde ihtiyaç duyulan ısı enerjisi
Seralarda en önemli üretim giderleri oranları ve öncelikli amaçları Tablo 2'de
işçilik ve ısıtma giderleridir. Seralarda verilmiştir. Tablodan da görüleceği gibi ısı
ısıtma giderleri sera donanımına, serada enerjisinin büyük çoğunluğu ısıtma için
istenen sıcaklığa ve dış iklim koşullarına kullanılırken, geçiş dönemlerinde bitki
bağlı olarak değişmektedir. Seralarda aktivasyonu ve yüksek nemin
yapılan ısıtma yılın farklı dönemlerinde düzenlenmesinde kullanılmaktadır.
farklı amaçlara hizmet etmektedir. Ilıman ve
karasal iklime sahip bölgelerde yılın farklı
163
st th
Tablo 2.Seralarda yılın farklı dönemlerinde gereksinilen ısı enerjisi yüzdesi ve öncelikli
amaçları
Kış İlkbahar Yaz Sonbahar
Ilıman İklim %70 %21 - %9
Karasal İklim %58 %22 %1 %19
Isıtma, Bitki Aktivasyonu,
Isıtma,
Bitki Aktivasyonu, Hava nemi, Hastalık
Öncelikli amaç Isıtma Hava nemi, Hastalık
Hava nemi, kontrolü,
kontrolü
Hastalık kontrolü Isıtma
Türkiye’nin farklı bölgelerinde bulunan yüksek Nevşehir (376 kWh.m-2.a-1) ilimizde
bazı illerde tek kat PE plastikle kaplı ortaya çıkmaktadır. Akdeniz bölgesinde
seralarda, sıcaklığın gece/gündüz seralarda sıcaklığın gece/gündüz 16/18oC’de
16/18oC’de tutulmak istenmesi durumunda tutulmak istemesi durumunda üretim
ihtiyaç duyulan ısı gereksinimi ISIGER- periyodu boyunca gereksinilen ısı enerjisi 70
SERA uzman sistemle (Baytorun ve ark., – 115 kWh.m-2.a-1 arasında değişirken,
2016) hesaplanarak Tablo 3’te verilmiştir. karasal iklim bölgelerinde yaklaşık 4 kat
Tablodan da görüleceği gibi en düşük ısı artarak 370 kWh.m-2.a-1 ulaşmaktadır.
gereksinimi Mersin’de (74 kWh.m-2.a-1), en
Tablo 3. Farklı illerde tek kat PE plastikle kaplı serada (AH/AG=1.53) sıcaklığın gece/gündüz
16/18oC’de tutulmak istenmesi durumunda gereksinilen ısı enerjisi (kWh.m-2.a-1)
Isı enerjisi Isı enerjisi Isı enerjisi
Bölge İller gereksinimi Bölge İller gereksinimi Bölge İller gereksinimi
(kWh.m-2.a-1) (kWh.m-2.a-1) (kWh.m-2.a-1)
Mersin 74 Şanlıurfa 160 Kırşehir 360
Adana 90 Denizli 180 Afyon 363
I II III
Antalya 100 Yalova 186 Kütahya 369
İzmir 112 Diyarbakır 270 Nevşehir 376
Tablo 4’te TS 825’e göre farklı iklim verilmiştir. Tablodan da görüleceği gibi I.
bölgelerinde bulunan yüksek teknolojiye bölgedeki ısıtma giderleri toplam üretim
sahip PE plastik seralarda yapılan topraksız giderinin %22’sini, II. bölgede %42 ve III.
tarımda üretim giderlerinin yüzdeleri bölgede %50’sini oluşturmaktadır.
Tablo 4. Farklı iklim bölgelerindeki yüksek teknolojiye sahip PE plastik seralarda sıcaklığın
minimum 16oC’de tutulması durumunda ortaya çıkan üretim giderleri yüzdesi.
I. BÖLGE II. BÖLGE III. BÖLGE
Üretim giderleri
% % %
Isıtma (Kömür) 22.1 41.9 49.8
İşçilik 35.8 24.5 19.3
Diğerleri 42.1 33.6 30.9
Toplam 100 100 100
Verim (kg/m2) 30.0 36.0 40.0

Maliyet (TL/kg) 1.33 1.61 1.84
Not: Hesaplamaların yapıldığı dönemde Amerikan Doları ($) kuru 2.33 TL alınmıştır.
Seralarda enerji tüketiminin ve Hollanda'da geliştirilen düşük enerji

karşılaştırılmasında birim sera alanı için gereksinimli seralarda doğal gaz tüketimi 1
ihtiyaç duyulan yakıt tüketimi yerine, elde kg domates için 0.24 m3'e düşürebilmişlerdir
edilen birim verim için tüketilen yakıtın (Maeritz, 2011). Akdeniz bölgesinde
dikkate alınması daha uygundur. Avrupa bulunan ısı perdeli modern seralarda yakıt
ülkelerinde 10 yıl önce 1 kg domates üretimi tüketimi 1 kg domates için 0.55 kg
için 1 m3 doğal gaz tüketilirken geliştirilen kömürdür (Baytorun, 2016). İklim açısından
teknik önlemlerle yakıt tüketimi 0.6 - 0.8 oldukça büyük dezavantajlara sahip kuzey
m3'e düşürebilmiştir. Son yıllarda Almanya Avrupa ülkeleri teknolojinin yardımıyla
164
st th
iklim bakımından oldukça uygun güney Sera yalıtımı ve Isı Perdeleri

Avrupa ve Akdeniz ülkeleri ile kolaylıkla Seralarda ısı kayıpları örtü yüzeyinden
rekabet edebilecek düzeye ulaşmıştır. transmisyon ve infiltrasyon yoluyla ortaya
çıkmaktadır. Örtü yüzeyinde ortaya çıkan ısı
Seralarda enerji verimliliğinin kayıplarının azaltılması amacıyla çok katlı
yükseltilmesi örtü malzemesinin kullanılması ısı
Belirli bir enerji tüketiminde verimi kayıplarını azaltırken, ışık kayıplarını
artıran her önlem enerji verimliliğini arttırmaktadır. Seralarda %1 ışık kaybı %1
yükseltmektedir. Günümüzde sürekli artan verim kaybı anlamına gelmektedir. Belirtilen
enerji fiyatları ve fosil enerji kaynaklarının nedenle seralarda çatı yüzeyi tek kat örtü
atmosfere verdiği CO2 emisyonu tüm malzemesi ile kaplanırken, yan duvar ve
Dünya'da sera üreticilerini enerji cepheler çift veya üç katlı örtü malzemesi ile
verimliliğini yükseltme konusunda bir kaplanmaktadır. Tüm sera yüzeyinin çift
arayışa yöneltmiştir. Enerji verimliliğinin katlı plastikle kaplanması % 29 ısı tasarrufu
yükseltilmesi enerji fiyatlarının ve enerji sağlarken, sadece yan duvar ve cephelerin
tüketiminin yüksek olduğu koşullarda anlam çift katlı plastikle kaplanması bu oranı
kazanmaktadır. Yıllık ısı gereksinimi 200 - seranın büyüklüğüne bağlı olarak % 4'lere
500 kWh.m-2 olan üretim çeşitleri enerji kadar düşürmektedir (Baytorun ve ark.,
tasarrufu açısından önem taşımaktadır 2016).
(Maeritz, 2011). Düşük ısı gereksiniminin Isı perdeleri ısı korunumu amacıyla
ortaya çıktığı koşullarda enerji tasarrufu için seralarda artan bir şekilde kullanılmaktadır.
yapılacak ek yatırım giderlerinin tasarruf Isı perdeleri ile sağlanan tasarruf perdelerin
edilecek enerji miktarı ile karşılaştırılması özelliğine, katman sayısına ve
karar verme aşamasında önemlidir. sızdırmazlıklarına bağlı olarak %20 - %60
Seralarda enerji verimliliğinin arasında değişmektedir. Adana iklim
yükseltilmesi yüksek verimli çeşitlerin koşullarında PE plastik seralarda ısı
kullanılması yanında, farklı teknik perdeleri ile %36 oranında ısı tasarrufu
önlemlerle sağlanabilmektedir. Bunlar sağlanabileceği belirlenmiştir (Baytorun ve
sırasıyla; yüksek yalıtımlı sera yapıları, ark., 1992).
otomasyon, CO2 gübrelemesi, borulu ısıtma Seralarda ısı perdelerinden beklenen
sistemi, vejetasyon ısıtması, tek veya çok tasarrufun sağlanabilmesi için perde
katlı ısı perdeleri, serada sıcaklık ve nemin sızdırmazlığı büyük bir önem taşımaktadır.
homojen dağılımını sağlayan vantilatörler ve Seranın yan duvar ve cephelerinin ısı
sera havasını düzenleyen iklimlendirme perdesiyle birleştiği noktalarda yalıtımın iyi
araçlarıdır (Ruhm ve ark., 2007). Seralarda sağlanmaması, ısı tasarrufunu % 9'lara kadar
enerji verimliliğinin yükseltilmesi her düşürmektedir (Müller, 1987). Seralarda ısı
şeyden önce yeni kurulacak modern kayıpları çatı ve yan duvarlarda ortaya
seralarda uygulamaya konulmalıdır. Eski çıkmaktadır. Meyer (2014) çift kat ETFE
sera yapılarında enerji verimliliğinin plastikle kaplı seranın çatı bölgesinde çift ve
yükseltilmesi konusunda çaba harcamak yan duvarlarda tek kat ısı perdelerinin
ekonomik açıdan uygun değildir (Maeritz, kullanılması durumunda, ısı gereksinim
2011). Seralarda enerji verimliliğinin katsayısını 0.8 W.m-2K-1 olarak belirlemiştir.
yükseltilmesi için alınabilecek teknik Bu değer tek kat camla kaplı ısı perdeli
önlemler ve bu konuda yapılmış çalışmalar seraya göre %90 enerji tasarrufu anlamına
aşağıda özetlenmiştir. gelmektedir. Meyer'in yaptığı çalışmada çift
kat ETFE plastikle kaplı serada ölçülen ısı
gereksinim katsayıları ve ulaşılan tasarruf
oranları Tablo 5'te verilmiştir.
165
st th
Tablo 5.Çift Kat ETFE Plastikle (F-Clean) Kaplı Serada Farklı Perdelerin Kullanılması
Durumunda Isı Gereksinim Katsayısı ve Tasarruf Edilen Isı Enerjisi Yüzdeleri (Meyer
ve ark., 2014).
𝑈𝑐𝑠 Tasarruf
Isı perdesi
W.m-2K-1 %
Tek kat cam + ısı perdesi (%10 ısı tasarrufu) 6.4 -
Çatıda tek kat enerji perdesi 2.9 55
Çatıda çift kat enerji perdesi yan duvarda stor tipi perde 0.8 90
Çatıda enerji + gündüz perdesi yan duvarlarda stor tipi perde 1.4 80
Isı perdelerinden beklenen tasarrufun Seralarda enerji verimliliğinin
sağlanabilmesi için perdelerin doğru yükseltilmesi amacıyla çok katlı ısı perdeleri
kullanımına ve yönetimine bağlıdır. Isı kullanılmaktadır. Gündüz saatlerinde
perdelerinin gün içerisinde ortaya çıkan hava kullanılan perdeler şeffaf malzemeden
durumuna bağlı olarak açılıp kapanması, yapılmış olup sabit veya hareketli olabilirler.
perde üzerindeki soğuk havanın bitki sıra Hareketli olan gündüz perdeleri sera
aralarına akması ve hava neminin bitki sıcaklığının veya nemin yükselmesi
yaprakları üzerinde yoğunlaşması sonucu durumunda toplanırlar. Soğuk bölgelerde
fungal hastalıkların (Botrytis cinerea) ortaya gündüz perdelerinin kapalı olduğu
çıkma tehlikesi bulunmaktadır. Perdelerin koşullarda %20 – 25 oranında enerji
sıkça açılıp kapanması aynı zamanda ısıtma tasarrufu sağlanabilmektedir (Domke, 2011).
boru sıcaklığının yüksek tutulmasına neden Geleceğe yönelik düşük enerji
olur. Işık miktarının düşük olduğu günlerde gereksinimli seralar (ZINEG) konusunda
(200 J. gün-1) veya ışık yoğunluğunun 70- Almanya’nın farklı bölgelerinde yürütülen
100 Watt.m-2 olduğu koşullarda ısı perdeleri çalışmalarda ısı cam (İki cam tabakası
tüm gün kapalı tutulmalıdır (Maeritz, 2011; arasında argon gazı) ve farklı ısı perdelerinin
Baytorun, 2016). Aynı şekilde ilkbahar ve kullanıldığı koşullarda belirlenen ısı
sonbahar aylarında yağmurlu ve karlı gereksinim katsayıları Tablo 6’da verilmiştir
günlerde ısıtma boru sıcaklığının yüksek (Tantau, 2012a). Tablodan da görüleceği
olduğu koşullarda ısı perdeleri kapalı gibi ısı perdelerinin kullanılmadığı ısı camla
tutulmalıdır. örtülü serada toplam ısı gereksinim katsayısı
Perde üzerindeki hava sıcaklığı 14-16oC (𝑈𝑐𝑠 ) 4 m.s-1 rüzgâr hızında 4 W.m-2K-1
arasında değişiyorsa ve ısıtma boru sıcaklığı olarak elde edilirken, aynı serada iki kat
şiddetli bir artış göstermiyorsa, ısı perdeleri enerji ve gölgeleme perdesinin birlikte
ilerleyen saatlerde toplanmalıdır. Perdelerin kullanılması durumunda ısı gereksinim
gündüz saatlerinde kapalı tutulması özellikle katsayısı 1.2 W.m-2K-1 'ye düşmektedir. Bu
tozlu perdelerde %8 – 10 oranında ışık da %70 ısı tasarrufu anlamına gelmektedir.
kayıplarına neden olmaktadır (Maeritz, Bu durumda ısı perdesinin kullanılmadığı
2011). Ancak bu koşullarda soğuk havanın tek kat camla örtülü seraya göre tasarruf
bitkilere ulaşması engellendiği gibi daha az edilen ısı enerjisi ise %84'lere
hastalıkların ortaya çıkması söz konusudur. yükselmektedir (Tantau, 2012b).
Tablo 6. Almanya’da Düşük Enerji Gereksinimli Seralarda (ZİNEG) Farklı Amaçlar İçin
Kullanılan Perdelerin Sağladığı Isı Tasarruf Oranları (Tantau 2012a).
Ölçülen Tasarruf
Isı tasarruf önlemi 𝑈𝑐𝑠 Tek kat cam Cam + Isı perdesi
𝑈𝑐𝑠 = 4.0
W.m-2 K-1 𝑈𝑐𝑠 = 7.6 𝑈𝑐𝑠 = 4.6
% % %
Isı cam 4.0 0 48 14
Isı Cam + Gündüz perdesi 3.0 27 62 38
Isı Cam + İki kat Enerji Perdesi 2.1 47 72 54
Isı Cam + İki kat Enerji Perdesi +
1.2 70 84 74
Gölgeleme Perdesi
166
st th
İklimlendirme (Otomasyon) Seralarda otomasyon kullanımı %10-20

Seralarda ışık, sıcaklık, nem ve CO2 gibi oranında enerji tasarrufu sağlamaktadır
gelişim etmenlerinin bitkinin arzuladığı (Ruhm ve ark., 2007).
değerlerde tutulması ve bu gelişim Seralarda bilgisayarların kullanılması,
etmenlerinin birbirine olan etkileşimine iklim etmenlerinin kontrolünde yeni
bağlı olarak sera ortamının bilgisayarlarla stratejilerin geliştirilmesine olanak
kontrolü, serada enerji tasarrufu ve bitki sağlamıştır. Tablo 7’de bilgisayar denetimli
gelişimi açısından önemlidir. Büyük modern seralarda kullanılan statik ve
işletmeler halinde kurulan modern seralarda, dinamik kontrol stratejileri verilmiştir.
iç ortam denetiminin bilgisayarlarla Dinamik stratejiye göre seralarda sıcaklık
gerçekleştirilmesi enerji tasarrufu yanında iş düzenlemesi günlük toplam sıcaklığa göre
gücü tasarrufu da sağlamaktadır. Yeni yapılmaktadır. Seralarda iç ortam
teknolojilerin yaygınlaşması küçük sera denetiminin sıcaklık toplamına göre
işletmelerinde de teknoloji kullanımına yapılması, %10-20 oranında ısı enerji
olanak vermektedir (Çaylı ve ark., 2018). tasarrufu sağlamaktadır (Ruhm ve ark.,
Özellikle düşük maliyetli kablosuz kontrol 2007). Gilli (2010) bu yöntemle süs bitkileri
cihazları kullanımı üzerinde çalışmalar üretiminde %10, domateste ise %15–35
yapılmaktadır (Çaylı ve ark., 2017). Serada arasında enerji tasarrufunun
gelişim etmenlerinin üreticinin duygularına sağlanabileceğini belirlemiştir.
bağlı olarak düzenlenmesi mümkün değildir.
Tablo 7.farklı kontrol stratejilerine bağlı enerji tasarrufu

Enerji
Statik strateji: Sabit sıcaklık
gereksinimi
Gece sıcaklığın düşürülmesi Gece saatlerinde düşük ısıtma sıcaklığı
Sabahın erken saatlerinde ısıtma set

Soğuk sabah (Cool Morning)
sıcaklığının düşürülmesi
Akşamın erken saatlerinde yüksek
Sıcak gece (Warm Evening)
havalandırma sıcaklığı
Dinamik Strateji: Sera sıcaklığının dış sıcaklık ve diğer faktörlere göre düzenlenmesi
Işık şiddetine bağlı sıcaklık Artan ışık şiddetine bağlı gündüz

düzenlemesi sıcaklığının yükseltilmesi
Toplam sıcaklık değerine göre Yüksek gündüz sıcaklığında gece
düzenleme sıcaklığının düşürülmesi
Serada ısı tasarrufu amacıyla en fazla gereklidir. Serada ısıtma, gelişim için yeterli
başvurulan yöntemlerden birisi de ısıtma ışık şiddetinin bulunması durumunda anlam
sıcaklığının düşürülmesidir. Bu yöntemde kazanmaktadır. Geçmişte seralarda ışık
boru sıcaklığı maksimum 60oC''ye kadar şiddeti göz önüne alınmadan düşük ve
yükseltilmekte ve ısı perdeleri daha uzun yüksek ışık şiddetinde sabit ısıtma sıcaklığı
süre kapalı tutulmaktadır. Oldukça etkili kullanılırken, günümüzde serada ayarlanan
olan bu yöntem seralarda verim kayıplarına ısıtma sıcaklığı bitkinin yetişme evresine,
neden olmaktadır. Maalesef bu yöntem durumuna ve seraya ulaşan ışık şiddetine
Türkiye koşullarında üreticiler tarafından göre bilgisayarlarla düzenlenmektedir. Bir
çokça kullanılmaktadır. örnek verilecek olursa; domates üretiminin
Seralarda enerji verimli iklimlendirmenin yapıldığı serada düşük ışık şiddetinde ısıtma
temel taşlarından bir tanesi ısı enerjisinin sıcaklığının 17oC'de tutulması önerilirken,
doğru kullanılmasıdır. Enerji verimliliğinin ışık şiddetinin yüksek olduğu koşullarda
yükseltilmesi için seradaki sıcaklığın seraya 20oC'ye ayarlanması uygun olmaktadır
ulaşan ışık şiddetine göre düzenlenmesi (Maeritz, 2011).
167
st th
Domates üretiminin yapıldığı seralarda yakın yerleştirilerek enerji tüketimi

kış aylarında (Aralık-Mart) havalandırma konusunda bir avantaj sağlanırken, katı
sıcaklığının düzenlenmesi enerji yakacak kazanı kullanılan sistemlerde buffer
verimliliğinin yükseltilmesinde önem arz tankın (sıcak su tankı) kullanılmaması verim
etmektedir. Geçmişte havalandırma sıcaklığı düşüklüğüne neden olmaktadır. Katı
20oC'ye veya ısıtma sıcaklığından 0.5oC yakacak veya jeotermal kaynakların
daha yükseğe ayarlanırken, günümüzde kullanıldığı ısıtma sistemlerinde mutlaka
öğleden sonraları 23-25oC’ye buffer tankları kullanılmalıdır. Sistemde
ayarlanmaktadır (Maeritz, 2011). Bu buffer tankının kullanılması enerji
yöntemde gündüz saatlerinde daha yüksek verimliliğini yükseltirken, aynı zamanda
sıcaklık, gece saatlerinde daha düşük kullanılan ısıtma kazanı veya eşanjör
sıcaklıkla daha az ısı enerjisine ihtiyaç kapasitesinin küçülmesine olanak
duyulurken, daha fazla generatif gelişme sağlamaktadır (Baytorun ve ark., 2017a).
sağlanmaktadır. Serada yıl içinde ortaya çıkan saatlik ısı
Seralarda ısıtma kontrolü ışık gücünün bilinmesi, ısıtma sisteminde
yoğunluğuna göre yapılıyorsa 200-400 W.m- kullanılacak kazan boyutlarının belirlenmesi
2
aralığında ısıtma ve havalandırma için gereklidir. Şekil 1'de Antalya
sıcaklıkları arasındaki fark 2oC olmalıdır. koşullarında sıcaklığın gece/gündüz
Kontrol ışık miktarına göre yapılıyorsa 500 16/18oC'de tutulduğu serada, ısı perdesinin
Joule'den yüksek ışık miktarı için sıcaklık açık ve kapalı olduğu koşullarda ihtiyaç
1oC artırılmalıdır (Maeritz, 2011). duyulan ısı gücü değerleri verilmiştir.
Şekilden de görüleceği gibi ısı perdesinin
Isıtma sistemleri açık ve kapalı olduğu her iki durumda serada
Seralarda kullanılan ısıtma sistemleri ihtiyaç duyulan maksimum ısı gücüne yılın
yakıt tüketimine etki ederler (Tantau, 1983). çok az bir zamanında ihtiyaç duyulmaktadır
Son yıllarda kurulan yüksek teknolojiye (Baytorun ve ark., 2016).
sahip seralarda ısıtma boruları sera tabanına
Şekil 1.Antalya koşullarında 19,200 m2 büyüklüğünde (AH/AG=1.36) ısı perdeli ve ısı

perdesiz PE serada sıcaklığın 16/18oC’de tutulması durumunda ısı gücü gereksinimi
(Baytorun ve ark., 2016).
Seralarda maksimum ısı gücünün iki ayrı sağlar (Ruhm ve ark.,2007). Buffer tankı
kazana bölünmesi veya bufferin (sıcak su kullanılan sistemlerin en büyük avantajı
tankı) kullanılması enerji verimliğini aniden ortaya çıkan ısı yükünün kolayca
yükseltmektedir (Daniel, 2011). Isıtma karşılanabilmesidir. Gün içinde maksimum
kazan kapasitelerinin küçülmesi, randımanın ısı yükü sabahın erken saatlerinde ısı
yükselmesine, radyasyon ısı kayıplarının ve perdelerinin toplanması sırasında ortaya
baca gazı kayıplarının azalmasına olanak çıkmaktadır. Bu duruma literaturde "Cool
168
st th
Morning" adı verilmektedir. Bu durumda dönemdeki pazar fiyatı ve enerji bedeli

buffer tankta depolanmış olan ısı enerjisi mutlaka karşılaştırılmalıdır.
ısıtma kazanına yük bindirmeden seranın ısı Gizli (latent) ısıdan yararlanma
gereksinimini karşılamaktadır. Seralarda enerji verimliliğinin
Serada bitkilerin aktive edilmesi yükseltilmesi amacıyla yukarıda özetlenen
hastalıkların önlenmesi açısından önemlidir. teknik önlemler yanında, son yıllarda
Bunun için serada bulunan ısıtma havadaki gizli ısının duyulur ısıya
borularının sıcaklığını belirli değerlerde dönüştürülerek ısı gereksiniminin azaltılması
tutulmalıdır. Isıtma boru sıcaklıklarının tüm konusunda yoğun çalışmalar
gün veya en azından gecenin ikinci yarısında yürütülmektedir. Serada yüksek nem bitki
minimum 45oC'de tutulması, bitkilerin gelişimine olumsuz yönde etki ederken,
aktive edilmesi için uygundur. Bu durum seraya ulaşan ısı enerjisinin önemli kısmını
bitki yaprak sıcaklığının yüksek tutulmasına gizli ısı olarak bünyesinde tutmaktadır.
ve terlemenin artmasına olanak sağlar. Seralarda nemin düzenlenmesi amacıyla
Bitkilerin aktive edilmesi hastalıkların havalandırma ile oldukça fazla ısı enerjisi
ortaya çımasını engellemektedir. dışarı atılmaktadır. Bu durum ciddi anlamda
ısı enerjisinin kaybolmasına neden
Üretim takviminin düzenlenmesi olmaktadır. Serada kurutulan havadan
Seralarda enerji verimliliğinin çekilen gizli ısının duyulur ısıya
yükseltilmesinde dikkate alınması gerekli dönüştürülmesi ile önemli miktarda enerji
olan koşullardan birisi de üretim takvimi tasarrufu sağlanmaktadır (Gilli ve ark.,
planlamasının doğru yapılmasıdır. Özellikle 2015). Bu yöntem serada yüksek nemin
soğuk iklim bölgelerinde Aralık ortasından azaltılmasına olanak sağlarken aynı
ocak ayı ortasına kadar yapılacak erken zamanda havadan çekilen su buharındaki
dikimler verimde önemli bir artış gizli ısının duyulur ısıya dönüşmesi ile hava
sağlamazlar (Maeritz, 2011). Bu dönemde sıcaklığı yükselmektedir.
elde edilecek bir haftalık erken hasat Bu konuda yapılan çalışmalar gün
seraların iki hafta fazladan ısıtılmasına geçtikçe önem kazanmaktadır. Fransa'da
neden olmaktadır. Türkiye'de bu mevsimde yapılan çalışmalarda konvansiyonel
yüksek teknolojiye sahip serada ısıtma için iklimlendirme (havalandırma + ısıtma) ve
haftada yaklaşık 5.0 kWh.m-2 ısı enerjisine havanın kurutulması yöntemiyle yapılan
ihtiyaç duyulduğundan 10.0 kWh.m-2'lik domates üretiminde verimde farklılık elde
enerji bedeli ortaya çıkmaktadır. Belirtilen edilmezken, tüketilen enerji miktarında %15
nedenle üretimin planlanmasında ürünün o – 25 tasarruf sağlanmıştır (Tablo 8) (Gilli ve
ark., 2015).
Tablo 8.Serada havanın kurutularak gizli ısının kullanılması durumunda sağlanan enerji
tasarruf oranları (Gilli ve ark., 2015)
Isı enerjisi Elektrik enerjisi Toplam enerji Tasarruf
Yıl Yöntem
kWh.m-2 kWh.m-2 kWh.m-2 %
Konvensiyonel 87.8 - 87.8
2013 14.7
Hava kurutma 71.5 3.4 74.9
Konvensiyonel 157.2 - 157.2
2014 25.4
Hava kurutma 113.2 4.0 117.2
169
st th
Benzer bir çalışma Adana iklim dönüştürülerek sera ısı gereksiniminin

koşullarında yürütülmüştür. Yapılan azaltılması amacıyla 2015-2016 üretim
çalışmada 2014-2015 üretim yılında yılında hava kurutucu üniteler kullanılmıştır.
kömürle ısıtılan 20,800 m2 büyüklüğündeki 2015-2016 üretim yılında hava kurutucuların
ısı perdeli serada gece saatlerinde hava nemi kullanılmasına bağlı olarak serada tüketilen
%90'lara kadar yükselmiştir. Bu koşullarda kömür miktarı 11.3 kg m-2 olmuştur. Bu da
ısı perdeleri ve havalandırma açıklıkları yaklaşık % 32 yakıt tasarrufu anlamına
gecenin ilerleyen saatlerinde aralanarak gelmektedir. Yapılan bu çalışmada enerji
seradaki nem düzenlenmeye çalışılmıştır. tasarruf oranının yüksek çıkması, 2014-2015
2014-2015 yılında serada nemin kontrolü yılında yüksek neme karşı ısıtılan serada
amacıyla ısıtmayla birlikte yapılan manuel olarak yapılan havalandırma
havalandırma sonucu 16.6 kg.m-2 kömür sürelerinin uzun tutulmasından
tüketilmiştir (Çizelge 9) (Baytorun, 2017a). kaynaklanmıştır
Havadaki gizli ısının duyulur ısıya
.
Tablo 9. Serada 2014-2015 ve 2015-206 üretim yıllarında tüketilen ithal kömür miktarları
Tüketim 2014- 2015 2015- 2016 Tasarruf (%)
Birim alan için tüketim (kg m-2 yıl-1) 16.6 11.3
32
Toplam tüketim (kg yıl-1) 346000 235000
Serada kullanılan hava kurutucu kayıplarının azaltılması amaçlanmıştır
ünitelerin 2015-2016 üretim yılı boyunca (Tantau 2011). ZİNEG projesinde serada
tükettikleri 27316 kWh elektrik enerjisine kullanılan yalıtımlı örtü malzemesi ve çok
karşın, sirkülasyon pompaları 14716 kWh katlı ısı perdeleri yardımıyla ısı gereksinim
(%22) daha az elektrik enerjisi katsayıları 1.2 W.m-2K-1'e kadar
tüketmişlerdir. Bu durum sirkülasyon düşürülürken, seranın kendisi kollektör
pompalarının 2015-2016 üretim yılında daha olarak kullanılıp ısı değişimcileri yardımıyla
az devreye girdiğini göstermektedir. 2015- gün boyu seradan kazanılan ısı enerjisi ısı
2016 üretim yılında hava kurutucu üniteler pompaları aracılığı ile suda depolanarak sera
nedeniyle üretim periyodu boyunca fazladan ısıtmasında kullanılmaktadır. Yarı kapalı
tüketilen 14600 kWh elektrik enerjisine olarak inşa edilen bu seralarda enerji
karşın tasarruf edilen kömür miktarı 111,000 tasarrufu, konvansiyonel seralara göre
kg olmuştur. Serada hava kurutucu %80’lere kadar yükselebilmektedir.
sistemlerin kullanılması durumunda Düşük enerji gereksinimli seralarda
kömürden %32 tasarruf sağlanırken, elektrik yapılan denemeler sonucunda farklı
enerjisinde %19 oranında fazla tüketim önlemlerle tasarruf edilebilecek ısı enerjisi
olmuştur (Baytorun, 2017a). değerleri Tablo 10'da verilmiştir (Tantau
2011). Tablodan da görüleceği gibi, yalıtımı
Alternatif enerji kaynaklarından iyi sağlanmış çok katlı ısı perdelerinin
yararlanma kullanıldığı seralarda ısı gereksiniminin
Almanya'da yürütülen ZİNEG projesinde güneşten karşılandığı koşullarda %90
sera örtü malzemesi olarak farklı işlemlere oranında enerji tasarrufu sağlanabilmektedir.
tabi tutulmuş ısı cam ve iki katlı (gündüz + Bu durum seraların gelecekte tamamen
enerji perdesi) ve üç katlı perde (gündüz + kapalı koşullarda üretimin yapıldığı
enerji + gölgeleme perdesi) kullanılarak ısı fabrikalara dönüşümünü sağlayacaktır.
170
st th
Tablo 10. Düşük enerji gereksinimli seralarda farklı teknik ve kültürteknik önlemlerle
tasarruf edilen enerji oranları ve Almanya iklim koşullarında üretim periyodu boyunca
gereksinilen yakıt miktarı (Tantau 2011)
Tasarruf İhtiyaç Yakıt
Teknik önlem
% % L.m-2a-1
Önlem almadan 0 100 40
Isı cam 45 55 22
Standart ısı perdesi 28 40 16
Gündüz ısı perdesi 26 29 12
Karartma perdesi 35 19 8
Güneş enerjisinden yararlanma 20 15 6
Bilgisayarlı kontrol 15 13 5
Üretim programlaması 20 10 4
Gereksinim (ZINEG) 90 10 4
Akiferde depolanan ısı enerjisi ile ısıtma jeotermal kaynaklara karşı bir kamuoyunun
Seralarda sıcak dönemlerde ortaya çıkan oluşmasına neden olmaktadır.
artık ısının havalandırma ile dış ortama
taşınması yerine, ısı değişimcileri Sonuç ve Değerlendirme
aracılığıyla akiferde biriktirilmesi son Türkiye seracılığın en fazla yapıldığı
yıllarda sera ısıtmasında kullanılan alternatif Akdeniz havzasında bulunmaktadır. İklim
yöntemlerden biri haline gelmiştir. bakımından büyük avantajlara sahip olan
Çukurova koşullarında akiferde depolanan Türkiye’nin sera üretiminde Dünya ülkeleri
ısı enerjisiyle ısıtılan PE plastik serada ocak ile rekabet edebilmesi için yüksek teknoloji
ayı boyunca dış sıcaklık değerleri 5oC’ye yanında yenilenebilir enerji kaynaklarını
kadar düşerken serada günlük ortalama kullanması ve enerji verimliliğini
sıcaklık 12oC’nin altına düşmemiştir (Turgut yükseltmesi zorunludur. İsrail, Hollanda,
ve Ark. 2009). Almanya teknolojinin tüm olanaklarını
kullanarak iklim bakımından seracılığa
Jeotermal kaynaklarla ısıtma uygun ülkelerle rekabet etmeye çalışırken,
Türkiye'de jeotermal kaynakların sera son yıllarda doğal kaynakları çok iyi
ısıtmasında kullanılması büyük şirketlerin kullanmaya başlayan Türki Cumhuriyetleri,
devreye girmesiyle son yıllarda artmıştır. Ortadoğu ve Rusya Federasyonu da üretim
Başlangıçta 635 da olan jeotermal sera maliyetlerini düşürmeye başlamışlardır. Bu
varlığı, 2013 yılında 5,000 da olarak durum Türkiye’deki seracılık için büyük
hedeflenmiş, ancak hedeflenenin %64’üne olumsuzluklar yaratmaktadır.
ulaşılmıştır. Onuncu Kalkınma Planında Seracılık alanında dünya ülkeleri ile
2023 yılı için hedef 15,000 da olarak rekabet edebilmek için teknolojiden
belirlenmiştir (Baytorun, 2017b). yararlanarak üretimde verimliliğin
Jeotermal bölgelerde kurulacak seracılık yükseltilmesi zorunludur. Türkiye iklim
işletmelerinde çevre, insan ve hayvan koşullarında ısı perdeli modern seralarda ısı
sağlığına zarar vermeyen bir tarımsal gereksinimi 70-360 kWh.m-2.a-1 arasında
üretimin yapılması, doğal kaynakların değişirken, bu değerleri teknik önlemlerle
korunması, izlenebilirlik ve sürdürülebilirlik çok daha aşağılara çekmek mümkündür.
ile güvenilir ürün arzının sağlanması için Serada enerji verimliliğinin
sağlıklı fizibilitelerin hazırlanması yükseltilebilmesi için alınabilecek
zorunludur. Sera ısıtmasında jeotermal önlemlerin başında seraların yalıtılması ve
kaynakların kullanılması büyük bir avantaj ısı perdelerinin kullanılması gelmektedir.
sağlamasına karşın, birçok sorunu da Türkiye'de son yıllarda kurulan yüksek
beraberinde getirmektedir. Son yıllarda teknolojiye sahip seralarda ısı perdeleri
jeotermal kaynakların elektrik enerjisi kullanılmaktadır. Ancak ısı perdelerinin
üretiminde kullanıldığı bölgelerde düzgün yetersiz yalıtımı ve perde yönetiminin dış
bir re-enjeksiyonun yapılmaması tarım iklim koşulları dikkate alınmadan yapılması,
alanlarına zarar vermekte, bu durum beklenen enerji tasarrufunun sağlanması
171
st th
yönünde yeterli olmazken, aynı zamanda rekabet edebilmesi için jeotermal ve güneş
perde altında yüksek nem probleminin enerjisini daha yaygın ve etkili
ortaya çıkmasına da neden olmaktadır. kullanmalıdır.
Sızdırmazlıkları iyi olmayan ısı perdeleri Günümüzde, çevre, insan ve hayvan
yaklaşık %9 civarında enerji tasarrufu sağlığına zarar vermeyen bir tarımsal
sağlarlar. Bu durum ısı perdesi için yapılan üretimin yapılması, doğal kaynakların
yatırımın, amortisman ömrü süresinde korunması, izlenebilirlik ve sürdürülebilirlik
yapılan yakıt tasarrufu ile karşılanmasını ile güvenilir ürün arzının sağlanması için
mümkün kılmamaktadır. seracılıkta bilgiyi kullanan insan gücü en
Seralarda otomasyon iş gücü ve enerji önemli unsur halini almıştır. Bu amaçla,
tasarrufu açısından son derece önemlidir. üretimden pazarlamaya kadar ilgili tüm
Türkiye'de yüksek teknolojiye sahip taraflarda ihtiyaç duyulan kapasitenin
seraların büyük çoğunluğunda bilgisayar oluşmasını sağlayacak eğitim-yayım ve
denetimli iklim kontrolü yapılmaktadır. tanıtım çalışmaları ile insan kaynaklarının
Ancak iklim denetiminde kullanılan planlanmasına da ihtiyaç duyulmaktadır.
teknolojinin satış sonrası desteğinde ortaya Özetlenecek olursa seralarda yeni
çıkan aksamalar ve bakım giderlerinin teknolojilerden yararlanmak büyük bir
yüksek olması, üreticiyi bu sistemlerin oranda enerji tasarrufunun sağlanması
kullanımından vazgeçirmektedir. Bu durum mümkün kılacaktır. Ancak yukarıda
ciddi anlamda kaynak kayıplarına ve enerji verilenlerin ışığında serada iklim
verimliliğinin düşmesine neden olmaktadır. denetiminde basit strateji yoktur. Hava
Türkiye'de son yıllarda kurulan modern koşullarının çok değişken olması nedeniyle
seraların tümünde düzenli ısıtma sistem oldukça karmaşık olup uygulamada
yapılmaktadır. Ancak üretici yakıt tasarrufu kullanıcının yoğun tecrübesine gereksinim
sağlamak için serada gece saatlerinde düşük vardır. Belirtilen nedenle serada
sıcaklığı tercih etmektedir. Düşük sıcaklık otomasyonda iklim bilgisayarı kadar
enerji verimliliği sağlarken, verim kullanıcının tecrübesi de önemli rol
kayıplarına neden olmaktadır. Ayrıca oynamaktadır. Diğer bir ifade ile
Türkiye'deki modern seraların büyük teknolojinin bu kadar hızlı gelişmesine
çoğunluğunda kömür yakan katı yakacak karşın hala "Yetenekli Yeşil Parmaklara"
kazanları kullanılmaktadır. Ancak gerek katı ihtiyaç vardır.
yakacak kazanlarının kullanıldığı
işletmelerde gerekse jeotermal kaynakların Kaynaklar
kullanıldığı eşanjörlü ısıtma sistemlerinde
buffer (sıcak su tankı) kullanılmadığından Arslan,F.,Kalaycı,E. 2009. Geothermie in
ciddi anlamda enerji kayıpları ortaya der Türkei 2009. Zielgruppenanalyse
çıkmaktadır. im Rahmen der Exportinitiative
Seralarda enerji verimliliğinin Erneuerbare Energien 2009. AHK
yükseltilmesi ve ısı perdelerinin altındaki Türkei.
yüksek nemin düzenlenmesi için havanın Baytorun,A.N. 2016. Seralar. Nobel yayın
kurutulması sonucu duyulur ısıya dönüşen evi 450 s.
gizli ısının sera ısıtmasında kullanılması, Baytorun,A.N., Akyüz,A., Üstün,S. 2016.
yakıtta %25'lere varan enerji tasarrufu Seralarda ısıtma sistemlerinin
sağlamaktadır. Bu konu oldukça yeni olup modellemesi ve karar verme
Türkiye iklim koşullarında mutlaka aşamasında bilimsel verilere dayalı
denenmelidir. Uzman Sistemin geliştirilmesi.
Türkiye bir jeotermal ve güneş TÜBİTAK 114O533 nolu proje.
cennetidir. Ancak ne jeotermal ne de güneş Baytorun,A.N. 2017a. Seralarda nem
enerjisi etkin bir şekilde kullanılmamaktadır. problemini çözerken enerji tasarrufu
Son yıllarda büyük firmaların seracılığa sağlamak mümkün mü? Tarım
yönelmesiyle modern seracılık alanında bir Gündem dergisi. Yıl: 7 Sayı: 38 s:24 -
artış (%3) başlamıştır. Ancak bu artış yeterli 28.
değildir. Türkiye’nin seracılıkta dış ülkelerle
172
st th
Baytorun,A.N. 2017b. Jeotermal seracılık, Gilli,C. 2010. Energieinsparung im

Avantajlar ve Sorunlar. Tarım Gewächshaus. Energiportal. Das
Gündem dergisi. Yıl: 7 Sayı: 41 s:20 - information system für Energie im
26. Netzwerk hortigate.
Baytorun,A.N., Güğercin,Ö. 2017. Seralarda www.hortigate.de/bericht?nr=55241
bilgisayar destekli iklim kontrolüne Gilli, C., Camps,C., Fleury,Y. 2015.
bağlı enerji tasarrufu XV. Otomatik Economie d’énergie pour la culture de
kontrol seminer ve sergisi 25-26 tomates en sere avec la
Mayıs 2017 ADANA déshumidification par condensation.
Baytorun,A.N., Üstün,S., Akyüz,A., Revuesuisse Viticulture,
Çaylı,A. 2017. Sera Isıtma Arboriculture, Horticulture Vol.
Sistemlerinde Isı Depolama Tank 47(4):244–250,
(Buffer) Kapasitesinin Belirlenmesi. Maeritz,U. 2011. Potential von
Çukurova University Journal of the Energieeinsparungen durch
Faculty of Engineering and computergestützte Klimastrategien bei
Architecture, 32(2), pp. 53-64, June Fruchtgemüse unter Glas. Produktion
2017 und Kosten im Griff – Energie-
Çaylı,A., Akyüz, A., Baytorun, A. N., Optimierung im Gartenbaubetrieb.
Boyacı, S., Üstün, S., Kozak, F. B. Stuttgart/ Hohenheim
2017. Control of Greenhouse https://www.hortigate.de/Apps/WebO
Environmental Conditions with IOT bjects/
Based Monitoring and Analysis Hortigate.woa/vb/bericht?nr=49328
System. Turkish Journal of Meyer,J.,Schockert,K.,Laun,N.,Schlüpen,M.
Agriculture-Food Science and ,Kreuzpaintner,A. 2014.
Technology, 5(11), 1279-1289. DOI: Niedrigenergie-gewächshaus mit
10.24925/turjaf.v5i11.1279- CO2-neutralem Heizsystem.
1289.1282 Zukunftsinitiative
Çaylı,A., Akyüz, A., Baytorun, A. N., Niedrigenergiegewacshaus. Ansatze
Üstün, S., Mercanlı, A. S. 2018. The und Ergebnisse.
Feasibility of a Cloud-Based Low- Nisen,A., Grafiadellis,M., Jiménez,R.,La
Cost Environmental Monitoring Malfa,G., Martiez-Garcia,P,F.,
System Via Open Source Hardware in Monteiro,A., Verlodt,H., Villele,O.,
Greenhouses. Kahramanmaraş Sütçü Zabeltitz,C,v., Denis,J,C.,
İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Boudoin,W., Garnaud,J.c. 1988.
Dergisi, 21 (3), 323-338. DOI: Cultures protegees en climat
10.18016/ksudobil.341513 mediterranean, FAO,Rome.
Daniel,T. 2011. Pufferspeicher im Ruhm,G., Gruda,N., Von Allwörden,A.,
Gartenbau KTBL-Arbeitskreis Steinborn,P., Hattermann, H.,
"Berater und Wissenschaftler für Bokelmann, W., Schmidt,U. 2007.
Technik im Gartenbau" am 20. Untersuchungen zu den
September 2011 in Bad Laer. Auswirkungen weiterer
https://www.lksh.de/fileadmin/dokum Heizölpreissteigerungen auf
ente/Gartenbau/BW- sächsische Gartenbauunternehmen,
Beratung/Pufferspeicher_im_ daraus abgeleitete innovative
Gartenbau-Vortrag-2011-09-20.pdf Handlungsfelder und Strategien. In:
Domke,O. 2011. Neue Entwicklungen bei Energiekonzepte für den Gartenbau,
doppellagigen Schriftreihe der Sächsischen
Energieschirmmateriallen und beim Landesanstalt für Landwirtschaft,
Einsatz von Tagesenergieschirmen. Heft 20/2007
Energie-Innovationen im Gartenbau. Springer,P. 2010. Die Zukunft im
Neue Ideen aus Praxis und Forschung. Gewächshausbau. Monatsschrift
Fachtagung Energieeffizienz. Zierpflanzen. s: 659 - 661.
Straelen.
173
st th
Tantau, H. J. 1983. Heizungsanlagen im Topfpflanzen möglich. ZINEG

Gartenbau. Verlag Eugen Ulmer, Infodienst
Stuttgart. Turgut,B., Dasgan, H.Y., Abak, K., Paksoy,
Tantau,H.J. 2011. ZINEG-das H., Evliya, H., Bozdag, S. 2009.
Niedrigenergiegewachshaus. Aquifer Thermal Energy Storage
Fachtagung Energieeffizienz. Application in Greenhouse
Hannover-Ahlem. Climatization. Prot. Cult. Mild Winter
Tantau,H.J. 2012a. Erfarungen aus dem Climate. Acta Hort. 807 s:143-148.
ZINEG-Projekt mit dem Einsatz von Zabeltitz, Chr. 2011. Integrated
unterschiedlicher Energieschirme. Greenhouse Systems for Mild
BGT kolloqium Berlin. Climates. Springer -Verlag Berlin
Tantau,H.J. 2012b. ZINEG Hannover. Heidelberg.
Energieeinsparungen von 80 % bei
174
st th
İnşaat Sektöründe Çalışanların Demografik Durumları ve İş

Kazalarına Bakış Açıları: Adana Örneği
Özkan Güğerçin1, Nafi Baytorun1, S. Metin Sezen1, Enes Çibik2

1
Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü,
2
Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İş Sağlığı ve Güvenliği Ana Bilim Dalı, Adana,
TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: ogugercin@cu.edu.tr
Özet: Çok sayıda faktörün etkisi ile oluşan iş kazaları çalışanları, işverenleri ve ülkeleri sosyal,
ekonomik ve fiziksel olarak etkilemektedir. İş kazalarında nedenleri sektörlere göre değişiklik
göstermekle birlikte, çalışma ortamı, kişisel özellikler ve eğitim yetersizliği iş kazalarının meydana
gelmesinde temel etmenlerdir. Dünyada ve ülkemizde her gün çok sayıda iş kazası, bağlı olarak da
ölüm ve yaralanma olayı meydana gelmektedir. Konu sektörler bazında irdelendiğinde, kaza sonucu
ölüm olaylarında inşaat iş kolunun önde geldiği görülmektedir. İnşaat iş kolunda kazalar; çalışmanın
açık alanda yapılması, yeterli güvenlik önlemlerinin alınmaması, çalışanların eğitim düzeyinin düşük
olması ve çalışma ortamı gibi faktörlerden etkilenmektedir. Bu çalışmada Adana il merkezinde yapımı
süren entegre fabrika inşaatında çalışanların kaza geçirme durumları, kazaların boyutu ve resmiyete
yansıması gibi durumlar araştırılmıştır. Araştırma sonucunda, toplam 66 çalışandan 24’nün kazaya
uğradığı, kazalardan 16'sının kazalının dikkatsizliğinden kaynaklandığı, kazalardan sadece 8
(%33)’nin resmiyete yansıdığı saptanmıştır.
Anahtar Kelimeler: İnşaat iş kolu, İş kazaları, İş kazalarının nedenleri
Demographic Situations of Workers in the Construction Sector and Attitudes

Towards Occupational Accidents: Sample of Adana
Abstract: Occupational accidents occur due to a large number of factors. These accidents influence
employees, employers and the countries on the basis of the social, economic and physical aspects.
Although the factors of occupational accidents change depending on the industry; working
environment, personal characteristics and lack of employees’ training are the main factors in the
occurrence of these accidents. A large number of the accidents are experienced every day in the world
and in our country, and as a result deaths and injuries occur. When occupational accidents are
considered on the basis of the number of accidental deaths, it is seen that construction is the leading
industry. Accidents in the construction industry are affected by a number of factors. These factors are
listed as follows: progress of work in an open area, lack of sufficient security, employees’ low level of
education and work environment. In this study, employees working in an integrated factory
construction in the Adana City Center are taken as the sample. Employees’ occupational accident
status, the severity of the accidents and the pronouncement of the accidents are investigated. As a
result, it is revealed that 24 of 66 employees had occupational accident. 16 of the occupational
accidents arised from inadvertence of employees and 8 of the occupational accidents were
pronounced.
Key Words: line of work, occupational accidents, reasons of occupational accidents,
Giriş
İnsan ihtiyaçlarının karşılanmasına yer alan iş gücü çok sayıda sorunla karşı
yönelik ürünlerin üretimi için hammadde, karşıyadır. Bu sorunların başında iş kazaları
işleme tesisi ve iş gücüne ihtiyaç ve meslek hastalıkları gelmektedir. Aslında
duyulmaktadır. Sıralanan faktörler arasında iş kazaları ve meslek hastalıkları sorunu
175
st th
tarihsel bir sorundur ve günümüzde de kolu içerisinde yer almakta ve iş gücüne

güncelliği korumaktadır. Özellikle az gerektirmektedir. İnşaat iş kolunda istihdam
gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde iş edilen iş gücü, Türkiye’de toplam iş
kazaları ve meslek hastalıkları can ve mal gücünün önemli bir bölümünü oluştururken;
kayıplarına yol açmaktadır. İş kazalarının ve iş kazalarında hayatını kaybedenlerin
meslek hastalıklarının ortaya çıkmasında yaklaşık %25-30’unu inşaat iş kolu
birçok faktör etkilidir. Bu faktörler kişiden çalışanları oluşturmaktadır. Sonuçta iş
kişiye ve iş kollarının çeşidine göre kazaları ülkeye 40 milyar Türk Lirasına mal
değişiklik gösterebilmektedir. İş kazaları olmaktadır. Bu maliyette inşaat iş kolunun
bireye, işverene ve ülkeye ekonomik boyutu payı büyüktür.
ile zarar verirken; sosyal boyutu ile de ülke Bu çalışma 2017 Yılında Adana il
üzerinde etkili olmaktadır. merkezinde inşa edilmekte olan entegre bir
İş kolları taşıdığı tehlikenin boyutlarına fabrika binasının çeşitli aşamalarında görev
göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli yapmış 66 çalışanın katılımı ile
olarak gruplanmıştır. Özellikle çok tehlikeli gerçekleştirilmiştir. Çalışma ile
sınıfta yer alan sektörler, çok sayıda iş katılımcıların demografik durumlarının, iş
kazasının ve kaza sonucunda ölüm, kazalarına bakış açılarının ve iş sağlığı ve
yaralanma ve sürekli iş göremezlik gibi güvenliği konusundaki birikimlerinin
sonuçların ortaya çıkmasına neden irdelenmesi amaçlanmıştır.
olmaktadır. Durum inşaat iş kolu
bağlamında irdelendiğinde, inşaat iş kolunun Önceki Çalışmalar
gerek iş kazaları, gerekse kaza sonucu
yaralanma ölüm ve uzun süreli işten İnsanlığın temel problemi yeteri kadar
uzaklaşma bağlamında ilk sıralarda yer üretememektir. Üretimin temel problemi ise,
aldığı görülür. İnşaat iş kolunun hazin her yönü ile nitelikli iş gücüne sahip
durumu sadece gelişmekte olan ülkelerle olamamaktır. Şüphesiz ki nitelikli iş gücü iş
sınırlı değildir. Durum gelişmiş ülkeler için sağlığı ve güvenliği açısından da yetkin
de benzerdir. Bu ülkelerde de inşaat iş olacak ve üretim sürecinde sergileyeceği
kolundaki kaza oranları ve bağlı olarak da davranışlarla kendisini, ailesini ve ülkesini iş
yaralanma ve ölüm oranları yüksektir. kazalarının ve meslek hastalıklarının ağır
İnşaat iş kolunda kaza nedenlerinin yükünden koruyabilecektir. Buna karşın,
başında çalışmaların açık alanda yapılması, günümüzde üretim sürecinde yer alan iş
eğitim ve iş güvenliği eğitiminin yetersizliği, gücü ve işletmeler istenilen değerlerden
yüksekte veya zemin kodunun altıda uzak, bağlı olarak da ortaya çıkan tablo
çalışma, malzeme düşmesi, sıçrayan karamsarlık yaymaktadır.
cisimler, elektrik kazaları, güvenlik Bu durum Uluslararası Çalışma Örgütü
önlemlerinde yetersizlik, işyeri değişikliği, (İLO) verileri ile de sabittir. İLO verilerinde
iklim koşulları, çalışmaların geniş alanlarda iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle
yapılması olarak sıralanabilir. Bunlara kayıt dünya’da her yıl ortalana 2.7 milyon insanın
dışılık, şantiye içi araç kazaları, zemin öldüğü, 2 milyon insanın meslek hastalığına
kayması gibi sorunlarda eklenebilir. yakalandığı, Dünya’da her gün 1000
Sıralanan sorunlardan bir bölümünün çalışanın iş kazalarında hayatını kaybettiği,
denetim altına alınması mümkün değildir. yılda 313 milyon iş kazasının yaşandığı, bu
Bu durumda yapılması gereken, gerekli kazalardan günde 860 000 kişin etkilendiği
önlemleri almak ve çalışanları eğitmektir. ve kaza maliyetlerinin yıllık 1.25 trilyon
Ancak inşaat sektöründe çalışan kesimler dolar civarında olduğu belirtilmektedir
genel iş gücü içerisinde eğitim düzeyi en (Öçal ve Çiçek (2017 ). Anonim (2014)
düşük olan kesimlerden oluşmaktadır. Dünya’da her yıl 340 milyon iş kazasının
Bu olumsuzluklara karşın, insan refahını meydana geldiğini ve söz konusu kazalarda
artırmak için daha sağlıklı konutlar, daha 2 milyonun üzerinde ölüm olayının
işlevsel ulaşım ağları, sağlık tesisleri, üretim yaşandığını belirtirken; Anonim (2018)
yapıları, eğitim kurumları, sulama sistemleri Dünya’da her yıl 2.3 milyon kadın ve
gerekmektedir. Bunların tamamı inşaat iş erkeğin iş kazalarına ve meslek
176
st th
hastalıklarına yenik düştüğünü, her yıl 36 kadın çalışan iş kazalarında hayatını

meydana gelen 340 milyon iş kazasından, kaybetmiştir (Öçal ve Çiçek, 2017).
160 milyon kişi etkilendiğini ve günlük 2004-2010 yılları verilerine göre,
6000’den fazla ölümün olayının yaşandığını kazaların %9’u, sürekli iş göremezliklerin
belirtmektedir. Kuşkusuz meslek hastalıkları %18’i ve ölümlü iş kazalarının %28’i inşaat
da çalışanlar için önemli bir sorun olmaya işlerinde meydana gelmiştir. Çok tehlikeli
devam etmektedir. Yukarıda verilen iki veri işler grubuna giren inşaat sektöründe,
(2 ve 2.3 milyon) arasındaki farkın bir çalışanların kazaya uğrama durumları ile
bölümü iş kazalarındaki artışla ile açıklansa kaza sonucu ölüm ve iş göremezlik sayıları
da bir bölümün meslek hastalıları ile ilgili oranlandığında, ölüm ve iş göremezlik
olduğunu söylemek yanlış olmaz.. oranlarının çok yüksek olduğu
Türkiye’de ise 2015 yılı verilerine göre, 1 görülmektedir. Tüm çalışanların %15’i,
740 787 iş yerinde 13 999 398 işçinin (4a) kazaların %9’u bu sektörde inşaat
çalıştığı, yılda 241 547 çalışanın kazaya sektöründedir. 2010 yılında meydana gelen
uğradığı, 1 252 ölüm ve 510 meslek 1444 ölümden 425’i (%33) inşaat iş kolunda
hastalığının meydana geldiği görülmektedir. yaşanmıştır. Bu iş kolunda kazaya
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK)’na uğrayanlardan 343 kişi yüksekten
bildirilen 241 547 kazalıdan 107 178 aynı düşmüştür. İnşaat iş kolu sürekli iş
gün çalışmaya devam etmiş, diğerleri farklı göremezlikte %18,31 ile sektörler arasında
sayıdaki gün kadar işten uzak kalmışlardır. ilk sırada yer almıştır. Kaza sıklık oranı yüz
Kazaların ülkeye maliyeti 45 milyar TL. binde 4.74, ölümlü kaza sıklık oranı yüz
dolaylarındadır. Kazaların sektörlere binde 3.28 ve sürekli iş göremezlik
dağılımında inşaat 473 kişi ile ilk sırada yer milyonda 2.20 olmuştur (Ceylan, 2014).
almıştır. Kazalıların 54 000’i 19-25 yaş İnşaat işlerinde çok sayıda iş kaleminin
grubunda, ölümlerin 140’i 19-25 yaş varlığı da kazaları artırmaktadır. Kazalar
aralığındaki çalışanlara aittir. En çok ölüm yüksekten düşme, malzeme düşmesi,
200 kişi ile 41-45 yaş arasındaki çalışanlarda elektrik çarpması, iş makineleri kazaları,
görülmüştür. Ölüm nedenleri arasında beyin yapı kısmının çökmesi, kazı kenarının
sarsıntısı ve iç yaralanmalar 144 kişi ile ilk çökmesi, malzeme sıçraması, patlayıcı
sırada yer almıştır. Kazaların büyük bölümü, malzeme kazaları işletmelerin genellikle
1100-1200 saatleri arsında meydana gelmiştir küçük işletme olması, çalışma alanının geniş
(Taşyürek ve ark, 2017). olması, çalışma mekanlarının farklılaşması,
Kaza nedenleri konusunda (Anonim, iş ve iş gücü devrinin yüksek olması ve
2014), ülkemizde her yıl yaşanan 100 000 yüksekte ve zaman zamanda zemin kotunun
mesleki iş kazası, kazalardan korunma altında çalışılması, v.b. sonucunda meydana
eğitimi almamış, yeteri kadar gelmektedir. Kaza nedenleri arasına çocuk
örgütlenememiş, işsiz kalma korkusu işçiliğini de eklemek gerekir.
yaşayan, yeterli beslenemeyen, doğa İş kazalarının bir nedeni de işletmelerin
koşullarında, açık alanda ve bazen de durumudur. 2012 yılında SGK’ya kayıtlı
yüksekte çalışmak durumunda kalan iş 18.3 milyon sigortalıdan (4a) %62’si 50
gücünden kaynaklanmaktadır. kişinin altında çalışanı olan işletmelerde,
Ülkemizin bir sorunu da çalışan sayısı ile %38’i ise elli kişinin üstünde çalışanı olan
iş kazası, ölüm ve meslek hastalıklarına işletmelerde istihdam edilmekteydi.
yakalanma sayıları arasındaki ilişkidir. SGK’lıların %36’si işletmelerde tek kişi
Nitekim 2016 Yılında Türkiye’de iş kazası olarak çalışmaktadır. 2012 Yılında
sıklık oranı %1.78, ölüm sayısı 1 405 ve çalışanların %36’sı kayıt dışı çalışanlardan
ölüm oranı milyonda 8.8 olmuştur. Bu oran oluşmaktaydı (Üçüncüoğlu, 2018). Küçük
çoğu Avrupa ülkesinde milyonda 2-6 işletmelerde iş sağlığı ve güvenliği
arasında değişmektedir. Avrupa’da aktif kurallarını uygulamak pek mümkün
nüfusun iş kazasına uğrama oranı, %2.3’tür. olamamaktadır. 2014 Yılı verilerinde ise,
Avrupa Birliğin (AB)’de ölüm sayısı 3 709 ülkemizdeki sigortalı işçi çalıştıran iş yeri
(2015 yılı) kişidir. Türkiye’de 2016 yılında sayısı 1 679 990 adettir. Bunlardan 1 434
21 131 838 aktif sigortalıdan 1369 erkek ve 262’si 10 kişinin altında eleman
177
st th
çalıştırmaktadır. Kayıt dışı çalışanların oranı irdelenerek, ulaşılan sonuçlar ve sonuçlara

ise %35.1’dir. Ülkemizde 2014 yılında yönelik yorumlar tablo ve metinler halinde
221.366 iş kazası bildirimi yapılmış, aşağıda verilmiştir.
bunlardan 1 626 adedi ölümle,1 421 adedi
sürekli iş göremezlikle sonuçlanmıştır. 2014
Yılında kaza geçirme oranı %1.47 olmuştur Araştırma Bulguları ve Tartışma
(Anonim, 2018).
Ceylan (2014) 2004-2010 Türkiye inşaat Anket yolu ile elde edilen verilerin
sektöründeki ölüm olayları diğer bazı analizi sonucunda ulaşılan sonuçların bir
ülkelerle kıyaslandığında da ortaya karamsar bölümü Çizelge 1’de verilmiştir. Araştırma
bir tablo çıkmaktadır. Türkiye’de her bir sürecinde söz konusu iş yerinde kalıp,
milyon inşaat çalışanından 350’si hayatını demir, duvar, boya, cephe kaplaması,
kaybederken; bu veriler ABD’de 120, hafriyat, mekanik ve sıva işleri olmak üzere
Kanada’da 101, Norveç’te 13, Finlandiya’da 8 farklı iş kaleminde faaliyetler
85 kişidir. yürütülmüştür. Bu kadar farklı iş kaleminin
2015 Yılı verileri irdelendiğinde iş yeri aynı zaman dilimine rast gelmesi işin
sayısının 1.740 787 işçi sayısının 13.999 büyüklüğünden ve çok sayıda ünitenin
398, kaza sayısının 241 547 ve ölümlerin 1 çeşitli bölümlerinin aynı anda inşasından
252, meslek hastalıklarının 510, sürekli iş kaynaklamıştır.
göremezlerin 3596 kişi olduğu, SGK’ya Sekiz farklı iş kaleminde çalışanların yaş
bildirilen 241 547 kazada yaralananların 107 ortalamalarının 40.48’dir. Ülkede çalışma
178 kaza günü çalışmaya devam etmiştir. En yaşının 18 ile 65 arasında olduğu dikkate
çok ölüm (473 kişi) ile inşaat ve devamında alındığında, inşaat sektörünün her yaşta iş
kara ve boru hattı taşımacılığında (162 kişi) gücünü istihdam ettiği söylenebilir. Yaş
yaşanmıştır (Taşyürek ve ark, 2015) ortalaması en düşük olan grubu (31.4) cephe
kaplamalarında çalışanlar oluşturmaktadır.
Materyal ve Yöntem Bu durum cephe kaplama işlerinin yeni bir iş
kalemi olarak ortaya çıkmasından
Bu araştırmanın materyalini Adana il kaynaklanmış olabilir. Çalışanların medeni
merkezinde yapımı sürmekte olan entegre durumları incelendiğinde 54’ü evli, 12’si
fabrika binasında 2017 yılı bahar döneminde bekar olduğu görülmektedir. Çalışanların
çalışmış olan 66 kişi oluşturmuştur. 38’i ilkokul, 11’i ilköğretim, 14’ü lise ve
Katılımcılara toplam 20 sorudan oluşan 2’si ise ön lisans ve lisans mezundur. Dikkat
ankete uygulanmıştır. Anket soruları edilirse çalışanların büyük bölümü (%58)
çalışanların kişisel bilgilerine, mesleklerine, ilkokul mezunudur. Ülkemizde eğitim
mesleki deneyimlerine, kaza geçirip- düzeyi düşük olanların en çok istihdam
geçirmeme durumlarına iş sağlığı ve edildikleri iş kolu inşaat iş koludur.
güvenliği konusundaki birikimlerinin Çalışanların mesleklerini edinme
saptanmasına yönelik, çoktan seçmeli soru biçimleri irdelendiğinde toplam 66
tipindedir. çalışandan, 64 (%97)’nün mesleği iş
İlk aşamada hazırlanan anket soruları başında, usta-çırak ortamında öğrendiği, bir
araştırmacılar tarafından iş yerindeki mevcut kişinin ise mesleğini akrabaları ile birlikte
çalışanlara yöneltildi. Ardından anket çalışarak öğrendiği görülmüştür. Örgün veya
uygulanacak olan katılımcı sayısını artırmak yaygın eğitim kurumlarının inşaat iş kolunda
amacıyla 4 ay süre ile ve ayda bir kez olmak istenileni veremediği ve yalnız bir çalışanın
üzere toplam 4 kez iş yerine gidilmiş ve işe mesleğini çıraklık okulunda edindiği
yeni başlayanların da ankete katılımları görülmüştür. Oysa, yukarıda sıralanan 8 iş
sağlanmıştır. Böylece 4 aylık sürede kolundan hemen hepsinin okutulduğu,
zarfında söz konusu işyerinde çalışanlar, meslek liseleri ve çıraklık okulları
işten ayrılanlar ve iş gücüne katılanlar dahil mevcuttur. Ancak sektörde meslek edinme
olmak üzere toplam 66 çalışana anket amaçlı eğitimden geçmiş çalışanları görmek
uygulanmıştır. Anket verileri iş kolları mümkün olamamıştır. Bu durum, meslek
bazında ve tüm çalışanlar bağlamında edindirme veya iş dünyasına eğitilmiş iş
178
st th
gücü sağlamak durumunda olan eğitim yapılan iş yerinde meydana gelen kazalarda
kurumlarının iş dünyasının talebini (Çizelge 2), en yüksek kaza oranının (%60)
karşılamaktan uzak oldukları ya da pahalı cephe kaplama işlerinde meydana geldiği,
olan mesleki eğitimi alanların mesleklerini cephe kaplaması işinde çalışan 5 kişiden
yapmak yerine hizmetler sektörüne 3’nün kaza geçirdiği görülmektedir. Cephe
yönelmelerinden kaynaklanmış olabilir. kaplama işlerinde kaza geçirenlerin toplam
Çalışanlardan 20 (%30)’nin bir sınav çalışanlara oranı %4.5’tir. Bu sonucun
sonucu kazanılan ve mesleki bilgi ve ortaya çıkmasında çalışmaların yüksekte
uygulama yanında iş sağlığı ve güvenliği yapılması, emniyet kemeri ve yaşam halatı
konularını da belli ölçüde kapsayan yeterlik kullanma alışkanlıklarının yetersizliği,
belgesine sahip olmadıkları görülmüştür. Bu iskelelerde gerekli güvenlik önlemlerinin
durum yasal düzenlemelerden alınmaması gibi faktörlerin etken olduğu
kaynaklanmaktadır. İnşaat çalışanlarında söylenebilir.
yeterlik belgesi zorunluluğunu getiren Kaza oranları sıralamasında kalıp işlerin
yasanın uygulaması aralıklarla %59 ile 2. sırada yer almaktadır. Kalıp
ertelenmektedir. işinde çalışan 17 kişiden 10’nun kazaya
İnşaat iş kolu çalışanlarının yetersiz uğradığı, tüm çalışanlar baz alındığında,
oldukları iş sağlığı ve güvenliği eğitiminin kaza geçirenlerin %14’nün kalıp işleri
yeni işe başlayanlara, ve çalışanlara belli çalışanları olduğu görülmektedir. Yüksekte
aralıklarla verilmesi 6331 sayılı İş Sağlığı çalışmayı gerektiren kalıp işlerinde, platform
Ve Güvenliği Kanunu ile zorunluluk haline kenarlarına ve merdiven boşluğu kenarlarına
getirilmiştir. Araştırmada tüm çalışanların korkuluk ve küpeşte yapımından kaçınma,
halen çalıştıkları iş yerinde iş güvenliği kirişlerin taban tahtalarının yerleştirilmesi
eğitimi aldıkları saptanmıştır. sırasında taban tahta üzerinde yürüme,
Çalışanların işe girişte sağlık merdiven boşluğu ve açıklıkların
kontrollerinin yapılması işe uygunlukları kapatılmaması ve kiriş yan kalıplarının
yanında, gelecekte ortaya çıkabilecek çakılması gibi tehlikeli işlerin yoğun olması
hastalıkların meslek hastalığı olup yanında, emniyet kemeri ve yaşam halatı
olmadığının belirlenmesinde de önemli kullanımının yetersiz olması etkendir
olmaktadır. İş yerinde çalışanlardan tamamı (Çizelge, 2).
işe girişte sağlık muayenesinden Kaza sayıları açısından duvar işleri 3.
geçirilmiştir. Çalışanlar, periyodik sağlık sırada yer almaktadır. Duvar işlerinde
kontrollerinin yapıldığını ifade etmişlerdir. çalışanlardan %43’ü kaza geçirmiştir.
İnşaat iş kolu iş kazalar açısından en Çizelgedeki verilere göre söz konusu işte
tehlikeli sektörler arasında yer almaktadır. kaza geçirenlerin %4.5’i duvar işleri
Sektörde çok sayıda iş kazası yaşanmasına çalışanlarıdır. Fabrika binalarında kat
karşın, bu iş kazalardan büyük bölümü yüksekliklerinin fazla olması, duvarlar
resmiyete yansımamaktadır. Araştırma örülürken ilkel iskelelerden yararlanılması,
yapılan iş yerinde 66 çalışandan 24 (%36)’ü iskelelerde taban tahtalarının aralıklı olarak
iş kazası geçirmiştir. Bu kazalardan sadece 8 yerleştirilmesi ve iskelelerde korkuluk,
(%12)’i resmiyete yansımıştır. Ne yazık ki küpeşte gibi elamanların bulunmaması
durum diğer sektörler için de benzerdir. kazaların nedenleri arasında ön sıralarda yer
Hafif yaralanmalar, akrabalık bağları, almaktadır.
işinden olma korkusu, işsizliğin yaygın Duvar işlerini %40 kaza oranı ile
olması gibi nedenlerle iş kazası bilgilerinin mekanik işler takip etmektedir. Mekanik
tamamı SGK’ya iletilmemektedir. işlerde çalışan 5 kişiden 2’si kaza geçirmiş
Çalışan-kaza geçiren oranlarının iş olması mekanik işlerde çalışma alanları
kalemine bağlı olarak değişmesi doğal yetersiz, yüksek, iskele gerektiren ve farklı
olmakla birlikte, kaza riski yüksek olan iş el aletlerine ihtiyaç duyulan işler olmasından
kollarında iş sağlığı ve güvenliği kurallarının kaynaklanabilir. Tüm çalışanlar içinde kaza
uygulanması ve denetimi, kazaların geçirenlerin %3 mekanik işlerde
önlenmesi bağlamında önemlidir. Araştırma çalışanlardan oluşmuştur.
179
st th
Çizelge 1. Çalışanların demografik durumları ve iş sağlığı ve güvenliğine yönelik durumları.

Kalıp Demir Duvar Boya Cephe Hafriyat Mekanik Sıva
İş Kalemi Toplam
İşleri İşleri İşleri İşleri İşleri İşleri İşler İşleri
Çalışan sayısı (kişi): 17 18 7 4 5 5 5 5 66
Yaş ortalaması (yıl): 36.33 41.00 46.8 39.7 31.4 46.4 33.8 48.2 40.48
Eğitim durumu:
Okumaz-yazmaz - - - - - - - - -
İlkokul 9 7 6 3 2 4 2 5 38
İlköğretim 2 6 - 1 1 1 - - 11
lise 6 5 1 - 1 - 1 - 14
Ön Lisans/Lisan - - - - 1 - 1 - 2
Mesleği edinme
bicimi:
17 17 7 4 4 5 5 5 64
İş başında
- 1 - - - - - - 1
Çırak okulunda
- - - - - - - - -
Meslek Lisesinde
- - - - 1 - - - 1
Akrabalar ve arkadaş
İş Deneyimi (yıl) 13.5 18.52 22 18.7 9.4 20 7.6 24 16.72
Yeter. Belgesi:
Var 10 14 6 3 2 5 4 1 46
Yok 7 4 1 1 3 0 1 4 20
İş güvenliği eğitimi:
Aldı 17 18 7 4 5 5 5 5 66
Alma - - - - - - - - -
İş güvenliği eğitimi:
Halen çalıştığı yerden
17 18 7 4 5 5 5 5 66
önceki çalıştığı
- - - - - - - - -
yerden,
- - - - - - - - -
Eğitimi sırasında,
- - - - - - - - -
Diğer.
İşe girişte sağlık
raporu
17 18 7 4 5 5 5 5 66
İstendi
- - - - - - - - -
İstenmedi
Peryodik sağlık
kontrolü:
17 18 7 4 5 5 5 5 66
Yapılıyor
- - - - - - - - -
Yapılmıyor
İş Kazası:
Geçirdi 10 4 3 0 3 1 2 1 24
Geçirmedi 7 14 4 4 2 4 3 4 42
İş kaza resmiyete
yansıdı mı?
2 2 0 0 2 0 2 0 8
Evet
8 2 3 0 1 1 0 1 16
Hayır
Kaza geçirme
0.59 0.22 0.43 0.00 0.60 0.20 0.40 0.20 0.36
oranları
Çizelge 2. İş kazalarının nedenleri ve iş kazalarının yaralanma türlerine göre dağılımı

İşin Çalışan Kazalı Yaralanma Kazalı/ Kazalı/ Kazalı/ Kazalı/ Kaza
Türü Sayısı sayısı şiddeti Çalışan Çalışan Toplam Toplam Nedeni
a—b—c—d--e Sayısı Oranı, % Çalışan Çalışan a-b-c-d
%
Kalıp 17 10 4—1—1—3--0 10/17 59 10/66 15 8-0-0-2
Demir 18 4 2—1—0—0--1 4/18 22 4/66 6 1-0-0-3
Duvar 7 3 3—0—0—0--0 3/7 43 3/66 4.5 3-0-0-0
Sıva 5 1 0—0—0—1--0 1/5 20 1/66 1.5 0-0-0-1
Boya 4 0 0—0—0—0--0 0/4 00 0/4 0 0-0-0-0
Cephede 5 3 2—0—0—1--0 3/5 60 3/66 4.5 1-0-0-2
Hafriyat 5 1 1—0—0—0--0 1/5 20 1/66 1.5 1-0-0-0
Mekanik 5 2 2—0—0—0--0 2/5 40 2/66 3 2-0-0-0
Toplam 66 24 14-2—1—5--1 24/66 34.8 16-0-0-8
180
st th
Kazanın Nedeni Kazanın sonucu

a: Aceleci davranmak, a: hafif yaralanma,
b: deneyimsizlik, b: aynı gün (bir gün) işten uzaklaşma,
c: Kişisel koruyucu kullanmamak, c: üç güne kadar işten uzaklaşma,
d: Çalışma alanında gerekli önlemlerin alınmaması, d: uzun süreli (3 günden çok) işten uzaklaşma,
e: hastanede yataklı tedavi.
Kaza oranları sıralamasında kalıp işlerin Buna karşın, donatının işlenmesi ve yerine
%59 ile 2. sırada yer almaktadır. Kalıp yerleştirilmesi sırasında kazalar
işinde çalışan 17 kişiden 10’nun kazaya yaşanabilmektedir.
uğradığı, tüm çalışanlar baz alındığında, Kazaların en az olduğu işler arasında sıva
%14’nün kalıp işleri çalışanları olduğu işleri (%20) ve hafriyat işleri (%20)
görülmektedir. Yüksekte çalışmayı gelmektedir. Sıva işlerinde kural dışı
gerektiren kalıp işlerinde, platform iskeleler ile iskelelerde alınması gereken
kenarlarına ve merdiven boşluğu kenarlarına önlemlerin göz ardı edilmesi ve yüksekte
korkuluk ve küpeşte yapımından kaçınma, çalışma söz konusu iken; hafriyat işlerinde
kirişlerin taban tahtalarının yerleştirilmesi zemin kayması (göçme) en önemli kaza
sırasında taban tahta üzerinde yürüme, nedenleri arasındadır. İksa yapımında
açıklıkların kapatılmaması ve kiriş yan kaçınma, kazı işlerinin yağışlı dönemlerde
kalıplarının çakılması gibi tehlikeli işlerin yapılması, kazıdan çıkan malzemenin kazı
yoğun olması yanında, emniyet kemeri ve yakınına depolanması gibi nedenler hafriyat
yaşam halatı kullanımının yetersiz olması kazalarının nedenleri arasında sayılabilir.
etkendir (Çizelge, 2). Araştırmaya konu olan iş yerinde
Kaza sayıları açısından duvar işleri 3. çalışanlardan 24 (34.8)’ü iş kazalarında
sırada yer almaktadır. Duvar işlerinde etkilenmiştir. İş kazlarında etkilenenlerden,
çalışanlardan %43’ü kaza geçirmiştir. 14’ü hafif yaralanma, 2’si bir gün süre ile
Çizelgedeki verilere göre söz konusu işte işten uzaklaşma, biri üç gün süre ile işten
kaza geçirenlerin %4.5’i duvar işleri uzaklaşma, 5’i uzun süreli işten uzaklaşma
çalışanlarıdır. Fabrika binalarında kat (üç günden çok) ve biri hastanede yataklı
yüksekliklerinin fazla olması, duvarlar tedaviyi görmüştür.
örülürken ilkel iskelelerden yaralanılması, Kaza nedenlerine bakıldığında
iskelelerde taban tahtalarının aralıklı olarak kazalardan 16 (%67)’sının çalışanların
yerleştirilmesi ve iskelelerde korkuluk, çeşitli nedenlerle aceleci davranmalarından,
küpeşte gibi elamanların bulunmaması 8 (%33)’nin ise çalışma ortamında gerekli
kazaların nedenleri arasında ön sıralarda yer güvenlik önlemlerinin alınmamasından
almaktadır. kaynaklandığı belirlenmiştir. Pekeroğlu
Duvar işlerini %40 kaza oranı ile (2015) iş kazalarının ana nedenlerini
mekanik işler takip etmektedir. Mekanik güvensiz ortam ve güvensiz davranış olarak
işlerde çalışan 5 kişiden 2’si kaza geçirmiş belirtmektedir. Diğer bir deyişle emniyetsiz
olması mekanik işlerde çalışma alanları davranışlar ve emniyetsiz ortamlar kazaların
yetersiz, yüksek, iskele gerektiren ve farklı temel nedenleridir.
el aletlerine ihtiyaç duyulan işler olmasından Dikkate alınması gereken bir noktada
kaynaklanabilir. Tüm çalışanlar içinde kaza araştırma alanında çalışanlardan 38’nin
geçirenlerin %3 mekanik işlerde ilkokulu; 11’nin ilköğretim düzeyinde
çalışanlardan oluşmuştur. eğitime sahip olmalarıdır. Çalışmalar eğitim
Kazalar açısından 5. sırayı %22 kaza düzeyi ile kazaya uğrama oranları arasında
oranı ile demir işleri almaktadır. Demir işleri doğrusal bir ilişkinin varlığını dikkate
çalışanlarının tüm kazalardaki payı %6’dır. alındığında, söz konusu iş yerinde
Aslında demir işleri için uygun çalışma çalışanların çoğunluğunun eğitim
ortamları (demir tezgahları) mevcuttur. düzeylerinin düşük olması bu iş yerindeki
Ayrıca demirlerin (donatının) yapılmış kalıp kaza sayısının fazla olmasında temel etken
üzerine yerleştirilmesi de demir işlerinde olarak ifade edilebilir.
çalışanlara güvenli ortamlar sağlamaktadır.
Bu nedenle kazaların çok az olması gerekir.
181
st th
Sonuç ve Öneriler of poor working conditions.

http:/www.ilo.org/moscow/areas-of-
Yasal düzenlemelere karşın iş kazalarının work/occupational-safety-and-health
ve iş kazası sonucu ölümlerin sayısı yıllar Ceylan, H. (2014), Türkiye’de İnşaat
itibarı ile artmaktadır. Bu durumun topluma Sektöründe Meydana Gelen İş
ve ülkeye yansıması çok yönlü olmaktadır. Kazaların Analizi İnternational
Bu nedenle çalışanlara verilen iş sağlığı ve Journal of Engineering Research and
güvenliği eğitimleri yoğunlaştırılmalı, iş Development, Vol.6, No. 1, January
sağlığı ve güvenliği bilinci artırılmalı ve 2014.
özellikle işletmelerde güvenli ortamların Öçal, M. ve Çiçek, Ö. (2017), Türkiye ve
yaratılabilmesi için gerekli denetimler Avrupa Birliği’nde İş Kazası
aralıksız yapılmalıdır. Avrupa Birliği uyum Verilerinin Karşılaştırmalı Analizi.
yasaları doğrultusunda yapılan Emek Ve Toplum, Çilt: 6, Yıl: 6, Sayı:16.
düzenlemelerin bir an önce uygulamaya 2017/3, 618-629.
konulması yararlı olacaktır. Ayrıca iş kolları Üçüncüoğlu, K., (2018), 2012 SSK İş
arasında gerek yaralanma ve özellikle iş Kazası İstatistiklerinin Analizi.
kazası/ölüm oranlarının çok yüksek olduğu http://www.isteguvenlik.tc/SGK2012I
inşaat iş koluna özel bir önem verilmelidir. sKazaIstatistik.pdf
Böylece çalışanlar işverenler ve ülke iş Taşyürek, M; Durmaz, İ; Çatak, E. (2017)
kazaları nedeniyle yitirdiği birçok değeri Türkiye’de İş Kazası ve Meslek
koruyarak, dünya ülkeleri arasındaki Hastalıkları İstatistikleri
statüsünü de yükseltebilir. https://artidanhaberler.files.wordpress.
com/2017/02/igs-kaza-ve-
Kaynaklar meslekhastalığı
Anonim, (2018a) Tarımda İş Sağlığı Ve
Anonim (2014) (Erişim tarihi: 16.04.2016) Güvenliği Rehberi. ÇSGB İş Sağlığı
2014 Yılı SGK İstatistik Bilgilerine Güvenliği Genel Müd. Politika Ve
Göre İş Kazaları. Strateji Daire Başkanlığı.
http:wwwistanbulvizyonuosgb.com/blog/20 Pekeroğlu, Y., (Erişim tarihi: 23.01.2015) İş
14-yılı-sgk-istatistik bilgilerine-göre- Sağlığı ve Güvenliği Çalışmalarında
iş- kazaları.html Eğitimin Önemi
Anonim (2018) (Erişim tarihi: 03.07.2018) http://www.yasınpekeroglu.com
World Statistic The enormous burden
182
st th
Bir E-Burun Sisteminin Arduino Tabanlı Dönüşümünün Yapılması
Ünal KIZIL1*, Sefa AKSU1, Ahmet Cumhur KINACI2, Doğa Barış ÖZDEMİR2
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü,
Çanakkale, TÜRKİYE
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Bilgisayar Mühendisliği Bölümü,
Corresponding Author e-mail: unal@comu.edu.tr
Özet: Elektronik burun (e-burun) sistemleri çok farklı alanlarda kullanım olanağı bulmaktadır. Tarım
sektöründe de hava ve su kalitesi, ürün kalitesi belirleme, bitki ve hayvan hastalıklarının tespiti gibi
alanlarda kullanım olanağına sahiptir. Teknolojideki gelişmelere bağlı olarak e-burun sistemlerinin
hem maliyetleri düşmekte hem de hassasiyetleri ve kullanım kolaylıkları artmaktadır. Dolayısıyla
konuyla ilgili geliştirme ve güncelleme çalışmaları oldukça önemli ve gereklidir. Bu bağlamda
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü
bünyesinde bulunan Tarımsal Sensör ve Uzaktan Algılama Laboratuvarında daha önce geliştirilmiş
olan e-burun sisteminin güncellenerek yeni versiyonunun geliştirilmesi bu çalışmanın konusunu
oluşturmaktadır. Sistemde aynı gaz sensörleri kullanılmak üzere mikroişlemci olarak Arduino kartı
kullanılmıştır. Yeni tasarımda dikkate alınan noktalar, eski ve yeni versiyonun performans
kıyaslamaları ve muhtemel kullanım olanakları ele alınmıştır.
Anahtar Kelimeler: E-burun, Arduino mikroişlemci, yapay zeka, gaz sensörleri
Arduino Based Transformation of an E-Nose System
Abstract: Electronic nose (e-nose) systems are available in many different areas. In the agricultural
sector, it has the potential to be used in fields such as air and water quality, product quality
determination, plant and animal disease detection. Depending on the developments in technology, the
cost of e-nose systems is reduced and their sensitivity and ease of use are increasing. Therefore, the
related development and update studies are very important and necessary. In this context, the
development of a new version of the e-nose system developed earlier in the Agricultural Sensor and
Remote Sensing Laboratory of Çanakkale Onsekiz Mart University, Faculty of Agriculture,
Agricultural Structures and Irrigation Department, constitutes the subject of this work. An Arduino
card was used as a microprocessor to use the same gas sensors in the system. Points to consider in the
new design, performance comparisons of the old and new versions, and possible use possibilities are
addressed.
Keywords: E-nose, Arduino microprocessor, artificial intelligence, gas sensors.
Giriş
Elektronik burunlar (e-burunlar) çevre yöntemlerini kullanarak anlamlı hale getirir

kalitesi izleme, gıda üretimi ve koku analizi ve kokunun bütünü hakkında bir sınıflama
gibi birçok alanda yaygın kullanım alanına yapma olanağı verir (Arshak ve ark., 2004).
sahiptirler. Bir e-burunda kullanılan farklı Tarımsal işletmelerde karlılık ancak
sensör çeşitlerinin ortamda bulunan gaz ve devamlı ve sürdürülebilir üretim yapıldığı
uçucu organik bileşiklere verdikleri tepkiler şartlara bağlıdır. Bitkisel ve hayvansal
farklıdır ve her birisi kokuya yönelik farklı üretimde, çevre şartlarının bitki ve
bir parmak izi oluşturur (Hurst, 1999; hayvanları etkilediği gibi üretim süreci de
Schiffman ve ark., 2001; Kızıl ve ark., çevreyi olumsuz etkileyebilmektedir. Bu
2015a; Kızıl ve ark., 2015b). E-burun bağlamda e-burun sistemlerinin tarım
sistemleri bu farklı parmak izlerini mühendisliğinde kullanımına bir örnek
kendilerine entegre edilmiş patern algılama olarak Kızıl ve ark. (2015b) özellikle broiler
183
st th
ve yumurta kümeslerinde çok yaygın olarak kart üzerinde toplanmasıyla, sistemin küçük
görülen S. enterica ve benzeri patojenlerin boyutlarda olması sağlanmıştır. Ana kartın
hayvan barınağı içinde gübreden hızlı ve boyutlarının belirlenmesinde etkili olan
ekonomik olarak belirlenebilmesine yönelik faktörler gaz sensörlerinin boyutları ve
bir e-burun sistemi geliştirmişlerdir. sensörler arasındaki mesafelerdir.
Reseptör hücreleri olarak metal-oksit gaz Sensörlerin çalışması sırasında açığa çıkan
sensörlerini, patern algılama yöntemi olarak ısının diğer sensörler üzerinde olumsuz etki
da Yapay Sinir Ağları Modeli (YSA)’ni yapmayacağı mesafe sensör firmasının
kullanmışlardır. tavsiyeleri, proje ekibinin daha önceki
Söz konusu çalışmada, tasarlanan deneyimleri ve laboratuvarda
sistemin en önemli unsuru olan gaz gerçekleştirilen ölçümlerle belirlenmiştir.
sensörleri ve sıcaklık/nem sensörü Yazılım ve donanımla ilgili diğer teknik
laboratuvarda tasarlanan devre üzerine özellikleri ve detayları Kızıl ve ark. (2015b)
analog girişli bir mikroişlemci ile entegre tarafından ortaya konulmuş olan sistemin
edilmiştir. Ancak, elektronik alanında çalışması iki bölümden oluşacak şekilde
yaşanan hızlı gelişmelere bağlı olarak tasarlanmıştır. Alt bölüm veri toplama
tasarlanan sistemin güncellenmesi ve yeni bölümüdür. Burada gaz sensörleri ve
versiyonunun tasarlanması kaçınılmaz sıcaklık/nem sensörü bulunmaktadır. Bu
olmuştur. Bu çalışmada e-burunun eski ve sensörleden alınan verinin bir kısmı analog
yeni versiyonunda kullanılan teknolojiler bir kısmı dijitaldir. Bu veriler
ortaya konmuş, yeni versiyonun üstün değerlendirilmek üzere üst karta gönderilir.
yönleri tartışılmıştır. Üst kartta bulunan mikroişlemci bu gelen
verileri içinde bulunan saklayıcılarda belli
Materyal ve Metod bir düzen içinde kaydeder. Bir veri okuma
çevrimi bittikten sonra bunu kullanıcıya sesli
Eski versiyonun teknik özellikleri olarak bir buzzer tarafından bildirir. Aynı
Tasarımın ilk aşamasında gaz ve zamanda bu verileri veri paketi yapıp 24
sıcaklık/nem sensörleri Printed Circuit byte olarak seriport üzerinden bilgisayara
Board (PCB) üzerine yerleştirilmiştir. Gaz (PC) gönderir. Sistemin şematik gösterimi
sensörleri ve elektronik devrelerinin bir ana Şekil 1’de verilmiştir.
Şekil 1. E-burun sisteminin şematik gösterimi
Geliştirilen sistemde en basit ve yaygın propagation) öğrenme kuralı uygulanmıştır

kullanıma sahip Çok Katlı Perseptron (ÇKP) (White ve ark., 1992). Kullanılan ÇKP
modeli ve öğrenme kuralı olarak da yine en modeli girdi, saklı ve çıktı tabakaları olmak
çok tercih edilen yöntem olan ileri beslemeli üzere 3 katmandan oluşmaktadır. Yazılımda
(feed-forward), geri yayılımlı (back- kullanılacak gizli tabaka sayısının
184
st th
belirlenmesinde en başarılı sınıflandırmayı patlamasını da engellemektedir. Devre

yapan ve en az gizli tabaka sayısı dikkate üzerinde bulunan kırmızı ve mavi LED’li
alınmıştır. Çok katlı perseptron modellerinde göstergeler, hücrelerin şarj tamamlama
genel olarak sigmoid ya da hiperbolik durumlarını göstermektedir.
tanjant fonksiyonları kullanılır. Bu amaçla Akım Düzenleyici Devre: Elektronik
geliştirilen yazılımda da seçenek olarak bu 2 bileşenlerin düzenli ve sürekli gerilim
farklı fonksiyon sunulmuştur. ihtiyaçlarını karşılamak üzere 3 adet
Bir sensör devresinin elektronik burun MT3608 aşamalı güç modülü kullanılmıştır.
olarak tanımlanabilmesi için yapay zeka Batarya ünitesinden gelen 3,7 V ’luk
metotlarıyla işlevsel hale getirilmesi gerilimi 5 V’a yükselten modül, 2 ampere
gerekmektedir. Bu amaçla açıklanan Yapay kadar akım sağlayabilmektedir. Devre
Sinir Ağı modeli öğrenme ve doğrulama üzerindeki potansiyometre aracılığıyla çıkış
aşamalarını takiben geliştirilmiş YSA model gerilimi 28 V’a kadar yükseltilebilmektedir.
parametreleri dikkate alınarak Visual Çıkış gerilimi 12 V’a kadar % 93 verimle
Studio.net ortamında C# programla dili çalışabilmekte iken artan gerilimle birlikte
kullanılarak bir yazılım geliştirilmiştir. verim düşmekte ve ısı açığa çıkmaktadır.
Yazılım bilgisayarda boyutsal olarak İhtiyaç duyulan 5 V gerilimde ısı problemi
oldukça küçük (1.11 MB) bir yer olmamakta, dolayısıyla soğutma
kaplamaktadır. Ayrıca geliştirilen yazılım gerekmemektedir.
Türkçe olup kullanımı oldukça basittir. Mikroişlemci Geliştirme Kartı: İlk
Programın arayüzündeki parametre sayısının geliştirilen kişisel bilgisayarlardan,
az olması, tek bir pencereden ibaret olması günümüzdeki bilgisayar özelliği taşıyan
ve kullanılan programlama dilinin akıllı cep telefonlarına gelinceye kadar
basitliğinden dolayı İngilizce versiyonu da geçen süre içerisinde elektronik alanda
hazırlanmıştır. akılları zorlayacak teknolojik gelişmeler
kaydedilmiştir. Benzer şekilde hazır baskı
Yeni versiyonun teknik özellikleri devrelerin kullanımı hem yaygınlaşmış hem
Batarya Ünitesi: Geliştirilen ilk de maliyetleri azalmıştır (Kojima ve ark.,
versiyonda güç kaynağı olarak 220 V şehir 2016).
şebekesi kullanılmıştır. Ancak, bu özellik Elektronik cihazların beyni olarak kabul
cihazın mobil olmasını engellemiştir. Bu edilebilecek bu hazır mikroişlemci
amaçla, şarj edilebilir ve buna bağlı olarak devrelerin yaygınlaşmasıyla ‘kendin yap’
da taşınabilir özelliğe sahip olması için bir türü projeler de ilgi odağı olmaya
batarya sistemi tasarlanmıştır. Cihaz başlamıştır. Bu üstün yetenekli ve düşük
bileşenlerinin yüksek sarfiyatı ve uzun süre maliyetli mikroişlemci ünitelerinin
çalışma gereksinimlerini karşılamak üzere 6 yaygınlaşması ise 2005 yılında İtalya’da bir
adet 18650 tipi lityum-iyon hücre öğrenci projesiyle geliştirilen Arduino
kullanılmıştır. Bu hücre, sürekli yüksek kartlarıyla başlamıştır. Bu teknoloji yalnızca
akım deşarjı sağlayabilmesi ve düşük iç donanım anlamında üstün özellikler
direnç yaratan malzemelerden üretilmiş sunmamakta, aynı zamanda yazılım
olması sebebiyle tercih edilmiştir. Çalışma oluşturmak için üretilen entegre geliştirme
gerilimi 3,7 V ve kapasitesi 2000 mAh olan ortamı (IDE) ise yaygın programlama
hücreler paralel bağlanarak toplamda 44,4 dillerini kullandığı ve bütün geliştirme
Wh enerji depolayabilen batarya ünitesi kartlarıyla uyumlu olduğu için ortak yazılım
oluşturulmuştur. aracı olarak kabul görmektedir (Arduino,
Şarj Devresi: Batarya ünitesinin tekrar 2015).
şarj edilebilmesini sağlamak için TP4056 Söz konusu bu kartların sağladığı
lineer şarj entegresi barındıran bir devre neredeyse sınırsız kullanım olanakları,
kullanılmıştır. Piyasada yaygın kullanıma elektronik üreticilerinin bu kartlarla uyumlu
sahip 5 V adaptörler ile uyumlu olan bu şarj çalışabilecek modüller ve sensörler
devresi, hücrelerin çalışma geriliminde ve % üretmelerini sağlamıştır (Bhanarkar ve
1.5 hassasiyette çıkış vermektedir. Fazla şarj Korake, 2016).
koruması sayesinde hücrelerin ısınmasını ve
185
st th
Söz konusu üstün özelliklerinden dolayı olarak atanmış ve bu sayede pompa

ilk versiyonda PCB üzerine baskı devresinin bağımsız çalıştırılması
teknolojisiyle laboratuvarda üretilen engellenmiştir.
elektronik kart yerine, Arduino Mega Sıcaklık Nem Kompansasyon Devresi:
geliştirici kartı mikrodenetleyici olarak 256 Kullanılan sensörler, ortam gaz
kilobayt hafızalı Atmega2560 entegresi bileşenlerinin oksitlenme tepkimelerinin
kullanılmıştır. Standart 5 volt direkt akım ile oluşturduğu direncin ölçülmesini
çalışan kart, üzerindeki kompansatif sağlamaktadır. Ortamın sıcaklık ve nem
elektrik-ısı dönüştürücü entegre ile 7-12 volt içeriğine bağlı olarak direnç katsayılarının
arası giriş akımında sorunsuz değişmesini önlemek için ise SRD1-A
çalışabilmektedir. Basit makine iletişim kompansasyon devresi kullanılmıştır. Bu
sinyallerinin (TTL: transistör mantığı) devre düzeneği üzerinde bulunan iki adet iç
Evrensel Seri Veriyolu (USB) sinyallerine kontrol entegresi (TA7805S, PB61RA)
dönüştürülmesini sağlayan CH340 iç kontrol sayesinde sensör tepkilerinin sadece gaz
entegresini kullanmaktadır. Geliştirici konsantrasyonlarına bağlı olarak değişmesi
kartları arasında en çok sayıda giriş-çıkış sağlanmıştır. Her bir sensör için ayrı bir
terminaline sahip kart 54 adet dijital ikili SRD1-A devresi kullanılmış ve sensöre özgü
sistem veriyoluna sahiptir. Bu veriyollarının akım yükünü sağlayacak dirençler
15 tanesi darbe genişliği dönüştürücüsü yerleştirilmiştir (Tablo 1). Kullanılan
(PWM) özelliği ile analog terminal sensörlerden TGS4160 ve bacaklarının
girişlerini taklit edebilmektedir. Kartın devreyle uyumlu olmaması sebebiyle
üzerindeki 16000 Megahertz kuvartz CDM4160 sürücü ünitesi vasıtasıyla
entegresi milisaniye sayıcı olarak işlemekte bağlanmıştır. Karbonmonoksit sensörü
ve yazılımla gelen döngüleri zamanında (TGS2442) ise her saniyede 5 milisaniye
çevirebilmektedir. atım yapacak şekilde çalıştığı için devreyle
Sıvı-Gaz Pompası: Çalışması için 12 V iletişimini kuracak ve tepkisini sürekli
gerilime ihtiyaç duyan pompa (Xavitech kılacak COM2442 sürücü ünitesiyle birlikte
P200) kurdela kablo bağlantısıyla bir sürücü bağlanmıştır. Sürücü üniteleriyle devreye
üzerine bağlanmaktadır. Dakikada 0.4 bağlanan sensörlerin yük dirençleri
litrelik hacmi taşıyabilen pompa 40-90 sürücülerin üzerinde bulunduğu için devreye
miliamperlik akıma ihtiyaç duymaktadır. eklenilmemiştir.
Güç terminallerine kısa devre bağlantısı
yapılarak sürücüye ihtiyaç duyulmadan Tablo 1. Sensörlere özgü yük dirençleri
çalışması sağlanmıştır. Sensör
Özgün Gaz Yük
Pompa için Akım Düzenleyici Devre: Bileşenleri Dirençleri
Batarya ünitesinden gelen 3,7 V gerilimi TGS813 Metan 4 kΩ
pompanın ihtiyaç duyduğu 12 V’a yükselten TGS825 Hidrojen Sülfür 10 kΩ
devre kartı, 2149F iç kontrol entegresi TGS826 Amonyak 33 kΩ
sayesinde 0.4 ampere kadar düzenli akım TGS821 Hidrojen 4 kΩ
sağlayabilmektedir. Bu sayede pompanın Uçucu Organik
TGS2602 10 kΩ
Karbonlar
sürekli olarak aynı frekansta çalışması
TGS2442 Karbonmonoksit -
sağlanmıştır. Sürekli çalıştırıldığında Karbondioksit -
TGS4160
ortalama % 90 verimliliğe sahip devre ısı
üretmediği için soğutmaya ihtiyaç
Yazılım: Elektronik burun sisteminin
duymamaktadır.
YSA modelini kullanarak sınıflandırma
Anahtarlama Bağlantıları: Cihaz
yapan ve C# programlama dili ile
kutusuna sabitlenen 2 adet 12 V-10 amperlik
geliştirilmiş bir yazılım geliştirilmiştir. Bu
aç-kapat anahtar, akım düzenleyicilerinin
programın bazı kısıtları bulunmaktadır.
batarya ünitesine bağlandığı noktalarda
Bunlar;
devre kesme işini yaparak depolanan
enerjinin sürekli harcanmasını
● Programın kullanılabilmesi için bir
engellemektedir. Sensör sürücülerinin
bilgisayara kurulması zorunludur,
devresini tamamlayan anahtar öncelikli
186
st th
● Verilerin programın kurulu olduğu Araştırma Bulguları ve Tartışma

bilgisayara aktarılması gerekmektedir,
● Yapay sinir ağ modeli kod seviyesinde TÜBİTAK tarafından desteklenmiş olan
sabitlenmiştir ve değiştirilemez durumdadır. tavuk gübresi içinde bulunabilecek S.
Bu da farklı model parametreleriyle sistemin enterica patojenin tespitinde kullanılabilecek
test edilmesini engellemektedir, bir elektronik burunun tasarımı ve
● Model eğitimi için kullanılan uygulamasına yönelik proje kapsamında
parametrelerinin bir kısmının değiştirilemez geliştirilmiş olan e-burun sisteminin mobil
şekilde koda gömülüdür. olmaması, sistemin beyni sayılabilecek ana
kart ve buna bağlı mikroişlemci ünitesinin
Bu dezavantajları ortadan kaldırmak için uygulamada oluşturduğu bazı problemler bu
öncelikle cihazdan elde edilen verilerin bir yeni versiyonla giderilmeye çalışılmıştır.
sunucuya aktarılması ve burada saklanması Bu kapsamda yaşanan en büyük problem
sağlanmıştır. Veriler bu sayede sunucuya PCB üzerine baskı teknolojisiyle geliştirilen
bağlanılarak istenilen yerden erişilebilir hale ana kart ve mikroişlemcinin üretiminin hem
getirilmiştir. Yapay sinir ağı model eğitimi maliyetli olması, hem de seri üretiminin
için Web tabanlı bir uygulama zorluğudur. Özellikle bozulmalara ve
geliştirilmiştir. Bu uygulama sunucu kullanıcı hatalarına karşı duyarlı olan bu
üzerinde bulunur, Web tarayıcısı ile sistemin güncellenmesi sağlanmıştır. Çok
erişilebilir ve kurulum gerektirmez. uygun maliyetlerle temin edilebilen Arduino
Uygulama JavaScript tabanlıdır ve yapay açık kaynaklı mikroişlemcilerin yukarıda
sinir ağı eğitimi yapabilmek için de Synaptic açıklanan kullanım kolaylıkları ve ucuzluğu
(http://caza.la/synaptic/) isimli bir JavaScript sayesinde sistemin yedek parça sorunu,
kütüphanesi kullanılmıştır. Uygulama duplikasyonunun kolayca yapılabilir olması
doğrudan sunucudaki verileri ve başka amaçlar doğrultusunda farklı
kullanabilmektedir. Yapay sinir ağı versiyonlarının yapılabilmesi sağlanmıştır.
modelinin oluşturulması, eğitilmesi, her Geliştirilen yeni versiyon ile cihaz mobil
türlü eğitim vb. parametrelerinin hale getirilmiş ve sadece laboratuvar
belirlenmesi yapılabilmektedir. Eğitilen çalışmalarında kullanılan bir sistem
modeller sunucuya kaydedilip daha sonra olmaktan kurtarılmıştır.
tekrar kullanılabilir. Bu sayede farklı Bu çalışma ile e-burun sisteminin portatif
verilerle veya parametrelerle eğitilen hale getirilerek yazılım, donanım ve güç
modellerin ne kadar başarılı olduğu birimlerinin bir arada olduğu ticari değeri
kıyaslanabilir hale gelmiştir. yüksek yerli bir üst versiyonunun
geliştirilmesi sağlanmıştır (Şekil 2).
Şekil 2. E-burun sisteminin yeni versiyonu
Bir önceki proje kapsamında başarıyla kullanımı kolay, Türkçe yazılıma sahip,
test edilmiş sistemin daha üst teknoloji batarya ile çalışan yerli bir elektronik burun
kullanılarak yabancı eş değerlerine denk, sisteminin geliştirilmesi çalışmanın en
187
st th
önemli çıktısını oluşturmaktadır. Özellikle boyunca yaklaşık 31-32 oC’ye kadar

yeni versiyonda Web tabanlı hale getirilen düşürülmesi ve sabitlenmesi sağlanmıştır.
ve ayrı bir yazılım kurulumu gerektirmeden Geliştirilen sistemin performansını ortaya
internet bağlantısı sayesinde her bilgisayarda koymak için küçük bir cam kavanoz içine
çalışabilecek bir yazılım geliştirilmiştir. konulan parfüm sensörlere koklatılmıştır.
Yeni versiyonda kullanılan 7 adet gaz ve Burada amaç e-burun sisteminin daha
1 adet sıcaklık/nem sensörü alüminyum bir önceden ortaya konmuş sınıflandırma
kutu etrafında açılan deliklere yerleştirilmiş performansını test etmek değildir. Sistemin
ve böylece sensör kompartmanı yeni tasarımında örnekleme ortamından
oluşturulmuştur. Yalnız sensörlerin koklanacak havanın sensörlere ulaştırılması,
çalışması sırasında üzerlerinden geçen sensör tepkilerinin elde edilmesi, verilerin
akımdan kaynaklanan bir ısı açığa bilgisayara aktarılması, verilerin ne oranda
çıkmaktadır. Bu ısının sensör sağlıklı elde edildiği ve çalışma süresi
kompartmanında birikerek sensör algılama boyunca ortaya çıkabilecek diğer olası
ortamının sıcaklığını 45 oC’ye kadar teknik problemlerin ortaya konması
çıkardığı görülmüştür. Fazla ısıyı tahliye hedeflenmiştir. Bu bağlamda yaklaşık 5
etmek için sensör kompartmanı üzerine dakika boyunca koklanan örneğe sensörlerin
gelecek şekilde bir bilgisayar fanı verdiği tepkiler Şekil 3’te gösterilmiştir.
yerleştirilerek sıcaklığın çalışma süresi
Şekil 3. Ham ve normalize edilmiş sensör verileri
Her sensörün maruz kaldığı gazlara ya da beklentileri sağladığı görülmektedir. Bir

uçucu organik bileşiklere verdiği tepki sahip sonraki aşamada sistemin sınıflandırma
oldukları etken maddeden dolayı farklılık performansını test etmek amacıyla farklı
göstermektedir. Başka bir ifadeyle, bu uygulamalarda kullanılması
tepkinin şiddeti, yani ne kadarlık bir zaman hedeflenmektedir.
aralığında ne oranda arttığı kokunun Sonuç ve Öneriler
kümülatif parmak izinin oluşmasında etkili
olmaktadır. Bu bağlamda Şekil 3’ten de Daha önce sabit ve şebeke elektriğiyle
görüleceği üzere bazı sensörler çok kısa çalışan versiyonu tasarlanmış olan bir e-
sürede ulaşabilecekleri pik değerlere burun sisteminin Arduino mikroişlemci
ulaşırken bazıları daha yavaş tepki tabanlı donanıma ve web tabanlı bir
vermektedir. Yine her sensörün ilk başlangıç yazılıma sahip mobil yeni versiyonu
okuması tasarım özelliklerinden dolayı tasarlanmıştır. Ayrıca, geliştirilen mobil
farklılık göstermektedir. Bu bağlamda sisteminin tavuk gübresindeki S.
normalize edilmiş değerlere de baktığımızda eneterica’nın tespiti yanında arazi
sensör tepkileri koklama süresine bağlı koşullarında diğer patojenlerin tespitinde ve
olarak artış göstermektedir. Sonuç olarak faklı tarım, çevre ve gıda uygulamalarında
çalışma kapsamında geliştirilen yeni e-burun kullanılma potansiyeli mevcuttur. Çalışma
versiyonunun yukarda ifade edilmiş olan
188
st th
sonucunda elde edilen başlıca faydalar şöyle Hurst, J.W., 1999. Electronic noses and
sıralanabilir: sensor array based systems: design
and applications, Proceedingsof the
1-Yerli teknolojisi olmayan, ithalat 5th International symposium on
yoluyla yüksek maliyetlerle temin edilen Olfaction and the Electronic Nose,
elektronik burun sistemlerinin Türkçe Pennsylvania.
kullanımlı, mobil ve ekonomik yerli Kızıl, Ü., Genç, L., Turgut, G. T., Rahman,
versiyonu geliştirilmiştir. S., Khaitsa, L. M., 2015a. E-Nose
2-YSA gibi yapay bir zeka uygulamasını Identification of salmonella enterica
web tabanlı bir yazılımla kullanımı in poultry manure. British Poultry
sağlanarak kullanım kolaylığı artırılmıştır Science. 56(2): 149-156.
3-Uzun süren ve masraflı laboratuvar Kızıl, Ü., Genç, L., Rahman, S., Khaitsa, L.
analizlerinin bazılarının yerine M., Turgut, G. T., 2015b. Design and
kullanılabilecek alternatif bir sistem test of a low-cost electronic nose
geliştirilecek olmasından dolayı farklı system for identification of salmonella
disiplinler tarafından kullanılabilecek yeni enterica in poultry manure.
bir yöntem ortaya konmuştur Transactions of the ASABE. 58: 819-
4-Arduino ve ona bağlı teknolojilerin 826.
sağladığı esneklikten dolayı daha dinamik ve Kojima, Y., Shigeta, R., Miyamoto, N.,
akıllı sistemlerin tasarımının yapılabilmesi Shirahama, Y., Nishioka, K.,
için teknik bilgi ve beceriler geliştirilmiştir. Mizoguchi, M., Kawahara, Y., 2016.
Low-cost soil moisture profile probe
Kaynaklar using thin-film capacitors and a
capacitive touch sensor, Sensors.
Arduino, 2015. http://www.arduino.cc, Son 16(8): 1292.
Ulaşım: Haziran 2018. Schiffman, S.S., Bennett, J.L., Raymer, J.H.,
Arshak, K., Moore, E., G.M. Lyons, G.M., 2001. Quantification of odours and
Harris, J., Clifford, S., 2004. A review odorants from swine operations in
of gas sensors employed in electronic North Carolina, Agricultural and
nose applications. Sensor Review Forest Meteorology. 2001, 108, 213.
Volume 24 · Number 2 · 2004 · pp. White, A., Gallant, A. R., Hornik, K.,
181–198 Stinchcombe, M., Wooldridge, J.,
Bhanarkar, M.K., Korake, P.M., 2016. Soil 1992. Artificial neural networks:
salinity and moisture measurement approximation and learning theory.
system for grapes field by wireless Cambridge, MA. Blackwell
sensor network. Systems & Control. Publishers.
3: 1164021
189
st th
Çine-Topçam ve Karpuzlu-Yaylakavak Sulama Birliklerinde

Sulama Yönetim Devrinin Etkilerinin Belirlenmesi1
Berkant Ülüş1, Selin Akçay2

1
Ziraat Yüksek Mühendisi, Aydın, TÜRKİYE
2
Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü, Aydın, TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: selinakcay@adu.edu.tr.
Özet: Su kullanıcı sektörler arasında su paylaşımında en büyük payı alan tarım sektöründe su
kullanım etkinliğinin arttırılması en önemli hedeftir. Bu nedenle gerek havza gerekse de tarla bazında
çeşitli önlemler alınmaktadır. Çalışmada incelenen Çine-Topçam ve Karpuzlu-Yaylakavak sulama
birliklerinin de sınırları içerisinde yer aldığı Büyük Menderes Havzasında, kamu tarafından işletilen
sulama şebekelerinin kullanıcı organizasyonlara devri büyük ölçüde tamamlanmıştır. Çalışmada
sulama birliklerinin performanslarının değerlendirilmesinde, Uluslararası Su Yönetim Enstitüsü
(IWMI) tarafından geliştirilen karşılaştırmalı dışsal gösterge setinden seçilen göstergelere ek olarak
diğer araştırmacılar tarafından geliştirilen bazı göstergeler kullanılmıştır.
Çalışma sonucunda; sulama oranı % 31.2-42.0, net su temini oranı 2.622-2.883, toplam su temini
oranı 0.798-0.840, birim sulama alanına düşen su miktarı 5435-5805 m³/ha, sulanması öngörülen
alana karşılık eşdeğer brüt üretim değeri 446-478 $/ha, sulanan birim alana karşılık eşdeğer brüt
üretim değeri 1124-1417 $/ha, şebekeye alınan birim suya karşılık eşdeğer brüt üretim değeri 0.08-
0.09 $/m³, birim su tüketimine karşılık eşdeğer brüt üretim değeri 0.18-0.23 $/m olarak değişiklik
gösterdiği belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Sulama yönetim devri, performans değerlendirme, performans göstergeleri,

sulama Birliği, Büyük Menderes Havzası
Impact of Irrigation Management Transfer on Çine-Topçam and

Karpuzlu-Yaylakavak Irrigation Associations
Abstract: Improving the water use efficiency is the main target in agriculture sector which holds the
greatest share among the water user sectors. The most important step taken is the turnover of
Management-Operation-Maintenance responsibility of irrigation systems from state to the water user
organizations. The turnover process of irrigation systems in Büyük Menderes Basin, in which the
Çine-Topçam and Karpuzlu-Yaylakavak irrigation associations are enclosed has almost completed.
The external performance indicators proposed by International Water Management Institute (IWMI)
and other indicators proposed by different researchers have used in the performance evaluation of
irrigation districts.
By the end of the study it was determined that; the irrigation ratio varied between 31.2-42.0%, net
water supply ratio as 2.622-2.883, total water supply ratio as 0.798-0.840, annual irrigation water
delivery per unit command area as 5435-5805 m³/ha, gross value of production per command area as
446-478 $/ha, gross value of production per irrigated area as 1124-1417 $/ha, gross value of
production per unit irrigation supply as 0.08-0.09 $/m³, gross value of production per unit water
consumed as 0.18-0.23 $/m³.
Keywords: Irrigation management transfer, performance evaluation, performance indicator, irrigation

association, Büyük Menderes Basin
1
Bu makale Berkant Ülüş’ün Yüksek Lisans tezinden üretilmiştir.
190
st th
Giriş ve sistemin yerel durumunu belirlemek,

Tarımsal üretim faaliyetlerinin temel amaçlara yönelik yöntem oluşturmak ve
girdilerinden biri olan su, küresel iklim sistem performansını diğer sistemlerle ya da
değişikliği sonucunda en kıt ve en değerli kendisi ile karşılaştırmak mümkündür
doğal kaynaklardan biri haline gelmiştir. (Yazgan ve Değirmenci, 2002).
Buna bağlı olarak suya karşı olan talep Sulama sistemlerinin performansları;
artmış ve farklı su kullanıcı sektörler şebeke yönetimine, altyapıya, su dağıtımına
arasında su kullanımına yönelik bir rekabet ve dağıtım planlamasına, iklim koşullarına
doğmuştur. ve üreticilerin sosyo-ekonomik koşullarına
Tarımın yoğun olarak yapıldığı az bağlı olarak değişiklik göstermektedir
gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde evsel, (Değirmenci et al., 2017). Çakmak (2003),
endüstriyel ve tarımsal su kullanımının sulama alanlarında ihtiyacın üzerinde
oransal dağılımı göz önüne alındığında en sulama suyu kullanılmasının en önemli
yüksek payın tarımsal kullanıma ayrıldığı, nedeninin planlı su dağıtımına istenilen
gelişmiş ülkelerde ise bu dağılımın daha düzeyde uyulamaması olduğunu belirtmiştir.
dengeli olarak gerçekleştiği ve çoğu zaman Lencha (2008), yapılacak çalışmalarla
endüstriyel kullanımın lehine olduğu performansın yükseltilmesi sonucunda su
görülmektedir. Az gelişmiş ülkelerde tasarrufu sağlanacağını, verimliliğin
tarımsal kullanımın daha yüksek artacağını ve olumsuz çevresel etkilerin en
gerçekleşmesinin temel nedeni ise gerek aza indirilebileceğini bildirmektedir.
sulama sistemleri boyutunda gerekse de tarla Su ve toprak kaynaklarının etkin
içi su dağıtımı sırasında düşük randımanlı kullanımı açısından sulu tarımın
sulama uygulamalarının yapılmasıdır. performansının ve hedeflerinin belirlenmesi
Mevcut su kaynaklarının tarımda en en temel koşuldur (Molden et al, 1998).
ekonomik ve rasyonel şekilde kullanımının Ülkemizde etkin bir sulama yöntemini
önemi bu noktada ortaya çıkmaktadır. oluşturmak ve var olan sorunları çözmek
Ülkemizde bulunan sulanabilir tarım amacı ile 1994 yılından itibaren hızlı bir
arazisi 8.5 milyon ha’dır, ancak sulanabilir sulama yönetim devir programı
tarım arazisinin şimdilik 6.09 milyon ha’ı gerçekleştirilmiş ve DSİ tarafından
sulamaya açılmıştır. Yıllık ortalama 112 işletilmekte olan sulama projelerinin
milyar m³’lük kullanılabilir su potansiyelinin tamamına yakını sulama birliklerine ve
%75’i tarım sektörü için kullanılmaktadır. sulama kooperatiflerine devredilmiştir.
İçme, kullanma ve sanayi sektörlerinde su Bu çalışma ile Aşağı Büyük Menderes
kullanımına olan talebin artması sonucunda Havzasında Çine ilçesi sınırlarında yer alan
tarım sektöründeki suyun etkin kullanımı Topçam sulama birliği ile Karpuzlu ilçesi
büyük önem kazanmaktadır (Anonim, sınırlarında yer alan Yaylakavak sulama
2016a). birliğinde sulama yönetim devrinin
Günümüzde su ve sulama önemli bir yere etkinliğinin belirlenmesi amaçlanmaktadır.
sahiptir, artan dünya nüfusunun su Yapılan değerlendirmeler sonucunda elde
taleplerinin karşılanmamasından dolayı su edilecek sonuçlara göre ilgili sulama
önemli bir ticari araç olarak birliklerinin yönetiminde görülen sorunlar
kullanılmaktadır. Gelecek yıllarda su ortaya konacak ve böylelikle daha etkili bir
kaynakları kullanımı ve kalitesini sulama yönetim ve organizasyonunun
etkileyecek, en önemli faktör nüfus sağlanabilmesi için çözüm önerileri
olacaktır. Dünya nüfusunun 2017 yılında 7.5 sunulacaktır. Bu yolla havzada mevcut olan
milyarı aştığı ve 2050 yılına gelindiğinde ise su kaynaklarından sulamada daha etkin bir
9.15 milyarı aşacağı öngörülmektedir şekilde yararlanılabilmesi mümkün
(Anonim, 2016a). olacaktır.
Sulu tarımda sistem başarısının etkin bir
gösterge seti yardımıyla izlenmesi ve Materyal ve Metod
değerlendirilmesi gerekmektedir. Böylece
sistem işletim ve bakımını geliştirmek, Bu çalışma kapsamında, devir öncesinde
zararları teşhis etmek, müdahalelerin etkisini DSİ tarafından işletilen Topçam sulama
191
st th
birliği (SB) ve Yaylakavak SB’nin devir yer alan Büyük Menderes Havzası, 37°6'-
sonrası performansları 2000-2016 yılları için 38°55' kuzey enlemleri ile 27°-30° 36' doğu
incelenmiştir. Bu birliklerin kullanıcılara boylamları arasında yer almaktadır. Büyük
devir işlemleri 1995-1996 yılları arasında Menderes Havzasının toplam alanı yapay
tamamlanmış olup, fiilen suladıkları alan, alanlar, tarımsal alanlar, orman ve yarı doğal
Büyük Menderes Havzasında faaliyet alanlar, ıslak alanlar ve su yüzeyleri dahil
gösteren tüm sulama birliklerinin hizmet olmak üzere 2.600.967 ha olup; havza
verdiği alanın yaklaşık %6’sı kadardır. izdüşümü alanının Türkiye izdüşümü
Çalışma kapsamında incelenen sulama alanına oranı %3.32’dir. Son nüfus sayımına
birliklerine ilişkin bazı bilgiler Tablo 1’de göre havza nüfusu Türkiye nüfusunun
verilmiştir. yaklaşık %3.08’ine karşılık gelmektedir. Bu
Çalışmada ele alınan sulama birliklerinin nüfusun başlıca geçim kaynakları
Büyük Menderes Havzası’ndaki konumları hayvancılık, tarım, sanayi ve turizmdir.
Şekil 1’de yer almaktadır. Batı Anadolu’da
Tablo 1. Topçam ve Yaylakavak sulama birliklerine ilişkin bazı bilgiler

Topçam Sulama Birliği Yaylakavak Sulama Birliği
Devir Tarihi 09 Haziran 1995 09 Ocak 1998
Devralan Örgüt Sulama Birliği Sulama Birliği
Net Sulama Alanı (ha) 4387 2750
Toplam Kanal Uzunluğu (km) 210.9 242
Sulayıcı (Mükellef) Sayısı 1028 1125
Personel Sayısı 21 11
Depolama Tesisi Topçam Barajı Yaylakavak Barajı
Su Kaynağı Madran Çayı Kocaçay
Su Alma Yapısı Baraj Baraj
Sulama Şekli Pompaj+Cazibe Cazibe
Ana Kanal Başlangıç Debisi (m³/s) 5.6 3.68
Büyük Menderes Havzası sınırları günlük güneşlenme süresi 382.1 saatlik süre
içerisinde, Afyonkarahisar, Aydın, Denizli, ile Temmuz ayında gerçekleşmektedir
İzmir, Muğla ve Uşak olmak üzere 6 il yer (Anonim, 2010; Duygu, 2015; Anonim,
almaktadır (Anonim, 2011; Duygu, 2015; 2016b).
Anonim, 2016b). Aşağı Büyük Menderes Havzasında on
Büyük Menderes Havzası Ege, İç altı çeşit toprak grubu vardır. Ancak sulu
Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri arasında bir tarım yapılan ve sulanabilir arazilerin
geçit özelliği taşıdığından, havzanın iklimi topraklarının yaklaşık %60-70’ini alüvyal.
yer yer farklılıklar göstermektedir. Havzanın %20-30’unu kolüvyal ve geri kalanını da
yukarı kesiminde karasal iklim hüküm kırmızı kestane, kahverengi orman, kalkersiz
sürerken, havzanın batı ve güney kesimleri kahverengi ve kestane rengi topraklar
Akdeniz iklimi özelliği göstermektedir. oluşturur. Alüvyal topraklar ise taban
Araştırma alanının uzun yıllar ortalama arazileri oluştururlar. Araştırma alanı
sıcaklığı 18.7ºC, ortalama oransal nemin topraklarının profilleri derin ve her türlü
%57.6 düzeyinde olduğu, ortalama rüzgar bitkinin yetişmesine elverişli özellik
hızının ise 1.3 m/s olarak gerçekleşmiştir. göstermektedir. Havza toprakları ağırdan
Yörede yıllık toplam buharlaşma değerini çok hafife kadar değişen çok çeşitli
1304.7 mm olup, aylar bazında en yüksek bünyelere sahiptir. Ancak ovanın büyük
buharlaşma Temmuz ayında 224.4 mm bölümü orta bünyeli topraklardan
olarak gerçekleşmektedir. Yörede ortalama oluşmaktadır (Akçay, 2007; Özkara ve
güneşlenme süresi 243.9 saattir ve en uzun Yalçuk, 1981).
192
st th
Şekil 1. Çalışmada ele alınan sulama birliklerinin havzadaki konumu
Araştırmada kullanılan sulama sistem

performans değerlendirme göstergeleri; su Fiilen Sulanan Alan (ha)
Sulama oranı(%)= x100 (5)
Sulamaya Açılan Alan (ha)
kullanım etkinliğine ve tarımsal üretim
etkinliğine ilişkin göstergeler olmak üzere Molden et al, (1998) tarafından geliştirilmiş
başlıca 2 bölüm altında incelenmiştir. olan karşılaştırmalı dışsal performans
gösterge setinde yer alan Bitkisel Üretim
Su Kullanım Etkinliğine İlişkin Göstergeler
Araştırma alanı su kullanım etkinliğinin Göstergelerine ilişkin eşitlikler ise eşitlik 6,
belirlenmesinde kullanılan göstergeler eşitlik 7, 8 ve 9’da verilmiştir.
1, 2, 3 ve 4’te verilmiştir. Sulanması Öngörülen Birim Alan Başına
Eşdeğer Brüt Üretim Değeri ($/ha):
Net Su Temini Oranı:
Sisteme Saptarılan Su (m3 ha/yıl)
STOnet = (1) EBÜDP =
EBÜD ($)
(6)
Net Sulama Suyu Gereksinimi (m3 ha/yıl)
Sulama Alanı (ha)
Toplam Su Temini Oranı: Sulanan Birim Alan Başına Eşdeğer Brüt

Sisteme Saptırılan Su(m3 /ha/yıl)
STOtoplam =
Toplam Sulama Suyu Gereksinimi(m3 /ha/yıl)
(2) Üretim Değeri ($/ha):
EBÜD ($)
Birim Sulama Alanına Düşen Su Miktarı EBÜDs = Sulanan Alan (ha) (7)
(m3/ha):
Sisteme Saptırılan Su(m3)
BADSp= (3) Saptırılan Suya Karşılık Eşdeğer Brüt
Sulama Alanı(ha)
Üretim Değeri ($/m3):
Birim Sulanan Alana Düşen Su Miktarı
EBÜD ($)
(m3/ha): EBÜDSS = Sisteme Saptırılan Su (m3 ) (8)
Sisteme Saptırılan Su(m3)
BADSs= (4)
Sulanan Alan(ha)
Bitki Su Tüketimine Karşılık Eşdeğer Brüt
Tarımsal Üretim Etkinliğine İlişkin Üretim Değeri ($/m3):
Göstergeler
Bos (1994), tarafından geliştirilmiş olan EBÜD ($)
EBÜDET = (9)
Sulama Oranı göstergesi eşitlik 5’te Bitki Su Tüketimi (m3 )
verilmiştir.
193
st th
Eşdeğer brüt üretim değerinin temini oranının 2 ve üzerinde olması

gerektiği yaklaşımını yapmışlardır. Antalya
belirlenmesinde kullanılan eşitlik ise eşitlik
yöresinde yer alan 24 sulama şebekesinin su
10’da verilmiştir. temini oranı değerinin 2.5’in üzerinde olduğu
saptanmıştır ki, bu durum söz konusu
Pi
EBÜD=( ∑ AiYi Pb )xPd (10) şebekelerde gereğinden fazla su kullanımının
gerçekleştiğinin bir ifadesidir (Özmen ve
Eşitlikte; Kaman, 2015). Beyribey (1997), net su
EBÜD; eşdeğer brüt üretim değeri temin oranı 2.5’ten büyük olan sulama
Ai; i bitkisinin ekiliş alanı (ha) şebekelerinde planlı su dağıtımının
Yi; i bitkisinin verimi (Ton) gereğince yerine getirilemediği ve toplam
Pi; i bitkisinin yerel fiyatı (TL) sulama randımanının düşük olduğunu
Pb; baz bitkinin yerel fiyatı (TL) vurgulamıştır.
Pd; baz bitkinin ortalama dünya fiyatı ($) Topçam ve Yaylakavak sulama
Çalışmada baz ürün olarak pamuk bitkisi birliklerine ait net su temini oranı
seçilmiştir. Bunun nedeni incelenen değerlerinin de genellikle 2’den büyük
birliklerin yer aldığı Büyük Menderes olması, birliklerde su yönetimi konusunda
Havzasında yetiştiriciliği yoğunlukla yapılan sorunlar yaşandığını yani şebekelerde etkin
başlıca bitkinin pamuk bitkisi olmasıdır. ve uniform bir su dağıtımının
gerçekleştirilemediğini göstermektedir.
Araştırma Bulguları ve Tartışma Toplam Su Temini Oranı
Toplam su temini oranı değeri; sisteme
Bu bölümde, incelenen sulama alınan su miktarının, sulama alanının toplam
birliklerinde sulama yönetim devrinin sulama suyu gereksinimini ne düzeyde
etkilerinin ortaya konmasına yönelik olarak karşılayabildiğinin bir göstergesi olarak
yapılan değerlendirmelerin sonuçları tanımlanmaktadır (Akçay, 2007).
verilmiştir. Çalışmada incelenen Topçam ve
Su Kullanım Etkinliği Göstergelerinin Yaylakavak sulama birliklerine ait toplam su
Değerlendirilmesine İlişkin Bulgular temini oranı değerleri 0.32-1.14 aralığında
Araştırma kapsamındaki sulama değişiklik göstermiş, ortalama değerler ise
birliklerinin su kullanım etkinliklerine Yaylakavak SB’de 0.79, Topçam SB’de ise
ilişkin değerlendirme sonuçları Tablo 2’de 0.84 olarak gerçekleşmiştir. IWMI
yer almaktadır. tarafından farklı sulama sistemlerinde
Net su temini oranı yürütülen çalışmalarda, toplam su temini
Araştırma kapsamında incelenen Topçam oranlarının 0.41 ile 4.81 arasında değişim
ve Yaylakavak sulama birliklerine ait net su gösterdiği ve başarılı bir su temini için bu
temini oranı değerleri 1.11-4.64 aralığında oranın optimum değer oran olan 1düzeyinde
değişmiştir (Tablo 2). Oranın 2’den büyük olması gerektiği belirtilmiştir (Molden et al.,
olduğu yıllarda havzada su kaynağının 1998).
yeterli geldiği gözlenmiştir. Havzada yağış Asartepe sulamasında yıllık su temini
azlığı nedeniyle kuraklık yaşanan ve su oranının 0.25-1.17 arasında değiştiği
depolama hacimlerinde düşüklük görülen bildirilmiştir (Kaplan, 2010). Gevrekli
yıllarda ise 2’nin altında net su temini oranı sulama birliğinde yıllık sulama suyu temin
değerleri saptanmıştır. oranı 0.46 ile 0.99 arasında değişim
Levine (1982), şebekelere verilen suyun göstermiş olup, dönemsel ortalaması 0.69
net sulama suyu gereksiniminin 2.5 katından olarak gerçekleşmiştir. (Eliçabuk ve Topak,
fazla olmasının uygun olmayan su 2017). Beypazarı-Başören Sulama
yönetiminin bir göstergesi olduğunu Kooperatifi’nde sulama performansının
belirtmiştir. Akkuzu ve Mengü (2011), DSİ değerlendirildiği bir çalışmada yıllık su
tarafından hazırlanan sulama planlarında temini oranı 1.72 olarak belirlenmiştir (Cin
sulama randımanını %54 düzeyinde kabul and Çakmak, 2017). Ilgın Ovası sulama
ederek, DSİ sulamalarında sulama suyu birliğinde su temini oranı 0.49-1.71 arasında
değiştiği saptanmıştır (Kalender ve Topak,
194
st th
2017a). Kalender ve Topak (2017b) ise kullanıcılara su sağlamada zaman zaman

ülkemizde yıllık su sağlama oranlarının yetersiz kaldıklarını ifade etmektedir.
oldukça yüksek olduğunu, bunun şebekelere Çalışmada toplam su sağlama oranında
gereksinim duyulandan daha fazla sulama yıllara göre gözlenen büyük farklılıkların
suyunun verildiğinin bir göstergesi olduğunu başlıca nedenleri; yağış azlığı veya yağış
belirtmişlerdir. rejimindeki düzensizliklere bağlı olarak
Çalışma kapsamında incelenen birliklerde yaşanan kuraklıklar, rezervuarlarda su
toplam su temini oranının çoğu zaman depolamada yaşanan sıkıntılar ve buna bağlı
hedeflenen değer olan 1’in altında kaldığı olarak sulama alanlarına gereken miktarda
saptanmıştır. Bu durum birliklerin su sağlanamaması olarak sıralanabilir.
Tablo 2. Topçam ve Yaylakavak Sulama Birliklerine ilişkin su kullanım etkinliği

göstergelerine ilişkin sonuçlar
STOnet STOtoplam BADSp BADSs

Topçam Yaylakavak Topçam Yaylakavak Topçam Yaylakavak Topçam Yaylakavak
Yıllar
SB SB SB SB SB SB SB SB
2000 2.22 1.11 0.64 0.32 5 283 2 944 11 263 17 684
2001 2.14 3.32 0.62 0.97 5 061 3 693 10 693 15 278
2002 1.94 2.15 0.56 0.62 4 312 3 540 9 520 22 008
2003 2.25 2.49 0.65 0.72 5 023 4 443 11 238 27 714
2004 2.70 2.68 0.78 0.78 5 569 7 123 13 104 40 156
2005 3.12 2.76 0.91 0.80 6 386 6 033 14 532 30 817
2006 3.14 2.25 0.91 0.65 6 118 5 579 14 260 27 146
2007 3.02 2.26 0.88 0.66 4 832 2 836 13 834 14 892
2008 3.49 2.20 1.01 0.64 4 500 4 754 14 001 15 566
2009 3.32 2.28 0.96 0.66 5 098 5 049 14 290 13 958
2010 3.46 2.38 1.01 0.69 5 360 5 488 14 602 13 000
2011 3.55 2.62 1.03 0.76 6 144 7 094 15 175 15 758
2012 3.93 2.96 1.14 0.86 6 925 7 967 17 044 17 018
2013 2.72 3.74 0.79 1.09 6 692 7 749 16 407 16 293
2014 3.82 4.64 1.11 1.35 5 926 8 621 17 427 21 437
2015 2.44 2.48 0.71 0.72 4 807 6 490 9 647 13 261
2016 1.69 2.17 0.49 1.21 4 353 9 287 7 821 21 199
ORT 2.88 2.62 0.84 0.79 5 435 5 805 13 227 20 187
Birim sulama alanına düşen su miktarı Topçam SB için 7821-17427 m3/ha,

Birim sulama alanına düşen su miktarı Yaylakavak SB için 13000-40156 m3/ha
değerlerinin Topçam SB’de 4312-6925 arasında değişen değerler saptanmıştır.
m3/ha aralığında, Yaylakavak SB’de ise Yaylakavak sulama birliğinde özellikle 2002
2836-9287 m3/ha aralığında değiştiği, ile 2006 yılları arasında oldukça yüksek
ortalama değerlerin ise sırasıyla 5435 m3/ha değerler gözlenmiştir. Bu durumun nedeni
ve 5805 m3/ha olarak gerçekleştiği şebekeye alınan sulama suyunun bölgeye
saptanmıştır. Yıllar arasında gözlenen bu düşen yağışlara da bağlı olarak yıldan yıla
farklılıkların nedeni; şebekeye alınan sulama değişmesi, bunun yanında fiilen sulanan
suyunun yıllık yağışlara ve baraj alanların da o yıllarda çok düşük olmasıdır.
depolamalarına bağlı olarak her yıl Fiilen sulanan alanın oldukça düşük
değişiklik göstermesidir. Sulamaya açılan olmasının temel sebebi Yaylakavak sulama
alanların yıllar içerisinde artış göstermesi ise birliğinin yeni kurulmuş bir birlik olması ve
bir diğer etmen olarak bu sonuca etki sulama alanına altyapı yatırımı ve hizmet
etmektedir. götürmede yetersiz kalması olduğu
Birim sulanan alana düşen su miktarı söylenebilir.
Birim sulanan alana düşen su miktarı Tarımsal Üretim Etkinliği Göstergelerinin
değerleri Tablo 2’de verilmiştir. Çalışmada Değerlendirilmesine İlişkin Bulgular
195
st th
Araştırma kapsamında değerlendirilen (Beyribey et al., 1997). 2016 yılında DSİ’ce

sulama birliklerinin sulama oranları Tablo işletilen ve devredilen sulamalarda sulama
3’te, tarımsal üretim etkinliği göstergeleri oranı ortalaması ise %61 olarak
Tablo 4’te verilmiştir. gerçekleşmiştir (Anonim, 2016a).
Sulama oranı Sulanması öngörülen birim alana karşılık

Çalışmada incelenen sulama eşdeğer brüt üretim değeri (EBÜDP)
birliklerinden Topçam SB sulama oranları Çalışma kapsamında incelenen sulanması
yıllara göre %32-55 aralığında, Yaylakavak öngörülen birim alana karşılık eşdeğer brüt
SB’nde ise %17-48 aralığında değişmiştir. üretim değeri (EBÜDP), Topçam SB’nde
Ortalama değerler ise sırasıyla %42 ve %31 280-957 $/ha, Yaylakavak SB’nde ise 166-
olarak gerçekleşmiştir (Tablo 3). Sulama 1125 $/ha aralığında değişmiştir. Ortalama
oranlarındaki düşük değerler, çoğu sulama değerler ise sırasıyla 478 ve 446 $/ha olarak
sisteminde proje üretim değerinin de düşük gerçekleşmiştir (Tablo 4). Tablodan da
gerçekleşmesine neden olmaktadır. Sulama görüleceği gibi, Topçam SB’de 2000 yılında
birliklerine devir sonrası sulama EBÜDP değeri oldukça yüksek
oranlarındaki bu denli düşük rakamların gerçekleşmiştir. Bu durumu yaratan temel
gözlenmesi, sulanan alanlara daha fazla etmen çalışmada baz ürün olarak alınan
sulama altyapısı kurulması ve sulama pamuğun o yılki fiyatıdır. Yaylakavak SB
hizmeti götürülmesinin gerekliliğini ortaya incelendiğinde; özellikle 2015 yılında
koymaktadır. EBÜDP değerinde önemli bir artış
görülmektedir. Bu artışın sebebi ise
Tablo 3. Topçam ve Yaylakavak Sulama Yaylakavak SB’de 2015 yılında, pamuk
Birliklerine ilişkin sulama oranları (%) bitkisinin bitki deseninde en yüksek değere
Sulama Oranı ulaştığı görülmektedir.
Topçam Yaylakavak Molden et al. (1998), tarafından yapılan
Yıllar
Sulama Birliği Sulama Birliği araştırmada EBÜDP değerinin 477-3626
2000 46 17 $/ha aralığında değişmekte olduğu; üretim
2001 47 24 değeri 1500 $/ha’dan düşük olan sistemlerin
2002 45 16
bitki yoğunluğu düşük ve tek ürünün
2003 44 17
2004 42 17
yetiştirildiği veya çeltik tarımının yapıldığı
2005 43 19 sistemler olduğu; 1500-2000 $/ha arasında
2006 42 20 yer alan sistemlerde bitki yoğunluğunun
2007 34 19 %200’lere ulaşmakta ve kısmen çeltik tarımı
2008 32 30 yapılmakta olduğu; 2000 $ ve üzeri olan
2009 35 36 sistemlerde ise endüstri bitkileri, bazı
2010 36 42 tahıllar ve narenciye yetiştirilmekte olduğu
2011 40 45 bildirilmiştir.
2012 40 46 Araştırmada adı geçen birliklerin EBÜDP
2013 40 47
değerleri arasındaki farklılıkların nedeni,
2014 34 40
2015 49 48
ürün deseninde bulunan pamuk ve mısır gibi
2016 55 43 ürünlerin ekiliş oranlarının önemli ölçüde
ORT 42 31 değişkenlik göstermesidir. Özellikle
çalışmada baz ürün olarak alınan pamuk
Devlet sulama şebekelerinde sistem bitkisinin ekim alanının yıllar içerisinde
performansının değerlendirildiği bir düşmüş olması, ayrıca 2000-2016 yılları
çalışmada, Türkiye’nin ortalama sulama arasında pamuk taban fiyatlarının dünya
oranı değeri %66 olarak belirlenmiştir. piyasasında ve yerel piyasada düşük
Çalışmada ele alınan şebekelerden 74’ünde seyretmesi bu duruma yol açan başlıca
sulama oranının %30’dan küçük, 72 nedendir.
şebekede %30-60 arasında ve 53 şebekede
ise %60’ın üzerinde olduğu saptanmıştır Sulanan birim alan başına eşdeğer brüt
üretim değeri (EBÜDS)
196
st th
Çalışmada incelenen birim alan başına $/ha’ın altında olduğunu, meyve ve endüstri
eşdeğer brüt üretim değeri (EBÜDS) bitkileri yetiştiriciliği yapılan şebekelerde
değerleri Topçam SB’nde 756-2042 $/ha, ise üretim değerinin 3000 $/ha’ın üzerinde
Yaylakavak SB’nde ise 836-2882 $/ha olduğunu belirlemiştir. Araştırmacı
aralığında değişmiştir. Ortalama değerler ise incelediği sulama şebekelerinde üretim
sırasıyla 1124 ve 1417 $/ha olarak değerinin 621-7213 $/ha arasında değişiklik
gerçekleşmiştir (Tablo 4). gösterdiğini belirtmiştir. Nalbantoğlu ve
Çakmak (2003), tarafından Kızılırmak Çakmak (2007), Akıncı sulama birliğinde
Havzası’nda yapılan bir çalışmada sulanan EBÜDS değerini 1454-2970 $/ha arasında
alan üretim değeri (EBÜDS) 247-43928 $/ha belirlemişlerdir. Kalender ve Topak, (2017a)
olarak belirlenmiştir. Merdun (2004), ise Ilgın ovası sulama birliğinde EBÜDS
yaptığı araştırmada, incelediği sulama değerinin 3145.9 – 9713.1 TL/ha aralığında
şebekelerini yetiştiriciliği yapılan ürünlere değiştiğini belirlemişlerdir.
göre iki gruba ayırmış; tahıl ağırlıklı üretim
yapan şebekelerde üretim değerinin 2000
Tablo 4. Topçam ve Yaylakavak sulama birliklerine ait tarımsal üretim etkinliği

göstergelerine ilişkin sonuçlar
EBÜDP ($/ha) EBÜDS ($/ha) EBÜDSS ($/m3) EBÜDET ($/m3)
Topçam Yaylakavak Topçam Yaylakavak Topçam Yaylakavak Topçam Yaylakavak
Yıllar
SB SB SB SB SB SB SB SB
2000 957 302 2 042 1 819 0.18 0.10 0.29 0.26
2001 519 220 1 097 912 0.10 0.05 0.16 0.14
2002 544 176 1 202 1 099 0.12 0.04 0.17 0.17
2003 538 204 1 204 1 274 0.10 0.04 0.17 0.19
2004 527 241 1 241 1 363 0.09 0.03 0.18 0.22
2005 507 166 1 153 852 0.07 0.02 0.18 0.14
2006 476 203 1 110 988 0.07 0.03 0.17 0.16
2007 386 349 1 105 1 834 0.07 0.12 0.17 0.31
2008 341 880 1 061 2 882 0.07 0.18 0.18 0.49
2009 342 621 960 1 718 0.06 0.12 0.16 0.30
2010 280 520 765 1 233 0.05 0.09 0.13 0.22
2011 495 620 1 223 1 379 0.08 0.08 0.20 0.24
2012 358 465 882 993 0.05 0.05 0.14 0.18
2013 439 397 1 078 836 0.06 0.05 0.12 0.13
2014 309 565 911 1 406 0.05 0.06 0.14 0.21
2015 447 1125 898 2 299 0.09 0.17 0.16 0.31
2016 653 523 1 174 1 194 0.15 0.05 0.18 0.19
ORT 478 446 1 124 1 417 0.09 0.08 0.17 0.23
Birliklerin EBÜDS değerleri arasında Saptırılan birim suya karşılık eşdeğer brüt
gözlenen farklılıkların nedeni tıpkı EBÜDP üretim değeri (EBÜDSS)
değerinde olduğu gibi ürün deseninde Saptırılan birim suya karşılık eşdeğer
bulunan bazı ürünlerin ekiliş oranlarının brüt üretim değerleri (EBÜDSS) değerleri
birlikten birliğe değişkenlik göstermesidir. Tablo 4’te verilmiştir. Topçam SB’de en
Ayrıca, çalışmada baz ürün olan pamuk düşük değerin 0.05 $/m3, en yüksek değerin
bitkisinin ekim alanlarının bazı yıllarda ise 0.18 $/m3 olduğu, Yaylakavak SB’de ise
düşük kalması ve pamuk fiyatlarının düşük elde edilen en düşük üretim değerinin 0.02
seyretmesi de bu duruma yol açan bir diğer $/m3, en yüksek değerin ise 0.18 $/m3
etmendir. olduğu saptanmıştır. Değerlendirilen periyot
içerisinde ortalama değerlerin 0.09-0.08
$/m3 şeklinde gerçekleştiği görülmektedir.
197
st th
IWMI tarafından yürütülen bir SB’de 0.17 $/m3, Yaylakavak SB’de 0.23
çalışmanın sonuçları incelendiğinde; sadece $/m3 şeklinde gerçekleşmiştir.
tahıl üretiminin yapıldığı sistemlerde Sakthivadivel et al. (1999), tarafından
saptırılan suya karşılık bitkisel üretim yürütülen çalışmada, suyun bol miktarda
değerleri 0.004 $/m³ ile 0.10 $/m³ arasında, bulunduğu ve yalnızca çeltik tarımı yapılan
yağışlı mevsimlerde çeltik yetiştiriciliği, sistemlerle, çeltik yetiştirilen ve bitki
kurak mevsimlerde tarla bitkileri yoğunluğunun %100 den düşük olduğu
yetiştiriciliğinin yapıldığı sistemlerde ise sistemlerde bitki su tüketimine karşılık
0.10 $/m³ ile 0.29 $/m³ arasında değişiklik bitkisel üretim değerinin 0.10 $/m³ civarında
göstermektedir. Narenciye, endüstri bitkisi olduğu, su kaynağının kıt olduğu, narenciye
ve sebze yetiştiriciliğinin yapıldığı ve endüstri bitkileri tarımı yapılan sistemler
sistemlerde saptırılan suya karşılık bitkisel ile pompaj sulamasının yapıldığı sistemlerde
üretim değerleri 0.20 $/m³ ile 0.60 $/m³ ise 0.2 $/m³ ile 0.6 $/m³ arasında değişiklik
arasında değişiklik göstermektedir gösterdiği belirlenmiştir. Değirmenci et al.
(Sakthivadivel et al, 1999). Nalbantoğlu ve (2017), tarafından 14 sulama şebekesinde
Çakmak (2007), Akıncı sulama birliğinde yapılmış olan bir çalışmada ise EBÜDET
yaptıkları araştırmada saptırılan birim değerlerinin 0.60-2.29 $/m3 aralığında
sulama suyuna karşılık eşdeğer brüt üretim değişim gösterdiği saptanmıştır.
değerini 0.196-0.106 $/m³ arasında tespit
etmişlerdir. Türkiye’nin üç farklı iklim Sonuç ve Öneriler
bölgesinden seçilmiş 14 sulama şebekesinde
yapılmış olan bir çalışmada ise EBÜDSS Sulama projelerinde izleme ve
değerlerinin 0.13-1.38 $/m3 arasında değerlendirme faaliyetleri, sulama tesislerine
değiştiği saptanmıştır (Değirmenci et al., yapılan yatırımların geri dönüşümünün
2017). Kalender ve Topak, (2017a) Ilgın sağlanmasında büyük öneme sahip olan
ovası sulama birliğinde EBÜDss değerinin çalışmalardır. Yüksek yatırım bedelleri ile
9287-3.0087 TL/ m3 arasında değiştiğini inşa edilen sulama sistemlerinin sulu tarıma
bildirmişlerdir. en verimli şekilde hizmet edebilmesi; tarım
Çalışmada elde edilen düşük EBÜDSS sektöründe kullanılan sulama suyunun eşit,
değerlerinin, yörede son yıllarda yaşanan yeterli ve ölçülü düzeyde dağıtılması ve su
yağış rejimindeki düzensizliklere bağlı dağıtım planlarına uyulması ile mümkün
olarak yaşanan kuraklığın ve sonuçta olacaktır.
şebekelere su sağlamada bazı sulama Çalışma kapsamında değerlendirilen
sezonlarında yetersiz kalınmasının bir Topçam ve Yaylakavak sulama birliklerinin
sonucu olarak ortaya çıktığı su kullanım ve üretim performanslarının
düşünülmektedir. Ayrıca pamuk üretiminde hedeflenen düzeyde olmadığı saptanmıştır.
yaşanan verim düşüklüğü ve pamuk Küresel iklim değişikliğinin bölge iklimi ve
fiyatlarındaki düşüklük te üretim değerlerine dolaylı olarak yöredeki su kaynakları
yansımaktadır. üzerindeki olumsuz etkisi, sulama suyu
sağlanmasına ilişkin sorunların artarak
Bitki su tüketime karşılık eşdeğer brüt büyüyeceğinin bir işaretidir. Bu anlamda,
üretim değeri (EBÜDET) havzadaki tüm paydaşların dahil olduğu ve
Çalışma kapsamında belirlenen bitki su havzada suyun adil paylaşımını sağlayacak
tüketime karşılık eşdeğer brüt üretim bir planlama yapılmalıdır. Bu birliklere
değerleri Tablo 4’te yer almaktadır. Topçam gerekli görülen noktalarda ilgili kamu
SB’de en düşük değerin 2013 yılında 0.12 kurumları tarafından teknik destek
$/m3, en yüksek değerin ise 2000 yılında verilmesinin olumlu etki yaratacağı
0.29 $/m3 olduğu belirlenmiştir. Yaylakavak düşünülmektedir.
SB’de ise elde edilen en düşük EBÜDET Üretimin en yüksek düzeye çıkartılması
değeri 2013 yılında 0.13 $/m3, en yüksek ve çiftçilerin hem gelir hem de yaşam
değer ise 2008 yılında 0.49 $/m3 olarak düzeyinin yükseltilmesi, tarım ile ilgili tüm
saptanmıştır. Ortalama değerler ise Topçam kuruluşların sulama oranı ile ilgili sorunları
gidermek amacıyla birbirleriyle
198
st th
koordinasyon içinde çalışmasını Anonim, 2016c. Devlet Meteoroloji İşleri

gerektirmektedir. Genel Müdürlüğü Elektronik Bilgi
Teşekkür İşlem Müdürlüğü Kayıtları. Aydın İli
Meteoroloji İstasyonu Kayıtları,
Bu çalışma Adnan Menderes Üniversitesi Aydın.
Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Beyribey, M., Sönmez, F.K., Çakmak, B.,
Birimi tarafından ZRF-15004 No’lu proje ile Oğuz, M. 1997. Sulama
desteklenen yüksek lisans tezinden Şebekelerinde Sistem Performansının
hazırlanmıştır. Çalışmada kullanılan Değerlendirilmesi. 6. Kültürteknik
verilerin sağlanması aşamasındaki yardım ve Kongresi, s162-171, Kirazlıyayla,
destekleri için DSİ 21. Bölge Müdürlüğü’ne Bursa.
ve Topçam ve Yaylakavak Sulama Bos, M.G. 1994. Performance Indicators for
Birliklerine teşekkür ederiz. Irrigation and Drainage. Irrigation and
Drainage Systems, 11: 119-137.
Kaynaklar Cin, S. and Çakmak, B. 2017. Assessment of
Irrigation Performance in Başören
Akçay, S. 2007. Aşağı Büyük Menderes Irrigation Cooperative Area of
Havzası Sulama Şebekelerinin Devir Beypazarı, Ankara. Journal of
Sonrası Performanslarının Agricultural Faculty of
Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Gaziosmanpasa University, 34 (2):
E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora 10-19.
Tezi, s.209, İzmir. Çakmak, B. 2003, Evaluation of System
Akkuzu, E., Pamuk Mengü, G. 2011. Performance with Comparative
Alaşehir Yöresi Sulama Birliklerinin Indicators in Irrigation Schemes.
Arazi-Su Verimliliği ve Su Temini Pakistan J. of Biological Sciences, 6
Açısından Değerlendirilmesi. E.Ü. (7): 697-706.
Ziraat Fakültesi Dergisi, 48 (2): 119- Değirmenci, H., Tanrıverdi, Ç., Arslan, F.,
126. Gönen, E. 2017. Benchmarking
Anonim, 2010. Büyük Menderes Havzası Performance of Large Scale Irrigation
Havza Koruma Eylem Planı, T.C. Schemes with Comparative Indicators
Orman ve Su İşleri Bakanlığı adına in Turkey. Scientific Papers-Series E-
TÜBİTAK Marmara Araştırma Land Reclamation Earth Observation
Merkezi, & Surveying Environmental
[http://www.cygm.gov.tr/CYGM/File Engineering, 6: 87-92.
s/Guncelbelgeler/HAVZA_FiNAL/Bu Duygu, M. B. 2015. Büyük Menderes
yuk_Menderes/B.Menderes_Havzas% Havzasının Kuraklıktan
C4%B1.pdf], Erişim Tarihi: Etkilenebilirliğinin Değerlendirilmesi.
8.12.2017. T. C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı,
Anonim, 2011. DSİ, Toprak ve Sulamanın Su Yönetimi Genel Müdürlüğü,
Önemi, Devlet Su İşleri Genel Md., Uzmanlık Tezi, Ankara.
[http://www.dsi.gov.tr/docs/hizmet- Eliçabuk, C., Topak, R. 2017. Gevrekli
alanlari/tarim-sulama.pdf?sfvrsn=2], Sulama Birliğinde Sulama Suyu
Erişim Tarihi: 15.04.2016. İhtiyacı ve Karşılanma Oranının
Anonim, 2016a. DSİ, Toprak ve Su Değerlendirilmesi. Selçuk Tarım ve
kaynakları. Devlet Su İşleri Genel Gıda Bilimleri Dergisi, 31 3: 11-17.
Md., Ankara, Kalender, M. A., Topak, R. 2017a. Irrigation
[http://www2.dsi.gov.tr/topraksu.htm] Performance of Ilgın Plain Irrigation
Erişim Tarihi: 10.02.2017. Association. Selcuk J Agr Food Sci,
Anonim, 2016b. Büyük Menderes Havzası 31 (2): 59-67.
Kirlilik Önleme Eylem Planı. Çevre Kalender, M. A., Topak, R. 2017b. The
ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre Performance Assessment in Irrigation
Yönetimi Genel Müdürlüğü, Ankara. Systems: The Case of Turkey.
199
st th
Eurasian Journal of Agricultural Water Management Institute,

Research, 1(1): 30-37. Colombo, Sri Lanka.
Kaplan, E. 2010. Asartepe Sulama Nalbantoğlu, G., Çakmak, B. 2007. Akıncı
Birliğinde Sulama Performansinin Sulama Birliğinde Sulama
Karşilaştirmali Değerlendirilmesi. Performansının Karşılaştırılmalı
Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Değerlendirilmesi. A.Ü. Ziraat
Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. s.74, Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 13
Ankara. (3): 213-223.
Lencha, B. K., 2008, Water use efficiency of Özkara, M., Yalçuk, H. 1981. Aşağı Büyük
smallholder irrigation in the Ethiopian Menderes Havzası Sulama Rehberi,
central rift valley, the case of Haleku Bölge Topraksu Araştırma Enstitüsü
Melka Tesso Irrigaton Project, Müdürlüğü Yayınları, Genel Yayın
(Master Thesis) International Land No: 82, Menemen, İzmir.
and Water Management at Özmen, S., Kaman, H. 2015. Assessing the
Wageningen University Netherlands. Performance of Irrigation Schemes in
Levine, G. 1982. Relative water supply: an Antalya Valley Located in
explanatory variable for irrigation Mediterranean Region of Turkey.
systems. Technical Report No. 6. Water Resources, 42(3): 397–403.
Cornell University, Ithaca, New York, Sakthivadivel, R., De Fraiture, C., Molden,
USA D.J., Perry, C., Kloezen, W. 1999.
Merdun, H. 2004. Comparison of Irrigation Indicators for land and water
Performance Based on the Basin, productivity in irrigated agriculture.
Crop Pattern and Scheme Sizes Using Int. J. Water Resour Dev., 15 (1-2):
External Indicators. Turkish Journal 161-179.
of Agriculture and Forestry, 28: 321- Yazgan, S., Değirmenci, H. 2002 Sulama
331. Projelerinin Değerlendirilmesinde
Molden, D.J., Sakthivaldivel, R., Perry, C.J., Kullanılan Etkinlik Göstergeleri:
De Fraiture, C., Kloezen, W.H. 1998. Bursa Yeraltı Sulaması Örneği.
Indicators for comparing performance Turkish Journal of Agriculture and
of irrigated agricultural systems. Forestry, 26: 93-
Research Report 20, International
200
st th
Antalya İli Korkuteli ve Elmalı İlçelerinde Üreticilerin Sulama

Birlikleri Hakkındaki Görüş ve Düşünceleri
Süleyman Gönülkırmaz1 Zehra Hazar1 İlkay Kutlar2

1
Devlet Su İşleri 13.Bölge Müdürlüğü-Antalya
2
Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü-Antalya
Corresponding Author e-mail: ikutlar@akdeniz.edu.tr
Özet
Dünya nüfusunun 2025 yılında 8.3 milyara ulaşacağı tahmin edilmektedir. Bu durum insan
beslenmesi için hayati öneme sahip olan tarım ürünlerine talebi de artıracaktır. Bunun için tarımda
verimliliğin artırılması gerekmektedir. Tarımda verimliliği artırmanın en etkin yollarından biri yeni
teknolojilerin kullanılması ve sulanan alanların artırılmasıdır. Devlet Su İşleri’nin son verilerine göre
Türkiye’de sulamaya açılan alanların %64.9’u sulanmaktadır. Bu çalışma ile Antalya ili Korkuteli ve
Elmalı ilçelerinde meyve yetiştiren üreticilerin sulama birlikleri hakkındaki görüş ve düşünceleri
ortaya konulmuştur. Bu kapsamda üreticilerin yaş, eğitim, mesleki deneyim, arazi genişliği,
yetiştirdikleri meyve çeşidi, sulama konusunda bilgi kaynakları, sulama birliklerinin hizmetleri,
yaşanılan sorunlar gibi veriler yüz yüze anket yöntemi ile elde edilmiştir. Buna göre Korkuteli
ilçesinde üreticilerin %88.1’inin, Elmalı ilçesinde ise %97.6’sının sulama birliklerinin hizmetlerinden
memnun olduğu belirlenmiştir.
Anahtar kelimeler: Sulama Birlikleri, Meyvecilik, Antalya
Views of Producers in Korkuteli and Elmalı, Antalya

on Irrigation Districts
Abstract
World population is expected to reach 8.3 billion in 2025. This will increase the demand for
agricultural products that are of vital importance for the nutrition of people. Thus, the efficiency in
agriculture should be improved. One of the most effective ways of improving the efficiency in
agriculture is to use new technologies and increase the irrigated areas. According to the recent data of
the State Hydraulic Works, 64.9% of the lands opened to irrigation in Turkey is irrigated. The present
study presents the views of fruit producers in the sub-provinces of Korkuteli and Elmalı, Antalya on
irrigation districts. The data such as producers' age, educational attainment, professional experience,
land size, kinds of fruits produced, sources of information on irrigation as well as the services of
irrigation districts and problems experienced were obtained by face-to-face interview method.
Accordingly, it was found that 88.1% of the producers in Korkuteli and 97.6% of the producers in
Elmalı were satisfied with the services of irrigation districts.
Keywords: Irrigation Districts, Fruit Production, Antalya
Giriş etmektedir. Bu suyun 274 milyar m3’ü

Dünyadaki toplam suyun %97.5’i toprak ve su yüzeyleri ile bitkilerden olan
okyanuslarda ve denizlerde tuzlu su olarak, buharlaşmalar yoluyla atmosfere geri
%2.5’i ise nehir ve göllerde tatlı su olarak dönmekte, 69 milyar m3’lük kısmı yeraltı
bulunmaktadır. Tatlı su kaynaklarının da suyunu beslemekte, 158 milyar m3’lük kısmı
%90.0’ı kutuplarda ve yeraltındadır. Küresel ise akışa geçerek çeşitli büyüklükteki
ısınmaya bağlı olarak yaşanan iklim akarsular vasıtasıyla denizlere ve kapalı
değişikliklerinin de etkisi ile tatlı su havzalardaki göllere boşalmaktadır. Kişi
kaynakları oldukça sınırlıdır. Türkiye’de başına düşen yıllık kullanılabilir su miktarı
yıllık ortalama yağış yaklaşık 643 mm olup, ise 1.519 m3 civarındadır (DSİ,2017). Bu
yılda ortalama 501 milyar m3 suya tekabül verilerden yola çıkarak ülkemizin tatlı su
201
st th
kaynağı açısından yeterli olmadığı Korkuteli ilçesinin Yazır, Tatköy, Bayat ve

söylenebilir. Uzunoluk köyleri ile Elmalı ilçesinin Akçay,
Türkiye nüfusunun 2030 yılında 100 milyon Bayralar, Bayındır, Armutlu ve Pirhasanlar
olacağını öngörülmektedir. Bu durumda köyleri araştırma alanı olarak belirlenmiştir.
2030 yılı için kişi başına düşen kullanılabilir Örnek hacminin çok küçük tutulmasını
su miktarı 1.120 m3/yıl civarında olacaktır. zorunlu kılan, zaman ve maddi olanakların
Mevcut büyüme hızı, su tüketim çok kısıtlı olması gibi durumlarda gayeli
alışkanlıklarının değişmesi gibi faktörlerin örnekleme yöntemi kullanılabilir.
etkisi ile su kaynakları üzerine olabilecek Araştırmada bu gibi kısıtların olması
baskıları tahmin etmek mümkündür. Ayrıca nedeniyle örnek hacminin belirlenmesinde
bütün bu tahminler mevcut kaynakların 20 gayeli örnekleme yöntemi tercih edilmiştir.
yıl sonrasına hiç tahrip edilmeden Ayrıca tarım ekonomisi araştırmalarında en
aktarılması durumunda söz konusu az 30 birimlik bir örneğin normal dağılım
olabilecektir. Bu sebeple Türkiye’nin gösterdiği kabul edilmektedir (Çiçek ve
gelecek nesillere sağlıklı ve yeterli su Erkan,1996). Buna göre Korkuteli ilçesinde
bırakabilmesi için kaynaklarını çok iyi 42, Elmalı ilçesinde ise 41 üretici olmak
koruyup, akılcı kullanması gerekmektedir üzere toplam 83 üretici ile yüzyüze anket
(DSİ, 2018). Türkiye’de toplam tarım yapılmıştır.
alanlarının yaklaşık %19.0’u sulamaya
açılmıştır. Devlet Su İşleri’nin son verilerine Anket uygulaması sonucu elde eldilen
göre ekonomik olarak sulanabilecek tarım veriler SPSS 20.0 for Windows Paket
alanlarının ise %64.9’u sulanmaktadır. Programında değerlendirilmiştir. Verilerin
Sulanan alanlardaki bitki dağılımı analizinde ortalama, frekans, yüzde
incelendiğinde %24.2 ile yem bitkileri dağılımları ve çapraz tablolardan
1.sırada yer alırken, %12.1 ile meyve ve yararlanılmıştır. Buna göre Korkuteli ve
sebze sulaması 5.sırada yer almaktadır. Elmalı ilçelerinde sulama birliğine üye
Araştırma alanı olarak seçilen Antalya ilinde üreticilerin yaşı, eğitim düzeyi, mesleki
ise tarıma elverişli alan 364 bin hektar, deneyimi, arazi varlığı, tarımsal konulardaki
ekonomik olarak sulanabilir alan 211 bin bilgi kaynakları ve sulama birliğinin
hektardır. DSİ tarafından sulamaya açılan hizmetleri hakkındaki düşünceleri ve
alan ise 146 bin hektardır. Kısacası Antalya beklentileri karşılaştırılmıştır.
ilinde sulamaya açılan alanın yaklaşık
%70.0’i DSİ tarafından sulanmaktadır (DSİ, Araştırma Bulguları ve Tartışma
2018). Genel Bilgiler
Araştırma alanında ankete katılan üreticiler
Bu çalışmanın amacı Antalya ili Korkuteli ve işletmeler hakkındaki genel bilgiler Tablo
ve Elmalı ilçelerinde sulama birliklerine üye 1’de verilmiştir. Elde edilen verilere göre
olan meyve üreticilerinin sulama birlikleri Korkuteli ilçesinde üreticilerin ortalama yaşı
hakkındaki görüş ve düşüncelerini ortaya 52.8, Elmalı ilçesinde ise 47.3’dür (Tablo 1).
koymaktır. Bu kapsamda araştırma Ankara ilinin Polatlı ilçesinde yapılan bir
bulgularının sulama birliklerinin çalışmada da sulama kooperatifine ortak
faaliyetlerine yön vermede yardımcı olması olan 60 üreticinin %60.0’ının 51 yaş ve
beklenmektedir. üzeri olduğu tespit edilmiştir (Büyükbaş,
2015). Bu veriler kırsal alanda üreticilerin
Materyal ve Metod yaş ortalamasının giderek yükseldiğini
Bu araştırmanın ana materyalini, Korkuteli göstermektedir. Türkiye’de 25 ve daha
ve Elmalı ilçelerinde sulama birliğine üye yukarı yaştaki toplam nüfusun %50.5’i
olan meyve üreticileri oluşturmuştur. ilköğretim, %19.5’i lise ve %16.3’ü yüksek
Köylerin belirlenmesinde Korkuteli ve okul ve fakülte mezunudur (TÜİK,2018).
Elmalı İlçelerinin Tarım Müdürlüğü’nde Korkuteli ilçesinde üreticilerin %71.4’ü
meyvecilik konusunda çalışan personelin ilköğretim, %19.1’i lise ve %7.1’i
bilgi ve tecrübelerinden yararlanılmştır. yüksekokul ve fakülte mezunudur. Elmalı
Başlıca geçim kaynağı meyvecilik olan ilçesinde ise üreticilerin %56.1’i ilköğretim,
202
st th
%31.7’si lise ve %10.8’i yüksekokul ve ayda birkaç kez sulama birliğine bilgi almak
fakülte mezunudur (Tablo 1). Ankara ilinin amacıyla gittiğini belirtmiştir. Üreticilerin
Polatlı ilçesinde yapılan çalışmada %43.9’u bitkiye verilmesi gereken su
üreticilerin %73.0’ünün ilköğretim mezunu miktarını belirlerken tecrübesine göre,
olduğu tespit edilmiştir (Büyükbaş, 2015). %31.7’si ise bitkiye bakarak karar
Elde edilen verilerin Türkiye ortalaması ile vermektedir. Konya ili Ereğli ilçesi İvriz Sağ
benzerlik gösterdiği söylenebilir. Korkuteli Sahil sulama birliğine üye üreticilerin su
ilçesinde üreticilerin %90.4’ü, Elmalı kullanma davranışlarının araştırıldığı bir
ilçesinde ise %92.7’si mesleğinin çiftçilik çalışmada üreticilerin %77.6’sı bitki ve
olduğunu ifade etmiştir. Korkuteli ilçesinde toprak koşullarına göre bitkiye verilecek su
üreticiler 32.6, Elmalı ilçesinde ise 27.3 miktarını belirlediğini ifade etmiştir
yıldır meyve yetiştirmektedir. Korkuteli (Sivük,2010). Bitkinin ihtiyaç duyduğu
ilçesinde üreticiler ortalama 37.3 dekar, zamanda sulamanın yapılması çok
Elmalı ilçesinde ise 24.5 dekar araziye önemlidir. Sulama zamanının geciktirilmesi
sahiptir (Tablo 1). Korkuteli ilçesinde durumunda bitki strese girer, verim azalır
üreticilerin ortalama 31.9 dekar, Elmalı hatta bitki solar. Sulama suyunun
ilçesinde ise 21.4 dekar meyve bahçesi zamanından önce verilmesi de bitki kök
vardır. Meyve bahçelerinin tamamı damla bölgesinde hava su dengesinin bozulmasına
sulama yöntemi ile sulanmaktadır.Ankete hastalıkların görülmesine ve drenaj
katılan üreticilerin tamamının elma ve armut sorunlarının çıkmasına neden olabilir
yanında kendi ihtiyaçlarını karşılayacak (Büyükbaş, 2015). Araştırmada üreticilere
kadar da buğday ve mevsimine göre sebze bitkinin su isteğine göre sulama yapıp
yetiştirdiği tespit edilmiştir.Üreticiler yapmadıkları sorulmuştur. Korkuteli
özellikle meyve hasatı ve budama zamanı, ilçesinde üreticilerin %57.1’i, Elmalı
yabancı işgücüne ihtiyaç duyduklarını ifade ilçesinde ise üreticilerin %68.3’ü bu soruya
etmiştir. Hasat sonrası üreticiler kısmen cevabını vermiştir. Çünkü üreticilere
yetiştirdikleri ürünleri köye gelen tüccara ya göre sulama zamanının belirlenmesinde en
da Antalya Toptancı Hali’ndeki önemli faktör sulama birliğinin belirlediği
komisyoncuya pazarlamaktadır. sulama sırasıdır. Korkuteli ilçesinde
üreticilerin %50.0’si, Elmalı ilçesinde ise
Üreticilerin Bilgi Kaynakları üreticilerin %41.5’i tarımsal konularda yayın
Araştırma alanında üreticilere sulama takibi ve okuma alışkanlığı olmadığını ancak
konusunda yararlandıkları bilgi kaynakları ihtiyaç duyduğunda dergi okuduğunu ya da
sorulmuştur. Buna göre Korkuteli ilçesinde internetten araştırma yaptığını ifade etmiştir.
üreticilerin %78.6’sı bilgi kaynağı olarak Üreticilere sulama birliği tarafından bir kurs
kendi bilgi ve tecrübesinden, %11.9’u düzenlenip düzenlenmediği sorulmuştur. Bu
sulama birliğindeki görevlilerden, %9.5’i ise soruya Korkuteli ilçesinde üreticilerin
akraba ve diğer üreticilerden %52.4’ü, Elmalı ilçesinde ise %63.4’ü evet
yararlanmaktadır (Tablo 1). Üreticilerin cevabını vermiştir. Hangi konularda kurs
%38.1’i ayda birkaç kez sulama birliğine düzenlendi sorusuna ise Korkuteli ilçesinde
bilgi almak amacıyla gittiğini belirtmiştir. üreticilerin %73.8’i, Elmalı ilçesinde ise
Genellikle üreticiler arasında fazla ürün %87.8’i damla sulama sistemleri cevabını
alabilmek için daha fazla sulama yapılması vermiştir. Kahramanmaraş ilinde sulama
gerektiği yönünde yanlış bir görüş birliklerinde çalışan personelin mesleki
bulunmaktadır (Uçan ve Boz,2005). Bu açıdan yeterliliklerinin araştırıldığı bir
nedenle üreticilere bitkiye verilmesi gereken çalışmada personele üreticilere herhangi bir
su miktarını belirlerken nasıl karar verdiği konuda eğitim veya öneride bulunup
sorulmuştur. Korkuteli ilçesinde üreticilerin bulunmadıkları sorulmuştur. Personelin
%50.0’si tecrübesine göre, %40.4’i ise %77.9’u sulu tarım konusunda herhangi bir
bitkiye bakarak karar vermektedir. Elmalı eğitim vermediklerini, yine personelin
ilçesinde ise üreticilerin %87.8’inin en %69.1’i bilinçli sulama hakkında herhangi
önemli bilgi kaynağı kendi bilgi ve bir öneride bulunmadıklarını belirtmiştir
tecrübesidir (Tablo 1). Üreticilerin %51.2’si (Uçan ve Boz,2005).
203
st th
saptamak amacıyla yapılan bir çalışmada

üreticiler, sulama birliklerinin ilgili kurumlar
Üreticilerin Sulama Birlikleri Hakkındaki Görüş tarafından gereği gibi denetlenmesi, bakım-
ve Düşünceleri onarım işlemlerinin zamanında yapılması, su
Korkuteli ilçesi Sulama Birliği, 1950 yılında ücretleri belirlenirken üreticilerin ödeme
kurulan Türkiye’nin en eski sulama güçlerinin göz önüne alınması ve su
birliklerinden biridir. Korkuteli Sulama dağıtımında adil davranılması gerektiğini
Birliği, su kaynağı olarak Korkuteli belirtmiştir (Güvercin ve Boz,2003). Isparta
Barajı’ndan yararlanmaktadır. Birlik, biri ilinde yapılan bir çalışmada sulama
ziraat mühendisi olmak üzere 10 personel ve birliklerine üye olan üreticilerin %44.9’unun
makine parkı ile 6380 üreticiye sulama su dağıtımından memnun olduğu tespit
hizmeti sunmaktadır (DSİ,2018). Korkuteli edilmiştir (Parladır ve Uçar, 2010). Adana
ilçesinde üreticilerin %78.6’sı kendilerine ilinde yapılan bir çalışmada üreticilerin
hizmet sunan birlik personel sayısının yeterli %56.0’sı sulama suyunu zamanında aldığını,
olduğunu belirtmiştir. Elmalı Çayboğazı %19.0’u ise kısmen zamanında aldığını
Sulama Birliği ise 2009 yılında işletmeye belirtmiştir (Yıldız,2010). Ankara ilinin
açılan Çayboğazı Barajı’nın su dağıtım Polatlı ilçesinde yapılan bir araştırmada
sistemini işletmekte ve 6300 üreticiye üreticilerin %32.0’si istediği zaman su temin
sulama hizmeti sunmaktadır. Birlik, daimi edebildiğini, %28.0’i istediği zaman temin
çalışan su dağıtım teknisyenleri ve sulama edemediğini, %20.0’si gecikmeli olarak
sezonunda yardımcı mevsimlik işçilerle aldığını ve %20.0’si ise sulama sırası
sulamanın takibi ve yürütülmesini kendine geldiğinde alabildiğini ifade etmiştir
sağlamaktadır (DSİ, 2015). Elmalı ilçesinde (Büyükbaş, 2015). Korkuteli ilçesinde
üreticilerin %70.7’si kendilerine hizmet üreticilerin %50.0’si, Elmalı ilçesinde ise
sunan birlik personel sayısının yeterli %46.3’ü sulama ücretini normal olarak
olduğunu belirtmiştir.Tablo 2’de üreticilerin değerlendirmiştir (Tablo 2). Yine Antalya
sorunları ve memnuniyet durumları ilinde yapılan çalışmada üreticilerin %43.8’i
verilmiştir. Korkuteli ilçesinde üreticilerin su ücretinin pahalı olduğunu, %40.1’i ise
%64.3’ü sulama birliği ile bugüne kadar bir normal olduğunu belirtmiştir (Sayın, 2011).
sorun yaşamadığını belirtirken, sorun Adana ilinde yapılan bir çalışmada
yaşadığını ifade eden üreticilerin üreticilerin %72.0’si sulama ücretinin
%73.3’ünün en önemli sorunu zamanında normal olduğunu, %13.0’ü ise yüksek
istediği miktarda su alamamaktır. Diğer olduğunu ifade etmiştir (Yıldız, 2010).
sorunlar ise sulama ücretlerinin doğru Ankara ilinin Polatlı ilçesinde yapılan bir
hesaplanmaması, adil su dağıtılmaması ve çalışmada üreticilerin %52.0’si sulama
delege seçimlerinin adil yapılmamasıdır. ücretlerinin pahalı, %35.0’i ise normal
Elmalı ilçesinde ise üreticilerin %36.6’sı olduğunu belirtmiştir (Büyükbaş, 2015).
sulama birliği ile bugüne kadar bir sorun Türkiye’de tarım alanlarının %39.0’u klasik
yaşamadığını belirtirken, sorun yaşadığını sistem, %43.0’ü kanaletli sulama sistemi ve
ifade eden üreticilerin %65.4’ünün en %18.0’i borulu sistem ile sulanmaktadır
önemli sorunu zamanında istediği miktarda (DSİ, 2015). Korkuteli ilçesinde kanaletli
su alamamaktır. Diğer sorunlar ise sulama sulama sisteminden, borulu sulama
ücretlerinin doğru hesaplanmaması ve sistemine 2015 yılında geçilmiştir
delege seçimlerinin adil yapılmamasıdır. (DSİ,2018). Üreticilerin %92.9’unun borulu
Antalya ilinde yapılan bir çalışmada sulama sulama sistemine geçilmesinden memnun
birlikleri, sulama kooperatifleri, köy tüzel olduğu tespit edilmiştir. Elmalı ilçesinde ise
kişilikleri ve belediyelerden oluşan sulama sulama birliği kurulduğu 2009 yılından bu
organizasyonlarından herhangi birinden su yana borulu sistemle sulama yaptığı için
temin eden üreticiler suyun yeterli miktarda, üreticilere bu soru sorulmamıştır. Adana
zamanında ve herkese adil olarak dağıtıldığı ilinde yapılan bir çalışmada üreticilerin
görüşüne katıldığını ifade etmiştir (Sayın %58.0’i kanallardaki sızıntı ve çökmeleri,
vd., 2013). Osmaniye ili Düziçi ilçesinde %30.0’u ise kanalların ot veya çeşitli
üreticilerin sulama birliklerine bakışını cisimlerle tıkanmasını en önemli sorun
204
st th
olarak dile getirmiştir (Yıldız, 2010). illerinde üreticiler sulama kooperatifleri,

Korkuteli ilçesinde üreticilerin %54.8’i, sulama birlikleri ve tüzel kişiler
Elmalı ilçesinde ise %63.4’ü sulama amaçlı (Muhtar/Belediye) tarafından verilen
kullandıkları su ile evde kullandıkları suyun hizmetleri değerlendirmiştir. Buna göre
kalitesinin aynı olduğunu düşünmektedir. sulama kooperatifleri; katılımcılık,
Diğer üreticilerin ise sulama amaçlı demokratik yönetim, yenilikçilik ve
kullandıkları suyun kalitesi hakkında bilgi güvenilirlik açısından üreticiler tarafından
sahibi olmadığı görülmüştür. Ankara ilinin daha yeterli görülürken; sulama birlikleri
Polatlı ilçesinde yapılan çalışmada sadece güvenilirlikte yeterli görülmüştür
üreticilerin %52.0’sinin kullandıkları suyun (Özkan vd., 2013). Ankara ilinin Polatlı
kalitesi hakkında bir fikrinin olmadığı ilçesinde yapılan bir çalışmada üreticilerden
belirlenmiştir (Büyükbaş, 2015). sulama kooperatifini yöneticilik açısından
Araştırmada üreticilere sulama birliğinin değerlendirmeleri istenmiştir. Üreticilerin
hizmetlerinden memnun olup olmadıkları %25’i kötü- çok kötü, %75’i idare eder-iyi-
sorulmuştur. Korkuteli ilçesinde üreticilerin çok iyi cevabını vermiştir (Büyükbaş, 2015).
%88.1’i memnun olduğunu ifade ederken, Konya ili Çumra ilçesinde yapılan bir
%11.9’u su dağıtımının adil yapılmadığını çalışmada ise üreticilerin %68.0’i sulama
belirtmiştir. Elmalı ilçesinde ise üreticilerin kooperatifinin hizmetlerinden memnun
%97.6’sı sulama birliğinin hizmetlerinden olduğunu, %20.0’si ise kısmen memnun
memnundur (Tablo 2). Her iki ilçede de olduğunu ifade etmiştir (Uzunlu, 2008). Elde
ankete katılan üreticiler sulama birliğinin edilen veriler üreticilerin genel olarak
barajdan aldığı su miktarını artırması ve sulama birliklerinden memnun olduğunu
çalışan personeline yönelik kurslar göstermektedir.
düzenlemesi gerektiğini vurgulamıştır.
Edirne, Tekirdağ, Kırklareli ve Çanakkale
Tablo 1.Üreticilere Ait Genel Bilgiler ve Tarımsal Konularda Bilgi Kaynakları

Table1. General Information on Producers and Information Sources on Agricultural Issues
Korkuteli Sulama Elmalı Sulama
Bilgiler
Birliği Üyeleri Birliği Üyeleri
Yaş 52.8 55.2
Deneyim süresi 32.6 27.3
Okur yazar 2.4 1.4
Eğitim düzeyi İlköğretim 71.4 56.1
Ortaöğretim 19.1 31.7
Y.Okul ve Fakülte 7.1 10.8
Arazi genişliği 37.3 24.5
Kendi bilgi ve tecrübem 78.6 87.8
Sulama konusunda
Akraba ve diğer üreticiler 9.5 9.8
bilgi kaynakları
Sulama birliği 11.9 2.4
Tablo 2.Üreticilerin Sorunları ve Memnuniyet Durumları

Table 2.Problems of Producers and Satisfaction
Korkuteli Sulama Elmalı Sulama
Üreticilerin Sorunları ve Memnuniyet Durumları
Birliği Üyeleri Birliği üyeleri
Zamanında istediği miktarda su alamamak 73.3 65.4
Su ücretinin doğru hesaplanmaması 6.7 19.2
Sorunlar
Adil su dağıtılmaması 6.7 -
Delege seçiminin adil yapılmaması 13.3 15.4
Pahalı 16.7 17.1
Sulama
Normal 50.0 46.3
ücreti
Ucuz 33.3 36.6
Memnuniyet Memnun 88.1 97.6
durumu Memnun değil 11.9 2.4
205
st th
Sonuç ve Öneriler ücreti ödeyerek girdi masraflarını azaltacak,

hem de suyu tasarruflu kullanmayı
Bu araştırma ile Antalya ilinin Korkuteli ve öğrenecektir.
Elmalı ilçelerindeki sulama birliklerine üye
olan toplam 83 üretici ile yüzyüze yapılan Kaynaklar
anket sonuçlarından elde edilen veriler
değerlendirilmiştir. Araştırma alanında Büyükbaş,B.,2015.Ankara Polatlı İlçesi
üreticilerin tarımsal konularda başvurdukları Sulama Kooperatiflerinin Sulama
bilgi kaynaklarının birbirinden farklı olduğu İşletmeciliğinin Değerlendirilmesi.
tespit edilmiştir. Elmalı ilçesinde üreticilerin Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri
bilgi kaynağı olarak kendi bilgi tecrübesi, Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama
akraba ve diğer üreticilere başvurmanın yanı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi,
sıra basılı yayınlar ve internetten de Konya.
yararlandığı tespit edilmiştir. Bu sonucun Çiçek, A., ve Erkan,O., 1996. Tarım
böyle olmasında Elmalı ilçesindeki Ekonomisinde Araştırma ve
üreticilerin, Korkuteli ilçesindeki üreticilere Örnekleme Yöntemleri.
göre hem genç, hem de daha eğitimli Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat
olmasının etkili olduğu söylenebilir. Her iki Fakültesi Yayın No:12, Ders Notları
ilçedeki üreticiler sulama birliklerinin Serisi: 6, Tokat.
vermiş olduğu hizmetlerden genel olarak DSİ,2015.Devlet Su İşleri Tarafından
memnun olduklarını, ancak suyun İşletilen ve Devredilen Sulama
dağıtımında adil davranılmadığını ifade Tesisleri Değerlendirme Raporları,
etmişlerdir. Resmi Gazete’nin 28 Nisan Ankara.
2018 tarihli 30405 sayısında yayınlanan DSİ,2017.Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü
7139 sayılı kanuna göre Sulama Birliklerinin 2017 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara.
başına DSİ’nin teklif ettiği, bakan tarafından DSİ,2018.Devlet Su İşleri 13.Bölge
görevlendirilen bir kamu personelinin Müdürlüğü Faaliyet Raporları,
atanmasına karar verilmiştir. Bu karar ile Antalya.
tarafsız ve şeffaf olmadığı düşünülen birlik Güvercin, Ö., Boz, İ., 2003. Üreticilerin
başkanlarının yerine, bakanlık tarafından Sulu Tarım Konusundaki Deneyimleri
görevlendirilen bir kişinin getirilmesi ve Sulama Birliklerine Bakış: Düziçi
üreticilerin birliğe olan güvenini artıracaktır. İlçesi Örneği. Kahramanmaraş Sütçü
Üreticiler, birliğin barajdan aldığı su İmam Üniversitesi Fen ve
miktarını artırma çalışmaları yapması, birlik Mühendislik Dergisi 6(2), 80-90.
personelinin sulama programı ve iletişim Özkan,E.,Aydın,B.,Hurma,H.,Aktaş,E.,2013
teknikleri gibi konularda eğitilmesi . Su Kaynaklarının Sürdürülebilir
gerektiğini düşünmektedir. Üreticilerin bu Kullanımında Su Yönetiminin Önemi.
talebi çok yerindedir. Çünkü tarımsal Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 6
yayımda nihai amaç üreticileri eğitmek (1): 150-153.
olmakla beraber öncelikle onları eğitecek Parladır,A. ve Uçar,Y.,2010.Sulama Birliği
elemanlar da eğitilmelidir (Yurttaş,2000). Üyelerinin Birliklere Bakış Açılarının
Bu nedenle sulama birliğinde çalışan Değerlendirilmesi: Isparta İli Örneği.
personele yönelik zaman zaman hizmet içi Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat
eğitimler düzenlenmelidir. Ayrıca araştırma Fakültesi Dergisi 5 (2):54-62,Isparta.
alanında birliğe üye olan ve olmayan Sayın,B.,2011.Antalya İlinde Sulama
üreticiler de modern sulama sistemlerinden İşletmeciliği Faaliyetleri, Üreticilerin
haberdar edilmelidir. Bu eğitimler sulama Sulama Suyu Talebi, Sulama
birlikleri, ziraat odaları ya da tarım ilçe İşletmeciliği Faaliyetlerine Katılım
müdürlüklerinde çalışan tarım yayımcıları Düzeyinin Değerlendirilmesi.
tarafından verilebilir. Böylece üreticiler Akdeniz Üniversitesi Fen Bilimleri
doğru sulama yöntemleri ile doğru zamanda Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim
ve miktarda sulama yaparak hem daha az su Dalı Doktora Tezi, Antalya.
206
st th
Sayın,B.,Karaman,S.,Yılmaz,İ.,Çelikyurt,M. Fakültesi Dergisi 36(1),69-

A.,2013.Assessment of the 75,Erzurum.
performance of participatory Uzunlu,A.,2008.Konya-Çumra Sulama
irrigation management in Antalya, Kooperatiflerinin Sulama Yönetimi ve
Turkey. Water Policy 15 (2013) 269– Uygulama Sorunları. Selçuk
280. Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Sivük,H.,2010.İvriz Sağ Sahil Sulama Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim
Birliği Üyelerinin Su Kullanım Dalı Yüksek Lisans Tezi, Konya.
Davranışları Üzerine Bir Araştırma. Yıldız,E.,2010.Aşağı Seyhan Ovası
Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Örneğinde Sağ Sahil Sulama
Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Birliklerinin Sistem Performanslarının
Dalı Doktora Tezi, Ankara. Değerlendirilmesi. Çukurova
TÜİK,2018.Türkiye İstatistik Kurumu. Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Toplumsal Cinsiyet Göstergeleri. Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim
Eğitim Verileri, Ankara. Dalı Yüksek Lisans Tezi, Adana.
Uçan,K, ve Boz,İ.,2005. Sulama Birlikleri Yurttaş,Z.,2000.Tarımsal Yayım ve
Personelinin Mesleki Açıdan Haberleşme. A.Ü. Ziraat Fakültesi
Yeterlilikleri: Kahramanmaraş İli Yayınları, No:67, Erzurum.
Örneği. Atatürk Üniversitesi. Ziraat
207
st th
Burdur Havzasında Referans Evapotranspirasyonun Mekansal

Değişimi
Kadir Aytaç Özaydin1, Yusuf Ersoy Yildirim2, İsmail Taş3

1
Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü, Ankara
2
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Ankara
3
Çanakkale Onsekiz Mart Üni. Ziraat Fak. Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Çanakkale,
Corresponding Author e-mail: kadiraytacozaydin@gmail.com
Özet: Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), dünyadaki özellikleri ve olayları haritalamak ve analiz etmek
için son derece yararlı ve kullanışlı bilgisayar tabanlı araçlardır. CBS teknolojisi, sorgulama, analiz
etme, istatistiksel değerlendirme gibi ortak veri tabanı işlemlerini gerçekleştirerek coğrafi analizler ve
haritalar yardımıyla görsellikler katmak gibi birçok avantaja sahiptir. Klasik yöntemlerle
evapotranspirasyon haritalarının hazırlanması havzanın büyüklüğüne göre aylar hatta yıllar
alabilmektedir. Ancak son yıllarda gelişen teknolojiye paralel olarak zaman ihtiyacı azalmıştır. Hatta
dakikalar içinde söz konusu haritalar yapılabilmektedir. Jeoistatistiksel metotlar büyük alanların kısa
sürede haritalanmasında yaygın olarak kullanılmaktadır. Burdur havzasını kapsayan bu çalışmada,
havzada bulunan uzun yıllar iklim verilerinden yararlanılarak Referans Evapotranspirasyon (ETo)
değerleri Amerika İnşaat Mühendisleri Derneği (ASCE) Standardize Penman-Monteith yöntemi
kullanılarak hesaplanmıştır. Haritaların hazırlanmasında 3 tanesi havza içi 10 tanesi de havza dışı
komşu istasyonlarının hesaplanan ETo değerleri dikkate alınmıştır. Söz konusu havza için Nisan,
Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos ve Eylül ayları ile birlikte yıllık toplam değerlerinin haritaları
üretilmiştir. Haritaların hazırlanmasında Anuspline yöntemini kullanan CLIMAP yazılımı
kullanılmıştır. Çalışma sonunda, söz konusu yöntemle hazırlanan ETo haritalarının Korelasyon
değerleri pozitif yönde +0.91 ile +1.0 arasında bulunmuştur. Aylar bazında korelasyon katsayısı
Nisan, Mayıs ve Eylül aylarında 1,0; Haziranda 0.96; Temmuzda 0.79; Ağustosta 0.99 ve yıllık
toplamda 0.91 olarak belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Referans Evapotranspirasyon, Jeoistatistik, Anuspline, Burdur Havzası
Spatial Distribution of Reference Evapotranspiration in Burdur Watershed
Abstract: Geographical Information Systems (GIS) are quite efficient computer-aided tools widely
used to map and analyze various attributes and cases worldwide. GIS technology performs common
database processes like inquiry, analysis and statistical assessment, and allows visual data analysis
through the maps and scatter plots. Evepotranspiration mapping with classical methods takes months,
even years based on the size of the watershed. However, recently developed Technologies quite
shortened this time frame. Such maps now can be generated in minutes. Geostatistical methods are
commonly employed in spatial and temporal mapping. This study was conducted over Burdur
watershed. Long-term climate data were used to calculated reference evapotranspiration (ETo) values
with ASCE Standardized Penman-Monteith method by developed American Society of Civil
Engineers (ASCE). Maps were generated by using ETo values calculated from 3 in-watershed stations
and 10 out-watershed stations. Watershed ETo maps were generated for April, May, June, July,
August, September months and whole year. Anuspline method and CLIMAP software were used to
generate ETo maps. Correlation values of generated ETo maps were positive and varied between
+0,91 and +1,0. Correlation value for the months was 1,0 for April, May and September, 0,96 for
June, 0,79 for July, 0,99 for August and 0,91 for annual total.
Keyword: Referans Reference Evapotranspiration, Geostatistics, Anuspline, Burdur Basin
Giriş
Su kaynaklarının sürdürülebilirliği kavramdır. Su kullanıcı örgütlerinde

sosyal, fiziksel, ekonomik ve ekolojik bir koşullara uygun bir sulama zaman
208
st th
planlaması ve planlı su dağıtımı, özellikle su bilinmesi; yetiştirilecek ürün, verim, kalite,

kaynaklarının yetersiz olduğu yörelerde su kaynaklarının en uygun şekilde kullanımı,
önem kazanmakta ve verim ve su kullanım yönetimi ve çevresel değerlendirmeler gibi
randımanında önemli artışlar sağlamaktadır. amaçlar için gereklidir. Önemli topoğrafik
Sulamadaki en büyük sorun, bitkiye varyasyonları olan bölgelerde, yükseklik
gerektiği zaman, gerektiği kadar su etkisinin buharlaşma ısısı üzerindeki etkisi
verilmemesinden kaynaklanmaktadır de enterpolasyon için dikkate alınmalıdır.
(Şimşek vd., 2013). Bu nedenle dağlık alanlarda Ordinary
Bitkisel üretimde yüksek kalite ve verim kriging, regresyon kriging ve cokriging gibi
için en önemli girdi sulama suyudur. jeostatistik enterpolasyon yöntemleri
Bitkinin gereksinim duyduğu suyun, ihtiyaç uygulanmaktadır (Martinez-Cob ve Cuenca,
duyulan zamanda ve miktarda 1992; Philips ve ark., 1992). Jeoistatisitksel
sağlanabilmesi ancak doğru verilerle yöntemlerin performansları, çalışılan
tasarlanmış, inşa edilmiş ve işletilen değişkene, verinin mekânsal
sistemlerde mümkündür. Sulama yapılarının konfigürasyonunda kullanılan varsayımlara
planlama ve tasarım çalışmalarının en ve kesinliklerine bağlı olduğu için şimdiye
önemli bileşenlerinden bir tanesi de inşaatın kadar belirli bir enterpolasyon yönteminin
gerçekleştirileceği bölgedeki üretilen ve üstünlüğü açık bir şekilde belirlenememiştir.
üretilmesi planlanan bitkilerin su tüketim (Creutin ve Obled, 1982; Weber ve England,
değerlerinin bilinmesidir. Tasarımda dikkate 1994). Bu nedenle her bir enterpolasyon
alınan bitki su tüketim değerlerinin yöntemi sadece bazı özel durumlar için en
doğruluğu, planlamanın sonuçlarını iyi yöntem olabilir (Isaaks ve Srivastava
doğrudan etkiler (Taş ve Kırnak, 2011). 1989).
Bitki su tüketim değerleri, gerek sulama Yapılan bu çalışmada, günlük
projelerinin gerekse sulama programlarının meteorolojik verilerden yararlanarak Burdur
hazırlanmasında, hayati öneme sahiptir havzasının Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz,
(Yıldırım, 2013). Ağustos ve Eylül aylarının, aylık ve toplam
Bitki su tüketim değerleri, sulama yıllık referans evapotranspirasyon değerleri
projelerinin ve sulama programlarının ASCE Standardize Penman Monteith
hazırlanmasında, hayati öneme sahiptir. yöntemi kullanılarak hesaplanmıştır. Elde
Bitki su tüketimi kolay ölçülen bir parametre edilen değerlerden yararlanılarak Burdur
değildir. Bunu belirleyebilmek için özel havzasının hem söz konusu aylar için hem
aletlerle doğru şekilde ölçülen çeşitli fiziksel de yıllık toplam hesaplanan ETo değerleri
parametreler yanında lizimetrelere ihtiyaç kullanılarak Anuspline (Hutchinson, 2000)
vardır. Lizimetre kullanımı, yoğun emek yöntemini kullanan CLIMAP yazılımı
isteyen pahalı bir yöntem olmasının yanında (Pertziger ve De Pauw, 2002) kullanılarak
ölçümlerin doğru bir şekilde yapılabilmesi jeoistatistiksel yaklaşımla ETo haritaları
ve sistemin tam anlamıyla işletilebilmesi hazırlanmıştır.
için işlemlerin konu uzmanı eğitimli
araştırmacı personel tarafından Materyal ve Metod
gerçekleştirilmesi gereklidir. Sıradan
ölçümler için uygun olmamasına rağmen Göller bölgesi adı ile anılmakta olan
dolaylı metotlarla tahmin edilen su tüketimi Burdur Havzası, Türkiye‘nin güneybatısında
değerlerini kıyaslanması nedeniyle söz yer alan, en büyüğü Burdur Gölü olmak
konusu yöntem önemini sürdürmektedir üzere Acı Göl, Salda Gölü, Akgöl, Yarışlı
(Allen ve ark. 1998). Gölü ve Karataş Gölü su toplama
Sulama planlaması, sulamanın zamanının havzalarından meydana gelen alanı
ve suyun miktarının belirlenmesine yönelik kapsamaktadır. Havza, batıda Eşeler,
farklı iş ve işlemleri içerir. Bu amaç için Maymun Dağları, doğuda Kestel, Çatak
hesaplanan referans ETo değeri, tahmini Dağları, güneyde Rahat, Koru Dağları,
olarak bitki su gereksiniminde kuzeyde ise Boz ve Akdağların su ayırım
kullanılmaktadır. Bölgesel düzeyde çizgileri arasında yer almaktadır. Toplam
evapotranspirasyonunun niceliksel olarak yağış alanı 8764 km2 olan Burdur
209
st th
Havzası‘nın yıllık ortalama yağış yüksekliği almaktadır (Şekil 1). Burdur Havzası Isparta
446 mm; yıllık ortalama akışı ise 7.94 İlinin Keçiborlu, Atabey, Gönen; Burdur
m3/s’dir. Yıllık ortalama verimi 0.91 ilinin Merkez, Karamanlı, Kemer, Tefenni,
L/s/km3 olan havzadaki akışın yağışa oranı Yeşilova; Denizli İli‘nin Çardak,
0.06 iken, iştirak oranı % 0.14‘ dür. Havza Afyonkarahisar ilinin Evciler, Başmakçı ve
toplam olarak 627378 ha alanı kaplamakta Dazkırı ilçelerini kapsamaktadır. Burdur
olup, Türkiye genel yüzölçümünün % 0.8’ini Havzası‘na Antalya‘nın yaklaşık 5409 ha‘lık
teşkil etmektedir. Burdur Havzası‘nda alanı girmektedir (Anonim, 2010).
Antalya, Burdur, Denizli ve Isparta illeri yer
Şekil 1. Burdur havzası
Çalışma alanı olarak Burdur havzası olmak üzere 13 iklim istasyonu seçilmiştir.
seçilmiştir. Havza denizden iç kesimlere İstasyon verileri 1970 – 2017 yılları arasını
doğru uzanan farklı topoğrafik yapıda geçit kapsamakta olup Bitki Su Tüketimi Veri
bölgesi özelliği taşımaktadır. Havzanın Tabanı (TAGEM, 2017) çalışmaları için
yüzeyi denizden itibaren yüksekliği 836 hazırlanan altyapı kullanılarak güncel
metre ile 1732 metre Arasında hesaplamalar yapılmış ve hesaplanan
değişmektedir. Sayısal yükseklik haritası evapotranspirasyon değerleri bu çalışmada
(SRTM, SAM) olarak 30 metrelik ASTER G kullanılmıştır. Hesaplama aşağıdaki
DEM (Aster, 2011) kullanılmıştır. denklem kullanılarak, günlük ölçülen
Enterpolasyon haritası için Anuspline güneşlenme şiddeti ve süresi (saat) verileri
(Hutchinson, 2000) yöntemini kullanan ile ayrıca hesaplanan solar radyasyon (Rs) ve
CLIMAP yazılımı (Pertziger ve De Pauw, Global Radyasonun (Ra) değerleri bir arada
2002) kullanılmıştır. incelenerek uzun yıllar değerleri ile beraber
Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM) karşılaştırılmıştır. Radyasyon verilerinin
kaynaklı iklim verilerinden 3 tanesi havza sağlıklı olması açısından ölçülen Rs
içi 10 tanesi de havza dışı komşu istasyon değerlerinin Ra değerinden büyük olması
210
st th
veya normallerden fazla sapması olması Evapotranspirasyonun hesaplanması

durumunda ETo hesaplamalarında Evapotranspirasyonun hesaplanmasında
hesaplanmış Rs değerleri kullanılmıştır. Amerika İnşaat Mühendisleri Derneği
Araştırmada, Burdur havzası içinde ve (ASCE) tarafından modifiye edilmiş olan
çevresinde bulunan toplam 13 (Acıpayam, ASCE Standardize Penman-Monteith
Atabey, Burdur, Çivril, Denizli, Dinar, yöntemi kullanılmıştır. Hesaplamada elde
Eğirdir, Güney, Isparta, Korkuteli, var olan meteorolojik ölçümlerle birlikte
Senirkent, Tefenni, Uluborlu) meteoroloji ayrıca ilgili eşitlikler yardımıyla hesaplanan
istasyonunda günlük olarak ölçülen yaklaşık veriler kullanılmıştır. Standart edilmiş
son 30 yıllık veri setlerinin ortalaması referans ET eşitliği aşağıdaki gibidir;
kullanılmıştır.
𝐶𝑛
0.408 ∆ (𝑅𝑛 − 𝐺) + 𝛾 𝑢 (𝑒 − 𝑒𝑎 )
𝐸𝑇𝑠𝑧 = 𝑇 + 273 2 𝑠
∆ + 𝛾 (1 + 𝐶𝑑 𝑢2 )
ETsz = standart edilmiş referans bitki su konumları ile gözlemler arası korelasyon
tüketimi (kısa (ETo) ve uzun (ETr)) (mm d-1 dikkate alınır. Bu yöntemle yansız ve
veya mm h-1), minimum varyanslı tahminler
Rn = Bitki yüzeyi için hesaplanmış net yapılabilmektedir (Olea, 1977; Başkan,
radyasyon (MJ m-2 d-1 veya MJ m-2 h-1), 2004). Ölçülen değerlerden deneysel
G = Toprak yüzeyi için toprak ısı akısı (MJ variogram yapısı belirlenir. Jeoistatistiksel
m-2 d-1 veya MJ m-2 h-1) çalışmaların temelini, bu belirlenen
T = Ortalama günlük veya saatlik hava variogram yapısına teorik bir modelin
sıcaklığı, 1.5 - 2.5 m yükseklikte ölçülmüş uydurulması oluşturmaktadır (Delhomme
(°C), 1978, Vieira vd 1983, Başkan, 2004).
u2 = Ortalama günlük veya saatlik rüzgâr Jeoistatistiksel yöntemler, yönlü verilere
hızı, 2 m yükseklikte ölçülmüş (m s-1), uygulandığında oldukça sağlam ve güçlü
es = Doygun buhar basıncı, 1.5 - 2.5 m sonuçlar ortaya koymaktadır.
yükseklikte ölçülmüş, (kPa), günlük İlk olarak Wahba (1979) tarafından
hesaplamalarda en yüksek ve en düşük tanımlanan smoothing spline yüzey
sıcaklıklar için hesaplanan doygun buhar uyarlama tekniği, Bates ve Wahba (1982),
basıncının ortalaması kullanılmalıdır. Elden (1984), Hutchinson (1984),
ea = Ortalama gerçek buhar basıncı, 1.5 - 2.5 Hutchinson ve Hoog (1985) ve Bates vd.
m yükseklikte ölçülmüş, (kPa), (1987) tarafından daha büyük veri kümeleri
∆ = Doygun buhar basıncı – sıcaklık için geliştirilmiştir. ANUSPLIN özellikle
eğrisinin eğimi, kPa °C-1, iklim verilerinin işlenmesi esnasında aynı
γ= Pisikrometrik sabite (kPa °C-1), anda ayrı yüzeyleri yüzeyleri işlemek için
Cn = Referans bitkiye ve hesaplamada esas uygundur. Bu yöntemde bağımsız
alınana zaman dilimine göre değişen pay değişkenlerin yüzeyden yüzeye farklılığını
katsayısı, ortaya koymada kullanışlıdır. ANUSPLIN
Cd = Referans bitkiye ve hesaplamada esas yönteminde, bu yüzeylerin standart
alınana zaman dilimine göre değişen payda hatalarının hem nokta bazında hem de grid
katsayısı. bazında sistematik olarak sorgulanmasına
olanak sağlar. Ayrıca, hem bağımsız hem de
Jeoistatistiksel yöntem bağımlı değişkenlerin dönüşümüne izin verir
İstatistiğin uygulamalı bir dalı olan (Anonim, 2018).
jeoistatistik, ilk defa yerbilimlerinde Hutchinson (1995) tarafından geliştirilen
karşılaşılan tahmin problemlerinin "Thin plate smoothing spline" metodu,
çözümüne yönelik olarak kullanılmıştır. standart meteoroloji ağından elde edilen
Jeoistatistikte ölçüm yapılan noktaların noktasal aylık ortalama iklim değerlerinin
211
st th
topoğrafik etkiyi dikkate alarak doğru bir mm ile en yüksek değerli koyu yeşil renkli
şekilde enterpole edilmesine olanak sağlar. alanlarda 169-173 mm arasında
Bu yöntemde doğruluk için vazgeçilmez değişmektedir (Şekil 6).
konu mekansal olarak değişen yükseklik Eylül ayı ETo değişimi en düşük değerli
verisinin entegre edilmesidir. Hutchinson olan kırmızı renkli alanlarda 106-112 mm ile
yöntemi düzgünleştiren (smoothing) bir en yüksek değerli koyu yeşil renkli alanlarda
enterpolasyon tekniğidir. Bu yöntemde 125-146 mm arasında değişmektedir (Şekil
seçilen fonksiyonun düzgünleştirme derecesi 7).
oluşturulan yüzeyin (surface) tahmin Nisan ve Eylül aylarını kapsayan ve bir
hatasını minimize eden genel çapraz çok bitki için genel vejetasyonu dönemini
doğrulama değeri ile otomatik olarak temsil eden 6 aylık zaman aralığında ETo
belirlenir. Genel çapraz doğrulama değeri değişimi en düşük değerli olan kırmızı renkli
her bir veri noktasını hesaplamadan çıkarıp alanlarda 802 - 818 mm ile en yüksek
geriye kalan verilerden oluşturulmuş yüzeye değerli koyu yeşil renkli alanlarda 854-875
göre kalan (residual) hatasını hesaplayarak mm arasında değişmektedir (Şekil 8). ETo
bulunur (Hutchinson, 2000). değerlerinin en düşük olan alanların
havzanın güney ve güneybatısında ve en
Araştırma Bulguları ve Tartışma yüksek olan alanların kuzeybatısında
yoğunlaştığı görülmektedir.
Burdur havzası içerisinde uzun yıllar Yıllık (12 ay) sürede ETo değişimi en
normallerine göre referans ETo değişimleri düşük değerli olan kırmızı renkli alanlarda
hesaplanarak ilgili haritaları üretilmiştir. 1.030–1.060 mm ile en yüksek değerli koyu
Ağustos ve Eylül ayları hariç diğer aylarda yeşil renkli alanlarda 1.120–1.130 mm
genel olarak en düşük ETo değerlerinin arasında değişmektedir (Şekil 9). ETo
yüksek rakımlı alanlarda (özellikle havzanın değerlerinin en düşük olan alanların
kuzeydoğu, doğu, güneydoğu ve güneyinde havzanın güney ve güneybatısında ve en
olan alanlarda yoğunlaştığı) ve en yüksek yüksek olan alanların kuzeybatı ve
ETo değerlerinin rakımı en düşük alanlarda doğusunda yoğunlaştığı görülmektedir.
(özellikle büyük göllerin olduğu bölgelerde 13 adet iklim istasyonun hesaplanan
ve kuzeyde) yoğunlaştığı görülmektedir. aylık, vejetasyon ve yıllık ETo değerleri ile
Havza içerisinde Nisan ayı ETo değişimi Anuspline enterpolasyon yöntemi ile
en düşük değerli olan kırmızı renkli harita’daki piksel değerleri
alanlarda 84-90 mm ile en yüksek değerli karşılaştırılmıştır. Korelasyon değerleri
koyu yeşil renkli alanlarda 97-99 mm pozitif yönde +0,91 ile +1,0 arasında
arasında değişmektedir (Şekil 2). bulunmuştur. Aylar bazında korelasyon
Mayıs ayı ETo değişimi en düşük değerli katsayısı Nisan, Mayıs ve Eylül aylarında
olan kırmızı renkli alanlarda 118-125 mm ile 1.0; Haziran: 0.96; Temmuz: 0.79; Ağustos:
en yüksek değerli koyu yeşil renkli alanlarda 0.99 bulunmuştur. ETo’ın korelasyon
133-136 mm arasında değişmektedir (Şekil katsayısı Nisan ve Mayıs ayları ve arasını
3). kapsayan dönemde: 0.97 ve yıllık toplamda:
Haziran ayı ETo değişimi en düşük 0.91 olarak bulunmuştur.
değerli olan kırmızı renkli alanlarda 142-151 Aylık, dönemsel ve yıllık bazda elde
mm ile en yüksek değerli koyu yeşil renkli edilen sonuçlar değerlendirildiğinde,
alanlarda 162-165 mm arasında hazırlanan ETo haritaların farklı
değişmektedir (Şekil 4). araştırıcıların (Noshadi ve Sepaskhah,
Temmuz ayı ETo değişimi en düşük (2005); Yıldırım ve ark., (2017); Akşit ve
değerli olan kırmızı renkli alanlarda 168- ark., (2018)) farklı bölgeler için farklı
173 mm. ile en yüksek değerli koyu yeşil yöntemlerle yapmış oldukları çalışmalar ile
renkli alanlarda 182-186 mm arasında uyum göstermektedir.
değişmektedir (Şekil 5).
Ağustos ayı ETo değişimi en düşük
değerli olan kırmızı renkli alanlarda 151-157
212
st th
Şekil 2. Nisan ayı toplam ETo (mm) değerleri
Şekil 3. Mayıs ayı toplam ETo değerleri.
213
st th
Şekil 4. Haziran ayı toplam ETo değerleri.
Şekil 5. Temmuz ayı toplam ETo değerleri.
214
st th
Şekil 6. Ağustos ayı toplam ETo değerleri.
Şekil 7. Eylül ayı toplam ETo değerleri.
215
st th
Şekil 8. Nisan ile Eylül ayları arasındaki toplam ETo değerleri.
Şekil 9. Yıllık toplam ETo değerleri.
Sonuç ve Öneriler sağlamasının yanında, mevcut su

kaynaklarının potansiyelleri dikkate alınarak
Evapotranspirasypon, kıt kaynak suyun sürdürülebilir şekilde değerlendirilmesi ve
optimum şekilde kullanılmasına katkı tarımsal üretimin devamlılığının sağlanması
216
st th
açısından son derece önemlidir. Marmara Araştırma Merkezi Çevre

Yetiştiriciliği yapılan tüm ürünlerin sulama Enstitüsü.
suyu ihtiyaçlarının saptanabilmesi ancak Anonim, 2018. Web sayfası. Adresi :
doğru yöntemlerle hesaplanmış ve http://fennerschool.anu.edu.au/researc
geçerliliği test edilmiş yöntemlerle h/products/anusplin-vrsn-44 Erişim
belirlenmiş/hesaplanmış ET değerleriyle Tarihi: 10.07.2018
mümkündür. ET’nin alansal, bölgesel, havza Aster, 2011. Aster G Dem 30 m SRTM,
ve hatta ülkesel boyutta belirlenmesi ve alınma tarihi 01.06.2012.
bunların dağılım haritalarının hazırlanması, http://www.gdem.aster.ersdac.or.jp/se
sulama programlarının oluşturulmasında arch.jsp
önemli katkılar sağlamaktadır. İster arazi Başkan O. 2004. Gölbaşı yöresi
denemelerinden isterse güvenilirliği topraklarının mühendislik, fiziksel
ispatlanmış yöntemlerle yapılan özellik ilişkilerinde jeoistatistik
hesaplamalar sonucunda elde edilen veriler, uygulaması, Doktora Tezi, A.Ü. Fen
doğru jeoistatisitiksel yöntemlerle analiz Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
edilip haritaların hazırlanması, gerek konu Bates D and Wahba G. 1982. Computational
uzmanlarına gerekse üreticiler için son methods for generalised cross
derece yararlı ve kullanışlıdır. Uygun validation with large data sets. In:
jeoistatistik yöntemlerle yapılan ET Baker CTH and Miller GF (eds).
haritaları daha kısa sürelerde ve daha doğru Treatment of Integral Equations by
şekilde yapılabilmektedir (Yıldırım ve ark., Numerical Methods. New York:
2017). Academic Press: 283-296.
ETo haritaların hazırlanmasında en Bates D, Lindstrom M, Wahba G and
önemli öğelerin başında uygun Yandell B. 1987. GCVPACK -
enterpolasyon yönteminin kullanılmasıdır. routines for generalised cross
Bu durum üretilen haritaların doğruluğunu validation.Commun. Statist. B -
doğrudan etkilemektedir. Çalışma sonunda, Simulation and Computation 16: 263-
ETo değerlerinin hesaplanmasında ASCE 297.
Standardize Penman-Monteith yönteminin Creutin J. D. Obled C. 1982. Objective
Burdur havzası için uygun bir yöntem analyses and mapping techniques for
olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, ETo rainfall fields: an objective
haritalarının hazırlanmasında da comparison. Water Resour. Res. 18,
ANUSPLIN enterpolasyon yönteminin 413-431.
kullanımını oldukça iyi sonuçlar verdiği Delhomme J. P. 1978. Kriging in the
saptanmıştır. Hydrosciences. Advances in Water
Resources, 1(5):251-266.
Kaynaklar Elden L. 1984. A note on the computation of
Akşit C., Taş İ., Yıldırım Y.E., Özaydın the generalised cross-validation
K.A., 2018. Referans function for ill-conditioned least
Evapotranspirasyonun Mekansal squares problems. BIT 24: 467-472.
Değişiminin Belirlenmesi: Akarçay Hutchinson M.F. 1995. Interpolating mean
Havzası Örneği. Uluslararası Su ve rainfall using thin plate smoothing
Çevre Kongresi SUÇEV (22-24 Mart splines. Int. J. Geogr. Info. Systems 9:
2018) Bursa/Türkiye. 385-403
Allen, R.G., Pereira, L.S., Raes, D., Smith, Hutchinson M.F. 2000. ANUSPLIN version
S., 1998. Crop evapotranspiration 4.1. User Guide. Center for Resource
guidelines for computing crop water and Environmental Studies,
requirements. Irrigation and Drainage Australian National University,
Paper 56. FAO, Roma. Canberra.
Anonim, 2010. Havza Koruma Eylem Hutchinson MF. 1984. A summary of some
Planlarının Hazırlanması-Burdur surface fitting and contouring
Havzası. Türkiye Bilimsel ve programs for noisy data. CSIRO
Teknolojik Araştırma Kurumu Division of Mathematics and
217
st th
Statistics, Consulting Report ACT Kösetürkmen S., Üğlü G., Aydınşakir

84/6. Canberra, Australia. K., Dinç N., Özbek Ö., Angın N.,
Hutchinson MF. and de Hoog FR. 1985. Kaya B., Evren S., Güney E., Karagöz
Smoothing noisy data with spline K., Taş M., A., Berekatoğlu K.,
functions. Numerische Mathematik Uygan D., Taşan M., Kara F., Çebi
47: 99-106. Ü., Özer S., Özdemir A., G., Gündüz
Isaaks E. H. Srivastava R. M. (1989). An A., Dündar M., A., Küçükyumuk C.,
Introduction to Applied Geostatistics. Yıldız H., Aydın O., Bilgen G., K.,
Oxford University Press, New York, Avağ K., Köşker Y., Aysel M., Alsan
561 pp. P., B., Korkmaz D., Gündüz M., Şen
Martinez-Cob A., Cuenca R. H. 1992. S., Özçelik Ş., Akap P., T., Altay T.,
Influence of elevation on regional Aras S., Yüzbaşı Ş., Boyacıoğlu A.,
evapotranspiration using multivariate Tunca E., Çetin S., 2017. Türkiye’de
geostatistics for various climatic Sulanan Bitkilerin Bitki Su
regimes in Oregon. J. Hydrol. 136, Tüketimleri. Kitap . s:590
353-380. Taş İ., Kırnak H., 2011. Yarı Kurak İklim
Noshadi M., Sepaskhah A.R., 2005. Bölgelerinde Bitki Su Tüketiminin
Application of geostatistics for Tahmininde Kullanılabilecek Ampirik
potential evapotranspiration Modeller. Adnan Menderes
estimation. Iranian Journal of Science Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi,
& Technology, Volume 29, Number 2011; 8(1) : 57 - 66.
B3. Vieira S. R. Hatfield J. L., Nielsen D. R.
Olea R. A., 1977. Measuring Spatial Bıggar J. W. (1983). Geostatistical
Dependence With Semivariograms. Theory and Application to Variability
Kansas Geological Survey, Series on of Some Agronomical Properties.
Spatial Analysis, No. 3, Lawrance, HILGARDIA, Volume 51, Number 3,
Kansas. Pages:1-75, Davis- Calıfornia
Pertziger F., De Pauw E., 2002. CLIMAP. Wahba G. 1979. How to smooth curves and
An Excel-based software for climate surfaces with splines and cross-
surface mapping. ICARDA, Aleppo, validation. Proc. 24th Conference on
Syria the Design of Experiments. US Army
Philips D. L. Dolph, J. D. Marks D., 1992. A Research Office 79-2, Research
comparison of geostatistical Triangle Park, NC: 167-192.
procedures for spatial analysis of Weber D., England E. (1994). Evaluation
precipitation in mountainous terrain. and comparison of spatial
Agric. For. Meteorol. 58, 119-141. interpolators II. Math. Geol. 26, 589-
Şimşek O., Mermer A., Yıldız H., Özaydın 603.
K. A., Peşkircioğlu M., 2013. Yıldırım Y.E., 2013. Su Kaynaklarının
Referans Toplam Buharlaşma (ET0) Yönetimi. Politikalar ve Sorunlar:
Normal Haritaları. 6th Atmospheric Küreselden Yerele. Panel Bildirileri,
Science Symposium. 24-26 April Nevşehir Üniversitesi İktisadi Ve
2013. Istanbul Technical University İdari Bilimler Fakültesi, Kamu
Istanbul – Turkey. Yönetimi Bölümü, p1 – 14.
TAGEM 2017. Beyazgül M., Sönmez B., 15.03.2013.
Tahmiscioğlu M., S., Yılmaz A., Yıldırım Y.E., Taş İ., Özaydın K.A., 2017
Küçükcoşkun Ş., Bulut İ., Uçar İ., Referans Evapotranspirasyonun
Bulut F., Caymaz U., Kolsuz H., U., Mekansal Değişiminin
Kodal S., Yıldırım Y., E., Çetin Ö., Belirlenmesinde Gediz Havzası
Köksal E., S., Taş İ., Özaydın K., A., Örneği. V. Uluslararası Katılımlı
Yıldız Ö., Şimşek O., Özer M., N., Toprak ve Su Kaynakları Kongresi.
Çolak Y., B., Baydar A., 12-15 Eylül 2017, Kırklareli.
218
st th
Antalya Serik İlçesi Rekreasyon Alanlarinda Kullanılan Sulama

Sistemlerinin Değerlendirilmesi
Hülya Uygun1, Ulaş Şenyiğit1

1
Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi, Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi, Tarımsal
Yapılar ve Sulama Bölümü, Isparta, TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: ulassenyigit@sdu.edu.tr
Özet: Bu çalışmada, Antalya Serik yöresinde yağmurlama sulama yöntemi uygulanan beş farklı
rekreasyon alanındaki (Devlet Su İşleri Mesire Parkı (RA1), Pehlivan Parkı (RA2), Şehit Asker
Ramazan Yeşil Abdülkadir Çelik Parkı (RA3), Cumhuriyet Spor Parkı (RA4), Aydın Parkı (RA5))
sulama sistemleri incelenerek sulama durumu ortaya konmuştur. Her bir rekreasyon alanının koşulları
göz önüne alınarak sistem unsurları yeniden projelendirilmiş ve mevcut yağmurlama sulama
sistemleri ile karşılaştırılmıştır.
Sonuç olarak, incelenen yağmurlama sulama sistemlerinin proje kriterlerine uygun olarak
boyutlandırılmadığı, ihtiyaç duyulan kontrol birimi unsurlarının tesis edilmediği, sulama programı
yapılmadan alana ihtiyacından daha fazla veya eksik sulama suyu verildiği ve buna göre yapılan
sulama programı ile uygulanan toplam sulama suyu miktarı arasında sırasıyla, RA1 alanında 1262,4
mm, RA2 alanında -312,6 mm, RA3 alanında 2462,4 mm, RA4 alanında -575,6 mm, RA5 alanında
ise 8 162,4 mm fark oluştuğu hesaplanmıştır. Bunun yanı sıra, mevcut koşullarda kullanılan
yağmurlama sulama sistemlerinin önerilen yağmurlama sulama sistemlerinden daha maliyetli olduğu
(mevcut ve önerilen sistemler arasında maliyet farkları RA1, RA2, RA3, RA4 ve RA5 alanlarında
sırasıyla, yaklaşık 40 bin TL, 22 bin TL, 17 binTL, 73 bin TL ve 4 bin TL olarak gerçekleşmiştir),
sistemlerin işletme biçiminin ve tertiplenmesinin doğru bir biçimde yapılmadığı tespit edilmiştir.
Araştırma alanlarında yapılan incelemelerde, uygulanan yağmurlama sulama sistemlerinin
projelenmesinde, kurulumunda ve işletilmesinde saptanan bu eksiklerin, yeterli bilgiye sahip
olunmamaktan kaynaklandığı gözlenmiş olup, bu sorunun giderilmesinde özellikle Ziraat
Fakültelerinin Tarımsal Yapılar ve Sulama bölümü mezunu Mühendislerin teknik desteğinin önemli
katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Rekreasyon alanı, yağmurlama sulama, sulama suyu
Evaluation of The Irrigation Systems in The Recreation Areas in Serik District

of Antalya Province
Abstract: In this study, irrigation systems in five different recreation areas (RA1, Pehlivan Park
(RA2), Martyr Soldier Ramadan Green Abdulkadir Steel Park (RA3), Republic Sports Park (RA4),
Aydin Park (RA5)) in Antalya Serik region were examined and irrigation status was revealed.
Considering the conditions of each recreation area, the system components were re-projected and
compared with existing irrigation systems.
As a result, it was found that examined sprinkler irrigation systems were not planed according to the
project criteria, required equipments of control unit were installed, irrigation water was provided
without irrigation program and excessive or deficit irrigation water was applied as 1262,4 mm in RA1,
-312,6 mm in RA2, 2462,4 mm in RA3, -575,6 mm in the RA4, and 8162,4 mm in the RA5. In
addition, the irrigation systems used in existing conditions were more costly than the recommended
irrigation systems (the cost difference between the existing and recommended systems was about
40000 TL, 22000 TL, 17000 TL , 73000 TL and 4000 TL in the RA1, RA2, RA3, RA4 and RA5,
respectively), it has been also determined that the operating and planned of the systems were not done
correctly. In the reviews on the research area, these deficiencies determined in the project, installation
and operation of the sprinkler irrigation systems, were caused by lack of sufficient knowledge and it is
thought that the problems can be solved with technical support of engineers who are graduate from
Agricultural Structures and Irrigation Department of Agricultural Faculty.
Keywords: Recreaction areas, sprinkler irrigation, irrigation water
219
st th
Giriş enerji tüketimini en aza indirmek olmuştur

(Smith, 1997).
Kentsel nüfus artışı, doğal kaynakların Su yönetimi konusunda önemli yetkilere
bilinçsizce kullanımı, hızlı yapılaşma, yoğun sahip belediyeler su hizmetlerini halka
araç trafiğinin beraberinde getirmiş olduğu götüren önemli kurumlar olduğundan
çevre sorunlarının insan yaşamı üzerinde öncelikli olarak bölgede yaşayan insanların
oluşturduğu fiziksel ve psikolojik baskıları içme suyu ihtiyacını nitelik ve nicelik
kısmen azaltmak amacıyla yerleşim yönünden karşılamalıdır. Her ne kadar bazı
alanlarında rekreasyon (peyzaj) alanlarını belediyeler bu görevini yerine getiriyorsa da
artırmak, park-bahçe, yeşil alan, spor ülkemizin birçok belediyesince insan
sahaları, yaya bölgeleri, yürüyüş parkurları yaşamının en temel gereksinimi olan su,
oluşturmak günümüz belediyeciliğin en kalite ve miktar olarak tedarik edilememekte
temel görevlerinin başında gelmektedir. ve hatta bazı belediyeler yeterli olmayan bu
Büyük yatırımlarla yapılan rekreasyon şehir şebeke suyunu rekreasyon alanlarının
alanlarına, yeterli özen ve bakımın sulanmasında kullanabilmektedir.
gösterilmemesi durumunda bu alanların kısa Rekreasyon alanlarında yaygın olarak
sürede özelliklerini yitirmesi söz konusu yağmurlama sulama sistemleri ve sulama
olabilmektedir. Bu bağlamda rekreasyon sırasında basınç ile yükselen ve toprağın üst
alanlarında süreklilik için, uygun bitki yüzeyi ile aynı seviyede olan pop-up sulama
materyalinin seçilmesi ve özellikle yeşil başlıkları kullanılmaktadır. Ayrıca, pop-up
alanlarda sulama, gübreleme gibi kültürel sulama başlıkları; rotor adı verilen 3600 ye
uygulamaların homojen ve düzenli kadar dönebilen ve değişik yatay açılarda
yapılması son derece önemlidir. Çevreye suyu püskürten tipte olabileceği gibi, daha
duyarlı sosyal belediyelerin bulunduğu küçük ıslatma yarıçapına sahip ve daha
bölgelerde, rekreasyon alanları düşük işletme basınçlarında çalışan sprey adı
oluşturulmasına verilen önemin giderek verilen başlıklar şeklinde de olabilmektedir
arttığı ve bu açıdan alan ve sayı olarak (Orta, 2009; Seçkin ve Çelik, 2003).
eskiye oranla önemli bir artışın olduğu ve bu Rekreasyon alanlarının sulanması tarla ve
alanlarda olmazsa olmaz niteliğinde olan bahçe bitkilerine oranla daha karmaşıktır.
sulamaya da büyük önem verildiği Bu alanlar içerisinde değişik kök derinliğine
izlenmektedir. ve farklı su ihtiyacına sahip ağaç, çalı, yer
Rekreasyon sulama projeleri, genellikle örtücü bitkiler, çiçekler vb. bitkilerin
küçük villa ve ev bahçeleri, geniş site yeşil bulunması, genellikle eğimli ve dalgalı
alanları, futbol ile golf sahaları, park ve arazinin söz konusu olması ve alan
bahçeler gibi şehir içi yaşamda ön plana içerisinde sulanmayacak bölgelerin
çıkan birçok yeşil alan için kaçınılmaz hale bulunmasından dolayı, yeterli düzeyde eş su
gelmektedir. Rekreasyon alanlarına kurulan dağılımı sağlamak için farklı özellikte
sulama sistemleri ile doğal peyzaj örtüsünü yağmurlama başlıklarının kullanılması ve
bozmayacak, kullanılabilir ve estetik farklı biçimde işletilen alt birimlerin
çözümler sağlanabilmektedir. Günümüze oluşturulmasını zorunlu kılmaktadır
kadar sulama tasarımcılarının amacı, (Yıldırım, 1994).
rekreasyon alanlarının yeşil kalmasını Günümüzde büyük masraflar harcanarak
sağlamak ve daha düşük maliyetlerle oluşturulan rekreasyon alanlarında sulama
sistemleri üretmek ve böylece yeşil dokunun çalışmalarının kaçınılmaz olduğu
ve estetiğin korunması olurken, günümüzde, görülmektedir. Öte yandan, küresel ısınma
su kullanımındaki artış ve enerji tüketim süreci ile birlikte su kaynaklarının azalması,
harcamalarının toplam bakım masrafları su kullanıcıları arasında bir rekabet ortamı
içerisindeki yoğunluğunun artması ile yaratmaya başlamıştır. Bu süreç, kentsel
rekreasyon alanlarında su yönetiminin yeni yerleşim yerlerindeki rekreasyon alanlarına
hedefi, yeşil dokunun estetik yapısını olan talebin artması ve belediyelerin bu
korurken, yıllık sulama suyu kullanımını ve hizmetlere yönelmesi ile “rekreasyon
sulaması” adı altında yeni bir iş sektörünün
220
st th
doğmasına ve sınırlı su kaynaklarının aşamalarında ortaya çıkan sorunların

ekonomik kullanımı anlayışının ortaya belirlenmesi ve bunlara ilişkin çözüm
çıkmasına neden olmuştur. Bu sektörün son önerilerinin sunulması amacıyla yapılmıştır.
yıllardaki hızlı gelişimi, birçok alanda
faaliyet gösteren firmaların ve kişilerin Materyal ve Metod
ilgisini çekmeye başlamış ve bu hızlı gelişim
ile konunun uzmanı olmayan kişilerin Araştırma 2017 yılında Akdeniz
rekreasyon alanı sulama projelerini bölgesinin batı kısmında 36°55'35'' kuzey
hazırlamaları ve uygulamaları sonucu, enlemi 31°06'16'' doğu boylamı üzerinde yer
sulama sistemlerinde birçok olumsuzluğun alan ve denizden yüksekliği 28 m olan
ortaya çıktığı gözlenmiştir. Bu Antalya ilinin Serik ilçesinde yapılmıştır.
olumsuzluklar, hem ekonomik yönden İlçe sınırları içerisinde Serik Belediyesi Park
kayıpları hem de mevcut su kaynaklarının ve Bahçeler Müdürlüğü’ne ait rekreasyon
optimum kullanımına yönelik bir takım alanları arasından, alan büyüklüğü, kullanım
sorunları beraberinde getirmiştir. Oysaki bir yoğunluğu ve sulama sisteminin varlığı gibi
sulama uygulamasının başarısı işletmeyi kriterler göz önüne alınarak Devlet Su İşleri
içerisine alan mühendislik çalışmaları ile Parkı (RA1), Pehlivan Parkı (RA2), Şehit
toprak-bitki-atmosfer-su ilişkilerinin Asker Ramazan Yeşil Abdülkadir Çelik
analizini takiben, iyi bir planlama, Parkı (RA3), Cumhuriyet Spor Parkı (RA4),
projeleme, uygulama ve işletmeye bağlıdır. Aydın Parkı (RA5) olmak üzere beş adet
Yapılan çalışma, Antalya ili Serik ilçesi rekreasyon alanı tesadüfen seçilmiştir.
kent merkezinde alan büyüklüğü, kullanım Alanlara ilişkin özellikler ve resimler tablo 1
yoğunluğu ve sulama sisteminin varlığı gibi ve şekil 1’de verilmiştir.
kriterler göz önüne alınarak seçilen 5 adet Antalya Serik ilçesi, tipik Akdeniz iklimi
farklı rekreasyon alanında yer alan mevcut özelliklerine sahiptir. Yazlar sıcak ve kurak,
sulama sistemlerinin projeleme, işletme ve kışlar ılık ve yağışlıdır. Yaz ve kış yağışları
sulama programları açısından uygunluğunun arasındaki fark oldukça fazla olmakla
belirlenmesi, toprak, bitki, iklim ve alanın beraber en fazla yağış kış aylarında
özelliğine göre mühendislik kriterleri göz görülmektedir. Bölgenin yıllık ortalama
önüne alınarak yeniden projelenerek sıcaklığı 18.0°C, ortalama bağıl nemi %
önerilen sulama sistemi ve sulama 63.6, ortalama yıllık güneşlenme süresi 8.3
programları arasındaki farklar ortaya saat, ortalama rüzgar hızı ise 2.7 m/sn’dir.
konulması, tasarım ve uygulama
Tablo 1. Araştırma alanlarına ilişkin genel özellikler

Kullanım Alanları
Alanı Enlem ve Kullanılan (%)
Alanın Adı
(m2) Boylam SulamaYöntemi Yürüyüş Düğün
Çim Alan
Alanı alanı
36o 54ı 54ıı
RA1 20000 Yağmurlama 20 30 50
31o 06ı 50ıı
36o 54ı 10 ıı
31o 06ı 10 ıı
36o 54ı 49 ıı
31o 05ı 27 ıı
36o 55ı 57 ıı
31o 06ı 28 ıı
36o 55ı 16ıı
31o 07ı 17ıı
221
st th
Şekil 1. Sırasıyla RA1, RA2, RA3, RA4, RA5 alanlarının genel görünüşü
Seçilen rekreasyon alanlarında, alanların aylık kıyas bitki su tüketimi değerleri,

tüm bakım, onarım ve sulama işlemlerini Penman-Monteith yöntemine dayanan
gerçekleştiren Serik Belediyesi çalışanları Cropwat 8.0 bilgisayar programıyla
ile görüşülerek, mevcut yağmurlama sulama belirlenmiştir (Allen ve ark., 1998; FAO,
sistemleri incelenmiş, yetiştirilen bitki, 2017). Gerçek bitki su tüketiminin
sulama sistemi unsurları ve mevcut sulama belirlenmesi için kc değeri 1 olarak
uygulamaları hakkında bilgiler anket formu alınmıştır (Doonrenbos ve Pruitt, 1977).
kullanılarak derlenmiştir. Buna göre, rekreasyon alanlarında yoğun
Araştırmada yer alan rekreasyon olarak bulunan çimin en yüksek bitki su
alanlarında açılan profil çukurlarının 0-30, tüketimi değeri Temmuz ayında 216 mm/ay
30-60, 60-90 cm derinliklerinden bozulmuş ve 6.96 mm/gün ile gerçekleşmiştir.
ve bozulmamış toprak örnekleri alınmış Ön projelemede, her sulamada
olup, toprak bünye sınıflarının RA1 ve RA4 uygulanacak maksimum net ve toplam
alanlarında killi-tın, RA2 ve RA5 sulama suyu miktarı, maksimum sulama
alanlarında kumlu-killi-tın, RA3 alanında ise aralığı, proje sulama aralığı (½ gün olarak
kumlu-tınlı olduğu saptanmıştır. Rekreasyon alınmıştır), her sulamada uygulanacak net ve
alanları topraklarının ilk 30 cm için toplam sulama suyu miktarı, sistemde
kullanılabilir su tutma kapasitesi değerleri kullanılan başlıkların yağmurlama hızı,
sırasıyla, 39.6, 46.2, 50.2, 53.5 ve 43. 2 sulama süreleri ile maximum ve minimum
mm/30cm olarak hesaplanmıştır. Bunun yanı işletme birimi sayılarını belirlemek için
sıra, yağmurlama sulama sistemlerinin Eşitlik 1-9’dan yararlanılmıştır.
tasarımında başlık debisi ve tertip
aralıklarının belirlenmesinde önemli bir dnmax= (TK-SN) / 100 x Ry x γt x D (1)
kriter olan toprağın su alma hızı değerleri, dt = dn / Ea (2)
toprak örneklerinin alındığı yerin hemen SAmax= dnmax / ET (3)
yanında değişken seviyeli çift silindirli dn= ET x SA (4)
infiltrometre ile Güngör ve ark., (2010)’a dt=dn/Ea (5)
göre infiltrasyon testleri yapılarak Iy=1000 x∑𝑞/𝐴 (6)
belirlenmiş ve sırasıyla RA1’de 15 mm/h,
Ta=dt/Iy (7)
RA2’de 17.5 mm/h, RA3’te 18mm/h, Tg
RA4’de 12mm/h ve RA5’te ise 13 mm/h 𝑁𝑚𝑎𝑥 = 𝑇𝑎 𝑥𝑆𝐴 (8)
olarak ölçülmüştür. 𝑁𝑚𝑖𝑛 =
∑q
(9)
RA1, RA2, RA3 ve RA4 alanlarına 𝑄
uygulanan sulama suyu debisi sırasıyla, 3.2,
7.3, 4.1, 5.9 L/s olan kuyulardan, RA5 Eşitllikte;
alanına uygulanan sulama suyu debisi ise 4.7 dnmax= Her sulamada en fazla uygulanacak
L/s olan şebeke sisteminden sağlanmıştır. net sulama suyu miktarı, mm,
Sondaj kuyularından ve şebeke sularından TK = Tarla kapasitesi, %,
alınan su örneklerine göre, kullanılan sulama SN = Solma noktası, %,
sularının kalite sınıfı C3S1 olarak Ry = Kullanılabilir su tutma kapasitesinin
belirlenmiştir. tüketilmesine izin verilen kısmı, %,
Çalışmanın yürütüldüğü alanlardaki γt = Toprağın hacim ağırlığı, g/cm3,
sulama programlarının belirlenmesi için D = Etkili kök derinliği, mm,
222
st th
SAmax= Maksimum sulama aralığı, gün, Hl = Lateral giriş basıncı, m,

dn = Her sulamada uygulanacak net sulama E0 = Boyutsuz yük kaybı,
suyu miktarı, mm, L0 = Boyutsuz uzunluk oranı,
ET = Bitki su tüketimi, mm/gün, Hyb= Manifold giriş basıncı, m,
SA = Gerçek sulama aralığı, gün, Ha = Ana boru giriş basıncı, m,
dt = Uygulanacak toplam sulama suyu hy= Geçiş elemanlarındaki yersel kayıplar,
miktarı, mm, m.
Ea = Su uygulama randımanı (0,80
alınmıştır (Orta, 2009)), Çalışmada yer alan rekreasyon
A = Toplam alan değeri,m2, alanlarında, her sulamada uygulanacak
Iy = Yağmurlama hızı, mm/h, sulama suyu miktarı, sulama aralığı, sulama
∑q = Alandaki başlıkların toplam debisi, süresi, gibi ön projeleme faktörleri saptanıp,
m3/h, işletme için uygun sistem tertibi yapılmış ve
Ta = Sulama süresi, h, sistem unsurları yeniden boyutlandırılmıştır.
Nmax= Maximum işletme birim sayısı, Keşif özetleri 2018 Mayıs ayı malzeme
Tg = Günde sulama yapılabilecek süre, fiyatları göz önüne alınarak çıkarılmıştır.
h/gün. Ayrıca, mevcut sistemlerde kullanılan aynı
marka malzemeler önerilen sistemlerde de
Sistem unsurlarının belirlenmesi kullanılmıştır. Önerilen sistemlerdeki
amacıyla, yağmurlama sulama sistemleri değerler mevcut durumdaki değerler ile
hidrolik olarak planlanırken, işletme karşılaştırılarak mevcut sistemin yeterliliği,
biriminde izin verilen yük kayıplarının projeleme, aplikasyon ve işletmesinin
başlık işletme basıncının %20’sini mühendislik kriterlerine uygun olup
geçmemesi ve kabul edilebilir düzeyde bir olmadığı belirlenmeye çalışılmıştır.
su dağılımı elde etme açısından değinilen
yük kayıplarının en çok %55’inin bir lateral Sonuç ve Öneriler
hattı boyunca, %45’inin ise yan boru hattı
boyunca oluşması istenmesinden dolayı izin Çalışmada göz önünde bulundurulan 5
verilen yük kayıplarının belirlenmesi için adet rekreasyon alanı mevcut yağmurlama
Eşitlik 10-12 kullanılırken, lateral, manifold sulama sistem unsurlarının boyutlandırılması
ve ana boru hatlarındaki giriş basınçları ve işletilmesine ilişkin bazı özelliklerin
Eşitlik 13-15 ile hesaplanılmıştır (Kanber, önerilen sistemlere göre uygunluğu Tablo 2–
2010; Yıldırım, 2008). 6’de gösterilmiştir.
Çalışılan 5 ayrı rekreasyon alanında
Pi = 0.20 x h0 (10) mevcut yağmurlama sulama sistemleri ile
hl = 0.55 Pi ± ½ hgl (11) yeniden hazırlanan yağmurlama sulama
hyb = 0.45 Pi ± hgyb (12) projeleri karşılaştırıldığında, genel olarak
Hl = h0 + E0 x hl ± L0 x hgl (13) alanların mevcut sulama sisteminin herhangi
Hyb= Hl + E0 x hyb ± L0 x hgyb (14) bir mühendislik projelemesi yapılmadan
Ha = Hyb + hy (15) hazırlandığı, etkin bir sulamanın yapılmadığı
ve bunun sonucunda sistem maliyetinin
Eşitlikte; yüksekliğinin dışında, bazı rekreasyon
Pi = İşletme biriminde izin verilen yük alanlarında büyük bir su israfı olduğu
kayıpları, m ve gözlenirken, bazılarında ise eksik sulama
h0 = Sistemin işletme basıncı, m’dir. yapıldığı belirlenmiştir. RA1 alanında
hl = Lateral hattı boyunca izin verilen yük uygulanan sulama suyu ile önerilen sulama
kayıpları, m, programı arasında 1262.4 mm’lik fark
hyb= Manifold boru hattı boyunca izin oluşurken, RA2 alanında eksik sulamadan
verilen yük kayıpları, m, dolayı -312.6 mm’lik fark oluşmuştur. RA3
hgl = Lateral hattı boyunca eğim nedeniyle alanında 2462.4 mm ile aşırı sulama
oluşan yükseklik farkı, m ve yapılırken, RA4 alanında -575.6 mm ile
hgyb= Yan boru hattı boyunca eğim eksik sulama yapılmıştır. RA5 alanında ise
nedeniyle oluşan yükseklik farkı, m. 8162.4 mm’lik önemli bir fark mevcuttur.
223
st th
Bu durumda, RA2 ve RA4 alanlarında eksik pompalar yardımıyla alındığından, tüm

sulama yapılırken, RA1, RA3 ve RA4 sezon boyunca enerji gideri oldukça önemli
alanlarında aşırı sulama uygulaması bir yere sahiptir. Her sulama uygulamasında
yapıldığı gözlenmiştir. harcanan enerji miktarları incelendiğinde,
Özellikle, RA5 alanında uygulanan aşırı önerilen sistemlere kıyasla yüksek enerji
sulama miktarının sebebinin, kullanılan tüketiminin gerçekleştiği gözlenmiştir.
başlık tipinin sprey başlık olması, debisinin Yeniden projelendirilen ve hazırlanan
rotor başlıklara göre daha yüksek olması ve sistemlerde seçilen uygun pompalar aracılığı
sulama süresinin de uzun olmasında ile saatte harcanan enerji olarak önerilen
kaynaklandığı söylenebilir. sistemlerde %20 ile %40 arasında enerji
Çalışma alanları içerisinde RA5 tasarrufu sağlanmış olacaktır.
dışındakilerin sulama suları kuyulardan
Tablo 2. RA1 alanının yağmurlama sulama sisteminin uygunluk durumu

Sulama Unsurları Mevcut Sistem Önerilen Sistem Uygun/Uygun Değil
Gübre tankı, Ø4
Kontrol Birimi Kum filtre ve manometre Uygun değil
hidrosiklon, elek filtre
Ana boru Ø110 Ø63 Uygun değil
Manifold boru Ø63 Ø50-40 Uygun değil
Lateral Ø20 Ø20 Uygun
Sulama aralığı 2 gün 12 saat (Temmuz) Uygun değil
Sezon boyunca
uygulanan toplam 2100 mm 837.6 mm Uygun değil
sulama suyu miktarı
Tablo 3. RA2 alanındaki yağmurlama sulama sisteminin uygunluk durumu

Gübre tankı, Ø4 inç
Kontrol Birimi Gübre tankı, elek filtre Uygun değil
Manifold boru Ø63 Ø50 Uygun değil
Sezon boyunca
uygulanan toplam 525 mm 837.6 mm Uygun değil

Kontrol Birimi - Uygun değil
hidrosiklon,elek filtre
Sezon boyunca
uygulanan toplam 3 300 mm 837.6 mm Uygun değil
Kontrol Birimi Gübre tankı, elek filtre Uygun değil
hidrosiklon,elek filtre
Manifold boru Ø63-50 Ø63 Uygun
Sezon boyunca
262 mm 837.6 mm Uygun değil
uygulanan toplam
224
st th

Kontrol Birimi - Uygun değil
Sezon boyunca
uygulanan toplam 9 000 mm 837.6 mm Uygun değil
İncelen alanların hemen hemen tümünde mevcut durum maliyeti tekrar projelenerek
mevcut kullanılan ana ve manifold boruların 5839 TL’ye düşürülmüştür. Bahsedilen
PE malzemeden olmasına ve lateral hesaplamalar her iki koşulda yani hem
boruların çapının önerilen sisteme göre mevcut hem de önerilen sistemlerde aynı
uygun olmasına karşın, oldukça önemli bir malzeleme markalarının kullanılması sonucu
maliyete sahip ana ve manifold boru elde edilmiştir. Şüphesiz ki farklı
çaplarının uygun olmadığı gözlenmiştir. projelemeler ile bu değerler değişiklik
Yağmurlama başlıklarının da basınç, debi, gösterebilecekse de, çalışmada mümkün
ıslatma çapı ve yağmurlama hızı gibi olduğunca en uygun projeleme tercih
özellikleri teknik açıdan hesaplanmadan edilmiş ve keşif özeti ona göre
gelişi güzel seçildiği belirlenmiştir. Mevcut hazırlanmıştır.
durumlardaki yağmurlama başlıkları, alanın Çalışma yapılan alanlarda mevcut ve
şekil ve boyutu, toprak bünyesi, infiltrasyon önerilen sistemler kıyaslandığında meydana
hızı gibi bazı toprak özellikleri dikkate gelen olumsuz farkların sebepleri arasında,
alınmadan seçilmiş olup, yağmurlama belediye çalışanlarının yağmurlama sulama
sulama proje kriterlerine uymadığı sistemlerini hiçbir mühendislik projesi
saptanmıştır. yaptırmadan, sistem unsurlarını satışının
Alanların mevcut koşullarına göre, tüm yapıldığı yerlerden satın alarak, bu konuda
mühendislik kriterleri göz önüne alınarak yetersiz ve yanlış bilgiye sahip kişilerce
yeniden uygun bir projelemeyle hazırlanan rekreasyon alanlarına kurmaları ve
önerilen sistemler ile mevcut sulama işletmeleri gösterilebilir. Bu durum, ana,
sistemlerinin lateral boru, ana ve manifold lateral ve yan boru çaplarının, yağmurlama
boru, yağmurlama başlıkları, kontrol birimi, başlık özelliklerinin ve sayısının, kontrol
bağlantı elemanları gibi unsurları baz birimi unsurlarının, bağlantı elemanlarının
alınarak hazırlanan keşif özetinde; ve pompa seçiminin doğru bir şekilde
RA1’alanındaki mevcut sulama sistemi yapılmamasına neden olmaktadır. Bu
58162 TL’lik maliyete sahipken, alanın amaçla, rekreasyon alanlarında kullanılan
yeniden projelenmesiyle 18272 TL’lik bir bitkiler ve özellikle çim bitkisi için, toprak
düşüş yaşanarak 39890 TL’lik bir maliyete ve iklim özelliklerine göre, sulama zamanı,
sahip olmuştur. Aynı şekilde mevcut sulama aralığı ve sulama suyu miktarını
durumda 45127 TL’lik maliyeti olan RA2 içeren uygun sulama programları
alanı, yeniden projelenerek 23370 TL’ye çerçevesinde sulamaların yapılması daha
düşmüştür. RA3 alanı için mevcut sistemin doğru olacaktır. Böylelikle yağmurlama
maliyeti 28824 TL iken, alanın yeniden başlık açı ayarlarının daha düzenli çalışması
projelenmesiyle 12246 TL’ye kadar sağlanacak, alan kenarlarındaki başlıkların
azalmıştır. RA4 alanında mevcut sistem suyu yola ve yürüyüş yoluna püskürtmesi
maliyeti alanında büyüklüğü göz önüne önlenecektir. Ayrıca başlık tertip aralıkları,
alındığında 90025 bin TL iken, bu maliyet atış mesafeleri ve açı ayarları daha düzenli
yeni bir projelemeyle 17513 TL’ye kadar olacağı için daha üniform bir sulama
önemli bir düşüş sağlamıştır. RA5 alanında yapılmış olacaktır.
ise 9973 TL gibi bir rakama karşılık gelen
225
st th
Sonuç olarak, sulama sistemlerinin FAO, 2017. Software Cropwat.

planlanması, projelenmesi, araziye http://www.fao.org/nr/water/infores_d
uygulanması, işletilmesi ile uygun sulama atabases_cropwat.html. (Erişim tarihi:
programlarının hazırlanmasında, bu konuda 10.01.2013).
eğitim alan Ziraat Fakültesi Tarımsal Güngör, Y., Erözel, A.Z., Yıldırım, O.,
Yapılar ve Sulama Bölümü mezunu Ziraat 2010. Sulama, Ankara Üniversitesi
Mühendislerinin etkin rol almaları ve acil Ziraat Fakültesi Yayınları, Yayın No:
olarak bu konuyla ilgili yasal 1580, Ders Kitabı: 532, Ankara.
düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Kanber, R., 2010. Tarla Sulama Sistemleri,
Bunun yanı sıra, oluşturulacak bir birim ile Çukurova Üniversitesi Ziraat
yapılan sulama sistemi projeleri ve sulama Fakültesi Yayınları, 475s, Adana.
programları ciddi şekilde incelenip Orta, H.A., 2009. Rekreasyon Alanlarında
denetlenmeli, sistemin araziye uygulanması Sulama, Namık Kemal Üniversitesi,
ve işletilmesi sırasında da gerekli kontroller Ziraat Fakültesi Yayınları, Ders
yapılmalıdır. Böylece, suyun gün geçtikçe Kitabı: 312, Tekirdağ.
daha çok önem kazandığı günümüzde Seçkin, Ö., Çelik, H. 2003 Sulamaya Giriş.
çalışan ile mühendis arasında daha iyi bir İstanbul Üniversitesi Yayın No: 4421,
iletişim sağlanarak, hem kontrolsüz Orman Fakültesi Yayın No: 472,
sulamadan kaçınılacak, hem de sulamanın İstanbul.
daha doğru, bilinçli ve ekonomik olarak Smith, S.W., 1997. Landscape irrigation:
yapılması sağlanacaktır. design and management. John Wiley
Yıldırım, O. 1994. Çim Alanlarının
Kaynaklar Sulanması. Çağdaş Yaşamda Çim
Alanlar Sempozyumu II ve III.
Allen, R.G., Pereira, L.A., Raes, D., Smith, Ankara Üniv. Ziraat Fak. Eğitim,
M., 1998. “Crop evapotranspiration”, Araştırma ve Geliştirme Vakfı
Irrigation and Drainage Paper 56, Yayınları No:2. 16-46.
FAO, Rome. Yıldırım, O., 2008. Sulama Sistemlerinin
Doonrenbos, J., Pruitt, W.O., 1977. Crop Tasarımı Ankara Üniversitesi Ziraat
Water Requirements, FAO Irrigation Fakültesi Yayınları, Yayın No:1565,
Drain, 24p, Rome. Ders Kitabı: 518 Ankara.
226
st th
Türkiye’de Tarım Sektörünün İklim Değişikliğine Etkilerini

Azaltmak İçin Alınması Gerekli Önlemler
Gürsel Küsek1, H. Hüseyin Öztürk2, Cahit Güngör3, Şinasi Akdemir3

1)
T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, Eskişehir Yolu
9. km, Lodumlu/Ankara, TÜRKİYE
2)
Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları ve Teknolojileri Mühendisliği Bölümü,
01330 Adana, TÜRKİYE
3)
Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, 01330 Adana, TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: gursel.kusek@tarim.gov.tr
Özet: Türkiye’de iklim değişikliği ile mücadele kapsamında sera gazı salımlarının azaltılması
stratejisinin hayata geçirilmesi açısından tarım sektöründeki mevcut durumun ve olumlu gelişmeleri
değerlendirmesi ve temel eksikliklerin belirlenmesi önemlidir. Türkiye’de iklim değişikliği ile ilgili
önemsenecek düzeyde bir yapılanma vardır. İklim değişikliği ile mücadele konusunda birçok aracın
var olmasına karşın, uygulamada karşılaşılan eksiklikler, kurumların bu konuda bir eylem planlarının
olmaması, konu hakkında paydaşların yeterince bilgi sahibi olmamaları gibi nedenlerle eksiklikler
yaşanmaktadır. Özellikle tarım sektörünün enerji döngüsünde yeterli olması için yapılması gereken
çalışmalarda eksiklikler bulunmaktadır. Gelecekte dünya gündemini daha çok meşgul edecek olan bu
konu ile ilgili yeterli araştırma ve geliştirme çalışmaları, teknoloji geliştirme çalışmaları ve özel
sektörün de bu çalışmaların içerisine çekilmesi konusu önem arz etmektedir. İklim değişikliği ile ilgili
kullanılabilecek önlemlerin birçoğu, kalkınma ve sürdürülebilirlik adına yapılmakta olan mevcut
yatırımlarla paralellik göstermektedir. Bu çalışmada; tarım sektöründe sera gazı azaltma stratejisi
doğrultusunda çözümüne öncelik verilmesi, bir başka deyişle İklim Değişikliği Eylem Planı
kapsamında iklim değişikliği ile mücadele için çözüm geliştirilmesi gereken sorunlar ve bu sorunlara
ilişkin alınması gerekli önlemler, kısa, orta ve uzun vade için öncelik sırasında değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Türkiye, İklim değişikliği, Tarım sektörü, Önlemler
Necessary Precautions to Reduce the Impact of Climate Change on the

Agricultural Sector in Turkey
Abstract: Of greenhouse gas emissions reduction strategies to combat climate change in Turkey
within the scope of the current situation in the agricultural sector in terms of implementation and
determination of assessment and basic lack of positive developments are important. There will be
complimented by a restructuring at a level related to climate change in Turkey. Despite the existence
of many tools to combat climate change, there are shortcomings in practice, lack of action plans in this
respect by institutions, and lack of knowledge of the stakeholders on the issue. There are deficiencies
in the work to be done in order to ensure that the agriculture sector is particularly suited to the energy
cycle. Sufficient research and development studies, technology development studies and private sector
involvement are important in this future which will keep the world agenda more engaged. Many of the
measures that can be used in relation to climate change are in line with existing investments being
made in the name of development and sustainability. In this study; the priorities for the solution of the
greenhouse gas reduction strategy in the agriculture sector, in other words, the problems to be dealt
with in the Climate Change Action Plan to combat climate change and the necessary measures to be
taken for these problems have been evaluated during the priority for short, medium and long term.
Keywords: Turkey, Climate change, Agriculture, Precautions
227
st th
Giriş mevcut yatırımlarla paralellik

göstermektedir. Bu çalışmada; tarım
Tarımsal üretimin verimliliği ve karlılığı sektöründe sera gazı azaltma stratejisi
enerji tüketimine bağlıdır. Günümüzde doğrultusunda çözümüne öncelik verilmesi,
tarımsal üretim teknolojileri hızla gelişmekte bir başka deyişle İklim Değişikliği Eylem
ve daha yüksek kârlılık hedeflemektedir. Planı kapsamında iklim değişikliği ile
Bununla birlikte, tüm çabalara rağmen, mücadele için çözüm geliştirilmesi gereken
traktörlerin ve diğer tarım makinalarının sorunlar ve bu sorunlara ilişkin alınması
yakıt ve motor yağı tüketiminden gerekli önlemler, kısa, orta ve uzun vade için
kaynaklanan egzoz emisyonları halen izin öncelik sırasında değerlendirilmiştir.
verilen limitleri aşmaktadır. Tarım alet ve
makinalarının yapılan üretim işlemlerine Türkiye’de Tarım Sektörünün İklim
uygun olarak seçilmemesi ve motorların Değişikliğine Etkilerini Azaltmak İçin
aşırı yüklenmesi nedeniyle işletim Gerekli Önlemler
rejimlerinin uygun olmamasının çevre Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde
üzerinde olumsuz etkileri vardır. Bu gibi toprağın tarımsal üretkenliğinin azalması
durumlarda, egsoz emisyonlarındaki zararlı tarım, mera, orman vb alanların amacı
maddeler, petrol ürünleri ve dumanlar dışında kullanılarak sürdürülebilirliliğin ve
atmosfere salınır. Bu emisyonlar doğal çevre verimliliğin azalmasına neden olmaktadır.
ekosistemlerine önemli düzeyde zarar verir. Dolayısıyla devam eden bozunma süreci
Doğrudan ve dolaylı fosil yakıt tüketimi, toprak kalitesini de azaltmaktadır. Tarımsal
başta CO2, N2O ve CH4 olmak üzere değişik üretim işlemleri, dünya üzerinde artan sera
sera gazı emisyonlarına neden olmaktadır. gazlarının yaklaşık % 20’sinden sorumludur
Tarım ve diğer insan faaliyetlerinden (Pathak ve Wassmann, 2007). Tarımsal
kaynaklanan sera gazları (GHG), atmosferik üretim işlemleri sonucunda (enerji tüketimi,
kızılötesi ışınım ve ısı enerjisini soğurarak üretim, hayvan yetiştirme, gübreleme, ilaç
Dünya yüzeyini ısıtmaktadır. Bu ısınma vb) sera gazlarından artmasından özellikle
etkisi, 20. yüzyılda yeryüzünde küresel CO2, CH4 ve N2O sorumlu tutulmaktadır
sıcaklığın artmasına neden olmuştur. Fosil (Houghton, 2003). Tarımsal uygulamalar ve
yakıtların yakılması, insanlar tarafından üretimin, küresel ısınmaya olan olumsuz
neden olunan sera gazı emisyonlarının etkileri yanı sıra artan dünya nüfusunun
% 75'inden daha fazlasına neden olur. sağlıklı bir biçimde yaşamanı sürdürebilmesi
Günümüzde tarımsal üretimi büyük oranda açısından tarım son derece önemlidir. Yanlış
yenilenemez fosil yakıtların tüketimine arazi kullanımı ve bilinçsiz ve aşırı
dayanmaktadır. Fosil enerji tüketimi, CO2 ve gübreleme gibi tarımsal faaliyetler
diğer sera gazlarının salınması yoluyla sonucunda karbon kaynağı olan topraklardan
çevreye doğrudan olumsuz etkilere neden sera gazı emisyonları artar (Lal, 2006).
olur. Tarımsal üretimde, fosil enerjinin Tarımsal uygulamaların küresel ısınmaya
kullanımını azaltarak sürdürülebilir tarımsal etkilerini azaltmak için organik karbon ve
ürün üretimi çok önemlidir. Sürdürülebilir toprak kalitesi arasında da mevcut olan
tarımsal üretim, tarımsal üretim işlemlerinde ilişkiden faydalanılması yarar sağlayacaktır.
enerjiyi daha etkin kullanarak ve fosil yakıt Bozulan ekosistem ve tarımsal topraktaki
kullanımı azaltılarak gerçekleştirilebilir. organik karbon da çözünerek CO2 ve CH4
Daha az fosil enerjiye ihtiyaç duyan ve aynı formunda atmosfere salınmakta ve iklim
zamanda tatmin edici bir verimlilik sağlayan değişikliği nedenleri arasında yer
ve sera gazı emisyonlarını azaltacak almaktadır. Metan gazı (CH4), CO2 hariç
sürdürülebilir üretim sistemleri geliştirmek tutulduğunda, küresel ısınmadan en fazla
için, tarımsal sistemlerde fosil enerjinin sorumlu olan sera gazı haline gelmekte ve
verimli kullanılması gerekmektedir (Öztürk, CO2 gazına göre, sera etkisi oluşturmada 21
2017). kat daha etkili olmaktadır. Metan gazının
İklim değişikliği ile ilgili kullanılabilecek kaynağı ise hayvan yetiştiriciliği ve çeltik
önlemlerin birçoğu, kalkınma ve tarımıdır. Artan atmosfer sıcaklığı ve sera
sürdürülebilirlik adına yapılmakta olan gazları konsantrasyonu düşük yağış ile
228
st th
birleştiğinde, bitkilerin solunumlarını ve toplanması, veri tabanları oluşturması,

stomatal fonksiyonlarını hem de toprakların hesaplamaların yapılması ve yayınlanması,
organik karbon içeriğini olumsuz yönde Bakanlık birimlerinin koordine edilmesi gibi
etkilemektedir. Bu nedenlerle toprakların önemli görevleri üstlenmelidir. Bu görevler
doğru ve verimli kullanılarak, organik şunlar olmalıdır:
karbon oluşumunun ve tutulmasının  Türkiye genelinde fenolojik (bitkilerin
arttırılmasının, küresel ısınma, açlık, çimlenme, kardeşlenme, çiçek açma gibi
erozyon, çölleşme, ormansızlaşma ve tarım yaşamsal evrelerinin zamansal olarak
alanı kaybı gibi sorunların çözümü için yarar izlenmesi) gözlemlerin yapılması ve
sağlayabilir. Ormanlar, gerek atmosfere kaydedilmesi
bırakılan sera gazı yayılımlarının  Arazi kullanım değişikliklerinin
azaltılmasında, gerekse atmosferden sera izlenmesi, özellikle tarım ve mera
gazı emme yoluyla “karbon tutucu” olarak arazilerinin aleyhine olacak değişikliklerin
önemli işlev yaparlar. Karalarda tutulan izlenmesi
karbonun yaklaşık % 67’si orman  Toprakların karbon içeriklerinin
ekosistemlerinde depolanmış durumdadır. izlenmesi
Bitki örtüsü tarafından tutulan karbonun  Kuraklık Eylem Planında verilen
%75’i de ormanlarda depolanmıştır. Ayrıca, Kuraklık İzleme Sisteminin, Kuraklık Erken
çok uzun ömürlü odun ürünleri (ahşap Uyarı ve Yönetimi Sisteminin kurulmasının
binalar, mobilya vb.) çürüyüp yanmadıkları sağlanması ve iklim değişikliği politikaları
sürece karbon depoları olarak kalmaktadır. ile birlikte sistemin işletilmesi
Örneğin anız yakılması, hem organik  Bitki ve hayvan yetiştiriciliği
karbonun parçalanmasına hem de biyolojik faaliyetlerinden kaynaklan sera gazı
çeşitliliğin azalmasına neden olmaktadır. emisyon kaynaklarının belirlenmesi ve
Bilim adamları sera gazlarının üretiminin toplumda farkındalık yaratma faaliyetlerinin
azaltılması hatta durdurulması halinde bile sürdürülmesi
sera gazlarının yaşam sürelerine göre,  Konu ile ilgili AR‐GE faaliyetlerinin
etkisinin bir süre daha devam edeceğini ilgili birimlere ve halka duyurulmasının
belirtmektedirler (Korkmaz, 2007). sağlanması
Türkiye’de sera gazı emisyonlarının  Uluslararası yükümlülüklerin yerine
azaltılması ve iklim değişikliği ile mücadele getirilmesi konularında çalışmaların
konusunda önemli gelişmeler sürdürülmesi
sağlanmaktadır. Doğal kaynakların  Tüm verilerin derlendiği coğrafi bilgi
korunması, sürdürülebilir kalkınma, sistemlerinin‐veri tabanlarının kurulması,
çevrenin korunması gibi değişik amaçlarla bilgilerin işlenmesi ve değerlendirilmesi,
ortaya konulmuş olan politikalar, yasal  Sektörle ilgili çevresel verilerin
durum, kurumsal yapı, uygulanmakta olan izlenmesi ve değerlendirilmesi
projeler, ayrılan kaynak incelendiğinde hiç çalışmalarının yürütülmesi
de küçümsenmeyecek bir potansiyelin  Tarımsal altyapı projeleri ile ilgili
olduğu görülmektedir. İklim değişikliği ile envanterlerin tutulması ve iklim değişikliği
ilgili mevcut yapının yeniden gözden ile mücadeledeki etkilerinin belirlenmesi
geçirilmesi ve yeni düzenlemelerin  Politikaların oluşturulması ve yasal
yapılması ile önemli adımlar atılabilir düzenlemelerin (Yasa gereksinimi,
(Küsek, 2010). yönetmelik, talimat)oluşturulması
Kısa Dönem İçin Gerekli Önlemler İyileştirilmesi gereken politikalar

Kısa dönemde çözüm geliştirilmesi  Doğal kaynakların korunmasına
gerekli sorunlar aşağıdaki gibi özetlenebilir: yönelik bölge (Tarım havzası) bazlı üretim
 Bakanlık bünyesinde ikim değişikliği planların yapılması ve yürütülmesi
ve sera gazı salımlarının izlenmesi, faaliyetleri yetersizdir. Türkiye Tarım
değerlendirilmesi konusunda faaliyet Havzaları Projesi, yeniden düzenlenerek
gösteren bir birim bulunmamaktadır. Bu ikim değişiklikleri ile mücadele ve sera gazı
birim konu ile ilgili verilerin belirlenmesi ve
229
st th
salımlarının azaltılması ile ilgili duyarlılıklar yerlerde yapılmasına yönelik politikalar

da sisteme dahil edilmelidir. bulunmamaktadır.
 GAP Eylem Planı gibi büyük ölçekli  Zaman zaman üretim fazlalarının
projelerde iklim değişikliği ile mücadele oluşmasına neden olan arazi kullanım ve
konularında veya sera gazı salımlarının ürün planlamaları yetersizdir.
azaltılması konusunda herhangi bir başlık 
yer almamaktadır. İyileştirilmesi gereken faaliyetler
 İyi Tarım Uygulamaları politikaları  Ekonomik olarak sulanabilir olan
yetersizdir. Bu başlık altında, kimyasal ovaların biran önce sulamaya açılması
gübre kullanımın azaltılması, hayvansal ve konusunda eksiklikler bulunmaktadır.
organik gübre kullanımın yaygınlaştırılması, Öncelikle cazibeli olarak (yerçekimi ile)
erozyon koruma önlemlerinin alınması, az sulanabilecek alanlara öncelik verilmelidir.
toprak işlemeli veya toprak işlemesiz Sulama projelerinde yapılmakta olan çevre
tarımın yaygınlaştırılması, organik etki değerlendirme raporlarında oluşabilecek
yetiştiriciliğin arttırılması gibi faaliyetler yer sera gazı salımları ve yutak kapasiteleri
almaktadır. Bu faaliyetlerle ilgili veriler tam projenin başında hesaplanmalıdır. Projelerin
olarak kayıt altına alınmalı ve faaliyetlerin önceliklendirilmesinde bu değerler de
sera gazı salımı üzerine etkileri dikkate alınmalıdır.
hesaplanmalıdır.  Tarım sektöründe kullanılabilecek
 Avrupa Birliği uyum sürecinde konu güneş, rüzgar ve jeotermal enerji gibi
ile ilgili gerekli olan düzenlemelerin hayata yenilenebilir enerji kaynaklarının
geçirilmesi çabaları yetersizdir. potansiyellerinin belirlenmesi ve
 İklim değişikliği olgusu ve iklim uygulamaya konulması geçilmesi konusunda
değişikliği ile mücadele ve konu ile ilgili yapılan faaliyetler yetersizdir. Yenilenebilir
uluslararası yaptırımlar (Kyoto Protokolü) enerji kaynaklarının kullanımlarının
konusunda halkın bilgilendirilmesi, yaygınlaştırılması sağlanmalıdır. Bu konuda
farkındalık yaratma konularında yeterli AR‐GE çalışmaları arttırılmalıdır.
çalışmalar bulunmamaktadır.  Tarımda enerji kullanımını azaltmakta
 Tarımsal atıkların yakılmasının olan ve toprak ve su kaynaklarının daha
yasaklanması ve yasağın uygulanmasına verimli kullanımını sağlayan arazi
yönelik etkin bir kontrol sisteminin toplulaştırması çalışmaları yetersizdir.
oluşturulmamıştır.  Kurumsal yapının yetersiz olması ve
 Azaltılmış toprak işlemeli veya iklim değişikliği ile paralellik gösteren
işlemesiz tarımın yaygınlaştırılması ve alan faaliyetlerde iklim değişikliği dikkate
bazlı izleme yapılması konusu yetersizdir. alınmamaktadır.
 Güncel Avrupa Birliği ile uyumlu bir  Kurumların iklim değişikliği ile
Su Yasası gereklidir. mücadele eylem planları bulunmamaktadır.
 Su havzaları ve tarım havzaları ile  Mevcut sulama sistemlerinin arazi
ilgili iklim değişikliği ile mücadele toplulaştırma ve tarla içi geliştirme
konularını da içeren havza yönetim planları hizmetleri ile birlikte modernizasyonu
hazırlık çalışmaları yeterli değildir. konusunda çalışmalar yetersizdir.
 Tarla içi geliştirme hizmetlerinin  Büyük ölçekli sulama yapılmakta olan
sürdürülmesi ile ilgili yasal bir düzenleme ovalarda yer altı ve yer üstü drenaj
bulunmamaktadır. sistemlerin tamamlanması faaliyetleri
 Meralar, tapulama harici doğal yetersizdir.
çayırlıklar, tapulama harici taşlık alanlar,  Su havzalarının korunmasına yönelik
tuzluluk problemi olan alanlar, doğal sulak çalışmalar yeterli değildir.
alanlar, dere kenarları gibi alanların yutak  Hayvansal atıkların yönetimi ve enerji
kapasitelerinin arttırılmasına yönelik kaynağı olarak kullanılabilmesine yönelik
politikalar bulunmamaktadır. altyapı eksikleri vardır.
 Çeltik üretiminin sıcak bölgeler yerine  Hayvancılıktan kaynaklanan metan
daha az metan üretilmesine neden olan serin gazı üretimini azaltmaya yönelik, beyaz et
230
st th
yetiştiriciliğini ve kullanımını özendirici  Biyoyakıt kullanımının arttırılması

projeler bulunmamaktadır. politikasına yönelik olarak kayıt ve izleme
 Meraların geliştirilmesi ve daha çok sistemi yetersizdir.
metan gazı üretilmesine yol açan kapalı  Finansman kaynağı olarak NAMA,
ahırlarda yapılan yetiştiriciliğin azaltılması karbon piyasası ve emisyon ticaretine ilişkin
ve merada hayvan yetiştiriciliğinin etkinliklerin azlığı, uygulama pratiği
geliştirilmesine yönelik çalışmalar bulunmamaktadır.
yetersizdir.  Bütçe kaynakları, dış krediler veya
 Tarım ve hayvancılık konusunda kamu‐özel işbirlikleri olsun, kaynak
üretim yapan özel sektör faaliyetleri ile ilgili sağlanan her türlü yatırımın iklim
bir veritabanı bulunmamaktadır. değişikliğinin önlenmesi ve sera gazı
 Biyokütleden enerji üretimi azaltma stratejisine katkısını
konusunda yeterli AR‐GE çalışmaları ve irdeleyecek/denetleyecek mekanizma
uygulama projeleri desteklenmelidir. gereklidir.
 Çiftçilere yönelik iklim değişikliği ve  Sürdürülebilir ve çevreci ulaşım
sera gazı azaltımlarına ilişkin eğitim konularında, karar vericilerin, uzman ve
çalışmaları ve eğitim materyalleri plancıların, ayrıca tüm kullanıcılar ve
geliştirilmelidir. kamuoyunun bilgi, bilinç ve farkındalık
 Tarım alanlarından kaynaklanan sera eksikliği vardır.
gazı salımlarını azaltmaya yönelik doğrudan  Tarım sektöründe kullanılan her türlü
bir tarımsal destek programı yoktur. motorlu araçlarda CO2 emisyonunun
 Tarımsal planlamalara temel olacak sınırlanmasına ilişkin yasal düzenleme
ülke ölçeğinde coğrafi bilgi sistemleri ve eksiktir.
veri tabanları (toprak ve su kaynaklar veri  Karbon piyasalarının oluşturulması ve
tabanı) bulunmamaktadır. bu pazardan pay alma konusunda çalışmalar
 İklim değişikliği ile ilgili gözlemlerin yetersizdir.
yapıldığı ve iklim değişikliğine karşı
alınacak tedbirler üzerinde çalışan ulusal Uzun Dönem İçin Gerekli Önlemler
bazda araştırma istasyonları kurulmalıdır.  Biyoyakıtların desteklenmesi
açısından, tarım amacı dışında kalan boş
Orta Dönem İçin Gerekli Önlemler arazilerde birincil biyoyakıtlara uygun ürün
 Kyoto Protokolü ve BM Çerçeve yetiştirilmesine yönelik politikalar
Sözleşmesine uygun bilgi toplama, kayıt, oluşturulmalıdır.
raporlama ve izleme sistemlerinin, tarım  Tarım alanlarında da biyoyakıt
sektöründen kaynaklı emisyon bilgisi üretilmesi konusunda politikalar
bulunmamaktadır. bulunmamaktadır.
 En fazla sera gazı salımına neden  Tarım sektöründe sektöründe emisyon
olan sektörlerden biri olan bitkisel üretim ve azaltma hedeflerini kesin biçimde ortaya
hayvancılık sektöründe emisyon hesapları koyan ve önlemleri kapsamlı biçimde
bulunmamaktadır. belirleyen yasal düzenleme eksiktir.
 Yakıt kullanım tercihleri, bitkisel  Bakanlığa bağlı mevcut Tarımsal
ve hayvansal üretim için kullanılmakta olan Araştırma İstasyonlarının iklim değişikliği
yakıt tercihleri hakkında kayıt ve istatistik ve sera gazı salımları konularında yöresel
bulunmamaktadır. sorunlarla ilgili araştırma, geliştirme ve
 Alternatif yakıtların ve çevreci sorunlar çiftçilere ulaştırılmamaktadır.
araçların kullanımının yaygınlaştırılmasına  Çiftçi desteklerinden belirli oranlarda
yönelik teşvik politikaları ve uygulamalar araştırma çalışmaları için pay ayrılmalıdır.
yetersizdir.  Kullanım dışı olan, doğal çayırlıklar
 Tarımsal araçlar için biyodizele gibi alanların jajoba gibi yağlık bitkilerin
sağlanan vergi muafiyeti yetersizdir. yetiştiricilinde kullanımları sağlanmalıdır.
 Tarım alanlarında var olan dere
kenarları gibi kullanılmayan alanların
231
st th
yeniden ağaçlandırılması konusunda tarım arazileri arasındaki kullanılmayan,

çalışmalar yetersizdir. Tarımsal amaçla topografyası bozuk arazilerde var olan
kullanılmakta olan ancak ekonomik değer ağaçlandırma kapasiteleri önemli
eşiğinin altında olan arazilerin mera veya avantajlardır.
zeytin gibi yağlık bitkilerle bitkilendirilmesi Gelecekte dünya gündemini daha çok
çalışmaları yetersizdir. meşgul edecek olan bu konu ile ilgili yeterli
 Geniş makilik alanların ıslah edilerek AR‐GE çalışmaları, teknoloji geliştirme
yutak kapasitelerini arttırması, uygun çalışmaları, özel sektörün de bu çalışmaların
alanların biyolojik çeşitliliği de dikkate içerisine çekilmesi gerekmektedir.
alarak zeytin, jajoba gibi yağlık bitkilerin
yetiştiriciliğinde kullanımı sağlanmalıdır. Kaynaklar
 Karbon piyasalarının ve ticaretinin
tamamlanması konusunda çalışmalar Houghton, J. 2003. Global warming. Rep.
eksiktir. Prog. Phys. 68: 1343-1403.
Korkmaz, K. 2007. Küresel ısınma ve
Sonuç ve Öneriler tarımsal uygulamalara etkisi.
Alatarım. 6(2): 43-49.
Sonuç olarak Türkiye’de iklim Küsek, G. 2010. Türkiye’nin ulusal iklim
değişikliği ile ilgili önemsenecek düzeyde değişikliği eylem planının
yapılanmanın var olduğu görülmektedir. geliştirilmesi projesi. Tarım sektörü
İklim değişikliği ile ilgili kullanılabilecek mevcut durum değerlendirmesi
önlemlerin birçoğu kalkınma ve raporu. Ankara.
sürdürülebilirlik adına yapılmakta olan Lal, R. 2006. Enhancing crop yields in the
mevcut yatırımlarla paralellik developing countries through
göstermektedir. İklim değişikliği ile restoration of the soil organic carbon
mücadele konusunda birçok aracın var pool in agricultural lands. Land
olmasına karşın, uygulamada karşılaşılan Degradation and Development. 17:
eksiklikler, kurumların bu konuda bir eylem 197-209.
planlarının olmayışı, konu hakkında Öztürk, H.H. 2017. Energetic and
paydaşların yeterince bilgi sahibi environmental comparison of rapeseed
olmamaları gibi nedenlerle eksiklikler cultivation systems. LAMBERT
yaşanmaktadır. Özellikle tarım sektörünün Academic Publishing, ISBN: 978-3-
enerji döngüsünde yeterli olması için 330-03152-4, Saarbrücken,
yapılması gereken çalışmalarda eksiklikler Deutschland/Germany.
bulunmaktadır. Pathak, H., R. Wassmann, 2007. Introducing
Her şeye rağmen Türkiye’nin diğer greenhouse gas mitigation as a
gelişmiş ülkelere göre avantajları development objective in rice-based
bulunmaktadır. En önemeli avantaj şu an agriculture: I. Generation of technical
etkin kullanım altında bulunmayan alanların coefficients. Agricultural Systems. 94:
değerlendirilebilme kapasiteleridir. Diğer 807-825.
taraftan yerleşim birimlerinde, meralarda,
232
st th
Bazı Domates Çeşitleri Üzerine Su Basması ve Su Stresi Etkilerinin

İncelenmesi
Gülşah Üğlü1, Erdinç Uysal1, İbrahim Sönmez1

1
Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Toprak ve Su Kaynakları Bölümü, Yalova,
TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: gulsahuglu@gmail.com
Özet: Bitkilerin büyüme mevsimi boyunca geçici taşkın tehlikelerinin beklendiği alanlarda,
topraktaki aşırı nemi tolere edebilme kabiliyetine sahip çeşitler seçilebilir. Bunun için bitkilerin fazla
toprak suyuna karşı olan performansları incelenmelidir. Bitkilerin hassas büyüme aşaması olan fide
döneminde ekim veya dikim tarihlerini geciktirmek suretiyle olası taşkın zararlarını önlemek mümkün
olabilir. Çoğu durumda, ürünler erken gelişim dönemlerinde verim açısından sonraki aşamalara göre
daha hassastır. Bu çalışmada 3 domates (Solanum lycopersicum L.) çeşidinin su basması ve kuraklık
stresine karşı tepkileri ve toleransları araştırılmıştır. Sera koşullarında büyütülen fideler 3-4 yapraklı
olduğunda 7 gün süre ile su basması ve kuraklık stresi etkisi altında fidelerin tepkileri incelendi.
Uygulamalar sonunda çeşitlere ait makro bitki besin element içeriği, yaprak ve kök yaş-kuru ağırlığı,
gövde yaş-kuru ağırlığı, bitki boyu ve çapı incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Domates, Su basması, Fide büyümesi, Kuraklık
Impact of Waterlogging and Water Stress Effects On Some Tomato Diversity
Abstract: Varieties with the ability to tolerate extreme moisture in the soil can be selected in areas
where transient flood hazards are expected during the growing season of plants. For this, the
performance of plants against excess soil water should be examined. It can be possible to prevent
potantial flood damage by delaying planting dates during the seedling period, which is a sensitive
stage of plant growth. In most cases, products are more critical on yield in early development than
later stages. In this study, the resistance and tolerance of 3 tomatoes (Solanum lycopersicum L.) to
waterlogging and drought stress were investigated. When the seedlings grown in greenhouse
conditions were 3-4 leaves, the reaction of seedlings under waterlogging and drought stress effect for
7 days was examined. Macro plant nutrient contents, leaf and root wet-dry weight, plant wet-dry
weight, plant height and diameter were examined at the end of the applications.
Keywords: Tomato, Waterlogging, Seedling growth, Drought
Giriş
Bir organizmanın yaşamını ve hayatsal bölgesinde aşırı su bitkinin oksijen alımını

fonksiyonlarını devam ettirmesi, ortamda kısıtlamakta ve toprak bitki arasında ki
belli çevre faktörlerinin var olması kadar, bu enerji dengesini bozmakta (Colmer ve
faktörlere karşı organizmanın tolerans Voesenek, 2009) ve bu olumsuzluk bitkinin
gösterebileceği sınırları içinde olmasına da herhangi büyüme döneminde büyümesinde
bağlıdır. Maksimum ürünü elde edebilmek olumsuzluk yaratmaktadır (Setter ve Waters,
için her bitki türünün veya çeşidinin 2003; Luxmoore ve ark., 1973; Gardner ve
optimum çevre isteklerinin mevcut olması Flood, 1993) Su basması stresinden
gerekir. etkilenen toleranslı ve duyarlı türlerin
İki ana kaynak olan sulama ve yağışın biyokimyasında önemli farklılıklar ortaya
sebep olduğu su basmasında, su toprak çıkmaktadır (Drew, 1997). Su stresi, her bir
içerisinde infiltre olmadan belirli bir süre gelişme döneminde bitkilerin anatomisini,
boyunca toprak yüzeyinde kalır. Kök morfolojisini, fizyolojisini ve biyokimyasını
233
st th
etkiler. Ayrıca, aşırı su bitki ve topraktaki sonra Su Basması (SB) konusu 7 gün
mineraller üzerinde önemli değişikliklere süresince aşırı su stresine, Kuraklık (K)
neden olmaktadır. Setter, 2003). Su stresi ile konusu susuz ortama bırakılarak kuraklık
kök gelişimi hızlanır ve kökün gövdeye stresine maruz bırakılmıştır. Kontrol
oranı artar. konusunda ki fideler normal şartlar altında
Tüm dünyada kültür bitkileri içerisinde deneme başından sonuna kadar düzenli
en çok üretimi yapılan sebzelerin başında sulama ve drenaja tabi tutulmuştur.
domates gelmektedir. Anavatanı Güney Deneme tesadüf blokları deneme
Amerika veya Peru olarak bilinir. Domates desenine göre her tekerrürde 12 bitki olacak
bitkisi, yetiştirme ortamına (açıkta-serada), şekilde 4 tekerrürlü olacak şekilde
boylanmasına (bodur-sırık), değerlendirme düzenlenmiştir. Tohum ekiminden 2 hafta
şekline (sofralık-sanayi) ve mahalline (yerli- sonra, bitkiler 3-4 yapraklı olduğu dönemde,
yabancı) göre çok geniş çeşitlilik içerir. SB konusunda aşırı su uygulaması
Bugün dünyada 1500’ü aşkın domates çeşidi yapılmıştır. Bu amaçla bitkilerin bulunduğu
bulunmakta ve son yıllarda yapılan ıslah viyoller plastik tepsilere yerleştirilmiş ve
çalışmaları sonucu elde edilen melez toprak yüzeyini kaplayacak şekilde çeşme
çeşitlerle bu rakam sürekli artmaktadır suyu ile doldurulmuştur. Bitkiler 7 gün süre
(İstanbulluoğlu ve Kocaman, 1996). ile su basması stresine maruz bırakılmıştır.
Gelişmekte olan ülkelerde 10 milyon Uygulamanın sonunda bitkiler 7 gün süre ile
hektarlık tarım arazisinin su basması stresine normal şartlarda sulanarak deneme
maruz kaldığı belirtilmektedir (Samad ve tamamlanmıştır. Kuraklık stresi konusunda
ark., 2001). İnfiltrasyon olmaksızın toprak bitkiler 3-4 yapraklı olduktan sonra 7 gün
yüzeyinde uzun süre kalan suyun iki temel boyunca susuz ortama bırakılmıştır. Kontrol
sebebi aşırı yağış ve sulamadır. Su basması bitkileri ise optimum şartlarda tutularak, her
süresi uzadıkça, kök bölgesinde oksijen gün düzenli olarak sulanmıştır. Deneme
konsantrasyonu azalarak, köklerde enerji sonunda sökülen bitkilerin yaprakları ve
krizi oluşur (Colmer ve Voesenek, 2009), kökleri ayrılarak, kökleri yıkanıp,
verim ve verim bileşenlerini azalır (Setter ve temizlenmiştir. Kök ve gövde yaş ağırlıkları
Waters, 2003) ve bitki büyümesini yavaşlatır ayrı ayrı ölçülmüştür. Tartımlar 0,0001 g
(Luxmoore ve ark., 1973;Gardner ve Flood, hassasiyetle hassas terazide yapılmıştır.
1993).Su basması stresinden etkilenen Daha sonra, aynı materyal 65·ºC lik 48 saat
toleranslı ve duyarlı türlerin etüvde kurutulmuş ve kuru ağırlıkları
biyokimyasındaönemli farklılıklar ortaya belirlenmiştir. Makro besin elementlerinin
çıkmaktadır (Drew, 1997). tayini için ayrıca kurutulan bitkiler
Bu çalışmada, su basması ve kuraklık öğütülerek İndüktif Eşleşmiş Plazma-Optik
stresinin üç ayrı domates çeşidi fidesinin Emisyon Spektrometresi (ICP-OES)
üzerindeki etkileri incelenmiştir. cihazında okunmuştur.
Araştırmada çeşitler arasındaki stres tepkisi Elde edilen veriler “JUMP 7.0” istatistik
farklılıklarının belirlenmesi amaçlanmıştır. programı kullanılarak değerlendirilmiştir.
Materyal ve Metod Araştırma Bulguları ve Tartışma
Bu çalışma, Atatürk Bahçe Kültürleri Fide döneminde 7 gün süre ile su

Merkez Araştırma Enstitüsü üretim basması uygulamasına maruz bırakılan 3
seralarında ve Toprak ve Su Kaynakları domates çeşidinde su basması uygulaması
bölümü laboratuvarlarında, 2018 yılı sonunda ortalama kök yaş ağırlığı
Haziran ayında gerçekleştirilmiştir. değerlendirildiğinde Rio Grande en yüksek
Denemede Rio Grande, Şencan-9 ve kök yaş ağırlığı değerine sahip olurken
Invictuslot-335 olmak üzere 3 çeşit domates Şencan 9 çeşidi en düşük kök yaş ağırlığı
fidesi kullanıldı. Domates tohumları ortam değerine sahip olduğu tespit edilmiştir. Kök
olarak torf içeren viyollere ekilmiştir. Tüm yaş ağırlığında konular arasında kontrol
konulara fideler 3-4 yapraklı oluncaya kadar konusu en fazla değere ulaşmışken su basma
normal sulama uygulanmış ve bu aşamadan konusu ikinci sırada yer almıştır. Kök kuru
234
st th
ağırlıklarında Şencan-9 çeşidinin kontrol basma ve kontrol konusu ile Şencan-9 ‘un
konusu, Rio Grande’nin su basma ve kontrol kontrol konusu birinci grupta yer almıştır.
konuları ile İnvictuslot-335 çeşidinin su Şencan 9 ‘un su basma konusu ve
basma konusu birinci sınıfta yer almıştır. İnvictuslot-335 ‘in kontrol konusu son
Şencan 9 çeşidinin su basma konusu kök sınıfta yer almıştır.
kuru ağırlığında son grupta yer almıştır. Su Su basma konuları bakımından gövde yaş
basma konusun da Rio Grande ve ağırlıkları bakımından çeşitler
İnvictuslot-335 çeşidi Şencan-9 konusunun değerlendirildiğinde Rio Grande ilk, Şencan
önünde yer almıştır. Su basması 9 son sınıfta yer almıştır. Gövde kuru
uygulamasına göre gövde yaş ve kuru ağırlıkları bakımından da Rio Grand e’nin
ağırlığında meydana gelen değişimler kontrol ve su basma konusu ile Şencan 9 ‘un
farklılıklar göstermiştir. Rio Grande çeşidi kontrol konusu ilk sınıfta yer almıştır. Diğer
Şencan-9 ve İnvictuslot-335 çeşidine göre en çeşitler ve konular ikinci sınıfta yer almıştır.
yüksek değerlere sahip olduğu belirlenmiştir Gövde kuru ağırlığı bakımından su basma
(Çizelge 1).Gövde yaş ağırlıkları konusunda Rio Grande çeşidi ilk sırada yer
bakımından konular ve çeşitler almıştır.
değerlendirildiğinde Rio Grande çeşidinin su
Tablo 1. Su Basması stresinin domates çeşitleri üzerinde kök yaş-kuru ağırlığı ve gövde yaş-
kuru ağırlığı değerleri üzerine etkisi
Kök Yaş Ağırlığı (g) Kök Kuru Ağırlığı (g) Gövde Yaş Ağırlığı (g) Gövde Kuru Ağırlığı (g)
Çeşit Su basma Kontrol Ort Su basma Kontrol Ort Su basma Kontrol Ort Su basma Kontrol Ort
Rio Grande 3.66 4.94 4.3 A 0.38 ab 0.38 ab 0.36 4.99 a 4.97 a 4.98 A 0.75 a 0.87 a 0.81 A
Invictuslot 335 3.18 3.65 3.41 B 0.29 a-c 0.27 bc 0.28 3.64 bc 3.18 c 3.41 B 0.51 b 0.55 b 0.53 B
Şencan 9 2.3 2.77 2.54 C 0.23 c 0.39 a 0.31 3.04 c 4.59 ab 3.81 B 0.45 b 0.82 a 0.64 B
Ort 3.05 B 3.79 A 0.29 0.34 3.89 4.24 0.57 B 0.75 A
CV(%) 22.2 22.2 16.91 16.91
Önemli çıkan ortalamalar kendi içerisinde karşılaştırılmış ve büyük harfle gösterilmiştir.
Önemli olan interaksiyonlar gruplandırılmış ve küçük harfle gösterilmiştir.
Else ve ark. (2009) yılında yürüttükleri ağırlığın 7 günlük geri kazanım

domates çalışmalarında ve Yetişir ve ark uygulamasıyla arttığını ancak kontrol
(2006)’daki karpuz çalışmalarında fazla su seviyesine ulaşamadığını tespit etmişlerdir.
uygulamasının bitkinin yaş ve kuru Aydoğan ve Turhan (2012) 15 farklı taze
ağırlığında azalmalara neden olduğunu rapor fasulye genotipinde yaptıkları su basması
etmişlerdir. Luo ve ark. (2011) su basması uygulamasının sonunda genotiplere ait
stresine farklı tepkiler veren İki farklı sulak yaprak ve kök yaş ve kuru ağırlıklarının
alan bitkisi Alternanthera philoxeroides ve önemli derecede azaldığını tespit etmişlerdir.
Hemarthria altissima türlerinde yaptıkları Bu çalışmadan elde edilen sonuçların
çalışmada 20 günlük su basmasını takiben literatürle uyumlu olduğu görülmektedir.
uyguladıkları 10 günlük geri kazanım Denemede su basması ve kontrol
sonunda bitkilerin kuru ağırlığında farklı uygulamalarında çeşitler arasında bitki boyu
derecelerde artış belirlemişlerdir. Kumutha değerleri arasında istatistiki bir fark
ve ark. (2009) güvercin bezelyesinde görülmemiştir. Bitki çapı değerleri
yaptıkları çalışmalarında toplam kuru incelendiğinde su basması konusunda
ağırlığın su basması koşullarında azaldığını, Invictuslot-335 konusu diğerlerine göre öne
geri kazanım uygulamaları ile arttığını tespit çıkan konu olurken, Rio Grande çeşidi en
etmişlerdir. Pociecha ve ark. (2008)’de bakla son sınıfta yer almıştır. Kontrol konusunda
bitkisinde yürüttükleri çalışmalarında 7 ise çeşitler arasında istatistiki bir fark
günlük su fazlalığı nedeniyle azalan kuru görülmemiştir (Çizelge 2).
235
st th
Tablo 2. Su Basması stresinin domates çeşitleri üzerinde bitki boy ve çap değerleri üzerine
etkisi
Bitki Boyu (cm) Bitki Çapı (cm)
Çeşit Su basma Kontrol Ort Su basma Kontrol Ort
Rio Grande 5.93 6.07 6 1.93 c 1.97 c 1.95 b
Invictuslot-
335 5.84 5.95 5.9 2.66 a 2.04 c 2.35 a
Şencan-9 5.98 6.06 6.02 2.42 b 2.02 c 2.22 a
Ort 5.92 6.03 2.34 a 2.01 b
CV(%) 5.65 7.31
Önemli olan interaksiyonlar gruplandırılmış ve küçük harfle gösterilmiştir.
Aşırı su, mineral besin maddelerinin 9 çeşidinde artış gözlenmiştir. Fosfor

miktarında taşınma, oksidasyon ve yıkanma elementi yönünden incelendiğinde
gibi sebeplerde değişikliğe neden olabilir İnvictuslot-335 çeşidinde su basması
(Huang, 2001). Çeşitler arasında Azot (N), konusunda kontrole göre azalma
Fosfor (P) ve Potasyum (K) yönünden gözlenirken, Rio Grande ve Şencan-9
beslenme durumları Çizelge 3’deki gibi çeşitlerinde artış gözlenmiştir. Potasyum
belirlenmiştir. Yapılan çalışmada Azot yönünden incelendiğinde İnvictuslot-335 ve
bakımından İnvictuslot-335 ve Rio Grande Şencan-9 çeşidinde su basması konusunda
çeşitlerinde su basması konusunda kontrol kontrole göre azalma gözlenirken Rio
konusuna göre azalma gözlenirken, Şencan- Grande çeşidinde artış gözlenmiştir.
Tablo 3. Su basması stresinin domates çeşitlerinde bazı besin elementleri üzerine etkisi
Domates çeşitleri
Besin elementleri Rio Grande Invictuslot-335 Şencan-9
SBs K SB K SB K
Azot (N), % 0.82 0.98 0.70 0.90 0.96 0.66
Fosfor (P), % 0.49 0.40 0.44 0.54 0.44 0.42
Potasyum (K), % 1.95 1.84 2.09 2.48 2.16 2.22
Kuraklık uygulaması yapılan konuda 7 basmasına tepkilerinin belirlenmesinde ve

gün sonunda, değerlendirmeye alınan üç çeşitler arasındaki farklılığın ortaya
domates çeşidi de kuraklığa karşı hassas çıkarılmasında bitki mineral maddeleri, yaş-
olduğu belirlenmiştir. Kuraklık kuru gövde ağırlığı, yaş-kuru kök ağırlığı,
uygulamasında örneklenen tüm fidelerin bitki boy-çap değerlerinin belirlenmesinin
tamamen kaybedilmesi nedeniyle konuya etkili olduğu tespit edilmiştir. Bu çalışmada
son verilmiştir. kullanılan çeşitler içerisinde Rio Grande
çeşidinin genel olarak her iki şartta da en iyi
Sonuç ve Öneriler sonuçları verdiği, Şencan-9 çeşidinin genel
olarak su basmasına olumsuz reaksiyon
Bitkiler, kısa süreli fakat derin su verdiği ve İnvictuslot-335 çeşidinin ise bazı
fazlalığına sessizlik stratejisi ile cevap parametrelerinde su basmasına olumlu tepki
verirler (Perata ve Voesenek, 2007). vermesi, çeşidin olumsuz koşullara daha iyi
Sessizlik, dinlenme, enerji ve adapte olabildiğini gösterebilir.
karbonhidratların korunması, büyümenin Sonuç olarak, bu çalışmada elde edilen
kısıtlanması durumudur (Bailey-Seres ve bulgular bitkilerin su basmasına toleransının
Voesenek, 2008). çeşitlere göre oldukça değişken olduğunu
Elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde göstermektedir. Su basması domates
bazı domates çeşitlerinin fide döneminde su fidelerinde önemli bir etkiye sahip olmuştur.
236
st th
Kaynaklar peageno types. BiologiaPlantarum, 53

(1): 75-84.
Aydoğan Ç., Turhan E., 2012. Su Basması Luo, F-L., K.A., Nagel, H., Scharr, B., Zeng,
Stresi ve Geri Kazanım U., Schurr and S. Matsubara, 2011.
Uygulamasının Bazı Taze Fasulye Recovery dynamics of growth,
Genotipleri Üzerine Etkileri. GOÜ, photosynthesis and carbohydrate
Ziraat Fakültesi Dergisi, 29(1), 41-51. accumulation after de-submergence: a
Bailey-Seres, J. ve L.A.C.J., Voesenek, comparison between two wetland
2008. Flooding stress: acclimations plants showing escape and quiescence
and genetic diversity. Annual Review strategies. Annals of Botany, 107: 49–
of Plant Biology, 59: 313-339. 63
Colmer, T. D.,Voesenek, L. A. C. J., 2009. Luxmoore, R.J.,Fischer, R.A., Stolzy, L.H.
Flooding tolerance: suites of plant 1973. Flooding and
traits in variable environments. Funct. soiltemperatureeffects on wheat
Plant Biol. 36: 665–681. during grain filling. Agron. J. 65:
Drew, M.C. 1997. Oxygen deficiency and 361–364.
root metabolism. Injury and Perata P. ve L.A.C.J.,Voesenek, 2007.
acclumationun derhypoxia and Submergenc etolerance in ricerequires
anoxia. Annu. Rev. PlantPhysiol. Sub1A, an ethyleneresponse- factor-
PlantMol.Biol. 48, 223-250. like gene. Trends Plant Sci.,12:43–46.
Else, M.A., F., Janowiak, C.J., Atkinsonand Pociecha, E., J., Koscielniakand W., Filek,
M.B., Jackson, 2009. Rootsignals and 2008. Effect of rootflooding and stage
stomatal closure in relation to of development on thegrowth and
photosynthesis, chlorophyll a photosynthesis of fieldbean
fluorescence adventitious rooting of (Viciafaba L. minor). Acta Physiol.
flooded tomato plants. Annals of Plant, 30: 529-535.
Botany, 103: 313-32. Samad, A., C.A., Meisner, M., Saifuzzaman,
Gardner, W. K., Flood, R. G. 1993. Less M., vanGinkel, 2001. Water Logging
water logging damage with long Tolerance in: Application of
season wheats. Cereal Res. Comm. Physiology in Wheat Breeding. Edited
21: 337–343. M.P.,Reynolds, J.I. Ortiz-Monasterio,
Huang, B. 2001. Nutrient accumulation and and A. McNab, Published by Mexico,
associated root characteristics in D.F.: CIMMYT, 136-144
response to drought stress in tall Setter, T.L.,Waters, I. 2003. Review of
fescue cultivars. Hort sci. 36(1): 148- prospects for germ plasmim
152. provement for water logging tolerance
İstanbulluoğlu, A., Kocaman, İ., 1996. in wheat, barley and oats. Plant Soil,
Tekirdağ Koşullarında Mısırın Su- 253:1–34.
Verim İlişkileri, T. Ü. Tekirdağ Ziraat Yetisir, H., M., Caliskan, S., Soylu M.,
Fakültesi, Genel Yayın No:251, Sakar., 2006. Some physiological and
Araştırma Yayın No:97, Tekirdağ. growth responses of watermelon
Kumutha, D., K., Ezhilmathi, R.K., Sairam, [Citrulluslanatus (Thunb.) Matsum.
G.C., Srivastava, P.S., Deshmukh and And Nakai] graftedonto Lagenaria
R.C., Meena, 2009. Water logging Sicerariato flooding. Environmental
induced oxidative stress and and Experimental Botany, 58: 1-8.
antioxidant activity in pegeon
237
st th
Farklı Sulama Düzeylerinin Mısır Koçan Kurdu (Sesamia

nonagrioides Lefebvre) Yoğunluğu Üzerine Etkilerinin Belirlenmesi
Ali Beyhan Uçak1*, Hasan Değirmenci2 Cafer Gençoğlan2

1
Siirt Universitesi Ziraat Fakültesi Biyositem Mühendisliği Bölümü, Siirt /Turiye
2
Kahramanmaraş Sütçü İmam Universitesi Zirat Fakültesi Biyosistem Mühendisliği Bölümü
Kahramanmaraş /Turkiye
Corresponding Author e-mail: alibeyhanucak@gmail.com
Özet: Bu araştırma, mısır (Zea mays L.) çeşitlerinde (31D24, ADASA16, P1429) farklı sulama
düzeylerinin (I100, I70, I35) mısır koçankurdu (Sesamia nonagrioides Lefebvre) yoğunluğu ve yağ
asitlerinin mısır,koçankurdu tercihleri üzerine etkilerinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Yapılan
kimyasal analiz sonucunda, yağ asidi en düşük tam sulama (I100), en yüksek kısıntılı sulama (I35)
konusunda belirlenmiştir. İki yılın ortalaması en yüksek verim (10400 kg ha -1), düşük canlı
larva+pupa (3.34 adet/bitki), tünel uzunlugğu (9.44 cm) ve yağ asidine (%2.03 ile Eicosanoic acid,
methyl ester (CAS)) sahip olan tam sulama konusuxçeşit interaksiyonunda (I 100x31D24), en düşük
verim ise (2853.3 kg ha-1) yüksek yağ asidine (%46.03 İLE 9.12 Octadecadienoic acid (Z,Z), methyl
ester (CAS)) sahip olan kısıntılı sulama konusuxçeşit interaksiyonunda (I35xP1429) belirlenmiştir.
Sonuç olarak, mısır koçankurdu yoğunluğu en yüksek tam sulama konusunda (I 100), en düşük kısıntılı
sulama (I35) konusunda belirlenmiş mısır koçankurdunun yüksek yağ asidine sahip çeşitleri (P1429)
tercih ettiği tespit edilmiştir. Dolayısıyla mısır ,koçankurduna dayanıklılık çalışmalarında çeşitlerin su
stressiz ve stresli koşullarda test edilmesi canlı larva, tünel uzunluğu ve yağ asidinin tarama
parametresi olarak kullanılması önerilebilir.
Anahtar Kelimeler: Kısıntılı Sulama, Mısır Koçankurdu, Yağ asidi, Dayanıklılık
Determination of the Effects of Different Irrigation Levels on the Density of

Pink Stem Borer (Sesamia nonagrioides Lefebvre)
Abstract:This study was conducted to determine the effects of different concentrations of Pink Stem
borer (Sesamia nonagrioides Lefebvre) on irrigation levels (I100, I70, I35) and on the preference of
fatty acids on Pink Stem borer preferences in corn varieties (31D24, ADASA16, P1429). As a result
of the chemical analysis, the fatty acid was determined to have the lowest full irrigation (I100), the
highest irrigation (I35). Having the highest yield (10400 kg ha-1), lower live larvae + pupa (3.34 pcs/
plant), tunnel length (9.44 cm) and fatty acid (2.03% Eicosanoic acid, methyl ester (I35xP1429),
which has a full irrigation system (I100x31D24) and a low yield (2853.3 kg ha -1) with high fat
acidity (46.03% to 9.12 Octadecadienoic acid (Z, Z), methyl ester (CAS) It has been identified. As a
result it was determined that the Pink Stem borer density prefered the highest type of irrigation (I100),
the lowest irrigation (I35) of the Pink Stem borer preferred the high oil type of aside (P1429).
Therefore, it is adv_sable to use varieties as test parameters for live larvae, tunnel length and fatty acid
to be tested in water stress-free and stressful conditions in corn, Pink Stem borer resistance studies.
Key Words: Deficit Irrigation, Pink Stem borer, Fatty acid, Resistance
Giriş
Dünya’da olduğu gibi Türkiye’de de Amerika ve Türkiye olmak üzere birçok

mısır tarımını olumsuz yönde etkileyen ülkede yaygındır (Cerit ve ark., 2006). Mısır
birçok zararlı böcek türü vardır. Bunlardan koçankurdu ise İspanya, Fransa, İtalya,
mısır kurdu (O.nubilalis Hübner) ve mısır Yunanistan ve Türkiye’de ve özellikle de
koçankurdu (S.nonagrioides Lefebvre) en Akdeniz’e kıyısı olan ülkelerde yaygın bir
önemli iki zararlıdır. Mısır kurdu, Avrupa, zararlıdır (Salama ve ark., 2007). Bu
238
st th
özelliğinden dolayı “Mediterran Com Borer” yeterince literature rastlanmamış ve yeterli

olarak da literatürde yer almıştır (Salama ve literatur verilememiştir. Dolayısıyla bu
ark., 2007; Trepanier ve ark., 2005; Xing ve çalışmanın amacı, mısır genotiplerinde
ark., 2000; Savchenko ve ark., 2010). (31D24, ADASA16, P1429) farklı sulama
Çukurova’da mısır kurdunun yılda 3-4 döl düzeylerinin (I100, I70, I35), canlı larva ve kurt
ve mısır koçankurdu’nun 4-5 döl verdiğini populasyonu üzerine etkilerinin
bildirmektedir (Turkay ve ark., 2011a). belirlenmesidir.
Önceki yıllarda Çukurova’da, bu iki zararlı
populasyonunun %38.95’ini Mısır Materyal ve Metot
koçankurdu, %61.15’inin Mısır kurdunun Araştırma, Siirt Üniversitesi Ziraat Fakültesi
oluşturduğu bildirilmiştir (Cerit ve ark., deneme arazisinde yürütülmüştür. Araştırma
2006). Cerit ve ark. (2006) yapmış oldukları üç yinelemeli olarak tesadüf blokları
bir çalışmada bulaşık bitki sayısı dikkate bölünmüş parseller deneme deseninde
alındığında %70’lerde Mısır Koçankurdu, kurulmuştur. Ana parselleri mısır
%30’larda ise Mısırkurdu şeklinde, bitki genotipleri, alt parselleri ise sulama konuları
başına düşen canlı larva artı pupa oranı oluşturmuştur. Araştırmada farklı sulama
dikkate alındığında ise % 87 oranında Mısır düzeyleri, toprak profilinde tüketilen suyun
Koçankurdu, % 13 oranında ise Mısırkurdu %100’ünün (I100, kontrol konusu)
şeklinde değiştiğini belirlemişlerdir. Mısır uygulandığı tam sulama ve tam sulamanın
Koçankurdu mısır bitkisinin kök bölgesi %70’inin (I70) ve %35’inin (I35) uygulandığı
hariç diğer tüm organlarında zarar kısıntılı sulama konularından
yapmaktadır. Hasat döneminde ilaçsız oluşturulmuştur. Sulama uygulamaları ise
tarlalarda bitkilerde %95’lere varan bulaşma damla sulama yöntemiyle yapılmıştır.
ve %30’un üzerinde ürün kaybının meydana Toprak su içeriği gravimetrik yöntem ile
geldiği bilinmektedir (Türkay ve ark., takip edilmiştir. Bölge yaz mevsiminde
2011b). Türkay ve ark., (2011b) yaptıkları çoğunlukla Basra alçak basınç merkezine
bir araştırmada, Mısır Koçankurdunun yerleşmiş olan kuru ve sıcak tropikal hava
birinci ürün mısırlarda %0-10, ikinci ürün kütlelerinin etkisi altında kalmaktadır.
geç ekilen mısırlarda ise %80-100 arasında Gündüz en yüksek sıcaklık 400C’nin üzerine
ürün kaybına neden olduğunu çıkmaktadır. Kış mevsiminde bölge, Orta
bildirmişlerdir. Nebraska’da yapılan bir Akdeniz’den gelen cephelerin etkisi altına
çalışmada sulanan ve sulanmayan mısır girmektir. Bu yağışlara neden olan cephe
parsellerinde mısır kurdu (östrinia nubilalis faaliyetleri Nisan ayına kadar devam
hübner) populasyonunun sulanmayan etmektedir. Araştırmaya konu olan sahada
parsellerden daha çok, sulanan parsellerde uzun yıllık nispi nem ortalaması en yüksek
kalma yönünde bir eğilim gösterdiğini ay %70.2 ile Ocak, en düşük olduğu ay ise
saptamıştır. Uçak ve ark. (2011) ikinci ürün %26.9 Ağustos ayıdır. Araştırma
mısırda farklı sulama konularının (I100, I80, sahasındaki uzun yıllık ortalama yağış
I60, I40, I20, I0) mısır koçan kurdu miktarı 669.2 mm’dir. Çalışmanın
(S.nonagrioides Lefebvre) ve mısır kurdu yürütüldüğü toprağın elektriksel iletkenliği
(östrinia nubilalis hübner) populasyonu düşük, kireç oranı bitki yetiştiriciliği
üzerine etkilerini araştırdığı çalışmada tam açısından sorun oluşturmayan, tuzluluk
sulanan konuda (I100) populasyonun (27.167 sorunu bulunmayan, killi bünyeli toprak
adet) aşırı su kısıntısı uygulanan konuya (I0) yapısındadır. Çalışma alanında kullanılan
(13.50 adet) kıyasla daha fazla olduğunu sulama suyu kalite sınıfı, alınan örnekler
tespit etmiştir. Mısır bitkisinde, mısır koçan sonucunda C2S1 olarak belirlenmiştir.
kurduna dayanıklılığı sağlayan kantitatif Sulama suyunun elektriksel iletkenliği 0.34
bölgelerin belirlenmesi üzerine birçok dS/m ve pH 7.20 olarak tespit edilmiştir.
çalışma yapılmıştır. Ancak, mısır bitkisinde Hasat işlemleri tanedeki nem oranı %15’e
farklı sulama düzeylerinin (I100, I70, I35) kurt düştüğünde yapılmıştır. Hasat sırasında
populasyonu üzerine etkileri üzerine kenardaki 2 sıra kenar tesiri olarak
literatürde yeterince çalışma mevcut bırakılmış ve parselin ortasındaki 2 sıra
değildir. Kısaca, araştırma konusuna ilişkin hasat edilmiştir.
239
st th
Bitki su tüketiminin hesaplanmasında,

Canlı Larva +Pupa Sayısı: Toplam elde aşağıdaki su dengesi eşitliğinden
edilen larva ve pupa sayısı bulunmuş bitki yararlanılmıştır.
başına düşen canlı larva + pupa sayıları
belirlenmiş ve genotipler birbirleriyle ETa = P + I – Rf– Dp± ΔS ...........(4)
kıyaslanarak değerlendirilmiştir.
Delik Sayısı / 100 internodi: Farklı Eşitlikte: ETa, Evapotranspirasyon (mm); P,
sulama düzeylerinin delik sayısı / 100 yağış (mm); I, sulama suyu (mm); Rf, yüzey
internodi üzerine etkilerinin belirlenmesi, akış (mm); Dp, derine sızma (mm); ve ±ΔS,
hasattan 20 gün önce her bir genotipin iki kök bölgesinde toprak nem değişimi veya
sırasından 25 bitki kesilmiş, kesilen dönem başı ile dönem sonu arasındaki
bitkilerin yaprakları kınlarıyla beraber depolama farkı ( mm) olarak ifade
koparılmış, bitkinin internodi sayısı (boğum) edilmiştir. Damlatıcı debisinin hızı, toprağın
ve zararlıların çıkış delikleri koçan altı ve infiltrasyon hızından düşük olduğu için
koçan üstü olarak ayrı ayrı belirlenmiştir yüzey akış gerçekleşmemiş. Her defasında
(Turkay ve ark., 2011c; Turkay ve ark toprak nemi tarla kapasitesine getirecek
2011d; Thormar ve ark., 1987). şekilde sulama suyu uygulandığı için derine
Delik sayısı/100 internodi metodu: sızma olmadığı varsayımı yapılmıştır. P, Rf
ve Dp gerçekleşmediği için sıfır kabul
Bitki koçan altı aksamı: Delik sayısı / 100 edilmiştir.
internodi = B/A x 100 Tüm bu yöntemlerle elde edilen veriler,
tesadüf bloklarında bölünmüş parseller
Eşitlikte: B, koçan altı toplam delik sayısı ve deneme desenine göre JUMP istatistik
A, koçan altı toplam internodi sayısı. bilgisayar paket programında varyans
Bitki koçan üstü aksamı: Delik sayısı / 100 analizine tabi tutulmuş. Varyans analizi
internodi = E/D x 100 sonuçlarına göre istatistiksel olarak önemli
Eşitlikte: E, koçan üstü toplam delik sayısı çıkan uygulamalar LSD testi ile
ve D, koçan üstü toplam internodi sayısı. karşılaştırılmıştır. Önemli çıkmayan tüm
uygulamalar ise gruplandırılmamıştır.
Tüm bitki: Delik sayısı / 100 internodi =
B+E/A+D x 100 Sonuçlar ve Tartışma
Parsellerin iki sırasından verim ve diğer Araştırma yıllarında (2015-2016)

gözlemler, diğer iki sırasından ise mısır genotiplerin tane verimi bakımından, ana
kurdu ve mısır koçan kurdu zarar parsel (genotip) x alt parsel (sulama)
değerlendirmesi yapılmıştır. Parsellerdeki interaksiyonu istatistiki olarak (P<0.01)
bitkilere mısır koçankurdu (s.nonagrioides düzeyinde önemli bulunmuştur.
lef.) larvası aşılaması yapılmamış (suni Araştırmanın 1.yılında (2015) tane verimine
olarak bulaştırma), tüm hesaplamalar ve ait değerler 1044.33-291.66 kg/da arasında
değerlendirmelerde doğadan gelen larvalar değişmiş, en yüksek tane verimi tam sulama
dikkate alınmıştır. Çalışmada ana zararlılara konusu x genotip (I100x31D24)
(s.nonagrioides lef. ve östrinia nubilalis interaksiyonundan (1044.33 kg/da) elde
hübner) zirai mücadele amacıyla herhangi edilirken, en düşük tane verimi kısıntılı
bir ilaç uygulaması yapılmamıştır. Ayrıca sulama konusu x genotip (I35xP1429)
farklı sulama düzeylerinin (I100, I70, I35) mısır intaraksiyonundan (291.66 kg/da) elde
bitkisinin en önemli iki ana zararlısından biri edilmiştir. I100x31D24 interaksiyonu a
olan mısır kurdu (östrinia nubilalis hübner) grubunda yer alırken, I35xP1429
populasyonu üzerine etkileri ise su-verim intaraksiyonu ı grubunda yer almıştır.
ilişkileri yönünden (populasyonun çok Ayrıca yapılan varyans analizi sonuçlarına
düşük olmasından dolayı) değerlendirilebilir göre sulama konusu ve genotipte istatistiksel
bulunmamıştır. olarak (P<0.01) önemli bulunmuştur. En
yüksek verim (1027.44 kg/da) I100 sulama
konusundan, en düşük verim (353.44) I35
240
st th
sulama konusundan elde edilmiştir. konusu ve genotipte istatistiksel olarak

Genotipler bazında ise en yüksek verim (P<0.01) önemli bulunmuştur. En yüksek
(727.66 kg/da) 31D24 genotipinden, en kurt populasyonu (3.52) I100 sulama
düşük verim (667.88 kg/da) P1429 konusundan, en düşük kurt populasyonu
genotipinden elde edilmiştir. Araştırmanın (2.23 adet/bitki) I35 sulama konusundan elde
2.yılında (2016) tane verimine ait değerler edilmiştir. Genotipler bazında ise en yüksek
1035.33-280.00 kg/da arasında değişmiş, en kurt populasyonu (3.16) P1429
yüksek tane verim değeri I100x31D24 genotipinden, en düşük (2.20 adet/bitki)
interaksiyonundan (1035.33 kg/da), en 31D24 genotipinden elde edilmiştir.
düşük tane verim değeri ise I35xP1429 Araştırmanın 2.yılında (2016) kurt
intaraksiyonundan (280.00 kg/da) elde populasyonuna ait değerler 5.33-2.26
edilmiştir. I100x31D24 interaksiyonu a adet/bitki arasında değişmiş, en yüksek kurt
grubunda yer alırken, I35xP1429 populasyonu değeri tam sulama konusu (I100)
intaraksiyonu ı grubunda yer almıştır. P1429 genotip (I100xP1429)
31D24 genotipi gerek tam sulama gerekse interaksiyonundan (5.33) elde edilirken, en
kısıntılı sulama konusunda diğerlerine düşük kurt populasyonu değeri kısıntılı
kıyasla en yüksek verimi vermiştir (Çizelge sulama konusu (I35) 31D24 genotip
1). Cerit ve ark. (2006) tam sulanan ilaçsız (I35x31D24) intaraksiyonundan (2.26
parsellerde verimin 369.0-1095.5 kg/da, adet/bitki) elde edilmiştir. P1429 genotipi a
Turkay ve ark. (2011a) yine tam sulanan grubunda yer alırken 31D24 genotipi g
ilaçsız parsellerde 265-1052.4 kg/da, Turkay grubunda yer almıştır. Ayrıca yapılan
ve ark. (2011b) 302.0-1102 kg/da, hassas varyans analizi sonuçlarına göre sulama
melezlerin verimlerinin 38.6-268.3 kg/da, konusu ve genotipte istatistiksel olarak
dayanıklı melezlerin 680.3-998.4 kg/da (P<0.01) önemli bulunmuştur. En yüksek
arasında değiştiğini belirlemişlerdir. kurt populasyonu (4.55 adet/bitki) I100
Araştırıcıların elde ettiği bulgular ile bu sulama konusundan, en düşük kurt
araştırmadan elde edilen bulgular arasında populasyonu (2.37 adet/bitki) I35 sulama
farklılıklar bulunmaktadır. Bu farklılıkları konusundan elde edilmiştir. Genotipler
ekimden hasada kadar verimi etkileyen bazında ise en yüksek kurt populasyonu
birçok dış çevresel faktörlere (iklime), (3.86) P1429 genotipinden, en düşük (2.93
uygulanan sulama programına, çalışmada adet/bitki) 31D24 genotipinden elde
kullanılan genotipin Bt’li (transgenik) olup edilmiştir. Cerit ve ark. (2006) tam sulanan
olmamasına, uygulanan kültürel işlemlere, ilaçsız parsellerde bitki gövdesindeki canlı
genotipin biotic strese mukavemetine ve larva+pupa sayısını 33P67 Bt (transgenik)
verim potansiyeline bağlanabilir. Araştırma genotipte 0.037 ve isogenik (transgenik
yıllarında (2015-2016) genotiplerin kurt olmayan) 33P66 genotipinde 2.220
populasyonu yoğunluğu bakımından, ana adet/gövde tespit etmiştir. Yukarda değinilen
parsel (çeşit) x alt parsel (sulama) araştırıcının bulgularıyla bu çalışmadan elde
interaksiyonu istatistiki olarak (P<0.01) edilen bulgular arasında kısmen de olsa
düzeyinde önemli bulunmuştur. benzerlik olduğu söylenebilir. Araştırmada
Araştırmanın 1.yılında (2015) kurt canlı larva+pupa (adet/bitki), delik
populasyonuna ait değerler 4.32-1.80 sayısı/100 internodi (adet) ilişkin en yüksek
adet/bitki arasında değişmiş, en yüksek kurt değerler I100 (tam sulanan) konusunda
populasyonu değeri tam sulama konusu görülürken, en düşük değerler aşırı su
(I100), P1429 genotip (I100xP1429) kısıntısı uygulanan (I35) sulama konusunda
interaksiyonundan (4.32 adet/bitki) elde tespit edilmiştir. Bu durum kurt
edilirken, en düşük kurt populasyonu değeri yoğunluğunun tam sulanan konudan (I100)
kısıntılı sulama konusu (I35), 31D24 genotip aşırı su kısıntı uygulanan konuya (I35) doğru
(I35x31D24) intaraksiyonundan (1.80 giderek azaldığını göstermektedir. Genel
adet/bitki) elde edilmiştir. P1429 genotipi a olarak larvaların kısıntı uygulanan konuya
grubunda yer alırken 31D24 genotipi g kıyasla, tam sulanan konuyu tercih etme ve
grubunda yer almıştır. Ayrıca yapılan barınma yönünde bir eğilim gösterdiği
varyans analizi sonuçlarına göre sulama saptanmıştır. Öte yandan araştırmada sulama
241
st th
ile verim, delik sayısı/100 internodi ve canlı bakılmış ve önemli (p<0.01) ilişkiler tespit
larva+pupa arasındaki korelasyona da edilmiştir (Çizelge 2).
Tablo 1. Mısır Genotiplerinin Verim Ve Entomolojik Özelliklerindeki Değişiklikler

Verim NOH/100 TL/P TNOAL+PP Sulama ETa WUE
Uygulamalar (kg ha -1) (adet/bitki) (cm) ** (mm) (mm) (kg da
** **
(adet/gövde) mm -1)
**
2015 (İlk Yıl)

Sulama Uygulamaları
I100 (FI) 1027.44 a 9.92 a 15.96 a 3.52 a 675.32 722.11 1.42
I70 (DI) 718.22b 7.93 b 14.13 b 2.25 b 518.77 565.77 1.27
I35 (DI) 353.44 c 5.73 c 7.13 c 2.23 b 297.77 358.22 0.99
LSD (0.05) 5.38 0.020 0.33 0.17
Çeşit
31D24 727.66 a 8.79 a 7.76 c 2.20 c
ADASA16 703.55 b 7.54 b 10.66 b 2.64 b
P1429 667.88 c 7.26 c 18.80 a 3.16 a
LSD (0.05) 4.40 0.10 0.50 0.24
Çeşit x Sulama İnteraksiyonu
I100x31D24 1044.33 a 11.50 a 8.96 e 2.82 c 686.33 734.66 1.42
I100xADASA16 1024.66 b 9.30 b 13.15 c 3.43 b 673.33 719.00 1.42
I100xP1429 1013.33 c 8.98 c 25.79 a 4.32 a 666.32 712.66 1.42
I70x 31D24 734.66 d 8.64 d 8.49 ef 1.98 fg 529.66 576.33 1.27
I70x ADASA16 721.33 e 7.70 e 11.54 d 2.25 ef 515.67 561.33 1.28
I70xP1429 698.66 f 7.47 f 22.37 b 2.70 cd 511.00 559.66 1.25
I35x 31D24 404.00 g 6.24 g 5.85 h 1.80 g 304.00 360.33 1.12
I35XADASA16 364.66 h 5.62 h 7.30 g 2.25 ef 295.66 357.66 1.02
I35xP1429 291.66 ı 5.34 ı 8.25 f 2.46 de 293.67 356.66 0.82
LSD (0.05) 9.33 0.17 0.58 0.30
2016 (İkinci Yıl)
Sulama Uygulamaları
I100 (FI) 1018.00 a 11.10 a 16.97 a 4.55 a 675.33 722.10 1.41
I70 (DI) 709.22 b 8.98 b 15.15 b 3.24 b 522.66 565.77 1.25
I35 341.66 c 6.78 c 8.09 c 2.37 c 295.67 358.22 0.95
LSD (0.05) 4.53 0.059 0.38 0.20
Çeşit
31D24 717.55 a 9.85 a 8.71 c 2.93 c
ADASA16 692.88 b 8.62 b 11.67 b 3.38 b
P1429 658.44 c 8.39 c 19.83 a 3.86 a
LSD (0.05) 4.60 0.098 0.39 0.15
Çeşit x Sulama İnteraksiyonu
I100x31D24 1035.33 a 12.70 a 9.92 e 3.87 c 686.33 734.66 1.41
I100xADASA16 1015.66 b 10.50 b 14.16 c 4.46 b 673.33 719.00 1.41
I100xP1429 1003.00 c 10.10 c 26.83 a 5.33 a 666.33 712.66 1.40
I70x 31D24 724.00 d 9.61 d 9.48 ef 2.70 e 529.66 576.33 1.26
I70x ADASA16 711.33 e 8.71 e 12.55 d 3.33 d 515.66 561.33 1.27
I70xP1429 692.33 f 8.62 e 23.41 b 3.70 c 511.00 559.66 1.24
I35x 31D24 393.33 g 7.24 f 6.73 h 2.26.g 304.00 360.33 1.09
I35XADASA16 351.66 h 6.65 g 8.30 g 2.35 fg 295.66 357.66 0.98
I35xP1429 280.00 ı 6.45 h 9.25 f 2.55 ef 293.66 356.67 0.79
LSD (0.05) 7.98 0.017 0.67 0.26 686.33 734.66
(%5) ve (%1) ,düzeyinde önemli; ns, önemli değil; NOH/100, Delik sayısı /100 internodi; TNOAL+PP
Canlı larva+pupa sayısı/Bitki; ETa,Bitki su tüketimi; WUE, Su kullanım randımanı
Bu ilişkilere ait korelasyon katsayıları (r) arasındaki korelasyonun yıllar bazında

2015 ve 2016 yılları için sırasıyla Çizelge değişimini görmek amacıyla, her yıl kendi
2’de verilmiştir. İncelenen özellikler içinde değerlendirilmiştir. 2015 yılı
242
st th
korelasyon katsayılarına bakıldığında tüm katsayılarına bakıldığında yine tüm bu

bu özellikler arasında önemli ilişkiler özellikler arasında önemli ilişkiler (p<0.01)
(p<0.01) olduğu belirlenmiştir. Sulama ile olduğu belirlenmiştir. Sulama ile verim
verim arasında; r=0.995, sulama ile delik arasında; r=0.991, sulama ile delik
sayısı/100 internodi arasında; r=0.928, sayısı/100 internodi arasında; r=0.942,
sulama ile canlı larva+pupa arasında; sulama ile canlı larva+pupa arasında r=0.856
r=0.663 gibi yüksek bir artan ilişki gibi yüksek bir artan ilişki belirlenmiştir.
belirlenmiştir. 2016 yılı korelasyon
Tablo 2. Sulama ve entomolojik özellikler arasındaki korelasyon (r) (2015-2016)

a (2015) NOH/100 TL/P TNOAL+PP Verim ETa Sulama
NOH/100
TL/P 0.263 ns
TNOAL+PP 0.430 0.748
Verim 0.933 0.510 0.643
ETa 0.930 0.526 0.641 0.994
Sulama 0.928 0.528 0.633 0.995 0.999
b (2016) NOH/100 TL/P TNOAL+PP Yield ETa Sulama
NOH/100
TL/P 0.275 ns
TNOAL+PP 0.673 0.790
Verim 0.935 0.512 0.854
ETa 0.938 0.496 0.865 0.994
Sulama 0.942 0.479 0.856 0.991 0.999
(%5) ve (%1),düzeyinde önemli; ns, önemli değil; NOH/100, Delik sayısı /100 internodi; TNOAL+PP
Canlı larva+pupa sayısı/Bitki; ETa,Bitki su tüketimi
Sonuçlar genotip yada hatlarda kurda dayanıklılık

çalışmalarında genotiplerin su stressiz ve
Bu çalışma, üç adet mısır genotipinde aşırı su stresli koşullarda test edilmesi ve her
kısıntılı sulama uygulamalarının kurt iki koşulda benzer performans gösterenlerin
yoğunluğu üzerine etkilerinin belirlenmesi dayanıklı olarak belirlenmesi önerilebilir.
amacıyla yapılmıştır. Ayrıca bu çalışmanın Genotiplerin biyotik strese dayanımını
bir diğer amacıda biyotic strese mukavim belirlemede, çalışmada kullanılan birçok
genotiplerin tespit edilmesinde, biyotic stres stres tarama parametresinin kullanılabilir
tarama parametrelerini belirlemeye olduğu tespit edilmiştir. Bundan sonra
yöneliktir. Çalışmada tarama yapılacak benzer çalışmalarda da (tarla
parametrelerinin belirlenmesinde farklı koşullarında) bu araştırma sonucunda elde
sulama konularındaki verim, canlı edilen bulguların kullanılabilirliği test
larva+pupa sayısı (adet) gibi edilebilir.
parametrelerden yararlanılmıştır. Zararlının
en fazla tam sulama konusunu (I100), en az Teşekkür
aşırı su-stresli sulama konusunu (I35) tercih
ettiği tespit edilmiştir. Ancak tam sulama Siirt Üniversitesi ve Doğu Akdeniz
konusunda dahi, her genotipi aynı oranda Tarımsak Araştırma Enstitüsüne verdiği
tercih etmediği belirlenmiştir. Öte yandan teknik ve maddi destekten dolayı teşekkur
tam sulama konusuna kıyasla, kısıntı ederiz.
uygulananan konularda genotiplerin (bitki)
yaprağında yağ asidi içeriğinin arttığı da Kaynaklar
tespit edilmiştir.
Ayrıca en fazla delik sayısı saptanan Cerit, İ., Sarıhan, H., Turkay, M.A., Uçak,
genotiplerin yuksek verim, en fazla canlı A.B., Güllü, M., Kana,t A.D., 2006.
larva+pupa belirlenen genotiplerinde düşük Mısır kurdu (Ostrinia nubilalis
verim verdiği belirlenmiştir. Dolayısıyla Hübner. Lepidoptera: Crambidae) ve
243
st th
Mısır Koçan kurdu (Sesamia Turkay, M.A., Sarıhan, H., Uçak, A.B
nonagrioides Lefebvre. Lep doptera: (2011b), Mısır koçankurdu (Sesamia
Noctu dae) na Dayanı klı Transgen k nonagrioides Lef.) ve Mısırkurdu
Mısır Çeşid Pioneer 33P67 (MON (ostrinia nubilalis Hübn.)'na
810) Bt’nin alan deneme Projesi dayanıklı Turkay mısır çeşidinin
Sonuç Raporu, 102 p Adana. İlaçlı İlaçsız Şartlardaki Verim
Savchenko T, Walley JW, Chehab EW, Xiao Kaybı ve Dayanıklılık Değerlerinin
Y, Kaspi R, Pye MF, Mohamed ME, Belirlenmesi. Türkiye Tarla
Lazarus CM, Bostock RM, Dehesh Bitkileri Kongresi Poster Bildiri Page
K:Arachidonic acid: an evolutionarily 538-542, 12-15 Eylül Bursa.
conserved signaling molecule Turkay, M.A., Özkan, H., Serkaya, E.,
modulates plant stress signaling Güllü, M., Korkut, K.Z., Uçak, A.B.,
networks. Plant Cell 2010, 22:3193- Sarıhan, H., Ülger, A.C., Bolat, A
3205. (2011c). Mısır koçankurdu (Sesamia
Salama, K.H.A., Mansour, M.M.F., Ali, n onagrioides Lef.)'na dayanıklı
F.Z.M. ve Abou-hadid, A., 2007. Mısır Çeşidi Geliştirmek amacıyla
NaCl-induced changes in plasma Diallel Melezlemede Kullanılaca
membrane lipids and proteins of Zea Hatların Seçilmesi ve melezlemenin
mays L. cultivars differing in their Yapılması. Türkiye Tarla Bitkileri
response to salinity. Acta Physiol Kongresi Poster Bildiri Page
Plant, 29, 351-359. 538- 542, 12-15 Eylül Bursa.
Thormar, H., Isaacs, C. E., Brown, H. R., Türkay , M.A., Sarıhan, H., Uçak, A..B
Barshatzky, M. R., & Pessolano, T. (2011d). Development and
(1987). Inactivation of enveloped Evaluation of a Maize Variety With
viruses and killing of cells by fatty Resistance Against Pink Sem Borer
acids and monoglycerides (Sesamia nanogrioides) and European
Antimicrobial agents and Corn Borer (Ostrinia nubilalis). Book
chemotherapy, 31(1): 27-31 of Extended 11. Asian Maize
Trepanier M, Becard G, Moutoglis P, Conference. Presentation Page 18- 21,
Willemot C, Gagne S, Avis TJ, Rioux 7-11 November Nanning,China.
JA: Dependence of arbuscular- Uçak, A., Değirmenci, H., Akyol, A.,
mycorrhizal fungi on their plant host Aykanat, S (2011). İkinci ürün
for palmitic acid synthesis. Appl Mısırda Farklı Sulama Konularının
Environ Microbiol 2005, 71:5341- Mısır Koçanurdu ve Sap Kurdu
5347. Populasyonu Üzerine Etkisi. GAP
Turkay, M.A., Sarıhan, H., Uçak, A.B 6.Tarım Kongresi 09-12 Mayıs
(2011a),Mısır koçankurdu (Sesamia Şanlıurfa-Turkey Presentation page
nonagrioides Lef.) ve Mısırkurdu 40-44.
(ostrinia nubilalis Hübn.)'na dayanıklı Xing J, Chin C-K: Modification of fatty
Turkay mısır çeşidinin geliştirilmesi. acids in eggplant affects its
Türkiye Tarla Bitkileri Kongresi resistance to Verticilliumdahliae.
Presentation Page 413- 417, 12-15 Physiol Mol Plant Pathol 2000,
Eylül Bursa. 56:217-225.77
244
st th
Eski ve Yeni Makarnalık Buğday Türlerinin Tuzlu Sulama Suları

Koşullarında Çimlenme Performansları
Ismail Tas1, Yalçın Coskun2, Mevlut Akcura3 Tulay Tutenocakli2 Zeki Gokalp4,
Emre Topçu5
1
Çanakkale Onsekiz Mart Üni. Ziraat Fak. Tarımsal Yap. ve Sulama Bölümü. Çanakkale
2
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lapseki Meslek Yüksek Okulu, Lapseki/Çanakkale
3
Çanakkale Onsekiz Mart Üni. Ziraat Fak. Tarla Bitkileri Bölümü. Çanakkale
4
Erciyes Uni. Agricultural Faculty Department of Biosysytem Engineering Kayseri/Turkey
5
Süleyman Demirel Üni. Ziraat Fak. Tarımsal Yap. ve Sulama Bölümü, Isparta
Corresponding Author e-mail: tas_ismail@yahoo.com
Özet: Sulama suyu olarak düşük kalitedeki suların kullanılması, içerdikleri iyon konsantrasyonu ve
kompozisyonuna bağlı olarak hem bitkilerde hem de topraklarda bazı istenmeyen sorunlara neden
olabilmektedir. Bitki kök bölgesi çözeltisindeki çözünebilir tuzların fazla olması, bitkilerin
çimlenmesinin yanında, su ve besin elementi alımını olumsuz şekilde etkilemektedir. Bitkisel
üretimde tohumdan yetiştirilen bitkiler için çimlenme aşaması hayati öneme sahiptir. Bu çalışmada,
Sodyum Absorbsiyon Oranı (SAR) 3’den küçük olacak şekilde farklı tuz kaynaklarından, farklı
elektriksel iletkenliğe (EC) sahip (0, 8, 10, 12, 15, 20 ve 30 dS/m) sulama suları uygulanan petrilerde
eski ve yeni makarnalık buğday türleri (Triticum dicoccum ve Triticum durum) çimlendirme testine
tabi tutulmuştur. Test sonucunda, çimlenme oranındaki en yüksek değerler güncel tetraploid
buğdaydan (% 62), en düşük değerler ise ilkel tetraploid buğdaydan (% 46) elde edilmiştir. Sulama
suyu EC’si dikkate alındığında 8 ve 10 dS/m'lik EC seviyeleri kontrol grubu ile aynı grupta yer
alırken, diğer seviyeler farklı gruplar oluşturmuştur. İlkel buğday ise sulama suyu EC’si 12 dS/m
seviyesine kadar dayanmış ve sonraki seviyelerde etkilenme göstermiştir. Sulama suyu EC’si arttıkça,
çimlenme oranı azalma göstermiştir. Makarnalık buğday türleri karşılaştırıldığında, ilkel türün, güncel
türe göre sulama suyu tuzluluğuna daha fazla tolerans gösterdiği belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Çimlenme, Tuzlu sulama suyu, Makarnalık buğday
Germination Performance of Old and New Durum Wheat Species Under Saline
Irrigation Conditions
Abstract: Just based ion composition and concentrations, low-quality waters may result in various
undesired problems both in soils and plant when they were used in irrigations. Greater soluble salt
contents in soil solution within the root zone negatively affect germination, water and nutrient uptake
of plants. Germination is the vital issue in seed-propagated plants. In this study, new and old durum
wheat cultivars (Triticum dicoccum ve Triticum durum) were sown and germinated in petri dishes.
Germination tests were performed under irrigation waters with different salinity levels (0, 8, 10, 12,
15, 20 and 30 dS/m) generated with different salt sources as to have sodium absorption ratio (SAR) of
less than 3. The greatest germination rate (62%) was obtained from current tetraploid wheat and the
lowest values (46%) was obtained from primitive tetraploid wheat. While 8 and 10 dS/m salinity
treatments were placed into the same statistical group with the control treatment, but the other salinity
levels were placed in different groups. Primitive wheat was able to resist until 12 dS/m, then
negatively influenced later on. Germination rates decreased with increasing irrigation water salinity
(EC) levels. It was observed that primitive cultivar exhibited greater tolerance to salinity than the
current cultivar.
Keyword: Germination, Saline irrigation water, Durum wheat
245
st th
Giriş tuzluluğun bitkiler üzerinde ikinci etkisi

olarak kabul edilmektedir. Bitkilerde
Sürdürülebilir tarımsal üretimde, su kalitesi büyüme ve gelişmeyi olumsuz yönde
ve bitki kök bölgesi tuzluluğu birlikte etkileyen tuzluluk, ozmotik ve iyonik
değerlendirilmesi gereken önemli gerilimin yanı sıra hormonal dengesizliğe de
konulardandır. Son yıllarda, su kaynakları sebep olmaktadır (Ashraf ve Foolad, 2007).
gerek iklim düzensizliğinin olumsuz Toprakta tuz yoğunluğunun artış
etkileriyle gerekse artan taleplerden kaynaklı göstermesiyle beraber, toprak yapısında
olarak büyük baskılara maruz kalmaktadır. bozulmalar, bitkilerin kök bölgesindeki su
Su kaynakları gün geçtikçe hem nitelik hem alımında problemler oluşmakta ve buna
de nicelik açısından bozulmaktadır. Söz bağlı olarak bitki gelişimi yavaşlamaktadır
konusu bozulma özellikle kurak ve yarı (Kanber ve Ünlü, 2010). Kültür bitkilerinde,
kurak bölgelerde daha belirgindir. Bilindiği ortamın tuz yoğunluğunun artış
gibi sulamayla birlikte toprağa çözünmüş göstermesine paralel olarak elde edilen ürün
tuzlarda iletilir. Su kaynağının özelliğine miktarında ve bitkinin dayanım düzeyinde
bağlı olarak sulanan alanlarda tuzluluk ve önemli etkiler bulunmaktadır.
alkalilik problemleri zaman içerisinde Tuzlu topraklarda oldukça fazla bulunan
meydana gelir ve önlem alınmadığı Na ve Cl gibi iyonların toksik etki
durumlarda tarımsal üretimi kısıtlayacak oluşturması ve buna bağlı olarak bitki su
hatta ortadan kaldıracak düzeylere ulaşabilir alımının engellenmesi, bitkinin çeşitli
(Taş, 2017). bölgelerine besin alımı ve taşınmasındaki
Sulama suyunun kalitesi sadece içerdiği problemler, bitki iyon dengesindeki
toplam tuz miktarı ile değil aynı zamanda bozulmalar, fotosentez ve solunum gibi
tuzların cinsi ile de değerlendirilir. Suyun fizyolojik işlevlerin zarar görmesi benzeri
toplam tuz içeriğinin artmasıyla toprak ve problemler bitkilerde verim azalışına neden
bitkiye ilişkin problemler ortaya çıkacaktır. olmaktadır. (Flowers ve Yeo, 1981, Leopold
Suyun kalitesi ya da kullanım için ve Willing, 1984, Kalefetoğlu ve Ekmekçi,
uygunluğu, suyun uzun dönem kullanımı ile 2005). Siegel ve ark. (1980), tuz stresindeki
ortaya çıkabilecek potansiyel problemlere bitkilerde, aşırı miktarlarda biriken Na
bağlı olarak değerlendirilir. Sulu tarımda su iyonunun, K alınımını engellediğini
kalitesine bağlı olarak yaygın şekilde belirtirken, İnal ve ark. (1995), Cl- iyonunun
karşılaşılan problemleri dört ana başlık özellikle NO3 alınımını engellediğini dile
altında toplanabilir. Bunlar, bitki kök bölgesi getirmektedirler. Tuz gerilimi, bitkilerde
tuzluluğu, suyun infiltrasyon oranı, özel iyon ölümle sonuçlanabildiği gibi, tuz derişimi ve
toksisitesi ve diğer problemlerdir (Ayers ve bitkinin dayanıklı olup olmamasına göre
Westcot, 1994). bitkide gelişmeyi engelleyip, yaprak
Sulama suyu kalitesi, sulu tarım yapılan yanıklığı gibi nekrozlara, klorozlara,
kurak ve yarı kurak bölgelerde dikkat döllenme bozukluklarına, meyvelerin küçük
edilmesi gereken konuların başında kalmasına, niteliğin düşmesine ve ürün
gelmektedir. Sulanan alanlardaki toprak kayıplarına neden olabilmektedir (Coşkun
tuzluluğunun en önemli sebebi sulamada ve ark., 2016). Kurak ve yarı kurak
kullanılan suyun kalitesi ve miktarının bölgelerde eş zamanlı çimlenmeyi etkileyen
yanında yetiştiricilikte bilinçsizce kullanılan en önemli çevresel faktörlerden birisi
gübrelerdir. İster uygun kalitede olsun ister tuzluluktur (Demir ve ark., 2003).
düşük kalite olsun, bilinçsizce yapılan Biriken bu tuzlar, bitki büyümesine
sulamalar hem bitkilerde hem de topraklarda fiziksel, kimyasal ve dolaylı etki olmak
ciddi sorunlara neden olmaktadır. Sulama üzere üç şekilde etki eder. Fiziksel etki;
suyu tuzluluğu, bitkilerin ozmotik basıncını ozmotik basıncın yükselmesi sonucu
ve besin elementi alımını olumsuz olarak bitkinin su alımı ve dolayısıyla beslenmesi
etkilerken aynı zamanda da toprakta yavaşlar veya tamamıyla durur. Bitki su
birikerek iyon toksisitesine de neden olabilir alımında güçlük çeker. Buna ozmotik basınç
(Lewitt, 1980). Bunlardan toksik etki, etkisi de denir. Kimyasal etki; bir kısım
birincil tuz zararı sayılırken, diğerleri ise tuzlar, bitki besin maddelerinin alımını
246
st th
zorlaştırıp, metabolizmayı bozarak bitkinin doğrultusunda kökçük göründükten sonra

bünyesine zarar verirler. Buna özel iyonların tohumun çimlendiği kabul edilmiştir.
toksisitesi de denir. Dolaylı Etki; tuzluluk Çimlenen tohumlar 48 saat boyunca 50°C
veya sodikliğin toprak üzerinde meydana ’lik etüvde kurutulup hassas terazide
getirdiği değişiklikler, bitkilerin gelişmesine tartılarak kuru ağırlıkları belirlenmiştir. Her
etki eder. Örneğin su alımının sağlanması petri kabında çimlenen tohumlar Atak ve
için metabolik enerjinin kullanılması ve ark., (2016)’nın önerdiği şekilde yüzdeye
verimde düşme meydana gelmesi gibi çevrilmiştir.
(Ekmekçi ve ark., 2005). Elde edilen verilerin JMP 11 istatistik
Yapılan bu çalışmada, Makarnalık paket programında tesadüf parsellerinde
buğdayların eski ve yeni türlerinin çimlenme faktöriyel düzenlemeye göre varyans analizi
aşamasında sulama suyu tuzluluğuna olan yapılmıştır. İstatistiksel olarak önemli olan
toleransları belirlenmiştir. özelliklerin ortalamalarının
karşılaştırılmasında student’s t testi
Materyal ve Metod kullanılmıştır.
Çalışma, Çanakkale Onsekiz Mart Araştırma Bulguları ve Tartışma

Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal
Yapılar ve Sulama Bölümü Uygulama Sulama suyu tuzluluk seviyesindeki
laboratuvarında, 2018 yılının Şubat ayında artışa paralel olarak makarnalık buğday
yürütülmüştür. Uygulamada eski ve güncel tohumlarının çimlenme oranındaki azalma
makarnalık (Triticum dicoccum ve Triticum da artış göstermektedir (Şekil 1). Kontrol
durum) türleri testte kullanılmıştır. Deneme, uygulamasında % 33.33 olan çimlenme
tesadüf parsellerinde, bölünmüş parseller oranındaki azalma düşük tuz dozlarında (8
deneme deseninde, 3 tekerrürlü olarak ve 10 dS/m) % 50’ye yaklaşırken, 12 dS/m
gerçekleştirilmiştir. uygulamasında % 50’yi aşmış olup yüksek
Çalışmada kullanılan sulama sularının tuzlarında (15, 20 ve 30 dS/m) ise % 60’ın
SAR değerleri 3’ten küçük olacak şekilde üzerinde gerçekleşmiştir. Bu durumdan
ayarlanmıştır. Farklı tuz çeşitleri (NaCl, makarnalık buğdayın sulama suyu
MgSO4 ve CaCl2) kullanılarak farklı tuzluluğuna 12 dS/m’ den sonra toleransının
elektriksel iletkenlik seviyeleri (ECi) azaldığı şeklinde yorumlanabilir.
(Kontrol, 8, 10, 12, 15, 20 ve 30 dS/m)
oluşturulmuştur. Ayrıca, denemede
kullanılan sulama sularının hazırlanması
sırasında Ca/Mg oranının 2’den büyük
olmasına özen gösterilmiştir. Buğday
tohumları kullanılmadan önce yüzey
sterilizasyonu için özel bir karışımın (%5
HCl %95 H2O) içerisinde yaklaşık olarak 5
dakika bekletilmiştir. Daha sonra her petri
kabında aynı tür buğday tohumları (10’ar
adet), içerisinde Watman 44 filtre kâğıdı
Şekil 1. Sulama suyu elektriksel
bulunan petri kabına yerleştirilmiştir.
iletkenliğinin makarnalık buğday
Üzerlerine her sulama konusu için 15 ml
tohumlarının çimlenmesi üzerine
çimlenme suyu ilave edilmiştir. Daha sonra
etkileri
petri kaplarının kapakları kapatılmış,
evaporasyonu önlemek amacıyla da parafilm
Eski makarnalık buğday türünün
ile kaplanmıştır.
çimlenme oranındaki azalma (% 45.71) yeni
Laboratuvar ortamında petri kabında
makarnalık çeşidine (% 61.90) göre daha az
çimlenmeye bırakılan tohumlar 5 gün
olmuştur (Şekil 2). Bu durum eski türünün
süreyle takip edilmiş; 5 günün sonunda
çimlenme oranı bakımımdan yeni türe göre
çimlenen tohumlar sayılmıştır. Wang ve
ark., (2009) ve Kuşvuran (2015)’in önerileri
247
st th
sulama suyu tuzluluğuna daha toleranslı

olduğunu göstermektedir.

iletkenliğinin eski ve yeni makarnalık
buğday türlerinde fide gelişimi
Şekil 2. Sulama suyu elektriksel üzerine etkileri
iletkenliğinin eski ve yeni makarnalık
buğday türlerinde tohumların Sonuç ve Öneriler
çimlenmesi üzerine etkileri
Sonuçlara genel olarak baktığımızda;
Sulama suyu tuzluluk seviyesindeki artış eski makarnalık buğday türünün yeni
ile birlikte makarnalık buğday fide kuru makarnalık buğday türüne göre tohumun
ağırlığında azalmalar yaşanmıştır (Şekil 3). çimlenmesi ve fide gelişimi bakımından
20 dS/m uygulamasına kadar tolerans sulama suyu tuzluluğuna daha toleranslı
gözlenmektedir. olduğu görülmektedir. Eski ve yeni
Eski makarnalık buğday türünde fide (Triticum dicoccum ve Triticum durum) iki
kuru ağırlığı (0.2723 g) iken yeni türün de aynı miktarda genetik materyale
makarnalık çeşidinde daha düşük (0.1509 g) sahip olmasına rağmen genetik
olmuştur (Şekil 4). Bu durum eski türün fide materyallerinde farklılık olduğunu akla
gelişimi bakımımdan yeni türe göre sulama getirmektedir. Sonuç olarak sulama suyu
suyu tuzluluğuna daha toleranslı olduğunu tuzluluğuna toleranslı yeni makarnalık
göstermektedir. buğday çeşit geliştirme çalışmalarında eski
Buğday tohumlarının çimlenmesi ve fide makarnalık buğday türünün genitör olarak
gelişimi üzerine sulama suyu tuzluluğunun kullanılabileceği anlaşılmaktadır.
etkilerine ait elde ettiğimiz bulgular farklı
araştırıcıların (Munns et al., 2006, Kaynaklar
Dubcovsky et al., 2007, Kara ve ark. 2011,
Feldman et al., 2012, Yang et al., 2014, Ashraf, M., Foolad, M.R. 2007. Improving
Coşkun ve ark. 2016, Coşkun ve Taş, 2017) plant abiotic-stress resistance by
bulguları ile benzerlik içerisindedir. exogenous application of
osmoprotectants glycine betaine and
proline. Environ. Exp. Bot., 59: 206-
216.
Ayers, R.S., Westcot D.W., 1994. Water
Quality for Agriculture. FAO Irrig.
And Drain. Paper No.29. Rome, 1989.
Coskun Y., Taş İ., Yeter T., 2016. Effects of
Different Irrigation Water Salinity
Levels on Germination of Diploid,
Tetraploid and Hexaploid Wheat.
Journal of International Scientific
iletkenliğinin makarnalık buğday fide
Publications. Agriculture & Food.
gelişimi üzerine etkileri
Volume 4, 433-441.
Coşkun Y., Taş İ., 2017. Respons of wheat
species to irrigation water salinity.
248
st th
Genetika-Belgrade, Vol. 49, No.2, Kanber R., Ünlü M. 2010. Tarımda Su ve

pp.435-444. Toprak Tuzluluğu. Çukurova
Demir I., Mavi K.M., Okçu G. 2003. Effect Üniversitesi Ziraat Fakültesi Genel
of Salt Stress on Germination and Yayın No: 281. Adana.
Seedling Growth in Serially Kara B, Akgün İ, Altındal D., 2011.
Harvested Aubergine (Solanum Tritikale Genotiplerinde Çimlenme
melongena L.) Seeds During ve Fide Gelişimi Üzerine
Development. 51: 125-131. Tuzluluğun (NaCl) Etkisi. Selçuk
Dubcovsky J, Dvorak J., 2007. Genom Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi
plasticity a key factor in the 25(1):1-9. Turkish.
success of polipoid wheat under Leopold A.C., Willing R.P. 1984. Evidence
domestication. Science of Toxicity Effects of Salt on
316(5883):1862-1866. Membranes. In: Salinity Tolerance in
Ekmekçi E., Apan M., Kara T., 2005. Plants, (eds. R.C. Staples and G.H.
Tuzluluğun Bitki Gelişimine Etkisi. Toenniessen)
OMÜ Zir. Fak. Dergisi, Lewitt J. 1980. Responses of Plants to
2005,20(3):118-125. Environmental Stresses, Vol.II, (2nd
Feldman M, Levy AA, Fahima T, Korol ed.) Academic Press, New York.
A., 2012. Genomic asymetry in Munns R, James RA, Lauschli A., 2006.
allopolyploidplants: Wheat as a Approaches to Increasing the Salt
model, J. Exp. Bot. 63(14):5045- Tolerance of Wheat ve Other
5059. Cereals. J. Exp. Botany. 57:1025-
Flowers T.J., Yeo A.R. 1981. Variability in 1043.
the resistance of sodium chloride Siegel S.M., Siegel B.Z., Massey J., Lahne
salinity within rice (Oryza sativa L.) P., Chen J. 1980. Growth of Corn in
varieties. New Phytol. 88: 363-37. Saline Water. Physiol Plant, 50: 71-
Inal A., Gunes A. Aktas M. 1995. Effects of 73.
chloride and partial substitution of Taş İ., 2017. Su Kirliliğinin Tarıma Etkileri.
reduced forms of nitrogen for nitrate Gübreleme ve Sulama. Tarım Türk
in nutrient solution of the nitrate, total Dergisi. Sayı 63. 39-43.
nitrogen and chlorine contents of Yang C, Zhoa L, Zhang H, Yang Z,
onion. Journal of Plant Nutrition. 18: Wang H, Wen S, Zhang C, Rustgi
2219-2227. S, Von Wettstein D, Liu B., 2014.
Kalefetoğlu T., Ekmekçi Y. 2005. The effect Evolution of physiological
of drought on plant and tolerance
responses to salt stress in
mechanisms. Gazi University Journal
of Science 18(4): 723-740 (2005). hexaploid wheat, PNAS
111(32):1882-11887
249
st th
Trigenerasyon Uygulayarak Sera İklimlendirme
H. Hüseyin Öztürk1, H. Kaan Küçükerdem2

1)
2)
Iğdır Üniversitesi Ziraat Fakültesi Biyosistem Mühendisliği Bölümü, Iğdır, TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: hhozturk@cu.edu.tr
Özet: Bu çalışmada, Organik Rankine çevrimli mikro trijenerasyon sistemi aracılığıyla güneş enerjisi
ile sera iklimlendirme uygulaması incelenmiştir. Sera iklimlendirme uygulamaları için tüketilen enerji
miktarının azalması ve dış hava koşullarına olan bağımlılığın azaltılarak serada üretim periyodunun
artırılmasına bağlı olarak, üretim giderleri azalacak ve enerji tasarrufu sağlanacaktır. Enerji tasarrufu
sağlanmasının önemli bir sonucu olarak, sera iklimlendirme uygulamaları için fosil yakıt tüketimi de
azalacağından, atmosferde sera etkisi yaratan başlıca gazlardan olan CO 2 salımı da önemli oranda
azalacaktır. Böylece; üretici, ülke ekonomisi, insan sağlığı ve çevre korunumu açısından önemli
katkılar sağlanacaktır.
Anahtar Kelimeler: Güneş enerjisi, sera, Rankine çevrimi, trijenerasyon
Air Conditioning by Trigeneration in Greenhouse

Abstract: In this study, greenhouse air conditioning applications with solar energy through micro-
trigeneration system with organic Rankine cycle has been evaluated. Depending on reducing the
amount of energy consumed for greenhouse air conditioning applications and the enhancement of the
greenhouse production period by reducing the dependence on external weather conditions, production
costs will be decreased and energy savings will be achieved. As a significant result of the energy
savings can be achieved, fossil fuel consumption for air-conditioning applications in greenhouse will
reduce; CO2 that one of the greenhouse gases in the atmosphere will be reduced significantly. Thus;
an important contributions in terms of the produce, the country's economy, human health and
environmental protection will be provided.
Keywords: Solar energy, greenhouse, Rankine cycle, trigeneration
Giriş sadece soğuk kış gecelerinde gereksinim

Tarım sektöründe enerji tasarrufuna duyulan ısıtma uygulamaları yeterince
ilişkin son gelişmeler, yoğun enerji tüketilen yapılmamaktadır. Bu nedenle, yetiştirilen
seracılık sektörünün enerji tasarrufunda ürünlerin kalite, miktar ve hasat zamanı
önemli bir yeri olduğunu göstermiştir. Esas açısından bazı olumsuzluklarla
olarak sezon dışı üretim amacıyla kullanılan karşılaşılmaktadır (Öztürk ve Başçetinçelik,
seralarda yetiştirilen ürünlerin kalite, miktar 2002).
ve gelişme süresi bakımından en uygun İklim koşullarını kontrol ederek, tarımsal
ortam koşullarının sağlanabilmesi için, kışın üretim sürecini yıl içerisinde daha geniş bir
soğuk dönemlerde ısıtma ve yazın sıcak süreye yaymak üzere yapılan örtü altı
dönemlerde ise havalandırma/serinletme üretimde en önemli sorun iklimlendirmedir.
gereklidir. Bitki büyümesi ve gelişmesi ile Ülkemiz koşullarında, ısıtma giderleri ise
verim ve kalitesi üzerinde esas etkiye sahip sera karlılığını etkileyen en önemli
olan ortam sıcaklığının kontrol altında etmenlerden biridir. Seracılık işletmelerinde
tutulması, sera tekniğinde önemlidir. ısıtma giderleri, yetiştirme mevsimi, bölge
Seralarda yetiştirilen ürünlerden beklenilen ve ürün tipine bağlı olarak değişmekle
en yüksek verimin elde edilebilmesi için, birlikte toplam maliyetin %4080’ini
sıcaklığın düşük olduğu dönemlerde oluşturmaktadır (Öztürk, 2008). Sera
seraların ısıtılması gereklidir. Ülkemizde ısıtmada kullanılan fosil yakıtların
ekolojik koşulların uygun olması nedeniyle, maliyetlerinin yüksek olması nedeniyle,
250
st th
sadece bitkileri dondan korumaya yönelik ve ısıtma/soğutma/sulama/aydınlatma

ısıtma yapılmaktadır. Düzenli ısıtma uygulamalarında etkin olarak kullanılmasını
yapılmaması, verim düşüklüğü, üretim kolaylaştıracak bir sistem tasarımlanabilir.
çeşidinde sınırlama, tarımsal mücadele için Bu tip bir tasarımın başlıca işlevi; güneşten
ilaç ve hormon kullanma zorunluluğu gibi gelen ısıl ışınım enerjisinden yararlanarak,
sorunları beraberinde getirmektedir. Ancak, elektrik üretmek ve ısıtma/soğutma
bitkinin ihtiyaç duyduğu sıcaklığı yapmaktır (Öztürk ve Gücük, 2016).
sağlayacak yeterli bir ısıtma ürün verimini Birlikte enerji üretim sistemi olan
%5060 oranında artırabilmektedir (Bot, trijenerasyon sistemi, verimli ısıtma,
1983; Bargach ve ark., 1999; 2004; Atar ve havalandırma, soğutma, aydınlatma
ark., 2013). Bu nedenle, sera iklimlendirme uygulamalarında, yenilenebilir bir enerji
uygulamalarında, günümüz enerji varlığını kaynağı olan güneş enerjisi kullanımını
korumak ve çevre kirlenmesini önlemek içermektedir. Trijenerasyon uygulaması,
amacıyla fosil enerji kaynakları yerine enerji üretme ve diğer enerji verimli
alternatif enerji kaynaklarından yararlanmak malzeme, ekipman ve teknolojilerin
öncelikli bir gereksinimdir. geliştirilip izlenmesi bakımından önem
Bu çalışmada, Organik Rankine çevrimli taşımaktadır. Bina enerji yönetim
mikro trijenerasyon sistemi aracılığıyla sistemlerinin yapı özelinde geliştirilip, enerji
güneş enerjisi ile sera iklimlendirme tüketimi, üretimi, depolanması konularında
uygulaması incelenmiştir. Sera yapı-enerji sistemi etkileşiminin
iklimlendirme uygulamaları için tüketilen optimizasyonunun sağlanması, enerji
enerji miktarının azalması ve dış hava verimliliği açısından önemlidir. Diğer
koşullarına olan bağımlılığın azaltılarak taraftan, ülkemizde maliyet etkin "net-sıfır
serada üretim periyodunun artırılmasına enerjili binalarda" binayı oluşturan tüm
bağlı olarak, üretim giderleri azalacak ve sistemlerin, ürünlerin ve şebekenin kusursuz
enerji tasarrufu sağlanacaktır. Enerji bir şekilde Bina Enerji Yönetim Sistemi
tasarrufu sağlanmasının önemli bir sonucu içerisine entegre edilip, birlikte
olarak, sera iklimlendirme uygulamaları için çalışabilirliğinin araştırılması bakımından
fosil yakıt tüketimi de azalacağından, önem taşımaktadır.
atmosferde sera etkisi yaratan başlıca Türkiye’de mikro kojenerasyon,
gazlardan olan CO2 salımı da önemli oranda 18.04.2007 tarihinde kabul edilen ve
azalacaktır. Böylece; üretici, ülke 02.05.2007 tarih ve 26510 sayılı Resmi
ekonomisi, insan sağlığı ve çevre korunumu Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren
açısından önemli katkılar sağlanacaktır. 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu
(EVK) ile önem kazanmıştır. Mikro
Organik Rankine Çevrimli Trijenerasyon kojenerasyon ile ilgili teşvikler ise
Güneş enerjisi ile sera iklimlendirme 03.12.2010 tarihinde yayımlanan Lisanssız
amacıyla Organik Rankine çevrimli mikro Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik ile
trijenerasyon uygulanabilir. Serada başta başlamıştır. EVK’nun 15. maddesine göre,
ısıtma, serinletme ve aydınlatma olmak yalnızca kendi ihtiyaçlarını karşılamak
üzere iklimlendirme uygulamaları için amacıyla; yenilenebilir enerji kaynaklarına
gereksinim duyulan toplam enerji miktarı, dayalı, kurulu gücü azami 200 kW üretim
Organik Rankine çevrimli mikro tesisi ile mikro kojenerasyon tesisi kuran
trijenerasyon sistemi aracılığıyla güneş gerçek ve tüzel kişiler, lisans alma ve şirket
enerjisinden karşılanır. Tasarımlanacak kurma yükümlülüğünden muaftır. Organik
Organik Rankine çevrimli mikro Rankine çevrimli mikro trijenerasyon
trijenerasyon sisteminin teknik ve ekonomik sistemi, Ulusal standartlara ve mevzuata
uygulanabilirliği önemlidir. Güneş uygun olarak geliştirilebilir. Sistem; maliyet,
enerjisinin, piyasada kolayca bulunabilen ömür ve çevre dostu olma yönünden mevcut
ucuz malzemeler ve mevcut tasarım malzeme ve teknolojiler ile rekabet edebilir
olanakları ile yaygın bir şekilde kullanımını seviyelerde tasarımlanabilir.
kolaylaştıran düşük maliyette, herhangi bir
dış kaynak kullanılmadan, elektrik üretimi
251
st th
Organik Rankine Çevrimi Organik Rankine Teknolojisinin

Termodinamik bir çevrim olan Rankine Yararları
çevrimi, buhar kullanılan enerji santralleri GRÇ ilkesine bağlı olarak çalışan,
için ideal bir çevrimdir. Geleneksel Rankine yüksek sıcaklıkta ısıl güç üreten tesisler,
Çevrimi (GRÇ), birçok enerji santralinde küçük ölçekli güç üretimi için ekonomik
görülen standart kazan/buhar türbini değildir. ORÇ teknolojisi ile düşük
düzenlemesidir. GRÇ’nde çalışma akışkanı, sıcaklıktaki ısı kaynaklarından etkin bir
yüksek sıcaklıkta (500 C veya daha yüksek) şekilde yaralanılabilir. Günümüzde ORÇ
ısı geri kazancıyla, buharlaştırılan sudur. sistemleri, MW düzeyinde güç üretimi için
Buna karşın, ısı kısmen daha düşük ticari olarak kullanılmaktadır. Bununla
sıcaklıklarda (80300 C) kullanılacağı birlikte, çok sayıda kW ölçeğinde ORÇ
zaman, ısı geri kazancını ve sistem verimini sistemi bulunmaktadır. ORÇ sistemlerinin
arttıran toluol gibi, düşük buharlaşma işlevi, geleneksel buhar türbinine
sıcaklığına sahip organik akışkanlar benzemekle birlikte, sistemde çalışma
kullanılabilir. Su dışında başka bir çalışma akışkanı olarak su yerine, moleküler kütlesi
akışkanı kullanan Rankine çevrimi fazla olan organik bir akışkanın
sistemleri, ticari olarak mevcut olup, bu tip buharlaştırılması sonucunda, çok yüksek
çevrimler Organik Rankine Çevrimi (ORÇ) elektriksel güç (10 MW düzeyine kadar)
olarak adlandırılmaktadır (Öztürk, 2016). üretilebilmektedir. ORÇ teknolojisinin
Farklı enerji teknolojileri arasında, sudan teknik ve ekonomik üstünlükleri Çizelge
daha düşük kaynama sıcaklığına sahip bir 1’deki gibi özetlenebilir.
akışkan kullanılan ORÇ, düşük sıcaklıktaki ORÇ teknolojisi ile tasarımlanan
ısı kaynaklarından elektrik üretilmesinde ünitelerin; modüler yapıda olması ve aynı
yüksek dönüşüm verimi sağlar. ORÇ sistemin küçük bazı değişikliklerle değişik
üniteleri, kapalı bir Rankine çevriminde ısı kaynakları ile birlikte kullanılabilmeleri
termodinamik ve ticari koşullara göre gibi üstünlükleri vardır. ORÇ teknolojisi,
seçilen akışkanlarla çalıştırılır. Bu amaçla, soğutma uygulamalarında yaygın olarak
günümüzde farklı özelliklerde organik kullanılmakta ve bu sistemin bileşenleri ileri
akışkanlar kullanılmaktadır. teknoloji ile tasarımlanmaktadır. Geleneksel
ORÇ ile GRÇ arasındaki en önemli fark, güç çevrimlerinin tersine, ORÇ teknolojisi
çevrimde kullanılan çalışma akışkanıdır. ile yerel ve küçük ölçekli güç
ORÇ sistemlerinde kullanılan çalışma üretilebilmektedir. ORÇ ilkesine bağlı
akışkanının kaynama sıcaklığı düşüktür. Bu olarak çalışan güç üniteleri, 55 °C’den
nedenle, bir mikro-türbini veya başlayan sıcaklıklarda elektrik üretebilirler.
yoğuşturucuyu çalıştırabilmek amacıyla ORC teknolojisi, soğutma uygulamalarında
buhar üretebilmek için yüksek sıcaklıklara yaygın olarak kullanılmakta ve bu sistemin
ulaşmak gerekli değildir. bileşenleri ileri teknoloji ile tasarımlanır.
Çalışma akışkanı, bir ısı değiştirici olarak Enerji kıtlığı ve küresel ısınma nedeniyle,
işlev yapan buharlaştırıcıda ısıtılır ve son yıllarda düşük sıcaklıklı ısı kaynaklarına
buharlaştırılır. Yüksek basınçlı sıcak gaz olan ilgi giderek artmaktadır. Düşük
halindeki akışkan türbinden geçerek soğur sıcaklıktaki ısı kaynaklarından elektrik
ve basıncı azalır. Bu işlem sırasında üretilen üretebilmek için birçok teknoloji
enerji ile jeneratör elektrik üretir. geliştirilmiştir. Geliştirilen bu yeni
Yoğuşturucuda, soğutularak yoğuşturulan teknolojiler arasında, en yaygın olarak
akışkan, basınçlandırılarak buharlaştırıcıya kullanılanı ORÇ sistemleridir. ORÇ’nin
gönderilir ve böylece termodinamik çevrim temel işlevi; güneş, biyokütle ve jeotermal
tamamlanır. Ne atık ısı kaynağı, ne soğutma enerji gibi yenilenebilir enerji kaynakları ile
devresi çalışma akışkanı ile doğrudan temas endüstriyel tesislerden, gaz türbini ve
kurmaz ve kütle transferi gerçekleşmez. motorundan açığa çıkan gazlar gibi düşük
sıcaklıktaki atık ısı kaynaklarından, düşük
sıcaklıkta buharlaşıp-yoğunlaşabilen organik
akışkanlar yardımıyla elektrik üretmektir.
252
st th
özelliklere sahiptir. Isı ve gücün aynı tesiste

Tablo 1. ORÇ teknolojisinin teknik ve birlikte üretilmesi anlamına gelen
ekonomik üstünlükleri (Öztürk ve kojenerasyon uygulaması, dünya ülkelerinde
Kaya, 2014) izlenen enerji politikalarının en temel
Teknik Üstünlükler amacıdır. Yenilenebilir enerji
 Türbinin dönme hızı yavaştır. kaynaklarından küçük ölçekli güç üretimi
 Basınç düşüktür.
için, ORÇ sistemleri, teknik ve ekonomik
 Borularda ve kanatlarda aşınma oluşmaz.
 Başlama ve durma işlemleri basittir. olarak uygulanabilir özelliklerdedir.
 Otomatik ve sürekli olarak uzaktan
izlenebilir.
Güneş Enerjisi Uygulamaları İçin
 Kısmi yüklerde verimli bir şekilde Organik Rankine Çevrimi
çalıştırılabilir. Ülkemizin de içerisinde bulunduğu
 Modüler yapıdadır ve büyük tesisler için Akdeniz iklimi kuşağı, güneş enerjisi
boyutlandırılabilir. bakımından önemli bir potansiyele sahip
 Bileşenleri standarttır ve montaj işlemleri olmakla birlikte, güneş enerjisinden etkin
basittir. olarak yararlanılmamaktadır. Güneş
 Güvenilir ve sesiz çalışır. enerjisinin diğer geleneksel enerji kaynakları
Ekonomik Üstünlükler ile birlikte kombine ısı ve güç üretimi
 Atık ısıdan elektrik üretilir. (kojenerasyon) için kullanılması durumunda,
 Dağınık elektrik üretimi yapılan tesislerde atmosfere bırakılan zararlı emisyonlar
üretilen elektrik/ısı oranı arttırılır. azalacak ve önemli miktarda enerji tasarrufu
 Isıtma için sürekli olarak kullanılan
kaynakların, mevsimsel kullanımına
sağlanacaktır (Öztürk ve Gücük, 2016).
olanak sağlar. Yoğunlaştırıcı güneş toplaçları,
 Haftada ortalama 3 saatlik bir bakım 5001200 °C gibi yüksek sıcaklıklara
gerektirir. ulaşılabilmesine karşın, düzlem toplaçlar
 İşletilmesi fazla bilgi gerektirmeyen, tam gibi yoğunlaştırıcı özellikte olmayan güneş
otomatik bir güç üretimi sağlar. toplaçları 80180 °C gibi kısmen düşük
 Yenilenebilir enerji kaynaklarından sıcaklıklarda çalışmaktadırlar. ORÇ, güneş
verimli bir şekilde enerji üretimine olanak enerjisi uygulamalarında tesis büyüklüğü ve
sağlar.
yatırım giderlerini azaltmak için ümitvar bir
Organik Rankine Teknolojisi teknoloji olarak görülmektedir (Şekil 1).
Uygulamaları
Küçük ölçekli güç üretiminde, ORÇ
teknolojisinin kullanımı konusunda yoğun
araştırma ve geliştirme çalışmaları
yapılmaktadır. Günümüzde, küçük ölçekli
güç üretimi için ORÇ sistemleri teknik ve
ekonomik olarak uygulanabilir duruma
gelmiştir. ORC teknolojisi; esas olarak
biyokütle, kojenerasyon, jeotermal enerji ve
atık ısı geri kazanımı uygulamaları olmak
üzere, 1980’li yılların başından beri yana Şekil 1. ORÇ ile güneşten güç üretim tesisi
hızlı bir şeklide gelişmektedir (Öztürk, tasarım şeması
2016).
ORÇ, yenilenebilir enerji kaynaklarından ORÇ, düşük sıcaklıklarda çalışabilir ve
elektrik üretiminde tesis büyüklüğü ve toplam yerleşik güç kapasitesi kW
yatırım giderlerini azaltmak için uygun bir düzeylerine kadar azaltılabilir. Fresnel
teknoloji olarak görülmektedir. ORÇ yoğunlaştırıcı gibi teknolojilerin yatırım
teknolojisi, ülkemizin kırsal kesimlerinde giderleri düşük olduğundan ve düşük
tasarımlanabilecek olan yenilenebilir enerji sıcaklıklarda çalıştıklarından, bu tür güneş
kaynaklarından yararlanılan küçük ölçekli enerjisi uygulamaları için ORÇ
kojenerasyon uygulamaları için uygun teknolojisinden etkin bir şekilde
253
st th
yararlanılabilir. ORÇ teknolojisi, kırsal

kesimde, güneş enerjisinden yararlanılan
küçük ölçekli kojenerasyon uygulamaları
için teknik ve ekonomik uygulanabilirlik
bakımından uygun özelliklere sahiptir.
Trijenerasyon Uygulamalarında Organik

Rankine Çevrimi
Küçük ölçekli veya mikro
kojenerasyon/trijenerasyon uygulamaları Şekil 2. Serada mikro trjenerasyon
dünyada giderek yaygınlaşmaktadır. uygulaması
Teknolojinin gelişmesiyle birlikte,
Trijenerasyon işlemi, elektrik üreten
maliyetler sürekli düşmüş ve mikro
sistemde açığa çıkan atık ısının, ısıtma ve
kojenerasyon/trijenerasyon sistemleri
soğutma amacıyla kullanılması tekniğidir.
uygulanabilir duruma gelmiştir. Bu tip
Bir trijenerasyon tesisinde enerji üretimi
sistemler, günümüzde iklimlendirme
aşağıdaki aşamalar ile gerçekleşir (Şekil 3):
sistemleriyle ilişkilendirilerek ve ekonomik
1) Gaz türbini gibi ısıl güç üreten bir ünite
olarak uygulanmaktadırlar. Elektrik
aracılığıyla mekanik güç üretilir.
üretimine dayalı, kurulu gücü 50 kW ve
2) Üretilen mekanik güç, elektrik üreten
altında olan, ısı enerjisi ile elektriğin, aynı
bir jeneratörü çalıştırmak için
cihazla bir arada üretilmesine olanak
kullanılır.
sağlayan sisteme mikro kojenerasyon denir.
3) Isıl güç üretme ünitesinden, egzoz
Böylece enerji tasarrufu sağlanarak kışın
gazları, soğutma suyu ve yağlama yağı
ısıtma ve sıcak su sağlayan bu sistem, aynı
ile açığa çıkan atık ısı enerjisi, ısıtma
zamanda ilave bir cihazla yazın soğutma
veya soğutma gereksinimlerini kısmen
sağlayarak kolayca bir trijenerasyon
veya tamamen karşılamak için
sistemine dönüşebilmektedir. Trijenerasyon,
kullanılır.
tek bir enerji kaynağı kullanılarak elektrik
4) Atık ısının tamamı veya bir kısmından,
üretimi, ısıtma ve soğutma uygulamalarının
konut/sera ısı yükü gibi, ısıtma
eş zamanlı olarak yapılması işlemidir.
gereksinimlerinin karşılanması için
Soğutma işlemi, ortaya çıkan ısı enerjisinin
yararlanılır.
bir bölümü bu işe yönlendirilerek uygulanır.
5) Atık ısının tamamı veya bir kısmından,
Bu sistemde de, kojenerasyon sistemlerinde
konut/sera soğutma yükü gibi, soğutma
olduğu gibi, tamamen aynı miktarda yakıt
gereksinimlerinin karşılanması için
kullanılır. Elektrik üretim işleminden açığa
yararlanılır. Soğutma işlemi, ısı
çıkan atık ısı kullanılarak, absorbsiyonlu
enerjisiyle çalışan tek veya çift etkili bir
soğutucu çalıştırılır. Isı enerjisi girdisi,
absorpsiyonlu soğutma ünitesi ile
iklimlendirme veya işlem kullanımına
gerçekleştirilir.
yönelik olarak soğutma enerjisine
dönüştürülür. Seralarda ısıtma/soğutma ve
yapay aydınlatma için elektriksel güç ve ısı
enerjisi gereksinimleri ile soğutma
gereksinimlerini ekonomik olarak
karşılayabilmek için, trijenerasyon sistemleri
kullanılabilir (Şekil 2).
Şekil 3. Trijenerasyon sistemi işlem akışı
254
st th
Kojenerasyon işlemi, 4 aşamalı bir işlem ORÇ teknolojisi ile düşük sıcaklıktaki ısı
olmasına karşın, trijenerasyon işlemi 5 kaynaklarından etkin bir şekilde
aşamalı bir işlemdir. Trijenerasyon yaralanılabilir. Günümüzde ORÇ sistemleri,
sisteminde (3) son işlem aşaması; buharın MW düzeyinde güç üretimi için ticari olarak
bir de absorpsiyonlu soğutma aşamasından kullanılmaktadır. Bununla birlikte, çok
geçip, soğutma amacıyla kullanılmasıdır. sayıda kW ölçeğinde ORC sistemi
Absorpsiyonlu soğutma sistemlerinde bulunmaktadır. Farklı enerji teknolojileri
soğutucu akışkanın bir ikinci akışkan içinde arasında, kaynama sıcaklığı sudan daha
soğurulması gereklidir. Bu sistemler, buhar düşük olan bir akışkan kullanılan ORÇ,
sıkıştırmalı soğutma sistemine çok benzer düşük sıcaklıktaki ısı kaynaklarından
fakat buradaki kompresörün yerini karmaşık elektrik üretiminde daha yüksek dönüşüm
bir soğurma mekanizması almıştır. Soğutma verimi sağlar.
mekanizması, absorber ve ısıtıcıdan ORÇ teknolojisi ile tasarımlanan
oluşmaktadır ve sıkıştırma işlemini ünitelerin; modüler yapıda olması ve aynı
gerçekleştirmektedir. Bu sistemlerin sistemin küçük bazı değişikliklerle değişik
çalışması dış kaynaktan sağlanan ısıya ısı kaynakları ile birlikte kullanılabilmesi
dayanır. Güneş toplaçları kullanarak üretilen gibi üstünlükleri vardır. ORÇ teknolojisi,
sıcak su, buhar üretimi için yararlanılır. Bu soğutma uygulamalarında yaygın olarak
buhar doğrudan ısıtma amaçlı kullanılmakta ve bu sistemin bileşenleri ileri
kullanılabileceği gibi absorpsiyon teknoloji ile tasarımlanmaktadır. Geleneksel
aşamalarından geçerek soğutma amaçlı da güç çevrimlerinin tersine, ORÇ teknolojisi
kullanılabilmektedir. Güneş enerjisiyle ile yerel ve küçük ölçekli güç
soğutma sistemlerinde, gece güneşlenme üretilebilmektedir. ORÇ ilkesine bağlı
olmayacağı için, sistemde soğuk su ve sıcak olarak çalışan güç üniteleri, 55 °C’den
su depolarının bulunması gerekmektedir. başlayan sıcaklıklarda elektrik üretebilirler.
ORÇ, yenilenebilir enerji kaynaklarından
Sonuç ve Öneriler elektrik üretiminde tesis büyüklüğü ve
yatırım giderlerini azaltmak için uygun bir
Enerji gereksinimi artışına bağlı olarak, teknolojidir. ORÇ teknolojisi, yenilenebilir
Bina Enerji Yönetim Sisteminin enerji kaynaklarından yararlanılan küçük
geliştirilmesi atık ısı geri kazanımı ve ölçekli kojenerasyon/trijenerasyon
yönetimi, CO2 emisyonlarını azaltmak, ucuz uygulamaları için uygun özelliklere sahiptir.
enerji arzı sağlamak ve enerji arzını güvenli Isı ve gücün aynı tesiste birlikte üretilmesi
duruma getirmek amacıyla önemli bir çözüm anlamına gelen kojenerasyon uygulaması,
olarak ortaya çıkmaktadır. Enerji kıtlığı ve dünya ülkelerinde izlenen enerji verimliliği
küresel ısınma nedeniyle, son yıllarda düşük politikalarının en temel amacıdır.
sıcaklıklı ısı kaynaklarına olan ilgi giderek Ülkemizin de içerisinde bulunduğu
artmaktadır. Düşük sıcaklıktaki ısı Akdeniz iklimi kuşağı, güneş enerjisi
kaynaklarından elektrik üretebilmek için bakımından önemli bir potansiyele sahip
birçok teknoloji geliştirilmiştir. Geliştirilen olmakla birlikte, ülkemizde güneş
bu yeni teknolojiler arasında, en yaygın enerjisinden etkin olarak
olarak kullanılanı ORÇ sistemleridir. yararlanılmamaktadır. Güneş enerjisinin
ORÇ’nin temel işlevi; güneş, biyokütle ve diğer geleneksel enerji kaynakları ile birlikte
jeotermal enerji gibi yenilenebilir enerji kojenerasyon/tirjenerasyon için kullanılması
kaynakları ile endüstriyel tesislerden, gaz durumunda, atmosfere bırakılan zararlı
türbini ve motorundan açığa çıkan gazlar salımlar azalacak ve önemli miktarda enerji
gibi düşük sıcaklıktaki atık ısı tasarrufu sağlanacaktır.
kaynaklarından, düşük sıcaklıkta buharlaşıp- Mikro kojenerasyon/trijenerasyon
yoğunlaşabilen organik akışkanlar teknolojisi; özellikle evlerde, ofislerde, ticari
yardımıyla elektrik üretmektir. GRÇ ilkesine binalarda, tarımsal yapılarda, kampüslerde,
bağlı olarak çalışan, yüksek sıcaklıkta ısıl hastanelerde, alışveriş merkezlerinde etkin
güç üreten tesisler, küçük ölçekli güç üretimi bir şekilde uygulanabilmektedir Hem
için ekonomik değildir. çevresel, hem de ekonomik açıdan birçok
255
st th
kazanç sağladığı gibi, atık ısıdan using flat plate collectors to improve
ısıtma/soğutma veya sıcak su üretimi the inside greenhouse microclimate in
sağlaması nedeniyle karbon salımını önemli Morocco. Renewable Energy, 18 (3),
düzeyde azaltmaktadır. Trijenerasyon 367–381.
uygulamalarının başlıca yararları şunlardır: Bargach, M.N., R. Tadili, A.S. Dahman, and
1) Yüksek enerji tasarrufu sağlar. 2) Daha M. Moukaalouch, 2004. Comparison
temiz enerji üretimi sağlar. 3) Tüketim of the performance of two solar
gerekisinimine göre enerji üretimi sağlar. 4) heating systems used to improve the
Kesintisiz ve yüksek verimde enerji üretimi microclimate of agricultural
sağlar. 5) Montaj süresi kısa, bakım/onarım greenhouses in Morocco. Renewable
işlemleri kolaydır. 6) Yatırımın kendini Energy, 29 (7), 1073–1083.
amorti etme süresi kısadır. Bot, G.P.A., 1983. Greenhouse climate:
İşletmenin toplam enerji giderlerinin From physical processes to a dynamic
azalmasına bağlı olarak, üretilen ürün model, PhD. Dissertation,
kalitesi azalmadan, üretim maliyetleri de Wageningen Agricultural University,
azalacak, şirketin rekabet gücü artacaktır. Wageningen, 240 pp.
İşletmenin enerji temin güvencesi olacak, Öztürk, H.H. and A. Başçetinçelik, 2002.
üretim kesintilerinin yol açtığı zararlar Güneş Enerjisiyle Sera Isıtma. Türkiye
ortadan kalkacaktır. Sonuç olarak, Ziraat Odaları Birliği, (230).
trijenerasyon sistemi ile elektrik daha Öztürk, H.H., 2008. Sera İklimlendirme
ekonomik koşullarda üretileceği gibi, bu Tekniği. Hasad Yayıncılık, ISBN 978-
işlem sırasında açığa çıkan ısı enerjisi, yakıt 975-8377-64-0.
tüketimi olmaksızın elde edileceğinden, Öztürk, H.H. and D. Kaya, 2014.
ısıtma ve soğutma hizmetleri de daha az Kojenerasyon ve Trijenerasyon
maliyetle sağlanacaktır. Aynı zamanda, Tekniği: Projeleme-Tasarım-Analiz,
trijenerasyon sistemi çevre duyarlılığı Umuttepe Yayınları, ISNB
yönüyle de oldukça yararlıdır. 6055100285.
Öztürk, H.H. ve T. Gücük, 2016. Organik
Kaynaklar Rankine çevrimli trijenerasyon
uygulayarak güneş enerjisiyle sera
Atar, I., N. Naili, N. Khalifa, M. Hazami iklimlendirme. 10. Uluslararası Temiz
and A. Farhat, 2013. Parametric and Enerji Sempozyumu Bildiriler Kitabı:
numerical study of a solar system for 570-576, 24-26 Ekim 2016, İstanbul.
heating a greenhouse equipped with a Öztürk, H.H., 2016. Organik Rankine
buried exchanger. Energy Conversion çevrimli trijenerasyon uygulayarak
and Management 70, 163–173. güneş enerjisiyle sera iklimlendirme.
Bargach, M.N., A.S. Dahman and M. Termodinamik Dergisi.
Moukaalouch, 1999. A heating system
256
st th
Türkiye’de Tarımsal Sulamada Elektrik Tüketiminin Azaltılması
Nusret Mutlu1, Ümran Atay2, H. Hüseyin Öztürk3

1
GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Karaköprü-Şanlıurfa, TÜRKİYE
2
GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü PK:75 63040 Haliliye/Şanlıurfa, TÜRKİYE
3
Özet: Türkiye’de yaklaşık 28 milyon hektar olan toplam tarım alanlarının 8.5 milyon hektarı
ekonomik olarak sulanabilecek durumdadır. Sulanabilir tarım alanlarının 2011 yılı sonu itibari ile
toplam 5.61 milyon hektarı sulamaya açılmıştır. Bu miktarın 3.32 milyon hektarı Devlet Su İşleri
(DSİ) tarafından inşa edilmiş modern sulama şebekesine sahiptir. 2023 yılında ekonomik olarak
sulanabilir 8.5 milyon hektar arazinin sulanmayan 2.89 milyon hektarlık kısmının da DSİ tarafından
işletmeye açılması hedeflenmiştir. Bu çalışmada, Türkiye’de tarımsal sulamada elektrik tüketimi
değerlendirilmiş ve elektrik tüketiminin azaltılması için bazı öneriler verilmiştir. Tarımsal sulamada
tüketilen elektrik miktarının toplam tüketim içerisindeki payı 2015 yılında % 2.52 düzeyinde iken,
2016 yılında 2.91 düzeyine ulaşmıştır. Türkiye’de 2016 yılında tarımsal sulamada elektrik tüketimi 6
328 383.76 MWh olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’de 2016 yılında tarımsal sulamada en fazla elektrik
Konya ilinde tüketilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Tarımsal sulama, Elektrik üretimi, Türkiye
Reduction of Electricity Consumption for Agricultural Irrigation in Turkey

Abstract: 8.5 million hectares of which about 28 million hectares total agricultural area in Turkey can
economically be irrigated. As of the end of 2011, a total of 5.61 million hectares of irrigated
agricultural lands were irrigated. This amount of 3.32 million hectares has a modern irrigation
network built by the State Hydraulic Works (DSİ). In 2023, it was targeted to open 2.89 million
hectares of irrigated land of 8.5 million hectares of arable land economically irrigable by DSİ. In this
study, some suggestions are given for the reduction of electricity consumption and electricity
consumption for irrigation in Turkey evaluated. The share of electricity consumed in agricultural
irrigation in total consumption was 2.52% in 2015 and reached 2.91 in 2016. electricity consumption
for irrigation in Turkey in 2016 amounted to 6328 MWh 383.76. In Turkey, more electricity is
consumed in the province of Konya in 2016 for irrigation.
Keywords: Agricultural irrigation, Electricity consumption, Turkey
Giriş
Tarım sektörü dünyadaki toprak başına, gıda güvenliğini sağlamak ve açlığı

yüzeyinin % 11'ini kullanmakta ve sulu yok etmek için yeterli değildir. Gıda
tarım uygulamaları, küresel ölçekte su üretimini teşvik etme çabaları, istihdam
kaynaklarının % 70'ini kullanmaktadır. Su yaratma ya da gelir fırsatları yaratarak ya da
kıtlığı ve tarımsal üretim için su azalması, etkili güvenlik ağı programları kurarak hane
genel olarak sulanan alanlardaki üretimi halkının gıdaya erişimini artıran politikalarla
sınırlandırmaktadır. Birçok önemli gıda tamamlanmalıdır (Küsek, 2018).
üretim sistemi, yeraltı sularına bağlı Su, enerji ve gıda ayrılmaz bir şekilde
olduğundan, zayıf aküfer seviyeleri ve birbirine bağlıdırlar. Su, tarlalarda ve
yenilenemeyen yeraltı sularının tükenmesi, tarımsal tedarik zincirinin tamamında
yerel ve küresel gıda üretimini tehlikeye tarımsal ürünleri üretmek için gereklidir.
sokmaktadır. Gıda üretimini arttırmak, tek Enerji, su ve yiyecek üretmek ve dağıtmak
257
st th
için gereklidir. Yeraltı suyundan veya yüzey Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından inşa
suyu kaynaklarından, sulama makinesine edilmiş modern sulama şebekesine sahiptir.
suyu pompalamak ve tarım ürünlerini 1.3 milyon hektarı mülga Köy Hizmetleri
işlemek ve taşımak için enerji kullanılır. Genel Müdürlüğü (KHGM) ve İl Özel
Gıda üretimi ve tedarik zinciri, toplam İdareleri tarafından işletmeye açılmıştır.
küresel enerji tüketiminin yaklaşık % 30'unu Ayrıca, yaklaşık 1 milyon hektar alanda halk
oluşturmaktadır (FAO, 2011a; 2011b ). sulaması yapılmaktadır. 2023 yılında
Su ve enerji kullanımı ile gıda üretimi ekonomik olarak sulanabilir 8.5 milyon
arasında karşılıklı birçok etkileşim vardır. hektar arazinin sulanmayan 2.89 milyon
Ürünleri sulamak için su kullanmak gıda hektarlık kısmının da DSİ tarafından
üretimini artırmakla birlikte, nehir akışlarını işletmeye açılması hedeflenmiştir (DSİ,
ve hidroelektrik potansiyelini azaltabilir. 2017).
Sulu tarım alanlarında yetiştirilen biyoenerji Ülkemizde halen, ekonomik olarak
bitkileri, genel su tüketimini artırabilir ve sulanabilecek 8.5 milyon hektar tarım
gıda güvenliğini tehlikeye atabilir. Yüzey alanının yaklaşık %66’sı sulanabilmektedir.
sulama uygulamalarını yüksek verimli 3.32 milyon hektar olan bu alan ülkemizin
basınçlı sulama uygulamalarına toplam tarım alanının (28 milyon hektar)
dönüştürmek sudan tasarruf sağlamakla yaklaşık %11.86’sını oluşturmaktadır.
birlikte, fazla miktarda enerji kullanımına Beslenme ihtiyacının karşılanması,
neden olabilir. Bu tür etkileşimlerin sanayinin ihtiyacı olan tarımsal ürünlerin
dengelenmesi, ortaklaşa su, enerji ve gıda dengeli ve sürekli üretilebilmesi, tarım
güvenliği sağlamak için temel bir konudur. kesiminde çalışan nüfusun işsizlik
Tahminler, talebi karşılamak için küresel sorununun çözülmesi ve hayat seviyesinin
gıda üretiminin 2050 yılına kadar % 60 yükseltilmesi için geri kalan yaklaşık 2.89
oranında artması gerekeceğini milyon hektarın da sulanması ve bunun için
göstermektedir (FAO, 2012). gereken sulama tesislerinin bir an önce inşa
Avrupa’daki toplam su tüketiminin edilmesi özel bir önem taşımaktadır.
yaklaşık % 30'u tarım sektöründe Değerlendirme kapsamındaki yaklaşık 2.1
gerçekleşmektedir. Bununla birlikte, milyon hektar alandaki sonuçlara göre
Avrupa'nın birçok güney ülkesinde tarımsal mevcut sulanan alanın %81’inde yüzeysel
üretimde tüketilen su miktarı, bu ülkelerdeki sulama metotları (karık, tava ve salma)
toplam su tüketiminin %70'ine ulaşmaktadır kullanılarak sulama yapılmaktadır. Geri
(EUROSTAT, 2018). Son yıllarda, enerji kalan kısımda basınçlı sulama (yağmurlama
yönü gözetilmeksizin önemli su tasarrufu ve damla) yapılmaktadır. Geleneksel (elle
sağlanmış ve enerji tüketiminde önemli boru taşıma) yağmurlama sulaması çiftçiler
artışlar olmuştur. İspanya gibi ülkelerde arasında bütün ülke genelinde yaygın olup,
tarımsal sulamamada tüketilen elektrik 184.000 hektarın bu metotla sulandığı
miktarı, toplam ulusal elektrik tüketiminin belirlenmiştir. DSİ sulamalarında yaklaşık
%3'üne kadar ulaşmaktadır (EUROSTAT, 72.000 hektar alan damla sulama metodu ile
2018). Bu çalışmada, Türkiye’de tarımsal sulanmaktadır. DSİ tarafından geliştirilerek
sulamada elektrik tüketimi değerlendirilmiş işletmeye açılmış olan brüt 3.32 milyon
ve elektrik tüketiminin azaltılması için bazı hektar sulama alanının yaklaşık %83’ü
öneriler verilmiştir. yerüstü su kaynaklarıyla, %17’si ise yeraltı
su kaynaklarıyla sulanmaktadır. Cazibe
Türkiye’de Tarımsal Sulama sulama yatırımlarının pompaj sulama
Türkiye’nin yüzölçümü 78 milyon hektar yatırımlarına kıyasla daha ucuz olması
(783.577 km²) olup, tarım arazileri bu alanın ayrıca işletme sırasında çiftçiye getirdikleri
yaklaşık üçte biri (28 milyon hektar) yükün de azlığı sebebiyle tercih
düzeyindedir. Yapılan analizlere göre, edilmektedir. Toplulaştırma yapılmış
ekonomik olarak sulanabilecek 8.5 milyon arazilerde kamulaştırma ve diğer yatırım
hektar alanın 2011 yılı sonu itibari ile maliyetleri azalarak işletme sırasında da
toplam 5.61 milyon hektarı sulamaya verimli işletme koşulları oluşacağından,
açılmıştır. Bu miktarın 3.32 milyon hektarı yörede toplulaştırma yapılmış olması
258
st th
sulamaya geçiş için tercih konusudur. arazilerde kamulaştırma ve diğer yatırım

Arazinin verimli hatta iklim koşullarının maliyetleri azalarak işletme sırasında da
uygun olması sebebiyle, birden fazla ürün verimli işletme koşulları oluşacağından,
alınabilecek yerlerde öncelikle sulama yörede toplulaştırma yapılmış olması
projesi geliştirilmesi önem taşımaktadır sulamaya geçiş için tercih konusudur.
(DSİ, 2017). Arazinin verimli hatta iklim koşullarının
Cazibe sulama yatırımlarının pompaj uygun olması sebebiyle, birden fazla ürün
sulama yatırımlarına kıyasla daha ucuz alınabilecek yerlerde öncelikle sulama
olması ayrıca işletme sırasında çiftçiye projesi geliştirilmesi önem taşımaktadır
getirdikleri yükün de azlığı sebebiyle tercih
edilmektedir. Toplulaştırma yapılmış
Tablo 1. Türkiye’de sulama yapılan tarım alanları (DSİ, 2017)

Toplam
Sulama Sulamaya Sulanan Toplam Tarım Sulanan Alan
Yıl Sulama Oranı
Adedi Açılan Alan (ha) Alan (ha) Alanı (ha) Oranı (%)
(%)
2000 588 1833579 1183382 38757000 2.73 64,5
2001 596 1862448 1116682 40967000 2.89 60.0
2002 609 1894750 1191566 41196000 3.00 62.9
2003 656 1928510 1220231 40644000 3.07 63.3
2004 631 1933343 1272149 41210000 3.12 65.8
2005 649 1979429 1286768 41223000 3.13 65.0
2006 670 2024884 1268562 40493000 3.20 62.6
2007 683 2074063 1265171 39504000 3.42 61.0
2008 698 2129271 1337628 39122000 2.99 62.8
2009 717 2173042 1163553 38912000 3.57 60.8
2010 733 2213258 1393946 39011000 3.71 63.0
2011 755 2243241 1416480 38231000 3.62 63.0
2012 774 2269542 1386954 38399000 3.72 61.1
2013 795 2256521 1428155 38423000 3.72 63.3
2014 793 2334270 1433226 38558000 3.79 61.4
2015 833 2403753 1461444 38551000 2.73 60.8
Tablo 2. Türkiye’de sulama yapılan tarım alanları (DSİ, 2017)

DSİ Tarafından DSİ Tarafından Çeşitli Sulama Koop.leri
Bedeli İle İnşa Sulama
Yıl İşletilen Sulamalar Kuruluşlara Devredilen İşlettiği Sulama
Edilen Sulamalar Alanı
Tarifeli Tarifesiz Sulama Alanları Alanları
2013 47 585 95 155 2 208 936 17 285 478 421 2 847 382
2014 36 247 92 265 2 300 101 17 285 489 585 2 935 483
2015 78 375 110 162 2 326 442 17 285 493 973 3 026 237
Sulama, tarımsal üretimdeki en önemli DSİ sulamalarında yararlanılan su

girdilerden biri olup, toprakta bitki için kaynakları şunlardır: Yer üstü su kaynakları
gerekli olan nemi sağlayarak verimi artırır. (% 80), pompaj (% 14), cazibe (% 66), yer
Ayrıca ilave istihdam yaratmakta, kırsal altı su kaynakları (% 20), cazibeyi takviye
alanda gelir dağılımını düzeltmekte, gübre (% 3) ve YAS sulama kooperatifi (% 17).
kullanımına imkan sağlamakta, üretimin DSİ sulamalarında uzun yıllar ortalaması
çeşitlenmesine ve birim alandan birden fazla sulama oranı % 65, sulama randımanı ise %
ürün alınmasına olanak sağlamaktadır. 45 olmuştur. Türkiye’de sulama oranının
Ayrıca, sulu tarım ile gayri safi milli zirai düşük olmasının başlıca nedenleri şunlardır:
gelir beş kat artmaktadır 2011 yılı verilerine Sosyal ve ekonomik nedenler (% 27),
göre, sulama öncesi projesiz durumda yağışların yeterli olması veya çiftçilerin
ortalama gayri safi milli tarımsal gelir 112 yağışı yeterli görmesi (% 27), nadasa
TL/da iken, sulama sonrasında 655 TL/da bırakma (% 14), sulama tesislerinin
olmuştur (DSİ, 2017). yetersizliği (% 6), su kaynağının yetersizliği
259
st th
(% 5), tarım alanlarının yerleşim, sanayi ve topraktan alınır. Bitkiler tarafından alınan
turizm alanına dönüşmesi vb. (% 5), suyun bir kısmı, çeşitli bileşiklerin
sulanmayan çayır-mera alanı (% 5), yapımında ve başta fotosentez için kullanılır.
topografya yetersizliği (% 3), bakım-onarım Çok önemli bir kısmı ise, terleme yoluyla
yetersizliği (% 2), tuzluluk ve sodyumluluk atmosfere verilir. Bitki bünyesinde kalan ve
(% 2) ve taban suyu yüksekliğidir (% 1) çeşitli fizyolojik süreçlerde kullanılan su
(DSİ, 2017). miktarı, transpirasyon işlemiyle atmosfere
Türkiye’de toprak ve su kaynaklarının verilen su miktarının yanında dikkate
kullanımı ile ilgili çok sayıda sorun alınmayacak kadar az miktardadır. Bu
bulunmaktadır. Sulanabilir nitelikteki nedenle, sulama tarımda çok önemli bir girdi
arazilerin ancak % 17.57 kadarı sulanmakta; olup, verimi artıran en önemli faktörlerden
yüzey su kaynaklarının % 66.85'i, yeraltı birisidir (Öztürk, 2011).
suyu potansiyelinin ise % 26.83'ü henüz Sulama amacıyla suyun sağlanmasında
kullanılmamaktadır. Sulanan alanların temel yöntem, su kaynağı ile sulama yapılan
genişlememesi koşuluyla, şu andaki su tarla arasında suyun iletilmesidir. Suyun bu
miktarı yeterli gözükmektedir. Türkiye’de su hareketi, bir enerji gerektirir. Uzun bir
potansiyeli tam olarak henüz geçmişi olan sulama işlemi için en az çaba
kullanılmamaktadır. Kullanılabilir iyi ile su pompalama amacıyla birçok yöntem
nitelikli yüzey suları potansiyelinin % geliştirilmiştir. Su pompalama için
40.15'i, yeraltı suyu potansiyelinin % 48.78'i uygulanan bu yöntemlerde, insan enerjisi,
halen kullanılmaktadır. Kullanılabilir yeraltı hayvan gücü, rüzgar, güneş ve fosil yakıtlar
suyu potansiyelinin % 24.39'u ise kullanıma gibi değişik güç kaynaklarından
sunulmuş olmasına karşın yararlanılmaktadır (Öztürk, 2011).
kullanılmamaktadır. Bu veriler ışığında,
yüzey su kaynakları potansiyelinin % Tarımsal Sulamada Elektrik Tüketimi
66.85'i, yeraltı suyu potansiyelinin ise % Türkiye’de 2015 ve 2016 yıllarında
26.83'ü halihazırda kullanıma faturalanan elektrik tüketiminin tüketici
sunulamamıştır. Kullanılabilir yeraltı ve türüne göre dağılımı Çizelge 3’de
yerüstü su potansiyelinin ise yalnızca % verilmiştir. Tarımsal sulamada tüketilen
42.0’si kullanılmakta geriye kalan % 58’i elektrik miktarının toplam tüketim
kullanım beklemektedir (Kanber, 2008). içerisindeki payı 2015 yılında % 2.52
düzeyinde iken, 2016 yılında 2.91 düzeyine
Sulamada Enerji Kullanımı ulaşmıştır. Tarımsal sulamada 2015 yılında
Bütün canlılarda olduğu gibi, bitkiler 4 869 146.64 MWh iken, 2016 yılında 6 267
öncelikle yaşamlarını devam ettirebilmeleri 491.26 MWh düzeyine yükselmiştir (Öztürk
için suya gereksinim duyarlar. Gereksinim ve Ark., 2017).
duyulan su ise, esas olarak bitki kökleriyle
Tablo 3. Faturalanan tüketimin tüketici türüne göre dağılımı (EPDK, 2017)

2015 2016
Tüketici Türü
Tüketim Miktarı (MWh) Oran (%) Tüketim Miktarı (MWh) Oran (%)
Aydınlatma 4 309 475.23 2.23 89 922 524.80 1.99
Mesken 47 897 232.05 24.76 60 834 907.38 26.06
Sanayi 79 044 855.12 40.87 51 085 627.94 42.35
Tarımsal
4 869 146.64 2.52 6 267 491.26 2.91
sulama
Ticarethane 57 306 435.55 29.63 4 218 215.04 28.65
Genel toplam 193 427 144.6 100.0 89 922 524.80 100.0
Tüketici sayısının tüketici türü bazına tarihinde 595 527 iken, 2017-Mayıs
dağılımının Mayıs-2016 ve 2017 dönemleri tarihinde 1 130 798 düzeyine yükselmiştir.
arasında karşılaştırılması Çizelge 4’de Tarımsal sulama için elektrik kullanan
verilmiştir. Tarımsal sulama için elektrik tüketici sayısının elektrik kullanan toplam
kullanan tüketici sayısı 2016-Mayıs tüketici sayısına oranı 2016-Mayıs
260
st th
döneminde % 1.48 düzeyinde iken, yaklaşık elektrik tüketimi toplam elektrik tüketiminin
% 83.8 oranında artarak, 2017-Mayıs % 5.59’una karşılık gelmektedir. 2016
döneminde % 2.71 düzeyine ulaşmıştır. yılında tarımsal sulamada elektrik tüketimin,
Türkiye’de 2016 yılında tarımsal toplam elektrik tüketimine oranı ortalama %
sulamada tüketilen elektrik miktarları ve 2.91 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’de
toplam elektrik tüketimine oranları Şekil Mayıs 2017 itibariyle tarımsal sulamanın
1‘de verilmiştir. Yoğun olarak sulama genel enerji tüketimindeki payı Çizelge 5’de
yapılan Temmuz ayında, sulamada elektrik verilmiştir.
tüketimi toplam elektrik tüketiminin % 8.69
düzeyine ulaşmıştır. Mayıs-Eylül ayları
arasındaki 4 aylık dönemde, sulamada
Tablo 4. Tüketici sayısının tüketicilere göre dağılımı (EPDK, 2017)

2015 2016
Tüketici Türü
Tüketim Miktarı (MWh) Oran (%) Tüketim Miktarı (MWh) Oran (%)
Aydınlatma 331 520 0.82 1 212 619 2.91
Mesken 32 975 530 81.79 31 844 399 76.49
Sanayi 61 489 0.15 655 744 1.58
Tarımsal
595 527 1.48 1 130 798 2.72
sulama
Ticarethane 6 353 940 15.76 6 790 412 16.31
Genel toplam 40 318 006 100 41 633 972 100
Tablo 5. Sulamanın genel enerji tüketimindeki payı (EPDK, 2017)

Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs
Yıllar 2016 2017 2016 2017 2016 2017 2016 2017 2016 2017
Oran
1.87 0.44 - 0.35 0.39 0.87 1.99 1.97 3.70 3.30
(%)
2000000 10
Elektrik tüketimi
Sulamada Elektrik Tüketimi (MWh)
Toplam tüketime oranı

Toplam Tüketime Oranı (%)
1600000 8
1200000 6
800000 4
400000 2
0 0
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım
Aylar
Şekil 1. Tarımsal üretimde elektrik kullanımı (EPDK, 2017)
Türkiye’de tarımsal sulamada en fazla sulamada en fazla elektrik tüketimi Konya

elektrik tüketilen iller ve bu illerde sulama ilinde gerçekleşmiştir. Konya ilini,
için tüketilen elektriğin toplam elektrik Şanlıurfa, İzmir ve Manisa illeri
tüketimine oranları Şekil 2 ve Çizelge 6’da izlemektedir.
verilmiştir. Türkiye’de 2016 yılında tarımsal
261
st th
1500000 1.2
Elektrik tüketimi
Toplam tüketimdeki oranı
Toplam Tüketimdeki Oranı (%)

1
Sulamada Elektrik Tüketimi

1200000
0.8
900000
(MWh)
0.6
600000
0.4
300000
0.2
0 0
Konya
Şanlıurfa
İzmir
Manisa
Mardin
Aksaray
Karaman
Mersin
Diyarbakır
Antalya
Hatay
Adana
Niğde
Nevşehir
Eskişehir
Ankara
Kayseri
Afyon
Gaziantep
Edirne
İller
Şekil 2. Sulamada en fazla elektrik tüketilen iller (EPDK, 2017)

Tablo 6. En fazla tarımsal sulama yapılan iller (DSİ, 2017)
Elektrik Tüketimi
İller 2015 Yılında Sulanan Alan (ha) (MWh)
2015 2016
Konya 29 104 565 476.53 1 325 242.35
Şanlıurfa 237 267 519 346.51 603 243.91
İzmir 69 866 619 650.68 370 084.52
Manisa 107 497 261 383.18 302 597.48
Mardin 8 997 14 803.91 292 712.91
Aksaray 32 402 133 720.59 252 016.72
Karaman 5 437 102 565.67 232 465.32
Mersin 41 827 289 249.33 195 967.24
Diyarbakır 31 551 161 626.11 176.096,57
Antalya 94 953 127 114.43 172 504.56
Hatay 42 804 155 539.16 163 237.82
Adana 238 601 200 405.43 157 601.83
Niğde 27 759 1 982.12 155 118.15
Nevşehir 7 204 97 289.88 147 430.52
Eskişehir 86 589 93 794.43 142 758.45
Ankara 19 944 74 332.4 134 033.45
Kayseri 63 925 10 5939.32 129 062.75
Afyon 81 776 79 533.68 123 516.80
Gaziantep 31 268 162 780.98 114 105.85
Edirne 45 061 92 536.88 102 567.41
TÜRKİYE 1 461 444 4 869 146.6 6328383.76
Sulamada Enerji Tüketiminin Azaltılması güvenilir ve esnek su uygulaması sağlayan

Enerji verimliliği önlemleri, tarımsal bilgi temelli hassas sulama, sürdürülebilir
üretim zinciri boyunca her aşamada bitki üretiminin yoğunlaştırılması için büyük
uygulanabilir. Enerji verimliliği bir platform olacaktır.
iyileştirmeleri, teknolojik veya davranışsal Enerji verimliliğini artırmaya yönelik
değişiklikler yoluyla doğrudan tasarruflar teknik önlemlerin, önlem başına% 10 ile %
sağlayabilir veya biyolojik tarım 30 oranında enerji tasarrufu
uygulamalarının benimsenmesiyle sağlanan sağlayabileceğini ve bir ila beş yıllık geri
ortak faydalar yoluyla dolaylı tasarruf ödeme süresine sahip olabileceğini tahmin
sağlayabilir. Hem büyük hem de küçük edilmektedir (World Bank, 2012). Mekanik
sistemler için, gıda israfından kaçınmak sulama sistemleri, suyu mümkün olduğunca
amacıyla herhangi bir yol teşvik edilmeli ve verimli kullanacak şekilde tasarlanmalıdır.
kimsenin kullanmadığı bu gıdaları üretmek Tarımsal ürünlerin birçoğu, uygulanan
için kullanılan enerji, arazi ve suda önemli sulama suyunun yalnızca yarısını alırlar
miktarda tasarruf sağlamalıdır. Açık sulama (FAO, 2011). Bu nedenle su kullanım
ve atık suyun yeniden kullanımı ile birlikte verimliliğini artırma potansiyeli vardır. Bu
262
st th
durum su pompalama için elektrik birlikte, çok kirli olabilir. Yeraltı suları
tüketiminin azalmasını sağlar. Bununla genellikle az miktarda işlem gerektirir,
birlikte, su kullanım verimliliğinin ancak yüzeye pompalanması için daha fazla
mühendislik kavramı hakkında birçok enerji gerekir.
tartışma ve tartışma mevcuttur (FAO, 2012). Yeterli yüzey sularına sahip alanlarda,
Sulama kayıplarının yüksek görünmesine hizmetleri iyileştirmek için mevcut kanal
karşın, bu kayıpların büyük bir kısmı dönüş sulama sistemlerinin modernizasyonu,
akışı veya aküfer doldurma şeklinde nehir çiftçileri yer altı suyunun kullanımını
havzasına geri dönmektedir. Ancak geri azaltmaya teşvik edebilir. Bu sistemler, bitki
dönüş akışlarının su kalitesi değişmiş üretimi, ev kullanımı, hayvancılık ve küçük
olabilir. Mevcut su çekme seviyelerini sanayilerin desteği gibi çok amaçlı olabilir.
muhafaza ederken, su kullanım
verimliliklerini artırma önlemleri, suyun Yer Altı Suyu Yönetimi
verimli kullanılmasını sağlayacaktır. Yer altı suyunun tükenmesi, yer altı
sulamasında elektrik tüketiminin artmasının
Havza Yönetimi başlıca nedenlerinden birisidir. Yeraltı su
Tüm mevcut doğal kaynakların kaynaklarını yenilemek için bazı önlemlerin
yönetimini kapsamlı bir şekilde ele alan ve alınması gerekir. Yeraltı su seviyesini
bu yönetimi tarımsal üretim ve geçim yükseltmek için yeterli miktarda yağış
kaynaklarına bağlayan uygun bir alınmasına karşın, yağışlarla gelen suyun
yaklaşımdır. Doğru havza yönetimi büyük bir bölümü denizlere boşaltılır. Yer
sayesinde bazı doğal tehlikeler (heyelanlar altı suyu düzeylerini yenilemek için
ve lokalize sel baskınları gibi) azaltılabilir, yenilikçi planların geliştirilmesine ihtiyaç
yüzey suyu akışı düzenlenir, nehir vardır. Bireysel çiftçiler yağmur suyu
sistemlerinde tortu yükleri azaltılır ve su toplamak gibi bu konuda bazı önlemler
kalitesi korunur. Toprak ve yeraltı suları da alabilirler. Yerel yönetimlerin bu konularda
dahil olmak üzere rezervuarların ve farkındalığı arttırması ve bir dizi eylem
havzaların depolama kapasitesinin yönetimi başlatması gerekir. Bu konuda, yönetimlerin
optimize edilerek verimlilik artırılabilir ve bireysel çiftçilerin birlikte çalışmaları
Hizmetlerin iyileştirilmesi için mevcut gerekir. Yer altı suyu ikmal edilmesi, sadece
kanal sulama sistemlerinin modernizasyonu, suyun boşaltılması sorununu değil, su
çiftçileri yer altı suyunun kullanımını pompalama için kullanılan elektrik talebini
azaltmaya teşvik edebilir; zira benzer de azaltacaktır.
nitelikteki yüzey suyu tedarikinden daha
pahalıdır. Modern yüzeyli su temini Sulama Teknolojilerinin Geliştirilmesi
sistemleri, sadece su verimliliğini ve su Sulama uygulamalarında alternatif ve
kullanım etkinliğini arttırmakla kalmaz, aynı daha verimli teknolojileri teşvik etmek çok
zamanda insanların geçim koşullarını da önemli bir gereksinimdir. Bugüne kadar en
geliştirebilir. Bitkisel üretim, ev eşyaları, çok tercih edilen yöntem salma sulamadır.
hayvancılık ve küçük sanayi gibi çoklu Salma sulamada, su tarlaya pompalanır ve
kullanımlara hizmet etme konusunda yüksek suyun ürünler arasından zeminden akmasına
potansiyele sahiptirler. izin verilir. Bu yöntem, basit ve ucuz olduğu
için, yaygın olarak uygulanan bir yöntemdir.
Yüzey Sulamanın İyileştirilmesi Bununla birlikte, kullanılan suyun yaklaşık
Genel olarak, sulama için tüketilen enerji olarak yarısının buharlaşması ve istenmeyen
miktarı su miktarı ve uygulanan sulama su akışlarıyla, suyun önemli bir bölümü
yöntemine bağlı olarak değişir. Yüzey suyu bitkilere ulaşmamaktadır. Su ihtiyacını
pompalama için enerji gereksinimleri azaltabilecek alternatif ve daha verimli
genellikle yer altı suyu pompalamadan %30 sulama yöntemleri geliştirilmiştir. Damla
oranında daha düşüktür (FAO, 2011). Yüzey sulama, suyun toprak yüzeyine ya da
suyu, dağıtım noktalarının yakınında doğrudan kök bölgesine bitki köklerine
bulundurulduğunda, genellikle dağıtımı en doğru yavaş yavaş damlatılmasına olanak
az enerji yoğunluğuna sahip olmakla sağlayarak, su tasarrufu sağlar. Damla
263
st th
sulama yönteminde, su çok verimli olarak (FAO, 2011). Devlet, organik tarımla ilgili
kullanılır ve meyve bahçelerinin daha fazla araştırmayı teşvik etmeli ve bu tür
sulanmasına daha uygundur. Doğal yağmur uygulamalarla ilgili farkındalığı
yağışına benzer başka bir yöntem yaygınlaştırarak çiftçilere yardımcı olabilir.
yağmurlama sulama yöntemidir. Püskürtme Kimyasal gübrelere uygulanan
başlıkları, suyu dağılmış damlacıklar halinde sübvansiyonlar, su kullanımını artıran
havaya atar. Yerel yönetimler, enerji etkin nedenlerinden biridir. Kimyasal gübrelere
sulama teknolojilerini çiftçilere pazarlamak sübvansiyon uygulanması, bu gübrelerin
ve sübvanse etmek suretiyle kolaylaştırıcı daha fazla kullanılmasını teşvik etmektedir.
bir rol oynayabilirler. Bu tip sulama Kimyasal gübrelerin daha yüksek oranda
yöntemleri, sadece su ve elektrik tasarrufu kullanılması, sulama suyunun daha fazla
sağlamakla kalmaz, aynı zamanda çiftçilerin kullanılmasını gerektirir. Bu nedenle,
gelirlerinin artmasını da sağlar. kimyasal gübre tüketimini azaltmak ve
çiftçilerin düşük maliyetle üretebilecekleri
Tarımsal Uygulamaların Değiştirilmesi organik gübre kullanımı teşvik edilmelidir.
Su ve elektrik gereksinimi, bazı kolay ve
ucuz yöntemlerle önemli ölçüde azaltılabilir. Ürün Ve Tür Değişikliği
Arazi tesviyesi, çok miktarda su Ürün ve tür çeşitliliği, tarımda suyu ve
kazandıracak ve ürün yönetimini geliştirecek enerji kullanım verimliliğini arttırmak ve
geleneksel bir uygulamadır. Tarım arazisi maliyet için rasyonel bir yöntemdir. Daha az
yüzeyinin pürüzlülüğü, verim üzerinde su tüketen tür ve ürünler yetiştirilerek su ve
önemli bir etkiye sahiptir. Arazi yüzeyinin elektrik tasarrufu yapılabilir. Devlet, yeni
düzgün olmaması, su akışının düzensiz bitki türlerine ilişkin araştırmaları teşvik
olmasına neden olur. Bu durum toprağın ederek ve çiftçilere pazarlamak suretiyle bu
emmesi için daha fazla suya ihtiyaç süreci kolaylaştırabilir. Bu yaklaşım, sulama
duyulması anlamına gelir. Arazi tesviyesi, suyu ve enerjinin korunmasıyla iklimin
sadece su kullanım verimliliğini arttırmakla iyileştirmesine katkıda bulunmakla kalmaz,
kalmaz, aynı zamanda yabani otlarla aynı zamanda tarımın iklim değişikliği
mücadele ederek, verimin artmasına ve etkilerine karşı dayanıklılığını arttırma
ürünün eş zamanlı olarak olgunlaşmasını potansiyeline de sahiptir.
sağlar. Malç uygulamaları, arazinin nem
tutma oranını arttıran ve böylece suya olan Gıda Sağlama Politikasını Düzenlemek
ihtiyacı azaltan, erozyonu azaltan, besin Devlet, gıda sağlama politikasını yeniden
sağlayan, yabancı otların büyümesini düzenleyerek mahsulü ve tür değişikliğini
önleyen ve verimi artıran önemli bir tarımsal kolaylaştırabilir. Günümüzde, yoğun su
uygulamadır. Üreticiler, bu tür tüketilen bitkilere bir destekleme fiyatı
uygulamalardan haberdar olsalar bile, iş uygulanmaktadır. Devlet, daha az su tüketen
gücü gereksinimi veya yararları konusunda ürünler için daha yüksek fiyat teşvikleri
farkındalık eksikliği nedeniyle genel olarak sağlayarak, gıda sağlama politikasını
bu uygulamalardan kaçınırlar. yeniden düzenleyebilir.
Organik Tarımın Teşvik Edilmesi Sübvansiyon Politikasını Yeniden

Organik tarım, iklim değişikliği Düzenlemek
açısından çok fazla potansiyel sunmaktadır. Mevcut tarımsal elektrik sübvansiyonları,
Bu yöntemler ile zararlı emisyonlar en aza yüksek elektrik tüketen çiftçilere daha fazla
indirilebilir. Ayrıca, organik tarım, kimyasal fayda sağladığı ve sınırsız tüketimi teşvik
gübre ve pestisit uygulamaları gibi enerji etmektedir. Tarımsal elektrik kullanımına
yoğun tarımsal girdilere alternatifler sunar. yönelik sübvansiyonların hedeflenen
Organik tarımın küresel olarak yararlanıcılara doğrudan yarar sağlayacak
benimsenmesi, mevcut tarımsal GHG şekilde yeniden tasarlanması, elektrik ve su
emisyonlarının yıllık bazda % 72’sini ve kullanım verimliliğini önemli ölçüde
insan kaynaklı tüm sera gazı emisyonlarının artırabilir. Bu nedenle, sübvansiyonların
% 32’sini sınırlama potansiyeline sahiptir gerçek ihtiyacı olan üreticilere doğrudan
264
st th
aktarılması için araçlar geliştirilmesine Besleme gerilimindeki ve şebekelerden

ihtiyaç vardır. Bu uygulamalar için tarımsal çekilen akımdaki dengesizlikler % 14
üreticilere sağlanan elektriğin ölçülmesi ve arasında fazla enerji tüketimine sebep olur
sulama pompalarının veriminin iyileştirmeyi (EİE, 2018). Yüküne göre alternatif akımın
gerektirecektir. Sulama pompalarının frekansını ve dolayısıyla motorun dönüş
verimini artırmak, tarımın genel enerji hızını ve elektrik gücünü kontrol ederek
verimliliğini artırmak için önemlidir. motoru uygun devirde tutan değişken hız
Üreticilerin yenilikçi düzenlemeleri sürücüleri %50’yi aşan tasarruf fırsatı
gerektirecek maliyet ve faydaları sunabilir (EİE, 2018). Elektrik motoru şaftı
paylaşmaları gerekir. Ayrıca, elektrik tarifeli ve güç aktarma elemanları doğru seçilmeli
uygulamalar için elektrik düzenleyici ve düzenli bakımı yapılmalıdır. Kayış
komisyonların aktif katılımı da gereklidir. gerginliğinin doğru ayarlanamaması %5’e
varan oranda enerji kaybına neden olur.
Yüksek Verimli Elektrik Motoru Senkron ya da dişli-tırtıllı kayışlar
Kullanımı kullanılarak verim artırılabilir. Motor ile
Elektrik motorlarında verim arttıkça, sürülen ekipman arasındaki eksenel kaçıklık
kullanılan malzeme arttığından ya da daha ya da balanssızlık %15 arasında enerji
pahalı malzeme kullanıldığından motorun kaybına neden olur (EİE, 2018). Motor
maliyeti ve dolayısıyla fiyatı da artar. Eğer, yükündeki dinamik balans bozukluklarından
yatırım maliyeti düşünülmüyorsa, her zaman kaynaklanan titreşim sonucu enerji kaybı
en yüksek verimli motor tercih edilmelidir. yaşanır. Rulmanlarda meydana gelen
Ancak yatırımın kendini amorti etmesi arızalar motordaki sürtünme kayıplarını
düşünülüyorsa ki en doğru yol budur, o artıracağından verimi % 0.5’e varan oranda
zaman elektrik motorunun günde kaç saat azaltır (EİE, 2018). İhtiyaca göre doğru
çalışacağı, yılda kaç gün çalışacağı elektrik ölçümlendirme yapılmalıdır, % 7580 yükte
enerjisinin birim fiyatı ve verimli motorun motor verimi azami seviyeye ulaşır. 11 kW
sağlayacağı verim avantajı göz önünde altı uygulamalarda senkron motor kullanımı
bulundurulmalıdır. %30’a varan tasarruf sağlar (EİE, 2018).
Ülkemizde sanayide elektrik tüketiminin Motorun düşük yükte çalışması, aşırı
yaklaşık % 70’i, toplam net elektrik ısınmaya sebep olur. Motor ömrünü kısaltır.
tüketiminin % 36’sı üç fazlı asenkron Motor değişiminde, güç ile kullanım süresi
elektrik motor sistemlerinden birlikte değerlendirilmelidir. Yıllık kullanım
kaynaklanmaktadır (EİE, 2018). Asenkron süresi 800 saatten az olan motorların
elektrik motorları ülkemizin toplam elektrik değişimi anlamsız olabilir.
tüketiminin yaklaşık %36’sını Elektrik motorları tek başına değil, belli
oluşturmaktadır. Hatta sanayide sektörel bir sisteme entegre şekilde çalışan
bazda bu oran %80’lere kadar çıkmaktadır aygıtlardır. Bu sebeple sistem tasarımı
(EİE, 2018). Bu sebeple elektrik yapılırken yalnızca motor verimine değil
motorlarında verimi arttırıcı önlemler tüm sistemin verimliliğine dikkat etmek
ülkemizin elektrik tüketimi konusundaki gerekir. Motorun kullanıldığı projeler enerji
tasarruf planlarına büyük katkı verimliliği odaklı bir tasarım prensibine göre
sağlayacaktır. Yüksek verimli motor oluşturulmalıdır. Elektrik motoru
kullanımı ile %10 oranında enerji verimliliği kullanımının sıkça görüldüğü akış
sağlanabilir (EİE, 2018). Elektrik motorunun sistemlerindeki boru ve kanallarda köşe ve
verimli çalışması için ihtiyaç duyulan dirsek minimum tutulmalı, keskin
gerilim değeri sağlanmalıdır. Elektrik köşelerden kaçınılmalıdır. Elektrik
tesisatı gereken yeterlilikte olmalıdır (uzun motorlarında yaşanabilecek arızaları
hatlar, motor yük değişiminden gerilim önceden önleyerek yaşanacak enerji
dalgalanması, yanlış hat kesiti vb. sarfiyatının önüne geçilebilir. Bunun için
durumlardan kaçınılmalıdır). Elektrik motorlarda kestirimci bakım uygulamaları
sisteminde oluşan yüksek harmonikler yapılmalıdır.
motorda % 25 arasında verim kaybı
yaşanmasına neden olur (EİE, 2018).
265
st th
Yüksek Verimli Sulama Pompası alınmıştır. Pompanın en yüksek verim

Kullanımı noktası, az yükte (%75) ve aşırı yükte
Pompaj tesisinde pompanın görevi, (%110) verimlerini dikkate alınarak, pompa
suyun bir ortamdan (su kaynağı) diğer bir tiplerinin, tasarımlarının ve büyüklülerinin
ortama (sulanacak alan) geçebilmesi için birbirleri ile karşılaştırılmasını sağlayan
gerekli olan enerjiyi iletmektir. Su aldığı bu Minimum Verimlilik Endeksi (Minumum
enerji ile bir konumdan diğer konuma Efficiency Index-MEI) adında boyutsuz bir
yükselirken, içinde hareket ettiği boru büyüklük tanımlanmıştır. Bu endeks
hatlarındaki dirençleri de yener. Pompa, bir değerlerleri ile firmaların pompa tasarım ve
kuvvet kaynağından mekanik enerji alır ve imalat süreçlerinin kalitesi göstermekte ve
bu enerjiyi hareketli organları ile suya iletir. farklı firmaların ürünleri arasında tasarım ve
Dünya elektrik enerjisi tüketiminin imalat kalitesi arasında kıyaslama yapmayı
yaklaşık % 20’lik bir bölümü, pompalama mümkün kılmaktadır. Pompanın sahip
sistemleri tarafından harcanmaktadır olduğu minimum verim indeksi pompa
(Henden ve Karaman, 2018). Yıllık 2000 verim değerini ve dolayısıyla pompanın
saat ve üzerinde çalışan bir pompanın yaşam enerji maliyetini değerinin ne kadar
döngüsü maliyetine bakıldığında en büyük olduğunu belirlemektedir. Pompaların sahip
kısmının elektrik tüketiminden kaynaklanır. olması gereken minimum verim indeksi
Toplam enerji payı üzerinde pompa değeri belirlenmesi ile beraber, verim
sistemlerinin payı büyüktür. Bu payın indeksini sağlayamayan pompaların
azaltılmasında pompa sistemindeki üretilmesi ve piyasaya sürülmesi
pompanın verim artırılmasının önemi engellenmektedir (Henden ve Karaman,
oldukça fazladır. Avrupa Birliğinde 2018).
yürütülen çalışmalar ile pompaların enerji Tarımsal sulamada kullanılan
tüketimi azaltılması ve çevreye etkisinin pompalarda teknoloji, sulama sistemlerinden
azaltılması hedeflenmektedir. Kaynak ve önce gelişim göstermiştir. Dalgıç pompa
enerjinin etkin kullanımına büyük önem teknolojisi sulama sistemlerindeki gelişime
veren Avrupa Birliği; pompalama paralel olarak gelişim göstermiştir. Özellikle
sistemlerinde yaklaşık % 2030 arasında bir basınçlı sulama sistemlerinde yüksek verimli
verim iyileştirme potansiyeli olduğunu dalgıç pompalar bulunmaktadır. Tarımsal
öngörmektedir (CR, 2009). Bu nedenle, su sulama teknolojilerinde de hızlı bir gelişim
pompalama sistemleri ekotasarım olmuş, damla sulama ve yağmurlama sulama
direktifinde öncelikli ürün grubu olarak ele teknikleri ve cihazları yaygın olarak
alınmaktadır. Bu kapsamda ülkemizde de kullanılmaya başlanmıştır. Hükümetler
dolaşım pompaları ve elektrik motorlarında tarafından uygulanan tarımsal
direktifler kabul edilmişlerdir. Avrupa subvansiyonlar bu gelişim sürecini
Birliği tarafından bu konuda çalışmalara hızlandırmıştır. Modern teknik ve cihazlarla
devam edilmektedir. Son olarak 25 Haziran çık geniş tarım alanları el değmeden
2012 tarihinde Avrupa Birliği Komisyon’u sulanabilir olmuştur. Sprinker sulama
tarafından (EU) 547/2012 nolu ‘Su sistemlerinden en çarpıcı olanları Center
Pompaları İçin Ekotasarım Uygulama Pivot ve Lineer Sulama sistemleridir. Kısa
Direktifi’ yayınlanmıştır (CR, 2009). Bu bir sure öncesine kadar ithal edilen ve çok
direktif çalışmasında Darmstadt Üniversitesi pahalı olan bu sistemler Türkiye’de yerli
tarafından, Avrupa’daki pompa üreticilerin olarak üretilmeye başlanmıştır. Bu
verileri istatistiksel olarak incelenmiş ve sistemlerle çok geniş ürün çeşidi yüksek
akışkanlar mekaniği ilkeleri dikkate alınarak performansla sulanmakta üretilen ürünlere
pompaların etkinliğini belirleyen ve bu sistemlerle sulama uygulamasının yanı
pompalar arasında bir karşılaştırma yapmayı sıra kimyasal uygulamalar da
mümkün kılan bir endeks tanımlamak için yapılabilmektedir.
bir çalışma yürütülmüştür. Gerekli minimum Standart bir sulama sistemi (damla,
verimlerin belirlenmesinde pompa tipleri leteral) iklim koşullarına bağlı olarak 25 yıl
(uçtan emişli, hat tipi…), pompa devir hızı, ekonomik olarak kullanılabilirken, center
pompa debisi ve pompa özgül hızı dikkate pivot ve lineer sulama sistemlerinin ortalama
266
st th
ömürleri 2025 yıl civarında olmaktadır özelliklerini dikkate almak esastır. Su

(Henden ve Karaman, 2018). Bu durumda kaynağı etkin bir şekilde kullanılmalıdır.
bu sistemlerde kullanılacak dalgıç pompalar Sadece ürün için gereksinim duyulan su
için iki değişken çok önemli olmaktadır. miktarı dikkate alınmalıdır. Bu miktar, yağış
Bunlardan ilki işletme ve bakım giderlerini döneminde toprağın yağmursuyu tutma
doğrudan etkileyen pompa bileşenleri ve kapasitesine bağlı olarak belirlenir.
pompa ömrü, diğeri enerji tüketim Ürün için gereksinim duyulan su miktarı,
maliyetine etki eden pompa verimliliğidir. sulama başlıklarındaki basıncı
Basınçlı sulama sistemleri için özel dengeleyebilmek için toprak seviyesinin
olarak geliştirilen dalgıç pompalar, sahip üstünde gerekli en düşük yükseklikte
olduğu özellikleri sayesinde, standart tip sağlanmalıdır. Belirli bir ürün için en etkin
dalgıç pompalardan oldukça üstün ve uzun sulama yöntemi uygulanmalıdır. Meyve
ömürlüdür. Fan üzerindeki labirent bileziği, ağaçları için en etkin sulama yöntemi,
labirent boşluğundaki basınç nedeniyle fanın gömülü damlatıcılardan oluşan damla
deforme olmasını engeller. Kademe sulama yöntemidir.
gövdesindeki labirent bileziğiyle eş çalışarak Su, enerji ve gıda güvenliğini eşzamanlı
hidrolik kaçakların oluşmasını engelleyip, olarak sağlamak için, karar vericilerin
pompa verimi ve basma yüksekliğini sektörler arası etkileri göz önüne almaları
arttırmaktadır. gerekir. Yenilikçi politikalar ve bütünleşik
Yukarıda belirtildiği gibi basınçlı sulama kurumların oluşturulması için çaba sarf
sistemleri ömürleri boyunca sabit bir basınca edilmelidir. Su yönetimi programları
ihtiyaç duyarlar. Pompaların bastıkları yer geliştirilmelidir. Sürdürülebilir politika
altı suyu içerisinde asılı kum tanecikleri uygulamalarında, su, enerji ve gıda ile ilgili
zamanla pompaları aşındırıp performans konular dikkate alınmalı ve bu politikalar
kaybına uğratırlar. Bu durumda değişen su güvenilir teknik, çevresel ve ekonomik
basıncı ile sulama deseni ve damlacıkların verilere dayanmalıdır.
boyutu değişerek sulanmayan alanların
oluşmasına veya bitkinin zarar görmesine Kaynaklar
neden olur. Pompa sistemi kesinlikle kuma
karşı özel olarak korunmalıdır. CR, 2009. Commission Regulation (EU) No
547/2012 Implementing Directive
Enerji ve Su Etkin Tarım 2009/125/EC of the European
Bilgiye dayanan hassas sulama ve atık suyun Parliament and of the Council with
yeniden kullanımı, esnek, güvenilir ve etkin regard to ecodesign requirements for
su uygulaması sağlayabilir. Ürünler water pumps.
genellikle uygulanan sulama suyunun sadece DSİ, 2017. Devlet Su İşleri.
yarısını alırlar. Bu nedenle, mekanik sulama EİE, 2018. Elektrik motor sistemlerinde
sistemlerinin su kullanım verimliliğini enerji verimliliği.
artırma potansiyeli vardır. Toprak, yeraltı EPDK, 2017. Elektrik piyasası gelişim
suyu ve rezervuarlar da dahil olmak üzere raporu. T.C. Enerji Piyasası
havzaların depolama kapasitesinin Düzenleme Kurumu. Strateji
yönetiminin optimize edilmesi verim artışı Geliştirme Dairesi Başkanlığı,Ankara.
sağlar. EUROSTAT, 2018. http://ec.europa.eu
FAO, 2011a. Save and grow: A policy
Sonuç Ve Öneriler maker’s guide to the sustainable
intensification of smallholder crop
Türkiye’de 2023 yılında ekonomik olarak production. Rome, Plant Production
sulanabilir 8.5 milyon hektar arazinin and Protection Division, FAO.
sulanmayan 2.89 milyon hektarlık kısmının FAO, 2011b. Energy-smart food for people
da DSİ tarafından işletmeye açılması and climate. Issue paper. 2011, Rome.
hedeflenmiştir. Sulama uygulamalarında, FAO, 2012. World agriculture towards
uygulanacak yöntem ve ölçeğin belirlenmesi 2030/2050. ESA Working paper No.
kararlaştırılırken, bölgenin toprak ve iklim 12-03. 2012, Rome.
267
st th
Henden, B. ve B. Karaman, 2018. Öztürk, H.H., Ü. Atay ve C. Bilim, 2017.

Pompalarda enerji verimliği-minimum Evaluation of electricity consumption
verimlilik indeksinin belirlenmesi. in agricultural irrigation in Turkey.
http://www.masgrup.com. International Advanced Researches &
Kanber, R., 2008. Türkiye’de su kaynakları Engineering Congress-2017, 16-18
potansiyeli: kullanımı, sorunları ve November, Osmaniye, Turkey.
çözüm önerileri. TMMOB Su World Bank., 2012. A primer on energy
Politikaları Kongresi. efficiency for municipal water and
Küsek, G., 2018. Sulamada Enerji wastewater utilities. Technical Report
Kullanımı. LAMBERT Academic 001.12., 2012, Washington DC,
Publishing, ISBN 978-613-7-42546-6. Energy Sector Management
Öztürk, H.H., 2011. Bitkisel Üretimde Assistance Program, The World Bank.
Enerji Yönetimi. Hasad Yayıncılık, http://water.worldbank.org/node/8413
İstanbul, ISBN 9758377787. 0.
268
st th
Aşılı Kavun Bitkisinde Sulama Araştırması
Ömer Özbek1, Harun Kaman2

1
Bati Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Antalya, TÜRKİYE
2
Akdeniz Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Antalya, TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: hkaman@akdeniz.edu.tr
Özet: Bitkisel üretimde aşılı fide kullanımı dünyada özellikle sebze üretiminde oldukça yaygındır.
Ülkemizde de bitkisel üretimde aşılı fide kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. Ülkemizde aşılı fide
kullanımı olarak yıllık 50 milyon adetlik bir üretime ulaşmıştır. Bu üretimin yaklaşık %60’ını karpuz
oluşturmaktadır. Domates ise %35’lik kısmı oluşturmaktadır. Geriye kalan %5’lik kısım ise patlıcan
olmaktadır. Ülkemizde ticari olarak ilk aşılı fide üretimi 1998 yılında domates yetiştiriciliği ile
başlamıştır. Bunu takip eden yıllarda satışa sunulan aşılı fide üretim miktarı ve oranı her geçen gün
artış göstermiştir. Bu araştırmada ise Ferro anacı üstüne “Kırkağaç tipi Ünlü kavun çeşidi” aşılanmış
bitkilerde çalışılmıştır. Çalışmada, sulama suyu ihtiyacının tam ve kısıntılı karşılandığı koşullarda
olası değişimlerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Suyun kısıtlı ya da pahalı olduğu durumlarda, verimde
önemli miktarda kayba neden olmadan su kısıntısı uygulanması planlanıyorsa, Ferro anacı üzerine
Ünlü çeşidi aşılı kavunda uygulanacak su kısıntısı oranın, kısıntı uygulanmayan koşullarda verilmesi
gereken su miktarının %40’ına kadar kısıntı uygulanabileceği savunulabilir.
Anahtar Kelimeler: Aşılı fide, verim, sulama, kısıntılı sulama.
Investigation of irrigation on grafted melon plant
Abstract: The use of grafted seedlings in vegetable production is quite common in the world,
especially in vegetable production. In Turkey, the use of grafted seedlings in vegetable production has
been becoming increasingly widespread. In our country, an annual production of grafted seedlings has
reached over 50 million. About 60% of this production is watermelon. Tomato is 35%. The remaining
5% is eggplant. The first commercial grafted seedling production in our country started with tomato
growing in 1998. In the following years, the amount and the rate of grafted seedling production
offered to the sale have increased day by day. In this research, Ferro rootstock stem was grafted
"Kırkağaç type famous melon species" and they were investigated. In the study, it was aimed to find
out the possible changes in the irrigation water requirements under full and limited irrigation
conditions. It may be claimed that, if irrigation water is limited or expensive, the amount of water to
be applied on the Ferro rootstock stem can be reduced by 40% compared to the amount of water to be
given under the conditions without any limitation without causing any significant amounts of loss in
the production.
Keywords: Grafted seedling, yield, irrigation, deficit irrigation.
Giriş Aşılı fide kullanımı dünyada özellikle

sebze üretiminde oldukça yaygındır ve
Tarımsal üretimde çeşitli stres ülkemizde de giderek yaygınlaşmaktadır.
koşullarına (sıcaklık, kuraklık, hastalık veya Ülkemizde yıllık 50 milyon adetlik bir
zararlılar gibi) daha dayanıklı bitkiler elde üretime ulaşmıştır. Bu üretimin yaklaşık
etmek, daha yüksek verime ya da erkenciliğe %60’ını karpuz, %35’i domates ve %5’i ise
ulaşmak için benzer organik yapıdaki iki patlıcan oluşturmaktadır. Aşılı fide
bitki parçasının değişik yöntemlerle kullanımının en çok payın karpuzda
birleştirilerek, tek bir bitki gibi büyümeleri olmasının üç önemli nedeni vardır: Birincisi,
sağlanmaktadır. Bu işleme aşılama aşılı bitkilerin Fusarium solgunluğu
denilmektedir. Aşılı bitkilerde, bitkinin hastalığına dayanıklı olmaları; ikincisi, anaç
toprak üstü kısmı kalem olarak olarak kullanılan kabakların soğuğa karşı
adlandırılırken, kök kısmına anaç toleranslı olmaları ve erkenci üretimde
denilmektedir (Yarşı ve Rad, 2004). düşük toprak sıcaklığında dahi bitkilerin
269
st th
daha iyi gelişme göstermeleridir; üçüncüsü %40) oluşturulmuştur. Sulamalar %100

olarak, anaçların güçlü kök sistemi sulama konularında topraktaki elverişli
oluşturarak verimi artırmalarıdır (Abak vd., suyun %30-40’ı tüketildiğinde mevcut
2010). Ülkemizde ticari olarak ilk aşılı fide suyun tarla kapasitesine tamamlanması
üretimi 1998 yılında domates yetiştiriciliği biçiminde yapılmıştır.
ile başlamıştır. Bunu takip eden yıllarda Her parselin orta sırasından elde edilen
satışa sunulan aşılı fide üretim miktarı ve meyvelerin içinden rastgele seçilen
oranı her geçen gün artış göstermiştir. Aşılı meyvelerde meyve eni ve meyve boyu
fide üretiminde ilk yıllarda ağırlıklı olarak ölçülmüştür. Bu meyvelerin ortalaması
domates fidesi üretimi söz konusu iken, son tekerrüre ait ortama meyve eni ve boyu
yıllarda aşılı karpuz fidesi üretimi önemli olarak kabul edilmiştir. Ortalama meyve
miktarlara ulaşılmıştır (Balkaya, 2013). ağırlığı ise her parselin orta sırasında hasat
Ülkemizde toplam aşılı fide üretiminde edilen meyvelerin toplam ağırlığı meyve
karpuzdan sonra ikinci sırada 35 milyon adet sayısına bölünerek hesaplanmıştır.
ile aşılı domates (%32) gelirken, 10 milyon
adet ile aşılı patlıcan (%9) ve 6.8 milyon Araştırma Bulguları ve Tartışma
adet ile aşılı hıyar (%6) izlemektedir
(Yelboğa, 2014). 2013 yılında ise aşılı fide Araştırmada, yetişme sezonu boyunca
üretim yapan firma sayısı 28’e, aşılı fide uygulanan sulama suyu miktarı konular
sayısı ise yaklaşık olarak 120 milyon adede arasında 116.9 ile 67.5 mm arasında
ulaşmıştır (Balkaya vd., 2015). değişmiştir. Bitki su tüketimi değerleri ise
Aşılı fidelerde, kavunda anaç kalem 224.7 ile 190.5 mm arasında değişmiştir.
uyumunun (Yıldız ve Balkaya, 2016) Hasat sonrası yapılan ölçümler
araştırıldığı çalışmaların yanı sıra, topraktan sonucunda belirlenen meyve ağırlıklarına
besin elementi alımı (Yarşı ve Sarı., 2006), ilişkin varyans analizi sonuçları aşağıda
tuzluluk stresine dayanım (Kıran vd., 2017), Tablo 1’de verilmiştir.
hastalık (Rahman vd., 2002) ve zararlılara Varyans analizi sonuçlarına göre sulama
dayanıklılık (Daunay ve Dalmasso, 1985), konularının meyve ağırlığına etkisi istatistiki
kuraklığa dayanıklılık, su kullanımı (Agelea olarak önemli bulunmuş, blok etkisi ise
ve Cohenb, 2009) gibi konularda önemsiz bulunmuştur. Konular arasındaki
araştırmalar yapılmaktadır. Bu araştırmada farklılığın belirlenebilmesi için LSD çoklu
ise Ferro anacı üstüne “Kırkağaç tipi Ünlü karşılaştırma testi yapılmış bu teste ait
kavun çeşidi” aşılanmış bitkilerde sonuçlar Tablo 2’de verilmiştir.
çalışılmıştır. LSD testi sonuçlarına göre tek meyve
ağırlığı açısından iki istatistik grup
Materyal ve Metod oluşmuştur. I100, I80 ve I60 konuları meyve
ağırlıkları arasında bir fark bulunmamış ve
Araştırma, Antalya’da Batı Akdeniz bu üç konu aynı (a) grupta yer almıştır. I40
Tarımsal Araştırma Enstitüsü Arazisinde konusu diğer konulara kıyasla daha düşük
gerçekleştirilmiştir. Araştırma yeri 360 52′ meyve ağırlığına sahip konu olarak bir alt
kuzey enlemi ve 300 50′ doğu boylamında grupta (b) yer almıştır.
yer almakta olup, ortalama yükseltisi 15 Araştırmada, ele alınan konulara ait
m’dir. Araştırma alanı toprakları killi tınlı, meyve boyu ortalamaları 20.1 ile 21.6 cm
ve killi tınlı siltli bünyeye sahip drenaj arasında değişirken, ölçülen en yüksek
problemi olmayan topraklardır. meyve boyu değeri 25 cm, en düşük meyve
Bitki materyali olarak Ferro anacı üzerine boyu değeri ise 17.5 cm olmuştur. Meyve
aşılanmış Kırkağaç tipi Ünlü kavun çeşidi eni değerleri için yapılan varyans analizinde
(Cucumis melo L.) kullanılmıştır. Deneme blok etkisi ve konu etkisi istatistiki olarak
tesadüf blokları deneme deseninde 3 önemli bulunmuştur.
tekerrürlü olarak kurulmuş ve
yürütülmüştür. Sulamalar damla sulama
sistemi kullanılarak yapılmıştır. Araştırma, 4
sulama seviyesinden (%100, %80, %60,
270
st th
Tablo 1. Meyve ağırlığı varyans analizi sonuçları

Varyasyon Serbestlik Kareler toplamı F Ratio Prob > F
Kaynakları derecesi
blok 2 1061226.2 4.4174 0.0662
konu 3 4632272.7 12.8548 0.0051
Error 6 720705.8
C. Total 11 6414204.7
alfa 0.05 seviyesinde önemli, alfa = 0.01 seviyesinde önemli, Varyasyon katsayısı: % 10
Tablo 2. Meyve ağırlığına ilişkin LSD testi sonuçları (g)

Sulama Konuları I40 I60 I80 I100 Blok Ortalama
1.Blok 1540.0 2740.0 3820.0 3630.0 2932.5
2.Blok 2820.0 3220.0 3686.7 3810.0 3384.2
3.Blok 2613.3 3880.0 3960.0 4160.0 3653.3
Konu Ortalama 2324.4 b 3280.0 a 3822.2 a 3866.7 a
Konular arasındaki ve bloklar arasındaki verim elde etmiştir. Eşiyok vd. (2005)
farklılığın hangi ortalamalarından meydana tarafından farklı kavun çeşitlerinin
geldiğinin belirlenmesi için LSD çoklu kullanıldığı bir araştırmada verim
karşılaştırma testi yapılmıştır. değerlerinin 1383 ile 5348 kg/da arasında
Sulama konuları arasında meyve eni değiştiği belirtilmiştir. Doğan vd. (2008)
değerleri için üç istatistik grup oluşmuştur. tarafından Şanlıurfa ilinde damla sulama
I100 ve I80 konuları meyve eni en yüksek sistemi ile sulanan Ananas F1 çeşidi
konular olup ilk grupta (a) yer alırken, I60 kavunda verim değerlerinin yağışa bağlı
konusu bir alt grupta (b) yer almıştır. I40 konuda 820 ile 1620 kg/da ve en yüksek
konusu meyve eni en düşük konu olup son verimin alındığı konuda 3890 ile 4380 kg/da
grupta (c) yer almıştır. arasında değiştiği belirlenmiştir. Yukarıda
Toplam verim değerleri için yapılan verilen bilgiler ışığında bu araştırmada
varyans analizi sonucuna göre verim üzerine kullanılan aşılı çeşit literatürde verilen aşısız
blok etkisi önemsiz olurken, konu etkisi çeşitler ile kıyaslandığında Yıldırım ve
öneli bulunmuştur. Erken (2014) tarafından bildirilen sonuçlara
Konular arasındaki farklılığın hangi ve Eşiyok vd. (2005) tarafından bildirilen
ortalamalarından meydana geldiğinin verim değerlerine benzerlik gösterirken,
belirlenmesi için LSD çoklu karşılaştırma Doğan vd. (2008) tarafından bildirilen verim
testi yapılmıştır. Sulama konuları arasında değerlerinden daha düşük olmuştur.
verim değerleri için üç istatistik grup
oluşmuştur. En yüksek verim değerine sahip Sonuç ve Öneriler
iki konu I100 ve I80 konularıdır. Bu iki
konu arsında istatistiki olarak fark yoktur. Suyun kısıtlı ya da pahalı olduğu
İki konuda a grubunda yer almaktadır. I80 durumlarda, verimde önemli miktarda kayba
konusu a grubunda yer aldığı gibi bir alt neden olamadan su kısıntısı uygulanması
grupta b’de de yer almaktadır. Bu yüzden bir planlanıyorsa, Ferro anacı üzerine Ünlü
alt grupta olan I60 konusu I100 konusundan çeşidi aşılı kavunda uygulanacak su kısıntısı
daha düşük verime sahip bulunurken I80 oranın kısıntı uygulanmayan koşullarda
konusu ile arasında istatistiki olarak fark verilmesi gereken su miktarının %40’ına
yoktur. Diğer konular ile kıyaslandığında en kadar kısıntı uygulanabileceği savunulabilir.
düşük verime sahip konu I40 konusu
olmuştur ve c grubunda yer almıştır.
Yıldırım ve Erken (2014) tarafından Teşekkür
Çanakkale ilinde sera koşullarında
gerçekleştirdikleri bir araştırmada Cucumis Araştırmaya vermiş oldukları destekten
melo L. cv. Ananas F1 çeşidinde 2301 kg/da dolayı Akdeniz Üniversitesi Bilimsel
271
st th
Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi ve Kıran, S., Çağla, Ateş., Kuşvuran, Ş.,
Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Sönmez, K., Elliatlıoğlu, Ş. 2017.
Müdürlüğüne teşekkürlerimizi sunarız. Tuzluluk ve Kuraklık Stresi Altında
Farklı Patlıcan Anaç/Kalem
Kaynaklar Kombinasyonlarının Bazı Morfolojik
Özelliklerinde Meydana Gelen
Abak, K., Düzyaman, E., Şeniz, V., Gülen, Değişimlerin İncelenmesi. Iğdır
H., Pekşen, A., & Kaymak, H. Ç. Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
2010. Sebze üretimini geliştirme Dergisi, 7(2), 43-54.
yöntem ve hedefleri. VII. Ziraat Rahman, M.A., Rashid, M.A., Salam, M.A.,
Kongresi: 11-15. Masud, M.A.T., Masum, A.S.M.H.,
Agelea, S., Cohenb, S. 2009. Effect of Hossain, M.M. 2002. Performance of
genotype and graft type on the Some Grafted Eggplant Genotypes on
hydraulic characteristics and water Wild Solanum Root Stocks Against
relations of grafted melon. Journal of Root-Knot Nematode. Journal of
Plant Interactions. Vol. 4, No. 1: 59- Biological Sciences 2(7): 446-448.
66. Yarşı, G., Rad, S. 2004. Cam Serada Aşılı
Balkaya, A. 2013. Aşılı Karpuz Fide Kullanımının Faselis Fı Patlıcan
Yetiştiriciliğinde Meyve Kalitesini Çeşidinde Verim, Meyve Kalitesi ve
Etkileyen Faktörler. TÜRKTOB Bitki Büyümesine Etkisi. Alatarım, 3
Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi, (1): 16-22.
Yıl:2, Sayı:6, Sf. 6-9. Yarşi, G., Sari, N. 2006. Aşılı fide
Balkaya, A., Kandemir, D., Sarıbaş, Ş. 2015. kullanımının sera kavun
Türkiye sebze fidesi üretimindeki son yetiştiriciliğinde beslenme durumuna
gelişmeler. TÜRKTOB Türkiye etkisi. Alatarım,(2), 1-8.
Tohumcular Birliği Dergisi, 4(13): 4- Yelboğa, K. 2014. Tarımın Büyüyen Gücü:
8. Fide Sektörü. Bahçe Haber, 3(2): 13-
Daunay, M. C., Dalmasso, A. 1985. 16.
Multiplication of Meloidogyne Yıldırım, M., Erken, O. 2014. Arazi
javanica, Meloidogyne incognita and Koşullarında Yetiştirilen Kavun
Meloidogyne arenaria on several (Cucumis melo L. cv. Ananas F1)
Solanum. Revue De Nematologie Bitkisinde Kullanılabilecek bir
8(1): 31-34. Otomatik Sulama Sisteminde
Doğan, E., Kirnak, H., Berekatoglu, K., Kullanılabilecek Buharlaşma,
Bilgel, L., Surucu, A. 2008. Water Radyasyon Kullanım Etkinliği ve
Stress imposed On Muskmelon Solar Radyasyon Arasındaki İlişki.
(Cucumis melo L.) With Subsurface Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
And Surface Drip irrigation Systems Ziraat Fakültesi Dergisi, 2(2): 55-60.
Under Semi-arid Climatic Conditions. Yıldız, S., Balkaya, A. 2016. Tuza tolerant
İrrigation Science, 26 (2): 131-138. kabak anaçlarının hipokotil özellikleri
Eşiyok, D., Bozokalfa, M. K., Boztok, K. ve hıyarla aşı uyuşum durumlarının
2005. Bazı Kavun (Cucumis melo L.) belirlenmesi. Yüzüncü Yıl
Çeşitlerinin Verim ve Kalite Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi,
Özelliklerinin Belirlenmesi. Ege 26(4): 538-546.
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi,
42(1): 25-33.
272
st th
Kuraklık ve Tuzluluğa Dayanıklı Amarant (Amaranthus spp.)

Bitkisinin Önemi
Çağatay Tanriverdi1, Engin Gönen2, Hasan Değirmenci1,

Yeşim Bozkurt Çolak2, Simge Gönen3
1
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Ziraat Fakültesi Biyosistem Mühendisliği Bölümü
2
Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Toprak ve Su Kaynakları Bölümü
3
Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü
Corresponding Author e-mail: ctanriverdi@ksu.edu.tr
Özet: İklim değişikliği, nüfus artışı ve yanlış tarımsal uygulamalar sonucu artan tuzluluk ve kuraklık
tarımsal üretimi olumsuz etkilemektedir. Sürdürülebilir tarımsal üretim için alınması gereken
önlemlerin başında kuraklık ve tuzluluğa dayanıklı bitkilerin yetiştirilmesi gelmektedir. Amarant,
Amaranthaceae familyasında yer alan tek yıllık bitkiler topluluğu olup tahıl, sebze, süs bitkisi, yem
bitkisi olarak tüketilebilen bir tane bitkisidir. Kuraklık ve tuzdan etkilenmiş alanlarda, biyotik ve
abiyotik stres koşulları tolere edebilme özellikleri ile alternatif bir ürün olma potansiyeline sahip bir
bitkidir. Hem sebze hem de tahıl olarak tüketilen amarant türü biyolojik değeri yüksek olan proteinler
bakımından zengindir. Tahıl amarant türüne ilave olarak yüksek miktarda lisin ve lif, düşük miktarda
doymuş yağ taşımakla beraber gluten içermemektedir. Amarant yetiştiriciliği 4 ana kıtaya, yani
Amerika, Avrupa, Afrika ve Asya’ya yayılmıştır. Sebze amarant türü üretiminde Çin ilk sırada yer
alırken, tahıl amarant üretiminde ABD başı çekmektedir. Bu çalışmada Türkiye için yeni bir ürün olan
amarant bitkisini tanıtmak ve yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılması amaçlanmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Kuraklık, Tuzluluk, Amarant, Alternatif ürün
The Importance of Amarant Plant (Amaranthus spp.) Resistant to Drought and

Salinity
Abstract: Increasing salinity and drought as a result of climate change, population growth and
improper agricultural practices negatively affect agricultural production. At the forefront of the
precaution to be taken for sustainable agricultural production is the cultivation of plants resistant to
drought and salinity. Amarant is a annual plant in the Amaranthaceae family and this plant can be
consumed as a grain, vegetable, ornamental plant and feed plant. Plant drought and salt affected areas,
biotic and abiotic stress conditions has the potential to become an alternative product with their ability
to tolerate. The amarant species consumed both as vegetable and cereal is rich in proteins with high
biological value. In addition to grain amarant, high amounts of lysine and fiber do not contain gluten
with a low amount of saturated fat. Amarant farming is carried out in 4 main continents, America,
Europe, Africa and Asia. While China ranks first in the production of vegetable amarant type, the
USA leads the production of grain amarant.
Keywords: Drought, Salinity, Amarant, Alternative product
Giriş
Amarant (Amaranthus spp.) C4 önemlidir (Pospišil ve ark., 2006). Özellikle

fotosentez yoluyla kuraklığa toleranslı lizin içeriği diğer tahıl tohumlarından çok
(Mlakar ve ark., 2012), tuzluluğa ise orta daha yüksektir (Gimplinger ve ark., 2008).
derece dayanıklı bir bitkidir (Quispe ve ark., Amarant yüksek besin değerlerine sahip,
1999, El Youssfi ve ark., 2012). Amarant farklı çevrelere geniş uyum sağlayabilen,
tohumları, yüksek protein ve yağ içeriğine marjinal topraklar ve yarı kurak bölgelerde
sahip olması insan beslenmesi için uygun yetiştiriciliği yapılabildiği için umut verici
amino asit yapısını sağladığından oldukça bir bitki olarak kabul edilmektedir
273
st th
(Berghofer ve Schoenlechner, 2002; Mlakar 2008). Tahıl için yetiştirilen bitkilerin

ve ark., 2010). taneleri oldukça küçük olup 1 gramında
Dünya‘da Amarant Hindistan, Çin, yaklaşık 2000 tohum bulunabilmektedir
Güneydoğu Asya, Meksika, Güney Amerika (Spehar ve ark., 1998; Mlakar ve ark.,
And dağları yaylalarında, ABD’de ve 2010). Tohumların renkleri, beyaz-gri
Rusya’da ticari olarak üretimi yapılmaktadır. arasında değişken renklerdedir (Aufhammer
ve ark., 1995; Putnam ve ark., 2014).
Tahıl amaçlı yetiştiriciliğin en fazla olduğu
Amarant bitkisi uygun olmayan iklim ve
ülkeler, ABD, Çek Cumhuriyeti, Avusturya,
toprak koşullarına iyi adapte olabilen bir
Slovakya, Almanya, Macaristan, Rusya, bitkidir. Ayrıca kuraklığa yüksek ve
Polonya, İtalya ve Slovenya’dır (Berghofer tuzluluğa orta tolerans gösterebilmektedir
ve Schoenlecher, 2002; Anonim, 2014). (Jiayi ve ark., 1989; Putnam, 1990; Omami,
Ülkemizde ise tarım amaçlı yetiştiriciliği ve ark., 2006; Abbasi ve ark., 2012).
yapılamamaktadır ancak yabancı ot olarak Amarant gelişimi ışık miktarı ve
tarlalarda kendiliğinden yetişmektedir sıcaklığın artmasıyla paralellik
(Ergun ve ark., 2014). göstermektedir (Anonim, 2010). Tohumların
Amarant türleri kendi başına ayakta çimlenmesi için 18-25oC toprak sıcaklığına
durabilen veya yerde sürünen, tüy veya ve 25oC’nin üzerinde hava sıcaklığına
diken taşıyabilen ve boyu 2 m’nin üzerine ihtiyaç duymaktadır. Düşük sıcaklıklarda ve
çıkabilen bitkilerdir (Ergun ve ark., 2014). güneşlenmenin kısa olduğu dönemlerde ise
Amarant bitki türlerinin gövde yüzeyinde bitkiler hızlı bir şekilde generatif devreye
genellikle dikine uzayan küçük oluklar geçtiği için verimde azalmalar meydana
mevcuttur (Anonim, 2010). Tohum amaçlı gelebilmektedir (Putnam ve ark., 2014).
yetiştirilen türlerde çiçek, yaprak ve gövde Amarant tane verimi toprak nemi, toprak
renkleri farklılık gösterebilir çoğunlukla yapısı, toprağın fiziksel ve kimyasal
kestane rengi veya koyu kırmızı renklerde özellikleri, iklim, bitki yoğunluğu, ekim
olmaktadırlar. Tahıl amarant kırmızı köklü tarihi ve gübre miktarı gibi etkenlere bağlı
horozibiği bitkisine benzetilmekte ancak olarak büyük değişkenlik gösterebilmektedir
birbirlerinden tamamen farklı türlerdir. Tahıl (Brenner ve ark., 2000; Gimplinger ve ark.,
amarant bitkisi geniş renkli başçıklar taşır ve 2008). Tane verimi kurak bölgelerde 450-
ayçiçeği gibi sert ve tüylü bir gövde sahiptir. 700 kg/ha ve sulama yapılan veya yüksek
Tohumu için yetiştirilen amarant bitkileri ise yağış alan bölgelerde ise 900-2000 kg/ha
1.5 – 2.1 m boyunda, tüylü sert bir gövde alınabilmektedir (Williams ve Brenner,
sahip olup, yaprak boyutları farklılık 1995). Dünyanın çeşitli bölgelerinde
göstermekle beraber renkleri yeşil, mor veya amarant tane verimi değerleri Çizelge 1’de
kırmızı olabilir ve ayrıca yaprak uzun bir verilmiştir.
yaprak sapı taşımaktadır (O’brien ve Price,
Tablo 1. Dünya’nın çeşitli bölgelerinde yetiştirilen tane amarantın ortalama verim değerleri
Ülke Verim (kg ha-1) Kaynak
Almanya 2100-3300 Kaul ve ark., (2006)

Amerika 700-5000 Myers (1996)
Danimarka 1000 Jacobsen ve ark., (2002)
Hırvatistan 1300-2600 Pospisil ve ark., (2006)
İtalya 1200-6700 Alba ve ark., (1996)
Kenya 50-1500 Brenner ve ark., (2000)
Meksika ve Peru 4600-7200 Brenner ve ark., (2000)
Nijerya 400-1500 Olaniyi (2007)
Uganda 800-2500 Brenner ve ark., (2000)
274
st th
Amarant taneleri düşük karbonhidrat kalitesini daha fazla arttırmaktadır

içeriğine sahiptir ve protein, lizin, kalsiyum, (Caselato-Sousa ve Amaya-Farfan, 2012).
demir ve fosfor bakımından mısır, çave Amarant tahılının diğer tahıllara göre
arkar, buğday ve pirinçten daha zengindir karşılaştırılması Çizelge 2’de verilmiştir.
(Sakhare ve ark., 2017). Genel olarak Amarant tanelerinin besin içeriği ayrıca
tahılların çoğunda bulunmayan lizin ve Şekil 1’de gösterilmiştir.
metionin tahıl amarantının yüksek besin
Tablo 2. Amarant tahılının diğer tahıllar ile karşılaştırılması (100 g) (Rastogi ve Shukla,
2013)
Tahıl Çeşidi Amarant Mısır Çave arkar Kara Buğday Pirinç Süt
Protein (%) 14.50 9 13 12 7 3.50
Lizin (%) 0.85 0.25 0.40 0.58 0.35 0.49
Karbonhidrat (g) 63 74 73 72 71 5
Kalsiyum (mg) 162 20 38 33 41
Demir (mg) 10 1.8 2.6 2.8 3.3
Fosfor (mg) 455 256 376 282 372 93
Şekil 1. Amarant tanelerinin besin içeriği (Berghofer ve Schoenlechner, 2002)
Amarant taneleri proteinin (Becker ve ark., 1981). Tohumda bulunan

sindirilebilirliği yaklaşık olarak %90 yağların %76’sı doymamış yağ asitlerinden
civarındadır ve genelde diğer tahılların az teşekkül etmekte olup doymuş/doymamış
miktarda taşıdığı lizin amino asidi (0.34 g yağ oranı 0.29 ile 0.43 arasında
Lys/g N) bakımından oldukça zengindir. değişmektedir (Becker ve ark., 1981; Plate
Amarant yine diğer tahılların yeterli ve Areas, 2002).
miktarda taşımadığı yüksek miktarda
kükürtlü triptofan amino asidi içermektedir. Amarant Yetiştiriciliği
Tohum iyi bir demir (72-174 ppm), Bitki hem fide hem de tohumdan
kalsiyum (1300-2850 ppm), sodyum (160- yetiştiriciliği yapılabilmektedir. Tohumlar,
480 ppm), magnezyum (2300-3360 ppm) ve toprak tekstürüne ve nemine göre en fazla
çinko (36.2-40 ppm) kaynağıdır (Becker ve 1.25 cm derinliğe ekilmelidir. Kaymak
ark., 1981). Ayrıca 100 g amarant ununda tabakası oluşan topraklarda çıkış oranı %
0.19-0.23 mg riboflavin, 4.5 mg C vitamini, 50’lere kadar düşebilmektedir (Putnam ve
1.17-1.45 g niyasin, 0.07-0.1 mg tiyamin ve ark., 2014). Tohumları çok küçük olması
diğer mikro besin elementleri bulunmaktadır nedeniyle üniform bir ekim sağlanması zor
275
st th
olabilmektedir. Küçük, hassas fidelerin hızlı geliştirirler (Blum, 1996). Fizyolojik olarak
çimlenmesi, ortaya çıkması ve erken kuraklığa dayanıklı olan amarant bitkisi
büyümesi için yeterli nem şarttır (Anonim, yüksek osmotik basınçlara (1.08- 1.24 MPa)
2010). Oluşum tamamlandıktan sonra uyum sağlayabildiği için kurak koşullarda
amarantın kuraklığa dayanıklılığı oldukça yaşamını sürdürebildiği görülmüştür (Liu ve
iyidir. Amarant drenaj problemi olan Stützel, 2002a). Ayrıca, amarant bitkileri
topraklarda yetiştirilmesi zor olan bu kuraklık stresine karşı, yaprak genleşme
problemi tolare edemeyen bir bitkidir. hızını ve stoma iletkenliğini azaltarak yaprak
Ayrıca büyüme evresinin başlangıcında çok dokularının dehidrasyonunu önlerler böylece
küçük olduğu için yabancı otlarla terleme yoluyla su kaybını kontrol
mücadelede zorlanabilmektedir (Anonim; edebilmektedirler (Li ve Stützel, 2002b).
2011). Amarant bitkisinin kuraklığa karşı direnci,
Ekim sıklığı, yetiştirme amacına göre su kullanım etkinliği (WUE) ile ilişkili olup
farklılık göstermektedir. Sebze olarak amarantın WUE’nin mısır, buğday, pamuk
yetiştiriciliği yapılacak olan bitkilerin ve sorgum gibi C3 ve C4 bitkilerinden daha
yaprak ve sürgün ucu birden fazla hasat yüksek olduğunu bildirmişlerdir (Weber,
yapıldığı durumlarda bitkiler arası mesafe 1990).
15-30 cm olması önerilmiştir (O’Brien ve Okunade ve ark., (2009) amarant
Price, 2008). Tahıl olarak kullanılacak bitkisinde, dört farklı sulama yönteminin
bitkilerde ise toprak tekstürü ve nemine (tava, yağmurlama, damla ve salma)
bağlı olarak 1.2-3.5 kg/ha tohum ekilmesi yetiştiricilik, verim ve ekonomikliği üzerine
tavsiye edilmektedir (O’Brien ve Price, etkilerini araştırmışlardır. Nijerya’nın
2008). Bitkiler arasında mesafe az olduğu Obafemi Awolowo Üniversite’sinde
zaman amarant bitkileri yüksek bir rekabete yaptıkları çalışmada, amarant verim
girmekte, bunun neticesinde daha zayıf değerleri damla ve yağmurlama sulama
gelişme gösteren ve küçük tohum başçıkları konularının tava ve cazibe ile sulanan
içeren bitkiler oluşmaktadır (Putnam ve ark., konulara göre istatistiksel olarak daha
2014). yüksek olduğunu; ayrıca, damla sulama
Amarant bitkisi gübrelemesinde normal konusunda su kullanım randımanının
gelişmesi ve büyümesi için en önemli yağmurlamaya göre daha yüksek olduğunu
elementlerden birisi azottur. Özellikle bildirmişlerdir.
hasattan sonra yaprakların tekrar büyümesi Lavini ve ark., (2016) İtalya’nın Napoli
için bitki bu elemente ihtiyaç duymaktadır. kentinde abiotik stres (tuzluluk ve kuraklık)
Azot gereksinimi çeşide ve toprak yapısına koşullarında amarant bitkisinin niceliksel ve
göre değişmekle beraber dekara 5-20 kg niteliksel özellikleri üzerine etkisini
arasında değişmektedir (Anonim, 2010). araştırmışlardır. Araştırmada üç farklı
sulama konusu ile iki farklı su tuzluluk
Amrant Bitkisinde Sulama ve Tuzluluk ile seviyesi birlikte incelenmiştir. Sulama
İlgili Yapılmış Çalışmalar konuları, tam sulama konusu ile tam
Amarant bitkileri çeşide göre sulamanın %50’si ve 25’i kadar kısıntılı
farklılıklarla birlikte susuzluğa diğer birçok sulama uygulamaları yapmışlardır. Tuzluluk
kültür bitkisinden daha dayanıklıdır (Mlakar seviyeleri ise 0,64 ve 22 dS m-1 olarak
ve ark., 2010). Bu sayede kurak ve yarı seçilmiştir. Çalışma sonuçları, %50 kısıntılı
kurak bölgelere kolay adapte olduğu sulama konusunda hem sulama hem de tuzlu
belirtilmiştir (Schahbazian ve ark., 2006). su uygulamalarında önemli miktarlarda
Amarant bitkisi kuraklığa tepki olarak, verim azalmaları olmadığını belirtmişlerdir.
gelişme süresinin uzaması, çiçeklenmenin Kuraklığın artmasıyla kül miktarının
erken dönemde başlamasına ve dolayısıyla azaldığının ancak hem tuzluluğun hem de
gelişmenin yavaşladığını bildirmişlerdir kuraklığın protein miktarını arttırdığını
(Brener ve ark., 2000; Putnam ve ark., tespit etmişlerdir.
2014). Su kısıtlığının bir sonucu olarak Jafari ve ark., (2014) Tebriz
bitkiler hem fizyolojik hem de morfolojik Üniversitesi farklı sulama uygulamalarının
olarak çok çeşitli kuraklık mekanizmalar (buharlaşma kabından eksilen I1 70 ve I2 140
276
st th
mm su miktarı) ve bitki yoğunluklarının (4, bitki yoğunluğunda, 76 cm sıra aralığında

8 ve 12 bitki m-2) amarant bitkisinin yaprak yetiştirilen K283 ve MT-3 genotip çeşidini
alanı indeksi (LAI), yaprak alan oranı önermişlerdir (Henderson ve ark., 2000).
(LAR), spesifik yaprak alanı (SLA) ve Johnson ve Henderson (2002) aynı
yaprak ağırlık oranı (LWR) üzerine etkisini çalışmada tane amarant çeşitlerinin su
araştırmışlardır. Sonuçta, farklı sulama kullanım randımanı ile topraktaki
uygulamaları ve bitki yoğunlukları ile LAI, kullanılabilir su miktarının farklı
LAR, SLA ve LWR arasında istatistiksel düzeylerinin verim, biyomas, su kullanım
olarak önemli ilişkiler bulunmuştur. Tüm etkinliği, bitki boyu ve hasat indeksi gibi
konularda kısıntılı sulama uygulamaları ile agronomik özellikler üzerine etkisini
değerlerin azaldığını belirlemişlerdir. araştırmışlardır. Amarant bitkisinin su
Optimum yoğunluk, LAI, LAR ve LWR stresine tepki olarak kök derinliğini artırarak
değerlerini arttırmak için tam ve kısıntılı adaptasyon sağladığı, bu yönüyle Kuzey
sulama konularında 8 bitki m-2 konusunu Dakota’nın kurak alanları için potansiyel bir
önermişlerdir. bitki olabileceğini bildirmişlerdir.
Akdeniz iklim koşullarında Adana Schahbazian ve ark., (2006) İran’ın
ilinde 2010 yılında yapılan bir çalışmada kurak ve yarı kurak alanlarında amarant
sulanan ve sulanmayan farklı amarant yetiştirme olanaklarını araştırmışlardır.
genotiplerinin verim ve verim ögelerine Çalışmada, tane protein oranı A.
etkisi araştırılmıştır. Yapılan çalışma hypochondriacus türleri A. Cruentus
sonucunda tane amarant genotiplerinde tane türlerine göre daha yüksek bulunmuş, hasat
verimi, verim ve hasat indeksi değerlerinde, indeksini en yüksek A. Cruentus türlerinde
yağışa bağlı (Sulanmayan) koşullarda, saptamışlardır. Kurak alanlar için gelişimi
sulananlara oranla, sırası ile %56, 43 ve 20 hızlı ve tane verimi yüksek A. Cruentus
düzeyinde düşüşler olduğu saptamıştır. türlerinin daha uygun olabileceğini
Sulama yapılmayan koşullarda, tane verimi bildirmişlerdir.
ile tane ağırlığı, biyolojik verim, hasat Johnson ve Henderson, 2002.
indeksi, salkım ağırlığı, sap ağırlığı ve sap Amerika Birleşik Devletleri’nin Kuzeydoğu
kalınlığı ile pozitif, spesifik yaprak ağırlığı Büyük Ovası’nda, dane amarantının su
ile negatif yönlü önemli korelasyonlar kullanım etkinliği ile topraktaki alınabilir su
saptandığını bildirmiştir (Selçuk, 2011). derinliğinin agronomik özelliklere etkisini
Mlakar ve ark., (2012) sera ortamında araştırdıkları tarla denemesinde, çeşitler
G6 amarant çeşidinde yaptıkları çalışmada arasında önemli biyolojik verim, biokütle su
büyüme mevsimi boyunca kuraklığın, tahıl kullanım etkinliği, bitki boyu ve hasat
verimini %51, biyokütle verimini ise %50 indeksi değerleri saptamışlardır. Çeşit X yıl
azalttığını tespit etmişlerdir. Çiçeklenme etkileri, dane verimi, dane su kullanım
döneminde su eksikliğinin büyüme etkinliği, bitki boyu ve hasat indeksi
periyodunda önemli olduğunu ve yönünden önemli bulunmuştur. Amarant
çiçeklenmenin verimi etkilediğini bitkisinin su stresine tepki olarak kök
bildirmişlerdir. derinliğini artırarak adaptasyon sağladığı, bu
Kuzey Dakota’da tane amarantı için yönüyle Kuzey Dakota’nın kurak alanları
en uygun bitki yoğunluğunu ve sıra arası için potansiyel bir bitki olabileceğini
mesafeyi araştırmışlardır. K283, K343, bildirmişlerdir.
K432 ve MT-3 amarant çeşidinde 74 000,
173 000 ve 272 000 bitki ha-1 bitki Sonuç
yoğunluklarında ve 30 ve 76 cm farklı sıra
aralıklarında çalışma yürütülmüştür. Bugün dünyanın %60’nın ana enerji
Çalışmada tane verimi, biyomas, bitki boyu, ihtiyacı sadece 4 bitkiden buğday, mısır,
hasat indeksi, hasat edilen bitki popülasyonu pirinç ve patatesten elde edilmektedir
ve bitki örtüsü değerleri ölçülmüştür. (Mlakar et al., 2010). Bu kadar dar bir ürün
Çalışma sonucunda araştırmacılar verim, yelpazesine yönelme büyük riskleri de
bitki ölümü ve hasat zorlukları beraberinde getirmektedir. Bu yüzden
düşünüldüğünde en uygun 173 000 bitki ha-1 alternatif bitkilere yönelmek büyük önem
277
st th
arz etmektedir. Amarant, özellikle tahıllar Taller Internacional sobre Quinua.

için bir alternatif bitki olabilecek Lima (Peru).
özelliktedir. Mükemmel bir besin değerinin El Youssfi L., Choukr-Allah R., Zaafrani
yanında, ılıman iklimlerde yetişebilmesi M., Mediouni T., Sarr F. ve Hirich A.
yani ülkemizde buğday ve mısırın 2012. Effect of Domestic Treated
yetişebildiği tüm koşullarda yetişebilmesi Wastewater use on Three Varieties of
bitkiye özel bir önem katmakta ve kırsal Amaranth (Amaranthus spp.) under
kesimlerde alternatif bir bitki olarak Semi Arid Conditions. In Proceedings
değerlendirebilme ihtimalini ortaya of World Academy of Science,
koymaktadır. Engineering and Technology (No.
Amarant zengin ve fonksiyonel besin 62). World Academy of Science,
içeriğine sahip olan dünyanın farklı Engineering and Technology.
bölgelerinde yaygın olarak hem tahıl hem de Gimplinger D. M., Schulte auf’m Erley G.,
sebze olarak tüketilmektedir. Oldukça kurak Dobos G. ve Kaul H. P., 2008.
şartlara dayanıklı olan insan sağlığına Optimum Crop Densities for Potential
faydalı etkileri belirlenen amarant’ın Yield and Harvestable Yield of Grain
ülkemizin sıcak ve kurak bölgelerinde Amaranth are Conflicting. European
yetiştiriciliğinin yapılması, ayrıca tahıl Journal of Agronomy 28(2): 119-125.
ürünleri, çölyak hastaları için hazırlanan Pospisil, A., M. Varga, ve Z. Svecnjak,
ürünler ve genel olarak fırın ürünleri 2006. Grain Yield and Protein
üretiminde kullanımının Concentration of Two Amaranth
yaygınlaştırılmasının beslenme açısından Species as Influenced by Nitrogen
faydalı olabilecektir. Fertilizer. European Journal of
Agronomy 25: 250-253.
Kaynaklar Berghofer, E. ve Schoenlechner, R.,
2002.”Grain Amaranth in
Johnson, B.L., and Henderson, T.L., 2002. Pseudocereals and Less Common
Water Use Patterns of Grain Cereals”, Eds: Belton P.S.. Taylor
Amaranth in the Northern Great J.R.N.. Springer- Verlag. Berlin. pp.
Plains. Agron. J. 94:1437–1443. 219-260.
Anonim, 2011; Grain Amaranth Anonim, 2014. Amarant, (Amaranthus sp.
http://www.uky.edu/ccd/sites/www.uk L.). http://www.vurv.cz/
y.edu.ccd/files/amaranth.pdf. (Son altercrop/amaranth.html (Erişim
Erişim Tarihi: 13.08.18). Tarihi: 20.03.2017).
Mlakar S.G., Bavec M., Jakop M. ve Bavec Ergun, M., Özbay, N., Osmanoğlu, A., ve
F., 2012. The Effect of Drought Çalkır, A. 2014. Sebze ve Tahıl
Occurring at Different Growth Stages Olarak Amarant (Amarant Spp)
on Productivity of Grain Amaranth Bitkisi. Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst.
Amaranthus cruentus G 6. Journal of Der. 21-28,2014.
Life Sciences 6(3): 283-286. Anonim, 2010. Amaranthus. Production
Mlakar, S.G., Turinek, M., Jakop, M., Guide. Department of Agriculture
Bavec, M. ve Bavec, F., 2010. Grain Forestry and Fisheries, Republic of
Amaranth as Alternative and South America.
Perspective Crop in Temperate http://www.daff.gov.za/docs/Brochure
Climate. Journal of Geography, 5(1). s/Amaranthus.pdf (Erişim tarihi:
135-145. 19.03.2017).
Quispe H., Jacobsen S.E., Jacobsen S.E., O’Brien, G.K. ve Price, M.L., 2008.
Valdez A. ve Suito M. 1999. Amaranth Grain and Vegetable
Tolerancia de la quinua Types. Echo Technical Note, Revised
(Chenopodium quinoa Willd.) a la by Larry Yarger.
salinidad; Quinua (Chenopodium https://c.ymcdn.com/sites/www.echoc
quinoa Willd.) tolerance to salinity. 1. ommunity.org/resource/collection/E6
6CDFDB-0A0D-4DDE-8AB1
278
st th
74D9D8C3EDD4/Amaranth_Grain_ afcm/ amaranth.html (Erişim tarihi:

&_Vegetable_Types_[Office_Format] 19.03.2017).
.pdf (Erişim tarihi: 19.03.2013). Abbasi, D., Ruzbehan, Y. ve Rezaei, 2012.
Spehar, C.R., Santos, R.L.B. ve Jacobsen, “Effect of Harvest Date and Nitrogen
S.E., 1998. Andean Grain Crop Fertilization Rate on the Nutritive
Introduction to the Brazilian Value of Amaranth Forage
Savannah. International Conference (Amaranthus hypochondriacus)”,
on Sustainable Agriculture on Animal Feed Science and Technology
Tropical and Subtropical Highlands 171 (2012) 6– 13.
with Special Reference to Latin Brenner D., Baltensperger D., Kulakow P.,
America. Rio de Janeiro. Brazil. Lehmann J., Myers R., Slabbert M. ve
Aufhammer, W., Kaul, H.P., Herz, P., Sleugh B., 2000. Genetic Resources
Nalborezyk, E., Dalbıak, A. ve and Breeding of Amaranthus. Plant
Gontarczyk, M., 1995. “Grain Yield Breeding Reviews, 19:227-285.
Formation and Nitrogen Uptake of Williams, JT. ve D. Brenner, 1995. Grain
Amaranth”, Eur J Agron 4:379-386. amaranth (Amaranths species). In, J T
Jiayi, L., Shuan, W., Xinghai, L., Xuho, L., Williams (ed), Cereals and pseudo
ve Junying, G., 1989. An Observation cereals Chapman and Hall, London, p
of the Root System Growth of Grain 129–186.
Amaranth and its Drought Sakhare, S.D. ve Inamdar, A.A., Kumar,
Resistance. Agric Res Arid Areas, 3, P.V.K. ve Dharmaraj, U., 2017.
34-41. Evaluation of Roller Milling Potential
Pulvento C., Riccardi M., Lavini A., of Amaranth Grains. Journal of
d'Andria R., Iafelice G. ve Marconi E. Cereal Science 73 (2017) 55-61.
2010. Field Trial Evaluation of Two Caselato-Sousa, V.M. ve Amaya-Farf_an, J.,
Chenopodium Quinoa's Genotypes 2012. “State of Knowledge on
Grown in Rainfed Conditions in a Amaranth Grain: a Comprehensive
Mediterranean Environment of South Review”. J. Food Sci. 77 (4), 93-104.
Italy. Journal of agronomy and Crop Rastogi, A. ve Shukla, S., 2013. Amaranth: a
Science 197: 407-411. New Millennium Crop of
Pulvento C., Riccardi M., Lavini A., Iafelice Nutraceutical Values. Critical
G., Marconi E. ve d'Andria R., 2012. Reviews in Food Science and
Yield and Quality Characteristics of Nutrition, 53: 109-125.
Chenopodium Quinoa Willd. Grown Becker, R., Wheeler, E. L., Lorenz, K.,
in Open Field Under Different Saline Stafford, A. E., Grosjean, O. K.,
and Not Saline Irrigation. Journal of Betschart, A. A. and Saunders, R. M.,
Agronomy and Crop Science 198(4): 1981: A Compositional Study of
254-263. Amaranth Grain. Journal of Food
Pulvento, C., Lavini, A., Riccardi, M., Science, 46(4), p. 1175-1180.
d'Andria, R., & Ragab, R. (2015). Plate, A.Y.A., Areas, J.A.G., 2002:
Assessing amaranth adaptability in a Cholesterol-lowering effect of
Mediterranean area of south Italy extruded amaranth (Amaranthus
under different climatic caudatus L.) in hypercholesterolemic
scenarios. Irrigation and rabbits. Food Chemistry, 76(1): 1-6.
drainage, 64(1), 50-58. Schahbazıan, N., Kamkar, B., ve Iran-Nejad,
Putnam D.H., 1990. Agronomic Practices H., 2006. Evaluation of Amaranth
for Grain Amaranth. In Proc Natl Production Possibility in Arid and
Amaranth Symp, 4th. Edited by: Serv Semi-Arid Region of Iran. Asian
ME. Minneapolis, MN: Univ. of Journak of Plant Sciences 5: 580.585.
Minnesota, St. Paul; 151-162. Liu, F., Stützel, H., 2002a. Leafwater
Putnam, D.H., Oplinger, E.S., Doll, J.D. ve Relations of Vegetable Amaranth
Schulte, E.M., 2014. Amarant. (Amaranthus spp.) in Response to Soil
http://www.hort.purdue.edu/newcrop/ Drying.
279
st th
Liu, F., Stützel, H., 2002b. Leaf expansion, Mediterranean Region. Journal of
Stomatal Conductance, and Agronomy and Crop Science, 200(5),
Transpiration of Vegetable Amaranth 344-360.
(Amaranthus sp.) in Response to Soil Selçuk, H., 2011. Çukurova Koşullarında
Drying. J. Am. Soc. Hort. Sci. 127, Dane Amarant’ın (Amaranthus Spp.)
878–883. Kuraklığa Dayanma Yönünden
Weber, L.E., 1990. Amaranth grain İncelenmesi. Çukurova Üniversitesi
production guide. Rodale Press, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla
Emmaus, PA; 120. Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek
Okunade, D. A., Olanusi, O. A. ve Adekalu Lisans Tezi Adana.
K. O., 2009. Growth, Yield and Henderson, T. L., Johnson, B. L., ve
Economics of Okra and Amaranth Schneiter, A. A., 2000. “Row
Production Under Irrigation. Spacing, Plant Population, and
International Journal of Vegetable Cultivar Effects on Grain Amaranth in
Science 15:29-44. the Northern Great Plains”,Agronomy
Lavini A, Pulvento C, d'Andria R, Riccardi Journal,92(2), 329-336.
M. Effects Of Saline Irrigation On Henderson, T. L., Johnson, B. L., ve
Yield and Qualitative Schneiter, A. A., 2000. “Row
Characterization of Seed of an Spacing, Plant Population, and
Amaranth Accession Grown Under Cultivar Effects on Grain Amaranth in
Mediterranean Conditions. J. Agric. the Northern Great Plains”,Agronomy
Sci. 2016;154(5) :858-869. Journal,92(2), 329-336.
Lavini, A., Pulvento, C., d'Andria, R., Johnson, B.L., ve Henderson, T.L., 2002.
Riccardi, M., Choukr‐Allah, R., Water Use Patterns of Grain
Belhabib, O. ve Jacobsen, S. E., 2014. Amaranth in the Northern Great
Quinoa's Potential in the Plains. Agron. J. 94:1437–1443.
280
st th
Radyasyon ve Sıcaklık Tabanlı Potansiyel Evapotranspirasyon

Eşitliklerinin Yağış-Akış Modellemesinde İrdelenmesi
Umut Okkan1, Hüseyin Kıymaz1

1
Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Hidrolik Anabilim Dalı,
Balıkesir, TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: umutokkan@balikesir.edu.tr
Özet: Yağış-akış modellerinin en önemli girdilerden biri de potansiyel evapotranspirasyonun (EPOT)

tahminlendiği kısımdır. Modellemede kullanılan yağış bileşeni ölçümler neticesinde elde
edilebilirken, evapotranspirasyonu ölçmek mümkün değildir. Bu nedenle EPOT tahmini için çeşitli
yöntemler kullanılırken bu tahminlerin doğruluğu yağış-akış modelinin performansına da büyük etki
yapmaktadır. Söz konusu bu modellerde, uygun EPOT eşitliği ile zemin neminin ve akış bileşenlerinin
hesabı su bütçesi denklikleriyle parametrik olarak elde edilebilmektedir. Bu çalışma havza ölçeğinde
kurulan dinamik su bütçesi (DYN-WBM) olarak anılan bir yağış-akış modeline girdi niteliği teşkil
edecek EPOT eşitliğinin belirlenmesini konu almaktadır. Uluslararası literatürde Penman-Monteith
(Pen-Mon) eşitliği sıklıkla atfedilmesine karşın farklı eşitlikler de araştırmacılar tarafından ortaya
konmuştur. Bu çalışmada Pen-Mon eşitliği ile birlikte radyasyon ve sıcaklık tabanlı 21 adet eşitlikle
EPOT hesabı yapılarak 5 parametreli DYN-WBM’de performansları irdelenmiştir. Uygulama, Gediz
Havzası’nda yer alan Muradiye Köprüsü akım gözlem istasyonunda gerçekleştirilmiştir. Bulgulara
göre, radyasyon tabanlı eşitlikler içinden McGuinness-Bordne ve Irmak3 yöntemlerinin, sıcaklık
tabanlı eşitliklerden ise Hamon yönteminin türdeşlerine kıyasla daha başarılı performans sergilediği
görülmüştür. Tüm bunlarla beraber, sadece ortalama sıcaklıklara ihtiyaç duyan EPOT eşitliklerinin
havzaların yağış-akış ilişkisini belirlemede daha pratik olduğu kanaati oluşmuştur.
Anahtar Kelimeler: Radyasyon ve sıcaklık tabanlı EPOT, yağış-akış modellemesi, DYN-WBM.
Investigation of Radiation and Temperature Based Potential

Evapotranspiration Equations in Rainfall-Runoff Modeling
Abstract: One of the most essential inputs of the rainfall-runoff models is the part where potential
evapotranspiration (EPOT) is estimated. It is not possible to measure evapotranspiration while the
precipitation component used in the model can be obtained as a result of measurements. For this
reason, while various methods are used for EPOT estimation, the accuracy of these predictions also
has a great effect on the performance of the rainfall-runoff model. In these models, with the
appropriate EPOT equation, both the soil moisture and the flow components can be obtained
parametrically with water budget equivalents. This study deals with the determination of the EPOT
equation thatwill be an input to a rainfall-runoff model called the dynamic water budget (DYN-WBM)
established in the basin scale. Although Penman-Monteith (Pen-Mon) equation is frequently attributed
in the international literature, different equations have been revealed by researchers. In this study,
EPOT calculations were made with 21 equations including several radiation and temperature based
formulas and Pen-Mon equation and their performances were evaluated in 5 parameter DYN-WBM.
The application was carried out at Muradiye Köprüsü flow gauging station that is operated in Gediz
Basin. According to results derived from the study, McGuinness-Bordne and Irmak3 methods were
found to perform better than the other radiation-based equations and Hamon method were more
successful than the other temperature-based equations. Moreover, it has been concluded that the
EPOT equations, which only require average temperature data, are more practical in determining the
rainfall-runoff relationship of the basins.
Keywords: Radiation and temperature based EPOT, rainfall-runoff modeling, DYN-WBM.
281
st th
Giriş çalışmada, sıcaklık ve güneş radyasyonu

gibi atmosferik değişkenleri girdi olarak
Hidrolojik çevrimin en önemli kabul eden EPOT eşitliklerinin bazılarının
elemanlarından biri olan potansiyel hidrolojik model performanslarını daha
evapotranpirasyon (EPOT) tahminleri olumlu yönde etkiledikleri görülmüştür.
genellikle tarımsal ve yağış-akış Özellikle McGuinness-Bordne (McG-Bor)
modellemesi olmak üzere iki farklı yönteminin hidrolojik modele kazandırdığı
kapsamda inceleme alanı bulmaktadır. performansın diğer eşitliklerden elde
Literatürsel yoğunluk ampirik EPOT edilenlere kıyasla daha makul olduğu ifade
eşitliklerinin FAO-56 tarafından önerilen edilmiştir. Başka bir çalışmada, Kannan vd.
Penman-Monteith (Pen-Mon) referans (2007) İngiltere’de Bedfordshire üzerindeki
eşitliği ile kıyaslanması üzerinedir. Bu SWAT esaslı akım modelleme çalışmasının
araştırmalarda yoğun veriye gereksinimi performans değerlendirmesinde, Hargreaves
olan Pen-Mon’a alternatif sayılabilecek (Harg)yönteminin Pen-Mon yöntemine göre
EPOT eşitlikleri ortaya konmaktadır (Xu ve daha makul sonuçlar verdiğini ileri
Singh, 2002; Xystrakis ve Matzarakis, 2011; sürmüşlerdir. Wang vd.(2006) tarafından
Bogawski ve Bednorz, 2014; Pandey vd., kuzeybatı Minnesota havzasında yürütülen
2016). Diğer yandan, kavramsal yağış-akış bir çalışmada ise diğer araştırmacıların
modellerinin kurulumu ve performansı aksine Pen-Mon, Priestley-Taylor (Prs-Tyl)
yağışa ek olarak EPOT girdisine de bağlı ve Harg EPOT eşitliklerinin kullanılması
olduğundan, hangi EPOT eşitliğinin akış sonrası hidrolojik modelin ürettiği çıktıların
simülasyonu aşamasında kullanılması birbirine yakın olduğu tespit edilmiştir.
gerektiği özellikle kurak havzalarda önemli Ortak bir yorum Aouissi vd. (2016)
bir meseledir. Bu eşitliklerin hangisi veya tarafından Kuzey Tunus’ta yer alan Joumine
hangilerinin havzada daha tutarlı akım havzasından elde edilmiştir. Araştırmacılar
tahmini üreteceğine bölgesel çalışmalar Pen-Mon, Prs-Tyl ve Harg EPOT
sonrasında karar verilmektedir (Oudin vd, eşitliklerinin birbirine göre anlamlı farkları
2005a,b). olduğunu vurgulamışlar fakat bunların
Literatürde ampirik EPOT girdisi hidrolojik modelin akım tahminine direkt bir
kullanan çeşitli yağış-akış modeli katkısı olmadığını ifade etmişlerdir. Sulak
çalışmalarına rastlanmaktadır. Bunların bir karakterli havzalarda akım modelinin yağışa
kısmı referans bir yöntem olarak Pen-Mon’a daha duyarlı olması bu çıkarımın temel
ilaveten başka EPOT eşitliklerinden elde nedeni olarak sunulmuştur.
ettikleri tahminleri de yağış-akış modeli Literatür taramalarından da anlaşıldığı
girdisi olarak kullanmışlardır (McKillop vd., gibi hidrolojik model çalışmalarında hangi
1999; Bárdossy ve Das, 2008; Caldwell vd., EPOT eşitliğinin model çıktısına daha iyi
2015). Ancak bu çalışmalarda ilgili eşitliğin etki sağladığı ile ilgili genel bir yargı söz
neden kullanıldığı mesnetli bir gerekçeye konusu değildir. Ülkemizde bitki su tüketimi
bağlanmamıştır. Çok az çalışmada farklı hesaplarında genellikle Pen-Mon ve Blaney-
EPOT girdilerinin yağış-akış performansına Criddle (Bl-Cr) yöntemleri uygulanırken
etkisi karşılaştırmalı bir biçimde (Koç ve Güner, 2005), yağış-akış
araştırılmıştır. Bu çalışmalar içerisinden en modellemesi özelinde sınanan veya önerilen
kapsamlısı Oudin vd. (2005b) tarafından herhangi bir denklem bulunmamaktadır.
gerçekleştirilmiştir. Söz konusu çalışmada, Ayrıca, iklim değişikliği sebebiyle
27 farklı ampirik EPOT eşitliğinden elde yeryüzünde olduğu gibi ülkemizde de birçok
edilen tahminler hidrolojik modellemede bölgede meteorolojik değişkenlerde anlamlı
girdi olarak değerlendirilerek yağış-akış değişimler gözlenmiştir. Sürekli artış
modellemesinden türetilen çıktılar eğiliminde olan nüfus ve sanayileşme hacmi
gözlenmiş akımlar ile kıyaslanmıştır. ile sera gazı emisyonlarındaki sıçramalar
Uygulama Avustralya, Fransa ve ABD’de özellikle sıcaklıktaki ve EPOT
yer alan havzaları içine alan geniş bir değerlerindeki anlamlı artış eğilimini
bölgede gerçekleştirilmiştir. Yürüttükleri tetiklemiştir. Bu kapsamda ülkemizde farklı
282
st th
senaryolar altında havzaların geleceği için Priestley-Taylor (Prs-Tyl), Caprio (Cpr),

hidro-meteorolojik bazı öngörülerde Jensen-Haise (J-H), Irmak1 (Irm1), Irmak2
bulunulmuştur (Okkan ve Kirdemir, 2018). (Irm2), Irmak3 (Irm3), McGuinness-Bordne
Ama bu çalışmaların genelinde EPOT (McG-Bor) ve Baier-Robertson (Bai-Rob)
üzerine karşılaştırmalı analizler ne yazık ki gibi eşitliklerin ise radyasyon tabanlı
mevcut olmayıp sıcaklık tabanlı regresyon yöntemler arasında değerlendirilmesi uygun
bağıntıları hidrolojik modeller içerisine bulunmuştur. Penman-Monteith (Pen-Mon)
entegre edilerek projeksiyonlar ise en yoğun veri gereksinimi duyan yöntem
hazırlanmıştır. olması dolayısıyla kombinasyon yöntemi
Yukarıda belirtilen çeşitli gerekçelerden olarak çalışmada değerlendirilmiştir. Tablo
hareketle hazırlanan çalışma havza 1’de çalışmada kullanılan eşitliklerin ihtiyaç
ölçeğinde kurulan aylık bir yağış-akış duyduğu girdiler verilmiş olup formülleri
modeline girdi niteliği teşkil edebilecek Kıymaz (2018)’de verilmiştir. Bazı eşitlikler
radyasyon ve sıcaklık tabanlı farklı EPOT orijinal denklemlerinde günlük EPOT
eşitliklerinin irdelenmesini konu almaktadır. verdikleri için aydaki gün sayısı ile aylık
Uygulama Gediz Havzası’nda yer alan değerlere dönüştürülmüşlerdir.
Gediz Nehri-Muradiye Köprüsü akım Havzada Tablo 1’de belirtilen
gözlem istasyonu tarafından temsil edilen değişkenlerden T, Tmax ve Tmin meteoroloji
drenaj alanı üzerinde gerçekleştirilmiştir. istasyonu ölçeğinde yaygın bir şekilde
Gerçekleştirilen çalışmanın yöntem ve gözlenmektedir. Ancak Tdew, W, Press ve
bulgular bağlamında özgün bir değere sahip radyasyon için gözlem ağı nispeten zayıftır.
olduğu ve diğer havzalara adapte edilebilir Çalışmada kullanılan uygulama bölgesinde
yönü ile araştırmacılara yol göstereceği de bu duruma rastlanmış olup söz konusu
düşünülmektedir. değişkenler için alansal çözünürlük kalitesi
yüksek olan ERA-Interim reanaliz veri
Yöntem setlerinden faydalanılmıştır. Çalışmada
kullanılan eşitliklerin çoğunluğu radyasyon
Çalışmada kullanılan EPOT eşitlikleri tabanlı olduklarından gerekli radyasyon
Potansiyel evapotranspirasyonun tahmini verilerinin derlenmesi bu aşamada önem arz
üzerine atfedilen çeşitli metotlara hidroloji etmektedir. Özellikle Allen vd. (1998)
literatüründe rastlanmaktadır (Xystrakis ve tarafından tavsiye edilen bazı eşitlikler bu
Matzarakis, 2011). Bu metotlar genel olarak kapsamda değerlendirilebilir. ERA-Interim
kütle transferi, sıcaklık ve radyasyon tabanlı veri setinde Rs solar radyasyon mevcut olup
veya bunların kombinasyonu şeklinde alt bunun yaklaşık %23’ünün albedo oranına
kategorilerde incelenebilmektedir (Oudin, bağlı yansıtılacağı, kalan %77’nin ise net
2005a,b).Hazırlanan çalışmada literatürde kısa dalga radyasyon olarak oluşacağı
sık atıf alan veya karşılaştırma aşamalarında varsayılmaktadır (Bogawski ve Bednorz,
kullanılan eşitliklere odaklanılmıştır. Bu 2014). Öte yandan, Pen-Mon ve Prs-Tyl gibi
eşitlikler farklı kategorilerde yer bulmakta eşitlikler zemin yüzeyindeki net radyasyona
olup çeşitli meteorolojik girdi setlerine da ihtiyaç duymaktadırlar. Bunu elde etmek
ihtiyaç duymaktadırlar. Çalışmada için Rns kısa dalga radyasyon değerlerinden
kullanılan Thornthwaite (Thw), Romanenko Rnl uzun dalga radyasyon değerlerinin
(Rom), Blaney-Criddle (Bl-Cr), Kharrufa çıkartılması gerekmektedir. Uzun dalga
(Khr), Hamon-1 (Ham1) ve Hamon-2 radyasyonu da Stefan-Boltzmann yasası esas
(Ham2) gibi yöntemler sıcaklık tabanlı alınarak ERA-Interim tarafından servis
yöntem sınıfında değerlendirilmiştir. Singh edilmektedir. Buradan elde edilen Rn
ve Xu (1997) referans alınarak, EPOT değerlerinin Xu ve Singh (2000)’de Rs’ye
kullanımı ile birlikte yüzey buharlaşması bağlı önerilen başka bir fonksiyonla türetilen
tahmininde de kullanılan Meyer (Myr), değerlerle yüksek ilişkili olduğu da
Rohwer (Roh) ve Penman (Pen) gibi kütle görülmüştür. Ekstraterrestrial radyasyon
transferi esaslı yöntemler çalışmaya dâhil değerleri ise enleme ve aylara göre Allen vd.
edilmiştir. Daha yoğun veri talep eden Turc (1998) tarafından tablolaştırılmış
(Turc), Hargreaves (Harg), Makkink (Mak), durumdadır. Eşitliklerde sıcaklığın
283
st th
fonksiyonu niteliğindeki değişkenler, Modelde sadece aylık yağış (P) ve EPOT

kullanılan rüzgâr hızı düzeltme verileri girdi olarak kullanılmaktadır.
fonksiyonları ve atanan sabitler ile ilgili Bünyesindeki parametreler sırasıyla α1
bilgiler Kıymaz (2018)’de özetlenmiştir. dolaysız akış haricindeki su bütçesi
Çalışmada kullanılan yağış-akış modeli elemanları için tutulan su miktarını kontrol
Gerçek evapotranspirasyonun (E), yıllık eden model parametresi, α2
zaman ölçeğinde yağış (P) ve potansiyel evapotranspirasyon etkinlik parametresi, d
evapotranspirasyonun (EPOT) bir taban akışı katsayısı, ξ yeraltısuyu biriktirme
fonksiyonu olduğu Budyko (1958) parametresi ve Smax maksimum zemin nemi
tarafından ortaya koyulmuştur. Zhang vd. depolaması olarak tanımlanmaktadır
(2008), Budyko fonksiyonunun aylık zaman (Okkan, 2015). DYN-WBM modelinin
ölçeğindeki veriler için uygun sonuç kavramsal akış şeması Şekil 1’de verilmiştir.
vermediğini tespit etmişler ve söz konusu Çalışmada DYN-WBM modelinin parametre
fonksiyonu güncelleyip “dinamik su bütçesi optimizasyonunda ise Newton
modeli (DYN-WBM)” adını verdikleri aylık algoritmasının bir benzeri olan Levenberg-
bir hidrolojik model içerisine entegre ederek Marquardt (LM) algoritmasından
geliştirmişlerdir. Sınıf bakımından yararlanılmıştır. LM algoritması seri
kavramsal ve ortalanmış türden modelin yakınsama özelliği ve yalnızca birinci
yeraltısuyu biriktirme fonksiyonu Okkan mertebe kısmi türevler ile çalıştırılması
(2015) tarafından güncellenmiş olup bağlamında oldukça kalifiye bir algoritmadır
çalışmada bu versiyon kullanılmıştır. (Marquardt, 1963).
Tablo 1. Çalışmada kullanılan EPOT eşitliklerinin temel girdileri.

Yöntem Adı (Kısaltması) Girdiler
Penman-Monteith (Pen-Mon) T, Press, W2, Tdew, Rn
Thornthwaite (Thw) T, Lat
Romanenko (Rom) T, Tdew
Blaney-Criddle (Bl-Cr) T, Lat
Kharrufa (Khr) T, Lat
Hamon-1 (Ham1) T, Lat
Hamon-2 (Ham2) T, Lat
Meyer (Myr) T, Tdew, W8
Penman (Pen) T, Tdew, W2
Rohwer (Roh) T, Tdew, W2
Turc (Turc) T, Rs, Tdew
Hargreaves (Harg) T, Rs
Makkink (Mak) T, Press, Rs
Priestley-Taylor (Prs-Tyl) T, Press, Rn
Caprio (Cpr) T, Rs
Jensen-Haise (J-H) T, Rs
Irmak1 (Irm1) T, Rs
Irmak2 (Irm2) T, Rs
Irmak3 (Irm3) Tmin, Tmax, Rs
McGuinness-Bordne (McG-Bor) T, Rs
Baier-Robertson (Bai-Rob) Tmin, Tmax, Ra
Burada; Lat enlem derecesini, T aylık ortalama sıcaklığı (oC), Tmax aylık maksimum sıcaklığı (oC), Tmin aylık
minimum sıcaklığı (oC), Tdew aylık ortalama çiğ noktası sıcaklığını (oC), WZ deniz seviyesinden z metre
yükseklikteki ortalama rüzgâr hızını (m/s), Press yüzey basıncını (kPa), Rs aylık gelen solar radyasyonu (MJ/m2),
Ra aylık ekstraterrestrial (dünya dışından gelen) radyasyonu (MJ/m2) ve Rn zemin yüzeyindeki aylık net
radyasyonu (MJ/m2) temsil etmektedir.
284
st th
11
  1
 
EPOT  S  S  t  1  EPOT  t    S max  S  t  1  EPOT  t  11  
X (t )  P (t ) 1  max  1  
  
P  P (t )  P (t )  
   
Qd (t )  P (t )  X (t )
W  t   X  t   S  t  1
1 2
  1
 
 EPOT (t )  S max   EPOT (t )  S max 1 2  
Qd Y (t )  W (t ) 1   1   
Smax Zemin nemi W (t )   W (t )  
   
depolaması  
S R (t )  W (t )  Y (t )
1 2
  1
 
 EPOT (t )   EPOT (t ) 1 2  
R:recharge E (t )  W (t ) 1   1   
Q W (t )   W (t )  
   
 
S (t )  max(0, Y (t )  E (t ))
Yeraltısuyu Qb
Depolaması Qb  dG (t  1)
G G (t )  max 0, (G (t  1)  R (t ))  Qb  t  
Qm (t )  Qd (t )  Qb (t )
•Havzaya düşen yağış P(t), dolaysız akışa Qd(t) ve diğer su bütçesi elemanları için tutulan su miktarına (X(t)) paylaştırılmaktadır.
•W: havzada mevcut bulunan su miktarı
•Y: gerçekleşen evapotranspirasyon (E) ve depolanan zemin nemi (S) toplamı
•R: yeraltısuyu depolamasına boşalan su
•Qb : taban akışı
Şekil 1. DYN-WBM modelinin kavramsal akış şeması (Okkan ve Kirdemir, 2018).
Uygulama
Uygulama havzasını temsil eden yağış ve
Veriler sıcaklık verileri, Meteoroloji Genel
Sunulan çalışmada, su bütçesi modeli Müdürlüğü (MGM) tarafından işletilen 37
Gediz Havzası’nda yer alan yaklaşık 15849 istasyonda ölçülmektedir (Şekil 2).
km2 yağış alanına sahip 17 m kotundaki Çalışmada bölge için Thiessen poligonu
Muradiye Akım Gözlem İstasyonuna (AGİ) oluşturularak alansal ortalama yağışlar
uygulanmıştır. DSİ tarafından işletilen kullanılmıştır. Ancak MGM istasyonlarının
D05A025 numaralı akım gözlem 20 tanesinde sıcaklık gözlemi
istasyonunda gözlenen ve doğallaştırılan bulunduğundan aylık alansal ortalama
akışların 1981-2010 su yıllarına ait kısmı sıcaklıklar mevcut istasyon verilerinin
kullanılmıştır. aritmetik ortalaması alınarak belirlenmiştir.
Bu yaklaşım maksimum ve minimum
sıcaklıklar için de tekrarlanmıştır.
8 7 6 5
Akhisar Gördes
E05A09
E05A22
D05A28
E05A14
Hacırahmanlı
D05A25 E05A15
E05A23
D05A38
D05A31
1 2 3 4
Şekil 2. Gediz Havzası’ndaki hidro-meteoroloji istasyonları ve havzayı kuşatan ERA-Interim

re-analiz gridleri (Okkan ve Kirdemir, 2018).
285
st th
Çalışmada ortalama, maksimum ve meteoroloji istasyonu verileriyle kıyaslanması

minimum sıcaklıklar (T, Tmax, Tmin) havzada (Kıymaz, 2018).
düzenli bir yayılıma sahip olan meteoroloji Uygulama öncesinde, kullanılan re-analiz
istasyonlarından derlenmiştir. Tablo 1’de (yeniden analiz) veri setinin gözlenmiş
30 Grid 1-8 ort istasyonlar arası ortalama
belirtilen EPOT denklemlerinin gereksinim veriler ile uyumu araştırılmıştır. Sıcaklık
25
duyduğu diğer değişkenler (Tdew, W, Press istasyonları havzada düzenli
20 ile çeşitli radyasyon verileri) için 0.75o x dağıldıklarından, öncelikle 20 adet
0.75o alan çözünürlüklü ERA-Interim veri istasyondan elde edilen ortalama sıcaklıklar
15
setlerinden yararlanılmıştır. Uygulama ile 8 gridin aritmetik ortalama sıcaklıkları
10 alanını uniform bir biçimde kaplayan 8 adet kıyaslanmıştır. Konuya ilişkin detaylar
5 ERA-Interim gridi ve gridlerin merkez Okkan ve İnan (2015) ve Kıymaz (2018)
koordinatları Okkan ve Kirdemir (2018) tarafından yapılan çalışmalarda mevcuttur.
0
referans alınarak Şekil 2’de belirtilmiştir. Şekil 3 söz konusu ilişkinin ortalama
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
sıcaklıklar bakımından kaliteli düzeyde
30 olduğunu kanıtlar niteliktedir.
Diğer yandan, havzada yüzey basıncı ve
25
rüzgâr hızı verileri sağlıklı temin
istasyonlar arası ortalama
20 edilememiş, solar radyasyon (Rs) ise havza

genelinde nadir istasyonda ölçülmüştür. Bu
15
nedenle sadece rölatif nem ve solar
10 radyasyon değişkenlerine ait karşılaştırma
5
yapma imkânı bulunmuştur. Örnek bir
y = 1.037x + 0.0458
R² = 0.9974
kıyaslama veri eksiği bulunmayan Akhisar
0 meteoroloji istasyonu ile içinde bulunduğu
0 5 10 15 20 25 30
Grid 7 verileri arasında gerçekleştirilmiştir.
Grid 1-8 ortalama
Şekil 4, ERA-Interim ile servis edilen RH ve
Şekil 3. Havzada istasyonlar ve gridler arası Rs verileri ile yeterli bir ilişki elde
sıcaklık ortalamaları arasındaki uyumun saçılım edilebileceğini desteklemektedir (RH
diyagramı ile gösterimi (birimler oC’dir.). değerleri T ve Tdew kullanılarak türetilmiştir).
90 EPOT tahminleri
Yukarıda belirtildiği üzere meteorolojik
80
veriler (istasyon + re-analiz verileri) 1981-
2010 su dönemini kapsayacak şekilde aylık
grid_7_RH (%)
70
zaman ölçeğinde derlenmiş ve 21 adet
60 EPOT tahmini Muradiye AGİ’nin drenaj
alanı için üretilmiştir. Hesaplar için MS-
50
y = 1.0638x - 7.7583 Excel ortamında hazırlanan bir makrodan
40
R² = 0.8344
yararlanılmıştır. Şekil 5’te Muradiye
40 50 60 70 80 90 Köprüsü AGİ’si için hesaplanan ortalama
Akhisar RH (%) EPOT değerleri sunulmuştur. Uzun dönem
1000
ortalama EPOT değerleri yöntemden
900
800
yönteme 70-140 mm/ay arasında değişmekle
birlikte, analizlerde en düşük aylık ortalama
grid_7_Rs (MJ/m2)
700
600 EPOT tahminleri Irm3, Bai-Rob, Ham1,
500
400
Thw ve McG-Bor eşitliklerinden elde
300 edilirken, Pen, Roh ve Rom eşitlikleri en
200 yüksek EPOT tahminlerinin üretildiği
y = 1.1098x - 48.7
100
R² = 0.9688 gruptadırlar. Özellikle kütle transferi bazlı
0
0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 Pen ve Roh gibi eşitliklerin rüzgâr hızına
Akhisar Rs (MJ/m2) hassas oldukları ve bu nedenle yüksek
Şekil 4. Grid-7’ye ait ERA-Interim rölatif nem tahmin ürettikleri düşünülmektedir.
ve solar radyasyon verilerinin Akhisar
286
st th
Muradiye Köprüsü
160
140
120
100
EPOT (mm/ay) 80
60
40
20
0
Prs-Tyl
Thw
Rom
Myr
Turc
Pen-Mon
Harg
Khr
McG-Bor
Bai-Rob
Bl-Cr
Irm2
Cpr
Irm1
Irm3
Makk
Ham1
Ham2
Roh
J-H
Pen
Şekil 5. Muradiye Köprüsü AGİ’nin drenaj alanında farklı EPOT eşitliklerinden elde
edilen aritmetik ortalama sonuçları.
dönüştürülmesini sağlayan α1 parametresinin
Farklı EPOT Girdilerine Karşı DYN- EPOT eşitliklerine bağlı anlamlı bir
WBM’nin Performansı duyarlılığının olmadığı görülmüştür.
Bu bölümde, Muradiye Köprüsü AGİ Evapotranspirasyon etkinlik parametresi
için derlenen 1981-2010 su yılını içeren olarak tanımlanan α2 de %5 civarındaki
toplam verinin, 1981-1995 dönemini değişkenlik ile hassas olmayan bir görüntü
kapsayan kısmı kalibrasyon (ayarlama) seti, çizmektedir. Fakat α2’deki yöntemler arası
1996-2010 dönemini kapsayan kısmı ise değişkenliğin artması modelin kavramsal
validasyon (test veya doğrulama) seti olacak olarak ürettiği gerçek evapotranspirasyonun
şekilde ikiye bölünmüştür. Kalibrasyon EPOT’a oranı üzerindeki değişkenliğini de
aşamasında modele ait parametrelerin arttırmıştır. Farklı yöntemlerden türetilen
optimizasyonu, model tahminleri ile EPOT’ların ne kadarının gerçekte
gözlenen akımlar arasındaki farklardan elde oluşabileceğinin %20 civarında belirsizlik
edilen hata kareler ortalamasının karekökü taşıması bu çalışmanın ana hazırlanma
olan RMSE’yi minimize edecek şekilde LM fikrini de desteklemektedir.
algoritması esas alınarak gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamdaki benzer yöntemsel
Tüm EPOT eşitliği varyasyonlarında belirsizlik saptamaları Kingston vd. (2009)
kalibrasyon dönemi üzerinden belirlenen tarafından daha basit su bütçesi modelleri
model parametreleri validasyon döneminde ve/veya zemin nemi ölçümleri kullanılarak
değerlendirilerek RMSE, RSR, NS ve R2 sunulmuştur. Ayrıca Tablo 2’den, DYN-
gibi istatistiksel performans ölçütleri WBM modelinin farklı EPOT tahminleri
hesaplanmıştır (Tablo 2). altında validasyon periyodunda sağladığı NS
Elde edilen bulgulara göre, Smax ve ξ ve RSR ölçütleri arasında bir ters orantı
parametreleri EPOT eşitlikleri içinde % 12 durumunun mevcut olduğu
değişkenliğe sahiptir. Parametrelerin nispi anlaşılabilmektedir.
hassasiyetinin akarsu akım tahminlerine Aradaki bağımlılığının ne düzeyde
etkisi Okkan (2015) tarafından ayrıca olduğunu irdelemek için NS ve RSR
vurgulanmıştır. Bu maksatla kalibrasyon sonuçlarının saçılım grafikleri hazırlanmış
sürecinde kullanılan modelin farklı ve söz konusu ölçütler arasındaki ilişkinin
başlangıç koşulları ile optimizasyon doğrusal olduğuna kanaat getirilmiştir (Şekil
işleminin birçok kez tekrarlandığını ifade 6b). Bu iki ölçütün aralarında yüksek
etmekte fayda vardır. Diğer yandan d determinasyon katsayısı veren doğrusal
parametresinin EPOT’a karşı daha belirsiz ilişki nedeni ile performans yorumlaması
davranış gösterdiği %25 mertebesindeki herhangi bir ölçütün üzerinden
değişkenlik katsayısından anlaşılmıştır. gerçekleştirilebilir.
Bunlara ilaveten, yağışın dolaysız akışa
287
st th
Bu noktada Oudin vd. (2005b) eşitliğinin Irm3 eşitliğine oldukça yakın

çalışmasındakine benzer şekilde sadece NS sonuçlar ürettiği görülmüş ve daha az veri
katsayıları üzerine odaklanılmıştır. NS ihtiyacı duyması bakımından çalışma
katsayıları küçükten büyüğe dizilerek EPOT kapsamı için en makul radyasyon tabanlı
eşitliklerine karşı performansları Şekil 6a’de metot olduğu fikri oluşmuştur.Ancak
özetlenmiştir. havzada radyasyon verilerinin temininin ve
Şekil 6a’dan, hidrolojik modele en düşük re-analiz veri setlerinden derlenmesinin
performans verdirten Rom eşitliğinden, en nispeten güç olmasından ötürü McG-Bor
yüksek performans verdirten Irm3 eşitliğine eşitliğine yakın performans sunan ve sadece
doğru olan eğilim ve aradaki diğer ortalama sıcaklık vasıtası ile tahmin üreten
eşitliklerin konumları görülmektedir. Ham1 eşitliğinin alternatif olarak
Özellikle referans yöntem olarak kullanılabileceği düşünülmektedir.
literatürde önerilen Pen-Mon eşitliğinin Diğer bir yol da Ham1 eşitliği üstünde
hidrolojik modeldeki NS performansının birtakım katsayı düzenlemeleri ile radyasyon
orta sıralarda olması dikkat çekmektedir. tabanlı EPOT eşitliklerinden elde edilen
Ayrıca hidrolojik modelde McG-Bor tahminlerine yakın sonuç üretmektir.
Bu yol çalışmada sunulmamış olup örnek tahminleri ile çalıştırılan DYN-WBM’nin

bir uygulaması Kıymaz (2018)’de validasyon dönemi akım çıktıları zaman
mevcuttur. Sırasıyla McG-Bor ve Ham1 serisi grafiği olarak Şekil 7’de sunulmuştur.
288
st th
Şekil 7. Muradiye Köprüsü AGİ için sırasıyla McG-Bor ve Ham1 EPOT girdileri ile
çalıştırılan hidrolojik modelin validasyon dönemi akım tahminleri ve gözlenen
akımlar.
Sonuçlar Hidrolojik modelin daha kaliteli çıktı

üretmesine neden olan Irm3 ve McG-Bor
Çalışmada DYN-WBM yağış-akış gibi radyasyon tabanlı EPOT eşitlikleri daha
modelinin hangi EPOT eşitlikleri ile yüksek baskın durmaktadır.
performanslı akım çıktısı verdiğinin Tabi ki bu iki eşitlik içerisinden McG-
sorgulanması örnek bir akım gözlem Bor eşitliği daha az veriye ihtiyaç
istasyonu için detaylı bir şekilde yapılmıştır. duyduğundan kendi kategorisinde daha
Değerlendirmede modelin ürettiği uygun gözükmektedir. Bu düşünce Oudin
validasyon dönemi NS sonuçları vd.(2005b) çalışmasında da öne çıkmaktadır.
incelenmiştir. Aouissi vd. (2016) ve Wang Öte yandan, McG-Bor eşitliğinin sıcaklık
vd. (2006) gibi araştırmacılar tarafından tabanlı Ham1 eşitliği ile beraber hidrolojik
tamamlanan çalışmalarda savunulan modelde benzer tepkilere yol açtıkları
düşüncenin tersine, farklı EPOT eşitliklerine düşünülmektedir.
ait tahminlerin yağış-akış modelindeki Şu ana kadar, konuya ilişkin gerek ulusal,
etkisinin ihmal edilemeyecek boyutta olduğu gerekse uluslararası düzeyde kısıtlı
göze çarpmaktadır. çalışmanın gerçekleştirilmiş olması, sunulan
bu çalışmanın içerik ve yöntem bakımından
289
st th
özgün değere sahip olduğunu hydrologic models for ecological

göstermektedir. Çalışma aylık zaman flows and water
ölçeğinde hazırlandığı için eksik akım availability. Ecohydrology, 8(8),
tamamlama, iklim değişikliği senaryoları 1525-1546.
altında akım simülasyonu yapma ve hazne Kannan, N., White, S., Worrall, F. and
işletme çalışmaları ile arz açığı-talep Whelan, M. (2007). Sensitivity
ilişkilerini belirleme gibi problemlere de analysis and identification of the best
uyarlanabilir. Fakat uygulama aşamasında evapotranspiration and runoff options
EPOT eşitliklerinin aylık tahminleri ile for hydrological modelling in SWAT-
sadece bir adet yağış-akış modelinin entegre 2000. Journal of Hydrology, 332(3-4),
edildiği unutulmamalıdır. Ayrıca söz konusu 456-466.
tüm çıkarımlar bölgesel nitelik taşıdığından, Kıymaz, H. (2018). Kavramsal bir hidrolojik
başarılı bulunan eşitlikler başka havzalarda model için uygun potansiyel
farklı sonuçlar verebilir. Bu bakımdan yeni evapotranspirasyon eşitliğinin
EPOT eşitliklerinin ve farklı karakterde araştırılması. Balıkesir Üniversitesi
yağış-akış modellerinin (günlük kavramsal Fen Bilimleri Enstitüsü yüksek lisans
ve yarı fiziksel modeller)akarsu tezi, 83 sayfa.
havzalarımızda irdelenmesi ulusal bazda su Kingston, D. G., Todd, M. C., Taylor, R. G.,
kaynakları planlama ve yönetim Thompson, J. R., and Arnell, N. W.
çalışmalarına derinlik kazandıracaktır. (2009). Uncertainty in the estimation
of potential evapotranspiration under
Kaynaklar climate change. Geophysical
Research Letters, 36(20),1-6.
Allen, R. G., Pereira, L. S., Raes, D., and Koç, A., ve Güner, Ü. (2005). Mevcut
Smith, M. (1998). Crop sulama projelerinin FAO kriterleriyle
evapotranspiration - Guidelines for yeniden değerlendirilmesi: Tavas
computing crop water requirements. Ovası örneği. Dumlupınar
FAO Irrigation and drainage paper, Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Paper No 56, FAO, Rome, 300. Dergisi, 9, 93-106.
Aouissi, J., Benabdallah, S., Chabaâne, Z. L. Marquardt, D. W. (1963). An algorithm for
and Cudennec, C. (2016). Evaluation least-squares estimation of nonlinear
of potential evapotranspiration parameters. Journal of the Society for
assessment methods for hydrological Industrial and Applied Mathematics,
modelling with SWAT-Application in 11 (2), 431-441.
data-scarce rural Tunisia. Agricultural Mckillop, R., Kouwen, N. and Soulis, E. D.
Water Management, 174, 39-51. (1999). Modeling the rainfall-runoff
Bárdossy, A. and Das, T. (2008). Influence response of a headwater
of rainfall observation network on wetland. Water Resources Research,
model calibration and 35(4), 1165-1177.
application. Hydrology and Earth Okkan, U. (2015). Dinamik su bütçesi
System Sciences, 12(1), 77-89. modeli. Balıkesir Üniversitesi Fen
Bogawski, P. and Bednorz, E. (2014). Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 17 (1),
Comparison and validation of selected 70-82.
evapotranspiration models for Okkan, U. and Kirdemir, U. (2018).
conditions in Poland (Central Investigation of the behavior of an
Europe). Water Resources agricultural-operated dam reservoir
Management, 28 (14), 5021-5038. under RCP scenarios of AR5-
Budyko, M.I.(1958). The heat balance of the IPCC. Water Resources Management,
Earth’s surface. US, Department of 32 (8), 2847-2866.
Commerce, Washington, DC. Okkan, U. ve İnan, G. (2015). Gediz
Caldwell, P. V., Kennen, J. G., Sun, G., Havzasında gözlenen ve re-analiz veri
Kiang, J. E., Butcher, J. B., Eddy, M. setlerinden elde edilen yağış ve
C., et al. (2015). A comparison of sıcaklık verilerine ait eğilimlerin
290
st th
1980-2010 referans iklim dönemi için Wang, X., Melesse, A. M. and Yang, W.
karşılaştırılması. DSİ Teknik Bülteni, (2006). Influences of potential
119, 10-27. evapotranspiration estimation
Oudin, L., Michel, C. and Anctil, F. (2005a). methods on SWAT’s hydrologic
Which potential evapotranspiration simulation in a Northwestern
input for a lumped rainfall-runoff Minnesota Watershed. Transactions
model? Part 1 - Can rainfall-runoff of the ASABE, 49(6), 1755-1771.
models effectively handle detailed Xu, C. and Singh, V. P. (2000). Evaluation
potential evapotranspiration and generalization of radiation‐based
inputs? Journal of Hydrology, 303 (1- methods for calculating
4), 275-289. evaporation. Hydrological Processes,
Oudin, L., Hervieu, F., Michel, C., Perrin, 14 (2), 339-349.
C., Andréassian, V., Anctil, F. and Xu, C. and Singh, V. P. (2002). Cross
Loumagne, C. (2005b). Which comparison of empirical equations for
potential evapotranspiration input for calculating potential
a lumped rainfall–runoff model? Part evapotranspiration with data from
2 - Towards a simple and efficient Switzerland. Water Resources
potential evapotranspiration model for Management, 16 (3), 197-219.
rainfall-runoff modelling. Journal of Xystrakis, F. and Matzarakis, A. (2011).
Hydrology, 303 (1-4), 290-306. Evaluation of 13 empirical reference
Pandey, P. K., Dabral, P. P. and Pandey, V. potential evapotranspiration equations
(2016). Evaluation of reference on the island of Crete in Southern
evapotranspiration methods for the Greece. Journal of Irrigation and
northeastern region of Drainage Engineering, 137 (4), 211-
India. International Soil and Water 222.
Conservation Research, 4 (1), 52-63. Zhang, L., Potter, N., Hickel, K., Zhang, Y.
Singh, V. P. and Xu, C. (1997). Evaluation and Shao, Q. (2008). Water balance
and generalization of 13 mass‐transfer modeling over variable time scales
equations for determining free water based on the Budyko framework –
evaporation. Hydrological Processes, Model development and testing.
11 (3), 311-323. Journal of Hydrology, 360 (1-4), 117-
131.
291
st th
Seralarda, Isıtma ve Soğutma İhtiyacının Derece Saat Yöntemiyle

Belirlenmesi
Sedat Boyacı*
Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü, Kırşehir,
TURKIYE
Corresponding Author e-mail: sedat.boyaci@ahievran.edu.tr
Özet: Tarım sektöründe birim alan için gereksinilen enerji miktarı en fazla seracılık işletmelerinde
ortaya çıkmaktadır. Harcanan bu enerjinin büyük bir bölümü soğuk bölgelerde ısıtma için harcanırken
sıcak bölgelerde ise soğutma amacıyla kullanılmaktadır. Günümüzde yapılarda geresinim duyulan
enerji miktarı için birçok yöntemin olmasına rağmen bunlar arasında en basit enerji tahmin
yöntemlerinden birisi olan derece gün yöntemi önemini korumaktadır. Isıtma ve soğutma derece gün
değerlerinin aylık veya yıllık toplamının belirlenmesi, işletme ekonomisi açısından oldukça önemlidir.
Bu amaçla çalışmada, ısıtma ve soğutma derece gün değerlerinin hesaplanmasında ortalama sıcaklık
değerleri yerine serada gereksinim duyulan enerji miktarının daha doğru hesaplanabilmesi amacıyla
saatlik sıcaklık değerlerinden yararlanılmıştır. Çalışmada, taban alanı 240 metrekare olan yay çatılı ve
polikarbon örtülü (4mm) bir serada yıl boyunca 7 farklı noktada saatlik olarak ölçülen ortalama iç ve
dış sıcaklık değerlerinden yararlanılmıştır. Sera içerisinde denge sıcaklıkları olarak 16, 18 ve 20°C
olarak seçilmiştir. Çalışma sonucunda, karasal iklime sahip Kırşehir ilinde ısıtma ihtiyacının soğutma
ihtiyacından fazla olması nedeniyle ısıtmanın üretim maliyetleri içindeki payını arttıracağı
belirlenmiştir. Çalışma sonucunda, Kırşehir ilinde enerji tüketimi açısından değerlendirildiğinde, ilde
sera işletmesi kurmayı düşünen üreticilerin ısı iletim katsayısı düşük, ışık geçirgenliği yüksek örtü
malzemelerinin kullanılmasının kârlı bir yetiştiricilik için oldukça önemli olduğu belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Seracılık, Enerji gereksinimi, Derece gün
The Determination of Heating and Cooling Degree Hour Values in Greenhouses
Abstract: The amount of energy required for unit area in the agricultural sector emerges in
greenhouse enterprises at most. Most of this energy is spent for heating in cold regions, while it is
used for cooling in hot regions. Nowadays, although there are many methods for the amount of energy
required for structures, the degree-day method, which is one of the simplest energy estimation
methods among these, remains important. The determination of monthly or annual sum of heating and
cooling degree days is highly important in terms of operating economy. For this purpose, the hourly
temperature values were used to calculate the heating and cooling degree day values instead of the
average temperature values in order to calculate the amount of energy required in the greenhouse
more accurately. In the study, the mean internal and external temperature values measured at 7
different points per hour throughout a year in a arhed-roofed and polycarbon-covered (4mm)
greenhouse with the floor area of 240 square meters were used. In the greenhouse, the equilibrium
temperatures were chosen as 16, 18 and 20°C. As a result of the study, it was determined that heating
will increase the share of production costs in Kırşehir province because the heating requirement is
higher than the cooling requirement since it has a continental climate. As a result, when evaluated in
terms of energy consumption in Kırşehir province, it was determined that using cover materials with a
low heat transmission coefficient and high light transmittance is highly important for the
manufacturers who are considering to establish a greenhouse enterprise in the province in terms of
profitable agriculture.
Anahtar Kelimeler: Greenhouse, Energy requirement, Degree day
292
st th
Giriş
Seralar, yetiştiriciliği yapılan bitkiler için Materyal ve Metot

uygun iklim ve çevre koşullarını sağlayarak
üretimin yıl boyunca sürdüğü tarımsal Çalışma, taban alanı 240 m2 olan yay çatılı
yapılardır (Atilgan ve ark., 2017). yan ve çatı örtüsü 4mm polikorbon örtü
Seralardan beklenen kaliteli yüksek malzemesi ile kaplı serada yürütülmüştür.
verimin elde edilebilmesi için, bitkilerin Sera içerisinde sıcaklık ve nem değerlerinin
arzuladıkları biyolojik optimum koşulların ölçümü HOBO marka sıcaklık ve nem ölçer
sağlanması zorunludur. Seraların kurulduğu ile 12 ay süresince 1 er saatlik aralıklar ile
yerin iklimine bağlı olarak, soğuk seranın 7 farklı noktasından ölçümler
dönemlerde ısıtma, sıcak dönemlerde alınarak yapılmıştır.
havalandırma, gölgeleme ve soğutma Derece gün değeri, binaların ısıtılması veya
ihtiyacı ortaya çıkmaktadır (Baytorun, soğutulması için enerjiye olan talebi
2016a). Seralarda üretim periyodu boyunca belirtmek için kullanılan bir ölçüm
ortaya çıkan enerji gereksinimi, üretim yöntemidir. Yapıların farklı bölgelerde aylık
ekonomisinin belirlenmesi ve yapılacak ve yıllık soğutma ve ısıtma gereksinimleri
fizibilite çalışmaları için önemlidir derece gün yöntemi ile tahmin edilebilir.
(Baytorun, 2016b). Yöntem, bir binanın enerji ihtiyacının
Günümüzde yapılarda enerji analizi için günlük ortalama sıcaklık ile bir denge
birçok yöntem bulunmasına rağmen en basit sıcaklığı arasındaki fark ile orantılı olduğunu
enerji tahmin yöntemlerinde olan derece gün varsaymaktadır. Denge sıcaklığı, ısıtma veya
yöntemi önemini hala korumaktadır. Bu soğutmanın gerekli olduğu dış hava
yöntemde bir yapının enerji ihtiyacı temel sıcaklığıdır. Derece günlerine bakıldığında,
olarak, yapının iç ortam sıcaklığı ile ilgili yıllık enerji tüketimi Q yıl [W.gün] olarak
denge noktası sıcaklığı ve yapının Eşitlik 1 ile hesaplanabilir (Büyükalaca ve
bulunduğu yerin dış hava sıcaklığı ark., 2001);
arasındaki fark ile doğru orantılıdır. Yapının
iç ortam sıcaklığı ve iç ısı kazançları sabit Q yıl =
Ktot
DG (1)
ise derece gün yöntemlerinden elde edilen ƞ
değerlerle, yapının ısıtma ve soğutma

ihtiyacı için gerekli enerji iyi bir hassasiyetle Eşitlikte, Ktot binanın W/°C cinsinden
tahmin edilebilir (Büyükalaca ve ark., 2001). toplam ısı transfer katsayısı (Ktot= 4,10
Seralarda ısı enerjisi gereksinimi DIN W/m2°C), ƞ ısıtma veya soğutma sisteminin
4701 standartlarında belirlenen esaslara göre verimliliği olup çalışmada doğalgaz için
ortalama sıcaklık değerlerinden gidilerek (0,93) soğutma için (2,5) olarak alınmıştır.
hesaplanmaktadır. Ancak ortalama değerlere DG ısıtma veya soğutma için derece
göre yapılan hesaplamalar sıcaklık günlerinin değeridir. Isıtma için, ısıtma
ortalamasının yüksek olduğu geçiş dereceleri saatlik olarak (IDG) Eşitlik 2 ile
dönemlerinde yanıltıcı sonuçların ortaya belirlenebilir (Büyükalaca ve ark., 2001);
çıkmasına neden olmaktadır. Seralarda ısı
enerjisi gereksinimi saatlik iklim değerlerine IDG = (1 saat) ∑saatler(Td − To )+ (2)
göre en sağlıklı olarak hesaplanabilmektedir
(Baytorun, 2016b). Eşitlikte Td denge sıcaklığı ve To günlük dış
Bu çalışmada, sera içerisinde bitkiler için ortam sıcaklığıdır. Soğutma dereceleri
optimum sıcaklık değerlerinin sağlanması günleri (SDG) ısıtma derecesi günlerine
için gerekli denge sıcaklığında, ısıtma ve benzer bir şekilde hesaplanabilir
soğutma derece gün değerlerinin saatlik (Büyükalaca ve ark., 2001);
olarak belirlenmesi ve bu değerlere bağlı
olarak birim alanda gereksinim duyulan SDG = (1 saat) ∑saatler(To − Td )+ (3)
enerji miktarının belirlenmesi amacıyla
yürütülmüştür. Denklemlerin parantezleri üzerindeki artı
işaretler (Eşitlik 2 ve Eşitlik 3) yalnızca
293
st th
pozitif değerlerin sayılabileceğini Bulgular ve Tartışma

göstermektedir. IDG ve SDG’yi kullanarak,
yıllık ısıtma tüketimi (Qı) ve yıllık soğutma Deneme çalışması yapılan serada 12 ay
gereksinimleri (Qs) kWh cinsinden sırasıyla süresince sera içinde ve dışında yapılan
Eşitlik 4 ve Eşitlik 5 ile hesaplanabilir saatlik ölçümlerden elde aylık, sıcaklık ve
(Büyükalaca ve ark., 2001); oransal nem değerlerinin maksimum,
ortalama ve minimum değerleri Çizelge
1’de, ortalama dış-iç sıcaklık ve oransal nem
Ktot 1 değerleri arasındaki ilişki Şekil 1’de, sera dış
Qı = IDG 1000 (4)
ƞ ve iç sıcaklık değerleri ve sera ortamında
tutulması istenilen 16, 18 ve 20°C sıcaklık
Ktot 1
Qs = SDG 1000 (5) değerleri Şekil 2’de verilmiştir.
ƞ
Çizelge 1. Sera içi ve dışında ölçülen sıcaklık ve oransal nem değerleri

Dış Sıcaklık İç sıcaklık Dış nem İç nem
Aylar
Mak. Ort. Min. Mak. Ort. Min. Mak. Ort. Min. Mak. Ort. Min.
1 11,80 2,05 -5,30 30,80 5,82 -4,41 98,00 81,74 45,00 79,49 45,60 19,61
2 18,80 6,52 -3,30 38,22 12,93 0,24 95,00 68,49 29,00 85,28 45,28 19,58
3 24,10 9,74 -3,20 42,01 16,57 0,04 96,00 66,24 14,00 88,50 57,97 21,47
4 26,90 14,12 0,10 38,94 21,44 4,34 95,00 48,83 11,00 88,08 64,54 27,82
5 28,70 17,25 6,60 42,34 23,14 8,50 95,00 65,04 20,00 88,32 67,97 27,01
6 34,40 21,52 11,10 43,84 26,39 13,79 96,00 53,12 13,00 88,09 70,14 26,50
7 36,50 25,20 14,10 41,32 28,09 16,18 89,00 43,32 13,00 85,85 58,76 20,98
8 36,00 24,74 14,20 43,44 28,31 15,82 88,00 45,67 16,00 87,03 49,73 16,55
9 37,40 22,84 8,40 43,25 27,02 12,33 81,00 33,43 9,00 86,09 45,97 13,77
10 24,90 12,21 -1,40 34,74 17,65 5,42 94,00 54,33 13,00 87,92 56,84 21,66
11 19,80 6,26 -4,20 32,96 12,06 -1,54 96,00 72,09 25,00 88,57 53,37 19,04
12 18,00 4,41 -6,20 34,63 10,06 -2,99 96,00 77,46 35,00 87,65 50,33 23,45
Top. 26,44 13,91 2,58 38,87 19,12 5,64 93,25 59,15 20,25 86,74 55,54 21,45
Şekil 1. Sera içi ve dışı arasındaki sıcaklık ve oransal nem ilişkisi
Şekil 1’e bakıldığında iç sıcaklık değerlerininde arttığı görülmüştür. Bunun

değerlerinin dış sıcaklık değerlerinden yanında dış ve iç oransal nem değerleri
etkilenmesi sonucunda artan dış sıcaklık arasında ilişkinin zayıf olduğu görülmüştür.
değerleri ile birlikte iç sıcaklık
294
st th
Şekil 2. Deneme süresince ölçülen sera içi ve dışı sıcaklık değerleri
Şekil 2’ye bakıldığında iç ortamda kullanımının serada gereksinim duyulan

istenen 16, 18 ve 20°C sıcaklık değerlerinin enerjinin azaltılması bakımından oldukça
dış sıcaklığa göre Nisan-Haziran aylarında önemli olduğu belirlenmiştir. Bunun yanında
sağlanırken iç sıcaklık değerlerine göre karasal iklim bölgesinde yer alan çalışma
Mart-Nisan aylarında sağlandığı alanında gündüz saatlerinde sıcaklık
görülmüştür. Bunun yanında dış sıcaklığa değerlerinin yüksek, gece saatlerinde
göre Eylül-Ekim ayından sonra istenen iç sıcaklık değerlerinin düşük olması nedeniyle
sıcaklık değerlerinin altına düştüğü ortalama sıcaklık değerlerini kullanılarak
görülmüştür. Serada mevcut iç sıcaklık yapılan hesaplamalardan ziyade saatlik
değerlerine göre Eylül ayı sonu ve Ekim ayı sıcaklık değerlerinin kullanılmasının ısıtma
başlarında istenen iç sıcaklıkların altına ve soğutma gereksinimlerinin daha doğru
düştüğü görülmüştür. Bu değerler ısıtma belirlenmesi açısından daha doğru olacaktır.
yapılmayan serada örtü malzemesinin Deneme serasında ortaya çıkan ısıtma ve
önemini göstermektedir. Bu nedenle soğutma derece gün saatleri Çizelge 2’de
seralarda ısı iletim katsayısı düşük ve ışık verilmiştir.
geçirgenliği yüksek örtü malzemesinin
Çizelge 2. Deneme serasında ortaya çıkan ısıtma ve soğutma derece gün saatleri
Dış Sıcaklığa bağlı aylık IDG ve SDG Mevcut iç sıcaklığa bağlı aylık IDG ve SDG
değerleri değerleri
IDG SDG IDG SDG
Aylar 16 18 20 16 18 20 16 18 20 16 18 20
Ocak 744 744 744 0 0 0 679 698 709 64 46 35
Şubat 666 668 672 6 4 0 461 488 520 211 184 152
Mart 659 697 723 71 35 8 441 481 512 303 263 232
Nisan 434 517 578 283 202 140 268 324 368 452 396 351
Mayıs 336 439 516 403 302 224 176 277 347 565 467 397
Haziran 119 214 303 593 500 413 30 117 210 690 603 510
Temmu
z 7 47 130 736 694 607 0 23 103 744 721 640
Ağustos 21 59 128 720 679 606 1 16 70 743 728 674
Eylül 122 196 269 594 522 442 30 71 125 690 649 594
Ekim 564 627 676 177 117 64 371 447 494 372 297 249
Kasım 692 717 720 25 3 0 535 568 593 185 152 127
Aralık 738 743 744 6 0 0 586 609 637 158 135 107
Toplam 5102 5668 6203 3614 3058 2504 3578 4119 4688 5177 4641 4068
295
st th
Buna göre dış sıcaklık değerlerine göre 20 °C için sırasıyla 736, 694 ve 607 saat
yıl içerisinde ölçüm yapılan 8760 saatin 16, soğutma ihtiyacı ortaya çıkar iken mevcut iç
18 ve 20°C iç sıcaklık değeri için sırasıyla sıcaklık değerlerine bakıldığında ise bu
5102, 5668 ve 6203 saatinde ısıtma değerlerin 744, 721 ve 640 saat olduğu
gereksinimi olduğu, bunun yanında 3614, belirlenmiştir.
3058 ve 3058 saatinde ise soğutma Seralarda kullanılan doğal havalandırma
ihtiyacının olduğu belirlenmiştir. Buna göre yöntemi geçiş mevsimlerinde (sonbahar ve
sırasıyla 44, 34 ve 53 saatte ise denge ilkbahar) etkin bir şekilde kullanılsada, yaz
sıcaklığı ortaya çıkmıştır. aylarında sıcaklıkların 35°C ve üzeri olduğu
Mevcut iç sıcaklık değerlerine bölgelerde sera iç sıcaklıklarını azaltmada
bakıldığında ise 16, 18 ve 20°C iç sıcaklık yetersiz kalmaktadır. Bu durumda, sera
değeri için sırasıyla 3578, 4119 ve 4688 içerisinde yetiştirilen bitkilerin ihtiyacı olan
saatinde ısıtma ihtiyacı ortaya çıkar iken optimum sıcaklık sınırların üzerine çıkarak
5177, 4641 ve 4068 saatinde ise soğutma bitkinin çiçeklenme ve meyve bağlamasını
ihtiyacının ortaya çıktığı belirlenmiştir. olumsuz yönde etkilemekte ve ürün
Buna göre sırasıyla 5, 0 ve 4 saatte ise denge kayıplarına neden olmaktadır (Boyacı ve
sıcaklığı ortaya çıkmıştır. ark., 2017). Doğal havalandırma yapılan
Aylara göre serada dış sıcaklığa bağlı serada sıcaklık değerlerinin bitki
olarak en fazla ısıtma süresi 16, 18 ve 20°C yetiştiriciliğine uygun olmadığı dönemlerde
için sırasıyla 744 saat ile Ocak ayında ortaya sera iç sıcaklıklarını azaltmada yetersiz
çıkar iken en az ısıtma süresi 7, 47 ve 130 kaldığı bu dönemlerde bitki yetiştiriciliği
saat ile Temmuz ayında olduğu açısından doğal havalandırma yanında
belirlenmiştir. Isıtılmayan serada mevcut iç gölgeleme tülleri ve mekanik ve evaporatif
sıcaklığa göre değerlendirildiğinde ise ısıtma soğutma sistemlerine ihtiyaç duyulduğu
süresinin Ocak ayında sırasıyla 679, 698 ve belirlenmiştir.
709 saat olduğu ve örtü malzemesi Serada saatlik olarak hesap edilen IDG
yardımıyla ihtiyaç duyulan sıcaklığın Ocak ve SDG değerleri Çizelge 3’te ve bu
ayında sırasıyla %9, %6 ve %5 inin değerler için gerekli saatlik değerlerden elde
karşılandığı belirlenmiştir. Soğutma edilen enerji miktarları Çizelge 4’te
ihtiyacının en fazla olduğu Temmuz ayına verilmiştir.
bakıldığında ise dış sıcaklığa göre 16, 18 ve
Çizelge 3. Saatlik olarak hesap edilen ısıtma ve soğutma derece gün değerleri
Dış Sıcaklığa bağlı aylık IDG ve SDG Mevcut iç sıcaklığa bağlı aylık IDG ve SDG
değerleri değerleri
Aylar IDG SDG IDG SDG
16 18 20 16 18 20 16 18 20 16 18 20
1 10378 11866 13354 0 0 0 7923 9301 10706 351 241 158

2 6382 7716 9059 12 2 0 3864 4810 5818 1803 1404 1068
3 4875 6234 7663 150 46 6 2672 3592 4588 3099 2531 2039
4 2592 3550 4647 1238 755 413 1097 1690 2388 5011 4165 3423
5 1085 1874 2834 2019 1320 792 350 805 1435 5661 4631 3773
6 195 543 1062 4172 3080 2158 22 160 492 7502 6200 5092
7 8 60 228 6855 5419 4099 0 14 127 8997 7523 6148
8 17 98 282 6518 5111 3807 0 16 99 9162 7690 6285
9 264 593 1066 5186 4076 3109 42 139 332 7974 6630 5383
10 3422 4619 5926 604 313 133 1483 2315 3258 2709 2053 1509
11 7043 8455 9892 31 3 0 4169 5273 6432 1332 996 714
12 8630 10114 11602 4 0 0 5530 6729 7978 1110 821 583
Toplam 44890 55723 67615 26788 20124 14516 27151 34842 43651 54712 44886 36176
296
st th
Dış sıcaklığa bağlı toplam saatlik IDG neden olur. Kuzeydoğu bölgesi ve iç
değerlerine bakıldığında 16, 18 ve 20°C iç bölgelerinde nispeten daha fazla ısıtma
sıcaklık değeri için sırasıyla 44890, 55723 enerjisi gerekmekle birlikte, soğutmaya daha
ve 67615 iken mevcut iç sıcaklık değerlerine az veya hiç ihtiyaç duyulmamaktadır
göre sırasıyla 27151, 34842 ve 43651 olarak (Büyükalaca ve ark., 2001; Haştemoğlu ve
hesaplanmıştır. Dış sıcaklığa bağlı toplam Erkan, 2015). Araştırmacılarında belirttiği
SDG değerlerine bakıldığında 16, 18 ve üzere ülkemizin İç Anadolu bölgesinde yer
20°C değerlerinde sırasıyla 26788, 20124 ve alan çalışma alanında ısı enerjisi
14516 iken mevcut iç sıcaklık değerlerine gereksiniminin soğutma gereksiniminden
göre sırasıyla 54712, 44886 ve 36176 olarak daha yüksek olduğu görülmüştür.
hesaplanmıştır. Çalışma yapılan dönemde yıl Saatlik olarak hesap edilen ısıtma ve
içerisinde IDG ihtiyacı en çok Ocak ayında soğutma derece gün değerleri ve buna bağlı
ortaya çıkar iken soğutma ihtiyacı Temmuz enerji gereksinimleri Çizelge 4 te verilmiştir.
ayında ortaya çıkmaktadır.
Isıtma ve soğutma derecelerinin değerleri
Türkiye genelinde büyük dalgalanmalara
Çizelge 4. Isıtma ve soğutma derece gün değerlerine bağlı enerji gereksinimleri

Mevcut iç sıcaklığa bağlı aylık IDG ve SDG
Dış Sıcaklığa bağlı aylık IDG ve SDG değerleri
değerleri
Aylar IDG SDG IDG SDG
16 18 20 16 18 20 16 18 20 16 18 20
1 45,75 52,31 58,87 0,00 0,00 0,00 34,93 41,00 47,20 0,58 0,39 0,26
2 28,14 34,02 39,94 0,02 0,01 0,00 17,03 21,20 25,65 2,96 2,30 1,75
3 21,49 27,48 33,78 0,25 0,20 0,03 11,78 15,83 20,23 5,08 4,15 3,34
4 11,43 15,65 20,49 2,03 3,33 1,82 4,83 7,45 10,53 8,22 6,83 5,61
5 4,79 8,26 12,49 3,31 5,82 3,49 1,54 3,55 6,33 9,28 7,60 6,19
6 0,86 2,40 4,68 6,84 13,58 9,52 0,10 0,70 2,17 12,30 10,17 8,35
7 0,03 0,26 1,01 11,24 23,89 18,07 0,00 0,06 0,56 14,76 12,34 10,08
8 0,08 0,43 1,24 10,69 22,53 16,78 0,00 0,07 0,44 15,03 12,61 10,31
9 1,16 2,62 4,70 8,51 17,97 13,71 0,18 0,61 1,46 13,08 10,87 8,83
10 15,08 20,36 26,13 0,99 1,38 0,59 6,54 10,20 14,36 4,44 3,37 2,47
11 31,05 37,27 43,61 0,05 0,01 0,00 18,38 23,25 28,35 2,18 1,63 1,17
12 38,04 44,59 51,15 0,01 0,00 0,00 24,38 29,66 35,17 1,82 1,35 0,96
Toplam 197,90 245,66 298,09 43,93 88,72 64,00 119,70 153,60 192,44 89,73 73,61 59,33
Yıl içerisinde dış sıcaklığa göre serada Bunun yanında dış sıcaklık ve mevcut iç
gereksinim duyulan ısıtma ihtiyacının sıcaklık değerleri karşılaştırıldığında iç
doğalgaz ile karşılanması durumunda saatlik sıcaklık değerinin 16°C de tutulması
IDG değerlerine göre birim alan için durumunda gereksinim duyulan enerji
gereksinim duyulan yıllık enerji miktarları miktarının örtü malzemesi nedeniyle 78 kwh
16, 18 ve 20°C için sırasıyla 197,90-245,66 azaldığı görülmüştür.
ve 298,09 kwh olarak hesap edilmiştir. Dış Seralarda ısı gücü ve ısı enerjisi
sıcaklığa bağlı olarak serada iç sıcaklığın gereksiniminin belirlenmesi DIN 4701
16°C’den 18°C’de çıkması durumunda standartlarına göre yapılmaktadır. Seralarda
gereksinim duyulan enerji miktarı yaklaşık ısı enerjisi gereksinimi, aylık ortalama,
% 20 artmıştır. İç sıcaklığa bağlı olarak ortalama maksimum ve minimum sıcaklık
sıcaklığın 16°C’den 18°C’ye çıkması değerlerine göre hesaplanabilmektedir.
durumunda gereksinim duyulan enerji Birçok araştırmada seralarda ısı gereksinimi,
miktarının ise %28 arttığı görülmüştür. iklim değerlerinin ortalamalarından giderek
297
st th
hesaplanmıştır. Ancak iklim değerlerinin enerji miktarının azaltılması bakımından

ortalamalarından gidilerek yapılan önemli olduğu görülmüştür. Bu nedenle geri
hesaplamalarda, özellikle geçiş dönüşüm süreleri düşünülerek yan duvar ve
dönmelerinde (Kasım, Mart, Nisan) düşük iç çatıda ısı iletim katsayısı düşük, ışık
sıcaklık (ti<18°C) değerlerinde büyük geçirgenliği yüksek örtü malzemelerinin
hatalar ortaya çıkmaktadır. Ortalama kullanılması işletmenin ekonomisi açısından
sıcaklığın 15°C olduğu bir yerde serada son derece önemlidir.
sıcaklık 15°C istendiğinde o gün için ısıtma
gereği olmadığı kabul edilir. Ancak günlük Sonuç
ortalama sıcaklığın 15°C olduğu koşullarda,
gün içinde sıcaklık 10 ve 20°C arasında Çalışmadan elde edilen sonuçlara göre
değişebilir. Belirtilen nedenle ortalama ülkemizde enerji maliyetlerinin yüksek
değerlerden gidilerek yapılan hesaplamalar olması nedeniyle serada yapılacak
yanıltıcı olmaktadır. Seralarda ısı enerjisi yetiştiricilikte ısıtma ve soğutma için gerekli
gereksiniminin gerçek değerlere yakın enerji miktarının önceden bilinmesi
olarak hesaplanabilmesi için saatlik iklim işletmenin kârlılığı açısından son derece
değerlerinin kullanılması, daha gerçekçi önemlidir.
sonuçlar vermektedir (Baytorun ve ark., Yapılarda ısıtma ve soğutma için gerekli
2013). Isı, sıcaklık farkından kaynaklanan enerji miktarının belirlenmesinde kullanılan
bir enerji geçişidir. Isınma döneminde, en yaygın yöntemlerden biri olan ısıtma ve
sıcaklığın yüksek olduğu iç ortamdan dış soğutma derece gün hesabında kullanılan
ortama doğru bir ısı kaybı meydana gelir. ortalama sıcaklık değerlerinden ziyade
Yalıtım, yapı elemanlarından gerçekleşen ısı yöreye ait mevcut saatlik sıcaklık
kaybını azaltır. Kullanılan yalıtım değerlerinin kullanılması seralarda ihtiyaç
malzemesinin kalınlığı ısıl konfor ve enerji duyulan enerjinin daha doğru tahmin
tasarrufu bakımından son derece önemlidir. edilmesi bakımından oldukça önemlidir.
Çünkü düşük yalıtım kalınlığı ısıl konfor ve Isıtma ve soğutma derece gün hesabında
enerji tasarrufu üzerinde olumsuz bir etki kullanılan bir parametre olan ısı iletim
oluştururken, yalıtım kalınlığının artması; katsayısının düşük olması, sera içerisinde
kış aylarında iletimle ısı kaybını, yaz ihtiyaç duyulan ısı enerjisi gereksinimini
aylarında ise iletimle ısı kazancını azaltır azaltacağından serada kullanılacak örtü
(Gölcü ve ark., 2006). Isıl konforu sağlamak malzemesinin ısı iletimi katsayısının düşük,
amacıyla yapılarda tüketilen enerjinin büyük direncinin ve ışık geçirgenliğinin yüksek
bir kısmı yapıların ısıtılması ve soğutulması olması enerji ihtiyacının azaltılması ve kârlı
için harcanmaktadır. Bu nedenle, kış bir yetiştiricilik için son derece önemlidir.
aylarında ısı kayıplarını, yaz aylarında ise ısı
kazançlarını azaltmak için en etkili yöntem Kaynaklar
yapının dış yüzey elemanlarının
yalıtılmasıdır (Özel ve Pıhtılı, 2008). Serada Atilgan, A., Yucel, A., Tanriverdi, C., Oz,
ısı gücü ve ısı enerjisi gereksiniminin H., Tezcan, A., 2017. Determinatıon
belirlenmesinde kullanılan toplam ısı iletim of optimum heating and cooling
katsayısı, örtü malzemesinin özelliğine, sera degree-hour values for pepper plant.
tipine, ısıtma, sulama sistemine, rüzgâr Infrastructure And Ecology of Rural
hızına ve gökyüzünün bulutlu ve açık Areas, 457–467.
olmasına bağlı olarak değişim Baytorun, A.N., Üstün, S., Akyüz A., 2016a.
göstermektedir (Baytorun ve ark., 2013). “Sera ısıtma sistemlerinin
Yapılan çalışmada, serada iç ve dış ortam projelenmesinde uzman sistem
arasında yalıtımı sağlayan polikarbon örtü “ISIGER-SERA””. Tesisat
malzemesinin kullanımı cam örtü malzemesi Mühendisliği, 155: 13-24.
ve maliyet açısından daha uygun olan ve Baytorun, AN., Üstün, S., Akyüz, A.,
yaygın olarak kullanılan plastik örtü Önder, D., 2013. Seralarda ısı enerjisi
malzemesine göre ısı iletim katsayısının gereksiniminin belirlenmesinde
düşük olması nedeniyle gereksinim duyulan kullanılan farklı yöntemlerin
298
st th
karşılaştırılması. Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 28 Gölcü, M., Dombaycı, ÖA. ve Abalı, S.

(2): 21-32 2006. Denizli için optimum yalıtım
Baytorun, AN., Üstün, S., Akyüz, A., 2016b. kalınlığının enerji tasarrufuna etkisi
Farklı ısıtma-derece-gün (HDD) ve sonuçları. Gazi Üniv. Müh. Mim.
değerlerine bağlı olarak seralarda ısı Fak. Der., 2006, 21(4): 639-644.
enerjisi gereksiniminin belirlenmesi. Haştemoğlu, H.Ş. ve Erkan İ. 2015. Degree-
Çukurova Üniversitesi Mühendislik Day analysis for different locations in
Mimarlık Fakültesi Dergisi, 31(2), turkey and effect on architecture
119-128. conceptualism. Journal of Civil
Boyacı, S., Akyüz, A., Üstün, S., Baytorun, Engineering and Architecture, 2015,
AN., Güğercin, Ö., 2017. Seralarda 9: 1252-1260.
yüksek sıcaklıkların azaltılmasında Özel, M. ve Pıhtılı, K. 2008. Determination
kullanılan yöntemler. Türkiye of optimum insulation thickness by
Tarımsal Araştırmalar Dergisi,4(1): using heating and cooling degree-day
89-95. values. Mühendislik ve Fen Bilimleri
Büyükalaca, O., Bulut, H. and Yılmaz, T. Dergisi, 26 (3): 191-197.
2001. Analysis of variable-base
heating and cooling degree-days for
Turkey” Applied Energy, 2001, 69:
269-283.
299
st th
Türkiye’de doğal yayılış gösteren sarıyıldız (Gagea Salisb.)

türlerinin yetiştiği alanlara ait bazı toprak özellikleri
Erdinç Uysal1, Erdal Kaya2

1
Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Toprak ve Su Kaynakları Bölümü, Yalova,
TÜRKİYE
2
Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Geofit Araştırma Merkezi, Yalova,
TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: erdincuysal@hotmail.com
Özet: Bu çalışma Türkiye’de doğal olarak bulunan Gagea cinsine ait farklı türlerin yetiştiği
toprakların bazı özelliklerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla 2011-2014 yılları arasında
42 ayrı ilden alınan 171 adet toprak örneği materyal olarak kullanılmıştır. Alınan toprak örneklerinde
pH, tuzluluk, kireç (CaCO3), organik madde, alınabilir fosfor ve potasyum analizleri yapılmış ve
sonuçları değerlendirilmiştir.
Araştırma sonuçlarına göre; alınan toprakların tuzluluk içerikleri 47 - 2630 µmhos cm-1 değerleri
arasında olup çoğunlukla düşük seviyelerde tuz içermektedir. Toprak reaksiyonu, 5.40 ile 8.55
değerleri arasında değişmiş olup incelenen alanlarda toprakların hafif asit, nötr ve hafif alkalin
karakterde oldukları saptanmıştır. Toprak örneklerinde CaCO 3 miktarı genel olarak orta ya da düşük
düzeylerde olmasına karşın kirecin çok yüksek olduğu topraklara da rastlanmıştır. Organik madde
açısından incelenen toprak örneklerinin büyük oranda yüksek ya da çok yüksek organik madde
içeriğine sahip oldukları belirlenmiştir. Toprakların alınabilir fosfor içerikleri 0.3-191 mg kg-1,
potasyum içerikleri ise 68 - 1760 mg kg-1 değerleri arasında bulunmuştur.
Anahtar Kelimeler: Sarıyıldız, Türkiye Florası, Toprak özellikleri
Some soil properties of Gagea (Gagea Salisb.) species naturally grown in Turkey
Abstract: This study is conducted in order to determine some properties of the soils on which
different species of Gagea genus that are natural grown in Turkey. For this purpose 171 soil samples
were taken from 42 provinces between 2011-2014. For this objective pH, salinity, CaCO3, organic
matter, available phosphorus and potassium of soil samples were detected.
According to the results of studies electrical conductivity values were found to between 47 to 2630
µmhos cm-1 and mostly considered within non saline soil class. Soil reaction has changed between the
values 5.85-8.20 and the soil within the observed area was determined to have low acid, neutral and
light alkaline characteristics. Highly calcareous soils were also discovered although the amount of
CaCO3 were generally medium or low in soil samples. It has been determined that most of the soil
observed had high or very high levels organic matters. The available phosphorus values were found
0.3 - 191 mg kg-1 and potassium 68 - 1760 mg kg-1.
Keywords: Gagea, Flora of Turkey, Soil properties
Giriş
Türkiye mevcut ekolojisi sayesinde biyolojik çeşitliliğin önemli bir kısmını

oldukça fazla tür çeşitliliğine sahip bir ülke oluştururlar. Türkiye florasında, 73 cinse
konumundadır. Bu türler içerisinde geofitler bağlı 816 geofit türü doğal olarak
önemli bir yer tutar. Geofitler, toprak altında yetişmektedir (Sargın ve ark., 2013). Bu
soğan, yumru ve rizom gibi gıda maddesi çeşitlik içerisinde Liliaceae familyasından
depo eden özelleşmiş toprak altı gövdeleri olan Gagea Salisb. (Sarıyıldız) cinsine dahil
taşıyan bitkilere verilen genel isimdir türler önemli bir paya sahiptir. Yaklaşık 250
(Anonim, 1996). Türkiye’de bulunan kadar tür içeren sarıyıldız Avrupa, Asya ve
300
st th
Kuzey Afrika'da yayılış gösterir (Caparelli Bu çalışma ile Türkiye’nin farklı

ve ark., 2006). Türkiye’de ise 9 seksiyon, 31 bölgelerinde doğal olarak yetişen sarıyıldız
tür ve 1 alttür ile temsil edilmektedir ve türlerinin bulunduğu noktalardan toprak
bunlardan 5 tür endemiktir (Tekşen ve ark., örnekleri alınmıştır. Bu noktalardan alınan
2015). örneklerle bitkiye ait doğal ortamlarındaki
Sarıyıldız, Liliaceae familyası içerisinde toprak özellikleri hakkında bilgi sahibi
bulunan ve görece olarak çok fazla olmak amaçlanmıştır.
incelenmemiş çok yıllık bir geofit türüdür.
Cins dağılımı Avrasya'nın ılıman ve Materyal ve Yöntem
subtropikal bölgeleri ile sınırlıdır ve tropikal Çalışmada materyal olarak, Türkiye
iklim veya çok soğuk alanlarda yayılış florasında doğal olarak yayılış gösteren
göstermezler (Levichev, 1999). Birçok sarıyıldız türlerine ait 42 ayrı ilden doğal
monokotiledon gibi, sarıyıldız cinsinin farklı gelişme ortamlarından alınan 171 adet
türleri genelde sadece ufak farklılıklara toprak örneği kullanılmıştır. Toprak
sahiptir ve oldukça sıkı gelişme yapısı örneklerinin alındığı yere ve bitkilere ait
gösterirler. Sarıyıldız türleri, küçük soğanlı bilgiler Çizelge 1’de verilmiştir.
bitkilerdir ve genellikle soğanlar tarafından Toprak örnekleri 2011-2014 yılları
vejetatif yöntemle çoğaltılmaktadır. Genel arasında 0-20 cm derinlikten genel kurallara
morfolojilerine göre, tüm sarıyıldız uygun olarak (Jackson 1958) paslanmaz
türlerinin iki bazal yaprağı vardır (Levichev, çelik kürek ile alınmış ve polietilen torbalara
2006). konularak etiketlenmiştir. Laboratuara
Türkiye florası bitki çeşitliliği açısından getirilen toprak örnekleri, Kacar (1994)’ın
çok zengindir. Sarıyıldız türlerinin doğal bildirdiği şekilde analize hazırlanmış, pH,
yayılış alanları içerisinde Türkiye oldukça 1:2.5 toprak–su karışımında cam elektrotlu
önemli bir konuma sahiptir. Bugün tüm pH metre ile (Jackson 1958), elektriksel
dünyada bu cins üzerinde yapılan çalışmalar iletkenlik aynı karışımda iletkenlik ölçer ile
yoğunlaşmış olup fitokimyasal yapısına ölçülmüştür (Richards 1954). Kireç, Hızalan
yönelik çalışmaların artması ile ve Ünal (1966) tarafından açıklandığı
farmakologların daha çok dikkatini çekmesi şekilde Scheibler kalsimetresiyle
beklenen bir bitkidir (Mammadov ve İli, belirlenmiştir. Toprakların % organik madde
2017). içerikleri, Jackson (1958) tarafından
Doğada ender olarak bulunmasına karşın bildirildiği şekilde değiştirilmiş Walkley-
insanların gereksinim duyduğu bitkilerin Black yaş yakma yöntemine göre
kültüre alınarak yetiştiriciliklerinin belirlenmiştir. Alınabilir fosfor, Olsen ve
yapılması büyük önem taşımaktadır. Kültürü ark. (1954) tarafından bildirilen yönteme
yapılacak bitkilerde iklim isteklerinin göre, alınabilir potasyum, 1 N Amonyum
yanında toprak isteklerinin de bilinmesi Asetat (pH 7) ekstraksiyonu ile
yetiştiricilik açısından büyük önem arz eder. belirlenmiştir (Pratt 1965).
Çizelge 1. Alınan toprak örneklerinin alındığı yere ve bitki türlerine ait bilgiler
Alındığı yıl Alındığı yer Tür adı
No Taking year Location Species name
1 2013 Mardin Gagea aff. reticulata (Pallas) Schultes&Schultes fil.
2 2014 Sivas Gagea alexeekoana
3 2012 Bursa Gagea bithynica Pascher
6 2013 Bolu Gagea bithynica Pascher
7 2012 Muğla Gagea bohemica (Zauschn.) Schultes&Schultes fil.
8 2013 Karaman Gagea bohemica (Zauschn.) Schultes&Schultes fil.
9 2013 Balıkesir Gagea bohemica (Zauschn.) Schultes&Schultes fil.
10 2013 Van Gagea bulbifera (Pallas) Schultes & Schultes
11 2013 Van Gagea bulbifera (Pallas) Schultes & Schultes
12 2012 Hatay Gagea cf. commutata K.Koch
13 2013 Erzurum Gagea chanae Grossh
14 2011 İçel Gagea commutata K.Koch
15 2011 Ankara Gagea commutata K.Koch
301
st th
Çizelge 1. Alınan toprak örneklerinin alındığı yere ve bitki türlerine ait bilgiler (Devamı)

16 2013 Siirt Gagea commutata K.Koch
17 2013 Siirt Gagea commutata K.Koch
18 2013 Kars Gagea commutata K.Koch
19 2013 Kars Gagea commutata K.Koch
20 2013 Van Gagea confusa Terracc.
21 2011 Erzurum Gagea dubia A.Terracc.
22 2013 Antalya Gagea dubia A.Terracc.
23 2013 Van Gagea dubia A.Terracc.
24 2012 Antalya Gagea fibrosa (Desf.) Schultes&Schultes fil.
25 2011 Antalya Gagea foliosa (J. & C. Presl)Schultes&Schultesfil/fragifera
26 2011 İçel Gagea fragaria
27 2011 Ardahan Gagea fragifera (Vill.) E.Bayer & G.López
28 2011 Erzurum Gagea fragifera (Vill.) E.Bayer & G.López
29 2012 Erzurum Gagea fragifera (Vill.) E.Bayer & G.López
30 2013 Kars Gagea fragifera (Vill.) E.Bayer & G.López
31 2013 Van Gagea fragifera (Vill.) E.Bayer & G.López/ G. bulbifera
32 2011 Artvin Gagea fragifera (Vill.) Ehr.Bayer & G.López
33 2011 Artvin Gagea fragifera (Vill.) Ehr.Bayer & G.López
34 2012 Ağrı Gagea fragifera (Vill.) Ehr.Bayer & G.López
35 2012 Kayseri Gagea gageoides (Zucc.) Vved. Veya Gagea fragifera
36 2014 Niğde Gagea glacialis C. Koch
37 2012 Gümüşhane Gagea glacialis C. Koch
38 2011 Artvin Gagea glacialis C. Koch
39 2013 Kayseri Gagea glacialis C. Koch
40 2013 Mardin Gagea glorantha
41 2014 İzmir Gagea graeca (L.) Terracc
42 2014 İzmir Gagea graeca (L.) Terracc
43 2013 Muğla Gagea graeca (L.) Terracc.
44 2011 Antalya Gagea granatellii (Pari.) Pari.
45 2011 Antalya Gagea granatellii (Parl.) Parl.
47 2012 Ankara Gagea granatellii (Parl.) Parl.
49 2013 Adana Gagea granatellii (Parl.) Parl.
50 2013 Adana Gagea granatellii (Parl.) Parl.
51 2011 İçel Gagea juliae Pascher
52 2011 Aydın Gagea juliae Pascher
53 2013 Antalya Gagea juliae Pascher
56 2013 İçel Gagea juliae Pascher
57 2012 Muğla Gagea juliae Pascher
60 2011 İstanbul Gagea lojaconoi Peruzzi
61 2011 Balıkesir Gagea lojaconoi Peruzzi
62 2013 Balıkesir Gagea lojaconoi Peruzzi
63 2013 Çanakkale Gagea lojaconoi Peruzzi
64 2013 Çanakkale Gagea lojaconoi Peruzzi
65 2013 İçel Gagea luteoides Stapf
66 2011 İzmir Gagea peduncularis (J.&C. Presl) Pascher
67 2011 Manisa Gagea peduncularis (J.&C. Presl) Pascher
68 2012 Muğla Gagea peduncularis (J.&C. Presl) Pascher
69 2012 Antalya Gagea peduncularis (J.&C. Presl) Pascher
70 2012 Konya Gagea peduncularis (J.&C. Presl) Pascher
71 2013 Muğla Gagea peduncularis (J.&C. Presl) Pascher
72 2013 Karaman Gagea peduncularis (J.&C. Presl) Pascher
73 2013 Aksaray Gagea peduncularis (J.&C. Presl) Pascher
74 2011 Bolu Gagea pratensis (Pers.) Dumort.
75 2011 Bolu Gagea pratensis
76 2014 Eskişehir Gagea reticulata (Pallas) Schultes&Schultes fil.
77 2013 Niğde Gagea reticulata (Pallas) Schultes&Schultes fil.
302
st th
79 2012 Antalya Gagea rigida Boiss. & Spruner
80 2012 Antalya Gagea rigida Boiss. & Spruner
81 2012 Erzurum Gagea sarmentosa K.Koch
82 2014 Afyon Gagea sp.
83 2014 Muğla Gagea sp.
86 2014 Denizli Gagea sp.
87 2014 Antalya Gagea sp.
88 2014 Burdur Gagea sp.
90 2014 Çanakkale Gagea sp.
91 2014 Aydın Gagea sp.
95 2014 Ankara Gagea sp.
96 2014 Kırıkkale Gagea sp.
97 2014 Erzincan Gagea sp.
98 2014 Erzurum Gagea sp.
103 2014 Kars Gagea sp.
104 2014 Rize Gagea sp.
106 2014 Çorum Gagea sp.
107 2014 Kahramanmaraş Gagea sp.
108 2014 Niğde Gagea sp.
109 2014 Artvin Gagea sp.
111 2011 Adana Gagea sp.
112 2012 Adana Gagea sp.
113 2012 Bursa Gagea sp.
115 2012 Ağrı Gagea sp.
116 2012 Eskişehir Gagea sp.
119 2013 Isparta Gagea sp.
120 2013 Antalya Gagea sp.
121 2013 Denizli Gagea sp.
122 2013 Kars Gagea sp.
123 2013 Ardahan Gagea sp.
124 2013 Ankara Gagea sp.
125 2014 Aydın Gagea sp. nova
126 2011 Ardahan Gagea sp. nova
127 2012 Osmaniye Gagea sp. nova
128 2012 Konya Gagea sp. nova
129 2012 Konya Gagea sp. nova
130 2013 Kastamonu Gagea sp. nova
131 2012 Kütahya Gagea sp. nova
132 2012 Erzincan Gagea sp. nova
133 2013 Artvin Gagea tenuissima Miscz.
134 2013 Antalya Gagea uliginosa Siehe & Pascher
135 2011 Antalya Gagea villosa (Bieb.) Duby
303
st th
140 2011 İçel Gagea villosa (Bieb.) Duby
142 2011 İzmir Gagea villosa (Bieb.) Duby
143 2011 Bolu Gagea villosa (Bieb.) Duby
145 2011 İzmir Gagea villosa (Bieb.) Duby
146 2011 Muğla Gagea villosa (Bieb.) Duby
148 2012 Konya Gagea villosa (Bieb.) Duby
150 2012 Manisa Gagea villosa (Bieb.) Duby
152 2011 Sivas Gagea villosa (Bieb.) Duby var. villosa
153 2011 Muğla Gagea villosa (Bieb.) Duby var. villosa
156 2012 Antalya Gagea villosa (Bieb.) Duby var. villosa
160 2012 Sivas Gagea villosa (Bieb.) Duby var. villosa
164 2013 Burdur Gagea villosa (Bieb.) Duby var. villosa
165 2013 Karaman Gagea villosa (Bieb.) Duby var. villosa
166 2013 İçel Gagea villosa (Bieb.) Duby var. villosa
168 2013 Denizli Gagea villosa (Bieb.) Duby var. villosa
169 2013 Denizli Gagea villosa (Bieb.) Duby var. villosa
170 2013 Çorum Gagea villosa (Bieb.) Duby var. villosa
171 2012 Bolu Gagea sp.
Bulgular ve Tartışma görülmüştür. Değişik geofit türleriyle

yapılan benzer çalışmalarda da bitkilerin
Alınan toprak örneklerinin bazı fiziksel genellikle nötr ve hafif alkalin karakterli
ve kimyasal özelliklerine ait analiz sonuçları topraklarda yetiştikleri belirlenmiştir.
Çizelge 2’de, bu sonuçlara ait en küçük, en Topçuoğlu ve ark. (1996), Orchis mascula
büyük ve ortalama değerler Çizelge 3’de türüne ait doğal yetişme ortamlarındaki
gösterilmiştir. Örneklere ait analiz sonuçları toprak özelliklerini belirlemeyi
sınıflandırılırken kullanılan sınır değerler ile amaçladıkları çalışmada inceledikleri
yapılan değerlendirmeler ise Çizelge 4’te toprakların hafif alkalin reaksiyona sahip
verilmiştir. olduklarını bildirmişlerdir. Türkiye’nin bazı
İncelenen topraklarda pH, 5.40 – 8.55 endemik iris türleri ile yapılan bir başka
değerleri arasında değişmiştir. Yapılan çalışmada farklı lokasyonlardan örnekler
değerlendirmede (Eyüpoğlu, 1999) alınarak incelenmiş ve sonuç olarak pH’nın
toprakların % 1.17’si orta asit, % 15.79’u 5,85 – 7,60 değerleri arasında değiştiği ve
hafif asit, % 20.47’si nötr, % 61.99’u hafif örneklerin çoğunlukla nötr ve hafif alkalin
alkalin ve % 0.58’i kuvvetli alkalin topraklardan oluştuğu ifade edilmiştir
reaksiyona sahip bulunmuştur. Buna göre (Kandemir 1997).
incelenen toprakların % 82’den fazlasının Tuzluluk açısından incelenen örneklerde
nötr ve hafif alkalin karakterde oldukları ortalama tuzluluk değeri 250 µmhos cm-1
304
st th
olarak bulunmuştur. Bildirilen sınır oranında orta seviyede bulunurken %

değerlerine göre (Dellavalle 1992) % 2.34’ü 15.79’luk kısmının yüksek ve çok yüksek
hafif, % 2.34’ü yüksek tuzlu olarak kireç içerdiği saptanmıştır. Elde edilen
sınıflandırılan toprakların % 95.32’lik kısmı bulgulara göre % 59 kireç oranında
tuzsuz topraklardan oluşmuştur. Şakayıkta bitkilerin gelişim gösterebilmesi ve yine % 7
yapılan çalışmada araştırıcılar şakayık oranında çok yüksek kireç içeriğine sahip
yetişen alanların düşük tuzluluk içeriğine toprak örneği bulunması bitkinin kirece karşı
sahip olduğunu bildirmişlerdir (Uysal ve dayanıklı olduğunu düşündürmektedir.
Kaya, 2010). Soğanlı iris türleri ile yapılan Yapılan farklı çalışmalarda bazı
çalışmada, incelenen toprakların % geofitlerin yüksek kireç içeren topraklarda
97.4’ünün tuzsuz sınıfa girdiği, geriye kalan yetişebildiği görülmüştür. Ors ve ark.,
örneklerin hafif ve orta tuzlu topraklardan (2010), orkide topraklarını inceledikleri
oluştuğu bildirilmiştir (Uysal ve ark., 2013). çalışmada kireç oranının % 0.31-43.50
Dağ lalesinde yapılan bir diğer çalışmada ise arasında değiştiğini ve çok yüksek kireçli
alınan toprakların % 95.8’inin tuzsuz topraklarda orkidelerin yetişebildiğini
topraklar sınıfına girdiği bunun yanında belirtmişlerdir. Uysal ve Kaya (2016)
kalan % 4.2’sinin ise hafif tuzlu Sternbergia türlerine ait doğal yetişme
topraklardan oluştuğu saptanmıştır (Uysal ve ortamlarından aldıkları toprakları
Kaya, 2017). incelemişler ve % 52’ye kadar kireç içeren
Araştırmaya konu alanlardan alınan topraklarda bitki yetiştiğini ifade etmişlerdir.
toprak örneklerinde kireç içeriklerinin % Rizomlu iris türleri ile yapılan diğer bir
59’a kadar çıktığı görülmüştür. Bununla çalışmada toprakların yarıdan fazlasının
beraber genel olarak örneklerin düşük düşük kireç içermesine karşın % 12’sinde
seviyelerde kireç içerdikleri bulunmuştur. kirecin çok yüksek düzeylerde bulunduğu ve
Yapılan sınıflandırmada (Hızalan ve Ünal, % 58 değerine kadar çıktığı ifade edilmiştir.
1966) topraklarda CaCO3 miktarı % 68.42 (Uysal ve ark., 2014).
oranında düşük ya da çok düşük, % 15.79
Çizelge 2. Toprak örneklerinin bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri

Kireç Organik madde Alınabilir Alınabilir
EC
No pH (CaCO3 ) (Organic matter) (Available) P (Available) K
µmhos cm-1
% % mg kg-1 mg kg-1
1 195 8.15 5.23 5.80 4.38 160
2 2440 7.58 10.06 5.96 5.17 330
3 216 7.73 11.99 10.22 10.16 138
4 203 7.20 0.00 12.00 8.58 88
5 135 5.63 0.00 11.10 11.03 118
6 130 6.00 0.00 12.70 12.36 120
7 132 5.87 0.00 13.68 13.75 235
8 153 7.87 0.00 15.80 6.99 425
9 122 6.66 0.00 7.18 13.44 269
10 175 8.25 28.96 4.82 15.34 383
11 324 8.07 20.51 8.94 23.20 638
12 337 7.66 1.40 12.00 5.14 380
13 171 8.19 0.80 2.72 6.39 470
14 168 8.05 27.63 4.84 7.30 183
15 207 8.55 20.44 2.32 2.33 410
16 131 8.30 4.22 3.14 0.73 488
17 181 8.27 42.64 4.41 2.19 210
18 145 7.69 0.00 4.94 3.10 496
19 134 7.60 0.00 6.84 8.36 126
20 277 7.74 0.60 8.48 61.18 800
21 168 6.92 0.00 7.30 14.73 375
22 147 8.09 4.78 5.66 4.60 218
23 215 8.11 15.69 11.10 81.64 273
24 242 7.94 7.06 6.12 14.97 223
305
st th
Çizelge 2. Toprak örneklerinin bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri (Devamı)

EC
µmhos cm-1
% % mg kg-1 mg kg-1
25 307 7.86 24.00 11.10 8.47 380
26 269 7.85 6.43 21.12 60.38 798
27 153 6.40 0.00 12.00 14.23 483
28 234 7.89 2.78 3.70 9.19 185
29 174 7.06 0.00 4.06 10.17 163
30 303 6.65 0.00 17.88 12.42 575
31 219 7.98 2.01 6.48 24.47 400
32 226 7.49 0.98 21.48 21.60 333
33 150 6.36 0.20 13.78 6.53 320
34 163 6.93 0.39 2.72 13.74 363
35 147 7.65 0.58 3.46 5.49 241
36 212 7.81 16.59 13.06 56.99 827
37 112 5.76 0.00 5.80 19.03 249
38 210 6.55 0.20 22.20 33.66 475
39 201 6.37 0.00 9.90 6.96 165
40 198 8.16 0.60 6.94 4.57 114
41 179 8.00 8.49 6.60 7.54 458
42 159 8.20 3.84 7.18 4.31 335
43 134 7.30 0.40 8.48 3.37 110
44 151 8.25 3.30 1.68 3.95 158
45 206 7.93 1.65 8.13 22.48 493
46 166 8.13 5.37 11.10 32.78 450
47 382 8.26 12.79 3.36 16.26 500
48 187 7.80 3.17 8.48 25.57 865
49 150 7.94 4.01 12.34 14.35 380
50 115 8.17 3.38 4.68 1.77 122
51 169 8.01 9.24 20.44 60.54 620
52 150 7.27 0.21 10.74 5.07 210
53 158 7.60 0.00 15.80 5.68 293
54 198 8.05 46.79 4.68 5.33 128
55 196 7.83 0.79 9.90 6.22 193
56 173 7.85 6.37 8.48 4.24 163
57 152 7.34 0.00 7.44 2.15 270
58 180 7.60 0.60 11.28 5.58 180
59 185 7.91 5.31 8.26 10.24 138
60 58 5.94 0.00 3.65 2.15 68
61 135 6.85 0.00 6.35 14.60 228
62 164 7.63 1.59 3.36 5.66 458
63 82 6.25 0.00 4.56 3.01 201
64 101 6.70 0.00 5.08 2.48 158
65 136 7.76 0.80 23.96 9.90 460
66 186 7.68 2.03 7.66 9.00 213
67 136 7.52 10.46 9.68 10.93 353
68 132 6.70 0.00 7.90 5.80 125
69 292 7.74 13.43 19.36 47.03 513
70 147 6.51 0.00 5.22 3.90 101
71 205 7.38 2.38 12.70 23.08 173
72 156 7.94 18.47 10.56 22.95 351
73 88 8.29 1.99 1.96 7.25 165
74 179 7.65 2.64 11.64 5.38 418
75 217 7.50 0.61 13.06 6.39 153
76 2510 7.33 28.17 5.80 8.05 517
77 141 8.11 1.61 2.82 5.20 550
78 170 8.40 58.96 1.51 4.20 140
79 207 8.08 47.62 5.08 5.69 150
80 292 7.80 30.67 17.40 13.92 298
81 250 7.43 0.77 8.48 18.92 373
82 171 7.68 0.61 4.18 8.57 322
306
st th

EC
µmhos cm-1
% % mg kg-1 mg kg-1
83 215 7.79 0.41 7.18 4.63 134
84 180 7.97 8.95 7.20 1.03 293
85 191 7.95 24.41 13.06 8.39 243
86 121 7.57 0.00 6.84 4.45 118
87 223 7.79 6.92 10.22 30.84 533
88 186 8.00 8.14 8.26 6.68 195
89 197 7.97 4.07 12.00 7.71 533
90 99 6.36 0.40 11.60 4.85 188
91 74 7.10 0.00 5.96 8.62 85
92 78 5.40 0.00 7.30 19.93 163
93 47 5.59 0.00 6.84 22.44 100
94 253 7.58 5.05 19.36 191.20 575
95 220 6.10 0.00 10.56 45.98 265
96 2202 7.55 4.02 2.24 0.38 257
97 650 7.80 0.60 8.48 13.60 350
98 338 7.63 0.00 8.94 12.84 442
99 267 7.52 0.00 7.90 17.05 616
100 135 7.15 0.00 5.38 19.54 556
101 228 7.60 1.01 7.30 9.00 843
102 179 7.65 0.00 13.42 15.71 988
103 180 6.55 0.00 26.84 20.12 396
104 137 5.77 0.00 20.44 9.96 162
105 100 5.47 0.00 11.10 48.86 104
106 179 7.50 2.41 6.60 1.15 418
107 281 7.48 2.76 6.12 41.03 225
108 196 7.90 13.43 13.42 54.53 509
109 306 6.05 0.39 24.00 3.78 650
110 227 6.30 0.00 15.80 28.82 790
111 202 7.89 4.54 6.60 5.44 213
112 278 7.76 1.60 12.00 18.38 513
113 102 5.72 0.00 6.26 5.25 95
114 193 5.60 0.58 11.64 8.39 225
115 343 6.86 0.00 3.26 15.71 350
116 219 7.90 10.53 8.08 5.17 160
117 239 7.86 0.40 11.64 35.34 396
118 170 7.67 1.19 10.56 4.62 240
119 278 7.98 19.43 14.60 12.79 383
120 188 8.10 23.28 3.26 7.89 285
121 141 8.00 1.59 7.66 16.63 155
122 450 7.14 0.00 16.16 168.72 1760
123 159 6.14 0.00 11.10 9.68 333
124 158 6.44 0.00 3.04 7.82 91
125 142 7.30 0.00 5.38 12.75 133
126 119 6.52 0.00 12.34 5.36 293
127 274 8.10 25.59 7.18 8.40 223
128 221 6.46 0.00 6.84 4.78 183
129 219 6.17 0.00 6.48 17.18 225
130 238 5.76 0.00 21.12 17.52 380
131 216 8.08 19.99 4.82 3.15 280
132 539 7.10 0.97 12.00 19.45 420
133 207 8.02 22.73 5.52 20.45 325
134 236 7.80 21.02 16.52 24.68 223
135 215 7.96 11.39 21.12 12.12 550
136 174 7.84 1.24 18.28 55.60 470
137 169 7.88 1.03 24.68 23.68 420
138 140 8.25 30.98 9.40 4.81 183
139 168 7.63 7.31 7.42 12.57 158
140 148 7.85 12.19 4.24 19.87 400
307
st th

EC
µmhos cm-1
% % mg kg-1 mg kg-1
141 153 8.06 30.07 9.40 6.28 270
142 123 7.44 0.41 17.40 12.78 395
143 184 7.61 1.22 11.10 7.06 418
144 173 7.33 2.41 31.48 25.17 278
145 290 6.11 0.48 7.66 13.03 448
146 132 6.04 0.00 16.52 4.01 193
147 287 7.68 2.74 11.64 30.67 733
148 270 5.97 0.00 10.56 40.57 378
149 155 7.76 6.22 16.52 47.52 523
150 253 7.87 9.75 6.94 9.43 125
151 308 7.83 6.00 17.88 66.01 488
152 182 8.34 19.63 7.18 7.14 394
153 209 7.73 0.41 4.24 6.32 168
154 296 7.52 1.81 8.08 14.82 195
155 154 7.85 0.00 3.46 14.61 160
156 196 7.58 3.96 30.40 29.74 350
157 198 8.00 4.04 11.28 18.56 573
158 173 8.07 26.87 3.70 4.01 115
159 233 7.66 0.99 22.56 13.71 298
160 2630 7.12 0.00 5.38 8.21 163
161 99 7.05 0.40 10.22 1.95 163
162 157 8.05 4.76 8.08 7.64 340
163 242 7.56 0.79 29.00 14.38 370
164 248 7.90 19.03 11.64 45.81 770
165 207 7.85 2.81 11.64 10.40 435
166 254 7.74 7.23 16.16 39.45 773
167 168 8.01 4.18 6.12 9.90 210
168 173 7.89 18.51 10.74 18.75 321
169 138 8.13 13.74 5.96 4.24 270
170 181 8.23 3.69 5.66 5.16 335
171 484 7.42 0.80 22.20 18.49 178
Çizelge 3. Analiz sonuçlarına ait en küçük, en büyük ve ortalama değerler

En küçük değerler En büyük değerler Ortalama değerler
Toprak Özellikleri
Minimum Maximum Average
pH 5.40 8.55 7.44

-1
EC25 (µmhos cm ) 47 2630 250
CaCO3 (%) 0.00 58.96 6.37
Organik Madde (%)
1.51 31.48 10.11
Organic matter (%),
Alınabilir P (mg kg-1)
0.38 191.20 17.07
Available P (mg kg-1)
Alınabilir K (mg kg-1)
68 1760 338
Available K (mg kg-1)
308
st th
Çizelge 4. Toprak örneklerinin bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre sınıflandırılması
Toprak Özelliği Sınır Değeri Değerlendirme %

<4.5 Kuvvetli asit 0.00
4.5-5.5 Orta Asit 1.17
5.6-6.5 Hafif Asit 15.79
pH (Eyüpoğlu 1999)
6.6-7.5 Nötr 20.47
7.6-8.5 Hafif Alkalin 61.99
>8.5 Kuvvetli alkalin 0.58
<400 Tuzsuz 95.32
400-800 Hafif Tuzlu 2.34
EC25 (µmhos cm , Dellavalle 1992)
-1 801-1200 Orta Tuzlu 0.00
1201-1600 Tuzlu 0.00
1601-3200 Yüksek Tuzlu 2.34
>3200 Çok Yüksek Tuzlu 0.00
<1.0 Çok Düşük 46.20
1.0-5.0 Düşük 22.22
CaCO3 (%, Hızalan ve Ünal 1966) 5.1-15.0 Orta 15.79
15.1-25.0 Yüksek 8.77
>25.0 Çok Yüksek 7.02
Organik Madde Organic matter 1.0-2.0 Düşük 1.75

(%, Anonim 1985) 2.1-3.0 Orta 2.92
3.1-4.0 Yüksek 6.43
>4.0 Çok Yüksek 88.89
Alınabilir (Available) P 3.0-7.0 Düşük 28.07
(mg kg-1, Olsen ve ark. 1954) 7.1-20.0 Orta 43.27
>20.0 Yüksek 22.22
<100 Çok Düşük 2.92
100-150 Düşük 11.11
Alınabilir Available K 151-200 Orta 17.54

(mg kg-1, Pizer 1967) 201-250 İyi 11.11
251-320 Yüksek 8.77
>320 Çok Yüksek 48.54
Araştırma sonuçlarına göre toprakların toprak örneği incelenmiş ve toprakların

organik madde içerikleri % 1.51-31.48 organik madde içeriklerinin genel olarak
arasında değişmiş olup ortalama % 10.11 yüksek ya da çok yüksek düzeyde olduğu
olarak bulunmuştur. Örnekler organik ifade edilmiştir (Ors ve ark., 2010).
madde içeriklerine göre sınıflandırıldığında Liliaceae familyasından mührüsüleyman
(Anonim 1985) yaklaşık % 5’i orta ve düşük türlerinde yapılan benzer bir çalışmada
düzeylerde içeriğe sahipken kalan örneklerin Türkiye genelinde 42 adet toprak örneği
tamamı yüksek ve çok yüksek organik incelenmiş ve toprakların tamamının yüksek
madde içeren topraklardan oluşmuştur. ya da çok yüksek düzeyde (Anonim 1985)
Orkide için yapılmış bir çalışmada organik madde içerdiği ifade edilmiştir
Türkiye’nin doğu illerinden alınan 36 adet (Uysal ve Kaya, 2013).
309
st th
Toprakların yarayışlı fosfor içerikleri bunun yanında çok yüksek kireç içeren
Olsen et al. (1954)’e göre topraklarda da yetişebildiği görülmüştür.
sınıflandırıldığında, örneklerin % 34.5 Toprakların alınabilir fosfor içerikleri 1 -
düşük, % 43.3 orta ve % 22.2 oranında 191 mg kg-1, alınabilir potasyum içerikleri
yüksek fosfor içerdiği saptanmıştır. ise 68 - 1760 mg kg-1 değerleri arasında
Alınabilir K değerleri bakımından değişmiştir.
incelenen topraklar Pizer (1967)’e göre
sınıflandırılmıştır. Buna göre toprakların %
14’ü düşük veya çok düşük, % 28.7’si orta
veya iyi, % 57.3’ünün ise yüksek ve çok Teşekkür
yüksek düzeyde potasyum içeriğine sahip
olduğu belirlenmiştir. Bu araştırma TÜBİTAK (Türkiye
Van ilinde farklı orkide türlerine ait Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu)
doğal ortamlardan alınan toprakların tarafından desteklenmiştir. Proje No:
özelliklerini belirlemek amacıyla yapılan bir 110G007
çalışmada alınabilir P içerikleri 6.65-18.02
mg kg-1, potasyumlar ise 360.42-954.65 mg
kg-1 arasında değişmiştir (Çığ ve Yılmaz, Kaynaklar
2015). Araştırmacılar topraklarda fosforun
orta ile çok fazla arasında değişim Anonim 1985. Agricultural Analysis
gösterdiğini, potasyumun ise yüksek Handbook. Hach Com. 22546-08,
düzeylerde bulunduğunu belirtmişlerdir. p.2/65, 2/69.
Türkiye florasında yetişen Anonim 1996. Türkiye’nin Ekonomik
mührüsüleyman türleri ile yapılan bir başka Değeri Olan Geofitlerin Üretimi ve
çalışma sonucuna göre, topraklarda % 16,7 Doğal Populasyonları Hakkında
düşük, % 57,1 orta, % 26,2 yüksek, oranda Rapor. Doğal Çiçek Soğancıları
fosfor bunun yanında % 7,2 düşük, % 30,9 Derneği, İstanbul.
orta ve % 61,9 oranda yüksek düzeyde Caparelli K.F., Peruzzi L., Cesca G., A.,
potasyum içeriği belirlenmiştir (Uysal ve Comporative Analysis of Embryo-sac
ark., 2013). Farklı geofitlerle yapılan Development in Three Closely-related
çalışma sonuçlarının da gösterdiği gibi doğal Gagea Species (Liliaceae), With
ortamlarda toprakların fosfor ve potasyum Some Considerations on Their
içerikleri geniş bir aralıkta değişim Reproductive Strategies, Plant
göstermiştir. Biosystems, 140:(2), 115-122, (2006).
Çığ, A., Yılmaz, H., 2015. Van yöresinde
Sonuç ve Öneriler doğal olarak yetişen farklı orkide
türlerine ait toprakların bazı fiziksel
Bu çalışma ile özünde Türkiye’nin farklı ve kimyasal özellikleri. Toprak Bilimi
bölgelerinden farklı Sarıyıldız türlerinin ve Bitki Besleme Dergisi 3 (1): 1 - 8
doğal yetişme alanlarından toprak örnekleri Dellavalle, N.B., 1992. Determination of
alınarak, bitkinin doğal ortamındaki toprak Specific Conductance in Supertanat
özellikleri hakkında bilgi edinilmesi 1:2 Soil:Water Solution. In Handbook
amaçlanmıştır. Çalışma sonucunda elde on Reference Methods for Soil
edilmiş verilerin bitkinin kültürel üretiminin Analysis. Soil and Plant Analysis
yapılması durumunda, toprak seçiminde bize Council, Inc. Athens,GA.
yol gösterici olabileceği düşünülmüştür. Eyüpoğlu, F., 1999. Türkiye Topraklarının
Sonuçlar özetlenecek olursa; alınan Verimlilik Durumu. Toprak ve Gübre
örneklerinin tuzsuz topraklardan oluştuğu ve Araştırma Enstitüsü Yayınları, Genel
çoğunlukla yüksek organik madde içeriğine yayın No: 220, Teknik Yayınlar No:
sahip oldukları belirlenmiştir. T.67, Ankara
Büyük çoğunluğu nötr veya hafif alkalin Hızalan, E. ve Ünal, H., 1966. Topraklarda
karakterde bulunan toprakların genel olarak Önemli Kimyasal Analizler. A.Ü.
düşük kireç içeriğine sahip olduğu fakat Ziraat Fakültesi Yayınları: 278.
310
st th
Jackson, M.L., 1958. Soil chemical analysis. Yetişen Bazı Geofitlerin Etnobotanik
p.1-498. Prentice-Hall, Inc. Açıdan İncelenmesi. Erciyes
Englewood Cliffs, New Jersey, USA. Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Kacar, B., 1994. Bitki ve Toprağın Kimyasal Dergisi, 29(2):170-177.
Analizleri:III. Toprak Analizleri. Tekşen, M., Eker, İ., Aslan, S., 2015. Gagea
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi minima (L.) Ker Gawl. (Liliaceae):
Eğitim,Araştırma ve Geliştirme Vakfı Türkiye İçin Yeni Kayıt. 1. Ulusal
Yayınları No:3 Isbn:975-7717-04-5. Bitki Biyolojisi Kongresi, Bildiri
Ankara. Özetleri Kitabı, 2-4 Eylül 2015, s:120,
Kandemir, N., 1997. Bazı Endemik İris Bolu.
(Irıdaceae) Türleri Üzerinde Topçuoğlu, B., Kasap, Y., Alpaslan M. ve
Morfolojik, Anatomik ve Ekolojik Bir Yalçın, R., 1996. Kahramanmaraş
Araştırma. Yayınlanmamış Doktora yöresinde doğal florada yetişen salep
Tezi, Ondokuzmayıs Üniversitesi Fen bitkisinin bazı bitki besin maddesi
Bilimleri Enstitüsü, Samsun. içerikleri ile salep bitkisinin yetiştiği
Levichev, I.G., 1999. Phytogeographical toprakların bazı fiziksel ve kimyasal
analysis of the genus Gagea Salisb özellikleri. Ankara Üniversitesi Tarım
(Liliaceae). Komarovia 1, 47–59. Bilimleri Dergisi 2(3):7-10.
Levichev, I.G., 2006. Four new species of Uysal, E. ve Kaya, E., 2010. Türkiye
the genus Gagea Salisb (Liliaceae) Florasında Mevcut Şakayık (Paeonia
fromWestern Himalayas and the spp.) Türlerinde Toprakların
adjoining regions. Pak. J. Bot. 38, 47– Verimlilik Durumlarının
54. Belirlenmesi. I. Ulusal Toprak ve Su
Mammadov, R. ve İli, P., 2017. Muğla İli Kaynakları Kongresi 1-4 Haziran
Çevresinin Gagea Salisb Türleri. 2010 Eskişehir, s. 835-842.
Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Uysal, E., Erken, K., Kaya, E., Erken, S. ve
Bilimleri Dergisi 8 (1): 247-258. Gülbağ, F., 2013. Türkiye Florasında
Olsen, S.R., Cole, V., Watanable, F.S., and Mevcut Soğanlı İris (Iris Spp.)
Dean, L.A., 1954. Estimation of Türlerinde Toprakların Verimlilik
Available Phosphorus in Soils by Durumlarının Belirlenmesi, 5. Süs
Extraction With Sodium Bicarbonate. Bitkileri Kongresi, 6-9 Mayıs 2013, s.
U.S.D.A. Circular no. 939. 723-728 Yalova
Washington D.C. Uysal E., ve Kaya, E., 2013. Türkiye
Ors. S., Sahin, U., Ercişli, S., Eşitken, A., Florasında Mevcut Mührüsüleyman
2010. Physical and chemical soil (Polygonatum spp.) Türlerinin
properties of orchid growing areas in Yetiştiği Toprakların Bazı Verimlilik
Eastern Turkey. The Journal of Durumlarının Belirlenmesi, III. Ulusal
Animal & Plant Sciences, 8(3):1044- Toprak ve Su Kaynakları Kongresi,
1050. 22-24 Ekim 2013, s. 724-728, Tokat.
Pizer, N.H., 1967. Some Advisory Aspect: Uysal, E., Erken, K., Kaya, E. ve Erken, S.,
Soil Potassium and Magnesium. 2014. Determination of The Some
Teck.Bull. No:14:184 Soil Fertility Status of Rhizomatous
Pratt, P.F., 1965. Potassium. Methods of soil Iris (Iris Spp.) Plant Grown In Flora
analysis. Part 2. Chemical and Of Turkey. 9th International Soil
microbiological properties. Ed. C.A. Science Congresson “The Soul of Soil
Black. Amer. Soc. of Agron. Inc. Pub. and Civilization”, 14-16 October
Agron. Series No: 9, pp: 1022-1030 2014, Side Antalya Book of
Richards, L.A., 1954. Diagnosis and Proceedings, p. 272-279.
improvement of saline and alkaline Uysal, E., ve Kaya, E., 2016. Türkiye
soils. U.S. Dept. of Agr. Handbook Florasında Bulunan Sternbergia
No: 60. (Sternbergia spp.) Türlerinin Yetiştiği
Sargın, S.A., Selvi, S., Akçiçek, E., 2013. Alanlara Ait Bazı Toprak
Alaşehir (Manisa) ve Çevresinde Özelliklerinin Belirlenmesi. 6. Süs
311
st th
Bitkileri Kongresi, 19-22 Nisan 2016, Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri. 5.

Bildiriler Kitabı: 403-409, Antalya. Uluslararası Katılımlı Toprak ve Su
Uysal E. ve Kaya, E., 2017. Türkiye Kaynakları Kongresi, 12-15 Eylül
Florasında Doğal Olarak Yetişen 2017, Bildiriler Kitabı (1): 176-184,
Farklı Dağ Lalesi (Anemone spp) Kırklareli.
Türlerine Ait Toprakların Bazı
312
st th
Arazi Toplulaştırma Projelerinde Yol Uzunluklarının Analizi:

Şanlıurfa Türkeli Köyü Örneği
Hamza Kuzu1, Fırat Arslan1, Hasan Değirmenci1

1
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü, Kahramanmaraş,
TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: hamzakuzu@ksu.edu.tr
Özet: Arazi toplulaştırma projeleri ile parçalı ve dağınık araziler birleştirilmekte, şekilleri bozuk olan
parseller düzeltilmekte, yol hizmeti sağlanmaktadır. Bu çalışmada proje alanı 425.19 ha olan Şanlıurfa
Türkeli Köyü arazi toplulaştırma (AT) projesi materyal olarak alınmıştır. Proje alanında 17 adet
işletmeye ait AT öncesi 33 adet parselin ortalama parsel büyüklüğü 12.61 ha iken AT sonrasında
hisselerin dağıtılması nedeniyle oluşan 47 parselin ortalama parsel büyüklüğü 8.49 ha’a düşmüştür.
Araştırmada işletme merkezinden işletmenin sahip olduğu parsellere olan kuş uçuşu yol uzunluğu ve
yol uzunluğu parametreleri kullanılarak arazi toplulaştırma öncesi ve sonrası değişim, yakıt tüketimi
incelenmiştir. Arazi toplulaştırma sonrasında yol uzunluklarının değişmesine bağlı olarak yakıt
tüketiminin ortalama %16.01 oranında düştüğü gözlemlenmiştir. Yakıt tüketiminin düşmesi
karbondioksit salınımını azaltmakta ve çiftçilerin arazi işletim sürelerini kısaltmaktadır. Sonuçta yol
uzunlukları üzerine yapılan bu araştırmada, arazi toplulaştırma projesinin yakıt tüketimini azalttığı
gözlemlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Arazi toplulaştırması, Tarla içi yolları, Yakıt tüketimi
Analysis of Roads in Land Consolidation Projects: A Case Study of Türkeli

Village in Şanlıurfa/Turkey
Abstract: Land consolidation projects helps to allocate scattered plots to enterprises with rectangle
shapes have roads. To evaluate fuel consumption related with road of farmers, Şanlıurfa Province
Türkeli Village land consolidation project is chosen as a material. After and before land consolidation
cadastral map of the project (425.19 ha) were used. Number of enterprises number is 17, before
average area of plots was 33 but after 47 due to number of shares. In the study, road length and air
distance were used as parameters related with fuel consumption. Fuel consumption was reduced
16.01% of consumption before land consolidation. Reduced fuel consumption ensure cutting down on
carbon dioxide emission and time needed to operate plots by farmers. As a result, land consolidation
project has effect on fuel consumption is figured out according to calculations.
Key words: Land consolidation, Agricultural roads, Fuel consumption
Giriş iyileştirilmesi ve geliştirilmesi gerekir

(Köseoğlu ve Gündoğdu, 2004).
Günümüzün en önemli problemlerinden Tarım işletmesinin yeteri kadar gelir elde
biri nüfusun hızla artması ve bununla edememesinin diğer önemli nedeni ise
beraber ortaya çıkan beslenme sorunudur. işletme arazilerinin küçük, parçalı ve
Tarım alanlarını artan nüfusa göre aynı dağınık bir yapıda olmasıdır. Ayrıca
oranda arttıramadığımızdan, mevcut sınırlı işletmenin sahip olduğu arazilerin parsel
alanlardan daha fazla ürün ve gelir elde sayısı ve büyüklüğü de tarımsal üretimi
etmek gerekmektedir (Demirtaş ve Sarı, etkilemektedir (Kumbasaroğlu ve Dağdemir,
2003). 2007).
Birim alandan sağlanan gelirin Çeşitli nedenlerle küçüldüğü ve
arttırılması ve üretimin karlı hale getirilmesi parçalandığı için verimliliği ve karlılığı
için öncelikle tarımsal alt yapının düşen tarım arazilerinin modern işletmecilik
313
st th
esaslarına göre yeniden birleştirilmesine karasal iklim özelliği ağır basmaktadır. Bu

arazi toplulaştırması denir. Tarla içi yolların, özellik Şanlıurfa’da yazların çok kurak ve
sulama ve drenaj sistemlerinin yapılması, sıcak, kışların bol yağışlı, nispeten ılıman
çevre planlaması, kırsal alanların geçmesini sağlamaktadır. Kar ve don
korunmasının yanında çiftçi ailesinin hayat olayının görüldüğü gün sayısı oldukça azdır.
kalitesini yükseltecek teknik, ekonomik ve Yıllık yağış ortalaması 331 mm ile 473 mm
sosyal önlemlerin alınması arazi arasında değişir. Şanlıurfa topraklarının
toplulaştırma projeleriyle sağlanmaktadır %60’ı ekili ve dikili alanlar ve %38’i çayır
(Takka, 1993; Taşdemir, 2000; Ekinci, ve meralardır. Ormanlık ve fundalık sahası
2010). çok az olup, %0.6’dır. İl toprakları bozkır
Arazi parçalılığının nedenleri arasında görünümündedir. İl genel olarak plato
miras ve intikal yoluyla parçalanma, hisseli görünümünde olup, başlıca ovaları şunlardır:
yapılan satışlar ve çeşitli kamulaştırma Harran, Suruç, Viranşehir, Hilvan,
yatırımları gösterilebilir (Beyazgül, 2012). Ceylanpınar, Bozova ve Siverek. En önemli
Arazi toplulaştırma çalışmaları ile parçalı akarsuyu Fırat Nehri'dir. Ayrıca GAP
ve dağınık araziler birleştirilmekte, işletme Projesi ile yapay olarak oluşturulan Atatürk
arazi büyüklükleri artmaktadır. Tarım Baraj Gölü Türkiye’nin en büyük baraj gölü
arazileri işleme ve bakım masrafları daha az olup, il sınırları içinde bulunmaktadır
olan düzgün şekillere sahip olmakta ve (Anonim, 2018a).
kullanılabilir arazi miktarı artmaktadır Proje alanı 425.19 ha olup işletme sayısı 17,
(GTHB, 2015). parsel sayısı 33 ve ortalama parsel
Mirasçılar arasında devam eden arazi büyüklüğü 12.61 ha’dır (GTHB, 2018).
anlaşmazlıkları ile işletmeler arası sulama,
yol ve sınır anlaşmazlıklarının yol açtığı
sosyal huzursuzluklar arazi
toplulaştırmasıyla çözüme ulaştırılıp sosyal
huzur sağlanmaktadır (Oğuz ve Bayramoğlu,
2004).
Bu çalışmada, arazi toplulaştırma
sonrasında işletme merkezi ile parseller
arasındaki yol uzunluklarında meydana
gelen değişimler ve bunun yakıt tüketimine
etkisinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır.
Materyal ve Metot
Şekil 1. Çalışma alanının konumu (Anonim,
2018b)
Materyal
Araştırma alanı Şanlıurfa İli Viranşehir Metot

İlçesine bağlı Türkeli Köyü’dür. İle uzaklığı
102 km, ilçeye uzaklığı 12 km’dir. Türkeli Çalışma alanında şahıs işletmeleri 15 adet
olup işletme merkezi ile parselleri arası
Köyü 6360 nolu Büyükşehir Kanunu ile
mahalleye dönüştürülmüştür. kullandıkları yol güzergahlarının uzunlukları
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer alan NetCAD programı kullanılarak
Şanlıurfa, doğuda Mardin, batıda Gaziantep, belirlenmiştir. Yol uzunlukları hesaplanırken
parselin ağırlık merkezinden olan uzaklıkları
kuzeybatıda Adıyaman, kuzeydoğuda
dikkate alınmıştır. Ayrıca aynı işletmeye ait
Diyarbakır illeriyle çevrilidir. 789 km'lik
Türkiye-Suriye sınırının bir bölümünü, ilin parçalı durumdaki yakın veya komşu
parseller için yol uzunluğu ve kuş uçuşu yol
güney sınırı oluşturur. Genelde bir ova
görünümündeki il merkezinin rakımı 518 m, uzunluğu hesaplanırken bu parsellerin
yüzölçümü ise 18.584 km²’dir. Matematik ortalaması alınmıştır. Yakıt tüketim değeri,
Polat ve Manavbaşı (2012), çalışmalarında
konum itibariyle ekvatora yakın olup, deniz
etkisinden uzak bir bölgede bulunduğundan
314
st th
belirttikleri gibi ortalama 0.407 (L km⁻¹) Alan-kuş uçuşu yol uzunluğu, işletme
alınmıştır. merkezi ile parsel arasındaki en kısa yolu
ifade etmektedir (Platonova ve ark. 2011);
Alan-yol uzunluğu uygunluğu (AYU)
Parsel işletme merkezi yol uzunluğu ve 𝐾𝑈𝑌𝑈
parsel alanı verileri ile hesaplanan bu 𝐾𝑈𝑌𝑈𝑈 =
0.038√𝑃𝐴
gösterge parsellerin işletim uygunluğunun
sayısal bir göstergesidir. Bu gösterge değeri Alan-kuş uçuşu yol uzunluğu
1’e yaklaştıkça daha iyi bir işletim Uygunluğu (KUYUU) hesaplanırken
uygunluğunu ifade etmektedir (Platonova ve kullanılan parametreler:
ark. 2011); a. Parsel alanı (PA, ha)
b. Parsel-işletme merkezine kuş uçuşu yol
𝑌𝑈 uzunluğu (KUYU, km) ‘dur.
𝐴𝑌𝑈 =
0.043√𝑃𝐴
Araştırma Bulguları ve Tartışma
Alan-yol uzunluğu uygunluğu (AYU)
hesaplanırken kullanılan parametreler: Araştırmada toplulaştırma öncesi ve sonrası,
a. Parsel alanı (PA, ha) 15 şahıs işletmesi için bulunan yol uzunluğu
b. Parsel-işletme merkezi (köy merkezi) yol ve kuş uçuşu yol uzunluğu değerleri Tablo
uzunluğu (YU, km) 1’de verilmiştir.
Bütün işletmelerde, işletme merkezi ile
Alan-kuş uçuşu yol uzunluğu parselleri arası yol uzunluklarında düşüş
uygunluğu (KUYUU) olmuştur. En fazla düşüş 12 No’lu işletmede
gerçekleşirken en az düşüş 9 No’lu
işletmede gerçekleşmiştir.
Tablo 1. İşletme merkezi ile parseller arası yol ve kuş uçuşu uzunluğun toplulaştırma ile
değişimi
Toplulaştırma Öncesi Toplulaştırma Sonrası

İşletme No İşletme merkezi- İşletme merkezi- İşletme merkezi- İşletme merkezi-
parsel arası uzunluk, parsel arası kuş parsel arası uzunluk, parsel arası kuş
km uçuşu uzunluk, km km uçuşu uzunluk, km
1 1.561 1.221 1.342 1.204
2 1.761 1.045 1.189 1.032
3 1.981 1.625 1.806 1.632
4 1.981 1.625 1.811 1.648
5 0.940 0.675 0.685 0.674
6 1.981 1.625 1.811 1.648
7 1.180 1.013 1.069 0.948
8 1.981 1.625 1.811 1.648
9 0.629 0.602 0.600 0.599
10 2.291 1.117 1.749 1.090
11 2.308 1.468 1.836 1.502
12 1.413 0.996 0.769 0.750
13 1.904 1.391 1.663 1.275
14 2.048 1.817 1.920 1.794
15 1.983 1.350 1.795 1.367
Yol uzunluğu ile kuş uçuşu yol uzunluğu değerleri birbirine daha yakın
uzunluğunun birbirine yakın değerde olması değerler almıştır. Toplulaştırma öncesi
iyi bir yol ağı sistemine işaret eder. Tablo 1 ulaşım sistemi uzunluğu 22 km iken
incelendiğinde toplulaştırma ile birlikte toplulaştırma sonrası 42 km’ye çıkmıştır.
işletmelerin yol uzunluğu ve kuş uçuşu yol
315
st th
Birim sahaya isabet eden yol (m ha-1) 53 Yakıt tüketimi tarım işletmesinin bir
iken toplulaştırma sonrası bu değer 100’e üretim dönemi boyunca işletme
çıkmıştır. Ayrıca ulaşım sisteminden merkezinden arazi parseline gitmesiyle
doğrudan yararlanabilen parsel sayısı 21 harcadığı yakıttır. Çalışma alanı ürün
iken toplulaştırma sonrası 47 olmuştur. deseninin büyük bölümünü buğday üretimi
Böylece toplulaştırma sonrasında 17 oluşturmaktadır. Bu yüzden hesaplama
işletmeye ait bütün parsellerin ulaşım yaparken buğday üretim faaliyetleri dikkate
sisteminden doğrudan faydalanması alınmıştır. Tablo 2 buğday için bir üretim
sağlanmıştır. dönemi boyunca yapılan faaliyetleri
göstermektedir.
Tablo 2. Araştırma alanında buğday üretiminde ortalama tarla içi faaliyet bilgisi (Polat ve
Manavbaşı, 2012)
Faaliyetler Ortalama faaliyet sayısı
Toprağın hazırlanması 3
Tohumlama 1
İlaçlama 1
Gübreleme 3
Bakım, hastalık mücadelesi 5
Hasat 1
Sap-ot temizliği 1
Toprağı alt-üst etme 1
Ürün –malzeme taşıma 20
Tablo 3. Arazi toplulaştırması öncesi ve sonrası yakıt tüketimindeki değişim

Yakıt Tüketimi (L)
İşletme No Toplulaştırma Toplulaştırma Azalma Oranı (%)
Öncesi Sonrası
1 29.22 25.13 14.00
2 32.96 22.25 32.49
3 37.09 33.82 8.82
4 37.09 33.91 8.56
5 17.59 12.82 27.14
6 37.09 33.91 8.56
7 22.10 20.02 9.39
8 37.09 33.91 8.56
9 11.78 11.24 4.56
10 42.90 32.75 23.66
11 43.20 34.37 20.44
12 26.45 14.40 45.57
13 35.65 31.13 12.69
14 38.35 35.95 6.25
15 37.13 33.60 9.51
Yakıt tüketimindeki değişim Tablo 3’te Polat ve Manavbaşı (2012), yaptıkları

verilmiştir. Seçilen 15 şahıs işletmesinde de çalışmada arazi toplulaştırmasının kırsal
yakıt tüketiminde azalma olmuştur. Azalma alanda yakıt tüketimini ve karbondioksit
oranı en yüksek %45.57 ile 12 No’lu salınımlarını önemli ölçüde azalttığını
işletmede, en düşük %4.56 ile 9 No’lu belirtmişlerdir.
işletmede gerçekleşmiştir.
316
st th
Alan-yol uzunluğu uygunluğu ve alan- sonrası 1’e yaklaştığı görülmektedir. Ayrıca

kuş uçuşu yol uzunluğu uygunluğu değerleri AYU ve KUYUU değerlerinin toplulaştırma
toplulaştırma öncesi ve sonrası olarak sonrası birbirine daha yakın değerde olduğu
hesaplanarak Tablo 4’te verilmiştir. AYU görülmektedir.
değeri 1’e yaklaştıkça işletmenin yol ağı Değirmenci ve ark. (2017), yaptıkları
sistemine göre daha iyi konumlandığını çalışmada bir işletmeye ait parsellerin
gösterir. AYU ve KUYUU değerleri birbirine ve işletme merkezine yakın olması
birbirine yaklaştıkça yol ağı sisteminin durumunda KUYUU değerinin küçük değer
kalitesinin arttığından ve çok daha az alacağını ve AYU ile KUYUU değerleri
dönemeçli olduğundan söz edebiliriz. arasında pozitif bir ilişki olduğunu
Tablo 4’e bakıldığında AYU değerlerinin bildirmiştir.
toplulaştırma öncesine nazaran toplulaştırma
Tablo 4. Alan-yol uzunluğu uygunluğu ve alan-kuş uçuşu yol uzunluğu uygunluğu

değerlerinin değişimi
Toplulaştırma Öncesi Toplulaştırma Sonrası
İşletme No AYU KUYUU AYU KUYUU
1 11.66 10.32 10.27 10.42
2 13.15 8.83 9.01 8.85
3 15.15 14.07 14.04 14.36
4 126.17 117.14 120.36 123.91
5 9.35 7.61 7.00 7.79
6 126.17 117.14 120.36 123.91
7 13.47 13.08 12.69 12.74
8 153.56 142.57 146.50 150.82
9 5.01 5.42 5.30 5.98
10 28.85 15.91 22.76 16.04
11 18.01 12.97 14.79 13.69
12 10.98 8.76 6.19 6.83
13 15.02 12.41 13.41 11.63
14 14.67 14.72 13.90 14.69
15 12.80 9.86 11.83 10.19
Sonuç ve Öneriler Sonuçta arazi toplulaştırmasının yakıt

tüketimi üzerinde önemli bir etkisi
Arazi toplulaştırması ile parçalı, dağınık ve bulunmaktadır.
küçük parseller modern tarım işletmeciliğine Hisseliliğin arttığı bu arazi toplulaştırma
göre birleştirilerek daha ekonomik bir hale projesinde yakıt tüketiminin azaldığı
getirilmektedir. gözlemlenmiş olup, bu tüketimin hisseliliğin
Bu çalışmada proje alanında bulunan 15 daha az olduğu bölgelerde daha az olacağı
işletmesinin arazi toplulaştırma öncesi ve söylenebilir.
sonrası yol uzunlukları ve yakıt tüketimleri
incelenmiştir. Sonuç olarak arazi KAYNAKLAR
toplulaştırması ile yol güzergahlarının
düzenli ve etkin hale getirilerek işletme Anonim,2018a.https://www.sanliurfa.bel.tr/k
merkezi ile parsel arası uzunluğun kısaldığı ategori/2/0/sanliurfa
dolayısı ile bu durum üretim döneminde, Anonim,2018b.https://www.turkcebilgi.com
işletmelerin daha az yakıt tüketmesini /viran%C5%9Fehir/harita
sağlamaktadır. Beyazgül, M., 2012." Türkiye’de Tarım
Arazilerinin Miras Yoluyla
Bölünmesi", Gıda Tarım ve
317
st th
Hayvancılık Bakanlığı Teknik Kumbasaroğlu, H., Dağdemır, V., 2007.

Raporu, Ankara. “Erzurum Merkez İlçede Tarım
Değirmenci, H., Arslan, F., Tonçer, R., Arazilerinde Parçalılık Durumuna
Yoğun, E., 2017.“Arazi Toplulaştırma Göre Tarım İşletmelerinin Ekonomik
Öncesi Parsel Şekilleri ve Arazi Analizi” Atatürk Üniversitesi Ziraat
Parçalanmasının Değerlendirilmesi Fakültesi Dergisi, 38 (1): 49-58.
Niğde Misli Ovası Tırhan Köyü Oğuz, C., Bayramoğlu, Z. 2004. Konya İli
Örneği” Gaziosmanpaşa Üniversitesi Çumra İlçesinde Arazi
Ziraat Fakültesi Dergisi, 34(3):182– Toplulaştırması Sonrası Farklı Parsel
189. Genişliklerinin Birim Maliyetler
Demirtaş, E.I., Sarı, M., 2003. Arazi Üzerine Etkisi; Küçükköy Örneği.
Toplulaştırması, BATEM Derim Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Dergisi, 20 (1): 48-58. Dergisi, 18(34): 70-75.
Ekinci, K., 2010. Arazi Toplulaştırması Platonova, D., Setkovska, L. and Jankava,
Konusunda Çiftçi Davranışlarının A., 2011. Assessment Principles of
Belirlenmesi (Bafra Ovası Örneği), Land Fragmentation. Baltic
Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Surveying’11, 117-124.
Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Polat, H.E. ve Manavbaşı, İ.D., 2012. Arazi
Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Toplulaştırmasının Kırsal Alanda
Tokat. Yakıt Tüketimi ve Karbondioksit
GTHB, 2015. Ankara İl Gıda Tarım Ve Salınımına Etkisinin Belirlenmesi.
Hayvancılık Müdürlüğü, Tarımsal Tarım Bilimleri Dergisi, 18, 157-165.
Altyapı Ve Arazi Değerlendirme Şube Takka, S., 1993. Arazi Toplulaştırması,
Müdürlüğü, Ankara,2015. Kültürteknik Derneği Yayınları,
GTHB, 2018. Türkeli Köyü Tescile Esas Ankara.
Parselasyon Planı Raporu. T.C. Gıda Taşdemir, N., 2000. Konya İli İçeri Çumra
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, T.C. Yöresinde Tarla İçi Geliştirme
Tarım Reformu Genel Müdürlüğü. Hizmetleri İle Birlikte Uygulanan
Köseoğlu, M. ve Gündoğdu, K.S., 2004. Arazi Toplulaştırmasının Ekonomik
Arazi Toplulaştırma Planlama Analizi, Köy Hizmetleri Genel
Çalışmalarında Uzaktan Algılama Müdürlüğü, Konya Araştırma
Tekniklerinden Yararlanma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları,
Olanakları. UÜ Ziraat Fakültesi Konya.
Dergisi, 18, 45-56.
318
st th
Şeker Mısırda (Zea mays saccharata sturt.) Bazı Tarımsal Özellikler

Üzerine Bitki Sıklığı ve Farklı Ekim Zamanlarının Etkisi
İlknur Akgün1*, Ruziye Karaman1, Yudum Burcu1

1
Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi, Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi, Tarla Bitkileri
Bölümü, Isparta, TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail:ilknurakgun@sdu.edu.tr
Özet: Çalışmada Batem Tatlı şeker mısırı çeşidinin bazı tarımsal özelliklerine farklı ekim zamanı ve
bitki sıklığının etkisi belirlenmiştir. Deneme, tesadüf bloklarında bölünmüş parseller deneme
deseninde [ana parsellerde ekim tarihleri (15 Nisan, 1 Mayıs, 15 Mayıs, 1 Haziran ve 15 Haziran); alt
parsellerde sıra üzeri mesafeleri (15, 20 ve 25 cm)] 3 tekrarlamalı olarak kurulmuştur. Parsellere 10
kg/da fosfor (P2O5) ve 20 kg/da azot gübrelemesi yapılmıştır.
İki yıllık ortalama sonuçlara göre, ekim zamanı ve sıra üzeri mesafelerin bitki boyuna, kavuzlu
taze koçan verimine, koçan randımanına, toplam şeker miktarına ve protein içeriğine etkisi istatistiksel
olarak önemli bulunmuştur. Kavuzlu taze koçan ağırlığı üzerine ise ekim zamanının etkisi önemli
iken, bitki sıklığının etkisi önemsiz bulunmuştur. Ayrıca, incelenen bazı özelliklerde (bitki boyu,
toplam şeker miktarı ve ham protein oranı) ekim zamanı × sıra üzeri mesafe interaksiyonu da önemli
bulunmuştur.
Sonuç olarak, kavuzlu taze koçan verimi dikkate alındığında, Isparta koşullarında, Batem Tatlı
şeker mısırı, Mayıs ayının ilk haftası ile Haziran ayının ilk haftası arasında ekimi yapılması gerektiği
tespit edilmiştir. Artan bitki sıklığı ile toplam şeker ve protein içeriği azalmıştır.
Anahtar kelime: Şeker mısırı, bitki sıklığı, ekim zamanı, verim, şeker, protein
Effects of Plant Density and Different Sowing Dates on Some Agricultural

Characters of Sweet Corn (Zea mays saccharata Sturt.)
Abstract: This research was carried out to determine the effects of plant density and different sowing
dates on some agricultural properties of Batem Tatlı sweet corn cultivar in 2015 and 2016 years. In
the experiment was established as randomized block split-plot design [sowing dates (15 April, 1 May,
15 May, 1 June and 15 June) were main plots, distances within rows (15, 20, 25 cm) were the sub-
plots] with 3 replications. Phosphorus and nitrogen fertilizers providing 10 kg/da of P 2O5 and 20 kg/da
of N were applied to the plots.
According to the mean of two year results, the effect of sowing time and distances within rows
were statistically significant in the plant height, husk fresh ear yield, husk ratio, total sugar amount
and crude protein content. In addition, the effect of planting density was insignificant while the effect
of the sowing time is significant to single husk fresh ear weight. In addition, year had significant
effect on examined characters and in many characters examined, the interaction between sowing time
and distance in the row was significant.
As a result, when the husk fresh ear yield was taken into consideration, it was found that in Isparta
conditions, Batem Tatlı sweet corn cultivar should be sown between first week of May and first week
of June. Total sugar and crude protein contents decreased with increased plant density.
Keywords: Sweet corn; plant density; sowing date; yield; sugar; protein
Giriş sürede fazla miktarda kuru madde

oluşturabilme yeteneğindedir. Bu
Şeker mısırı, ülkemize 1930’lu yıllarda özelliğinden dolayı sıcak iklim koşullarında,
girmiş, yüksek şeker, nişasta ve protein sulu tarım alanlarında uygulanacak ekim
oranına sahip beslenmede önemli bir türdür. nöbeti sistemlerinde hem ana ürün, hem de
Mısır, C-4 bitkisi olması nedeniyle kısa ikinci ürün olarak yetiştirilebilecek tarla
319
st th
bitkilerinden birisidir (Uslu, 1999). bildirmişlerdir. Özerkişi (2016), şeker

Türkiye’de yaklaşık mısır ekim alanı 6 390 mısırında hem taze koçan verimi (kavuzlu
844 da, üretim ise 6 milyon tondur (Anonim, ve kavuzsuz) hem de taze tane verimi için en
2017). Ülkemizde şeker mısır uzun uygun sıra üzeri mesafenin 30 cm olduğunu
zamandır yetiştirilmesine rağmen istatistik bildirmiştir.
kayıtları bulunmamaktadır. Genellikle taze Bu araştırmada, Isparta koşullarında
tüketim veya konserve amacıyla
farklı ekim zamanı ve bitki sıklığının Batem
yetiştirilmektedir. Şeker mısırının besin
Tatlı şeker mısırı çeşidinin bazı tarımsal
değeri ve nişastasının sindirilebilme derecesi
yüksektir (Koçak, 1987). Sezer ve Köycü özellikler üzerine etkisinin belirlenip, uygun
(1995), taze şeker mısırının haşlandığında ekim zamanı ve ekim sıklığının
100 g tanede 120 mg vitamin A, 0.15 mg yetiştiricilere önerilmesi amaçlanmıştır.
thiamin, 0.12 mg riboflavin, 1.7 mg niacin
ve 2.0 mg askorbik asit olduğunu Materyal ve Yöntem
bildirmiştir.
Hasat olgunluğuna gelen tatlı mısırda % Araştırma, Süleyman Demirel
5-6 şeker, % 10-11 nişasta, % 3 suda Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve
çözülebilir polisakkaritler ve % 70 su Deneme Uygulama arazisinde 2015 ve 2016
içermektedir (Dickerson, 1996). Şeker yıllarında yürütülmüştür. Çalışma, tesadüf
bloklarında bölünmüş parseller deneme
içeriği üzerine, çeşitlerin endospermlerinde
desenine göre üç tekerrürlü olarak kurulmuş
bulunan tatlılık geninin yanında, çevresel
olup, ana parsellerde ekim zamanı (15
faktörlerin de etkili olduğu bildirilmiştir Nisan, 1 Mayıs, 15 Mayıs, 1 Haziran, 15
(Szymanek, 2009). Şeker mısırında şeker Haziran), alt parsellerde ise ekim sıklığı (15
oranı, hasattan sonra taşıma ve depolama cm, 20 cm, 25 cm) yer almıştır. Her parsel 4
şartlarına göre azalmakta olup, bu azalma m m × 2,8 m =11,2 m2 büyüklüğünde ve 4
maltoz miktarında % 5-10, sakkaroz sıra olarak ekilmiştir. Denemede Batem
miktarında % 63, fruktoz ve glikoz Tatlı şeker mısır çeşidi kullanılmış ve ekim
miktarlarında % 15-17 iken, nişasta oranında belirtilen sıra üzeri mesafelere her ocağa 2
artış gözlenmiştir (Brecht ve Tabacchi, tohum bırakılarak elle yapılmıştır. Çıkıştan
1976). sonra elle çapa işlemleri ile hem yabancı ot
Şeker mısırı yetiştiriciliğinde önemli bir mücadelesi, hem de her ocakta 1 bitki olacak
faktör olan ekim zamanının belirlenmesi şekilde seyreltme yapılmıştır. Denemede
parsellere 20 kg/da azot ve 10 kg/da fosfor
gerekmektedir. Mısırın erken ya da geç
(P2O5) uygulanmıştır. Fosforun tamamı ve
ekimi, koçan iriliğini etkilemesi nedeniyle
azotun yarısı ekimle birlikte, azotun kalan
pazarlamada önem arz etmektedir. Bu yarısı ise bitkiler 30-40 cm olduğunda
özelliğin yanı sıra şeker ve protein oranı gibi verilmiştir.
kalite özelliklerini de etkilemektedir. Jaliya Haziran ekimlerinde toprakta çimlenme
ve ark., (2008), farklı ekim zamanı (10, 20 için yeterli düzeyde nem bulunmadığından
ve 30 Haziran) ile gübre uygulamalarının çıkışlarda problem olmasını önleme amaçlı
mısırın protein kalitesi üzerine etkilerini tüm deneme yağmurlama sulama sistemi ile
belirlemişlerdir. Araştırıcılar 10 Haziran sulanmıştır. Bitkinin gelişim evresindeki
ekimindeki mısır protein kalitesinin daha sulama, su stresine girmesini önleyecek
yüksek olduğunu tespit etmişlerdir. Kantarcı şekilde damla sulama sistemi ile yapılmıştır.
ve ark. (2016), üç farklı şeker mısırı Bitkiler süt olum dönemine geldiklerinde
çeşidinde (Sunshine, Merkür ve Eltoro) hasat edilmiştir. Çalışmada her parselden
alınan 10 bitkide aşağıda verilen ölçüm ve
farklı ekim zamanı ve hasat dönemlerinin
analizler yapılmıştır.
taze şeker mısırında kalite özellikleri üzerine Bitki boyu (cm), döllenme bitiminde
etkisini incelemişlerdir. Araştırma toprak yüzeyinden tepe püskülünün ucuna
sonucunda, şeker oranının ekim zamanı ve kadar olan mesafesi metre ile ölçülerek
hasat dönemine göre değişiklik gösterdiğini belirlenmiştir. Kavuzlu taze koçan ağırlığı
320
st th
(g), her parselden elde edilen taze koçanlar üzeri mesafede kaydedilmiştir. Araştırmada
kavuzlu olarak tartılmıştır. Koçan sıcaklık artışına bağlı olarak bitki boyunda
randımanı, kavuzsuz koçan ağırlıklarının artış meydana gelmiştir. Bu konuda yapılan
kavuzlu koçan ağırlığına oranlanması ile araştırmalar incelendiğinde farklı sonuçlar
elde edilmiştir. Kavuzlu taze koçan verimi elde edilmiştir. Öktem ve Öktem (2006),
(kg/da), koçan ağırlığında belirlenen şeker mısırında bitki boyunun çeşit, ekim
değerler bitki sıklığına göre dekara sıklığı, gübreleme ve ekim zamanına göre
çevrilerek hesaplanmıştır. Toplam şeker değiştiğini bildirmiştir. Yine Şeker mısırında
miktarı, her parselden seçilen örnek ekim zamanının gecikmesinin bitki boyunu
koçanlarda toplam şeker miktarı Somogyi arttırdığı (Turgut ve Balcı, 2002; Alan ve
(1952)’nin yöntemine göre belirlenmiştir. ark., 2011), bazı araştırmalarda ise bitki
Ham protein oranı (%) ise Kjeldahl boyunda herhangi bir etkisinin görülmediği
yöntemine göre tanede önce azot içeriği (Uğurlar, 1987) bildirilmiştir.
tespit edilmiş ve ardından 6.25 katsayısı ile Ekim sıklığı üzerinde yapılan çalışmalar
çarpılarak % olarak ifade edilmiştir (Kacar incelendiğinde, bitki sıklığının artması genel
ve İnal, 2010). Verilerin analizi birleştirilmiş olarak bitki boyunda artışa neden olmuştur.
varyans analizleri yöntemine göre Totemstat Bu durum, bitkiler için ışıktan daha fazla
istatistik paket programından faydalanılarak yararlanma rekabeti olarak açıklanabilir.
yapılmış ve ortalamalar arasındaki Araştırıcılar sık ekim yapıldığında ışık
farklılıklar LSD testine göre belirlenmiştir. miktarının yetersiz kalması ya da alt
Denemede yıllar bazında istatistiki farklılık boğumlarda gölgeleme nedeniyle
önemli bulunduğundan yıl birleştirmesi odunlaşmanın gecikmesinin bitki boyunu
yapılmıştır. arttırdığını ileri sürmüşlerdir (Özata ve ark.,
Deneme alanın toprakları tınlı, hafif 2015). Diğer taraftan ekim sıklığı arttıkça
alkali (pH=7.9) ve organik madde açısından bitki boyunda azalış (Alıcı, 2005; Bhatt,
yetersiz, fosfor bakımından orta seviyede, 2012), ya da herhangi bir farklılık olmadığı
potasyum bakımından ise zengindir. (Gökmen ve ark., 2001; Bazı ve ark., 2006)
Denemenin yürütüldüğü aylarda 2015, 2016 farklı araştırıcılar tarafından bildirilmiştir.
ve uzun yıllara ait sıcaklık (°C) ve yağış
(mm) verileri Tablo 1’de verilmiştir. Kavuzlu taze koçan ağırlığı
Denemenin birinci yılında Nisan ayında (23 Şeker mısırında kavuzlu koçan ağırlığı
Nisan) kar yağışı meydana geldiğinden 15 üzerine ekim zamanının etkisi önemli, sıra
Nisan ekimlerinde toprak sıcaklığının düşük üzeri mesafenin etkisi ise önemsiz
olmasına ve çimlenmede gecikmelere neden bulunmuştur. Araştırmada ekim zamanına
olmuştur. Ayrıca araştırmanın ikinci yılında göre ortalama kavuzlu koçan ağırlığı
sıcaklık ortalaması hem birinci yıldan hem 301.54-378.76 g arasında değişmiştir. 1
de uzun yıllar ortalamasından daha fazla Mayıs - 1 Haziran tarihleri arasında yapılan
olmuştur. ekimlerde kavuzlu koçan ağırlığı önemli bir
değişiklik göstermemiştir (Tablo 3). Ekimin
Araştırma Bulguları ve Tartışma erken ya da geç yapılması kavuzlu koçan
ağırlığını azaltmıştır. Erken ekimde sıcaklık
Bitki boyu değerlerinin düşük olmasına bağlı olarak,
Araştırmada ekim zamanı ve sıra üzeri mısırın optimum sıcaklık isteği tam olarak
mesafe uygulamaları bitki boyunu önemli karşılanmadığından, geç ekimde ise sıcaklık
seviyede etkilemiştir. Ekim, haziran ayında değerlerinin yüksek olması, hızlı olgunlaşma
yapıldığında en yüksek bitki boyu değerleri nedeniyle koçan veriminin azalmasına neden
elde edilmiştir (sırasıyla 181.09 ve 179.37 olabilir (Akgün ve ark., 2017).
cm). Sıra üzeri mesafe dikkate alındığında Farklı araştırıcılar tarafından yapılan
ise bitki boyları 154.81-167.62 cm arasında çalışmalarda azot dozu, bitki sıklığı ve ekim
değişmiş olup, en yüksek ortalamalar genel zamanının taze koçan ağırlığı üzerine önemli
olarak 20 cm mesafe ile ekilen parsellerden etkisinin olduğunu bildirmişlerdir (Turgut,
elde edilmiştir (Tablo 2). En düşük bitki 2000; Turgut ve Balcı, 2002; Eşiyok ve
boyu ortalamaları, 15 Nisan ve 25 cm sıra Bozokalfa, 2005; Alan ve ark., 2011)
321
st th
mısırı genel olarak taze tüketimde

Kavuzlu taze koçan verimi kullanıldığı için, kavuzlar temizlendikten
Araştırmada ortalama dekara kavuzlu sonra kavuzsuz koçan ağırlığı tüketim ve
taze koçan verimi ekim zamanına göre pazarlama açısından önem arz etmektedir,
2226.62-2834.31 kg/da arasında değişmiştir. bu nedenle Batem Tatlı çeşidinin sık
Ekim zamanları arasındaki bu farklılık ekilmesi avantaj sağlayabilir.
istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. En Çalışmada ekim zamanlarına göre
yüksek değerler 15 Mayıs ve 1 Haziran ortalama koçan randıman değerleri birbirine
tarihlerinde (2720.18 kg/da ve 2834.31 benzer olmuş ve %59.31-63.72 arasında
kg/da) yapılan ekimden elde edilmiş (Tablo değişmiştir. Genel olarak 15 mayıstan önce
4) ve istatistiksel olarak aynı grupta yer ve sonra yapılan ekimlerde koçan randımanı
almıştır. Erken ya da geç yapılan ekimlerde sayısal değer olarak daha düşük
kavuzlu koçan verimi de önemli seviyede bulunmuştur. En düşük değer 15 Haziran
azalmıştır. En düşük kavuzlu koçan verimi ekiminde elde edilmiştir. Benzer sonuçlar
15 Nisan ekiminde belirlenmiştir. Şeker farklı araştırmacılar tarafından tespit
mısırında ekim zamanının araştırıldığı bir edilmiştir. Tuncay ve ark., (2005), koçan
çok çalışmada ekim zamanı geciktirildiğinde randımanının çeşitlere göre değiştiğini ana
dekara verimin arttığı bildirilmiştir (Öktem ve ikinci ürün üretiminde belirgin bir
ve ark., 2004; Eşiyok ve Bozokalfa, 2005; farklılık olmadığını bildirmiştir. Yine Eşiyok
Alan ve ark., 2011). ve Bozokalfa (2005), ekim ve dikim
Batem Tatlı mısır çeşidinde bitki zamanının koçan randımanı üzerine etkisini
yoğunluğunun azalması kavuzlu koçan önemsiz bulunmasına rağmen, çeşitler
verimini azaltmış ve en düşük değer arasında koçan randımanı bakımından büyük
(1967.24 kg/da) 25 cm sıra üzeri mesafede farklılıklar olduğunu bildirmişlerdir.
elde edilmiştir. Bu konuda yapılan
çalışmalar incelendiğinde koçan veriminin Toplam Şeker Miktarı
çeşide, ekim zamanına ve ekim sıklığına Süt olum döneminde hasat edilen Batem
göre değiştiği tespit edilmiştir. Nitekim Tatlı şeker mısırından en yüksek toplam
Turgut (2000), şeker mısırında 20 cm sıra şeker miktarı ortalamalara göre, erken (15
üzeri mesafeye kadar koçan veriminin Nisan ekimi 19.51 mg/100 g) ve seyrek
arttığını bildirmiştir. Farklı azot dozu ve sıra ekimlerde (20 ve 25 cm ekimi 18.77 ve
üzeri mesafesinin incelendiği çalışmada tek 18.95 mg/100 g) elde edilmiştir.
koçan verimi, sıra üzeri mesafesi arttıkça Araştırmada toplam şeker miktarı üzerine
artmış, en yüksek değer 22 cm, en düşük ekim zamanı ve sıra üzeri mesafe
değer ise 16 cm sıra üzeri mesafesinde uygulamasının etkisi önemli bulunmuştur.
bulunmuştur (Alıcı, 2005). Batem Tatlı Aynı zamanda ekim zamanı m × sıra üzeri
çeşidi kullanılarak yapılan bu çalışmada en mesafe interaksiyonu da istatistiksel olarak
yüksek kavuzlu taze koçan verimi 15 cm sıra önemlidir. Bitki sıklığı 15 Mayıs ve 15
üzeri mesafede elde edilmiş, sıra üzeri Haziran ekimlerinde toplam şeker
mesafe arttıkça koçan verimi azalmıştır. miktarında önemli bir farklılık göstermez
Bitki sıklığı arttıkça, dekara taze koçan iken, diğer ekimlerde bu farklılık önemli
veriminin arttığı farklı çalışmalarda da bulunmuştur. Özellikle 15 Nisan ekiminde
belirlenmiştir (Farhadi ve ark., 2009; Bhatt bitki sıklığı artıkça toplam şeker miktarı
ve ark., 2011). azalmıştır. Özata ve ark. (2015), çeşitlere ve
yetiştirme koşullarına göre değişmekle
Koçan randımanı beraber şeker mısırında şeker miktarının
Koçan randımanı üzerine sıra üzeri %4-12 arasında değiştiğini ileri sürmüştür.
mesafenin etkisi önemli iken, ekim zamanı Mohammadi ve ark. (2009), ekim
önemsiz bulunmuştur (Tablo 5). zamanına ve bitki sıklığına göre toplam
Araştırmada sıra üzeri mesafeye göre koçan şeker miktarının değiştiğini ve en yüksek
randımanı %60.03-62.30 arasında değişmiş değerin (%6.96) 10 Haziran ekiminden elde
ve birim alandaki bitki sıklığının artması edildiğini bildirmişlerdir.
koçandaki kavuz oranını azaltmıştır. Şeker
322
st th
Şeker mısırında tatlılığa sebep olan iki protein oranı % 13.12-14.44 arasında
gen bulunmakta ve bunlar su ve sh2 olarak değişmiş ve en yüksek değer 1 Mayıs, en
adlandırılmıştır. Sh2 genini (14-22 ᵒBrix) düşük değer ise 15 Nisan ekiminden elde
taşıyan şeker mısırı çeşitlerinde şeker edilmiştir. Ekim zamanı × sıra üzeri mesafe
seviyesi su genini (11-12 ᵒBrix) taşıyanlara interaksiyonu önemli bulunmuştur. 1 Mayıs
göre daha yüksek olduğu bildirilmiştir ekim tarihinde sıra üzeri mesafenin etkisi
(Beckingam, 2007). Headrick ve ark. (1990), önemsiz olurken, diğer ekim tarihlerinde 15
Shrunken-2 (sh2) endosperm mutantını cm sıra üzeri mesafede ham protein oranı
taşıyan şeker mısırı çeşitlerinin daha fazla önemli seviyede azalmıştır. Benzer sonuçlar
şeker içeriğine sahip olduğunu Akçin vd. (1993), tarafından belirlenmiş ve
bildirmişlerdir. bitki sıklığının artması protein içeriğini
Şeker içeriği üzerine, çeşitlerin azaltmıştır. Yine kültürel uygulamaların ham
endospermlerinde bulunan tatlılık geninin protein oranını etkilediği farklı
yanında, çevresel faktörlerin de etkili olduğu araştırmacılar tarafından bulunmuştur
(Szymanek, 2009), şeker oranının hasattan (Altıparmak, 2001; Öktem, 2008; Akgün ve
sonraki depolama koşullarına göre Siyah, 2015).
değişebildiği, uygun şartlarda Şeker mısırının embriyosu diğer mısır
saklanmadığında glikoz miktarlarının % 15- türlerine göre daha büyük olduğundan yağ
17 azaldığı bildirilmiştir (Brecht ve ve protein bakımından daha yüksek içeriğe
Tabacchi, 1976). sahiptir (Sade, 2002). Alan ve ark. (2014),
Bu konuda yapılan bir araştırmada geç farklı şeker mısır çeşitlerinde taze mısırda
yapılan ekimlerde şeker oranında protein içeriğinin yıllara ve çeşitlere göre
değişikliğin olabileceği, ancak bunun değiştiğini (%9.7-13.3) bildirmişlerdir.
olmadığı bildirilmiştir (Chang ve ark., Mısırda ekim zamanı geciktirildikçe, ham
1980). Azotlu gübre uygulamalarının şeker protein oranının arttığını bildirilmiştir
oranı üzerine etkisinin incelendiği (Nagy, 2009).
çalışmalarda farklı sonuçlar bulunmuştur.
Nitekim, Can (2014), azot dozlarının etkisini Sonuç ve Öneriler
önemsiz ve şeker oranının %10.6-11.5
arasında değiştiğini bildirmiştir. Batem Tatlı şeker mısırı çeşidi, Isparta
şartlarında yetiştirildiğinde birim alandan
Ham Protein Oranı daha fazla koçan elde etmek amacıyla mayıs
Kalite özelliklerinden ham protein oranı ayının ilk haftası ile haziran ayının ilk
üzerine uygulamaların etkisi istatistiksel haftası arasında ekimi yapılması gerektiği
olarak önemli bulunmuştur (Tablo 7). tespit edilmiştir. Artan bitki sıklığı ile
Araştırmada sıra üzeri mesafenin (15, 20, 25 toplam şeker ve protein içeriği azalmış
cm) etkisi incelendiğinde ortalamalara göre olmakla birlikte, taze koçan verimini dikkate
bitki sıklığı artıkça ham protein oranı aldığımızda 15 cm sıra üzeri mesafede ekim
(sırasıyla %13.21, %13.81, %13.97) yapılabilir.
azalmıştır. Ekim zamanına göre ise ham
323
st th
Tablo 1. Deneme yıllarına ve uzun yıllara (1970-2014) ait iklim verileri

Yıllar Mart Nisan Mayıs Haz Tem Ağus. Eylül Ort./Top.
Years March April May June July August Sept. Mean/Total
Aylık Sıcaklık(°C) 2015 6.8 9.2 16.5 16.1 23.7 23.4 21.3 16.7
Monthly Tempeture 2016 7.7 14.5 15.1 22.0 25.4 24.7 19.12 18.4
(°C) Uzun Yıllar 5.9 10.8 14.6 20.1 23.6 23.1 19.8 16.8
Long years
Aylık Yağış (mm) 2015 111.6 18.7 67.5 92.2 3.0 43.4 8.2 344.6
Monthly Precipitation 2016 59.9 47.8 87.6 12.4 25.7 45.4 31.6 310.4
(mm) Uzun Yıllar 71.6 51.8 53.5 38.3 19.7 17.4 16.2 268.5
Long years
Isparta Meteoroloji İstasyonu verileri
Tablo 2. Şeker mısırında farklı ekim zamanları ve sıra üzeri mesafelerde bitki boyu (cm)
Bitki boyu (cm) /Plant length (cm)
Sıra Üzeri Mesafe
Distance within rows Ekim Zamanları/Sowing Date
15 Nisan 1 Mayıs 15 Mayıs 1 Haziran 15 Haziran Ortalama
15 April 1 May 15 May 1 June 15 June Mean
15 cm 140.85 a 142.85 a 169.51 b 185.24 a 177.85 b 163.26 B
20 cm 136.38 ab 145.00 a 177.88 a 186.13 a 192.73 a 167.62 A
25 cm 133.36 b 140.15 a 161.11 c 171.89 b 167.53 c 154.81 C
Ortalama/Mean 136.86 D 142.67 C 169.50 B 181.09 A 179.37 A
Ekim zamanı/Sowing date=264.70; Sıra Üzeri Mesafe(SÜM)/Distance within rows = 63.35; EKxSÜM=7.63;
Tablo 3. Şeker mısırında farklı ekim zamanları ve sıra üzeri mesafelerde kavuzlu taze koçan
ağırlığı (g)
Kavuzlu taze koçan ağırlığı (g)/ Husk fresh ear weight (g)
Sıra Üzeri Mesafe
Distance within rows Ekim Zamanları/Sowing Date
15 cm 295.96 343.72 367.16 391.65 333.83 346.40 a
20 cm 304.09 362.60 372.20 366.12 346.50 350.30 a
25 cm 304.86 377.87 362.81 378.50 366.21 358.05 a
Ortalama/Mean 301.54 c 361.40 ab 367.39 ab 378.76 a 348.85 b
Ekim zamanı (EK)/Sowing date =23,00; Sıra Üzeri Mesafe(SÜM)/Distance within rows = 1.13ns; EKxSÜM=0.96ns
Tablo 4. Şeker mısırında farklı ekim zamanları ve sıra üzeri mesafelerde kavuzlu taze koçan
verimi (kg/da)
Taze Kavuzlu Koçan Verimi (kg/da)/ Husk fresh ear yield (kg/da)
Sıra Üzeri Mesafe .Ekim Zamanları/Sowing Date
Distance within rows
15 cm 2815.56 3273.20 3496.98 3796.98 3227.98 3322.04 A
20 cm 2171.83 2589.70 2614.83 2614.83 2474.71 2501.87 B
25 cm 1692.47 2063.06 2091.12 2091.12 1893.76 1967.24 C
Ortalama/Mean 2226.62 D 2641.99 BC 2720.18AB 2834.31 A 2562.15 C
Ekim zamanı (EK)/Sowing date =25.03; Sıra Üzeri Mesafe(SÜM)Distance within rows= 239.43; EKxSÜM=1.86ns
Tablo 5. Şeker mısırında farklı ekim zamanları ve sıra üzeri mesafelerde koçan randımanı (%)
Koçan Randımanı (%)/Husk ratio (%)
Sıra Üzeri Mesafe Ekim Zamanları/Sowing Date
15 cm 57.80 62.16 62.74 59.54 57.94 60.03 b
20 cm 62.75 61.21 63.68 62.56 59.80 62.00 a
25 cm 63.20 58.88 64.74 64.48 60.20 62.30 a
Ortalama/Mean 61.25 60.75 63.72 62.19 59.31
Ekim zamanı (EK)/Sowing date =2.54ns; Sıra Üzeri Mesafe(SÜM)/Distance within rows= 4.03; EKxSÜM=1.72ns
324
st th
Tablo 6. Şeker mısırında farklı ekim zamanları ve sıra üzeri mesafelerde toplam şeker
miktarı (mg/100 g)
Toplam Şeker Miktarı (mg/100g)/ Total sugar amount (mg/100 g)
15 cm 18.59 c 17.76 b 18.75 a 19.20 a 18.69 a 18.60 B
20 cm 19.67 b 18.20 a 18.80 a 18.25 b 18.96 a 18.77 AB
25 cm 20.26 a 18.26 a 18.67 a 18.60 b 18.97 a 18.95 A
Ortalama/Mean 19.51 A 18.07 C 18.74 B 18.68 B 18.87 B
Ekim zamanı (EK)/Sowing date =12.08; Sıra Üzeri Mesafe(SÜM)/Distance within rows= 6.89; EKxSÜM=9.84
Tablo 7. Şeker mısırında farklı ekim zamanları ve sıra üzeri mesafelerde ham protein oranı
(%)
Protein Oranı (%)
15 cm 12.54 b 14.30 a 13.13 b 13.01 b 13.08 b 13.21 B
20 cm 13.35 a 14.50 a 13.45 b 13.86 a 13.91 a 13.81 A
25 cm 13.47 a 14.54 a 14.02 a 13.90 a 13.94 a 13.97 A
Ortalama/Mean 13.12 C 14.44 A 13.53 B 13.59 B 13.64 B
Ekim zamanı (EK)/Sowing date =51.26; Sıra Üzeri Mesafe(SÜM)/Distance within rows = 49.34; EKxSÜM=2.47
Not: Çalışmanın 1. yıl verileri Yüksek Lisans çalışmasından elde edilmiştir.
Kaynaklar ekolojik koşullarında ekim zamanının

şeker mısırın (Zea mays saccharata
Akçin, A., Sade, B., Tamkoç, A. ve Topal Sturt.) verim ve tarımsal özellikleri
A., 1993. Konya Ekolojik Şartlarında üzerine etkisi. Selçuk Üniversitesi
Farklı Bitki Sıklığı ve Azotlu Gübre Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri
Uygulamalarının TTM 813 Melez Dergisi 25 (4), 34-41.
Mısır Çeşidinde (Zea mays L.) Tane Alan, Ö., Kınacı, G., Kınacı, E., Budak
Verimi, Verim Unsurları ve Bazı Başçiftçi, Z., Sönmez, K.,
Morfolojik Özelliklere Etkisi. Doğa, Evrenosoğlu, Y., Kutlu, İ., 2014.
Tarım ve Ormancılık Dergisi, 17(1), Kernel Quality of Some Sweet Corn
281-294. Varieties in Relation to Processing.
Akgün, İ. ve Siyah, C., 2015. Effects of Bio- Notulae Botanicae Horti Agrobotanici
fertilizer (Azotobacter, Mycorrhiza, Cluj-Napoca, 42(2):414-419.
Bacillus) and Different Nitrogen Alıcı, S., 2005. Kahramanmaraş
Levels on Fresh Ear Yield and Yield Koşullarında Farklı Azot Dozları ile
Components of Sweet Corn (Zea Sıra Üzeri Ekim Mesafelerinin II.
mays saccharata Sturt.). Proceeding Ürün Mısır (Zea mays L.) Bitkisinde
of the 7th Congress on Plant Verim, Verim Unsurları ve Bazı
Protection, November 24-28, Zlatibor, Tarımsal Karakterlere Etkisi Üzerine
Serbia. 195-199. Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi
Akgün, İ., Burcu, Y., Karaman, R. ve Kaya, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi,
M., 2017. Isparta Koşullarında Farklı 137s, Adana.
Ekim Zamanı ve Bitki Sıklığının Altıparmak, S., 2001. Şeker Mısırda Farklı
Şeker Mısırında (Zea mays Azot Dozlarının Verim ve Verim
saccharata Sturt.) Taze Koçan Öğelerine Etkisi. Ankara Üniversitesi,
Ağırlığı ve Bazı Tarımsal Özelliklere Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek
Etkisi. Tarla Bitkileri Merkez Lisans Tezi, 50s, Ankara.
Araştırma Enstitüsü Dergisi, 26: 23- Anonim, 2017. TUİK, https://tuik.gov.tr/
30. medas/?kn=92&locale=tr.
Alan, Ö., Sönmez, K., Budak, Z., Kutlu, İ. Bazr, A., F., Fathi, G.E., Siadat A.A.,
ve Ayter, N.G., 2011. Eskişehir Ayenehband, A. ve Aalami S.K.,
325
st th
2006. Effects of Planting Patternand Environment Plant Ecophysiology,

Plant Density on Yield and Yield 1(3): 103-108.
Components of Sweet Corn. The Gökmen, S., Sencar, Ö. ve Sakin, M. A.,
Scientific Journal of Agriculture, 2001. Response of Popcorn (Zea mays
28(2), 117-126. everta) to Nitrogen Rates and Plant
Beckingham, C., 2007. Commodity Densities, Türk J. Agric. For., 25,15-
Growing Guides-Sweet Corn. 23.
https://www.dpi.nsw.gov.au/agricultur Headrick, J.M., Pataky J.K. ve Juvik J.A.,
e/horticulture/vegetables/commodity- 1990. Relationships Among
growing-guides/sweet-corn. Carbohydrate Content of Kernels,
Bhatt, S., Yakadri, M., Sivalashmi, Y. ve Condition of Silks After Pollination,
Vilaykumar, B., 2011. Production and the Repons of Sweet Corn Inbred
Potencial of Sweet Corn (Zea mays) Lines to Infection of Kernels by
as Influenced by Varying Plant Fusarium moniliforme. Ecology and
Densities and Nitrogen Levels. ASA, Epidemiology, 80(5), 487-494.
CSSA, SSSA International Annual Jaliya, M.M., Falaki, A.M., Mahmud, M. ve
Meetings October 16-19. Sani, Y.A., 2008. Effect of Sowing
Bhatt, P.S., 2012. Response of Sweet Corn Date and NPK Fertilizer Rate on
Hybrid to Varying Plant Densities and Yield and Yield Components of
Nitrogen Levels. African Journal of Quality Protein Maize (Zea mays L.)
Agricultural Research, 7(46), 6158- ARPN Journal of Agricultural and
6166. Biological Science. 3(2):23-29.
Brecht, P.E. ve Tabacchi, M.H., 1976. Post Kacar, B. ve İnal, A., 2010. Bitki Analizleri.
Harvest Physiology, Practical Nobel Akademik Yayıncılık, 912s.
Science, April-June, New York, 3-6. Kantarcı, D., Pazır, F., İştipliler, D., Tosun,
Can, M., 2014. Uşak Ekolojik Şartlarında M. ve Aykut Tonk, F., 2016. Tatlı
Farklı Azot Dozlarının Şeker Mısırın Mısırın Kalite Kriterlerine Göre
(Zea mays saccharata Sturt.) Verim Optimum Hasat Zamanının
ve Kalite Özelliklerine Etkisi. Belirlenmesi. Tarla Bitkileri Merkez
Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Araştırma Enstitüsü Dergisi, 25 (Özel
Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Sayı-1), 70-73.
Tezi, 74s, Isparta. Koçak, A.N., 1987. Mısırın İnsan Gıdası
Chang, S.C., Liou, C.C. ve Chan, P.L., 1980. Olarak Önemi ve Gıda
Effect of Sowing Date on the Maturity Endüstrisindeki Yeri. Türkiye’de
and Sugar Content of Hybrid Sweet Mısır Üretiminin Geliştirilmesi,
Corn. Report of the Corn Research Problemler ve Çözüm Yolları
Centre Tainan DAIS, 14(1), 13-18. Sempozyumu. TARM, Ankara.
Dickerson, W.G., 1996. Home and Market Mohammadi, K.H., Agha-Alikhani, M. ve
Sweet Corn Production. Modarres Sanavy, S.A.M., 2009.
http://www.cahe.nmsu.edU/pubs/_h/h Effects of Plant Density and Sowing
223.html. Date on Economic Yield and Sugar
Eşiyok, D. ve Bozokalfa, M.K., 2005, Ekim Content of Sweet Corn. Iranian
ve Dikim Zamanlarının Tatlı Mısırda Journal of Field Crops Science, 40(1)
(Zea mays var. saccharata) Verim ve 27-35.
Koçanın Bazı Agronomik Karakterleri Nagy, J., 2009. Effect of Sowing Date on the
Üzerine Etkisi, Ege Üniversitesi Yield and Quality of Maize Hybrids
Ziraat Fakültesi Dergisi, 42 (1) , 35- with Different Growing Seasons. Acta
46. Agronomica Hungarica 57(4): 389-
Farhadi, A.H.R., Madani, H., Shirzadi, M.H. 399
ve Najafi I., 2009. Study o Effects of Öktem, A., Öktem A.G. ve Coşkun, Y.,
Cultivar, Weed Sand Plant Density 2004. Determination of Sowing of
on Yield and Yield Components of (Zea mays L. saccharata Sturt.) under
Sweet Corn. Under Iranıan Warm Şanlıurfa Conditions. Turkish Journal
326
st th
of Agriculture and Forestry 28(2): 83- Szymanek, M. 2009. Influence of Sweet

91. Corn Harvest Date on Kernel Quality.
Öktem, A. ve Öktem, A.G., 2006. Bazı Res Agr Eng, 55(1): 10-17.
Şeker Mısır (Zea mays saccharata Tuncay, Ö., Bozokalfa, M.K. ve Eşiyok, D.,
Sturt) Genotiplerinin Harran Ovası 2005. Ana Ürün ve İkinci Ürün
Koşullarında Verim Olarak Yetiştirilen Bazı Tatlı Mısır
Karakteristiklerinin Belirlenmesi. Çeşitlerinde Koçanın Agronomik ve
Uludag.Üniv.Zir.Fak.Derg., 20(1): 33- Teknolojik Özelliklerinin
46. Belirlenmesi. Ege Üniv. Ziraat Fak.
Öktem, A., 2008. Effect of Water Shortage Derg., 42(1):47-58.
on Yield, and Protein and Mineral Turgut, İ., 2000. Bursa Koşullarında
Compositions of Drip-irrigated Sweet Yetiştirilen Şeker Mısırında (Zea
Corn in Sustainable Agricultural mays L. var. saccharata Sturt.)
Systems. Agricultural Water Çeşitlerinin Taze Koçan Verimi ile
Management, 95(9), 1003-1010. Verim Öğeleri Üzerine Etkileri. Turk.
Özata, E., Geçit, H.H. ve Ünver J. Agric For., 24:341-347.
İkincikarakaya, S., 2015. Orta Turgut, İ. ve Balcı, A., 2002. Bursa
Karadeniz Ekolojik Koşullarında Koşullarında Değişik Ekim
Şeker Mısırda (Zea mays saccharata Zamanlarının Şeker Mısırı (Zea mays
Sturt.) Değişik Ekim Sıklıkları ve saccharata Sturt) Çeşitlerinin Taze
Azot Dozlarının Verim Öğelerine Koçan Verimi İle Verim Öğeleri
Etkisi. Tarla Bitkileri Merkez Üzerine Etkileri, Türkiye 4. Tarla
Araştırma Enstitüsü Dergisi, 25 (Özel Bitkileri Kongresi, Tahıllar ve
sayı-1), 74-80. Yemeklik Tane Baklagiller (I) 195-
Özerkişi, E., 2016. Tekirdağ koşullarında 199. Tekirdağ.
farklı sıra üzeri mesafelerin bazı şeker Uğurlar, F., 1987. Çukurova Koşullarında
mısırı (Zea mays L. saccharata sturt.) Şeker Mısır’da (Zea mays L.
çeşitlerinde taze koçan verimi ve saccharata) Ekim Zamanı ve Bitki
kalite özelliklerine etkisi. Namık Sıklığının Taze Koçan ve Silaj Verimi
Kemal Üniv. Fen Bilimler Enstitüsü, ile Bazı Tarımsal Karakterlere Etkisi
Yüksek Lisans Tezi, 60, Tekirdağ. Üzerinde Bir Araştırma. Ç.Ü. Fen
Sade, B., 2002. Mısır Tarımı. Konya Ticaret Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans
Borsası, Yayın No, 1 Konya. Tezi. 51s.
Sezer, İ. ve Köycü. C., 1995. Samsun Dinde Uslu, Ö.S., 1999. Farklı Azot Dozlarının
Ana ve İkinci Ürün Olarak Çeker Kahramanmaraş Şartlarında İkinci
Mısır Yetiştirme ve Ürün Olarak Yetiştirilen Mısır (Zea
Değerlendirilmesi. Karadeniz Bölgesi mays L.) Bitkisinde Büyüme ve
Tarımın Geliştirilmesinde Yeni Fizyolojik Özelliklere Etkisi.
Teknikler Kongresi. O.M.Ü. Zir. Fak., Kahramanmaraş Sütçü İmam
19-11 Ocak 1995, Samsun. Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,
Somogyi, M., 1952. Notes on sugar Tarla Bitkileri Anabilim Dalı
determination. J. Biol Chem, 195, 19- (Yayınlanmamış), Kahramanmaraş
23.
327
st th
İç Anadolu Bölgesi Günlük Sıcaklık ve Yağış Değerlerindeki

Değişimler ve Trendler
Ali Yücel1, Atılgan Atılgan2, Hasan Öz2
1
Osmaniye Korkut Ata Universitesi, OMY, 80000 Osmaniye, Turkey
2
Yapılar ve Sulama Bölümü, 32260 Isparta, Turkey
Corresponding Author e-mail: atilganatilgan@isparta.edu.tr
Özet: Ülkemizde en az yağış alan bölgelerden birisi İç Anadolu Bölgesidir. Dolayısıyla bu

bölgemizdeki sıcaklık ve yağış değerlerindeki değişimlerin ve trendlerin irdelenmesi düşünülmüştür.
Bu amaçla, tarımın yoğun olarak yapılması ve ekoloji, iklimsel, coğrafik, stratejik ve ekonomik gibi
özellikler de gözönüne alınarak araştırma alanı İç Anadolu Bölgesi seçilmiştir. Çalışma alanında 13 ile
ait meteoroloji istasyonları 1960-2017 yılları arası uzun yıllık günlük sıcaklık (maksimum, minimum
ve ortalama) ile yağış (günlük maksimum, günlük ortalama, yıllık toplam) değerleri materyal olarak
seçilmiştir. Bu değerlerdeki iklimsel değişikliklerin belirlenmesi, lineer regresyon analizi (LRA) ve
Spearman sıra trend testi (SSTT) ile yapılmıştır. Sonuçta, bölgede her bir ilin meteorolojik
değişkenlerinin uzun yıllık günlük ortalama ve günlük maksimum sıcaklık değerlerinde en çok
değişimler olduğu illerin; Aksaray, Ankara, Çankırı, Karaman, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir, Konya,
Nevşehir, Niğde, Sivas, Yozgat olduğu belirlenmiştir. Günlük minimum sıcaklıklarda Ankara ilinde,
günlük maksimum yağışlarda Kayseri ilinde, günlük ortalama yağışlarda ise Ankara, Eskişehir,
Karaman, Kayseri, Niğde olduğu belirlenmiştir. Yıllık toplam yağışlarda Eskişehir, Kayseri ile Sivas
illerinde değişimlerin olduğu saptanmıştır. Bunun yanı sıra, günlük sıcaklık ve yağışlarında bölgenin
orta kısımlarında artma, dağlık kısımlarında ise azalma yönünde trendlerin olduğu belirlenmiştir. Bu
çalışma sıcaklık ve yağışlardaki değişimler gözönünde bulundurularak yapılacak her türlü çalışmaların
projelendirme ve planlamalarında önemli bir rol oynayabileceğini göstermiştir. Ayrıca bölgede ölçüm
olmayan yerlerdeki meteorolojik değerlerin istatistiksel olarak tahmin edilmesinde kolaylık
sağlayabileceğini göstermiştir.
Anahtar Kelimeler: İklim Değişimi, Günlük Sıcaklık ve Yağış, Lineer Regresyon Analiz, Spearman
Sıra Trend Testi, İç Anadolu Bölgesi
Changes and Trends in Daily Temperature and Precipitation Values in Central

Anatolia Region
Abstract: One of the region with the least precipitation in our country is the Central Anatolia Region.
Therefore, the changes and trends in the temperature and precipitation values in Central Anatolia were
considered. For this purpose, Central Anatolia Region has been chosen as the research area by
considering the characteristics such as ecology, climatic, geographical, strategic and economical
features of agriculture.Meteorological stations belonging to 13 cities in the study area. Long-term
daily temperature (maximum, minimum and average) and precipitation (daily maximum, daily
average, yearly total) values between 1960-2017 were selected as materials. Climatic changes in these
values were determined by linear regression analysis (LRA) and Spearman sequence trend test
(SSTT). As a result, it is seen that the meteorological variables of each province in the region are the
most changes in long-term daily average and daily maximum temperature values; Aksaray, Ankara,
Çankırı, Karaman, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir, Konya, Nevsehir, Niğde, Sivas and Yozgat.Daily
minimum temperatures are determined in Ankara province, maximum daily precipitation in Kayseri
province, and average daily precipitation in Ankara, Eskişehir, Karaman, Kayseri, Niğde
provinces.The annual total precipitation was determined to be changes in Eskisehir, Kayseri and Sivas
provinces. Besides, daily temperature and precipitation in the region has been determined to increase
in the middle part and decrease trend in the mountainous part.Taking into account the changes in
temperature and precipitation in the region, it has shown that it can play an important role in project
planning and planning of any kind of study to be done. It has also shown that meteorological values in
areas where measurements are not available in the area can be facilitated by statistical estimation.
Keywords: Climate Change, Daily Temperature and Precipitation, Linear Regression Analysis,
Spearman Rank Trend Test, Central Anatolia Region
328
st th
Giriş Ülkemizde bölgelere göre sıcaklık ve

yağış değişim eğilimleri incelendiğinde,
İklim değişikliği çağımızın en önemli ortalama sıcaklıklarda genelde Türkiye’nin
sorunlarından bir tanesidir. İklimin en güney ve güney batısında anlamlı ısınma
önemli bileşenleri ise sıcaklık ve yağışlardır. eğilimleri görülmektedir. Kış mevsiminde
Kimi zaman insan kaynaklı doğaya verilen ortalama sıcaklıklar da genelde zayıf bir
zararlar, iklim değişikliği olarak adlandırılsa azalma eğilimi hâkimdir. Karadeniz kıyı
da sorunun tespitinde ve çözümünde eksiklik kuşağında anlamlı zayıf bir azalma, Akdeniz
ortaya çıkmaktadır. İklim değişikliğinin; kıyı kuşağında ise anlamlı bir artış tespit
yağış, sıcaklık, buharlaşma gibi hidrolojik edilmiştir. Türkiye ortalama sıcaklıkları,
döngü bileşenleri üzerinde önemli etkiye küresel ortalama yüzey sıcaklıklarına benzer
sebep olduğu son yıllarda ki araştırmalarla şekilde artış eğilimindedir (Bahadır, 2011).
da görülmektedir (Ecer, 2009; Yüce ve Bu çalışmanın temel amacı, araştırma
Ercan, 2017) alanı olarak seçilen İç Anadolu Bölgesinde
Küresel sıcaklıkların ortalamasında bulunan 13 ile ait meteoroloji
gözlenen artış eğilimi dünya genelinde eşit istasyonlarındaki uzun yıllık sıcaklık ile
bir şekilde coğrafi dağılış göstermemektedir. uzun yıllık yağış değerleri kullanılarak
40o ve 70o Kuzey enlemleri arasında uzun iklimsel değişikliklerin belirlenmesidir.
süreli ısınma eğilimi daha fazla Uzun yıllık sıcaklık ve yağış değerlerindeki
gerçekleşmektedir. İklim değişiminin en değişikliklerin belirlenmesi için lineer
büyük etkileri orta ve yüksek enlemlerde yer regresyon analizi ve Spearman sıra trend
alan ülkelerde ortaya çıkacaktır (Karabulut testi kullanılmıştır.
ve Cosun, 2009). Türkiye’de İç Anadolu
Bölgesi coğrafi konumu nedeniyle bu Materyal ve Metot
değişimden etkilenecek alanlar arasında yer
almaktadır (Kızılelma ve ark., 2015). Çalışma alanı olarak, Ülkemizde tarımın
Meydana gelecek iklim değişikliklerinin yoğun olarak yapıldığı ekoloji, iklim,
Türkiye’nin özellikle çölleşme tehlikesi coğrafik, stratejik, ekonomik gibi özellikler
bulunan İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu, de gözönüne alınarak İç Anadolu Bölgesi
Ege ve Akdeniz bölgeleri gibi yarı kurak ve (OAB) seçilmiştir. (Şekil 1). Bölgede toplam
yarı nemli bölgelerinde tarım, ormancılık ve 13 adet il bulunmakta ve bu illerin Devlet
su kaynakları açısından olumsuz etkilere yol Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğünde elde
açacağına dair uyarılar yapılmaktadır. edilen 1960- 2017 yılları arası uzun yıllık
Araştırmacılara göre, iklim kuşakları günlük maksimum sıcaklık (Tmak),
jeolojik devirlerde olduğu gibi ekvatordan ortalama sıcaklık (Tort), minimum sıcaklık
kutuplara doğru yüzlerce kilometre (Tmin) sıcaklık değerleri ile günlük
kayabilecek ve bunun sonucunda Türkiye, maksimum yağış (Pmak), ortalama yağış
Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da hâkim olan (Port), yıllık toplam yağış (Pt) değerleri
sıcak ve kurak iklim kuşağının etkisine kullanılmıştır. Çalışmada kullanılan illerin
girebilecektir (Türkeş 1998). meteoroloji istasyonları bazı özellikleri
Çizelge 1’de verilmiştir.
329
st th
Şekil 1. İç Anadolu Bölgesi Haritası (Anonim, 2018).
Çizelge 1. Çalışmada Kullanılan İllerin Meteoroloji İstasyonlarının Bazı Özellikleri.

Meteoroloji Gözlem Süresi ve Yükseklik Enlem - Kuzey Boylam – Doğu
İstasyonu Yılı (n) (H, m) (E, °) (B, °)
Aksaray 1960 – 2017 (58) 999 38°19’97” 33°51’69”
Ankara 1960 - 2017 (58) 887 39°97’25” 32°86’39”
Çankırı 1960 – 2017 (58) 755 40°60’82” 33°61’02”
Eskişehir 1960 – 2017 (58) 801 39°76’56” 30°55’02”
Karaman 1960 – 2017 (58) 1018 37°19’32” 33°22’02”
Kayseri 1960 – 2017 (58) 1094 38°68’70” 35°50’00”
Kırıkkale 1963 – 2017 (55) 1140 39°66’82” 33°61’18”
Kırşehir 1960 – 2017 (58) 1007 39°16’39” 34°15’61”
Konya 1960 – 2017 (58) 1029 37°86’87” 32°47’13”
Nevşehir 1960 – 2017 (58) 1260 38°61’63” 34°70’25”
Niğde 1960 – 2017 (58) 1211 37°95’87” 34°67’95”
Sivas 1960 – 2017 (58) 1294 39°74’37” 37°00’20”
Yozgat 1960 – 2017 (58) 1301 39°822’3” 34°81’59”
Çeşitli araştırmacılar tarafından, zaman (1)

boyunca ölçülen gözlem değişkenlerinde Burada; Y bağımlı değişken, X bağımsız
(sıcaklık, yağış, gibi) oluşan trend değişken, a ve b (eğim) regresyon
değişimlerinin artma veya azalma yönünde katsayılarıdır. Lineer regresyon analizinin
olup olmadığının belirlenmesi amacıyla anlamlılığı, verilerin normal dağıldığını
çeşitli parametrik ve parametrik olmayan varsayan parametrik bir test olan t testi ile
yöntemler geliştirilmiş ve yapılan test edilmektedir. Bu test ile, değişkenler
çalışmalarda kullanılmıştır. Bu çalışmada arasında ilişkinin var olup olmadığı
çok kolay ve yaygın olarak kullanılan trend belirlenir (Haan, 1977; Sneyers, 1990;
belirleme yöntemlerden parametrik olan Kundzewicz ve Rodson, 2000; Xu, 2002;
Lineer Regresyon Analizi (LRA) ve Önöz ve Bayazıt, 2003).
parametrik olmayan Spearman Sıra Trend Spearman Sıra Trend Testi (SSTT):
Testi (SSTT) tercih edilmiştir. Parametrik olmayan trend testlerinden birisi
Lineer Regresyon Analizi (LRA): olup, gözlemlerin toplanış sırası ile aldığı
Aralarında sebep-sonuç ilişkisi bulunan değerler arasında önemli bir trendin olup
bağımlı ve bağımsız iki veya daha fazla olmadığını belirlemede hızlı ve basit olarak
değişken arasındaki ilişkiyi tespit etmeye kullanılan bir testtir. Lineer ve lineer
yarayan bir yöntemdir. Ayrıca kestirimler olmayan trendlerin ortaya çıkartılmasında
yapabilmek amacıyla oluşturulan etkili, basit ve dağılımdan bağımsız bir
matematiksel bir modeldir (Helsel ve testtir. Test istatistiğinin (Rsp) hesaplanması
Hirsch, 1993; Hamdi ve ark., 2009; ve test edilmesini esas alır. Buna göre;
Shammugasundram, 2012). Lineer
regresyon analizi denklemi,
330
st th
Sonuçlar
(2) Çalışmada kullanılan meteorolojik
olarak hesaplanmaktadır (Sneyers, 1990; değişkenlerin (uzun yıllık günlük Tmak,
Helsel ve Hirsch, 1993). Burada; n toplam Tort, Tmin değerleri ile günlük Pmak, Port,
gözlem sırası, i kronolojik sıra numarası, Di Pt değerlerinin zaman içindeki artma veya
sıralar arasındaki fark (Di=Kxi-Kyi)’dır. azalma yönünde eğilimlerini belirlemek için
Hesaplanan Rsp değeri serbestlik derecesi (v) parametrik ve parametrik olmayan trend
ve % 5 önem seviyesinde test edilir. yöntemleri tercih edilmiş ve sonuçları
aşağıda verilmiştir.
Lineer Regresyon Analizi(LRA),
(3) Çalışma bölgesinde incelenen 13 ilin her bir
meteorolojik değişkeninin uzun yıllık
Eğer, ( ) koşulu günlük değerlerin yıllar itibarıyla
gerçekleşirse, değişkenler arasında trendin değişimlerinin grafiksel gösterimleri Şekil
bulunmadığını, aksi durumda ise trendin 2’de verilmiştir. Yıllara bağlı elde edilen
bulunduğuna karar verilir (Sneyers, 1990; lineer regresyon denklemleri ve özellikleri
Gauthier, 2001). ise Çizelge 2’de verilmiştir.
Aksaray Ankara
Tort Tmak Tmin Tort Tmak Tmin
Port Pmak Pt Port Pmak Pt
35 600 40 650
30 550 35 600
Yıllık Toplam Yağış (Pt, mm)

Günlük Sıcaklık (T, ºC) ve
25 500 30 550
Yağış (P, mm) Değeri
20 450 25 500
15 400 20 450
10 350 15 400
10 350
Değeri
Değeri
5 300 5 300
0 250 0 250
-5 200 -5 200
-10 150 -10 150
-15 100 -15 100
-20 50 -20 50
-25 0 -25 0
1958 1968 1978 1988 1998 2008 2018 1958 1968 1978 1988 1998 2008 2018
Yıllar Yıllar
Çankırı Eskişehir
40 700 35 650
35 650 30 600

30 600 25 550
25 550 20 500
20 500 15 450
15 450 10 400
10 400 5 350
Değeri
Değeri
5 350 0 300
0 300
-5 250 -5 250
-10 200 -10 200
-15 150 -15 150
-20 100 -20 100
-25 50 -25 50
-30 0 -30 0
1958 1968 1978 1988 1998 2008 2018 1958 1968 1978 1988 1998 2008 2018
Yıllar Yıllar
331
st th
Karaman Kayseri
35 600 35 650
30 550 30 600


25 500 25 550

20 450 20 500
15 400 15 450
10 350 10 400
5 350
Değeri
Değeri
5 300 0 300
0 250 -5 250
-5 200 -10 200
-10 150 -15 150
-15 100 -20 100
-20 50 -25 50
-25 0 -30 0
1958 1968 1978 1988 1998 2008 2018 1958 1968 1978 1988 1998 2008 2018
Yıllar Yıllar
Kırıkkale Kırşehir
35 650 35 600
30 600

30 550

25 550 25 500

20 500 20 450
15 450 15 400
10 400 10 350
5 350
Değeri
Değeri
5 300
0 300 0 250
-5 250
-10 200 -5 200
-15 150 -10 150
-20 100 -15 100
-25 50 -20 50
-30 0 -25 0
1961 1969 1977 1985 1993 2001 2009 2017 1958 1968 1978 1988 1998 2008 2018
Yıllar Yıllar
Konya Nevşehir
35 600 35 600
30 550 30 550

25 500 25 500
20 450 20 450
15 400 15 400
10 350 10 350
Değeri
Değeri
5 300 5 300
0 250 0 250
-5 200 -5 200
-10 150 -10 150
-15 100 -15 100
-20 50 -20 50
-25 0 -25 0
1958 1968 1978 1988 1998 2008 2018 1958 1968 1978 1988 1998 2008 2018
Yıllar Yıllar
Niğde Sivas
35 550 35 650
30 600
30 500
25 450 25 550
20 400 20 500
15 450
15 350 10 400
10 300 5 350
Değeri
Değeri
5 250 0 300
0 200 -5 250
-5 150 -10 200
-15 150
-10 100 -20 100
-15 50 -25 50
-20 0 -30 0
1958 1968 1978 1988 1998 2008 2018 1958 1968 1978 1988 1998 2008 2018
Yıllar Yıllar
332
st th
Yozgat
Tort Tmak Tmin
Port Pmak Pt
35 880

30 800
25 720
20 640
15 560
10 480
Değeri
5 400
0 320
-5 240
-10 160
-15 80
-20 0
1958 1968 1978 1988 1998 2008 2018
Yıllar
Şekil 2. Çalışma Bölgesi İlleri Uzun Yıllık Meteorolojik Değişken Değerlerinde Trend
Belirlenenlerin Grafiksel Gösterimleri
Çalışma alanındaki her bir il için çizilen karşılaştırılmıştır (Çizelge 2). Sonuçta; uzun
görsel grafiklerinde (Şekil 2), sıcaklık ve yıllık meteorolojik değişkenlerde istatistiksel
yağış seri eğilimlerinin genellikle olarak önemli trendlerin olduğu
birbirlerine uyumluluk gösterdikleri belirlenmiştir (Şekil 2).
görülmektedir. 1960 ile 2017 yılları
arasındaki zaman aralığında genel olarak Şekil 2 incelendiğinde genel olarak
bölge ikliminde günlük sıcaklık ve yağış bölgedeki illerin uzun yıllık meteorolojik
değerlerinde artma yönünde iken yalnızca değişkenlerinin 1960 yılından itibaren artma
Eskişehir ili yağışlarında azalma yönünde eğilimde olduğu, özellikle de 1990’lı yılların
eğilimler bulunmaktadır. Bu sonuçlar ortalarından itibaren artma eğilimlerinin
Kadıoğlu (1997) tarafından sıcaklık, Türkeş daha da hızlandığı görülmüştür. Bölge
ve ark. (2002) tarafından 1975-2005, Şensoy ikliminin hızlı artmasında, bölgenin coğrafik
ve ark. (2005) tarafından 1970-2004 yılları ve iklimsel özellikleri yanı sıra bölgeye olan
arası, Partal ve ark. (2006) tarafından 1929- hızlı göçe bağlı olarak hızlı endüstrileşme,
1993, Türkeş ve ark. (2008) tarafından yıllık çarpık şehirleşme, uygun olmayan tarımsal
toplam yağışlar, Tayanç ve ark. (2009) faaliyetler, yanlış bitki örtüsü değişiklikleri,
tarafından 1950-2004, Efe ve ark. (2015) hatalı su kullanımı, kuraklık, ormansızlaşma
tarafından 1950-2013, Kızılelma ve ark. gibi faktörlerin de önemli olabileceği
(2015) tarafından 1970-2015 yılları arasında düşünülmüştür. Aykır (2017) yaptığı
günlük, aylık, mevsimlik ve yıllık sıcaklık çalışmada, 1970-2012 yılları arasında
ve yağış değerleri değişimleri üzerinde Türkiye şehir ve kırsal istasyonları sıcaklık
yapılan çalışmalar ile uyuşmaktadır. değerlerini kullanarak iklim indislerini
Bölgenin coğrafik, orografik ve jeolojik incelemiştir. Bu indislerdeki trendlerin
konumu uzun yıllık sıcaklık ve yağış şehirlerde artma, kırsal alanlarda ise azalma
değerlerindeki artma eğilimini yönünde olduğunu belirlemiştir. Kadıoğlu
desteklemektedir. (1997), Türkeş ve ark. (2002), Şensoy ve
Aynı zamanda her bir meteorolojik ark. (2005), Partal ve ark. (2006), Türkeş ve
değişken değerlerindeki trendin yıllar ark. (2008), Tayanç ve ark. (2009), Efe ve
itibarıyla azalma veya artma yönündeki ark. (2015), Kızılelma ve ark. (2015)
önemliliğini belirlemek için hesaplanan t tarafından 1970-2015 yılları arası yapılan
değerleri Student-t değeri ile, hesaplanan çalışmalarla benzer sonuçların elde edildiği
korelasyon katsayısı (r) ve olasılık (p) görülmektedir.
değerleri % 5 önem seviyesi (α) ile
333
st th
Çizelge 2. Meteorolojik Değişkenlerin Lineer Regresyon Analizi ve İstatistiksel Özellikleri

Meteoroloji Lineer Regresyon Denklem Korelasyon Standart
İstasyonu / Katsayıları Katsayısı Sapma t Olasılık
Değişkenler a b (Eğim) (r) (s) Değeri (p)
Aksaray
Tort (°C) - 71,40 0,04193 0,641 0,854 6,260 0,000012
Tmak(°C) - 112,10 0,07060 0,683 1,287 6,980 0,000111
Tmin (°C) - 41,10 0,01550 0,071 3,709 0,530 0,596
Port (mm) 22,50 - 0,00956 0,245 0,645 - 1,890 0,064
Pmak (mm) - 166,00 0,09670 0,200 8,077 1,530 0,133
Pt (mm) 97,00 0,12500 0,032 66,236 0,240 0,811
Ankara
Tort (°C) - 40,90 0,02661 0,496 0,795 4,270 0,00017
Tmak(°C) - 67,30 0,04830 0,507 1,399 4,400 0,00014
Tmin (°C) - 144,60 0,06830 0,365 2,968 2,940 0,005
Port (mm) - 18,65 0,01089 0,360 0,481 2,890 0,006
Pmak (mm) - 40,00 0,03500 0,005 12,979 0,350 0,730
Pt (mm) - 96,00 0,02560 0,052 83,680 0,390 0,698
Çankırı
Tort (°C) - 14,20 0,01277 0,299 0,694 2,350 0,022
Tmak(°C) - 33,00 0,03060 0,327 1,503 2,590 0,012
Tmin (°C) - 86,80 0,03900 0,165 3,966 1,250 0,215
Port (mm) - 14,98 0,00937 0,254 0,607 1,970 0,054
Pmak (mm) - 119,00 0,07530 0,115 11,071 0,870 0,390
Pt (mm) - 1396,00 0,91100 0,175 87,520 1,330 0,190
Eskişehir
Tort (°C) 12,60 - 0,00088 0,020 0,711 - 0,160 0,875
Tmak(°C) 0,80 0,01292 0,180 1,204 1,370 0,177
Tmin (°C) - 43,30 0,01680 0,095 3,002 0,710 0,479
Port (mm) 30,89 - 0,01412 0,451 0,476 - 3,790 0,00041
Pmak (mm) 116,00 - 0,04430 0,080 9,388 - 0,600 0,550
Pt (mm) 2643,00 - 1,14200 0,312 59,282 - 2,460 0,017
Karaman
Tort (°C) - 24,90 0,01855 0,342 0,868 2,720 0,009
Tmak(°C) - 46,60 0,03750 0,482 1,163 4,110 0,00002
Tmin (°C) 38,70 - 0,02500 0,100 4,264 - 0,750 0,457
Port (mm) - 20,30 0,01215 0,265 0,753 2,060 0,044
Pmak (mm) - 154,00 0,09280 0,161 9,717 1,220 0,229
Pt (mm) 1275,00 - 0,47400 0,037 68,628 - 0,880 0,382
Kayseri
Tort (°C) - 21,30 0,01598 0,273 0,958 2,130 0,038
Tmak(°C) - 20,10 0,02370 0,283 1,369 2,210 0,031
Tmin (°C) - 93,40 0,04010 0,163 4,134 1,240 0,222
Port (mm) - 38,10 0,02072 0,449 0,702 3,760 0,00007
Pmak (mm) - 287,00 0,15910 0,292 8,883 2,280 0,026
Pt (mm) - 1961,00 1,18500 0,255 76,667 1,970 0,049
Kırıkkale
Tort (°C) - 33,10 0,02289 0,434 0,768 3,510 0,001
Tmak(°C) - 68,70 0,04780 0,522 1,263 4,450 0,000033
Tmin (°C) - 86,40 0,03910 0,153 4,094 1,120 0,266
Port (mm) 12,00 - 0,00427 0,113 0,607 - 0,830 0,411
Pmak (mm) - 102,00 0,06600 0,086 12,303 0,630 0,532
Pt (mm) - 414,00 0,40000 0,071 90,935 0,520 0,607
Kırşehir
Tort (°C) - 18,50 0,01509 0,096 0,812 2,370 0,021
Tmak(°C) - 61,30 0,04508 0,526 1,243 4,630 0,00043
Tmin (°C) - 2,70 - 0,00370 0,017 3,745 - 0,130 0,900
Port (mm) 21,20 - 0,00887 0,221 0,668 - 1,690 0,096
Pmak (mm) - 122,00 0,07680 0,127 10,211 0,960 0,341
Pt (mm) - 37,00 0,21300 0,049 74,406 0,360 0,717
Konya
Tort (°C) - 15,60 0,01370 0,271 0,864 2,020 0,048
Tmak(°C) - 173,00 0,10160 0,232 1,261 1,780 0,008
Tmin (°C) 15,40 - 0,01290 0,059 3,700 - 0,440 0,658
Port (mm) - 7,16 0,00517 0,143 0,610 1,080 0,284
Pmak (mm) - 19,00 0,02450 0,036 11,788 0,260 0,792
Pt (mm) 310,00 - 0,00800 0,001 79,007 0,010 0,990
Nevşehir
334
st th
Tort (°C) - 30,20 0,02055 0,355 0,921 2,850 0,006

Tmak(°C) - 50,90 0,03950 0,433 1,403 3,590 0,001
Tmin (°C) - 18,60 0,00390 0,022 2,981 0,160 0,870
Port (mm) - 5,74 0,00470 0,138 0,575 1,040 0,302
Pmak (mm) 77,00 - 0,02980 0,065 6,514 - 0,490 0,629
Pt (mm) 185,00 0,11500 0,025 79,259 0,190 0,854
Niğde
Tort (°C) - 45,50 0,02848 0,495 0,853 4,260 0,00024
Tmak(°C) - 80,40 0,05388 0,645 1,088 6,310 0,00017
Tmin (°C) - 10,60 - 0,00020 0,001 3,104 - 0,010 0,993
Port (mm) - 36,86 0,02000 0,573 0,487 5,240 0,00032
Pmak (mm) - 118,00 0,07210 0,142 8,550 1,070 0,287
Pt (mm) - 1640,00 0,99300 0,237 69,218 1,830 0,073
Sivas
Tort (°C) - 36,40 0,02283 0,376 0,959 3,040 0,004
Tmak(°C) - 47,50 0,03700 0,380 1,536 3,070 0,003
Tmin (°C) - 137,40 0,00130 0,231 4,399 1,780 0,081
Port (mm) 10,70 - 0,00367 0,029 0,677 - 0,690 0,492
Pmak (mm) - 70,00 0,04870 0,104 7,943 0,780 0,437
Pt (mm) - 2028,00 1,24000 0,278 72,892 2,170 0,034
Yozgat
Tort (°C) - 32,30 0,02089 0,387 0,848 3,140 0,003
Tmak(°C) - 51,80 0,03930 0,419 1,452 3,450 0,001
Tmin (°C) - 51,90 0,02340 0,150 2,621 1,140 0,260
Port (mm) 4,70 - 0,00004 0,000 0,658 - 0,010 0,994
Pmak (mm) - 158,00 0,09780 0,174 9,433 1,320 0,192
Pt (mm) - 721,00 0,65800 0,111 100,291 0,840 0,406
Lineer regresyon analizi ile bölgedeki her sıcaklıklarda Ankara ilinde, günlük
ilin meteorolojik değişkenlerdeki uzun yıllık maksimum yağışlarda Kayseri ilinde, günlük
günlük trendlerin değişim aralıkları ortalama yağışlarda Ankara, Eskişehir,
belirlenmiştir. Çalışma alanında genel Karaman, Kayseri, Niğde illerinde ve yıllık
olarak; ortalama sıcaklıklarda -0,00088 toplam yağışlarda Eskişehir, Kayseri, Sivas
°C/yıl (Eskişehir) ile 0,04193 °C/yıl illeri meteorolojik değişkenlerinde çok
(Aksaray) arasında, maksimum sıcaklıklarda önemli trendlerin olduğunu belirlenmiştir
0,01292 °C/yıl (Eskişehir) ile 0,101600 (Şekil 2 ve Çizelge 2).
°C/yıl (Konya), minimum sıcaklıklarda ise - Genel olarak, araştırma alanındaki illerin
0,02500 °C/yıl (Karaman) ile 0,068300 sıcaklıklarında artma ve yağışlarda ise
°C/yıl (Ankara), günlük ortalama yağış - azalma yönünde trendlerin olduğu
0,01412 mm/yıl, (Eskişehir) ile 0,02072 belirlenmiştir. Bunun yanı sıra, bölge
mm/yıl (Kayseri), günlük maksimum yağış – sıcaklık ve yağışlarında orta kısımlarında
0,004430 mm/yıl ile 0,15910 mm/yıl artma, dağlık kısımlarında ise azalma
(Kayseri), yıllık toplam yağış -1,14200 yönünde trendlerin olduğu belirlenmiştir
mm/yıl (Eskişehir) ile 1,24000 mm/yıl Lineer regresyon analizi ile her bir ilin
(Sivas) arasında trendlerin değiştiği meteorolojik değişkenlerindeki belirlenen
belirlenmiştir (Çizelge 2). trendlerini (Şekil 2) desteklemek amacıyla,
İstatistiksel % 5 önem seviyesinde, Spearman sıra trend testi yapılmıştır.
korelasyon katsayısı (r) ve olasılık (p) Spearman Sıra Trend Testi (SSTT):
değerlerine göre; günlük ortalama ve günlük Çalışmada incelenen 13 ilin uzun yıllık
maksimum sıcaklıklarda Aksaray, Ankara, meteorolojik değişken değerlerinin yıllar
Çankırı, Karaman, Kayseri, Kırıkkale, itibarıyla trend değişimleri Spearman Sıra
Kırşehir, Konya, Nevşehir, Niğde, Sivas, Trend Testi ile incelenmiş ve sonuçların
Yozgat illerinde, günlük minimum grafiksel gösterimi Şekil 3’de verilmiştir.
335
st th
Tort Tmak Tmin Port

8
7
6
Spearman Trend Test
5
Katsayısı (t) Değeri
4
3
2
1
0
-1
-2
-3
-4 Çankırı
Kayseri
Kırıkkale
Kırşehir
Aksaray
Eskişehir
Karaman
Konya
Ankara
Nevşehir
Yozgat
Niğde
Sivas
Meteoroloji İstasyonları
Şekil 3. Meteorolojik Değişkenlerin Spearman Sıra Trend Test Katsayısı (t) Sonuçları
Grafiği.
İstatistiksel % 5 önem seviyesinde yönünde trendlerin olduğu belirlenmiştir.

yapılan Spearman sıra trend testi sonuçlarına Yani lineer regresyon analizi sonuçlarını
göre (Şekil 3), her bir ilin meteoroloji desteklemiştir.
istasyonlarına ait uzun yıllık günlük
ortalama sıcaklıkların -0,075 (Eskişehir) ile Sonuç
5,913 (Aksaray) arasında, günlük
maksimum sıcaklıkların 1,260 (Eskişehir) ile Çalışma alanı, İç Anadolu Bölgesindeki
6,940 (Aksaray) arasında, günlük minimum her bir meteoroloji istasyonu uzun yıllık
sıcaklıkların -0,899 (Karaman) ile 2,897 günlük maksimum sıcaklık (Tmak),
(Ankara) arasında, günlük ortalama ortalama sıcaklık (Tort), minimum sıcaklık
yağışların -3,227 (Eskişehir) ile 5,098 (Tmin) değerleri ile ünlük maksimum yağış
(Niğde) arasında, günlük maksimum (Pmak), günlük ortalama yağış (Port), yıllık
yağışların -1,236 (Eskişehir) ile 1,858 toplam yağış (Pt) değerlerindeki
(Kayseri) arasında ve yıllık toplam değişimlerin ve trendlerin belirlenmesi
yağışların -1,720 (Eskişehir) ile 2,157 amacıyla parametrik lineer regresyon analizi
(Kayseri) arasında trendlerin değiştiği ve parametrik olmayan Spearman sıra trend
belirlenmiştir. testi ile incelenmiştir.
Spearman sıra trend testi (t) değerlerine Sonuç olarak bölge içerisinde istatistiksel
göre (Şekil 3); günlük ortalama sıcaklıklarda çok önemli trendlerin olduğu illerin;
Aksaray, Ankara, Çankırı, Karaman, ortalama, maksimum sıcaklık da Tmak
Kırıkkale, Kırşehir, Konya, Nevşehir, Niğde, Aksaray, Ankara, Çankırı, Karaman,
Sivas, Yozgat illerinde, günlük maksimum Kırıkkale, Kırşehir, Konya, Nevşehir, Niğde,
sıcaklıklarda Aksaray, Ankara, Çankırı, Sivas, Yozgat, minimum sıcaklıklarda
Karaman, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir, Ankara, ortalama yağışlarda Ankara,
Konya, Nevşehir, Niğde, Sivas, Yozgat Eskişehir, Karaman, Kayseri, Niğde,
illerinde, günlük minimum sıcaklıklarda maksimum yağışlarda Kayseri, yılık toplam
Ankara ilinde, günlük maksimum yağışlarda yağışlarda Eskişehir, Kayseri, Sivas illerinde
herhangi bir trendin olmadığı, günlük olduğunu belirlenmiştir.
ortalama yağışlarda Ankara, Eskişehir, Ayrıca çalışma alanının genel olarak günlük
Kayseri, Niğde illerinde ve yıllık toplam sıcaklık ve yağış değerleri incelendiğinde en
yağışlarda ise Kayseri ve Sivas illeri çok trendlerin olduğu illerin ise, Ankara,
meteorolojik değişkenlerinde çok önemli Eskişehir, Karaman, Kayseri, Niğde, Sivas
trendlerin olduğunu belirlenmiştir. illeri olduğu saptanmıştır. Bölgede sıcaklık
Genel olarak, bölge illerinde ve yağış gibi iklimsel değişkenlere bağlı
sıcaklıklarda artma ve yağışlarda ise azalma olarak yapılacak her türlü tarımsal,
336
st th
şehircilik, endüstri gibi çalışmaların Trend Analizi. Coğrafi Bilimler

projelendirme ve planlamalarında önemli bir Dergisi, 7 (1): 65‐83.
rol oynayabileceği kanısına varılmıştır. Kızılelma, Y., Çelik, M. A. Karabulut, M.,
2015. İç Anadolu Bölgesinde Sıcaklık
Kaynaklar ve Yağışların Trend Analizi, Türkiye
Coğrafya Dergisi, 64:1-10.
Anonim, 2018. İç Anadolu Bölgesi Kundzewicz, Z. W., Rodson, A., 2000.
Haritası(http://cografyaharita.com/tur Detecting Trend And Other Changes
kiye-cografi-bolge-haritalari2.html, in Hydrological Data, World Climate
Mayıs 2018). Programme-Water, WCDMP-45,
Aykır, D., 2017. Türkiye’de Ekstrem WMO/TD-No: 1013, pp 64-82.
Sıcaklık İndislerinin Eğilimlerinde Önöz, B., Bayazıt, M., 2003. The Power of
Şehirleşmenin Etkisi, Türkiye Statistical Tests For Trend Detection,
Coğrafya Dergisi, 69, 47-57. Turkish Journal of Engineering and
Bahadır, M., 2011. Türkiye'de İklim Environmental Sciences, 27, 247-251.
Değişikliğinin İklim Bölgelerine Partal, T., Kahya, E., 2006. Trend Analysis
Yansımasında Kuzey-Güney Yönlü in Turkish Precipitation Data,
Sıcaklık ve Yağış Değişim Hydrological Processes, 20: 2011-
Öngörüleri. Akademik Bakış Dergisi, 2026.
26: 1-18. Shammugasundram, S., 2012. Statistical
Ecer, R., 2009. İklim Değişikliği ve GAP Analysis to Detect Climate Change
Bölgesindeki Su Kaynaklarına Etkisi. And Its Implication on Water
Yüksek Lisans tezi, İnşaat Resources, School of Engineering
Mühendisliği Bölümü, Fen Bilimleri And Science, Faculty of Health,
Enstitüsü, Harran Üniversitesi. Engineering And Science, Victoria
Efe, B., Toros, H., Demir, A., 2015. Türkiye University, Australia.
Geneli Yağış ve Sıcaklık Verilerinde Sneyers, R., 1990. On The Statistical
Eğilimler ve Salınımlar, VII. Analysis of Series of Observations,
Atmopheric Science Symposium, 28- WMO Technical Note 143, WMO
30 April, 791-800, İstanbul. No: 415, TP-103, Genva, World
Gauthier, T. D., 2001. Detecting Trends Meteorological Organization, pp:192.
Using Spearman’s Rank Correlation Şensoy, S., Demircan, M., Alan, İ., 2005.
Coefffcient, Enviromental Forensics, 1970-2004 Yılları Arası Türkiye İklim
2, 350-362. İndisleri Trendleri, Devlet Meteoroloji
Haan, C. T., 1977. Statistical Methods in İşleri Genel Müdürlüğü,
Hydrology, The Iowa State University www.meteor.gov.tr/FILES/iklim/turki
Press, Ames, USA. ye_iklim_indisleri.pdf
Hamdi, M. R., Abu-Allaban. M., Al-Shayeb, Tayanç, M., İm, U., Doğruel, M., Karac, M.,
A., Jaber, M., Momani, N. M., 2009. 2009. Climate Change in Turkey fort
Climate Change in Jordan: A the Last Half Century, Climate
Comprehensive Examination Change, 94, 483-502.
Approach, American Journal of Türkeş, M., 1998. İklimsel Değişebilirlik
Environmental Sciences, 5(1), 58-68. Açısından Türkiye’de Çölleşmeye
Helsel, D. R. Hirsch, R. M., 1993. Statistical Eğilimli Alanlar, DMİ/İTÜ, II.
Methods in Water Resources, Studies Hidrometeoroloji Semp. Bild., Devlet
in Environmental Sciences: 49, Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü,
Elsevier USA. Ankara
Kadıoğlu, M., 1997. Trend Surface Air Türkeş, M., Sümer, U. M., Demir, İ., 2002.
Temperature Data Over Turkey. Türkiye’nin Gülük Ortalama,
Journal of Hydrology, 89, 128-144. Maksimum ve Minimum Hava
Karabulut, M., Cosun, F., 2009. Sıcaklıkları İle Sıcaklık
Kahramanmaraş İlinde Yağışların Genişliğindeki Eğilimler ve
Değişimler, Prof. Dr. Sırrı ERİNÇ
337
st th
Anısına Klimatoloji Çalıştayı 2002 University Department of Earth

Bildiriler Kitabı, 89-106, Ege Sciences Hydrology, Chong-yu Xu
Üniversitesi Coğrafya Bölümü, İzmir. 2002-10-20, Uppsala, Sweden.
Türkeş, M., Koç, T., Sarış, F., 2008. Yüce, M.İ., Ercan, B., 2017. Kilis İli Aylık
Spatiotemporal Variability of Sıcaklık ve Yağış Verileri Trend
Precipitation Total Series over Analizi. IX. Ulusal Hidroloji Kongresi
Turkey, International Journal of 04-06 Ekim 2017, Dicle Üniversitesi,
Climatology, 29(8):1056-1074. Diyarbakır.
Xu, C., 2002. Textbook of Hydological
Models, Edition 2002, Uppsala
338
st th
Canlı Hayvanların Taşınmasında Karşılaşılan Sorunların

Değerlendirilmesi
Apti Onuk1, Seyit Uğuz1, Ercan Şimşek1*

1
Bursa Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü, Bursa, TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: aptionuk@gmail.com
Özet: Canlı çiftlik hayvanlarının farklı amaçlarla nakilleri sırasında, hayvan sağlığı ve hayvan refahı
yönünden çeşitli sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Hayvanların yakalanması, araca yüklenmesi ile
araçtan indirilmesi, uygun olmayan taşıtların kullanılması, taşıtlara fazla sayıda hayvan yüklenmesi,
seyahat süresi, hayvanların yem ve su ihtiyaçlarının giderilip giderilmemesi gibi etmenler araç içinde
yüksek sıcaklık ve nem oluşumuna, hayvanlarda strese, su kaybına, et kalitesinin azalmasına,
yaralanmalara hatta ölümlere neden olabilmektedir. Gözlenen bu sorunların çözümlenebilmesi adına
2011 yılında ‘Hayvanların nakilleri sırasında refahı ve korunması’ yönetmeliği çıkarılmıştır. Bununla
birlikte henüz bu konuda mevzuata uyulmadığı ya da uygulamaların yetersiz olduğu görülmektedir.
Bu çalışmada, çiftlik hayvanlarının refahı konusu ve özellikle hayvanların taşınması sırasında refaha
etki eden temel faktörler değerlendirilmiş ve çiftlik hayvanlarının taşınmasında karşılaşılan
olumsuzluklar ülkemizdeki yasal düzenlemelerle birlikte ele alınarak sorunların çözümüne yönelik
önerilerde bulunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Canlı hayvan, hayvan refahı, taşıma, yönetmelik
The Evaluation of the Problems During the Transportation of Livestock

Abstract: Several problems may exist in terms of animal welfare and health during the transportation
of livestock for different reasons. Factors such as catching and loading the animals, using the
inappropriate vehicles, loading excessive number of animals, travel time, meeting the needs of feed
and water of animals can cause high temperature and humidity in the vehicle, stress on the animals,
loss of water, decrease of the meat quality, injuries or even death. The regulation of “Welfare and
Protection of Animals During the Transportation” was made in 2011 in order to solve these observed
problems. However, it’s seen that the regulation isn’t complied or the practices are inadequate.
In this study, the main factors affecting animal welfare especially during their transportation and
welfare of livestock were evaluated and suggestions were made for the solving of the problems during
the transportation of livestock with the legislative regulations in our country.
Keywords: Livestock, transportation, animal welfare, legislative
Giriş 1. Hayvanlar temiz suya ve sağlıklı yeme

erişebilmelidir.
Hayvan refahı hayvanların sağlık, 2. Hayvanlar korunmalı ve hayvanlar için
hastalık, davranış, yetiştirme ve sürü rahat bir dinlenme alanı sağlanmalıdır.
yönetimi gibi ölçütlerin bir bileşkesidir 3. Ağrı, yaralanma ve hastalık gibi
(Altınçekiç ve Koyuncu 2010). Literatürde durumlarda hayvanlar tedavi edilmelidirler.
ilk kez hayvan refahı kavramı, 1964’te 4. Hayvanlar, yeterli alan oluşturulmalıdır.
hayvanların kötü yaşam standartlarına tepki 5. Hayvanlar için stres oluşturabilecek
olarak oluşturulan İngiliz Komitesi faktörler ortadan kaldırılmalıdır.
tarafından yayınlanan Brambell Raporu’dur İyi koşullarda, uygun yöntemlerle
(Sert ve Uzmay 2017). Bu rapor ile birlikte yetiştirilen hayvanlar daha üretken olmakta,
refahın ölçümü ve refah göstergeleri ölüm ve yaralanma oranları azalmakta,
uluslararası düzeyde tartışma konusu üreticilerin ekonomik etkinlikleri
olmuştur. Raporda yer alan 5 temel özgürlük artmaktadır. Hayvan refahı sürdürülebilir
alanı şunlardır: hayvancılık uygulamalarının da vazgeçilmez
bir parçasıdır. Yetiştiriciler hayvan refahı
339
st th
uygulamaları ile birlikte çevreye duyarlı, ilerlemenin büyüklüğü daha iyi anlaşılabilir
ekolojik ve ekonomik olarak üretimi kontrol (Anonim 2018a). Bununla birlikte,
altına alan sürdürülebilirlik hedefine sektördeki gelişme yalnızca et üretimi ve
ulaşılabilecektir. hayvan sayısı ile sınırlı kalmıştır. Üretilen
Türkiye’de geçen son 10 yıllık dönemde etin kalitesi konusunda ve ayrıca üretim
hayvancılık sektörünün her alanında büyük aşamasından kesim aşamasına kadar olan
teknolojik ilerlemeler kaydedilmiştir. Tablo dönemde verim dışı bırakılan ya da ölen
1’de görüldüğü gibi, Türkiye İstatistik hayvan sayılarıyla ilgili elde herhangi bir
Kurumu’nun 2008- 2017 yılları arasında veri bulunmamaktadır. Bu da, Türkiye’de et
yetiştirilen kanatlı hayvanlara, büyükbaş, üretiminin et kalitesine göre çok daha ön
küçükbaş ilişkin verilerine bakıldığında, bu planda olduğunu göstermektedir.
Tablo 1. Yıllara göre hayvan sayıları (Anonim 2018 a)
Yıllar Büyükbaş Küçükbaş Et Tavuğu Yumurta Tavuğu
2008 10946239 29568152 180915558 63364818
2009 10811165 26877793 163468942 66500461
2010 11454526 23242297 163984725 70933660
2011 12483969 32309518 158916608 78956861
2012 14022347 35782519 169034283 84677290
2013 14532848 38509795 177432745 88720709
2014 14345223 41485180 199976150 93751470
2015 14127837 41924100 213658294 98597340
2016 14222228 41329232 220322081 108689236
2017 16105025 44312308 221245322 121556027
İşletmelere yeni hayvan alımları, yıllarda kanatlı hayvan sayısının ülkemiz
işletmelerin maddi kazanımı yoluyla hayvan ihtiyacını karşılayacak düzeyde olup ihraç
satışları, gerek ülke içerisinde bölgesel edilen tavuk miktarında artış görülmektedir.
olarak gerek ise ülkenin potansiyeline göre Kümes hayvanları kafeslere yerleştirilerek
ithalat ve ihracat sebebiyle canlı hayvanların ya da kutulara doldurularak kamyonlarla
taşınmaları olağan bir durumdur. karayolu vasıtasıyla taşınmakta ve genellikle
Hayvanların kaç kez taşınacağı ve hangi ilk taşıma üretme işletmesinden büyütme
koşullar altında taşınacağı ülkeden ülkeye ve işletmesine olmaktadır. Bundan belli bir süre
hayvan türüne göre değişiklik sonra da işleme tesisine taşınmaları
göstermektedir. Tablo 2’de ülkemizin ithalat yapılmaktadır. Yarış atları özel donanımlı,
verileri (Anonim 2018 b), Tablo 3’te ise kapalı araçlarla taşınırken büyükbaş ve
ülkemizin ihracat verileri (Anonim 20018 c) küçükbaş hayvanlar açık ya da kapalı kasalı
görülmektedir. Bu değerlere göre son kamyon ve kamyonetlerle taşınmaktadır.
Tablo 2. Türkiye’de yıllara göre ithalat verileri
İnek Tavuk
Yıllar İnek (baş) Tavuk (1000 baş) Koyun (baş) Koyun
(1000 dolar) (1000 dolar)
(1000 dolar)
2010 140,045 3,343 234,819 273 968,00 16 013,00 26 768,00
2011 470,796 4,517 1,447,496 848 736,00 24 663,00 14 7718,00
2012 471,571 5,755 405,186 775 413,00 28 606,00 42 280,00
2013 193,807 3,430 92,835 300 758,00 18 165,00 14 217,00
2014 50,072 3,023 14,476 110 333,00 17 486,00 2 988,00
2015 203,077 3,174 2,387 298 797,00 15 784,00 522,00
2016 494,194 1,341 4,689 587 384,00 9 993,00 715,00
Tablo 3. Türkiye’de yıllara göre ihracat verileri
İnek Tavuk
Yıllar İnek (baş) Tavuk (1000 baş) Koyun (baş) Koyun
(1000 dolar) (1000 dolar)
(1000 dolar)
2010 7 6336 3,00 4.414,00
2011 4573 3.388,00
2012 84 3807 1096 30,00 4.589,00 206,00
2013 379 13778 1.159,00 8.787,00
2014 667 28224 8107 1.991,00 19.554,00 1.992,00
2015 9 40589 4500 51,00 30.799,00 861,00
2016 31589 24.575,00
340
st th
Bu çalışmanın amacı hızla artan insan yakalanmakta; yakalayıcı, hayvanları

nüfusunun temel gıda ihtiyaçlarından olan et bacaklarından yakalayıp ters çevirmekte ve
talebinin karşılanabilmesi adına canlı her bir elinde 3 ya da 4 hayvanı birlikte
hayvan nakilleri sırasında hayvan refahına taşımaktadır. Gece ya da gündüz yapılan
etki eden bazı faktörleri ve bu faktörlerin işlem ile ortalama bir yakalayıcı günde 5-10
olumsuz etkilerini en aza indirmek adına ton broyler yakalayabilmektedir. Bu yöntem
alınması gereken önlemleri ve konuyla ilgili sebebiyle broylerlerde yaralanma durumları
belirlenen standartlar ve yönetmelikler meydana gelmektedir (Nijdam ve ark 2005).
çerçevesinde uyulması gereken kuralları Kesim öncesi yakalama ve taşıma ile
incelemektir. ilgili son dönemlerde birçok araştırma
yapılmıştır. Çünkü bu, hayvan refahının yanı
Hayvanlarının Taşınması ve Refah sıra ekonomik etkileri nedeniyle de çok
Taşıma işlemi yabancı hayvanlarla önemli bir konudur. Yakalama ve taşıma ile
karışma, hapsedilme, sıcaklık değişiklikleri, ilişkili ölümler ve karkas hasarları, üretici,
gıda ve sudan yoksun bırakılma, yabancı taşımacı ve işleyici açısından önemli
sesler, titreşim ve taşıma aracının hareketi derecede ekonomik kayıplara neden
gibi birçok stres etkeniyle ilişkilidir. Şahin olabilmektedir (Grandin 2000). Kanatlılar
(2007)’e göre bu stres etkenleri korku, açısından baktığımızda, taşıma sırasında
endişe ve hatta bazı durumlarda yüksek verilen kayıplar ortalama % 0,06-0,3’dür
ölüm oranlarına sebep olabilmektedir. Ölüm (Bayliss ve Hinton 1990). Weeks ve Nicol
oranlarını etkileyen faktörler: (2000) dünyada her yıl yaklaşık olarak 120
 Yakalama ekibi ya da yöntemi milyon kanatlının taşıma sırasında öldüğünü
(Ekstrand 1998), bildirmişlerdir. Taşıma sırasında oluşan bu
 Taşıma zamanı (Warriss ve ark ölümlerin stres sonucu oluşan kalp krizi ile
1992), ağır yaralanmalar sonucunda meydana
 Bekletme zamanı, taşımanın gün geldiğini saptamışlardır.
içindeki zamanı, Hayvanlarda et kalitesine kesim öncesi
 Hayvan yoğunluğu, uygulamalar büyük oranda etki etmektedir.
 Hayvanların yaşı ve cinsiyeti Soluk, yumuşak ve sulu et daha çok kısa
(Bayliss ve Hinton 1990) olarak süreli stres etkileriyle şekillenmektedir ve et
sıralanabilir. soluk renkli, düşük su tutma kapasiteli ve
Piliçlerin taşınması öncesi yakalama, kötü yapıda olabilmektedir. Koyu, sert ve
stres yaratıcı bir etki yapmaktadır (Zulkifli kuru et kesim öncesi uzun süreli stres
ve ark 1993) ve kanatlıların yabancı bir etkileriyle ilişkilidir. Bu durumda et, koyu
çevreye maruz kalması korku ve stres gibi renkli, sert yapıda ve kuru görünümde ya da
durumların ortaya çıkmasını tetiklemektedir yüksek su tutma kapasitesine sahip olur
(Jones 1996). Günümüzde, broylerlerin (Lawrie 1998).
hemen hemen tamamına yakını elle
Tablo 4. Çiftlik hayvanlarının karayolu ile nakli sırasında ayrılması gerekli alanlar
Hayvan türleri Kategori Alan (m2/hayvan)
Atlar Yetişkin atlar 1.75 (0.7 x 2.5 m)
Genç atlar (6 – 24 aylık) (48 saate kadarki yolculuklar için) 1.2 (0.6 x 2 m)
Genç atlar (6 – 24 aylık) (48 saatten uzun yolculuklar için) 2.4 (1.2 x 2 m)
Midilliler (144 cm altında) 1.0 (0.6 m x 1.8 m)
Taylar (0 – 6 aylık) 1.4 (1 x 1.4 m)
Büyükbaş Küçük danalar (50 kg) 0.30 ila 0.40
Orta boy danalar (110 kg) 0.40 ila 0.70
Ağır danalar (200 kg) 0.70 ila 0.95
Orta boy sığır (325 kg) 0.95 ila 1.30
Ağır sığır (550 kg) 1.30 ila 1.60
Çok ağır sığır (> 700 kg) > 1.60
Koyunlar 55 kg’den hafif kırkılmış koyunlar ile 26 kg ve daha ağır olan kuzular 0.20 ila 0.30
55 kg’den ağır kırkılmış koyunlar ile 26 kg ve daha ağır olan kuzular > 0.30
55 kg’den hafif kırkılmamış koyunlar 0.30 ila 0.40
341
st th
55 kg’den ağır kırkılmamış koyunlar > 0.40

55 kg’den hafif gebeliğin son dönemindeki dişi koyunlar 0.40 ila 0.50
55 kg’den ağır gebeliğin son dönemindeki dişi koyunlar > 0.50
Keçiler 35 kg’den hafif keçiler 0.20 ila 0.30
35 ila 55 kg arasındaki keçiler 0.30 ila 0.40
55 kg’den ağır keçiler 0.40 ila 0.75
55 kg’den hafif gebeliğin son dönemindeki dişi keçiler 0.40 ila 0.50
55 kg’den ağır gebeliğin son dönemindeki dişi keçiler > 0.50
Kümes Günlük civciv Civciv başına 21 – 25
hayvanları 1.6 kg’den hafif diğer kümes hayvanları 180 – 200
1.6 kg ile 3 kg arasındaki diğer kümes hayvanları 160
3 kg ile 5 kg arasındaki diğer kümes hayvanları 115
5 kg’den ağır diğer kümes hayvanları 105
Nakil araçlarında, hayvanların nakil süresinin tahminlenmesi, nakil aracının

cinsiyetlerine, türlerine, yaş gruplarına, canlı hazırlanması ve bakımı, nakil için gerekli
ağırlıklarına ve öngörülen yolculuğa uygun, belgelerin hazırlanması, nakil için
hayvanların doğal pozisyonlarında ayakta kullanılacak araçta hayvanlara yeterli alanın
durması ya da yere yatması için yeterli alan planlanması, nakil esnasında hayvanların
ve yüksekliğin sağlanması gereklidir gözlenmesi, dinlendirilmesi, su ve yem
(Altınçekiç ve Koyuncu 2010). Gıda, Tarım ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla mola
ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yerlerinin belirlenmesi, nakledilecek
hazırlanarak 2011 yılında Resmi Gazete’de hayvanlarda hastalık kontrollerinin
yayımlanan, Hayvanların Nakilleri Sırasında yapılması gibi konuların dikkate alınması
Refahı Ve Korunması Yönetmeliği’ne göre gerekir (Broom 2005).
çiftlik hayvanlarının karayolu ile nakilleri Hayvanlar taşıma sırasında, sıcak
sırasında ayrılması gerekli alanların stresiyle birlikte hızlanma, sarsılma, hareket,
büyüklüğü, Tablo 4’de gösterilmiştir darbe, açlık, susuzluk, sosyal karışıklık ve
(Anonim 2011b). gürültü gibi taşımanın mikro çevre
Tablo 4’de verilen bu değerler, sadece koşullarını da kapsayan çeşitli türde stres
hayvanların ağırlığı ve büyüklüğü değil aynı etkenlerine maruz kalabilmektedir (Mitchell
zamanda fiziksel durumları, meteorolojik ve Kettlewell 1998). Karslıoğlu Kara ve
koşullar ve yolculuk süresine bağlı olarak Koyuncu (2011)’ya göre nakil sırasındaki
değişiklik gösterebilir. Uzun yolculuklarda, hayvanları belirli bir alanda sıkıştırma,
taylar ve genç atların yere yatabilmesi yükleme ve boşaltma işlemleri hayvanlar
gerekir. Yetişkin atlar ve midilliler için en için kısa süreli stres faktörleridir. Aracın
fazla % 10 oranında ve genç atlar ile taylar hareketi, titremesi, hızla değişen ışık, uzun
için en fazla % 20 oranında farklılıklar süreli nakillerde su kalitesi ve eksikliği, yem
olabilir (Anonim 2011b). yetersizliği sıcaklık ve nem, kötü hava
Nakil sırasında hayvan refahına etki eden kalitesi, fiziksel stres kaynakları olarak
faktörler gruplandırılır. Bunlar, hem refah
Nakil işlemleri sırasında uygulanan bazı koşullarının hem de sağlıkları bozulan
sürü idaresi yöntemleri hayvanlar üzerinde hayvanlarda ürün kalitesinin düşmesine yol
önemli sorunlara yol açabilmektedir. Bu açmaktadır.
sebeple bakıcıların sürü yönetimi ve hayvan Hayvanların nakil araçlarına yüklenmeleri,
refahı konularında bilgili olmaları önem yükleme ve boşaltma rampasının özellikleri,
taşımaktadır. Hayvanların bir alanda araçta hayvan başına ayrılan alan, nakil
toplanması ve taşıta yüklenmesi esnasında aracının özellikleri, yol ve iklim koşulları da
yaşadıkları stres, tamamıyla bakıcının o anki refah üzerine etki eden diğer faktörlerdir.
tutumuna göre değişmektedir. Ayrıca nakil sırasında aracı kullanan
Nakil işleminin iyi planlanması, operatörün de hayvanların refahı ve
hayvanların refahını etkileyen en önemli korunması üzerinde etkisi vardır. Kara
unsurlardan biridir. Bu noktada; nakil için yoluyla yapılan hayvan nakillerinin
hayvanların hazırlanması, naklin hangi %80’inde denge, ani hız değişimleri ve ani
ulaşım aracı ile yapılacağına karar verilmesi, frene bağlı hayvan kayıpları olabilmektedir.
342
st th
Türkiye’de Çiftlik Hayvanlarının Refahı araçları, hayvanların araçlara yüklenmesi,

ile İlgili Yasal Gelişmeler taşınması, boşaltılması ve hayvan refahı ile
AB ülkelerinde hayvanların korunması ve ilgili genel koşullar da belirtilmiştir
refahı konusunda önemli yasal düzenlemeler (Anonim, 2012).
mevcut iken, hayvan refahı konusu Hayvanların nakilleri sırasında refahı ve
ülkemizde de gündeme gelmiş ve bu alanda korunması yönetmeliği
bazı gelişmeler yaşanmıştır. Hayvan refahı 24 Aralık 2011’de Resmi Gazete’de
ile ilgili en önemli yasal düzenleme 2004 yayımlanan Hayvanların nakilleri sırasında
yılında yayımlanan 5199 sayılı Hayvanları refahı ve korunması yönetmeliği, yurtiçinde
Koruma Kanunu’dur (Anonim, 2004). canlı omurgalı hayvanların nakilleri
Kanunun amacı, hayvanların rahat sırasında, hayvan refahının korunması için
yaşamlarını ve hayvanlara iyi ve uygun uyulması gereken usul ve esaslar ile nakil
davranılmasını, hayvanların acı, ıstırap ve araçlarında bulunması gereken teknik ve
eziyet çekmelerine karşı en iyi şekilde sağlığa uygun asgari şartları, nakil sırasında
korunmalarını, mağduriyetlerinin hayvanlara refakat eden bakıcılar ile nakil
önlenmesini sağlamaktır. Sonrasında ise araçlarının sürücülerine ait yeterlilik belgesi
11/6/2010 tarih ve 5996 sayılı Veteriner gibi konuları kapsar.
Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Bu yönetmeliğe göre hayvanlar araçlara
Kanunu’na dayanılarak hazırlanan ve 23 acı çekecek şekilde yerleştirilmemeli,
Aralık 2011 tarihinde 28151 sayılı Resmi yolculuk sırasında hayvanların ihtiyaç
Gazete’de yayımlanan Çiftlik Hayvanlarının duyacağı şartlar sağlanmalı, nakil araçları
Refahına İlişkin Yönetmelik ise (Anonim, ile hayvanların araçlara bindirilmesi ve
2011b) çiftlik hayvanlarının gelişmesi, araçlardan indirilmesi sırasında kullanılan
uyumu ve evcilleşme durumları, ihtiyaçları gereçler hayvanların güvenliğini sağlayacak
ve davranışları dikkate alınarak bakıldıkları biçimde olmalı, hayvanlarla ilgilenen
ve yetiştirildikleri koşulların sağlanması için personel bu alanda eğitilmiş ve tecrübeli
en düşük standartları belirlemeyi olmalı, nakliye esnasında hayvanlar düzenli
amaçlamaktadır (Dereli Fidan, 2012). olarak kontrol edilmelidir. Nakliye sırasında
Türkiye’de hayvanların nakli sırasında ise hayvanların menşeini gösteren belge,
hayvan refahı standartları ile ilgili olarak, nakil beyannamesi, ayrılış yeri, tarihi ve
AB uyum çalışmaları kapsamında gerek saati ile varış yeri ve planlanan seyahat
mevzuat gerekse uygulama anlamında süresine ait belgeler bulundurulmalıdır.
düzenlemeler yapılmasını zorunlu kılan, Genel müdürlük ve il/ilçe müdürlükleri ise
çiftlik hayvanlarının nakli sırasında nakliyecilere verilen eğitim sonrasında
refahlarını düzenleyen 1/2005/EC sayılı başarılı olanlara yetki belgelerini vermek, bu
Konsey Yönetmeliği incelenmiş olup, belgelerin elektronik veri tabanında kayıt
11/6/2010 tarihli ve 5996 sayılı Veteriner altına alınması, nakillerde kullanılan
Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem araçların kayıt altına alınması, araçlarda bu
Kanununa dayanılarak, 17 Aralık 2011 yönetmelikte öngörülen teknik ve hijyenik
tarihli ve 28145 sayılı Yurt İçinde Canlı şartların aranması gibi yükümlülükleri
Hayvan ve Hayvansal Ürünlerin Nakilleri bulunmaktadır (Anonim 2011a).
Hakkında Yönetmelik (Anonim, 2011c) ve Nakil araçları ve ekipmanlar
24 Aralık 2011 tarihli ve 28152 sayılı Nakil araçları, konteynerler ve bunların
Hayvanların Nakilleri Sırasında Refahı ve donanımı ise hayvanların yaralanmalarını ve
Korunması Yönetmeliği (Anonim, 2011a) acı çekmelerini engelleyecek, hayvanların
yayımlanmıştır. Yapılan düzenlemelerle, güvenliğini sağlayacak, hayvanları sıcağa,
hayvanların yurt içi nakilleri sırasında eziyet soğuğa ve kötü hava koşullarına karşı
edilmeden, güvenli ve sağlıklı bir şekilde koruyacak, hayvanların kaçmalarını ya da
gidecekleri yere varabilmeleri için gerekli araçtan düşmelerini önleyecek, zemini
koşullar ile ilgili esas ve usuller kaymayı önleyecek malzeme ile kaplanmış,
belirlenmiştir. Ayrıca, Hayvan Hastalıkları zemin döşemesi idrar ve dışkı sızıntısını
ile Mücadele ve Hayvan Hareketleri asgariye indirebilen, yeterli aydınlatma
Kontrolü Genelgesi’nde yer alan nakil imkanı sağlayacak şekilde olmalıdır. Nakil
343
st th
araçları ayrıca hayvanların doğal bitiminde hayvanlar 24 saat boyunca

hareketlerini kısıtlamayacak, yeterli dinlendirilmelidir.
havalandırma sağlayabilecek şekilde Kümes hayvanlarının taşınması yeterli
olmalıdırlar. miktarda uygun yem ve suya ulaşabilmeleri
Ekipmanlar ise hayvanların güvenliğini şartı ile bindirme ve indirme süreleri hariç
sağlayacak, yaralanmalarını önleyecek 12 saate kadar, yumurtadan çıktıktan sonraki
şekilde olmalıdırlar. Zemin yüzeyi kaygan 72 saat içinde tamamlanması şartı ile
olmamalı, hayvanların kaçmalarını önlemek civcivler 24 saatten az olacak şekilde
amacıyla yan koruma tertibatı sağlanmalıdır. yolculuk yapabilirler.
Temizlenebilir ve dezenfekte edilebilir Sığır cinsi hayvanlar ile koyun- keçi gibi
özellikte olmalıdırlar. Kaldırma platformları hayvanların uzun mesafede taşınacakları
ve nakil aracındaki çok katlı taşıma durumda nakil araçları açık renkte bir çatı ile
sistemlerinin üst katlarında, hayvanların donatılmalı ve izole edilmelidir. Yolculuk
indirme ve bindirme işlemleri sırasında süresince yeteri kadar yem ve su ile idrar ve
düşmesini önleyecek güvenlik bariyerleri dışkının yeterince emilmesini sağlayan altlık
olmalıdır. Ayrıca bindirme ve indirme malzeme temin edilmelidir (Anonim 2011a).
sırasında yeterli aydınlatma olmalıdır. Nakil Havalandırma ve ısının izlenmesi
araçlarının içerisinde hayvan yüklü Araçlarda bulunan havalandırma
konteynerler üst üste konulduğu taktirde sistemleri, yolculuğun herhangi bir anında
altta bulunan hayvanların üzerlerine idrar ve aracın iç sıcaklığı hava sıcaklığına göre +/-
dışkı düşmesi engellenmeli, konteynerlerin 5oC tolerans payı ile tüm hayvanlar için 5oC
dengesi sağlanmalı, yeterli havalandırma ile 30oC aralığında korunmasını sağlayacak
oluşturulmalıdır (Anonim 2011a). şekilde tasarlanmış olmalıdır. Havalandırma
Uzun süreli nakiller sistemi, nominal kapasitesi taşıma
Sığır cinsi hayvanlar ile koyun ve keçi kapasitesinin 60 m3/h/KN düzeyinde olan
türü hayvanlar için kara yolu taşımacılığında asgari hava akışıyla eşit dağılım sağlayacak
yolculuk süresi 8 saati geçmemelidir. Eğer ve aracın motorundan bağımsız olarak en az
nakil süresi 8 saatten fazla olarak 4 saat çalışabilecek kapasitede olmalıdır.
öngörüldüyse sütle beslenmeye devam eden Nakil araçları ortam koşullarını izleyecek
sütten kesilmemiş buzağı, kuzu, oğlak ve biçimde verileri kayıt edebilecek teçhizatla
taylar 9 saatlik bir yolculuktan sonra yem ve donatılmış olmalıdır. Sensörler hayvanların
su ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için en az bulunduğu bölmelerdeki sıcaklığın azami ya
1 saat dinlendirilmesi gerekir. Bu dinlenme da asgari düzeye yaklaştığında sürücüyü
sonrasında taşıma işlemi 9 saat daha devam ikaz edebilecek şekilde tasarlanmış olmalıdır
ettirilebilir. Yetişkin hayvanlar 14 saatlik (Anonim 2011a).
taşıma işlemi sonrasında yem ve su Hayvan nakliyesi için kullanılan
ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için en az 1 araçlarda bindirme kapağının açılması ve
saat boyunca dinlendirilmeli, sonrasında kapanmasına ilişkin bilgi alınması için
gerekirse nakliyeye 14 saat daha devam uygun olan bir GPS sistemi ile donatılmış
edilebilir. Öngörülen yolculuk süresinin olmalıdır.
Ülkemizde Hayvan Nakillerinde çalışma özetlerinde belirtildiği kuralların

Karşılaşılan Sorunlar çoğunlukla uygulanmadığı belirlenmiştir.
Yapılan bu çalışmada, ülke içerisinde Taşıma araçlarında hayvan başına ayrılan
üretilen canlı hayvanların genellikle yakın alanın yetersizliği, su ve yeme ulaşma
bölgelere sevkiyatının yapıldığı bununla olanağının bulunmayışı, oluşan gübre ve
birlikte gerektiğinde özellikle besi sığırı diğer atıkların taşıma süresince araçta
yetiştiriciliğinde kullanılmak üzere, genç birikmesi, taşıma aracındaki ilgilinin
hayvanların yurdun çeşitli bölgelerinden hayvan indirilinceye kadar hayvanlarla
toplanılarak üretim sahasına iletildiği ilgilenmeyişi gibi etkenlerle hayvanların
görülmektedir. Bu süreçte yapılan önemli düzeyde stres yaşadığı ve nakil
gözlemlerde özellikle büyük ve küçükbaş sonunda büyük kilo kaybı ve zaman
hayvan nakillerinde yukarıda yapılan zaman da ölümlerin olduğu yapılan
344
st th
gözlem ve yüz yüze görüşmeler sayısı çok azdır. Yapılabilecek en doğru şey
sonucunda tespit edilmiştir. Bunun yanı yeni düzenlemelerle birlikte bu şartlara
sıra, hayvanların araca alınırken ve uymayan kişilere yaptırımlar uygulanması
indirilirken uygun platformların olmaması olacaktır.
gibi etkilerle yaralanmaların olduğu Hayvan nakilleri, işletmelerin ihtiyaç
görülebilmektedir. Bursa bölgesinden yola duyduğu dönemlerde herhangi bir kurum
çıkan besi hayvanlarının İstanbul’a tarafından denetim yapılmaksızın
sevkiyatı sırasında yakın mesafe olduğu yapılabilmektedir. Özellikle kurban
düşünülerek göz ardı edilen taşıma bayramı döneminde her ne kadar
kuralları nedeniyle, hayvanların stres hayvanların veteriner kontrolünde olduğu
kaynaklı verim ve kilo kaybına uğradığı, belirtilse de hayvan pazarlarına ve bölgelere
bir karantina tedbiri ve dinlenme olanağı hayvan sayısı da belirtilmeksizin nakiller
olmaksızın doğrudan kesim yerlerine yapılmaktadır. Bu hayvanların büyük
götürüldüğü belirlenmiştir. Bu durum çoğunluğu uzak mesafelerden ve uygun
hayvan refahı ile ilgili mevzuata uygun olmayan koşularda taşınmaktadır. Uzun
olmadığı gibi gerekli önlemlerin mesafe taşınan hayvanlar sevkiyat sırasında
alınmadığı ve kontrollerin yapılmadığı çeşitli hastalıklara yakalanabilmektedirler.
için çeşitli hastalıkların görülmesine yol Bu nedenle hayvan pazarlarında veteriner
açmaktadır. Hayvan nakillerinin yapıldığı kontrolünün yapılması, hayvanların gerekli
işletmelerde yapılan incelemelerde, taşıma görüldüğünde karantina tedbirleri
araçlarının çoğunlukla yeterli güç ve uygulanarak gözlem altında tutulmaları son
donanımda olmadıkları gözlenmiş ve derece önemlidir.
işletme sahiplerince nakil araçlarının Sonuç olarak çitlik hayvanlarının kara
özelliklerine göre taşıma maliyetlerinin yolu ile nakilleri esnasında hayvan
arttığı belirtilmiştir. refahının korunması, karkas kalitesinin
korunması, hayvan ölümlerinin
Sonuç engellenmesi amacıyla ilgili mevzuat
kapsamında hem ulusal hem de uluslararası
Nakil işlemleri sırasında uygulanan bazı eğitimlerin önemli katkılar sağlayacağı
sürü idaresi yöntemleri hayvanlar düşünülmektedir.
üzerinde önemli sorunlara yol
açabilmektedir. Bu sebeple nakil KAYNAKLAR
işlemlerini gerçekleştirecek personelin Anonim, 2018a. Yıllara göre hayvancılık
eğitimli olması, nakil öncesi ve sırasında verileri. Tüik. Erişim tarihi:
uygulanacak kurallara uyulması 21.05.2018.
gerekmektedir. Bununla birlikte hayvanlar https://biruni.tuik.gov.tr/hayvancili
nakledilmeden önce taşıt içinde hayvan kapp/hayvancilik.zul
başına ayrılacak alanın belirlenmesi Anonim, 2018b. Yıllara göre ithalat
gerekir. Nakil araçlarında, hayvanların verileri. Tüik. Erişim tarihi:
cinsiyetlerine, türlerine, yaş gruplarına, 21.05.2018.
canlı ağırlıklarına ve öngörülen yolculuğa http://www.fao.org/faostat/en/#data
uygun, hayvanların doğal pozisyonlarında /TA
ayakta durması ya da yere yatması için Anonim, 2018c. Yıllara göre ihracat
yeterli alan ve yüksekliğin sağlanması verileri. Tüik. Erişim tarihi:
gereklidir. Kullanılan araçlarda hayvan 21.05.2018.
yoğunluğunun fazla olmamasının taşıma http://www.fao.org/faostat/en/#data
esnasında refahın iyi olduğu anlamına /TA
gelmemektedir. Anonim, 2012. Hayvan hastalıkları ile
Hayvansal üretimde, hayvan nakilleri mücadele ve hayvan hareketleri
sırasında hayvan refahı standartları hakkında kontrolü genelgesi. Gıda, Tarım ve
ülkemizde ve AB ülkelerinde gerekli Hayvancılık Bakanlığı, Gıda ve
düzenlemeler yapılmıştır fakat ülkemizde bu Kontrol Genel Müdürlüğü
yönetmelikleri takip eden, bunlara uyan
345
st th
02/01/2012 tarih ve 001 sayılı Karslıoğlu Kara, N. ve Koyuncu, M.

genelge. 2011. Sığırlarda taşıma sırasında
Anonim, 2011 a. Hayvanların Nakilleri hayvan refahına etki eden faktörler.
Sırasında Refahı ve Korunması Kafkas Üniversitesi Veterinerlik
Yönetmeliği 28152 sayılı. Gıda, Fakültesi Dergisi. 17 (3): 511-516.
Tarım ve Hayvancılık Lawrie, R.A. 1998. The conversion of
Bakanlığından. Başbakanlık muscle to meat, in: Lawrie’s Meat
Mevzuatı Geliştirme ve Genel Science, 6th ed. Woodhead
Yayın Müdürlüğü. 24 Aralık 2011 Publishing Ltd., Cambridge,
Cumartesi. Resmi Gazete. England, pages: 96–118.
Anonim, 2011 b. Çiftlik Hayvanlarının Mitchell, M.A., Kettlewell, P.J. 1998.
Refahına İlişkin Yönetmelik. Physiological stress and welfare of
11/6/2010 tarih ve 5996 sayılı broiler chickens in transit: solutions
Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, not problems, Poultry Science, 77:
Gıda ve Yem Kanunu’na 1803-1814.
dayanılarak hazırlanan ve 23 Aralık Nijdam, E., Delezie, E., Lambooij, E.,
2011 tarihinde 28151 sayılı Nabuurs, M.J.A., Decuypere, E.,
yönetmelik. Resmi Gazete. Stegeman, J.A. 2005. Processıng,
Bayliss, P.A., Hinton, M.H., 1990 Products, and Food Safety;
Transportation of broilers with Comparison of bruises and
special reference to mortality rates. mortality, stress parameters, and
Applied Animal Behaviour meat quality in manually and
Science, 28: 93–118. mechanically caught broilers,
Brambell Report, 1964. Report of the Poultry Science, 84: 467–474.
Technical Committee to enquire Öziş Altınçekiç, Ş ve Koyuncu, M, 2011.
into the welfare of animals kept Sığırlarda taşıma sırasında hayvan
under intensive livestock husbandry refahına etki eden faktörler. Kafkas
systems. Her Majesty’s Stationery Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi
Office, London, UK. Dergisi. 17 (3): 511-516.
Broom, D.M. 2005. The effects of land Sert, H., Uzmay, A. 2017. Dünya’da
transport on animal welfare. Rev. hayvan refahı uygulamalarının
Sci. Tech. Off. Int. Epiz. 24 (2): ekonomik ve sürdürülebilirlik
683-691. açısından değerlendirilmesi.
Dereli Fidan, E. 2012. Türkiye’de EUREFE International Congress,
çiftlik hayvanları ile ilgili refah Aydın İktisat Fakültesi, 27 Temmuz
uygulamaları. Animal Health, Prod. 2017, Aydın.
and Hyg. (2012) 1: 39 - 46 Şahin, T. 2007. Broyler yetiştiriciliğinde
Ekstrand C (1998) An observational yakalama alıştırmalarının ve çeşitli
cohort study of the effects of taşıma şekillerinin kesim öncesi
catching method on carcass stres oluşumu üzerine etkileri. T.C.
rejection rates in broilers, Animal Adnan Menderes Üniversitesi
Welfare, 7: 87-96. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Zootekni
Grandin, T. 2000. Introduction: Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tez
management and economic factors Çalışması.
of handling and transport Grandin T Warriss, P.D., Bevis, E.A, Brown, S.N.,
(ed), Livestock Handling and Edwards, J.E. 1992. Longer
Transport, Second Edition, CABI, journeys to processing plants are
Wallingford, Oxon, UK, pages:1- associated with higher mortality in
14. broiler chickens, British Poultry
Jones, R.B., 1996. Fear and adaptability in Science, 33: 201-206.
poultry: insights, implications and Weeks, C.A., Nicol, C.J. 2000 Poultry
imperatives, World’s Poultry handling and transport Grandin T
Science Journal, 52: 131-174. (ed), Livestock Handling and
346
st th
Transport, Second Edition, CABI, dwarf and normal chickens to feed

Wallingford, Oxon, UK, pages: restriction, Eimeria tenella infection
363-384. and sheep red blood cell antigen,
Zulkifli, I., Dunnington, E.A., Gross, Poultry Science, 72: 1630-1640.
W.B., Larsen, A.S., Martin, A.,
Siegel, P.B. 1993. Responses of
347
st th
Kısıntılı Sulama Koşullarında Kavun Yetiştiriciliği

Ömer Özbek1, Harun Kaman1
Akdeniz Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Antalya, TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: hkaman@akdeniz.edu.tr
Özet: Ülkemizin hemen hemen tüm bölgelerinde kavun üretimi söz konusudur. Ancak, genel bir ifade
ile Akdeniz Bölgesi’nin ılıman iklim koşulları, üreticilere kavun yetiştiriciliğinde birim alandan daha
yüksek verim elde edilebilmesi açısından önemli avantaj sağlamaktadır. Birçok bitkide olduğu gibi,
kavun yetiştiriciliğinde de bitki su ihtiyacının yağışla karşılanamayan kısmının sulama yapılarak
verilmesi, verimde önemli artışlar sağlamaktadır. Ancak, su kaynaklarının kısıtlı olduğu veya sulama
maliyetlerinin yüksek olduğu durumlarda kullanılan sulama suyu miktarında kısıntıya gidilebildiği
için bitki su ihtiyacı eksik karşılanmaktadır. Bu araştırmada da farklı kavun çeşitlerinin su ihtiyacının
tam ve kısıntılı karşılandığı koşullarda performanslarının değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Araştırma
sonucunda, sulama suyunun kısıtlı ya da pahalı olduğu durumlarda veya sulama maliyetlerinin yüksek
olduğu koşullarda, kavunda uygulanacak sulama suyu miktarında %20 ile %40 oranları arasında su
kısıntısı uygulanması önerilebilir.
Anahtar Kelimeler: Verim, sulama suyu kullanım randımanı, su kısıtı.
Melon cultivation in the deficit irrigation conditions
Abstract: Melon production can be done in almost all regions of Turkey. However, in general terms,
the temperate climatic conditions of the Mediterranean Region provide significant advantages in terms
of enabling producers to obtain higher yields from the unit area in melon cultivation. As it is true for
many plants, the irrigation of the melon plants whose water needs cannot be met by the rainfall in the
cultivation of the melon significantly increases the yield. However, the amount of irrigation water
used can be reduced in the cases where water resources are limited or irrigation costs are high. In this
research, it is aimed to evaluate the performances of different melon species under the conditions in
which their water need is met fully and partially. As a result of the research findings, it can be
suggested that irrigation water could be decreased at a rate of between 20% and 40% in the cases in
which irrigation water is expensive or irrigation costs are high.
Keywords: Yield, irrigation water use efficiency, water restriction.
Giriş kavunlarının atası olduğunun ileri sürülmesi

(Şalk vd., 2008) bu görüşü destekler
Kavunun anavatanı konusunda değişik nitelikte bir değerlendirmedir.
görüşler bulunmaktadır. Kerje ve Grum Dünya da kavun üretim değerleri temel
(2000) genetik çalışmalar temel alındığında alındığında 1707302 ton üretim değeri
kavunun orjinin Afrika olduğunu (FAO, 2017) ile Ülkemiz, 14826382 tonluk
savunmaktadır. Benzer olarak Pitrat vd. kavun üretimi gerçekleştirilen Çin’den sonra
(1999), tarafından Cucumis cinsine giren en çok kavun üretimi yapılan ikinci ülkedir.
yabani tiplerin Afrika’da yaygın olarak 2014 yılı verilerine göre ülkemizde birim
görüldüğü, kavunun orijininin burası olduğu; alandan elde edilen kavun miktarı Asya,
bununla birlikte Asya’nın Türkiye’den Avrupa ve Kuzey Afrika’da yer alan önemli
Japonya’ya kadar ki kısmının ise ikincil gen kavun üreticisi ülkelerin birim alanda elde
merkezi sayılabileceğini belirtilmektedir. ettiği verim ile kıyaslandığında ortaya şöyle
Günay, (1993) ise kavunun orijini olarak bir sonuç çıkmaktadır: Çin 33.38 ton/ha ile
Anadolu, İran, Afganistan, Orta Asya ve birinci sırada yer alırken, İspanya 31.53
Güneybatı Asya’yı kaydetmiştir. Van ili ve ton/ha birim alanda üretim ile ikinci sırada
çevresinde yetiştirilen küçük boyutlu yer almaktadır. Bu ülkeleri sırası ile Mısır
meyveye sahip, sınıflandırmada C. melo var. 27.98 ton/ha, Türkiye 21.57 ton/ha, İran
cantaloupensis olarak bilinen kavunun, 19.54 ton/ha, Fransa 17.96 ton/ha, birim
dünyanın her yerinde yetiştirilen cantaloupe alandan elde edilen verim değerleri ile takip
348
st th
etmektedir (FAO, 2017). Türkiye yıllık Her konu üç yinelemeli olarak tesadüf
yaklaşık 1.7 milyon ton kavun üretim ile ele bloklarında deneme desenine göre arazide
alınan ülkeler arasında toplam kavun üretimi uygulanmıştır. Sulamalar %100 sulama
açısından ikinci sırada yer alırken birim konularında topraktaki elverişli suyun %30-
alanda ele edilen üretim açısından anılan altı 40’ı tüketildiğinde mevcut suyun tarla
ülke arasında dördüncü sırada yer kapasitesine tamamlanması biçiminde
almaktadır. Bu durum ülkemizde birim yapılmıştır.
alanda elde edilen kavun veriminin düşük
sayılabileceğini ortaya koymaktadır. Yeni Araştırma Bulguları ve Tartışma
geliştirilen kavun çeşitleriyle verim artışı
sağlayabileceği gibi uygun ekolojik Araştırmada, sezonluk bitki su tüketimi
koşullarda yetiştirilen çeşitlere uygun (ET) değerleri 283 mm ile 238 mm arasında
yetiştiricilik tekniklerinin uygulanması da değişim göstermiştir. En yüksek bitki su
önemlidir. tüketimi Ünlü çeşidinde meydana gelirken
Birçok bitkide olduğu gibi Kavun en düşük ET değeri KÇ-4 çeşidinde
yetiştiriciliğinde de bitki su ihtiyacının olmuştur. Sezon boyunca gerçekleştirilen
yağışla karşılanamayan kısmının sulama sulamaların toplamı dikkate alındığında en
yapılarak verilmesi, verimde önemli artışlara yüksek miktarda Ünlü çeşidinde %100
neden olmaktadır. Ancak, su kaynaklarının sulama seviyesinde olmuştur. En düşük
kısıtlı olduğu veya sulama maliyetlerinin sulama suyu uygulanan konu ise Westeros
yüksek olduğu durumlarda kullanılan çeşidinde %40 sulama seviyesinde olmuştur.
sulama suyu miktarında kısıntıya Yetişme mevsimi uzunluğuna, çeşide,
gidilebildiği için bitki su ihtiyacı eksik sulama yöntemine vb. koşullara bağlı olarak
karşılanmaktadır. Bu gibi durumlarda kavunda sulama suyu ihtiyacı ve bitki su
kavunda verim ve kalitede önemli azalmaya tüketimi miktarı oldukça farklılık
neden olamadan sulama suyunda gösterebilir. Sensoy vd. (2007) tarafından
uygulanabilecek kısıntı miktarının gerçekleştirilen araştırmada kavunda karık
belirlenmesini amaçlayan birçok araştırma sulama yöntemi ile yapılan sulamalarda
vardır. Bu araştırmada da, farklı kavun mevsimlik bitki su tüketimi değerinin 481-
çeşitlerinin su ihtiyacının tam ve kısıntılı 637 mm, uygulanan sulama suyu miktarının
karşılandığı koşullarda performanslarının 405-549 mm arasında değiştiği belirtilmiştir.
değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Yıldırım vd. (2009) tarafından Ankara
yöresi için Kırkağaç kavunda uygulanan
Materyal ve Metod sulama suyu miktarının 316.9 - 331.1 mm
arasında değiştiğini, bitki su tüketimi
Araştırma, Antalya ilinin 20 km değerlerinin ise 427.1-472.6 mm arasında
doğusunda bulunan Batı Akdeniz Tarımsal değiştiği bildirilmiştir.
Araştırma Enstitüsü Arazisinde Araştırmada ele alınan kavun çeşitleri ve
yürütülmüştür. Deneme yeri 360 52′ kuzey sulama seviyelerinin ortalama meyve
enlemi ve 300 50′ doğu boylamında yer ağırlığına etkisinin olup olmadığı varyans
almakta olup ortalama yükseltisi 15 m’dir. analizi ile belirlenmiştir. Tablo 1’de
Araştırma alanı toprakları killi-tınlı, ve killi- ortalama meyve ağırlığı değerleri için
tınlı-siltli bünyeye sahip drenaj problemi varyans analizi sonuçları verilmiştir.
olmayan topraklardır. Tablo 1’de görüldüğü gibi meyve
Bitki materyali olarak Kırkağaç tipi ağırlığına sulama seviyelerinin etkisi, çeşit
Westeros, KÇ-4 ve Ünlü (Cucumis melo L.) etkisi ve blok etkisi istatistiki açıdan önemli
çeşitleri kullanılmıştır. Araştırmada sulama bulunmuştur. Çeşit sulama seviyesi
yöntemi olarak damla sulama yöntemi arasındaki interaksiyon ise istatistiki açıdan
kullanılmıştır. Ele alınan konular; 4 sulama önemsiz bulunmuştur. Ortalama meyve
seviyesi (%100, %80, %60, %40) ve üç ağırlıklarına (g) ait LSD çoklu karşılaştırma
kavun çeşidi olmak üzere 4x3 faktörün testleri sonuçları Tablo 2’de verilmiştir.
kombinasyonundan yani 12 konudan
oluşmuştur.
349
st th
Tablo 1. Araştırmada, meyve ağırlığı varyans analizi sonuçları.

Varyasyon kaynakları Serbestlik derecesi Kareler Toplamı Hesaplanan F değeri Prob > F
SD
Blok 2 1758408,3 4,0596 0,0316
Çeşit 2 2490845,2 5,7506 0,0098
Seviye 3 2483683,0 3,8227 0,0241
ÇeşitSeviye 6 508693,1 0,3915 0,8765
Hata 22 4764594
Toplam 35 12006223
alfa 0.05 seviyesinde önemli, alfa = 0.01 seviyesinde önemli, öd: önemli değil, CV: %11
Tablo 2. Araştırmada, meyve ağırlıklarına (g) ait LSD çoklu karşılaştırma testi sonuçları
Sulama Sulama Seviyesi
Çeşit 1.blok 2.blok 3.blok
Seviyesi Ortalama
40% 3860.0 4100.0 3833.3 3931.1
60% 4473.3 4506.7 3686.7 4222.2
Westeros
80% 4260.0 4213.3 4773.3 4415.6
100% 4100.0 4820.0 4480.0 4466.7
Çeşit Ortalaması 4258,9 a
40% 3220.0 3806.7 3833.3 3620.0
60% 4333.3 4266.7 3995.0 4198.3
Ünlü
80% 4353.3 4740.0 3373.3 4155.6
100% 4473.3 4613.3 3840.0 4308.9
Çeşit Ortalaması 4070,7 b
40% 3326.7 2986.7 3440 3251.1
60% 3766.7 3513.3 2640.0 3306.7
KÇ- 4
80% 3820.0 4866.7 2840.0 3842.2
100% 3386.7 4866.7 4120 4124.4
Çeşit Ortalaması 3631.1c
Bloklar Ortalaması 3947.8 4275.0 3737.9
Genel Ortalama 40% 3600.7 b
Genel Ortalama 60% 3909.1 ab
Genel Ortalama 80% 4137.8 a
Genel Ortalama 100% 4300.0 a
Konulara ait meyve ağırlığı Cömlekcioglu (2011) Futuro F1 çeşidinde

değerlerinin LSD çoklu karşılaştırma meyve ağırlığının 3732.5 g ile 3220 g
testine tabi tutulması sonucunda çeşitler arasında değiştiğini ve meyve ağırlığının
arasında üç istatistik grup oluşmuştur. İlk uygulanan sulama suyu miktarından
grupta en yüksek meyve ağırlığına sahip oldukça etkilendiğini belirtmişlerdir.
çeşit Westeros yer almıştır. İkinci grupta Elde edilen verim değerleri ise 2144.4
Ünlü çeşidi ve üçüncü grupta KÇ–4 çeşidi kg/da ile 4449.2 kg/da arasında
yer almıştır. değişmiştir. Ele alınan çeşitler verim
Sulama seviyeleri arasında iki istatistik değerlerine göre sıralandığından en
grup oluşmuştur. %100, %80 ve %60 yüksek verim Westeros’ta elde edilmiştir.
konularında meyve ağırlığı değerleri En yüksek ikinci verime sahip çeşit Ünlü
arasında fark bulunmamıştır. %40 olurken, en düşük verime sahip çeşit KÇ-
konularına ait meyve ağırlığı ortalama 4 olmuştur. Konular arasında sulama suyu
değeri ise %100 ve %80 konularına kullanım randımanı 21.9 ile 47.6
kıyasla daha düşük olmuştur. Simşek ve (kg/da)/mm arasında değişmiştir. Sulama
350
st th
suyu kullanım randımanı (IWUE) en

yüksek çeşit Westeros olurken, en düşük KAYNAKLAR
çeşit KÇ-4 olmuştur. Sulama seviyeleri
IWUE açısından değerlendirildiğinde FAO, 2017.
%40 konularında IWUE değerleri diğer http://www.fao.org/faostat/en/#data
sulama seviyelerine kıyasla daha yüksek /QC Son erişim. Tarihi: 03.09.2017.
olmuştur. Günay, A., 1993. Özel Sebze
Yetiştiriciliği. Ankara Üniv. Zir.
Sonuç ve Öneriler Fak. Cilt V, Ankara.
Kerje, T., Grum, M. 2000. The origin of
Bu araştırmada, 3 kavun (Westeros, melon, Cucumis melo: a review of
KÇ-4 ve Ünlü) çeşidinin su ihtiyacının the literature. In: VII Eucarpia
tam ve kısıntılı karşılandığı koşullarda Meeting on Cucurbit Genetics and
performanslarının değerlendirilmesi Breeding 510. p. 37-44.
amaçlanmıştır. Bu amaçla dört sulama Pitrat, M., Chauvet, M. ve Foury, C.,
seviyesi oluşturulmuştur. Araştırma 1999. Diversity, History and
sonucunda, sulama suyunun kısıtlı ya da Production of Cultivated Cucurbits.
pahalı olduğu durumlarda veya sulama Proc. 1st Int. Symp. on Cucurbits.
maliyetlerinin yüksek olduğu koşullarda, Eds. K. Abak & S. Büyükalaca.
kavunda uygulanacak sulama suyu Acta Hort. 492:21-28.
miktarında %20 ile %40 oranları arasında Sensoy, S., Ertek, A., Gedik, I.,
kısıntısı uygulanması önerilebilir. Kucukyumuk, C., 2007. Irrigation
frequency andamount affect yield
Teşekkür and quality of field-grown melon
(Cucumis melo L.). Agric.Water
Bu araştırma FDK-2018-3667 proje Manage. 88, 269–274.
kodu ile Akdeniz Üniversitesi Bilimsel Simsek M., Comlekcioglu N. 2011.
Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi Effects of different irrigation
tarafından desteklenmiştir. Araştırmaya regimes and nitrogen levels on
çeşit önerisinde bulunarak ve kullanılan yield and quality of melon
tohumları sağlayarak katkıda bulanan (Cucumis melo L.). African J. of
Sayın Mine Ünlü ve Sayın Rana Kurum’a, Biotechnology Vol. 10(49), pp.
denemede kullanılan fidelerin teminini 10009-10018.
sağlayan Sayın Sinan ZENGİN’e, proje Şalk, A., Arın, L., Deveci, M. ve Polat, S.,
öneri aşamasında metin denetiminde 2008. Özel Sebzecilik. Namık
yardımcı olan Sayın Çetin SAYILGAN’a, Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi
katkılarından dolayı Sayın Nuri ARI’ya, Bahçe Bitkileri Bölümü, 488,
Sayın Cengiz ERDURMUŞ’a, Sayın Ali Tekirdağ.
ÖZTOP’a ve Sayın Abdullah ÜNLÜ’ye Yıldırım, O., Halloran, N., Çavusoğlu, S.
sonsuz teşekkürlerimizi sunarız. Sengül., N., 2009. Effects of
different irrigation programs on the
growth, yield, and fruit quality of
drip-irrigated melon. Turk. J. Agric.
For., 33. 243-255.
351
st th
Türkiye’de Tarım Sektörünün İklim Değişikliğine Etkilerini

Azaltmak İçin Uygulanan Ekonomik Destekler
Cahit Güngör1, Gürsel Küsek2, Şinasi Akdemir1, H. Hüseyin Öztürk3

1)
2)
3)
Corresponding Author e-mail: chtgngr@gmail.com
Özet: Türkiye’nin Kyoto Protokolü’ne taraf olmasından sonra iklim değişikliği ile mücadele
konularını ciddiyetle ele alması gerekmektedir. Bunun için mücadele konuları belirlenecek ve
belirlenen konularla ilgili bütçe kaynaklarından doğrudan ya da dolaylı kaynaklar ayrılması
gerekmektedir. Konu ile ilgili finans kaynakları elde etmek kadar bu kaynakların nasıl kullanılması
gerektiği de son derece önemlidir. Elde olan finans kaynaklarının etkin kullanımı için önceliklerin
belirlenmiş olması gerekmektedir. Türkiye’de sera gazı salımlarının azaltılması ve iklim değişikliği ile
mücadele konusunda ayrılan kaynak incelendiğinde hiç de küçümsenmeyecek bir altyapının olduğu
görülmektedir. Bu çalışmada, genel bütçe kaynaklarından yapılmakta olan; alan bazlı destekler, fark
ödemeleri, hayvancılık desteklemeleri, çevre amaçlı tarımsal arazilerin korunması desteği, kırsal
kalkınma destekleri, tarım sigortası destekleri, telafi edici ödemeler kapsamındaki tarımsal destekler,
faiz indirimli tarımsal krediler, ithalat politikası araçları, ihracat politikası araçları, destekleme alımları
ve tarımsal alt yapı yatırımları incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Türkiye, İklim değişikliği, Tarım sektörü, Ekonomik destekler
Applied Economic Support to Reduce the Impact of Climate Change on the

Abstract: After being a party to the Kyoto Protocol which Turkey should take seriously the issues of
combating climate change. To this end, the issues of struggle will be determined and direct or indirect
resources should be allocated from the budgetary resources related to the identified issues. It is of
utmost importance that how these resources should be used as well as obtaining financial resources on
the subject. Priorities should be defined for the effective use of available finance resources. When the
reduction of greenhouse gas emissions in Turkey and examined the resources allocated to deal with
climate change, it is observed that an infrastructure can not be underestimated at all. In this study,
general budget resources are made; field based supports, difference payments, animal husbandry
support, environmental protection of agricultural land, rural development supports, agricultural
insurance supports, agricultural supports within the scope of compensatory payments, agricultural
loans, import policy instruments, export policy instruments, support purchases and agricultural sub
construction investments were examined.
Keywords: Turkey, Climate change, Agriculture, Economic support
Giriş küresel iklim değişikliğine karşı yerkürenin

en hassas bölgelerinden birisidir. Akdeniz
İklim değişikliği, insan faaliyetleri Havzası’nda gerçekleşecek 2 °C’lik bir
sonucunda ortaya çıkan bir olgudur ve sıcaklık artışı, beklenmeyen hava olayları,
birçok beklenmeyen sonuca yol açmaktadır. sıcak hava dalgaları, orman yangınlarının
Örneğin, Türkiye’de su kaynaklarının kaybı, sayısında ve etkisinde artış, kuraklık ve
kuraklık gibi sorunlarla daha fazla bunlar dolayısıyla biyolojik çeşitlilik kaybı,
karşılaşacağımızı öngörebiliriz. Ülkemizin turizm gelirlerinde azalma, tarımsal verim
de içerisinde yer aldığı Akdeniz Havzası,
352
st th
kaybı ve en önemlisi kuraklık olarak tarım, mera, orman vb. alanların amacı
etkilerini hissettirecektir. dışında kullanılarak sürdürülebilirliliğin ve
2011 yılında yayımlanan İklim verimliliğin azalmasına neden olmaktadır.
Değişikliği Ulusal Eylem Planı, Türkiye’de Dolayısıyla, devam eden bozunma süreci
yıllık ortalama sıcaklığın gelecek yıllarda toprak kalitesini de azaltmaktadır. Tarımsal
2.54 °C artacağını, artışın Ege ve Doğu üretim işlemleri, dünya üzerinde artan sera
Anadolu Bölgeleri’nde 4 °C’yi, iç gazlarının yaklaşık % 20’sinden sorumludur
bölgelerinde ise 5˚C’yi bulacağını (Pathak ve Wassmann, 2007). Tarımsal
öngörürken, Türkiye’nin yakın gelecekte üretim işlemleri sonucunda (enerji tüketimi,
daha sıcak, daha kurak ve yağışlar açısından üretim, hayvan yetiştirme, gübreleme, ilaç
daha belirsiz bir iklim yapısına sahip vb) sera gazlarından artmasından özellikle
olacağını bildirmektedir. İklim Değişikliği CO2, CH4 ve N2O sorumlu tutulmaktadır
Eylem Planı, Türkiye’nin özellikle su (Houghton, 2003). Tarımsal uygulamalar ve
kaynaklarının azalması, orman yangınları, üretimin, küresel ısınmaya olan olumsuz
kuraklık ve çölleşme, bunlara bağlı ekolojik etkileri yanı sıra artan dünya nüfusunun
bozulmalar gibi olumsuz etkilerden önemli sağlıklı bir biçimde yaşamanı sürdürebilmesi
ölçüde etkileneceğini öngörmektedir (Öztürk açısından tarım son derece önemlidir. Yanlış
ve Vulkan, 2017). arazi kullanımı ve bilinçsiz ve aşırı
Tunç ve Ark., (2007) küresel ısınma ve gübreleme gibi tarımsal faaliyetler
sera gazları salımı ile ilgili 43 farklı sektörü sonucunda karbon kaynağı olan topraklardan
ele alarak yaptıkları çalışmada, toplam sera sera gazı emisyonları artar (Lal, 2006).
gazı üretiminin %32’sinden endüstriyel Türkiye’de sera gazı salımlarının
işlemlerin, %30’unu enerji sektörünün, azaltılması ve iklim değişikliği ile mücadele
%16’sını ulaştırma sektörünün, %16’sını konusunda ayrılan kaynak incelendiğinde
diğer sektörlerin ve %6’sını da tarım hiç de küçümsenmeyecek bir altyapının
sektörünün oluşturduğunu belirtmişlerdir. olduğu görülmektedir. Bu çalışmada, genel
Uluslararası İklim Değişikliği Paneli’nin bütçe kaynaklarından yapılmakta olan; alan
araştırmaları, biyolojik çeşitlilik zenginliği bazlı destekler, fark ödemeleri, hayvancılık
nedeniyle Türkiye’ye özel önem verilmesini desteklemeleri, çevre amaçlı tarımsal
ve iklim değişikliğinin Türkiye’deki arazilerin korunması desteği, kırsal kalkınma
etkilerinin özenle araştırılması gerektiğini destekleri, tarım sigortası destekleri, telafi
vurgulamaktadır. Türkiye’nin içinde edici ödemeler kapsamındaki tarımsal
bulunduğu bölgenin su kıtlığı, kuraklık ve destekler, faiz indirimli tarımsal krediler,
toprak erozyonu sorunları ile karşı karşıya ithalat politikası araçları, ihracat politikası
olması da, Türkiye’yi küresel ısınmanın araçları, destekleme alımları ve tarımsal alt
zararlı ve şiddetli etkilerini en önce yapı yatırımları incelenmiştir.
yaşayacak ülkeler arasına sokmaktadır
(Doğan, 2005). Küresel ısınma nedeniyle Türkiye’de Tarım Sektörünün İklim
Türkiye’nin yaşayacağı en önemli felaket Değişikliğine Etkilerini Azaltmak İçin
kuraklıktır. Kar ve yağmur (özellikle de kar) Uygulanan Ekonomik Destekler
yağışının azalması yeraltı sularının Türkiye’de iklim değişikliği ile
seviyesinin düşmesine, dolayısıyla akarsu ve mücadeleyi desteklemek için uygulanmakta
göllerin kurumasına neden olmaktadır. Bu olan projeler aşağıdaki bölümlerde
durum, Türkiye’nin kalkınması ve geçimi özetlenmiştir (Küsek, 2010).
için son derece önemli olan tarıma büyük
darbe vuracak ve ülkemiz büyük bir açlık ve Tarımsal Destekleme Bütçesi
kuraklık tehlikesi ile karşı karşıya kalacaktır. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından
Büyük bir olasılıkla, sulu tarım yapılan geniş tarımsal destekler uygulanmaktadır.
Çukurova ve benzeri yörelerde kuraklık Bu desteklerin detayları aşağıda verilmiştir.
nedeniyle tarımsal üretimde verim kaybı Verilen tarımsal destekleme uygulamalarına
yaşanacaktır. ilişkin usul ve esaslar her yıl Tarımsal
Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde Destekleme ve Yönlendirme Kurulunun
toprağın tarımsal üretkenliğinin azalması
353
st th
teklifi üzerine Bakanlar Kurulu tarafından Hayvancılık Desteklemeleri

belirlenmektedir. Hayvancılığın geliştirilmesi ve hayvansal
üretimin artırılması amacıyla, aşağıdaki
Alan Bazlı Destekler destekleme uygulamalarını kapsar:
Alan bazlı destekler aşağıdaki  Kaliteli kaba yem açığının
uygulamaları kapsar: kapatılması için yem bitkileri
 Mazot desteği ekilişleri
 Alternatif ürün desteği  Kültür ırkı ve kültür ırkı melezi sığır,
 Organik tarım uygulamaları ve hastalıktan arî anaç sığır
 İyi tarım uygulamaları yetiştiriciliği
 Toprak analizi yaptırılması  Damızlık koyun ve keçi yetiştiriciliği
 Bambus arısı kullanılması  Arı ve su ürünleri yetiştiriciliği
Alan bazlı destekler genel anlamda iyi  İpekböceği yetiştiriciliği
tarım uygulamaları esasına dayanmadığı  Tiftik keçisi yetiştiriciliği
için, çok etkili değildir. Çiftçilere nasıl bir  Hayvan gen kaynaklarının yerinde
tarım yaptıklarına bakılmaksızın sahip korunması ve geliştirilmesi
oldukları alan kadar destek verilmektedir.
 Hayvan hastalıkları tazminat desteği
Bu tür desteklerin azaltılarak, yerine ürün
 Süt desteği
çeşidi ve uygulanan tarım yöntemlerine göre
Sera gazı salımlarının azaltılmasında
destekler verilmesi çiftçilerin genel anlamda
iyi tarım uygulamalarını daha çok kullanılabilecek önemli bir kaynaktır.
benimsemelerine neden olacaktır. Özellikle, genetik performansı yüksek
hayvan yetiştiriciliğinin desteklenmesi ile
verim kaybı olmaksızın hayvan sayısı
Fark Ödemeleri
azaltılabilir.
Üretim maliyetleri ile iç ve dış fiyatlar
dikkate alınarak yapılan destekleme
ödemeleridir. Öncelikle arz açığı olan Çevre Amaçlı Tarımsal Arazilerin
ürünleri kapsar. Her yıl, fark ödemesi Korunması (ÇATAK) Desteği
kapsamına alınacak ürünler ile ödeme ÇATAK desteklemelerinin amaçları
şunlardır:
miktarları Tarımsal Destekleme ve
 Toprak ve su kalitesinin korunması
Yönlendirme Kurulu tarafından belirlenir.
Kütlü pamuk, yağlık ayçiçeği, soya  Yenilenebilir doğal kaynakların
fasulyesi, kanola, dane mısır, zeytinyağı ve sürdürülebilirliği
 Erozyonun önlenmesi
aspir gibi ürünlere verilen destekleri kapsar.
 Tarımın olumsuz etkilerinin
Bu destek zaman zaman ürünlerin uygun
olmayan yetiştirme bölgelerine azaltılması
Toprakta tutulan karbon miktarı yukarıda
kaymalarına neden olabilmektedir. Örneğin,
mısır bitkisine verilecek olan destekler belirtilen önlemlerle çok yakından ilgilidir.
ekolojik ve toprak olarak uygun olmayan Bu nedenle, bu destekler doğrudan
topraktaki yutak kapasitelerinin korunması
alanlarda da mısır ekilmesine neden
olabilmektedir. Destekler nedeni ile 300‐400 amacı ile kullanılmaktadır.
m derinde bulunan yer altı suyu ile yapılan
sulamalar tarımda kullanılan enerjiyi Kırsal Kalkınma Destekleri
gereksiz yere arttırmaktadır. Bunun yerine, Kırsal kalkınma destekleri kapsamında,
kırsal alanda belirlenen bazı tarımsal makine
ekolojik olarak koşulların uygun olduğu
ve ekipman alımlarına yönelik yapılacak
yerlerde yapılacak üretime destek verilmesi
harcamalarının belirli oranlarda hibe olarak
son derece önemlidir. Kısaca, fark ödemeleri
desteğinin sera gazı salımları da dikkate finansmanı sağlanmaktadır. Kırsal kalkınma
desteklerinin başlıca amaçları şunlardır:
alınarak planlanması durumunda, bu kaynak
iklim değişikliği için de kullanılan bir  Tarım sektörünü ihtiyaç duyduğu
kaynak olacaktır. tarım alet ve makine altyapısı
yönünden güçlendirmek
354
st th
 Tarım sektörünün gelir ve sosyal gelir kayıplarını önlemek üzere telafi edici
standartların geliştirmek ödeme yapılmaktadır.
 Tarımsal işlemler için geliştirilen yeni Patates siğili desteği ve çay budama
teknolojilerin üreticiler tarafından tazminatı desteği gibi destek uygulamalarını
kullanımını yaygınlaştırmak kapsar. Üretim fazlası ürünlerin üretilmesi
 Daha kaliteli ve pazar isteklerine sera gazı salımlarının artması anlamına
uygun üretim yapmak gelmektedir. Ürün fazlası üretimin
 Bedenen çalışan üreticilerin işlerini azaltılması ve yerine ikame olacak ürünlerin
kolaylaştırmak belirlenmesi politikalarının uygulanmasında
 Üretim maliyetlerini azaltarak sera gazı azaltımları da dikkate alınmalıdır.
uluslararası düzeyde rekabet edebilir
bir düzeye getirmek Diğer Tarımsal Amaçlı Destekler
Başka bir deyişle, tarla içi sistem sulama Bu kapsamda aşağıdaki konularda
sistemlerinin modernizasyonu, az işlemeli destekleme araçları kullanılmaktadır:
tarımda kullanılacak makine alımlarının  Araştırma, geliştirme ve tarımsal
desteklenmesi gibi destekler bu bölüm yayım desteği
altında gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle  Pazarlama teşvikleri
önemli bir kaynaktır.  Özel depolama yardımı
 Kalite desteği
Tarım Sigortası Destekleri  Piyasa düzenlemeleri desteği
Üreticilerin, üretim materyallerini ve  Organik üretim desteği
ürünlerini sigorta ettirmelerini teşvik etmek  İmha desteği
amacıyla sigorta prim bedellerinin %50’si
 Ürün işleme desteği
Devlet tarafından karşılanmaktadır. Tarım
 Gerektiğinde bazı girdi destekleri
sigortasından yararlanacak ürünler ile
teminat altına alınacak riskler Bakanlığın  Tarım havzaları destekleri
teklifi üzerine, Bakanlar Kurulu tarafından Bu kapsamda yer alan başlıca destekler
belirlenmektedir. Tarım sigortası destekleri şunlardır.
aşağıdaki uygulamaları kapsar:
 Bitkisel ürün sigortası desteği  AR‐GE destekleri
 Süt sığırı sigortası desteği  Sertifikalı tohum ve fidan kullanım
 Sera sigortası desteği desteği
 Yurtiçi sertifikalı tohumluk üretimi
 Kümes hayvanları sigortası desteği
desteklenmesi
 Su ürünleri desteği
Bu kapsamda yer alan organik üretim
 Hasar fazlası desteği
desteği sera gazı salımlarını azaltmak
 Diğer tarım sigortası desteği amacıyla kullanılabilecek önemli bir
İklim değişikliği ile mücadelede destektir. Organik yetiştiricilikte kimyasal
üreticilerin korunması açısından önemlidir. gübre ve kimyasal ilaç kullanılmaması
Ancak sera gazı salımlarının azaltılmasında önemlidir. Ayrıca, tarım havzaları desteği,
doğrudan kullanılabilecek bir araç değildir. sera gazı azaltımlarında kullanılabilecek en
önemli desteklerden birisidir. Çünkü, bu
Telafi Edici Ödemeler Kapsamındaki politika ile doğru ürün doğru miktarda doğru
Tarımsal Destekler havzalarda üretilecektir. Böylelikle hem
Bitkisel üretimi tehdit eden zararlı daha az kimyasal kullanılmış olacak hem de
organizmalara karşı önlem olarak tavsiye doğal kaynaklar korunacaktır.
edilen alternatif uygulamalar desteklenmekte
veya üreticilerin arz fazlası olan ürünlerin Faiz İndirimli Tarımsal Krediler
üretiminden vazgeçerek alternatif ürünlere Tarımsal üreticilerin finansman
yönelmeleri teşvik edilmektedir. Üreticilere, ihtiyaçlarının uygun koşullarda
arazilerinde alternatif ürünleri karşılanması, tarımsal üretimin
yetiştirmelerinden dolayı karşılaşabilecekleri geliştirilmesi, verimliliğin ve kalitenin
artırılması amacıyla gerçek ve tüzel kişilere
355
st th
(kamu kurum ve kuruluşları hariç) T.C. markalaştırılması yolu ile bir kaynak
Ziraat Bankası A.Ş. ve Tarım Kredi yaratılabilir. Türkiye’de henüz kirlenmemiş
Kooperatiflerince düşük faizli kredi önemli miktarda toprak ve su kaynakları
kullandırılması uygulamasıdır. Verimliliğin bulunmaktadır. Bu kaynakların hem organik
ve kalitenin arttırılması kapsamında sera tarım hem de genel anlamda diğer iyi tarım
gazı salımları da dikkate alındığında önemli uygulamaları ile yapılması ekonomik ve
bir finans kaynağı olabilir. doğa dostu üretim açısından olumlu sonuçlar
doğuracaktır.
İthalat Politikası Araçları Destekleme Alımları
İthalat politikası araçları kapsamında Aşağıdaki kurum ve kuruluşlar tarafından
aşağıdaki uygulamalar yer alır: yapılan destekleme alımlarını kapsar:
 Gümrük vergileri  Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO)
 İthalatta gözetim ve korunma  TEKEL
önlemleri  Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.
 Tarife kontenjanları, tercihli ticaret  ÇAYKUR
uygulamaları  Tarım Satış Kooperatifleri Birlikleri
 Askıya alma uygulamaları Ürünlerin ekolojik olarak uygun
Uygulamalar Dış Ticaret Müsteşarlığı bölgelerde üretilmesinin teşvik edilmesinde,
tarafından yürütülmektedir. Tarım Pazar fazlası üretimin engellenmesinde ve
alanlarında biyodizel üretimi konusu ile üretimi doğru yönlendirmede
ilgili olarak Dış Ticaret Müsteşarlığı da kullanılabilecek önemli bir kaynaktır.
konu ile ilgili olarak sürece dahil edilebilir.
Tarımsal Alt Yapı Yatırımları
İhracat Politikası Araçları Tarım ve Köy işleri Bakanlığı’na bağlı ve
İhracat politikası araçları kapsamında 3083 sayılı yasaya göre görev yapmakta
aşağıdaki uygulamalar yer alır: olan Tarım Reformu Genel Müdürlüğü,
 Uluslararası nitelikteki yurtiçi ihtisas Devlet Su İşleri (DSİ) ve İl Özel İdare
fuarları yardımı Genel Sekreterlikleri Türkiye’de arazi
 Yurt dışı fuar ve sergilere katılım toplulaştırması, sulama, açık ve kapalı
yardımı drenaj projelerini yürütmektedirler. Bu
 Pazar araştırması yardımı hizmetler, toprak ve su kaynaklarının
 Eğitim yardımı korunması, sera gazı salımlarının azalması
 İstihdam yardımı ve yutak kapasitelerinin arttırılmasında son
 Patent, faydalı model belgesi ve derece önemli araçlardır. Bu yatırımların
endüstriyel tasarım tescil yardımı toplam miktarları da önemsenecek düzeyde
 AR-GE yardımı yüksek rakamlardan oluşmaktadır.
 Yurt dışında ofis, mağaza açma,
işletme ve marka tanıtım yardımı Sonuç ve Öneriler
 Çevre maliyetlerinin desteklenmesi
Tarım sektörü için devlet tarafından
Türk ürünlerinin yurtdışında
ödenen ekonomik destekler, sera gazı
markalaşması, tanıtımı ve tutundurulması ile
salımlarının azaltılmasında kullanılabilecek
Türk malı imajının yerleştirilmesine
önemli bir kaynaktır. Tarım sigortası
yönelik faaliyetlerin desteklenmesine
destekleri, iklim değişikliği ile mücadelede
yönelik faaliyetler dolayısıyla yapılan
üreticilerin korunması açısından önemlidir.
giderlerin bir bölümünün devletçe
Ancak sera gazı salımlarının azaltılmasında
karşılanması şeklinde uygulamaları
doğrudan kullanılabilecek bir araç değildir.
kapsamaktadır. Bu uygulamalar da Dış
Organik üretim desteği sera gazı salımlarını
Ticaret Müsteşarlığı tarafından
azaltmak amacıyla kullanılabilecek önemli
yürütülmektedir.
bir destektir. Organik yetiştiricilikte
Genel anlamda iyi tarım uygulamalarının
kimyasal gübre ve kimyasal ilaç
desteklenmesi ve doğa dostu üretimin
kullanılmaması önemlidir. Ayrıca, tarım
desteklenmesi ve bu ürünlerin
356
st th
havzaları desteği, sera gazı azaltımlarında Working Group III Fourth

kullanılabilecek en önemli desteklerden Assessment Report, pp 498‐540.
birisidir. Çünkü, bu politika ile doğru ürün Cambridge University Press.
doğru miktarda doğru havzalarda Küsek, G. 2010. Türkiye’nin ulusal iklim
üretilecektir. Böylelikle hem daha az değişikliği eylem planının
kimyasal kullanılmış olacak hem de doğal geliştirilmesi projesi. Tarım sektörü
kaynaklar korunacaktır. mevcut durum değerlendirmesi
Genel anlamda iyi tarım uygulamalarının raporu. Ankara.
desteklenmesi ve doğa dostu üretimin Lal, R. 2006. Enhancing crop yields in the
desteklenmesi ve bu ürünlerin developing countries through
markalaştırılması yolu ile bir kaynak restoration of the soil organic carbon
yaratılabilir. Türkiye’de henüz kirlenmemiş pool in agricultural lands. Land
önemli miktarda toprak ve su kaynakları Degradation and Development. 17:
bulunmaktadır. Bu kaynakların hem organik 197-209.
tarım hem de genel anlamda diğer iyi tarım Öztürk, H. H., E.V., Vulkan, (2017).
uygulamaları ile yapılması ekonomik ve Türkiye’de buğday ve mısır
doğa dostu üretim açısından olumlu sonuçlar üretiminde yakıt tüketimine bağlı
doğuracaktır. olarak gerçekleşen CO2
Emisyonlarının değerlendirilmesi. III.
Kaynaklar International International
Multidisciplinary Congree of Eurasia.
Doğan, S., (2005). Türkiye’nin Küresel Roma, ITALYA, 23-26 Ağustos
İklim Değişikliğinde Rolü ve Önleyici 2017, vol.1: 1-10.
Küresel Çabaya Katılım Girişimleri. Pathak, H., R. Wassmann, 2007. Introducing
Ç.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, greenhouse gas mitigation as a
Cilt 6, Sayı 2: 57-73, Adana. development objective in rice-based
FAO (2007). Adaptation to climate change agriculture: I. Generation of technical
in agriculture, forestry and fisheries: coefficients. Agricultural Systems. 94:
Perspective, framework and priorities. 807-825.
Interdepartmental Working Group on Tunç, G. İ., S.T., Aşık, E., Akbostancı,
Climate Change. (2007). CO2 Emissions vs. CO2
Houghton, J. 2005. Global warming. Rep. Responsibility: An Input-Output
Prog. Phys. 68: 1343-1403. Approach for The Turkish Economy.
IPCC (2007). Climate Change 2007: Energy Policy. 35:855–868.
Mitigation of Climate Change. TÜİK. 2018. Türkiye İstatistik Kurumu,
Chapter 8: Agriculture. IPCC Ankara.
357
st th
Sera İçi Kablosuz Sensör Sistemlerinin Pil Performansının

Belirlenmesi
Kemal Sulhi Gündoğdu*1, Celil Serhan Tezcan2

1
Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Biyosistem Mühendisliği Bölümü, Bursa
2
TarSenS Tarımsal Sensör Sistemleri, Bandırma
Corresponding Author e-mail: kemalg@uludag.edu.tr
Özet: Serada gerçekleştirilen tarımsal üretimde, seranın farklı konumlarına ait iklim değerlerinin
zamana bağlı değişiminin bilinmesi, bitki yetişme ortam konforunun sağlanması için önemlidir.
Günümüzde farklı iklim parametrelerini belirleyecek sensörlerin kullanımı yaygınlaşmaktadır. Sensör
sisteminin pilli ve kablosuz iletişim teknolojisini içerecek biçimde tasarlanması, sera içerisinde
istenilen konuma, yüksekliğe konumlandırılmasını kolaylaştırmaktadır.
Bu çalışmada, sera içerisinde iklim parametrelerinin belirlenmesi için kurulan kablosuz sensör
sisteminin pil performansının belirlenmesi amaçlanmıştır. Yaz aylarında, sera içi ve dışındaki sıcaklık
değerleri arasındaki fark oldukça artmaktadır. Temmuz ve Ağustos aylarında sera içi sıcaklık değerleri
çok yükselmektedir. Bazı günlerde sera içi sıcaklık 60°C ye kadar çıkabilmektedir. Kış aylarında ise
seranın boş kaldığı dönemde, sera içi sıcaklık değeri dış ortam sıcaklığına yakın seviyelere
düşmektedir. Sera içi sıcaklığındaki bu değişiklikler, sensör pil performanslarını etkileyebilmektedir.
Sonuç olarak, sera içi sıcaklığına bağlı olarak pil voltaj seviyesinin değiştiği gözlenmiştir. Sera içi
sıcaklığı ile pil voltaj seviyesi arasında (p<0.01) önem düzeyinde bir ilişkinin olduğu, basınç değerleri
ile de aynı önem düzeyinde ilişkinin olduğu tespit edilmiştir. Günün saati, ay ve tarih ile ayrı ayrı pil
voltajı arasında (p<0.01)0.01 önem düzeyinde bir ilişki elde edilmiştir. Aylar ile pil voltajlarının aylık
seviye düşümleri arasındaki ilişki önemsiz (p>0.05) bulunmuştur. Yıllar ile pil voltajlarının yıllık
seviye düşümleri arasında (p<0.01) önem düzeyinde önemli bir ilişki bulunmuştur.
Anahtar Kelimeler: Kablosuz sensörler, Pil tüketimi, Sera
Determining Battery Performance of Greenhouse Internal Wireless Sensor

Systems
Abstract: It is important to know the time dependent changes of the climate values of the different
locations of the greenhouse in the agricultural production carried out on the greenhouse, in order to
ensure the plant growth environment comfort. Today, the use of sensors to determine different climate
parameters is becoming widespread. Designing the sensor system to include battery and wireless
communication technology makes it easy to locate the desired position in the greenhouse.
In this study, it is aimed to determine the battery performance of the wireless sensor system that is
established for determining the climate parameters in the greenhouse. In the summer months, the
difference between the temperature values inside and outside the greenhouse increases considerably.
In July and August, temperatures inside the greenhouse are very high. On some days, the temperature
inside the greenhouse can reach up to 60 °C. In the winter months, when the greenhouse is empty, the
temperature inside the greenhouse falls to levels close to the outdoor temperature. These changes in
the temperature of the greenhouse can affect sensor battery performance.
As a result, it has been observed that the battery voltage level changes depending on
the indoor temperature of the greenhouse. It has been determined that there is a significance
level of 0.01 between the greenhouse temperature and the battery voltage level and that they
are at the same importance level with the pressure values. The relationship between the time
of day, month, and date and the individual battery voltage has been correlated to a
significance level of 0.01. The relationship between months and monthly battery voltage
drops is not significant. A significant correlation was found at 0.01 significance level
between years and annual levels of battery voltage drops.
Key Words: Wireless sensors, Battery consumption, Green house
358
st th
Giriş kılmaktadır. Kablosuz sensör ağları bu

alanda umut verici bir çözümdür. Ruiz-
Açık kaynaklı sensör sistemlerinin Garcia ve ark. (2008) yaptıkları çalışmada,
kullanımı fiyat avantajı, kurulum ve meyve depolama ve taşıma koşullarını
kullanım kolaylığı, amaca göre tasarım izlemek için kablosuz sensör teknolojisinin
olanağı nedenlerinden dolayı, son yıllarda potansiyelini araştırmışlardır. Çalışmada,
farklı sektörlerde kullanımı soğutma koşulları altında pil ömrünün
yaygınlaşmaktadır. Tarımsal üretim alanları analizi ve iletişim ve ölçümlerin
olan, sera, ahır, ağıl, kümes gibi kapalı güvenilirliğinin değerlemesi ile ilgilidir.
ortamlarda kullanılabildikleri gibi doğrudan Psikrometrik denklemler, suyun mutlak su
arazide de kullanılabilmektedirler. Maliyetin içeriğindeki değişikliklerin hızlı bir şekilde
düşük olması, sistemin çeşitli nedenlerle değerlendirilmesinde, gelecekteki su
kaybolması riskine karşı, koruma amaçlı kaybının tahmin edilmesine ve ürün
yapılacak harcamalara gerek kalmamaktadır. üzerinde yoğunlaşma tespitine yönelik
Bu sistemlerin kullanımını kısıtlayan en değerlendirmeler yapılmıştır.
önemli etken, kullanılan sensörlerin yeterli Kablosuz sensör ağları, önemli ekolojik
doğrulukta ölçüm yaptığı konusundaki deney alt sistemleri olma potansiyeline
endişelerdir. Test işlemi gerçekleştirilmiş sahiptir. Sensör ağları, hepsi algılama
sensörler tercih edilerek ya da bireysel test yetenekleri olan çok sayıda küçük sensör
işlemleri ile kalibre edilerek bu endişe düğümlerinden oluşur. Bu ağlar, eşzamanlı
giderilebilmektedir. olarak coğrafi olarak farklı ölçümleri
Sistemin, genelde kablosuz haberleşmeye yakalamalarını sağlamak için koordinatlı
sahip olması ve pil ile çalışması tercih sinyal algılama, izleme ve izleme sağlar.
edilmekte, bu nedenle pil ömrünün uzun Suri et al., (2006) yaptıkları değerlendirme
olması istenmektedir. Sistem kurulumu çalışmasında kablosuz sensör ağlarının
esnasında ana kartın, sensörlerin ve büyük ölçekli deneylerde kullanımındaki en
haberleşme modülünün birbiri ile uyumlu zorlu darboğazlardan birinin enerji kısıtı
olması ve az pil tüketimi olan malzemelerin olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmada enerji
seçilmesi önemlidir. kullanımını optimize etmeye çalışan çeşitli
Gennaro ve ark., 2014 yaptıkları yönlendirme protokollerine yer verilmiştir.
çalışmada, pH ve sıcaklık ölçümünde Pierce and Elliott (2008), Washington
kullanmak üzere, Arduino Mini Pro kartını Eyaletinde bölgesel ve çiftlik bazında,
ve Xbee S1 radyo modülünü çiftçilik operasyonlarının uzaktan, gerçek
kullanmışlardır. Sistem 4 saat aralıkla ölçüm zamanlı izlenmesi ve/veya kontrolünü
yapacak şekilde dizayn edilmiş, ölçüm sağlayan sensör ağlarını oluşturmayı
esnasında maksimum 16 mA, veri gönderimi hedeflemişlerdir. Sistemin çalışması
esnasında maksimum 5 mA, uyku modunda esnasında düşük güneş enerjisi olan
10µA akım çektiği belirtilmiştir. Pilin dönemlerde güç yönetimi ile problemler
%100-%80 kapasite aralığında kullanımı yanında fırtınalar sırasında elektrostatik
öngörüldüğünde, pilin yaklaşık olarak 130 deşarj hasarı oluşumu gözlenmiştir.
gün yeteceğini hesaplamışlardır. Wang et al (2006), kablosuz sensör
Bogena ve ark. (2007) orman arazisinde, teknolojilerindeki son gelişmeleri ve
5 cm derinlikteki orman toprağındaki toprak kablosuz sensörlere uygulanan kablosuz
nem değişiminin konumsal ve zamana bağlı iletişim standartlarına genel bir bakış
değişimini belirlemek ve değerlendirmek sunmuşlardır. Çevresel izleme, hassas tarım,
için 500 adet TDR ve EC5 sensörü M2M tabanlı makine ve proses kontrolü,
kullanmışlardır. Çalışmada sensör bina ve tesis otomasyonu ve RFID tabanlı
okumalarının sağlanan elektrik voltajı ile izlenebilirlik sistemleri için tarımda ve gıda
bağıntılı olduğu ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca üretiminde uygulanan kablosuz sensör ve
EC5 okumalarının sıcaklığa bağlı olarak sensör ağlarına örnekler verilmiştir. Son
değiştiği gözlenmiştir. olarak, piyasa büyümesinin bir analizine
Meyve lojistiğinde, nakliye sırasında çok dayanan çalışma, tarım ve gıda endüstrisinde
sayıda ölçümün yapılmasını gerekli
359
st th
kablosuz sensör teknolojisi gelişiminin yapılandırılmıştır ve kullanılan radyo modeli

gelecekteki eğilimlerini tartışmışlardır. nRF24L01+PA+SMA dır. Bu radyo
Kümeleme, büyük düğümler yoğunluğu modelinin ölçüm noktalarındaki nRF24L01+
ile başa çıkma ve Kablosuz Sensör radyosuna göre farkı, PA (power amplifier)
Ağlarında (WSN) verimli bir şekilde enerji güç arttırıcı içermesidir.
tasarrufu için iyi bilinen bir yaklaşımdır. Çalışmada kullanılan sensörler:
Gherbi et al. (2016) gerçekleştirdikleri
çalışmada, kablosuz Sensör Ağları (HEBM) 1. Bosch BMP180, I2C arabirimli,
için Hiyerarşik Enerji Dengeleme Çok Yollu sıcaklık ve dijital basınç sensörü, veri türü
yönlendirme protokolü olarak adlandırılan °C ve hPa
yeni bir hiyerarşik yaklaşımı önermişlerdir. 2. Silicon Labs Si7021, I2C arabirimli,
Bu çalışmada, açık kaynaklı kablosuz CMOS nem ve sıcaklık sensörü, veri türü
sensör sistemi kurulan bir serada, sera %RH ve °C
içerisinde farklı konumlarda ölçüm yapan 3. Texas Advanced Optoelectronic
sıcaklık, nem, basınç ve aydınlanma şiddeti Solutions TSL2561, I2C arabirimli, görünür
sensörlerindeki pil voltajının zamanla ve kızılötesi aydınlanma sensörü, veri türü
değişimi ile pil voltajının ölçülen değerlerle lux
ilişkisi belirlenmeye çalışılmıştır.
Veri yönlendirme (Röle ya da Relay)
Materyal ve Yöntem istasyonunda, I2C arayüzü, DS3231 Gerçek
Zamanlı Saat, Raspberry Pi B+ bilgisayarı,
Materyal elektrik kesintilerine karşı pfm 5V yükseltici
Sera içi kablosuz sensör ağı voltaj regülatörü ve NCR18650B pilleri ile
sistemimizde, Si7021 (Nem, Sıcaklık), Trust marka 7 Port USB HUB kullanılmıştır.
BMP180 (Basınç, Sıcaklık), TSL2561 Tüm bu malzemeler bir kutu içerisine
(Görünür, Kızılötesi ve Toplam Aydınlatma alınmıştır.
Şiddeti) sensörleri kullanılmıştır. Sensörler Elde edilen verilerin analizi aşamasında,
I2C arayüzü ile Arduino UNO R3 kartı veri dosyasının Gigabyte boyutunu aşması
elektronik şeması kullanılarak yeniden nedeniyle, sorgulamaların ve istatistiksel
tasarlanan karta takılmıştır. Verilerin analizlerin kolay yapılabilmesi için mySQL
toplama ve yönlendirme istasyonuna veri tabanı kullanılmıştır. İstatistiksel
gönderilmesi için CRC uyumlu Nordic analizlerin yapılmasında SPSS programı
nRF24L01+ çipleri radyo olarak kullanılmıştır.
kullanılmıştır. Sistem tasarımı öncelikli
olarak uzak mesafe veri göndermek üzerine Yöntem
değil, düşük güç harcamak üzere Sera içi kablosuz sensör sisteminde 3 ana
tasarlanmıştır. Bu nedenle Arduino UNO R3 eleman bulunmaktadır (Şekil 1). Bu
tasarımı sadeleştirilerek, devre kartı üzerinde elemanlar arasındaki veri aktarımı kablosuz
işlemci, radyo, sensör ve pil durumu takibi olarak gerçekleştirilmektedir. Sera içi
için voltaj bölücü (voltage divider) kablosuz sensör sisteminin düşük güç
kullanılmıştır. Veri iletiminde kullanılacak tüketimine sahip olması, böylece uzun yıllar
nRF24L01+ normal radyoları Atmega328P pil değişimine gereksinim duyulmadan
işlemcisine SPI (Seri Donanım Arayüzü) sistemin çalışması amaçlanmıştır. Bu
üzerinden bağlanmıştır. nedenle en düşük pil tüketimine sahip olan
Ayrıca verilerin uzak mesafeye en az malzemeler seçilmeye çalışılmıştır.
kayıpla ulaştırılması için sera içerisinde
yönlendirme istasyonu kurulmuştur. Bu
istasyonda verileri toplayıp yönlendiren
bilgisayar kartı olarak Raspberry Pi Model
B+ kullanılmıştır. Raspberry Pi bilgisayar
kartları doğrudan elektriğe bağlı olarak
çalıştıklarından, bunların üzerindeki
radyolar sürekli açık olarak
360
st th
Kablosuz Seradaki Bölümdeki

Sensör Raspberry Raspberry
Noktaları Pi Röle Pi Baz
İstasyonu İstasyonu
Şekil 1. Sera içi kablosuz sensör sisteminin ana elemanları
Örneğin malzeme seçimi aşamasında sonrasında radyo ile bu verilerin

yaptığımız ölçümlerde, Arduino gönderilmesi sırasındaki yüksek güç
platformunun 5V USB bağlantısında 15- tüketiminden dolayı, bu sürenin 8 yıla kadar
150mA akım çektiği multimetre ile kısalacağı hesaplanmıştır.
ölçülmüştür. Bunun nedeni, Arduino UNO Sensörlerin bağlanacağı kartlar, Eagle
R3 kartı üzerinde bulunan, Atmega16U2 PCB tasarım yazılımı kullanılarak
USB-FTDI dönüştürücü, voltaj regülatörleri, tasarlanmıştır. Kartlar 1.6mm olarak çift
ledler ve kristaller sayesinde yüksek hızda taraflı üretilmiştir. Kartlar tek katmanlı
çalışan Atmega32P olduğu saptanmıştır. olarak üretilmiştir. Karttaki tüm parçalar seri
Kablosuz sensör ağlarındaki sensör olarak 2 x AA GP Ultra model alkalin pile
kutularının olabildiğince az güç ile çalışması doğrudan bağlanabilmektedir. Tasarlanan
hedeflendiğinden, tüm devre yeniden devre kartı, 2 adet AA kalem pil boyutunda
tasarlanarak, fazla güç harcayan tüm olup, toplam devre boyutu 60mm x 60 mm x
parçalar çıkarılmış, kalan parçalarında güç 15mm’den az yer kaplayacak şekildedir.
tüketimi gerek donanımsal, gerek yazılımsal Kıyaslama yapmak gerekirse, Arduino UNO
olarak azaltılmıştır. Normal şartlar altında, R3’ün boyutu 68 mm x 53 mm x 15 mm dir
Arduino UNO R3 üzerinde bulunan ve 4 adet AA pil ile maksimum 3 gün
Atmega328P işlemci, harici kristal ile çalışabilmektedir. GP Ultra Alkali yeni
16MHz frekansında çalışmaktadır. Bu pilde, 10mA akım çekecek şekilde led ve
frekans, hassaslık gerektiren işlerin daha direnç bağlanarak 3.0V ve toplam 1800mA
hızlı yapılmasını sağladığı gibi, güç değer verdiği ölçülmüştür. Güç değişimi,
tüketimini de arttırmaktadır. Öncelikle bu Rigol DS1102E Osiloskop kullanılarak takip
kristal devreden uzaklaştırılarak, edilmiştir.
Atmega328P içerisinde bulunan 3 kristal Doğru bir şekilde pil gücü seviyesini
frekansı ile denemeler yapılmıştır. I2C ve uzaktan takip edebilmek için 3 x 1 Mega
SPI bağlantısının 4.3MHz ve 8MHz frekans Ohm dirençler kullanarak, 3.0 volt olan
gereksinimi olduğu saptanmıştır. Bu voltaj değeri 1 volta düşürülmüştür. Voltaj
nedenle, dahili 8MHz frekansa sahip kristal bölücü genel olarak iki farklı değerde direnç
çalışmamızda kullanılmıştır. Düşük güç kullanılarak yapılmaktadır. Masraf
kütüphanesi (low power library) den yola minimizasyonu için aynı değerde 3 direnç
çıkılarak, devredeki döngü bittiğinde, kullanılmış ve 1 MOHm ile 2 MOHm olarak
kullanılmayan tüm arayüzler, i2c, spi, serial, bağlanmıştır. Bu sayede piller tam dolu iken
analog okuma, dijital yazma, devre dışı 3.2V gelen voltaj değeri, güvenli aralığa,
bırakılarak daha fazla güç tasarrufu
sağlanmıştır. Si7021 sensörü, nRF24L01+ 𝑉𝑘𝑎𝑦𝑛𝑎𝑘 ∗ 𝐷𝑖𝑟𝑒𝑛ç2
radyosu ve voltaj bölücüsü bulunan bir 𝑉ç𝚤𝑘𝚤ş =
(𝐷𝑖𝑟𝑒𝑛ç1 + 𝐷𝑖𝑟𝑒𝑛ç2 )
kartın bekleme konumundaki güç tüketimi Formülünden yola çıkılarak, 1.067V
3.2V’da 5.4µA seviyesine kadar seviyesine indirilmiş ve doğrudan analog
indirilmiştir. Bu güç seviyesi, voltaj sürekli okuma pinlerinden birisine bağlanmıştır.
sabit kalacak şekilde hesaplandığında Atmega 328p dahili referans voltajı 1.1V
1800mAh bir çift pil ile 38 yıl gibi bir seviyesine ayarlanarak, bu okuma değerinin
süreye tekabül etmektedir. Fakat normal sürekli kalibre olması sağlanmıştır.
şartlar altında, cihaz üzerinde bulunan voltaj Kablosuz sensör nodları, uyku sırasında
bölücü ve sensörden veri okunması ve ~ 20µA akım çekmekte ve veri iletirken en
361
st th
fazla 13mA akım çekmektedir. Veri tabanında, ölçüm günü, ölçüm saati, pil
iletiminde kullandığımız nRF24L01+ çipleri voltajı, döngü sayısı bilgisi yanında
radyo uyku modunda 800nA ve Tx modunda sensörün ölçtüğü değerler yer almaktadır.
ise 5-6mA, Rx modunda 7-12mA akım Döngü sayısı değeri, başlangıçtan itibaren
çekmektedir. Bu değerlere göre kablosuz kaçıncı defa veri ölçümü yapıldığını
sensör düğümlerindeki pil ömrü beklentisi gösteren sayıdır. Veri ölçümlerinde zaman
Si7021'de yaklaşık 8 yıl, BMP180'de 2 yıl aralığı 5 dakika öngörülmüştür. Her ölçüm
ve TSL2561'de 1 yıl olarak tahmin noktasında ölçüm yapıldıktan sonra, sensör
edilmiştir. uyku konumuna geçmekte, ölçülen veri
Ölçülen veriler, relay istasyonuna kablosuz iletim modülü ile gönderilmektedir
kablosuz haberleşme birimi ile aktarılmıştır. (Şekil 2). İçerisindeki zamanlayıcı ile 5
nRF24L01 + radyo verileri, 2420 MHz, dakika sonra tekrar uyanmakta, aynı
2440 MHz, 2460 MHz ve 2480 MHz ISM işlemleri tekrar etmektedir. Pil durumu
bantlarında göndermek için kodlanmıştır. analog okuma üzerinden alınmaktadır.
Veri iletimini sağlayan radyonun elektrik Sensör noktalarında bulunan radyolar 0 dbm
gücü, üzerindeki çip ile regüle edilmektedir. yani 1 miliwatt sinyal gücü ile
Ancak bu durum düşük voltaj seviyelerinde sınırlandırılmıştır. Bu durumda, maksimum
sorunlar çıkarmaktadır. Bunun giderilmesi 250 metre mesafeye veri gönderebildiği
için, düşük voltajlarda da olsa radyoyu saptanmıştır. Fakat sistemin kurulduğu
çalıştırabilmemiz için radyoyu 100µF seranın galvaniz ve cam yapısı gereği,
elektrolitik kapasitör ile radyo voltaj normal nRF24L01+ radyonun sera dışına en
pimlerine paralel olarak bağladık. Radyo fazla 100 metre mesafeye veriyi sağlıklı
256Kbit, 1Mbit ve 2Mbit boyutunda veri gönderebildiği saptanmıştır. Bu nedenle sera
transfer kapasitesine sahiptir. Güç tasarrufu içerisine bir tane yönlendirme istasyonu
yapılabilmesi ve stabil çalışması için 1Mbit daha yerleştirilmiştir. Yönlendirme
değeri kullanılmıştır. istasyonundaki radyoların 1 km mesafeye
Ölçülen verilerin kayıt edileceği, veri kadar veri gönderebildiği saptanmıştır.
tabanı yapısı her sensör için farklılık Relay istasyonu ve ölçüm modülleri sera
göstermektedir. Her sensör için veri içerisinde konumlandırılmışlardır.
Sensor 1 Sensor 2
Sensörü Sensörleri Radyoyu Veri
Uyku den veri den veri
Aç Kapat Aç Gönder
oku oku
Şekil 2. Veri ölçüm akış şeması
Ultra Low Power nRF24L01 + telsizleri, • Sensör Tipi (Tek Harf, Si7021 için R,
bir kerede sadece 32 bayt paket BMP180 için B ve TSL2561 için L)
gönderebilmektedir. Bu yüzden veri • Sıcaklık Bilgileri
paketlerimizi göndermek için bir yöntem • Basınç / Işık veya Nem Bilgileri
geliştirmemiz gerekmiştir. Ölçülen veriler • Pil Bilgisi (Analog Okuma, Dahili
aşağıda görüleceği gibi, aralarında bir tane Referans 1v1 Seviye, 0 ila 1023)
boşluk olacak biçimde text formatında alt • Sensör Çevrim Bilgileri (Sayaç 0 ila 9999,
alta gelmektedir. Otomatik Sıfırlama)
385 R +3194 6065 956 5887 bilgilerini içermektedir. Bu veriler, her
303 B +3562 24913 940 1204 veri gönderim bandı için ayrı bir text
303 L 1 0 0 939 1205 dosyasına (örneğin 2420.txt) kayıt
Örneğin, oluşturulan her bir veri paketi; yapılmaktadır. Her ölçülen yeni veri
• Düğüm Numarası dosyanın sonuna eklenmektedir. Sonuçta
aynı veriyi içeren 4 tane text dosyası elde
362
st th
edilmektedir. Veri toplama işlemi 2016 yılı iki tane aynı frekansta veri gönderme aralığı
Mart ayından itibaren devam etmektedir. Bu 345 saniye olarak saptanmıştır.
nedenle her bir veri dosyası GigaByte Proje için temin edilen GP Ultra Plus
boyutuna ulaşmıştır. Her bir veri dosyası pillerin, GP Ultra’dan daha yüksek
yaklaşık 20 milyon satır veri içermektedir. performans vermesi beklenirken, sıcaklık
Bu boyutta verinin Excel gibi programlarla değişimine daha çok duyarlı olduğu, yüksek
açılması ve işlenmesi neredeyse imkansız sıcaklık değişimi olduğu durumlarda
olmaktadır. Bu nedenle veriler, mySQL veri kimyasal yapılarının bozularak, pil
tabanına aktarılmıştır. mySQL veri tabanına yuvalarına zarar verdiği gözlenmiştir. Bunun
aktarmada, Python ile MySQL veritabanı nedeni, pilin kapasitesinin çok yüksek
sunucusu arasındaki iletişimi sağlamak için olmasından dolayı olduğu düşünülmektedir.
kullanılan MySQLdb arayüzü kullanılmıştır GP firmasının normal, alkalin olmayan,
(Özgül, F., 2016). pilleri ile yapılan denemelerde, bu pillerin,
MySQL veri tabanına aktarılan veriler, belli bir süreden sonra radyonun gerektirdiği
SPSS istatistik programı ile analiz edilmiştir. gücü veremediği dolayısıyla işlemcinin
Çalışmamızda, pil seviyesi ile sensörlerde radyo okumasını bekleme döngüsünde
elde edilen değerler arasında bir ilişki olup kalarak sürekli güç tüketerek, hesaplanan
olmadığı araştırılmıştır. Aynı zamanda, süreden daha kısa zamanda pili tükettiği
zamana bağlı pil voltajı değişimi gözlenmiştir. Alkalin piller, yapıları gereği,
değerlendirilmiştir. uzun süre düşük akım yada kısa süre yüksek
akım vermek üzere tasarlandıkları için, bu
Araştırma Sonuçları ve Tartışma tür denemeler için ideal oldukları
saptanmıştır.
Atmel Atmega328p'nin veri sayfası Proje başlangıç tarihinden itibaren
bilgisine göre, işlemcinin kendisi kapalı güç yerleştirilen 92 sensör noktasından alınan
konumunda 90nA güce, 1MHz dahili saatte veriler incelendiğinde, bazı sensör
1.8 V güçte 0.1µA güce gereksinim noktalarının güç seviyesi, 2 yıl geçmesine
duymaktadır. Düşük güç kütüphanesi ile rağmen yarı seviyeye henüz ulaşmadığı
yaptığımız testlerde, elde ettiğimiz en düşük saptanmıştır. Pilin kimyasal yapısı gereği,
tüketim 8 MHz dahili saat ile 2V'de 0.26µA sera içerisinde gözlenen sıcaklık
olmuştur. değişiminin, pil voltajında sapmalara neden
Nordic Semiconductor nRF24L01 + olduğu saptanmıştır. Bu sapma değerleri,
işlemcinin kendisi, güç azaltmada 900nA ve devrenin çalışmasına olumsuz bir etki
bekleme modunda 22uA, 1.9V - 3.6V yapmamasına rağmen, dahili kalibrasyon
çalışma aralığı gerektirdi. Bosch Sensortec özelliği olmayan, analog sıcaklık, nem, gaz
BMP180 Dijital Basınç Sensörü 5µA 1 sensörlerinde sorun oluşturabileceği
numune / saniye gerektirdi ve 1.8V ila 3.6V saptanmıştır. Si7021 sensörü içerisinde
arasında çalıştırabilirdi. Silicon Labs Si7021 bulunan dahili voltaj kalibrasyonu sayesinde
Nem ve Sıcaklık Sensörü 150µA aktif akım bu sensörün, bu tür sıcaklık aralığında
ve 60nA bekleme akımı gerektirdi. kullanılabilecek en doğru sonucu verebilen
Toplamda, sensörlerimiz kapalı konumda nem ve sıcaklık sensörü olabileceği
iken, 3V da 5.6µA, veri toplarken ve bulunmuştur. BMP180 sensörü içerisinde
aktarırken 4 ila 10mA aralığında güç bulunan EEPROM sayesinde, sıcaklık ve
tüketmiştir. Sensörlerin uyku süresi, güç basınç algılaması kalibre olarak
tasarrufu için 300 saniye olarak yapıldığından, bu tür hesaplamalar için
tasarlanmıştır, veri toplamak ve göndermek güvenilir bir sensör olduğu tespit edilmiştir.
için 1 saniyelik zaman ayrılmıştır. Sonuç olarak, sera içi sıcaklığına bağlı
Sensörlerden veri okunması, sensörün olarak pil voltaj seviyesinin değiştiği
kapatılması, radyonun açılması, verinin gözlenmiştir. Aynı zamanda, sera içi
gönderilmesi ve frekans değişimi için sıcaklığına bağlı olarak sera içi basıncının da
yeniden başlatılması gibi süre değiştiği gözlenmiştir. Sera içi sıcaklığı ile
gereksiniminden dolayı, sensör noktalarının pil voltaj seviyesi arasında (p<0.01) önem
düzeyinde bir ilişkinin olduğu, basınç
363
st th
değerleri ile de aynı önem düzeyinde Enology. Sensors 2014, 14, 23388-
ilişkinin olduğu tespit edilmiştir. Günün 23397.
saati, ay ve tarih ile ayrı ayrı pil voltajı Gherbi, C., Aliouat, Z., Benmohammed, M.,
arasında (p<0.01) önem düzeyinde bir ilişki 2016. An adaptive clustering
elde edilmiştir. Aylar ile pil voltajlarının approach to dynamic load balancing
aylık seviye düşümleri arasındaki ilişki and energy efficiency in wireless
önemsiz (p>0.05) çıkmıştır. Yıllar ile pil sensor networks. Energy 114 (2016)
voltajlarının yıllık seviye düşümleri arasında 647-662.
(p<0.01)önem düzeyinde önemli bir ilişki Özgül, F., 2016. “Her Yönüyle Python”,
bulunmuştur. Kodlab, İstanbul.
Pierce, F.J., Elliott, T.V., 2008. Regional
Teşekkür and on-farm wireless sensor networks
for agricultural systems in Eastern
Bu çalışma, Uludağ Üniversitesi Bilimsel Washington. Computers and
Araştırma Projeleri Birimi tarafından Electronics in Agriculture 61 (2008)
desteklenen BAP OUAP(Z)-2015/10 32–43.
numaralı proje kapsamında Ruiz-Garcia, L., Barreiro, P., Robla, J.I.,
gerçekleştirilmiştir. Desteği için Uludağ 2008. Performance of ZigBee-Based
Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri wireless sensor nodes for real-time
Birimine teşekkür ederiz. monitoring of fruit logistics. Journal
of Food Engineering 87 (2008) 405–
Kaynaklar 415.
Suri, A., Iyengar, S.S., Cho, E., 2006.
Bogena, H.R., Huisman, J.A., Oberdörster, Ecoinformatics using wireless sensor
C., Vereecken, H. 2007. Evaluation networks: An overview, Ecological
of a low-cost soil water content sensor Informatics 1 (2006) 287 – 293.
for wireless network applications. Wang, N., Zhang, N., Wang, M., 2006.
Journal of Hydrology (2007) 344, 32– Wireless sensors in agriculture and
42. food industry—Recent development
Gennaro, S.F., Matese, A., Mancin, M., and future perspective. Computers
Primicerio, J. and Palliotti, A., 2014. and Electronics in Agriculture 50
An Open-Source and Low-Cost (2006) 1–14.
Monitoring System for Precision
364
st th
Damla Sulama Sisteminde Islatma Deseninin Yeni Bir Yöntem, Eş

Zamanlı Çift Parabol Tasarımı ile Analitik Olarak Tanımlanması.
I:Yöntem
Murat Kılıç
Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Bornova, İzmir, TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: kilic.murat@ege.edu.tr
Özet: Bu araştırmada üniform bünyeye sahip toprak koşullarında damla sulama uygulamalarıyla
meydana gelen ıslatma deseninin yeni bir yöntem olan eşzamanlı çift parabol tasarımı ile analitik
olarak tanımlanması amaçlanmıştır. Araştırma kapsamında denemeler hem laboratuvar ortamında hem
de arazi koşullarında olmak üzere iki ana aşamada ve ikişer tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Bu
süreçte, damla sulama uygulamasının gerçekleştirildiği toprak örneğine ait sulama yönünden önemli
bazı fiziksel ve kimyasal özellikler belirlenmiştir. Ayrıca, denemenin yürütüldüğü arazide çift
silindirli infiltrometre ile infiltrasyon testi yapılmıştır. Çalışmanın bu bölümünde laboratuvarda
yürütülen deneme süreci ve bunların model tasarımı aşamasında karşılaştırmalı analizleri sunulmuştur.
Araştırmada ıslatma deseni gerçek zamanlı olarak gözlenmiş, bunu oluşturan bileşenler su uygulama
süresi boyunca belirli zaman aralıklarıyla (her 5 dk’da bir) ölçülmüş ve yine gerçek zamanlı kamera
kayıtları alınmıştır. Daha sonra ıslatma deseni koordinat sisteminde hem şekilsel hem de boyutsal
düzeyde analitik olarak tanımlanmıştır. Model tasarımında yürütülen işlemlerin ve elde edilen
denklemlerin doğruluğu, farklı çözüm teknikleriyle analiz edildikten sonra denemeden elde edilen
veriler için modelin çalıştırılması aşamasına geçilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Damla sulama sistemi, ıslatma deseni, matematiksel modelleme
Analytical Description of The Wetting Pattern in A Drip Irrigation System by A

New Method, Simultaneous Double Parabola Design. I: Method
Abstract: The wetting pattern in drip irrigation is very important for planning the system and
programming the irrigation and for sustainable use of deficit resources. The aim of this investigation
was to describe the wetting pattern analytically using a new method-simultaneous double parabola
design- for soils with uniform texture. The experiments were carried out in two main stages both in
the laboratory and in field mediums as two repetitions for each stage. In this process, some physical
and chemical properties, important for irrigation, were determined for the soil sample on which
irrigation applications were performed. Apart from this, the infiltration test was carried out by the
double ring infiltrometer technique in the field where the experiment was conducted. In this part of the
investigation, the laboratory experiments and their comparative analysis were represented in the
model devising process. The wetting pattern and its components were observed in real-time
conditions, and they were measured at each five-minute time point during the irrigation application.
Also, real-time camera records of the wetting pattern were taken during this process. Next, the wetting
pattern was described analytically on the coordinate system as shape and in dimensional level. After
analyzing the accuracy of the model devising process by different solution techniques, the model
application stage for the experimental data was reached.
Keywords: Drip irrigation system, wetting pattern, mathematical modelling
Giriş projelenip işletildiğinde, yüzey sulama

yöntemlerinden daha yüksek bir randıman
Damla sulama yöntemi, kurak ve yarı değerine ulaşılabilmektedir. Özellikle su
kurak özellik gösteren birçok bölgede kaynaklarının kentsel, endüstriyel ve
uygulanmaktadır. Sistem doğru şekilde tarımsal amaçlı kullanımında artan rekabet
365
st th
nedeniyle, tarımsal üretime ayrılan pay Bhatnagar ve Chauhan (2008), toprak

gittikçe azalmaktadır (Al-Ogaidi vd., 2016). yüzeyindeki bir damlatıcının oluşturduğu
Bu yönüyle damla sulama yöntemi hem ıslatma desenini, koordinat sisteminde
üretimden sağlanan verim ve gelir artışı hem kutupları yassılaştırılmış basık bir küre
de kıt kaynakların etkin kullanımı açısından şeklinde tanımlamışlardır. Ancak ıslatma
büyük avantaj sağlamaktadır. desenini oluşturan bileşenler, bu çalışmada
Damla sulama yönteminde oluşan ıslatma zamanın bir fonksiyonu olarak dikkate
deseni, sistemin optimum projelenmesi, alınmamıştır. FuQiang vd. (2011), damla
sulamanın doğru şekilde programlanması ve sulama koşullarında suyun toprakta iki
kıt kaynakların sürdürülebilir kullanımı boyutlu hareketini tanımlayan bir model
açısından büyük önem taşır. Bu nedenle geliştirmişlerdir. Bu hareketin fiziksel
ıslatma deseninin tanımlanması amacıyla özellikleri iki boyutlu Richard’s eşitliği ile
çeşitli modeller geliştirilmektedir. Bunlardan ifade edilmiştir. Ancak, damla sulama
en yaygın olanları; nümerik (Simunek vd., uygulamasında meydana gelen ıslatma
1999; Lazarovitch vd., 2007), analitik deseni, koordinat sisteminde analitik olarak
(Philip, 1984; Chu, 1994; Thorburn vd., tanımlanmamıştır. Ayrıca ıslak alan kesitini
2003; Cook vd., 2003) ve ampirik oluşturan bileşenler zamanın bir fonksiyonu
modellerdir (Zur, 1996; Amin ve Ekhmaj, olarak değerlendirilmemiştir. Liu vd. (2013)
2006; Elmaloglou ve Malamos, 2006; farklı koşullar altında damla sulama
Maziar vd., 2008; Thabet ve Zayani, 2007; uygulamalarının, toprakta su ve tuz
Dabral vd., 2012). dağılımının dinamikleri üzerine etkilerini
Nümerik ve analitik modeller daha çok araştırmışlardır. Ancak bu çalışmada, damla
suyun akış özelliklerini içeren Richard’s sulama sisteminde oluşan ıslatma deseni
eşitliği gibi denklemlerin çözümü ile matematiksel olarak tanımlanmamıştır.
tanımlanır (Al-Ogaidi vd., 2016). Analitik Communar ve Friedman (2013), noktasal
modeller ıslatma deseninin konumunu hızlı bir su kaynağının oluşturduğu üç boyutlu
şekilde tanımlayan araçlar sunar. Bunlar infiltrasyon özelliğini tanımlayan analitik bir
genel olarak, noktasal bir su kaynağı ve çözüm tekniği geliştirmişlerdir. Bu çözümler
toprağın belirli fiziksel özelliklerini esas Richard’s eşitliğinin doğrusallaştırılmış bir
alan çözüm tekniklerini içerir (Philip, 1984; formundan türetilmiştir. Söz konusu
Revol vd., 1997a, 1997b). yaklaşımda, toprak yüzeyinden olan
Elmaloglou ve Malamos (2007), buharlaşmanın, hidrolik kondüktivite ile
damlatıcı altındaki toprakta oluşan ıslatma doğrusal bir ilişkiye sahip olduğu
genişliği ve derinliğinin tahminine yönelik varsayılmıştır. Ancak, ıslatma deseni
bir araştırma yürütmüşlerdir. Bu süreçte, koordinat sisteminde analitik olarak
bitki su tüketimi de göz önünde tanımlanmamış ve farklı zaman noktaları
bulundurulmuştur. Noktasal bir kaynağın için ıslak kesit alanları elde edilmemiştir.
oluşturduğu infiltrasyonu tanımlamak Kuklik ve Hoang (2014), damla sulama
amacıyla silindirik bir akış modeli yönteminde toprak profilinde nem içeriğinin
kullanılmış ve nümerik sonuçlara dağılımını etkileyen temel ilişkileri
ulaşılmıştır. Ancak bu araştırmada, toprak belirlemek amacıyla bir araştırma
profili içerisinde oluşan ıslatma deseninin yürütmüşlerdir. Islak toprak hacmi arazi
tam bir parabolik şekle sahip olduğu ve denemeleri ile belirlenmiştir. Ancak ıslatma
muntazam simetrik özellik gösterdiği kabul deseni analitik olarak tanımlanmamıştır.
edilmiştir. Ayrıca damla sulama Bu araştırmada damla sulama sisteminde
uygulamasında oluşan maksimum ıslatma meydana gelen ıslatma deseni ve bunu
genişliğinin toprak yüzeyinde meydana oluşturan bileşenlerin koordinat sisteminde
geldiği varsayılmıştır. Bu yaklaşımlar, şekilsel ve boyutsal düzeyde analitik olarak
damla sulama yönteminin doğasına uygun tanımlanması amaçlanmıştır. Sulama
olmamakla beraber, ıslatma deseninde bütün uygulaması esnasında herhangi bir anda
olarak simetrik yapıya sahip bir şeklin toprak profili içerisinde meydana gelen
oluşması da söz konusu değildir. maksimum ıslatma derinliği, maksimum
ıslatma genişliği ve toprak yüzeyinde oluşan
366
st th
ıslatma yarıçapı, modelin temel bileşenlerini Bir tarım arazisinden denemede

oluşturmaktadır. Bu parametreler zamanın kullanılmak üzere alınan toprak örnekleri
bir fonksiyonu olarak düşünülmüştür. laboratuvarda analiz edilerek sulama
Böylece damla sulama uygulamasının yönünden önemli bazı fiziksel ve kimyasal
yapıldığı farklı koşul ve ortamlarda herhangi özellikleri belirlenmiştir. Ayrıca, toprak
bir anda toprak profili içerisinde meydana örneğinin alındığı arazide çift silindirli
gelen ıslak alan kesitinin şeklini ve infiltrometre ile infiltrasyon testi yapılmıştır.
büyüklüğünü tanımlayan genel denklemlerin Araziden alınan toprak örneği deneme
elde edilmesi amaçlanmıştır. için hazırlanırken, önce hava kurusu özellik
kazanıncaya kadar bekletilmiş, daha sonra
Materyal ve Metod da doğal dane yapısı bozulmayacak şekilde
dövülmüştür. Ardından bu örnek, özel
Deneysel Süreç tasarlanmış cam bir fanus içerisine
Araştırma başlıca 3 ana aşamada konulmuştur (Şekil 1) (Watson vd., 1995;
gerçekleştirilmiştir. Bunlardan ilki; damla Al-Ogaidi vd., 2016). Denemeye
sulama sisteminde toprak profili içerisinde başlamadan önce, yani damlatıcıdan su
oluşan ıslatma deseninin denemelerle gerçek verilmeden önce toprağın mevcut nem
zamanlı olarak gözlemlenip belirlenmesidir. içeriği laboratuvarda belirlenmiştir. Toprak
Çalışmalar bitkisiz ortamda yürütülmüştür. örneğinin belirlenen bazı fiziksel ve
İkincisi, söz konusu ıslatma deseninin kimyasal özellikleri şunlardır; pH= 7.71, tuz
koordinat sistemine yerleştirilerek (dS/m)= 0.797, kireç (%)= 18.12, organik
matematiksel olarak tanımlanması, ve madde (%)= 0.86, bünye; killi tın (kum (%)
araştırmanın üçüncü ana aşaması ise; 35.67, mil (%) 26.01, kil (%) 38.34), hacim
tasarlanan modelin çalıştırılması ve elde ağırlık (gr/cm3)= 1.30 ve agregat stabilitesi
edilen sonuçların değerlendirilmesi sürecini (%)= 45.82. Denemenin başlangıcında
kapsamaktadır. hacim yüzdesi olarak toprağın nem içeriği
Araştırmanın ilk bölümü iki alt safhada (Pv) (%)= 5.72.
ele alınmıştır. Bunlardan ilki, toprak profili Sonraki aşamada; damlatıcıdan toprak
içerisinde oluşan ıslatma deseninin farklı yüzeyine 2.12 lt/saat sabit debi ile su
zaman noktalarında görsel olarak verilmiştir. Bu değer ölçülü kap yöntemiyle
tanımlanması, ikincisi de; söz konusu şekli üç tekerrürlü olarak belirlenmiştir. Kurulan
oluşturan bileşenlerin boyutlarının belirli denemede hem 170 dk süreyle gerçek
zaman aralıklarıyla (her 5 dk’da bir) zamanlı kamera çekimi yapılmış, hem de
ölçülmesidir. Bu amaçla, ardışık olarak çok ıslatma desenini oluşturan bileşenlerin her 5
sayıda güvenilir ölçüm yapılabilecek bir dk’da bir ölçümü gerçekleştirilmiştir.
deneme kurulmuştur. Söz konusu süreç,
üniform bünyeye sahip toprak koşullarında Model Tasarımı
gerçekleştirilmiştir. Araştırma konusunu Bu aşamada, damla sulama sisteminde
oluşturan denemeler, laboratuvarda ve arazi ıslatma desenini oluşturan bileşenler ve
koşullarında olmak üzere her iki ortamda da bunların özellikleri detaylı şekilde
ikişer tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Bu tanımlanmıştır. Denemede söz konusu
çalışma kapsamında sadece laboratuvar bileşenlere ait örnek görüntüler Şekil 1’de
denemelerine ilişkin süreç sunulacaktır. sunulmuştur.
367
st th
Belirli
Wettingbirdiameter
zaman at
noktasında ıslatma
a definite time çapı
point
noktasında
maksimum ıslatma derinliği
depth
point
wetting
time
bir zaman
-II- -I-
definite
Maximum
Belirli
at a
Belirli bir zaman
Maximum noktasında
wetting width
maksimum ıslatma
at a definite time genişliği
point
b)
a)
Şekil 1. Damla sulama sisteminde toprak profilinde oluşan ıslatma desenine ait örnek
görünümler.
Şekil 1a’da sunulan ıslatma deseninin Ayrıca, ıslatma desenini oluşturan

sınırları bilgisayar ortamında işlendiğinde, bileşenler, zamansal ve mekânsal boyutta
Şekil 1b’de verilen görüntü elde edilmiştir. sürekli ve düzensiz bir değişim
Bunlar, ıslatma desenini oluşturan göstermektedir. Bunların tamamı zamanın
bileşenlerden bazılarını tanımlamaktadır. bir fonksiyonu olarak düşünülebilir. Islatma
Maksimum ıslatma genişliği toprak desenini oluşturan bileşenlerin şematik
yüzeyinin altında meydana gelmiştir. gösterimi Şekil 2’de sunulmuştur.
-II- -I-
Şekil 2. Damla sulama sisteminde ıslatma desenini oluşturan bileşenlerin şematik gösterimi.
Şekil 2’de görüldüğü gibi, damla sulama desenleri de şematik olarak sunulmuştur.
sisteminde toprak profili içerisinde oluşan Şekilde yer alan Tn, TA, TU ve Un bileşenleri,
ıslak alan deseninin maksimum genişliği, TU zamansal ve mekânsal boyutta sürekli ve
ve TA sembolleri ile gösterilmiştir. Şekil düzensiz bir değişim göstermektedir.
2’nin sağ kısmında, t1, t2, t3 ve t4 farklı Bunların her birisi zamanın bir
zaman noktalarında meydana gelen ıslatma fonksiyonudur. Örneğin, toprak yüzeyine
368
st th
dik olan ve ıslak alan kesitinin en derin koordinat sistemine yerleştirilerek analitik
noktasını oluşturan Un’den geçen |TnUn| olarak tanımlanmasıdır. Şekil 2’de sunulan
doğrusu bir simetri ekseni olmadığı gibi, TU ıslatma deseninin 900 sağa döndürülmesi, bu
ve TA noktalarının da birbiri üzerine simetrik şeklin koordinat sistemine yerleştirilmesinde
olarak çakışması söz konusu değildir. büyük kolaylık sağlayacaktır. Söz konusu
Araştırmanın ikinci ana aşaması ise; işlem Şekil 3’de şematik olarak
damla sulama sisteminde toprak profili gösterilmiştir.
içerisinde oluşan ıslatma deseninin,
- II- -II -
-II--II- -I--I-
-I-I-
Şekil 3. Damla sulama sisteminde oluşan ıslatma deseninin koordinat sistemine

yerleştirilmesi.
Şekil 3’de görüldüğü gibi, |TnUn| doğrusu Şekil 4a ve 4b ’de görüldüğü gibi, Y1I ve
yatay ekseni, toprak yüzeyi ise düşey ekseni Y1II eğrilerinin x yatay eksenini kestiği
oluşturmaktadır. Yatay eksenin (x) alt noktalar ortaktır (-XI1.2 = -XII1.2). Bu nokta
kısmında kalan şekil Kesit I, üst kısmında herhangi bir t0 anında, toprak profili
kalan şekil ise Kesit II olarak içerisindeki maksimum ıslatma derinliği
adlandırılmıştır. Kesit I ve Kesit II ’nin esas alınarak belirlenmektedir (Şekil 2, Şekil
bileşenleri birbirinden tamamen farklı ve 3). İlaveten, her iki kesitte de y ekseninin
bağımsız bir özelliğe sahiptir. Diğer bir sağında ve solunda oluşan ıslatma desenleri,
ifadeyle, Kesit I ve Kesit II ’yi oluşturan bu eksene göre simetrik bir özelliğe sahip
bileşenlerin hiçbir şekilde simetrik ve aynı değildir. Bu durumda her bir kesitte iki
ölçülere sahip olma zorunluluğu yoktur. farklı özellik gösteren eğrisel ıslatma
Islatma deseninde Kesit I ve Kesit II’yi desenleri meydana gelmektedir. Bunlar,
oluşturan değişkenlerin değerleri modele Kesit I’de Y1I, Y2I, ve Kesit II’de de Y1II ve
ayrı ayrı girilerek sonuçlar elde edilir. Y2II fonksiyon sembolleri ile gösterilmiştir
Simetrik veya asimetrik bir yapıya sahip (Şekil 4a ve 4b). Bu durumda, Kesit I ve
ıslatma deseni, sonuçların güvenilirliğini Kesit II’nin her birisinde oluşan ikişer adet
değiştirmez. Bu durum Şekil 4’de şematik parabol, Şekil 5’de şematik olarak
olarak gösterilmiştir. sunulmuştur.
369
-I-
Y1I -kI Y2I

st th
1 International, 14 National Congress on Agricultural Structures and Irrigation 26-28 September
-Y 2018 Antalya
Y Y
Y1 +kII Y2
Y1IIII Y2 II
II
-X
-XI1.2 dI
0 X Y
Y
dI
-I- -XI
-XI1.2 -XI
- II - +XI2.1
+XI +XI
+XI1.1
-X 1.2 -XI 2.2
2.2 0 2.1 1.1
X
-X -X -XI1.2 -XI2.2 0
+XI2.1 +XI1.1
X X
bI
0
-XII1.2 -I- dII
Y2
Y2I
-I- Y1
Y1Y1I -kI I Y1I I
I
Y1I
-Y -Y
Y2
-k-K
I
Y2I I
a) -K b) -Y
Y2I
Şekil 4. Damla sulama ile oluşan

Y ıslatma deseninin koordinat sisteminde
a) -Y
kesitlere ayrılması.
+kII Y
Y1II Y2II
Y Y
Y +K Y1II
+kII+K
dI Y1
Y1IIII
Y2II
-XI
-XI1.2 -XI
-XI 2.2 +XI2.1
+XI 2.1 +XI
+XI1.1
1.1
-X 1.2 2.2 0 X
-XI1.2 -XI2.2
- II - +XI2.1 +XI1.1 - II -
Y2IIII
-X 0 X
bI bII
-X X -X - II - X
-I- 0
0 -XII1.2 -XII2.2 +XII2.1 +XII1.1
-I- Y1
Y1I I -X X
-XII1.2 0
Y1I -XII 1.2 -XII2.2
-XII 2.2 +XII 2.1
+XII +XII1.11.1
+XII
2.1
dII
Y2 -Y
-k-K
I -Y
Y2I I
-K Y2I
-Y -Y
a) -Y b)
Şekil 5. Kesit I ve KesitY II ’de ıslatma desenini oluşturan parabollerin şematik gösterimi.
Y
+K Y1II
Kesit I içerisinde +kII+K yer alan büyük parabol
Y1
Y1II II
bileşenlerin tanımlanmasında örnek olarak,
(Y1I) ve küçük parabol (Y2I) konveks Y2II
bir Şekil 5a’da gösterilen Kesit I içerisindeki
yapıya sahipken- II(Şekil - 5a), KesitY2IIII’yi II
Y1I ve Y2I parabollerine ait denklemler elde
oluşturan
-X büyük- IIparabol
-
bII
(Y1II) ve küçükX edilecektir. Diğer kesit içerisinde yer alan
parabol
-X -XII 1.2
(Y2 -XII
II )
2.2
ise 0
konkav +XII2.1bir +XII özellik
1.1 X paraboller için de aynı işlemler geçerlidir.
göstermektedir
-XII1.2
-XII -XII2.2
-XII
1.2
(Şekil
2.2
0 5b). Bu
+XII2.1
+XII
durumda
+XII1.1
+XII 2.1 1.1
Kesit I ’i oluşturan bu iki parabolün tepe
sulamanın gerçekleştiği -Y
dII her bir zaman noktaları ortak olup, y ekseninin negatif
noktası için ıslatma deseni analitik olarak bölgesi üzerinde yer almaktadır (Şekil 5a).
tanımlanırken, hem Kesit -Y
I hem de Kesit II Bu durumda; Y1I parabolünün tepe
b)
için toplam 4 parabol denklemi elde noktasının apsisi, r=0 ve ordinat değeri de, -
edilecektir (Şekil 5a ve 5b). kI ’dir. Koordinat sisteminde Kesit I ’de kI’in
Damla sulama sisteminde toprak profili negatif değerler alması gerektiğine (kI<0)
içerisinde oluşan ıslatma deseninin parabolik dikkat edilmelidir. Bu değişkenler standart
şekli, Kesit I ve Kesit II’nin her birisi için, parabol denkleminde yerine yazıldığında;
ikinci dereceden bir bilinmeyenli bir 𝑦 = 𝑎𝑥 2 + 𝑘 denklemi elde edilir. Burada
denklem olan, 𝑦 = 𝑎𝑥 2 + 𝑏𝑥 + 𝑐 ifadesi ile yer alan a katsayısı, Şekil 5a’da gösterilen (-
tanımlanmıştır. Parabolün tepe noktasının XI1.2;0) koordinat değerlerinin bu denklemde
apsis ve ordinat değerlerinden yararlanılarak yerine yazılmasıyla elde edilir. Bu noktanın
oluşturulan standart denklem de; 𝑦 = apsisi olan (-XI1.2) değeri, damla sulama
𝑎(𝑥 − 𝑟)2 + 𝑘 şeklinde formüle edilebilir. sisteminde herhangi bir t0 anında toprak
Denklemde; a=katsayı, r=parabolün tepe profili içerisinde oluşan maksimum ıslatma
noktasının apsis değeri, k=parabolün tepe derinliğinden yararlanılarak belirlenmektedir
noktasının ordinatıdır. (Şekil 2, Şekil 3).
Çalışmanın bu bölümünde, damla sulama Y2I parabolüne ait a katsayısı ise, ıslatma
sisteminde ıslatma desenini oluşturan desenini oluşturan iki değişken esas alınarak
370
st th
belirlenmektedir. Bunlardan birincisi, Kesit I şekilde tanımlanmasıdır. Böylece, ıslatma

’de toprak profili içerisinde (toprak deseni zamansal ve mekânsal boyutta
yüzeyinin altında) maksimum ıslatma analitik olarak doğru bir şekilde
genişliğinin meydana geldiği derinliktir. Bu belirlenebilir.
değişkenin değeri belirlenirken, toprak
yüzeyinden olan derinlik esas alınır. Söz Modelin Analizi
konusu değişken Şekil 5a’da dI sembolü ile Damla sulama sisteminde herhangi bir t0
gösterilmiştir. Y2I parabolünde a anında oluşan ıslatma deseninin mutlak
katsayısının belirlenmesinde esas alınan tanımlaması için, koordinat sisteminde eş
ikinci değişken ise, toprak yüzeyinde zamanlı iki konveks, iki de konkav parabol
meydana gelen ıslatma yarıçapıdır. Bu elde edilmektedir (Şekil 5a ve 5b). Kesit I
değişken Şekil 5a’da bI sembolü ile içerisinde yer alan iki konveks parabolün
gösterilmiştir. Y2I parabolüne ait a (Y1I ve Y2I) tepe noktaları ortaktır ve
katsayısının değeri, bu parabol üzerinde yer koordinat sisteminde (-kI) sembolü ile
alan (+dI;-bI) koordinat değerlerinin, gösterilmiştir (Şekil 5a). Kesit II ’yi
𝑦 = 𝑎𝑥 2 + 𝑘 denkleminde yerine oluşturan iki konkav parabol de (Y1II ve
yazılmasıyla belirlenir. Bu süreçte, konveks Y2II), kendi içerisinde ortak bir tepe
bir yapıya sahip Kesit I için, parabolün tepe noktasına sahiptir. Bu da koordinat
noktasının ordinatı olan kI’in negatif sisteminde (+kII) ile sembolize edilmiştir
değerler alması gerektiğine (kI<0) dikkat (Şekil 5b).
edilmelidir (Şekil 5a). Diğer yandan, Kesit I ve Kesit II ’deki
Şekil 5a ve 5b’den anlaşılacağı gibi, parabollerin tepe noktaları ise (-kI ve +kII)
Kesit I ve Kesit II ’de toprak profili boyutsal olarak neredeyse her zaman
içerisinde ıslatma desenini oluşturan birbirinden farklı değerler alır. Bunun
değişkenlerin tamamı neredeyse her zaman nedeni, Kesit I ve Kesit II ’nin oluşturduğu
boyutsal olarak birbirinden farklı değerler ıslak alan deseninin birbiri ile simetrik bir
almaktadır. Bunun nedeni, her iki eşzamanlı yapıya sahip olmamasıdır. Dolayısıyla yatay
kesitin de birbirine göre simetrik bir yapıya eksen, Kesit I ve Kesit II için bir simetri
sahip olmamasıdır. Yukarıda tanımlanan ekseni özelliği taşımamaktadır (Şekil 3,
işlemler, damla sulama sisteminde ıslatma Şekil 4 ve Şekil 5). Bu nedenle, söz konusu
desenini oluşturan ve konkav bir özellik paraboller Kesit I ve Kesit II içerisinde ayrı
gösteren Kesit II ’ye ait değişken değerleri ayrı tanımlanmaktadır (Şekil 5a ve 5b).
ve katsayıların belirlenmesinde de aynen Şekil 5a ’da görüldüğü gibi, Kesit I
geçerlidir (Şekil 5b). Bu süreçte iki temel içerisinde yer alan Y1I parabolüne ait
noktaya dikkat edilmelidir. Bunlardan denklemin kökleri sırasıyla; +XI1.1 ve -
birincisi; ıslatma desenini oluşturan XI1.2’dir. Bu iki kök y eksenine göre
değişkenlerin, eşzamanlı her iki kesitte de simetrik olup, birbiriyle ters işaretlidir.
neredeyse her zaman boyutsal olarak Benzer şekilde, Y2I parabol denkleminin
birbirinden farklı değerler almasıdır. İkinci kökleri de; +XI2.1 ve –XI2.2’dir (Şekil 5a).
temel nokta ise, damla sulamada ıslatma Yine bu iki kök de y eksenine göre simetrik
deseni koordinat sistemine yerleştirildiğinde olup, birbiriyle ters işaretlidir. Anlaşılacağı
oluşan kesitlerin konveks veya konkav bir gibi, y ekseni Kesit I içerisinde yer alan
özellik göstermesine bağlı olarak, eşzamanlı Y1I ve Y2I konveks parabolleri
değişkenlerin alacağı negatif veya pozitif için bir simetri ekseni oluşturmaktadır.
değerlerin, denklemler içerisinde doğru
Y1I ve Y2I ikinci derece denklemlerinin kökleri arasındaki fark v olsun. Bu durumda;
𝑋𝐼1.1 − 𝑋𝐼2.1 = 𝑣 ve 𝑋𝐼2.2 − 𝑋𝐼1.2 = 𝑣 olur (Şekil 5a).
Yukarıdaki iki eşitlikte, Y2I denkleminin kökleri olan XI2.1 ve XI2.2, eşitliğin bir
tarafında bırakılırsa, aşağıdaki ifadeler elde edilir.
𝑋𝐼2.1 = 𝑋𝐼1.1 − 𝑣 ve 𝑋𝐼2.2 = 𝑋𝐼1.2 + 𝑣
Bu eşitliklerde yer alan değişkenler için; 𝑋𝐼1.1 > 0 ; 𝑋𝐼1.2 < 0 ; 𝑋𝐼2.1 > 0 ; 𝑋𝐼2.2 < 0
olduğuna dikkat edilmelidir (Şekil 5a).
371
st th
Bu yaklaşımdaki asıl amaç, Y2I parabol tanımlanması mümkün olacaktır (Şekil 4a).
denkleminin köklerinin (+XI2.1 ve –XI2.2), İkincisi de; pek çok çalışmada kabul edilen
eşzamanlı Y1I parabol denkleminin kökleri yaklaşımın aksine, damla sulamada ıslatma
(+XI1.1 ve –XI1.2) cinsinden tanımlanmasıdır deseninde oluşan maksimum ıslatma
(Şekil 5a). Böylece iki temel çıktıya genişliği toprak yüzeyinde değil, toprak
ulaşılabilecektir. Birincisi; Damla sulama profili içerisinde, yani toprak yüzeyinin
sisteminde Kesit I ’de oluşan asimetrik altında tanımlanmış olacaktır (Şekil 2, Şekil
ıslatma deseninin, tek bir denklemle 4).
Kökleri (+XI2.1 ; –XI2.2) olan ikinci dereceden bir bilinmeyenli Y2I denklemi aşağıdaki
gibi yazılabilir (Şekil 5a).
𝑋 2 − (XI2.1 + XI2.2 ) ∗ 𝑋 + XI2.1 ∗ XI2.2 = 0 . Bu denklemde XI2.1 ve XI2.2 yerine,
bunların yukarıda bulunan eşitleri yazılırsa (𝑋𝐼2.1 = 𝑋𝐼1.1 − 𝑣 ; 𝑋𝐼2.2 = 𝑋𝐼1.2 + 𝑣),
denklem aşağıdaki şekle dönüşür;
𝑋 2 − (𝑋𝐼1.1 − 𝑣 + 𝑋𝐼1.2 + 𝑣) ∗ 𝑋 + (𝑋𝐼1.1 − 𝑣) ∗ (𝑋𝐼1.2 + 𝑣) = 0
Y1I denkleminin kökleri olan; +XI1.1 ve –XI1.2 değerleri y eksenine göre simetriktir ve
ters işaretlidir. Bu durumda yukarıdaki denklem şu şekle dönüşür;
𝑋 2 − 0 + 𝑋𝐼1.1 ∗ 𝑋𝐼1.2 + 𝑣 ∗ 𝑋𝐼1.1 − 𝑣 ∗ 𝑋𝐼1.2 − 𝑣 2 = 0
𝑋 2 + 𝑋𝐼1.1 ∗ 𝑋𝐼1.2 + 𝑣 ∗ (𝑋𝐼1.1 − 𝑋𝐼1.2 − 𝑣) = 0
Y1I denkleminin kökleri y eksenine göre simetrik ve ters işaretliydi. Bu durumda;
𝑋𝐼1.1 = ℎ ; 𝑋𝐼1.2 = −ℎ olsun. Yukarıdaki denklem aşağıda gösterildiği gibi
yazılabilir;
𝑋 2 + h ∗ (−ℎ) + 𝑣 ∗ (h − (−ℎ) − 𝑣) = 0
𝑋 2 − ℎ2 + 𝑣 ∗ (2 ∗ h − 𝑣) = 0
𝑋 2 − ℎ2 + 2 ∗ 𝑣 ∗ h − 𝑣 2 = 0
𝑋 2 − (ℎ2 − 2 ∗ 𝑣 ∗ h + 𝑣 2 ) = 0
𝑋 2 − (ℎ − 𝑣)2 = 0
𝑦 = 𝑋 2 − (ℎ − 𝑣)2 denklemi elde edilir. Keza bu eşitlik, Y2I parabolünün de genel
denklemini ifade eder.
Elde edilen bu denklemin kökleri parabolünün de kökleridir. Yukarıda elde

bulunarak, işlemlerin doğruluğu kontrol edilen denklemde y=0 yazılarak, grafiğin x
edilebilir. Bu parabol denkleminin grafiğinin eksenini kestiği noktaların koordinatları
x eksenini kestiği noktalar aynı zamanda Y2I bulunur.
𝑋 2 − (ℎ − 𝑣)2 = 0
𝑋 2 = (ℎ − 𝑣)2
Bu denklemin kökleri;
𝑋𝐼2.1 = ℎ − 𝑣
𝑋𝐼2.2 = −ℎ + 𝑣 bulunur. Bu ifadelerde yer alan; h ve –h yerine, yukarıda tanımlanan Y1I
denkleminin kökleri olan; 𝑋𝐼1.1 = ℎ ve 𝑋𝐼1.2 = −ℎ yazıldığında;
𝑋𝐼2.1 = ℎ − 𝑣 ; 𝑋𝐼2.1 = 𝑋𝐼1.1 − 𝑣
𝑋𝐼2.2 = −ℎ + 𝑣 ; 𝑋𝐼2.2 = 𝑋𝐼1.2 + 𝑣 elde edilir.
Bu veriler, model analiz sürecinde başta büyüklüğünün hesaplanmasına yönelik

tanımladığımız değişkenlerle aynıdır. yöntem tanımlanmıştır.
Ulaşılan sonuçlar, yapılan işlemlerin ve elde
edilen denklemlerin doğru olduğunu Toprak Profili İçerisinde Oluşan Islak
göstermektedir. Daha sonraki aşamada ise, Alan Kesitinin Tanımlanması
elde edilen denklemlerden hareketle, toprak Damla sulama sisteminde toprak profili
profili içerisinde oluşan ıslak alan kesit içerisinde oluşan ıslak alan kesitinin
372
st th
büyüklüğü, Kesit I ve Kesit II ’nin alan büyüklüğü İntegral işlemi ile hesaplanmıştır.
büyüklüklerinin toplamına eşittir (Şekil 4a Buna göre, Kesit I ’in alanını veren formül
ve 4b). Ancak, her iki kesit içerisinde de aşağıda gösterilmiştir
farklı özelliklere sahip ikişer parabol yer
almaktadır (Şekil 5a ve 5b). Toprak profili
içerisinde oluşan ıslak alan kesitinin
0 𝑑𝐼
𝐴𝐼 = − 𝑌1𝐼 𝑑𝑥 − 𝑌2𝐼 𝑑𝑥
−𝑋𝐼1.2 0
0 𝑑𝐼
𝐴𝐼 = − (𝑎𝐼1 𝑥 2 + 𝑘𝐼 )𝑑𝑥 − (𝑎𝐼2 𝑥 2 + 𝑘𝐼 )𝑑𝑥

−𝑋𝐼1.2 0
Kesit I, düşey eksen y’nin negatif Kesit II ise, koordinat sisteminde düşey
bölgesinde yer almaktadır (Şekil 4a). Bu eksen y’nin pozitif bölgesinde yer alan
nedenle integral işlemlerinin önüne “-“ konkav bir eğri özelliğindedir (Şekil 4b).
işareti konulmuştur. İlaveten, Kesit I ’de yer Kesit II’yi oluşturan Y1II ve Y2II parabol
alan AI ’de, hem Y1I hem de Y2I denklemlerinde; aII1<0 ; aII2<0 ve kII>0
denklemlerinde; kI<0 ve parabollerin olduğuna dikkat edilmelidir (Şekil 4b). Kesit
konveks özelliklerinden dolayı, aI1>0 ve II ’nin alanını veren formül aşağıda
aI2>0 olduğuna dikkat edilmelidir. gösterilmiştir.
0 𝑑 𝐼𝐼
𝐴𝐼𝐼 = 𝑌1𝐼𝐼 𝑑𝑥 + 𝑌2𝐼𝐼 𝑑𝑥

−𝑋𝐼𝐼1.2 0
0 𝑑 𝐼𝐼
𝐴𝐼𝐼 = (𝑎𝐼𝐼1 𝑥 2 + 𝑘𝐼𝐼 )𝑑𝑥 + (𝑎𝐼𝐼2 𝑥 2 + 𝑘𝐼𝐼 )𝑑𝑥

−𝑋𝐼𝐼1.2 0
Damla sulama sisteminde herhangi bir gereken nokta, işlemlerde esas alınan
t0 anında toprak profili içerisinde oluşan birimlerde üniformitenin sağlanmasıdır.
ıslak alan kesitinin büyüklüğü ise, AI ve Başlangıçta hangi ölçü birimi seçilmişse,
AII alanlarının toplamı kadardır. Bu işlem hesaplamalar tamamlanıncaya kadar tüm
aşağıdaki gibi formüle edilebilir; denklemlerde aynı birim kullanılmalıdır.
𝐴 𝑇 = 𝐴𝐼 + 𝐴𝐼𝐼
Damla sulama sisteminde toprak Sonuç ve Öneriler
profili içerisinde ıslatma desenini
oluşturan bileşenler, bunları tanımlayan Damla sulama sisteminde üniform
denklemler ve ıslatma desenine ait kesit bünyeye sahip toprak profili içerisinde
alanları, sulama süresi boyunca her 5 ıslatma desenini oluşturan bileşenler
dk’lık zaman noktası için ayrı ayrı deneme süresince her 5 dk’da bir
hesaplanmış ve elde edilen sonuçlar ölçülmüş ve gerçek zamanlı gözlemler
değerlendirilmiştir. yapılarak kamera kayıtları alınmıştır.
Formüllerde yer alan değişkenlerin Deneme iki tekerrürlü olarak
birimi, kullanıcının tercihine bağlı olarak gerçekleştirilmiştir.
mm, cm veya m olarak seçilebilir. Toprak profili içerisinde oluşan ıslatma
Modeller çalıştırılırken dikkat edilmesi deseninin tam bir şeklini tanımlamak ve
373
st th
alan büyüklüğünü belirlemek amacıyla, Using an Enhanced Empirical

analitik esasa dayalı bir model Model. Agricultural Water
tasarlanmıştır. Damla sulama Management 176: 203–213.
uygulamasında herhangi bir t0 anında Amin, M.S.M., Ekhmaj, A.I.M., 2006.
toprakta meydana gelen maksimum DIPAC-drip Irrigation Water
ıslatma derinliği, her bir kesit için toprak Distribution Pattern Calculator. In:
yüzeyinde oluşan ıslatma yarıçapı, toprak 7th International Congress, 10–16
yüzeyinin altında (toprak profili Sept, PWTC, Kuala Lumpur,
içerisinde) meydana gelen maksimum Malaysia.
ıslatma genişliği ve bunun toprak Bhatnagar, P.R., Chauhan, H.S., 2008.
yüzeyine olan düşey mesafesi, modelin Soil Water Movement under a
temel bileşenlerini oluşturmaktadır. Bu Single Surface Trickle Source.
durumda, her farklı zaman noktası için Agricultural Water Management
ıslatma desenini tanımlayan denklemler 95; 799-808.
elde edilmiş ve buna ait kesit alanlarının Chu, S.T., 1994. Green–Ampt Analysis of
ayrı ayrı hesaplandığı formüller Wetting Patterns for Surface
tanımlanmıştır. Emitters. J.Irrig. Drain. Eng. 120,
İlaveten, denemelerin yürütüldüğü 414–421.
toprak örneğinin pH değeri, tuz, kireç ve Communar, G., Friedman, S.P., 2013.
organik madde içeriği, bünyesi, hacim Unsteady Infiltration from Pointand
ağırlığı, agregat stabilitesi ve infiltrasyon Line Sources in Laterally Confined
hızı özellikleri ile beraber, denemenin Domains. Soil Sci. Soc. Am. J.
başlangıcında hacim yüzdesi olarak 77,1529–1541.
toprağın nem içeriği ve damlatıcı debisi Cook, F.J., Thorburn, P.J., Fitch, P.,
de ayrıca belirlenmiştir. Bristow, K.L., 2003. Infiltration
Modelin tasarımı sürecinde, eşzamanlı from Surface and Buried Point
çift parabol kesitleri üzerinde yürütülen Sources: The Average Wetting
işlemler ve elde edilen denklemler, Water Content. Water Resour.
kontrol amaçlı olarak farklı yöntemlerle Res.39, 1–7.
analiz edilmiş ve ulaşılan sonuçların Dabral, P.P., Pandey, P.K., Ashish, P.,
doğruluğu tespit edilmiştir. Bu araştırma Singh, K.P., Sanjoy, S.M., 2012.
kapsamında analitik olarak tanımlanan Modeling of Wetting Pattern under
ıslatma deseni ve elde edilen denklemler, Trickle Source in Sandy Soil of
damla sulama yönteminin uygulandığı Nirjuli Pradesh (India). Irrig. Sci.
farklı ortamlar için de geçerlidir. Toprak 30, 287–292.
özellikleri, damlatıcı debisi, su uygulama Elmaloglou, S., Malamos, N., 2006. A
süresi gibi bileşenlere bağlı olarak ıslatma Methodology for Determining the
deseninin şekli daha yassı veya şişkin Surface and Vertical Components
olabilmekle beraber, tamamı bu of the Wetting Front under a
araştırmada tanımlanan genel özellikleri Surface Point Source, with Root
taşımaktadır. Sonuç olarak, damla sulama Water Uptake and Evaporation.
sisteminde, istenilen herhangi bir anda Irrig. Drain. 59, 99–111.
ıslak alan kesitinin hem şekilsel hem de Elmaloglou, S.T., Malamos, N., 2007.
boyutsal olarak tanımlanmasında, gerekli Estimation of Width and Depth of
verilerin girilerek modelin çalıştırılması the Wetted Soil Volume under a
yeterlidir. Surface Emitter, Considering Root
Water-Uptake and Evaporation.
KAYNAKLAR Water Resour Manage 21:1325–
1340. DOI 10.1007/s11269-006-
Al-Ogaidi, A.A.M., Wayayok, A., 9084-5
Rowshon, M.K., Abdullah, A. F., FuQiang, T., Long, G., HePing, H., 2011.
2016. Wetting Patterns Estimation A Two-Dimensional Richards
under Drip Irrigation Systems Equation Solver Based on CVODE
374
st th
for Variably Saturated Soil Water Solution for Wet-Front Position.

Movement. SCIENCE CHINA. Water Resour. Res 33,1869–1874.
Technological Sciences. Vol.54, Revol, P., Vauclin, M., Vachaud, G.,
No.12: 3251–3264. doi: Clothier, B.E., 1997a. Infiltration
10.1007/s11431-011-4566-y from a Surface point Source and
Kuklik, V., Hoang, T.D., 2014. Soil Drip Irrigation: 1. The Midpoint
Moisture Regimes under Point Soil Water Pressure. Water Resour.
Irrigation. Agricultural Water Res 33, 1861–1867.
Management 134; 42– 49. Simunek, J., Sejna, M., Van Genuchten,
Lazarovitch, N., Warrick, A.W., Furman, M.Th., 1999. The HYDRUS-2D
A., Simunek, J., 2007. Subsurface Software Package for Simulating
Water Distribution from Drip Two-Dimensional Movement of
Irrigation Described by Moment Water, Heat and Multiple Solutes in
Analysis. Vadose Zone J.6, 116– Variably Saturated Media, Version
123. 2.0. Rep.IGCWMC-TPS-53, Int.
Liu, M., Yang, J., Li, X., Liu, G., Yu, M., Ground Water Model.Cent., Colo.
Wang, J., 2013. Distribution and Sch. of Mines, GoldenCO, p. 251.
Dynamics of Soil Water and Salt Thabet, M., Zayani, K., 2007. Wetting
under Different Drip Irrigation Pattern under Trickle Source in a
Regimes in Northwest China. Irrig Loamy Sand Soil of South Tunisia.
Sci 31:675–688. DOI Am.–Eurasian J. Agric. Environ.
10.1007/s00271-012-0343-3 Sci. 3 (1), 26–30.
Maziar, M.K., Liaghat, A., Abbasi, F., Thorburn, P.J., Cook, F.J., Bristow, K.L.,
2008. Estimation of Soil Moisture 2003. Soil-Dependent Wetting from
Pattern in Subsurface Drip Trickle Emitters: Implications for
Irrigation Using Dimensional System Design and Management.
Analysis Method. J. Agric. Sci. Irrig. Sci. 22,121–127.
39(2), 371–378. Watson, J., Hardy, L., Cordell, T.,
Philip, J.R., 1984. Travel Times from Cordell, S., Minch, E., Pachek, C.,
Buried and Surface Infiltration 1995. Subject: How Water Moves
Point Sources. Water Resour. Res. Through Soil,
20, 990–994. https://tr.scribd.com/document/805
Revol, P., Clothier, B.E., Mailhol, J.-C., 43003/az9516 , (Erişim: Ağustos,
Vachaud, G., Vauclin M., 1997b. 2018).
Infiltration from a Surface Point Zur, B., 1996. Wetted Soil Volume as a
Source and Drip Irrigation 2: An Design Objective In Trickle
Approximate time-Dependent Irrigation. Irrig.Sci. 16, 101-105.
375
st th
Damla Sulama Sisteminde Islatma Deseninin Yeni Bir Yöntem, Eş

Zamanlı Çift Parabol Tasarımı ile Analitik Olarak Tanımlanması.
II: Uygulama
Murat Kılıç
Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Bornova, İzmir,
TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: kilic.murat@ege.edu.tr
Özet: Damla sulama sisteminde ıslatma desenini tanımlayan model, laboratuvar denemelerinden elde
edilen veriler için çalıştırılmıştır. Denklemler, su uygulama süresi boyunca ıslatma deseninin gerek
toprak yüzeyinde gerekse de toprak profili içerisinde farklı zamanlarda yatay ve düşey yönlü
değişimini tanımlamaktadır. Toprak yüzeyinde oluşan ıslatma çapı, toprak profili içerisinde meydana
gelen maksimum ıslatma derinliği ve maksimum ıslatma genişliği, ıslak alan kesitinin ve tasarlanan
modelin temel bileşenlerini oluşturmaktadır. Bu süreçte, sulama uygulaması yapılan toprağın pH
değeri, tuz, kireç ve organik madde içeriği, bünye, hacim ağırlık, agregat stabilitesi, infiltrasyon hızı,
sulama uygulamasının başlangıcında topraktaki nem içeriği gibi özellikleri ve damlatıcı debisi
belirlenmiştir. Damla sulama sisteminde meydana gelen ıslatma deseni, farklı toprak özellikleri,
damlatıcı debisi ve su uygulama süresine bağlı olarak farklı derecelerde yassı bir şekle sahip olabildiği
gibi, maksimum ıslatma derinliği de farklı değerler alabilmektedir. Ancak bu araştırmada geliştirilen
yöntem, değişik ortamlarda ve farklı su uygulama koşullarında meydana gelen ıslatma desenlerinin
temel bileşenlerini içerdiğinden, toprak profili içerisinde oluşan ıslak alan kesitinin eş zamanlı çift
parabol tekniği ile doğru bir şekilde tanımlanabildiği tespit edilmiştir. Ulaşılan sonuçlar, damla
sulama sisteminde ıslatma desenini oluşturan bileşenlerin, zamanın bir fonksiyonu olarak ifade
edilebildiğini göstermiştir.
Anahtar kelimeler: Damla sulama sistemi, ıslatma deseni, matematiksel modelleme.
Analytical Description of The Wetting Pattern in A Drip Irrigation System by A

New Method, Simultaneous Double Parabola Design. II: Application
Abstract: The model, which describes the wetting pattern in a drip irrigation system, was run for the
data from the laboratory experiment. The equations estimate the variation of the wetting pattern both
on the soil surface and in the soil profile in vertical and horizontal directions at different times. The
wetting diameter on the soil surface, the maximum wetting depth and the maximum wetting width in
the soil profile are the main components of the cross-sectional area of the wetting pattern and the
model. In this process, such components as PH, salinity, lime, organic matter, texture, bulk density,
aggregate stability, moisture content of the soil at the beginning of the irrigation application,
infiltration velocity and discharge of emitter were also determined. The shape of the cross-sectional
area of the wetting pattern in drip irrigation may be swollen to different degrees, and the size of the
wetting depth also varies depending on the features of the variables stated above. However, it was
determined that the wetting pattern in the drip irrigation could be described correctly by the
simultaneous double parabola approach for different mediums. The results showed that the
components of the wetting pattern could be represented as a function of time.
Keywords: Drip irrigation system, wetting pattern, mathematical modelling.
Giriş düzeyde düşürür. Ayrıca damla sulama

Su kaynaklarının kısıtlı olduğu pek çok yöntemi, toprak yüzeyinde oluşan ıslak alan
ülkede damla sulama yöntemi bir seçenek büyüklüğünü de azaltır. Bu durum,
olmaktan çok, gereklilik halini almaktadır. buharlaşma kayıplarını düşürmekte, yabani
Çünkü bu yöntem yüksek bir ürün verimi otların gelişimi ve hastalık oluşumunu da
sağladığı gibi, su kayıplarını da önemli büyük ölçüde önlemektedir. İlaveten, derine
376
st th
sızımı önemli düzeyde sınırlamak için, damla sulama yönteminin iki farklı toprak
uygulanan su küçük bir toprak hacmi bünyesi (kumlu ve killi), iki farklı damlatıcı
içerisinde depolanmaktadır. Bu süreçte debisi ve iki katmanlı bünyeye sahip toprak
gübreler sulama suyu içerisinde çözülmekte koşullarında uygulandığı laboratuvar
ve bitkiye bu şekilde verilmektedir (Moncef denemeleri yürütmüşlerdir. Farklı su
ve Khemaies, 2016). uygulama sürelerinde ıslatma deseninin
Damla sulama uygulamalarında oluşan yatay ve düşey yönlü değişimini tahmin
ıslatma desenini tanımlamak amacıyla çeşitli etmek amacıyla ampirik bir model
araştırmalar yürütülmüştür (Ghali, 1989; geliştirmişlerdir. Bu model, toprak
Rolston vd., 1991; Angelakis vd., 1993; yüzeyinde oluşan ıslatma yarıçapı ve ıslatma
Colombo ve Or, 2006; Wang vd., 2006; derinliğini, su uygulama süresinin bir
Raine vd., 2007; Soulis vd., 2015; Qin vd., fonksiyonu olarak tanımlamaktadır. Ancak
2016; Santos vd., 2016). Böylece optimum çalışmada toprak profili içerisinde oluşan
projeleme ve işletim koşullarının sağlanması ıslak alan kesiti şekilsel ve boyutsal düzeyde
hedeflenmiştir. Souza vd. (2009) damla analitik olarak tanımlanmamıştır.
sulama sisteminde farklı koşullarda toprak Bu araştırmada, damla sulama sisteminde
profili içerisinde meydana gelen ıslatma meydana gelen ıslatma deseninin
desenleri ve bunların dinamiklerini matematiksel olarak tanımlanması amacıyla
tanımlamak amacıyla denemeler tasarlanan eş zamanlı çift parabol modeli,
yürütmüşlerdir. Ancak ıslatma desenini kurulan laboratuvar denemesinden elde
oluşturan bileşenleri tanımlamak amacıyla edilen veriler için çalıştırılmıştır. Her farklı
herhangi bir analitik çözüm tekniği uygulama ortamı kendi içerisinde bütünlük
geliştirilmemiştir. Kandelous ve Simunek taşıyan ayrı bir sistem özelliğindedir. Bu
(2010) nümerik HYDRUS-2D modeli, nedenle, sonuçların daha detaylı
analitik Wet Up yazılımı ve seçilen ampirik irdelenebilmesi amacıyla, model her bir
modellerin, damla sulama yönteminde deneme tekerrüründen elde edilen veriler
ıslatma deseni boyutlarını tahmin etmedeki için yeniden çalıştırılmıştır. Böylece, her
doğruluk düzeylerini araştırmışlardır. Bu farklı tekerrür kendi içerisinde bir bütün
süreçte arazi ve laboratuvar denemelerinden olarak ayrıca değerlendirilmiştir. Bu süreçte,
elde edilen verilerden yararlanılmıştır. ıslatma desenini oluşturan kesit
Ancak araştırmada, damla sulama denklemlerine ait parametreler ve toprak
sisteminde ıslatma desenini tanımlayan yeni profili içerisinde oluşan ıslak alan
bir çözüm tekniği tasarlanmamıştır. büyüklükleri belirlenmiştir. Ayrıca bunların
Elmaloglou vd. (2013) bir simülasyon zamansal ve mekânsal boyutta değişim
modeli kullanarak, damla sulama sisteminde hızları ve ivme değerleri hesaplanarak
eşit mesafeli çizgisel su kaynağı hattında değerlendirilmiştir.
oluşan toprak suyu dinamiklerini
araştırmışlardır. Bu süreçte, toprak nemi Araştırma Bulguları ve Tartışma
karakteristik eğrileri, toprak yüzeyinden olan
buharlaşma ve bitki kökleriyle alınan su Damla sulama sisteminde oluşan ıslatma
miktarları birlikte değerlendirilmiştir. Ancak deseninin şekilsel ve boyutsal düzeyde
araştırmada, ıslatma desenini oluşturan tanımlanması amacıyla tasarlanan model
bileşenler zamanın bir fonksiyonu olarak çalıştırılmış ve Kesit I ve Kesit II’ye ait
dikkate alınmamış ve analitik olarak denklemler için elde edilen parametreler
tanımlanmamıştır. Al- Ogaidi vd. (2016) Tablo 1’de sunulmuştur.
377
st th
Tablo 1. Toprak profili içerisinde ıslatma desenini oluşturan Kesit I ve Kesit II’ye ait
parametreler için model sonuçları.
Eklenik Kesit I Kesit II
zaman (dk) aI1 aI2 kI aII1 aII2 kII
0 0 0 0 0 0 0
5 0.243 0.035 -5.7 -0.256 -0.037 6.0
10 0.225 0.035 -7.6 -0.259 -0.041 8.7
15 0.170 0.060 -9.7 -0.170 -0.060 9.7
20 0.154 0.048 -11.1 -0.145 -0.045 10.4
25 0.126 0.035 -11.5 -0.136 -0.038 12.5
30 0.122 0.010 -12.8 -0.118 -0.010 12.4
35 0.156 0.004 -12.7 -0.168 -0.004 13.7
40 0.137 0.008 -13.7 -0.144 -0.009 14.4
45 0.119 0.004 -14.9 -0.112 -0.004 14.1
50 0.104 0.005 -15.7 -0.100 -0.005 15.0
55 0.087 0.011 -16.5 -0.083 -0.010 15.7
60 0.085 0.013 -17.0 -0.080 -0.012 16.1
65 0.073 0.013 -17.5 -0.072 -0.013 17.3
70 0.069 0.010 -18.1 -0.067 -0.009 17.6
75 0.067 0.010 -18.1 -0.068 -0.010 18.5
80 0.064 0.012 -18.7 -0.065 -0.012 19.1
85 0.056 0.011 -19.3 -0.057 -0.011 19.7
90 0.054 0.014 -19.8 -0.055 -0.014 20.2
95 0.048 0.015 -20.1 -0.049 -0.015 20.5
100 0.044 0.014 -20.4 -0.045 -0.014 20.9
105 0.042 0.013 -20.5 -0.044 -0.013 21.6
110 0.038 0.013 -20.5 -0.040 -0.014 22.0
115 0.035 0.013 -20.7 -0.039 -0.014 22.7
120 0.033 0.014 -21.2 -0.036 -0.015 23.1
125 0.035 0.015 -22.1 -0.037 -0.017 23.8
130 0.031 0.013 -21.7 -0.035 -0.015 24.2
135 0.028 0.015 -22.0 -0.032 -0.017 24.9
140 0.027 0.015 -22.1 -0.031 -0.017 25.4
145 0.026 0.012 -22.2 -0.031 -0.014 26.2
150 0.032 0.008 -23.0 -0.037 -0.010 26.1
155 0.034 0.008 -23.4 -0.039 -0.010 26.7
160 0.031 0.009 -23.4 -0.036 -0.010 26.8
165 0.031 0.010 -24.0 -0.035 -0.011 27.5
170 0.033 0.009 -24.4 -0.037 -0.011 27.5
Kesit I’in oluşturduğu ıslatma deseni temsil ettiği ıslatma deseninin, koordinat
içerisinde yer alan parabollere ait aI1 ve aI2 sisteminde konveks bir yapıya sahip
katsayılarının tamamı pozitif değerler olduğunu göstermektedir. Tepe noktasını
almıştır (Tablo 1). Bu sonuçlar, Kesit I’in oluşturan kI ise, su uygulama süresi boyunca
378
st th
negatif değerlerle tanımlanmıştır. Bu durum ıslatma yarıçapıdır. Bu bileşenlerin tamamı,

koordinat sisteminde, Kesit I’in yer aldığı y sulama uygulamasının yapıldığı her bir
ekseninin negatif bölgesi ile uyumludur. zaman noktası için eşzamanlı olarak
Söz konusu süreçte, belirli bir zaman değerlendirilmektedir.
noktasında, Kesit I için tepe noktaları ortak, Model Kesit II için çalıştırıldığında da,
konveks özelliğe sahip eşzamanlı çift sırasıyla Y1II ve Y2II parabollerine ait aII1 ve
parabol sistemi, damla sulamada ıslatma aII2 katsayılarının tamamı negatif değerler
desenini oluşturan bileşenleri mutlak olarak almıştır (Tablo 1). Bu sonuçlar, ıslatma
tanımlamıştır. Diğer bir ifadeyle, Kesit I için deseninin koordinat sistemindeki konkav
elde edilen sonuçlar, hem ıslatma deseninin yapısıyla uyumludur. Kesit II’de, y
bu bölgedeki konveks şekli, hem de tepe ekseninin pozitif bölgesinde yer alan tepe
noktasının koordinat sistemindeki konumu noktası ise, yine Tablo 1’de görülen pozitif
açısından uygundur. Bu değerlerin kII değerleriyle tanımlanmıştır.
belirlenmesinde esas alınan ve Yöntem Modelin çalıştırılmasıyla elde edilen bu
bölümünde açıklanan parametreler modele sonuçlar, Kesit I ve Kesit II’nin oluşturduğu
tam olarak yansıtıldığından, denklemlerin ıslatma desenlerinin sırasıyla hem konveks
sağlaması yapıldığında doğrudan ıslatma ve konkav özellikleri ile, hem de tepe
desenini oluşturan bileşenler elde noktalarının koordinat sistemindeki
edilmektedir. Bunlar sırasıyla, Y1I parabol konumlarıyla uyumlu bulunmuştur. Her 5
denklemi için; herhangi bir t0 anında toprak dk’lık zaman noktası için elde edilen
profili içerisinde meydana gelen maksimum çıktılar; 𝑦 = 𝑎𝑥 2 + 𝑘 standart parabol
ıslatma derinliğinden yararlanılarak denkleminin katsayı ve değişkenlerini
belirlenen parametredir. Y2I parabolünde ise tanımlamaktadır.
esas alınan iki bileşen söz konusudur. Islatma desenini oluşturan Kesit I ve
Bunlardan birincisi, herhangi bir t0 anında Kesit II içerisinde yer alan eşzamanlı
toprak profili içerisinde (toprak yüzeyinin parabollerin, sulama süresi boyunca
altında) maksimum ıslatma genişliğinin oluşturduğu alan büyüklükleri Tablo 2’de
meydana geldiği derinlik, ikincisi de; söz sunulmuştur.
konusu kesit için toprak yüzeyinde oluşan
Tablo 2. Kesit I ve Kesit II’yi oluşturan eşzamanlı parabollerin, sulama süresi boyunca alan
büyüklükleri.
zaman AII.1 AII.2 AIIT
(dk) AI.1 (cm2) AI.2 (cm2) AIT (cm2) (cm2) (cm2) (cm2)
0 0 0 0 0 0 0
5 18.57 13.01 31.6 19.54 13.69 33.2
10 29.25 29.83 59.1 33.66 34.33 68.0
15 48.92 41.47 90.4 48.92 41.47 90.4
20 62.85 56.02 118.9 59.15 52.73 111.9
25 73.62 64.57 138.2 79.76 69.95 149.7
30 87.70 88.87 176.6 84.98 86.12 171.1
35 76.61 118.90 195.5 82.55 128.11 210.7
40 90.91 140.47 231.4 95.70 147.86 243.6
45 111.55 159.50 271.0 104.90 149.99 254.9
50 128.55 171.59 300.1 122.86 163.99 286.8
55 151.74 178.09 329.8 144.10 169.13 313.2
379
st th
Tablo 2. Kesit I ve Kesit II’yi oluşturan eşzamanlı parabollerin, sulama süresi boyunca alan
büyüklükleri (devam)
zaman AII.1 AII.2 AIIT
(dk) AI.1 (cm2) AI.2 (cm2) AIT (cm2) (cm2) (cm2) (cm2)
60 160.35 188.33 348.7 152.33 178.91 331.2
65 181.23 194.31 375.5 179.04 191.95 371.0
70 194.84 204.40 399.2 190.39 199.73 390.1
75 198.80 212.05 410.9 203.35 216.90 420.2
80 213.45 226.74 440.2 218.30 231.90 450.2
85 239.69 235.17 474.9 244.90 240.28 485.2
90 253.37 239.98 493.4 257.48 243.87 501.4
95 272.57 244.51 517.1 278.46 249.80 528.3
100 293.56 251.57 545.1 301.33 258.22 559.6
105 302.56 268.92 571.5 318.49 283.07 601.6
110 319.52 269.12 588.6 343.06 288.95 632.0
115 335.84 274.15 610.0 367.49 299.98 667.5
120 356.95 282.60 639.5 388.22 307.36 695.6
125 371.32 303.18 674.5 399.60 326.26 725.9
130 381.73 299.10 680.8 426.30 334.02 760.3
135 409.46 305.19 714.7 463.51 345.47 809.0
140 419.64 309.65 729.3 481.10 355.01 836.1
145 434.03 324.73 758.8 511.00 382.31 893.3
150 408.87 406.71 815.6 465.34 462.88 928.2
155 407.51 438.63 846.1 465.73 501.29 967.0
160 428.05 442.81 870.9 489.20 506.07 995.3
165 447.29 453.55 900.8 511.19 518.34 1029.5
170 443.06 475.83 918.9 499.22 536.14 1035.4
Kesit I içerisinde yer alan Y1I ve Y2I veriler, damla sulama sisteminde su
parabollerinin Yöntem bölümünde uygulama süresinin uzunluğuna bağlı olarak
tanımlanan sınır değerleri için, söz konusu toprağa giren eklenik sulama suyu
eğrilerle x ekseni arasında kalan alanların miktarının arttığını, bu nedenle toprak profili
toplamı, Kesit I’in alanına eşittir. Tablo 2’de içerisinde oluşan ıslak alan kesitinin de
yer alan AI.1 değerleri; Y1I parabolünün, zamansal ve mekânsal boyutta büyüdüğünü
söz konusu zaman noktasında tanımlanan göstermektedir. Belirli bir zaman noktası
sınır değerleri için alan büyüklüğünü, AI.2 için bu büyüme miktarının sınırlarını
değerleri de; Y2I parabolünün, aynı zaman tanımlayan denklemler, daha önce de
noktasında tanımlanan sınır değerleri için belirtildiği gibi ıslatma desenini oluşturan
alan büyüklüğünü göstermektedir. AI.1 ve bileşenleri ifade etmektedir. Bunlar;
AI.2 değerlerinin toplamı olan AIT değeri herhangi bir t0 anında toprak profilinde
ise, söz konusu zaman noktasında Kesit I’in oluşan maksimum ıslatma derinliği, toprak
alanını ifade etmektedir. yüzeyinin altında meydana gelen maksimum
Tablo 2’de görüldüğü gibi, Kesit I ıslatma genişliği, bunun toprak yüzeyinden
içerisinde yer alan hem Y1I hem de Y2I’e ait olan derinliği ve söz konusu kesit için
alan değerlerinin toplamı (AIT) zamansal yüzeyde oluşan ıslatma yarıçapı
olarak sürekli bir artış göstermiştir. Bu değişkenleridir.
380
st th
Yukarıda belirtilen prensipler ve bulgular noktasında tanımlanan sınır değerlerine

benzer şekilde Kesit II için de geçerlidir. Bu uygun olarak belirlenmiştir. Bu süreçte,
süreçte Kesit II’nin oluşturduğu ıslak alan toprağa su uygulama süresi arttıkça ıslak
büyüklüğü de (AIIT) zamansal boyutta alan kesiti de büyümüştür. Her iki kesit için
sürekli bir artış göstermiştir (Tablo 2). Bu de ıslak alan büyüklüklerinin anlık
değerler, Kesit II’yi oluşturan Y1II ve Y2II değişimleri Şekil 1’de grafik olarak
parabolleri için söz konusu zaman sunulmuştur.
Kesit I alanının anlık büyüme hızı Kesit II alanının anlık büyüme hızı
14
Kesit alanı anlık değişimi (cm2/dk)
12
10
0
5 15 25 35 45 55 65 75 85 95 105 115 125 135 145 155 165 175
Eklenik zaman (dk)
Şekil 1. Islatma desenini oluşturan Kesit I ve Kesit II alanlarının anlık değişimi.
Toprak profili içerisinde ıslatma desenini bunların zamansal olarak değişiminin de

oluşturan Kesit I ve Kesit II’ye ait alanlar, düzensiz olması, Şekil 1’deki grafiğin
zamansal ve mekânsal boyutta anlık olarak oluşmasını sağlamıştır.
doğrusal olmayan bir eğilimle sürekli ve Damla sulamada toprak profili içerisinde
düzensiz bir değişim göstermiştir (Şekil 1). ıslatma desenini oluşturan kesit alanı (AT),
Bu durum, suyun toprak içerisindeki doğal koordinat sisteminde tanımlanan Kesit I ve
hareketine uygun bir özellik taşımaktadır. Kesit II’ye ait alan büyüklüklerinin (sırasıyla
Kesit I ve Kesit II’nin birbiriyle simetrik bir AIT ve AIIT), her bir zaman noktası için
yapıya sahip olmaması, ıslatma desenini toplanmasıyla elde edilmektedir. Modelin
oluşturan bileşenlerin boyutsal olarak çalıştırılmasıyla, bu sürece ilişkin elde
birbirinden farklı özellikler göstermesi ve edilen veriler Tablo 3’de sunulmuştur.
Tablo 3. Sulama süresi boyunca toprak profili içerisinde oluşan ıslak alan kesitinin
büyüklüğü.
Eklenik AIT AIIT AT Eklenik AIT AIIT AT
zaman (dk) (cm2) (cm2) (cm2) zaman (dk) (cm2) (cm2) (cm2)
0 0 0 0 90 493.4 501.4 994.7
5 31.6 33.2 64.8 95 517.1 528.3 1045.3
10 59.1 68.0 127.1 100 545.1 559.6 1104.7
15 90.4 90.4 180.8 105 571.5 601.6 1173.0
20 118.9 111.9 230.8 110 588.6 632.0 1220.7
25 138.2 149.7 287.9 115 610.0 667.5 1277.5
30 176.6 171.1 347.7 120 639.5 695.6 1335.1
381
st th
Tablo 3. Sulama süresi boyunca toprak profili içerisinde oluşan ıslak alan kesitinin
büyüklüğü (devam)
Eklenik AIT AIIT AT Eklenik AIT AIIT AT
zaman (dk) (cm2) (cm2) (cm2) zaman (dk) (cm2) (cm2) (cm2)
35 195.5 210.7 406.2 125 674.5 725.9 1400.4
40 231.4 243.6 474.9 130 680.8 760.3 1441.1
45 271.0 254.9 525.9 135 714.7 809.0 1523.6
50 300.1 286.8 587.0 140 729.3 836.1 1565.4
55 329.8 313.2 643.1 145 758.8 893.3 1652.1
60 348.7 331.2 679.9 150 815.6 928.2 1743.8
65 375.5 371.0 746.5 155 846.1 967.0 1813.2
70 399.2 390.1 789.4 160 870.9 995.3 1866.1
75 410.9 420.2 831.1 165 900.8 1029.5 1930.4
80 440.2 450.2 890.4 170 918.9 1035.4 1954.3
85 474.9 485.2 960.0
Damla sulama sisteminde toprak profili artışın anlık değişim hızları ise birbirinden
içerisinde ıslatma desenini oluşturan kesit farklıdır. Söz konusu süreçle ilgili olarak
alanı (AT), su uygulama süresi boyunca model sonuçlarını daha detaylı
devamlı bir artış göstermiştir. Yani, toprağa değerlendirebilmek için, su uygulama süresi
infiltre olan su miktarındaki artışla birlikte, boyunca, toprak profili içerisinde oluşan
toprak profilinde oluşan ıslak alan kesiti de ıslak alan büyüklüklerinin anlık değişimi
büyümüştür (Tablo 3). Diğer yandan, bu Şekil 2’de grafik olarak sunulmuştur.
Islak Alan Kesitinin Anlık Büyüme Hızı

20
Islak alan kesitinin anlık
değişimi (cm2/dk)
15
10
0
5 15 25 35 45 55 65 75 85 95 105 115 125 135 145 155 165 175
Eklenik zaman (dk)
Şekil 2. Toprak profili içerisinde oluşan ıslak alan kesitinin anlık değişimi.
Damla sulama sisteminde toprak profili oluşması, burada yer alan gözeneklerin
içerisinde oluşan ıslak alan büyüklüğü, su farklı büyüklükte olması ve düzensiz bir
uygulama süresi boyunca anlık olarak dağılım göstermesi, ıslak alan kesitinin anlık
değişen hızlarda artış göstermiştir. Diğer bir büyüme hızının da doğrusal olmayan bir
ifadeyle, ıslak alan kesitinin anlık değişimi değişim göstermesine neden olmuştur. Bu
doğrusal olmayan bir eğilim sergilemiştir değişimin zamana bağlı alansal büyüklük
(Şekil 2). Doğal olarak toprak profilinin olarak ifadesi Şekil 3’de grafik olarak
farklı çapta ve dağılımda daneciklerden sunulmuştur.
382
st th
Islak Kesit Alanı

2500
2000
Kesit alanı (cm2)
1500
1000
500
0
5 15 25 35 45 55 65 75 85 95 105 115 125 135 145 155 165 175
Eklenik zaman (dk)
Şekil 3. Su uygulama süresi boyunca damla sulama sisteminde oluşan ıslak alan kesitinin
büyüklüğü.
Su uygulama süresi boyunca, toprak Bu süreçte toprak profili içerisinde oluşan

profili içerisinde oluşan ıslak alan kesiti ıslak alan büyüklüğünün ortalama değişim
sürekli bir büyüme göstermekle beraber ivmesi ise Şekil 4’de grafik olarak
(Şekil 3), bu anlık artış hızı doğrusal sunulmuştur.
olmayan bir eğilim sergilemiştir (Şekil 2).
Islak Alan Kesitinin Ortalama Büyüme İvmesi

3.00
Ortalama ivme (cm2/dk2)
2.50
2.00
1.50
1.00
0.50
0.00
5 15 25 35 45 55 65 75 85 95 105 115 125 135 145 155 165 175
Eklenik zaman (dk)
Şekil 4. Su uygulama süresi boyunca toprak profili içerisinde oluşan ıslak alan kesitinin
ortalama büyüme ivmesi.
Şekil 4’de görüldüğü gibi, toprak profili

içerisinde oluşan ıslak alan kesitinin
büyüklüğü zamanla azalan hızlarda artış Sonuç ve Öneriler
göstermiştir. Diğer bir ifadeyle, sulama
uygulamasının başlangıcında ıslatma deseni Modelin çalıştırılmasıyla, damla sulama
daha hızlı bir büyüme gösterirken, sulama sisteminde ıslatma desenini tanımlayan
süresi ilerledikçe toprağın infiltrasyon hızına denklemlere ilişkin a ve k parametreleri elde
bağlı olarak ıslatma deseni de azalan hızlarla edilmiştir. Koordinat sisteminde ıslak alan
büyümeye devam etmiştir. Yani, ıslak alanın desenini oluşturan Kesit I ve Kesit II’nin
büyüme hızı zamanla yavaşlamıştır (Şekil sırasıyla konveks ve konkav özellikleri, her
4). Bu durum, suyun toprak içerisindeki farklı zaman noktası için elde dilen a
hareket özellikleriyle uyumlu sonuçlar katsayıları ile tam olarak temsil
vermiştir. edilebilmiştir. İlaveten, her iki kesit için de
383
st th
tepe noktasını ifade eden k parametresi aynı yer alan temel bileşenleri oluşturmaktadır.
şekilde, koordinat sistemindeki konumu ile Bu nedenle, denklemlerin koordinat sistemi
uyumlu değerler almıştır. üzerinde tanımlanan noktalara göre
Damla sulama sisteminde ıslatma sağlaması yapıldığında, yukarıda belirtilen
desenini oluşturan Kesit I ve Kesit II’nin bileşenlere ait değerlere ulaşılmaktadır.
alanları ayrı ayrı hesaplandığında, bunlar Üniform bünyeye sahip toprak profili
zamansal ve mekânsal boyutta sürekli ve için gerçekleştirilen modelleme sürecinin,
düzensiz bir değişim (artış) göstermiştir. Bu damla sulama uygulamalarında ıslatma
sonuçlar, toprağa infiltre olan sulama suyu deseninin tanımlanmasına yönelik temel
miktarının artışıyla birlikte büyüyen ıslatma ortak özellikleri önemli düzeyde içerdiği
deseninin özelliklerini yansıtmaktadır. söylenebilir. Sulama uygulamaları farklı
Ancak, söz konusu alanların anlık değişim toprak koşullarında, farklı damlatıcı debisi
(büyüme) hızları, doğrusal olmayan bir ile farklı sürelerde gerçekleştirilebilir. Bu
eğilim göstermiştir. Bu durum suyun toprak değişken koşullarda oluşan ıslatma
profili içerisindeki hareket özellikleri ile desenleri, şekilsel olarak birbirine göre daha
uyumludur. yassı, daha şişkin, daha uzun veya daha kısa
Sulama uygulamasının devam ettiği her özelliklere sahip olabilir. Ancak, bunların
bir zaman noktası için, Kesit I ve Kesit II’ye tamamı, üniform bünyeye sahip toprak
ait alanların toplamı, söz konusu anda toprak koşullarında, araştırma kapsamında analitik
profili içerisinde oluşan ıslatma desenine ait olarak tanımlanan ortak özellikleri
kesit alanının bütününü ifade etmektedir. Bu taşımaktadır. Sonuç olarak damla sulama
büyüklük de zamansal ve mekânsal boyutta sistemi farklı özellikler gösteren ortamlarda
anlık ölçekte yine doğrusal olmayan bir uygulansa bile, modelin söz konusu veriler
değişim göstermiştir. Diğer bir ifadeyle, için çalıştırılması, burada oluşan ıslatma
damla sulama uygulamasında, toprak profili deseninin tanımlanması için yeterlidir.
içerisinde oluşan ıslatma deseni, anlık olarak
değişken hızlarda artış göstermiştir. Kaynaklar
Toprakta yer alan gözeneklerin farklı
büyüklükte olması, bunların düzensiz bir Al-Ogaidi, A.A.M., Wayayok, A., Rowshon,
dağılım göstermesi, toprak örneğinin farklı M.K., Abdullah, A. F., 2016. Wetting
çapta ve dağılımda daneciklerden oluşması Patterns Estimation under Drip
gibi faktörlere bağlı olarak, ıslak alan Irrigation Systems Using an Enhanced
kesitinin anlık büyüme hızı da düzensiz bir Empirical Model. Agricultural Water
değişim göstermektedir. Management 176: 203–213.
Sürecin bütününü tanımlayan ıslatma Angelakis, A.N., Kadir, T.N., Rolston, D.E.,
deseninin ortalama değişim ivmesi ise, ıslak 1993. Time-Dependent Soil-Water
alan kesitinin zamanla azalan hızlarda artış Distribution under a Circular Trickle
gösterdiğini ortaya koymuştur. Diğer bir Source. Water Resources
ifadeyle, toprak profili içerisinde oluşan Management 7: 225-235.
ıslatma deseni, zamanla azalan hızlarda Colombo, A., Or, D., 2006. Plant Water
büyümüştür. Bu durum, suyun topraktaki Accessibility Function: A Design and
hareket özellikleriyle uyumlu sonuçlar Management Tool for Trickle
vermiştir. Irrigation. Agricultural Water
Damla sulama sisteminde ıslatma Management 82; 45–62.
desenini tanımlayan denklemlerin elde Elmaloglou, S., Soulis, K.X., Dercas, N.,
edilmesinde, ıslak alan kesitini oluşturan 2013. Simulation of Soil Water
bileşenler doğrudan modele dâhil edilmiştir. Dynamics under Surface Drip
Bu süreçte, herhangi bir anda toprak profili Irrigation from Equidistant Line
içerisinde meydana gelen maksimum ıslatma Sources. Water Resour Manage
derinliği, maksimum ıslatma genişliği, bu 27:4131–4148. DOI 10.1007/s11269-
genişliğin oluştuğu noktanın derinliği ve her 013-0399-8
bir kesit için toprak yüzeyinde meydana Ghali, G.S., 1989. Multi-Dimensional
gelen ıslatma yarıçapı değerleri, modelde Analysis of Soil Moisture Dynamics
384
st th
in Trickle Irrigated Fields. I: Spatial Soil-Water Patterns under

Mathematical Modelling. Water Trickle Irrigation. Irrig Sci 12:181-
Resources Management 3; 11-34. 186.
Kandelous, M.M., Simunek, J., 2010. Santos, L.N.S.dos., Matsura, E.E., Gonç
Comparison of Numerical, Analytical, alves, I.Z., Barbosa, E.A.A., Nazário,
and Empirical Models to Estimate A.A., Tuta, N.F., Elaiuy, M.C.L.,
Wetting Patterns for Surface and Feitosa, D.R.C., de Sousa, A.C.M.,
Subsurface Drip Irrigation. Irrig Sci 2016. Water Storage in the Soil
28:435–444. DOI 10.1007/s00271- Profile under Subsurface Drip
009-0205-9 Irrigation: Evaluating Two
Moncef, H., Khemaies, Z., 2016. An Installation Depths of Emitters and
Analytical Approach to Predict the Two Water Qualities. Agricultural
Moistened Bulb Volume beneath a Water Management 170; 91–98.
Surface Point Source. Agricultural Soulis, K.X., Elmaloglou, S., Dercas, N.,
Water Management 166; 123–129. 2015. Investigating the Effects of Soil
Qin, S., Li, S., Kang, S., Du, T., Tong, L., Moisture Sensors Positioning and
Ding, R., 2016. Can the Drip Accuracy on Soil Moisture Based
Irrigation under Film Mulch Reduce Drip Irrigation Scheduling Systems.
Crop Evapotranspiration and Save Agricultural Water Management 148;
Water under the Sufficient Irrigation 258–268.
Condition? Agricultural Water Souza, C.F., Folegatti, M.V., Or, D., 2009.
Management 177; 128–137. Distribution and Storage
Raine, S.R., Meyer, W.S., Rassam, D.W., Characterization of Soil Solution for
Hutson, J.L., Cook, F.J., 2007. Soil– Drip Irrigation. Irrig Sci 27:277–288.
Water and Solute Movement under DOI 10.1007/s00271-008-0143-y
Precision Irrigation: Knowledge Gaps Wang, F.X., Kang, Y., Liu, S.P., 2006.
for Managing Sustainable Root Effects of Drip Irrigation Frequency
Zones. Irrig Sci 26:91–100. DOI on Soil Wetting Pattern and Potato
10.1007/s00271-007-0075-y Growth in North China Plain.
Rolston, D.E., Biggar, J.W., Nightingale, Agricultural Water Management 79;
H.I., 1991. Temporal Persistence of 248–264.
385
st th
Farklı Taban Suyu Derinlik ve Tuzluluklarının Malç Uygulamaları

Altında Toprak Tuzluluğu Değişimlerine Etkilerinin Belirlenmesi
Berkant Ödemiş1, Kerem Karazincir1 Derya Kazgöz Candemir1

1
Mustafa Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü, Hatay,
TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: bodemisenator@gmail.com
Özet: Araştırma, Sera koşullarında 4 farklı tuz düzeyi (EC0=0.7 dS m-1 (tanık), EC1=2 dS m-1, EC2=3
dS m-1 ve EC3=5 dS m-1), iki farklı taban suyu seviyesinin (toprak yüzeyinden itibaren 41 cm (TS 1) ve
31 cm (TS2) derinliğinde) ve malçlı (M) ve malçsız (MZ) koşullarda toprak profilindeki tuz
dağılımına etkilerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Toprak yüzeyinde malç malzemesi olarak 100
mikron kalınlığında siyah renkli malç naylonu kullanılmıştır. Taban suyu tuzluluğu, dozlara bağlı
olarak çeşme suyuna NaCl tuzu eklenerek oluşturulmuştur. Denemede 14 adet su tankı ve her konuda
3 saksı olmak üzere toplamda 42 adet 50 L hacminde tabanı delikli saksı kullanılmıştır.
Araştırmada TS1 seviyesinde malçsız (MZ) konuda buharlaşan suyun malçlı konuya göre %44, TS2
seviyesinde ise %42 daha fazla olduğu hesaplanmıştır. Buharlaşma miktarı tanktaki suyun elektriksel
iletkenlik değerlerine göre değişmiştir. TS2-M-EC3 konusunda toprak tuzluluğunun derinlik arttıkça
arttığı ve toprak yüzeyindeki elektriksel iletkenlik değerinin çarpıcı şekilde düşük olduğu
belirlenmiştir. Malçsız konuda toprak profilindeki ortalama tuzluluğun malçlı konuya göre %28 daha
fazla olduğu, en fazla tuz birikiminin yüzeyde gerçekleştiği ve derinlik ile azaldığı belirlenmiştir.
Genel olarak irdelendiğinde, malçlı konuya kıyasla malçsız konuların elektriksel iletkenlik değerinin
%48 daha yüksek olduğu hesaplanmıştır. En yüksek toprak sıcaklığı en fazla tuzluluğa sahip EC 3
konusundan elde edilmiştir. Bununla birlikte malçlı TS1 ve TS2 uygulamalarında elektriksel iletkenlik
düzeyi arttıkça sıcaklık değerleri artmıştır. TS1 konusunun toprak yüzey sıcaklığı TS2 konusuna göre
daha yüksek ölçülmüştür.
Anahtar Kelimeler: Malç uygulamaları, su kalitesi, taban suyu, toprak tuzluluğu
Determination of the Effects of Different Water Table Depth and Salinity

Levels on Soil Salinity Changes under Mulch Conditions
Abstract: The study was conducted to determine the effects of 4 different salt levels (EC 0=0.7 dS m-1
(control), EC1=2 dS m-1, EC2=3 dS m-1 ve EC3=5 dS m-1), two different water table levels (depth of 41
cm (TS1) and 31 cm (TS2) from the soil surface) and with mulch (M) and without mulch (MZ) to the
salt distribution in soil profile under greenhouse conditions. 100 micron thick polyethilen mulch
material was used on the soil surface as the mulch material. Water salinity in tanks was formed by
adding NaCl salt to tap water. In the experiment, 14 water tanks and 42 plastic pots with 50 L volumes
and holes in the base were used.
In this study, water evaporated in TS1-MZ was 44% and 42% more than TS1-M and TS2-M
treatments, respectively. The amount of evaporation changed according to the electrical conductivity
of water in the tank. The soil salinity of TS2-M-EC3 treatment increased as the depth increased and the
EC of the soil surface was determined to be dramatically low. It was determined that the average soil
salinity in the soil profile of MZ treatment was 28% higher than the soil profile of M treatment and
most of the salt accumulation was on the soil surface and decreased depended on the depth. In general,
electrical conductivity of MZ treatment was 48% higher than M treatment. The highest soil
temperature was obtained from the EC3 treatments which had higher salinity. At the same time, soil
profile temperature values increased as the electrical conductivity increased in TS 1-M and TS2-M
mulched treatments. The soil surface temperature of TS1 was measured to be higher than TS2.
Key words: Mulching, water Quality, shallow grounwater, soil salinity
386
st th
Giriş 1999). Bununla birlikte toprak infiltrasyon

Tarımsal üretimde en önemli sorunlardan hızındaki olumsuz değişimler, hidrolik
biri toprakların farklı nedenlerle iletkenlikte azalma, drenaj suyunun
tuzlanmasıdır. Düşük yağış, yüksek yüzey atılmasında sorunlara neden olabilir. Aşırı
buharlaşması, doğal kayaların ayrışması, sulama ile birlikte oluşan bu sorunlar taban
tuzlu sular ile sulama ve yetersiz kültürel suyunda yükselmeye toprak kalitesinde
uygulamalar tuzluluğun yükselmesinin azalmaya ve sonuçta çölleşmeye neden
başlıca nedenleridir. Bununla birlikte olabilir.
toprakların bitkilere zarar verecek Ülkemizde değinilen etmenlerin bir arada
derecelerde tuzlanmasının temel nedenleri olduğu birçok bölge bulunmaktadır. Harran,
olarak, çözünebilir tuzların toprak Amik, Konya ve Aşağı Seyhan Ovalarında
katmanlarında ve taban suyunda birikmesi tuzluk sorunu bulunmaktadır (Kanber ve
veya mevcut taban suyunun yükselmesine ark., 1992).
bağlı olarak tuzların toprak yüzeyine Tuzluluk; kurak ve yarı kurak bölgelerde,
taşınması, sulama suyunun kalitesizliği, özellikle sıcak ve kurak olan dönemlerde,
sulama sularında aşırı düzeyde eriyebilir tuzlu taban sularının kılcal yükselme ile
tuzların bulunması, yeterli drenajın toprak yüzeyine kadar ulaşarak, burada
olmaması, kök bölgesinde tuz yığılması yüksek evaporasyon nedeni ile toprak
gösterilmektedir (Quamme ve Stushoff yüzeyinden kaybolması ve tuzların toprak
1983). yüzeyinde veya yüzeye yakın kesimlerinde
Dünyadaki toplam 14 milyar ha kara birikmesiyle oluşmaktadır (Karakaş, 2011).
parçasının 6.5 milyar ha alanının kurak ve Kayasseh ve Schenk (1989), 1980’li
yarı kurak olduğu ve bunun da yaklaşık 1 yıllarda kabaca 30-46 milyon hektar sulanan
milyar ha alanının doğal tuzlu topraklardan alanda tuzluluktan dolayı verim düşüklüğü
oluştuğu belirtilmekte olup, dünya genelinde görüldüğünü belirtmiştir.
ekimi yapılan alanların yaklaşık % 20’sinin Evapotranspirasyon sonucu,
ve sulanan alanların % 33’nün yüksek sulamalardan sonra toprak üst
tuzluluktan etkilendiği tahmin edilmektedir katmanlarındaki nem içeriği minimum bir
(Tanji, 1990; Szabolcs, 1992; Francois ve değere kadar düşer. Buna bağlı olarak nem
Maas 1994). Ayrıca, tuzlu alanlar her yıl % tansiyonu da artmaktadır. Bu durum, su
10 oranında artmaktadır (Szabolcs, 1994). tablası düzeyinde sıfır olan nem tansiyonu
Dünya’da her dakika içerisinde tarım ile üst kısım arasındaki tansiyon farkını
yapılabilen 10 ha alan kaybolmaktadır. artırdığı için yukarıya doğru su hareketini
Bunun 3 ha’nın tuzluluğa bağlı olduğu (her hızlandırmaktadır. Ancak nem düşüşü ile
yıl 1.6 milyon ha) belirtilmektedir birlikte hidrolik iletkenlikte de çok hızlı bir
(Ghassemi ve ark., 1995). düşüş meydana gelmektedir. Hidrolik
Tarım sektörünün en önemli amacı birim iletkenlikteki düşmeler kapillar hareketi de
alandan yüksek verim elde etmektir. Bu sınırlandırmaktadır. Böylece tarla kapasitesi
amaca ulaşabilmek için aşırı sulama, taban civarında maksimum düzeyde olan kapillar
suyu koşulları, taban suyu ve toprak yükselme, toprak nemindeki azalmanın bir
tuzluluğunun kontrol altında tutulması fonksiyonu olarak zamanla azalmaktadır
gerekir. (Karakaş, 2011). Bu azalma kapillar
Sulanan alanlarda verimi kısıtlayan en yükselmenin çok küçük olduğu bir limit
önemli sorun toprakta depolanmış tuz değerde kararlı bir duruma ulaşır. Bu kuralın
birikimidir. Tuzluluk özellikle; kurak ve yarı geçerli olabilmesi için iklim koşullarının
kurak iklim bölgelerinde yıkanarak yer altı toprağın yukarıya doğru taşıyabileceği
suyuna karışan çözünebilir tuzların yüksek maksimum kapasiteden daha fazla bir
taban suyuyla birlikte kapillarite yoluyla buharlaştırma gücüne sahip olması
toprak yüzeyine ulaşması ve toprak gerektiğini ortaya koymuştur.
yüzeyinde birikmesi ile meydana gelir. Konukçu (1997), Konya-Çumra sulama
Biriken tuz, bitkide strese neden olmasının sahası için yaptıkları simülasyon
yanı sıra bitki besin elementlerindeki çalışmasında taban suyunun yüksek ve tuzlu
dengesizliğe yol açar (Grattan ve Grieve olduğu koşullar için sulama programı
387
st th
oluşturmaya çalışmışlar ve kapillarite ile su yabancı ot mücadelesinde etkili olduğu

kaybının büyükten küçüğe doğru sırasıyla; görülmüştür. Polietilen malç toprak ısısını 5
tınlı, killi ve kumlu topraklardan olduğunu cm derinlikte yaklaşık 6 °C ve 10 cm
kumlu, tınlı ve killi bünyeli topraklarda derinlikte 4 °C arttırmıştır. Böylece malç
tuzlulaşma riski açısından kritik taban suyu toprak nemini koruyarak topraktaki suyun
derinliğinin sırasıyla; 1.0 m, 2.5 m ve 3.0 m buharlaşmasını engellemiştir (Ramakrishna,
olduğunu belirtmişlerdir. Üç aylık nadas 2006).
süresince toprak profilinde önemli oranda Bu araştırmada, farklı taban suyu
tuz birikmiştir. Yeni sulama programı ile % derinliği ve tuzluluğunun malçlı ve malçsız
10 su tasarrufu sağlanmıştır. koşullarda toprak profil tuzluluğuna, toprak
Çin de toprak yüzeyinden 10-20 metre yüzey sıcaklığı ve profil sıcaklığına
derinliğinde mineral içeriği 2 g L-1 – 5 g L-1 etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır.
olan tuzlu yer altı suları ile sulanan alanda
malçlamanın etkisi incelenmiş ve İlkbahar Materyal ve Yöntem
ayında iki yıl boyunca tuzlu su ile sulamanın
malçlama durumunda toprak tuzluluğunu Materyal
artırmadığı belirlenmiştir (Jiang ve ark.,
2003). Malç uygulamaları ile toprak Araştırma, 16.03.2017-13.05.2017
sıcaklığının arttığı, toprak nem kaybını tarihleri arasında Mustafa Kemal
geciktiği ve yabancı ot büyümesini kontrol Üniversitesi (MKÜ) Ziraat Fakültesi
ettiği belirlenmiştir. Biyosistem Mühendisliği Bölümüne ait
Malç malzemelerinin (polietilen, pirinç Araştırma ve Uygulama Serası ve
saman ve kimyasalın) yabancı ot laboratuvarında yürütülmüştür. Toprak saksı
müdahalesi, toprak sıcaklığı, toprak nemi ve üst kısmının 5 cm boşluk kalacak olacak
bitki verimi üzerine etkileri araştırıldığı şekilde doldurulmuştur (Şekil 1).
çalışmada polietilen ve saman malcının
Şekil 1. Saksıların ve saksı altlığının özellikleri ve şematik görünümü
Denemede 14 adet su tankı ve her konuda saksıların tabanında kolay geçişi sağlamak
3 saksı olmak üzere toplamda 42 adet 50 L amacıyla su tankı ile saksı arasına 8 santim
hacminde tabanı delikli saksı kullanılmıştır. yüksekliğinde ızgaralar yerleştirilmiştir.
Su tankları içerisine doldurulan suyun
388
st th
Toprak yüzeyinden oluşan buharlaşmanın

azaltılması için kalınlığı yaklaşık 100 Taban Suyu Tuzluluklarının
mikron olan siyah renkli malç naylonu Oluşturulması
kullanılmıştır. Taban suyu tuzluluğu, dozlara Denemede elektriksel iletkenliği farklı 4
bağlı olarak çeşme suyuna NaCl tuzu tuz düzeyi (EC0=0.7 dS m-1 (tanık), EC1=2
eklenerek oluşturulmuştur. dS m-1, EC2=3 dS m-1 ve EC3=5 dS m-1) ile
iki farklı taban suyu seviyesinde toprak
Deneme Yeri yüzeyinden itibaren 41 cm (TS1) ve 31 cm
Deneme, yan duvarları çift katlı (TS2) derinliğinde malçlı (1) ve malçsız (2)
polikarkon örtü malzemesiyle kaplanmış, olarak oluşturulmuştur. Buna göre konuların
çatı malzemesi ise 225 mikron IR Antifog isimlendirilmesi aşağıdaki şekilde olmuştur.
özellikli, 15x15x4.1 m büyüklüğündeki TS1: Taban suyu toprak yüzeyinden 41
serada yürütülmüştür cm aşağıda, TS2: Taban suyu toprak
yüzeyinden 31 cm aşağıda, 1410(1-41-0): 1-
Denemede Kullanılan Araçlar ve Malçlı konu, 41 taban suyu toprak
Özellikleri yüzeyinden 41 cm aşağıda, 0: 0.7 dSm-1
Denemede malçlı konudaki toprak yüzey tuzluluğa sahip konuyu ifade etmektedir.
sıcaklığı ölçüm sırasında malcın kısa 2312 (2-31-2) konusu ise: 2 malçsız konuyu,
süreliğine kaldırılması ile malçsız konuda 31: toprak yüzeyinden 31 cm aşağıdaki
ise direkt olarak infrared termometre taban suyunu, 2: taban suyu tuzluluğunun 3
(Spectrum 2958) aleti ile belirlenmiştir. dSm-1 düzeyinde olduğunu göstermektedir.
Toprak yüzey altı sıcaklığını ölçmek
amacıyla toprak termometresi, su ve toprak Denemede Yapılan Ölçümler
elektriksel iletkenliğini belirlemek amacıyla İnfrared ölçümleri yaklaşık 3 günde bir
Consort C533 marka EC metre yapılmıştır. Su yüzeyinden gerçekleşen
kullanılmıştır. toplam buharlaşma miktarları yaklaşık 3 gün
aralıklarla elektronik kumpas ile ölçülmüştür
Yöntem Buharlaşma sadece tanık konuda ve tek
tekerrürlü olarak tuzlu suyun olmadığı
Deneme Deseni konudan ölçülmüştür. Eksilen su miktarları
Araştırma faktöriyel deneme desenine söz konusu taban suyu seviyelerine getirmek
göre, 3 tekerrürlü olarak 4 farklı tuz amacıyla daha önce hazırlanan stoklardan
konsantrasyonu, 2 farklı taban suyu seviyesi, tamamlanmıştır. Saksılara başlangıçta
ve tüm uygulamalar malçsız ve malçlı yerleştirilen toprak termometreleri pazar
olacak şekilde planlanmıştır. Buna göre 14 günleri hariç her gün okunmuştur.
su teknesi içerisine her biri 50 lt hacminde Tansiyometre değerleri, toprak yüzey
toplamda 42 adet delikli saksı (büyük boy sıcaklıkları ve taban suyu ölçümlerinin
kova) kullanılmıştır. sabah saat 8:00-9:00 arasında ölçülmüştür.
Şekil 2. Denemeden genel bir görünüm
389
st th
tanklara 114 lt su depolanmıştır. TS2

konusunda (toprak yüzeyinden 31 cm
Toprak ve Su Tuzluluğunun Belirlenmesi aşağıda taban suyu oluşturmak için) 176 lt
Araştırmada dört farklı tuzluluk su depolanmıştır. Malçsız konudaki
düzeyinde her konunun 2. tekerrüründen 0- buharlaşmanın malçlı konudaki
10 cm, 10-20 cm, 20-30 cm ve 30-40 cm buharlaşmaya oranla daha yüksek olduğu
derinliklerde olmak üzere toplam 168 adet saptanmıştır. Buna göre TS1 seviyesinde
toprak örneği alınmış ve elektriksel malçsız konuda buharlaşan suyun malçlı
iletkenlik değerleri ölçülmüştür. Taban suyu konuya göre %44, TS2 seviyesinde ise %42
tuz konsantrasyonlarını belirlemek amacıyla daha fazla olduğu hesaplanmıştır.
alınan su örnekleri için de aynı ölçümler
gerçekleştirilmiştir. Toprak Tuzluluğu
Malçlı-TS2 uygulamasında EC3
Bulgular konusunda toprak tuzluluğunun derinlik
Toprak ve Su Yüzeyinden Gerçekleşen arttıkça arttığı ve toprak yüzeyindeki
Buharlaşma Miktarı elektriksel iletkenlik değerinin çarpıcı
Toprak yüzeyinden itibaren 41 cm şekilde düşük olduğu görülmüştür. Malçsız
aşağıda taban suyu oluşturmak için (TS1) konuda ise tuzluluk değerlerinin
Çizelge 1 Toplam buharlaşma miktarları

Toplam Toplam
Konular Konular
buharlaşma buharlaşma
Treatments Treatments
Total evaporation (cm) Total evaporation (cm)
1410 23.50 1310 39.00
1411 16.50 1311 20.00
1412 16.00 1312 22.00
1413 17.00 1313 16.50
2410 23.50 2310 39.00
2411 36.75 2311 46.50
2412 35.50 2312 45.50
2413 35.50 2313 39.00
%28 daha fazla olduğu, en fazla tuz malçsız konuların elektriksel iletkenlik
birikiminin yüzeyde gerçekleştiği ve derinlik değerinin %48 daha yüksek olduğu
ile azaldığı belirlenmiştir. Genel olarak hesaplanmıştır.
irdelendiğinde, malçlı konuya kıyasla
Çizelge 2. Konuların toprak derinliğine bağlı tuzluluk değerleri
Derinlik Ort. EC Ort. EC
Konu Konu
Depth Treatment
Average electrical conductivity (dS
Treatment
Average electrical conductivity (dS
-1
(cm) m ) m-1)
10 0.56 0.56
20 0.40 0.40
1310 2310
30 0.48 0.48
40 0.37 0.37
10 0.57 1.95
20 0.47 0.82
1311 2311
30 0.66 1.10
40 0.67 1.14
10 0.81 2.64
20 0.54 1.29
1312 2312
30 1.00 1.62
40 1.08 1.57
10 0.32 3.30
20 0.81 2.68
1313 2313
30 0.93 2.28
40 0.93 2.03
390
st th
TS2 konusuna ait malçlı ve malçsız durumun geçerli olmadığı belirlenmiştir.

uygulamalarda EC2 ve EC3 konularında Malçsız konulardaki toplam tuzluluk
tuzluluk değerinin derinlik arttıkça azaldığı değerlerinin malçlı konulardan yaklaşık %30
ancak EC0 ve EC1 konularında aynı daha fazla olduğu hesaplanmıştır.
1.4
1.2 Malçlı (Mulch)-TS1 (06.04.2017)
Electrical Conductivity (dS m-1)
Elektriksel iletkenlik (dS m-1)
1
0.8
0.6
0.4 1410
1411
0.2 1412
1413
0
0 10 20 30 40 50
Toprak derinliği (cm)
The depht of soil (cm)
Şekil 3. Malçlı -TS1 konusunda toprak tuzluluğunun derinliği bağlı
değişimi
2.5
Electrical Conductivity (dS m-1)
Malçsız (Without Mulch)-TS1 (06.04.2017)

Elektriksel İletkenlik (dS m-1)
1.5
1
2410
2413
0.5
2416
24112
0
0 10 20 30 40 50
Toprak Derinliği (cm)
The depht of soil (cm)
Şekil 4. Malçsız -TS1 konusunda toprak tuzluluğunun derinliğine bağlı
değişimi
Toprak Yüzey Sıcaklığı sıcaklığının en fazla tuzluluğa sahip (EC3)

Toprak yüzey sıcaklığı, malçlı ve konusundan elde edildiği gözlemlenirken,
malçsız konular arasında değişiklik aynı zamanda malçlı TS1 ve TS2
göstermekle birlikte farklı taban suyu uygulamalarında konuların elektriksel
seviyelerinde de farklı değerler almıştır. iletkenlik düzeyi arttıkça sıcaklık
Genel olarak bakıldığında, en yüksek toprak değerlerinin de arttığı görülmektedir.
391
st th
Çizelge 3. Toprak yüzey sıcaklığının konulara bağlı değişimi

Toprak yüzey Toprak
Konular sıcaklığı Konular yüzey sıcaklığı Soil
Treatments Soil surface Treatments surface temperature
temperature (0C) (0C)
1410 24.97 2410 30.2
1411 27.54 2411 30.1
1412 28.63 2412 30.9
1413 30.17 2413 31.2
1310 23.95 2310 28.9
1311 26.93 2311 30.3
1312 26.89 2312 30.1
1313 27.85 2313 31.0
Ort. 27.12 Ort. 30.34
50
40 y=0.3031x-12958
Surface temperature(0C)
R²=0.53 (1410)
Yüzey sıcaklığı(0C)
30
20
y=0.2467x-10545
10 R²=0.52 (1310) 1410
1310
0
6.3 26.3 15.4tarihleri
Ölçüm 5.5 25.5
. The date of measurement
Şekil 5. Toprak yüzey sıcaklığının taban suyu derinliğine bağlı değişimi
Toprak yüzey sıcaklığının her iki konuda ilişkiye bakıldığında, iki konunun sıcaklık
da zamana bağlı olarak sürekli arttığı, ancak değerinin zamanla artış gösterdiği ancak EC3
düşük taban suyuna sahip olan TS1 konusunun daha yüksek sıcaklık değerlerine
konusunun yüzey sıcaklığının TS2 konusuna sahip olduğu görülmektedir. Toprak yüzey
göre daha yüksek olduğu görülmektedir sıcaklığı üzerine malçlamanın etkisi
Malç uygulanan TS1 konusuna ait tanık irdelendiğinde, malçlı ve malçsız konularda
(EC0) ve en fazla tuzluluğa sahip (EC3) konu sıcaklık değerlerinin zamanla artış gösterdiği
arasındaki yüzey sıcaklığının zamana bağlı ve malçsız uygulamada toprak sıcaklığının
değişimi aşağıda görülmektedir. Söz konusu arttığı gözlemlenmiştir.
60
50
y=0.3031x-12958
Surface temperature(0C)
Yüzey sıcaklıklğı (0C)
40 R²=0.53* (2410)
30
20
10 1410
y=0.2677x-11435
R²=0.59* (1410) 2410
0
6.3 26.3 15.4 5.5 25.5
Ölçüm Tarihleri
The date of measurement
Şekil 6. Toprak yüzey sıcaklığının taban suyu derinliğine bağlı değişimi
392
st th
Toprak Sıcaklığı sıcaklığı derinliğe paralel olarak artarken,

Toprak içerisinde 5 cm, 10 cm ve 15 cm TS2 seviyesinde en yüksek toprak sıcaklığı
derinliklere yerleştirilen toprak 10 cm’de ölçülmüştür ve 5 cm ve 15 cm
termometresinden alınan değerler derinlikteki değerler yaklaşık olarak aynıdır.
incelendiğinde TS1 seviyesinde toprak
5 10 15
30
Toprak sıcaklıkları (0C)
25
Soil temperature (0C)
20
15
10
5
0
TS1 TS2 ort
Taban Suyu Düzeyleri (cm)
Water table levels (cm)
Şekil 7. Toprak profil sıcaklığının taban suyu derinliğine bağlı değişimi
(kontrol)
Sonuç yetiştirilirken dahi malçlama ile

azaltılabileceği söylenebilir.
Araştırmadan elde edilen sonuçlar
aşağıda özetlenmiştir. KAYNAKLAR
Malçlı konuda derinlik arttıkça profil
boyunca sıcaklık değerleri artarken malsız Francois, L.E., and Maas, E.V. 1994. Crop
konuda azalmıştır. Response and Management on Salt-
Elektriksel iletkenlik değerlerinin malçlı Affected Soils. in Handbook of Plant
konuda derinliğe bağlı olarak arttığı Crop Stress. M. Pessarakli (Ed.). New
belirlenmiştir. Malçsız konuda ise toprak York. Marcel Dekker, Pp. 149-181
yüzeyine yakın noktalarda artmıştır. Ghassemi, F., Jakeman, A.J., Nix, H.A.
Taban suyu tuzluluğu arttıkça su 1995. Salinization of Lands and Water
sıcaklıklarının arttığı belirlenmiştir. Resources. Human Causes, Extent,
Taban suyu değerlerine ve malç Management and Case Studies.
uygulamalarına bağlı olarak buharlaşma Sydney, Australia. Unsw Press and
miktarları farklılık göstermiş: malçlı konuda Wallingford, Uk. Cab International.
daha az malçsız konuda daha fazla Grattan S.R,, Grieve, C.M. 1999. Salinity
buharlaşama gerçekleşmiştir. Mineral Nutrient Relations in
Yukardaki sonuçlar değerlendirildiğinde Horticultural Crops. Scientia
tuzlu taban suyuna sahip alanlarda toprak üst Horticulturae 78:127-157
bölgesinde kapillerite ile artan tuzluluğun Jiang, H,. Jinsong, Y,. and Huijun, Y. 2003.
azaltılmasında malçlama oldukça önemli bir Effects of irrigation with saline water
uygulama olarak görülmektedir. Özellikle on soil salinity and crop yield. Plant
kurak yarı kurak ve yağışın düşük taban Nutrition and Fertilizer Science 10.6:
suyunun yüksek olduğu alanlarda toprak 599-603.4
profilindeki tuzluluğun yüzlek kök yapısına Kanber, R., Kırda, C., ve Tekinel, O. 1992.
sahip bitkilerde yaratacağı sorunlar dikkate Sulama Suyu Niteliği ve Sulamada
alındığında, üst katmandaki tuzluluğun bitki Tuzluluk Sorunları. Ç.Ü. Ziraat
393
st th
Fakültesi Genel Yayın No:21, Ders Ramakrishna, A. 2006. Effect of Mulch on

Kitapları Yayın No:6, Adana. Soil Temperature, Moisture, Weed
Karakaş, E. 2011. Eskişehir Koşullarında Infestation and Yield of Groundnut in
Damla Sulama ile Yetiştirilen Northern Vietnam. Field Crops
Domates Bitkisinde Su Uygulama Research. 95.2: 115-125.
Oranları ve Damlatıcı Aralıklarının Szabolcs, I. 1992. Salinization of Soils and
Domates Verimi, Su Kullanım Water and its Relation to
Randımanı ve Enerji Maliyetine Desertification. Desertification
Etkisi. Etskae, Devam Eden Proje. Control Bulletin, 21, 32-37.
Konukçu, F., 1997. Upward Transport of Szabolcs, I. 1994. Soil Salinization. in
Water and Salt from Shallow Saline Handbook of Plant and Crop Stress.
Watertables, The University of M. Pessarakli (Ed). New York,
Newcastle, PhD thesis, Marcel Dekker, Pp. 3-11.
Newcastleupon Tyne, UK. Tanji, K.K. 1990. Nature and Extend of
Quamme, H.A., and Stushnoff, C. 1983. Agricultural Salinity. in Agricultural
Resistance to Environmental Stres. In Salinity Assessment and
“Methods in Fruit Breeding”, (J.N. Management, K.K. Tangi (Ed.). New
Moore, J. Janick, Eds.) Purdeu Univ. York. American Society of Civil
Press. West Lapayette, India, 242- Engineers, Pp. 1-13.
266.
394
st th
Bitki Su Stresi İndeksini (CWSI) Belirlemede Kullanılan

Yöntemlerin Nar Ağacı ve Soya Bitkisinde Karşılaştırılması
Begüm Tekelioğlu1*, Dursun Büyüktaş1, Ruhi Baştuğ1, Köksal Aydınşakir2,

Cihan Karaca1, Nazmi Dinç2
1
Department of Farm Structures and Irrigation, Faculty of Agriculture, Akdeniz University, Antalya,
TURKEY
2
Batı Akdeniz Agricultural Research Institute, Antalya, TURKEY
Corresponding Author e-mail: btekelioglu@akdeniz.edu.tr
Özet: İnfrared termometre ile ölçülebilen taç sıcaklığı bitki su durumunun bir göstergesi olarak ifade
edilmektedir. Taç sıcaklığına dayalı olarak belirlenebilen bitki su stresi indeksi (CWSI) değeri yardımı
ile bitki su stresi niceliksel olarak ifade edilmekte ve bu değer sulama programlarının hazırlanması
amacıyla kullanılmaktadır. CWSI değeri, Jackson vd (1981) tarafından geliştirilen enerji dengesi
yaklaşımı, Idso vd (1981) tarafından geliştirilen deneysel yaklaşım ve Alves ve Pereira (2000)
tarafından geliştirilen ıslak termometre sıcaklığı yaklaşımı olmak üzere üç temel yöntemle
belirlenebilmektedir. Ancak bu yöntemlerde teorik olarak 0 ile 1 arasında olması gereken CWSI
değerleri zaman zaman negatif değerler alabilmektedir. Bu çalışmada negatif CWSI değerlerini
elimine etmek için, alt ve üst sınır çizgilerinin belirlenmesinde, ölçülen taç ve hava sıcaklığı
farklarının tümünü kapsayacak bir zarf doğrusunun oluşturulması ve bu yolla CWSI değerlerinin
hesaplanması yaklaşımı geliştirilmiştir. Çalışmada, Antalya koşullarında 2015 yılında nar ve soya
bitkisinde yürütülen denemelerden elde edilen bitki taç örtüsü ve hava sıcaklığına ilişkin veriler
kullanılarak, geliştirilen yaklaşımla hesaplanan CWSI değerleri diğer üç yöntemle hesaplanan CWSI
değerleri ile karşılaştırılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre, bu çalışmada önerilen zarf doğrusu
yaklaşımının negatif CWSI değerlerini elimine ettiği ve hem nar hem de soya bitkisi için hesaplanan
CWSI değerlerinin Idso yöntemine benzer bir trend gösterdiği belirlenmiştir. Jackson ve Alves
yöntemlerinin ise negatif CWSI değerleri verdiği gün sayısının daha fazla olduğu saptanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Alt sınır ve üst sınır çizgileri, İnfrared termometre
Comparing The Methods Used to Calculate Crop Water Stress Index (Cwsi) of
Pomegranate and Soybean
Abstract: Canopy temperature measured with infrared thermometers, is expressed as an indicator for
detecting crop water stress. The plant water stress index (CWSI) value, which can be determined
based on the canopy temperature, is detecting the plant water stress and this value is used to schedule
irrigation. CWSI value is described by three basic methods; i.e., the energy balance approach
developed by Jackson et al. (1981), the experimental approach developed by Idso et al. (1981), and the
wet-bulb temperature approach developed by Alves and Pereira (2000). However, in these methods,
the CWSI values, which theoretically should be between 0 and 1, can be negative values from time to
time. To eliminate the negative CWSI values, in this study, an approach was developed in which an
envelope line was formed that included the entire canopy and air temperature differences measured
and the CWSI values were calculated in this way. The aim of this study is to compare the CWSI
values calculated with the developed approach with the ones calculated using the other three methods
by using the data related to the canopy and air temperature obtained from the experiments carried out
in pomegranate and soybean plants in Antalya conditions in 2015. According to the obtained results, it
was determined that the envelope-line approach proposed in this study eliminated negative CWSI
values and that the CWSI values calculated for both pomegranate and soybean plants showed a trend
similar to the Idso method. Jackson and Alves methods were found to have more negative CWSI
values.
Keywords: Lower and upper boundary lines, Infrared thermometer
395
st th
Giriş koşullarına ve farklı bitki türlerine göre

değişebilir. Alves ve Pereira (2000)
Son yıllarda, infrared termometre (IRT) tarafından geliştirilen yöntem de ise, CWSI
ile ölçülebilen taç sıcaklığına bağlı olarak değerinin belirlenmesinde kullanılan su
hesaplanan bitki su stresi indeksine (CWSI) stressiz baz çizgisi için farklı bir yöntem
dayalı sulama programlarının kullanımı geliştirilmiştir. Bu yöntemde potansiyel
önem kazanmıştır. Birçok araştırmacı CWSI hızda transpirasyon yapan bitkilerin yüzey
değerinin sulama programlarının sıcaklığı ıslak termometre sıcaklığı olarak
hazırlanması amacıyla kullanılabileceğini kabul edilmiştir. Bu yöntem deneme yoluyla
bildirmişlerdir (Sepaskhah ve Kashefipour, elde edilen alt sınır çizgisine göre daha
1994; Olufayo vd., 1996; Carcova vd., 1998; esnek bir kullanıma sahiptir ve iklimsel
Irmak vd., 2000; Alderfasi ve Nielsen, 2001; verilerle kolayca hesaplanabilir nitelik
Orta vd., 2003; Yuan vd., 2004; Cremona taşımaktadır. Bu yöntemin Jackson’ın
vd., 2004; Idso vd., 1981; Reginato, 1983; yönteminden üstün olan tarafı ise bitki
Nielsen, 1990; Yazar, 1990; Baştuğ ve yüzey direncinin (rcp) sıfır kabul edilmesidir.
Irmak, 1996; Ödemiş ve Baştuğ, 1999; Anılan üç yöntem karşılaştırıldığı zaman
Gonzalez-Dugo, vd., 2004). CWSI değeri, farklı avantajları ve dezavantajları vardır.
stressiz koşullarda hesaplanan (su stresinin Farklı iklim koşullarında ve farklı bitki
olmadığı) alt sınır çizgisi ve maksimumum türlerinde bu yöntemlerin özellikleri
stresli koşullarda (stomaların tamamen değerlendirilerek en uygun yöntem
kapalı olduğu) hesaplanan üst sınır belirlenebilir.
çizgisinin belirlenmesi yoluyla hesaplanır. Bitki su stresi indeksini (CWSI)
Stoma iletkenliği ile CWSI arasındaki ilişki belirleme yöntemlerinin karşılaştırılmasına
Karaca vd. (2018) tarafından detaylı olarak yönelik yapılan çalışmalara, Yuan vd.
irdelenmiştir. (2004), Hang vd. (2018) ve Widmoser
Alt sınır ve üst sınır çizgilerinin (2010)’ in yapmış oldukları çalışmalar örnek
belirlenmesine ilişkin farklı yöntemler olarak gösterilebilir. Yuan vd. (2004),
geliştirilmiştir. Jackson vd (1981) tarafından Çin’de kışlık buğday bitkisinde CWSI
geliştirilen enerji dengesi yöntemi, Idso vd belirleme yöntemlerini kıyasladıkları
(1981) tarafından geliştirilen deneysel çalışmalarında, Jackson ve Alves
yöntem ve Alves ve Pereira (2000) yöntemlerinin Idso yöntemine göre daha
tarafından geliştirilen ıslak termometre doğru sonuçlar verdiğini, ayrıca Alves
sıcaklığı yöntemi olmak üzere üç temel yönteminin Jackson yöntemine göre
yöntem bulunmaktadır. Enerji dengesi uygulanabilirliğinin daha kolay olduğunu
yöntemi, bitki yüzeyindeki enerji dengesi belirtmişlerdir. Hang vd. (2018) Amerika
denklemine dayanan temel bir yöntem olup Birleşik Devletlerinde mısır bitkisinde
diğer yöntemlere rehberlik etmektedir. Bu yapmış oldukları çalışmada, deneysel ve
yöntem, taç sıcaklığı ve hava sıcaklığı farkı aerodinamik direnci hesaplayarak
(Tc-Ta) ile buhar basıncı açığı (VPD) belirledikleri teorik yöntem ile aerodinamik
arasındaki amprik ilişkinin teorik açıklaması direncin mevsimsel ortalaması alınarak
olarak tanımlanır. Anılan yöntemde, belirledikleri teorik yöntem olmak üzere üç
çevresel parametrelerin (net radyasyon, farklı yöntemle hesapladıkları CWSI
rüzgar hızı vb.) ve potansiyel değerlerini incelemişler ve mısır bitkisinde,
transpirasyonda bitkinin yüzey direnci (rcp) diğer yöntemlere göre, aerodinamik direncin
gibi parametrelerin bilinmesi gerekir. Idso mevsimsel ortalaması alınarak belirledikleri
vd (1981) tarafından geliştirilen deneysel teorik yöntemi önerdiklerini bildirmişlerdir.
yöntem, enerji dengesi yönteminde belirtilen Widmoser (2010) farklı yaklaşımlarla alt
Tc-Ta ile VPD ilişkisine dayalı CWSI sınır ve üst sınır çizgilerini
değerinin grafiksel çözümle elde edilmesi değerlendirmişlerdir. Enerji dengesi
esasına dayanmaktadır. Bu yöntemde, yönteminin daha doğru olabileceğini ifade
Jackson yönteminde hesaplanan çevresel etmekle birlikte, verilerin yetersiz olduğunu
parametrelerin bilinmesine gerek yoktur. ve kıyaslama yapabilmek için daha fazla
Yöntemde alt sınır çizgisi farklı iklim
396
st th
veri ve çalışmaya ihtiyaç duyulduğunu geliştirilen enerji dengesi yaklaşımı, Idso vd

bildirmişlerdir. (1981) tarafından geliştirilen deneysel
Görüldüğü üzere, bu konudaki çalışmalar yaklaşım, Alves ve Pereira (2000) tarafından
oldukça sınırlıdır. Çok yıllık bitkilerde geliştirilen ıslak termometre sıcaklığı
CWSI belirleme yöntemlerinin yaklaşımı ve bu çalışmada geliştirilen
karşılaştırılmasına yönelik çalışmaya ise (önerilen) yaklaşım olmak üzere dört farklı
henüz literatür araştırmalarında yönteme göre hesaplanmış CWSI değerleri
rastlanılmamıştır. Teorik olarak 0 ile 1 karşılaştırılmıştır. Antalya Alanya karayolu
arasında olması gereken CWSI değerleri üzerinde, Antalya ilinin 20 km doğusunda
uygulamada zaman zaman negatif değerler bulunan Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma
alabilmektedir. Enstitüsü arazisizindeki deneme alanı 36o
Bu çalışmada, Antalya koşullarında, 52’ kuzey enlemi ve 30o50’ doğu
negatif CWSI değerlerini elimine etmek boylamında bulunmaktadır. Ortalama
için, alt ve üst sınır çizgilerinin yükseltisi 15 m’dir. Denemede kullanılan Tc
belirlenmesinde, ölçülen taç ve hava verileri 2015 yılında, nar ağacında haziran
sıcaklığı farklarının tümünü kapsayacak bir ve kasım, soya bitkisinde ise mayıs ve ekim
zarf doğrusu geliştirilerek CWSI ayları arasında ölçülmüştür. Deneme
değerlerinin hesaplanmasına yeni bir alanının toprak bünye sınıfı siltli tındır.
yaklaşım getirilmiş ve bu yaklaşım, enerji Deneme alanı, Akdeniz iklimine sahip olup
dengesi yaklaşımı, deneysel yaklaşım ve yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı
ıslak termometre sıcaklığı yaklaşımları ile olmaktadır. Antalya’da yıllık ortalama
kıyaslanarak, hangi yöntemde CWSI sıcaklık 18.5 C° ve uzun yıllık ortalama
değerinin daha doğru olarak belirlendiği toplam yağış 1119 mm’dir. Sırasıyla
araştırılmıştır. Antalya Meteoroloji 4. Bölge
Müdürlüğü’nden ve deneme alanının
Materyal ve Metod yaklaşık 250 m doğusundaki Boztepe
TİGEM arazisinde kurulu bulunan otomatik
Bu çalışmada, Batı Akdeniz Tarımsal meteoroloji istasyonundan alınan uzun yıllık
Araştırma Enstitüsü (BATEM) Arazisinde ve denemenin yürütüldüğü döneme ilişkin
yer alan 6 yaşındaki nar bahçesinde ortalama meteorolojik veriler Tablo 1’de
Hicaznar çeşidi nar ağaçları ve BATEM sunulmuştur. Anılan tablodan görüldüğü gibi
tarafından geliştirilen ATAEM-7 soya uzun yıllık ve denemenin yürütüldüğü
çeşidinde 2015 yılında yürütülen yıldaki ortalama iklimsel veriler uyuşum
denemelerden elde edilen veriler içerisindedir.
kullanılarak Jackson vd (1981) tarafından
Tablo 1. Deneme alanında uzun yıllık ve denemenin yürütüldüğü yılda (2015) kaydedilen
aylık ortalama iklimsel veriler
Sıcaklık Yağış Buharlaşma Rüzgar Hızı Oransal Nem
Yıl Aylar
(oC) (mm) (mm) (m sn-1) (%)
Mayıs 20.5 31.8 142.7 2.0 65
Haziran 25.4 7.9 176.9 1.9 59
Temmuz 28.4 3.0 195.3 1.9 56
1954-2013
Ağustos 28.2 2.4 172.2 1.7 60
Eylül 24.7 13.7 133.6 1.8 60
Ekim 20.0 78.8 96.0 1.8 60
Mayıs 21.1 43.0 120.9 2.1 62
Haziran 26.5 5.0 126.0 1.9 65
Temmuz 28.0 0.0 164.3 1.7 62
2015
Ağustos 28.6 0.0 155.0 1.7 62
Eylül 25.4 33.3 123.0 1.5 68
Ekim 21.0 97.0 102.3 1.4 59
397
st th
Nar ağaçlarında yapılan çalışma, tesadüf kabındaki yığışımlı buharlaşma miktarı

bloklarında bölünmüş parseller deneme 25±5 mm’ye ulaştığı zaman yapılmıştır.
desenine göre 3 yinelemeli olarak Sulama konuları ise farklı pan katsayıları
yürütülmüştür. Sulama konuları, 6 günde bir kullanılarak oluşturulmuştur. Buna göre,
Class A panda ölçülen açık su yüzeyi ölçülen açık su yüzeyi buharlaşması
buharlaşması değeri farklı pan katsayıları değerinin (25±5 mm) S25 konusuna % 25’i,
(Kpc) ile çarpılarak oluşturulmuştur. S50 konusuna % 50’si, S75 konusuna %75’i,
Denemede N50 konusuna 6 gün aralıkla S100 konusuna %100’ü ve S125 konusuna
ölçülen açık su yüzeyi buharlaşmasının % %125’i kadar su verilerek beş farklı sulama
50’si, N75 konusuna % 75’i, N100 konusuna konusu uygulanmıştır. Yine nar bitkisinde
%100’ü ve N125 konusuna %125’i olduğu gibi, CWSI değerlerini belirlemede
uygulanarak dört farklı sulama konusu kullanılacak üst sınır çizgisini
oluşturulmuştur. CWSI değerlerini oluşturabilmek için ölçüm almada sulama
belirlemede kullanılacak üst sınır çizgisini yapılmayan (susuz) bir parseden (S0)
oluşturabilmek için ölçüm almada sulama yararlanılmıştır. Denemelerde kullanılan
yapılmayan (suzuz) bir parseden (N0) yöntemlere ilişkin daha kapsamlı bilgiler
yararlanılmıştır. Tekelioğlu vd. (2016) ve Tekelioğlu vd.
Soya bitkisinde yapılan çalışma, 6 farklı (2017)’de verilmiştir.
sulama konusunun, 3 tekerrürlü olarak Karşılaştırılan tüm yöntemlerde, bitki su
denendiği tesadüf bloklarında bölünmüş stres indeksi (CWSI) Idso vd. (1981)
parseller deneme desenine göre tarafından verilen Eşitlik 1’den
düzenlenmiştir. Sulamalar Class A pan yararlanılarak belirlenmiştir.
(𝑇𝑐 − 𝑇𝑎 )𝑚 − (𝑇𝑐 − 𝑇𝑎 )𝑙𝑙
𝐶𝑊𝑆𝐼 = Eşitlik 1
(𝑇𝑐 − 𝑇𝑎 )𝑢𝑙 − (𝑇𝑐 − 𝑇𝑎 )𝑙𝑙
Eşitlikte, (Tc-Ta)m: ölçüm anındaki taç Üst sınır ((Tc-Ta)ul) ve alt sınır ((Tc-Ta)ll)
örtüsü sıcaklığı ile hava sıcaklığı farkı (Cº), değerleri farklı yöntemlere göre
(Tc-Ta)ll: bitkinin hiç su stresi çekmediği hesaplanmıştır.
koşulda elde edilen taç örtüsü ve hava Jackson vd (1981) tarafından geliştirilen
sıcaklığı farkı (alt sınır çizgisi) değeri (Cº), enerji dengesi yaklaşımında üst sınır
(Tc-Ta)ul: bitkinin maksimum su stresi altında çizgisinin denklemi eşitlik 2, alt sınır
olduğu koşulda elde edilen taç örtüsü hava çizgisinin denklemi ise eşitlik 3 ile
sıcaklığı farkı (üst sınır çizgisi) değeri hesaplanmaktadır.
(Cº)’dir.
𝑟𝑎 𝑅𝑛
(𝑇𝑐 − 𝑇𝑎 )𝑢𝑙 = 𝜌𝑐𝑝
Eşitlik 2
𝑟𝑎 0.9 𝑅𝑛 𝛾(1 + 𝑟𝑐𝑝 ⁄𝑟𝑎 ) 𝑉𝑃𝐷
(𝑇𝑐 − 𝑇𝑎 )𝑙𝑙 = − Eşitlik 3
𝜌𝑐𝑝 𝛥 + 𝛾(1 + 𝑟𝑐𝑝 ⁄𝑟𝑎 ) 𝛥 + 𝛾(1 + 𝑟𝑐𝑝 ⁄𝑟𝑎 )
Eşitliklerde; Rn: net radyasyon (W m- transpirasyon yapmayan (maksimum stres
2
),ρ: havanın özgül ağırlığı (kg m-3), cp: sabit altındaki) bitkiden elde edilen Tc-Ta ve VPD
basınç altında havanın özgül ısısı (J kg-1 K-1), değerlerinin karşılıklı işaretlenmesiyle üst
γ: psikometrik sabit (kPa ºC-1), ra: havanın sınır çizgisi belirlenir. Belirlenen bu
aerodinamik direnci (s m-1), VPD: buhar çizgilerin denklemleri ise alt sınır ve üst
basıncı açığı (kPa) ve rcp: potansiyel sınır çizgisi denklemleridir.
transpirasyonda bitki yüzeyi direnci (s m- Idso vd (1981) tarafından geliştirilen
1
)’dir. deneysel yaklaşımda, üst sınır çizgisi
Idso vd (1981) tarafından geliştirilen denklemi Eşitlik 4 ve alt sınır denklemi ise
deneysel yaklaşım için, potansiyel hızda Eşitlik.5 ile hesaplanmaktadır.
transpirasyon yapan (hiç stres çekmeyen)
bitkiden, eş zamanlı olarak ölçülen Tc-Ta ve
VPD değerlerinin karşılıklı işaretlenmesiyle
elde edilen alt sınır çizgisi ve hiç
398
st th
(𝑇𝑐 − 𝑇𝑎 )𝑢𝑙 = 𝑎 + 𝑏 ∗ 𝑉𝑃𝐺 Eşitlik 4
(𝑇𝑐 − 𝑇𝑎 )𝑙𝑙 = 𝑎 + 𝑏 ∗ 𝑉𝑃𝐷 Eşitlik 5

Eşitlikte 4’de; a: üst sınır çizgisinin olabilmesi için gerekli negatif atmosferik
arakesit değeri ve b: üst sınır çizgisinin eğim buhar basıncı açığıdır. VPG değeri aşağıdaki
değeridir. VPG değeri VPD değerinin sıfır Eşitlikle ifade edilmiştir (Idso vd 1981).
𝑉𝑃𝐺 = 𝑒 ∗ (𝑇𝑎 ) − 𝑒 ∗ (𝑇𝑎 + 𝑎) Eşitlik 6
Eşitlikte; e(Ta): Ta sıcaklığındaki havanın alt sınır çizgisinin arakesit değeri ve b: alt
doygun buhar basıncı (kPa), e (Ta+a): Ta+a sınır çizgisinin eğim değeridir.
sıcaklığındaki havanın doygun buhar Alves ve Pereira (2000) tarafından
basıncıdır. Eşitlik 4’e göre, Tc-Ta’ nın üst geliştirilen ıslak termometre sıcaklığı
sınır çizgisi sadece hava sıcaklığının bir yaklaşımında üst sınır çizgisi Eşitlik 7, alt
fonksiyonudur. Eşitlik 5’de ifade edilen a: sınır çizgisi ise Eşitlik 8’de verilen ilişkilerle
hesaplanmıştır.
𝑟𝑎 𝑅𝑛
(𝑇𝑐 − 𝑇𝑎 )𝑢𝑙 = Eşitlik 7
𝜌𝑐𝑝
𝛾 𝑟𝑎 𝑉𝑃𝐷
(𝑇𝑐 − 𝑇𝑎 )𝑙𝑙 = ∗ (𝑅𝑛 − 𝐺) − Eşitlik 8
𝛥 + 𝛾 𝜌𝑐𝑝 𝛥+𝛾
Eşitlik 7 ve 8 incelendiği zaman, Jackson aynıdır (Eşitlik 4 ve Eşitlik 5). Önerilen bu

(1981) tarafından geliştirilen enerji dengesi yaklaşımda amaç negatif CWSI değerlerini
yönteminde hesaplanan rcp değerinin sıfır elimine etmektir.
alındığı görülmektedir. Bu çalışmada üst sınır çizgisini oluşturan
Ancak yukarıda ayrıntıları verilen üç veriler maksimum stresli konularda (N0 ve
yöntemde de teorik olarak 0 ile 1 arasında S0) ve günün en sıcak saatlerinde (11:00-
olması gereken CWSI değerleri zaman 14:00) ölçülen değerlerin ortalaması
zaman negatif değerler alabilmektedir. kullanılarak hesaplanmıştır. Alt sınır
Bu çalışmada negatif CWSI değerlerini çizgisini oluşturan veriler ise, her iki
elimine etmek için, alt ve üst sınır bitkiden de sulamadan bir gün sonra tam
çizgilerinin belirlenmesinde, ölçülen taç ve sulanan konulardan (N100 ve S100) tüm gün
hava sıcaklığı farklarının tümünü ve her saat başı (09:00-18:00) ölçülen
kapsayacak bir zarf doğrusunun değerler kullanılarak hesaplanmıştır.
oluşturulması ve bu yolla CWSI değerlerinin Farklı sulama uygulamalarına ilişkin
hesaplanması yaklaşımı geliştirilmiştir. CWSI değerini belirlemek amacıyla, her
Önerilen bu yaklaşımda, üst sınır çizgisinin sulamadan önce ve sonra olmak üzere IRT
denklemi temel grafikte (Idso vd (1981) ile her üç tekerrürde bitki taç örtüsü
tarafından geliştirilen deneysel yaklaşımda) sıcaklıkları ölçülmüştür. Ölçümler güneş
gösterilen üst sınır çizgisi için ölçülen ışınlarının yeryüzüne dik geldiği öğle
maksimum stresli konudan elde edilen saatlerinde (saat 11:00, 12:00, 13:00,
verilerin üzerinden geçirilen bir zarf 14:00’de) alınmıştır.
doğrusunun denkleminden elde edilmiştir. Bitki taç örtüsü sıcaklıklarının
Alt sınır çizgisinin denklemi ise yine temel ölçümünde elde taşınabilir tipte 9 V pil ile
grafikte alt sınır çizgisini oluşturmak çalışabilen infrared termometre aleti
amacıyla tam sulanan konudan elde edilen (Spectrum Technologies Inc., IR Crop
verilerin en alt kısmından yani minimum Temperature Meter) kullanılmıştır. Aletin
stresli verilerin alt kısmından bir zarf ölçebildiği sıcaklık aralıkları -40 ile 320 oC,
doğrusu geçirilerek bu doğrunun dalga boyu 8-14 μ arasında değişmektedir.
denkleminden elde edilmiştir. Elde edilen alt Mesafe hedef oranı 8:1 ve emisivite değeri
sınır ve üst sınır çizgisi denklemleri 0.95 olarak verilmektedir.
matematiksel olarak Idso vd (1981)
tarafından geliştirilen deneysel yaklaşımla
399
st th
CWSI değerini hesaplamak için gerekli Net radyasyon Eşitlik 9’da verilen ilişki
olan diğer çevresel değişkenler farklı (Penman, 1956) ile hesaplanmıştır.
kaynaklardan yararlanılarak hesaplanmıştır.
𝑛 𝑛
𝑅𝑛 = 𝑅𝐴 (0.20 + 0.48 ) (1 − 𝑟) − 𝜎𝑇𝑎 4 (0.47 − 0.077√𝑒𝑠 ) (0.2 + 0.8 ) Eşitlik 9
𝐷 𝐷
Bu çalışma için net radyasyon değeri 518 Boltzman katsayısı, Ta: mutlak hava
W m-2 olarak hesaplanmıştır. RA: Atmosfere sıcaklığı, es: havanın T sıcaklığında doygun
ulaşan aylık ortalama solar radyasyon buhar basıncıdır. Eşitlikteki γ: Psikometrik
(mm gün-1), n/D: (gerçek/olası güneşlenme, sabit (kPa ºC-1), eşitlik 10’dan yararlanılarak
saat), r: Yüzeyin yansıtma katsayısı, σ: hesaplanmıştır (Allen vd., 2006).
𝑐𝑝 𝑃
𝛾= = 0.0665 ∗ 10−3 𝑃 Eşitlik 10
𝜀𝜆
Bu eşitlikte, P: atmosferik basınç (kPa) molekül ağırlığı oranı (0.622)’dır. Bu
olup bu çalışmada 101.12 kPa olarak çalışmada psikometrik sabit (γ) 0.067
hesaplanmıştır. λ: buharlaşma gizli ısısı, kPa oC-1 olarak hesaplanmıştır.
(2.45 MJ kg-1), cp: sabit basınçta özgül ısı Potansiyel transpirasyonda bitki yüzeyi
olup 1.013x10-3 MJ kg-1 °C-1 olarak direnci (rcp)’nin hesaplanmasında Eşitlik 11
hesaplanmıştır. ε: su buharı/kuru hava kullanılmıştır (Allen vd., 2006 ).
𝑟1
𝑟𝑐𝑝 = Eşitlik 11
𝐿𝐴𝐼𝑎𝑐𝑡𝑖𝑣𝑒
Eşitlikte, rcp: bitkinin yüzey direnci (s m- (s m-1) olarak Monteith (1973)’ten alınmış,
1
), rl: stoma direnci (iyi ışık almış bitkide) havanın özgül ağırlığı (ρ) ise 1.16 (kg m-3)
(s m-1), LAIactive: aktif yaprak alanı indeksi olarak hesaplanmıştır (Allen vd., 2006).
(m2 m-2)’dir. Bu çalışmada nar bitkisi için rcp Doygun buhar basıncı eğrisinin eğimi
değeri 5.5 (s m-1), soya bitkisi için ise 8.3 s Allen vd., (2006) tarafından verilen Eşitlik
m-1 olarak hesaplanmıştır. 12’den yararlanılarak hesaplanmıştır.
Havanın aerodinamik direnci (ra) nar
bitkisi için 10 (s m-1), soya bitkisi için ise 20
17.27𝑇
4098 [0.6108𝑒𝑥𝑝 ( )]
𝛥= 𝑇 + 237.3 Eşitlik 12
(𝑇 + 237.3)2
Eşitlikte, T: hava sıcaklığı (oC), Δ: (RH) değerlerine bağlı olarak aşağıdaki
doygun buhar basıncı- hava sıcaklığı eşitliklerle hesaplanmıştır (Allen et al.
eğrisinin eğimidir. 1998).
Havanın buhar basıncı açığı (VPD) ise,
hava sıcaklığı (T) ve havanın bağıl nemi
17.27𝑇
𝑒𝑠 = 0.6108𝑥𝑒𝑥𝑝 ( ) Eşitlik 13
𝑇 + 237.3
𝑅𝐻
𝑒𝑎 = 𝑒𝑠 𝑥 Eşitlik 14
100
𝑉𝑃𝐷 = 𝑒𝑠 − 𝑒𝑎 Eşitlik 15
Eşitlikte; es: doygun buhar basıncı (kPa), Araştırma Bulguları ve Tartışma
T: hava sıcaklığı (C°), RH: havanın bağıl
nemi (%), VPD: buhar basıncı açığıdır Dört farklı yönteme göre hesaplanmış alt ve
(kPa). üst sınır çizgilerinden yararlanılarak nar
ağacı ve soya bitkisi için oluşturulan temel
grafikler sırasıyla Şekil 1 ve Şekil 2’de,
çizgilerin denklemleri ise Çizelge 2’de
verilmiştir.
400
st th
12
10 Idso Alt Sınır Çizgisi
8
6 Alves Alt Sınır Çizgisi
4
2
Jackson Alt Sınır Çizgisi
Tc - Ta (oC)
0
-2
-4 Önerilen alt sınır çizgisi
-6
-8 Jackson ve Alves üst sınır
-10 çizigisi
-12
-14 Idso üst sınır çizigisi
-16
-18 Önerilen üst sınır çizigisi
-20
0 1 2 3 4 5 6 7
VPD (kPa)
Şekil 1. Nar ağacında CWSI değerini belirlemede kullanılabilecek, alt ve üst sınır çizgileri
(temel grafik)
12
10 Idso Alt Sınır Çizgisi
8
6 Alves Alt Sınır Çizgisi
4
2
Jackson Alt Sınır Çizgisi
Tc - Ta (oC)
0
-2
-4 Önerilen alt sınır çizgisi
-6
-8
Jackson ve Alves üst sınır
-10
-12 çizigisi
-14 Idso üst sınır çizigisi
-16
-18 Önerilen üst sınır çizigisi
-20
0 1 2 3 4 5 6
VPD (kPa)
Şekil 2. Soya bitkisinde CWSI değerini belirlemede kullanılabilecek, alt ve üst sınır çizgileri
(temel grafik)
Çizelge 2. Nar ağacı ve soya bitkisi için farklı yöntemlere göre hesaplanan alt sınır ve üst
sınır çizgilerinin denklemleri
Bitki Yöntem Üst sınır çizgisi Alt sınır çizgisi
Jackson 4.4 Tc-Ta=-2.81VPD+0.89
Idso 2.8 Tc-Ta=-0.65VPD-4.33
Nar
Alves 4.4 Tc-Ta=-3.12VPD+0.32
Önerilen 5.7 Tc-Ta=-1.27VPD-4.47
Jackson 8.8 Tc-Ta=-3.25VPD+2.68
Idso 4.0 Tc-Ta=-1.28VPD-5.17
Soya
Alves 8.8 Tc-Ta=-3.62VPD-2.07
Önerilen 6.0 Tc-Ta=-2.02VPD–5.67
Şekil 1’de verilen temel grafik sulama konularında (N0, N50, N75, N100, N125)
kullanılarak nar ağaçları için dört farklı büyüme mevsimi boyunca olan değişimi
yönteme göre belirlenen günlük bitki su Şekil 2, 3, 4, 5 ve 6’da verilmiştir.
stresi indeksi (CWSI) değerlerinin farklı
401
st th
Susuz parsel (N0) Jackson

1
Idso
0.8
Alves
0.6
Önerilen
0.4
CWSI
0.2
-1E-15
-0.2
-0.4
-0.6
150 200 YILIN GÜNLERİ 250 300
Şekil 3. Nar ağacında büyüme mevsimi boyunca N0 sulama konusunda CWSI değerlerinin
değişimi
N50
1
0.8 Jackson
0.6 Idso
0.4 Alves
CWSI
0.2
Önerilen
0
-0.2 Sulama
Günleri
-0.4
-0.6
150 170 190 210 230 250 270 290 310
YILIN GÜNLERİ
Şekil 4. Nar ağacında büyüme mevsimi boyunca N50 sulama konusunda CWSI değerlerinin
değişimi
N75
1
0.8 Jackson
0.6 Idso
0.4
Alves
CWSI
0.2
0 Önerilen
-0.2 Sulama
-0.4 Günleri
-0.6
150 200 250 300
YILIN GÜNLERİ
Şekil 5. Nar ağacında büyüme mevsimi boyunca N75 sulama konusunda CWSI değerlerinin değişimi
402
st th
1
N100 Jackson
0.8 Idso
0.6
Alves
0.4
CWSI
0.2 Önerilen
0
Sulama
-0.2 Günleri
-0.4
-0.6
150 200 250 300
yılın günleri
Şekil 6. Nar ağacında büyüme mevsimi boyunca N100 sulama konusunda CWSI değerlerinin değişimi
N125
1
0.8 Jackson
0.6
Idso
0.4
CWSI
0.2 Alves
0 Önerilen
-0.2
Sulama
-0.4 Günleri
-0.6
150 200 250 300
YILIN GÜNLERİ
Şekil 7. Nar ağacında büyüme mevsimi boyunca N125 sulama konusundaki CWSI değerlerinin
değişimi
Şekil 3, 4, 5, 6, 7’den görüleceği üzere, birlikte negatif değerler de aldığı

büyüme mevsimi boyunca farklı yöntemlere görülmektedir. Jackson ve Alves yöntemleri
göre hesaplanan CWSI değerlerinin ile hesaplanan CWSI değerlerinin ise
sulamadan önce artıp, sulamadan sonra büyüme mevsimi boyunca 0-1 aralığının
azalarak benzer bir trend gösterdikleri dışına çıkarak, negatif değerler aldığı
söylenebilir ancak, günlük değişim görülmektedir. Bununla beraber, sezon
miktarlarında farklılıklar vardır. Ayrıca, su boyunca Alves yönteminin Jackson
stresi arttıkça tüm konularda CWSI yönteminden daha yüksek CWSI değerlerine
değerlerinin arttığını söylenebilir. Sezon sahip olduğu söylenebilir. Bu durumun,
boyunca, Jackson yöntemi en düşük CWSI Alves yönteminde rcp değerinin sıfır kabul
değerlerine sahipken, diğer konular edilmesinden kaynaklandığı düşünülebilir.
birbirlerine daha yakın değerlerde değişim Ayrıca, Jackson yönteminde hesaplanan
göstermişlerdir. Tüm konular için CWSI değerlerinin negatif olması da, bu
hesaplanan CWSI değerleri incelendiği yöntemin büyüme mevsimi boyunca diğer
zaman Idso yöntemi ile hesaplanan CWSI yöntemlerden daha düşük değerlerde
değerlerinin büyüme mevsimi boyunca değişim göstermesine neden olmuştur.
genellikle 0-1 arasında değişim göstermekle
403
st th
Bu çalışmada geliştirilen yaklaşım çalışmalarında Jackson ve Alves yönteminde

incelendiğinde ise, tüm konularda CWSI hesaplanan CWSI değerlerinin çoğunlukla
değerinin 0-1 arasında değiştiği, yani negatif 0-1 arasında değiştiğini, Idso yönteminde ise
CWSI değerlerinin olmadığı görülmektedir. 0-1 arasındaki değerlerin dışına daha çok
Negatif CWSI değerlerini azaltmak çıktığını bildirmişlerdir. Oysa bu çalışmada
amacıyla geliştirilen yeni (önerilen) Idso yöntemi genellikle 0-1 arasında değişim
yaklaşımın bu amaca uygun sonuç verdiğini gösterirken, Alves ve Jackson yöntemi bu
söylemek olasıdır. Yeni geliştirilen aralığın dışında değişim göstermiştir.
yaklaşımın sezon boyunca 0-1 aralığının Şekil 2’de verilen temel grafik
dışına çıkmaması, CWSI değerlerini kullanılarak soya bitkisi için dört farklı
hesaplamada bu yaklaşımın yönteme göre belirlenen günlük bitki su
kullanılabileceğinin bir kanıtı olarak stresi indeksi (CWSI) değerlerinin farklı
düşünülebilir ve dolayısıyla, bu yaklaşımın sulama konularında (S0, S25, S50, S75, S100,
negatif CWSI değerlerini elimine etmek için S125) büyüme mevsimi boyunca olan
kullanılabileceği sonucuna varılabilir. değişimi Şekil 8, 9,10,11,12 ve 13’te
Yuan vd. (2003) kışlık buğdayda CWSI verilmiştir.
belirleme yöntemlerini kıyasladıkları
SO(Susuz parsel)
jackson
1.0
0.8
0.6 Idso
0.4
CWSI
0.2 Alves
0.0
-0.2
Önerilen
-0.4
-0.6
170 180 190 200 210 220 230 240 250 260 270
YILIN GÜNLERİ
Şekil 8. Soya bitkisinde büyüme mevsimi boyunca S0 sulama konusundaki CWSI

S25
1
Jackson
0.8
0.6 Idso
0.4 Alves
CWSI
0.2
Önerilen
0
-0.2 Sulama Günleri
-0.4
-0.6
170 190 210 230 250 270
YILIN GÜNLERİ
Şekil 9. Soya bitkisinde büyüme mevsimi boyunca S25 sulama konusundaki CWSI değerlerinin
değişimi
404
st th
S 50
1
0.8 Jackson
0.6 Idso
0.4
Alves
CWSI
0.2
Önerilen
-1E-15
Sulama Günleri
-0.2
-0.4
-0.6
170 190 210 230 250 270
YILIN GÜNLERİ
değişimi
1.2
S75
1
0.8
0.6
Jackson
0.4
CWSI
0.2 Idso
-1E-15 Alves
-0.2 Önerilen
-0.4 Sulama Günleri
-0.6
170 190 210 230 250 270
YILIN GÜNLERİ
değişimi
S100
1 Jackson
0.8
Idso
0.6
0.4 Alves
CWSI
0.2
Önerilen
-1E-15
-0.2 Sulama
-0.4 Günleri
-0.6
170 190 210 230 250 270
YILIN GÜNLERİ
405
st th
CWSI 125
1
0.8 Jackson
0.6
Idso
0.4
CWSI
0.2 Alves
-1E-15
Önerilen
-0.2
-0.4 Sulama
Günleri
-0.6
170 190 210 230 250 270
YILIN GÜNLERİ
Şekil 8, 9, 10, 11, 12 ve 13 değerini hesaplarken rcp değerinin sıfır

incelendiğinde, tüm sulama konularda, alınmasından kaynaklandığı sonucuna
büyüme mevsimi boyunca dört yönteme ulaşmışlardır.
göre hesaplanan CWSI değerlerinin nar Nar ağacı ve soya bitkisinde dört farklı
ağaçlarındaki N0, N50, N75, N100, N125 yöntemle belirlenen büyüme mevsimi
konuları ile benzer bir değişim göstermiş ortalaması olarak CWSI değerlerinin
olduğu, burada da su stresi arttıkça CWSI istatistiksel analizleri sırasıyla Çizelge 3 ve
değerlerinin de arttığı söylenebilir. Tüm 4’de verilmiştir. Çizelge 3’den görüleceği
konularda, Idso ve burada geliştirilen üzere, nar ağacında CWSI değeri belirleme
(önerilen) yaklaşımın birbirlerine yakın yöntemleri ve sulama düzeyleri arasında %1
değerlerde ve genellikle 0-1 değerleri önem seviyesinde farklılık belirlenmiştir.
arasında, aynı zamanda Jackson ve Alves Sulama düzeyleri ortalamaları
yöntemlerinin de birbirlerine oldukça yakın incelendiğinde en yüksek CWSI değeri 0.29
değerlerde daha çok 0-1 aralığının dışında ile N0 (susuz konu) konusundan elde
değişen CWSI değerleri verdiğini söylemek edilirken onu 0.20 ile N50 konusu izlemiş, en
olasıdır. Nar ağaçlarındaki sonuçlar ile düşük CWSI değeri ise aynı grupta yer alan
karşılaştırıldığında, Idso ve burada 0.16 ile N75, 0.12 ile N100 ve 0.16 ile N125
geliştirilen (önerilen) yaklaşım ile Jackson konularından elde edilmiştir. N0 ve N100
ve Alves yöntemleri ile belirlenen CWSI konuları için, farklı CWSI belirleme
değerlerinin büyüme mevsimi boyunca yöntemlerine göre belirlenen CWSI
değişimleri arasındaki farklılık daha net ve değerleri incelendiğinde, N0 (susuz konu)
belirgindir. Yine, Jackson Yönteminin konusunda, en yüksek CWSI değerleri %0.1
gelişme mevsimi boyunca tüm konularda olasılık seviyesinde Idso, Alves ve önerilen
daha düşük CWSI değerleri verdiği yöntemden elde edilmiş olup, aynı zamanda
söylenebilir. bu yöntemler arasında istatistiksel olarak
Yuan vd. (2003), Çin’de kışlık buğdayda farklılık da yoktur. N100 (tam sulama)
CWSI belirleme yöntemlerini kıyasladıkları konusu incelendiğinde ise en düşük CWSI
çalışmalarında, farklı su kısıntısı değeri %0.1 olasılık seviyesinde Jackson
uyguladıkları tüm konularda Jackson ve yönteminden elde edilmiştir. Bunun nedeni,
Alves yöntemleri ile deneme süresince Jackson yönteminde negatif CWSI
birbirlerine oldukça yakın ancak Alves değerlerinin fazla olmasıdır. Jackson
yönteminde Jackson yönteminden 0.2 birim yönteminden sonra, Idso ve Alves yöntemi
daha yüksek CWSI değerleri belirlendiği ve istatistiksel olarak aynı grupta yer almış ve
bunun nedeninin Alves yönteminde CWSI en düşük CWSI değerleri bu yöntemlerden
406
st th
elde edilmiştir. Burada, Idso ve Alves CWSI değerleri elde edildiği için,
yöntemlerinden tam sulanan konuda en istatistiksel olarak nar ağacı için bu iki
düşük, hiç sulanmayan konuda ise en yüksek yöntemin daha uygun olduğu söylenebilir
Çizelge 3. Nar ağacında dört farklı yöntemle belirlenen büyüme mevsimi ortalaması olarak
CWSI değerlerinin istatistiksel analizi
Model N125 N100 N75 N50 N0 P>F Mean of Ml
£ †
IDSO 0.162 Abc 0.120 Bc 0.160 Abc 0.206 Ab 0.292 Aa 0.198 B
ALVES 0.173 Ab 0.140 ABb 0.172 Ab 0.209 Ab 0.314 Aa 0.213 B
JACKSON 0.065 Bb 0.028 Cb 0.064 Bb 0.105 Bb 0.225 Ba 0.110 C
ÖNERILEN 0.233 Abc 0.206 Ac 0.232 Abc 0.261 Ab 0.325 Aa 0.259 A
P>F
Mean of I †0.158 c 0.123 c 0.157 c 0.195 b 0.289 a
1. Önemlilik
Model (M) :
Sulama Rejimi (I) :
Model x Sulama Rejimi : öd
£
: İtalik yazılmış bölümde küçük harfler yatay (satır boyunca ), büyük harfler dikey (sütün boyunca) verilen ortalamaların
Duncan testine göre %5 önem seviyesinde karşılaştırmasını göstermektedir.
†
: Kalın yazılmış küçük harfler yatay (satır boyunca ), büyük harfler dikey (sütün boyunca) verilen ortalamaların Duncan
testine göre %5 önem seviyesinde karşılaştırmasını göstermektedir.
%0.1 olasılık seviyesinde önemlidir.
öd: istatistiksel olarak önemsiz.
Çizelge 4. Soya bitkisinde dört farklı yöntemle belirlenen büyüme mevsimi ortalaması olarak
CWSI değerlerinin istatistiksel analizi
Model S125 S100 S75 S50 S25 S0 P>F Mean of M
£ †
IDSO 0.195 Ad 0.195 Ad 0.261 Ad 0.353 Ac 0.449 Ab 0.595 Aa 0.341 A
ALVES -0.024 Bd -0.023 Bd 0.035 Bcd 0.119 Bbc 0.206 Bb 0.332 Ba 0.108 B
JACKSON -0.134 Cd -0.133 Cd -0.068 Ccd 0.024 Bbc 0.121 Bb 0.262 Ba 0.012 C
ÖNERİLEN 0.232 Ad 0.239 Ad 0.292 Ad 0.368 Ac 0.447 Ab 0.561 Aa 0.357 A
P>F
†
Mean of I 0.066 e 0.069 e 0.130 d 0.216 c 0.305 b 0.438 a
2. Önemlilik
Model (M) :
Sulama Rejimi (I) :
Model x Sulama Rejimi :
£: İtalik yazılmış bölümde küçük harfler yatay (satır boyunca ), büyük harfler dikey (sütün boyunca) verilen ortalamaların
Duncan testine göre %5 önem seviyesinde karşılaştırmasını göstermektedir.
†: Kalın yazılmış küçük harfler yatay (satır boyunca ), büyük harfler dikey (sütün boyunca) verilen ortalamaların Duncan
testine göre %5 önem seviyesinde karşılaştırmasını göstermektedir.
%0.1 olasılık seviyesinde önemlidir.
öd: istatistiksel olarak önemsiz.
Soya bitkisinde büyüme mevsimi için yöntemle belirlenen CWSI değerleri
ortalama CWSI değerleri incelendiğinde, incelendiğinde, en yüksek CWSI değerleri
yöntemler arasında ve sulama düzeyleri Idso ve önerilen yöntemden elde edilmiş
arasında %1 önem seviyesinde farklılık olup bu iki yöntem aynı grupta yer
belirlenmiştir (Çizelge 4). S0 (susuz) almaktadır. En düşük CWSI değerleri ise
konuda, en yüksek CWSI değeri Idso ve sırası ile Alves ve Jackson yöntemlerinden
önerilen yöntemden elde edilmiş olup aynı elde edilmiştir.
zamanda aralarında istatistiksel olarak
farklılık bulunmamıştır. Alves ve Jackson
ise Idso ve önerilen yöntemlere göre %1 Sonuç ve Öneriler
önem seviyesinde daha düşük CWSI değeri
vermiş olup aynı grupta yer almaktadır. S100 Bu çalışmada, Jackson vd (1981)
(tam sulama) konusunda dört farklı tarafından geliştirilen enerji dengesi
407
st th
yaklaşımı, Idso vd (1981) tarafından Irrigation Scheduling with Infrared

geliştirilen deneysel yaklaşımı, Alves ve Thermometers:A New Approach.
Pereira (2000) tarafından geliştirilen ıslak Irrig. Sci., 19: 101-106.
termometre sıcaklığı yaklaşımı ve bu Baştuğ, R. ve Irmak, S., 1996. Toprak Suyu
çalışma için geliştirilen (önerilen) yeni bir Potansiyeli ve Bitki Su Stresi İndeksi
yaklaşım ile elde edilen CWSI değerleri (CWSI) Değerlerinin Mısır
kıyaslanmıştır. Jackson yöntemi ile elde Sulanmasında Kullanılması. Akdeniz
edilen CWSI değerleri negatif olduğundan Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi.
Antalya koşullarında nar ağacı ve soya 9: 241-255.
bitkisi için sulama programlaması Carcova, J., Maddoni, G.A. and Ghersa,
çalışmalarında bu yöntem önerilmemektedir. C.M., 1998. Crop Water Stress Index
Alves yönteminin, Jackson yöntemine göre of Three Maize Hybrids Grown in
CWSI değerlerinin hesaplanmasında daha az Soils with Different Qulity. Field
çevresel parametreye gereksinim Crops Res., 55: 165-174.
duyulmasından, Idso yöntemine göre ise Cremona, M.V., Stützel, H. and Kage, H.,
arazi koşullarında daha kolay uygulanabilir 2004. Irrigation Scheduling of
bir yöntem olmasından dolayı anılan iki Kholrabi (Brassica oleracea var.
yöntemden daha üstün özelliklere sahip Gongylodes) Using Crop Water Stress
olduğu söylenebilir. Ancak bu çalışmada Index., Hort. Sci., 39(2): 276-279
Alves yönteminde hesaplanan CWSI Gonzalez-dugo, V., Zarco-tejada, P.J. and
değerleri sezon boyunca 0-1 aralığının dışına Fereres, E. 2014. Applicability and
çıkmıştır. CWSI değerlerinin teorik olarak limitations of using the crop water
0-1 aralığında çıkması gerektiğinden bu stress index as an indicator of water
yöntem de bahsedilen koşul ve bitkiler için deficits in citrus orchards.
kullanılması uygun değildir. Jackson ve Agricultural and Forest Meteorology
Alves yöntemlerinden elde edilen CWSI 198–199: 94–104.
değerleri 0-1 aralığında çıkmadığı için bu Idso, S.B., Jackson.R.D.. Pınter.P.J.JR..
yöntemlere göre Antalya koşullarında Reginato.R.J. and Hatfıeld.J.L. 1981.
sulama programlaması yapılmasının doğru Normalızıng the stres-degree-day
sonuçlar vermeyeceği söylenebilir. Idso parameter for envıronmental
yönteminden elde edilen CWSI değerleri ise varıability. Agricultural Meteorology.
her iki bitki için de 0-1 aralığında olup, 24: 45-55.
geliştirilen yeni yaklaşımla da oldukça yakın Irmak, S., Haman, D.Z. and Baştuğ, R.,
değerlerde değişim göstermiştir. Ayrıca yeni 2000. Determination of Crop Water
geliştirilen yaklaşımda negatif değerler en Stress Index for Irrigation Timing and
aza indirgenerek, istenilen sonuca Yield Estimation of Corn. Agronomy
ulaşılmıştır. Antalya koşullarında, en uygun J., 92: 1221-1227.
yöntemin Idso yöntemi olduğu yeni Jackson, RD., Idso, S.B., Reginato, R.J., &
geliştirilen yöntemin de bu yöntemle Pinter, P.J., JR., 1981. Canopy
uyuşumlu sonuçlar vermekle birlikte negatif Temperature as a Crop Water Stress
sonuçları elimine etmesi nedeniyle tercih İndicator. Water Resources Research,
edilebileceği sonucuna varılmıştır. 17: 1133-1138.
Karaca, C., Tekelioğlu, B., Büyüktaş, D. and
Kaynaklar Bastug, R. 2018. Relatıons Between
Crop Water Stress Index and Stomatal
Alderfasi, A.A., and Neilsen, D.C., 2001. Conductance of Soybean Dependıng
Use of Crop Water Stress Index for on Cultıvars. Fresenius Environmental
Monitoring Water Status and Bulletin, 27(6): 4212-4219.
Scheduling Irrigation in Wheat. Ming Han, Huihui Zhang, Kendall C.
Agricultural Water Management, 47: DeJonge, Louise H. Comas, Sean
69-75. Gleason. 2018. Comparison of three
Alves, I. and Pereıra, L.S., 2000. Non- crop water stress index models with
Water-stressed Baselines for sap flow measurements in maize.
408
st th
Agricultural Water Management. 203: Agricultural Water Management, 97:

366-375 224–230
Nielsen, D.C., 1990. Scheduling Irrigations Reginato, R.J. 1983. Field guantification of
for Soybeans with the Crop Water crop water stres. A.S.A.E. 26(3): 772-
Stress Index (CWSI). 23: 103-116 781
Olufayo, A., Baldy, C. and Ruelle, P., 1996. Sepaskhah, A.R. and Kashefıpour, S.M.,
Sorgum Yield, Water Use and Canopy 1994. Relationships Between Leaf
Temperatures Under Different Levels Water Potential, CWSI, Yield and
of Irrigation. Agricultural Water Fruit Quality of Sweet Lime Under
Management, 30: 77-90. Drip Irrigation. Agricultural Water
Orta, A.H., Erdem, Y. and Erdem, T., 2003. Management, 25:13-22.
Crop Water Stress Index for Yazar, A., 1990. Utilization of Infrared
Watermelon. Scienta Horticulturae, Thermometry Technique for
98: 121-130. Assessing Crop Water Stres and
Ödemiş, B., ve Baştuğ, R., 1999. Infrared Irrigation Scheduling for Soybean.
termometre tekniği kullanılarak Doğa. Türk Tarım ve Ormancılık
pamukta bitki sustresinin Dergisi, 14:517-533.
değerlendirilmesi ve sulamaların Yuan, G., Luo, Yi., Sun, X. and Tang, D.,
programlanması. Turkish Journal of 2004. Evaluation of A Crop Water
Agriculture and Forestry, 23(1): 31- Stress Index for Detecting Water
37. Stress in Winter Wheat in the North
Widmoser, P. 2010. An alternative to define China Plain. Agricultural Water
canopy surface temperature bounds. Management, 64:29-40.
409
st th
Hayvansal Atıklardan Biyogaz Enerji Potansiyelinin Belirlenerek

Sayısal Haritalarının Oluşturulması: Ardahan İli Örneği
Hasan Ertop1, Atılgan Atılgan1, Hasan Öz1 Ercüment Aksoy2

1
ISUBÜ, Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Isparta,
TÜRKİYE
2
Akdeniz Üniversitesi, Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu, Dumlupınar Bulvarı, 07058, Antalya,
TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: atilganatilgan@sdu.edu.tr
Özet: Bu çalışmada, Ardahan ilindeki hayvansal atıklardan elde edilebilecek biyogaz potansiyeli
belirlenerek ilin enerji haritasının oluşturulması hedeflenmiştir. Elde edilen sonuçlar, konuyla ilgili
literatür bilgileri ile kıyaslanarak gerekli hesaplamalar yapılmıştır. Araştırmada 2017 yılı verileri
kullanılarak Ardahan ilindeki büyükbaş, küçükbaş ve kanatlı hayvan sayısına bağlı olarak elde
edilebilecek yaş gübre miktarı ve biyogazdan elde edilebilecek enerji miktarı hesaplanarak enerji
haritası oluşturulmaya çalışılmıştır. Ardahan ilinde 290968 adet büyükbaş hayvandan yıllık
4566742760 kg, 60905 adet küçükbaş hayvandan yıllık 53352780 kg ile 73624 adet kanatlı
hayvandan yıllık 4837094 kg yaş gübre elde edilebileceği ve elde edilebilecek mevcut biyogaz
enerjisinden toplam yıllık 48591398,42 MJ olduğu belirlenmiştir. Biyogaz enerji potansiyelinin
belirlenmesi ile oluşturulan sayısal haritaların enerji planlamalarında kullanılabileceği
öngörülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Ardahan, Hayvansal atık, Biyogaz enerjisi, Sayısal harita
Creating Digital Maps of Biogas Energy Potential from Animal Wastes:

Ardahan Province Case
Abstract: In this study, it is aimed to determine the energy potential of the province by determining
the biogas potential which can be obtained from animal wastes in Ardahan province. The results
obtained were compared with the related literature. In the study, by using the data of 2017, an energy
map was calculated by the amount of fertilizer that can be obtained from the biogas and the amount of
wet manure that can be obtained depending on the number of cattle, sheep and poultry in Ardahan
province. In Ardahan province, it was determined that yearly 4566742760 kg annual yield from
290968 cattle barns, 53352780 kg annually from 60905 small ruminant and 4867094 kg wet manure
can be obtained from 73624 poultry and the current biogas energy was 48591398.42 MJ per year. It is
foreseen that the digital maps created for the determination of the biogas energy potential can be used
in energy planning.
Keywords: Ardahan, Animal waste, Biogas energy, digital map
Giriş kaynaklardan biyoyakıtlar, canlı olarak

yaşamını tamamlamış organizmalar ya da bu
Dünya nüfusunun hızlı bir şekilde organizmaların metabolik çıktıları
artmaya devam etmesi, sanayileşmenin yeni kullanılarak üretilen, biyolojik olarak geri
boyutlar kazanması dünyada olduğu gibi dönüştürülebilir katı, sıvı veya gaz yakıt
ülkemizde de enerji ihtiyacını hızlı bir kaynaklarıdır. Biyoyakıtlar özellikle elektrik
şekilde arttırmaktadır. Fosil kaynaklı enerji üretimi ve ulaştırma sektörlerinin yoğun
üretim ve kullanımı maliyetlerinin gün fosil yakıt kullanımı nedeni ile yaşam
geçtikçe arttığı günümüzde bu enerji alanlarına verdiği zararların azaltılmasına
kaynaklarıyla rekabet edebilecek yönelik bir kaynak olarak gösterilmektedir.
yenilenebilir enerji kaynakları ön plana Bu yenilenebilir enerji kaynaklarından birisi
çıkmaktadır (Yadvika vd., 2004). Bu de biyogazdır (White vd., 2011).
410
st th
Dünya nüfusunun ve sanayileşmenin sahip olması ve coğrafi konumu göz önünde

hızla artması dünyada enerji ihtiyacını hızla bulundurulmuştur. Araştırmada Ardahan
artırmaktadır. Dünya enerji ihtiyacını ilinde bulunan büyükbaş, küçükbaş ve
yaklaşık %24,2 doğalgaz, % 29 kömür ve % kanatlı hayvan sayısı için Türkiye İstatistik
32,8 petrolden karşılamaktadır. Geriye kalan Kurumu’nun 2017 yılı verileri kullanılmıştır.
kısım ise sadece nükleer enerji, hidro enerji Bu veriler neticesinde Ardahan ili için elde
ve yenilenebilir enerjidir. Dünyada edilebilecek potansiyel biyogaz miktarı ve
doğalgaz, kömür ve petrol rezervleri bu biyogazın kullanılan diğer enerji
tükenmekte olan enerji kaynaklarıdır. Ayrıca kaynakları ile olan eş değer seviyeleri
bu enerji kaynakları atmosferdeki hesaplanmıştır.
karbondioksit (CO2) emisyonunu Araştırma alanında elde edilebilecek
artırdığından dolayı bu enerji kaynakları potansiyel biyogazın günümüzde kullanılan
aslında doğa için oldukça zararlıdır (Yürük diğer enerji kaynakları ile olan eş değer
ve Erdoğmuş, 2015). seviyeli kıyaslanmaya çalışılmıştır. Yaldız,
Ülkemiz biyokütle kaynakları ve organik 2004; Zan Sancak vd., 2014; Baran vd.,
atık kaynakları açısında oldukça zengin bir 2017; yaptıkları çalışmalarda biyogazdan
potansiyele sahiptir. Fakat ülkemiz ürettiği sağlanan enerji miktarının; 0,63 litre gaz
enerjinin yaklaşık üç katını tüketen bir yağına, 3,47 kg oduna, 0,43 kg bütan gazına,
ülkedir. Bu nedenle enerji ihtiyacı açısından 4,7 kWh elektriğe ve 0,8 litre benzine eş
dışarıya bağımlılığımız %70 in üzerindedir. değer olduğunu belirtmişlerdir. Yıllık
Ayrıca Türkiye’nin biyogaz potansiyeli biyogazdan elde edilebilecek enerjinin diğer
mevcut doğal gaz kullanımının % 88’ine enerji kaynakları ile kıyaslanmasında bu
eşdeğerdir (Kumbur vd., 2015). değerler dikkate alınmıştır.
Ülkemizdeki organik atıklar genel toplam Büyükbaş, küçükbaş ve kanatlı
atıkların % 65’i dir. Bu nedenle ülkemiz çok hayvanlardan elde edilebilecek biyogaz
büyük bir organik atık kapasitesine sahiptir. potansiyelinin belirlenmesinde birim hayvan
Bu atıklar kontrolsüz bir şekilde çevreye için gübre üretimi, gübrenin kuru madde,
atılmakta ve çürümeye terk edilmektedir. Bu uçucu kuru madde oranları ve gübrenin
nedenle çevre kirliliği oluşturmaktadır. metan üretim oranına ait değerler Ekinci vd.
Böylece bu atıkların değerlendirilmesi hem (2010) göre hesaplanmıştır. Büyükbaş
çevre kirliliği açısından hem de enerji hayvanlar için %50, küçükbaş hayvanlar için
ihtiyacı açısından önem kazanmaktadır %13 ve kanatlı hayvanlar için %99 oranında
(Deloitte, 2014). Bu çalışmanın amacı ortaya çıkan gübrenin kullanılabilirliği
Ardahan ve ilçelerinde hayvan gübresinden dikkate alınarak hayvansal atıklardan elde
biyogaz üretim potansiyelini belirleyerek, edilebilecek potansiyel biyogaz enerjisi
dağılımını haritalamaktır. Bu amaçla hayvan miktarı belirlenmiştir (Tınmaz Köse, 2017).
gübresinin biyogaz potansiyeli ve enerji Büyükbaş, küçükbaş, kanatlı ve toplam
miktarı hesaplanarak Arcgis programıyla hayvan sayısından elde edilebilecek enerji
haritalaması yapılmıştır. Araştırma, ildeki miktarını gösteren sayısal veriler sınıf
hayvan gübrelerinin bertarafının sağlanması değerlerine göre renklendirilerek Arcgis
ve enerji ihtiyacının karşılanabilmesi adına programında ilçeler bazında oluşturulan
alternatif bir enerji kaynağının potansiyelini haritalar üzerinden yorumlanmıştır.
ortaya koymaktadır.
Materyal ve Metod
Ardahan ilinin 2017 yılı toplam
Araştırma Doğu Anadolu Bölgesinde yer büyükbaş hayvan sayısının 290968,
alan Ardahan il merkezi ve Ardahan iline küçükbaş hayvan sayısının 60905 ve kanatlı
bağlı Göle, Hanak, Damal, Posof ve Çıldır hayvan sayısının 73624 olduğu
ilçelerini kapsamaktadır. Ardahan ilinin belirlenmiştir. Ardahan ili merkez ve
çalışma alanı olarak seçilmesinde ilin ilçelerindeki büyükbaş, küçükbaş ve kanatlı
hayvan varlığı olarak yüksek bir kapasiteye hayvan sayıları Çizelge 1’de verilmiştir.
411
st th
Çizelge 1. Araştırma alanındaki hayvan varlığı

Yerleşim Büyükbaş Hayvan Sayısı Küçükbaş Hayvan Sayısı Kanatlı Hayvan Sayısı
(Adet) (Adet) (Adet)
Merkez 91675 26171 19850
Göle 84118 7780 12147
Hanak 41500 3370 21658
Damal 14902 107 200
Posof 16257 1012 1055
Çıldır 42516 22465 18714
Toplam 290968 60905 73624
Çizelge 1 incelendiğinde il genelinde merkez ilçede yer alırken, bunu Göle, Çıldır,
toplam 425497 adet hayvan bulunduğu Hanak, Posof ve Damal ilçeleri takip
görülmektedir. İlin hayvan varlığının % etmektedir.
68,39’luk kısmını büyükbaş hayvanlar Ardahan ilinde ki büyükbaş, küçükbaş ve
oluştururken, bunu % 17,30 ile kanatlılar kanatlı hayvan varlığından yola çıkılarak
takip etmektedir. İlde bulunan hayvanların elde edilebilecek potansiyel gübre miktarı ve
ilçelere göre dağılımı incelendiğinde ise en biyogaz miktarları Çizelge 2’te verilmiştir.
fazla hayvan varlığı % 32,4 ile Ardahan
Çizelge 2 Ardahan ilinde elde edilebilecek potansiyel gübre ve biyogaz miktarı

Büyükbaş Küçükbaş Kanatlı Toplam
Elde Elde
Yaş
Elde Edilebilir Yaş Gübre Edilebilir Edilebilir Elde Edilebilir
Yerleşim Yaş Gübre Gübre Yaş Gübre
Biyogaz Enerji Miktarı Biyogaz Biyogaz Biyogaz Enerji
Miktarı (kg) Miktarı Miktarı (kg)
(MJ) (kg) Enerji Enerji (MJ)
(kg)
(MJ) (MJ)
Merkez 1438839125 15053252,19 22925796 205653,33 1304145 90365,84 1463069066 15349271,36
Göle 1320232010 13812374,88 6815280 61135,72 798057 55298,37 1327845347 13928808,97
Hanak 651342500 6814398,32 2952120 26481,67 1422930 98596,60 655717550 6939476,59
Damal 233886890 2446943,70 93732 840,81 13140 910,48 233993762 2448694,99
Posof 255153615 2669437,91 886512 7952,36 69313 4802,78 256109440 2682193,05

Çıldır 667288620 6981227,92 19679340 176531,35 1229509 85194,22 688197469 7242953,49
Çizelge 2 incelendiğinde Ardahan ilinde 48591398,42 MJ olduğu ve %31,58’lik

elde edilebilecek toplam potansiyel gübre kısmının merkez ilçede olduğu ve bunu %
miktarının yıllık 4624932634 kg oluğu ve bu 28.66 ile Göle ilçesinin izlediği
gübrenin %31,64’lük kısmının merkez belirlenmiştir.
ilçede olduğu ve bunu %28,71 ile Göle Ardahan ilinin yıllık biyogaz enerjisi
ilçenin izlediği görülmektedir. Benzer potansiyelinin günümüzde kullanılan enerji
şekilde Ardahan ilinde elde edilebilecek kaynaklarındaki eşdeğer karşılığı Çizelge
toplam potansiyel biyogaz enerjisinin yıllık 3’te verilmiştir.
Çizelge 3. Ardahan ili üretilebilecek biyogazın diğer yakıtlardaki eş değer karşılıkları

Yerleşim Gaz Yağı (L) Odun (kg) LPG (kg) Benzin (L) Elektrik (kWh)
Merkez 9670040,956 53261971,619 6600186,684 12279417,088 72141575,392
Göle 8775149,651 48332967,125 5989387,857 11143047,176 65465402,159
Hanak 4371870,251 24079983,767 2983974,933 5551581,272 32615539,973
Damal 1542677,843 8496971,615 1052938,845 1958955,992 11508866,453
Posof 1689781,621 9307209,883 1153343,011 2145754,44 12606307,335
Çıldır 4563060,698 25133048,610 3114470,000 5794362,792 34041881,403
Toplam 30612581,020 1686121,619 20894301,330 38873118,760 228379572,715
412
st th
Çizelge 3 incelendiğinde, il genelinde adet konut bulunmaktadır. Ardahan ilinde

yılda elde edilebilecek biyogaz miktarının tüketilen doğalgaz miktarının ortalama
yaklaşık 228,3 milyon kWh elektrik 45808000 m3/yıl olduğu varsayılabilir.
enerjisine ya da yaklaşık 38,8 milyon litre 1 m3 biyogazın ısıl enerji karşılığı olarak
benzinden elde edilen enerjiye eşdeğer 0.62 m3 doğalgazdan sağlanabilecek enerji
olduğu görülmektedir. elde edilebilmektedir (Deviren vd., 2017).
TEDAŞ 2017 Elektrik tarifesine göre Bu değer dikkate alındığında Ardahan
elektriğin kWh’lık tüketim fiyatı 0,216 ilinde 30126667,039 m3 doğalgazın
TL’dir (Anonim, 2017a). Ardahan ilinde eşdeğerinde bir ısıl enerji elde edilebileceği
biyogazdan elde edilebilecek olan toplam ve ilin doğalgaz tüketiminin % 65,77 ‘sini
228379572,715 kWh elektrik enerjisi elde kendi öz kaynakları ile sağlanabileceği
edilebileceği belirlenmiştir. Zan Sancak vd. düşünülebilir. Zan Sancak vd. (2014)’ e göre
(2014), biyogazdan elektrik enerjisi Türkiye'nin 12 istatistiki bölgesinden biri
üretiminin yıllık olarak; Doğu Anadolu olan Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi’nde
Bölgesi’ne 700,1 Milyon TL ekonomik katkı biyogazdan elde edilebilecek doğalgaz
sağlayacağını belirtmişlerdir. Araştırmada miktarını 437301412 m3 olarak
Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan Ardahan hesaplamıştırlar. Araştırmada Türkiye’nin
İlinden tek başına elde edebileceği istatistiki bölgesinden biri olan Kuzeydoğu
ekonomik kazancın ise 49329987,70 TL Anadolu’da yer alan Ardahan ilinde elde
olduğu hesaplanmıştır. edilebilecek biyogaz kaynaklı doğalgaz
2017 yılı verilerine göre Ardahan ilinde üretiminin 30126667,039 m3 olduğu
11126900 kWh’lık bir enerji tüketimi hesaplanmıştır.
gerçekleşmiştir (Anonim 2017b). Ardahan Ülkemizde yakacak odun türü olarak en
ilindeki elektrik üretim potansiyeli dikkate çok tercih edilen ağaç türü meşe ağacıdır.
alındığında ilin kendi elektrik ihtiyacını Meşe ağacının (gövde-odun) yakacak olarak
karşılayabileceği ve üretim fazlası elektriğin kullanılması durumunda 4620 kcal/kg’lik bir
de ekonomik bir kazanç getirebileceği ön enerji açığa çıkmaktadır (Anonim, 2009).
görülebilir. Ardahan ilinde elde edilebilecek biyogaz
2017 yılı sonu ile ortalama kurşunsuz potansiyelinin 168612152,619 tonluk bir
benzin fiyatı Ardahan ilinde 5,60 (TL/L)’dir odun enerjisi ile eşdeğer olduğu varsayılırsa
(Anonim, 2017c). Ardahan ilinde elde yıllık 778988145099,78 kcal’lik bir eşdeğer
edilebilecek enerjinin benzin enerjisi ile olan enerji sağlanabilecektir.
eş değeri düşünüldüğünde 217689465,056 Bununla birlikte Türkiye’de kırsal
TL değerinde bir ekonomik kazanım elde yerleşimlerde, odunun yakacak olarak
edilebilir. kullanılması eğiliminin yüksek olmasından
2017 yılı için Türkiye’de hane başına dolayı odun temini için ormanlar tahrip
doğalgaz tüketiminin 1032m3 olduğu edilmektedir. Odun enerjisinden elde
düşünülünce Ardahan ilin de biyogazdan edilebilecek ısıl enerjinin biyogazdan da
elde edilecek enerjinin doğalgaz ile entegre elde edilebileceği ön görüldüğünde
edilerek kullanılmasının ile büyük bir ormanların yakacak ihtiyacı için tahribatının
ekonomik kazanç sağlayabileceği da mümkün olan en düşük düzeye ineceği
varsayılabilir. Ardahan ili 2017 yılı söylenebilir.
verilerine göre hane başına 1636 m3 tüketim Ardahan ilindeki büyükbaş hayvansal
ile Türkiye’nin en çok doğalgaz tüketen atıklardan elde edilebilecek biyogaz enerji
kenti olmuştur. (Anonim, 2017d). 2017 yılı seviyesi haritası Şekil 1’de verilmiştir.
verilerine göre Ardahan da yaklaşık 28000
413
st th
Şekil 1. Ardahan ili büyükbaş hayvan varlığından elde edilebilecek enerji değeri (MJ/yıl)
Şekil 1 incelendiğinde; Merkez ilçe ve seviyesinin yüksek olmasına neden olarak

Göle ilçesi enerji seviyesi olarak en bu yerleşim yerlerindeki büyükbaş hayvan
yüksek potansiyele sahip olurken, bu yetiştiriciliğinin aktif bir yapısı olması
ilçeleri Hanak ve Çıldır ilçesi neden olarak söylenebilir.
izlemektedir. Enerji seviyesinin en düşük Ardahan küçükbaş hayvansal
olduğu ilçeler Damal ve Posof’tur. atıklardan elde edilebilecek biyogaz enerji
Merkez ve Göle ilçelerindeki enerji seviyesi haritası Şekil 2’de verilmiştir
Şekil 2. Ardahan ili küçükbaş hayvan varlığından elde edilebilecek enerji değeri (MJ/yıl)
414
st th
Şekil 2 incelendiğinde; Merkez ilçe ve söylenebilirken, Çıldır ilçesinde ki enerji

Çıldır ilçesi enerji seviyesi olarak en yüksek seviyesinin yüksek olmasındaki sebebin ise
potansiyele sahip olurken, enerji seviyesi iklim koşullarının küçükbaş hayvancılık için
olarak bu ilçeleri Göle, Hanak, Posof ve en uygun ilçe olmasından kaynaklandığı
Damal ilçeleri izlemektedir. Merkez ilçedeki söylenebilir.
enerji seviyesinin yüksek olmasındaki Ardahan ilindeki kanatlı hayvansal
nedenin bu ilçede büyükbaş hayvancılığın atıklardan elde edilebilecek enerji seviyesi
yanında küçükbaşın yaygın olarak yapılması haritası Şekil 3’de verilmiştir.
Şekil 3. Ardahan ilinin kanatlı hayvan varlığından elde edilebilecek enerji değeri (MJ/yıl)
Şekil 3 incelendiğinde; Merkez ilçe, yetiştiriciliğin il ortalamasının çok altında

Hanak ve Çıldır ilçeleri en yüksek enerji yapılmasından kaynaklandığı söylenebilir.
seviyesinde yer alırken bu ilçeleri Göle, Ardahan ilindeki toplam hayvansal
Posof ve Damal ilçeleri izlemektedir. Damal atıklardan elde edilebilecek enerji seviyesi
ilçesinin en düşük enerji seviyesinde haritası Şekil 4’de verilmiştir.
olmasındaki sebebin ilçede kanatlı hayvan
415
st th
Şekil 4. Ardahan ilinin hayvan varlığından elde edilebilecek enerji değeri (MJ/yıl)
Şekil 4 incelendiğinde; Merkez ilçe ve potansiyelinin 2448694,99 MJ ile Damal

Göle ilçesi en yüksek enerji seviyesinde yer ilçesi olduğu sonucuna varılmıştır.
alırken bu ilçeleri Hanak ve Çıldır ilçeler Bunun yanında il genelinde elde
izlemektedir. En düşük enerji seviyesi ise edilebilecek biyogaz enerjisinin günümüzde
Damal ilçesinde bulunmaktadır. Toplam enerji kaynağı olarak kullanılan diğer enerji
enerji seviyesinde Merkez ilçenin ve Göle kaynakları ile olan kıyaslanması yapılarak
ilçesinin bulunmasındaki ana sebebin enerji eş değerleri ortaya çıkarılmıştır.
büyükbaş hayvan varlığının bu ilçelerde İl genelinde toplam hayvansal atıklardan
yüksek olması söylenebilir. Bununla birlikte elde edilebilecek biyogaz enerjisinden
toplam enerji seviyesinde Damal ilçesinin en Merkez ilçede 72141575,392 kWh ve Göle
düşük seviyede olmasındaki sebebin ise ilçesinde 65465402,159 kWh elektrik ile
Damal ilçesinin en az hayvan varlığına sahip benzer şekilde Merkez ilçede 12279417,088
olması söylenebilir. L ve Göle ilçesinde 65465402,159 L benzine
eşdeğer enerjinin elde edilebileceği
Sonuç ve Öneriler sonucuna ulaşılmıştır.
Ardahan ilindeki toplam hayvan sayısı
Ardahan ilinin büyükbaş, küçükbaş, incelendiğinde Merkez ilçe ve Göle ilçesinin
kanatlı ve toplam hayvansal atıklarından hayvan varlığının diğer ilçelere oranla daha
elde edilebilecek potansiyel biyogaz enerji yüksek olduğu ve bundan dolayı
miktarının belirlenmesiyle elde edilen yapılabilecek bir biyogaz tesisi projesinde
sayısal haritaların ilçelerde planlanabilecek bu ilçelere öncelik verilmesi gerektiği
enerji yatırımları için kolaylık varsayılabilir.
sağlayabileceği düşünülmüştür. Ardahan ilinin elektrik kullanım miktarı
İl genelinde toplam hayvansal atıklardan göz önüne alındığında ilin kendi öz
elde edilebilecek biyogaz enerjisi miktarı kaynakları ile elektrik ihtiyacını
yıllık 7242953,49 MJ olarak belirlemiştir. karşılayabileceği ve bununla birlikte çevre
İl geneli incelendiğinde ise biyogaz illere enerji fazlasını ekonomik bir kazanç
enerjisinin en fazla üretim miktarının karşılığında dağıtabileceği söylenebilir.
15349271,36 MJ yıllık potansiyelle Merkez
ilçe olduğu ve en az biyogaz enerjisi üretim
416
st th
Kaynaklar Karşılaştırılması, III. Yenilenebilir

Enerji Sempozyumu, 19-21 Ekim,
Anonim, 2009. Orman Genel Müdürlüğü Mersin, Türkiye.
Biyoenerji Komisyonu Mayıs, Ankara Tınmaz Köse E. 2017. Trakya Bölgesinde
Anonim, 2017a. http://www.tetas.gov.tr/tr- Hayvan Gübrelerinin Biyogaz Enerji
TR/Tarifeler Potansiyelinin Belirlenmesi Ve
Anonim 2017b. Enerji Piyasası Düzenleme Sayısal Haritaların Oluşturulması,
Kurulu elektrik Piyasası Sektör Pamukkale Üniversitesi Mühendislik
Raporu Aralık 2017 Bilim Dergisi, 23(6), 762-772.
Anonim, 2017c. Yadvika, T.R. Santosh,S. Sreekrishnan, V.
http://tppd.com.tr/tr/gecmis-akaryakit- Rana Kohli, 2004. Enhancement of
fiyatlari?id=75&county=857&StartDa biogas production from solid
te=01.12.2017&EndDate=31.12.2017 substrates using different techniques-
Anonim, 2017d. Türkiye Doğal Gaz a review. Bioresource Technology,
Dağıtıcıları Birliği (GAZBİR). 2017 95: 1–10.
Yılı Doğal Gaz Dağıtım Sektörü Yaldız, O., 2004. Biyogaz teknolojisi. Ders
Raporu Kitabı, Akdeniz Üniversitesi
Baran, M.F., Lüle, F., Gökdoğan O. 2017. Yayınları. Yayın no: 78, 181 sayfa,
Adıyaman İlinin Hayvansal Antalya
Atıklardan Elde Edilebilecek Enerji Yürük F., Erdoğmuş P. 2015. Düzce İlinin
Potansiyeli. Türk Tarım ve Doğa Hayvansal Atıklardan Üretilebilecek
Bilimleri Dergisi 4(3): 245–249. Biyogaz Potansiyeli ve K-Means
Deloitte 2014. Kümeleme ile Optimum Tesis
https://www2.deloitte.com/content/da Konumunun Belirlenmesi, İleri
m/Deloitte/tr/Documents/energyresou Teknoloji Bilimleri Dergisi, 4(1): 47-
rces/Biyok%C3%BCtlenin%20alt%C 56.
4%B1n%20%C3%A7a%C4%9F%C4 Zan Sancak, A., Sancak, K., Demirtaş, M.,
%B1Sonnn.pdf Dönmez, D., Kalanlar, Ş., Arslan, S.,
Deviren, H.; İlkılıç C.; Aydın S.; 2017. 2014.Türkiye’de Büyükbaş Hayvansal
‘’Biyogaz Üretiminde Kullanılabilen Atıklardan Biyogaz Üretim
Materyaller ve Biyogazın Kullanım Potansiyeli. 11. Tarım Ekonomisi
Alanları’’. Batman Üniversitesi Kongresi, 3-5 Eylül, Samsun.
Yaşam Bilimleri Dergisi Cilt 7 Sayı White, A.J., D.W. Kirk, J.W. Graydon.
2/2 2011. Analysis of small -scale biogas
Kumbur H., Özer Z., Özsoy H.D., Avcı E.D. utilization systems on Ontario cattle
2015. Türkiye’de Geleneksel ve farms. Renewable Energy, 36:1019-
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının 1025
Potansiyeli ve Çevresel Etkilerinin
417
st th
Büyük Menderes Ovasında Pamuk Bitkisinde Kısıtlı Sulama

Uygulamasının Verim ve Bazı Kalite Özelliklerine Etkilerinin
Araştırılması*
Ersel Yılmaz1, Aziz Balcı2

1
Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü, AYDIN
2
Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, İZMİR
Corresponding Author e-mail: eyilmaz@adu.edu.tr
Özet: Bu Araştırma Büyük Menderes Ovası ekolojik şartlarında Nazilli-84 Pamuk çeşidinin kısıtlı
sulama koşullarında suya bağlı üretim fonksiyonlarının ve. su-verim ilişkilerinin belirlenmesi amacı
ile ele alınmıştır. Çalışma Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama
Çiftliğinde tınlı ve milli-tınlı bünyeli Büyük Menderes serisi topraklar üzerinde 1997 ve 1998
yıllarında yürütülmüştür. Sulama konuları değişik su düzeylerini ve sulama sayılarını içerecek
biçimde düzenlenmiştir. Bitkiler büyümenin farklı dönemlerinde, vejetatif gelişme ve çiçeklenme
dönemlerinde 3 farklı su düzeylerinde sulanmışlardır. Sulama düzeylerine bağlı olarak 22.50-502 mm
arasında değişen miktarlarda sulama suyu uygulanmıştır. Mevsimlik ortalama su tüketimi ise 238.76-
648.94 mm arasında değişmiştir. Ortalama en yüksek verim tam su alan (VVVV) konusunun Sı
sulama düzeyinden (526 kg/da), en düşük verim ise susuz konudan 214.5 kg/da elde edilmiştir.
3
Ortalama su kullanım randımanı (WUE) değerleri 0.56-1.14 kg/m arasında hesaplanmıştır. Ortalama
verim tepki etmeni (ky), su kısıntısının tüm mevsime eşit yayıldığı koşullarda 1.05 olarak elde
edilmiştir.
Anahtar kelimeler: Pamuk, kısıtlı sulama, su verim ilişkisi, su kullanım randımanı
Research on determining effects of yield and some quality parameters of

cotton under deficit irrigation conditions in Büyük Menderes plain
Abstract: The aim of this study was to determine water-yield relationships and water production
functions of the cotton variety Nazilli-84 under deficit irrigation conditions in Büyük Menderes plain
ecological conditions. The study was conducted in Research and Application Farm of Agricultural
Faculty in Adnan Menderes University in 1997 and 1998, having loamy and silty - loam soils.
Irrigation treatments were designed based on different water levels and irrigation numbers. Crops
were irrigated at different growth stages and at vegetative and flowering stages with 3 different water
levels. Irrigation amounts ranged from 22.50 mm to 502 mm depending on the treatments and
irrigation levels. Average seasonal evapotranspiration values were between 238.76 and 648.94 mm.
Average maximum and minimum yields were 526 kg/da from fully (VVVV) irrigated treatment with
S1 irrigation level and 214.5 kg/da from dry treatment, respectively. Average water use efficiency
(WUE) values ranged from 0.56 to 1.14 kg/m3. The average yield response factor (ky) was estimated
to be 1.05 under the conditions where water deficit is equally distributed throughout the growing
season.
Key words: Cotton, deficit irrigation, water yield relationship, water use efficiency.
*
Bu makale Ersel Yılmaz’ ın Doktora tezinden üretilmiştir.
418
st th
Giriş Türkiye' de pamuk sulaması ile ilgili

Pamuk sadece tekstil sanayi için değil, geçmişten günümüze birçok çalışma
yağ sanayi yönünden de önemli bir tarım yapılmıştır. Diğer bitkilerde olduğu gibi
ürünüdür. Halen bitkisel yağ ihtiyacımızın pamuk bitkisinde de uygun sulama
% 22-25 gibi büyük bir bölümü pamuk zamanının bilinmesi, özellikle suyun kıt ve
çekirdeğinden karşılanmaktadır. Yan ürün pahalı olduğu zamanlarda, önem
olarak ta, çekirdek kapçığı ve küspesi de kazanmaktadır. Uygun bir sulama
değerli bir hayvan yemidir (Şahin ve Ekşi, programıyla verimde artış elde edilebilir ve
1998). su kullanım oranı artar (Oğuzer ve Tülücü,
Pamuğun önemini artıran başka bir 1977). Farklı toprak serilerinde,
olguda, iklim koşullan bakımından, dünya kullanılabilir suyun değişik düzeylerinde
pamuk üretim alanının çok sınırlı olmasıdır. yapılan sulamalar, pamuğun su tüketimini ve
Bu açıdan dünya pamuk· üretiminin, verimini farklı şekilde etkilemişlerdir
tüketimi karşılayamaz duruma geleceği (Kanber, 1977). Kanber ve Derviş (1978)' de
günler çok uzak olarak görülmemelidir. yapmış oldukları tarla denemesinde, pamuk
Yapılacak bütün sulama çalışmalarında bitkisinde ilk sulamanın ekimden 40-45 gün
ve uygulamalarında, sulama programının sonra yapılması gerektiğini ve en yüksek
belirlenmesinde su kaynağı önemli bir rol verimin 15 gün aralıkla, sezonda 5
oynar. Su kaynağının miktarı, yetiştirilmesi sulamanın yapıldığı koşulda elde edileceğini
düşünülen bitkilerin sulama programlarının ve bu koşulda sezonluk su ihtiyacının 888
hazırlanmasında önemli bir kriterdir. mm olacağı sonucuna varmışlardır. Toprak
Günümüzde artık yeni alanları tarımsal nem koşullarındaki değişmeye de hassas
üretime açmak çok mümkün olmadığından olduğu belirlenen pamuğun, tükettiği su
elimizdeki arazi varlığını, yine elimizdeki miktarının bilinmesi, ülkemiz açısından
mevcut su varlığı ile en uygun şekilde, yani oldukça önemlidir. Bu yönde Çukurova
birim alandan ve birim sudan optimum ürün bölgesinde yapılan çalışmalar göstermiştir
alabilmek için, yararlanmak ve bu şekilde ki, pamuk sulu koşullarda yetiştirildiğinde
projeleri yapmak her ziraat mühendisinin susuz koşullarda yetiştirilene kıyasla 3-4 kat
görevidir. Bu nedenle bitkilerin mevsimlik daha fazla verim vermiştir (Tekinel ve
ve pik dönemlerdeki sulama suyu Kanber, 1979).
ihtiyaçlarının bilinmesi oldukça büyük önem Guinn ve ark. (1981), pamukta ilk
taşır. sulamanın geciktirilmesinin boy, tarak ve
Genelde pamuk kısa gün bitkisidir. yaprak gelişimini yavaşlattığını, koza
Yüksek sıcaklık ve ışık isteyen ve bu sayısını azalttığını belirlemişlerdir. Gerard
koşulların sağlandığı bölgelere daha iyi ve ark. (1980), pamukta en kritik büyüme
uyum sağlayan bir bitkidir. Optimum ürün döneminin çiçeklenme ve kozalanma
alabilmek için gelişme peryodu süresince dönemi olduğunu bildirmişlerdir. Doorenbos
maximum günlük sıcaklık değeri 25 ° C' nin ve Kassam (1979)' a göre çiçeklenme
üzerinde olmalıdır (Shalhevet ve ark., 1981). döneminde sulamanın geciktirilmesi fazla
Pamuk, toprak ve iklim koşullarına çiçeklenmeye ve silkmeye neden olmaktadır.
oldukça duyarlı bir bitkidir. Yaygın olarak Bielorai (1973), çiçeklenme sonunda nem
yarı kurak bölgelerde, orta ve ağır bünyeli açığının fazla zararlı olmadığını Kittock
derin profilli topraklar ve su tutma kapasitesi (1973), ise mevsim sonunda su stresinin
yüksek olan topraklarda, tarımı yapılan bir koza açılmasını hızlandırdığını
bitkidir. Pamuğun gelişme döneminde bildirmişlerdir.
toplam su tüketiminin % 70-80 kadarını, Baştuğ (1987), Pamuğu değişik gelişme
ağırlıklı olarak köklerin % 90' dan dönemlerinde sulayarak yaptığı
fazlasının bulunduğu toprağın ilk 90 cm çalışmasında, mevsimlik ve her gelişme
derinliğinden kaldırdığı ve normal dönemi için su üretim fonksiyonları elde
koşullarda da bitki köklerinin 1-1.7 m etmiş ve üç farklı gelişme dönemini ele
derinliğe kadar gidebilmektedir (Doorenbos almıştır. 1- Vegatatif dönem 2- Çiçeklenme-
ve Kassam, 1979). verim oluşumu 3- Olgunlaşma dönemi elde
edilen sonuçlara göre çiçeklenme-tarak
419
st th
oluşumu dönemindeki su kısıtı, pamuk Materyal ve Metod

verimini önemli düzeyde etkilememiştir. Üç
yıl süren bu çalışmada araştırmacı bitki Materyal
verim tepki etmenini (ky) mevsimlik ve Çalışma, Adnan Menderes Üniversitesi
koza oluşumu dönemi için sırasıyla 0.99 ve Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama
0.76 olarak bulmuştur. Çiftliğinde 1997 ve 1998 yıllarında
Kısıtlı sulamada, olağandan daha az su yürütülmüştür. Anılan çiftlik, Aydın ili
uygulayarak, aynı su miktarı ile daha fazla sınırları içersinde ve Aydın il merkezinin 18
alanın sulamaya, başka deyişle üretime km. güneyinde, 37o 51’ N enlem ve 27o 51’
açılması sağlanmaktadır (Merriam, 1965). E boylamlarında yer almaktadır.
"Olağandan az su uygulama kavramı" Araştırmada ovada yaygın olarak tarımı
projede öngörülen sulama programına göre, yapılan Nazilli-84 pamuk çeşidi
bitkileri daha yüksek toprak nem açığı ile kullanılmıştır.
karşı karşıya bırakmak şeklinde Bölgede ılıman Akdeniz iklimi hüküm
açıklanabilir. Böylece daha önce kabul sürmektedir. Bu iklim tipine göre bölgede,
edilen kök derinliğindeki ortalama nem açığı yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise ılık ve
(stres) veya kullanılmasına izin verilebilen yağışlı geçmektedir. Araştırmanın
en fazla nem düzeyi, bu uygulamada sulama yürütüldüğü alana ilişkin uzun yıllara ait
aralığı aynı kalmak koşuluyla biraz daha iklim kayıtlarına göre, Aydın ili yıllık
büyütülmektedir. sıcaklık ortalaması 16.9°C'dir. Aylık
Bu çalışma materyal olarak alınan ortalama sıcaklık değerleri 27.2°C ile 7.7°C
Nazilli-84 pamuk çeşidinin Aşağı Büyük arasında değişmektedir. En sıcak ay
Menderes Ovası toprak ve iklim Temmuz, en soğuk ayda Ocak ayıdır. Yıllık
koşullarında, bitkinin değişik gelişme yağış miktarı 672.4 mm dir. Yağışların
dönemlerindeki su ihtiyacını göz önüne çoğunluğu kış aylarında görülür. En yüksek
alarak, gereğinden fazla suyun bitkiye yağış Ocak, en düşük yağışta Ağustos
verilmesini önlemek amacıyla düzen- ayında görülür. Ortalama oransal nem değeri
lenmiştir. Bu sayede Aydın ili sınırlarında % 59'dur. Oransal nem değerleri % 46 ile %
gün geçtikçe miktarı ve kalitesi azalan 71 arasında değişmektedir (Anonim, 1998).
sulama suyu kaynaklarının, pamuk Araştırmanın yürütüldüğü deneme alanı
gelişimindeki bazı kritik dönemler dikkate toprakları tınlı ve milli-tınlı bünyeye sahip
alınarak sudan tasarruf sağlanabileceğinin olup; tarla kapasitesinin % 22.9-25.3, solma
uygulamaya aktarılması düşünülmüştür. noktasının % 5.6- % 9.2 olduğu saptanmıştır
Sudan tasarruf sağlanırken, pamuğun (Çizelge 1).
optimum gelişmesini engellemeyen en az su
dozunun belirlenerek Büyük Menderes Metod
Ovası sulama programının belirlenmesine de Tohumlar tarlaya mibzer ile 70 cm sıra
yardımcı olması amaçlanmıştır. aralığında olacak şekilde 14 Mayıs 1997 ve
30 Mayıs 1998 tarihlerinde ekilmiştir.
Çizelge 1. Deneme alanı topraklarının fiziksel özellikleri.

Hacim Tarla Solma
Derinlik. Kum Kil Mil Bünye Ağırlık Kapasitesi Noktası
Deep Sand Clay Silt Structure Vol.weight Field capacity Wilting point
(cm) (%) (%) (%) (g/cm3) (%) (%)
0-30 46.92 15.08 38.0 Tınlı 1.45 24.4 9.2
30-60 42.92 11.08 46.0 Tınlı 1.50 22.9 5.6
60-90 26.92 21.08 52.0 Milli-Tınlı 1.46 25.3 7.5
90-120 30.92 15.08 54.0 Milli-Tınlı 1.42 24.2 6.4
Kuru ağırlık yüzdesi; dry weight percentage
Parsellere ekimle beraber 25 kg/da NPK yapıldıktan sonra da 23 kg/da % 33’lük

(20-20-0) kompoze gübresi, ilk ara çapa Amonyum Nitrat gübresi uygulanmıştır.
420
st th
Birinci çapa ile beraber 25 cm’de bir bitki araştırılmıştır. Bu düzenlemelere göre elde
olacak şekilde bitkiler seyreklenmişlerdir. edilen konular Çizelge 2’de verilmiştir. Adı
Bitkiler 30-35 cm boylanınca bitki sıraları geçen çizelgeden de izlenebileceği gibi, dört
arasında karık makinası ile yüzlek karıklar bitki gelişim devresine göre sulamalar
oluşturulmuş sonra her parselin çevresinde programlanmış, pamuk bitkisi için önemli
mandal makinesi ile 0.3-0.4 m yüksekliğinde olan vejetatif gelişme dönemi ve çiçeklenme
seddeler yapılmıştır. Tesadüf blokları dönemlerinde sulama yapılacak konuların alt
deneme desenine göre 3 yinelemeli olarak konuları oluşturulmuş, bu konulara sulama
kurulan denemede bir parselin boyutu 4.2 x zamanı geldiğinde, ihtiyacı olan sulama
8.00 m (6 sıra) olacak şekilde planlanmış ve suyunun sırasıyla %70 i ve %30’u
bir parsel alanı 33.6 m2 olmuştur. Denemede uygulanmıştır. Çizelgede "V'' harfi sulama
pamuk bitkisinin 4 farklı gelişim dönemi yapılacak dönemi, "Y" harfi ise sulamanın
dikkate alınmış ve bu gelişim dönemlerine yapılmayacağı dönemi göstermektedir.
göre oluşturulan toplam 24 sulama konusu
Çizelge 2. Denemede araştırılan sulama konulan.

Konu Vejetatif Çiçeklenmeme Koza oluşumu Olgunlaşma
Subjects Gelişme Flowering Boll formation Maturation
Vegetative stage
S1 V V V V
S2 V(0.70) V(0.70) V V
S3 V(0.30) V(0.30) V V
S4 V V V Y
S5 V V Y V
S6 V Y V V
S7 Y V V V
S8 V V Y Y
S9 V(0.70) V(0.70) Y Y
S10 V(0.30) V(0.30) Y Y
S11 V Y Y V
S12 Y V V Y
S13 V Y V Y
S14 Y Y V V
S15 Y V Y V
S16 V Y Y Y
S17 V(0.70) Y Y Y
S18 V(0.30) Y Y Y
S19 Y V Y Y
S20 Y V(0.70) Y Y
S21 Y V(0.30) Y Y
S22 Y Y V Y
S23 Y Y Y V
S24 Y Y Y Y
Pamuk bitkilerinin ekimden itibaren yer alan parseller kontrol parseli olarak
fenolojik gözlemleri yapılmış, ilgili kabul edilmiş ve nem belirlemeleri bu
fenolojik devreye gelindiğinde sulama parsellerde, gravimetrik olarak anılan
yapılmıştır. Denemelerde ikinci bloklarda yöntemle yapılmıştır. Sulama zamanı gelen
421
st th
konuya ilişkin parselden saptanan mevcut bunlarda çırçır randımanı, lif mukavemeti,
nem değerden yararlanarak her bir toprak lif uzunluğu, lif inceliği ve 100 tohum
katmanını tarla kapasitesine getirmek için, ağırlığı değerlerini belirlemek üzere Nazilli
gerekli su miktarı mm olarak hesaplanmıştır. Pamuk Araştırma Enstitüsü Lif Kalite
Sulama suyu, parsel içerisindeki karıklara Laboratuvarı’na gönderilmiştir.
göllendirme şeklinde uygulanmıştır. Büyük Ele alınan farklı sulama konuları ve
Menderes Nehri'nden dizel bir motopomp ile sulama suyu kısıntılarının karşılaştırılarak en
alınan sulama suyu, 90 mm çapındaki PVC uygun sulama programının belirlenmesinde
borular ile deneme alanı başına kadar su kullanım randımanları değerlerinden
getirilmiştir. Burada iki kola ayrılan sulama yararlanılmıştır. Sudan yararlanma oranı
suyu 75 mm çapındaki PVC borulara olarak da ifade edilen su kullanım randımanı
aktarılmıştır. Bu boruların ucuna 50 m kadar değerleri, her bir sulama konusuna ait elde
uzunlukta 1.5’’ çapında plastik hortumlar edilen verimlerin, mevsimlik bitki su
takılmıştır. Plastik hortumlar ile parsel tüketimine oranı olarak ifade edilen ve
başlarına kadar getirilen sulama suyu ayarlı aşağıda verilen eşitlik ile hesaplanmıştır
kap yöntemine göre debisi ölçüldükten (Howell ve Hiler, 1975). Buna göre;
sonra, sulanacak parsel alanı, verilecek su
miktarı ile debisi arasındaki ilişkiden WUE = Y / ET’dir.
yararlanarak sulama süresi hesaplanmış ve Eşitlikte;
bu süre içerisinde karıklara homojen bir WUE = Su kullanım randımanı (kg/m3)
şekilde uygulanmıştır. Y = Verim (kg/da)
Araştırmaya alınan konulara ilişkin ET = Mevsimlik bitki su tüketimi
mevsimlik bitki su tüketimi değerlerinin (mm)’dir.
belirlenmesinde Tarla Parselleri Yöntemi
uygulanmış ve gravimetrik esasa göre nem Çalışmada ele alınan her sulama
örneği tüm konulardan alınmıştır (Howell ve programı için su ile verim arasındaki ilişki,
Hiler, 1975). Buna göre: Stewart modeli olarak da bilinen ilişki ile
belirlenmiştir (Doorenbos ve Kassam,
ET= SWı-SW2+R+IRR+D-Q 1979).
Sulama konuları arasındaki farkları
biçimindedir. Eşitlikte; belirlemek amacıyla, yukarıda belirtilen tüm
ET = Bitki su tüketimi (mm) parametrelere ilişkin veriler varyans
SWı = Bitki kök bölgesinde gelişme analizine tabi tutulmuşlardır. Farklı
dönemi başında toprağın kullanılabilir su grupların belirlenmesinde ise % 5 önemlilik
miktarı (mm) düzeyinde Duncan testi uygulanmıştır.
SW2 = Bitki kök bölgesinde, gelişme Varyans analizi ve Duncan testleri, bu amaç
dönemi sonunda toprağın kullanılabilir su için geliştirilmiş TARİST bilgisayar paket
miktarı (mm) programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir
R = Bitki büyüme dönemi boyunca (Açıkgöz ve ark., 1994).
toplam etkili yağış (mm)
IRR = Uygulanan sulama suyu miktarı Araştırma Bulguları ve Tartışma
(mm)
D = Kök bölgesindeki drenaj (mm) Gelişme dönemi boyunca konulara
Q = Yüzey akış kayıpları (mm) uygulanan toplam sulama suyu miktarları,
mevsimlik bitki su tüketim değerleri ile
Denemede pamuk kütlüleri, yanlardan 2 pamuk kütlü verimleri ve su kullanım
sıra ve başlardan birer sıra kenar etkisi randımanı değerleri Çizelge 3.’de
olarak bırakıldıktan sonra geriye kalan orta 2 verilmiştir. Çizelge 3'ün incelenmesinden de
sıradan, 16 Ekim 1997 ve 6 Kasım 1998 görüleceği gibi dört bitki gelişim devresine
tarihlerinde elle hasat edilmiştir. Elde edilen göre tam su alan konuya (Sı) 1997 yılında
parsel kütlü verimleri dikkate alınarak parsel 498.71 mm su verilmiş, bunun ilk iki
verimleri hesaplanmıştır. İlk hasatta her dönemde % 70 kısıtının uygulandığı S2
parselden 500 gram kütlü örneği alınmış ve konusuna ise 475.93 mm sulama suyu
422
st th
uygulanmıştır. Yine Sı konusunun alt vejetatif gelişme ve çiçeklenme döneminde

konusu olan ve S1 konusunun ilk iki pamuk bitkisi için sulamanın yapılmaması
gelişme döneminde, başka bir deyişle tüm konularda verime etki etmiştir. Diğer
vejetatif gelişme döneminde ve çiçeklenme taraftan son gelişme döneminde sulama
dönemlerinde, ihtiyacı olan suyun % 30' yapılıp yapılmaması, konulara göre su
unun uygulandığı konu olan S3 konusuna ise tüketim miktarlarına göre vejetatif gelişme
427.16 mm toplam sulama suyu uygulanmış, ve çiçeklenme dönemlerine göre fazla etkili
buna karşılık sırasıyla 570, 518 ve 387 kg/da olmamıştır. Musick ve Dusek (1980) adlı
kütlü verimi alınmıştır. Yine aynı çizelgenin araştırıcıların yaptıkları çalışmada belirttiği
incelenmesinden görüleceği gibi ilk üç gibi, son gelişim döneminde verilen suyun
gelişme döneminde tam su alan ancak son bitki tarafından etkin biçimde kullanılmadığı
devre sulanmayan S4 konusuna 354.75 mm söylenebilir. Diğer taraftan elde edilen
su uygulanmıştır. Buna karşılık aynı sonuçlar dikkatle incelendiğinde Ege
konunun verim değeri 454 kg/da dır. Adı Bölgesinde ve Aşağı Menderes Havzasında
geçen çizelgede yine dört gelişme pamuk bitkisinin mevsimlik su tüketimini
devresinde de hiç sulama suyu konulara göre; Beyce ve ark., (1972),
uygulanmayan S24 konusunun 218 kg/da bölgenin değişik yerlerinde yaptıkları
kütlü verimi verdiği buna karşılık son çalışmada 715-977 mm, Güzel ve ark.,
dönemde sulanan S23 konusunun 261.43 mm (1983), yaptıkları çalışmada 870-900 mm,
sulama suyuna karşılık 240.7 kg/da ortalama U1 ve ark., (1993), Menemen koşullarında
kütlü verimi verdiği gözlenmektedir. Yine 444- 534 mm, Anaç ve ark. (1996), Bornova
aynı şekilde tek gelişim döneminde, yani koşullarında 659-899 mm, Sezgin ve ark.,
sadece koza oluşumu döneminde sulanan S22 (1996), Aydın koşullarında 828-904 mm
konusu da 263.61 mm sulama suyuna arasında değiştiğini belirtmişlerdir.
karşılık 291.7 kg/da verim sağlanmıştır. İki yıllık ortalama değerlere göre en
1998 yılına ait denemedeki konulara göre yüksek kütlü verimi 1997 yılında 570 kg/da
uygulanan su miktarları ve elde edilen kütlü ile Sı konusundan elde edilirken bunu 518
verimleri ilk yıldan bazı sapmalar kg/da ile S2 konusu, 454 kg/da ile de S4
göstermektedir. Buna göre aynı çizelge konusu izlemiştir. En düşük değer ise 1997
incelendiğinde, 1998 yılında dört gelişim yılında 218 kg/da ortalama ile S24 konusunda
döneminde de tam sulama suyu uygulanan elde edilmiştir. 1998 yılında en yüksek değer
S1 konusundan 502 mm sulama suyuna 482 kg/da ile yine S1 konusundan elde
karşılık 482.0 kg/da kütlü verimi elde edilmiştir, ikinci sırayı 467 kg/da ile birinci
edilmiştir. Sı konusunun alt konuları olan ve yılda olduğu gibi S2 konusu almıştır. 420
ilk iki gelişme döneminde yani vejetatif kg/da ile S3 konusu üçüncü sırayı almıştır.
gelişme ve çiçeklenme dönemlerinde 1998 yılında sonuncu sırayı 211.7 kg/da ile
uygulanan sırasıyla ihtiyaç duyulan suyun S24 konusu almıştır. Elde edilen sonuçlar
%70 ve %30' una karşılık yine sırasıyla 518 benzer yapılan çalışmalarla ve bölgede
kg/da ve 387 kg/da kütlü verimleri elde yapılan çalışmalarla paralellik arz
edilmiştir. Diğer konular bir önceki yıla etmektedir (Kanber, 1977, Kanber ve
benzerlik göstermiştir. Derviş, 1978, Baştuğ, 1987, Kanber ve ark.,
Gelişme dönemlerinde ve dönem içinde 1992, U1 ve ark., 1993, Anaç ve ark., 1996,
su kısıntısının uygulandığı bütün konulara Sezgin ve ark., 1996, Yılmaz ve ark., 1998).
göre hesaplanan su tüketim değerleri yine Deneme konularına ilişkin su kullanım
Çizelge 3’de verilmiştir. Mevsimlik su randımanı değerleri de hesaplanarak
tüketimleri denemede ele alınan sulama sonuçlar Çizelge 3’de verilmiştir.
konularına ve yıllara göre farklılıklar Çizelgeden de görülebileceği gibi 1997
göstermiştir. Tam su alan konuda mevsimlik yılında en yüksek su kullanım randımanı
su tüketimi ortalama 1997 yılında 648.94 değeri 1.29 ile Sıo konusunda
mm hiç sulanmayan konuda ise 250.23 mm' hesaplanmıştır. Buna karşılık Sı konusunun
dir. 1998 yılında ise tam sulanan konuda su kullanım randımanı değeri 0.88 kg/m3, bu
ortalama 602.96 mm, hiç sulanmayan konunun alt konusu olan S2 konusunun
konuda ise 238.76 mm' dir. Özellikle değeri 0.87 kg/m3 ve yine aynı konunun alt
423
st th
konusu olan S3 konusunun değeri 0.73 kg/m3 çizelgeden de izlenebileceği gibi şu şekilde
olarak hesaplanmıştır. Diğer konuların oluşmuştur: 239.333 kg/da kütlü verimi ile
hesaplanan değerleri de adı geçen çizelgeden Sı8 konusu 22. sırada 237.667 kg/da kütlü
izlenebilmektedir. 1998 yılına ait su verimi ile S21 konusu 23. sırada ve 218 kg/da
kullanım randımanı değerleri incelendiğinde kütlü verimi ile S24 konusu son sırada yer
1.14 değeri ile S21 konusunun en yüksek almışlardır. Denemenin ikinci yılında en
değeri aldığı görülmektedir. Aynı çizelgeye yüksek verimi veren Sı ve bunun dört
bakılınca da görüleceği gibi en düşük su gelişim döneminin ilk ikisinde, %30 su kısıtı
kullanım randımanı değeri 0.53 değeri ile uygulanan S2 konusu ilk grubu oluşturmuş,
S23 konusunda hesaplanmıştır. bunu adı geçen konunun ilk iki gelişim
Araştırma sonucunda elde edilen devresinde % 70 su kısıtı uygulanan S3
ortalama dane verimleri ile bitki su tüketim konusu ikinci grubu oluşturarak izlemiş,
değerleri arasındaki ilişkiler diğer bir ifade üçüncü grubu S4 konusu oluşturmuştur.
ile su-verim fonksiyonları saptanmıştır. Yüz tohum ağırlığı sonuçları Çizelge
Yıllara göre verim eşitlikleri sırasıyla 4’den incelendiğinde; 1997 yılında varyans
Y1=67.74+0.6250 Et, r=0.801, analiz sonuçlarına göre sulama konuları
Y2=124.910+0.4925 Et, r=0.782 arasında fark önemsiz iken; 1998 yılında
bulunmuştur ve iki yılın birleştirilmesiyle konular arasındaki fark % 5 düzeyinde
oluşan verim eşitliği ise Y0=94.800+0.5697 önemli çıkmıştır. Adı geçen çizelgenin
Et, r=0.799, şeklinde elde edilmiştir. incelenmesinden de görüleceği gibi 1998
Araştırmanın birinci ve ikinci yılında yılında deneme sonuçlarına göre üç grup
toplam büyüme mevsimi için, verim tepki oluşmuştur. Birinci sırada 12.377 g ortalama
etmeni (ky) sırasıyla 1.20 ve 0.91 olarak değeri ile S9 konusu, ikinci sırada S12
saptanmıştır. İki yılın birleştirilmesiyle elde konusu, üçüncü sırada S4 konusu yer
edilen genel ky değeri ise 1.05 olarak almıştır. Son sırayı ise S24 ve onun üzerinde
bulunmuştur. Sulama planlaması açısından de S16 konusu oluşturmuştur. Diğer
çok önemli ve yetişme mevsimindeki su konularda çizelgedeki gibi sıralanmışlardır.
eksikliğinin bitki verimine etki derecesinin Nitekim benzer sonuçları; Aydemir, 1982,
bir ölçüsü olan verim tepki etmeni, 0.84 Şahin ve ark.,1995, Bilgel, 1996, Dağdelen
olarak saptamıştır (Doorenbos ve Kassam, ve ark., 1998, gibi araştırıcılar elde
1979). etmişlerdir.
Çizelge 3’ de araştırmada konularına 1997 yılı verilerine ait varyans analizi
uygulanan toplam sulama suyu, mevsimlik sonucuna göre çırçır randımanı açısından
bitki su tüketimi, kütlü verimi ve su konular arasındaki fark %5 seviyesinde
kullanım randımanı değerleri verilmiştir. önemli bulunmuştur. Daha sonra adı geçen
Araştırmadan elde edilen kütlü verim ve yıla ait veriler Duncan önemlilik testine tabi
bazı lif ve agronomik özelliklere ilişkin tutularak sonuçlar karşılaştırılmıştır. Çizelge
değerlerin varyans analizi ve bunların 4’ün incelenmesinden de görüleceği gibi
Duncan testi sonuçları Çizelge 4’de Duncan testi sonucunda beş farklı grup
verilmiştir. Araştırma konularından elde oluşmuştur. İlk grubu % 45.3 çırçır
edilen verim değerleri arasındaki farkları randımanı ile S24 konusu oluşturmuş, ikinci
belirlemek amacıyla varyans analizi grubu % 45.1 ortalama çırçır randımanı ile
yapılmıştır. Analiz sonuçlarına göre her iki S23, % 44.9 ile S3 ve S11 konuları
yılda da sulama konuları arasındaki fark % 1 oluşturmuştur. Diğer gruplarda çizelgeden
düzeyinde önemli bulunmuştur (Çizelge 4). de izlenebileceği gibi sıralanmışlardır.
1997 yılı sonuçlarına göre ilk sırayı 570 Nitekim buna benzer sonuçları; Kanber,
kg/da kütlü verimi ile Sı konusu almıştır. 1977, Aydemir, 1982, Şahin ve ark., 1995,
Bunu ikinci sırada 518 kg/da kütlü verimi ile Bilgel, 1996, Dağdelen ve ark., 1998, gibi
S2 konusu izlemiş ve üçüncü sırayıda 454 araştırıcılar da elde etmişlerdir.
kg/da kütlü verimi ile S4 konusu almıştır.
1997 yılında son üç sıra adı geçen
424
st th
Çizelge 3. Araştırmada konularına uygulanan toplam sulama suyu, mevsimlik bitki su

tüketimi, kütlü verimi ve su kullanım randımanı değerleri
Yıl Konular Toplam Sulama Suyu Mevsimlik Bitki Su Ortalama Su kullanım
Year Subjects Total irrigation Tüketimi Kütlü Verimi randımanı
water Seasonal water
Average yield Water use
consumption efficiency
(mm) (mm) (kg/da) (kg/m3)
1997 S1 498.71 648.94 570.000 0.88
S2 475.93 586.16 518.333 0.87
S3 427.16 532.39 387.000 0.73
S4 354.75 464.98 454.000 0.98
S5 405.04 525.27 382.667 0.73
S6 431.63 521.86 371.000 0.71
S7 432.40 542.63 406.667 0.73
S8 245.04 485.00 356.000 0.80
S9 171.54 421.54 339.000 0.89
S10 73.54 323.67 288.000 1.29
S11 338.36 488.59 332.000 0.68
S12 308.44 458.67 334.000 0.73
S13 287.67 437.90 336.000 0.77
S14 407.57 492.80 318.000 0.65
S15 411.00 493.23 313.667 0.64
S16 80.56 225.56 251.333 0.77
S17 56.40 306.63 244.000 0.80
S18 24.20 274.43 239.333 0.87
S19 197.68 447.91 305.333 0.68
S20 138.38 388.61 297.000 0.76
S21 59.30 309.53 237.667 0.77
S22 263.61 443.84 291.667 0.67
S23 261.43 431.66 240.667 0.56
S24 - 250.23 218.000 0.87
1998 S1 502.00 602.96 482.000 0.80
S2 488.90 579.86 467.000 0.81
S3 478.10 559.00 420.000 0.75
S4 287.00 397.96 386.667 0.97
S5 413.00 508.96 369.333 0.73
S6 450.00 519.26 357.333 0.69
S7 465.00 525.96 368.667 0.70
S8 177.00 332.96 331.000 0.99
S9 123.90 304.50 331.333 1.09
S10 53.10 291.06 233.667 0.80
S11 311.00 406.96 305.333 0.75
S12 250.00 345.96 330.333 0.95
S13 275.00 370.96 347.000 0.94
S14 435.00 491.56 315.333 0.64
S15 376.00 466.96 317.000 0.68
S16 75.00 330.96 261.333 0.79
S17 52.50 304.46 297.000 0.98
S18 22.50 261.50 229.667 0.88
S19 140.00 350.86 311.000 0.89
S20 98.00 308.96 240.000 0.78
S21 42.00 252.66 287.333 1.14
S22 250.00 450.56 274.667 0.61
S23 250.00 435.96 230.000 0.53
S24 - 238.76 211.667 0.89
425
st th
Çizelge 4. Bazı pamuk verim ve lif kalite özelliklerinin varyans analizi ve Duncan testi
sonuçları.
Yüz tohum Çırçır Lif Lif Lif
Kütlü verimi ağırlığı randımanı İnceliği uzunluğu mukavemeti
Yıl Konular
Yield Weight of Efficiency of Thickness of Length Strength of
Years Subjects
(kg/da) 100 seeds saw-gin fiber of fiber fiber
(g) (%) (mic) (mm) (g/tex)
S1 570.000**a 9.594ns 44.000*abcde 3.933*cd 29.200ns 80.967ns
S2 518.000a 8.993 43.967abcde 3.800d 29.000 79.567
S3 387.000cd 9.500 44.933ab 4.400abcd 29.167 81.433
S4 454.000b 9.323 43.033e 4.133bcd 29.100 81.900
S5 382.667cd 9.820 43.867bcde 4.600abc 29.333 82.000
S6 371.000cde 9.303 44.533cde 4.767ab 29.233 80.267
S7 406.667c 9.777 43.900abcde 4.333abcd 29.400 81.433
S8 356.000def 8.757 43.733bcde 4.633abc 29.467 79.800
S9 339.000fg 9.590 43.767bcde 4.633abc 28.833 81.767
S10 288.000h 9.300 44.667abcd 4.333abcd 28.400 79.167
S11 332.000fg 9.223 44.800abc 4.667abc 28.033 80.033
S12 334.000fg 9.243 43.533cde 4.600abc 29.567 82.967
1997
S13 336.000fg 8.497 44.867bcde 4.133bcd 28.500 78.833
S14 318.000gh 9.003 44.467abcd 4.167bcd 29.167 82.233
S15 313.667gh 9.497 44.733abcd 4.533abcd 29.000 81.700
S16 251.333ı 8.983 44.600abcd 4.533abcd 29.233 82.033
S17 244.000ıi 8.910 44.933ab 4.967a 28.667 83.433
S18 239.333ij 8.160 44.667abcd 4.633abc 29.100 79.233
S19 305.333gh 9.463 43.367de 4.600abc 28.900 82.733
S20 297.000h 9.353 43.967abcde 4.633abc 28.733 81.067
S21 237.667ij 9.600 44.500abcd 4.800ab 28.667 82.100
S22 291.667h 9.477 44.133abcde 4.833ab 28.833 80.333
S23 240.667ij 9.167 45.100ab 4.967a 28.733 82.233
S24 218.000k 9.163 45.300a 4.833ab 28.567 81.367
S1 482.000**a 11.327*bc 39.333ns 5.400ns 29.833ns -
S2 467.000a 11.873ab 38.833 5.100 29.733 -
S3 420.000b 11.890ab 38.333 5.400 29.133 -
S4 386.667cd 11.993ab 39.400 5.300 29.533 -
S5 369.333cd 11.547abc 40.000 5.667 28.867 -
S6 357.333de 11.430abc 39.033 5.400 29.533 -
S7 368.667cd 11.873ab 38.800 4.967 30.267 -
S8 331.000fgh 11.593abc 38.633 5.467 29.633 -
S9 331.333efg 12.377a 38.800 5.767 30.067 -
S10 233.667mn 11.733abc 38.733 5.533 29.600 -
S11 305.333hıj 11.060bc 39.900 5.567 28.800 -
S12 330.333fgh 12.363a 39.233 5.367 29.900 -
1998
S13 347.000def 11.430abc 38.700 5.567 29.633 -
S14 315.333ghı 11.413abc 39.167 5.567 28.367 -
S15 317.000ghı 11.857ab 39.000 5.500 28.533 -
S16 261.333kl 10.983bc 39.233 5.500 30.167 -
S17 297.000ıij 11.613abc 39.167 5.367 28.800 -
S18 229.667mn 11.097bc 40.333 5.400 29.600 -
S19 311.000ghıi 11.717abc 39.333 5.633 28.%7 -
S20 240.000lm 11.680abc 38.600 5.633 29.067 -
S21 287.333jk 11.177bc 39.233 5.467 28.800 -
S22 274.667jk 11.380abc 37.933 5.333 29.033 -
S23 230.000mn 11.037bc 40.033 5.433 28.600 -
S24 211.667n 10.730c 39.433 5.467 29.033 -
: Önemli P< 0.01 düzeyinde; significant in P< 0.01 level; Önemli P< 0.05 düzeyinde; significant in P< 0.05
level ns: önemsiz, non significient.-(a,b,c): Farklı harfler Duncan P< 0.05 düzeyinde farklılığı ifade etmektedir;
different capitals means difference in P<0.05 level
Sonuçlar lif inceliği açısından Çizelgenin incelenmesinden de görüleceği

incelendiğinde; 1997 yılı verilerine ait gibi Duncan testi sonucunda dört farklı grup
varyans analizi sonucunda konular arasındaki oluşmuştur. İlk grubu S11, 823 konulan
fark % 5 seviyesinde önemli olmuştur. oluşturmuş, son sırada ise S2 konusu yer
426
st th
almıştır. Diğer konularda çizelgeden de 1997 yılında en yüksek su kullanım

izlenebileceği gibi sıralanmıştır. Lif inceliğine randımanı değeri 1.29 ile Sıo konusunda
ilişkin benzer sonuçları; Şahin ve ark., 1995, hesaplanmıştır. 1998 yılına ait su kullanım
Bilgel, 1996, Dağdelen ve ark., 1998, gibi randımanı değerleri incelendiğinde 1.14
araştırıcılar da elde etmişlerdir. değeri ile S21 konusunun en yüksek değeri
Diğer taraftan sonuçlar lif uzunluğu aldığı görülmektedir.
açısından incelendiğinde (Çizelge 4); Araştırmanın birinci ve ikinci yılında
denemenin her iki yılında da sulama konuları toplam büyüme mevsimi için verim tepki
arasındaki farklar önemsiz bulunmuştur. İki etmeni (ky) sırasıyla 1.20 ve 0.91 olarak
yıllık ortalama değerlere bakıldığında lif saptanmıştır. İki yılın birleştirilmesiyle elde
uzunluğu değerleri 28.5 mm-30.26 mm edilen genel ky değeri ise 1.05 olarak
arasında değişmiştir. Aynı şekilde lif bulunmuştur.
mukavemeti açısında sonuçlara bakıldığında Uygulanan sulama konularından elde
sulama konuları arasındaki fark 1997 yılında edilen sonuçların su-verim ilişkisi açısından
önemsiz bulunurken; 1998 yılında teknik arıza irdelenmesi amacıyla, araştırma yıllarına
nedeniyle lif mukavemeti analizi göre belirlenen kütlü verimleri ile mevsimlik
yapılamamıştır. su tüketimi arasında % 1 düzeyinde doğrusal
ilişkiler olduğu bulunmuştur. Uygulama
Sonuç ve Öneriler konularının kalite kriterlerine etkilerini
belirlemek amacıyla yapılan varyans analizi
Uygulanan sulama konuları verim sonuçlarına göre 1997 ve 1998 yıllarında
üzerinde etkili olmuştur. 1997 yılında en tüm parametrelerde % 1 ve % 5 anlamlılık
yüksek verim 570.0 kg/da ile tüm düzeyinde bir fark gözlenmiştir.
dönemlerde tam su uygulanan (S1) Bölgemiz açısından sulama suyu sıkıntısı
konusundan elde edilmiş ve bunu tüm olduğunda alternatif sulama programının
dönemlerde su uygulanan ancak ilk iki uygulanma zorunluluğu ortaya çıkabilir. Bu
dönemde % 30 kısıntının olduğu S2 konusu durumda verim açısından her iki yılda da ilk
izlemiştir. En düşük verim değeri ise su üç sırada yer alan S4 (ilk üç dönemde kısıt
uygulanmayan S24 konusundan 218 kg/da uygulamadan sulanan, 4. dönemde ise
olarak alınmıştır. Benzer şekilde 1998 sulanmayan) konusu önerilebilir. Elde edilen
yılında da en yüksek verim değeri tam su bu sonuçlara göre bölgemiz açısından su
uygulanan (Sı) konusundan 482.0 kg/da sıkıntısının olmadığı dönemlerde en yüksek
olarak elde edilmiş ve bunu 467.0 kg/da ile verim değerlerinin alındığı S1 veya S2
tüm dönemlerde su uygulanan ancak % 30 konusu uygulamada önerilebilir. Aynca su
kısıntının uygulandığı S2 konusu takip kısıntısının yalnızca vegetatif gelişim ve
etmiştir. Bu yılda da en düşük verim su çiçeklenme dönemlerinde uygulanması
uygulanmayan S24 konusundan 211.7 kg/da yerine bütün gelişme mevsimine eşit olarak
olarak elde edilmiştir. dağıtılmasının pamuk bitkisine daha yararlı
Her iki yılda da belirlenen en yüksek olacağı söylenebilir.
uygulanan sulama suyu değeri 1997 yılında Bu çalışmanın sonucunda, elde edilen
498.7 mm ile Sı konusundan, en düşük değer verilere göre çalışmanın çiftçi koşullarında
ise su uygulanmayan S24 konusundan elde da uygulanabilirliğini sağlamak amacıyla
edilmiştir. 1998 yılında ise S1 konusuna suyun kıt olduğu yıllarda alternatif olarak
toplam 502 mm sulama suyu uygulanmıştır. hazırlanabilecek sulama programlarının daha
Mevsimlik su tüketimleri denemede ele kesin ve daha hassas olarak çıkarılması için
alınan sulama konularına ve yıllara göre bu çalışmanın bir kısım konularının yeniden
farklılıklar göstermiştir. Tam su alan konuda ele alınarak ilave sulama suyu seviyelerinin
mevsimlik su tüketimi ortalama 1997 yılında de eklenmesiyle yapılacak yeni çalışmaların
648.94 mm hiç sulanmayan konuda ise bölge için faydalı olacağını da
250.23 mm' dir. 1998 yılında ise tam söyleyebiliriz.
sulanan konuda ortalama 602.96 mm, hiç
sulanmayan konuda ise 238.76 mm' dir.
427
st th
Kaynaklar Agr. Exp. Sta. Texas ABM Univ.

Systeni, Texas.
Açıkgöz, N., Aktaş, M.E., Mokhaddam, Guinn, G., Mauney, J. R., Ery, K. E., 1981
A.F., Özcan, K., 1994. Tarist an Irrigation Scheduling and Plant
Agrostatistical Packageprogramme for Population Effects on Growth,
Personel computer. E.Ü.Z.F. Tarla Bloom Rates, Boll Abscission and
Bitkileri Kongresi, İzmir, Turkey. Yield of Cotton, Agr. J., pp. 529-534.
Anaç, M. S., Ul, M. A., Tüzel, İ. H., Anaç, Güzel, N., Yeşilsoy, M. Ş, Kanber, R.,
D., Okur, B., Hakerlerler, H., Tunçgöğüs B.,1983, Çukurova
,1996, Optimum Irrigation Schedules Bölgesinde Pamukta Çeşitli Sulama
for Cotton under Deficit Irrigation Rejimlerinde En Uygun Azot
Conditions, Nuclear Tecniques to Dozunun Saptanması, Doğa Bilim
Asses Irrigation Schedules for Crops, Dergisi D2 7-3, Ankara.
Int. Atom. Ener. Agency, pp.225- Howell, T. A, Hiller, E. A, 1975,
243. Optimisation of Water Use Efficiency
Anonim, 1998, DMİ Kayıtları, Aydın under High Frequency lrrigation - I
Aydemir, M., 1982. Pamuk Islahı, Evapotranspration and Yield
Yetiştirme Tekniği ve Lif Özellikleri. Relationship. Trans of the ASEA v:18
Tarım ve Orman Bakanlığı Nazilli Nb:5, p.873.
Pamuk Araş. Enst., Yay., 33, İzmir. Kanber, R., 1977. Çukurova Koşullarında
Baştuğ, R., 1987, Çukurova Koşullarında Bazı Toprak Serilerinin Değişik
Pamuk Bitkisinin Su Üretim Kullanılabilir Nem Düzeylerinde
Fonksiyonunun Belirlenmesi Yapılan Sulamaların Pamuğun Verim
Üzerinde Bir Çalışma (Doktora Tezi). ve Su Tüketimine Etkisi Üzerinde Bir
Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Lizimetre Araştırması. Köyişleri ve
Kültürteknik Anabilim Dalı, Adana. Kooperatifler Bakanlığı Topraksu
Beyce, Ö., Madanoğlu, K., Ayla, C., 1972, Genel Müdürlüğü. Yayın, No: 78,
Türkiyede Yetiştirilen Bazı Sulanır R.Y. No:33, Doktora Tezi. Tarsus.
Mahsüllerin Su İstihlaklan Deneme Kanber, R., Derviş, Ö., 1978. Çukurova
Neticeleri. Cilt: 1, Merkez Topraksu Koşullarında Pamuk Su Tüketimi.
Araş. Enst. Yay. No:15, Ankara. Tarsus Bölge Topraksu Bölge Araş.
Bielorai, H., 1973. The Irrigation of Cotton Enst. Müd. Yay., Gen. Yay., No:90,
(Yaren, B. at al. Edit.) Arid Zone Rap. Ser. No:15, Tarsus.
Irrigation, Ecological Studies 5, pp. Kanber, R., Önder, S., Yazar, A., Oğuzer,
375-377, Berlin. V., Köksal, H., 1992. Harran Ovası
Bilgel, L., 1996. Harran Ovasında Pamuğun Koşullarında Sulama Aralıkları ve
İlk ve Son Sulama Zamanları, Köy Antitranspirant Dozlarının Pamuk
Hiz. Gen. Müd. Yayınlan Genel Yay. Verim ve Su Tüketimine Etkileri.
No: 88, Rap. No:61, Şanlıurfa. Doğa Türk Tarım ve Ormancılık
Dağdelen N., Yılmaz, E., Sezgin, F., Baş, S., Dergisi. Sayı: 16(3), s.487-500.
1998, Son Su Uygulama Zamanının Kittock, D., L., 1973. Pima Cotton Lint
Pamuk Kalitesi ve Bazı verim Yield as Influenced by irrigation, Agr.
Özellikleri Üzerine Etkisi. Ege J., 65,3, pp.498-501.
Bölgesi 1. Tarım Kongresi, cilt:2, 7- Merriam, J. L., 1965. A Management
11 Eylül, s. 93 97, Aydın. Control for Determining the
Doorenbos, J., Kassam, A. H., 1979. Yield Economical Frequency of Irrigation.
Response to water. FAO ASAE, Ann. Meeting. Paper No:65
irrigation.and Drainage Papers, (206), Georgia.
No:33, pp. 88-92, Rome. Musick, J. T., Dusek, D.A., 1980, Irrigated
Gerard, c., J., Bordovsky, D., G., Clark, L., Com Yield Response to Water, Trans.
E., 1980. Water Management Studies of the ASAE, v.23:92-98, p. 103.
in the Rolling Plains, B-1321. Texas Oğuzer, V., Tülücü, K., 1977. Çukurova
Koşullarında Pamuk, Mısır ve
428
st th
Yerfistığı Bitkilerinin Su Gereksinme Şahin, A., Ekşi, i.,1998, Pamuk Tarımı,

Zamanları-nın Saptanması Tarımsal Araştırmalar Gen. Müd.
Araştırmasının İlk Yıl Sonuçlan, Pamuk Araş. Enst. Müd., Yayın
TÜBİTAK VI. Bil. Kong. TOAG No:50, Nazilli.
Tebliğleri, 17-21 Ekim, Ankara. Tekinel, O., Kanber, R., 1979, Çukurova
Sezgin, F., Baş, S., Yılmaz, E., 1996, Koşullarında Kısıntılı Su Kullanma
Büyük Menderes Ovasında Pamukta Durumunda Pamuğun Su Tüketimi ve
Sulamaya Başlama Zamanının Tespiti Su-Verim İlişkisi. Tarsus Bölge
Üzerinde Bir Araştınna. 6. Ulusal Topraksu Araş. Enst., Yay. No:98,
Kültürteknik Kongresi, 5-8 Haziran Rap. No:48. Tarsus.
Kirazlıyayla, s.262-267. Ul, M., Dorsan, F., Sezgin, F., 1993, Pamuk
Shalhavet, J., Mantell, A., Bielorai, H. and Bitkisinin Sulanmasında ·Islatma
Shimsi, D., 1981. Irrigation of Field Derinliği Değiştirilerek
and Orchard Crops under Semi arid Gerçekleştirilen Kısıtlı Su
Conditions. Cotton . 2nd Revised Ed. Uygulamasının Su Tüketimi ve Verim
Int. Irr. Inf. Conf. Pub. No: 1, s.30- Üzerine Etkisi. E.Ü. Zir. Fak. Dergisi
38. Cilt:30, Sayı:1-2, Bornova, s.73-80.
Şahin, A., Kıvılcım, N., Ekşi, İ., Hüyük, O., Yılmaz, E., Dağdelen, N., Sezgin, F., 1998,
1995, Bazı Pamuk Çeşitlerinde (G. Son Su Uygulama Zamanının
Hirsutum L.) Normal Sulama ve Su Pamukta Su Verim İlişkileri Üzerine
Stresi Koşullarında Verim-Su İlişkisi Etkisi. Ege Bölgesi 1. Tarım
1994 Yılı Gelişme Raporu, Nazilli Kongresi, cilt:2, 7-11 Eylül, s.86-92,
Pamuk Araş. Enst. 1994 Yılı Pamuk Aydın.
Araştırma Proje ve Sonuçlan Raporu,
Nazilli.
429
st th
Tıbbi ve Aromatik Özellikli Alternatif Bitkilerin

İnsan Beslenmesindeki Önemi
Mehmet YILDIZ1, Sezen TANSI2, Semih Metin SEZEN3, Servet TEKİN4
1
Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Tarsus Toprak Su Kaynakları
Kampüsü Sorumlu yazar yildizmehmet@hotmail.com
2
Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü (lsezen@cu.edu.tr)
3
Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü (smsezen@cu.edu.tr)
4
Sütçü İmam Üniversitesi Ziraat Fakültesi Biyosiste Mühendisliği (servettekin@ksu.edu.tr)
Özet
Dünyada obezite ve diyabet hastalıkların artması, bu hastalıklar ile tedavi masraflarının fazla
olması nedeni ile bazı arayışlara girmelerine neden olmuştur. Birtakım kimyasal ilaçlar ile
tedavisi mümkün olsa da sonradan görülen yan etkiler nedeniyle, insanlar çareyi alternatif
yeni bitkilerde aramaya başlamışlardır. Bu sebeple şeker otu (Stevia rebaudiana B.), chia
(Salvia hispanica L.) ve quinoa (Chenopodium quinoa W.) gibi bitkileri öne çıkarmıştır.
Küresel ısınma ve iklim değişikliği göz önüne alındığında ülkemizde mevcut bitkisel üretim
desenlerinde büyük ölçüde değişim kaçınılmaz olacaktır. Bu durumda, ülkemizde farklı
bölgelerde farklı alanlarda bu bitkiler ile çalışmalar yapılmalıdır. Belirtilen bitkilerin tropik
kökenli olması ülkemizde bu bitkilerin yetiştirilmesi açısından Akdeniz iklimine uygunluğu
nedeniyle bu bölgeyi ön plana çıkarmaktadır. Özellikle chia bitkisinin kısa günlerde çiçek
açması nedeni ile yüksek sıcaklıklarda tohum oluşturması, kısa günlerin kış aylarında
ülkemizde rastlanması birtakım sorunlara neden olmaktadır. İklim değişiminin etkisi
ülkemizde yoğun olarak hissedilmesi ile birlikte, Akdeniz Bölgesinde artan sıcaklıklar kış
aylarında da chia bitkisinin tohum bağlamasına olanak vermektedir. Bu nedenle ülkemizde
yeni bitki deseni içerisinde girebilecek alternatif olan chia, şeker otu ve quinoa gibi bitkilerin
diyabet, çölyak hastaları, sağlıklı beslenme ve diyet programlarında kullanılması açısından
önem taşımaktadır. Bu çalışmada küresel ısınma ve iklim değişikliği koşullarında alternatif
ürün olabilecek tıbbi ve aromatik bitkilerden chia, şeker otu ve quinoa hakkında genel
bilgiler verilmiştir.
Anahtar kelime: alternatif tıbbi aromotik bitkiler, küresel ısınma, beslenme
Importance of Alternative Medicinal and Aromatic Plants in

Human Nutrition
Abstract
The increase in obesity and diabetes all around the world has lead the people to
search for alternative solutions due to the high cost of treatment of such diseases. Despite the
fact that treatment of such diseases is possible with certain chemical drugs, the adverse
effects of such treatments have been the major drive to search for new alternative plants for
solution. The importance of plants such as sugar leaf (Stevia rebaudiana B.), chia (Salvia
Hispanica L.) and quinoa (Chenopodium quinoa W.) have become prominent in this respect.
Considering the global warming and climate change, it is inevitable to face great changes in
the current plant production patterns in Turkey. In such a situation, various studies are
carried out with the above mentioned plants in different regions of our country. Said plants
have tropical origins, hence Mediterranean Region is more favorable for their cultivation due
to favorable climate. Due to the fact that especially chia plant flowers in short days and sets
seeds in high temperatures lead to certain problems in our country as short days are seen in
winter season in Turkey. As Turkey is greatly affected by the climate change, the increasing
430
st th
temperatures in Mediterranean Region allow seed setting of chia plant even in winter
months. For this reason, plants such as chia, sugar leaf and quinoa, which may be alternative
plants within the new plant pattern of our country, are rather important for diseases such as
diabetes and coeliac, and also for healthy nutrition and dietary programs. In this study,
general information is provided about chia, sugar leaf and quinoa; medicinal and aromatic
plants, which may be alternative under global warming and climate change conditions.
Keywords: Alternative medicinal and aromatic plants, global warming, nutrition.
Giriş Türkiye’de tarımsal ve endüstriyel

Günümüz koşullarında doğal ve sorunlar
biyolojik kaynakların, etkin bir şekilde Dünyada ve ülkemizde tarımsal üretim
kullanılması, gıda üretimi ve enerji sağlama sanayinin ve endüstriyel gelişmenin
gibi önemli yaşamsal değerler taşımalarının lokomotif gücünü oluşturmuş, tarıma dayalı
sebebi ile gıda üreticilerin daha güvenli ürün sanayi geliştikçe, tarımsal üretimin ve
arayışına girmektedirler. Gıda güvenliğini çeşitliliğinde hammadde ihtiyacına göre
yakın gelecekteki dünyanın en önemli şekillenmiştir. Türk tarımının diğer ülkelerle
sorunu olarak karşımıza çıkarmaktadır.
rekabet edebilmesi için, ileri tarım teknikleri
Artan nüfusun beslenme ihtiyacını
kullanılarak verimliliğin arttırılması ve
karşılamak için, gelecek 50 yıl içinde gıda
üretimde en az iki kat artış olması önemi yüksek ürün yetiştiriciliğinin
beklenmektedir (Howell ve ark., 2001). yaygınlaştırılması gereklidir. Bunun
Aynı zamanda günümüzde değişen yaşam sağlanabilmesi ise, tarıma girdi sağlayan
koşullarına bağlı olarak ortaya çıkan sağlık sanayilerin gelişmesine bağlıdır (Demirbaş
problemleri nedeni ile buna uygun özel ve Tosun, 2005). Endüstriyel tarımdan nicel
amaçlı gıda üretimi gittikçe hız olarak daha fazla verim alınmasına karşın,
kazanmaktadır. Bu nedenle günümüzde nitelik açısından ve üretim süreci açısından
ihtiyaçlarına cevap verme, son yıllarda uzun vadede toprağın çoraklaşmasına,
modern dünyanın ilgi ile izlediği şeker otu, ekolojik dengenin bozulmasına ve insan
chia ve quinoa gibi kalori içeriği düşük yeni sağlığının bozulmasına neden olmuştur.
bitkilerin tanınması ve kullanılması gıda Günümüzde ülkemizde birçok üründe iç
endüstrisinde kullanım talebini artırmıştır.
talebi karşılayamaz duruma gelmekle
Şeker otu gıda katkısı güvenirliği ile daha
çok diyabet ve metabolik hastaları tarafından beraber, hala önemli bir tarımsal üretim
tercih edilmesi üretimi günden güne potansiyeline sahiptir (Özkan, 2016). Bu
artmaktadır. Gıda endüstrisinde yer alan nedenle yeni alternatif chia, şeker otu ve
firmalar ve çalısanları genel eğilime paralel quinoa gibi bitkilerin ülkemizde mevcut
olarak gıdalardaki şeker miktarını düşürmeyi arazi yapısına bağlı olarak farklı coğrafik ve
(diyabet, obezite, kronik hastalıklar vb. iklim koşullarında araştırmaların yapılması
sebeplerle) hedeflemektedir. Gıda gelecekte verimliliği yüksek beslenme ve
tatlandırıcıları bu sektörde geniş tüketici artan taleplere etkin olabilecek çalışmaların
kitlesine hitap etmektedir. Bu açıdan sektör yapılması kaçınılmaz görünmektedir.
tüketiciye daha sağlıklı, doğal, besleyici
özelliği olan ve kalori içeriği düşük
tatlandırıcılar sunmaya çalısmaktadır(İnanç Chia (Salvia hispanica L.)
ve Çınar, 2009). Chia ve quinoa bitkilerinin Chia olarak bilinen (Salvia hispanica L.)
ise glüten protein komplesi içermemesi, Güney Meksika ve kuzey Guatemala dağ
gluten içerikli besinleri tüketemeyen hastalar bölgelerinde doğal olarak yetişen yıllık otsu
tarafından tercih edilmesinin yanında çeşitli
bir bitkidir. Salvia cinsi 900 türünden
beslenme ve diyet programlarında yer
almaktadır. oluşmaktadır (Ayerza ve Coates 2005a;
Cahill, 2004). Orta Amerika’da yerlileri
tarafından uzun yıllar İnkalar, Mayalar ve
431
st th
Aztek medeniyetleri tarafından besin yetişebilmektedir (Yeboah ve ark., 2014a).

kaynağı olarak kullanılan chia bitkisi, Bitki çok düşük sıcaklıklara duyarlı olduğu
Aztekler tarafından temel besin kaynağı için, en uygun 16-26 °C yetişme aralığında
olarak kullandıklar bilinmektedir (Clinic, yetişmektedir (Ayerza ve Coates, 2009;
2015). Günümüzde chia tohumları, pek çok Bochicchio ve ark., 2015). Güneşlenme
pozitif besinsel özelliği nedeniyle batı isteği 12-13 saat arasında olması nedeni ile
kısa gün bitkisi olarak kabul edilir
ülkelerinde diyet ve beslenme
(Jamboonsri ve ark., 2012; Busilacchi ve
programlarında kulanılmaktadır. Tarımı ise
ark., 2013). Bitki boyu yaklaşık 1 metre,
ticari olarak daha çok Bolivia ve yaprak uzunluğu 4-8 cm, yaprak genişliği 3-
Paraguay’da üretilmekte, ancak son 5 cm arasındadır (Yeboah ve ark., 2014b).
yıllarada, Meksika, Avustralya ve Arjantin Çiçeklenmesi, 3-4 mm büyüklüğünde,
gibi ülkelerde chia bitkisinin tarımı yaygın beyaz-mor renginde küçük çiçek açan,
olarak yapılmaktadır (Sosa ve ark., 2016). tohum rengi siyah, gri ve siyah ile beyaz
Ayrıca gluten içermediği için çölyak arasında renklerde değişim göstermektedir.
hastalarının tüketebileceği bir besin olması Daneleri oval şekilli ve dane büuüklüğü 1-2
nedeni ile üretimi ve tüketimi dünya çapında mm arasında değişim göstermektedir
hızla yaygınlaşmaktadır (Marcinek ve (Cahill, 2002).
Krejpcio, 2017; USDA, 2017).
Chia (Salvia hispanica L.) tohum
Chia (Salvia hispanica L.) bitkisel özellikleri
özellikleri
Chia son zamanlarda süper gıda olarak
Chia (Salvia hispanica L.) tropik gördükleri tohumları, birçok vitamin ve
veya ılıman iklim bölgelerinde yetişen tek mineralin yanı sıra vücut tarafından
yıllık ve hermafrodit bir bitkidir. Toprak üretilemeyen Çoklu doymamış omega-3 yağ
seçiciliği olmamakla beraber, chia bitkisi asitleri ve lif açısından zengin bir kaynaktır.
kurak ve yarı kurak bölgelerde (Ayerza,
(Valdivia-Lopez, 2015; Taga ve ark., 1984).
1995), besin elementi açısında fakir, pH
değeri 6.0-8.5 arasında olan topraklarda
Çizelge 1. Chia tohumunu yağ içeriği (USDA, 2017a)

Chia tohumu yağ içeriği Miktar (100g)
Yağ (g) 30.7
Doymuş yağ asidi (g) 3.33
Tekli doymamış yağ asidi (g) 2.30
Çoklu doymamış yağ asidi (g) 23.66
Linoleik asit (18:2) 5.8
Alfa linolenik asit (18:3) 17.8
Çizelge 1’de görüldüğü gibi chia yağ doymamış yağ asidi, %23.66, linoleik asit
oranı %30.7, doymuş yağ asidi, %3,33, %5.8, alfa linoleik, %17.8 olduğu
tekli doymamış yağ asidi, %2.30, çoklu görülmektedir.
Çizelge 2. Chianın protein içeriğinin tahıllar ile karşılaştırılması(Ayerza and Coates

2005b)
Tahıllar Protein(%)
Chia 20.70
Yulaf 16,89
Arpa 12.48
Mısır 9.42
Pirinç 6.50
432
st th
Chia bitki tohumlarının protein nedeni ile gıda, kozmetik, ilaç, nem emici,
içeriği diğer tahıllar ile karşılaştırıldığında köpük stabilizatörü gibi birçok alanda
en yüksek protein değeri %20.70 chia kullanılabilmektedir (Falco, 2017).
tohumunda iken, yulaf %16.89, arpa
Şeker otu (Stevia rebaudiana B.)
%12.48, mısır %9.42, pirinç %6.5 protein
değerinde olduğu görülmektedir. S. rebaudiana (Bertoni), anavatanı
Güney Amerika olan Asteraceae familyasını
çok yıllık çalı formundadır. Şeker otu cinsi
Çizelge 3. Chia tohumunun mineral içeriği 240’tan fazla doğal türden oluşmaktadır
(USDA, 2017b) (Landazuri ve Tigrero, 2009). Yapraklarının
tatlı olması sebebiyle ballı yaprak, şeker otu
Mineraller 100g olarak adlandırılmaktadır. Güney
Kalsiyum (mg) 631 Amerika’da şeker otu özünün yüzyıllardır
Demir (mg) 7.72 tatlandırıcı ve geleneksel ilac olarak
Mağnezyum(mg) 335 kullanılmaktadır. Özellikle obez kişilerde ve
Fosfor (mg) 860 diabetik hastalarda şeker yerine
Potasyum (mg) 407
Çinko (mg) 4.5 kullanılabilecek iyi bir alternatif olduğu
C vitamini (mg) 1.6 düşünülen şeker otunun tatlandırıcı olarak
ticari preparatlarının piyasaya sürülmesi ve
Mineraller açısından bakıldığında gıda maddelerinin içerisinde tatlandırıcı
Çizelge 3’te görüldüğü gibi özellikle olarak kullanılmasıyla tüketimi gün geçtikçe
kalsiyum, fosfor, potasyum, mağnezyum artmaktadır. Günümüzde şekerotu olarak
açısından zengin olduğu görülmektedir. bilinen üretimi; Çin, Brezilya, Paraguay,
Tahıllarda az bulunan çinko ve demir gibi Meksika, Rusya, Endonezya, Kore, ABD,
minerallerin ise yeterli düzeyde olduğu Tanzanya, Kanada, Tayland ve Arjantin gibi
görülmektedir. dünyanın birçok bölgesinde
yetiştirilmektedir (Brandle ve ark., 1998,
Chia (Salvia hispanica L.) kullanım Kim ve ark., 2002, Lemus-Mondace ve ark.,
alanları 2012). Ülkemizde şeker otu bitkisi, 2004
Zengin besin öğesi ve içeriği yılında Tarım ve Orman Bakanlığının pozitif
nedeniyle chia tohumu, beslenme, sağlığı bitkiler listesinde yer almaktadır. Şeker
korumak ve geliştirmek için işlevsel bir gıda otu’nun tatlandırıcı olarak kullanımı Türk
olarak değerlendirilmektedir (Marcinek ve Gıda Kodeksi Gıda Katkı Maddeleri
Krejpcio, 2017; Coelho ve ark., 2014). Chia Yönetmeliği’ne uygun olduğu bildirilmiştir
bitkisi tohumu, ağırlığının yaklaşık 12 katı (Saltan, 2013).
kadar suyu absorbe eden, polisakkarit yapısı Şeker otu (Stevia rebaudiana B.) bitkisel
nedeniyle hem jel hem de su tutucu özellilkleri
özelliğine sahiptir. Tohumlarının toksik
bileşikler ve glütensiz olması, gluten Şeker otu bitkisi genelde sıcak
içermeyen diyetler için de güvenli bir ürün iklimleri seven bir bitkidir. Tarımı Akdeniz
olmasına olanak sağlamaktadır (Menga ve ikliminin hüküm sürdüğü bölgelerde
ark., 2017). Sağlıksız cips gibi gıdalara önerilmektedir (Angelini ve Tavarini, 2014).
alternatif olması, yüksek omega-3 ve yüksek Hava nem oranının yüksek ortamlarda
diyet posası içeren glutensiz cips yapımında yetişebilen, 60-90 cm boyunda, ortalama
kullanılmaktadır (Coelho ve ark., 2015). 25°C’de ve bazı türleri 2300-2900 m
Tohum yağı, Amerika, Kanada, Çin, yüksekliklerde yetişebilen tatlılık özelliğine
Avusturya, Yeni Zelanda ve Meksika’da sahip bir bitki türüdür (Cortes ve ark., 2007).
yaygın olarak kahvaltılık gevreklere, tatlı, Steviya çiçekleri beyaz renkli 7-15 mm
içecekler, ekmek, bisküvi ve kraker gibi arasında küçük çiçek açan, dağınık salkım
birçok besinin içerisine eklenebilmektedir şeklindedir(Jia, 1984). Yaprak yapısı dişli
(Capitani, ve ark., 2012; Levent, 2017). Chia karşılıklı mızrak şeklinde, tohum yapsı tüylü
tohumu, müsilajlı jel özelliğine sahip olması ve yassı şeklinde (Richman ve ark., 2005),
1000 dane ağırlığı 0.15-0.30 arasında
433
st th
değişim göstermektedir (Madan ve ark, glikozidleri olarak bilinen en az sekiz

2010). Şeker otu organik maddesi yüksek, değişik şeker glikozidi içeren kompleks bir
tınlı, su tutma kapasitesi yüksek hafif alkali yapıdadır. (Williams ve Burdock, 2009).
topraklarda yetişebilmektedir. Çizelge 4’te görüldüğü gibi 270kkal enerji;
9.8g protein, 52g karbonhidrat, 18.5 lif ve
Şeker otu (Stevia rebaudiana B.) besin
2.5g yağ içermektedir.
içeriği
Diyabet ve obezite tedavisinde kullanılan
şeker otu (Moraes, 2013), steviol
Çizelge 4. Şeker otu bitkisinin besin içeriği (kuru madde esasına göre; 100 g’da)
(Savita,2004)
Bileşenler Miktarı
Nem (g) 7
Enerji (kcal) 270
Protein (g) 9.8
Yağ (g) 2.5
Karbonhidrat (g) 52
Kül (g) 10.5
Ham lif 18.5
Çizelge 5. Şeker otu bitkisinin mineral (kuru madde esasına göre;100 g’da)(Savita, 2004)
Mineraller ve Antioksidanlar Miktarı
Kalsiyum (mg) 464.4
Fosfor (mg) 11.4
Demir (mg) 55.3
Sodyum (mg) 190
Potasyum (mg) 1800
Çizelge 5’de görüldüğü gibi steviya ürünlerinde yapay tatlandırıcı kullanılması

mineral içeriğine bakıldığında kalsiyum bazı güvensizlik ve sağlık açısından
(464.4 mg), potasyum (1800 mg), fosfor tartışmalara neden olabilmektedir. Şeker otu
(11.4 mg), demir (55.3 mg), sodyum (190 yaprakları bir çok ülkede doğal tatlandırıcı
mg) içerdiği görülmektedir. olarak kullanılmakta (Barba ve ark., 2014),
içerdiği glikozitlerin, ısı ve pH stabilitesinin
Şeker otu (Stevia rebaudiana B.) kullanım yüksek olması, kimyasal içermemesi, doğal
alanları bir biçimde elde edilmesi, pişirme
Diyabet tüm gelir düzeylerindeki stabilitesinin iyi olması, ağızda acımsı tat
ülkelerde ekonomik ve sosyal yönden bırakmaması ve lif içeriğinin yüksek olması
insanları etkilemekte, ulusal sağlık bütçesini (Soliman, 1997), bu özelliklerinden dolayı
ve üretkenliği azaltır, ekonomik büyümeyi steviol glikozitler bütün gıdalarda ve
yavaşlatır ve sağlık sistemlerine yüksek özellikle unlu mamullerde sakaroz ilavesi
maliyetlere sebep olmaktadır. Dünyada 425 olarak kullanılmaktadır (Pol ve ark., 2007;
milyon olan diyabetli nüfusun 2045 yılında Zahn ve ark., 2013).
693 milyon olacağını bildirmektedir.
Türkiye’de diyabet prevelansının %12,8 Quinoa (Chenopodium qinoa W.)
olduğu ve 6.700.000 diyabetli hasta
Quinoa bileşiminde gluten proteini
bulunduğu rapor edilmektedir (IDF, 2015).
içermediği için özellikle çölyak hastalarının
Diyabet ve obezite gibi hastalıklara
tüketebileceği ürün grubunda yer alan, tahıl
maruz kalan kişilerin diyetine uygun enerjisi
benzeri ürün grubuna yer alan, bir bitki olan
azaltılmış gıda tatlandırıcıları
quinoa (Chenopodium quinoa Willd.),
kullanılmaktadır. Ancak bu durum gıda
Birleşmiş Milletler tarafından dünyada gıda
434
st th
yoksulluğunu azaltmak için alternatif gıda tuzluluğa, hastalık ve zararlılara karşı

olarak seçilmiş ve bu ürüne olan ilgiyi yüksek tolerans göstermektedir (Jacobsen ve
arttırmak amacıyla BM, 2013 yılını ark., 2003b). Tarımsal üretimde tuzluluk
“Uluslararası Quinoa Yılı” olarak ilan problemi tahıllar başta olmak üzere diğer
etmiştir (FAO, 2014). Quinoa tahıllara bitkisel ürünlerin yetiştirilmesini sınırlayan
benzer yönleri olsa da tahıl grubunda yer en önemli faktörlerden birisidir (Ruiz-
almamaktadır. Quinoa dünyada insan ve Carrasco ve ark., 2011). Quinoa bitkisinin
hayvan beslenmesinde geleceğin bitkisi diğer tahıl gruplarına oranla daha fazla tuza
olarak görülmektedir. Quinoa tarımına dayanım göstermesi; bir başka ifadeyle,
Bolivya, Peru, Ekvador ve Kolombiya'nın farklı tuz yoğunluklarına sahip topraklarda
And Dağları bölgesinde 3.000 ila 4.000 yıl yetişebilmesi, araştırıcıların ve üreticilerin
önce başlanmış, arkeolojik bulgulara göre dikkatini çekmiştir. Quinoa bitkisinin sıra
5.200 ila 7.000 yıl öncesine kadar doğadan dışı bir tuz toleransı gösterdiğini(40 dS/m)
toplanarak tüketilmekteydi (Kolata, 2009; yüksek tuz konsantrasyonlarında yetişebilen
Pearsall, 1992). Özellikle Çölyak (Celiac) halofit bir bitkidir (Jacobsen ve ark., 2003c).
hastalarının (gluten entropatisi) rahatlıkla Genellikle tohumu için yetiştirilmesine
tüketebileceği bir besin kaynağını rağmen yem olarak otu için de
simgelemektedir (Kuhn ve ark., 1996; yetiştirilebilmektedir (Tan ve Yöndem,
Geren, 2015). Ancak, quinoa tanesinin dış 2013). Quinoa, toprağın pH sı 6.0 ila 8.5
kabuğu saponin ile kaplı olması bu madde arasında geniş bir aralıktaki asidik
acı tadı nedeniyle bitkiyi zararlılara karşı koşullarını tolere eder. Bitki yaklaşık -1
korurken (Koyun, 2013), gıda olarak °C'den etkilenmez. Bununla birlikte, 35°C'ye
tüketiminde mekanik veya kimyasal kadar yüksek sıcaklıklara kadar
işlemlerle uzaklaştırılmalıdır (Ward, 2000). yetişebilmektedir. Quinoa kuraklığa
dayanıklıdır. Yıllık yağışların 200–400 mm
Quinoa (Chenopodium quinoa W.)
aralığında olduğu bölgelerde bile
bitkisel özellikleri
gelişebilmektedir (Valencia-Chamorro
Kazayağıgiller (Chenopodiacea) 2003).
familyasına ait olan Quinoa (Chenopodium
quinoa Willd.), fizyolojik olarak C-3 Quinoa (Chenopodium quinoa Willd.)
bitkileri grubundan, çift çenekli, tek yıllık Besin İçeriği
bir tarla bitkisidir (Simmonds, 1971). Çizelge 6’da görüldüğü gibi quinoa
Marjinal alanlara da geniş uyum yeteneğine besin içeriği diğer tahıllar ile
sahip, deniz seviyesinden 4000 m karşılaştırıldığında, quinoa enerji içeriği
yüksekliklerde bile yetişebilen, fizyolojik (399 kcal) mısırdan (408 kcal) düşük, pirinç
olarak C-3 bitkileri açısından, çift çenekli, (372 kcal) ve buğdaydan(392 kcal) yüksek
tek yıllık ve bir bitkidir. Quinoa kazık kök olduğu görülmektedir. Quinoa protein ve
yapısına sahip (Jacobsen, 2003a), tohumla yağ içeriğine bakıldığında diğer tahıllarda
çoğalan otsu bir bitki olup, 40-150 cm daha yüksek, karbonhidrat içeriği diğer
arasında dik olarak boylanabilmektedir tahıllara göre daha düşük olduğu
(Bhargava ve ark., 2007). Quinoa bitkisi görülmektedir.
toprak seçiciliği olamamakla beraber her
türlü toprak koşullarında yetişebilmektedir.
Quinoa bitkisi kuraklığa, düşük sıcaklıklara,
Çizelge 6. Quinoa ve seçilmiş gıdaların besin içerikleri(100 g kuru ağırlık) (Koziol,1992)

Quinoa Mısır Pirinç Buğday
Enerji(kcal) 399 408 372 392
Protein (g) 16.5 10.2 7.6 14.3
Yağ (g) 6.3 4.7 2.2 2.3
Karbonhidrat(g) 69 81.1 80.4 78.4
435
st th
Çizelge 7. Quinoa mineral içeriğinin tahıllar ile karşılaştırılması (mg/100g kuru ağırlık)
(Koziol,1992)
Mineraller Quinoa Mısır Pirinç Buğday
Kalsiyum 148.7 17.1 6.9 50.3
Demir 13.2 2.1 0.7 3.8
Mağnezyum 249.6 137.1 73.5 169.4
Fosfor 383.7 292.6 137.8 467.7
Potasyum 926.7 377.1 118.3 578.3
Çinko 4.4 2.9 0.6 4.7
Çizelge 7’de quinoa mineral içeriği beri diabet tedavisinde kullanıldığı

diğer tahıllar ile karşılaştırıldığında, bilinmektedir. Bu bitkinin özütündeki temel
kalsiyum, demir, mağnezyum, fosfor, bileşen steviosid, kalorisiz ve çok yüksek
potasyum içeriği açısından daha zengin tatlandırıcı özelliğe olması tatlandırıcı
olduğu, çinko açısından buğdaydan düşük amaçlı az miktarlarda kullanımı yeterlidir
olduğu görülmektedir. (Chatsudthipong ve ark., 2009). Şeker otu
Günümüzde diabet tedavisinde bitkisinin yapraklarında 30’dan fazla
alternatif tıp adı altında, bitkilerin kullanımı değişen konsantrasyonlarda diterpenoid
giderek artmaktadır. Şeker otu bitki steviol glycosides (SGs) gibi bileşiklerin
yaprakları Güney Amerika’da uzun yıllardan olduğu bilinmektedir (Wolker-Rieck, 2012).
Sonuç ve öneriler sulama proje alanlarında sulamadan dönen

Günümüzde üretilen gıdaların suların kullanımı gün geçtikçe artmakta ve
sağlıklı ve duyusal kalitesini iyileştirme sulama için, tuzlu su kullanımı gündemdedir
çalışmaları, artan talepler doğrultusunda her (Parlak, 2005). Chia’nın yaz aylarında
gün gittikçe artamaktadır. Gıda endüstrisinin sulamaya ihtiyaç duyması ve kısa günlerde
en temel amacı bilinçli tüketici taleplerini çiçek açıp kış aylarında tohum bağlaması
karşılamaya yönelik çalışmaları için sıcaklık ihtiyacı olması gibi tarımı için
yönlendirmektedir. Dolayısıyla chia, şeker riskli görülmesi yanısıra quinoa gibi
otu ve quinoa gibi alternatif tarım bitkilerinin kurak-marjinal bölgelerde ve
ürünlerinden özel amaçlı gıda üretimi ve koşullarında yetişebilme özelliğinden,
tüketimi her geçen gün artması ve özellikle quinoanın sıradışı tuz töleransında
yaygınlaşması çiftçilerimize ek gelir ve ülke yetişebilmesi, toprak ve su gibi doğal
ekonomisine katkı sağlaması için bu bitkiler kaynaklarının değerlendirilmesi artan
ile ilgili çalışmaların arttırılması tahribatın azaltılması, ülkemiz açısından
gerekmektedir. Özellikle kurak ve yarı kurak tarımsal üretim yapılamayan arazilerin
iklim bölgelerinde, İyi kalitedeki suların değerlendirilmesi açısından büyük önem
yanında, diğer su kaynaklarının da taşımaktadır.
kullanılması kaçınılmaz olmuştur. Büyük
KAYNAKLAR in Argentina. J. Am. Oil Chem. Soc.

72:1079–1081.
Angelini, L.G., Tavarini, S. 2014. Crop Ayerza, R. and Coates, W. 2009. Influence
productivity, steviol glycoside yield, of environment and genotype on crop
nutrient concentration and uptake of cycle and yield; seed protein, oil, and
Stevia rebaudiana Bert. under α-linolenic ω-3- fatty acid content of
Mediterranean field conditions. chia (Salvia hispanica L.). Ind. Crop
Communications in Soil Science and Prod. 2:321-324.
Plant Analysis, 45:2577–2592. Ayerza, R., Coates, W. 2005a. Chia:
Ayerza, R. 1995. Oil content and fatty acid Rediscovering an ancient crop of the
composition of chia (Salvia hispanica Aztecs. University of Arizona, Tucson
L.) from five northwestern locations Ayerza, R., Coates, W.2005b. Chia:
Rediscovering an ancient crop of the
Aztecs. University of Arizona, Tucson
436
st th
Barba, F.J., Criado, N.M., Belda-Galbis, Coelho, M.S., de las Mercedes Salas-
C.M., Esteve, M.J., Rodrigo, D. 2014. Mellado, M. 2015. Effects of
Stevia rebaudiana Bertoni as a natural substituting chia (Salvia hispanica
antioxidant/antimicrobial for high L.) flour or seeds for wheat flour on
pressure processed fruit extract: the quality of the bread. LWT-Food
processing parameter optimization. Sci Technol. 60(2): 729-736.
Food Chem, 148: 261-267. Coelho, S.M., de las Mercedes Salas-
Bhargava, A., Shukla, S., Ohri, D. 2007. Mellado,M. 2014. Chemical
Genetic variability and characterization of chia (Salvia
interrelationship among various hispanica L.) for use in food
morphological and kuality traits in product. J Food Nutr Res 2:263–269
quinoa (Chenopodium quinoa Willd.), Demirbaş, N. , Tosun, D. 2005. Türkıye'de
Field Crops Research,101:104–116. Tarımın Sanayı Ile Entegrasyonu,
Bochicchio, R., Philips, T.D., Lovelli, S., Ortaya Çıkan Sorunlar ve Çözüm
Labella, R., Galgano, F., Di Marisco, Önerılerı A.D.Ü Ziraat Fakültesi
A. 2015. Innovative crop productions Dergisi 2005; 2(2) : 27 - 34
for healthy food: the case of Chia Falco, B., Amato, M., Lanzotti,V. 2017.
(Salvia hispanica L.). The Chia seeds products: an overview,
Sustainability of Agro-Food and Phytochem Rev (2017) 16:745–760
Natural Resource Systems in the DOI 10.1007/s11101-017-9511-7
Mediterranean Basin. Vastola, A. Fao.2014. 2013 international year of
(baş editör). Springer Open s. 29-45. quinoa. http://www.fao.org/quinoa-
Brandle, J.E., Starratt. A.N., Gijzen, 2013
M.1998. Stevia rebaudiana: Its a Geren, H. and H.Geren, 2015, A
agricultural, biological and chemical preliminary study on the effect of
properties. Can. J. Plant Sci. 78: 527- different irrigation water levels on
536. the grain yield and related
Busilacchi, H., Quiroga, M., Bueno, M., Di characteristics of quinoa
Sapio, O., Flores V., Severin, C. (Chenopodium quinoa Willd.), 26th
2013. Evaluación de Salvia hispanica International Scientific-Expert
L. Cultivada en el sur de Santa Fe Conference of Agriculture and Food
(República Argentina). Cultivos Industry, Sarajevo, 27-30 September
Tropicales 34:55-59. 2015, Book of Abctracts, p:129.
Cahill, J.P., Provance, M.C. 2002 Genetics Howell, T. A. S. Evett, R., J. Tolk, A..
of kualitative traits in domesticated 2001. Irrigation Systems ans
chia (Salvia hispanica L.). J Hered Management to Meet Future Food
93(1): 52-55. Fiber Needs and to Enhance Wter
Capitani, M.I., Ixtaina, V.I., Nolasco, Use Efficiency. USDA-ARS Water
S.M.,Tomas, M.C. 2013. Management User Unit Bushland
Microstructure, Chemical Texas USA.
Composition and Mucilage Exudation IDF, 2015. Diyabetes Atlas, seventh
of Chia ( Salvia Hispanica L.) Nutlets edition.
from Argentina. Journal of the http://www.oedg.at/pdf/1606_IDF__
Science of Food and Agriculture, Atlas 2015_UK. Pdf,
93(15), 3856-3862. https://www.idf.org/erişim tarihi
Chatsudthipong, V., Muanprasat, C. 2009. 02.03.2018
Stevioside and related compounds: İnanç, A.L. ve Çınar, İ. 2009.Alternatif
therapeutic benefits beyond Dogal Tatlandırıcı: Stevya, Gıda,
sweetness. Pharmacol Ther. 2009; Cilt 34, Sayı: 6, Sayfa: 411-415,
121: 41-54. 2009a.
Clinic, C. 2015. Plant sources of Omega 3s. Jacobsen, S.E. 2003a. The worldwide
Chia seeds. potential for quinoa (Chenopodium
437
st th
quinoa Willd.), Food Rev. Int. 19(1– Lemus-Mondaca, R.,Vega-Galvez, A.,

2):167–177. Zura-Bravo, L., Ah-Hen, K. 2012.
Jacobsen, S.E. 2003b. The worldwide Stevia rebaudiana Bertoni, source of
potential for quinoa (Chenopodium a high-potency natural sweetener: a
quinoa Willd.), Food Rev. Int. 19(1– comprehensive review on the
2):167–177. biochemical, nutritional and
Jacobsen, S.E. 2003c. The worldwide functional aspect. Food Cheem.,
potential for quinoa (Chenopodium 132: 1121-1132.
quinoa Willd.), Food Rev. Int. 19(1– Levent, H. 2017. Effect of partial
2):167–177. substitution of gluten-free flour
Jamboonsri, W., Phillips, T.D., Geneve, mixtures with chia (Salvia hispanica
R.L., Cahill, J.P., Hildebrand, D.F. L.) flour on quality of gluten-free
2012 Extending the range of an noodles. J Food Sci Technol. 54(7):
ancient crop, Salvia hispanica L. a 1971-1978
new ω3 source. Gen Res Crop Evol Madan, S., Ahmad, S., Singh, G.N., Kohli,
59(2):171–178 K., Kumar, Y., Singh, R., Garg, M.
Kim, J., Choi, Y.H., Choi, Y.H. 2002. Use 2010. Stevia rebaudiana Bert. A
of stevioside and cultivation of Review. Indian Journal of Natural
Stevia rebaudiana in Korea. In: Products and Resources, 1 (3): 267-
Stevia, the Genus Stevia. Medicinal 286.
and Aromatic Plants-Industrial Marcinek, K., Krejpcio, Z. 2017. Chia
Profiles, (Kinghorn AD Ed.) Taylor seeds (Salvia hispanica L.): health
and Francis, London/NewYork, 196- promoting properties and therapeutic
202. applications - a review. Rocz Panstw
Kolata, A.L. 2009. Production, Zakl Hi, 68(2): 123-129.
Consumption and Social Value in Marcinek, K., Krejpcio, Z. 2017. Chia
Historical Context. Department of seeds (Salvia hispanica): health
Anthropology, The University of promoting properties and therapeutic
Chicago. applications - a review. Rocz Panstw
Koyun, S. 2013. Güvenli Gıda: Quinoa Zakl Hi, 68(2): 123-129.
(Chenopodium quinoa Willd.), Menga, V., Amato, M., Phillips, T. D.,
Mesleki Bilimler Dergisi, 2(2):85- Angelino, D., Morreale, F., Fares, C.
88. 2017. Gluten-free pasta
Koziol, M. 1992. Chemical composition incorporating Chia (Salvia hispanica
and nutritional evaluation of quinoa L.) ss thickening agent: an approach
(Chenopodium quinoa Willd.). to naturally improve the nutritional
Journal of Food Composition and profile and the in vitro carbohydrate
Analysis. 5,35-68. digestibility. Food Chem. 221, 1954-
Kuhn, M., S. Wagner , W. Aufhammer, 1961.
J.H. Lee, E. Kübler, H., Schreiber. Moraes, R.M, Donega, M.A., Cantrell,
1996. Einfluß von pflanzenbaulicher C.L., Mello, S.C., Chesney, J.D.,
Maßnahmen auf die 2013. Effect of harvest timing on
Mineralstoffgehalte von Amaranth, leaf production and yield of
Buchweizen, Reismelde und Hafer. diterpene glycosides in Stevia
Dt Lebensm Rundschau, 92:147- rebaudiana Bert: Aspeciality
152. perennial crop for Mississipi.
Landazuri, A.P., And Tigrero, S.J., 2009. Industrial Crops and Products. 51.
Stevia rebaudiana Bert. una Planta 385– 389
Medicinal. Escuela Politecnica del Özkan, A.2016. Türkiye Tarımında
Ejercito. Departamento de Ciencias Yaşanan Sorunlar ve Alternatif
de la Vida, Carrera de Ingeniería en Tarımsal Üretim Anlayışlarının
Ciencias Agropecuarias, 33 P. Değerlendirilmesi, Balıkesir
Üniversitesi Sosyal Bilimler
438
st th
Enstitüsü Dergisi cilt, 19, sayı: 35, Savita, S.M., Sheela, K., Sunanda, S.,
Haziran,2016 Shankar, A.G., Ramakrıshna, P.
Parlak, M., Parlak, A. Ö. 2005. Sulama 2004. Stevia Rebaudiana A
Suyu Tuzluluk Düzeylerinin Silajlık Functional Component for Food
Sorgumun (Sorghum Bicolor (L.) Industry, Journal of Human and
Moench) Verimine ve Toprak Ecology, Cilt: 15, Sayı: 4, Sayfa:
Tuzluluğuna Etkisi Tarım Bilimleri 261- 264, 2004.
Dergisi 2006, 12 (1) 8-13 Ankara Soliman, M., 1997, Stevia plant, natural
Üniversitesi Ziraat Fakültesi concentrated sweetenes. Egyptian
Pearsall, D.M. 1992. The origins of plant society of sugar technologists, 28th
cultivation in South America. In: Annual Conference, December 2-4.
C.W.Cowan, P.J.Watson (Eds.), The Sosa, A., Ruiz, G., Rana, J., Gordillo, G.,
Origins of Agriculture. Smithsonian West, H., Sharma, M. 2016. Chia
Institute Press, Washington, DC, Crop (Salvia hispanica L.): its
pp:173-205. History and Importance as a Source
Pol, J., Hohnova, B., Hyötylainen, T.2007. of Polyunsatu-rated Fatty Acids
Characterisation of stevia Omega-3 Around the World: a
rebaundiana by comprehensive two Review. J Crop Res Fert. 1: 1-9.
dimensional likuid chromatography Taga, M.S., Miller, E.E., Pratt, D.E. 1984.
time-of-flight mass spectrometry. J Chia seeds as a source of natural
Chromatogr A, 1150(1-2): 85-92. lipid antioxidants. J Am Oil Chem
Richman, A., Swanson, A., Humphrey, T., Soc, 61:928-931.
Chapman, R., Mcgarvey, Risi, J., Tan, M. ve Yöndem, Z. 2013. İnsan ve
N.W. Galwey. 1984. The Hayvan Beslenmesinde Yeni Bir
Chenopodium grains in the Andes: Bitki: Quinoa (Chenopodium quinoa
Inca crops for modern agriculture. Willd.), Alınteri Zirai Bilimler
Adv. Appl. Biol.10: 145-216. Dergisi, 25(2):62-66.
Ruiz-Carrasco, K., Antognoni, F., USDA, 2017a.United States Department of
Coulibaly, A.K., Lizardi, S., Agriculture Research Servise. 2017.
Covarrubias, A., Martınez, E.A., USDAFoodCompositionDatabasehtt
Molina-Montenegro, M.A., Biondi, ps://ndb.nal.usda.gov/ndb/foods/sho
S., Zurita-Silva, A. 2011. Variation w/11542?manu=&fgcd=&ds=
in salinity tolerance of four lowland (Erişim tarihi: 07.07.2018).
genotypes of quinoa (Chenopodium USDA, 2017b.United States Department of
quinoa Willd.) as assessed by Agriculture Research Servise. 2017.
growth, physiological traits, and USDAFoodCompositionDatabasehtt
sodium transporter gene expression. ps://ndb.nal.usda.gov/ndb/foods/sho
Plant Physiol Biochem 49:1333– w/11542?manu=&fgcd=&ds=
1341 (Erişim tarihi: 07.07.2018).
Saltan, G. 2013. Türkiye’nin Geleceği Ve Valdivia-Lopez,M., Tecante, A. 2015.
Ekonomisi “Stevia G7” ile Chia (Salvia Hispanica L.): A
Şekillenecek. Medikal Teknik Review of Native Mexican Seed and
Online Dergi.medikal bilgi formu. Its Nutritional and Functional
http://www.medikalteknik.com.tr/tur Properties. Advances in Food and
kiyeningelecegi ve ekonomisi-stevia Nutrition Research, 75, 53-75.
ile şekillenecek Valencia-Chamorro, S.A. 2003. Quinoa.
Savita, S. M., Sheela, K., Sunanda, S., In: Caballero B.: Encyclopedia of
Shankar, A.G., Ramakrıshna, P. Food Science and Nutrition.
2004. Stevia Rebaudiana A Ward, S.M. 2000. Response to selection
Functional Component for Food for reduced grain saponin content in
Industry, Journal of Human and quinoa (Chenopodium quinoa
Ecology, Cilt: 15, Sayı: 4, Sayfa: Willd.), Field Crop. Res.68, 157–
261- 264, 2004. 163.
439
st th
Williams, L.D., Burdock, G.A. 2009 hispanica L.) and its suitability as an
Genotoxicity studies on a high- oilseed plant. Agric Sci. 2(4): 14-26.
purity rebaudioside A preparation. Yeboah, S., Owusu Danquah, E., Lamptey,
Food Chem Toxicol. 2009; 47: J., Mochiah, M., Lamptey, S.,
1831-6. Oteng-Darko, P. 2014b. Influence of
Wolker-Rieck, U. 2012. The leaves of planting methods and density on
Stevia rebaudiana (Bertoni), their performance of chia (Salvia
constituents and the analyses there hispanica L.) and its suitability as an
of: a review. J. Agric. Food Chem., oilseed plant. Agric Sci. 2(4): 14-26.
60 (4) 886-895. Zahn, S., Forker, A., Krügel, L., Rohm, H.
Yeboah, S., Owusu Danquah, E., Lamptey, 2013. Combined use of rebaudioside
J., Mochiah, M., Lamptey, S., A and fibres for partial sucrose
Oteng-Darko, P. 2014a. Influence of replacement in muffins. LWT-Food
planting methods and density on Sci Technol, 50(2): 695-701.
performance of chia (Salvia
440
st th
Doğu Akdeniz İkliminde Kinoa Bitkisinde Su-Verim İlişkileri ve Su

Kullanım Randımanının Belirlenmesi
Semih Metin Sezen1*, Servet Tekin2, Mehmet Yıldız3

1
Çukurova Üniversitesi,, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Adana, TÜRKİYE
2
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü,
Kahramanmaraş, TÜRKİYE
3
Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü, Tarsus Toprak ve Su Kaynakları Lokasyonu,Tarsus,
Mersin, TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: smsezen@cu.edu.tr
Özet: Bu çalışmada Akdeniz iklim koşullarında kinoa bitkisine farklı sulama düzeylerinin verim,
verim bileşenleri, su tüketimi, su kullanma randımanı üzerine etkileri araştırılmıştır. Araştırma Alata
Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsüne ait Tarsus Toprak ve Su Kaynakları Lokasyonunda yer alan
Topçu İşletmesinde 2014 ve 2015 yıllarında Q-52 Titicaca kinoa çeşidinde yürütülmüştür. Çalışmada
tek lateral yağmurlama sulama yöntemi kanal suyu kullanılarak farklı sulama düzeyleri
oluşturulmuştur(I1-I5). Kinoa bitkisinin 4 farklı gelişme döneminde (erken vegetatif, geç vegetatif,
çiçeklenme ve dane dolum) laterale en yakın konuda (I1) 60 cm toprak profilinde eksik nem 4 kez tek
lateral yağmurlama sulama sistemiyle tarla kapasitesine tamamlanmıştır. Sulama düzeyi verim ve
diğer verim bileşenlerini istatistiksel anlamda %1 hata seviyesinde etkilemiştir. En yüksek verimler
her iki deneme yılında laterale en yakın I1 (5120-4510 kg/ha) konusundan alınırken, susuz konuda ise
her iki yılda da en düşük verim değerleri alınmıştır (1880 ve 1430 kg/ha). Verim bileşenlerine ilişkin
parametreler incelendiğinde toplam verimde olduğu gibi kinoa bitkisinde hasat indeksi, bindane
ağırlığı, yaprak alan indeksi (LAI) değerleri ve bitki boyu laterale en yakın I1 konusunda istatistiksel
olarak gruplandırıldığında ilk sırada yer almıştır. Sonuçta, kanal suyu kullanarak I1 konuları
Çukurova koşullarında yağmurlama yöntemi ile sulanan kinoa yetiştiriciliğinde yüksek ve kaliteli
verim elde etmek amacıyla önerilebilir.
Anahtar Kelimeler: Kinoa, tek lateral yağmurlama sulama, su kullanma randımanı, kısıntılı sulama
Determination of Water-Yield Relationships and Water Use Efficiency in

Quinoa Plants in the Eastern Mediterranean Climate
Abstarct: The principal aim of this study is to evaluate the effect irrigation water at different growth
stages of quinoa (cv. Titicaca) grown under field conditions in the East Mediterranean part of Turkey
in 2014 and 2015 on yield, yield components and water use efficiency of quinoa. The line-source
sprinkler lateral was used in order to create gradually varying deficit irrigation treatments (I1 through
I5). Irrigation water was applied 4 times to replenish soil water deficit in the 60 cm depth to the field
capacity during growth stages of quinoa (early vegetation, late vegetation, flowering and grain filling)
in treatment plots adjacent to sprinkler lateral (I1). Total amount of water applied to treatment (I1)
was 344 and 400 mm; and seasonal water use (ET) was 514, and 459 mm, respectively, for two years.
Irrigation levels (I1-I4) influenced significantly quinoa yields and yield components. Maximum yield
was obtained from the I1 treatment as 5120-4510 kg/ha; and the lowest yield was obtained from the
rainfed treatment (I5) as 1880 and 1430 kg/ha, respectively. Significant linear relationships were
found between seed yield and ET. The yield response factor (ky) was 1.26 in 2014 and 1.13 in 2015.
In conclusion, full irrigation using canal water is recommended for sprinkler irrigated quinoa in order
to obtain higher yield in the Eastern Mediterranean part of Turkey.
Keywords: Quinoa, Line-source sprinkler irrigation, water use efficiency, deficit irrigation
441
st th
Giriş yeni nesil sulama teknolojilerinin

kullanılması yanında sulama zamanı ve
Kullanılabilir su kaynaklarının sınırlı verilecek sulama suyu miktarının
olması ve kullanımı üzerindeki diğer belirlenmesi işlemini kapsayan sulama
sektörler (evsel, kentsel ve endüstriyel) programlamasının kullanılması, sınırlı su
tarafından oluşan baskıların artması, kaynaklarının optimum kullanımına olanak
sulamanın yeryüzündeki su kaynaklarının en tanıyacaktır.Bu çalışmanın yapılmasının en
büyük tüketicisi olduğu göz önünde önemli nedeni, Doğu Akdeniz iklim
bulundurulduğunda, suyun etkin koşullarında tek lateral yağmurlama
kullanımının önemi daha da kaçınılmaz yöntemiyle farklı düzeylerde uygulanan
olmaktadır. Su ve enerji tasarrufu sağlayan, sulama suyunun kinoa bitkisinin vejetatif
su kayıplarını minimum düzeye indiren, gelişimi, verim ve su kullanma randımanı
ürün miktarında ve kalitede artış sağlayan etkilerinin araştırılması; tamamlama
basınçlı sulama sistemlerinin kullanılması sulamada tam ve kısıtlı su olarak
ülke kaynaklarının daha etkin kullanımını kullanılabilme olanaklarının test edilmesi
beraberinde getirecektir ve yukarıda sözü amaçlanmıştır. Araştırma 2014 ve 2015
edilen baskıların azalmasına olanak yıllarında Bahçe Kültürleri Araştırma
sağlayacaktır (Sezen ve ark., 2017). Enstitüsü bünyesinde yer alan Tarsus Toprak
Mevcut su kaynaklarının verimli bir ve Su Kaynakları Lokasyonu Merkez
şekilde kullanımı ve tarımsal sulamada su işletmesinde yürütülmüştür.
tasarrufu sağlama amacına yönelik olarak;
kısıntılı sulama teknikleri üzerine çok sayıda Materyal ve Metot
çalışma yapılmıştır. Kısıntılı sulamada
olağandan daha az su uygulayarak, aynı su Araştırma, Aşağı Seyhan sulama proje
miktarı ile daha fazla alanın sulanması, alanının Tarsus Ovası kısmında ve
başka deyişle, üretime açılması Tarsus’un yaklaşık 10 km güney doğusunda
sağlanmaktadır. “Olağandan daha az su yer alan Alata Bahçe Kültürleri Araştırma
uygulama” kavramı, projede öngörülen Enstitüsü Tarsus Toprak ve Su Kaynakları
sulama programına göre, bitkileri daha Lokasyonunda (37o01' N enlem ve 35o01' E
yüksek bir nem açığı ile karşı karşıya boylam) 2014 ve 2015 yıllarında
bırakmak şeklinde açıklanabilir (Stegman ve yürütülmüştür.
ark., 1980; Doorenbos ve Kassam, 1986). Deneme alanı topraklarının profil
Küresel ısınma ve iklim değişimine karşı boyunca killi-tınlı olduğu ve 90 cm profil
alınacak tedbirler arasında kuraklık stresine derinliğindeki kullanılabilir su miktarı 155
dayanıklı yeni bitki türlerinin üretime mm’dir. Tarla kapasitesi ve solma noktası su
alınması da yer almaktadır. Kinoa içerikleri 90 cm’de derinlik olarak 395 ve
(Chenopodium quinoa Willd) yüksek besin 240 mm olarak belirlenmiştir. Toprak pH’sı
değeri ve ekstrem iklim ve toprak hafif alkali. killi-tınlı bünyeye sahip olup,
koşullarına dayanıklılığı ile son yıllarda fazla kireçli, tuzsuz, potasyum içeriği
dikkatleri çeken bir bitkidir. Anavatanı yeterli, organik madde ve fosfor içeriği çok
Güney Amerika’nın And bölgesi olan kinoa azdır.
uygun olmayan iklim ve toprak koşullarına Araştırmanın yürütüldüğü bölgede tipik
iyi adapte olmuştur (Garcia ve ark., 2003). Akdeniz iklimi görülür. Tarsus Toprak ve su
FAO tarafından gelecek yüzyılda gıda Kaynakları Lokasyonu verilerine göre,
güvenliğinin sağlanmasına yönelik yörenin uzun yıllık yağış ortalaması 616.3
bitkilerden biri olarak seçilmiştir (Jacobsen, mm’dir. Toplam yağışın %54’ü kış
2003) aylarında düşmektedir. Yağışın büyük bir
Bölgemizde kışlık olarak yetiştirilen bölümü yağmur şeklindedir. Bölgede uzun
ürünlerde genelde susuzluk belirtisi yıllık sıcaklık ortalaması 17.8 oC’dir.
görülmemekle birlikte, erken verim veya Denemenin yürütüldüğü 2014 ve 2015 yılına
zamanla oluşan kuraklıklar su açığından ait kimi iklim verileri uzun yıllık ortalama
kaynaklanan önemli verim düşmelerine değerler ile birlikte Tablo 1’de verilmiştir.
neden olabilmektedir. Böyle durumlarda Kinoa bitkisi 2014 ve 2015 yılı dikim
442
st th
tarihinden hasada kadar geçen dönem için Araştırmada kullanılan sulama suyu DSİ
yağış değerleri, uzun yıllık ortalama yağış sulama kanalından sağlanarak, bir pompa
değerleri (1952-2013 yılları) ile birlikte yardımıyla yağmurlama sistemine
Tablo 1’de verilmiştir. Bitki büyüme verilmiştir. Her sulama öncesi alınan sulama
mevsimi süresince 2014 yılında toplam suyu örnekleri laboratuvarda analiz
182.3 mm yağış miktarı aynı dönemde düşen edilmiştir. Sulama kanalından alınan su
uzun yıllık yağış miktarından %27 daha örneklerinde yapılan analizler sonucunda
fazlasına karşılık gelmektedir. İkinci deneme 2014 yılında denemede kullanılan sulama
yılında ise toplam 119.5 mm yağış miktarı suyu tuzluluğu değerleri 0.47-0.54 dS/m,
aynı dönemde düşen uzun yıllık yağış 2015 yılında ise 0.44-0.53 dS/m arasında
miktarından %16 daha az miktara karşılık değişmiştir ve T2A1 (orta tuzlu, az
gelmektedir. Her iki deneme yıllarına ilişkin sodyumlu su) olarak sınıflandırılmıştır.
aylık buharlaşma miktarları incelendiğinde;
en yüksek aylık buharlaşma miktarları
ağustos ayında gerçekleşmiştir.
Tablo 1. Merkez işletmesi 2014, 2015 deneme yılına ve uzun yıllara ait kimi iklim verileri
İklim Aylar
Yıl
Parametreleri III IV V VI VII VIII
Ort. Sıcak. (oC) 14.8 18.1 20.6 24.0 27.2 27.9
Max.Sıcak. (oC) 29.3 34.3 33.1 36.6 32.9 37.7
Min. Sıcak. (oC)
2014
1.2 3.9 10.1 16.1 21.1 20.0

Yağış (mm) 67.7 13.9 42.9 57.2 0.6 5
Buharlaşma (mm) 100.0 134.5 160.7 185.8 201.9 178.3
Oransal Nem (%) 63.1 64.4 70.0 70.4 73.2 72.7
Ort. Sıcak. (oC) 14.0 15.5 21.2 23.9 27.1 28.7
Max.Sıcak. (0C) 30.1 29.5 38.0 33.6 34.4 40.2
Min. Sıcak. (oC)
2015
3.5 4.5 11.9 14.9 18.9 18.1

Yağış (mm) 70.2 8.0 30.4 1.3 1.4 8.2
Buharlaşma (mm) 83.9 110.0 158.8 177.7 202.1 210.7
Oransal Nem (%) 63.3 62.7 65.3 70.5 71.5 64.4
Ort. Sıcak. (oC) 12.7 16.8 20.9 24.5 26.8 27.1
(1952-2013)
Uzun Yıllık
Max.Sıcak. (oC) 30.8 36.8 40.3 40.1 40.0 43.0

Min. Sıcak. (oC) -5.4 0.8 4.0 12.0 14.0 13.7
Yağış (mm) 136.5 113.4 80.7 58.9 38.9 30.3
Buharlaşma (mm) 41.5 44.4 55.0 88.9 119.7 167.7
Oransal Nem (%) 71.6 70.8 71.0 70.0 71.4 70.9
Araştırma’da sulamalar kinoa bitkisinin kapasitesine tamamlanmıştır. Laterale en

gelişme dönemlerine (vegetatif, çiçeklenme yakın konuya en fazla sulama suyu
ve dane dolum) göre yapılmıştır. Çalışmada uygulanırken, lateralden uzaklaştıkça
tek lateral yağmurlama sulama yöntemi uygulanan sulama suyu miktarı azalmıştır
kanal suyu kullanılarak farklı sulama (I2, I3, I4). Lateralden en uzak konu (I5) ise
düzeyleri oluşturulmuştur (I1-I5) (Şekil 1). susuz konuyu oluşturmuştur. Deneme dört
Erken ve geç vegetatif dönemleri bitkinin yinelemeli olarak yürütülmüştür. Parsel
tüm gelişme döneminin önemli bir boyutları 6 bitki sırası genişliğinde (3.0m)
bölümünü kapsadığından vegetatif dönem ve 10 m uzunluğundadır (Şekil 1).
erken ve geç vegetatif dönem olarak iki Araştırma; TAGEM Bahçe Kültürleri
bölüme ayrılmış ve her bir dönemde ayrı Araştırma İstasyonu Tarsus Toprak ve Su
sulama yapılmıştır. Sulama uygulamaları Kaynakları Lokasyonu Merkez işletmesinde
laterale en yakın konuda (I1) gelişme 2014 ve 2015 deneme yıllarında iki yıl süre
dönemlerine bakılarak karar verilmiştir. ile yürütülmüştür. Deneme alanı toprakları
Herbir gelişme döneminde laterale en yakın dikimden önce goble-disk çekilerek
konu’da (I1) toprak su içeriği belirlenip ve düzeltilip dikime hazır duruma
60 cm toprak derinliğindeki eksik nem tarla getirilmiştir.Araştırmada Akdeniz iklim
443
st th
koşullarına iyi adapte olmuş Titicaca (Q-52) yağmurlama boru ve parçaları ile 4.5 x 4.8
kinoa çeşidi kullanılmıştır. Bu amaçla kinoa mm çapında çift memeli yağmurlama
tohumları serada viyollerde kontrollü başlıkları kullanılmıştır. Bu yöntemde
koşullarda çimlendirilmiş ve 3 hafta sonra istenilen su dağılımını sağlayan işletme
kinoa fideleri (bitki boyu 7-8cm) dikimi sıra basıncı 3.0 atmosfer olarak alınmıştır.
üzeri 20 cm, sıra arası 50 cm olacak şekilde Yağmurlama başlıkları lateral üzerine 6 m
02.04.2014 ve 07.04.2015 tarihinde aralıklarla yerleştirilmiştir. Çalışmada
yapılmıştır. Her iki deneme yılında dikimle öngörülen tek lateral yağmurlama sulama
birlikte deneme konularına 15–15–15 sistemi ile kinoa bitkisinin farklı gelişme
gübresinden saf madde esasına dayanarak dönemlerinde (vegetatif, çiçeklenme ve dane
hektara 75 kg N, 75 kg P2O5 ve 75 kg K2O dolum) 60 cm toprak profilinde laterale en
dozunda verilmiştir. Üst gübreleme ise yakın konuda (I1) eksik nem tarla
çiçeklenme döneminde deneme parsellerine kapasitesine tamamlanmıştır. Laterale en
75 kg/ha N saf madde asasına göre %33 yakın konuya (I1) en fazla sulama suyu
Amonyum Nitrat gübresi formunda bitki uygulanırken, lateralden uzaklaştıkça
sıralarına (banda) 26.05.2014 ve 29.05.2015 uygulanan sulama suyu miktarı azalmıştır
tarihlerinde uygulanmıştır. Deneme (I2, I3, I4). Lateralden en uzak konu (I5) ise
süresince, parsellerde gelişen yabancı otlarla susuz konuyu oluşturmuştur.
mücadele etmek için bitkiler 25-30 cm boya Büyüme dönemi süresince konulara göre
ulaşınca el çapası yapılmıştır. fenolojik gözlemler dikimden itibaren
yapılmış, kinoa bitki gelişim devreleri
I1
I2
belirlenmiştir. Dikimden itibaren her bir
I3
I4
sulama öncesi gravimetrik toprak örnekleri
Pompa
I5 I4 I3 I2 I1 I1
Lateral
I2 I3 I4 I5 I5
ve nötronmetre okumaları nem belirlemek
amacıyla 30 cm’lik katmanlar halinde 0-90
Drenaj Kanalı
Yağmurlama başlığı
cm toprak profilinde gravimetrik ve nötron

yöntemiyle düzenli aralıklarla gözlenmiştir.
Ayrıca kinoa bitkisinde; toplam verimin yanı
Yineleme III
Yineleme II
Nötron borusu
24m
sıra, bindane ağırlığı, hasat indeksi, yaprak

Su toplama kabı
alan indeksi (LAI), verim tepki etmenleri, su
tüketimi-verim-sulama suyu ilişkileri
belirlenmiştir. Deneme konularında kinoa
bitkisinin su tüketiminin belirlenmesinde su
I5 I4 I3 I2 I1 I1 I2 I3 I4 I5
dengesi eşitliğinden yararlanılmıştır (Garrity
ve ark., 1982). Etkili kök derinliği 90 cm
Yineleme IV
Yineleme I
24m
olarak alınmıştır.
Herbir parselde yeralan 5 bitki sırasından
6m
kenarlardan birer sıra ve başlardan 1.0 m

3m
15m
3m
15m
değerlendirme dışı bırakılarak 2.10 m x 6
m=12.6 m2 alandaki bitkilerde hasat işlemi
Şekil 1. Çizgi kaynaklı yağmurlama sulama 10.07.2014 ve 03.07.2015 tarihinde
sistemi gerçekleştirilmiştir.
Konulara ilişkin toplam su kullanım
İlk deneme yılında konulu sulamalara randımanları; su tüketimi değerleri, sulama
08.04.2014 tarihinde, ikinci deneme yılında suyu kullanım randımanı ise sulama suyu
ise 13.04.2015 tarihinde başlanmıştır. değerleri esas alınarak aşağıdaki
Sulamalar sırasıyla 09.06.2010 ve eşitliklerden hesaplanmıştır. Çalışmada
12.06.2015 tarihlerinde sonlandırılmıştır. Howell ve ark., (1990) tarafından verilen
Araştırmada uygulanan sulama suyu miktarı eşitlikler kullanılmıştır.
tek lateral yağmurlama sistemi ile
verilmiştir. Sözkonusu sistemde lateraller Y ……………………………….(1)
WUE 
Sezen ve Yazar (2006)’da belirtilen esaslara ET
göre düzenlenmiştir. Sistemde 63 cm PVC
444
st th
IWUE 
Y ………………………..………(2) belirtilen dönemlerde aşırı hava sıcaklığı
I yanı sıra uygulanan sulama suyunun bitki
gereksinimi sağlayamamasından
Burada; WUE: toplam su kullanım kaynaklanmıştır. Tablo 2’de görüleceği gibi
randımanı (kg/m3); Y: verim (kg); ET: bitki kinoa bitkisinin toplam büyüme dönemi
su tüketimi, (m3); IWUE: Sulama suyu uzunluğu 2014 yılında 122 gün, 2015 yılında
kullanım randımanı (kg/m3); I: Uygulanan ise 116 gün olarak belirlenmiştir.
sulama suyu miktarı (m3)’dır. Gęsiński (2008a, b) Avrupa’nın beş farklı
Oransal su tüketimi eksikliği ile oransal ekolojik (Valdichiani (İtalya), Larisa
verim azalışı arasındaki ilişkiye dayanan (Yunanistan), Uppsala (İsvec), Kopenhag
Stewart eşitliğine dayanarak verim tepki (Danimarka) ve Bydgoszcz (Polonya))
etmeni (ky) hesaplanmıştır (Doorenbos and koşullarında kinoanın vejetasyon suresinin
Kassam, 1986). sırasıyla 116 gün, 106 gün, 140 gün, 134 ve
Her yıl kinoa bitkisinden elde edilen 128 gün olarak belirlemişlerdir. Pulvento ve
toplam verim, ölçüm ve tartımlarla ark. (2012), İtalya’da yaptıkları çalışmada
belirlenen, bindane ağırlığı, hasat indeksi ait aynı kinoa çeşidi için büyüme mevsimi
bulguların değerlendirilmesi çizgi kaynaklı uzunluğunun 2009 yılında 96 gün, 2010
yağmurlama sulama metoduna göre yılında ise 99 gün olduğunu bildirmişlerdir.
yürütülmüş ve varyans analizleri Yurtsever Sezen ve ark., (2013) Çukurova bölgesinde
(1984)’de belirtilen esaslara göre MSTATC kinoa bitkisinin ekimden 90-125 gün sonra
istatistik paket programında yapılmıştır. olgunlaşıp hasada geldiğini belirtmiştir.
Uygulamalar arasındaki farklılıkların
etkisini görebilmek için konular Duncan Tablo 2. Kinoa bitkisine ilişkin kimi gelişme
testi ile kontrol edilmiştir. dönemleri
Gelişme Dönemi Tarih DAP Tarih DAP
Araştırma Bulguları ve Tartışma -Ekim 10.03.2014 0 16.03.2015 0
-Çimlenme/Çıkış 20.03.2014 10 27.03.2015 12
Kinoa bitkisinin kimi gelişme dönemleri Dikim 02.04.2014 23 07.04.2015 24
Araştırmada Akdeniz iklim koşullarına -Erken vejetatif
iyi adapte olmuş Q-52 kinoa çeşidi (bitki birkaç 08.04.2014 29 13.04.2015 31
yapraklı olduğunda)
kullanılmıştır. -Geç vejetatif (bitki
Kinoa bitkisinin gelişme dönemlerinin sapa kalktığında)
25.04.2014 46 01.05.2015 50
başlama ve bitiş tarihlerini belirlemede -Çiçeklenme 26.05.2014 77 29.05.2015 79

anılan bitkilere ve parsellerin genel -Dane oluşumu
(daneler 09.06.2014 91 12.06.2015 94
durumlarına bakılarak karar verilmiştir. görüldüğünde)
Kinoa bitkisinin fenolojik gelişim dönemleri -Olgunlaşma (hasat) 10.07.2014 122 03.07.2015 116
Jacobsen ve Stolen, (1993) tarafından ortaya DAP: dikimden sonraki gün sayısı
konan belirteçler kullanılarak izlenmiştir.
Buna göre bitki gelişim dönemleri erken Toprak su içeriği
vejetatif gelişme, geç vejetatif gelişme, Toprak profilinin 90 cm derinliğinde
çiçeklenme, dane dolumu, ve olgunlaşma sulamalardan bir gün önceki toprak su
dönemleri şeklinde ayrılmıştır. Kinoa içeriğinin zamana göre değişimi Şekil 2’de
tohumları viyollerde ve kontrollü ortamda verilmiştir.
çimlendirilmiştir. Denemenin her iki yılında Şekil 2’de görüleceği gibi konulara
konular arasında gelişme dönemleri ilişkin toprak profilinde su içeriği susuz
bakımından önemli farklılıklar konu dışında tarla kapasitesi (TK) (446 mm)
görülmemekle beraber, kontrol konusunda ile solma noktası (SN) (274 mm) arasında
ve özellikle su kısıntısının yoğun değişmiştir. Dikim sonrası parsellerde
uygulandığı I4 parsellerinde vejatatif fidelerin tutumunu sağlamak ve yeknesak
dönemi takiben herbir gelişme dönemine bitki gelişimi sağlamak amacıyla tüm
ulaşım daha çabuk olmuştur. Anılan durum, deneme konularına 20 mm eşit su
vejatatif dönemde konulu sulama uygulanmıştır. Konulu sulamalar kinoa
uygulamalarına başlanılması ile birlikte bitkisinin gelişme dönemlerine göre
445
st th
yapılmıştır. İlk sulama 08.04.2014 tarihinde Konulara ilişkin sulama suyu miktarları,
başlanmış ve 09.06.2014 tarihinde sulamaya Bitki su tüketimi, Verim, Su kullanım ve
son verilmiştir. I1ve I2 konuları mevsim Sulama suyu kullanım randımanı
boyunca daha yüksek nem değerleri değerleri
gözlenirken, diğer konular kullanılabilir Kinoa bitkisinin deneme konularına göre
nemin %50 düzeyi altında yer almıştır. Şekil uygulanan sulama suyu miktarları,
3 incelediğinde konulara uygulanan sulama mevsimlik su tüketimi (ET), verim, su
suyu miktarlarına bağlı olarak toprak su kullanım randımanı (WUE) ve sulama suyu
içeriği değerleri farklılıklar göstermiştir. kullanım randımanı değerleri Tablo 3’de
Hasada doğru tüm konularda nem içeriği verilmiştir.
%50 kullanılabilir nemin altında yer almıştır Dikim sonrası parsellerde fidelerin
(Şekil 2a). tutumunu sağlamak ve yeknesak bitki
gelişimi sağlamak amacıyla tüm deneme
KI1 KI2 KI3 KI4 KI5 konularına ilk yıl 20 mm, ikinci deneme
yılında ise 15 mm eşit sulama suyu
500
450 TK
uygulanmıştır. Konulu sulamalar kinoa
400
bitkisinin gelişme dönemlerine göre
Toprak su içeriği, mm/90cm
350
%50
yapılmıştır. İlk sulamalar 08.04.2014 ve
300 13.04.2015 tarihlerinde başlanmış ve
SN
250 09.06.2014 ve 12.06.2015 tarihlerinde
200
sulamalara son verilmiştir (Tablo 3).
150
Konulara sulama suyu miktarı 2014 yılımda
98 ile 330 mm, 2015 yılında ise 111 ile 388
mm arasında değişmiştir. I5 konusuna can
100
0 20 40 60 80 100 120
Dikimden sonraki gün sayısı
suyu dışında sulama uygulaması
a) (2014) yapılmamıştır.
KI1 KI2 KI3 KI4 KI5 Mevsimlik su tüketimleri 2014 yılında
500
320-523 mm, 2015 yılında ise 228-490 mm
450 TK arasında değişmiştir. Genellikle uygulanan
400 sulama suyu miktarı arttıkça, bitki su
Toprak su içeriği, mm/90cm
350
%50 tüketimi de artmıştır.
300
Geerts ve ark. (2008), Bolivya’nın Altiplano
250
SN
bölgesinde yaptıkları çalışmada, iyi
planlanmış bir kısıntılı sulamanın tam
200
sulamada ihtiyaç duyulan suyun yarısı kadar
150
sulama suyu ile 1.2 ve 2 ton/ha arasında
100
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
istikrarlı bir kinoa verimi sağlayabileceğini
b) (2015) Dikimden sonraki gün sayısı belirtmiştir.
Şekil 2. Deneme konularına ilişkin toprak su Casini (2002), orta İtalya’da yaptığı
içeriğinin zamana göre değişimi çalışmada kinoa bitkisinden 1.9 ile 3.0 t/ha
(a:2014; b:2015) arasında dane verimi elde ederken; Delgado
ve ark. (2009), Kolombiya’da 16 kinoa
Denemenin ikinci yılında I1 ve I2 genotipi üzerinde yapmış oldukları
konuları mevsim boyunca daha yüksek nem çalışmada dane veriminin 1.7 ile 2.7 t/ha
değerleri gözlenirken, diğer konular arasında değiştiğini bildirmiştir. Hirich ve
kullanılabilir nemin %50 düzeyi altında yer ark. (2014a), tam sulanan kinoa bitkisinden
almıştır. Şekil 5 incelediğinde konulara 3 t/ha dane verimi elde edilirken, %50
uygulanan sulama suyu miktarlarına bağlı kısıntılı sulama uygulanan kinoa bitkisinden
olarak toprak su içeriği değerleri farklılıklar 1.7 t/ha dane verimi elde edildiğini ve iyi
göstermiştir. Hasatta I1 konusu dışında tüm planlanmış bir kısıntılı sulama programı ile
konularda nem içeriği %50 kullanılabilir tam sulamaya göre %50 daha az su
nemin altında yer almıştır (Şekil 2b). kullanılarak kinoa dane verimini 1.7 ile 2
t/ha arasında tutulabileceğini bildirmiştir.
446
st th
Jacobsen (2014), kinoanın optimum ve ark., 2010). Konulara göre su kullanım

koşullardaki verim potansiyelinin iklim, (WUE) ve sulama suyu kullanım
toprak, ekim zamanı, çeşit, vb gibi unsurlara randımanları (IWUE) değerleri 2014 ve
göre değişebileceğini de ifade etmektedir. 2015 yılı için Tablo 3’de verilmiştir.
Garcia ve ark. (2003), Patacamaya- Tablo 3’de görüleceği gibi WUE
Bolivya’da ise optimum koşullarda kinoadan değerleri arasında önemli farklar
370 kg/da dane verimi alınabildiğini belirlenemezken, değerler ilk yıl 0.59-0.98
vurgulamışlardır. Danimarka’da Titicaca kg/m3, ikinci yıl ise 0.63-0.94 kg/m3
kinoa çeşidinden stressiz koşullarda elde arasında değişmiştir. IWUE değerleri ise ilk
edilen dane verimi 3.3 t/ha (Razzaghi ve yıl 1.55-9.40 kg/m3, ikinci yıl ise 1.19-9.53
ark., 2011) iken; İtalya’da aynı kinoa çeşidi kg/m3 arasında değişmiştir. Sonuçta kinoa
kullanılarak yapılan araştırmada verimin 1.9 bitkisinin çiçeklenme öncesi, çiçeklenme ve
ile 3.3 t/ha arasında değiştiği belirtilmiştir dane dolum döneminde ortaya çıkan su
(Lavini ve ark., 2014). stresinin hem toplam verim hem de su
Farklı kinoa çeşitleri kullanılarak yapılan kullanım randımanı (WUE) üzerinde
araştırmalarda ise Şili’de 2.6 t/ha (Martinez olumsuz etkisi olduğu saptanmıştır.
ve ark., 2009); Fas’ta ise 3.3 t/ha (Hirich ve Razzaghi ve ark. (2012), Danimarka’da
ark., 2014a) verim elde edilmiştir. İtalya’da yaptıkları çalışmada kinoa bitkisinin su
ekim zamanı ve çeşide bağlı olarak kinoa kullanma randımanının 1.08 ile 1.26 kg/m3
bitkisinden 1.5 ile 3.4 t/ha arasında dane arasında değiştiğini belirtmişlerdir.
verimi elde edildiği belirtilmiştir (Pulvento
Tablo 3. Konulara uygulanan toplam sulama suyu, bitki su tüketimi verim, su kullanma ve
sulama suyu kullanma randımanı ve bindane ağırlığı değerleri.
Sulama Verim Sulama ET WUE IWUE
Deneme yılı
düzeyi (kg ha-1) (mm) (mm) (kg m-3) (kg m-3)
I1 5120 (a) 330 523 0.98 1.55
I2 4540(b) 253 469 0.97 1.79
2014 I3 4230 (c) 183 421 1.00 2.31
I4 3620 (d) 98 352 1.03 3.69
I5 1880 (e) 20 320 0.59 9.40
I1 4620 (a) 388 490 0.94 1.19
I2 4360 (b) 298 429 1.02 1.46
2015 I3 3750 (c) 222 382 0.98 1.69
I4 2930 (d) 111 303 0.97 2.53
I5 1430 (e) 15 228 0.63 9.53
*
P < 0.05
Bitki su tüketimi (ET)- Verim ilişkileri olarak dane veriminin de azaldığı

(Y), Sulama suyu (I) - Verim ilişkileri (Y) görülmüştür. Benzer sonuçlar Adana’da
Kinoa bitki su tüketimi (ET) ile dane İncekaya (2015), tarafından belirlenmiştir.
verimi (Y) arasındaki ilişkiler 2014 ve 2015 Sulama suyu ile verim arasında ikinci
yılı için Şekil 3a ve Şekil 3b’de verilmiştir. dereceden önemli ilişkiler belirlenmiştir.
Anılan şekilleri incelediğimizde için bitki su Çeşitli araştırmalarda da kinoa veriminin
tüketimi ile verim arasında doğrusal önemli bitki kök bölgesindeki su eksikliğinden
ilişkiler belirlenmiştir. Deneme konularına negatif olarak etkilendiği belirtilmiştir
uygulanan sulama suyu miktarı azaldıkça (Garcia ve ark., 2003; Lavini ve ark., 2014;
bitki su tüketimi de azalmıştır. Bitki su Hirich ve ark., 2014a).
tüketimindeki bu düşüşle doğru orantılı
447
st th
5700 6000
Y2014 = -0,0294x 2 + 19,825x + 1643,9
5200 R² = 0,9676
5000
4700
Y2015 = 12,174x - 1042,7
4200 R² = 0,9523
4000 Y= -0,0268x2 + 18,805x + 1423,7
R² = 0,9129
Verim, kg/ha
3700
Verim, kg/ha
3000
3200
Y = 12,467x - 1235,4
2700 R² = 0,8936 Y2014 = 13,703x - 1836,1 2000
R² = 0,8405 Y2015 = -0,0187x 2 + 15,96x + 1229,5
R² = 0,9965
2200
1000
1700 2014 2014
2015 2015
1200 0
200 250 300 350 400 450 500 550 0 100 200 300 400
a) Evapotranspirasyon, mm b) Sulama suyu, mm
Şekil 3. Bitki su tüketimi - verim ilişkisi (a), sulama suyu - verim ilişkisi (b)
Bitki Üretim Fonksiyonları

Verim Bileşenlerine İlişkin Sonuçlar
Oransal su tüketimi eksikliği ile oransal
verim azalışı arasındaki ilişkiye dayanan Kinoa bitkisinin deneme konularına göre
Stewart eşitliğine (Stewart ve ark., 1976) belirlenen bitki boyu, bindane ağırlığı, hasat
dayanarak herbir su kaynağına ilişkin indeksi değerleri Tablo 4’de sunulmuştur.
verilere dayanarak verim tepki etmeni (ky) Tablo 4’de görüleceği gibi 2014 ve 2015
hesaplanmış ve Şekil 4’de gösterilmiştir. İlk yıllarında kinoa bitki boyları incelendiğinde;
yıl ky 1.26 olarak belierlenirken, ikinci yıl sulama konularında ortalama olarak bitki
ise ky 1.13 olarak hesaplanmıştır. İncekaya boylarının ilk yıl 60-84 cm, ikinci yıl ise 59-
(2015), Adana’da yetiştirilen kinoa bitkisi 82 cm arasında arasında değiştiği
için verim tepki etmenini (ky) 0.96 olarak görülmektedir. Susuz konuda ise bitki boyu
belirlemiştir. ilk yıl 46 cm, ikinci yıl ise 43 cm olarak
Garcia ve ark. (2003), tarafından ölçülmüştür. Tablo 4’den de görüleceği gibi
Bolivya’nın Altiplano bölgesinde yetiştirilen 2014 ve 2015 deneme yıllarında istatistiksel
kinoa bitkisi için ky değerini 0.67 olarak olarak %5 hata düzeyinde önemli farklar
hesaplamışlardır. Araştırmada Adana belirlenirken, I1 sulama düzeyleri birinci
koşulları için belirlenen ky değerinin daha sınıfta yer almıştır. Susuz konuda ise en
yüksek olmasının bitki çeşidi ile iklim ve düşük bitki boyları ölçülmüştür.
toprak koşullarının farklılığından İtalya’nın Vitulazio bölgesinde 2006
kaynaklandığı söylenebilir. yılında yapılan çalışmada kinoa bitkisinin
hasattaki bitki boyları Regalona Baer
(1-ETa/ETm) çeşidinde 113 cm; KVLQ520Y çeşidinde ise
0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00
0,00
91 cm olarak saptanmıştır (Pulvento ve ark.,
2010).
0,10
Deneme konularından elde edilen kinoa
0,20 bindane ağırlığına ilişkin varyans analizi
sonucunda; sulama düzeyleri arasında
0,30
istatistiksel olarak %5 hata düzeyinde
(1-Ya/Ym)
0,40 önemli farklılıklar belirlenmiştir. Yapılan

LSD testi sonuçları Tablo 4’de verilmiştir.
0,50
ky2014 = 1.26
2014 yılında ortalama olarak bindane
ky2015 = 1.13
0,60 ağırlıklarının 2.4-3.9 g, 2015 yılında ise 1.8-
0,70
3.6 g arasında değiştiği görülmektedir.
Koziol (1992), kinoada çeşide göre
0,80
bindane ağırlığının 1.9 - 4.3 g arasında geniş
bir dağılım gosterdiğini, Delgado ve ark.,
Şekil 4. Verim Tepki Etmeni (2009), Kolombiya’da 16 kinoa genotipi
üzerinde yapmış oldukları çalışmada
448
st th
bindane ağırlığının 2.5 ile 3.4 g arasında görüleceği gibi kinoa HI değerleri
değiştiğini bildirmişlerdir. İncekaya (2015), incelendiğinde; ortalama olarak HI
Adana’da kinoa bitkisi üzerinde yürütülen değerlerinin 2014 yılında 25.5-34.4 cm,
çalışmada orrtalama bindane ağırlıklarının 2015 yılında ise 22.1-33.8 cm arasında
3.0-3.4 g arasında değiştiğini, en yüksek bin değiştiği görülmektedir.
dane ağırlığının tam sulama konusundan Lavini ve ark. (2014), Akdeniz iklimi
alındığını belirtmiştir. etkisindeki İtalya, Turkiye ve Fas ekolojik
koşullarında yetiştirilen kinoa çeşitlerindeki
Tablo 4. Kinoa bitkisinin deneme konularına hasat indekslerinin sırasıyla, %30-57, %48-
göre belirlenen bitki boyu, bindane ağırlığı, 59, %24-51 arasında değiştiği belirtmiştir.
hasat indeksi değerleri İncekaya (2015), Adana’da kinoa bitkisinde
Bitki Bindane Hasat konulara göre hasat indeksi değerlerini 0.29
Yıl Konular boyu Ağırlığı İndeksi, ile 0.36 arasında olduğunu belirtmiştir.
(cm) (g) (%)
I1 84 (a) 3.9 (a) 34.4 (a) Yaprak Alan İndeksi (LAI)
I2 74 (b) 3.5 (ab) 31.4 (b)
2014
I3 69 (c) 3.3 (b) 30.5(bc) Araştırma süresince alınan bitki

I4 60 (d) 2.7 (c) 28.9 (c) örneklerinde yaprak alanları yaprak alan
ölçer ile ölçülmüş ve yaprak alan indeksi
I5 46 (e) 2.4 (c) 25.5 (d)
hesaplanmıştır. Konulara ilişkin yaprak alan
I1 82 (a) 3.6 (a) 33.8 (a)
indekslerinin (LAI) zamansal değişimleri
I2 75 (b) 3.3 (b) 32.1 (b) 2014 yılı için Şekil 5a’da, 2015 yılı için ise
2015
I3 66 (c) 3.1 (c) 27.7 (c) Şekil 5b’de verilmiştir. Maksimum LAI
I4 59 (d) 2.3 (d) 23.7 (d) değerleri kinoa bitkisi çiçeklenme
I5 43 (e) 18 (e) 22.1 (e) döneminde ulaşılmıştır. Çiçeklenmeden
*
P < 0.05 sonra hasada doğru bitkilerde yapraklarda
yaşlanma ve dökülmeye bağlı olarak yaprak
2014 ve 2015 yılı hasat indeks (HI) alan indeksleri düşüş göstermeye
varyans analizi sonucunda; sulama başlamıştır. Kontrol konusunu oluşturan
düzeyleri arasında istatistiksel olarak %5 susuz parsellerde en düşük LAI değerleri
hata düzeyinde önemli farklılıklar ölçülmüştür.
belirlenmiştir. Yapılan LSD testi sonuçları
Tablo 4’de verilmiştir. Tablo 4’de
Şekil 5. Yaprak alan indeksinin (LAI) zamana göre değişimi (a:2014; b:2015)
Sonuç ve Öneriler vegetatif, çiçeklenme ve dane dolum) tek

Bu çalışmanın temel amacı Akdeniz lateral yağmurlama yöntemiyle farklı
iklim koşullarında kinoa bitkisinin değişik düzeylerde uygulanan sulama suyunun kinoa
gelişme dönemlerinde (erken vegetatif, geç bitkisinin vejetatif gelişimi, verim ve su
449
st th
kullanma randımanı üzerine etkilerinin sulama suyu- verim arasında ikinci

araştırılması; farklı sulama düzeylerinde dereceden önemli ilişkiler elde edilmiştir.
elde edilecek verim ve verim bileşenlerinin Sonuçta; önerilen I1 konusuna uygulanan
belirlenmesidir. sulama suyu miktarı deneme yıllarına göre
Kinoa bitkisinin 4 farklı gelişme 330 ile 388 mm, mevsimlik su tüketimi ise
döneminde (erken vegetatif, geç vegetatif, 523 ile 490 mm arasında değişmiştir. Doğu
çiçeklenme ve dane dolum) laterale en yakın Akdeniz Bölgesinde I1 konusuna ait sulama
konularda 60 cm toprak profilinde eksik programı kinoa yetiştiriciliğinde yüksek ve
nem 4 kez tek lateral yağmurlama sulama kaliteli verim elde etmek amacıyla
sistemiyle tarla kapasitesine tamamlanmıştır. önerilebilir.
Sulama düzeyi verim ve diğer verim
bileşenlerini istatistiksel anlamda %1 hata Teşekkür
seviyesinde etkilemiştir. En yüksek verimler
her iki deneme yılında laterale en yakın K1 Bu çalışma Gıda, Tarım ve Hayvancılık
konularından alınırken, susuz konuda ise her Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve
iki yılda da en düşük verim değerleri Politikalar Genel Müdürlüğü (TAGEM)
alınmıştır (1880 ve 1430 kg/ha). Kinoa dane tarafından desteklenen ve sonuçlanan
verimleri sulama düzeylerinde TAGEM-BB-090201C3 no’lu proje sonuç
incelendiğinde; ortalama olarak dane raporundan hazırlanmıştır. Bu kapsamda
verimlerinin ilk yıl 3620-5120 kg/da, ikinci finansal desteğinden dolayı TAGEM’e ve
deneme yılında ise 2930-4620 kg/da çalışmada emeği geçenlere teşekkür ederiz.
arasında değiştiği görülmektedir. Verim
bileşenlerine ilişkin parametreler KAYNAKLAR
incelendiğinde toplam verimde olduğu gibi
kinoa bitkisinde hasat indeksi, bindane Casini, P., 2002. Possibilità di Introdurre la
ağırlığı, LAI değerleri ve bitki boyu laterale Quinoa Negli Ambienti Mediterranei.
en yakın KI1 konularında istatistiksel olarak L’Informatore Agrario, 58:29-34.
gruplandırıldığında ilk sırada yer almıştır. Delgado, P.A.I., Palacios, C.J.H.,
Gerek toplam verim gerekse verim Betancourt, G.C., 2009. Evaluación
bileşenleri artan sulama düzeyi ile artış de 16 Genotipos de Quinua Dulce
göstermiştir. Kinoa bitkisinde verim tepki (Chenopodium quinoa Willd.) en el
etmeni (ky) değerleri incelendiğinde deneme Municipio de Iles, Nariño, Colombia.
yıllarına göre 1.26-1.13 olarak J. Agronomia Colombiana 27(2):159-
belirlenmiştir. Her iki deneme yılında da 167.
sulama düzeyleri bakımından WUE Doorenbos, J., Kassam, A.K., 1986. Yield
değerleri arasında önemli farklar Response to Water. FAO United
belirlenemezken, değerler ilk yıl 0.59-0.98 Nations, Irrigation and Drainage
kg/m3, ikinci yıl ise 0.63-0.94 kg/m3 Paper, No: 33, Rome, pp:193.
arasında değişmiştir. IWUE değerleri ise ilk Garcia, M., Raes, D., Jacobsen, S.E., 2003.
yıl 1.55-9.40 kg/m3, ikinci yıl ise 1.19-9.53 Evapotranspiration analysis and
kg/m3 arasında değişmiştir. irrigation requirements of quinoa
Yaprak alan indeks (LAI) değerleri (Chenopodium quinoa) in the
sulama programından önemli ölçüde Bolivian highlands. Agricultural
etkilenmiştir. En yüksek LAI değerleri 2014 Water Management 60:119–134.
ve 2015 yılında I1 konularında belirlenirken, Garrity, P.D., Watts, D.G., Sullivan, C.Y.,
en düşük LAI değerleri ise susuz konuda Gilley, J.R., 1982. Moisture deficits
ölçülmüştür. Su tüketimi-verim ilişkilerinde and grain sorghum performance.
her iki deneme yılında da önemli doğrusal Evapotranspirasion yield
ilişkiler elde edilmiştir. Denemede artan su relationships. Agron. J. 74:815-820.
tüketimi ile verimde artış belirlenmiştir. Geerts, S., Raes, D., Garcia, M., Condori,
Daha düşük sulama düzeylerini oluşturan O., Mamani, J., Miranda, R.,
kısıntılı sulama parsellerinde su tüketim Cusicanqui, J., Taboada, C., Yucra,
değerleri azalmıştır. 2014 ve 2015 yılında E., Vacher, J., 2008. Could Deficit
450
st th
Irrigation be a Sustainable Practice for Mediterranean Region, J. Agro. Crop

Quinoa (Chenopodium quinoa Willd.) Sci., doi:10.1111/jac.12080.
in the Southern Bolivian Altiplano? Koziol, M.J., 1993. Quinoa: a potential new
Agricultural Water Management oil crop. In: New Crops. J. Janick and
95:909- 917. J.E.Simon (Eds.), Wiley, New
Gęsiński, K., 2008a. Evaluation of the York:328-336.
development and yielding potential of Lavini, A., Pulvento, C., D’andrıa, R.,
Chenopodium quinoa Willd. under the Riccardi, M., Choukr-Allah, R.,
climatic conditions of Europe, Part Belhabib, O., Yazar, A., Ince Kaya,
One: Accomodation of Chenopodium Ç., Sezen, S. M., Qadir, M., Jacobsen,
quinoa (Willd.) to different S.E., 2014. Quinoa’s Potential in the
conditions, Acta Agrobotanica, Mediterranean Region. J. of Agron.
61(1):179-184. and Crop Sci., 200 (5):344-360.
Gęsiński, K. 2008b. Evaluation of the Pulvento, C., Riccardi, M., Lavini, A.,
development and yielding potential of D’andrıa, R., Iafelice, G., Marconi, E.,
Chenopodium quinoa Willd. under the 2010. Field Trial Evaluation of Two
climatic conditions of Europe, Part Chenopodium quinoa Genotypes
Two: Yielding potential of Grown Under Rain-Fed Conditions in
Chenopodium quinoa under different a Typical Mediterranean Environment
conditions, Acta Agrobotanica, in South Italy. Journal of Agronomy
61(1):185-189. and Crop Science, 196 (6):407-411.
Hirich, A., Choukr-ALLAH, R., Jacobsen, Pulvento, C., Riccardi, M., Lavini, A.,
S.E., 2014a. Deficit irrigation and Iafelice, G., Marconi, E., D’andrıa,
Organic Compost Improve Growth R., 2012. Yield and Quality
and Yield of Quinoa and Pea. Journal Characteristics of Quinoa Grown in
of Agronomy and Crop Science 200 Open Field Under Different Saline
(5):390-398. and Non-Saline Irrigation Regimes.
Howell, T.A., Cuenca, R.H., Solomon, K.H., Journal of Agronomy and Crop
1990. Crop Yield Response, In: Science, 198 (4):254-263.
Management of Farm Irrigation Razzaghi, F., Plauborg, F., Jacobsen, S.E.,
Systems. (Eds.: Hoffman GJ, Howell Jensen, C.R., Andersen, M.N., 2011.
TA, Solomon KH). An ASAE Monog. Effect of Nitrogen and Water
St. Joseph, MI pp. 93-124. Availability of Three Soil Types on
İncekaya, Ç., 2015. Akdeniz koşullarında Yield, Radiation Use Efficiency and
farklı tuzluluk ve sulama düzeylerinde Evapotranspiration in Field-Grown
quinoa (Chenopodium quinoa Wild.) Quinoa. Agricultural Water
bitkisinin verim fizyolojik tepkilerinin Management, 109: 20-29.
araştırılması ve Saltmed modelinin Razzaghi, F., Ahmadı, S. H., Jacobsen S-E.,
test edilmesi, Çukurova Üniversitesi Jensen C.R., Andersen M. N., 2012.
Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarımsal Effects of Salinity and Soil-Drying on
Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı Radiation Use Efficiency, Water
(Doktora Tezi), 213s. Productivity and Yield of Quinoa
Jacobsen, S.-E., Stølen, O., 1993. Quinoa- (Chenopodium quinoa Willd.).
Morphology, Phenology and Journal of Agronomy and Crop
Prospects for Its Production as a New Science, 198 (3):173-184.
Crop in Europe. European Journal of Sezen, S.M., Yazar, A., 2006. Wheat Yield
Agronomy 2, 19-26. Response to Line-Source Sprinkler
Jacobsen, S.E., 2003. The Worldwide Irrigation in the Arid Southeast
Potential for Quinoa (Chenopodium Anatolia Region of Turkey.
Quinoa Willd.). Food Reviews Agricultural Water Management 81
International 19:167–177. (1-2):59-76.
Jacobsen, S.E., 2014. New Climate-Proof Sezen, S.M., Yazar, A., Tekin, S. 2013. Gıda
Cropping Systems in Dry Areas of the Güvenliğinde Yüzyılın Bitkisi:
451
st th
Quinoa. Agromedya Bitkisel Üretim Design and operation of farm

Dergisi Şubat-Mart 2013. (1) irrigation systems. Amer. Soc. Agr.
Sayı:2:44-50. Eng., St. Joseph, Mich.
Sezen, S.M., Yazar, A., Özer, S., Akça, H., Stewart, J.I., Hagan, R.M., Hail, W.A.,
Yıldız, M., Günaçtı H., Çolak, Y., 1976. Water Production Functions
Madanoğlu, O., 2017. Çizgi Kaynaklı and Predicted Irrigation Programs for
Yağmurlama Sulama sistemi ile Principal Crops as Required for Water
Uygulanan Drenaj suyunun Quinoa Resources Planning and Increased
Bitkisinin Verim, Verim Bileşenleri Water use Efficiency. Tech. Bureau
ile Su Kullanım Randımanı Üzerine Recl. No:14-06-D. 7329, USA, 80p.
Etkileri. TAGEM/TSK/13/A13/P- Yurtsever, N., 1984. Deneysel İstatistik
02/05 Nolu Proje Sonuç Raporu. Metotlar. (Mülga) Köy Hizm. Gen.
108s, Tarsus Müd. Toprak ve Gübre Araşt. Enst.
Stegman, E.C., Musick, J.R., Stewart, J.I., Müd. Yay. No: 121, Teknik Yay. No:
1980. Irrigation water management, p. 56, Ankara.
763-816. In: M.E. Jensen (ed.).
452
st th
Bazı Tarımsal Atıklarından Elde Edilebilecek Kullanılabilir Biyogaz

Enerjisi Potansiyelinin Belirlenmesi
Hasan Ertop1, Atılgan Atılgan1, Ali Yücel2, Hasan Öz1

1
Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Isparta,
TÜRKİYE
1
Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, Osmaniye Meslek Yüksekokulu, 80000 Osmaniye, TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: atilganatilgan@sdu.edu.tr
Özet: Bu çalışmada, Türkiye’de hayvansal ve bazı bitkisel atıklardan elde edilebilecek potansiyel
biyogaz enerjisi hesaplanmaya çalışılmıştır. Elde edilen sonuçlar, konuyla ilgili literatür bilgileri ile
kıyaslanarak gerekli hesaplamalar yapılmıştır. Hayvansal materyal olarak büyükbaş, küçükbaş ve
kümes hayvanları atıkları değerlendirilmeye alınırken; bitkisel materyal olarak ise buğday, çavdar,
arpa, yulaf, mısır, yer fıstığı, pamuk, zeytin atıkları ve sera atıkları olarak domates, biber ve patlıcan
değerlendirilmeye alınmıştır. 2017 yılı TÜİK verileri dikkate alınarak kullanılabilir tarımsal atıklardan
168.7 Milyar MJ/yıl değerinde bir enerjinin elde edilebileceği belirlenmiştir. Hayvansal atıklardan
elde edilebilecek biyogaz enerjisinin %’ 83.92’si büyükbaş hayvanlardan ve bitkisel atıklardan ele
edilebilecek enerjinin %34,17’sinin buğdaydan sağlanmakta olduğu belirlenmiştir. Türkiye’de ki bu
atıkların enerji üretimi için kullanılarak değerlendirilmesiyle tarımsal hammadde kökenli enerji üretim
faaliyetlerinin ön plana çıkabileceği öngörülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Biyogaz enerjisi, tarımsal atık, hayvansal atık, Türkiye
Determination of The Usable Biogas Energy Potential by Some Agricultural

Wastes
Abstract: In this study, the potential of biogas energy that can be derived from animal and some
vegetable wastes produced in Turkey are tried to be calculated. The results obtained were compared
with the related literature. Cattle, sheep and poultry wastes were evaluated as animal material and
wheat, rye, barley, oats, corn, peanuts, cotton, olive wastes and tomato, pepper and eggplant wastes
grown in greenhouses were evaluated as vegetable material. According to the data of TUIK in 2017,
168.7 billion MJ / year of energy can be obtained from the available agricultural wastes. While
83.92% of the biogas energy from animal wastes is obtained from cattle; 34,17% of the energy that
can be obtained from vegetable wastes is obtained from wheat. The evaluation of the waste used for
energy production in Turkey is anticipated to be at the forefront of agricultural raw materials-based
energy production.
Keywords: Biogas energy, agricultural waste, animal waste, Turkey
Giriş
gaz) karşılanmaktadır (Onurbaş Avcıoğlu ve
Dünya genelinde artan insan nüfusu ve ark., 2011;Yılmaz, 2012).
toplumların yaşam standartlarındaki Enerji kaynaklarının giderek azalması,
gelişmeler enerjiye olan talebi sürekli fosil yakıtların çevre sağlığını tehdit etmesi,
artırmaktadır. Günümüzde ülkelerin en hava kirliliğine bağlı olarak iklim
önemli gelişmişlik göstergelerinden biri kişi değişiklikleri ve kuraklık vb küresel sorunlar
başına tüketilen enerji miktarıdır (Ulusoy ve nedeniyle alternatif enerji kaynakları
ark., 2009; Ergüneş ve ark., 2009). Dünyada bulunması zorunluluğu vardır.
ihtiyaç duyulan enerjinin büyük bir kısmı Biyokütle, tükenmez bir kaynak olması,
fosil kaynaklardan (petrol, kömür, doğal her yerde yetiştirilebilmesi, özellikle kırsal
alanlar için sosyoekonomik gelişmelere
453
st th
yardımcı olması nedeniyle önemli bir enerji alınırken; bitkisel materyal olarak ise
kaynağıdır. Kırsal kalkınmanın en önemli buğday, çavdar, arpa, yulaf, mısır, yer
öğelerinden birisi olan tarıma dayalı fıstığı, pamuk ve yağlık zeytin atıkları ile
sanayinin yine kırsalda kurulması ve domates, biber ve patlıcan sera atıkları
kırsalda yaşayan insanlara istihdam olarak değerlendirilmeye alınmıştır.
sağlamasıdır (Boztepe ve Karaca, 2009). Hayvansal atıklardan elde edilebilecek
Biyokütle, direkt olarak yanabilen veya biyokütle enerji potansiyelinin
yakıtlara dönüştürülebilen odun ve diğer belirlenmesinde yetişkin büyükbaş
bitkiler ya da hayvan atıkları olarak hayvanlardan ortalama elde edilen gübre
tanımlanabilir (Fanchi, 2011). Başka bir miktarı 43 kg/gün; küçükbaş hayvanlardan
tanımla biyokütle, biyolojik kökenli fosil ortalama elde edilen gübre miktarı 2.40
olmayan organik madde kütlesidir. Kaynağı kg/gün ve kanatlı hayvanlardan ortalama
tarım ve orman ürünleri, bitkisel artıklar, elde edilen gübre miktarı 0.18 kg/gün olarak
hayvansal atıklar deniz bitkileri, endüstriyel gübre miktarının hesaplanmasında temel
ve evsel atıklar olan biyokütle, ekonomik olarak alınmıştır (Hill, 1982; Ekinci ve ark,
ihtiyaçlara cevap verebilen, çevre dostu, 2010).
yenilenebilir ve yerel bir enerji kaynağıdır Büyükbaş hayvanlar için %50, küçükbaş
(Anonim, 2006; Acaroğlu, 2007; Öztürk, hayvanlar için %13 ve kanatlı hayvanlar için
2008). %99 oranında ortaya çıkan gübrenin
Biyokütleden; biyoetanol, biyogaz, kullanılabilirliği dikkate alınarak hayvansal
biyodizel, odun briketi ve birçok yakıt türü atıklardan elde edilebilecek potansiyel
elde edilmektedir (Kapluhan, 2014). biyogaz enerjisi miktarı Hill (1982) ve
Türkiye gerek hayvansal gerekse bitkisel Ekinci ve ark. (2010)’a göre hesaplanmıştır.
üretim açısından yüksek potansiyele sahip Bazı tarla ürünlerinin atıklarından elde
önemli bir tarım ülkesidir. edilebilecek biyokütle enerjisinin
Değerlendirilebilecek organik atık hesaplanmasında ülkemizde üretim
potansiyelinin olmasına rağmen enerji miktarının en fazla olduğu ürünler
üretim metodu olarak bilinen biyogaz, seçilmiştir. Benzer şekilde biyogaz enerjisi
gerektiği gibi değerlendirilememektedir. elde edilebilecek bitkisel bir ürün olan
Konunun değerlendirilmesi halinde, enerji yağlık zeytinin seçilmesinde ise zeytinin
açısından ekonomik bir girdi sağlanabilecek, sıkılmasından sonra elde edilebilecek pirina
çevre açısından da zararlı atıkların miktarının yüksek olması göz önünde
azaltılarak sürdürülebilir kaliteli bir çevrenin bulundurulmuştur.
sağlanması dolayısıyla kırsal gelişme de Araştırma konusuna dahil olan bitkisel
gerçekleştirilebilecektir. ürünlerinden buğday, çavdar, arpa, yulaf,
Bu çalışmanın amacı ülkemizdeki mısır, yer fıstığı, pamuk ve yağlık zeytinin
mevcut bazı tarımsal atıklardan elde 2017 yılı üretim miktarları Çizelge 1’de
edilebilecek biyogaz enerjisini belirleyip verilmiştir
organik atıkların geri kazanımını sağlayarak
enerji üretiminde kullanılabilirliğini ve Çizelge 1. Araştırmaya konu bitkisel
alternatif bir enerji kaynağı potansiyelinin ürünlerin ülkemizdeki üretim miktarı
mevcut olduğunu ortaya koymaktır. (Anonim, 2018)
Ürün Çeşidi Üretim Miktarı
Materyal ve Metod (Ton)
Buğday 21500000
Türkiye’nin tarımsal biyokütle enerji Çavdar 320000
potansiyelinin belirlenmesinde Türkiye Arpa 7100000
İstatistik Kurumunun 2017 yılı verileri Yulaf 250000
dikkate alınmıştır. Tarımsal biyokütle Mısır 5900000
kaynakları olarak hayvansal ve bazı bitkisel Yer Fıstığı 123600
kaynaklar kullanılmıştır. Hayvansal Pamuk 2450000
materyal olarak büyükbaş, küçükbaş ve Zeytin(Yağlık) 1640
kümes hayvanları atıkları değerlendirilmeye
454
st th
Bitkisel atıklardan elde edilebilecek Sera atık miktarının belirlenmesi amacı

biyokütle enerji potansiyelinin ile seralarda üretim alanı en fazla ve yüksek
belirlenmesinde ise; ürün miktarı, üretim lifli yapıya sahip domates, biber ve patlıcan
miktarı ve atık ürün oranı olarak bitkileri seçilmiştir. Seralardan birim alan
kullanılabilirlik oranı ile çapılması ile başına domates, biber ve patlıcan verimi
belirlenmiştir. (t/da) toplam verimin üretim alanına
bölünmesi yolu ile hesaplanmış ve Türkiye
AM = ÜM × AÜO ×KO geneli için bu değerler Bilgin ve ark.
Burada; (2012)’e göre hesaplanmıştır. Seralarda
ortaya çıkan atıklar, sera alanı ile birim
AM = Atık miktarı (kg), alanda yetiştirilen ürüne bağlı olarak
ÜM = Üretim miktarı (kg), belirlenmiş ve kuru bazda atık miktarının
AÜO = Atık/ürün oranı (kgatık/kgürün) ve çarpımı Karaca ve ark. (2016)’e göre
KO = Kullanılabilirlik oranıdır (%). hesaplanarak, sera atıklarının
kullanılabilirlik oranı %100 olarak
Atıkların enerji potansiyeli, atık miktarı ve alınmıştır. Çünkü bu atıkların tamamı
atığın ısıl değerine bağlı olarak bulunduğu ortamdan uzaklaştırılmakta ve
hesaplanmıştır toplanabilmektedir.
EP = AM ×ID Araştırma Bulguları ve Tartışma
Burada; Araştırmada hayvansal materyal olarak

büyükbaş, küçükbaş ve kanatlı hayvansal
EP = Enerji potansiyeli (MJ), atıklardan yararlanılmıştır. 2017 yılı TÜİK
AM = Atık miktarı (kg) ve verilerine göre ülkemizde bulunan büyükbaş
ID = Atık ısıl değeridir (MJ/kg). hayvan sayısı 16.1 Milyon, küçükbaş hayvan
sayısı 44.3 Milyon ve kanatlı hayvan sayısı
Tarla atıklarının miktarı, ürün üretim 348 Milyon olarak belirlenmiştir.
miktarı ile atık ürün oranı olarak belirlenen Türkiye’de bulunan büyükbaş hayvan
ve Çizelge 3’de verilen oranlar çarpılarak sayısı Avrupa Birliği ülkelerinde ilk sırayı
hesaplanmıştır. Bu çarpım sonucunda alan Fransa’dan sonra ikinci sırada yer
belirlenen atık miktarı ile atıkların enerji almaktadır (Anonim, 2017). Hayvansal
üretimi amacıyla kullanılabilirlik oranı atıklardan elde edilecek biyogaz enerji
çarpılarak, enerji üretimi amacıyla değerleri Çizelge 2’de verilmiştir
değerlendirilebilecek atık potansiyeli Karaca
ve ark. (2016)’a göre belirlenmiştir.
Çizelge 2. Hayvansal atıklardan elde edilebilecek potansiyel gübre ve biyogaz enerjisi

miktarı
Hayvan Türü Elde Edilebilecek Gübre Elde Edilebilecek Biyogaz

Miktarı (Milyon Ton/yıl) Miktarı (Milyon MJ/yıl)
Büyükbaş 252.7 2644
Küçükbaş 38.8 348
Kanatlı 2.2 158
Toplam 293 3151
Çizelge 2 incelendiğinde Türkiye’de ki Büyükbaş hayvanların sayısı ülkemizdeki

hayvansal atıklardan elde edilebilecek hayvan varlığının %4’lik kısmını
potansiyel biyogaz enerjisinin değerinin oluşturmasına rağmen hayvansal atıklardan
yıllık 3151 milyon MJ olduğu belirlenmiştir. elde edilebilecek enerjinin tek başına
455
st th
%83.92’lik bir oranı karşıladığı 2005), üretim miktarları ve atık miktarları

belirlenmiştir. değerleri hesaplanarak Çizelge 3’te
Bitkisel ürünlerin atık ürün oranı, verilmiştir.
kullanılabilirlik (Başçetinçelik ve ark.,
Çizelge 3. Ürünlerin atık oranı ve kullanılabilirlik değerleri

Atık ve Ürün
Atık Miktarı
Oranı Kullanılabilirlik Üretim Miktarı
Ürünler (Milyon Ton)
(kgatık/kgürün) (%) (KO) (Milyon Ton) (ÜM)
(AM)
(AÜO)
Buğday 0.98 15 21.5 3.1
Arpa 0.95 15 7.1 1
Çavdar 0.78 15 0.32 0.03
Yulaf 0.75 15 0.25 0.02
Mısır 0.64 60 5.9 2.2
Pamuk 1.50 60 2.4 2.2
Yer Fıstığı 0.40 80 0.12 0.03
Çizelge 3 yardımı ile elde edilen Ürünlerin ısıl enerji değerleri ve elde
ürünlerin atık miktarları ve ürünlerin ısıl edilebilecek enerji miktarı Çizelge 4’te
değerleri (Başçetinçelik ve ark., 2005) verilmiştir.
çarpılarak ürünlerin enerji potansiyeli
belirlenmiştir.
Çizelge 4.Atık olarak değerlendirilen ürünlerin enerji potansiyelleri

Atık Miktarı (Milyon Atık Isıl Değeri Enerji Potansiyeli (MJ)
Ürünler
Ton) (AM) (MJ/Milyon Ton (EP)
Buğday 3.1 17.90 56.5
Arpa 1 17.50 17.7
Çavdar 0.03 17.50 0.6
Yulaf 0.02 17.40 0.4
Mısır 2.2 18.40 41.6
Pamuk 2.2 18.20 40.1
Yer Fıstığı 0.03 20.74 8.2
Çizelge 4 incelendiğinde buğdayın Ayrıca araştırmada sera atık materyali

üretim miktarının en yüksek olmasıyla olarak domates, biber ve patlıcan bitkilerinin
birlikte enerji potansiyelinin de en fazla 2017 yılı üretim değerleri dikkate alınmıştır.
olduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte yer 2017 TÜİK verilerine göre domatesin yıllık
fıstığının, çavdar ve yulafa göre daha düşük 3829831 ton, biberin yıllık 704293 ton ve
bir üretim miktarı olmasına rağmen yer patlıcanın yıllık 344620 ton üretildiği
fıstığının bu iki bitkinin enerji belirlenmiştir. Bununla birlikte Türkiye’nin
potansiyelinden daha yüksek bir enerji toplam sera alanının 2017 yılı TÜİK
potansiyeline sahip olduğu belirlenmiştir. verilerine göre 752168 dekar olduğu
Bunun nedeni ise; yer fıstığının atık ısıl belirlenmiştir.
değerinin çavdar ve yulafa göre daha yüksek Ürünlerin atık ürün oranı,
olmasından kaynaklanmasıdır. kullanılabilirlik (Karaca ve ark., 2016)
üretim miktarları ve atık miktarları değerleri
Çizelge 5’te verilmiştir.
456
st th
Çizelge 5. Seralarda yoğun olarak üretilen ürünlerin atık oranı ve kullanılabilirlik değerleri
Üretim Miktarı Atık Miktarı
Atık Kullanılabilirlik (%)
Ürünler Atıklar (Milyon Ton) (Milyon
Oranı (KO)
(ÜM) Ton) (AM)
Domates Sap 1073 100 3.8 5462
Biber Sap 928 100 0.7 868
Patlıcan Sap 873 100 0.3 399
Bitkisel ürünlerin atık miktarlarından Ürünlerin ısıl enerji değerleri (Bilgin ve ark.,
elde edilen ürünlerin atık miktarları ısıl 2012) ve elde edilebilecek enerji miktarı
değerleri kullanılarak ürünlerin enerji Çizelge 6’da verilmiştir
potansiyeli belirlenmiştir.
.
Çizelge 6. Seralarda yoğun olarak üretilen ürünlerin enerji potansiyelleri
Enerji
Atık Miktarı (Milyon Atık Isıl Değeri Potansiyeli
Ürünler
Ton) (AM) (MJ/kg) (Milyon MJ)
(EP)
Domates 5462 15.36 83.9
Biber 868 17.51 15.2
Patlıcan 399 17.51 7
Çizelge 6’ya göre domates, biber ve

patlıcan bitkisi saplarının kuru bazda elde Sonuç ve Öneriler
edilen ısıl değerleri incelendiğinde; domates
bitkisinin ısıl değerinin biber ve patlıcan Türkiye enerjide, önemli bir oranda dışa
bitkisine göre daha düşük olmasına rağmen bağımlılık yaşamaktadır. Ülkemizin enerji
domates üretim miktarının fazla olmasından bakımından dışa bağımlılığını azaltmak ve
dolayı domatesten elde edilebilecek enerji sürdürülebilir bir enerji politikası yürütmek
seviyesinin yüksek olduğu belirlenmiştir. için biyokütle enerjisinden yararlanılması
Zeytinyağı fabrikalarında zeytinlerin büyük bir öneme sahiptir.
sıkılmasından sonra arta kalan zeytin Zeytin ve zeytinyağı tüketiminin yüksek
küspesi olan pirina, Akdeniz ülkelerinde oluğu ülkemizde bu tüketimi karşılamak için
görülen önemli bir biyokütle çeşididir. üretilen zeytinden elde edilebilecek
Düşük maliyetle oldukça büyük miktarlarda pirinanın doğrudan yakacak olarak
elde edilebilmektedir. Zeytinden elde değerlendirilmesinin yerine biyogaz üretimi
edilecek prina ile yağ miktarı her ne kadar için hammadde kaynağı olarak tercih
yetiştirme tekniği, zeytin çeşidi ve yağa edilmesi hem zeytinden arta kalan organik
işleme vb. durumlara bağlı olarak değişse maddelerin değerlendirilmesinde hem de
de, ortalama olarak 100 kg zeytinden 15-22 enerji elde edilmesinde kullanılabilecektir.
kg zeytinyağı ve 35-45 kg pirina elde Türkiye’de enerji tarımı uygulamaya
edilebilmektedir (Kurtuluş, 2003; Öcal, alınabilecek en önemli yenilenebilir enerji
2005). Ülkemizde 2017 TÜİK verilerine kaynaklarından biri biyogazdır. Biyokütle
göre 1640 ton’luk yağlık zeytin üretimi enerjisi potansiyeli bakımından ülkemiz
gerçekleşmiştir. Bu değerler dikkate oldukça zengin kaynaklara sahip olup bu
alındığında yaklaşık 656 kg pirina elde kaynakların geliştirilerek değerlendirilmesi
edilebilmektedir. 1 kg pirinanın ısıl enerji bölgesel kalkınmalara ve istihdama neden
değerinin 16.5 MJ olduğu (Masghouni ve olacaktır. Bölgesel zenginliklerin ise
Hassairi, 2000) yıllık 10.8 MJ değerinde bir ülkemizin ekonomisini canlandırmanın
enerji elde edilebileceği öngörülmektedir. yanında enerji ihtiyacının giderilmesi
açısından da önem taşıyacağı kanısına
varılmıştır.
457
st th
Kaynaklar Karaca, C., Öztürk, H.H., Ekinci, K., 2016.

Anonim, 2006. Türkiye’nin Yenilenebilir Aydın İlinde Bitkisel Kökenli
Enerji Kaynakları. Türkiye Çevre Tarımsal Biyokütle Potansiyeli ve
Vakfı, Yayın No: 175, 368s, Ankara. Enerji Üretimi Amacıyla
Anonim,2017.http://www.tuik.gov.tr/basinO Değerlendirilmesi. 2.Ulusal
dasi/haberler/2017_10_20170221.pdf Biyoyakıtlar Sempozyumu, 27-30
Anonim,2018.https://www.tarim.gov.tr/SGB Eylül, Samsun
/Belgeler/SagMenuVeriler/BUGEM.p Kapluhan, E., 2014. Enerji Coğrafyası
df Açısından Bir İnceleme: Biyokütle
Acaroğlu, M., 2007. Alternatif Enerji Enerjisinin Dünyadaki ve
Kaynakları. Nobel Yayın No: 1253, Türkiye’deki Kullanım Durumu.
609s, Ankara. Marmara Coğrafya Dergisi, (30):.97-
Başçetinçelik A., Öztürk H.H., Karaca C., 25.
Ekinci K., Kaçıra M. 2005. Kurtuluş, E ., 2003. prinanın bir yakıt olarak
Agricultural biomass potential in kullanımı ve eldesi. Yeni ve
Turkey, 9th International Congress on Yenilenebilir Enerji Kaynakları
Mechanization and Energy in Sempozyumu ve Sergisi Bildiriler
Agriculture & 27th Kitabı, Kayseri, 3-4 Ekim, 2003, s.
InternationalConference of CIGR 105-108.
Section IV: The Efficient Use of Masghouni, M., Hassairi, M.; 2000.“Energy
Electricity andRenewable Energy Applications of Olive-Oil Industry
Sources in Agriculture, İzmir, Byproducts: The Exhaust Foot Cake”,
Türkiye, 27-29 Eylül 2005, pp.195- Biomass and Bioenergy, 18, ISBN
199. 0961-9534, 257- 262, 2000.
Bilgin, S., Ertekin, C., Kürklü, A., 2012. Onurbaş Avcıoğlu, A., Türker, U., Demirel
Türkiye’deki Sera Bitkisel Biyokütle Atasoy, Z., Koçtürk, D., 2011.
Atık Miktarının Belirlenmesi. 27. Tarımsal Kökenli Yenilenebilir
Tarımsal Mekanizasyon Ulusal Enerjiler-Biyoyakıtlar. Nobel
Kongresi, 5-7 Eylül, Samsun Akademik Yayıncılık Eğitim
Boztepe E., A. Karaca, 2009. Yenilenebilir Danışmanlık Tic. Ltd. Şti. Yayın No:
Enerji Kaynağı Olarak Tarımsal 72, Ankara.
Atıklar. Enerji Kongresi. 21-23 Ekim Öcal, A, 2005. Zeytinyağı Atıksuyu ve
2009. İzmir. Pirinanın Bitki Yetiştirilmesinde
Ergüneş, G., Tarhan, S., Yardım, M.H., Kullanım Olanaklarının Araştırılması.
Kasap, A., Demir, F., Önal, İ., Uçar, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova
T., Tekelioğlu, O., Çalışır, S., Yumak, Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,
H. ve Yağcıoğlu, A. 2009. Tarım 58 s.
Makinaları. Nobel Bilim ve Araştırma Öztürk, H. H., 2008. Yenilenebilir Enerji
Merkezi, Yayın No:49, 544s, Ankara. Kaynakları ve Kullanımı. Teknik
Ekinci, K., Kulcu, R., Kaya, D., Yaldiz, O., Yayınevi, 367s, Ankara.
Ertekin, C., Ozturk, H., 2010. The Ulusoy, Y., Ulukardeşler, A. H., Ünal, H.,
Prospective of Potential Biogas Plants Alibaş, K., 2009a. Analysis of biogas
that can utilize Animal Manure in production in Turkey utilising three
Turkey. Energy Exploration & different materials and two scenarios.
Exploitation, 28(3):187-206 African Journal of Agricultural
Fanchi, J. R., Fanchi, C. J., 2011. Energy in Research 4 (10):996-1003
the 21st Century. World Scientific Yılmaz, M., 2012. Türkiye’nin Enerji
Publishing Co. Pte. Ltd. 5 Toh Tuck Potansiyeli ve Yenilenebilir Enerji
Link, Singapore 596224 Kaynaklarının Elektrik Enerjisi
Hill, D.T., 1982. A Comprehensive Üretimi Açısından Önemi. Ankara
Dynamic Model for Animal Waste Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi,
Methanogenesis. Transactions of the 4(2): 33-54.
ASAE 25 5, pp. 1374–1380.
458
st th
Eski ve Yeni Ekmeklik Buğday Türlerinin Tuzlu Sulama Suları

Koşullarında Çimlenme Performansları
Ismail Tas1, Yalçın Coskun2, Emre Topçu3, Mevlut Akcura4, Tulay

Tutenocaklı2, Zeki Gokalp5,
1
Çanakkale Onsekiz Mart Üni. Ziraat Fak. Tarımsal Yap. ve Sulama Bölümü. Çanakkale
2
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lapseki Meslek Yüksek Okulu, Lapseki/Çanakkale
3
ISUBÜ, Tarım Bilim. ve Tekno. Fak. Tarımsal Yap. ve Sulama Bölümü, Isparta
4
Çanakkale Onsekiz Mart Üni. Ziraat Fak. Tarla Bitkileri Bölümü. Çanakkale
5
Erciyes Uni. Agricultural Faculty Department of Biosysytem Engineering Kayseri/Turkey
Corresponding Author e-mail: tas_ismail@yahoo.com
Özet: Dünya geneline bakıldığında insanların en fala tükettiği besin maddeleri buğdaydan üretilen
ürünlerdir. Gerek mevcut besin açığının kapatılması gerekse artan taleplerin karşılanması için buğday
üretiminin de artırılması gerekmektedir. Buğday üretiminde en önemli girdi sudur. Bitkinin ihtiyaç
duyduğu suyun, uygun kalitede olması koşuluyla istenilen zamanda ve miktarda sağlanması son
derece önemlidir. Son yıllarda, gerek iklim düzensizliğinin olumsuz etkileri nedeniyle gerekse artan
taleplerden kaynaklı olarak su kaynakları, baskılara maruz kalmaktadır. Tarımsal üretimin
sürekliliğinin sağlanabilmesi için öncelikle mevcut su kaynaklarının kullanımı optimize edilmeli ve
sonrasında düşük kalite olarak nitelendirilen su kaynaklarının, gerekli önlemler alınarak sulamada
kullanımının sağlanması gerekmektedir. Ancak söz konusu kalitedeki suların kullanıldığı koşullarda,
içerdikleri iyon konsantrasyonu ve kompozisyonuna bağlı olarak hem bitkiler hem de topraklarda bazı
istenmeyen sorunlara neden olmaktadır. Bitki kök bölgesi çözeltisindeki çözünebilir tuzların fazla
olması, bitkilerin çimlenmesinin yanında, su ve besin elementi alımını olumsuz şekilde
etkilemektedir. Bitkisel üretimde tohumdan yetiştirilen bitkiler için çimlenme aşaması hayati öneme
sahiptir. Bu çalışmada, Sodyum Absorbsiyon Oranı (SAR) 3’den küçük olacak şekilde farklı tuz
kaynaklarından, farklı elektriksel iletkenliğe (EC) sahip (0, 8, 10, 12, 15, 20 ve 30 dS/m) sulama suları
uygulanan petrilere eski ve yeni ekmeklik buğday türleri (Triticum spelta ve Triticum aestivum)
ekilerek çimlendirme testine tabi tutulmuştur. Test sonucunda, çimlenme oranındaki en yüksek
değerler mevcut güncel hexaploid buğdaydan (%79), en düşük değerler ise ilkel hexaploid buğdaydan
(%42) elde edilmiştir. Kuru ağırlık değerleri dikkate alındığında ilkel türün daha yüksek kuru ağırlık
değerleri gösterdiği saptanmıştır. Genel olarak, sulama suyu EC’si arttıkça, çimlenme oranı azalma
göstermiştir.
Anahtar Kelimeler: Çimlenme, Tuzlu sulama suyu, Ekmeklik Buğday
Germination Performance of Old and New Bread Wheat Species Under Saline
Irrigation Conditions
Abstract: Worldwide, foods produced from wheat constitute the greatest food group consumed by
humans. Therefore, wheat production should be increased both to catch up with the current nutritional
needs and to meet ever-increasing demands. Irrigation is the most significant input in wheat
production. It is quite significant that plant water requirement should be met on time, at proper
quantities with quality irrigation water. Current climate change and demands exert serious pressured
on water resources. Initially, water resources use should be optimized for sustainability of agricultural
production, then low quality waters should also be used after taking relevant remedial measures.
Undesired problems may be experienced wen such low quality waters were used in irrigation just
based on ion composition and concentrations of these waters. High soluble salt contents of root zone
solution negatively influence germination, water and nutrient uptake of plants. Germination is the vital
stage in seed-propagated plants. In this study, new and old bread wheat cultivars (Triticum spelta and
Triticum aestivum) were sown into petri dishes and germination tests were performed under irrigation
waters with different salinity levels (0, 8, 10, 12, 15, 20 ve 30 dS/m) generated with different salt
sources. Sodium absorption ratio (SAR) of irrigation waters were all below 3. The greatest
germination rates (79%) was obtained from current hexaploid wheat and the lowest values (42%) were
obtained from primitive hexaploid wheat. On the other hand, primitive cultivar had greater dry matter
yields. In general, germination rates decreased with increasing irrigation water salinity (EC) levels.
Keyword: Germination, Saline irrigation water, Bread wheat
459
st th
Giriş tuzluluğun bitkiler üzerinde ikinci etkisi

olarak kabul edilmektedir. Bitkilerde
Sürdürülebilir tarımsal üretimde, su büyüme ve gelişmeyi olumsuz yönde
kalitesi ve bitki kök bölgesi tuzluluğu etkileyen tuzluluk, ozmotik ve iyonik
birlikte değerlendirilmesi gereken önemli gerilimin yanı sıra hormonal dengesizliğe de
konulardandır. Son yıllarda, su kaynakları sebep olmaktadır (Ashraf ve Foolad, 2007).
gerek iklim düzensizliğinin olumsuz Toprakta tuz yoğunluğunun artış
etkileriyle gerekse artan taleplerden kaynaklı göstermesiyle beraber, toprak yapısında
olarak büyük baskılara maruz kalmaktadır. bozulmalar, bitkilerin kök bölgesindeki su
Su kaynakları gün geçtikçe hem nitelik hem alımında problemler oluşmakta ve buna
de nicelik açısından bozulmaktadır. Söz bağlı olarak bitki gelişimi yavaşlamaktadır
konusu bozulma özellikle kurak ve yarı (Kanber ve Ünlü, 2010). Kültür bitkilerinde,
kurak bölgelerde daha belirgindir. Bilindiği ortamın tuz yoğunluğunun artış
gibi sulamayla birlikte toprağa çözünmüş göstermesine paralel olarak elde edilen ürün
tuzlarda iletilir. Su kaynağının özelliğine miktarında ve bitkinin dayanım düzeyinde
bağlı olarak sulanan alanlarda tuzluluk ve önemli etkiler bulunmaktadır.
alkalilik problemleri zaman içerisinde Tuzlu topraklarda oldukça fazla bulunan
meydana gelir ve önlem alınmadığı Na ve Cl gibi iyonların toksik etki
durumlarda tarımsal üretimi kısıtlayacak oluşturması ve buna bağlı olarak bitki su
hatta ortadan kaldıracak düzeylere ulaşabilir alımının engellenmesi, bitkinin çeşitli
(Taş, 2017). bölgelerine besin alımı ve taşınmasındaki
Sulama suyunun kalitesi sadece içerdiği problemler, bitki iyon dengesindeki
toplam tuz miktarı ile değil aynı zamanda bozulmalar, fotosentez ve solunum gibi
tuzların cinsi ile de değerlendirilir. Suyun fizyolojik işlevlerin zarar görmesi benzeri
toplam tuz içeriğinin artmasıyla toprak ve problemler bitkilerde verim azalışına neden
bitkiye ilişkin problemler ortaya çıkacaktır. olmaktadır. (Flowers ve Yeo, 1981, Leopold
Suyun kalitesi ya da kullanım için ve Willing, 1984, Kalefetoğlu ve Ekmekçi,
uygunluğu, suyun uzun dönem kullanımı ile 2005). Siegel ve ark. (1980), tuz stresindeki
ortaya çıkabilecek potansiyel problemlere bitkilerde, aşırı miktarlarda biriken Na
bağlı olarak değerlendirilir. Sulu tarımda su iyonunun, K alınımını engellediğini
kalitesine bağlı olarak yaygın şekilde belirtirken, İnal ve ark. (1995), Cl- iyonunun
karşılaşılan problemleri dört ana başlık özellikle NO3 alınımını engellediğini dile
altında toplanabilir. Bunlar, bitki kök bölgesi getirmektedirler. Tuz gerilimi, bitkilerde
tuzluluğu, suyun infiltrasyon oranı, özel iyon ölümle sonuçlanabildiği gibi, tuz derişimi ve
toksisitesi ve diğer problemlerdir (Ayers ve bitkinin dayanıklı olup olmamasına göre
Westcot, 1994). bitkide gelişmeyi engelleyip, yaprak
Sulama suyu kalitesi, sulu tarım yapılan yanıklığı gibi nekrozlara, klorozlara,
kurak ve yarı kurak bölgelerde dikkat döllenme bozukluklarına, meyvelerin küçük
edilmesi gereken konuların başında kalmasına, niteliğin düşmesine ve ürün
gelmektedir. Sulanan alanlardaki toprak kayıplarına neden olabilmektedir (Coşkun
tuzluluğunun en önemli sebebi sulamada ve ark., 2016). Kurak ve yarı kurak
kullanılan suyun kalitesi ve miktarının bölgelerde eş zamanlı çimlenmeyi etkileyen
yanında yetiştiricilikte bilinçsizce kullanılan en önemli çevresel faktörlerden birisi
gübrelerdir. İster uygun kalitede olsun ister tuzluluktur (Demir ve ark., 2003).
düşük kalite olsun, bilinçsizce yapılan Biriken bu tuzlar, bitki büyümesine
sulamalar hem bitkilerde hem de topraklarda fiziksel, kimyasal ve dolaylı etki olmak
ciddi sorunlara neden olmaktadır. Sulama üzere üç şekilde etki eder. Fiziksel etki;
suyu tuzluluğu, bitkilerin ozmotik basıncını ozmotik basıncın yükselmesi sonucu
ve besin elementi alımını olumsuz olarak bitkinin su alımı ve dolayısıyla beslenmesi
etkilerken aynı zamanda da toprakta yavaşlar veya tamamıyla durur. Bitki su
birikerek iyon toksisitesine de neden olabilir alımında güçlük çeker. Buna ozmotik basınç
(Lewitt, 1980). Bunlardan toksik etki, etkisi de denir. Kimyasal etki; bir kısım
birincil tuz zararı sayılırken, diğerleri ise tuzlar, bitki besin maddelerinin alımını
460
st th
zorlaştırıp, metabolizmayı bozarak bitkinin çimlenen tohumlar sayılmıştır. Wang ve

bünyesine zarar verirler. Buna özel iyonların ark., (2009) ve Kuşvuran (2015)’in önerileri
toksisitesi de denir. Dolaylı Etki; tuzluluk doğrultusunda kökçük göründükten sonra
veya sodikliğin toprak üzerinde meydana tohumun çimlendiği kabul edilmiştir.
getirdiği değişiklikler, bitkilerin gelişmesine Çimlenen tohumlar 48 saat boyunca 50°C
etki eder. Örneğin su alımının sağlanması ’lik etüvde kurutulup hassas terazide
için metabolik enerjinin kullanılması ve tartılarak kuru ağırlıkları belirlenmiştir. Her
verimde düşme meydana gelmesi gibi petri kabında çimlenen tohumlar Atak ve
(Ekmekçi ve ark., 2005). ark., (2016)’nın önerdiği şekilde yüzdeye
Yapılan bu çalışmada, Makarnalık çevrilmiştir.
buğdayların eski ve yeni türlerinin çimlenme Elde edilen verilerin JMP 11 istatistik
aşamasında sulama suyu tuzluluğuna olan paket programında tesadüf parsellerinde
toleransları belirlenmiştir. Ayrıca, çimlenen faktöriyel düzenlemeye göre varyans analizi
tohumlar kuru ağırlık bakımından da yapılmıştır. İstatistiksel olarak önemli olan
incelenecektir. özelliklerin ortalamalarının
karşılaştırılmasında student’s t testi
Materyal ve Metod kullanılmıştır.
Çalışma, Çanakkale Onsekiz Mart Araştırma Bulguları ve Tartışma

Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal
Yapılar ve Sulama Bölümü Uygulama Sulama suyu tuzluluk seviyeleri kontrol
laboratuvarında, 2018 yılının Şubat ayında uygulamasına göre ekmeklik buğday
yürütülmüştür. Uygulamada eski ve güncel tohumlarının çimlenme oranı üzerine
ekmeklik (Triticum spelta ve Triticum istatistiki açıdan önemli bir etki
aestivum) türleri testte kullanılmıştır. göstermemiştir (Şekil 1). Kontrol
Deneme, tesadüf parsellerinde, bölünmüş uygulaması dahil tüm uygulamalarda
parseller deneme deseninde, 3 tekerrürlü çimlenme oranındaki azalma % 20’nin
olarak gerçekleştirilmiştir. üzerine çıkmamıştır. Bu durumdan ekmeklik
Çalışmada kullanılan sulama sularının buğdayın çimlenme oranı bakımından
SAR değerleri 3’ten küçük olacak şekilde sulama suyu tuzluluğuna karşı yüksek
ayarlanmıştır. Farklı tuz çeşitleri (NaCl, tolerans gösterdiği şeklinde yorumlanabilir.
MgSO4 ve CaCl2) kullanılarak farklı
elektriksel iletkenlik seviyeleri (ECi)
(Kontrol, 8, 10, 12, 15, 20 ve 30 dS/m)
oluşturulmuştur. Ayrıca, denemede
kullanılan sulama sularının hazırlanması
sırasında Ca/Mg oranının 2’den büyük
olmasına özen gösterilmiştir. Buğday
tohumları kullanılmadan önce yüzey
sterilizasyonu için özel bir karışımın (%5
HCl %95 H2O) içerisinde yaklaşık olarak 5 Şekil 1. Sulama suyu elektriksel iletkenliğinin
dakika bekletilmiştir. Daha sonra her petri ekmeklik buğday tohumlarının çimlenmesi
kabında aynı tür buğday tohumları (10’ar üzerine etkileri
adet), içerisinde Watman 44 filtre kâğıdı
bulunan petri kabına yerleştirilmiştir. Eski ekmeklik buğday türünün çimlenme
Üzerlerine her sulama konusu için 15 ml oranındaki azalma (% 45.71) yeni ekmeklik
çimlenme suyu ilave edilmiştir. Daha sonra buğday türüne (% 61.90) göre daha fazla
petri kaplarının kapakları kapatılmış; olmuştur (Şekil 2). Bu durum eski türün
evaporasyonu önlemek amacıyla da parafilm çimlenme oranı bakımımdan yeni türe göre
ile kaplanmıştır. sulama suyu tuzluluğuna daha hassas
Laboratuar ortamında petri kabında olduğunu göstermektedir.
çimlenmeye bırakılan tohumlar 5 gün
süreyle takip edilmiş; 5 günün sonunda
461
st th
Şekil 2. Sulama suyu elektriksel iletkenliğinin Şekil 4. Sulama suyu elektriksel iletkenliğinin
eski ve yeni ekmeklik buğday türlerinde eski ve yeni ekmeklik buğday türlerinde fide
tohumların çimlenmesi üzerine etkileri gelişimi üzerine etkileri
Sulama suyu tuzluluk seviyeleri kontrol Sonuç ve Öneriler

uygulamasına göre ekmeklik buğday Sonuçlara genel olarak baktığımızda;
tohumlarının fide kuru ağırlığı üzerine eski ekmeklik buğday türünün yeni
istatistiki açıdan önemli bir etki ekmeklik buğday türüne göre tohumun
göstermemiştir (Şekil 3). çimlenmesi bakımından sulama suyu
Eski ekmeklik buğday türünün fide kuru tuzluluğuna daha hassas, fide gelişimi
ağırlığı 0.2723 g iken yeni ekmeklik buğday bakımından daha toleranslı olduğu
türünün ki ise daha düşük (0.1509 g) görülmektedir. Eski ve yeni her iki türün de
olmuştur (Şekil 4). Bu durum eski türün fide (Triticum spelta ve Triticum aestivum) aynı
gelişimi bakımımdan yeni türe göre sulama miktarda genetik materyale sahip olmasına
suyu tuzluluğuna daha toleranslı olduğunu rağmen genetik materyallerinde farklılık
göstermektedir. olduğunu akla getirmektedir. Sonuç olarak
Buğday tohumlarının çimlenmesi ve fide sulama suyu tuzluluğuna toleranslı yeni
gelişimi üzerine sulama suyu tuzluluğunun ekmeklik buğday çeşit geliştirme
etkilerine ait elde ettiğimiz bulgular farklı çalışmalarında eski ekmeklik buğday
araştırıcıların (Munns ve ark., 2006, türünün genitör olarak kullanılabileceği
Dubcovsky ve ark., 2007, Kara ve ark. anlaşılmaktadır.
2011, Feldman ve ark., 2012, Yang ve ark.,
2014, Coşkun ve ark., 2016, Coşkun ve Taş, Kaynaklar
2017) bulguları ile benzerlik içerisindedir. Ashraf, M., Foolad, M.R. 2007. Improving
plant abiotic-stress resistance by
exogenous application of
osmoprotectants glycine betaine and
proline. Environ. Exp. Bot., 59: 206-
216.
Atak, M., Kaya, M.D., Kaya, G., Kıllı, Y.,
Çiftçi, C.Y. 2006. Effects of NaCl on
the Germination, Seedling Growth
and Water Uptake of Triticale. Turk J.
Agric. For. 30: 39-47.
Şekil 3. Sulama suyu elektriksel iletkenliğinin Ayers, R.S., Westcot D.W., 1994. Water
ekmeklik buğday fide gelişimi üzerine etkileri
Quality for Agriculture. FAO Irrig.
And Drain. Paper No.29. Rome, 1989.
Coskun Y., Taş İ., Yeter T., 2016. Effects of
Different Irrigation Water Salinity
Levels on Germination of Diploid,
Tetraploid and Hexaploid Wheat.
Journal of International Scientific
462
st th
Publications. Agriculture & Food. ve Fide Gelişimi Üzerine

Volume 4, 433-441. Tuzluluğun (NaCl) Etkisi. Selçuk
Coşkun Y., Taş İ., 2017. Respons of wheat Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi
species to irrigation water salinity. 25(1):1-9. Turkish.
Genetika-Belgrade, Vol. 49, No.2, Kusvuran, A. 2015. The effects of salt
pp.435-444.
stress on the germination and
Demir I., Mavi K.M., Okçu G. 2003. Effect
of Salt Stress on Germination and antioxidative enzyme activity of
Seedling Growth in Serially Hungarian vetch (Vicia pannonica
Harvested Aubergine (Solanum Crantz.) varieties. Agricultural
melongena L.) Seeds During Research Communication Centre.
Development. 51: 125-131. 38 (1): 51-59.
Dubcovsky J, Dvorak J., 2007. Genom Leopold A.C., Willing R.P. 1984. Evidence
plasticity a key factor in the of Toxicity Effects of Salt on
success of polipoid wheat under Membranes. In: Salinity Tolerance in
domestication. Science Plants, (eds. R.C. Staples and G.H.
316(5883):1862-1866. Toenniessen)
Lewitt J. 1980. Responses of Plants to
Ekmekçi E., Apan M., Kara T., 2005.
Environmental Stresses, Vol.II, (2nd
Tuzluluğun Bitki Gelişimine Etkisi.
ed.) Academic Press, New York.
OMÜ Zir. Fak. Dergisi,
2005,20(3):118-125. Munns R, James RA, Lauschli A., 2006.
Feldman M, Levy AA, Fahima T, Korol Approaches to Increasing the Salt
A., 2012. Genomic asymetry in Tolerance of Wheat ve Other
allopolyploidplants: Wheat as a Cereals. J. Exp. Botany. 57:1025-
model, J. Exp. Bot. 63(14):5045- 1043.
5059. Siegel S.M., Siegel B.Z., Massey J., Lahne
P., Chen J. 1980. Growth of Corn in
Flowers T.J., Yeo A.R. 1981. Variability in
Saline Water. Physiol Plant, 50: 71-
the resistance of sodium chloride
73.
salinity within rice (Oryza sativa L.)
Taş İ., 2017. Su Kirliliğinin Tarıma Etkileri.
varieties. New Phytol. 88: 363-37.
Gübreleme ve Sulama. Tarım Türk
Inal A., Gunes A. Aktas M. 1995. Effects of
dergisi. Sayı 63. 39-43.
chloride and partial substitution of
Wang, W.B., Kim, Y.H., Lee, H.S., Kim,
reduced forms of nitrogen for nitrate
K.Y., Deng, X.P., Kwak, S.S. 2009.
in nutrient solution of the nitrate, total
Analysis of antioxidant enzyme
nitrogen and chlorine contents of
activity during germination of alfalfa
onion. Journal of Plant Nutrition. 18:
under salt and drought stresses. Plant
2219-2227.
Physiology and Bioch. 47(7):570–
Kalefetoğlu T., Ekmekçi Y. 2005. The effect
577.
of drought on plant and tolerance
mechanisms. Gazi University Journal Yang C, Zhoa L, Zhang H, Yang Z,
of Science 18(4): 723-740 (2005). Wang H, Wen S, Zhang C, Rustgi
Kanber R., Ünlü M. 2010. Tarımda Su ve S, Von Wettstein D, Liu B., 2014.
Toprak Tuzluluğu. Çukurova Evolution of physiological
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Genel responses to salt stress in
Yayın No: 281. Adana. hexaploid wheat, PNAS
Kara B, Akgün İ, Altındal D., 2011. 111(32):1882-11887.
Tritikale Genotiplerinde Çimlenme
463
st th
Farklı Derinliklere Kadar Yapılan Ekim Sulamalarının Çeşitli

Tarihlerde Ekilmiş Kışlık Buğdayın Verim ve Kalitesine Etkisi
Ali Ünlükara1, Fatih Kocabeyoğlu2

1
Erciyes Üniversitesi, Seyrani Ziraat Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü, Kayseri, TÜRKİYE
2
Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş., Kayseri, TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: unlukara@gmail.com
Özet: Son yıllarda sonbaharda ve Nisan ayı yağışlarında hissedilir şekilde gözlenen düşüşler Orta
Anadolu Bölgesinde tahıl tarımını önemli derecede etkilemektir. Bu olumsuz etkiyi en aza indirmek
için buğdayda ekim sonrası yapılan farklı miktarlarda sulamaların ve farklı ekim tarihlerinin etkisi
araştırılmıştır. Denemede 2 farklı ekim tarihi (D1: Eylül sonu ve D2: Ekimin 2.haftası) ve sulama
yapılmayan S0 konusuyla birlikte tohum ekimi sonrasında sırasıyla 0.4 m, 0.7 m ve 1.0 m derinliğe
kadar kök bölgesi neminin tarla kapasitesine çıkarıldığı S40, S70 ve S100 konuları bulunmaktadır.
Kayseri’de Bloklarda Tesadüf Parseller Deneme Desenine göre planlanan çalışmada her bir konu 3
kez tekrarlanmıştır. Toprak nemi tüm konularda mart ayı sonlarına kadar artmış ve buğday gelişiminin
artmasına paralel şekilde sulamanın başladığı mayıs ayı sonuna kadar azalmıştır. Farklı ekim
sulamaları, kardeş sayısını, başak boyunu, tane sayısını, tohum verimini, hasat indeksini ve bin tane
ağırlığını etkilerken ekim tarihleri ise bin tane ağırlığı ve tane verimini etkilemiştir. S 0, S40, S70 ve S100
konularından sırasıyla 2346, 2451, 2623 ve 2985 kg/ha verim elde edilmesine karşılık D 1 konusundan
2350 ve D2 konusundan 2853 kg/ha verim elde edilmiştir. Nisan ayı sonlarında başak ve çiçek oluşum
dönemlerinde görülen geç donlar buğdayda kısırlığa neden olmuş ve tohum verimini önemli şekilde
düşürmüştür. Erken ekim konusu (D1) bu donlardan D2 konusuna göre daha çok etkilenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Kışlık buğday, ekim sulaması, ekim tarihi, toprak nemi
Effects of Post-Sowing Irrigation Applications Performed Until Various Root

Zone Depth on Winter Wheat Sown at Different Dates
Abstract: Considerable decreases in fall and April precipitations in Middle Anatolia affect grain
culture markedly. Effects of various post-sowing irrigation and different sowing dates on wheat were
investigated to moderate reducing rainfall effects. There were two wheat sowing dates (D 1: at late
September and D2: at second week of October) and non-irrigation treatment at post-sowing (S0) and
S40, S70 and S100 post-sowing irrigation treatments in which soil moistures of 40, 70 and 100 cm root
depths were completed to field capacity, respectively in the experiment. The experiment was carried
out in Kayseri/Turkey according to completely randomized plot design in blocks. Soil moisture
increased to late March and then decreased gradually to late May at time of starting irrigations
complying with wheat growth. Various post-sowing irrigation applications affected tiller number,
spike length, grain number, grain yield, harvest index and 1000-grain weight. Grain yields of D1 and
D2 were 2350 and 2853 kg/ha, respectively while 2346, 2451, 2623 and 2985 kg/ha grain yields
obtained from S0, S40, S70 and S100 treatment, respectively. Spring late freezing temperatures recorded
during wheat flower and spike development stages at late April caused sterility and reduced grain
yield, considerably. Early sowing treatment (D1) was more affected from the late freezing
temperatures than D2.
Key words: Winter wheat, post-sowing irrigation, sowing date, soil moisture
Giriş üretimi yapılmıştır. Ortama buğday verimi

ise 2840 kg/ha’dır (Tüik, 2014).
Türkiye’de 2013 yılında toplam Erken gelişme dönemlerinde yaşanan
7.772.600 ha alandan 22.050.000 ton buğday kuraklık daha erken çiçeklenmeye, bitki
464
st th
boyunun, yaprak alanının ve fertil kardeş devam eder. Güzün yapılan sulamalar ve
sayısında azalmaya neden olur (Day and ardından gelen kış yağışları ile önemli
Intalap, 1970; Robertson and Giunta, 1994). oranda toprak nemi yükseldiği için sulama
Çıkış döneminde kuraklık oluştuğunda birim dönemi öncesi ilkbahar ve kış aylarında
alandaki ideal bitki sayısı önemli düzeyde görülen kurak dönemlerden buğday en az
azalabilmekte, kardeşlenme döneminde ise şekilde etkilenir. Daha derin ve daha yüksek
kardeş oluşumu düşmekte (Rickman et al., toprak nemi ile kurak dönemlerin etkisi
1983; Peterason et al., 1984; Li et al., 2004) ortadan kaldırılabilir. Ancak güzlük
ya da yapraklar normal boyutlarına oranla sulamalar ile bitki kök bölgesinin ne
daha küçük şekilde gelişebilmektedir (Mian kadarlık bir kısmı sulanmalıdır? Sulanan kök
and Nafziger, 1994; Li et al., 2004). bölgesi derinliği arttıkça kış ve ilkbahar
Kardeşlenme döneminden sonra kök, aylarında düşen yağışın kök bölgesi altına
yaprak, sap ve başak büyümesinin birlikte sızma ihtimali de artacak ve yağışlardan
gerçekleştiği sapa kalkma döneminde etkili şekilde yararlanma oranı azalacaktır.
bitkideki potansiyel dane sayısı başak Dolayısıyla sulama için harcanan zaman,
gelişimine bağlı olarak belirlenir. Bu enerji ve diğer masrafların önemli bir kısmı
dönemde kuraklık fertil başak ve başakçık boşa gidecektir.
sayısını olumsuz yönde etkilemektedir Bu çalışmayla farklı zamanlarda ekilen
(Hochman, 1982; Moustafa et al., 1996). ve etkili kök bölgesi çeşitli derinliklere
Sapa kalkma ile çiçeklenme dönemleri kadar sulanan buğdayın gelişimi, verimi ve
arasında görülen kuraklık fertil başak, çeşitli kalite özellikleri incelenerek sulanan
başaklardaki fertil başakçık ve başakçıktaki alanlarda uygun ekim tarihinin ve uygun
fertil çiçek sayısını azaltır (Harrell et al., sulama derinliğinin belirlenmesi
1993; Giunta et al., 1995). Başaklanma amaçlanmıştır.
döneminde başlayan kuraklık çiçek
ölümlerine neden olabilmektedir (Oosterhuis Materyal ve Metot
et al., 1983).
Çiçeklenmede ortaya çıkan kuraklık, Araştırma 2014-2015 yetiştirme
dane tutumuna olumsuz etkide bulunarak döneminde Erciyes Üniversitesi Araştırma
başaktaki dane sayısının düşmesine neden ve Uygulama Merkezi (ERÜTAM)
olurken, dane büyümesi döneminde yaşanan Mithatpaşa çiftliğinde yapılmıştır.
kuraklık ise hızlı yaşlanma nedeniyle Denemede İtalyan orijinli Esperia çeşidi
özellikle dane büyüme süresini kısaltarak kışlık buğday (Triticumaestium L.)
dane ağırlığının düşmesine neden kullanılmıştır. Ekmeklik buğday çeşidi olan
olabilmektedir (Gooding et al., 2003; Shah Esperia’nın başak yapısı kılçıklı, başak rengi
and Paulsen, 2003). Çiçeklenme sonrası beyaz, dane rengi kırmızı ve taneleri serttir.
yaşanan su stresi esas olarak yaprak alanı Yatmaya dayanıklı olan Esperia buğday
süresini kısaltmak suretiyle tane ağırlığının çeşidinin sulama şartlarında performansı
azalmasına neden olur (Ficher and Wood, iyidir (Anonymous, 2014). Dekara 18 kg
1979). Tane dolum dönemindeki kuraklık veya 1 m2 de 400 buğday olacak şekilde 18
stresi, yetersiz kalan asimilatların paylaşımı cm sıra aralığında buğday tohumları 3-4 cm
yönünden başak içi rekabeti artırması derinliğe gelecek şekilde ekim yapılmıştır.
yanında başağın uç ve dip kısımlarında tane Bitkiye saf olarak 12 kg/da azot, 4 kg/da
seti kaybına da yol açmaktadır (Steduto et fosfor ve 4 kg/da potasyum uygulanmıştır.
al., 1986). Fosfor ve potasyumun tamamı ekimde,
Sulanan alanlarda güzün buğday azotun 1/3’ü ekimde, 1/3’ü uyku dönemi
ekiminden sonra yapılacak sulamalar ile sonunda ve 1/3’ü ise başaklanma öncesi
bitkinin çimlenmesi ve çıkışı yüksek oranda verilmiştir.
sağlanabilir. Zamanında yapılan ekim ve Denemede 2 farklı ekim tarihi (D1= Eylül
yeteri toprak nemi ile bitki uyku dönemi sonu ve D2= Ekim ayının 2.haftası)
öncesi yeteri kadar kök gelişimi kaydeder. bulunmaktadır. Ekim sulaması yapılmayan
Gelişmiş iyi bir kök sistemi ile uyku dönemi S0 konusu ve 3 farklı derinlikte sulama
sonrası buğday etkili şekilde gelişimine konularıyla birlikte denemede toplam 8 konu
465
st th
yer almaktadır. Her bir tarihte edilmiştir. Gelişme dönemi boyunca bitki su
gerçekleştirilen ekimden sonra toprak nemi tüketimi su bütçesi yöntemine göre Eşitlik 2
1. sulama konusunda S1= 40 cm, 2. sulama yardımıyla hesaplanmıştır (James, 1988).
konusunda S2= 70 cm ve 3. sulama
konusunda ise S3= 100 cm derinliğe kadar 𝐸𝑇 = 𝐼 + 𝑃 ∓ ∆𝑆 − 𝑑𝑝 (2)
tarla kapasitesine getirilmiştir. Ekim sonrası
sulama yapılmayan S0 konusu ise kontrol Eşitlikte; ET bitki evapotranspirasyonu
konusu olarak dikkate alınmıştır. Uyku (mm), I parsellere uygulanan sulama suyu
döneminden sonra ise her parselde miktarını (mm), P etkili yağışı (mm), S
belirlenen toprak nemi tarla kapasitesine ekim ve hasat toprak depo nem farkını (mm)
tamamlanacak şekilde sulamalara devam ve dp 140 cm toprak derinliği altına sızan su
edilmiştir. Sulamalar toplam kullanılabilir miktarını (mm) göstermektedir. Toprak nem
nemin %50’si tüketilmeden önce damla ölçümlerini takip eden yağış olayları
sulama sistemi vasıtasıyla değerlendirilmiş ve etkili kök derinliği tarla
gerçekleştirilmiştir. Bloklarda tesadüf kapasitesi nem düzeyini aşan yağış
parselleri deneme desenine göre kurulan miktarları derine sızma olarak dikkate
denemede her bir konu 3 kez tekrarlanmıştır. alınmıştır. Deneme alanına düşen yağış ve
Eni 2.7 m ve boyu 3.0 m olan her bir diğer iklim verileri Kayseri Erkilet Havalanı
parselde 15 adet buğday sırası meteoroloji istasyonundan temin edilmiştir.
bulunmaktadır. Tüketilen her bir m3 su için üretilen tane için
Toprak nemi 503 DR Hydroprobe marka su kullanım etkinliği (WUE) belirlenmiştir
nötron metre ile takip edilmiştir. Her bir (Howell et al., 1992).
parselde parsel ortasına yerleştirilen 5 cm
dış çapında 10 atm PVC akses boruları Bitki ekiminden sonra bitkilerin
içerisinde 20 cm, 40 cm, 60 cm, 80 cm, 100 çimlenme ve çıkış tarihleri kaydedilmiştir.
cm, 120 cm ve 140 cm derinliklerden nem Sapa kalkma dönemi öncesinde her bir
ölçümü alınmıştır. Yüzeyden itibaren 10 cm konudaki kardeş sayısı belirlenmiş ve sapa
toprak tabakası nemi ise gravimetrik kalkma dönemi ile birlikte bitki boyları her 2
yönteme göre belirlenmiştir. Deneme haftada bir ölçülmüştür. Her bir parselde
başında elde edilen bir kalibrasyon eğrisi %50 başaklanmanın gözlendiği tarih
yardımı ile nötron metre ölçüm değerleri, başaklanma dönemi başlangıcı kabul
hacimsel toprak nemine dönüştürülmüştür. edilmiş, hasatta en az 10 bitkide bitki başak
Sulamalarda parsele uygulanacak su sayısı ve her başaktaki tane sayısı
miktarının hesaplanmasında Eşitlik 1 sayılmıştır. Birim alandan elde edilen kuru
kullanılmıştır: biyolojik verim, tane verimi, hasat indeksi
ve 1000 tane ağırlıkları saptanmıştır.
(𝑃𝑣𝑡𝑘 −𝑃𝑣 )∙𝐷
𝐼= ∙𝐴 (1) Tanelerde protein yüzdesi Kjeldahl Yöntemi
100
kullanılarak belirlenen azot içeriğinden
Eşitlikte I her bir parsele uygulanan hesaplanmıştır.
sulama suyu miktarı (litre), Pvtk toprağın Sonuçlar SPSS 13.0 İstatistik paket
tarla kapasitesi hacimsel nem yüzdesi (%), programı yardımıyla varyans analizine ve
Pv toprağın sulama öncesi hacimsel nem çoklu karşılaştırma testine tabii tutulmuştur.
yüzdesi (%), D bitki etkili kök derinliği
(mm) ve A parsel alanıdır (m2). Parsele Araştırma Bulguları ve Tartışma
uygulanacak su miktarı bir depo miktarı Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kayseri
ayarlandıktan sonra damla sulama sistemi Bölge Müdürlüğü’nden temin edilen bazı
vasıtasıyla parsellere verilmiştir. Ekimden iklim parametrelerinin buğday gelişme
hemen sonra sulama konularının kök mevsimi boyunca değişimi Tablo 1’de ve
derinlikleri dikkate alınarak sulamalar özel olarak Nisan ayı boyunca değişim ise
yapılmıştır. Uyku döneminden sonra ise Tablo 2’de verilmiştir.
etkili kök derinliği 90 cm alınarak hasada 15 Nisan ayı minimum sıcaklıklar
gün kalana kadar sulamalara devam incelendiği zaman bu ayda 6 defa don olayı
466
st th
gözlenmiştir. Özellikle 24 ve 25 Nisan düşmüştür. Kayseri uzun yıllar yağış

tarihlerinde yani buğdayın sapa kalkma ortalamaları dikkate alındığında Eylül-
evresinin sonunda bitki don stresi Temmuz döneminde yani buğday gelişme
yaşamıştır. dönemi yağış ortalaması 393.3 mm’dir.
Araştırmada ana amaç farklı tarihlerde Ancak denemenin yürütülmüş olduğu 2014-
yapılan 2 ayrı ekimde farklı derinliklerde 2015 gelişme döneminde ise 671.3 mm
yapılan ekim sonrası sulamaların buğday yağış düşmüştür. Uzun yıllar ortalamasına
bitkisi üzerine etkilerinin araştırılmasıdır. göre yağış %70.7 oranında daha yüksek
Ancak 2014 sonbahar ve 2015 ilkbahar olmuştur.
aylarında ortalamanın üstünde yağış
Tablo 1. Buğday Gelişme Dönemi Boyunca İklim Parametrelerindeki Değişim

Tmak Tmin Tort n Yağış RH U10
(C) (C) (C) (saat) (mm) (%)
Eylül 2014 25.7 11.1 18.3 7.2 85.4 56.5 1.1
Ekim 2014 20.2 5.3 11.7 5.8 54.4 68.8 1.0
Kasım 2014 12.1 0.2 5.4 4.1 33.6 68.9 0.9
Aralık 2014 10.6 0.3 4.8 2.9 39.5 77.0 1.1
Ocak 2015 4.9 -4.8 -0.9 2.5 46.8 78.6 0.9
Şubat 2015 8.7 -2.6 2.3 3.5 72.7 70.9 1.2
Mart 2015 12.5 0.9 6.0 4.2 122.3 69.4 1.4
Nisan 2015 15.4 2.7 8.7 6.3 60.1 59.6 1.7
Mayıs 2015 22.9 7.8 15.3 8.4 57.2 59.7 1.3
Haziran 2015 25.5 10.7 18.0 8.5 98.8 66.9 1.2
Temmuz 2015 31.0 12.9 22.1 11.4 0.5 48.2 1.1
Toplam 671.3
Tmak, Tmin ve Tort: En yüksek, en düşük ve ortalama sıcaklık (C), n: Güneşlenme süresi; RH: Bağıl
nem; U10: 10 m yükseklikteki rüzgâr hızı
Tablo 2. Nisan Ayı İklim Parametrelerindeki Günlük Değişim

Tmak Tmin Tort n Yağış RH U10
GÜN
(C) (C) (C) (saat) (mm) (%) (m.s-1)
1 17.2 2.1 9.5 4.5 4.0 66.7 1.2

2 17.1 2.9 9.2 7.6 --- 64.7 2.6
3 12.6 2.5 7.8 6.4 2.9 62.2 2.1
4 8.5 4.9 3.8 3.9 4.4 61.4 2.1
5 17.4 -4.7 7.5 2.0 0.2 52.8 1.1
6 18.5 2.8 12.1 9.5 --- 48.7 1.6
7 20.7 8.9 11.7 9.5 --- 55.7 1.9
8 15.0 2.5 10.1 6.5 0.0 71.0 1.9
9 16.8 9.0 11.6 4.1 3.9 55.0 6.3
10 6.4 2.5 2.4 4.9 2.7 81.0 1.4
11 3.8 -1.1 1.8 0.2 8.6 70.0 1.3
12 6.0 1.1 3.4 0.0 4.5 74.0 1.1
13 6.0 1.5 3.0 0.0 0.3 75.0 1.2
14 14.3 -2.9 6.2 0.0 0.0 59.0 0.9
15 16.6 -1.3 8.1 8.1 --- 58.0 1.0
16 17.9 2.2 10.0 6.4 0.0 57.4 1.1
17 20.9 1.6 12.4 10.4 --- 50.4 1.3
18 23.0 4.0 14.0 11.2 --- 49.2 1.6
19 23.4 6.2 16.6 9.6 --- 36.6 2.8
20 14.7 7.4 9.3 12.5 7.6 81.1 1.4
21 13.1 5.6 8.1 12.0 13.5 60.9 1.7
22 9.4 2.7 4.8 2.3 0.6 69.5 1.8
467
st th
23 2.9 0.2 1.5 2.3 3.5 84.2 1.2

24 10.5 -1.4 4.5 0.0 3.4 56.7 1.7
25 18.8 -2.4 9.8 8.0 --- 48.5 1.0
26 19.4 3.5 11.3 11.1 --- 49.5 1.2
27 20.1 3.5 12.7 6.5 --- 48.1 1.1
28 23.2 3.1 14.8 10.3 0.0 48.2 0.9
29 25.6 9.3 17.2 11.0 --- 42.9 2.4
30 21.2 6.1 14.2 7.2 --- 49.5 1.7
Tmak, Tmin ve Tort: En yüksek, en düşük ve ortalama sıcaklık (C), n: Güneşlenme süresi; RH: Bağıl
nem; U10: 10 m yükseklikteki rüzgâr hızı
Yazlık buğdayın gelişme dönemi 100- yüksek toprak nemi 40, 70 ve 100 cm kök
130 gün arasında değişim göstermesine derinliği dikkate alınarak yapılan sulama
karşın kışlık buğday 180-250 gün arasında konularında gözlenirken en az toprak nemi
bir döneme ihtiyaç duyar. Yöreye uygun ekimde sulanmayan 0 cm konusunda
buğday çeşidi seçiminde gün uzunluğu ve gözlemlenmektedir. Tüm konularda toprak
sıcaklık faktörleri anahtar faktörlerdir. nemi kış yağışları sonucu 29 mart (yılın 88.
Buğdayın soğuklanma gereksinimi, kışa günü) tarihine kadar artış göstermiş ve
dayanımı ve gün uzunluğuna duyarlılığına sonrasında uyku döneminden çıkan
göre buğday çeşitleri yazlık veya kışlık buğdayın gelişimine paralel şekilde toprak
olarak gruplandırılabilirler. Uzun günlerde nemi 23 mayıs (143. gün) tarihine kadar
normal başaklanmanın gerçekleşmesi için azalmıştır. Mayıs ve haziran aylarında
kışlık buğdaylar soğuk bir döneme veya yapılan sulama ve yağışlar nedeni ile toprak
soğuklanmaya (vernalizasyon) ihtiyaç nemi tüm konularda tekrardan yükselmiş ve
duyarlar. Gelişme dönemi başlarında kışlık haziran sonlarından hasada kadar düşüş
buğdaylar -20C sıcaklarına kadar dona göstermiştir. 2015 yılı mayıs ve haziran
karşı kuvvetli bir direnç sergilerler. Bu don aylarında yağışların ortalamanın üstünde
direnci baharda aktif gelişme döneminde seyretmesi nedeni ile S0 konusunda kök
kaybolur. Başak gelişimi ve çiçeklenme bölgesi ortalama nemi artış göstererek diğer
esnasında görülen don, başakların sulama konularına yaklaşmıştır.
kısırlaşmasına yol açar. Bu nedenle bazı Buğdayın kış uyku dönemi sonrası mayıs
zamanlar kış donlarından ziyade bahar ayı son haftalarına kadar giderek toprak
donları kışlık buğdaya daha zararlı olur neminde gözlenen azalma dikkat çekicidir.
(Doorenbos and Kassam, 1986). İşte Nisan Özellikle ilkbaharda bitkinin sapa kalkma ve
ayı sonlarında görülen bu donlar deneme çiçeklenme dönemini içine alan bu dönemde
bitkisi olan Eksperia çeşidi buğdaya zarar yaşanacak su stresi bitki verimini olumsuz
vermiş ve verimde önemli kayıplara yol yönde etkileyecektir. İşte ekim sulamaları
açmıştır. sonucu bu dönem sonundaki toprak nemi,
sonbahar ekiminde sulanmayan S0 konusuna
Toprak Nemi göre sulanan konularda D1 için %2.5-5.6 ve
Güzün iki farklı tarihte ekim yapılan D2 için %3.2-3.9 daha yüksek bulunmuştur.
buğday bitkisinin 100 cm kök derinliği
boyunca ekimden hasada kadar yapılan nem Bitki boyu, kardeşlenme ve kuru
ölçüm sonuçları Şekil 1’de gösterilmiştir. biyokütle
Her iki grafikten de gözlenebileceği gibi Her bir parselde 10 farkı bitkiden boy
ekim sulamaları sonucu toprak nemi ölçümleri alınmıştır. Hasat bitki boyu 59.9
sulanmayan konuya göre daha yüksek bir cm ile 80.3 cm arasında değişim
seyir izlemiştir. İlk ekimde en yüksek nem göstermiştir. Eksperia çeşidi buğdayın
70 cm ve 100 cm kök derinliği dikkate ortalama boyu 74 cm belirlenmiştir. Bitki
alınarak yapılan sulama uygulamalarında boyundaki varyasyon üzerine farklı ekim
gözlenirken daha sonra 40 cm konusu ve en sulamaları ve farklı ekim tarihlerinin etkisi
az nem sulanmayan 0 cm konusunda önemli bulunmamıştır. 23 Eylül 2014
gözlemlenmektedir. İkinci ekimde ise en tarihinde yapılan ilk ekim için bitki boyu 74
468
st th
cm ve 10 Ekim 2014 tarihinde yapılan ikinci S40, S70 ve S100 konuları için sırasıyla 72.9
ekim için bitki boyu 73.8 cm olarak cm, 77.1 cm, 74.4 cm ve 71.3 cm olarak
belirlenmiştir. Farklı derinlikte yapılan ekim saptanmıştır.
sulamalarına göre ortalama bitki boyu S0,
Şekil 1. Farklı ekim tarihlerinde ekim sonrası farklı sulama uygulamalarında buğday gelişme
dönemi boyunca 1 m toprak derinliği için nem değişimi (-99: 23.09.2014; -81: 11.10.2014; -
66: 26.10.2014; -52: 9.11.2014 ve 207: 26.7.2015)
Tablo 3. Eksperia çeşidi buğdayın boyu, kardeşlenmesi ve kuru biyo kütlesi üzerine farklı
ekim tarihlerinin ve farklı ekim sonrası sulamaların etkisi
Hasat bitki boyu (cm)
S0 S40 S70 S100 Ortalama
D1 73.6 78.7 76.0 67.6 74.0
D2 72.2 75.5 72.7 75.0 73.8
Ortalama 72.9 77.1 74.4 71.3 73.9
Kardeş sayısı (adet)
D1 3.07 bc 3.00 bc 3.23 b 3.00 bc 3.08
D2 4.57 a 3.40 b 2.53 c 3.07 bc 3.39
Ortalama 3.82 a 3.20 ab 2.88 b 3.04 b 3.24
Bitki kuru biyokütle verimi (kg.ha-1)
D1 9817 13523 13465 9769 11644
D2 15173 13479 10874 11348 12719
Ortalama 12495 13501 12170 10559 12181
Hasat indeksi
D1 0.171 0.155 0.190 0.352 0.208
D2 0.185 0.221 0.205 0.237 0.210
Ortalama 0.179 b 0.188 b 0.196 b 0.294 a 0.209
Denemede kardeş sayısı ortalama 3.24 sayısına farklı ekim sulamalarının etkisi
adet belirlenmiş olup 1.8 ile 5.0 adet önemli bulunmuştur. Farklı ekim tarihlerinin
arasında değişim göstermiştir. Kardeş etkisi önemli bulunmamasına karşılık ekim
469
st th
tarihleri ile farklı ekim sulamaları Buğday toprak üstü aksamı hasatta
etkileşiminin etkisi önemli bulunmuştur tartılmış ve hava kuru biyokütle verimi elde
(Tablo 3). edilmiştir. Biyokütle verimi 6204 ile 19259
En fazla kardeş sayısı D1 için S70 kg.ha-1 arasında değişim göstermiş olup
konusunda ve D2 için ise S0 konusunda ortalama 12181 kg.ha-1 biyokütle verimi elde
gözlenirken en az kardeş sayısı D1 için S0, edilmiştir (Tablo 3). Biyokütle verimindeki
S40 ve S100 konularında ve D2 için S70 ve S100 büyük varyasyona rağmen konular
konularında gözlenmiştir (Tablo 3). arasındaki fark önemli bulunmamıştır.
S0 konusunda ortalama 3.82 adet en fazla Ortalama olarak D1 için 11644 kg.ha-1 ve D2
sayıda kardeşlenme gözlenirken sulamalar için 12719 kg.ha-1 biyokütle verimi elde
sonucunda kardeş sayısı azalmıştır. Önemli edilirken S0, S40, S70 ve S100 sulama
derecede yağışlı geçen 2014-2015 yılında konularından sırasıyla 12495, 13501, 12170
yağışların etkisi ile toprak profilindeki ve 10559 kg.ha-1 ortalama biyokütle elde
azotun alt katmanlara inmesinden dolayı edilmiştir.
bitki kardeşlenme sayısının azalmış olacağı
söylenebilir.
Tablo 4. Farklı ekim sulamaları ve buğday ekim tarihine göre başak özellikleri
Başak boyu (cm)
S0 S40 S70 S100 Ortalama
D1 8.34 a 8.09 ab 8.13 ab 6.80 c 7.84
D2 7.90 ab 7.78 b 7.33 bc 7.66 b 7.67
Ortalama 8.12 a 7.93 a 7.73 ab 7.23 b 7.75
Başak tane sayısı (adet)
D1 384 390 416 338 379
D2 382 398 390 349 379
Ortalama 383 ab 394 a 403 a 344 b 379
Başak tane verimi (g)
D1 12.8 b 13.1 b 15.3 a 10.7 c 13.0
D2 11.9 bc 13.7 ab 11.8 bc 12.0 bc 12.4
Ortalama 12.4 ab 13.4 a 13.6 a 11.3 b 12.7
Başak sayısı (adet/1m)
D1 119.7 165.3 136.3 104.3 131.4
D2 161.3 143.0 123.3 164.7 148.1
Ortalama 140.5 154.2 129.8 134.5 139.8
İlk ekim tarihi: 23.9.2014; İkinci ekim: 11.10.2014
Başak özellikleri uzun başaklar I0 ve en kısa I100 konusundan,

Başak boyu ortalama 6.80-8.34 cm D2 ekim tarihi için ise en uzun S0 ve en kısa
arasında değişim göstermiş ve ortalama 7.75 ekim sonrası sulama yapılan tüm konulardan
cm saptanmıştır. Ekim sulamaları ve ekim elde edilmiştir.
sulaması ile ekim tarihi etkileşimi, başak Her bir başaktan elde edilen tane sayıları
boyu üzerinde önemli derece farklılığa 307-432 adet arasında değişmiş ve ortalama
neden olmuştur. Farklı ekim tarihleri başak her başaktan 379 adet buğday tohumu elde
boyunu önemli derecede etkilememiştir. En edilmiştir. Başaklardaki tane sayısı üzerine
uzun başaklar S0 konusunda (8.12 cm) ve S40 ekim sonrası yapılan farklı sulama
konusunda (7.93 cm) belirlenirken, en kısa uygulamaları önemli derecede etkili
başak boyu S100 konusunda (7.23 cm) olmuştur (Tablo 4). Bir başaktan en az
belirlenmiştir. Ekim sonrası yüksek oranda sayıda tohum S100 konusundan alınırken en
yapılan sulamalar sonucu başak boyu fazla tohum S40 ve S70 konusundan
küçülmüş ve uygulanan su miktarı artarken alınmıştır.
başak boyu da buna paralel şekilde Başaklardan ortalama 10.7 ile 15.3 g
kısalmıştır (Tablo 4). D1 ekim tarihi için en arasında değişen tane verimi elde edilmiştir.
470
st th
Denemede bir başağın ortalama tane verimi Bin tane ağırlığı, tane verimi, hasat
12.7 g saptanmıştır (Tablo 4). Ekim sonrası indeksi ve protein oranı
sulamalar başak tane verimini önemli Denemede ortalama bin tane ağırlığı 34.1
şekilde etkilenmiştir. Farklı tarihlerde ile 38.1 g arasında ortalama 35.6 g
yapılan ekimden önemli derecede saptanmıştır. Bin tane ağırlığı üzerine ekim
etkilenmemesine karşılık ekim sonrası tarihleri ve ekim sonrası sulama miktarları
sulama miktarları ile ekim tarihi önemli derecede etkili olmuştur (Şekil 2).
etkileşiminin etkisi de başak tane verimini Şekil 2’den de görülebileceği gibi ekim
etkilemiştir (Tablo 4). En yüksek başak tane sonrası sulamaları sonucu en yüksek bin
verimi S40 ve S70 konularından elde tane ağırlığı S100 konularından 37.3 g elde
edilmiştir (13.4 ve 13.6 g). S100 konusundan edilirken en düşük bin tane ağırlıkları S0, S40
11.3 g ile en düşük ve S0 konusundan 12.4 g ve S70 konularından sırasıyla 35.0, 35.3 ve
alınmıştır. Ekim yapıldıktan sonra 2014 34.7 g elde edilmiştir. Bin tane ağırlığının
güzünde ve sonrasındaki dönemde başaktaki tane sayısıyla ters şekilde değiştiği
ortalamanın %70.7 kadar üstünde yağış bu sonuçlardan anlaşılmaktadır. Başaklarda
düşmüştür. S100 konularında kök bölgesinin en fazla tane bulunan S0, S40 ve S70
büyük bir kısmının tarla kapasitesi konularında bin tane ağırlığı daha düşük
düzeylerinde olması ve yağışla gelen nemin iken en az sayıda tane bulunan S100
topraktaki bazı besin maddelerini daha konusunda ise artmıştır. Ekim tarihlerine
aşağılara indirmesinin böyle bir sonuca göre en yüksek bin tane ağırlığı D2
neden olduğu söylenebilir. D1 konusunda en konusundan 36.2 g ve en düşük ise D1
yüksek başak tane verimi S70 konusundan konusundan 34.9 g elde edilmiştir (Şekil 2).
elde edilirken en düşük S100 konusundan Denemede ortalama tane verimi 2591
elde edilmiştir. D2 konusunda ise en yüksek kg.ha-1 ve ortalama olarak tane verimi 1989-
başak tane verimi S40 konusundan alınmıştır. 3126 kg.ha-1 arasında değişim göstermiştir.
Diğer konular arasında önemli bir farklılık Tane verimindeki bu değişime ekim tarihleri
oluşmamıştır. Her iki ekim tarihi dikkate ve farklı ekim sonrası sulamaların etkisi
alındığında en yüksek başak tane verimi önemli bulunmuştur (Şekil 3). Sulu tarım
birinci ekimde S70 konusundan sonra S40 ve şartlarında ortalama 1 hektardan 2591 kg
S0 konularında gözlenmektedir. tohum verimi oldukça düşüktür. Bitki başak
Denemede 1 m sıra uzunluğunda bulunan çıkışına yakın tarihlerde Nisan sonlarında
bitkilerdeki başak adedi sayılmıştır. Buna görülen donlar tohum veriminin olumsuz
göre 1 m sırada ortalama başak sayısı 104- şekilde etkilemiş ve deneme alanı
165 adet arasında ortalama 140 adet etrafındaki tarım alanlarında buğday
saptanmıştır (Tablo 4). Başak sayısındaki rekoltesinde önemli düşüşlere yol açmıştır.
değişim üzerine farklı ekim tarihleri ve ekim Sulama konuları dikkate alındığında en
sonrası sulamaların etkisi önemli yüksek tane verimi S100 konusundan
bulunmamıştır. ortalama 2985 kg.ha-1 elde edilmiştir. S0
konusuna göre (2346 kg.ha-1) buğday
veriminde artan sulamaya bağlı olarak
artışlar söz konusu olmasına karşılık S0, S40
ve S70 konuları aynı grupta yer almıştır
(Şekil 3).
471
st th
Şekil 2. Buğday bin tane ağırlığı, buğday verimi ve hasat indeksi üzerine farklı ekim
sulamaları ve ekim tarihlerinin etkisi
Başak boyu, başak tane sayısı ve başak fazla zarar görerek daha fazla verim
tane verimi daha düşük olmasına karşın S100 kaybetmiş olabilir.
konusunda hem bin tane ağırlığının hem de
hasat indeksinin yüksek olması nedeniyle Hasat İndeksi
buğday verimi yüksek çıkmıştır. Ekim Ortalama 0.21 olan hasat indeksi
tarihleri dikkate alındığında ise Ekim ayının denemede ortalama 0.16 ile 0.35 arasında
10.günü yapılan ekim konusundan elde değişim göstermiştir. Hasat indeksinde
edilen 2853 kg.ha-1 buğday verimi Eylül oluşan bu değişim üzerine farklı ekim
ayının 23.günü yapılan ekim konusundan sulamalarının etkisi önemli bulunmuştur
alınan 2350 kg.ha-1 buğday veriminden daha (Şekil 2). En yüksek hasat indeksi S100
yüksek bulunmuştur. D1 konusu erken konusunda 0.29 ve en düşük S0, S40 ve S70
ekildiği için fizyolojik gelişme olarak D2 konularında sırasıyla 0.18, 0.19 ve 0.20
konusunun sürekli önünde yer almış ve saptanmıştır. Ekim tarihlerinin hasat
Nisan sonlarında görülen donlardan daha indeksine etkisi önemli bulunmamıştır.
Nisan ayı sonlarında görülen donlar
472
st th
nedeniyle hasat indeksi oldukça düşük Day A.D, Intalap S., 1970. Some Effects of
çıkmıştır. Soil Moisture on the Growth of
Wheat. Agronomy Journal, 62: 27-29.
Protein Oranı Doorenbos, J., Kassam, A.H., 1986. Yield
Denemede ortalama protein oranı %8.6- response to water. FAO Irrigation and
10.5 arasında değişmiş olup deneme Drainage Paper No. 33, Rome.
ortalaması %9.6 şeklinde saptanmıştır. Fischer R.A., Wood J.T., 1979. Drought
Protein oranı üzerine farklı dönemlerde Resistance in Spring Wheat Cultivars.
gerçekleştirilen ekimin ve ekimde uygulanan III. Yield Associations with Morpho
farklı sulamaların etkisi önemli physiological Traits. Australian
bulunmamıştır. Journal of Agricultural Research, 30:
1001-1020.
Sonuç ve Öneriler Giunta F., Motzo R., Deidda M., 1995.
Effects of Drought on Leaf Area
Farklı ekim tarihleri ve ekim sonrası Development, Biomass Production
farklı sulama uygulamalarının etkisinin and Nitrogen Uptake of Durum Wheat
Kayseri şartlarında araştırıldığı bu çalışmada Grown in a Mediterranean
tüm gelişme dönemi boyunca bitki kök Environment. Australian Journal of
bölgesi nemi ekimden sonra sulama Agricultural Research, 46: 99-111.
yapılmayan konudan daha yüksek Gooding, M. J., Ellis R. H., Shewry P. R.,
bulunmuştur. Schofield J. D., 2003. Effects of
Ekim sonrası 100 cm toprak derinliği Restricted Water Availability and
dikkate alınarak yapılan sulamalar soncunda Increased Temperature on the Grain
bin tane ağırlığı, hasat indeksi ve buğday Filling, Drying and Quality of Winter
verimi artmıştır. Wheat. Journal Of Cereal Science 3:
Kış uyku dönemini atlatan buğdayın 295-309.
giderek don direncinin azalması ve Nisan Harrell D.M., Wilhelm W.W., Mc Master
sonlarında hemen bitki başakları çıkışı G.S., 1993. Scales: A Computer
öncesinde görülen geç donlar buğday Program to Convert Among Three
verimini önemli oranda düşürmüştür. Eylül Development Stage Scales for Wheat.
sonlarında yapılan ekime göre Ekim ayının Agronomy Journal, 85: 758-763.
2.haftasında yapılan ekim konusunda bitki Howell T.A., Cuenca R.H., Solomon
fizyolojik olarak daha geride olduğu için söz K.H.,1992. Crop Yield Response in:
konusu Nisan geç donlarından daha az Management of Farm Irrigation
etkilenmiş ve 2.ekim tarihinde daha yüksek Systems, Hoffman G.J., Howell T.A.,
verim sağlanmıştır. Bu bölgede ilkbahar geç Solomon K.H., (eds.), American
donlarına karşı daha toleranslı çeşitlerin Society of Agricultural Engineers, 90-
kullanılması ve ekim ayı öncesinde tohum 122 pp.
ekiminden kaçınılması yararlı olacaktır. Hochman, Z.V.I. 1982. Effect of water stress
with phasic development on yield of
Teşekkür wheat grown in a semi-arid
environment. Field Crops Res., 5: 55-
Bu araştırma, Erciyes Üniversitesi BAP 67.
Birimi tarafından desteklenen FYL-2015- Li, Z-Z., Li, W-D., Li, W-L., 2004. Dry-
5738 nolu proje sonuçlarına dayanmaktadır. period irrigation and fertilizer
Yardımları ve özverili çalışmaları nedeniyle application affect water use and yield
tüm BAP personelini teşekkürü borç biliriz. of spring wheat in semi-arid regions.
Agricultural Water Management, 65:
Kaynaklar 133-143.
Moustafa, M.A., Boersma, L. & Kronstad,
Anonymous 2014. W.E. 1996. Response of four spring
http://www.tasaco.com/Tohum.aspx?c wheat cultivers to drought stress. Crop
esit=31 Sci., 36: 982-986.
473
st th
Oosterhuis, D.M. & Cartwright, P.M. 1983. culms of winter wheat. Agron. J., 75 :
Spike differentiation and floret 551-556
survival in semi dwarf spring wheat as Robertson M.J., Giunta M.J., 1994.
affected by water stress and photo- Responses of Spring Wheat Exposed
period. Crop Sci., 23:711-716. to Pre-anthesis Water Stress.
James L.G., 1988. Principles of Farm Australian Journal of Agricultural
Irrigation System Design. John Wiley Research, 45: 19-35.
 SonsInc., Singapore, 512 pp. Shah N.H., Paulsen G.M., 2003. Interaction
Mian, M.A.R., Nafziger, E.D. 1994 Seed of drought and high temrature on
size and water potential effects on photosynthesis and grain-filling of
germination and seedling growth of wheat. Plant and Soil 257: 219-226.
winter wheat. Crop Sci., 34: 169-171. Steduto P., Alvino A., Magliulo V., Sisto L.,
Peterson, C.M., Klepper, B., Pumphrey, 1986. Analysis of the Physiological
F.B., Rickman, R.W. 1984. Restricted and Reproductive of Five Wheat
rooting decreases tillering and growth Varieties Under Rainfed and Irrigated
of winter wheat. Agron. J., 76: 861- Conditions in Southern Italy. Drought
863. Resistance in Plants. Meeting Held in
Rickman, R.W., Klepper, B.L., Peterson, Amalfi, 19-23 October, Belgium, 131-
C.M. 1983. Time distribution for 149.
describing appearance of specific Tüik 2014.
http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?al
t_id=1001
474
st th
Yağ Gülünde Kısıntılı Sulama Uygulamaları ile Damla Sulama

Sisteminin Ekonomik Yönden Değerlendirilmesi
Abdullah Kadayıfçı1, Ulaş Şenyiğit1, Kahraman Kepenek1

1
Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi, Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve
Sulama Bölümü, Isparta, TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: ulassenyigit@sdu.edu.tr
Özet: Bu çalışmada, yağ gülü yetiştiriciliğinde damla sulama yöntemi ile yapılan kısıntılı sulama
uygulamaları ekonomik yönden değerlendirilmiştir. Yıllık üretim girdi ve giderleri ile yıllık net gelirin
belirlenmesinde Isparta merkez köylerinden Deregümü’de özel kişiye ait gül bahçesinde 2015 ve 2016
yıllarında yürütülen denemelerden elde edilen kütle verimi değerleri esas alınmıştır. Yörenin ve gül
bitkisinin genel özellikleri ile yöredeki üreticilerin sulama uygulamalarına ilişkin karakteristik
özelliklerini belirlemek için de tesadüfi olarak seçilen 71 işletmede anket ve inceleme yapılmıştır. Bir
hektarlık alan için damla sulama sistemi projelendirilmiş, elde edilen sonuçlar ekonomik açıdan
değerlendirilmiştir.
Anahtar kelimeler: Yağ gülü, damla sulama, kısıntılı sulama, ekonomik değerlendirme
Economical Evaluation of Drip Irrigation System and

Deficit Irrigation Practices in Oil Rose
Abstract: In this study, deficit irrigation practices with drip irrigation method in oil rose cultivation
were evaluated from the economic aspect. Annual production input and expenditures and net income
were determined based on yield values obtained from the experiments conducted in 2015 and 2016 at
the rose garden of the private person in Deregümü, the central village of Isparta. Surveys and
investigations were also conducted in randomly selected 71 provinces to determine the general
characteristics of region, rose plant and irrigation practices of the producers. Drip irrigation system for
one hectare area was designed and the obtained results were evaluated economically.
Key words: Oil rose, drip irrigation, deficit irrigation, economic evaluation
Giriş fazla üretimi Türkiye (Göller Bölgesi) ve

Bulgaristan’da (Kazanlık) yapılmaktadır
Gül bitkisi, süs bitkileri, gıda, parfümeri (Weiss, 1997). Yağ gülü Türkiye’de “Isparta
ve kozmetik sektöründe önemli bir yere Gülü” olarak 1888’den beri, Bulgaristan’da
sahiptir (Guterman vd., 2002; Jabbarzadeh ise “Kazanlık Gülü” olarak 1664’ten beri
ve Khosh-Khui, 2005; Senapati ve Rout, yetiştirilmekte olup, bu gül türünden elde
2008). edilen gül yağı dünya piyasalarında ‘Türk
Dünyada uçucu yağ üretiminde gül yağı’ ve ‘Bulgar gül yağı’ olarak
kullanılan başlıca dört gül türünden (Rosa bilinmektedir (Baydar, 2006).
damascena Mill., Rosa gallica L., Rosa Göller bölgesinde yağ gülü üretimi
moshata Herrm ve Rosa centifolia L) en Isparta, Afyon, Burdur ve Denizli illerinde
önemlisi Rosa damascena Mill.’dir (Tucker yapılmaktadır. Isparta, geçen 120 yıl
ve Maciarello, 1988). Rosa damascena içerisinde hem bölgenin hem de dünyanın en
Pembe yağ gülü, Şam gülü, Isparta gülü ve önemli yağ gülü ve gül yağı üretim
Damask gülü gibi isimlerle de bilinmektedir. merkezlerinden birisi haline gelmiştir.
Rosa damascena’nın dünyada başlıca Isparta ilini de içine alan Göller yöresinde
yetiştirme alanları Türkiye, Bulgaristan, 2000 ha alanda her yıl yaklaşık 10.000 ton
Güney Rusya ve Fas olmakla birlikte, en kadar taze gül çiçeği gül yağı fabrikalarında
475
st th
işlenmekte ve başta gül yağı olmak üzere gül GKS-0: TS konusunda uygulanan su
suyu, gül konkreti ve gül absolütü gibi miktarının % 0’ının uygulandığı sulama
önemli endüstriyel ürünler elde edilmektedir konusudur (Susuz konu).
(Kürkçüoğlu ve Başer, 2003). YIS-50: TS konusuna uygulanacak su
Gül yağı üretiminde verim ve kaliteyi miktarının % 50’sinin her sulamada ardışık
etkileyen başlıca faktörlerin; yetiştirme olarak köklerin bir yarısını ıslatacak şekilde
ortamı, tarımsal uygulamalar (sulama, uygulandığı yarı ıslatmalı sulama
gübreleme, budama vb.), hasat zamanı ve konusudur. Her sulamada iki lateralin yalnız
şekli, bekletme, ön işlemler, distilasyon birinden sulama yapılmış ve sonraki
tekniği, ambalaj, depolama olduğu uygulamada ise diğer lateralden su
bildirilmiştir (Garnero vd., 1976; Anaç, verilmiştir. Bu uygulama dönüşümlü olarak
1984; Tucker ve Maciarello, 1988; Bayrak sürdürülmüştür.
vd., 1994). Her deneme yılının başlangıcında, tüm
Göller yöresinde yaşlı yağ gülü konularda, bitki etkili kök derinliğindeki
bahçelerinin çoğunlukla eğimli ve su mevcut nemi tarla kapasitesine çıkarılacak
kaynaklarının uzağında tesis edildiği kadar sulama suyu uygulanmıştır.
görülmektedir. Bu durum eski yağ gülü
bahçelerinin sulanmasını engellemektedir. Yöredeki gül üreticilerin sulama
Fakat son yıllarda tesis edilen yağ gülü uygulamalarına ilişkin karakteristik
bahçelerinin çoğunun sulanabilen arazilerde özellikleri:
kurulduğu ve bu bahçelerin sulandığı Yöredeki üreticilerin sulama
görülmektedir. Bölgede sulanan alanlardaki uygulamalarına ilişkin karakteristik
verimin sulanmayan alanlara göre iki kat özelliklerini belirlemek için tesadüfi olarak
daha fazla olduğu üreticiler tarafından ifade seçilen 71 işletmede (2015 yılına 42, 2016
edilmektedir (Anonim, 2008). yılında 29 işletmede) anket ve inceleme
Bu çalışmada, yağ gülü yetiştiriciliğinde yapılmıştır Anketteki, her bir soru için sayı
damla sulama yöntemi ile yapılan kısıntılı ve yüzdeler tanıtıcı istatistikler şeklinde
sulama uygulamaları ekonomik yönden verilmiştir.
değerlendirilmiştir.
Damla sulama sisteminin ekonomik
Materyal ve Yöntem açıdan değerlendirilmesi:
Yağ gülü yetiştiriciliğinde damla sulama
Kısıntılı sulama uygulamaları: uygulamalarını ekonomik açıdan
Denemede yer alan farklı sulama suyu değerlendirmek için, öncelikle, Isparta
düzeyi ve tekniklerinin uygulandığı 6 yöresinin ve gül bitkisinin genel
sulama konusu aşağıda verilmiştir. özelliklerine göre 1 hektarlık alan için damla
TS: Bitki etkili kök derinliğinde topraktaki sulama sistemi projelendirilerek 2016 yılı
kullanılabilir su tutma kapasitesinin yaklaşık piyasa rayiç fiyatlarına göre yaklaşık ilk
% 50’si tüketildiğinde mevcut nemi tarla yatırım maliyeti (keşif bedeli)
kapasitesine çıkaracak kadar sulama hesaplanmıştır.
suyunun uygulandığı tam sulama konusudur Keşif bedelinin % 15’i de beklenmeyen
(Tam sulama- Kontrol konusu). masraflar olarak belirlenmiştir. Kısıntılı
GKS-75: TS konusunda uygulanan su sulama uygulamaları için tesis masrafı,
miktarının % 75’inin uygulandığı geleneksel yatırım masrafı, yıllık bakım-onarım
kısıntılı sulama konusudur. masrafı, yıllık enerji masrafı, yıllık sulama
GKS-50: TS konusunda uygulanan su işçiliği masrafı, yıllık su bedeli ve yıllık
miktarının % 50’sinin uygulandığı toplam işletme masrafı değerleri Balaban
geleneksel kısıntılı sulama konusudur. (1986), Kay ve Hatcho (1992) ve Yıldırım
GKS-25:TS konusunda uygulanan su 2013’ de verilen esaslara göre aşağıda
miktarının % 25’inin uygulandığı geleneksel verilen eşitlikler yardımıyla belirlenmiştir.
kısıntılı sulama konusudur.
TM = KB + BM …………………….(1)
476
st th
Eşitlikte; Bulgular ve Tartışma

TM: Tesis masrafı, TL,
KB: Keşif bedeli, TL, Yöredeki gül üreticilerin sulama
BM: Beklenmeyen masraflar, TL’ dir. uygulamalarına ilişkin karakteristik
özellikleri:
YM = TM + EPM …………………..(2)  Görüşme yapılan işletmelerin 14 adedi
(% 19,7) Deregümü, 8 adedi (% 11,3) Kılıç,
Eşitlikte; 22 adedi (% 31,0) Yakaören, 5 adedi (% 7,0)
YM: Yatırım masrafı, TL, Güneykent, 6 adedi (% 8,5) Gelincik, 7
TM: Tesis masrafı, TL, adedi (% 9,9) Senirkent, 4 adedi (% 5,6)
EPM: Etüd–proje ve mühendislik masrafı, Gökçehöyük, 4 adedi (%5,6) Kuyucak ve 1
TL’ dir. (% 1,4) adedi ise Aktaş mevkiindedir.
Anılan bu yerler, gül yetiştiriciliği yoğun
YİM = İBM + EM + İM +SM …….. (3) biçimde yapıldığı Isparta İlinin yakın
çevresinde bulunmaktadır.
Eşitlikte;  İncelenen 71 işletmenin toplam
YİM: Yıllık işletme masrafı, TL, büyüklüğü 32,2 ha dır. Ortalama işletme
İBM: İşletme-bakım-onarım masrafı, TL, büyüklüğü ise yaklaşık 0,5 ha dır. Bu
EM: Enerji masrafı, TL, işletmelerin 28 adedi (% 39,4) (≤ 2000 m2)
İM: İşçilik masrafı, TL, küçük aile işletmesi, 5 adedi (% 7,0) ise (≤
SM: Su bedeli, TL dir. 1,5 ha) yetiştiriciliğin daha bilinçli olarak
yapıldığı işletmelerdir.
İBM olarak tesis masrafının % 2’ si  İncelenen işletmelerin % 30 unda (21
alınmıştır. adet) sulama yapılmaktadır. Ancak sulama
yapılan alan yalnızca % 8,5 (2,7 ha) dir.
Hesaplamalarda 1 ha alan için proje sulama  Üreticiler, sulama yapılmayan
sistem debisi Q=4,89 L/s, motopomp işletmelerde 1,1-3,8 t/ha (işletmelerin
ünitesinde gerekli manometrik basınç ortalaması 2,0 t/ha), sulanan işletmelerde ise
Hm=23 m olarak hesaplanmış, toplam 2,5-6,0 t/ha (işletmelerin ortalaması 4,5 t/ha)
sulama miktarı, dt, deneme yıllarında gül çiçeği verimi elde ettiklerini
konularda elde edilen ortalama net sulama belirtmişlerdir.
suyu miktarının, dn, damla sulama uygulama  Sulama sistemi kuran bazı üreticiler (4
randımanı (Ea=0,85) ile düzeltilmiş işletme sahibi, 2000 m2 den küçük alana
değerleri alınmıştır. Damla sulama sahip işletme sahipleri) elde ettikleri verim
uygulamaları için gerekli işgücü miktarları artışına karşılık yapmış oldukları yatırıma
Kay ve Hatcho (1992)’ de verilen ortalama 5 göre maddi olarak çok fazla fayda elde
kişi/ha, sulama işçilik ücreti ise 2016 yılı etmediklerini beyan etmişlerdir.
için 75 TL/gün alınmıştır. Sulamada  Sulama yapılan işletmelerin % 90 ında
kullanılan su bedeli ise sulama birliğinden damla sulama (19 işletme), % 10 unda (2
665,0 TL/ha olarak belirlenmiştir. Enerji işletme) ise salma sulama yapılmaktadır.
masraflarının hesaplanmasında gerekli dizel Ancak, damla sulama sisteminin kontrol
yakıt bedeli olarak ortalama 3,80 TL/L ünitesi, işletmelerin 16 sında (% 22,5)
olarak alınmıştır. yalnızca elek filtreden, 3 ünde (% 4,2) ise
Yıllık gelir değerleri, deneme konularından elek filtre ve gübre tankından oluşmaktadır.
elde edilen ortalama verim değerlerinin,  Damla sulama sisteminin yer aldığı
2016 yılı gül çiçeğinin taban fiyatı (7,65 işletmelerde, sistemde, genel olarak 4 L/h
TL/kg) (Anonim, 2016) ile çarpılması debili damlatıcı kullanılmış olup, 9
sonucu elde edilmiştir. Sulama dışındaki
işletmede (% 12,7) 20 cm, 12 işletmede (%
üretim giderleri ise yörede yetiştiricilik 16,9) ise 33 cm damlatıcı aralığına sahip her
yapan çiftçilerle yapılan anket çalışmasında bitki sırasına iki adet lateral döşenmiştir.
yaklaşık olarak öğrenilmiştir.
 Sulama yapılan işletmelerin tamamında
üreticiler her sulamada ne kadar mm su
477
st th
verdiklerini bilmemektedirler. Ancak, damla Damla sulama sistem maliyeti:

sulama sitemini kullanan üreticiler Damla sulama sisteminin maliyeti,
genellikle her sulamada 2-3 saat süreyle arazinin büyüklüğüne, boyut ve eğimine,
sulama yapmaktadırlar. Sulama aralığı, bu toprak özelliklerine, ağaç ve bitki türlerine
işletmelerin 8 (% 11,3) adedinde 7 gün, 5 ve bunların sıra arası mesafeleri ile su
adedinde (% 7,0) 10 gün, 4 adedinde (% 5,6) kaynağının niteliklerine göre değişiklik
15 gün, 2 adedinde (% 2,8) ise 1 aydır. göstermektedir. Isparta yöresinin ve gül
Salma sulama yapan 2 işletmede (% 2,8) ise bitkisinin genel özelliklerine göre 1 ha lık
belirli bir sulama aralığı yoktur. bir alan için damla sulama sistemi
 İşletmelerin 12 adedinde (% 16,9) Mayıs projelendirilerek 2016 yılı piyasa rayiç
ayında, 9 adedinde ise Haziran ayı fiyatlarına göre yaklaşık ilk yatırım maliyeti
ortalarında sulamaya başlamakta, anılan (keşif bedeli) hesaplanmıştır ve Tablo 1 de
işletmelerin tamamı sulamalara Eylül ayının özetlenmiştir.
başlarında son vermektedir.
Tablo 1. Gül bitkisi yetiştirilen 1 hektarlık arazi için damla sulama sistemi sabit yatırım
unsurlarının maliyeti (keşif bedeli)
Yaklaşık maliyeti
Sabit yatırım unsurları
(TL ha-1)
Motopomp ünitesi 2300
Damla sulama kontrol birimi 500
Ana boru ve lateral boru hattı 1850
Diğer (mini vana, kör tapa v.b.) 200
Toplam 4850
Kısıntılı sulama deneme konuları için yıllık toplam işletme masraflarına ilişkin
tesis masrafı, yatırım masrafı, yıllık bakım- maliyet analizi sonuçları Tablo 2 de, yıllık
onarım masrafı, yıllık enerji masrafı, yıllık üretim girdi ve giderleri ile ve yıllık net gelir
sulama işçiliği masrafı, yıllık su bedeli ve değerleri ise Tablo 3 de verilmiştir.
Tablo 2. Damla sulama sisteminin maliyet analizi unsurları

Bakım- Sulama Su
Keşif Tesis Yatırım Enerji Yıllık işletme
Deneme onarım işçiliği bedeli
bedeli masrafı masrafı masrafı masrafları
konusu masrafı masrafı (TL ha-
(TL ha-1) (TL ha-1) (TL ha-1) (TL ha-1) (TL ha-1)
(TL ha-1) (TL ha-1) 1
)
TS 17000,00 19550,00 22482,50 391,00 302,09 375,00 665,00 1733,09
GKS-75 17000,00 19550,00 22482,50 391,00 228,78 375,00 665,00 1659,78
GKS-50 17000,00 19550,00 22482,50 391,00 155,47 375,00 665,00 1586,47
GKS-25 17000,00 19550,00 22482,50 391,00 82,16 375,00 665,00 1513,16
YIS-50 17000,00 19550,00 22482,50 391,00 155,47 375,00 665,00 1586,47
Tablo 3. Yıllık üretim girdi ve giderleri ile ve yıllık net gelir

Sulama Yıllık
Yıllık net
Deneme Verim Satış fiyatı Gelir haricindeki üretim işletme
gelir
konusu (kg ha-1) (TL kg-1) (TL ha-1) giderleri masrafları
(TL ha-1)
(TL ha-1) (TL ha-1)
TS 5500,00 7,65 42075,00 2740,00 1733,09 37601,91
GKS-75 5000,00 7,65 38250,00 2740,00 1659,78 33850,22
GKS-50 3730,00 7,65 28534,50 2740,00 1586,47 24208,03
GKS-25 3350,00 7,65 25627,50 2740,00 1513,16 21374,34
GKS-0 2970,00 7,65 22720,50 2740,00 - 19980,50
YIS-50 4240,00 7,65 32436,00 2740,00 1586,47 28109,53
Anılan tablolardan dan da görüleceği (TS) elde edilmiştir. Söz konusu deneme
üzere, en yüksek net gelir bitki su ihtiyacının konusunda susuz deneme konusuna (GKS-0)
tam olarak karşılandığı deneme konusunda göre elde edilen gelir yaklaşık 2 kattır. Bu
478
st th
iki deneme konusundan (Tam sulama-susuz) Baydar, H. 2006. Oil-bearing Rose (Rosa
elde edilen sonuçlara göre, damla sulama damascena Mill.) Cultivation and
sistemi için yapılan yatırım 2 sulama sezonu Rose Oil Industry in Turkey. Euro
içerisinde karşılanıp kar elde edilebilecek Cosmetics. 14, 13-17
düzeydedir. Bayrak, A., Akgül, A., Doğan, A., Tekin, A.
1994. Çeşitli Kaynaklardan Sağlanan
Sonuç Gül (Rosa damascena Mill.)
Yağlarının Kimyasal Bileşimi Üzerine
Kısıntılı sulama uygulamalarından elde Araştırmalar. Standart Dergisi, 389,
edilen sonuçlar gül bitkisinin az veya çok 51-59
ama mutlaka sulanması gerektiğini Garnero, J., Guichard, G., Buil, P. 1976.
göstermektedir. Her düzeyde yapılan sulama L’huile Essentielle et la concrete de
yıllık net gelire katkı sağlamaktadır. Yarı Rose de Turquie. Parfums,
ıslatmalı sulama tekniğini ile yapılan sulama Cosmetiques, Aromes. 8, 33-36
uygulamasının olduğu deneme konusundan Guterman, I., Shalit, M., Menda, N., Piestun,
aynı miktarda sulama suyunun uygulandığı D., Yelin, M.D., Shalev, G., Bar, E.,
geleneksel kısıntılı sulama uygulamasına Davydov, O., Ovadis, M., Emanuel,
göre daha fazla yıllık net gelir elde M., Wang, J., Adam, Z., Pichersky,
edilmiştir. E., Lewinsohn, E., Zamir, D.,
Sonuç olarak, araştırmada elde edilen Vainstein, A., Weiss, D. 2002. Rose
bulgular ışığında, yörede gül çiçeği Scent: Genomics Approach to
yetiştiren üreticilerin sulu tarım yapmaya Discovering Novel Floral Fragrance–
uygun arazilerinde, bitkinin su ihtiyacının Related Genes. The Plant Cell, 14,
tam olarak karşılayacak biçimde damla 2325–2338
sulama yöntemi ile tarım yapmalarının Jabbarzadeh, Z., Khosh-Khui, M. 2005.
ekonomilerine önemli düzeyde katkıda Factors Affecting Tissue Culture of
bulunacağı söylenebilir. Damask Rose (Rosa damascena
Mill.). Scientia Horticulturae. 105,
Teşekkür 475-482
Kay, M., Hatcho, N. 1992. Small-Scale
Bu çalışma; TUBİTAK tarafından 113 O Pumped Irrigation: Energyand Cost.
427 no’lu proje kapsamında desteklenmiştir. FAO. Irrigation Water Management
TUBİTAK Tarım, Ormancılık ve Training Manual.
Veterinerlik (TOVAG) Araştırma Destek Kürkçüoğlu, M., Başer, K.H.C. 2003.
Programları Başkanlığı’na desteklerinden Studies on Turkish Rose Concrete,
dolayı teşekkürlerimizi sunarız. Absolute, and Hydrosol. Chem. Nat.
Comp. 39 (5), 457-464
Kaynaklar Senapati, S.K., Rout, G.R. 2008. Study of
Culture Conditions for Improved
Anaç, O. 1984. Gas chromatographic Micropropagation Of Hybrid Rose.
analysis on Turkish Rose Oil, Hort. Sci. (Prague), 35(1), 27–34
Absulute and Concrete. Perfumer & Tucker, A.O., Maciarello, M. 1998.
Flavorist. 9, 1-14 Nomenclature and Chemistry of the
Anonim, 2008. Süleyman Demirel Kazanlık Damask Rose and Some
Üniversitesi Gül ve Gül Ürünlerini Potential Alternatives from The
Araştırma ve Uygulama Merkezi Horticultural Trade of North America
Raporları, Isparta and Europe. In: Flavors and
Anonim, 2016. Gül çiçeği 2016 yılı taban Fragrances: A World Perspective,
fiyatları, Gülbirlik, Isparta Editds, Lawrence, B.M., Mookherjee,
Balaban, A. 1986. Su Kaynaklarının B.D. and Willis, B.J. Elsevier Sci.
Planlanması. Ankara Üniv. Zir. Fak. Publ. BV, 99-114, Amsterdam
Yayınları No:972 Ders Kitabı:284
479
st th
Weiss, E.A. 1997. Rose: In Essential Oil Yıldırım, O. 2013. Sulama Sistemlerinin
Crops. CAB International, New York, Tasarımı. Ankara Üniversitesi Ziraat
USA. 394-416 Fakültesi Yayın No: 1564, Ankara.
480
st th
Sera İçi İklim Koşullarının Belirlenmesinde Farklı Türbülans

Modellerinin Karşılaştırılmalı Çözümü
Bilal Cemek1*, Erdem Küçüktopcu1

1
Ondokuz Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Samsun, TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: bcemek@omu.edu.tr
Özet: Bu çalışmada, sera içi iklim koşullarının (sıcaklık, bağıl nem, hava akım hızı) deneysel
(ölçülen) ve sayısal (Hesaplamalı Akışkanlar Dinamiği-HAD) yöntemlerini kullanarak belirlenmesi
amaçlanmıştır. Bu amaçla 120 m2 taban alanına sahip olan boş bir seranın 44 farklı noktasından
ölçümler alınmıştır. HAD yönteminin çözümünde ise farklı türbülans modelleri (Standard k-ε, RNG
k-ε ve Realizable k-ε) kullanılmıştır. Modellerin doğruluğunun belirlenmesinde Normalleştirilmiş
Hata Kareler Ortalamasından (NMSE) yararlanılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre deneysel (ölçülen)
ve sayısal (hesaplanan) yöntemlerden elde edilen değerlerin uyumlu olduğu ve en az hata ile tahmin
eden türbülans modelinin Standart k-ε modeli olduğu belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: HAD, sera, türbülans, model
Comparative Prediction of Different Turbulence Models in Determination of

Climate Conditions in Greenhouse
Abstract: In this paper, climatic parameters (air velocity, relative humidity and temperature) in an
empty tunnel-type greenhouse with a floor area 120 m2 were evaluated with experimental and
computational fluid dynamics (CFD) techniques. For this purpose, measurements were taken from 44
positions composed grid points in a greenhouse and various turbulence models (Standard k-ε, RNG k-
ε and Realizable k-ε) were used on solution of CFD greenhouse simulation. The accuracies of these
turbulence models were determined with normalised mean square error (NMSE). The results of
simulations show that Standard k-ε turbulence model gave the lowest error value and was
recommended as the most suitable turbulence model among the three considered ones.
Keywords: CFD, greenhouse, turbulence, model
Semboller Dizini µeff : etkin viskozite (m2 s)

Gk: ortalama akış hızından kaynaklanan
Cmi: Ölçülen sıcaklık, bağıl nem ve hava türbülans kinetik enerji (kg m−1 s−2)
akım hızı değerleri Gb: Sınır itme ile kinetik enerji üretimi (kg
Cpi: Hesaplanan sıcaklık, bağıl nem ve hava m−1 s−2)
akım hızı değerleri YM: Sıkıştırılabilir türbülanstan kaynaklanan
Cmm:Ölçülen sıcaklık, bağıl nem ve hava pulsatile genleşme katkısı (kg m−1 s−2)
akım hızı değerlerinin ortalaması R: ideal gaz sabiti (8.314 ×103 J kg mol−1
Cpm: Hesaplanan sıcaklık, bağıl nem ve hava K−1)
akım hızı değerlerinin ortalaması 𝑣: Kinematik moleküler viskozite (m2 s-1)
N: Toplam ölçüm yapılan nokta sayısı S: Gerilme oranı (m2 s-2)
⍴: yoğunluk (kg m−3)
t: zaman (s) Giriş
k: türbülans kinetik enerji (m2 s−2)
ε : türbülans kinetik enerjinin yutulma oranı Dünya nüfusunun giderek artışına karşın
(m2 s-3) gıda maddeleri üretiminin yetersiz kalması
xi : uzunluk bileşeni (m) ve pazar koşullarındaki kıyasıya rekabet,
µ : viskozite (m2 s) üreticileri kaynakları daha ekonomik
µt : türbülans viskozitesi (m2 s) kullanarak daha fazla ürün almaya yönelik
481
st th
çabalara zorlamaktadır. Bu amaçla sertifikalı sağlamış olacaktır. HAD yöntemi

tohumların kullanılması ve ikim kontrolü ile kullanılarak her bir noktadaki sıcaklık, bağıl
üretimin yıl boyunca sürekli hale getirilmesi nem ve hava akım hızı vb. değerler
gibi yeni tekniklere ihtiyaç duyulmaktadır hesaplanabilir. Böylece üreticiler ve
(Cemek, 2002). Bitkisel üretimde çevre araştırmacılar için kritik senaryolar önceden
kontrollü üretimin en yaygın ve etkin simule edilip en uygun şekilde seralar
uygulaması seralarda gerçekleşmektedir tasarlanabilecektir (Küçüktopcu, 2016).
(Baytorun, 2016). Seraların planlanmasında Bu çalışmanın amacı, seranın belirli
ışık, sıcaklık, nem ve havalandırma gibi noktalarından sıcaklık, bağıl nem, hava akım
birinci derecede etkili çevre etmenlerinin hızı değerleri (deneysel yöntem) ile HAD
yanında, bunlara ek olarak havanın CO2 yöntemini kullanarak sayısal yöntemi
içeriği, toprak suyu, drenaj, toprak besin karşılaştırarak analiz etmek ve bu konuda
elementleri, hastalık ve zararlılar gibi çalışma yapacak araştırmacılara ve
yetiştirme ortamını belirleyen etmenlerin de üreticilere yol göstermektir.
dikkate alınması gerekmektedir (Yüksel ve
Yüksel, 2012). Hesaplamalı Akışkanlar Dinamiği
Tarımsal yapılarda uygun çevre
denetimini belirlemek için iki yöntem Akışkanlar dinamiği akışkan hareketini
kullanılmaktadır. Bunlardan birincisi, uygun inceleyen bilim dalıdır. Akışkanlar
elektronik cihazlar kullanılarak sera içi dinamiğini temelde 3 ana kolda incelemek
koşulların doğrudan ölçümü, diğeri ise mümkündür:
hesaplamalı akışkanlar dinamiği (HAD) - Deneysel akışkanlar dinamiği
tekniğinin kullanılmasıdır (Bustamante vd., - Teorik akışkanlar dinamiği
2013). - Hesaplamalı akışkanlar dinamiği
Son yıllarda akışkan ile ilgili ürünlerin HAD temel olarak ısı transferi ve
analizlerinin yapılmasında HAD programları akışkanlar mekaniği ile ilgili karmaşık
genellikle tercih edilmektedir. Bu problemlerin sayısal metot ve algoritmalar
programlar çözümü zor ve uzun olan ile bilgisayar üzerinde çözülerek analiz
süreklilik, momentum ve enerji edilmesini sağlamaktadır. Klasik deneylerde
denklemlerini bilgisayar ortamında sayısal kullanabileceğimiz ölçüm cihazları ve/veya
olarak çözerek, akış ile ilgili bazı sensörler sınırlıdır. Oysa bir HAD
parametrelerin dağılımlarının analiz analizinde, kullandığınız sayısal ağ elemanı
edilmesine olanak sağlamaktadırlar. kadar ölçüm elemanımız vardır. Bundan
Laminar akışlar HAD programları ile dolayı veri dağılımlarını, deneylerdeki gibi
kolayca çözümlenebilmesine rağmen, sadece ayrık veriler halinde değil,
türbülanslı akışların türbülans modellerini gradyenler olarak daha geniş bir alanda
kullanmadan çözmek imkansızdır. Ne yazık görmemize imkan tanıyacaktır.
ki genel bir türbülans modeli yoktur ve bir
türbülanslı HAD çözümü sadece türbülans Materyal ve Metod
modelin uygunluğu kadar iyidir (Atiş, 2011).
Fluent programında üç adet k-ε türbülans Araştırmanın yürütülmesi amacıyla
modeli vardır. Bunlar Standard k-ε model, Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat
RNG k-ε Model ve Realizable k-ε modeldir Fakültesi (41°21' Kuzey Enlemi- 36°11'
(Tablo 1) Doğu Boylamı) sera deneme alanındaki
HAD tekniği sera içi koşulları bilgisayar polikarbon bir sera materyal olarak
ortamında hesaplayarak hem zamandan seçilmiştir. Boyutları 6.00×20.00×3.60 m
tasarruf sağlayacak hem de sera ile ilgili olan serada (Şekil 1) doğal havalandırma
kapsamlı bir yorum yapılmasına olanak yapılmaktadır.
482
st th
𝜕 𝜕 𝜕  𝜕ƙ
(⍴𝑘) + (⍴ƙ𝑢𝑖 ) = (( + 𝑡 ) )
[𝜕𝑡 𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑥𝑗 ƙ 𝜕𝑥𝑗 ]
+𝐺ƙ + 𝐺𝑏 − ⍴𝜀 − 𝑌𝑚 + 𝑆𝑘
Standart k-ε türbülans 𝜕 𝜕 𝜕  𝜕𝜀

(⍴𝜀) + (⍴𝜀𝑢𝑖 ) = (( + 𝑡 ) )
model, 𝜕𝑡 𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑥𝑗  𝜕𝑥𝑗
(Launder ve Spalding, 1974)
𝜀 𝜀2
+𝐶1𝜀 (𝐺 + 𝐶 𝐺 ) − 𝐶 − 𝑅𝜀 + 𝑆𝜀 ]
[ ƙ ƙ 3𝜀 𝑏 2𝜀⍴
ƙ
𝐶1𝜀 (1.44), 𝐶2𝜀 (1.92), 𝐶3𝜀 (0.09), ƙ (1.0),  (1.3)
𝜕 𝜕 𝜕 𝜕ƙ
(⍴𝑘) + (⍴ƙ𝑢𝑖 ) = [𝛼𝑘 µ𝑒𝑓𝑓 ]
[𝜕𝑡 𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑥𝑗 𝜕𝑥𝑗 ]
𝐺ƙ + 𝐺𝑏 − ⍴𝜀 − 𝑌𝑚 + 𝑆𝑘
𝜕 𝜕 𝜕 𝜕𝜀
RNG k-ε türbülans model (⍴𝜀) + (⍴𝜀𝑢𝑖 ) = [𝛼𝜀 µ𝑒𝑓𝑓 ]
(Yakhot ve Orszag, 1986) 𝜕𝑡 𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑥𝑗 𝜕𝑥𝑗
𝜀 𝜀2
+𝐶 (𝐺 + 𝐶 𝐺 ) − 𝐶 − 𝑅𝜀 + 𝑆𝜀 ]
[ 1𝜀 ƙ ƙ 3𝜀 𝑏 2𝜀⍴
ƙ
𝐶1𝜀 (1.42), 𝐶2𝜀 (1.68), 𝐶3𝜀 (0.09), ƙ (1.0),  (1.3)
𝜕 𝜕 𝜕  𝜕ƙ
(⍴𝑘) + (⍴ƙ𝑢𝑗 ) = (( + 𝑡 ) )
[𝜕𝑡 𝜕𝑥𝑗 𝜕𝑥𝑗 ƙ 𝜕𝑥𝑗 ]
+𝐺ƙ + 𝐺𝑏 − ⍴𝜀 − 𝑌𝑚 + 𝑆𝑘
Relizable k-ε turbulence 𝜕 𝜕 𝜕  𝜕𝜀

model (⍴𝜀) + (⍴𝜀𝑢𝑖 ) = (( + 𝑡 ) )
(Shih ve ark.,1995)
𝜕𝑡 𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑥𝑗  𝜕𝑥𝑗
𝜀2 𝜀
+⍴𝐶1 𝑆𝜀 − ⍴𝐶2 + 𝐶1𝜀 𝐶3𝜀 𝐺𝑏 + 𝑆𝜀
[ ƙ + √𝑣𝜀 ƙ ]
𝐶1𝜀 (1.44), 𝐶2𝜀 (1.90), 𝐶3𝜀 (0.09), ƙ (1.0),  (1.2)
Tablo 1. Çalışmada kullanılan k-ɛ türbülans modelleri
Deneysel Yöntem parçalara ayrılmıştır. Buna göre ölçümler 4

metre aralıklarla 11 noktadan olacak şekilde
Ölçüm noktalarının belirlenmesinde sera toplam 44 farklı noktadan alınmıştır (Şekil
eni, boyu ve yüksekliği belirli uzunluklarda 2). Dış ortam sıcaklık ve bağıl nemini
483
st th
belirlemek amacıyla bir sensör ise sera Sayısal çalışmada Hesaplamalı

dışına yerleştirilmiştir. Akışkanlar Dinamiği (Computational Fluid
Sıcaklık ve bağıl nem ölçümleri data Dynamics-CFD) yazılımı kullanılmıştır.
logger (KC-320B) ile otomatik olarak (30 dk Piyasada çok çeşitli hesaplamalı akışkanlar
aralıklarla) alınmıştır. Hava akım hızı dinamiği yazılımı olsa da bunlardan en çok
ölçümlerinde ise sera içi hava akımı için çok tercih edileni Ansys Fluent isimli sonlu
düşük hava hızlarını ölçebilen, LCD ekranlı, hacimler yöntemini kullanan yazılımdır.
veri kaydeden anemometre (Digital Sonlu hacimler yöntemi kısmi diferansiyel
Anemometer 8906) kullanılmıştır. Seranın 3 denklemlerle ifade edilen çözümü güç
boyutlu olarak çizimi için Autodesk lisanslı problemlerin çözümünde korunum
Autocad 2016 (Akademik), sayısal yöntemin denklemlerini kullanarak çözüm üreten bir
çözümünde ise Ansys Fluent 13.0 ayırma yöntemidir (Eymard vd., 2003).
kullanılmıştır.
Sayısal Yöntem
Şekil 1. Sera boyutları
Şekil 2. Sera içinde ölçüm yapılan noktalar
Sonlu sayıda hacimlere bölünen bütünün her Malalasekara, 2007). HAD yazılımı her bir
bir parçasına (grid) korunum denklemleri grid için kütlenin korunumu momentum ve
uygulanır ve hesaplanacak değişkenler sonlu enerji denklemlerini hesaplayacaktır. Bu
hacmin merkezindeki kontrol noktasındaki çalışmada türbülans modelli olarak üç farklı
değer ile ifade edilirler (Versteeg ve
484
st th
k-ɛ türbülans modelli (standart k-ɛ, RNG k-ɛ

ve Realizable k-ɛ) kullanılmıştır
Sera içi sıcaklık değerleri
Sayısal Yöntemin Doğrulanması
Yapılan çalışmada sayısal yöntemin
Doğrulama; sayısal yöntemle (HAD) elde doğruluğunu belirlemek amacıyla
edilen verilerin deneysel yöntem (ölçülen) normalleştirilmiş hata kareler
verileriyle karşılaştırılıp değerlendirilmesi ortalamasından (NMSE) yararlanılmıştır.
işlemidir. Bu amaçla çalışmada Buna göre sera içinde ölçülmüş olan sıcaklık
normalleştirilmiş hata kareler ortalaması değerleri ile hesaplanan sıcaklık değerlerinin
(NMSE) hesaplanacaktır. NMSE değeri uyumlu olduğu belirlenmiştir. Türbülans
0.25’den küçük olması ölçülen ve modelleri kendi aralarında
hesaplanan değerler arasında iyi uyum karşılaştırıldığında ise en iyi sonucun en
sağlandığının göstergesidir (ASTM, 2002). düşük NMSE değerine sahip olan standart k-
Çalışmada NMSE aşağıdaki Eşitlik 1 ɛ türbülans modelinde olduğu görülmektedir
yardımıyla belirlenecektir. (Tablo 2).
Simülasyon sonucu standart k-ɛ türbülans
1 n (C pi - Cmi ) 2 modeli kullanılarak elde edilen sıcaklık
NMSE 
N
 (C
i 1  Cmm )
(1) dağılımları Şekil 3’te gösterilmiştir.
pm Şekilden de görüldüğü gibi 1.64 m/s rüzgar
hızıyla yan havalandırmadan giren havanın
Bulgular ve Tartışma sıcaklık değeri 30.10°C iken, çatı
havalandırmasının çıkışında bu değer
Sera içi iklim koşullarının 28.50°C olarak kaydedilmiş, sera orta
değerlendirilmesi amacıyla yürütülen bu kısımlarında 29.12-29.45°C olarak
çalışmada, sera içi sıcaklık, bağıl nem ve bulunmuştur. Sera en kesit sıcaklık
hava akım hızı değerleri ölçülerek dağılımlarındaki farklılıkların ana nedeni
simülasyondan elde edilen sonuçlar ile olarak sera kapı açıklığından giren hava
karşılaştırılmıştır. Elde edilen bulgular akımının etkisi düşünülmüştür.
aşağıdaki başlıklar altında
değerlendirilmiştir
Tablo 2. Sera içi ölçülen ve farklı türbülans modelleri ile hesaplanan sıcaklık değerleri
Türbülans
Veri Ölçülen sıcaklık değeri (oC) Hesaplanan sıcaklık değeri (oC)
Modeli
Standart Ortalama 29.98 ± 0.69 29.21 ± 0.47
k-ɛ NMSE 0.0161
RNG Ortalama 29.98 ± 0.69 29.17 ± 0.45
k-ɛ NMSE 0.0188
Realizable Ortalama 29.98 ± 0.69 29.29 ± 0.47
k-ɛ NMSE 0.0254
485
st th
Şekil 3. Seranın farklı bölgelerindeki sıcaklık değişimleri
Sera içi bağıl nem değerleri Standart k-ɛ türbülans modeli

Sera içinde ölçülmüş olan sıcaklık kullanılarak elde edilen seranın farklı
değerleri ile hesaplanan bağıl nem bölümlerindeki bağıl nem değişimleri Şekil
değerlerinin uyumlu olduğu belirlenmiştir 4’te gösterilmiştir. Şekilden de görüldüğü
(NMSE <0.25). Türbülans modelleri kendi gibi yan havalandırmadan giren havanın
aralarında karşılaştırıldığında ise en iyi bağıl nem değeri %37.00 iken, çatı
sonucun en düşük NMSE değerine sahip havalandırmasının çıkışında bu değer
olan standart k-ɛ türbülans modelinde %27.80 olarak kaydedilmiş, sera orta
olduğu görülmektedir (Tablo 3). kısımlarında %33.97-35.99 olarak
bulunmuştur.
Tablo 3. Sera içi ölçülen ve farklı türbülans modelleri ile hesaplanan bağıl nem değerleri
Türbülans
Veri Ölçülen bağıl nem değeri (%) Hesaplanan bağıl nem değeri (%)
Modeli
k-ɛ NMSE 0.0537
RNG Ortalama 36.85 ± 0.94 35.46 ± 0.84
k-ɛ NMSE 0.0708
k-ɛ NMSE 0.0737
486
st th
Şekil 4. Seranın farklı bölgelerindeki bağıl nem değişimleri
Sera içi hava akım hızı değerleri Hava akım hızını en az hatayla tahmin
Sera içinde ölçülen ve hesaplanan hava eden standart k-ɛ türbülans modeli
akım hızı değerlerinin ortalaması ve farklı kullanılarak oluşturulan sera içi hava akım
türbülans modellerinin karşılaştırılması hızı değişimleri Şekil 5’te gösterilmiştir.
Tablo 4’te verilmiştir. Elde edilen verilere Yan havalandırmadan giren havanın
göre, ölçülen ve hesaplanan değerler ortalama hava akım hızı değeri 1.64 m/s, çatı
arasında önemli bir farklılık görülmemiş ve havalandırmasının çıkışında 1.95 m/s ve sera
en iyi modelin standart k-ɛ türbülans modeli orta kısımlarında 0.20-1.15 m/s olarak
olduğu belirlenmiştir. görülmektedir.
Tablo 4. Sera içi ölçülen ve farklı türbülans modelleri ile hesaplanan hava akım hızı değerleri
Türbülans Ölçülen hava akım hızı değeri Hesaplanan hava akım hızı değeri
Veri
Modeli (m/s) (m/s)
k-ɛ NMSE 0.0259
RNG Ortalama 0.180 ± 0.15 0.182 ± 0.13
k-ɛ NMSE 0.0490
k-ɛ NMSE 0.0586
487
st th
Şekil 5. Seranın farklı bölgelerindeki hava akım hızı değişimleri
Cemek vd. (2015) sera içi hava akım hızı Standart k-ɛ modelinin sera içi iklim
ve sıcaklığın hesaplanmasında en uygun koşullarının belirlenmesinde daha uygun
türbülans modelini belirlemek için yaptıkları sonuçlar verdiği görülmüştür.
çalışmada en iyi sonuçları standart k-ɛ ve HAD’nin özellikle planlama ve tasarlama
RNG k-ɛ modellerinde elde etmişlerdir. aşamalarında daha faydalı sonuçlar vereceği
Fakat hava akım hızının düşük olduğu düşünülmektedir. Bu aşamalarda birçok kritik
durumlarda Realizable k-ɛ modelinin de senaryoların (sera tipi, sera yönü-doğrultusu,
uygun sonuçlar verdiğini belirtmişlerdir. bitki varlığı gibi) simülasyonları yapılarak
Tezcan ve Büyüktaş (2012) beşik çatılı ortaya çıkabilecek problemler plan ve
sera da 45° pencere açıklığında sıcaklık, projeleme aşamalarından önce
bağıl nem ve hava akım hızı değerlerini belirlenebilecek ve buna göre en uygun
HAD tahmin etmişler ve ölçülen değerlerle seralar tasarlanabilecektir.
karşılaştırmışlardır. Sonuç olarak ölçülen
tahmin edilen değerlerin %85’in üzerinde Kaynaklar
uyum gösterdiğini belirtmişlerdir.
ASTM, 2002. Guide for statistical
Sonuç ve Öneriler evaluation of ındoor air quality
models. In ASTM standards on indoor
Sera içi iklim koşullarının belirlenmesi air quality, 2nd ed. Am. Soc. for
amacıyla yürütülen bu çalışmadan elde Testing Materials. West
edilen sonuçlar ve öneriler aşağıda Conshohocken.
özetlenmiştir. Atiş, A. 2011. Hesaplamalı akışkanlar
Sera içinde ölçülen sıcaklık, bağıl nem ve dinamiği (HAD) kullanılarak Samsun
hava hızı değerlerinin, HAD kullanılarak koşullarına uygun farklı sera
simülasyondan elde edilen değerler ile uyum modellerinin doğal havalandırma
gösterdiği belirlenmiştir. etkinliğinin belirlenmesi. Yüksek
Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs
488
st th
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, koşullarının belirlenmesi. Yüksek

Samsun. Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs
Baytorun, A. N. 2016. Seralar. Sera Tipleri, Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,
Donanımı ve İklimlendirmesi. Nobel Samsun.
AkademikYayıncılık, İstanbul. Launder, B. E. ve Spalding, D. 1974. The
Bustamante, E., García Diego, F.J., Calvet, numerical computation of turbulent
S., Estellés, F., Beltrán, P., Hospitaler, flows. Computer Methods in Applied
A., Torres, A.G., 2013. Exploring Mechanics and Engineering,1974,
ventilation efficiency in poultry 3(2):269-289.
buildings: The validation of Shih, T.-H., Zhu, J., Lumley, J.L., 1995. A
computational fluid dynamics (CFD) new Reynolds stress algebraic
in a cross-mechanically ventilated equation model. Computer methods in
broiler farm. 2013, Energies 6: 2605- applied mechanics and engineering,
2623. 1995 125: 287-302.
Cemek, B. 2002. Farklı sera örtü Tezcan, A., Büyüktaş, K. 2012. Doğal
malzemelerinin bitki büyüme, havalandırmalı seralarda iklim
gelişme, verim ve sera içi koşullarına etmenlerinin simülasyon ile
etkisi. Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs belirlenmesi. II. Ulusal sulama ve
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, tarımsal yapılar sempozyumu, 24-25
Samsun. Mayıs, 2012. İzmir, 267-274.
Cemek, B., Atis, A., Kucuktopcu, E. 2015). Versteeg, H. K., Malalasekera, W. 2007. An
Evaluation of various turbulence introduction to computational fluid
models performance for greenhouse dynamics: the finite volume method.
simulation. In Second International Pearson Education.
Symposium on Agricultural Yakhot, V. ve Orszag, S.A., 1986.
Engineering, 9th-10th October 2015, Renormalization group analysis of
Belgrade-Zemun, Serbia. 39-51. turbulence. I. Basic theory. Journal of
Eymard, R., Gallouët, T. R. Herbin, R. scientific computing, 1986, 1: 3-51.
2003.Finite volume methods, 713- Yüksel, A. N., Yüksel, E. 2012. Sera Yapım
1020. Tekniği, Hasad Yayıncılık Ltd. Şti.,
Küçüktopcu, E. 2016. Hesaplamalı İstanbul.
akışkanlar dinamiği (HAD)
kullanarak kümes içi çevre
489
st th
Eskişehir Koşullarında Farklı Gelişme Dönemlerinde Sulanan Aspir

Bitkisinin Verim ve Verim Unsurları Üzerine Etkileri
Demet Uygan*
Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Tarımsal Sulama ve Arazi Islahı
Birimi-ESKİŞEHİR
Corresponding Author e-mail: demet.uygan@tarimorman.gov.tr
Özet: Bu çalışma; Eskişehir koşullarında 2007-2009 yılları arasında aspir bitkisinin su-verim ilişkileri
ile yağ verimleri ve uygulanan sulama suyu miktarlarının yağ asitleri kompozisyonuna etkilerini
belirlemek amacıyla yürütülmüştür. Araştırma, tesadüf blokları deneme desenine göre 14 farklı
konuda üç tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Araştırmada bitkinin farklı gelişme dönemlerinde
(vejetasyon dönemi, çiçeklenme başlangıcı dönemi ve tane olum başlangıcı dönemi) kısıtlı sulamalar
gerçekleştirilmiştir. Çalışmada; 2007 yılı sonuçlarına göre bitki su tüketimi değerleri 232-701 mm,
aspir verimleri 233-430 kg/da, ham yağ oranları % 26.02-27.65, yağ verimleri 63-112 kg/da değerleri
arasında değişim göstermiştir. 2008 yılı sonuçlarına göre, bitki su tüketimi değerleri 209-521 mm,
aspir verimleri 274-532 kg/da, ham yağ oranları % 27.29-29.67, yağ verimleri 77-152 kg/da değerleri
arasında değişim göstermiştir. 2009 yılı sonuçlarına göre bitki su tüketimi değerleri 261-591 mm,
aspir verimleri 248-498 kg/da,ham yağ oranları % 28.89-30.66, yağ verimleri 73-153 kg/da değerleri
arasında değişim göstermiştir.
Anahtar Kelimeler: Aspir, sulama, verim, verim unsurları
The Effects of Irrigated Aspir Plants on Yield and Yield Components in

Different Development Periods in Eskişehir Conditions
Abstract: This research was carried out to determine the water-yield relationships of safflower, raw
oil yield and the effects of applied irrigation water on fatty acid composition in Eskişehir conditions.
Research was carried out according to the randomized block design in 14 different subjects with three
replications. Relative water streses were applied in various phenological stages (vegetation, flowering
and beginning of seed maturity) of the plant in this research. In this stduy, according to the results
obtained in 2007, plant water consumption values changed between 232-701 mm, 233-430 kg /da for
safflower yields, 26.02-27.65 % for crude safflower oil rates, 63-112 kg/da for safflower oil yields.
According to the results obtained in 2008, plant water consumption values changed between 209-521
mm, 274-532 kg/da for safflower yields, 27.29-29.67 % for crude safflower oil rates, of 77-152 kg for
safflower oil yields. According to the results obtained in 2009, plant water consumption values
changed between 261-591 mm, 248-498 kg / ha for safflower yields, 28.89-30.66% for crude
safflower oil rates and of 73-153 kg/da for safflower oil yields.
Key Words: Safflower, irrigation, yield, yield compenents
Giriş tarım sektöründe ciddi zararlar meydana

gelmektedir.
Ülkemizde gerçekleşen yağışın bölgelere Bitkilerin yetişme dönemlerindeki
göre az ve yağış rejiminin düzensiz olması ihtiyaçlarının karşılanamaması verim ve
birçok bitkinin yağıştan yeterince kalitedeki kayıplarla sonuçlanmaktadır.
faydalanamamasına sebep olmaktadır. Bitkilerin dönemsel ihtiyaçlarının
Özellikle yağışa dayalı tarımın yaygın olarak karşılanması kadar kısıtlı su şartlarında
yapıldığı bölgelerimizde bitkiler, suya en mevcut kaynakların optimizasyonu
çok ihtiyaç duydukları fenolojik dönemlerde gündemin temel konularındandır.
çok fazla su stresine girmektedir. Bu sebeple Günümüzde her geçen gün nüfusun
490
st th
artmasına paralel olarak giderek azalan su sulama imkanı olmayan kıraç alanlar için
kaynaklarından yararlanma konusu veya su tavsiye edilebileceği tespit edilmiştir.
kullanım randımanının artırılması Okçu, (2010), Erzurum şartlarında bazı
gerekmektedir. Yapılmış pek çok araştırma aspir çeşitlerinin tarımsal özelliklerinin
sonuçları, sınırsız bir kaynak olmayan sudan belirlenmesi amacıyla 3 yıl süre ile yapmış
maksimum verimin elde edilmesi ile oldukları çalışmada; üç yılın ortalaması
ilgilidir. sonucunda en yüksek verimi 89.15 kg/da ile
Aspir Carthamustinctorius L. türünde Dinçer çeşidinden, yağ oranının %76,66 ile
önemli bir yağ bitkisidir. Ülkemizdeki Yenice çeşidinden, yağ oranını %21,36 ile
tescilli aspir çeşitleri Yenice, Dinçer, Remzi Remzibey-05 çeşidinden elde edilmiştir.
Bey 05 ve Balcı olup, yağ oranları % 35-38 Sirel, (2011), Eskişehir şartlarında kurak
arasında değişmektedir. koşullarda yürütmüş olduğu çalışmasında
Dünyada yağlı tohumlu bitki üreten farklı aspir hat ve çeşitlerinde verim, verim
ülkelerin başında Endonezya 22 milyon ton unsurları ve ham yağ oranlarını belirlemiştir.
yağlı tohum üretimi ile başta gelmekte ve Deneme sonucunda tohum verimi 67,96-
onu sırasıyla Malezya 20 milyon ton, ABD 132,64 kg/da, ham yağ oranı % 22,9-33,00,
18.4 milyon ton, Çin 16 milyon ton, ham yağ verimi 18,06-39,23 kg/da'dır.
Brezilya 11 milyon ton, Hindistan 10 milyon Aydın, (2012); Karadeniz Tarımsal
ton, Arjantin 7 milyon ton, Ukrayna 3.5 Araştırma Enstitüsü’nde yapılan çalışmada
milyon ton, Nijerya ve Rusya 3 milyon ton, Remzibey, Dinçer, Balcı ve Yenice çeşitleri
Fransa 2.8 milyon ton, Almanya 2.4 milyon aspir çeşidinde verim, verim unsurları ve
ile izlemiştir. Yağlı tohum üretiminin büyük ham yağ oranlarını belirlemiştir. Deneme
bir kısmı bu devletlerce karşılanmaktadır. sonucunda tohum verimi 87,75-14,63 kg/da,
Türkiye’de yağlı tohum üretim miktarı ham yağ oranı 17,2-21,4 %, ham yağ verimi
yarım milyon hektara yakın alandan 989 bin 14,67 -30,05 kg/da arasında değişim
ton yağlı tohum üretimine ulaşmıştır (FAO, göstermiştir.
2009). Kurt ve ark. (2017); 2015-2016 kış
Kızıl ve ark (1999), 1997-1998 yıllarında yetiştirme sezonunda Ondokuz Mayıs
Dinçer, 5-154 ve Yenice aspir çeşitlerini üniversitesi Ziraat Fakültesi deneme
kullanarak yaptıkları çalışmalarında en alanında; Samsun ekolojik koşullarına
yüksek tohum verimini 237.8 kg/da ile Dünya aspir gen koleksiyonunda yer alan 36
Dinçer çeşidinden, en düşük tohum verimini aspir hattının tane verimi, ham yağ oranı,
ise 118.7kg/da ile Yenice çeşidinden yağ verimi ve yağ asitleri kompozisyonunu
aldıklarını, bunun yanında en yüksek yağ saptamak amacıyla yürütmüşlerdir.
oranını % 31.1 ile 5-154 çeşidinden elde Araştırma sonucunda; ham yağ oranının
ettiklerini bildirmişlerdir. %16.03-40.00 arasında, değiştiği tespit
Öztürk ve ark., (2009); 2004-2005'de edilmiştir.
Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi deneme Tarımsal verimliliğin en önemli
alanında; üç adet aspir çeşidinin (Dinçer, unsurlarından biri olan sulama ile aspir
Yenice ve Remzibey-05)sulu ve kuru bitkisinin verimliliğinin artırılması ve
koşullarda verim ve verim unsurlarını ülkemiz deki yağ ihtiyacının
belirlemek amacıyla Tesadüf Bloklarında karşılanmasında da alternatif bir bitki olması
Bölünmüş Parseller Deneme Deseni'ne göre mümkündür. Agronomik olarak Türkiye’nin
üç tekerrürlü olarak yürütmüşlerdir. hemen her bölgesinde yetiştirilebilmesinin
Araştırma sonucunda, sulu koşullarda mümkün olması, özellikle sulu şartlarda
sırasıyla 189. 9 kg/da ve 62.4 kg/da olan verimliliğinin birkaç kat artırılabilmesi
ortalama tohum verimi ve ham yağ verimi aspirin en önemli avantajlarından biridir.
değerlerinin kuru koşullarda sırasıyla 92.8 Yetişme dönemi içerisinde gerekli sulama
kg/da ve 26.4 kg/da’a kadar düştüğü; yüksek suyu ihtiyacının tespiti mevcut su
tohum verimi (152.8 kg/da) ve ham yağ kaynaklarından optimum yararlanma
verimine (52.1 kg/da) sahip Remzibey-05 bakımından önemlidir. Araştırma
çeşidinin Konya yöresi ve benzeri sonuçlarının uygulamaya aktarılması, su
alanlardaki gerek sulanabilecek gerekse stresinin yol açacağı verim kayıplarını
491
st th
azaltmak için elde mevcut kaynakların daha 2007 yılında; 12 Nisan-01 Eylül; 2008
verimli kullanımını sağlayacaktır. yılında, 02 Nisan-28 Ağustos; 2009 yılında
ise 02 Nisan-28 Ağustos’dur.
Materyal ve Metod
Materyal olarak Aspir bitkisinin Dinçer Araştırma Bulguları ve Tartışma
çeşidi kullanılmış olup, bitki boyu 90-110 Araştırma 2007-2009 yılları arasında
cm civarında, çiçek rengi turuncu, dane gerçekleştirilmiştir. Araştırma konularına
rengi ise beyaz ve dikensiz bir yapıya uygulanan sulama suyu miktarları ve
sahiptir (Anonim 2010). Bitkinin genelde ortalama değerleri Tablo 1'de ve yıllık
büyüme sezonu 127-130 gün arasında mevsimlik bitki su tüketimi ve ortalama
değişmektedir. Bitki kuraklığa dayanabilme değerleri ise Tablo 2‘de verilmiştir.
özelliğini toprak içerisinde köklerini 2 m ve
daha da derinlere kadar oluşturabilmesi ile Tablo 1. Konulara verilen yıllık ve ortalama
sağlamakta ve tuzlu toprak şartlarına sulama suyu miktarları
dayanımı da orta derecededir (Anonim, Sulama Suyu (mm)
KONULAR 2007 2008 2009 Ort.
2004). S1 (VÇD) 569 392 322 428
Araştırma alanının toprak örnekleri S2(VÇD0) 341 255 202 266
analiz edilmiş, analiz sonuçlarına göre; S3(VÇ0D) 360 262 195 272
S4(V0ÇD)
Ekimle birlikte fosforlu gübrenin tamamı, S5(VÇ0D0)
436
133
267
125
247
75
317
111
azotlu gübrenin de yarısı ekim derinliğine S6 (V0ÇD0) 209 130 127 155
verilmiştir. İkinci gübreleme bitkinin sapa S7 (V0Ç0D) 227 137 120 161
kalkma dönemi içinde, kalan azotun diğer S8 (V60ÇD) 515 342 292 383
S9 (V40ÇD) 489 317 277 361
yarısı tüm parsellere elle atılarak ve çapa S10 (VÇ60D) 485 340 271 365
yaptırılarak toprak altına verilmiştir. Aspir S11 (VÇ40D) 443 314 246 334
bitkisinin gübre gereksiniminin S12 (VÇD60) 478 337 274 363
S13(VÇD40) 432 310 250 331
karşılanmasında Yıldırım ve ark. (2005) S14(V0Ç0D0) 0 0 0 0
tarafından önerilen araştırma sonuçları Farklı Fenolojik Dönemlerdeki; S1: Toprak profilinin etkili
dikkate alınmış; tüm parsellere saf madde kök derinliğindeki (90 cm) eksik nemi tarla kapasitesine
getirecek miktarda sulama suyu 60: I1-S1 konusuna
olarak 16 kg N, 8 kg P2O5 esas alınmıştır. uygulanacak sulama suyunun % 60’ının uygulanması, 40-S1
Gübrelemede ekimle birlikte 20-20-0 konusuna uygulanacak sulama suyunun % 40’ının
kompoze, üst gübre olarak Amonyum Nitrat uygulanması, 0-Sulama yok,
(% 33) gübresi kullanılmıştır.

Araştırmada tesadüf blokları deneme Tablo 2. Konulara göre yıllık ve ortalama
deseni 14 konulu ve 3 tekerrürlü olarak mevsimlik bitki su tüketim miktarları (mm)
Bitki Su Tüketimleri (mm)
Mülga Toprak ve Su Kaynakları Araştırma KONULAR 2007 2008 2009 Ort.
Enstitüsü arazisinde yürütülmüştür. Sulama S1 (VÇD) 701 521 551 591
konuları aspir bitkisinin yetişme dönemi S2(VÇD0) 508 426 444 459
içinde üç farklı fenolojik dönemi dikkate S3(VÇ0D) 554 365 434 451
S4(V0ÇD) 668 395 510
alınarak oluşturulmuştur. Aspir bitkisinin 466
S5(VÇ0D0) 348 275 342 322
bitki sıra aralığı 30 cm bitki sıra üzeri 10 S6 (V0ÇD0) 453 312 328 364
cmolacak şekilde ekimi yapılmıştır. Parsel S7 (V0Ç0D) 432 268 304 335
ölçüleri 4.5 m x 6.0 m = 27 m2'dir. S8 (V60ÇD) 697 458 504 553
Araştırmada sulamalarda parsellere S9 (V40ÇD) 671 454 483 536
toprak profilinin etkili kök derinliğindeki S10 (VÇ60D) 695 491 477 554
S11 (VÇ40D) 631 431 435 499
(90 cm) eksik nemi tarla kapasitesine
S12 (VÇD60) 688 471 473 544
getirecek miktarda sulama suyu su S13(VÇD40) 615 460 464 513
sayacından geçirilerek ölçülü olarak S14 (V0Ç0D0) 232 209 261 234
verilmiştir. Bitki su tüketimi su dengesi
eşitliğine dayanan “Nem Azalma Yöntemi” Üç yıllık araştırma sonuçlarına göre
ile hesaplanmıştır (Beyce ve Madanoğlu, mevsimlik sulama suyu miktarları
1978). ortalaması 111-428 mm değerleri arasında
Araştırmanın yürütüldüğü yıllarda aspirin değişmiştir. Araştırmanın üç yıl boyunca
ekim ve hasat tarihleri yıllara göre sırasıyla,
492
st th
hesaplanmış mevsimlik bitki su tüketim (S6), (S7), (S9), (S11), (S12) ve (S13) konuları;
değerleri ise 234-591 mm arasında üçüncü grubu su uygulaması olmayan (S14)
değişmiştir. konusunun oluşturduğu belirlenmiştir.
Yıllara göre hata varyansları X2 (Khi Ortalama üç yıllık ortalamada aspir
Kare) yöntemi ile homojenlik testine tabi bitkisinin uygulanan farklı sulama suyu
tutulmuştur. Hata varyansları homojen miktarıyla tüm deneme konularının
olması nedeniyle yıllara göre elde edilen verimlerinin 248-510 kg/da arasında
sonuçlarda birleştirilmiş varyans analizi değiştiği tespit edilmiştir. Genel
yapılmıştır. Birleştirilmiş verimlerde yapılan değerlendirme de yapmış olduğumuz
homojenlik testinde khi-kare değeri araştırmanın verim sonuçlarının, literatür
hesaplanmış, serbestlik derecesi 2 ve % 5 bilgilerinde yer alan araştırma verim
hata ile tablo khi-değerinden küçük sonuçlarından yüksek değerlerde olduğu
çıktığından örneğe ait varyansların homojen görülmüştür. Araştırma süresince ölçülen
olduğu ortaya çıkmıştır. Tane verimleri, bitki su tüketimlerine karşılık elde edilen
Duncan gruplandırması Tablo 3'de, verimlerin tamamı karşılıklı
birleştirilmiş verimlerin varyans analiz değerlendirilerek Şekil 1’de verilmiştir. Üç
sonuçları da Tablo 4'te verilmiştir. yıllık araştırma sonuçlarına göre aspir
bitkisinin bitki su tüketimi-verim arasında
Tablo 3. Birleştirilmiş dane verimleri Y=0.271X+261.6 (R2=0.23) doğrusal eşitliği
(kg/da) ve Duncan gruplandırması elde edilmiştir.
Konular Dane Verimleri Ort Verim ve 600
(kg/da) Duncan G.
2007 2008 2009 400
S1(VÇD) 466 532 531 510A
200
S2(VÇD0) 380 464 399 414B y = 0,271x + 261,6
R² = 0,23
S3(VÇ0D) 390 360 320 357B 0
S4(V0ÇD) 368 450 334 384B 0 500 1000
S5(VÇ0D0) 332 338 305 325B
S6(V0ÇD0) 377 393 287 352B
S7(V0Ç0D) 366 326 340 344B Şekil 1. Aspir bitkisinin bitki su tüketimi-
S8(V60ÇD) 418 488 370 425A verim ilişkisi (2007-2009)
S9(V40ÇD) 353 438 422 404B
S10(VÇ60D) 421 405 415 414A Yağ oranı ve yağ verimleri
S11(VÇ40D) 339 366 429 378B Araştırmada, aspir bitkisinin yağ
S12(VÇD60) 356 451 416 408B
S13(VÇD40) 315 421 420 385B
analizleri sadece orta bloktaki deneme
S14(V0Ç0D0) 233 273 238 248C konularındaki parsellerin danelerindeki ham
yağ oranları ve yağ verimleri belirlenerek
Tablo 4. Araştırma verimlerinin Tablo 5'de verilmiştir. Buna göre; ham yağ
birleştirilmiş varyans analiz sonuçları oranları, %26-30,66 değerleri arasında, ham
Cetvel F yağ verimleri de 63-153 kg/da değerleri
VK SD KT KO F Değeri arasında belirlenmiştir. Yağ oranları
0.05 0.01
Yıllar 2 42214.54 21107.27 30.62 3.11 4.87 bakımından elde edilen değerlerimiz, Kızıl
Konular 13 410890.58 31606.97 45.86 1.84 2.35 ve ark., (1999), Sirel (2011) ve Kurt ve ark.,
Yıl x 26 (2017) araştırıcılarının sonuçlarıyla uyum
Konu 116282.35 4472.40 6.49 1.63 1.99
Hata 84 57897.33 689.25
göstermektedir. Okçu (2010) ‘a göre elde
Genel 125 627284.80 edilen Dinçer çeşidinin yağ oranlarından
Cv: % 15.7 oldukça düşük değerler elde edilmiştir.
Aydın (2012)’nin elde ettiği yağ oranları
Araştırma da birleştirilmiş varyans sonuçlarına göre de oldukça yüksek yağ
analizine göre ve yapılan Duncan oranları elde edildiği görülmüştür.
gruplandırmasına göre 2008 ve 2009
yıllarına göre % 99 güvenle 3 grup
oluşmuştur. Birinci grubu (S1), (S8) ve (S10)
konuları; ikinci grubu (S2), (S3), (S4), (S5),
493
st th
Tablo 5. Konularının ham yağ oranları ve yağ verimleri

Konu 2007 2008 2009
Ham yağ Yağ ver. Ham yağ Yağ Ham yağ Yağ
oranı (%) (kg/da) oranı verimi oranı verimi
(%) (kg/da) (%) (kg/da)
S1 (VÇD) 26 112 28.46 152 28.89 153
S2(VÇD0) 28 105 29.37 136 29.54 118
S3(VÇ0D) 26 102 28.53 103 28.93 93
S4(V0ÇD) 27 100 29.67 134 29.46 99
S5(VÇ0D0) 27 90 29.64 100 30.06 92
S6(V0ÇD0) 27 101 27.28 107 29.93 86
S7(V0Ç0D) 27 90 27.81 91 30.10 102
S8(V60ÇD) 26 109 29.59 144 30.00 111
S9(V40ÇD) 27 96 29.30 128 28.94 122
S10(VÇ60D) 27 95 29.09 118 29.48 122
S11(VÇ40D) 27 92 27.72 101 29.54 127
S12(VÇD60) 26 93 28.52 129 29.63 123
S13(VÇD40) 26 83 27.29 115 29.13 122
S14(V0Ç0D0) 27 63 28.09 77 30.66 73
Genel değerlendirme de yapmış kramatografisi ile saptanmıştır. Araştırmanın

olduğumuz araştırmanın ham yağ verim Tablo 6'da verilen 2007 yılı yağ asitleri
sonuçlarının, literatür bilgilerinde yer alan analiz sonuçlarına göre myristik asidin
araştırma verim sonuçlarından yüksek (C14:0) % 0.12-0.15, palmitik asidin
değerlerde olduğu görülmüştür. (C16:0) % 6.19-7.16, stearik asidin (C18:0)
% 2.01-2.72, oleik asidin (C18:1) %12.13-
Yağ Asitleri Kompozisyonu 14.09, linoleik asidin (C18:2) % 65.55-74.96
Araştırmada, yağ asitleri kompozisyonu değerleri arasında değiştiği belirlenmiştir.
laboratuar koşullarında likit gaz
Tablo 6. Konularının % yağ asitleri kompozisyonu (2007)

Myristik Asit Palmitik Asit Stearik Asit Oleik Asit Linoleik Asit
Konular (C14:0) (C16:0) (C18:0) (C18:1) (C18:2)
S1(VÇD) 0.120 6.29 2.26 12.86 73.72
S2(VÇD0) 0.124 6.30 2.12 12.13 72.95
S3(VÇ0D) 0.123 6.42 2.26 12.58 77.14
S4(V0ÇD) 0.137 6.49 2.09 12.45 70.87
S5(VÇ0D0) 0.120 6.21 2.21 12.82 73.47
S6(V0ÇD0) 0.159 7.16 2.26 13.24 75.35
S7(V0Ç0D) 0.125 6.40 2.17 13.37 73.34
S8(V60ÇD) 0.117 6.21 2.72 13.27 74.14
S9(V40ÇD) 0.119 6.29 2.25 12.99 74.93
S10(VÇ60D) 0.126 6.36 2.26 13.10 74.91
S11(VÇ40D) 0.119 6.19 2.19 14.07 74.96
S12(VÇD60) 0.126 6.45 2.24 14.03 72.97
S13(VÇD40) 0109 5.36 2.01 13.44 65.55
S14(V0Ç0D0) 0.121 6.28 2.70 14.09 72.49
Araştırmanın Tablo 7'de verilen 2008 yılı 13.21, linoleik asidin (C18:2) % 68.43-77.85
yağ asitleri analiz sonuçlarına göre myristik değerleri arasında değiştiği belirlenmiştir.
asidin (C14:0) % 0.12-0.13, palmitik asidin Araştırmanın Tablo 8 'de verilen 2009
(C16) % 6.14-6.34, stearik asidin (C18) % yılı yağ asitleri analiz sonuçlarına göre
1.97-2.40, oleik asidin (C18:1) % 10.30- myristik asidin (C14:0) % 0.097-0.137,
palmitik asidin (C16:0) % 5.39-6.84, stearik
494
st th
asidin (C18:0) % 1.80-2.19, oleik asidin (C18:2) % 68.48-74.98 değerleri arasında

(C18:1) % 8.94-12.45, linoleik asidin değiştiği belirlenmiştir.

Myristik Asit Palmitik Asit Stearik Asit Oleik Asit Linoleik Asit
Konular (C14:0) (C16:0) (C18:0) (C18:1) C18:2)
S1(VÇD) 0.12 6.34 2.17 11.85 77.85
S2(VÇD0) 0.12 6.40 2.18 13.21 71.66
S3(VÇ0D) 0.11 6.07 2.06 11.19 73.57
S4(V0ÇD) 0.12 6.12 2.11 10.64 74.18
S5(VÇ0D0) 0.13 6.93 2.40 12.20 68.43
S6(V0ÇD0) 0.12 6.13 2.10 11.50 73.98
S7(V0Ç0D) 0.12 6.13 2.09 10.80 75.25
S8(V60ÇD) 0.12 6.15 2.07 10.47 74.51
S9(V40ÇD) 0.12 6.11 2.10 11.87 72.84
S10(VÇ60D) 0.11 6.04 2.03 11.63 72.95
S11(VÇ40D) 0.12 6.22 2.12 11.08 74.06
S12(VÇD60) 0.11 6.01 1.97 10.30 74.28
S13(VÇD40) 0.11 6.03 2.01 11.67 73.92
S14(V0Ç0D0) 0.12 6.14 2.14 11.68 72.74

MyristikAsit PalmitikAsit Stearik Asit Oleik Asit Linoleik Asit
Konular (C14:0) (C16:0) (C18:0) (C18:1) (C18:2)
S1(VÇD) 0.10 5.87 1.99 10.31 74.98
S2(VÇD0) 0.11 5.52 1.82 9.24 70.25
S3(VÇ0D) 0.11 5.83 1.98 10.46 69.25
S4(V0ÇD) 0.14 6.49 2.09 12.45 70.87
S5(VÇ0D0) 0.10 5.57 1.83 8.94 72.58
S6(V0ÇD0) 0.10 5.61 1.80 9.30 70.50
S7(V0Ç0D) 0.12 5.85 1.90 8.94 72.94
S8(V60ÇD) 0.13 5.74 1.88 10.37 72.66
S9(V40ÇD) 0.11 5.87 1.94 9.59 74.17
S10(VÇ60D) 0.10 5.68 1.89 9.87 71.55
S11(VÇ40D) 0.10 5.64 1.86 9.75 71.10
S12(VÇD60) 0.13 5.92 1.95 9.95 74.66
S13(VÇD40) 0.10 5.39 1.81 9.27 68.48
S14(V0Ç0D0) 0.11 6.84 2.18 9.70 68.62
Sonuç ve Öneriler Araştırmada, aspir bitkisinin 3 farklı

gelişme dönemine (vejetasyon, çiçeklenme
Bu araştırma, 2007-2009 yılları arasında başlangıcı ve dane olum başlangıcı) deneme
Mülga Eskişehir Toprak ve Su Kaynakları konuları nispi su kısıntısı ile
Araştırma Enstitüsü deneme arazisinde oluşturulmuştur. Deneme, tesadüf blokları
yürütülmüştür. Araştırma, aspir bitkisinin deneme desenine göre 14 konulu, 3
suya duyarlı olduğu dönemleri saptamak, tekrarlamalı olarak yürütülmüştür.
farklı gelişme dönemlerinde görülen su Araştırma sonucunda, 2007 yılında
kısıntısının verime etkilerini araştırmak, sulama suyu miktarının 133-569 mm, 2008
sulama suyu ile verim arasındaki ilişkileri yılında 125-392 mm, 2009 yılında 75-322
belirlemek ve sulama suyu miktarının yağ mm arasında ve denemenin yürütüldüğü 3
asitleri ile ham yağ oranları üzerindeki yılık ortalama sulama suyu miktarının da
etkilerini saptamak için yapılmıştır. 111-428mm arasında değiştiği
belirlenmiştir. Bitki su tüketimi olarak 2007
495
st th
yılında 233-701 mm, 2008 yılında 209-521 Kaynaklar

mm ve 2009 yılında da 261-551 mm
arasındaki değerler tespit edilmiştir. Bitki su Anonim 2004. www.saffloer.wsu.edu.
tüketimi ve sulama suyundaki farklılıklar, Safflower Production on the Canadian
iklim değerlerindeki değişimden ileri Praires: revisited in 2004. Erişim
gelmiştir. Tarihi 10.10.2010.
Araştırmada, sulama suyu ve bitki su Anonim 2010. Aspir bitkisinin genel
tüketim değerlerine göre deneme özellikleri. www.ataem.gov.tr. Erişim
konularının dane verimleri de 2007 yılında tarihi: 10.10.2010.
233-430 kg/da, 2008 yılında 274-532 kg/da, Aydın E., 2012, Bazı Aspir (Carthamus
2009 yılında 281-551 kg/da arasında tinctorius L.) Çeşitlerinin Samsun
belirlenmiştir. Ekolojik Koşullarında Verim, Verim
Alternatif yağ olarak aspir bitkisinin ülke Unsurları ve Kalite Kriterlerinin
tarımında yer alabilmesi için en önemli Belirlenmesi, Ondokuz Mayıs Ü. Fen
özelliğinin yağ oranı ve kalite özelliklerinin Bil. Ens. Tarla Bit.Ana Bilim Dalı
bilinmesi gerekmektedir. Bu nedenle de üç Yük. Lis. Tezi , 87.
yıllık sonuçlara göre deneme konularının Beyce. Ö., Madanoğlu. K., 1978. Bitki Su
yağ oranlarının 2007 yılında % 26.4-27.3, Tüketiminin Saptanması.
2008 yılında % 27.28-29-67 ve 2009 yılında TOPRAKSU Ana Pr., No:433
da % 28.89-30.66 arasında değiştiği tespit Ankara.
edilmiştir. FAO 2009. FAO Statistical Database. The
Yağ asitleri kompozisyonu bakımından World Oilseed Production.
deneme konularının 2007 yılında yapılan www.fao.org. Erişim Tarihi:
analiz sonuçlarına göre yağ asitlerinin 05.08.2010.
değerleri myristik asidin % 0.12-0.15, Kızıl, S., Toncer, Ö., Söğüt, T., 1999.
palmitik asidin % 6.19-7.16, stearik asidin % Diyarbakır Koşullarında Farklı Sıra
2.01-2.72, oleik asidin %12.13-14.09 ve Aralığı Mesafelerinin Aspir
linoleik asidin % 65.55-74.96 arasında (Carthamustinctorius L.)' de Verim
değişmiştir. ve Verim Unsurlarına Etkisi Türkiye
Araştırmanın ikinci yılında (2008) III. Tarla Bitkileri Kon. Bil.. 15-
konuların analiz sonuçları bakımından yağ 18Kasım 1999, Cilt II, Endüstri
asitlerinin % değerleri myristik asidin 0.11- Bitkileri, Adana, 358-362
0.13, palmitik asidin 6.14-6.33, stearik Okçu, M., 2010, Erzurum Sulu
asidin 1.97-2.40, oleik asidin 10.30-13.21 ve Koşullarında Bazı Aspir (Carthamus
linoleik asidin 68.43-77.85 değerleri tinctorius L.) Çeşitlerinin Tarımsal
arasında değişmiştir. Özelliklerinin Belirlenmesi, Zir.
Araştırmanın üçüncü yılında (2009) Fak.Der., 41.
konuların analiz sonuçları bakımından yağ Kurt, O., Çelik, N., Göre, M.,
asitlerinin % değerleri myristik asidin 0.09- Hacıkamiloğlu, M.S., Özyılmaz, T.,
0.13, palmitik asidin 5.37-6.84, stearik Şenel, A.A., 2017. Bazı Aspir
asidin 1.80-2.18, oleik asidin 8.94-12.45 ve (Carthamus tinctorius L.) Hatlarının
linoleik asidin 68.48-74.98 değerleri Ham Yağ Oranları ve Yağ Asidi
arasında değiştiği görülmüştür. Kompozisyonunun Belirlenmesi,
KSÜ Doğa Bil. Derg., 20 (Özel
Teşekkür Sayı), 206-210.
"Eskişehir Koşullarında Aspirin Su-Verim Öztürk, Ö., Ada, R., Akınerdem, F., 2009.
İlişkileri"isimli TAGEM projesi kapsamında Bazı Aspir Çeşitlerinin Sulu ve Kuru
desteklenen bu araştırmadaki katkılarından Koşullarda Verim ve Verim
dolayı proje liderine ve çalışanlarına Unsurlarının Belirlenmesi, Selçuk
teşekkürü borç biliriz. Üniv. Selçuk Tarım ve Gıda Bil. Der.
23 (50): (2009) 16-27.
Sirel, Z., 2011, Bazı Aspir (Carthamus
tinctorius L.) Çeşit ve Hatlarının
496
st th
Tarımsal Özellikleri, Eskişehir tinctorius L.)'de Farklı Azot ve

Osmangazi Üniv. Fen Bil. Ens. Tarla Fosfor Dozlarının Verim ve Kalite
Bit. Ana Bilim Dalı. Yük. Lis.Tezi, Üzerine Etkileri, Yüzüncü Yıl Üniv.
79. Zir. Fak., Tarım Bil. Der., (J. Agric.
Yıldırım, B., Tunçtürk, M., Dede, Ö., Okut, Sci.), 15(2): 113-117.
N., 2005. Aspir (Carthamus
497
st th
Kalibre Edilmiş SWAT Modeli ile Türkiye’nin Güney Kesimindeki

Bir Sulama Havzasının Hidrolojik Bileşenlerinin Tahmini
M. Said Gölpınar1, Mahmut Çetin1, Hayriye İbrikçi2, Hande Sağır2

1
Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Adana, TÜRKİYE
2
Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü, Adana, TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: sgolpinar@cu.edu.tr
Özet: Havza genişliğinde sürdürülebilir su yönetim planlarını uygulamak için, bir hidrolojik havzanın
ana bileşenlerinin bilinmesi çok önemlidir. Bu çalışmanın temel amacı; 10 487 ha hidrolojik alan ile
birlikte Akarsu Sulama Bölgesi olarak adlandırılan bir tarımsal havzada, potansiyel ve gerçek
evapotranspirasyon, sızma ve yeraltı suyu akımını içeren hidrolojik bileşenlerin tahmini için, SWAT
modelin yeterliliğini test etmektir. Hidrolojik bileşenleri simüle etmek amacıyla; sayısal yükseklik
modelin mekansal verisi, toprak serisi çeşitleri, arazi kullanım çeşitleri ve yapay drenaj ağı SWAT
modeli içerisine entegre edilmiş, buna ek olarak 2009 ve 2014 hidrolojik yılları arasında çalışma alanı
içerisinde gözlenen meteorolojik ve akım verilerininde bulunduğu zamansal veriler model içerisinde
kullanılmıştır. Önceden kalibre edilmiş model parametreleri kullanılmış ve havzanın hidrolojik
bileşenleri aylık bazda simüle edilmiştir. Gözlenen ve simüle edilen değerlerin karşılaştırılması
gösterdi ki; SWAT model çıktısındaki hidrolojik bileşenlerin çoğu, kabul edilebilir sonuçlar vermiştir.
Yağıştaki artan eğilim, yüzey akışlarında benzer şekillere sebep olmuştur. Bunun dışında, ET
simulasyonunda azalan bir eğilim görülmüştür. Fakat; insan müdahaleleri ve çiftçiler tarafından
gerçekleştirilen farklı arazi yönetim uygulamaları, özellikle kurak dönemlerde yüzey akış
simulasyonunu bozmuştur.
Anahtar Kelimeler: Hidrolojik Bileşenler, Sulanan Tarımsal Havza, SWAT Model.
Estimation of Hydrological Components with the Calibrated SWAT Model in

an Irrigation Catchment of Southern Turkey
Abstract: It is of great importance to be known main components of a hydrological catchment for

implementing basin wide sustainable water management plans. The main objective of this study is to
test the sufficiency of SWAT model for prediction of hydrological components including potential
and actual evapotranspiration, percolation and groundwater flow in an agricultural basin, named
Akarsu Irrigation District with 10 487 ha hydrological area. In order to simulate hydrological
components, spatial data of digital elevation model, soil series types, land use types and man-made
drainage network were integrated into the SWAT Model, also the temporal data consisting of
meteorological and flow data observed in the study area between 2009 and 2014 hydrological years
were used in the model. The precalibrated model parameters were used and hydrological components
of the catchment were simulated on the monthly base. Comparison of observed and simulated values
showed that majority of hydrological components in SWAT model output gave acceptable results.
Increasing trend in rainfall caused to the same pattern on the surface runoff. Besides this, a decreasing
trend was seen in ET simulation. However, human interventions and different land management
practices implemented by the farmers distorted model’s runoff simulations in particular dry periods.
Key words: Hydrological Components, İrrigated Agricultural Catchment, SWAT Model.
Giriş arttırırken, suyun kantitesi ve kalitesi

üzerine negatif etki etmektedir (Hayal D. ve
Su kaynakları, insanların sosyo- Brook L., 2017). Örneğin, bitki örtüsü ve
ekonomik gelişimlerini etkileyen en önemli iklimde meydana gelen değişiklikten dolayı
faktörlerden biridir. Sürekli nüfus artışı, havzaların su verimleri azalmakta;
insan müdahalesi, değişen iklim şartları ve sonrasında da su kaynakları ve biyolojik
bitki örtüsündeki değişiklik, suya olan talebi çeşitliliğin yok olma tehlikesi ortaya
498
st th
çıkmaktadır. Bununla birlikte yeryüzünde hidrolojik modeldir. Kullanımının kolay

toplam tatlı su miktarının yalnızca %0.3’ü olması, açık kaynak koda ve geniş bölgesel
(yaklaşık 105 000 km3/yıl) ekosistem ve adaptasyona sahip olması (Arnold ve ark,
insan kullanımına elverişlidir. Bu nedenle, 2000), tarımsal havzalardaki yönetim
suyun optimal olarak yönetimi ve su talep uygulamalarını uzun dönemde başarılı bir
eden sektörlere tahsisi önem arz etmektedir. şekilde simüle edebilmesi (Jadhao ve ark,
Özellikle; aşırı nüfus artışı ile tarımsal 2009) gibi özellikleri ile diğer modellere
gıdalara olan talebin yükselmesi, tarımsal göre daha avantaj sağlamaktadır. Model;
havzalarda etkin su yönetimi üzerinde bitki su tüketimi, yüzey akış ve derin akifer
araştırmaların yapılmasını zorunlu hale depolanması gibi su bütçesi elemanlarını da
getirmiştir. simüle etme kapasitesine sahiptir. SWAT
Su kaynaklarının yönetiminde, suyun modeli; tarımsal drenaj havzaları ve doğal
etkin kullanımı önemlidir. Havzanın drenaj alanlarında kullanıldığında, araştırma
hidrolojik özelliklerinin bilinmesi, izlenecek alanının tümünün model ortamında birebir
yönetim stratejisinin belirlenmesinde büyük temsil edilmesi olanaksız olduğundan,
önem taşımaktadır (Jatin ve ark., 2018). model sonuçlarında bazı olumsuzluklarla
Hidrolojik süreçlerin anlaşılması; suyun karşılaşılabilmektedir (Xie ve Cui, 2011).
nicelik ve nitelik bakımından sağlıklı bir Bu çalışma, Adana ili sınırları içinde yer
şekilde değerlendirilmesine olanak sağlar. alan Aşağı Seyhan Ovası’ndaki Akarsu
Hidrolojik sistemin bileşenlerini belirlemek tarım havzasında yürütülmüştür. Bu
kolay olmamakla birlikte, bazı yaklaşımlar araştırma ile SWAT modelinin; 10 487 ha
yapılarak kestirimlerde bulunabilmektedir alana sahip Akarsu Sulama Birliği tarafından
(Suryavanshi ve ark., 2017). Araştırmacılar; yönetilen bir tarım havzasındaki potansiyel
önemli su bütçesi bileşenlerini (yüzey akış, ve gerçek evapotranspirasyon, derine
yeraltı suyu ve toprak-bitki su tüketimi gibi) süzülme ve yeraltı suyu akımları da dâhil
elde ederek karmaşık havza süreçlerini olmak üzere tüm hidrolojik su bütçesi
basite indirgeyebilmektedirler. Örneğin, elemanlarını tahmin etme yeterliliğinin test
araştırmacılar arazi kullanımı, havzanın edilmesi amaçlanmıştır.
topografyası, toprak karakteristikleri, iklim
özellikleri vb. faktörleri kullanarak modeller Materyal ve Metod
kurmakta ve ölçülmesi zor olan bazı su
bütçesi bileşenlerini tahmin SWAT modeli, yaklaşık 10 487
edebilmektedirler (Ghodsi ve ark., 2015). Bu hektar genişliğine sahip Akarsu Sulama
kapsamda, hidrolojik sistemi daha iyi Birliği alanı üzerinde uygulanmıştır.
anlamak ve simüle etmek için çok sayıda Araştırma alanı, Adana ili sınırları
model geliştirilmiştir. Hidrolojik modeller, içerisinde yer almakta olup, 213 000
hidrolojik sistemi tanımlamak ve simüle
hektar alana (Çetin, 2015) sahip Aşağı
etmek için tasarlanan en uygun ve en ucuz
araçlardandır. Bu modeller; havzanın Seyhan Ovası (ASO) sol sahil sulama
veriminin belirlenmesi, havzadaki su sahası içerisinde bulunmaktadır.
yönetiminin irdelenmesi ve performansının Modelin koşturulması için gerekli
ortaya konulması, sistemin işleyişine dair veriler, bu sahadan sağlanmıştır.
belirlenmiş senaryolara göre güvenilir bilgi Araştırma alanının batı kısmında Yukarı
sağlaması vb. birçok bilgi üretmesi Çiçekli Köyü, doğusunda Abdioğlu
nedeniyle araştırıcıların sürekli olarak ilçesi ve Ceyhan Nehri, kuzeyinde
ilgisini çekmiş ve uğraşı alanı olmuştur. Yakapınar, güneyinde ise Çotlu ve
Son yıllarda, farklı boyuttaki havzaların Büyük Kapılı yerleşim yerleri yer
hidrolojik açıdan modellenmesi konusunda almaktadır (Şekil 1). Çalışma sahası,
SWAT (Soil Water Assessment Tool)
yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve
modelinin sıkça tercih edildiği
görülmektedir (Jain ve ark., 2010; yağışlı olup, tipik Akdeniz iklimine
Rostamıan ve ark., 2010). SWAT modeli; sahiptir. Ortalama sıcaklık 18.9 ºC iken,
fiziksel tabanlı ve yarı dağılımlı bir ortalama en yüksek sıcaklık 31.0 ºC ve
499
st th
ortalama en düşük sıcaklık ise 9.0 ºC’dir hızı, oransal nem, sıcaklık ve net
(Çetin, 2015; Gölpınar, 2017). radyasyon gözlemlerini kaydeden
Araştırmanın yapıldığı alanda; rüzgar meteoroloji istasyonu bulunmaktadır.
Şekil 1. Araştırma Alanı

araştırma projesi bünyesinde yapılan
Bu çalışmada, SWAT modeli ArcGIS çalışmalardan yararlanılarak hazırlanmıştır.
programının arayüzü ArcSWAT Ayrıca, hidrolojik döngüyü doğrudan
kullanılmıştır. SWAT modelinin kurulması etkileyen meteorolojik veriler, Adana
aşamasında gerekli olan girdi verilerinden; Meteoroloji İstasyonu ile çalışma alanında
sayısal yükseklik verisi, drenaj ağı ve havza yer alan meteoroloji istasyonundan
sınırı dosyaları, AIMED TÜBİTAK projesi sağlanmıştır. Tüm bunlara ek olarak model
desteğiyle yapılan çalışmalardan temin koşturulmasında kullanılan gerekli akım
edilmiştir. Model temel girdilerinden bir değerleri ise; MedSalin ve AIMED
diğeri olan araştırma alanının toprak serisi TÜBİTAK araştırma projesi kapsamında
verileri, Dinç ve ark. (1995)’ten derlenerek Akarsu Sulama Birliği sahasına yerleştirilen
modele girdi dosyası olarak tanıtılmıştır. akım gözlem istasyonlarından temin edilmiş,
Model içerisinde HRU olarak adlandırılan sonrasında Çetin ve ark. (2015) yaptığı saha
hidrolojik tepki birimlerinin çalışması sonucu elde edilen anahtar eğrileri
oluşturulabilmesi için toprak serisi ve eğim kullanılarak, bu sayısal değerler debiye
haritasına ek olarak, araştırma alanına ait dönüştürülmüş ve model içerisinde
bitki deseninin bilinmesi gerekir. Bunun için kullanılmıştır.
gerekli veriler, MedSalin TÜBİTAK
500
st th
Metod
SWAT Modelin Kalibrasyonu
SWAT Modelin Kurulumu SWAT modelinin kalibrasyonu, Gölpınar
SWAT; büyük ölçekteki havzalar (2017) tarafından yapılmıştır. Bu çalışmada,
üzerinde yapılan uygulamalar için model yeniden kalibre edilmemiş olup,
kapasitesinden dolayı, farklı hidrolojik Gölpınar (2017)’de kalibre edilen
modeller içerisinde en çok tercih edilen kalibrasyon parametreleri kullanılmıştır.
modeldir (Arnold ve ark., 1998). Bu model,
Dr. Jeff Arnold ile Amerika Birleşik Kalibrasyonu Süreci Performans
Devletleri Tarımsal Araştırmalar Servisi İstatistikleri
(USDA Agricultural Research Service Model sonuç değerleri ile gözlenen
(USDA-ARS)) ve Texas A&M Üniversitesi değerler arasındaki ilişkiyi test etmek için
iş birliğiyle geliştirilmiş kamuya açık bir model performans istatistikleri kullanılır. Bu
modeldir. Modelin çalıştırılabilmesi için çalışmada; kalibrasyon parametrelerinin
aşağıdaki 5 aşamanın yerine getirilmesi temsil niteliğini ortaya koymak için
gerekir: belirginlik katsayısı (R2), Nash-sutcliffe
1) Sayısal yükseklik modeli başta olmak etkinlik katsayısı (NSE) ve yüzde hata
üzere; havza üzerinde akış ağlarının, su istatistiği (PBIAS) kullanılarak gerekli
kaynaklarının, alt havzaların çıkış noktaları kontroller yapılmıştır.
ile drenaj giriş ve çıkış noktalarının
tanımlanması. Baz Akımlar ve BASE_FLOW Programı
2) Araştırma alanını alt havzalara Havzadaki hidrolojik süreçler içerisinde
bölebilmesi için; araziye ait toprak önemli bir yeri olan drenaj akımları üzerine
özellikleri, eğim ve arazi kullanım çeşitlerini taban suyu ile meydana gelen baz akımların
ifade eden dosyaların model içerisine da etkisi vardır. SWAT modeli ile birlikte,
yüklenmesi; böylece, model tarafından baz akımların tahmini için gerekli olan
benzer özelliklere sahip alt havzalar (HRU) parametrelere değerler atayabilmek için
oluşturulması. BASE_FLOW programı geliştirilmiştir
3) Hidrolojik döngünün simüle edilebilmesi (Arnold ve ark., 2000). Bu program SWAT
için, sistemi etkileyen ve havzanın iklimini modeli kurulumu öncesi çalıştırılarak, baz
temsil eden meteorolojik değişkenlerin akımlarına etki eden Alpha_BF ve
(yağış, solar radyasyon, ortalama rüzgar GWDELAY parametre değerlerine
hızı, oransal nem ve sıcaklık) SWAT ulaşılmıştır.
modeline tanıtılması.
4) Model içerisinde “edit SWAT database” Araştırma Bulguları ve Tartışma
seçeneği ile modelin havzayı temsil edecek Model İstatistik Sonuçları ve
şekilde gerekli değişikliklerin yapılması. Değerlendirilmesi
5)SWAT modelinin, belirli zaman Akarsu Sulama Birliği havzasında
periyotları için çalıştırılması; hidrolojik su yapılan saha çalışmaları sonucunda elde
bütçesi ögelerinin elde edilmesi. edilen 2009-2014 yıllarına ait hidrolojik ve
Araştırma alanında yağıştan dolaysız hidrometeorolojik veriler, SWAT modeline
yüzey akışın tahmin edilmesi, su bütçesi tanıtılmıştır. Sonrasında; Gölpınar (2017)
çalışmalarında önemli bir aşamadır. SWAT tarafından elde edilen kalibrasyon
modeli ile yüzey akış tahmini, iki yöntemle parametreleri modele girilerek model
gerçekleştirilmektedir. Bu çalışmada, günlük çalıştırılmıştır. Modelden havza çıkışı için
veriler kullanıldığı için SCS eğri numarası elde edilen akım değerleri ile gözlenen
yöntemi seçilmiştir. Hidrolojik süreci değerler arasındaki uyum incelenmiş; model
etkileyen bir diğer bileşen ise, performans ve tanımlayıcı istatistik değerleri
evapotranspirasyondur. Çalışma alanında hesaplanarak Tablo 1‘de sunulmuştur.
yer alan meteoroloji istasyonu ile sağlanan
veriler yeterli olduğundan,
evapotranspirasyon kestiriminde Penman-
Monteith yöntemi kullanılmıştır.
501
st th
Tablo 1. Simülasyon değerleri ile gözlenen uyumunda R2 belirginlik katsayısı 0.715

değerlerin istatistikleri bulunmuştur. Moriasi ve ark. (2007)’ye
Akım (m3s-1) göre, bu değer 0.5-1.0 aralığında olması
İstatistiksel Gözlenen Simülasyon halinde model sonuçlarının kabul edilebilir
Parametreler olduğu sonucuna varılmaktadır. Dolayısıyla,
Ortalama 3.241 3.229 R2 istatistiğine göre model sonuçlarının
Standart 1.887 1.397 kabul edilebilir düzeyde olduğu sonucuna
Hata
varılmıştır. Diğer yandan, Şekil 2’den de
Maksimum 14.056 14.200
Minimum 0.579 0.669 görüleceği üzere, Moriasi ve ark. (2007),
R2 0.715 NSE istatistiğinin 0.65-0.75 ve PBIAS
NSE 0.715 istatistiği ise (-10) - (+10) aralığında
PBIAS - 0.369 olmasının, değerler arasında iyi bir uyum
olduğunu ifade etmişlerdir. Bu ölçütlere
Model performans istatistiklerinin göre, araştırma sonucunda NSE=0.715 ve
değerlendirme tablosundan (Moriasi ve ark., PBIAS= -0.369 elde edildiğinden, simüle
2007) yararlanılarak, modelin performans edilen akım verilerinin yeterli düzeyde
istatistik değerleri yorumlanmıştır. Buna temsil edebilir olduğu söylenebilir.
göre; modelin akım çıktı verileri ile
gözlenen akım değerleri arasındaki
Akım Değerleri
12.6 Lineer (1:1 Çizgisi)

Lineer (Regresyon Çizgisi)
Simülasyon Değeri (m3s-1)
10.6
8.6
6.6
4.6
R2 = 0.715
2.6 NSE = 0.715
PBIAS = -0.369
0.6
0.6 5.6 10.6
Gözlenen Değer (m3s-1)
Şekil 2. Havza çıkışında gözlenen günlük akım değerleri ile model simülasyon değerlerinin
karşılaştırılması
Bununla birlikte, PBIAS değerinin çevrilmediği ve yağışın olmadığı

negatif değer alması, modelin gözlenen dönemlerde (örneğin Ocak 2010 ve Nisan
değerlere göre daha fazla akım değerleri 2013), simüle edilen akım değerleri,
ürettiği anlamına gelmektedir. Model gözlenen akım değerlerinin biraz üzerinde
performans istatistiklerine ilave olarak çıkmıştır. Şekil 3’ten görüldüğü gibi, baz
gözlenen değerler ile simüle edilen değerler akımın ağırlıklı olduğu kurak periyotlarda,
Şekil 3‘te grafik üzerinde verilmiş; görsel drenaj akımları gerçek değerinden daima
olarak kıyaslanmaya olanak sağlanmıştır. yüksek tahmin edilmiştir. Bunun temel
Şekil 3 incelendiğinde, yağışın yoğun nedeni, BASE_FLOW programı tarafından
olduğu yıllarda gözlenen akım değerlerinin tahmin edilen baz akımını idare eden
SWAT modelinin simüle ettiği akım parametrelerin tam isabetli olarak elde
değerlerinin üzerinde değerler aldığı edilememesi olabilir. Ancak, diğer
görülmektedir. Sahaya sulama suyunun dönemlerdeki akımların uyumu dikkate
502
st th
alındığında, baz akım parametrelerinin etkisi nedeniyle periyodik bir davranış

tahminindeki optimizasyonun yeterli göstermiştir. Bu periyodik davranış, insan
doğrulukla yapıldığı sonucu ağırlık kaynaklı olduğundan model tarafından
kazanmaktadır. Yağışın diğer yıllara kıyasla simüle edilememiştir. Literatür çalışmaları
daha az olduğu 2013 yılında, tarımsal incelendiğinde, kış aylarında yağışın
faaliyetler için havzaya verilen sulama suyu beklenenden daha düşük olduğu kurak
model çıktılarını etkilemiştir. Nitekim, dönemlerde, SWAT modelinin akım
Mayıs/2013 ayında sahada gözlenen drenaj değerlerini tahmin etmede yeterli olmadığı
akımları, alana çevrilen sulama sularının ifade edilmektedir (Li ve ark., 2012).
Gözlenen değer Simülasyon değeri

14.0
12.0
Akım Değerleri (m3s-1)
10.0
8.0
6.0
4.0
2.0
0.0
Tarih
Şekil 3. Model simülasyon değerleri ile havza çıkışında gözlenen akım değerlerinin grafiği
SWAT Modeli Hidrolojik Çıktıları dikkati çekmektedir. Buna ek olarak;

SWAT modeli; 2009-2014 yıllarına ait yağışların yoğun olduğu yıllarda, dolaysız
günlük bazda verileri kullanılarak yüzey akım ve sızma değerleri yüksek iken,
koşturulmuştur. Sonuçta, havza bazında yağışların düşük olduğu yıllarda yüzey akım
dolaysız yüzey akış değerleri, kıyas bitki su ve sızma değerlerinde düşüş gözlenmiştir
tüketimi, gerçek bitki su tüketimi, sızma ve (Tablo 2). Fakat; 2012 yılı Temmuz ve
yeraltı suyu akım değerleri elde edilmiş ve Ağustos aylarında yağışların çok düşük
Tablo 2’de gösterilmiştir. Ayrıca, bu olmasına karşın, simüle edilen yüzey akış
hidrolojik bileşenlerin aylık değerleri, zaman değerleri beklenmedik bir biçimde yüksek
serisi şeklinde Şekil 4’te verilmiştir. Tablo 2 olmuştur. Bunun nedeni, tarımsal faaliyetler
ve Şekil 4 birlikte incelendiğinde; 2013 ve kapsamında havzaya çevrilen sulama suyu
2014 yıllarında mevsimlerin kurak geçmesi ile yapılan sulamalar esnasında oluşan
ve yağış miktarlarının diğer yıllara kıyasla önemli oranlardaki yüzey akışlar olabilir
düşük olması nedeniyle, havzanın yağıştan (Şekil 4).
dolaysız yüzey akış kapasitesinin azaldığı
503
st th
Şekil 4. Yeraltı suyu, yağış, dolaysız yüzey akış ve gerçek ETc değerlerinin aylık değişimi
SWAT modeli, gerçek ET değerlerini uygulamalarından, çalışma alanındaki

(ETc) de çıktı olarak vermektedir. Bitki su yetiştirilen bitki paternindeki değişimlerden
tüketimi olarak değerlendirilen ETc kaynaklanmış olabilir.
değerleri incelendiğinde, yağışların Hidrolojik bileşenler bir bütün olarak
dolayısıyla yüzey akışların yoğun olduğu incelendiğinde; havzaya en yüksek yağış
dönemlerde ETc değerlerinin düşük olduğu 2009 ve 2012 yıllarında, en az yağış ise
dikkati çekmektedir. Yörenin iklimi dikkate 2013 ve 2014 yıllarında düşmüştür (Tablo
alındığında, bu beklenen bir durumdur. 2). Bu yıllar, aynı zamanda havzada
Dolayısıyla, model havzayı iyi simüle gerçekleşen en kurak ve en sulak
etmektedir. Diğer yandan, yaz aylarında ETc dönemlerdir. Yağış miktarları kurak
değerlerinin 12-13 mm gün-1 gibi yüksek dönemlerde azaldığından, bu dönemlerde
değerlere ulaştığı görülmektedir (Şekil 4). yağışlardan toprak profiline sızan, sığ
Buna ek olarak; yeraltı suyu akım değerleri akifere ve sonrasında ise derin akifere
de ETc değerleriyle benzer tavır süzülen toplam su miktarları azalmıştır.
sergilemiştir. Ancak, bazı yıllarda (örneğin Daha önce de ifade edildiği gibi, toplam
2014 yılında) farklılık göstermiştir. Bu yüzey akış miktarları kurak dönemlerde
farklılık, Akarsu Sulama Birliği sahasında azalma eğilimine girmiştir.
uygulanan tarımsal yönetim
Tablo 2. SWAT Modeli hidrolojik bileşenlerinin yıllık değerleri

Yıllık Toplam Değerler (mm)
Potansiyel Dolaysız Yeraltı Suyu
Yağış Gerçek ET Sızma
YIL ET Yüzey Akış Akışı
(PRECIP) (ETo) (ETc) (PERC) (SUR_Q) (GW_Q)
2009 951.4 1011.6 785.2 599.1 199.72 376.7
2010 517.2 1020.7 725.1 376.0 86.9 420.9
2011 654.8 970.3 760.0 478.9 103.8 411.0
2012 869.0 929.3 717.1 593.1 216.0 458.0
2013 348.8 1080.1 782.2 270.5 22.1 418.7
2014 502.4 1093.4 789.4 262.2 29.7 226.4
504
st th
Sonuç ve Öneriler Water Resour. Assoc. 34, 73–89.

http://dx.doi.org/10.1111/j.1752-
Türkiye’nin güneyindeki Çukurova’da 1688.1998.
yer alan ve 10 487 büyüklüğündeki bir tb05961.x.http://dx.doi.org/10.1111/j.
alanda yürütülen bu çalışmada; SWAT 1752-1688.1998. tb05961.x.
modeli kullanılarak, havzanın hidrolojik Arnold, J.G., Muttiah, R.S., Srinivasan, R.,
bileşenleri başarılı bir şekilde tahmin Allen, P.M., 2000. Regional
edilebilmiştir. Havzanın karakteristik Estimation of Base Flow and
özelliklerini taşıyan kalibrasyon Groundwater Recharge in the Upper
parametreleri kullanılarak SWAT Modeli Mississippi River Basin. Journal of
çalıştırıldığında, elde edilen model Hydrology, 227, 1–40.
performans istatistikleri kabul edilebilir Çetin, M., İbrikçi, H., Berberoğlu, S.,
sınırlar içinde bulunmuştur. Bu sonuçlar; Karnez, E., 2015. Türkiye'de Tarımsal
SWAT Modeli kullanılarak araştırma alanı Bir Alanda Sulamadan Dönen Suyun
için hidrolojik bileşenlerin güvenilir bir ve Sudaki Besin Elementi Yükünün
biçimde tahmin edilebileceğini göstermiştir. İzlenmesi ve Çok Ölçekli
Oransal hata payını ifade eden PBIAS Modellenmesi (IRAFLUT).
performans istatistiğinin negatif değer TÜBİTAK Aratırma Projesi Gelişme
alması, modelin drenaj akımlarını gözlem Raporu (Bilimsel Rapor), TÜBİTAK
değerlerinden daha küçük simüle ettiğine Proje No: 113O151.
işaret etmiştir. SWAT modeli, yağışların Dinç, U., Kapur, S., Özbek, H., Şenol, S.,
yoğun olduğu dönemler ile baz akışının 1995. Toprak Genesisi ve
hakim olduğu kurak dönemlerde sağlıklı Sınıflandırılması. Çukurova
sonuçlar verememiştir. Diğer dönemlerdeki Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders
sonuçlar, güvenilir sınırlar içinde kalmıştır. Kitabı, Adana, 130.
Elde edilen bu sonuçlar, literatür sonuçlarını Ghodsi, S.H., Kerachian, R., Estalaki, S.M.,
desteklemiştir. Modelin tahmin yeteneğinin Nikoo, M.R., Zahmatkesh, Z., 2015.
iyileştirilmesi ve daha gerçekçi sonuçların Developing a Stochastic Conflict
elde edilebilmesi için, kalibrasyon ve Resolution Model for Urban Runoff
doğrulama işlemlerinde daha uzun süreli Quality Management: Application of
verilerin kullanılması gerekmektedir. İnfo-gap and Bargaining Theories,
Ayrıntılı arazi çalışmaları yapılarak, Journal of Hydrology 533, 200–212.
kalibrasyon parametrelerinin temsil yeteneği Gölpınar M. S., 2017. Yüzey Akişlarin Swat
arttırılmalıdır. Modeli ile Belirlenmesi: Akarsu
Sulama Birliği Sahasi Örneği, Yüksek
Teşekkür Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi,
Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve
Bu araştırmada; SWAT Modeli içerisinde Sulama Bölümü.
kullanılan veriler, MedSalin (Proje No: Hayal D., Brook L., 2017. SWAT Based
108O582) ve AIMED (Proje No: 213O057) Hydrological Assessment and
TÜBİTAK araştırma projeleri kapsamında Characterization of Lake Ziway Sub-
yapılan saha alışmalarından elde edilmiştir. Watersheds, Ethiopia. Journal of
Ayrıca, bu araştırma ÇÜ BAP (Bilimsel Hydrology: Regional Studies 13
Araştırma Projeleri Birimi) tarafından da (2017) 122–137.
FUK-2016-5655 nolu proje ile Jadhao, V.G., Tripathi, M.P., 2009.
desteklenmiştir. Evaluation Of The Swat Model for
Predicting the Daily Surface Runoff
KAYNAKLAR and Sediment Yield from a Small
Watershed, International Journal of
Arnold, J.G., Srinivasan, R., Muttiah, R.S., Agriculture Engineering, 1, 39-45.
Williams, J.R., 1998. Large Area Jain, S.K., Tyagi, J., Singh, V., 2010.
Hydrologic Modeling and Assessment Simulation of Runoff and Sediment
Part I: Model Development. J. Am. Yield for a Himalayan Watershed
505
st th
Using SWAT Model, J. Water Watershed Simulations. American

Resource and Protection, 2, 267-281. Society of Agricultural and Biological
Jatin, A., Gosaina, A.K., Khosaa, R., Engineers, 50(3), 885−900.
Srinivasan, R., 2018. Regional Scale Rostamian, R., Jaleh, A., Afyuni, M.,
Hydrologic Modeling for Prediction Mousavi, S.F., Heidarpour, M.,
of Water Balance, Analysis of Trends Jalalian, A., Abbaspour, K.C., 2010.
in Streamflow and Variations in Application of a SWAT Model for
Streamflow: The Case Study of the Estimating Runoff and Sediment in
Ganga River Basin. Journal of Two Mountainous Basins in Central
Hydrology: Regional Studies 16 Iran, 2150-3435.
(2018) 32–53. Suryavanshi, S., Pandey, A., Chaube, U. C.,
Li, L., Jiang, D., Hou, X., Li, J., 2012. 2017. Hydrological Simulation of the
Simulated Runoff Responses to Land Betwa River Basin (India) Using the
Use in the Middle and Upstream SWAT Model. Hydrological Sciences
Reaches of Taoerhe River Basin, Journal, 62:6, 960-978, DOI:
Northeast China, in Wet, Average and 10.1080/02626667.2016.1271420.
Dry Years, Hydrol. Process. 27, Xie X., Cui. Y., 2011. Development and
3484–3494. Test of SWAT for Modeling
Moriasi, D.N., Arnold, J.G., Van Liew, Hydrological Processes in Irrigation
M.W., Bingner, R.L., Harmel, R. D., Districts with Paddy Rice. Journal of
Veith, T.L., 2007. Model Evaluation Hydrology 396 (2011) 61–71.
Guidelines for Systematic
Quantification of Accuracy in
506
st th
Arazi Toplulaştırmasında Detaylı Bir Şekilde Hesaplanan Parsel

Endeksinin Parsel Değer Sayısına Etkisi
Ahmet Tezcan1*, Kenan Büyüktaş1, Şerife Tülin Akkaya Aslan2

1
Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Antalya, Türkiye
2
Uludağ Üniversitesi Biyosistem Mühendisliği Bölümü, Bursa, Türkiye
Corresponding Author e-mail: atezcan@akdeniz.edu.tr
Özet: Ülkemizde arazi toplulaştırma çalışmalarında parsel değeri derecelendirme haritalarından elde
edilen toprak endeksi, verimlilik puanı ve konum puanına göre hesaplanmaktadır. Günümüz teknik ve
teknolojisine göre bu yöntem çok yüzeysel kalmakta ve mevcut yöntemin yerine geçebilecek daha
detaylı birçok kriteri içeren bir yöntem geliştirilmelidir. Yapılan bu çalışma da Antalya ili Aksu
ilçesinde bulunan bir mahallede arazi toplulaştırmasında kullanılan parsel endeksleri çok daha detaylı
bir şekilde birçok kritere göre yeniden belirlenmiştir. Bu amaçla mahallede bulunan her bir parsele
coğrafi, fiziksel ve sosyo-ekonomik açıdan parsel değerini belirlemeye yönelik farklı sorular sorulmuş
ve bu sorular neticesinde parsel endeksi belirlenmiştir. Sonuçlar ilgili mahallelerde Devlet Su İşleri
tarafından yapılan proje sonuçları ile karşılaştırılmıştır. Daha sonra mevcut proje ve yeni yönteme
göre elde edilen sonuçların parsel değer sayısına olan etkileri belirlenmiştir. Sonuç olarak, yeni
yöntemin parsel endeksini çok daha detaylı bir şekilde hesapladığı ve parsel değer sayısı açısından da
tüm mahallelerde mevcut yönteme göre daha üstün olduğu belirlenmiştir.
Anahtar kelimeler: Arazi nitelik endeksi, Arazi toplulaştırması, Parsel değer sayısı, Parsel endeksi
The effect of detailed parcel index calculations on the parcel value number in
the land consolidation studies
Abstract: Parcel index is calculated according to soil index obtained from rating maps, productivity
score and location score at the land consolidation projects in Turkey. Current method is very
superficial according to today's technique and technology. Thus, a new method having many more
detailed criteria that can replace the current method needs to be developed. In this study, parcel index
used in land consolidation in a district located in the Aksu province in Antalya were re-determined
according to many criteria in much more detail. For this purpose, different questions were asked to
determine the value of parcels in terms of physical, geographical and socio-economic, aspects of each
of plots located in the district and parcel index were determined as a result of these questions. The
results were compared with the existing results of the project conducted by the State Hydraulic Works
in the same districts. Then, effects of the results obtained by current and new methods were
determined on the parcel value number. As a result, it was determined that the new method calculates
the parcel index more precisely and is superior to the existing method in terms of the parcel value
number amounts in all regions.
Keywords: Land consolidation, Land quality index, New method, Parcel value number, Parcel index
Giriş uygulanmasını, diğer yandan ise bugün için

verimsiz kabul edilen toprakların da üretime
Son yıllarda tarım, toplumlar için nüfus açılarak, tarımsal ürün üretim hacminin
artışına bağlı olarak önemli bir sektör artırılmasını zorunlu hale getirmiştir (Bayraç
niteliğine kavuşmuştur. Dünyadaki nüfus ve Yenilmez 2006).
artışı sonucu, günümüzde bazı ülkelerde Birim alandan sağlanan verimin
görülen ve gelecekte diğer ülkelerde de artırılması; teknoloji seviyesi, üretimde
ortaya çıkma riski bulunan açlık sorunu, kullanılan tohum, gübre, ilaç, sulama vb.
toplumları tedirgin etmektedir. Bu girdilerin miktarı ve kalitesinin yanı sıra,
tedirginlik bir yandan mevcut ekilebilir tarımsal bünye ile de yakından ilgilidir.
alanlarda üretimi artırıcı yeni tekniklerin Tarımsal bünyedeki yapısal bozukluklar
507
st th
verimi azaltıcı etkilerde bulunduğu gibi,

verimi artırıcı önlemlerin alınmasını da
engellemektedir. Bu nedenle tarımsal
bünyenin ıslah edilmesi durumu ön plana
çıkmaktadır (Ekinci ve Sayılı 2010).
Tarımsal bünyenin ıslah edilmesi de arazi
toplulaştırması gibi büyük devlet yatırımı
gerektiren çalışmalar ile olmaktadır.
Bu amaçla arazi toplulaştırması
çalışmalarının en zor, en kritik ve en zaman
alıcı aşamalarından biri arazi derecelendirme
ve toprak endeksi belirleme işlemi ile
parselasyon haritalarının oluşturulması
işlemidir (Latham 1994).
Toplulaştırma işleminin sonucunda
herhangi bir arazi malikine verilen/verilecek Şekil 1. Çalışma alanı
olan yeni arazinin, bu malikin toplulaştırma
öncesi sahip olduğu eski arazilerinin Çalışma alanı toplamda 3164.86 da olup
konumları ve üretkenlikleri bakımından en tarımsal alanı 1042.86 da’dır. Mahallede 284
azından eş değerde olması konusu, adet işletme bulunmakta ve ortalama işletme
toplulaştırma işleminin başarıya ulaşması büyüklüğü ise 3.67 da’dır. Çalışma alanında
açısından son derece önemlidir. Bu husus ise 114 adet parsel bulunmaktadır. Ortalama
toplulaştırma işlemine tabi tutulacak her bir parsel büyüklüğü 9.15 da olup işletme
parselin öncelikle üretime yönelik başına parsel sayısı 0.40’dır (DSI, 2016).
kıymetlerinin, herhangi bir yöntemle ve Çalışma alanında Devlet Su İşleri (DSI) 13.
objektif olarak belirlenmesi ile çok yakından Bölge Müdürlüğü tarafından arazi
ilişkilidir (Şenol 1983; Yıldız 1983; Kerr toplulaştırması yapılmıştır. Çalışmada
1990). kullanılan altlık verileri (Tapu kayıtları,
Bu çalışmanın amacı arazi kadastro bilgileri, ortofotolar vb.) DSI 13.
toplulaştırmasında parsel endekslerinin daha Bölge Müdürlüğü’nden temin edilmiştir.
detaylı bir şekilde belirlenmesi, belirlenen Bunun yanında haritaların hazırlanması,
parsel endeksleri kullanılarak arazilerin projelerin okunması ve oluşturulması gibi
yeniden dağıtımında kullanılan parsel değer işlemler için ArcGIS, NetCAD ve LİTOP
sayılarının daha doğru bir şekilde yazılımları kullanılmıştır. Çalışma alanında
hesaplanması ve herhangi bir hak kaybının DSI 13. Bölge Müdürlüğü 5403 Sayılı
ya da haksız kazancın olmadığı adil, eşit bir Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu”
arazi dağıtımının sağlanmasıdır. ve bu kanuna göre çıkartılan “Tarım
Arazilerinin Korunması, Kullanılması ve
Materyal ve Metot Arazi Toplulaştırmasına İlişkin Tüzüğe”
göre parsel endekslerini her bir parsel için
Çalışma Antalya ili Aksu ilçesinde bulunan belirlemiş ve kullanmıştır. Yapılan bu
Barbaros mahallesinde gerçekleştirilmiştir çalışmada ise aynı parseller için parsel
(Şekil 1). endeksleri çok daha detaylı bir şekilde
Eşitlik 1 ile belirlenmiş ve kullanılmıştır.
Daha sonra elde edilen sonuçlar
karşılaştırılmış ve parsel değer sayısına olan
etkileri belirlenerek avantajlı olan yöntem
önerilmiştir.
PE=TE(%40)CE(%30)FE(%20)SEE(%10) Eş.1
Eşitlikte,
PE: parsel endeksi
508
st th
TE: toprak endeksi parametrelere ait her bir soru için ilgili
CE: coğrafi endeks parsel 100 puan üzerinden puanlandırılmış
FE: fiziki endeks ve daha sonra eşitlikte verilen oranlar
SEE: sosyo-ekonomik endeks doğrultusunda her parselin parsel endeksi
belirlenmiştir. Belirlenen parsel endeksleri
Çalışmada bulunan parsellerin parsel kullanılarak ilgili mahallelerin parsel değer
endeksinin detaylı olarak hesaplanması sayıları hesaplanmış, DSI 13. Bölge
amacı ile geliştirilen Eşitlik 1’de bulunan Müdürlüğü tarafından mevcut yönteme
her bir parametre içerisinde çeşitli soruları (kontrol konusu) göre elde edilen sonuçlar
barındırmaktadır. Böylece parsel endeksi ile karşılaştırılmıştır. Böylece arazi dağıtımı
birkaç tane yüzeysel parametre ile değil açısından avantajlı olan, eşit ve adil dağıtım
parselin birçok özelliğini dikkate alan yapan yöntem önerilmiştir.
detaylı birçok parametre ile belirlenmiştir.
Parsel endeksi eşitliğinde kullanılan bu Bulgular ve Tartışma
parametreler içerisinde bulunan sorular
bölgeye göre değişiklik gösterebilir. Bu Ülkemizde yapılan arazi toplulaştırma
sorular, Coğrafi endeks için: “mahalle çalışmalarında parsel endeksleri toprak
merkezine uzaklık, çevre yoluna uzaklık, endeksi, konum endeksi ve verimlik puanı
akarsu, göl vb. doğal kaynaklara uzaklık, gibi günümüz teknik ve teknolojilerinin çok
ormana uzaklık”, Fiziki endeks için: gerisinde kalmış yüzeysel kriterlere göre
“büyüklük, bitişik parsellerin kullanım belirlenmektedir. Bu çalışmada ise parsel
durumu, arazi kullanım şekli, sabit tesis endeksleri daha detaylı bir yönteme göre
(sera, bahçe vb.) durumu, drenaj sistemi belirlenmiştir. Çalışma alanında bulunan her
mevcudiyeti, elektrik kaynağı mevcudiyeti” bir parsel için mevcut yönteme ve yeni
Sosyo-ekonomik endeks için ise: “hisselilik yönteme göre hesaplanan parsel endeksi
durumu, imar durumu, devlet desteği alma değerlerini gösteren haritalar sırası ile Şekil
durumu” gibi parametreleri içermektedir. Bu 2 ve Şekil 3’de verilmiştir.
Şekil 2. Çalışma alanında bulunan her bir Şekil 3. Çalışma alanında bulunan her bir
parsel için mevcut yönteme göre belirlenen parsel için yeni yönteme göre belirlenen
parsel endeksi değerleri parsel endeksi değerleri
Mevcut yönteme göre hesaplanan parsel bir parsel endeksi değerinin olduğu
endekslerine bakıldığında (Şekil 2) çalışma görülmektedir. 114 farklı parsel bulunan bir
alanda 2 farklı parsel endeksi olduğu, ancak alanın genel olarak tek bir değerle ifade
aslında çalışma alanının çoğunluğunda tek edilmesi yapılan işlemin yüzeysel ve
509
st th
detaydan uzak olmasından sırasında oluşabilecek adaletsizliklerin ve

kaynaklanmaktadır. Halbuki yeni yönteme eşitsizliklerin de önüne geçilebilecektir.
göre hesaplanan parsel endekslerine Arazi toplulaştırma çalışmalarında parsel
bakıldığında (Şekil 3) çalışma alanının farklı endeksleri kullanılarak parsel değer sayıları
bölgelerinin 4 farklı değerle temsil edildiği elde edilmekte ve bu değerlerde yeniden
ve yan yana olan parsellerde bile değer dağıtım aşamasında kullanılmaktadır. Parsel
farklılıklarının olduğu görülmektedir. Bu değer sayısının büyük olması toplulaştırma
farklılıklar yapılan işlemin detay sonrası maliklerin alacağı arazi miktarının
seviyesinden ve birçok kriter dikkate da fazla olması anlamına gelmektedir. Bu
alınarak yapılmasından kaynaklanmaktadır. amaçla parsel değer sayılarını yüksek
Yeni yöntemde her bir parselin parsel hesaplayan yöntem daha avantajlı bir
endeksi bölgenin fiziksel, coğrafi ve sosyo- yöntemdir. Çalışma alanında bulunan her bir
ekonomik özellikleri dikkate alınarak parsel için mevcut yönteme göre belirlenen
belirlenmiştir. Böylece arazi toplulaştırma parsel değer sayıları mevcut yöntem ve
çalışmalarında arazilerin yeniden dağıtımı detaylı yöntem için sırası ile Şekil 4 ve Şekil
5’de verilmiştir.
Şekil 4. Çalışma alanında bulunan her bir Şekil 5. Çalışma alanında bulunan her bir
parsel için mevcut yönteme göre belirlenen parsel için mevcut yönteme göre belirlenen
parsel değer sayıları parsel değer sayıları
Çalışma alanında bulunan parsellerin bulunan 8, 11, 12, 19, 20, 21, 22, 24, 33, 45
her biri farklı parsel değer sayısına sahiptir. numaralı parsellerin yine mahallenin orta
Ancak, yöntemlerin birbirleri ile kesiminde bulunan 87, 88, 89, 91, 93
karşılaştırılmasını kolaylaştırmak amacı ile numaralı parsellerin parsel değer sayılarının
parsel değer sayıları belirli grup aralıklarına daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu
göre sınıflandırılmıştır. Şekil 4 ve Şekil durumu çalışmada kullanılan eşitliklere göre
5’den yöntemlerin genel olarak birbirine farklı parsel değer sayısına sahip parsel
yakın olduğunu ancak, yeni yöntemde sayılarını gösteren Şekil 6’da
özellikle mahallenin kuzey kısmında doğrulamaktadır.
510
st th
30
28 Mevcut Yöntem Yeni Yöntem
26
Parsel sayısı (adet)

24
22
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Parsel değer sayısı
Şekil 6. Çalışmada kullanılan eşitliklere göre farklı parsel değer sayısına sahip parsel sayıları
Yeni yöntem ile hesaplanan parsel değer aşamasına da katkısı olabilecek bu yöntemin
sayısı özellikle büyük gruplarda mevcut mevcut yöntem yerine kullanılması faydalı
yönteme göre daha yüksek bulunmuştur. Bu olacaktır.
durum yeni yöntemin arazi dağıtımı
sırasında maliklerin daha fazla miktarda Teşekkür
arazi alacağı anlamına gelmektedir.
Yazarlar desteklerinden dolayı Akdeniz
Sonuç Üniversitesi ve Devlet Su İşleri 13. Bölge
Müdürlüğü’ne teşekkür eder.
Arazi toplulaştırma çalışmalarında parsel
değerlerinin doğru bir şekilde hesaplanması Kaynaklar
büyük önem arz etmektedir. Çünkü büyük
devlet yatırımları gerektiren bu tarz Bayraç, N. ve Yenilmez, F. 2006. Tarım
çalışmalarda yapılacak yanlışlıklar da geri Sektörünün Yapısal Analizi ve
dönüş çok zor olmaktadır. Özellikle Avrupa Ortak Tarım Politikası.
teknoloji seviyesinin günümüzde geldiği www.econturk.org/Türkiyeekonomisi/
noktaya bakıldığında bu tarz bir işlem için Naci2.doc [Son erişim tarihi:
detay seviyesinin artması dolayısı ile 07.03.2010].
parsellerin değerinin daha doğru bir şekilde DSI, 2016. Antalya Aksu Taşkın Koruma
belirlenmesi çokta zor değildir. Bu amaçla Projesi Arazi Toplulaştırma ve TİGH
toplulaştırma işleminde kullanılan mevcut Projesi Barbaros Mahallesi Sosyal
yöntem günümüzün çok uzağında kalmıştır Yapı Etüt Raporu. T.C. Orman ve Su
ve güncellenme zorunluluğu vardır. Yapılan İşleri Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel
bu çalışma ile önerilen yöntemin Müdürlüğü DSI 13. Bölge
toplulaştırma çalışmalarında parsel Müdürlüğü. 38 s.
değerlerini birçok parametreye göre Ekinci, K. ve Sayılı, M. 2010. Tarım
hesaplaması mevcut yönteme göre arazilerinin parçalanmasını önlemeye
üstünlüğünü ortaya koymaktadır. yönelik mevzuat üzerine bir inceleme.
GOÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 27 (2):
Bu nedenle arazi toplulaştırma 121-129.
çalışmalarında parsel endeksi belirleme Latham, M. 1994. Application of the
aşamasında bilgisayar yazılımları ile kolayca Framework for Evaluating
belirlenebilen, projeyi yapan mühendislerin Sustainable Land Management and
işini kolaylaştıran ve en önemlisi en zor Further Developments. 15th World
aşama olan maliklerin arazi Congress of Soil Science Acapulco,
toplulaştırmasına katılmasına ikna edilmesi pp. 422-427, 10-16 July, Mexico.
511
st th
Şenol, S. 1983. Arazi Toplulaştırma strategies. Technical Papers from a

Çalışmalarında Kullanılabilir Consultation on Promoting
Niceliksel Yeni Bir Arazi Conservation for Sustainable
Derecelendirme Yönteminin Agricultural Development in the
Geliştirilmesi Üzerine Araştırmalar. Sudan- Sahelian Region of AFRİCA.
Doktora tezi, Çukurova Üniversitesi, Banjul, the Gambia, Commonwealth
Adana, 122 s. Secretariat Publications. OQEH, pp.
Yıldız, N. 1983. Arazi Toplulaştırması. 121-131, London.
Yıldız Üniversitesi Yayınları No: 167,
İstanbul, 255 ss. .
Kerr, W.B. 1990. Land evaluation as a basis
for sustainable development
.
512
st th
GAP Sulama Projelerinin Bölge Ekonomisi Üzerine Yarattığı

Değişim Üzerine Bir Değerlendirme
Nesrin Baysan1, Gonca Karaca Bilgen2, Nusret Mutlu1

1
GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Şanlıurfa, TÜRKİYE
2
Toprak, Gübre ve Su Kaynakları Merkez Araştırma Enstitüsü, Ankara, TÜRKİYE
Corresponding Author e-mail: nesrin.baysan02@gmail.com
Özet: Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), bölgeler arası ve bölge içerisinde ortaya çıkan gelişmişlik
farklarının ortadan kaldırılması amacıyla uygulanan bir bölge kalkınma projesidir.
Proje kapsamında; toprak ve su kaynaklarının geliştirilerek ekonomik ve sosyal faaliyetlerin sağlıklı
bir şekilde düzenlenmesi, üretim ve refah seviyesinin artırılması, kırsal alandaki sosyal, ekonomik
fiziki alt yapının iyileştirilmesi, kaynak verimliliğinin artırılması, kentsel gelişmenin kontrol edilmesi,
kırsal bölgelerdeki gelir düzeyini yükseltilmesi, tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi, istihdam
olanaklarının artırılarak kırdan kente göçün azaltılması, ihracatın artırılması amaçlanmaktadır.
Proje kapsamında sulama projelerinin tamamlanması ve modern sulama
tekniklerinin yaygınlaştırılması ekonomik ve sosyal gelişimin sağlanması açısından son derece önemli
bir araçtır. GAP eylem planları çerçevesinde sulama yatırımlarının hızlandırılması için bir takım
uygulama kararları alınmıştır. Sulama projeleri, GAP Projesi içerisinde ki en önemli araçlardan
birisidir.
Bu makale, GAP Projesi kapsamında gerçekleşen sulama projelerinin bölge kalkınması ve sulamaya
açılan alanlarda yer alan toplumun üzerinde yarattığı sosyo-ekonomik etkilerin ortaya çıkarmış olduğu
değişimin irdelenmesi ve bu kapsamda ortaya çıkması beklenen bazı sonuçların istenilen düzeyde
ortaya çıkıp çıkmadığının değerlendirilmesi yönünde bir çabadır.
Anahtar Kelimeler: GAP sulamaları,tarım, ekonomik değerlendirme,
A evaluation on the change of the GAP irrigation projects on the regional

economy
Abstract: The Southeastern Anatolia Project (GAP) is the largest scale and costliest project in the
history of the Republic of Turkey, also the one most effectively implemented among regional
development plans and programmes developed so far. With its integrated regional development
approach and sustainable human development philosophy, the GAP has its high prestige in relevant
international literature. The objectives of the GAP include improving the level of income and life
quality of local population by utilizing region’s resources; eliminating development disparities
existing between the region and other parts of the country, and contributing to national economic
development and social stability by enhancing productivity and employment opportunities in the
region. Completion of irrigation projects and dissemination of modern irrigation techniques are very
important tools for economic and social development. Within the framework of GAP action plans, a
number of implementation decisions have been taken to accelerate irrigation investments. Irrigation
projects are one of the most important tools in the GAP Project.
This article examines the changes in the irrigation projects in the GAP Project that have caused the
socio-economic effects created by the region development and the community in the irrigated areas,
and to evaluate whether some results expected to arise within this scope have emerged at the desired
level.
Keywords:GAP irrigation, agriculture, economic evalation
Giriş korunarak kullanımı belirleyici bir unsurdur.

Ülkelerin kalkınmalarında doğal Doğal kaynaklarını koruyarak sürdürülebilir
kaynakların zenginliği ve bu kaynakların bir şekilde kullanmayı başarabilen ülkeler,
513
st th
kalkınma konusunda uzun vadede kalıcı düzenlenmesi, kaynaklardan en verimli bir

başarı sağlayabileceklerdir. Buna karşın, şekilde faydalanılması ve kentsel büyümenin
doğal kaynaklarını bilinçsizce kullanan kontrol edilmesi olarak açıklanabilir. Ayrıca
toplumların istikrarlı bir şekilde projenin amacı; tarımsal verimliliğin
kalkınmalarından söz edilemez. Ülkelerin artırılması ve çiftçilik faaliyetlerinin
kalkınmalarında doğal kaynakların çeşitlendirilmesi yoluyla kırsal bölgelerdeki
sürdürülebilir kullanımını önemin büyüktür. gelir düzeyini yükseltmek, tarımsal
Ekonomik kalkınma, tarım, sanayi ve sanayilere yeterli girdi sağlamak, istihdam
hizmetler sektörünün oluşturduğu bir olanaklarını artırarak kırsal nüfusun dışa göç
bütündür. Tek başına tarım, sanayi ve etme eğilimini en aza indirmek, ihraç
hizmet sektörlerinin gelişmesinden edilebilir ürünlerin üretilmesine katkıda
bahsetmek mümkün değildir. Çünkü bir bulunmaktır.
sektörün gelişmesi diğer sektörlerin GAP bölgesinin yüz ölçümü 75.358
gelişmesini de zorunlu kılar. Tarım ve km2’dir. 8,51 milyon Nüfusu barındıran
sanayi sektörleri birbirini tamamlayan ve GAP Bölgesi’nde, 9 il yer almaktadır.
karşılıklı etkileşim içinde bulunan Bunlar; Adıyaman, Batman, Diyarbakır,
sektörlerdir. Çünkü tarım sektörü bir taraftan Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve
sanayiye hammadde sağlamakta ve diğer Şırnak’tır. GAP kapsamında 22 baraj ve 19
taraftan sanayi ürünleri için pazar hidroelektrik santralinin yapımı
oluşturmaktadır. Bu nedenle tarım sektörü, öngörülmüştür. GAP’ın enerji ile birlikte en
ülkenin sanayileşme sürecine; hammadde temel amaçlarından birisi sulamadır.
sağlayarak, işgücü transfer ederek, sermaye Bilindiği gibi sulama GAP’ın en önemli
aktararak ve sanayi mallarını talep ederek altyapı yatırımlarından biridir. Yaklaşık 2,1
ekonomik kalkınmaya direk katkı milyon ha’lık brüt alan sulama potansiyeline
sağlamaktadır (Karlı,1998). sahiptir Türkiye’nin ekonomik olarak
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin sulanabilir arazisinin %20’sine karşılık
lokomotif sektörü tarımdır. Bölge’de 7.5 gelmektedir. GAP ile birlikte 1,7 milyon
milyon ha alanının 3,2 milyon ha’lık kısmı hektar tarım alanın sulanması
tarımsal faaliyetlere elverişlidir. (Anonim planlanmaktadır. Yılda 27 milyar kilovatsaat
2018) hidroelektrik enerji üretimi ile ülke enerji
ihtiyacının büyük bir bölümü
Güney Doğu Anadolu Projesi ( GAP) karşılanacaktır. Hidroelektrik santralleri ve
Doğuşu sulama projelerinin yanı sıra, tarım, sanayi,
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), enerji, ulaştırma, eğitim, sağlık, kırsal ve
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin sahip kentsel altyapı yatırımları ile bölgenin
olduğu kaynakları değerlendirerek bu yörede ekonomik ve sosyal göstergelerinin ülke
yaşayan insanlarımızın gelir düzeyini ve ortalamasına getirilmesi hedeflenmektedir
yaşam kalitesini yükseltmeyi, bölgelerarası (Anonim 2018).
farklılıkları gidermeyi ve ulusal düzeyde 1989 yılında hazırlanan GAP Master
ekonomik gelişme ve sosyal istikrar Planı’ndan bu yana geçen sürede, Bölge’de,
hedeflerine katkıda bulunmayı ülkede ve Ortadoğu’daki hızlı gelişmeler
amaçlamaktadır. GAP, Fırat ve Dicle nedeniyle, Plan'da öngörülen hedeflerin
nehirleri üzerinde yapımı öngörülen barajlar, gerisinde kalınmıştır. 2008 yılında GAP
hidro-elektrik santraller ve sulama Master Planı’nda revizyona gidilerek GAP
tesislerinin yanı sıra tarım, ulaştırma, konut, Bölge Kalkınma Planı (BKP) hazırlanmıştır.
sanayi eğitim, sağlık ve diğer sektörleri BKP’da, GAP Master Planı’nda üzerinde
kapsayan entegre bir projedir. GAP çok durulmayan fakat uluslararası camiada
projesinin amacı; toprak ve su kaynaklarının çok önemli olan “katılımcılık, çevre ve
geliştirilmesi ve bunun sonucu hızla artacak sürdürülebilirlik” kavramı Bölge Kalkınma
ekonomik ve sosyal faaliyetlerin sağlıklı bir Planı’na girmiştir. Master Plan’ın revizesi
şekilde düzenlenmesi, üretim ve refah BKP olarak gerçekleştirilmiş ve 2008
seviyesinin arttırılması, kırsal alandaki yılında Plan’da öngörülen hedeflere ulaşmak
sosyal, ekonomik fiziki alt yapının için GAP Eylem Planları uygulamaya
514
st th
konmuştur. Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda GAP Su Kaynakları Geliştirme Programı

2007-2013 ekonomik ve sosyal kalkınmanın ve Sonuçları
istikrarlı sürdürülmesi amacıyla bölgesel GAP, Cumhuriyet döneminin en büyük
gelişmeni sağlanması amaçlanmıştır. Bu yatırımlarından biridir. GAP Bölgesi’nde
kapsamda GAP’ın önemi artmıştır. hayata geçirilen ilk sulama projeleri
ülkemizin içinde bulunduğu ekonomik
GAP Bölgesi Nüfus Hareketleri nedenler, inşasının kolay ve maliyetinin
düşük olması, ayrıca işletme sırasında
GAP kapsamında yürütülen Can Suyu çiftçiye getirdikleri yükün de azlığı
araştırmasında; GAP Bölgesi’ndeki iller sebebiyle cazibe sulama sistemleri olarak
Birinci Derecede Gelişmişlik Düzeyi tercih edilmiştir. Fakat günümüzde su
(BDGD), İkinci Derecede Gelişmişlik kaynaklarının kısıtlı oluşu, artan nüfus ve
Düzeyi(İSGS) ve Üçüncü Derecede buna bağlı olarak sulama dışında suyun,
Gelişmişlik Düzeyi (ÜDGD) olarak çeşitli maksatlar (sanayi ve evsel kullanımı)
gruplandırılmıştır. BDGG‘de Gaziantep, için kullanımı mevcut talebin devamlı
Kilis, Diyarbakır, İDGD‘de Adıyaman, artmasına sebep olurken, suyun sulama
Şanlıurfa, Batman ve ÜDGD’de Mardin, maksadıyla kullanımında tasarrufa
Siirt, Şırnak illeri yer almaktadır. Yine aynı gidilmesini zorlamaktadır. GAP
araştırmada GAP Bölgesi’nde Bölge içinde kapsamında sulama yatırımları ele
ve belirli merkezlere doğru bir hareketliliğin alındığında öncelik sulama yapılarına
olduğu görülmektedir. Örneğin söz konusu verilmiş (barajlar) 15 baraj tamamlanmış; 1
çalışmaya göre, Şanlıurfa, Diyarbakır ve milyon hektar alanı sulayacak su depolama
Gaziantep’e doğru bir hareketliğin olduğu kapasitesi oluşturulmuştur. GAP Eylem
görülmektedir. Nüfus hareketliliği illerin Planı kapsamında sulama projelerinin
gelişmişlik durumuna göre değişmektedir. %27.5’i işletmede (503.521 ha), %22.8‘i
Gelişmiş illerde göç etme eğiliminin inşaat (241.188 ha) ve %29.7‘si (315.311
gelişmemiş illere göre oldukça az olmasının ha) planlama aşamasındadır.
sebebi ailelerin hem kendileri hem de Sulama projelerinde teknik ve ekonomik
çocukları için iş, eğitim, sağlık vb. olarak yüksek standartlar sağlayan modern
koşulların yaşamış oldukları yerden daha kapalı sulama sistemlerinin uygulanması ile
fazla olmasıdır. Göç etmeyi şu ya da bu çiftçilere ve ülke ekonomisine önemli
şekilde düşünenlerin göç etme nedenleri miktarda katkı sağlanmaktadır. Bitki
arasında iller genelinde birinci sırada verimleri ise; pamuk 448 kg/da, hububat 441
ekonomik nedenler yer almaktadır. Bunu kg/da, mısır 1133 kg/da, şeker-pancarı 6175
sırasıyla eğitim, çevresel, bireysel ve ailevi kg/da, bakliyat 350 kg/da, narenciye 3511
nedenler izlemektedir (Gökçe ve ark. 2010). kg/da, ayçiçeği 247kg/da, yem bitkisi 1319
GAP’ın sınır komşusu Suriye’de 2011 kg/da olmuştur. Sulama projeleriyle
yılında çıkan iç savaştan sonra Bölge hububatta %149, baklagillerde %233,
Suriye’den çok fazla göç almış durumdadır. şekerpancarında %96, pamukta %245,
En çok Suriyeli Göçmen barındıran iller mısırda %481, meyvede %129, narenciyede
sırasıyla Şanlıurfa, Gaziantep ve Kilis’tir. %129, sebzede %143 verim artışı meydana
Bölgenin Tarımsal üretiminde ve mevsimlik gelmiştir (DSİ, 2011 Değerlendirme
tarım işçiliğinde ucuz işgücünün cazip Raporu).
olmasından dolayı Suriyeli göçmenlerin
sayısı artmıştır. Bu da Bölge’de yoksullar Atatürk Barajı
arasında rekabete ve dolayısı ile ayrımcılığa
neden olmuştur (Mevsimlik Gezici Tarımda Atatürk Barajı Şanlıurfa ilinin 60 km
Yabancı Göçmen İşçiler Mevcut Durum kuzey batısında, Adıyaman ilinin 35 km
Raporu ve Haritası, 2016). güneyinde, Fırat Nehri üzerinde ve
Karakaya Barajının 181 km mansabındadır.
Atatürk Barajı, Aşağı Fırat Projesinin kilit
tesisi olan bir barajdır. Baraj gölünde kış ve
ilkbahar aylarında depolanan suların bir
515
st th
kısmı, Şanlıurfa Tünelleri vasıtası ile 1995 yılında su verilmiş 30.000 ha’ı
Şanlıurfa–Harran ve Mardin-Ceylanpınar sulamaya açılmıştır. 2017 itibariyle 150.873
Ovaları Sulamalarına iletilecek, diğer bir ha alan sulanmaktadır. Sulanan alanın
kısmıyla ise münferit olarak Bozova, 16.507 ha’ yer altı sulamaları olup bunun
Siverek-Hilvan, Suruç-Yaylak ve 2.524 ha’ı cazibe, 13.983 ha’ı pompaj
Adıyaman-Kâhta ovaları sulanacaktır. sulamalarıdır. Şanlıurfa Harran ovalarının
Şanlıurfa tünellerinin her biri 26.4 km olup 107.493 ha kanalet, 26.873 ha’ı borulu
toplam debisi 328 m3/sn ‘dir. Yine aynı sistem olup 112.800 ha’ı cazibe sulama,
şekilde Yaslıca tüneli ile Yaylak ve Bozova 25.348 ha’ı yağmurlama yöntemi ile
ovaları da Atatürk baraj gölünden alınan su sulanmaktadır.
ile sulanmaktadır. Atatürk Barajı ile yaklaşık Sulama başlamandan önce ürün
706 000 ha'ı Aşağı Fırat Projesi kapsamında deseninde buğday, pamuk ve mercimek
olmak üzere, toplam yaklaşık 882 000 ha temel ürünleri oluştururken, sulama
alanın sulanması sağlanacaktır. sonrasında ürün çeşitliliği artmakla birlikte
en çok ekonomik getiriyi pamuk üretimi
Şanlıurfa Harran Ovası Sulaması sağlandığı yetiştiricliği yaygın olarak
yapılmaktadır.
Bölgede hayata geçirilen ilk projeli Şanlıurfa Harran ovalarının sulamanın
sulama Şanlıurfa-Harran Ovası sulamaları başlaması ile birlikte Tablo 1’den izleneceği
olup cazibe sulamadır. Aşağı Fırat Projesi üzere üretim değerini 1212 TL/da Gayri
içerisinde yer alan ve Atatürk Barajı Safi Tarımsal Hasıla ise 782 TL/da artmıştır
gölünden alınan sularla ovaya ilk olarak (Anonim 2017a).
Tablo 1. Şanlıurfa Harran Ovaları Üretim Değeri ve Gayri Safi Tarımsal Hasıla (GSTH)
Üretim Değeri (TL/da) Gayri Safi Tarımsal Hasıla (TL/Da)
Projesiz Sulanan Alanda Sulamadan Projesiz Sulanan Sulamadan
Yıl
Durumda Katma Değer Sağlanan Artış Durumda Alanda Sağlanan Artış
1997 48 182 89 91 246 155
2012 104 648 544 75 467 392
2013 111 792 681 80 570 490
2014 151 836 685 109 602 493
2015 135 901 766 97 648 551
2016 171 1472 1301 123 1060 937
Yaylak Sulama Projesi tamamı basınçlı sulama olarak

planlandığında drenaj kanalı inşa
Yaylak projesi Aşağı Fırat projesinde edilmemiştir. 2017 yılı sulama raporuna
olup, ülkemizde ilk kez ana kanalı Bival göre ovada ikinci ürün yetiştirilmemekte,
kontrollü olarak inşa edilen mansap 1.923 ha alanda kuru tarım ve 4.534 ha alan
kontrollü, yüksek basınçlı, kapalı borulu bir boş bırakılmıştır. Ayrıca, 2.783 ha’ında
sulama projesidir. Şanlıurfa İli’nde bulunan tomografik yetersizlikten, 1.633 ha’ında su
Atatürk Baraj gölüne bitişik olan Yaylak talebi yapılmadığından ve 2.041 ha’ında
sulama projesi GAP sulamalarının %1.6’sı sosyal ve ekonomik nedenlerden dolayı
oluşturan 18.322 ha sulama alanına sahiptir. sulama yapılamamakladır. Yaylak ovasında
Yüksek basınçlı borular ile teçhiz edilen sulama öncesi ürün deseni ekim alnının
şebeke, talep yöntemine göre işletilmekte ve büyük çoğunluğunda buğday üretimi
ana kanal da bu işletme yöntemine cevap yapıldığı bunu sırasıyla arpa, mercimek,
verecek şekilde mansap kontrollü olarak susam, nohut ve fıstık-bağ üretimi izlemiştir
projelendirilmiştir (Anonim 1991). Sulama ile birlikde pamuk,
Yaylak projesinin tamamı borulu sistem buğday, arpa, karpuz, sebze, kuru soğan,
olarak planlanmış fiili olarak 11.865 ha sarımsak ve II. ürün olarak da hububattan
alanında yağmurlama sulama yapılmaktadır. sonra karpuz, mısır, soya, yeşil soğan, turp,
Sulama alanı içersisinde 6.457 ha alanda havuç gibi ürünler yetiştirilmektedir. Kuruda
sulama yapılmamaktadır. Proje alanının ise; buğday, arpa, nohut, mercimek, fıstık,
516
st th
bağ üretimi yapılmaktadır. Ova genelinde verildiği üzere üretim değerini 614 TL/da
pamuk hububat veya hububat + II. ürün Gayri Safi Tarımsal Hasıla ise 442 TL/da
şeklinde bir ekim nöbeti uygulanmaktadır artmıştır (DSİ 2016).
(Anonim 2017a).
Sulama ile birlikte Yaylak Ovasında
sağlanan katma değer artışı Tablo 2’de
Tablo2:Yaylak ovasında Sulama ile sağlanan katma Değer (2016)

Yıl
2010 145 694 548 105 499 395
2011 153 954 802 110 687 577
2012 194 827 555 139 711 572
2013 172 846 654 124 595 471
2014 193 1067 812 138 609 685
2015 199 1076 877 144 775 631
2016 235 1397 1162 169 1006 837
Suruç Ovası Sulaması ovasına benzer problem ile karşı karşıya

Projenin en önemli özelliği, Türkiye’nin kalınacaktır
en büyük, dünyanın da 5. büyük sulama Suruç ovasında 1950’lerden 1985’lere
tüneli ile Suruç ovasına su iletilmesidir. kadar yeraltı su kaynakları kullanılarak
Suruç Ovası, Atatürk Baraj Gölünün 50 km yaygın bir şekilde sulama yapılmıştır.
güneyindedir ve Atatürk Baraj Gölü 1980’li yılların ortalarından sonra yeraltı su
rezervuarından sulanmaktadır. Suruç Sulama seviyesinin düşmesiyle bölgede kuraklık
Projesinin sulama şebekesinde tüm ana yaşanmaya başlanmış ve tarımsal sulama
kanallar mansap kontrollü planlanmıştır. ekonomik verimliliğini yitirmiştir. Yarı
Sulama şebekesinin toplam ana kanal kurak iklim koşulların yaşandığı ovada en
uzunluğu 340 km olup, 10.391 ha alan çok buğday, arpa mercimek, nohut, sussam
Kaliforniya Sistemi ile ve 84.423 ha alan ve fıstık-bağ üretimi yapılmaktadır.
yağmurlama sistemi ile sulanıp toplamda Bugünkü koşullarda yine ovanın en büyük
94.814 ha alan sulanması öngörülmektedir. geçim kaynağı tarımdır. Sulu tarımın
Proje için gerekli su Atatürk Barajı gölünden ürünleri ise pamuk, mısır, nar ve sebzedir.
alınmaktadır. Ova da 2017 yılı itibariyle, Projenin tamamlanması ile birlikte buğday
40.357 ha alan da borulu sistem inşa ve arpa üretiminin gerilemeye başlamış,
edilmiştir. Sulama yöntemlerine göre 10.169 pamuk ve mısır üretiminde artış olmuştur.
ha alan yüzeysel sulama, 42.280 alan Ova 2014 yılında sulanmaya başlanmış olup
yağmurlama sulama ve 11.591 ha alan başat ürün hububattır. Bunu pamuk
damla sulama olup ovada toplam 64.040 ha izlemektedir. Sulama ile birlikte ovada elde
alan sulanmaktadır. Söz konusu bu alanında edilen katma değer verileri Tablo 3’de
3 000 ha da taban suyu problemi bulunmakta verilmiştir.
olup eğer çözüm üretilemezse Harran
Table 3. Suruç Ovasında Sulama ile sağlanan katma Değer (DSİ, 2017)
Yıl
2016 51 1338 1287 36 963 927
GAP Bölgesinin Ekonomik Yapısı yaşayan köylerin gelir düzeyleri, ovada

GAP Bölgesi’nde, sulama alanları ile yaşayanların gelir düzeyinin 1/3’ü kadardır.
sulama dışı alanların gelir düzeyleri Dolayısıyla sadece işletme ve köy düzeyinde
birbirinden farklıdır. Dağlık bölgede kalkınma faaliyetleri yeterli olmayacaktır.
517
st th
Bölge’de ailelerin %59.4'ü 5 ha'ın altında, istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki
%31.5'i 5-19 ha arasında, %5.3'ü 20-49 ha bulunmaktadır. Her üç gelişmişlik düzeyinde
arasında ve %3.8'i 50 ha araziye sahiptir. de geçmiş ve mevcut geçim kaynakları
Türkiye'de tarım işletmelerinin %64.8'i 5 arasında en yüksek oranları geçimlerini
ha'ın altında, %29.4'ü 5-19 ha arasında, tarım dışından sağlayanlar, en düşük oranları
%5.1'i 20-49 ha arasında ve % 0.7'si de 50 da geçimlerini hem tarım hem de tarım
ha ve üzeri arazi varlığına sahiptir. (Anonim, dışından sağlayanlarda görülmektedir.
2013)
İllerin gelişmişlik durumun Tablo5’e göre
eski ve yeni geçim kaynakları arasında
Tablo5: İllerin Gelişmişlik Düzeyine göre Eski ve Yeni Geçim Kaynakları Dağılımı (GAP Can suyu )
Eski Yeni)
BDGİ İDGL ÜDGİ BDGİ İDGL ÜDGİ
Geçim
Kaynakları Gaziantep Adıyaman Gaziantep Adıyaman
Mardin Siirt Mardin Siirt
Diyarbakır Şanlıurfa Diyarbakır Şanlıurfa
Şırnak Şırnak
Kilis Batman Kilis Batman
Tarım 11.20 139.60 15.60 25.30 33.30 14.00
Tarım Dışı 60.40 55.40 77.90 62.90 58.30 76.50
Herikiside 5.50 3.60 0.80 4.50 4.30 0.70
İşsiz 1.80 0.50 3.30 3.70 2.50 1.80
Başka 1.20 0.90 3.40 3.50 1.60 4.00
Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00
Ayrıca illerin gelişmişlik düzeyi düştükçe durumuna göre eskiden ve bugün toprağa
geçimlerini tarım ve tarım dışından sahip olmama açısından bir değişiklik
sağlayanların oranı düşmektedir. Eski ve bulunmamaktadır. Her üç gelişmişlik
yeni geçim kaynakları illerin gelişmişlik durumu açısından bakıldığında eskiden de
düzeylerine göre ayrı ayrı incelendiğinde bugün de topraksızların oranı yüksektir.
eskiden geçim kaynağı tarım olanların en Sonuç olarak 10-15 yıl öncesi ile bugün
yüksek oranda olduğu iller İDGİ; geçim toprak sahibi olma açısından
kaynağı tarım dışı olanların ve işsizlerin en karşılaştırıldığında, hem iller genelinde hem
yüksek olduğu iller ÜDGİ; geçim kaynağı de illerin gelişmişlik düzeyine göre toprak
hem tarım ve hem tarım dışı en yüksek olan sahibi olma durumu açsından bir sıralamaya
iller BDGİ’dir. Sonuç olarak; illerin göre değişiklik olmadığı, oransal olarak bir
gelişmişlik düzeyine göre eski ve yeni değişimin olduğu ve hatta bugün
bağlamında geçim kaynağı sıralamasının topraksızların oranın daha fazla olduğu
değişmediği sadece oranlarının değiştiği söylenebilir.
görülmektedir. Dolayısı ile bölgesel bir Ayrıca Bölge’de var olan dengesiz toprak
kalkınma projesi olan GAP’ın tarımsal dağılımının bugünde devam ettiğini
üretim yapan hanelerin oransal artışında söyleyebiliriz. İller genelinde ortalama sahip
etkisinin olmadığı, ancak tarım dışı olunan kuru toprak miktarları, hem eskiden
alanlarda entegre bir proje olarak bir hem de bugün sahip olunan ortalama sulu
hareketlilik getirdiği söylenebilir. toprak miktarına göre daha fazladır. Bununla
birlikte sahip olunan ortalama sulu toprak
GAP Bölgesi’ndeki Toprak Mülkiyeti miktarında olduğu gibi kuru toprak
Değişimi miktarında da azalma söz konusudur. Bunda
Toprak mülkiyeti açısından GAP örneğin GAP kapsamında planlanan
Bölgesi’nde önemli bir değişim olmamıştır, Şanlıurfa ve Adıyaman il sınırlarında
ancak topraksızların oranınında %1’lik bir bulunan barajlardan en büyüğü olan Atatürk
artış olmuştur (Gökçe ve ark. 2010). GAP Barajının rezervuar alanı 817 km2’dir. Baraj
kapsamında planlanan barajların ekilebilir nedeniyle 43.400 ha alanda kamulaştırma
nitelikte olan büyük miktarlarda toprakların yapılmış olup, 1 ilçe ve 28 köy ile 44 mezra
baraj göl aynası altında kalmasında etkili etkilenmiştir. Dolayısıyla Atatürk Barajı ile
olduğu söylenebilir. İllerin gelişmişlik birlikte GAP kapsamında yapılan diğer
518
st th
barajların Bölge’de ekilebilir toprak derecede ürün artışı elde etmiş ve bu sonuç
miktarının azalmasında etkili olduğunu kendilerine fazla su fazla ürün inancı
söylenebilir. Benzer şekilde eskiden 1.500- doğurmuştur. Zaman içerisinde aşırı ve
2.000 dönüm gibi çok büyük toprak dengesiz sulama suyu kullanımı toprakta
miktarlarının da bugün en yüksek değer taban suyu yüksekliği ve tuzluluğa bağlı
olarak 500 dönüme düşmesinde barajların drenaj sorunlarını beraberinde getirmiştir.
etkisinin olduğu söylenebilir. Sonuç olarak toprak verimliğinde azalma,
Bölge tarımında toprakların dağılımı ve bazı sulama alanlarında tuzlulaşma ve
mülkiyet biçimi bakımından da geleneksel çoraklaşmadan dolayı tarım arazileri
bir yapı ortaya çıkmaktadır. Tarım kullanılamaz hale gelmiştir. Sulama
alanlarının önemli bir bölümünün küçük bir projelerinden beklenilen sürdürülebilir
kitlenin elinde toplanmasına ve böylece ekonomik faydanın elde edilmesi, bitkisel
çiftçilerin büyük çoğunluğunun topraksız ve hayvansal üretimin yerinde işlenmesi ve
kalmasına yol açan yarı-feodal işletme daha yüksek katma değer yaratılması ve
türleri Bölge’de çok yaygın bir bölgenin diğer bölgelerle olan gelişmişlik
sosyoekonomik örgütlenme biçimidir. farkının giderilmesinde tarıma dayalı
Toplam işletme sayısının sadece %0.9’unu sanayinin geliştirilmesi gereklidir. Master
oluşturan 50 hektardan büyük işletmeler, planda ve GBKP’da Bölge’nin genelinde
bölgede toplam işlenen toprağın %29’ unu görülmesi planlanan sulamanın artışı, bunun
ellerinde bulundurmaktadır. sonucu olarak tarımsal üretim ve bununla
bağlantılı olarak tarıma dayalı imalat
Sonuç sanayinde planlanan artışın ne yazık ki
Türkiye’nin en yoksul bölgelerinden biri gerçekleşmediği görülmektedir.
olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde
başlanan GAP; gerek bölgenin gelirini bütün KAYNAKLAR
olarak arttırmayı, gerekse Bölge içindeki
gelir dağılımını olumlu bir biçimde Anonim, 2011. DSİ Sulama Değerlendirme
etkilemeyi hedeflemiştir. Ancak ülkenin Raporu
içinde bulunduğu dar boğazlar, Bölge’deki Anonim 2013. GAP Tarımda Çalışanların
arazi dağılımının dengesizliği, tarımsal Sağlığı Raporu.
sanayinin gelişmemesi, dolayısı ile tarımsal Anonim, 2017a. DSİ Sulama Değerlendirme
üretimin çeşitlenmemesi ve katma değeri Raporu
yüksek ürünler üretilmemesinden dolayı Anonim 2017b. GAP Son DurumRaporu.
Bölge’de istenilen hedefe ulaşılamamıştır. Anonim, 2018a. http://www.gap.gov.tr
Yaklaşık 10-15 yıl içinde toprak büyüklüğü, Erişim Tarihi 05.05.2018
verim, çoraklaşma, ürün çeşidi, sulama, Anonim, 2018b. http://www.dsi.gov.tr
tarım için tohumlama, hayvancılık için Erişim Tarihi 05.05.2018
tohumlama, gübreleme, pazarlama, Karlı, B., 1998. GAP Alanındaki Tarıma
saklama/depolama, işçi bulma gibi Dayalı Sanayi İşletmelerinin Gelişimi,
faaliyetlerin artış oranlarına göre tarımda Sorunları ve Çözüm Yolları; Şanlıurfa
makineleşme de çok fazla artış olmuştur. Gökçe, B., Kasapoğlu, A., Çabuk Kaya, N.,
Bölge’de makineleşmenin artmasından Güler, Z., 2010. Bölgesel
topraksız ya da az topraklı çiftçiler çok Kalkınmanın :Can Suyu: GAP,
etkilenmiş ve geçimlerini sürdürebilmek için Bölgesel Kalkınmanın Karşılaştırmalı
büyük şehirlere göç etmek zorunda sosyal ve Ekonomik Yapı
kalmışlardır. Araştırması, GAPBKİB ve Sosyoloji
Çiftçiler kuru tarımdan sulu tarıma Derneği,
geçişlerinde birkaç yıl içerisinde önemli
519
st th
GAP Projesi Kapsamında Yaşamımızın Temel Kaynakları Olan Su

ve Toprağın Kullanımı
Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi,

Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü Öğretim Üyesi–Şanlıurfa
Corresponding Author e-mail: arozturkmen@harran.edu.tr
Özet: Toprak, insan ve diğer bütün canlılar için çok önemli bir yaşam kaynağıdır. Toprak, canlılığın
kaynağıdır. İnsanlar her zaman toprağı işleyerek ve ürün yetiştirerek geçimlerini sağlamışlardır. Fakat
insanlar toprağın hayatlarındaki önemine rağmen, kötü kullanmaktan ve kirletmekten
çekinmemişlerdir. Toprak insan yaşamında sürdürülebilir gelecek için büyük önem taşımaktadır.
GAP Bölgesi alan ve nüfus açısından ülkemizin yaklaşık % 10'luk bir bölümüne tekabül etmektedir.
Bununla birlikte ülke genelinde ekonomik olarak sulanabilir toplam alanın % 20'sine sahiptir. Fırat ve
Dicle nehirleri ile birlikte Türkiye'nin toplam su potansiyelinin % 28'ini oluşturmaktadır.
GAP Projesi kapsamında büyük kısmı tamamlanmış olan Harran Ovası önemli deneyimdir. Sulu
tarımın başlatılacağı diğer ovalarda da aynı sorunun yaşanmaması için sulama öncesi alt yapının ona
göre yapılması, eğitim çalışmalarının başlatılması, ürün deseni planlarının yapılarak çiftçilerin
yönlendirilmesinde yarar bulunmaktadır. Aksi takdirde Harran Ovası’ndaki bazı olumsuzluklar diğer
ovalarda da yaşanabilir.
GAP alanında, enerji, sosyal, sağlık ve tarımsal alanlarda olumlu yatırım ve geri kazanımlar olurken,
diğer yandan da topraklar yeteneklerine göre kullanılmadığından verimlerini kaybetmektedir. Bölgede
5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununun uygulanmaması sonucu tarım toprakları
üzerinde yapılaşmalar ve yanlış kullanımları hızla devam etmektedir. Özetle, önemli harcamaların
yapıldığı GAP alanında özellikle tarımsal alanlar hakkında özel tarım politikaları oluşturulmalı ve
izlenmelidir.
Anahtar Kelime: GAP Projesi, Toprak kullanımı, Sulama suyu kalitesi.
The Use of Water and Soil as Main Sources of our Life within the Scope of GAP
Project
Abstract: Soil is a vital source of life for man and all other living things. Soil is the source of life.
People have always earned their living by cultivating land and cultivating crops. But despite the
importance of earth for their lives, people have not hesitated to use it and to pollute it. Soil is of great
importance for a sustainable future in human life.
The GAP region accounts for about 10% of our country in terms of area and population. However, it
has 20% of the total economically irrigable area in the country as a whole. Along with the Euphrates
and Tigris rivers constitute 28% of Turkey's total water potential.
Harran Plain, which is mostly completed within the scope of the GAP Project, is an important
experience. In order to prevent the same problem from occurring in other ovals where irrigated
agriculture will be started, it is beneficial to make the pre-irrigation sub-structure according to it, to
initiate training studies and to direct the farmers by making product design plans. Otherwise, some of
the negativity in the Harran Plain can also be experienced in other plains.
In the GAP area, positive investments and recoveries are made in energy, social, health and
agricultural areas while the lands lose their yields because they are not used according to their
capabilities. Construction and misuse of agricultural lands on the result of not enforcing the Law on
Soil Conservation and Land Use No. 5403 in the region continues rapidly. In summary, special
agricultural policies should be established and monitored especially in agricultural areas in the GAP
region where significant expenditures are made.
Key Words: GAP Project, Soil use, Irrigation water quality.
520
st th
kullanmıştır. Dünya nüfusu 2000 yılında 6

Milyar, 2011 yılında 7 Milyar iken, 2050
Giriş yılında 9 Milyar olması beklenmektedir. Bu
artışın % 98’i gelişmekte olan ülkelerden ve
Tarih boyunca insanlığın, toplumların ve bu gün 840 Milyon kişi kronik yetersiz
ulusların yaşamında en önemli mülkiyet beslenme, açlık sorunuyla baş başa, 1,3
araçlarından biri olan toprak uğruna savaşlar Milyar insan ise yoksulluk çekmektedir.
yapılmış, nice canlar feda olmuştur. Dünyada kişi başına ekilebilir alan 1960
İnsanlar, aileler, topluluklar kendilerini yılında 4,5 dekar, 1998 yılında 2,5 dekar
güvencede hissetmek için toprağı iken 2050 yılında 1,5 dekar olacağı tahmin
yaşamlarının, bedenlerinin bir parçası olarak ediliyor (Öztürkmen, 2015). Yani artan
görmüşlerdir. Bu durum halen sürmekte, nüfusla beraber tarım arazilerinin artışı
ülkeler toprak varlığı ve üretkenliği mümkün olmadığı için gelecek yıllarda açlık
sayesinde ayakta durabilmektedir. ve yoksulluk en büyük tehlike olarak
Bizleri doyuran, doğaya-canlılara ev karşımıza çıkacaktır.
sahipliği yapan, kucak açan toprağa saygı FAO tahminlerine göre, dünya
her toplumun sosyolojik, kültürel ve politik topraklarının % 30’u erozyon, toprağın bir
açıdan temel önceliklerinden olmalıdır. Ne yolla kaplanması, tuzlanma, organik
var ki; erozyon ve benzeri doğal yitim maddesi ve yapısının bozulması, asitleşme,
süreçlerinin yanında, her şeyi rant ve kolay uygun olmayan kullanımlarla kirlenme vb.
kazanç sayan politikalar nedeniyle yollarla bozulmakta ve gerçek niteliğini
topraklarımız bugün birçok sorunla karşı kaybetmektedir. Yeni yaklaşımlar
karşıyadır. uygulanmadıkça 2050 yılında işlenen ve
Günümüzde alansal ve kalite olarak verimli arazi miktarının 1960’ların ancak
kayıplara/bozunuma uğrayan toprağın önemi dörtte biri kadar olacağı tahmin
henüz daha fazla anlaşılmış değildir. Son edilmektedir.
zamanlarda dünyanın farklı alanlarında Türkiye’de Toprak: Tarım arazisi
meydana gelen açlık ve göç sadece o ülkeyi varlığı: 1983’de 28,05 Milyon ha iken,
değil gelişmiş ülkeleri de endişelendirmeye 2005’de 26,60 Milyon ha, 2010’da 24,39
başlamıştır. İnsanları bulundukları Milyon ha ve 2013’de 23,80 Milyon ha
ortamlarda tutmak ve beslenmelerini orada gerilemiştir. Tarım arazilerindeki bu azalma,
sağlamak artık bir çok ülkenin ana erozyon, yanlış kullanım, kirlenme gibi
politikaları arasında yer almaya başlamıştır. nedenlerle giderek artmaktadır. Ülkemizde
Ülke politikacıları, karar vericiler ve bilim kişi başına düşen tarım arazisi miktarı ise:
insanları insan yaşamının temeli olan gıdayı 1985’de 5,4 dekar iken, 1995’de 4,5 dekar,
sağlayan toprakların korunma ve doğru 2005’de 3,7 dekar ve 2013’de 3,1 dekar
kullanımının zorunluluğuna inanmışlardır. olmuştur. Kişi başına düşen tarım arazisi
Bu konuda son yıllarda toprak miktarı 1985 – 2005 yılları arasındaki 20
bozunumunun önlenmesi ve yıllık dönemde % 31 azalmıştır (Aksoy ve
sürdürülebilirliğinin sağlanması için bütçeler Ark., 2015).
ayrılmış ve uluslararası antlaşmalar Türkiye’de de tarım arazileri amaç dışı
imzalanmıştır. kullanımı yoluyla azalmaktadır. İlk tarım
Dünyada Toprak: Dünyanın yüzeyi % sayımını yapıldığı 1927 yılında toplam
29,1’i arazi, %70,9’u ise sularla kaplıdır. arazinin %70’i tarımsal amaçla
FAO verilerine göre dünya arazi varlığının kullanılırken, bu oran 2011 yılında % 51’e
% 33’ü tarım alanı olarak kullanılmaktadır. düşmüştür. 1927 yılında 46,3 milyon hektar
Yaklaşık 48,85 milyon km2 olan tarım olan çayır-mera alanının 2011’de 18,7
alanlarına ait bu % 33’lük oranın % 1’e milyon hektara düşmesi en çarpıcı
yakını uzun ömürlü bitki alanı, % 9,27’si değişmedir (Rehber E., 2015). Arazilerin
işlenen alan ve % 22,53’ü ise daimi çayır- hızla yapılaşmaya açılması bunun temel
mera alanıdır (Rehber E., 2015). İnsanoğlu nedenlerinden biridir. Türkiye’de toprak
yerleşik tarıma geçtikten sonra işlemeye yapısının da çok verimli olduğu iddia
uygun arazileri tarımsal üretim amacıyla edilemez. Kimyasal gübre kullanımı, hatalı
521
st th
toprak işleme, yanlış ve aşırı sulama vb. nüfus artışına bağlı kentleşme sonucu
nedenlerle nitelikli topraklar hızla verimli tarım topraklarının amaç dışı
bozulmaktadır. Önemli faktörlerden birisi de kullanımıdır.
erozyondur. Her yıl tarım alanlarından 500 Tarım topraklarının amacına, sınıfına ve
milyon ton, tüm ülke yüzeyinden yaklaşık potansiyellerine uygun kullanılmalarını
Kıbrıs Adası büyüklüğünde (1,4 milyar ton) engelleme, toprakların korunması ve
verimli üst toprak, erozyonla iyileştirilmesi için çıkarılmış olan kanunlar,
kaybedilmektedir. yönetmeliklerin uygulanmasında karşılaşılan
GAP Bölgesinde Toprak: GAP Bölgesi sorunlar; tarım arazilerinde amaç dışı
alan ve nüfus açısından ülkemizin yaklaşık kulanım durumu ve sorunları, arazilerin
% 10'luk bir bölümüne tekabül etmektedir. kullanım planlarının yapılabilirlik durumu
Bununla birlikte ülke genelinde ekonomik ile tüm bu çalışmaları koordine edecek,
olarak sulanabilir toplam alanın % 20'sine denetleyecek, yürütecek resmi yapının
sahiptir. Fırat ve Dicle nehirleri ile birlikte yetersizliğinin birlikte değerlendirilmesi ile
Türkiye'nin toplam su potansiyelinin % mümkün olacaktır.
28'ini oluşturmaktadır. Türkiye’nin Toprak her ne kadar tarımsal bir konu
güneydoğusundaki 9 ili kapsayan alan GAP olarak düşünülse de insanlığın yaşamı için
Bölgesi olarak anılmakta ve 75.193 km2’lik gereken gıda ve su, dışında arıtma, döngüler,
yüzölçümü ile ülkenin % 9,7’sini yapı ve kullanım materyalleri ile insanlığın
oluşturmaktadır. yaşam kalitesi için sanat hizmetlerinde yer
GAP Ülkemizin geleceği için çok alan doğal kaynaktır. Anılan konular fen ve
önemli bir projedir. GAP bütün bileşenleri sosyal bilimlerin başlıca çalışma konularıdır.
tamamlandığında; 1,82 Milyon hektar alan Örneğin iklim değişikliğinde en önemli konu
sulamaya açılacak, Yılda 27 milyar kWh toprakların organik karbon içeriğinin
elektrik üretimi gerçekleşecektir (GAP BKİ, arttırılmasının önceliği iyice ortaya
2009). çıkmıştır, besin döngülerinin toprak
Ülkemizde son yıllarda dünyada olduğu olmaksızın gerçekleşmesi neredeyse olanak
gibi hızla çoğalan nüfusun gereksinimlerini dışıdır.
karşılamak amacıyla artan yoğunlukta Toprak Kullanımı ve Potansiyeli:
toprakların kullanımı artmıştır. Beslenme Ülkemizdeki arazilerinin sadece %
ihtiyacı ve tarımda yüksek kazanç beklentisi 6,4’lük kısmı derin-çok derin, düz ve düze
tarım alanlarında baskıyı arttırmıştır. Bu yakın, tuzluk, alkalilik, yaşlık, taşlılık ve
ürün artışı tarım alanlarında hatalı kullanım, erozyon gibi sorunları olmayan iklim
kötü yönetim, çevresel baskıları arttırmış, koşullarının izin verdiği her türlü bitkinin
bunun sonucunda ise köyden kente göç ve yetişmesine uygun I. sınıf arazilerden
tarımda başarısızlığı ortaya koymuştur. oluşmaktadır. Arazilerimizin % 8,7’lik kısmı
Hatalı ve yanlış kullanımlar sonunda en tarımsal potansiyeli yüksek sadece birkaç
önemli doğal varlıklarımızdan birisi olan olumsuz özeliği olan ve iklimin izin verdiği
topraklarımız erozyon, sanayi ve yerleşim çoğu bitkinin yetişmesine uygun II. sınıf
alanı olarak kullanılma, çoraklaşma ve arazilerden oluşmaktadır. Söz konusu veriler
kirlenme nedeniyle ya tamamen yok olmakta ülkemiz arazi varlığının % 15,1’i yani
ya da eski üretkenliklerine kavuşmaları için toplam 11,8 milyon hektarını oluşturan I. ve
uzun yıllar ve pahalı yatırımlar gerektirecek II. sınıf arazilerin çok iyi bir şekilde amacına
kadar verimsizleşmekte ve bozulmaktadırlar. uygun kullanılması, korunması gerektiğini
Ülkemiz topraklarının sorunlar: önem göstermektedir (Aksoy ve Ark., 2015).
sırasına göre erozyon, amaç dışı kullanım, Dolayısıyla çölleşme tehdidi altındaki
kirlenme ve çoraklaşma etkenlerdir. Son ülkemiz, toprak kaynakları bakımından
yıllarda ülkemizde özellikle tarımsal zengin bir ülke değildir. Anlaşıldığı gibi,
potansiyeli yüksek ova topraklarımızda toplam arazi varlığı içerisinde zaten çok
tarımsal üretimi kısıtlayan, topraklarımızın düşük bir oranda bulunan nitelikli tarım
yok olmasına neden olan en önemli sorun, arazileri, çok daha büyük miktarlardaki daha
en az erozyon sorunu kadar önemli hale az nitelikli araziler içinde alternatif alan
gelmiştir. Düzensiz sanayileşme yatırımı ve bulunamadığı gibi yapay ve gerçeğe aykırı
522
st th
gerçeklerle tarım dışına çıkarılmıştır. Bu • Doğamızın en önemli varlıklarından

olumsuzluklar 2005 yılında Toprak Koruma ormanlar kesilip, bitki örtüsü zarara
ve Arazi Kullanımı Kanunu ortaya çıkmasını uğratılınca çıplaklaşan topraklar,
gerektirmiştir. bulundukları yerden başka yerlere
Topraklarımızın bilinçsizce kullanımının sürüklenmiştir. Sellerin meydana gelmesine
artması sonrası 3 Haziran 2005 tarihinde yol açılmıştır.
5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi • Tarım ürünlerinin verimini artırabilmek
Kullanımı Kanunu oluşturulması toprak için toprağa fazla miktarda verilen
koruma ve planlanması açısından olumlu bir maddelerle toprağın yapısı zayıflatılmıştır.
gelişme olarak değerlendirilmiştir (Anonim, Bu durum, toprak ve su kirliliğine yol
2011). açmıştır.
GAP projesi çerçevesinde ilk sulamaya • İnsanlar endüstriyel ürünler üretirken,
açılan Harran Ovası’na olan ilgi ve artan ortaya çıkan zararlı atıklar ve zehirli
nüfus baskısı ovadaki verimli tarım arazileri maddeler toprağa bırakmışlar ve toprağın
üzerinde konutlaşmada ciddi artışların kirlenmesine neden olmuşlardır.
olduğu dikkat çekmektedir. Şanlıurfa’da • Nüfusunun hızla artması sonucu
daha önce yürürlükte olan 3083 sayılı insanlar için yeni yerleşim alanları
kanunla 5403 sayılı kanunun çakışması gerekmiştir. Bu yerleşim alanları verimli
gerekçe gösterilerek uzun süre toprak toprakların üzerinde kurularak, bu araziler
kurulunun toplanmaması nedeniyle işgal edilmiştir.
betonlaşmada artış gözlenmiştir. 2017 • İnsanlar, tarımsal faaliyetlerinde
yılında Şanlıurfa’daki verimli arazilerin usulüne uygun işlemler yapmamışlardır.
koruma ovası olarak ilan edilmesi ve toprak Görüldüğü gibi insanlar toprağı her fırsatta
kurulunun toplanmaya başlanması olumlu hor kullanmışlardır. Ancak bunun zararlarını
adımlar olarak değerlendirilebilir. daha yeni fark edebilmişlerdir. Bu yüzden
Ülkemizdeki sulanabilir 8,5 Milyon son yıllarda toprakları korumak amacıyla,
hektar arazinin % 20’si ve toplam suyun % kapsamlı çalışmalar yapılmaktadır. Örneğin
28’i GAP alanında bulunmaktadır. GAP’taki yeni fidanlar dikerek ormanlar
bu alanın yaklaşık 1/3’ü Şanlıurfa’ya aittir. genişletilmeye ve toprak yerinde tutulmaya
Aydoğdu ve Arkadaşları (2009) tarafından çalışılmaktadır. Tarım arazilerinin yanlış
yapılan bir çalışmada Şanlıurfa İli Harran kullanılmasını engellemek için yasalar
Ovası tarım alanlarında (kadastral veriler çıkarılmaktadır. Verimsizleşen toprakları
kullanılarak köy yerleşim alanları dışında) ıslah etmek amacıyla önemli yatırımlar
konut, sanayi ve petrol istasyonu olmak yapılmaktadır. Bütün bu çalışmalar giderek
üzere 3 alanda amaç dışı kullanım olduğu yaygınlaşmaktadır.
görülmüştür. Toplamda konut anlamında 21
399 adet yapılaşmanın 15 695 dekar, sanayi Sonuç ve öneriler:
olarak 130 adet fabrikanın 2 416 dekar ve  Tarım arazilerinin kullanımını
petrol istasyonu olarak da 37 istasyonun 253 disipline edebilmek için, güncel detaylı
dekar tarım alanını işgal ettiği tespit toprak etüt ve haritaları hazırlanmalıdır.
edilmiştir. Toplam tarımsal amaç dışı  Tarım dışı amaçlı alan
yapılaşma 21 566 adet ve 18 364 dekar kullanılmasına özen gösterilmeli, nitelikli
olduğu belirlenmiştir. tarım topraklarının korunması temel
İnsanlar çok eski zamanlardan bugüne yaklaşım olmalıdır.
kadar toprakla iç içe yaşamışlardır. Daha  Ülkemizin verimli Ova topraklarının
rahat ve kolay bir yaşam sürdürebilmek için niteliklerinin belirlemesi, üretim gücünün ve
çevreyi sürekli değiştirmeye çalışmışlardır. potansiyelinin belirlenmesi gereklidir. Son
Değiştirmek istedikleri çevrede en çok Bakanlar Kurulu gereği Büyük Ova Statüsü
etkilenen unsurlardan biri de toprak almış alanlar, güncel hayata geçirilmek
olmuştur. Topraklar kısa süreli yararlar kaydıyla korunmalıdır.
uğruna çoğunlukla kötü kullanılmış ve halen  Çevre duyarlı bütüncül planlama
kullanılmaktadır. Bu olumsuz uygulamaları benimsenmelidir. Çevre duyarlı planlama
kısaca şöyle sıralayabiliriz: yaklaşımında; doğal kaynaklar ve doğa
523
st th
bozulmadan, yaşam kalitesinin artması, Koruma ve Arazi kullanım yasasının

toplumun veya bireylerin gereksinimlerinin değerlendirilmesi. Türkiye Ziraat
karşılanması öncelikli hedef olmalıdır. Mühendisliği VIII. Teknik Kongresi,
 Çevre üzerinde olumsuz etkisi 12-16 Ocak 2015. Bildiriler Kitabı,
olacak her türlü kimyasal ve organik Cilt: 1, Sayfa: 102 - 117 Ankara.
girdilerin satışı ve kullanılması mutlaka Anonim, 2011. Bursa İli Tarım Arazilerinin
ruhsata bağlanmalıdır. Amaç ışı Kulanım Sorunları ve
 Gübre ve tarım ilaçlarının kullanım Çözümler. ZMO Bursa Şubesi,
standartları kontrol edilmeli, topraklar her TMMOB Bursa İl Koordinasyon
türlü zehirleyici ve atık maddelerden Kurulu Bursa 3.Kent Sempozyumu
korunmalıdır. 29-30 Nisan, Bursa, Bildiri Kitabı
 Toprak erozyonu önlenmelidir. pp.88-95.
Erozyonu önleyici her türlü çalışmaya önem Aydoğdu M., Tarini M., Akçar H. T.,
verilmelidir. Aydemir A., 2009. Harran Ovası’nda
 Doğal bitki örtüsü bozulmamalı, pek Coğrafi Bilgi Sistemleri Ve Uzaktan
çok bitki ve hayvan türünün yaşayabilmesi Algılama İle Tarım Arazilerinde
sağlanmalıdır. Amaç Dışı Kullanımının Tespiti,
 Bitki ekim nöbeti uygulanmalı, ürün TMMOB Coğrafi Bilgi İLGİ
sıralamasında çok yıllık baklagil yem SİSTEMLERİ KONGRESİ, 02-06
bitkilerine yer verilmelidir. Kasım 2009, İzmir.
 Toprak işleme, ekim, dikim, arazi GAP Bölge Kalkınma İdaresi, 2009.
eğimine dik doğrultuda yapılmalı, aşırı WWW.gap.gov.tr.
toprak işlemeden kaçınılmalıdır. Öztürkmen A.R., 2015. 5403 Sayılı “Toprak
 En önemlisi ise her geçen gün Koruyamama, Arazi Kullanamama
alansal olarak azalan tarım topraklarının Kanunu ve Şanlıurfa. TMMOB Ziraat
daha da azalmaması için uygun tarım Mühendisleri Odası Tarım ve
politikası ve yönetim stratejilerinin çizilmesi Mühendislik Dergisi, ISSN-1300-
gerekmektedir. 0071, Sayfa: 36-42, ANKARA.
Rehber E., 2015. 2015 Toprak Yılı,
KAYNAKLAR TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası
Tarım ve Mühendislik Dergisi, ISSN-
Aksoy E, Özsoy G, Bayramin İ, Çullu MA, 1300-0071, Sayfa: 4-6, ANKARA
Şenol S, 2015. 5403 Sayılı Toprak
.
524
st th
Yarı Kurak Koşullarda Farklı Pamuk (Gossypium hirsutum L.)

Genotiplerinin Verim ve Lif Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi
Hasan Kakaç1, Osman Çopur2*

1
Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri ABD, 63190 Şanlıurfa-Türkiye
2
Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, 63190 Şanlıurfa-Türkiye
Corresponding Author e-mail: osmancopur@gmail.com
Özet: Bu çalışma bazı pamuk (Gossypium hirsutum L.) genotiplerinin (ST-468, BA-119, DP-396 ve
Babylon ile tescil aşamasında olan Esperia: (GW-13-921), Bomba (GW-13-1409) ve yeni çeşit
adayları; GW-15179, GW15180, GW-15184, GW-15186, GW-15187, GW 15188, GW-15189, GW-
15191) ana ürün koşullarında yetiştirme olanaklarını araştırmak amacıyla planlanmış ve çalışma Suruç
Ovasında üretici tarlasında 2017 yılı yetiştirme sezonunda yürütülmüştür. Deneme tesadüf blokları
deneme deseninde 4 tekerrürlü, her parsel 4 sıralı, sıra arası 72 cm ve sıra üzeri mesafe 16-18 cm
olacak şekilde düzenlenmiştir. Ekim işlemi 1 Mayıs 2017 tarihinde yapılmıştır.
Araştırma sonucunda; genotipler arasında kütlü pamuk veriminin 449 kg/da ile 622 kg/da arasında
değiştiği saptanmıştır. Ayrıca, kütlü pamuk verimi yönünden Esperia, erkencilik özellikleri yönünden
Bomba, meyve dalı ve koza sayısı yönünden Esperia ve Babylon, bitki boyu ve koza kütlü pamuk
ağırlığı yönünden GW-15188, çırçır randımanı yönünden GW-15184, 100 tohum ağırlığı ve lif
uzunluğu yönünden GW-15186, lif inceliği yönünden Bomba ve lif mukavemeti yönünden ise GW-
15187 genotiplerinin diğer genotiplere göre üstün oldukları belirlenmiştir. Ayrıca, lif uzunluk uyumu
indeksi yönünden genotipler arasında önemli düzeyde bir farklılığın olmadığı saptanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Pamuk, (Gossypium hirsutum L.), Verim, Lif Özellikleri
Determination of the Yield and Fiber Quality Properties of Different Genotypes

of the Cottons in Semi Arid Conditions
Abstract: The research was planned to investigate the possibilities of growing some cotton
(Gossypium hirsutum L.) genotypes (ST-468, BA-119, DP-396 and Babylon varieties and in the
registration phases’ varieties; Esperia, GW-13-921, Bomba, GW-13-1409, and new variety
candidates; GW-15179, GW15180, GW-15184, GW-15186, GW-15187, GW 15188, GW-15189 and
GW-15191) under the main crop growing conditions. The study was carried out in farmer's field in
Suruç plain during the growing season of 2017. The experiment was designed in randomized block
design with 4 replications, each plot with 4 rows, 72 cm between rows and 16-18 cm intrarows. Seeds
were sown on May 1, 2017.
As a result of the research, cotton yield was changed between 449 kg/da and 622 kg/da in all
genotypes. In addition, Esperia in terms of seed cotton yield, due to its earliness characteristics is
Bomb, in terms of number of sympodia and number of bolls for Esperia and Babylon, plant height and
seed cotton weight per boll for GW-15188, GW-15184 is in terms of ginning outturn, seed index, and
fiber length for GW-15186, in terms of fiber fineness Bomba, GW-15187; in terms of fiber strength,
ST-468 variety genotypes were superior to the other genotypes. It was also found that there is no
significant difference between the genotypes in terms of fiber uniformity.
Key Words: Cotton, (Gossypium hirsutum L.) Seed Cotton Yield, Fiber Characters
Giriş Ülkemizde 50 sanayi koluna hammadde

üreten bir sanayi bitkisi olup, stratejik bitki
Pamuk, kullanım alanlarının çok değişik olmamakla birlikte, stratejik bitkiler kadar
olması nedeniyle Dünya ve Ülkemiz tarım önem taşımaktadır. Lif ile tekstil sektöründe,
ve ticaretinde önemli bir yeri bulunmaktadır. içerdiği yağ ile yağ sektöründe ve yağı elde
525
st th
edildikten sonra geriye kalan küspesi ise sulama açılmıştır. Sulama projeleri
yem rasyonlarında özellikle büyükbaş içerisinde pilot proje olarak bilinen Harran
hayvanlar için önemli bir protein kaynağı Ovasına 1995 yılında su verilmeye
olduğu gibi, barut ve film malzemesi gibi başlanmıştır. Proje master planında pamuk
çok değişik sektörlerde kullanılmaktadır. Bu ekim alanı %45 olarak planlanmış ancak
amaçla pamuk ve yan ürünleri ülkemiz sulamaya açılan alanlarda pamuğun oranı
ekonomisi için lokomotif sektör rolünü %70-75’e kadar çıkmıştır. Bu amaçla,
üstlenmeye devam etmektedir. pamuk ile ilgili bölgemizde sulama,
Pamuk, sıcak iklim bitkisi olup, coğrafi gübreleme, bitki büyüme düzenleyicileri ve
olarak 37˚ Kuzey ve 32˚ Güney enlem yaprak döktürme uygulamaları ile ilgili
dereceleri arasında yetiştirilebilmektedir. birçok çalışma yapılmış ve yapılmaya
Dünya’da toplam pamuk üretiminin %90’ı devam edilmektedir. Tekstil sektörü ve
kuzey yarım kürede üretilmektedir. Dünyada üreticilerin daha rantabl bir üretim yapmaları
işlenen tarım alanlarının %2.5’inde pamuk için yeni pamuk çeşitlerinin geliştirilmesi
tarımı yapılmaktadır (Başal ve Sezener, önem arz etmektedir. Sertifikalı ve
2012). Pamuk yaklaşık olarak 65-70 ülkede adaptasyon kabileyi üstün pamuk
ekonomik olarak yetiştiriciliği çeşitlerinin kullanımı kütlü pamuk verimini
yapılmaktadır. Pamuk lif üretimi yıldan yıla yaklaşık %30 oranında arttırabilmektedir.
değişmekle birlikte, 2017 yılında 33 milyon Bu nedenle çeşit seçimi pamuk tarımında en
ha alanda 25.4 milyon ton lif ve Türkiye’de önemli konulardan birisidir.
ise 462 bin ha alanda 852 bin ton lif pamuk Pamuk çeşit/hatların verim ve lif
üretilmiştir (Anonim, 2018). özellikleri yönünden performansları; genetik
Ülkemizde pamuk tarımının geçmişi faktörler yanında yetiştirildikleri bölgedeki
Selçuklu Devletine kadar dayanmakla iklimsel koşulları, çeşitlerin olgunlaşma
birlikte, asıl gelişmeler Türkiye grupları ve yetiştirme teknikleri de etkili
Cumhuriyetinin kurulmasıyla başlamıştır. olabilmektedir. Yapılan çalışmalarda: kütlü
Pamuk tarımının geliştirilmesi için öncelikle pamuk verimi artışında genetik faktörlerin
tarımı yapılan eski dünya pamuklarının %40; yetiştirme tekniği uygulamalarının
tarımı yasaklanmış ve yeni dünya pamuğu %28 ve çeşitxçevre interaksiyonunun ise
olarak tanımlanan Amerikan kökenli %24 oranında etkili olduğu belirtilmektedir
Gossypium hirsutum L. türüne ait pamuk (Liu ve ark. 2013). Pamuk lif özelliklerinin
çeşitlerinin geliştirilmesiyle ilgili birçok çevre koşullarından etkilendiği,
çalışma yapılmıştır. Günümüzde pamuk bölgemizdeki yüksek sıcaklıklarla birlikte
tarımı Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu düşük nem lif kalite özelliklerini olumsuz
bölgelerinde yapılmaktadır. Ege ve Akdeniz yönde etkileyebilmektedir. Bu nedenle,
(Çukurova) Bölgeleri ülkemizin ihtiyaç çevre koşullarına toleranslı yeni pamuk
duyduğu pamuğu uzun süre karşılamışlardır. çeşitleri geliştirilmesi önem taşımaktadır.
Ancak anılan bölgelerimizde pamuk üretim Harran ovasında yapılan çalışmalarda; kütlü
maliyetinin artması ve alternatif ürünlerin pamuk verimi, bitkisel özellikler ve lif
ortaya konulmasıyla birlikte pamuk ekim teknolojik özellikler yönünden çeşitler ve
alanları azalmıştır. Türkiye pamuk hatlar arasında istatistiksel yönden önemli
üretiminin %55’ni Güneydoğu Anadolu farklar bulunduğu (Çopur, 1995; Çopur,
Bölgesinden karşılamaktadır. Bu artışa 2006; Birgül, 2008; Yuka, 2014 ve Yıldız ve
neden olan ana faktör şüphesiz kısaca GAP Haliloğlu, 2017) birçok araştırıcı tarafından
olarak tanımlanan Güneydoğu Anadolu belirtilmektedir.
Projesi alanında kuru tarım alanlarının Çeşit geliştirme çalışmalarında;
sulamaya açılmasıdır. introdüksiyon ve adaptasyon çalışmaları ve
GAP projesi Güneydoğu Anadolu melezleme çalışmalarından sonra elde edilen
bölgesinde 9 ili kapsayan entegre bir genotiplerde amaca uygun hatlar seçilerek
kalkınma projesidir. Proje kapsamında en tescili istenen bölgede kontrol çeşitlerle
önemli bileşenlerden birisi de tarımsal yarıştırılarak üstün çeşitler
alanların sulamaya açılmasıdır. Bu geliştirilebilmektedir.
kapsamda, 1.8 milyon ha alanın 500 bin ha’ı
526
st th
Bu çalışmada, sulamaya yeni açılan üzere iki defada tamamlanmıştır. Denemede

Şanlıurfa Suruç Ovası koşullarında, yeni incelenen özellikler Worley ve ark. (1976)
pamuk genotiplerinin bölgede tescilli olan ile Anonymous, (1997)’ye göre yöntemleri
bazı çeşitlerle birlikte performansları uyarınca saptanmıştır.
incelenerek genotipler arasındaki verim, Yukarıda belirtilen ve yöntemleri
erkencilik ve lif teknolojik özelliklere ilişkin uyarınca elde edilen veriler MSTATC paket
yeni çeşit adaylarını belirlemek, pamuk programı ile Tesadüf Blokları Deneme
tarımına yönelik olarak çeşit konusunda Desenine göre varyans analizine tabi
üreticilere pratiğe yönelik bilgiler tutulmuş, ortalamalar EGF (en küçük önemli
aktarabilmek ve bu konuda bundan sonra fark) testine göre gruplandırılmıştır
yapılacak çalışmalara ışık tutabilmek (Anonymous, 1989).
amacıyla yürütülmüştür.
Materyal ve Metot
2017 yılında farklı pamuk
Çalışma, 2017 yılında, Suruç Ovası genotiplerinden elde edilen ortalama
koşullarında pamuk üretici tarlasında ekimden taraklanmaya kadar geçen gün
yürütülmüştür. sayısı, ekimden çiçeklenmeye kadar geçen
Çalışmada, Güneydoğu Anadolu gün sayısı, ekimden koza açmaya kadar
Bölgesinde tescilli olan çeşitlerden ST-468, geçen gün sayısı ve ilk meyve dalı boğum
BA-119, DP-396 ve Babylon ile tescil sayısına ait ortalama değerler ve EGF testine
aşamasında olan Esperia (GW-13-921), göre oluşan gruplar ise Çizelge 1’de
Bomba (GW-13-1409) ve yeni çeşit adayları gösterilmiştir.
olan; GW-15179, GW15180, GW-15184, Çizelge 1’den, ortalama ekimden
GW-15186, GW-15187,GW 15188, GW- taraklanmaya kadar geçen gün sayısının 31
15189, GW-15191 (Gossypium hirsutum L.) ile 35 gün arasında değiştiği, ortalamanın
hatları bitki materyali olarak kullanılmıştır. 32.8 gün olduğu izlenebilmektedir. Aynı
Deneme alanı ana materyal alüviyal, çizelgeden, en yüksek ekimden
derin profilli olup, Suruç Serisi toprakları taraklanmaya kadar geçen gün sayısının
içerisindedir. Tüm profilin fosforca fakir GW-15179, en düşük ekimden taraklanmaya
ancak kireç ve potasyum oranı bakımından kadar geçen gün sayısının ise GW-15187
zengin ve kil bünyelidir. genotipi ve Bomba çeşidinde saptanmıştır.
Şanlıurfa, Güneydoğu Anadolu iklim Genotipler arasında önemli düzeyde (0.01)
bölgesinde yer almakla beraber, Akdeniz bir farklılık bulunduğu ve farklı gün sayısı
ikliminin etkisi de kısmen görülmektedir. gruplarının oluştuğu saptanmıştır (Çizelge
Yazları sıcak ve kurak, kışları ise ılık olan 1). Erkencilik pamuk genotiplerinin hızlı bir
bir iklim özelliği göstermektedir. Yaz şekilde gelişerek olgunlaşmaları olarak
aylarında hava sıcaklığı ortalama 44-45 tanımlanmaktadır. Erken olgunlaşma,
°C’ye kadar çıkabilmektedir. genetik yapı, kültürel işlemler ve çevre
Deneme alanında bölgede uygulanan koşullarından etkilenebilmektedir. Benzer
yetiştirme tekniklerine göre toprak hazırlığı bulgular Mert ve Akışcan (2005) tarafından
yapıldıktan sonra 1 Mayıs 2017 tarihinde da saptanmıştır. Bu durum, denemede
deneme mibzeri ile ekilmiştir. Çıkışın kullanılan genotiplerin genetik yapı yanında,
tamamlanmasından sonra 2 el ve 4 defa da iklim ve toprak koşullarına olan uyum
traktörle çapa yapılmıştır. Denemede 20 kg farklılıklarından kaynaklanmış olabilir.
saf azot ve 6 kg/da saf fosfor gübresi Erkencilik ıslahı çalışmalarında Bomba ve
uygulanmıştır. Yabancı otlar ile özellikle GW-15187 genotipleri ebeveyn olarak
thrips spp, Empoasca spp, Yeşilkurt ve kullanılabilir.
Kırmızı Örümceğe karşı ekonomik zarar Çizelge 1’den, ortalama ekimden
eşikleri dikkate alınarak mücadele edilmiştir. çiçeklenmeye kadar geçen gün sayısının
Kütlü pamuk hasadı iki defada elle 60.00 ile 66.00 gün arasında değiştiği,
yapılmıştır. Birinci el hasat 21 Eylül 2017 ve ortalamanın 63.36 gün olduğu
2. el hasat ise 10 Ekim 2017 tarihinde olmak izlenebilmektedir. Aynı çizelgeden, en
527
st th
yüksek ekimden çiçeklenmeye kadar geçen adet/bitki olduğu izlenebilmektedir. Aynı

gün sayısının GW-15189, en düşük ekimden çizelgeden, en yüksek ilk meyve dalı boğum
çiçeklenmeye kadar geçen gün sayısının ise sayısının GW-15186 genotipinden, en düşük
Bomba ve GW-15187 genotiplerinde ilk meyve dalı boğum sayısının ise Bomba
belirlenmiştir. Genotipler arasında önemli ve DPL 396 çeşitlerinden elde edildiği
düzeyde (0.01) bir farklılık bulunduğu ve görülmektedir. Genotipler arasında önemli
farklı çiçeklenme gün sayısı gruplarının düzeyde (0.01) bir farklılık bulunduğu
oluştuğu saptanmıştır (Çizelge 1). Ekimden (Çizelge 1) ve farklı ilk meyve dalı sayısı
çiçeklenmeye kadar geçen gün sayısı, verimi gruplarının oluştuğu saptanmıştır (Çizelge
doğrudan etkilememekle birlikte, koza açma 1). Bölek ve ark., (2007), ilk meyve dalı
süresi kısa olan genotiplerde daha kısa boğum sayısının 5 ile 7 veya daha yüksek
sürede kozalar açmakta ve erken hasada değere ulaşabileceği ve yüksek derecede
gelmektedir. Bulgularımız Baloch ve ark., kalıtsal ve az varyasyon göstermesi
(2014)’ün bulgularından daha düşük ve nedeniyle ilk meyve dalının oluştuğu boğum
Ekinci ve Başbağ (2015)’ın bulgularına sayısının diğer erkencilik özelliklerine göre
benzerlik göstermektedir. Bu durum, daha güvenilir bulduklarını ve bu karakterin
denemelerde kullanılan genotiplerin farklı erkenciliği belirlemek için
olgunlaşma grubuna ait olmaları ve farklı kullanılabileceğini bildirmişlerdir. Ayrıca,
iklim koşullarında yetiştirilmelerinden İlk meyve dalı boğum sayısı ile ilgili
kaynaklanabilmektedir. bulgularımız Karademir ve ark., (2013) ve
Çizelge 1’den, ortalama ekimden koza Güreli, (2015)’in bulgularına benzerlik
açmaya kadar geçen gün sayısının 107 gün göstermektedir.
ile 122 gün arasında değiştiği, ortalama Deneme yılında farklı pamuk
116.41 gün olduğu izlenebilmektedir. Aynı genotiplerinden elde edilen ortalama kütlü
çizelgeden, en yüksek ekimden koza açmaya pamuk verimi, birinci el kütlü pamuk oranı,
kadar geçen gün sayısının GW-15189, en meyve dalı sayısı ve koza sayılarına ait
düşük ekimden koza açmaya kadar geçen ortalama değerler ve EGF testine göre
gün sayısının ise Bomba çeşidi ve bunu oluşan gruplar ise Çizelge 2’de
GW-15187 genotipinin izlediği gösterilmiştir.
görülebilmektedir. Genotipler arasında Çizelge 2’den, ortalama kütlü pamuk
önemli düzeyde (0.01) bir farklılık veriminin 449.38 kg/da ile 621.97 kg/da
bulunduğu (Çizelge 1) ve farklı koza açma arasında değiştiği, ortalama 555.54 kg/da
gün sayısı gruplarının oluştuğu saptanmıştır. olduğu izlenebilmektedir. Aynı çizelgeden,
Harran Ovası’nda farklı ekim zamanları ile en yüksek kütlü pamuk veriminin Esperia
yapılan bir çalışmada; ilk koza açma gün çeşidinden, en düşük kütlü pamuk verimin
sayısı yönünden yıllar arasında bir farklılık ise GW-15187 genotipinden elde edildiği
saptanmazken, ekim zamanlarına göre bu izlenebilmektedir. Genotipler arasında
rakamın 105 ile 119 gün arasında değiştiği önemli düzeyde (0.01) bir farklılık
(Çopur, 1999); Nazilli’de yapılan bir bulunduğu (Çizelge 2) ve farklı kütlü pamuk
çalışmada ekim-koza açma gün sayısının 95 verim gruplarının oluştuğu saptanmıştır.
gün (Semu SS/G) ile 150 gün (Kashinadh) Kütlü pamuk verimi; genotip, yetiştirme
arasında (Çağırgan ve Barut, 2000) ve bir tekniği ve çevresel koşullardan etkilenen
başka çalışmada ise 90 ile 120 gün arasında kompleks bir özelliktir (Liu ve ark., 2013).
değiştiği saptanmıştır (Baloch ve ark., Bu durum, denemede kullanılan çeşitlerin
2011). Bu durum denemelerde kullanılan farklı genetik yapı ve çevre koşullarına olan
genotiplerin farklılığından uyum farklılıklarından dolayı farklı verim
kaynaklanmaktadır. Ayrıca, erkencilik ile gruplarının oluşumuna neden olmuş olabilir.
ilgili yapılacak çalışmalarda Bomba ve GW- Benzer bulgular, Çopur (1995), Güvercin ve
15187 genotipleri ebeveyn olarak ark. (2002), Çopur (2006), Karademir ve
kullanılabilir. ark. (2006), Birgül (2008), Akışcan (2012),
Çizelge 1’den, ortalama ilk meyve dalı Karademir ve ark., (2013), Yuka (2014),
boğum sayısının 4.98 adet/bitki ile 7.10 Karademir ve ark., (2015), Karademir ve
adet/bitki arasında değiştiği, ortalama 6.12
528
st th
ark., (2017) ve Yıldız ve Haliloğlu (2017) tarafından da saptanmıştır.
Çizelge 1. 2017 yılında, farklı pamuk genotiplerinden elde edilen ortalama ekim-taraklanma,
ekim-çiçeklenme ekim-koza açma gün sayısı ve ilk meyve dalı boğum sayısı ile
EGF testine göre oluşan gruplar
Ekim-Taraklanma Ekim-Çiçeklenme Ekim-Koza Açma İlk Meyve dalı
Genotipler Gün Sayısı (gün) Gün Sayısı (gün) Gün Sayısı (gün) Boğum Sayısı
(adet)
DP 396 32.00 bcd 62.75 cd 118.50 cd 5.13 de
BA-119 32.50 bcd 62.00 d 116.00 efg 6.13 bc
ST-468 33.00 abc 64.00 bc 117.50 de 6.50 ab
Esperia 32.00 bcd 63.00 cd 115.00 fg 6.25 abc
Babylon 32.00 bcd 65.00 ab 118.75 bcd 6.05 bc
Bomba 30.00 d 60.00 e 107.00 h 4.98 e
GW-15179 35.00 a 65.00 ab 121.00 ab 5.95 bcd
GW-15180 33.25 ab 64.75 ab 118.75 bcd 5.38 cd
GW-15184 33.00 abc 64.00 bc 120.00 abc 6.08 bc
GW-15186 34.00 ab 65.00 ab 117.00 def 7.10 a
GW-15187 31.00 cd 60.00 e 108.00 h 5.15 de
GW-15188 32.00 bcd 63.00 cd 115.00 fg 6.10 bc
GW-15189 35.00 a 66.00 a 122.00 a 6.78 ab
GW-15191 34.00 ab 65.50 ab 120.00 abc 6.00 bcd
Ortalama 32.80 63.36 116.41 6.12
EGF(0.05) 4.59 1.520 2.30 0.89
: Aynı harf grubu içerisinde yer alan konular arasında istatistikî olarak önemli düzeyde (0.05) bir farklılık
bulunamamıştır.
Çizelge 2’den, genotiplere göre saptanan (2017), Karademir ve ark., (2017a) ve Yıldız
ortalama birinci el kütlü pamuk oranının ve Haliloğlu (2017) tarafından da
%75.00 ile %87.50 arasında değiştiği; saptanmıştır.
ortalamanın %81.63 olduğu Çizelge 2’den, genotiplere göre saptanan
izlenebilmektedir. Aynı çizelgeden, Babylon ortalama meyve dalı sayısının 9.00
(%87.50) çeşidinin en yüksek, GW-15191 (adet/bitki) ile 15.00 (adet/bitki) arasında
(%75.00) hattının ise en düşük birinci el değiştiği; ortalamanın 12.61 (adet/bitki)
kütlü pamuk oranını oluşturduğu olduğu izlenebilmektedir. Aynı çizelgeden,
izlenebilmektedir. Birinci el kütlü pamuk farklı pamuk genotiplerinde saptanan
oranı yönünden genotipler arasında (0.01 ortalama meyve dalı sayısında EGF testine
düzeyinde) önemli düzeyde bir farklılığın göre 7 farklı grubun oluştuğu belirlenmiştir.
olduğu saptanmıştır. EGF (en küçük önemli Bu gruplar içerisinde en yüksek meyve dalı
fark) testine göre erkencilik oranı sayısı Babylon (15.00) ve Esperia
bakımından farklı grupların oluştuğu çeşitlerinde, en düşük meyve dalı sayısı ise
belirlenmiştir. Babylon, Esperia ve GW- GW-15187 (9.00) genotipinde saptanmıştır.
15187 genotiplerinin birinci el kütlü pamuk Bulgularımız, Çopur (1999), Çopur (2006)
oranı sıralamasında ilk sırada yer ve Yuka (2014)’nın bulgularına benzer,
almaktadırlar. Bu farklılık çeşitlerin farklı Güreli (2015)’nin bulgularından düşük ve
olgunlaşma grupları ile iklim koşullarına Ekinci ve Başbağ (2015)’nın bulgularından
göre farklı tepki göstermeleri yanında, yüksektir. Bu durum, denemenin farklı yer
genetiksel farklılıktan da kaynaklanmış ve yıllardaki iklim ve toprak şartları ile
olabilir. Benzer bulgular, Güvercin ve ark., denemelerde kullanılan materyalin
(2002), Çopur (2006), Karademir ve ark. farklılıklarından kaynaklanmış olabilir.
(2006), Birgül (2008), Yuka (2014), Ekinci
ve Başbağ (2015), Karademir ve ark.,
529
st th
Çizelge 2. 2017 yılında, farklı pamuk genotiplerinden elde edilen ortalama kütlü pamuk
verimi, birinci el kütlü pamuk oranı, meyve dalı sayısı ve koza sayısı ile EGF
testine göre oluşan gruplar
Kütlü Pamuk Birinci El Kütlü Meyve Dalı Sayısı Koza Sayısı

Genotipler Verimi (kg/da) Pamuk Oranı (%) (adet/bitki) (adet/bitki)
DP 396 495.89 cd 82.00 abcd 11.257 cde 14.35 cde
BA-119 575.36 ab 85.00 ab 13.00 abc 14.13 de
ST-468 591.79 ab 80.00 bcde 13.75 ab 15.33 bcd
Esperia 621.97 a 86.25 a 15.00 a 18.08 a
Babylon 597.23 ab 87.50 a 14.50 a 16.48 ab
Bomba 558.84 abc 85.75 ab 11.25 cde 12.15 fgh
GW-15179 541.07 bc 83.25 abc 11.75 bcd 13.18 efg
GW-15180 472.59 d 76.75 de 10.50 de 11.43 gh
GW-15184 573.93 ab 77.50 cde 13.50 abc 14.00 def
GW-15186 594.47 ab 77.00 de 14.00 ab 16.15 abc
GW-15187 449.38 d 86.25 a 9.00 e 11.13 h
GW-15188 583.57 ab 83.25 abc 13.00 abc 15.18 bcd
GW-15189 568.21 ab 77.25 cde 14.00 ab 14.15 de
GW-15191 553.31 b 75.00 e 12.00 bcd 13.15 efg
Ortalama 555.54 81.63 12.61 14.20
EGF(0.05) 64.81 6.04 2.35 1.93
bulunamamıştır.
Çizelge 2’den, genotiplere göre saptanan randımanı ve 100 tohum ağırlığına ait
ortalama bitki başına koza sayısının 11.13 ortalama değerler ve EGF testine göre
(adet/bitki) ile 18.08 (adet/bitki) arasında oluşan gruplar ise Çizelge 3’de
değiştiği; ortalamanın 14.20 adet/bitki gösterilmiştir.
olduğu izlenebilmektedir. Aynı çizelgeden, Bitki boyu açısından genotipler
Esperia (18.08 adet/bitki) çeşidinin en değerlendirildiğinde, GW-15188 genotipi,
yüksek, GW-15187 (11.13 adet/bitki) 109.00 cm ile en uzun bitki boyuna sahiptir.
genotipinde ise en düşük koza sayısının Bunu sırasıyla, GW-15179 (108.00 cm) ve
oluşturduğu izlenebilmektedir. Bitki başına ST-468 (107.00 cm) çeşidi izlemektedir. En
oluşan koza sayısı yönünden genotipler kısa bitki boyu ise 95.25 cm ile DP-396
arasında (0.01 düzeyinde) önemli bir çeşidinden elde edilmiştir. Bitki boyu
farklılığın olduğu saptanmıştır. yönünden genotipler arasında istatistiki
Bulgularımız, Ekinci ve Başbağ (2015)’ın olarak önemli düzeyde bir farklılık olduğu
bulgularından yüksek, Çopur (1995), Çopur saptanmıştır. Saptanan bitki boyu değerleri
(1999), Birgül (2008), Karademir ve ark., genel olarak orta ve uzun boylu grupta yer
(2013), Yuka (2014) ve Güreli (2015)’in almaktadır (Çağırgan ve Barut, 2000).
bulgularına benzer ve Memon ve ark., Bulgularımız, Çopur (1995) ve Yıldız ve
(2014) ve Sial ve ark., (2014)’nın Haliloğlu, (2017)’nin bulgularından yüksek,
bulgularından daha düşük olarak Çopur (2006) ve Yuka, (2014)’nın
saptanmıştır. Bu farklılık, çeşitlerin toprak bulgularına benzer ancak ve Sial ve ark.
ve iklim koşullarına göre farklı tepki (2014)’nın bulgularından da daha düşük
göstermeleri yanında, genetiksel farklılıktan olarak saptanmıştır. Bu durum, genotiplerin
da kaynaklanmış olabilir. deneme alanında oluşan iklim koşulları ve
2017 yılında farklı pamuk farklı kültürel uygulamalardan etkilenmiş
genotiplerinden elde edilen ortalama bitki olabileceğini gösterebilir.
boyu, koza kütlü pamuk ağırlığı, çırçır
530
st th
Çizelge 3’den, ortalama koza kütlü sonucunda elde ettiğimiz değerler Baloch ve
pamuk ağılıklarının 4.38 g/koza ile 5.46 ark., (2014), Sial ve ark., (2014) ve Yıldız ve
g/koza arasında değiştiği, ortalamanın 5.46 Haliloğlu, (2017)’nun bulgularından yüksek,
g/koza olduğu; en yüksek koza kütlü pamuk Ekinci ve Başbağ (2015) ile Güreli (2015)’in
ağırlığının GW-15188, en düşük koza kütlü bulguları ile benzer ve Yuka (2014)’nın
pamuk ağırlığının ise Bomba çeşidinden bulgularından kısmen düşüktür. Bu durum,
elde edildiği izlenebilmektedir. En düşük denemelerde kullanılan farklı pamuk
koza kütlü pamuk ağırlığına sahip olan çeşitlerinden kaynaklanmış olabilir. Bu
Bomba çeşidinin 100 tohum ağırlığı amaçla koza kütlü pamuk ağırlığı yönünden
yönünden de benzer düzeyde yer alması yapılacak ıslah çalışmalarında GW-15188
bulgularımızı desteklemektedir. Çalışma genotipi ebeveyn olarak seçilebilir.
Çizelge 3. 2017 yılında, farklı pamuk genotiplerinden elde edilen ortalama bitki boyu, koza
kütlü pamuk ağırlığı, çırçır randımanı ve 100 tohum ağırlığı ile EGF testine göre
oluşan gruplar
Genotipler Bitki Boyu Koza Kütlü Pamuk Çırçır Randımanı 100 Tohum Ağırlığı
(cm) Ağırlığı (g/koza) (%) (g)
DP 396 95.25 h 4.56 ef 43.48 def 8.95 b
BA-119 105.00 abcde 4.91 cd 42.43 fg 8.95 b
ST-468 107.00 abc 4.64 e 43.00 efg 9.15 ab
Esperia 103.00cdef 4.67 e 42.13 h 9.35 ab
Babylon 100.00 fgh 4.55 ef 43.65 cde 9.15 ab
Bomba 106.00 abcd 4.38 f 44.38 abc 7.83 c
GW-15179 108.00 ab 5.19 b 44.58 ab 7.98 c
GW-15180 105.00 abcde 4.67 e 42.88 fg 9.15 ab
GW-15184 101.50 efg 5.09 bc 44.70 a 8.28 c
GW-15186 106.00 abcd 5.25 ab 44.00 abcd 9.73 a
GW-15187 98.00 gh 5.25 ab 43.13 efg 7.88 c
GW-15188 109.00 a 5.46 a 43.40 def 8.93 b
GW-15189 104.00 bcdef 4.66 e 44.05 abcd 8.03 c
GW-15191 102.50 def 4.75 de 43.95 bcd 8.10 c
Ortalama 103.66 4.86 43.55 8.67
EGF(0.05) 2.72 0.22 0.73 0.62
bulunamamıştır.
Ülkemizde pamuğun pazarlanması, çırçır yönünden genotipler arasında (0.01

işletmeleri üzerinden ve kütlü olarak düzeyinde) önemli bir farklılık olduğu
yapılmaktadır. Çırçır işletmeleri pamuk saptanmıştır. EGF testine (en küçük önemli
alımlarında; renk ve yabancı madde miktarı fark) göre farklı çırçır randımanı gruplarının
yanında daha çok çırçır randımanını dikkate oluştuğu belirlenmiştir. GW-15184 genotipi
alarak fiyat oluşturmaktadır. Bu amaçla, çırçır randımanı sıralamasında ilk sırada yer
çırçır randımanı kütlü pamuğun almaktadır. Araştırma bulgularımız,
pazarlanmasında önem arz etmektedir. Karademir ve ark. (2006), Sial ve ark.,
Çizelge 3’den, ortalama çırçır randımanının (2014), Ekinci ve Başbağ (2015), Güreli
%42.13 ile %44.70 arasında değiştiği, (2015), Karademir ve ark., (2017) ve
ortalamanın %43.55 olduğu Karademir ve ark., (2017a)’nın saptadıkları
izlenebilmektedir. Aynı çizelgeden, en çırçır randımanı değerlerinden daha yüksek
yüksek çırçır randımanı değerinin %44.70 değerler saptanmıştır. Bu amaçla, çırçır
ile GW-15184 genotipinden; en düşük değer randımanı yönünden yapılacak ıslah
ise %42.13 ile Esperia çeşidinden elde çalışmalarında, GW-15184 ve GW-15179
edildiği izlenebilmektedir. Çırçır randımanı genotipleri ebeveyn olarak seçilebilir.
531
st th
Çizelge 3’den, genotiplere göre saptanan ağırlığının genotiplere göre değiştiği Çizelge
ortalama 100 tohum ağırlığının 7.83 g ile 3’den izlenebilmektedir. Aynı çizelgeden,
9.73 g arasında değiştiği, ortalama 8.67 g genel olarak çırçır randımanı yüksek olan
olduğu izlenebilmektedir. Aynı çizelgeden, genotiplerin 100 tohum ağırlığı değerinin
en yüksek 100 tohum ağırlığının 9.73 g ile düşük olduğu saptanmıştır. Bulgularımız,
GW-15186 ve en düşük 100 tohum Çopur (1995), Birgül (2008), Karademir ve
ağırlığının ise 7.83 g Bomba çeşidinden elde ark., (2013)’nın bulgularına benzer, Yuka
edildiği izlenebilmektedir. Genotipler (2014)’nın bulgularına kısmen benzer ve
arasında (0.01) önemli düzeyinde bir Güreli (2015) tarafından saptanan
farklılık olduğu ve EGF (en küçük önemli bulgulardan daha düşük olarak
fark) testine göre farklı 100 tohum ağırlığı belirlenmiştir.
gruplarının oluştuğu ve 100 tohum
Çizelge 4. 2017 yılında, farklı pamuk genotiplerinden elde edilen ortalama lif uzunluğu, lif
inceliği, lif mukavemeti ve lif yeknesaklık oranı ile EGF testine göre oluşan
gruplar
Genotipler Lif Uzunluğu Lif İnceliği Lif Mukavemeti Lif Uzunluk Uyumu
(mm) (micronaire) (g/tex) İndeksi (%)
DP 396 29.89 bcd 4.91 bcd 30.30 bcd 82.53
BA-119 28.87 def 4.62 de 29.68 cde 81.40
ST-468 29.10 def 4.62 de 29.43 cde 81.90
Esperia 29.28 cdef 4.75 cde 28.25 ef 82.63
Babylon 29.39 cde 5.11 abc 28.75 def 81.50
Bomba 30.70 ab 4.50 e 29.63 cde 82.43
GW-15179 30.49 ab 4.71 de 30.10 cd 82.30
GW-15180 30.28 abc 4.64 de 30.53 abc 81.98
GW-15184 29.87 bcd 4.92 bcd 31.95 ab 82.33
GW-15186 31.22 a 4.73 cde 30.95 abc 82.48
GW-15187 29.38 cde 5.18 ab 32.13 a 82.45
GW-15188 28.35 f 5.33 a 28.10 ef 82.45
GW-15189 28.31 f 4.60 de 29.65 cde 81.38
GW-15191 28.38 ef 4.92 bcd 27.30 f 80.75
Ortalama 29.54 4.82 29.77 82.03
EGF(0.05) 1.04 0.40 1.72 ö.d.
bulunamamıştır. ö.d: önemli değil
Çizelge 4.den, genotiplere göre saptanan değerinin, çoğunlukla genotiplerin genetik

ortalama lif uzunluğunun 28.31 mm ile yapısına bağlı olduğu ancak lif hücre
31.22 mm arasında değiştiği, ortalamanın duvarındaki fotosentetik karbonhidratların
29.54 mm olduğu görülmektedir. Ayrıca, en birikimine, dolayısıyla çevresel stres
yüksek lif uzunluğunun 31.22 mm ile GW- koşullarından etkilenebilmektedir (Rosolem,
15186 genotipinden, en düşük lif 2014). Bu nedenle, genotipler arasında lif
uzunluğunun ise 28.31 mm ile GW-15189 uzunluğu yönünden farklılıklar ortaya
genotipinde oluştuğu görülebilmektedir. çıkabilmektedir. Ayrıca, lif uzunluğu
Genotipler arasında önemli düzeyde değerleri incelendiğinde; GW-15179, GW-
farklılıklar olduğu ve EGF testine göre farklı 15180, Bomba ve GW-15186 genotiplerinin
lif uzunluğu gruplarının oluştuğu uzun lifli, diğer genotiplerin ise orta uzun
saptanmıştır. Çizelge 4’den, GW-15179, lifli pamuklar grubunda yer almaktadır
GW-15180, Bomba ve GW-15186 (Anonymous, 1997). Bulgularımız, Çopur
genotiplerinin birbirine yakın değerler (2006), Karademir ve ark., (2006), Akışcan,
oluşturduğu saptanmıştır. Lif uzunluğu (2012), Karademir ve ark., (2015) ve
532
st th
Karademir ve ark., (2017) bulgularına tepki göstermelerinden kaynaklanmış

benzer, Karademir ve ark. (2006), Birgül olabilir. Benzer bulgular Karademir ve ark.
(2008), Güreli (2015), Çoban ve Çiçek (2006), Güreli (2015), Karademir ve ark.,
(2017), Karademir ve ark., (2017) ve (2015), Karademir ve ark., (2017),
Karademir ve ark., (2017a), bulgularından Karademir ve ark., (2017a) ve Yıldız ve
daha yüksek lif uzunluğu değerleri Haliloğlu (2017) tarafından da saptanmıştır.
saptanmıştır. Çizelge 4.’den, ortalama lif uzunluk
Çizelge 4.’den, en ince liflerin değerinin uyumu indeksinin %80.75 ile %82.63
4.50 mic. ile Bomba çeşidinden elde arasında değiştiği, ortalamanın %82.03
edildiği; en kalın lif değerinin ise 5.33 mic. olduğu; en düşük lif uzunluk uyumu
ile GW-15188 genotipinden elde edildiği indeksinin %80.75 ile GW-15191 ve en
izlenebilmektedir. Yapılan varyans yüksek lif uzunluk uyumu indeksinin ise
analizinde; farklı lif inceliği gruplarının %82.63 ile Esperia çeşidinden elde
oluştuğu izlenebilmektedir. Lif inceliği edilmiştir. Genotipler arasında istatistiksel
değeri kalıtsal bir özellik olmakla birlikte olarak önemli düzeyde bir farklılık
çevre koşullarından etkilenebilmektedir. oluşmamıştır. Karademir ve ark., (2006)’nın
Özellikle düşük gece sıcaklıkları selüloz yaptığı çalışmada; çeşitler arasında lif
birikiminin olumsuz yönde etkileyerek uzunluk uyumu indeksinin yönünden
olgunlaşmamış lif miktarı ve lif kopma farklılıklar olduğunu; Karademir ve ark.,
mukavemetinin azalmasına neden (2015), Karademir ve ark., (2017) ve
olabilmektedir (Bradow ve Davidonis, Karademir ve ark., (2017a)’nın yaptıkları
2000). Bulgularımız Akışcan, (2012), diğer çalışmada; lif uzunluk uyumu indeksi
Karademir ve ark., (2015)’nın bulgularına yönünden genotipler arasında bir farklılığın
benzer, Karademir ve ark., (2017) ve olmadığı ancak yıllar arasında önemli
Karademir ve ark., (2017a)’nın düzeyde farklılıklar olduğu; Birgül (2008)
bulgularından kısmen düşük lif inceliği ve Yuka (2014) ise çeşitler arasında önemli
değerleri saptanmıştır. Bu durum, düzeyde bir farklılığın olmadığını
denemenin farklı yer ve yıllarda kurulması bildirmişlerdir. Bu durum, denemelerde
ile denemede kullanılan farklı pamuk kullanılan farklı pamuk genotipleri ve
materyalinden kaynaklanmış olabilir. denemelerin farklı yer ve yıllarda
Aynı çizelgeden, ortalama lif yürütülmesinden kaynaklanmış olabilir.
mukavemetinin 27.30 g/tex ile 32.13 g/tex
arasında değiştiği, ortalamanın 29.77 g/tex Sonuç ve Öneriler
olduğu; en yüksek lif mukavemeti değerinin
32.13 g/tex ile GW-15187 genotipinden; en Pamuk yetiştiricilerinin pamuk tarımında
düşük lif mukavemeti değerinin ise 27.30 önemsedikleri en önemli konu birim alandan
g/tex ile GW-15191 genotipinden elde yüksek miktarda kütlü pamuk verimi
edilmiştir. Aynı çizelgeden, belirlenen lif almaktır. Bu çalışmada; genotiplere göre
mukavemeti değerleri arasında istatistiksel saptanan kütlü pamuk veriminin 472 kg/da
anlamda önemli düzeyde (0.01) farklılıkların ile 621 kg/da arasında değiştiği saptanmıştır.
oluştuğu ve lif mukavemeti yönünden 2017 yılı pamuk yetiştirme sezonunda
yapılan sınıflandırmada GW-15187 ve GW- zararlı yoğunluğunun fazla olduğu
15184 genotipleri çok sağlam lif grubunda gözlenmiştir. Bu deneme yılı için olumsuz
ve diğer tüm genotipler ise normal ve bir durumdur. Suruç Ovası koşullarında ana
sağlam lifler grubunda yer almaktadır ürün üretim koşullarında kontrol
(Anonymous, 1997). Dolayısıyla elde edilen çeşitlerinden farklı olarak sırasıyla Esperia,
lif değerleri tekstil sanayisinde işlenebilecek Bomba, GW-15186, GW-15188 genotipleri
lif mukavemet değerinin üzerindedir (Frey ile mikro ve bölge çeşit verim denemeleri
ve Douglas, 1992). Lif mukavemeti kalıtsal çalışmalarına devam edilmelidir.
bir özellik olmakla birlikte, çevre Ülkemizde pamuğun pazarlanmasında
koşullarından etkilenebilmektedir. çırçır randımanı dikkate alınmaktadır. Bu
Genotipler arasındaki farklılıklar da amaçla çırçır randımanı ile ilgili yapılacak
genotiplerin çevre koşullarına karşı farklı ıslah çalışmalarında GW-15184 ve
533
st th
GW15179 ve Bomba genotipleri ebeveyn duration cotton genotypes. The

olarak tercih edilmelidir. Lif özellikleri Journal of Animal & Plant Sciences,
genel olarak Upland grubu pamuklarının 24(4): 1198-1211.
özelliklerini taşımaktadır. Ancak, lif inceliği Birgül, İ.H., 2008. Bazı pamuk (Gossypium
değerlerinde genel olarak bir düşüş hirsutum L.) Çeşitlerinde Büyüme
gözlenmiştir. Bu durum pamuğun gelişim Parametreleri ve Hasat Devrelerine
sürecinde oluşan yüksek sıcaklıklardan Göre Lif Özelliklerinin Saptanması.
kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu amaçla, Harran Üniversitesi, Fen Bilimleri
lif uzunluğu yönünden yapılacak Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,
çalışmalarda GW-15186 ve lif mukavemeti Şanlıurfa, 68s.
yönünden ise GW-15187 genotipleri Bölek, Y., Oğlakçı, M., ve Kıllı, F., 2007.
ebeveyn olarak tercih edilmelidir. Ayrıca, Pamukta (Gossypium spp.) Erkenciliği
çeşit verim çalışmaları ile ilgili denemeler, Belirleyen Faktörler ve Üretim
en az iki yıl ve farklı lokasyonlarda Planlaması. KSÜ Fen ve Mühendislik
yürütülmelidir. Dergisi, 10 (1): 116-125.
Bradow, J.M. and Davidonis, G. H., 2000.
Teşekkür Quantitation of fiber quality and the
cotton production-processing
Bu çalışmayı 17105 proje numarası ile interface: A Physiologist's
destekleyen Harran Üniversitesi Bilimsel Perspective. The Journal of Cotton
Araştırma Projeleri Koordinatörlüne Science, 4:34-64.
teşekkür ederiz. Çağırgan, O. ve Barut, A., 2000. Nazilli
Pamuk Araştırma Enstitüsü’ndeki
KAYNAKLAR Genetik Stok Pamuk Çeşitlerinin
Özellikleri. T.C. Tarım ve Köyişleri
Akışcan, Y., 2012. Türkiye’de 1980 - 2009 Bakanlığı, Nazilli Pamuk Araştırma
arasında tescil edilmiş bazı pamuk Enstitüsü Müd., No: 58, 18-30.
çeşitlerinde lif kalite özellikleri Çoban, M. ve Çiçek, S., 2017. Nazilli
yönünden genetik ilerlemenin koşullarına adapte olabilecek ileri
belirlenmesi, Süleyman Demirel pamuk hatlarının verim ve lif kalite
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, özelliklerinin belirlenmesi. KSÜ Doğa
7 (2):32-40. Bilimleri Dergisi, 20(Özel Sayı): 222-
Anonim, 2018. Pamuk Raporu. Gümrük ve 226.
Ticaret Bakanlığı, Kooperatifçilik Çopur, O., 1995. Harran Ovası Koşullarına
Genel Müdürlüğü, 2017 Yılı Raporu Uygun Pamuk (Gossypium hirsutum
Ankara. L.) Çeşitlerinin Verim ve Verim
Anonymous, 1989. User’s Guide to Unsurları Arası İlişkilerin Korelasyon
MSTATC, An Analysis of Agronomic ve Path Analizi İle Saptanması
Research Experiments. Michigan Üzerinde Bir Araştırma. Harran
State University, USA. Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,
Anonymous, 1997. High Volume Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa, 49s.
Instruments (HVI) Catalog. Costumer Çopur, O., 2006. Determination of Yield and
Information Service, No: 40, Volume Yield Components of Some Cotton
May, Sweden. Cultivars in Semi Arid Conditions.
Başal, H., and Sezener, V., 2012. Turkey Pakistan Journal of Biological
cotton report. In 11th Regional Science, 9 (14): 2572–2578.
Meeting of the International Cotton Çopur, O., 1999. Harran Ovası Koşullarında
Advisory Committee, 5-7 November, Farklı Ekim Zamanlarının, Pamukta
Antalya, Turkey. (Gossypium hirsutum L.) Çiçeklenme,
Baloch, M. J., M.J., Khan, N.U., Rajpur, Verim, Verim Unsurları ve Erkencilik
M.A., Jatoi, W.A., Gul, S., Rind, I.H. Kriterlerine Etkisi Üzerinde Bir
and Veesar, N.F., 2014. Yield related Araştırma. Harran Üniversitesi, Fen
morphological measures of short
534
st th
Bilimleri Enstitüsü, Doktora Karademir, E., Karademir, Ç, Ekinci, R. and

Tezi,Şanlıurfa, 186s. Sevilmiş, U., 2017. Determination of
Ekinci, R., Başbağ, S., 2015. Erkenci pamuk Yieldand Technological Properties of
genotiplerinde verim ve erkencilik Early Maturing Cotton Genotypes.
parametreleri arası ilişkilerin Book Proceeding of Agrosym, VIII.
korelasyon ve path analizi ile International of Scientific Agriculture
belirlenmesi. Anadolu Tarım Bilimleri Symposium, Jahorina, October 05-08,
Dergisi, 30: 154-159. 2017, pp: 769-775.
Frey, M. ve Douglas, K., 1992. İplik Kalite Karademir, Ç., Karademir, E ve Sevilmiş,
Özelliklerinin Daha Sonraki İşlem U., 2017a. Bazı Pamuk (Gossypium
Kademeleri ve Mamul Kumaşın hirsutum L.) Genotiplerinin Verim ve
Görünüşü Üzerindeki Etkileri. Tekstil Lif Teknolojik Özellikler Bakımından
Maraton, Temmuz-Ağustos Sayısı, Değerlendirilmesi. YYÜ, Tarım
s33-38. Bilimleri Dergisi, 27(2): 183-191.
Güreli, R., 2015. Farklı Pamuk Mert, M. ve Akışcan, Y., 2005. Amik Ovası
Hat/Çeşitlerinde Büyüme ve koşullarında bazı pamuk (Gossypium
Gelişmenin İzlenmesi. Mustafa Kemal hirsutum L.) çeşitlerinin gelişme
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, dönemlerine göre sıcaklık isteklerinin
Yüksek Lisans Tezi, Hatay, 50s. belirlenmesi. Türkiye VI. Tarla
Güvercin, R., Çopur, O. ve Nasırcı, Z., Bitkileri Kongresi 5-9 Eylül 2005,
2002. Harran Ovası koşullarında Antalya (Araştırma Sunusu Cilt I,
ümitvar pamuk (Gossypium hirsutum Sayfa 291-296).
L.) hatlarının verim ve teknolojik Memon, S., Jatoi, W.A., Veeser, N.F.,
özelliklerinin saptanması. Harran Kaleri, N., Khanzada, S., Kamboh, N.
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, and Rajput, L., 2017. Characterization
6(3–4): 39-46. of elite upland cotton genotypes for
Liu, S.M., Constable, G.A., Reid, P.E., earliness and yield traits. Journal of
Stiller, W.N. and Cullis, B.R., 2013. Basic & Applied Sciences, 13: 508-
The interaction between breeding and 513
crop management in improved cotton Rosolem, C.A., 2014. Cotton fibre quality:
yield. Field Crops Research, 148: 49- how much comes from the
60. field?https://baumwollboerse.de/wp-
Karademir, E., Karademir, Ç., Ekinci, R. ve content/uploads/2015/11/Vortrag-
Karahan, H., 2006. Güneydoğu Rosolem .pdf (Erişim Tarihi: 1
Anadolu Bölgesi Koşullarında İkinci Ocak 2018).
Ürün Tarımına Uygun Pamuk Sial, K.B., Kalhoro, A.D. and Ahsan, M.Z.,
Çeşitlerinin Belirlenmesi. Çukurova 2014. Performance of different
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Upland cotton varieties under the
21(4): 119-126. climatic condition of central zone of
Karademir, E., Karademir, Ç. ve Sezener, Sindh. American Eurasian Journal of
V., 2013. Bazı Pamuk Çeşitlerinin Agriculture & Environment Science,
Diyarbakır Koşullarına Adaptasyonu. 14(12): 1447-1449.
Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Yıldız, Z. ve Haliloğlu, H., 2017. Pamukta
Türkiye 10. Tarla Bitkileri Kongresi Çeşit Tercihinde Dekara Gelir
Bildirileri, Cilt II, s.198-202, 10-13 Yaklaşımı. Nevşehir Bilim ve
Eylül 2013, Konya. Teknoloji Dergisi Cilt 6: (ICAFOF,
Karademir, E., Karademir, Ç, Ekinci, R. ve 2017 Özel Sayı) 261-270
Sevilmiş, U., 2015. İleri Yuka, A., 2014. Harran Ovası Koşullarında
Generasyondaki Pamuk (Gossypium Buğday Sonrası İkinci Ürün Olarak
hirsutum L.) Hatlarında Verim ve Lif Yetiştirilebilecek Pamuk (Gossypium
Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi. hirsutum L.) Çeşitlerinin Verim ve Lif
Türkiye Tarımsal Araştırmalar Teknolojik Özelliklerinin
Dergisi, 2(2): 100-107. Belirlenmesi. Harran Üniversitesi,
535
st th
Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek

Lisans Tezi, Şanlıurfa, 62s.
Worley, S. JR., Harmon H.R., Harrel, D.C.
and Culp, T.W., 1976. Ontogenetic
Model of Coton Yield. Crop Science,
16: 30-34.
536
st th
Antakya Sebze Ekim Alanlarında Rizosfer Toprakları Mikrobiyal

Aktivitelerinin Yersel Dağılımları
Kemal Doğan1, Sema Karanlık1, Necat Ağca1, Ali Sarıoğlu2, Fesih Yabar1,
1
University of Mustafa Kemal, Fac. of Agri., Dep. of Soil Sci.& Plant Nutrition, 3100 Hatay, Turkey
2
University of Harran, Fac. of Agri., Dep. of Soil Sci.& Plant Nutrition, 63200 Şanlıurfa, Turkey
Corresponding Author e-mail:dogankem@hotmail.com
Özet: Bu araştırmanın amacı, Antakya’da, bahar mevsimi döneminde, farklı sebze ekim alanlarında
rizosfer topraklarının bazı mikrobiyal aktivitelerini belirlemek ve yersel dağılımlarını belirlemektir.
Mikrobiyal aktiviteleri belirlemek için CO2 üretimi, dehidrogenaz enzim aktivitesi (DHA) ve
mikrobiyal biyomas karbon (MBC) içerikleri analiz edilmiştir. Bununla beraber araştırma alanlarında
yaygın olarak yetiştirilen, Soğan (S), Marul (M), Maydanoz (My), ıspanak (Is), havuç (H) ve pataes
(P) bitkilerine ait kök bölgesi topraklarının pH ve EC (1:5) gibi kimyasal analizleri de yapılmıştır.
Belirlenen mikrobiyal aktiviteler, jeoistatistiksel olarak haritalanmıştır.
Araştırma sonuçlarına göre, en yüksek CO2, DHA ve MBC sonuçları sırasıyla, 410 g CO2-C.g
kt.gün-1 marul topraklarında, 67,87 g TPF.g kt. marul topraklarında, ve 431 g MBC.g kt.-1 soğan
topraklarında bulunmuştur. Aynı parametrelere ait en düşük değerler ise sırasıyla, 36 g CO2-C.g
kt.gün-1 soğan topraklarında , 4,23 g TPF.g kt- soğan topraklarında, ve 20 g MBC.g kt-1 maydanoz
topraklarında belirlenmiştir. CO2, DHA ve MBC parametrelerine ait genel ortalama sonuçları
sırasıyla, 178 g CO2-C.g kt. gün-1, 16,52 g TPF.g kt-1, ve 147 g MBC.g kt-1 olarak tespit edilmiştir.
Tüm bitkilerin CO2, DHA ve MBC genel ortalama sonuçları ise sırasıyla, 178 g CO2-C.g kt.gün-1-
16,52 g TPF.g kt-1, 147g MBC. g kt-1 olarak belirlenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, Antakya
sebze ekim alanlarında yetiştirilen farklı bitki rizosfer aktiviteleri, toprak mikrobiyal aktivitelerinde
önemli değişimlere neden olmuştur.
Anahtar kelimeler: Rizosfer aktivitesi, mikrobiyal aktivite, sebze toprakları, Amik Ovası
Spatial Distrubition of Microbial Activities in Rhizosphere of Wide Vegetable

Cultivation Areas in Antakya
Abstract :The aim of this research was to determine some rhizosphere microbial activity parameters
of soil under different vegetable cultivation areas and their spatial distrubition in Antakya Region in
spring season. To determine microbial activities, CO2 production, dehydrogenase enzyme activity
(DHA) and microbial biomass carbon (MBC) contents were analyzed. Chemical properties as pH, EC
(1:5) were also determined in rhizosphere soil of onion (O), lettuce (L), parsley (P), spinach (Sp),
carrot (C) and potato (P) plants which are the most commonly planted vegetables in the research area.
The determined microbial activity parameters were mapped geostatisticaly.
According to results of this research, the highest value of CO 2, DHA and MBC were determined as
410 g CO2-C.g ds.day-1 in lettuce soils,, 67,87 g TPF.g ds- in lettuce soils, and 431 g MBC.g ds-1 in
onion soils respectively. The lowest value of the same properties were determined as 36 g CO2-C.g
ds.day-1 in onion soils,, 4,23 g TPF.g ds- in onion soils, and 20 g MBC.g ds-1 in parsley soils
respectively. According to general average of CO2, DHA and MBC were determined as 178 g CO2-
C.g ds.day-1, 16,52 g TPF.g ds-1, and 147 g MBC.g ds-1 respectively. In all plants, CO 2, DHA and
MBC values were determined as 178 g CO2-C.g ds. day-1-16,52 g TPF.g ds-1, 147g MBC. g ds-1
respectively. According to the results evaluated, it was determined that different plant cultivation
caused significant differences on rhizosphere biologic activities in the vegetable cultivation areas of
Antakya.
Anahtar Kelimeler: Rhizosphere activity, microbial activity, vegetable soils, Amik Plain.
537
st th
Giriş oranlarda zararlar gören toprak mikrobiyal

Geniş bir tarım potansiyeline sahip olan aktiviteleri ve toprak organik madde içeriği,
Hatay, Akdeniz Bölgesi’nin Doğu ucunda verimlilik unsurlarını ve sürdürülebilirliği
yer alan bir sınır ilimizdir. Türkiye toplam tehdit etmektedir (Doğan ve ark., 2016; Can
alanının % 7’sini kaplayan 5.403 km² ve Doğan, 2017; Doğan, 2012). Günümüz
genişlikteki il alanı, 35º 52’ ve 37º 04’ kuzey koşullarında kaçınılmaz bu tür uygulamalar
enlemleri ile 35º 40’ ve 36º 35’ doğu nedeniyle zarar görmüş toprakların,
boylamları arasında kalmaktadır. Hatay’da ekololojik yollarla bertaraf edilmesi ve
sebze ekim alanlarında ilk sırayı toplam organomineral uygulamalar yapılması
sebze ekiliş alanında %62,8 oranla meyvesi toprakların sürdürülebilirliğini olumlu yönde
yenen sebzeler almaktadır. Bunu sırayla etkileyecektir (Doğan ve ark., 2016; Kılıç ve
%16,4 ile yaprağı yenen; % 12,8 ile ark., 2013; Sarıoğlu ve ark., 2017).
baklagil, % 6,8 ile soğansı yumru ve kök,% Yapılan bu araştırma ile Amik ovası
1,20 ile diğer sebzeler izlemektedir. Türkiye yaygın sebze ekim alanlarında, bahar
2002 yılı bazı meyve türlerinin üretimi dönemi sebzelerde, rizosfer bölgesi
içerisinde Hatay ilinin önemli bir payı toprakların mikrobiyal aktiviteleri
vardır. Örneğin; Karnabahar’ın % 11,6’sı, belirlenmiştir. Elde edilen sonuçların bölge
Bezelye ve Havuç’un %11’i, Taze Soğanın çiftçisi ve araştırıcıları için ekolojik ve
%9’ü, Ispanak ve Taze Fasulyenin sırayla ekonomik kazançlar sağlaması
%9 ve %7’si Hatay’da üretilmektedir hedeflenmiştir.
(Anonim 2016).
Tarımsal verimlilik unsurların potansiyel Materyal ve Metod
durumları bilinmeden yapılan her türlü Amik Ovası sebze ekim alanlarında, 31
tarımsal faaliyet toprak ve ürün kayıplarına Mart - 04 Nisan 2017 tarihlerinde alınan
neden olmakta ve toprak verimliliğinde rizosfer toprak örneklerinde bazı
sürdürülebilirliğe zarar vermektedir (Şahin mikrobiayal aktiviteler belirlenmiştir.
ve Doğan, 2016; Kılıç ve ark. 2013). Akdeniz iklimi özellikleri görülmekte olup,
Yapılan bu tür araştırmalar sayesinde yıllık yağış ortalaması kuzey ve batısında
toprakların ve yetiştirilen ürünlerin sahip 600-800 mm., doğusunda ise 400-600 mm.
olduğu önemli potansiyel durumları arasında değişmektedir. Alanı 119.350 ha
belirlenmekte ve bölge çiftçisi ile olan Amik Ovasının 112.700 ha’ı ( % 94,4 )
araştırıcılarının hizmetine sunulmaktadır. sulanabilir durumdadır (Kılıç ve ark. 2008).
Amik Ovası topraklarının mikrobiyal Amik Ovası’nın farklı bölgelerindeki
aktiviteleri düşük olmakla beraber, bölge farklı bitkilerin kök bölgesi etkisi altındaki
topraklarına ait mikrobial sorunların toprak örnekleri ile aynı bölge topraklarında
çözümüne yönelik bazı araştırmalar yetişen bazı farklı bitkilerin toprak
mevcuttur (Doğan ve ark., 2013-2016). mikrobiyal aktiviteleri belirlenmiştir. Bu
Toprak mikrobiyal aktiviteleri, toprak araştırma için 5 gün boyunca geniş bir
verimliliğinin önemli unsurlarından olup sörvey çalışması yapılmıştır. Araştırmanın
dinamik bir özelliğe sahiptir (Doğan ve ark., yapıldığı dönemde ekimi yapılmış olan
2013). Özellikle toprak dehidrogenaz enzim Soğan (S), Marul (M), Maydanoz (My),
aktivitesi (DHA), toprak verimliliğinde ve ıspanak (Is), havuç (H) ve patates (P)
olası riskli uygulamalarda çok hızlı bitkilerine ait kök bölgesi toprakları
reaksiyan verebilen önemli bir indikatördür. kullanılmıştır. Sörvey zamanında ekimi
Bununla beraber DHA, topraktaki birçok yapılmış olan bitkilere ait tarlalar bölgeyi
mikrobiyal ve biyokimyasal reaksiyonların temsil edecek şekilde belirlenmiş ve her
önemli bir göstergesidir. Toprak koordinat için en az 5 noktadan örnekleme
mikroorganizmaları ve onların faaliyetleri, yapılmıştır. Her örnekleme noktasından en
toprak kalite unsurlarını ve toprak az 3 rizosfer toprağı alınmıştır. Araştırma
verimliliğini önemli derecelerde bölgesinde en fazla soğan, marul, maydanoz
etkilemektedir (Kumar et al., 2013; Doğan ve ıspanak bitki örneklemesi yapılırken, en
ve ark., 2016). Tarımsal uygulamalarla ve az karşılaşılan bitkiler ise patates ve havuç
genetiği değiştirilmiş materyallerle, büyük olmuştur. Soğan, marul, maydanoz, ıspanak,
538
st th
havuç ve patates için örnekleme bölge DHA ve MBC değerleri S6 bölgesinde

sayıları sırası ile, 13-11-12-9-4-3 olup, belirlenirken, en düşük DHA ve MBC
araştırma bölgeleri toplamda 52 noktadan değerleri ise S19 bölgesinde tespit
oluşmaktadır. Araştırma noktalarına ait edilmiştir. Soğan kök bölgesi topraklarında
koordinatlar uygun bir şekilde düzenlenip belirlenen pH değerleri 8,45-892, EC (S)
birbirine çok yakın bölgeler elendikten sonar değerleri ise 102-148 arasında değişimler
yersel dağılım haritaları oluşturulmuştur. göstermiştir. DHA ve MBC değerlerinin
Araştırma bölgelerinden alınan rizosfer maksimum olduğu (S6 blgesi) toprak
toprak örnekleri aynı gün laboratuvarlara örneklerinin pH (8,81) ve EC (147) değeri
getirilerek CO2, DHA ve MBC gibi ortalama değerlerin üzerinde bulunurken en
mikrobiyal analizleri yapılmıştır. Bununla düşük DHA ve MBC değerlerinin tespit
beraber toprakların pH ve EC gibi kimyasal edildiği S19 bölgesine ait pH değeri S6
analizleri U.S. Salinity laboratory staff, bölgesinden (8,92) daha yüksek, EC değeri
(1954)’a göre yapılmıştır. Mikrobiyal (145) ise daha düşük bulunmuştur. Bu
aktivitelerden CO2 Isermayer (1952), DHA sonuçlara göre soğan bitkisi kök bölgesi
Thalman (1967) ve MBC Öhlinger (1993)’e topraklarına ait mikrobiyal aktiviteler pH ve
göre yapılmıştır. EC değerlerinden farklı yönde
etkilenebilmektedir. Bu sonuçlar yalnızca
Araştırma Bulguları ve Tartışma bitkisel değil farklı toprak özelliklerinden de
Bu çalışmada, Amik Ovası’nda kaynaklanabilmektedir. Schreiter ve ark.
yetiştirilen bazı sebzelerin kök bölgesi (2014)’ın yapmış oldukları bir araştırma
mikrobiyal aktiviteleri ile aynı özelliklerdeki sonuçlarına göre marul bitkisinde farklı
topraklarda yetiştirilen farklı bazı sebze toprak özelliklerinin, rizosfer
türlerinin toprak mikrobiyal aktivitelerine topraklarındaki mikrobiyal aktiviteleri
etkileri belirlenmiş ve yersel dağılım değiştirdiği belirlenmiştir.
haritaları oluşturulmuştur. Soğan, Marul,
Maydanoz, ıspanak, havuç ve pataes bitkileri Marul (M) Bitkisinin Toprak Mikrobiyal
ile çalışılmış olan bu araştırmanın sonuçları Aktivitesine Etkisi
her bitki için ayrı ayrı ve karşılaştırılmalı Sörvey bölgesi marul ekim alanlarına ait kök
olarak ilgili başlıklar altında aşağıda bölgesi topraklarında yapılan ölçüm
verilmiştir. sonuçları Çizelge 2’de verilmiştir. Bölgeyi
temsilen 11 marul ekim alanı seçilmiştir. En
Soğan (S) Bitkisinin Toprak Mikrobiyal düşük ve en yüksek CO2 üretimi, DHA ve
Aktivitesine Etkisi MBC içerikleri sırasıyla, 103 (M15 bölgesi)-
Amik Ovası soğan bitkisi ekim 410 (M20 bölgesi) g CO2-C/g kt. gün, 5,57
alanlarından, 2017-İlkbahar döneminde, kök (M16 bölgesi )-67,87 (M23 bölgesi) g
bölgesinden alınan toprak örneklerine ait TPF/g kt., 95 (M15 bölgesi)-252 (M1
mikrobiyal aktivite sonuçları ile 1/5 bölgesi) g MBC.gkt-1, olarak belirlenmiştir.
sulandırma ile hazırlanmış toprak pH değerleri (1/5) 7,74 (M21 bölgesi)-9,14
çözeltilerine ait pH ve EC (S) değerleri (M16 bölgesi) arasında değişimler
Tablo 1’de verilmiştir. Soğan (S) bitkisi gösterirken EC değerleri ise 85 (M17)-189
örneklemesi için, bölgeyi temsil edecek (M23) S arasında değişimler göstermiştir.
tarlalardan, 13 tanesi değerlendirmeye En düşük CO2 ve MBC değerleri aynı
alınmıştır. Alınan toprak örneklerinin noktada (M15 bölgesi) belirlenmiş olup
koordinatları belirlenmiş ve yersel dağılım DHA değerleri de çok düşük tespit
haritaları yapılmıştır. Çizelge 1 değerlerine edilmiştir. M15 bölgesine ait pH değeri
göre, en düşük ve en yüksek CO2, DHA ve ortalama değerlere yakın olmakla beraber,
MBC değerleri sırasıyla, 36 (S18 bölgesi)- EC değerleri diğer noktalara göre daha
333 (S7 bölgesi) g CO2-C/g kt. gün, 4,23 düşük bulunmuştur.
(S19bölgesi )-42,33 (S6 bölgesi) g TPF/g
kt., 95 (S19 bölgesi)-431 (S6 bölgesi) g
MBC.gkt-1 olarak belirlenmiştir. En yüksek
539
st th
Maydanoz (My) Bitkisinin Toprak değerlerine göre, maydanoz kök bölgesi

Mikrobiyal Aktivitesine Etkisi topraklarında tespit edilen en düşük CO2,
Amik Ovası maydanoz ekim alanlarında, DHA ve MBC değerleri sırasıyla 62 g
kök bölgesi topraklarının CO2, DHA, MBC, CO2-C/g kt.gün My25 bölgesinde, 3.90 g
pH ve EC değerleri Çizelge 3’te verilmiştir. TPF/g kt. My18 bölgesinde, 20 g
Ovanın farklı koordinatlarından alınan 12 MBC.gkt-1 My24 bölgesinde belirlenmiştir.
nokta örneklemesinin yer aldığı çizelge
Tablo 1. Amik Ovası, soğan kültivasyonu altındaki, kök bölgesi topraklarının, CO2 üretimi,
DHA ve MBC içerikleri ile pH ve EC değerleri.
Koordinatlar Araştırma Parametreleri
g
DHA
CO2-
Örn İncelenen g g
toprak no K D C/g pH (1/5) EC (µS) 1/5
say. bitkiler TPF/g MBC/gkt
kt.
kt
Gün
1 S1 4025750 252410 116 13,72 243 8,72 126
2 S2 4027004 251055 158 12,17 259 8,45 102
3 S3 4028954 251262 104 4,42 139 8,65 116
4 S4 4032817 255279 175 21,99 278 8,76 125
5 S5 4039766 253708 92 11,11 130 8,78 128
6 s6 4040135 264658 271 42,33 431 8,81 147
7 S: Soğan S7 4040135 264658 333 17,75 260 8,64 148
8 S10 4015603 259105 63 6,59 104 8,66 125
9 S11 4019955 273144 217 7,41 130 8,75 126
10 S13 4022330 279585 302 4,72 122 8,82 135
11 S17 4028727 278670 196 4,91 95 8,56 115
12 S18 4027481 274626 36 8,44 113 8,88 126
13 S19 4031245 267895 219 4,23 95 8,92 145
Ortalama 176 12,29 185 8,72 128
Table 2. Amik Ovası, marul kültivasyonu altındaki, kök bölgesi topraklarının, CO2 üretimi,
DHA ve MBC içerikleri ile pH ve EC değerleri.

DHA
g CO2-
Toprak no K D C/g kt. pH (1/5) EC (µS) 1/5
Gün
kt
1 M1 4025762 252198 135 6,36 252 8,42 121
2 M2 4040176 264630 154 22,71 217 9,05 132
3 M10 4016196 255386 160 9,83 104 8,75 142
4 M11 4013243 283796 148 11,68 122 8,69 178
5 M12 4014343 285138 120 13,73 104 8,78 145
M:
6 M15 4018755 247135 103 7,55 95 8,88 95
MARUL
7 M16 4020736 247401 293 5,57 104 9,14 97
8 M17 4022579 247899 142 20,68 117 8,86 85
9 M21 4022579 247899 163 21,56 109 7,74 127
10 M20 4028398 249072 410 37,56 191 8,75 178
11 M23 4028398 249078 201 67,87 217 8,65 189
Ortalama 184 20,46 148 8,70 135
540
st th
En yüksek değerler ise sırasıyla, 255 g bölgesinin pH değeri 7,83 (1/5) olarak
CO2-C/g kt.gün My18 bölgesinde, 40.53 g belirlenirken, en düşük CO2 değerinin tespit
TPF/g kt. My25 bölgesinde, 191 g edildiği Is11 bölgesi topraklarının pH değeri
MBC.gkt-1 My12 bölgesinde belirlenmiştir. 9,30 olarak belirlenmiştir. Is11 topraklarının
Genel ortalama sonuçlarına göre CO2, DHA yüksek pH içerikleri CO2 aktivitesini
ve MBC değerleri sırasıyla 156 g CO2-C/g olumsuz yönde etkilemiştir.
kt.gün, 15.96 g CO2-C/g kt.gün, 125 g
MBC.gkt-1 olarak belirlenmiş olup pH ve EC
değerleri ise 8.58 ile 120 S olarak
belirlenmiştir. En yüksek CO2 değerlerine
sahip My18 bölgesi topraklarının pH değeri Havuç (H) Bitkisinin Toprak Mikrobiyal
Aktivitesine Etkisi
9.30, EC değeri ise 116 S olarak
belirlenmiştir. En yüksek DHA değerinin
Sörvey zamanında, örneklemeye hazır havuç
tespit edildiği My25 bölgesi topraklarının
ekim alanları çok fazla olmadığı için 4 farklı
pH değeri 8.55 ve EC değeri ise 92 S
koordinattan alınan havuç kök bölgesi
olarak belirlenmiştir. Bu sonuçlara göre
toprak örneklerinde, belirlenen özellikler
toprak mikrobiyal aktivitesinin önemli
Çizelge 5’te verilmiştir. Genel ortalama
göstergelerinden olan CO2 üretimi ve DHA
sonuçlarına göre belirlenen CO2, DHA,
aktivitesinin pH ve EC değerlerinden farklı
MBC, pH ve EC değerleri sırasıyla, 145 g
şekillerde etkilendiği belirlenmiştir.
Maydanoz bitkisine ait rizosfer CO2-C/g kt.gün, 16.49 g TPF/g kt., 90 g
topraklarında, CO2 üretimi, yüksek pH MBC.gkt-1, 8.96 ve 86 S olarak tespit
değerlerinden önemli derecede edilmiştir. En düşük ve en yüksek CO2,
etkilenmezken, DHA aktivitesi ise yüksek DHA ve MBC değerleri ve bölgeleri
tuz ve pH değerlerinden olumsuz yönde sırasıyla, 79-204 g CO2-C/g kt.gün. (H10-
etkilenmiştir. Çizelge değerlerine göre, H1 bölgeleri), 3.11-33.67 g TPF/g kt. (H1-
yüksek pH ve EC koşullarında, DHA H2 bölgeleri) ve 52-142 g MBC.gkt-1 (H1-
aktivitesi daha hassas sonuçlar verirken, CO2 H2 bölgeleri) olarak belirlenmiştir. H1
üretiminin daha toleranslı sonuçlar verdiği bölgesinde, CO2 üretimi yüksek değerlerde
tespit edilmiştir. Bu sonuçlar Amik Ovası bulunurken, DHA ve MBC değerleri daha
maydanoz ekim alanlarında ve 2017-bahar düşük bulunmuştur. Bununla beraber H2
dönemi spesifik sonuçları olmakla beraber bölgesi topraklarında DHA ve MBC
genellemeye açık olabilmesi için daha değerleri daha yüksek bulunmuştur. Havuç
kontrollü denemelere ihtiyaç duymaktadır. ekim alanları topraklarının pH değerleri 8.96
ortalama değerine yakın sonuçlarda iken EC
Ispanak (Is) Bitkisinin Toprak değerleri diğer topraklardan daha düşük
Mikrobiyal Aktivitesine Etkisi bulunmuştur. Özellikle EC değeri ve havuç
bitkisinin farklı kök özellikleri toprak
Amik Ovası ıspanak ekim alanlarında, kök mikrobiyal aktivitelerini de etkilemiştir.
bölgesi topraklarında belirlenen toprak
özellikleri Çizelge 4’te verilmiştir. Genel
ortalama sonuçlarına göre, CO2, DHA,
MBC, pH ve EC değerleri sırasıyla. 207 g
CO2-C/g kt.gün, 16.79 g TPF/g kt., 172 g
MBC.gkt-1, 8.76 ve 128 S olarak
belirlenmiştir. En düşük ve en yüksek CO2,
DHA ve MBC değerleri ise sırasıyla137-303
g CO2-C/g kt.gün (Is11 ve Is12 bölgeleri),
8.58-29.47 g TPF/g kt., (Is16-Is17
bölgeleri), 78-288 g MBC.gkt-1 (Is16-Is12
bölgeleri) olarak belirlenmiştir. En yüksek
CO2 değerlerinin belirlendiği Is12
541
st th
Tablo 3. Amik Ovası, maydanoz kültivasyonu altındaki, kök bölgesi topraklarının, CO2
üretimi, DHA ve MBC içerikleri ile pH ve EC değerleri.
DHA
g CO2-
Toprak no K D C/g kt. pH (1/5) EC (µS) 1/5
Gün
kt
1 My10 4014627 265830 87 14,48 182 8,54 121
2 My11 4024678 279927 153 7,20 122 8,64 124
3 My12 4013285 283615 232 20,92 191 8,75 145
4 My13 4027452 272894 91 13,67 174 8,45 114
5 My14 4027600 270684 219 11,46 156 8,88 132
6 My: My17 4018298 256825 199 7,11 95 8,68 145
7 MAYDANOZ My18 4020277 257475 255 3,90 87 9,30 116
8 My20 4018664 254289 136 8,47 95 8,65 114
9 My21 4019218 247212 132 26,37 130 8,89 116
10 My22 4021132 247626 177 19,00 130 7,05 134
11 My24 4026441 248862 125 18,38 20 8,53 85
12 My25 4028564 248120 62 40,53 115 8,55 92
Ortalama 156 15,96 125 8,58 120
Tablo 4. Amik Ovası, Ispanak kültivasyonu altındaki, kök bölgesi topraklarının, CO 2

üretimi, DHA ve MBC içerikleri ile pH ve EC değerleri
g DHA
Örn İncelenen CO2- g g
toprak no K D pH (1/5) EC (µS) 1/5
say. bitkiler C/g kt. TPF/g MBC/gkt
Gün kt
1 Is1 4025930 252673 138 21,99 191 8,98 113
2 Is2 4040175 264672 189 10,70 93 8,91 125
3 Is3 4040176 264630 211 17,64 272 8,85 138
4 Is10 4016308 252429 164 18,34 153 9,14 102
5 Is:ISPANAK Is11 4020316 257380 137 13,24 234 9,30 132
6 Is12 4017891 258042 303 14,19 288 7,83 156
7 Is15 4024621 247326 300 17,00 104 8,43 132
8 Is16 4028558 248234 225 8,58 78 8,74 122
9 Is17 4027830 248584 191 29,47 139 8,65 133
Ortalama 207 16,79 172 8,76 128
Patates (P) Bitkisinin Toprak Mikrobiyal CO2-C/g kt.gün, 17.04 g TPF/g kt., 116 g
Aktivitesine Etkisi MBC.gkt-1, 8.78 ve 104 S olarak tespit
edilmiştir. En düşük ve en yüksek CO2,
Sörvey alanlarında belirlenen ve kök bölgesi DHA ve MBC değerleri ve bölgeleri
örneklemesi için uygun olan 3 patates bitkisi sırasıyla, 39-204 g CO2-C/g kt.gün. (P2-P1
topraklarına ait sonuçlar Çizelge 6’da bölgeleri), 4.57-32.02 g TPF/g kt. (P2-P1
verilmiştir. Çizelgede verilmiş genel bölgeleri) ve 78-156 g MBC.gkt-1 (P2-P1
ortalama sonuçlarına göre, CO2, DHA, bölgeleri) olarak belirlenmiştir. Bu sonuçlara
MBC, pH ve EC değerleri sırasıyla 112 g
542
st th
göre P1 bölgesi topraklarında, patates kök olan bu toprakların mikrobiyal

bölgesi topraklarının mikrobiyal aktivitesi aktivitelerindeki farklılıkların nedenleri
diğer patates topraklarından daha yüksek diğer toprak özellikleri olabilir.
bulunmuştur. pH ve EC değerleri benzer
Tablo 5. Amik Ovası, Havuç kültivasyonu altındaki, kök bölgesi topraklarının, CO 2 üretimi,
DHA ve MBC içerikleri ile pH ve EC değerleri
DHA
g CO2-
toprak no K D C/g kt. pH (1/5) EC (µS) 1/5
Gün
kt
1 H1 4038048 259708 204 3,11 52 8,89 87
2 H2 4038048 259807 117 33,67 142 9,03 82
H:HAVUÇ
3 H3 4039867 265326 179 7,88 61 9,02 96
4 H10 4025835 279586 79 21,30 104 8,88 78
Ortalama 145 16,49 90 8,96 86
Tablo 6. Amik Ovası, Patates kültivasyonu altındaki, kök bölgesi topraklarının, CO2 üretimi,
DHA ve MBC içerikleri ile pH ve EC değerleri

g
DHA
CO2-
toprak no K D C/g pH (1/5) EC (µS) 1/5
kt.
kt
Gün
1 P1 4027025 251077 204 32,02 156 8,80 107
2 P:PATATES P2 4040083 262624 39 4,57 78 8,78 103
3 P3 4040063 262824 93 14,52 115 8,75 101
Ortalama 112 17,04 116 8,78 104
Tablo 7. İncelenen tüm bitki kök bölgesi topraklarının genel ortalama değerleri
Toplam
g CO2- Mikrobiyal
DHA g g
Bitkiler C/g kt. Aktivite pH (1/5) EC (µS) 1/5
TPF/g kt MBC/gkt
Gün CO2+DHA+MBC
-1
(g.gkt )
Soğan 176 12,29 184 373 8,72 128
Marul 186 18,59 147 352 8,72 136
Maydanoz 158 16,16 126 301 8,59 121
Ispanak 183 18,86 149 352 8,58 122
Havuç 191 16,46 143 351 8,79 116
Patates 175 16,78 131 323 8,75 112
Genel Ort. 178 16,52 147 342 8,69 122
543
st th
Rizosfer Topraklarının Genel Sonuçları C/g kt.gün olarak tespit edilmiştir. Sonuçlara
ve Toplam mikrobiyal aktiviteye Etkileri göre, CO2 üretimi değerleri, soğan ve
Sörvey alanlarına ait tüm bitki rizosfer ıspanak bitki kök bölgsinde en yüksek
topraklarının genel ortalama sonuçları sonuçları verirken, havuç bitkisinde en
Çizelge 7’de verilmiştir. Çizelge 7’de düşük değerleri vermiştir. Marul ve
verilen değerlerin genel ortalama maydanoz değerleri ise orta seviyede
sonuçlarına göre, CO2, DHA, MBC, toplam bulunmuştur.
mikrobiyal aktivite (CO2+DHA+MBC), pH Sörvey alanlarında, aynı koordinatlarda yer
ve EC değerleri sırasıyla, 178 g CO2-C/g alan, farklı bitkilerin kök bölgesi
kt.gün, 16.52 g TPF/g kt., 147 g topraklarının DHA aktivitesine etkileri
MBC.gkt-1, 342 g.gkt-1 8.69 ve 122 S Çizelge 9’da verilmiştir. Çizelge 9
olarak tespit edilmiştir. En düşük ve en değerlerinin genel ortalama sonuçlarına
yüksek CO2, DHA, MBC ve toplam göre, soğan, marul, maydanoz, ıspanak ve
mikrobiyal aktivite (CO2+DHA+MBC), havuç sonuçları sırasıyla 23.55, 21.19,
değerleri ve bitkileri sırasıyla, 158-191 g 22.74, 23.15 ve 27.49 g TPF/g kt. olarak
CO2-C/g kt.gün. (maydanoz-havuç bitkileri), tespit edilmiştir. Sonuçlara göre, aynı
12.92-18.86 g TPF/g kt. (Soğan-Ispanak topraklardaki DHA aktivitesine yönelik en
bitkileri), 126-184 g MBC.gkt-1 yüksek değerler havuç bitkisi kök
(Maydanoz-Soğan bitkileri) ve 301-373 bölgesinde tespit edilirken, en düşük DHA
g.gkt-1 (Maydanoz-Soğan bitkileri), olarak değerleri marul bitkisi kök bölgesi
belirlenmiştir. Toplam mikrobiyal aktivite topraklarında tespit edilmiştir. Soğan,
sonuçlarına göre, Amik Ovası sebze ekim maydanoz ve ıspanağa ait DHA değerleri ise
alanlarında en düşük değerler Maydanoz kök birbirine yakın sonuçlar vermiştir (Çizelge
bölgesi topraklarında belirlenirken en 9).
yüksek sonuçlar soğan kök bölgesi Araştırma alanlarında, aynı koordinatlarda
topraklarında belirlenmiştir. Araştırma yer alan, farklı bitkilerin kök bölgesi
sonuçlarına göre, rizosfer topraklarının topraklarının MBC içeriğine etkileri Çizelge
mikrobiyal aktiviteleri farklı sebze ve toprak 10’da verilmiştir. Çizelge 10 değerlerinin
özelliklerine göre değişmektedir. Farklı genel ortalama sonuçlarına göre, soğan,
sebze bitkilerinin rizosfer topraklarının marul, maydanoz, ıspanak ve havuç
mikrobiyal aktivitelerinde meydana sonuçları sırasıyla 20.85, 16.13, 24.82, 24.53
getirdikleri olumlu ya da olumsuz etkiler, ve 16.41 g MBC.gkt-1 olarak tespit
bölge topraklarından geçimini sağlayan edilmiştir. Sonuçlara göre, aynı
üreticilerin lehine kullanılabilecek önemli topraklardaki MBC aktivitesine yönelik en
verilerdir. Araştırma sonuçlarına göre, yüksek değerler maydanoz ve ıspanak bitkisi
mikrobiyal aktivitelerin istenmediği kök bölgesinde tespit edilirken, en düşük
durumlarda, mikrobiyal aktiviteyi azaltan MBC değerleri marul ve havuç bitkisi kök
ürünlerin ekim dikiminden faydalanılarak bölgesi topraklarında tespit edilmiştir.
hem ekonomik hem de ekolojik kazanımlar
sağlanabilir. Bu durumun tersi koşullarda da
önemli kazanımlar sağlanabilir.
Aynı Koordinatlardaki Farklı bitki kök

Bölgesi topraklarının CO2 üretimi, DHA
aktivitesi ve MBC içeriği
Araştırma bölgesinde, aynı koordinatlarda
yer alan, farklı bitkilerin kök bölgesi
topraklarının CO2 üretim değerleri Çizelge
8’de verilmiştir. Çizelge 8 değerlerinin genel
ortalama sonuçlarına göre, soğan, marul,
maydanoz, ıspanak ve havuç sonuçları
sırasıyla 215, 178, 183, 221 ve 141 g CO2-
544
st th
Tablo 8. Aynı koordinattaki farklı bitki kök bölgesi topraklarının CO2 (g CO2-C/g kt.gün)
üretimi değerleri.
Tablo 9. Aynı koordinattaki farklı bitki kök bölgesi topraklarının DHA (g TPF/g kt)
aktivitesi değerleri.
545
st th
Tablo 10. Aynı koordinattaki farklı bitki kök bölgesi topraklarının MBC içeriği (g/kt)
değerleri.
Koordinatlar İncelenen Bitkiler
Toprak no Bölge Adı K D Soğan Marul Maydanoz Ispanak Havuç Ort.

S27-M19-My24 Serinyol1 4026441 248862 13,21 15,32 2,29 10,27
S28-M20 Serinyol2 4026441 248862 18,00 25,21 21,61
S22-M14-My18-Is12 Tütüncüoğlu Çift. 4020277 257475 21,15 27,43 21,30 33,18 25,77
S6-M2-Is2-H2 Karadurmuşlu 4040135 264658 34,00 15,20 10,70 16,41 19,08
S2-M1-Is1 Arpahan Köyü 4025930 252673 29,78 12,00 34,12 25,30
S25-M17-My22-Is14 Anayazı 4022579 247899 9,09 13,45 54,93 22,34 24,95
S26-M18-My23-Is15 Alahan 4017891 258042 20,68 13,45 15,36 25,56 18,76
g MBC S24-M16-My21-Is13 Alazı Köyü 4020736 247401 22,04 13,32 16,58 27,89 19,96
/g kt S20-My15-Is10 9 numaralı bölge 4016308 252429 14,46 35,93 17,66 22,68
S21-M13-Is11 10 numaralı bölge 4020316 257380 14,86 11,32 27,00 17,73
My25-Is16 12 numaralı bölge 4028564 248120 13,25 22,31 17,78
S23-M15 13 numaralı bölge 4018755 247135 33,25 11,22 22,24
My20-Is17 14 numaralı bölge 4018664 254289 16,32 21,25 18,79
S15-M12 15 numaralı bölge 4014343 285138 33,25 14,23 23,74
S16-H10 16 numaralı bölge 4025835 279586 19,21 16,33 17,77
S14-My12 17 numaralı bölge 4013285 283615 21,12 27,36 24,24
Ortalama MBC 20,85 16,13 24,82 24,53 16,41
g.gkt-1) tespit edilmiş olup en düşük toplam

Aynı koordinatlardaki farklı bitkilerin mikrobiyal aktivite ise havuç bitkisinde (185
toplam mikrobiyal aktiviteye  belirlenmiştir. Marul ve maydanoz bitkisi
(CO2+DHA+MBC) etkisi Şekil 1’de kök bölgesinde belirlenen toplam mikrobiyal
verilmiştir. Şekil değerlerine göre, en yüksek aktiviteleri ise sırasıyla 215 ve 230 g.gkt-1
toplam mikrobiyal aktivite değerleri, ıspanak olarak tespit edilmiştir.
(269 g.gkt-1) ve soğan bitkisinde (260
Şekil 1. Aynı koordinatlardaki farklı bitkilerin toplam mikrobiyal aktivite

(CO2+DHA+MBC) değerleri
Amik Ovası Sebze Ekim Alanlarının ve EC değerlerine ait dağılım haritaları Şekil
Mikrobiyal Aktivitelerinin Yersel 2’de verilmiştir. Topraklardaki CO2 miktarı
Dağılımları çalışma alanının orta, kuzey ve güneydoğu
kesimlerinde diğer yerlerden daha yüksektir.
Araştırma konusu değerler için blok Alandaki toprakların DHA miktarları alanın
kriging uygulanarak değişim paretni orta batı kesimlerinde diğer yerlere göre
haritaları oluşturulmuştur. Çalışma daha yüksek olduğu görülmektedir.
alanındaki toprakların CO2, DHA, MBC, pH Toprakların MBC değerleri çalışma alanının
546
st th
batısında en düşük, orta kesiminde ise en tamamında değişimin püre nugget

yüksektir. Topraklardaki pH değerleri alanın (varyansın örnek çiftleri arasında tamamen
orta kısmındaki küçük bir alanda, diğer bağımsız) olduğu tespit edilmiştir (Şekil 3).
yerlere göre daha yüksektir. Toprakların EC Diğer bir deyişle özellikler arasında yapısal
değerleri ise alanın güney kısmındaki küçük varyans tanımlanamamış ve örneklerin
bir alanda, diğer alanlara göre daha ölçüm değerlerinin aralarındaki mesafeden
yüksektir. bağımsız olduğu ve varyansın tesadüfi değer
Araştırması yapılan toprak mikrobiyal tespit ettiği belirlenmiştir. Elektriksel
aktivitelerinin tamamının yersel iletkenlik ve organik madde için benzer
değişkenliklerinin belirlenebilmesi için 4 sonuçlar Babagil (2008) tarafından da
farklı yönde yönsel (0, 45, 90 ca 135o açılı) belirlenmiştir.
ve variogramlar hesaplanmış, ancak
Şekil 2. Araştırma alanındaki toprak özelliklerinin dağılım haritaları
547
st th
Şekil 3 Çalışma alanı toprak özelliklerine ait yarıvariyogramlar
Sonuç ve Öneriler aktiviteleri farklı şekillerde etkilediği

belirlenmiştir. Aynı toprak özelliklerinde
Amik Ovası sebze ekim alanlarında, 2017 yetiştirilen farklı bitkilerin, rizosfer
Bahar döneminde yapılmış olan bu sörvey topraklarını farklı şekillerde olumlu ya da
çalışması ile farklı bitki rizosfer olumsuz yönlerde etkilediği belirlenmiştir.
topraklarının mikrobiyal aktiviteleri Tespit edilen bu sonuçların koordinatları
belirlenmiştir. Farklı toprakların ve bitki belirlenmiş ve Amik Ovası sebze ekim
rizosfer etkilerinin aynı ve farklı alanlarına ait mikrobiyal aktivitelerin yersel
koordinatlardaki topraklarda, mikrobiyal dağılım haritaları oluşturulmuştur.
548
st th
Sonuçlara göre tüm bölge topraklarında, en Doğan, K., 2012. Transgenik Tütün Bitkisi
yüksek mikrobiyal aktiviteler, soğan bitkisi (pcV-ChMTIIGFP) ile Bazı Ağır
rizosfer topraklarında belirlenmiş, en düşük Metal Uygulamalarının Kök Bölgesi
değerler ise maydanoz bitkisi rizosfer Toprakta Mikrobiyal Aktiviteye
topraklarında belirlenmiştir. Taze soğan ve Etkisi. Alatarım Dergisi, 11, (2): 17-
maydanoz sebzeleri bölge için çok önemli 23.
bir yere sahip olup, soğan üretim miktarı 10 Doğan, K., Coskan, A., Pamiralan, H.,
000 ton olup Hatay genelinin % 38.63’ünü Gok, M., 2013. The Determination of
oluşturmakta ve maydanoz üretim miktarı Nitrification Potentials of The Amik
12.550 ton olup Hatay genelinin % Plain Common Soil Series. Fresenius
85,54’ünü oluşturmaktadır (Anonim 2015). Environmental Bulletin. Volume
Bununla beraber aynı koordinatlardaki 22(7):1881-1886.
benzer topraklardaki farklı sebzelerein Doğan, K., Sarıoğlu, A., Coşkan, A., 2016.
rizosfer toprak sonuçlarına göre en yüksek Contribution Of Green Manure,
mikrobiyal aktivite, ıspanak ve soğan Rhizobium And Humic +Fulvic Acid
bitkilerinde belirlenirken en düşük sonuçlar, On Recovering Soil Biologic Activity
havuç bitkisi rizosfer topraklarında Of Olive Mill Wastewater
belirlenmiştir. Contaminated Soil. Scientific Papers.
Araştırma sonuçlarına göre bazı bitki Series A. Agronomy, Vol. LIX, p. 63-
rizosfer aktiviteleri toprak mikrobiyal 68.
aktivitelerinin azalmasına neden olurken Isermayer H., 1952. Eine Einfache
bazı bitki rizosfer aktiviteleri ise artışlara Methode zur Bestimmung der
neden olmaktadır. Bu özellikleri bilinen Bodenatmung und der Karbonate im
bitkilerin üretici ve araştırıcılar tarafından Boden. Z. Pflanzenernehr. Bodenkd. S
bilinmesi ve uygun şekillerde ürün desenine 56.
yerleştirilmesi önemli derecelerde ekonomik Kılıç, Ş., Ağca, N., Karanlık, S., Şenol, S.,
ve ekolojik kazançlara neden olacaktır. Aydın, M., Yalçın, M., Çelik,İ., F.
Bununla beraber bu tür uygulamalara Evrendilek, F., Uygur, V., Doğan, K.,
geçilmeden önce toprak ve bitkilerin Aslan, S., Çullu, M.A., 2008. “Amik
kontrollü koşullarda ön denemelerden Ovasının Detaylı Toprak Etütleri,
geçmesi sonuçları daha verimli ve güvenilir Verimlilik Çalışması ve Arazi Kullanım
yapacaktır. Planlaması” Devlet Planlama Teşkilatı
(DPT) Projesi, Proje no: DPT-2002
KAYNAKLAR K120480, Hatay, 2008.
Kılıç, Ş., Doğan, K., Keskin, S.G.,
Anonim, 2016. Hatay Tarımsal Master 2013.Yanlış Arazi Kullanımı ve Anız
Planı. Hatay Tarım İl Müdürlüğü. S. Yakma Sorununa Çözüm Önerileri.
130. Tralleis Elektronik Dergisi. 1 (2013)
Can A., Doğan K. 2017, Determination Of 36-44.
Some Microbial Activity In Soil Kumar, S., Chaudhuri, S., Maiti, S.K.,
Managed With Stubble Burned- 2013. Soil Dehydrogenase Enzyme
Unburned, Traditional And No- Activity in Natural and Mine Soil.
Tillage Systems . Scientific Papers. Middle-East Journal of Scientific
Series A. Agronomy, Vol. LX, ISSN Research 13 (7): 898-906.
2285-5785, 29-35. Ohlinger R., 1993. Bestimmung des
Doğan, K., Celik, I., Gok, M., Coskan, A.,
BiomasseKohlenstoffs mittels
2011. Effect of different soil tillage
Fumigation-Exstraktion. In:Schinner,
methods on rhizobial nodulation,
biyomas and nitrogen content of F., Ohlinger, R., Kandler, E., Margesin,
second crop soybean. African Journal R. (eds.). Boden biologische Arbeits
of Microbiology Research methoden. 2. Auflage. Springer
5(20):3186-3194. Verlag. Berlin, Heidelberg.
549
st th
Sarıoğlu A., Doğan K., Kızıltuğ T., Coşkan Şahin, H.C., Doğan, K., 2016. Amik Ovası
A. 2017, Organo-Mıneral Fertılızer Yaygın Toprak Serilerinin Mikrobiyal
Applıcatıons For Sustaınable Aktiviteleri ve Bu Aktivitelerin Bazı
Agrıculture. Scientific Papers. Series Toprak Özellikleri ile interaksiyonları.
A. Agronomy, Vol. LX, ISSN 2285- Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat
5785, 161-166. Fakültesi Dergisi. 21(1):92-102.
Schreiter S, Sandmann M, Smalla K, Thalman A., 1967. Uber die mikrobielle
Grosch R (2014) Soil Type Aktivitaet und ihre Beziehungen zur
Dependent Rhizosphere Competence Fruchtbarkeitsmerkmalen einiger
and Biocontrol of Two Bacterial Ackerboden unter besonderer
Inoculant Strains Berücksichtigung der Dehydrogenase
and Their Effects on the Rhizosphere aktivitaet (TTC-Reduktion) Diss.
Microbial Community of Field- Giessen (FRG).
Grown Lettuce. PLoS ONE 9(8): U.S. Salinity laboratory staff, 1954.
e103726. Diagnosis and Improvement of Saline
doi:10.1371/journal.pone.0103726. and Alkaline Soils, USDA No: 6.
550
st th
Türkiye’de Tarım Sektörünün Sera Gazı Salımlarına Katkısı
H. Hüseyin Öztürk1, Nusret Mutlu2, Gürsel Küsek3, Cahit Güngör4

1)
2
GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Karaköprü-Şanlıurfa, TÜRKİYE, e-mail:nmutlu@gov.tr
3)
4)
Özet: Bu çalışmada; tarım sektöründen kaynaklanan sera gazı salımları (SGS) ve bu SGS’ların yıllara
bağlı olarak değişimi incelenmiştir. Türkiye’de sektörlere göre SGS’larının gelişimi incelendiğinde,
1990‐2008 döneminde, diğer tüm sektörlerin neden olduğu SGS’larında önemli oranlarda artışlar
gözlenirken sadece tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan SGS’larında bir azalma kaydedilmiştir.
Tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan SGS’ları, 1990 yılında 29.78 MtCO 2 eşdeğeri iken, 2008 yılında
yaklaşık % 16 oranında azalarak 25.04 MtCO2 eşdeğeri seviyesine gerilemiştir. Tarımsal faaliyetler
1990 yılındaki CH4 salımına % 61.8 oranında kaynaklık eden en büyük sektör iken, 2008 yılında
% 30.9 oran ile atık sektörünün ardından ikinci sırada yer almıştır. N 2O salımlarına ise %70 üzerinde
payı ile en büyük kaynaklık eden sektör olmuştur. Türkiye’de 2015 yılında toplam 475 MtCO 2
eşdeğeri olan SGS’larının, % 14.3’üne karşılık gelen, 67.9 MtCO 2 eşdeğeri Tarım, ormancılık ve
balıkçılık sektörlerinden kaynaklanmıştır. Bu sektörlerin karbondioksit (CO2) salımlarına katkısı
% 2.7, CH4 salımlarına katkısı % 59.3, N2O salımlarına katkısı % 81.5 ve amonyak (NH3) salımlarına
katkısı % 94.7 olarak gerçekleşmiştir.
Anahtar Kelimeler: Türkiye, Sera gazı salımı, Tarım sektörü
Contribution of the Agricultural Sector on Greenhouse Gas Emissions in

Turkey
Abstract: In this study; the change of the greenhouse gas emissions (GGEs) from the agricultural
sector over the years have been examined. When analyzed the GGEs development of the sector in
Turkey during the period 1990-2008, an increase was recorded in GGEs in all other sectors a decrease
observed in GGEs caused by agricultural activities. GGEs resulting from agricultural activities
decreased by about 16% in 2008 to 25.04 MtCO2 equivalent, while it was 29.78 MtCO2 in 1990.
Agricultural activities were the largest sector with 61.8% of CH4 emissions in 1990, followed by the
second with 30.9% in 2008. N2O emissions were the sector with the largest share of over 70%.
Turkey in 2015, a total of 475 MtCO2 equivalent of GGEs, corresponding to 14.3%, 67.9 MtCO 2
equivalent of agriculture, forestry and fishing sectors was due. The contribution of these sectors to
carbon dioxide (CO2) emissions was 2.7%, contribution to CH4 emissions 59.3%, contribution to N2O
emissions 81.5% and contribution to ammonia (NH 3) emissions 94.7%.
Keywords: Greenhouse gas emissions, Agriculture, Turkey
Giriş azotoksitler (NOx), metan dışı uçucu organik

bileşikler (NMVOC), karbonmonoksit (CO)
Sera gazları; sera etkisini destekleyen, ve kükürtdioksit (SO2) salımlarını
atmosferde bulunan ve en çok ısı tutma kapsamaktadır. Sera gazlarının küresel
özelliğine sahip olan bileşikler olup, ısınma sürecini hızlandırma potansiyelleri,
doğrudan sera gazları olan karbondioksit atmosferdeki yoğunlukları ve ömürleri
(CO2), metan (CH4), diazotmonoksit (N2O) dikkate alındığında, salımları acilen
ve F-gazları ile dolaylı sera gazları olan azaltılması gereken en etkin sera gazı CO2
551
st th
gazıdır. Dünya ülkelerinin CO2 salımları Türkiye’de Tarım Sektörü

ölçülüp azaltma yolları aranırken, ele alınan
en önemli sektörler sanayi, ulaşım ve konut Tarım sektörü, Cumhuriyetin
sektörleridir. Uluslararası sıralamalarda da kuruluşundan günümüze kadar ülkemizin
bu sektörlerdeki faaliyetlerden çıkan CO2 ekonomik ve sosyal gelişiminde çok önemli
salımları değişik birim göstergeler bazında görevler üstlenmiş ve üstlenmeye de devam
incelenmekte ve ülkenin konumu hem etmektedir. Tarım; ülke nüfusunun
mutlak değer hem de diğer ülkelerle beslenmesi, milli gelire ve istihdama katkısı,
karşılaştırmalı olarak ortaya çıkmaktadır sanayi sektörüne hammadde sağlaması,
(Öztürk ve Vulkan, 2017). sanayiye sermaye aktarması, ihracata
Tarım sektörü, küresel enerji kullanımı doğrudan ve dolaylı olarak katkısı, biyolojik
ve sera gazı salımlarına önemli düzeyde çeşitlilik ile ekolojik dengeye olan katkıları
katkıda bulunmaktadır. Giderek artan dünya nedeniyle tüm dünyada vazgeçilmez ve gıda
nüfusunu beslemek için daha fazla tarımsal üretiminin güvenliği nedeniyle de stratejik
üretim gerekecektir. Bu durumda, tarımın bir sektör niteliğindedir (Silsüpür, 2011).
çevreye olan olumsuz etkileri de artacaktır. Modern tarımda, günümüzde gelişen ve
Tarım sektörü, Dünya genelinde 2014 değişen mühendislik, teknoloji, biyoloji ve
yılında sera gazı salımlarının % 9'u tarımsal tarım ile ilgili diğer bilim dalları ve
üretim işlemlerinden kaynaklanmıştır (EPA, uzmanlaşmış ziraat mühendisliği bilgisi
2014). Karbondioksit salımları çeşitli doğal kullanıldığı kullanılmaktadır. Modern tarım;
kaynaklardan kaynaklanmakla birlikte, sulama, gübreleme, tohum ıslahı ve makine
endüstri devriminden bu yana atmosferde kullanımı gibi çeşitli yöntemler sonucunda
meydana gelen emisyon artışları insan birim alanda en yüksek verim ile en yüksek
faaliyetlerinden kaynaklanmaktadır. geliri elde etmeyi amaçlamaktadır.
Tarımsal arazi kullanımı ve bitki örtüsü Türkiye’de 2017 yılı verilerine göre
değişiklikleri, yıllık küresel CO2 salımlarının toplam tarım alanı 37.992 milyon hektardır.
yaklaşık % 20'sini oluşturmaktadır. Tarımsal Tahıl ve diğer bitkisel ürünlerin üretildiği
faaliyetten kaynaklanan CO2 salımlarının ekilen alan 15.532 milyon ha olup, nadas
önemli bir kısmı korumalı ve azaltılmış alanları 3.697 milyon hektardır. Çayır ve
tarımsal üretim işlemleriyle azaltılabilir mera alanları 14.617 milyon hektardır.
(IPCC, 2010). Meyve, içecek ve baharat bitkileri üretim
Tarım sektörü, yapısı gereği, sanayinin alanı 3.343 milyon ha, sebze üretim alanı
diğer kolları gibi çevre üzerinde noktasal 798 bin ha ve süs bitkileri üretim alanı 5 bin
değil yayılı kirlilik yaratıcı bir etkiye hektardır (TÜİK, 2018).
sahiptir. Tarımsal su kullanımı, gübre Toplam ekili ve dikili alanların yaklaşık
kullanımı, zirai mücadele ilaçları su % 17’sinde sulu tarım, % 83’ünde ise kuru
kaynaklarını olumsuz etkileyebilmekte, tarım yapılmaktadır. Türkiye tarım
ormanların tarım arazisine dönüştürülmesi, sektöründe hububat, baklagiller, yağlı
bitki ve hayvan yetiştiriciliği ve fosil yakıt tohumlar, meyve ve sebze, kümes
kullanımı sera gazı salımlarına (SGS) neden hayvanları, süt ve süt ürünleri, balık
olmaktadır. Tarım sektörü, sera gazları ürünleri, bal ve tütün gibi çok çeşitli
bakımından, diğer sektörlerden farklı olarak ürünlerin üretilmesine olanak sağlamaktadır.
hem yutak hem de salma kapasitelerine Tahıl üretiminin toplam tarım üretimindeki
sahiptir. Tarımsal faaliyetler sonucu salınan payı % 67 iken, bu oran çiftlik hayvanları
sera gazları, özellikle metan (CH4) ve azot için % 26, balıkçılık‐ormancılık için ise
dioksit (N2O) salımlarıdır. Atmosfere % 7’dir (TÜİK, 2018).
salınan azot dioksitin yaklaşık % 60’ı ve Tarım sektörü genellikle ekonomik
metanın yaklaşık % 50’sine tarımsal sistemlerin ayrılmaz bir parçasını
faaliyetler kaynaklık etmektedir. Bu oluşturmaktadır. Tarım sektörünün ülke
çalışmada; tarım sektöründen kaynaklanan ekonomisi içerisindeki yeri, tarımın genel
SGS ve bu SGS’ların yıllara bağlı olarak ekonomi içerisinde yaratmış olduğu katma
değişimi incelenmiştir. değer ile ölçülmektedir. Bu katma değer ise,
tarımsal faaliyetler sonucu ortaya çıkan
552
st th
hâsıla, tarımsal çıktı, dış ticaret, istihdam ve hizmet sektöründeki büyüme, tarım
diğer sektörlere girdi temini gibi sektöründen daha fazla olduğu için, toplam
başlıklardan oluşmaktadır. Gelişmekte olan GSYİH içerisindeki tarım sektörünün payı
ülkeler, geleneksel ekonomik yapıdan daha azalış göstermektedir. Diğer sektörlerin daha
modern bir ekonomik yapıya ulaşabilmek hızlı büyümesi nedeniyle, GSYİH
için büyük çaba içerisine girmektedir. Bu içerisindeki tarımın payı. yıllar itibariyle
yapıya ulaşabilmenin yolu ise genellikle oransal olarak gerilemektedir (Doğan ve
sanayileşme ile mümkün olmaktadır. Ancak, Ark., 2015).
ülkelerin sanayileşme süreci, ekonomik
kalkınma istekleri ve geleneksel ekonomik Çizelge 1. Cari Fiyatlarla Tarımsal GSYH
yapı arasında bir ilişki bulunmaktadır. Bir Ve Tarımın Payı (2009=100)
başka ifade ile ekonomik kalkınma Yıl
Tarım
Gelişme
Hızı
Türkiye
Gelişme Tarımın
Hızı Payı
sürecinde tarım sektörü ile sanayi sektörü (Bin TL)
(%)
(Bin TL)
(%) (%)
arasında sıkı bir ilişki ve etkileşim 2009 81 234 274 9.1 999 191 848 0.4 8.1
mevcuttur. Bu nedenle geçmişte tarıma 2010

2011
104 703 635
114 838 169
28.9
9.7
1 160 013 978
1 394 477 166
16.1
20.2
9.0
8.2
dayalı ekonomilere sahip olan gelişmiş 2012 121 692 893 6.0 1 569 672 115 12.6 7.8
ülkeler önce tarım sektörüne ağırlık vererek 2013 121 709 079 0.0 1 809 713 087 15.3 6.7
2014 134 724 745 10.7 2 044 465 876 13.0 6.6
tarım sektörünün gelişmesini sağlamış, daha 2015 161 447 917 19.8 2 338 647 494 14.4 6.9
sonra bu sektörden elde edilen kaynak 2016 161 304 618 -0.1 2 608 525 749 11.5 6.2
birikimleri ile sanayileşmeye hız vermiştir 2017
2018-
188 650 644 17.0 3 104 906 706 19.0 6.1
(Doğan ve Ark., 2015). 1.Çeyrek

19 535 391 10.6 792 690 655 21.9 2.5
Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla (GSYİH), bir

ülke sınırları içerisinde ve belli bir zaman Türkiye’de Tarım Sektörünün Sera Gazı
içinde, üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin Salımlarına Katkısı
para birimi cinsinden değeri olarak
tanımlanmaktadır. Tarım sektörünün Tarımsal üretim özellikle 20. yüzyılın 2.
ekonomik kalkınma üzerindeki etkilerini yarısından itibaren, tüm dünyada özellikle
diğer bir deyişle ekonomiye katkısını, teknolojik gelişme, verimlilik artışı ve
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) kısmen de ekilebilir arazinin genişletilmesi
tarafından üretim yöntemi ile hesaplanan sayesinde oldukça hızlı bir büyüme
tarımsal GSYİH belirlemekte ve Tarımsal göstermiştir. Tarımsal üretim, diğer birçok
GSYİH’nin genel ekonomi içerisindeki payı, ekonomik sektörlerde olduğu gibi, büyük
bu katkının büyüklüğünü göstermektedir oranda doğal kaynakların kullanımına
(Çizelge 1). dayanmakta ve haliyle önemli çevresel
Tarımsal GSYİH tutarı, tarımsal baskılara yol açmaktadır. Ayrıca yapısı
GSYİH’nin gelişim hızı ve genel GSYİH gereği, sanayinin diğer kolları gibi, çevre
içerisindeki tarımsal GSYİH oranları yıllara üzerinde noktasal değil yayılı kirlilik yaratıcı
bağlı olarak Çizelge 1’de verilmiştir. bir etkiye sahiptir. Tarımsal su kullanımı,
Türkiye’de genel GSYİH içinde tarım gübre kullanımı, zirai mücadele ilaçları su
sektörünün payı, 2010 yılında % 9.0 iken, kaynaklarını olumsuz etkileyebilmekte,
2015 yılında % 6.9 düzeyine ve 2017 yılında ormanların tarım arazisine dönüştürülmesi,
ise % 6.1 düzeyine azalmıştır. Gelişmekte bitki ve hayvan yetiştiriciliği ve fosil yakıt
olan ülkelerde tarımsal GSYİH gelişim hızı, kullanımı sera gazı emisyonlarına sebep
diğer sektörlerdeki GSYİH’nin gelişim olmaktadır (Dişbudak, 2008).
hızları kadar yüksek olamamaktadır. Bunun TÜİK verilerine göre, Türkiye’de toplam
nedeni, geleneksel üretim tekniklerinin sera gazı salımı 2016 yılında 496.1 milyon
kullanıldığı tarım sektöründeki gelir artış ton CO2 eşdeğeri olarak gerçekleşmiştir. Bu
hızının, diğer sektörlere göre daha yavaş dönemde toplam salımlarda CO2 eşdeğeri
olmasıdır (Tuna, 1993). Ekonomik gelişme olarak en büyük payı % 72.8 ile enerji
ile birlikte, tarımsal GSYİH’nin genel kaynaklı salımlar alırken, bunu sırasıyla %
GSYİH içerisindeki payının azalması, tarım 12.6 ile endüstriyel işlemler ve ürün
sektörünün önemsiz bir sektör olduğu kullanımı, % 11.4 ile tarımsal faaliyetler ve
anlamına gelmemelidir. Çünkü sanayi ve % 3.3 ile atıklar izlemiştir. CO2 eşdeğeri
553
st th
olarak 2016 yılı toplam sera gazı salımları, yaklaşık olarak % 7’sini oluşturmaktadır.
1990 yılına göre % 135.4 artmıştır. 1990 Ayrıca, Türkiye’de sektörlere göre sera gazı
yılında kişi başına CO2 eşdeğer salımı 3.8 salımlarının gelişimi incelendiğinde, 1990‐
ton/kişi olarak hesaplanırken, bu değer 2016 2008 döneminde, diğer tüm sektörlerin yol
yılında 6.3 ton/kişi olarak gerçekleşmiştir açtığı sera gazı salımlarında önemli
(TÜİK, 2018). oranlarda artışlar gözlenirken sadece
Türkiye’de 2016 yılında toplam CO2 tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan sera
salımlarının % 33.5'i elektrik ve ısı gazı salımlarında bir azalma
üretiminden olmak üzere % 86.1'i enerjiden, kaydedilmiştir. Tarımsal faaliyetlerden
% 13.6'sı endüstriyel işlemler ve ürün kaynaklanan sera gazı salımları 1990 yılında
kullanımından, % 0.3'ü ise tarımsal 29.78 Mt‐CO2eşdeğeri iken 2008 yılına
faaliyetler ve atıktan kaynaklanmıştır. Metan gelindiğinde, salımlar yaklaşık %16 azalma
salımlarının % 55.5'i tarımsal faaliyetlerden, göstererek 25.04 Mt‐CO2 eşdeğeri
% 25.8'i atıktan, % 18.6'sı enerjiden ve seviyesine gerilemiştir (Şekil 1).
% 0.03'ü ise endüstriyel işlemler ve ürün
kullanımından kaynaklanmıştır. N2O
30000 10
Değer Oran
29000 9
CO2 emisyonu (1000 ton CO2 eşdeğeri)

salımlarındaki en büyük payı ise % 77.6 ile
Toplam emisyona oranı (%)

28000 8
27000 7
tarımsal faaliyetler oluşturmuştur. Bunu, 26000 6
% 12.1 ile enerji, % 6.5 ile atıklar, % 3.8 ile

25000 5
24000 4
endüstriyel işlemler ve ürün kullanımı 23000
22000
3
izlemiştir (TÜİK, 2018). 21000
20000
1
Tarım sektörü diğer sektörlerden farklı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Yıllar
2007 2008 2009 2010 2011
olarak hem yutak hem de salma

kapasitelerine sahiptir. IPCC 4. Şekil 1. Türkiye’de tarım sektörü CO2
Değerlendirme Raporu bilgilerine göre, salımları (TÜİK, 2012)
tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan sera
gazı salımları, dünya genelinde toplam sera Tarımsal faaliyetler 1990 yılı CH4
gazı salımlarının %10 ila 12’sini salımına % 61.78 oranında kaynaklık eden
oluşturmaktadır (IPCC, 2007). FAO en büyük sektör iken 2008 yılında %30.85
tahminlerine göre; ormancılık oran ile atık sektörünün ardından ikinci
faaliyetlerinden kaynaklanan sera gazı sırada yer almıştır. N2O salımlarına ise %70
salımları ise % 17.4 olarak verilmiştir (FAO, üzerinde payı ile en büyük kaynaklık eden
2007). Ormancılık sektöründen kaynaklanan sektör olmuştur (TUİK, 2010).
sera gazı salımları, ormancılık
faaliyetlerinden çok, ormansızlaşmanın Karbondioksit (CO2) Kaynakları
neden olduğu bir sonuçtur.
Tarımsal faaliyetler sonucunda salınan İnsan nüfusunun artması ile birlikte tarım
sera gazları, özellikle CO2 harici olan metan ve özellikle orman alanlarında önemli
CH4 ve N2O salımlarıdır. Atmosfere salınan ölçüde bitkisel varlık kaybı yaşanmıştır.
azot dioksitin yaklaşık % 60’ı ve metanın Kaybolan bitkisel varlıklar tarafından
yaklaşık % 50’sine tarımsal faaliyetler tutulan karbon atmosfere CO2 olarak
kaynaklık etmektedir. CO2 salımının ise dönmektedir. Diğer taraftan ortaya çıkan
tarım sektörünün yutak ve salma özelliği enerji açığının kapatılmasında fosil yakıtlar
nedeniyle önemli bir değişim göstermediği ucuz olmaları nedeni ile yaygın bir şekilde
ve neredeyse dengelendiği belirtilmektedir. kullanılmaya başlanmıştır. Diğer faktörler de
1990‐2005 dönemi arasında, tarım sektörü eklendiğinde, atmosferdeki CO2 miktarı
kaynaklı CH4 ve N2O salımları yaklaşık dünya tarihinde bilinen en yüksek düzeye
% 17 artış göstermiş ve bu artış özellikle ulaştırmıştır. Yapılan ölçmeler, bu artışın
gelişmekte olan ülkelerden kaynaklanmıştır devam ettiğini göstermektedir (IPCC, 2007).
(IPCC, 2007). Sera gazları içinde CO2, küresel ısınmada
Türkiye’nin 2008 yılına ait sera gazı yaklaşık % 75‐80 oranında bir paya sahiptir.
envanter verilerine göre, tarımsal faaliyetler, Bunun nedeni, hem miktarının çok hem de
insan kaynaklı sera gazı toplam salımının
554
st th
CO2 moleküllerinin atmosferdeki ömrünün

50–100 yıl gibi çok uzun olmasıdır. Bu Arazi kullanımı değişikliklerinden
nedenle, küresel ısınmaya karşı alınacak kaynaklanan CO2 salımları veya
önlemlerin başında CO2 salımının depolamalar
azaltılması gelmektedir (Küsek, 2010).
ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Hızla gelişen dünyada farklı arazi
İdaresi’ne bağlı olarak Havai’de faaliyet kullanım türleri arasında sürekli
gösteren Mauna Loa İstasyonu tarafından değişiklikler olmaktadır. Örneğin, tarımsal
yapılan ölçümlere göre, atmosferdeki CO2 üretim için kullanılmakta olan bir arazi,
yoğunluğunun 2018 yılı Mart ayı ortalaması şehir alanı içerisine alınarak tarım yerine
409.46 ppm olarak gerçekleşmiştir. Aynı yapılaşmanın olduğu bir alan haline
değer 2017 yılının Mart ayında ise 407.18 gelmektedir. Bu gibi durumlarda toprak
ppm olarak gerçekleşmiştir. Bu durumda altında ve üstünde yer alan bitkiler
atmosferdeki CO2 yoğunluğu ortalaması bir (biyokütle) yok olarak atmosfere CO2 olarak
yıl içinde 2.28 ppm yükselmiştir. dönmektedir. Diğer taraftan da topraktaki
Atmosferdeki milyon parçacık içindeki CO2 organik maddeler parçalanarak, yine
yoğunluğunu gösteren bu değerin 350 ppm’i atmosfere CO2 olarak dönmektedirler. Öte
aşması, iklim değişikliği açısından güvenilir yandan, başka tür kullanım nedeni ile işgal
sınırın aşıldığı anlamına gelmektedir. Bu altında olan bir alanın tarıma kazandırılması
değer, Mauna Loa İstasyonu’nda ilk ile havada bulunan CO2’nin depolanması da
ölçümün yapıldığı 1958 yılının Mart ayında mümkündür. Kısaca, arazi kullanım
317.71 ppm olarak belirlenmişti. Güvenilir değişiklikleri CO2 salımına veya
sınır olarak kabul edilen 350 ppm değeri, depolanmasına neden olmaktadır.
aylık ortalama bakımından ilk defa 1988 Türkiye’de hızlı şehirleşme, otoyol inşaatı,
yılının Ocak ayında ölçülen 350.39 ppm ile havaalanı inşaatı gibi amaçlar için
aşılmıştır. Sanayileşme öncesi 280 ppm kullanımları nedeni ile arazi kullanım
düzeyinde olan bu değer, son bin yıldır 300 değişiklikleri tarım ve mera alanları aleyhine
ppm seviyesini aşmamıştır (Öztürk ve Ark., meydana gelmektedir. Türkiye’deki
2018). arazilerin mevcut kullanımları ile ilgili
Klorofilli bitkiler havadaki CO₂’yi su ile bilgiler aşağıdaki bölümlerde verilmiştir.
birleştirerek atmosferik CO₂’i organik hale
dönüştüren karbonhidratları üretirler. Bu Tarımsal ürün deseninin değişmesinden
halleri ile bitkiler yutak kapasiteleri kaynaklanan salımlar veya depolamalar
oluştururlar. Diğer taraftan, bitkiler ölünce
çürütücü mikroorganizmalar organik Toprakta bulunan canlı veya ölü
materyali CO₂’ye dönüştürür ve atmosfere bitkilerin ve organik madde miktarının
geri salımına neden olurlar. Aynı şekilde, değişimine neden olacak her türlü tarımsal
bitkilerin yanmaları da atmosfere aynı uygulama, tarım alanlarında CO₂
miktar CO₂ salımına neden olur. Toprak tutulmasına veya salımına neden olmaktadır.
profilinde bulunan bitkilerin çürümüş ancak Örneğin, buğday nadas tarımı yapılmakta
kimyasal olarak ayrışmamış parçalarına olan bir parsele çok yıllık bir ağaç (elma
organik madde denir. Toprak önemli ağacı) dikilmesi durumunda, o parselde
miktarlarda organik madde depolamaktadır. toprak altı ve toprak üstü canlı kütlesi,
Bu haliyle toprak, atmosfer ve canlı örneğin ağacın kurumuş dal ve döküntüleri
bitkilerin toplamından daha fazla karbon nedeniyle artacaktır. Ayrıca dal ve yaprak
içermektedir. Toprak bünyesinde tuttuğu çürümeleri nedeni ile topraktaki organik
organik maddenin değişmesine bağlı olarak madde miktarı da artacaktır. Böylece, o
dinamik bir yutak ya da salım kaynağı parselde önemli miktarda yutak kapasitesi
olmaktadır. Başka bir deyişle, topraktaki oluşturulmuş olacaktır.
organik madde yüzdesinin değişimine bağlı Buğday nadas münavebesi yapılan diğer
olarak, atmosfere ya CO₂ salmakta ya da bir parselde sürüm tekniklerinin değişmesi
atmosferdeki CO₂’yi dolaylı olarak ile örneğin, daha az sürüm yapılarak tarım
depolamaktadır. yapılması durumunda topraktaki organik
555
st th
madde artacak ve yutak kapasitesi ortaya

çıkacaktır. Aksi takdirde, aşırı sürülen Tarımsal ürün atıklarının yakılması
toprak daha fazla hava ile karışmakta ve
toprakta bulunan organik maddeler hızla Tarımsal ürün atıklarının (anız)
yanmaktadır. bertarafında yakma en bilinen uygulamadır.
Görüldüğü gibi, tarım alanları tarım alanı Türkiye’de buğday, mısır, soya, pamuk gibi
olarak kalmaya devam etmeleri durumunda bitkilerin hasattan sonra toprakta kalan kök
bile yutak veya salım kaynakları ve sapları yakılmaktadır. Yanma CO₂ salımı
olabilmektedir. Tarım alanlarının yutak anlamına gelmektedir.
kapasitelerinin arttırılmasında iyi tarım
uygulamaları ön plana çıkmaktadır. Tarım Doğal etmenler
alanlarında iyi tarım uygulamalarının
geliştirilmesi ile tarım alanlarının yutak Erozyon, sel baskını, taşkın, taban
kapasiteleri önemli düzeylerde arttırılabilir. suyunun aşırı yükselmesi gibi doğal sebepler
Avrupa Birliği (AB) tüm Avrupa çapında de toprakta bulunan hem canlı–ölü kütlenin,
bir çevre değerlendirmesi yapabilmek ve hem de organik maddenin azalmasına yol
doğru kararlar ve politikalar üretebilmek için açmaktadır.
çaba göstermektedir. Bu alandaki en önemli
uygulamalardan biri Çevre Bilgileri Tarımsal üretim işlemleri için kullanılan
Koordinasyonu (CORINE) programıdır. Bu fosil yakıtlardan kaynaklanan salımlar
program uyarınca, tüm AB üyesi ülkelerin
aynı standartlarda arazi örtüsü/arazi Tarım sektöründe petrole dayalı birçok
kullanımı (AÖ/AK) sınıflandırması uydu işlem sürdürülmektedir. Bu işlemler için
verileriyle yapılmakta ve bu sınıflandırma Türkiye’de tarım sektöründe kullanılan
her 10 yılda bir yeni verilerle güncellenerek yıllık fosil yakıt (genellikle motorin) miktarı
değişimlerin belirlenmesi hedeflenmektedir. yaklaşık 1.5 milyon tondur.
Böylece, farklı dönemlerde elde edilen Yukarıda beş farklı başlıkta verilen
veriler karşılaştırılarak AÖ/AK değişimleri kaynaklardan kaynaklanan salımlar tarımdan
ve eğilimler ortaya çıkarılmakta, bu bilgiler kaynaklanan salımların dünyada yaklaşık
ışığında, üye ülkelerde arazi kullanımına % 21‐25’ini oluşturmaktadır (FAO, 2010).
ilişkin çeşitli politika uygulama ve Ülkemizde ise bu oran % 7 civarındadır
yaptırımlar şekillenmektedir. (TUİK, 2008).
Türkiye’de Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
tarafından 2000 yılı arazi kullanımlarını Metan (CH4) kaynakları
belirlemek amacı ile CORINE 2000
çalışması tamamlandı. Avrupa Çevre Metan moleküllerinin sera gazı etkisi
Ajansı’nın 5 yıllık dönemlerde arazi CO2 moleküllerinden farklıdır. Metan,
kullanım değişikliklerini belirlemek amaçlı CO2’e göre, 21 kat daha fazla sera gazı etkisi
kararından sonra, 2006 görüntüleri yaratmaktadır (IPPC, 2007). Ancak, CH4
kullanılarak CORINE 2006 çalışması Çevre moleküllerinin atmosfer bileşimindeki
ve Orman Bakanlığı tarafından yüzdeleri ve atmosferdeki ömürleri çok
tamamlamıştır. CORINE’e göre kullanım azdır. Metan gazı salımının toplam sera gazı
türleri ikiye ayrılmaktadır: salımındaki oranı %13‐14 civarındadır
1) Arazi örtüsü: Arazinin biyolojik veya (IPCC, 2007). Aşağıdaki bölümlerde verilen
fiziksel elementlerle kaplanmış halini tarım kaynaklarından kaynaklanan
ifade etmektedir. Örneğin, doğal miktarın, atmosferdeki toplam CH4
makilik alanlar, doğal kayalıklar, miktarının yaklaşık %50’si olduğu tahmin
doğal çayırlıklar gibi. edilmektedir (IPCC, 2007).
2) Arazi kullanımı: İnsan etkisi ile
ortaya çıkan arazi kullanımlarını ifade
etmektedir. Örneğin, tarım alanları,
biçilerek kullanılan çayır alanları,
golf sahaları gibi.
556
st th
Toprak kökenli metan (CH4) kaynakları
Yüksek taban suyu nedeni ile artıkların Su buharı

oksijensiz ortamda ayrışması (anaerobik
ayrışma) sonucunda meydana gelen salımlar Su buharı, sera etkisi bakımından bilinen
1) Geçici veya sürekli drenaj sorunu tüm gazlara göre en yüksek etkiye sahiptir.
olan alanlardan (bataklıklardan) Ancak, doğal yağış döngüsünün bir parçası
kaynaklanan salımlar. olması nedeni ile diğer gazlardan tümü ile
2) Çeltik üretimi yapılan alanlardan ayrılmaktadır. Su buharı atmosferin
kaynaklanan salımlar. yeryüzüne yakın bölgelerinde bulunur ve
3) Diğer tarımsal alanlarda biyokütle miktarı çoğu zaman yüksek değildir.
fermentasyonu veya biyokütlenin Atmosferde bulut olarak bulunur. Güneşten
oksijensiz ortamda yanmasından gelen kısa dalga boylu ışınları tutmada ve
kaynaklanan salımlar. uzaya geri yansımada etkilidir. Yaşamsal
işlevleri son derece önemlidir. Atmosferik
Hayvancılık kökenli metan kaynakları ısınmaya neden olmaktadır, ancak yaşam
için gerekli işlevleri daha yüksektir. Bu
1) Hayvansal üretimde kullanılan nedenle, diğer gazlardan farklı bir şekilde
hayvanların mide ele alınmalıdır.
fermentasyonlarından kaynaklanan
salımlar Sonuç ve Öneriler
2) Hayvansal atıklardan kaynaklanan
salımlar Tarım sektörü sera gazı etkisi yapan
Türkiye sera gazı verileri incelendiğinde, gazların emisyonuna neden olan faaliyetler
CH4 gazı oluşumuna en büyük katkı, içermesi ve diğer taraftan da önemli ölçüde
tarımsal faaliyetler içinde enterik yutak kapasiteleri oluşturması nedeni ile
fermentasyon (hayvanların geviş getirmesi) iklim değişikliği ile mücadelede önemli bir
tarafından yapılmaktadır. sektördür. Tarım alanlarından kaynaklanan
sera gazı salımlarını azaltmaya yönelik
doğrudan bir tarımsal destek programı
Azotdioksit (N2O) oluşturulmalıdır. Üreticiler, iklim değişikliği
ve sera gazı azaltımları konusunda
Azotdioksit (N2O) salımlarına tarımsal eğitilmelidir. Tarımda enerji kullanımını
faaliyetler başlıca iki yolla kaynaklık azaltmakta olan ve toprak ve su
etmektedir: kaynaklarının daha verimli kullanımı
1) Tarım alanlarında azotlu gübre sağlayan arazi toplulaştırması çalışmaları
kullanılan kaynaklanan salımlar etkin bir şekilde devam ettirilmelidir.
2) Hayvansal atıklardan kaynaklanan Arazi kullanım değişiklikleri sera gazı
salımlar salımları veya azaltımları üzerine önemli
Yukarıda verilen tarımsal faaliyetler etkilere sahiptir. Bu etkilerin
sonucunda meydana gelen N2O salımları hesaplanabilmesi için öncelikle arazi
toplam N2O salımlarının küresel ölçekte kullanım türleri tanımlanmalı ve bu
yaklaşık % 60’ını Türkiye’de ise, % 72’sini kullanımlar arası değişiklikler
oluşturmaktadır. Azotdioksit gazlarının belirlenmelidir. Tarım sektöründe kullanılan
toplam sera gazı salımları içindeki payı her türlü motorlu araçlarda CO2 salımının
yaklaşık % 7’dir (IPPC, 2006). sınırlanmasına ilişkin yasal düzenleme
yapılmalıdır. Tarımsal faaliyetler, büyük
Aerosoller ölçekli ve alanında uzman tarım işletmeleri
tarafından, modern tarımsal yöntemler
Tarımda kullanılan kimyasal kullanılarak sürdürülmelidir.
uygulamalardan kaynaklanmaktadır. Miktarı
çok düşüktür.
557
st th
Kaynaklar mevcut durum değerlendirmesi

raporu. Ankara.
Dişbudak, K. (2008). Avrupa Birliği’nde Öztürk, H. H., E.V., Vulkan, (2017).
Tarım Çevre İlişkisi ve Türkiye’nin Türkiye’de buğday ve mısır
Uyumu. Tarım ve Köyişleri üretiminde yakıt tüketimine bağlı
Bakanlığı, AB Uzmanlık Tezi. olarak gerçekleşen CO2
Ankara. Emisyonlarının değerlendirilmesi. III.
Doğan, Z., S. Arslan, A.N. Berkman, International International
(2015). Türkiye’de Tarım sektörünün Multidisciplinary Congree of Eurasia.
iktisadi gelişimi ve sorunları: Tarihsel Roma, ITALYA, 23-26 Ağustos
bir bakış. Niğde Üniversitesi İktisadi 2017, vol.1: 1-10
ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. Öztürk, H.H., C. Güngör, H.K.
8(1): 29-41. Küçükerdem, Ü. Atay, (2018).
FAO (2007). Adaptation to climate change Türkiye’de sürdürülebilir enerji
in agriculture, forestry and fisheries: kullanımı: Mevcut durum ve gelecek
Perspective, framework and priorities. için öngörüler. Uluslararası GAP
Interdepartmental Working Group on Yenilenebilir Enerji Ve Enerji
Climate Change. Verimliliği Kongresi.
IPCC (2007). Climate Change 2007: Silsüpür, S. (2011). Tarım sektörünün
Mitigation of Climate Change. Türkiye ekonomisine katkısı.
Chapter 8: Agriculture. IPCC Tuna, Y. (1993). Tarımda verimlilik
Working Group III Fourth artışının ekonomik sonuçları: Türkiye
Assessment Report, pp 498‐540. ile ilgili bir değerlendirme, Ankara,
Cambridge University Press. Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları,
Küsek, G. 2010. Türkiye’nin ulusal iklim No: 487.
değişikliği eylem planının TÜİK. 2018. Türkiye İstatistik Kurumu,
geliştirilmesi projesi. Tarım sektörü Ankara.
558
st th
Arazi Toplulaştırma Projelerinin Çiftçi Memnuniyet Düzeyi: Niğde,

Türkiye Örneği
Rengin Bayram1, Hasan Değirmenci1*, Fırat Arslan1
Kahramanmaraş Sütçü İmam University, Agriculture Faculty, Biosystem Engineering Department,

Kahramanmaraş, TURKEY
*
Corresponding author email: degirmenci@ksu.edu.tr
Özet: Bu çalışmanın amacı arazi toplulaştırma sonrasında Niğde ili Yıldıztepe Köyünde bulunan
çiftçilerin memnuniyet düzeylerini ölçmektir. Örneklem büyüklüğü %95 güven aralığında %10 hata
payı ile 88 olarak hesaplanmıştır. Likert soru yapısı ankette kullanılmıştır. Sonuç olarak ankete
katılanların %43’ü arazi toplulaştırma çalışmalarını desteklemekte %50’sinden fazlası arazi
toplulaştırmanın köylerini önemli şekilde etkilediğini düşünmektedir. Ayrıca çiftçilerin arazi parçalılık
seviyesi arttıkça arazi toplulaştırma çalışmalarını destekleme oranının arttığı belirlenmiştir ve
parçalılık büyük öneme sahiptir (%58). Arazi toplulaştırma projeleri ile sulama ve yol hizmeti
projeleri ile sağlanmaktadır. Arazilerin ana yollara yakınlığı, değerli arazileri kaybetme korkusu ve
eski araziyi sahiplenme çiftçilerin arazi toplulaştırma projelerinden memnun olamama nedenleri
arasındadır. Sonuç olarak yapılan arazi toplulaştırması başarılı olarak nitelendirilebilir, katılımcıların
%85’i hayat standartlarının sosyal ve kültürel alanların düzenlemesiyle iyi bir şekilde değiştiğini
belirtmiştir. Ayrıca, katılımcıların arazi toplulaştırmasından önce %22’sinin sulama suyuna sahip
olduğu, %28’i sulama kanallarının yeterli olduğunu ve %20’si sulama suyunun zamanında verildiğini
belirtmiştir.
Anahtar Kelimeler: Arazi toplulaştırması, Anket, Çiftçi memnuniyeti, Çiftçi Görüşleri
Farmer Satisfaction Level after Land Consolidation Projects: A Case Study of

Niğde, Turkey
Abstract: Aim of this study is to determine farmer’s satisfaction with a survey after land
consolidation (LC) project in Yıldıztepe village located in Niğde, Turkey. The sample size was
determined as 88 with 95% confidence interval and 10% margin of error. Likert type question
structure (1-Do not agree at all, 2-Do not agree, 3-Partially agree, 4-Agree, 5-Totally agree) is used.
As a result, more than 50% of participants were graduated from middle school, 43% of them
supported LC activity and about 50% of them thought that LC brought important effects on their
village. It is also determined that supporting LC increase while number of farmer’s parcels (land
fragmentation) increase statically. It is important to have lesser number of parcels to be engage in
farming for participants (58%). Field road and irrigation service are provided with LC projects. It was
found that was not enough to satisfy farmers for some reasons such as proximity of roads, fear of
bringing precious places to others, habits etc. In conclusion, LC project done was successful but land
owners thought their life standards could have changed goodly with social and cultural places (85%).
Moreover, 22% of enterprises thought there was sufficient irrigation water, 28% of them pointed that
irrigation channels were good and were given on time (20%).
Keywords: Farmer satisfaction, Farmer’s views, Land consolidation, Survey
559
st th
Giriş yıllık yağış miktarı yaklaşık 362 mm’dir.

Araştırmada arazi toplulaştırma projesi
Miras, yol ve sulama kanalı yapımı, arazi tamamlandıktan sonra işletme sahibi
satılması, kamulaştırma gibi çeşitli çiftçilerle AT hizmeti hakkında görüşlerinin
nedenlerle ekonomik olarak tarımsal belirlenmesi amacıyla anket çalışması
faaliyetleri yapmaya imkân vermeyecek yapılmıştır. Araştırmanın örnek hacminin
biçimde parçalanmış, dağılmış, bozuk şekilli belirlenmesinde örnek hacmi formülü
parsellerin modern tarım işletmeciliği kullanılmıştır (Miran, 2003).
esaslarına göre ve sulama hizmetlerinin
geliştirilmesi için en uygun biçimde Np(1 − p)
birleştirilmesi, şekillendirilmesi ve yeniden 𝑛=
(N − 1)σ2px + p(1 − p)
düzenlenmesi işlemine “arazi
toplulaştırması” denilmektedir (Çevik ve Eşitlikte;
Tekinel, 1987; Arıcı ve Aslan, 1994) σ_(p_x)^2 = Oranın varyansı,
Arazi toplulaştırması, su iletim ve n = Örnek hacmi
dağıtım performansı (Uçar ve Kara, 2006), N= Ana kitlenin birey sayısı
tarımsal işletim (Boztoprak ve ark., 2015), p = Oran (p: 0.5 alınmıştır)’ı ifade
sulama yönetimi ve iklim değişikliği etmektedir.
(Stańczuk-Gałwiaczek ve ark., 2018), yakıt Buna göre %95 güven aralığı ve %10
tüketimi ve karbondioksit salınımı (Polat ve hata payı ile örnek hacmi 88 olarak
Manavbaşı, 2012; Tanrıverdi ve ark., 2017), belirlenmiştir. Likert tipi soru soru yapısı (1-
tarımsal faaliyetlerin verimliği (Çelebi, Hiç katılmıyorum, 2-Katılmıyorum, 3-
2010), çiftçi görüşlerinin değişmesi (Arslan Kısmen katılıyorum, 4-Katılıyorum, 5-
ve Değirmenci, 2016; Çay ve Çevik, 2009), Tamamen katılıyorum) kullanılmıştır.
erozyon (Liu ve ark, 2015), ekoloji
(Zhengfeng ve Wei, 2007) gibi birçok konu Bulgular ve Tartışma
üzerinde etkisi bulunan uygulamalar
bütünüdür. Bu nedenle ülkemizde 2023’e Anket yapılan çiftçilerin yaş ortalaması
kadar toplam 14 milyon ha’lık bir alanda 45.62’dir. Anketlere katılan işletme
bitirilmesi düşünülen arazi toplulaştırma sahiplerinin büyük bir çoğunluğu (%92.4)
çalışmaları büyük önem taşımaktadır. erkektir. Ankete katılan en yaşlı birey 96, en
Bu çalışma, Niğde ili Yıldıztepe genç birey ise 25 yaşındadır ve %79.3’ü
Köyünde yapılan arazi toplulaştırma evli, ayrıca ailedeki birey sayısı 4.8’dir.
projesinin çiftçileri memnun etme derecesini Yıllık ortalama gelir durumu ise 42319.44
ölçmek amacıyla bölgede yaşayan çiftçilerle TL’dir. Anket çalışmasına göre ortalama
anket yaparak yürütülmüştür. Arazi işletme büyüklüğü 3.53 da’dır. Alınan
toplulaştırma projelerinin başarısı çiftçilerin cevaplara göre işletme sahiplerinin eğitim
katılımı ve memnuniyeti ile artmaktadır, durumu Tablo 1’de verilmiştir.
bunu ölçme yöntemlerinden biri de anket
çalışmalarıdır. Tablo 1. Eğitim durumu
Üniversite
Okuryaza
Ortaokul
Materyal ve Metot Eğitim

İlkokul
değil
Lise
durum
r
Araştırma Niğde ili merkeze bağlı u

Yıldıztepe Köyünde yürütülmüştür.
Araştırma alanı yaklaşık Niğde merkeze 35 % 7.6 2 46. 19. 1.1
km uzaklıktadır. Köy nüfusu 2452 olup 1069 5 7 6
hane bulunmaktadır. Bölgede karasal iklim Frekan 7 2 43 18 1
özellikleri görülmektedir. Kış ayları s 3
genellikle çok soğuk ve kar yağışlı yazları
ise sıcak ve kuraktır. Araştırma alanında Arazi toplulaştırma çalışmalarını
yıllık ortalama sıcaklık 9.4°C, en yüksek destekliyor musunuz sorusunu işletme
sıcaklık 38.5°C, en düşük sıcaklık -19°C ve
560
st th
sahiplerine sorulduğunda alınan cevaplar Arazi toplulaştırma ile ilgili toplantılara

Şekil 1‘de gösterilmiştir. katıldınız mı sorusu sorulduğunda %78.3’ü
katıldığını belirtmiş, %21.7’si ise
katılmadığını belirtmiştir. Ankete katılan
işletme sahiplerinin sahip olduğu parsel
sayısı ortalaması 1.22’dir. Çiftçiye
yöneltilen ‘Parselleriniz tek bir parça halinde
olması sizin için ne derece önemlidir?’
sorusuna verilen yanıtlarda çiftçilerin
%31.5’i tamamen önemli olduğunu
düşünürken , %26.1’i önemli, %27.2’si orta
düzeyde önemli olduğunu, %9.8’i önemsiz
olduğunu ve %5.4’ü ise tamamen önemsiz
olduğunu düşünmektedir. Sonuçlar Şekil
Şekil 1. Arazi toplulaştırma çalışmalarının 3’te gösterilmiştir. Şişman ve Bilgin
destekleme düzeyi (2016)’da Edirne ili İpsala ilçesinde
yaptıkları çalışmada katılımcıların %88.7’si
Çiftçilerin %38’i çalışmaları desteklerken arazilerin parçalı olmasının ürün
%37’lik kısmı ise AT çalışmalarını kısmen yetiştirmeyi engellediğini belirtmiştir.
desteklediğini %19’luk kısmı Arslan ve Değirmenci (2016) yaptıkları
desteklemediğini dile getirmiştir. Arslan ve anket çalışmasında arazileri daha parçalı
Değirmenci (2016) Kahramanmaraş’ın olan çiftçilerin arazi toplulaştırma
Türkoğlu ilçesi ve köylerinde yaptıkları çalışmalarını destekleme oranının arttığını
çalışmada katılımcıların %82’sinin arazi belirtmişlerdir.
toplulaştırma çalışmalarına katıldığını
belirtmişlerdir. Aktaş ve ark. (2006)’da
Adana ili Karataş ilçesi Yemişli köyünde
yaptıkları anket çalışmasında katılımcıların
%93’ünün arazi toplulaştırma öncesi
yaklaşımlarının olumlu olduğunu
belirlemişlerdir.
Anket soruları arasında olan ‘Arazi
toplulaştırmanın köyünüze nasıl bir etkisi
olduğunu düşünüyorsunuz?’ soru
sorulduğunda katılımcıların verdiği cevaplar
Şekil 2’de gösterilmiştir.
Şekil 3. Parsellerin tek bir parça halinde

olmasının önemi
Tarlalara giden yolların yeterli olup

olmadığı sorusu sorulduğunda çiftçilerin
%16.3 ü yeterli olmadığını dile getirirken,
%28.3 ü kısmen yeterli olduğunu %16.3 ü
yeterli olmadığını dile getirirken, %28.3 ü
kısmen yeterli olduğunu %30.4 ü yeterli
olduğunu %25 i ise tamamen yeterli
olduğunu söylemiştir. Şekil 3’te grafiksel
olarak gösterilmiştir. Arslan ve Değirmenci
Şekil 2. Arazi toplulaştırma çalışmalarının (2016) arazi toplulaştırma öncesi anket
köyü etki düzeyi çalışmalarına katılan çiftçilerin yaklaşık
%45’i tarla yollarının yetersiz olduğunu
561
st th
belirtmiştir. Karakayacı ve ark. (2016) sorusuna verdiği cevaplar incelendiğinde;

yürüttükleri çalışmada ankete katılan çiftçilerin %6.5 i bu duruma tamamen
çiftçilerin %80’i arazi toplulaştırma katıldıklarını düşünürken %30.4’lük kısmı
öncesinde tarla yollarının yetersiz olduğunu, katıldığını %41.3 lük kısmı kısmen
arazi toplulaştırma sonrasında ise bu katıldığını %13’lük kısmı katılmadığını
problemin %94’ünün düzeltildiğini %8.7’lik kısmı ise tamamen katılmadığını
belirtmişlerdir. yani sulama suyundan yeterli miktarda
alamadığını dile getirmiştir. Şişman ve
Bilgin (2016)’da çiftçilerin %75.5’i arazi
toplulaştırma sonrası adil sulama dağıtımı
yapıldığını belirtilmiştir. Şekil 6’da
katılımcılara yöneltilen yeterli su alabiliyor
musunuz sorusuna verilen cevaplar
verilmiştir.
Şekil 4. Tarla yollarının yeterlilik düzeyi
Çiftçilere yöneltilen "Arazinize iletilen

sulama kanallarının yeterli olduğunu
düşünüyor musunuz?" sorusu soruldu.
Katılımcıların verdiği yanıtlara bakıldığında;
çiftçilerin %5.4’ü sulama kanallarının Şekil 6. Sulama suyunun yeterli alınma
tamamen yeterli olduğunu, %27.2’i sulama düzeyi
kanallarının yeterli olduğunu, %40.2’i
sulama kanallarının kısmen yeterli Çiftçilere sorulan "Sulama suyunuzu
olduğunu, %19.6’ı yeterli olmadığı ve zamanında aldığınızı düşünüyor musunuz?"
%7.6’sı ise kesinlikle yetersiz olduğunu sorusuna verilen cevaplarda sulama
düşündükleri saptandı. Anket sorularına zamanının iyi olduğunu düşünenler %37’lik
çiftçilerin verdiği cevaplar Şekil 4.22’te bir dilimi oluşturmaktadır.
gösterilmiştir.
Şekil 7. Sulama suyunuzu zamanında alınma

Şekil 5. Sulama kanallarının yeterlilik düzeyi
düzeyi
Katılımcıların %37’si sulama
Çiftçilere yöneltilen "Yeterli su zamanlamasının kısmen iyi olduğunu
alabildiğinizi düşünüyor musunuz?" düşünmekte diğer yandan sulama
562
st th
zamanlamasının kötü olduğunu düşünenler dile getirmiştir. Şekil 9’da katılımcıların

%17.4’lük dilimi oluşturmaktadır. ortak kullanım alanları hakkındaki görüşleri
Katılımcıların sulama zamanlaması gösterilmiştir.
hakkında görüşleri Şekil 7’de verilmiştir.
Köyünüze arazi toplulaştırması ile sosyal
Çiftçilere sorulan ‘Hangi tip sulama kültürel tesisler yapılmasını destekleyecek
yapıyorsunuz?’ sorusuna çiftçilerin %78.3’ü çalışmalara katılır mıydınız? (Araziden ufak
basınçlı sulama tipi kullandığını %21.7 si ise bir pay vererek Piknik alanları, spor tesisleri,
basınçsız sulama tipi kullandıklarını dinlenme tesisleri, şenlik alanları inşa
söylemişlerdir. Sulama yöntemi edilmesi vb.) sorusu sorulduğunda
sorulduğunda ise çitçilerin %65.2 si çiftçilerden %37’lik dilimi katılırken
yağmurlama sulama yaparken, %8.7 si %22.8’lik dilimi ise kesinlikle katıldığını
damla sulama, %4.3’ü mikro sulama, %3.3 dile getirmiştir. Şekil 10’da çiftçilerin
sızdırma ile %8.7 salma sulama ve %9.8 görüşü gösterilmiştir.
karık sulama yaptıkları saptanmıştır. Şekil
4.25’de sonuçlar gösterilmiştir. Şişman ve
Bilgin (2016) yaptıkları çalışmada çiftçilerin
yaklaşık %81’i yüzey sulama yöntemlerini
kullandığını belirtmişlerdir.
Şekil 10. Arazi toplulaştırmasının sosyal

kültürel tesislere etkisi
Çiftçilere sorulan ‘Arazi toplulaştırması ile

Şekil 8. Sulama yöntemi düzeyi hayat standartlarınızı nasıl değiştiğine
inanıyorsunuz?’ sorusuna vatandaşların
%67.4’ü orta derecede etkilendiğini dile
getirirken %32.6’sı ise iyi bir etki olacağını
belirtmiştir.
Sonuçlar
Ayrıca çalışma sahasında çiftçilerin arazi

toplulaştırma projesine bakışına yönelik
anket çalışması yapılmış ve toplam 88 çiftçi
ile görüşülmüştür. Çiftçilerin %8’i
çalışmaları desteklerken %37’si kısmen
Şekil 9. Ortak kullanım alanlarının yeterlilik desteklemektedir. AT destekleme oranının
düzeyi diğer bölgelerde yapılan anket sonuçlarına
göre düşük olduğu söylenebilir. Arazi
Çiftçilere yöneltilen ‘Köyünüzde ortak toplulaştırma çalışmalarının köyünüze etkisi
kullanım alanlarının yeterli olduğunu olup olmadığını yönündeki bir soruya anket
düşünüyor musunuz?’ sorusuna verilen katılanları %47’sinin önemli gördüğü tespit
cevaplarda çiftçilerin %37’lik kısmı kısmen edilmiştir. Tarla yollarının yeterliliği ile
katılırken %29.3’ü bu duruma katıldığını ilgili soruya çiftçilerin %44.3’nün yetersiz
gördüğü belirlenmiştir. Sulama tesisleri ve
563
st th
su temininde çiftçilerin büyük çoğunluğunda Faculty of Gaziosmanpasa University,

bir memnuniyetsizlik olduğu tespit 34 (3), 182-189.
edilmiştir. Ankete katılanların %65.2’sinin Karakayacı, Z., Oğuz, C., Reis, S. 2016.
yağmurlama suma yöntemini uyguladıkları Konya İli Çumra İlçesindeki Tarım
görülmüştür. Ayrıca ortak kullanım Arazilerinin Değerlerini Etkileyen
alanlarının da sınırlı olduğu Faktörlerin Farklı Yaklaşımlarla
gözlemlenmiştir. Bu çalışmanın sonuçları Analizi. Turkish Journal of
daha sonraki arazi toplulaştırma Agricultural Economics, 22(2).
çalışmalarında çiftçi memnuiyetini arttırmak Liu, Y., Guo, Y., Li, Y., Li, Y. 2015. GIS-
amacıyla kullanılabilir. based effect assessment of soil
erosion before and after gully land
Kaynaklar consolidation: A case study of
Aktaş, E., Bilgili, M. E., Akbay, A. Ö., & Wangjiagou project region, Loess
Bal, T. 2006. Adana İli Karataş İlçesi Plateau. Chinese Geographical
Yemişli Köyünde arazi Science, 25(2), 137-146.
toplulaştırması kararını etkileyen Miran, B. 2002. Temel istatistik. Ege
sosyo-ekonomik faktörlerin Üniversitesi Basımevi, İzmir, 288s.
belirlenmesi. Türkiye VII. Tarım Polat, H. E., Manavbaşı, İ. D. 2012. Arazi
Ekonomisi Kongresi, 13-15. toplulaştırmasının kırsal alanda yakıt
Arıcı, İ., Akkaya Aslan, Ş. T. 1994. Arazi tüketimi ve karbondioksit salınımına
Toplulaştırması. UÜ Ziraat Fakültesi etkisinin belirlenmesi. Tarım Bilimleri
Ders Notları, (60). Dergisi, 18, 157-165.
Arslan, F., Değirmenci, H. 2016. Çiftçilerin Stańczuk-Gałwiaczek, M., Sobolewska-
Arazi Toplulaştırma Projesine Bakışı: Mikulska, K., Ritzema, H., & van
Kahramanmaraş Türkoğlu İlçesi ve Loon-Steensma, J. M. 2018.
Köyleri. Uludağ Üniversitesi Ziraat Integration of water management and
Fakültesi Dergisi, 30(2), 23-34. land consolidation in rural areas to
Boztoprak, T., Demir, O., Çoruhlu, Y. E., adapt to climate change: Experiences
Nişancı, R. 2015. Arazi from Poland and the Netherlands.
Toplulaştırmasının Tarımsal Land Use Policy, 77, 498-511.
İşletmelere Etkilerinin Araştırılması. Şişman, C. B., Bilgin, C. 2016. Trakya
Selçuk Üniversitesi Mühendislik, Bölgesinde Arazi Toplulaştırma
Bilim Ve Teknoloji Dergisi, 3(3), 1- Uygulamalarının Üretici Boyutundaki
11. Başarısı.
Çay, T., Çevik, H. 2009. Arazi Düzenleme Tarıverdi, Ç, Değirmenci, H., Arslan, F.
Sonuçlarının Anketlerle Analizi. 2017. Ecology Syposium 2017, p.
Selçuk Üniversitesi Mühendislik, 525, 11-13 May, Kayseri, Turkey.
Bilim Ve Teknoloji Dergisi, 24(3), Uçar, Y., Kara, M. 2006. Arazi
11-18. toplulaştırmasının su iletim ve dağıtım
Çelebi, M. 2010. Toplulaştırmanın Karaman performansına etkisi. KSÜ Fen ve
İlinde Sulama Ve Diğer Tarımsal Mühendislik Dergisi, 9(1), 117-124.
Faaliyetlerin Verimliliği Üzerinde Zhengfeng, Z., Wei, Z. 2007. Effects of land
Etkileri. Tarım Bilimleri Araştırma consolidation on ecological
Dergisi, (2), 1-6. environment. Transactions of the
Çevik, B., Tekinel, O. 1987. arazi Chinese Society of Agricultural
Toplulaştırması. ÇÜ Ziraat Fakültesi, Engineering, 2007(8).
Ders Kitabı, (45), 155.
Değirmenci, H., Arslan, F., Tonçer, R.,
Yoğun, E. 2017. Evaluation of Land
Fragmentation Parcel Shapes before
Land Consolidation Project: A Case
Study of Tırhan Village in Niğde
Misli Plain. Journal of Agricultural
564
st th
Tarımsal Sulamada Güneş Enerjisi Kullanımının Tekno-Ekonomik

Analizi
Cahit Güngör1, Gürsel Küsek2, Ümran Atay3, H. Hüseyin Öztürk4, Şinasi

Akdemir1
1)
2)
9. km, Lodumlu/Ankara, TÜRKİYE.
3)
GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü PK:75 63040 Haliliye/Şanlıurfa, TÜRKİYE
4)
Corresponding Author e-mail: gungorc@cu.edu.tr
Özet: Bu çalışmada, tarımsal sulama için, 100 kW e gücünde şebeke bağlantılı fotovoltaik (PV) santral
ile güneş enerjisinden üretilen elektrikğin tarımsal sulama amacıyla tekno-ekonomik uygulanabilirliği
incelenmiştir. Güneş enerjisi santralinde (GES), toplam 653.4 m2 alanında, polikristal silikon
hücrelerden oluşan 400 adet PV modül kullanılarak elektrik üretilmektedir. Ortalama verimleri % 15.3
olan polikristal modüllerin açık devre gerilimi V oc = 37.6 V ve kısa devre akımı Isc = 8.83 A
düzeylerindedir. Gücü 100 kWe olan GES; her birinde 80 adet PV modül bulunan toplam 5 adet PV
dizi şeklinde tasarımlanmıştır. GES tarafından bir yılda 135 403 kWh elektrik üretilmekte ve şebekeye
satılmaktadır. GES’nde bir yılda üretilen elektriğin, 0.133 $/kWh fiyattan şebekeye satılması
durumunda, yıllık olarak 54 024.6 TL gelir sağlanacaktır. GES, yatırım maliyetini 3.8 yıl sonra
ödeyip, kara geçmeye başlayacaktır. GES, ödeme süresi olan 4 yıldan sonra, geri kalan ömrü
süresince toplam 378 172.2 $ gelir sağlayacaktır. GES’nın CO2 emisyonu azaltma miktarı 119 830
kg/yıl olarak hesaplanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Güneş enerjisi, Elektrik üretimi, Tarımsal sulama, Ekonomik analiz
Techno-Economic Analysis of the Use of Solar Energy in Agricultural Irrigation

Abstract: In this study, the techno-economic applicability of the electricity generated by solar energy
with the connection of a photovoltaic (PV) power plant connected to the grid with 100 kWe power for
agricultural irrigation was investigated for agricultural irrigation. Electricity is generated in the solar
power plant (GES) by using 400 PV modules consisting of polycrystalline silicon cells in a total area
of 653.4 m2. The open circuit voltage of the polycrystalline modules with an average yield of 15.3% is
Voc = 37.6 V and the short circuit current is I sc = 8.83 A. The GES has a power of 100 kWe and is
designed with a total of 5 PV arrays, each with 80 PV modules. 135 403 kWh electricity is generated
and sold to the grid by GES in one year. In the event that the electricity generated in GES is sold to
the grid at a price of $ 0.133/kWh, an annual income of TL 54 024.6 will be provided. GES will pay
the investment cost after 3.8 years and start to cross the land. GES, after 4 years of payment, will
provide a total income of $ 378 172.2 for the rest of its life. The CO 2 emission reduction rate of GES
was calculated as 119 830 kg/year.
Keywords: Solar energy, Electricity generation, Agricultural irrigation, Economic analysis
Giriş kaynaklarının toplam enerji tüketimi

Fosil yakıt rezervlerinin azalması ve içerisindeki oranını %20 seviyesine
neden oldukları çevre sorunları nedeniyle çıkartmayı hedeflemesi nedeniyle, güneş
son yıllarda çevre dostu yenilenebilir enerji enerjisi ile ilgili bilimsel çalışmalar artmış
kaynaklarının kullanılması yaygınlaşmıştır. ve bu çalışmaların sonucunda birçok
Avrupa komisyonunun 2020’ye kadar gelişmiş ve gelişmekte olan ülke
Avrupa genelinde yenilenebilir enerji yenilenebilir enerji teknolojilerini
565
st th
belirlemiştir. Ülkemizde de fosil yakıt bağlantılı PV santral ile güneş enerjisinden

tüketimini azaltıp, yenilenebilir enerji elektrik üretiminin tekno-ekonomik
kullanımını arttırmaya yönelik planlar uygulanabilirliği incelenmiştir. Bu amaçla,
yapılmaktadır (Küsek ve Ark., 2016). dikkate alınan PV santralde kullanılacak PV
Türkiye, coğrafi konumu nedeniyle sahip dizilerin teknik ve ekonomik özellikleri
olduğu güneş enerjisi potansiyeli açısından belirlenmiştir.
birçok ülkeye göre şanslı durumdadır.
Türkiye'nin ortalama yıllık toplam Materyal ve Yöntem
güneşlenme süresi 2640 saat (günlük toplam
7.2 saat), ortalama toplam ışınım şiddeti Güneş Enerjisi Potansiyeli
1311 kWh/m²-yıl (günlük toplam 3.6
kWh/m²) olduğu tespit edilmiştir. Adana ili, Akdeniz ikliminin özelliklerini
Türkiye'nin en fazla güneş enerjisi alan taşır. Yazları sıcak ve kurak, kışları ise ılık
bölgesi Güney Doğu Anadolu Bölgesi olup, ve yağışlıdır. Adana’da yılın 195.6 günü yaz
bunu Akdeniz Bölgesi izlemektedir (Öztürk, günüdür. Bu günlerin 134.4’ü tropik gün
2008). olarak belirlenmiştir. Adana ilinin yüksek
Güneş enerjisinde PV yöntemle elektrik bölgelerine yıllık olarak gelen güneş enerjisi
üretimi, günümüzde ancak elektrik miktarı, yükseltisi kısmen daha az olan
şebekesinin olmadığı, yerleşim yerlerinden bölgelere kıyasla daha yüksektir (Şekil 1a).
uzak yerlerde ekonomik yönden uygun Adana ilinde toplam güneş enerjisi
olarak kullanılabilmektedir. Bu nedenle ve 1.816.68 kWh/m2gün aralığında (Şekil 1b),
istenen güçte kurulabilmeleri nedeniyle güneşlenme süresi ise 4.2111.77 saat
genellikle sinyalizasyon, kırsal kesimde aralığında değişmektedir (Şekil 1c). Mayıs-
elektrik ihtiyacının karşılanması, tarımsal Ağustos aylarındaki 4 aylık dönemde;
sulama, hayvancılık işletmeleri vb. gibi ortalama güneş enerjisi miktarı 6.28
uygulamalarda kullanılmaktadır (Kaya ve
kWh/m2gün ve güneşlenme süresi 11 saat
Öztürk, 2013).
düzeyindedir. Aralık-Şubat aylarındaki 3
Ülkemizin enerjide % 73 olan dışa
bağımlılık oranının azaltılması için, 2023 aylık kış döneminde güneş enerjisi ortalama
yılında ülkemizde yenilebilir enerji 2.04 kWh m-2gün-1, güneşlenme süresi ise
kaynaklarının elektrik enerjisi üretimi 4.84 saat düzeyindedir. Uzun yıllar ortalama
içindeki payının en az % 30 oranında olması olarak en fazla güneş enerjisi 6.68
hedeflenmiştir. Bu çalışma, dünya genelinde kWh/m2gün değeri ile Haziran ayında
olduğu gibi, ülkemizde de son yıllarda gelmektedir. Güneşlenme süresi Temmuz
gündemde olup, enerji üretimi konusunda ayında 11.77 saat ile en yüksek süreye
dışa bağımlılığı azaltmayı amaçlayan, yerli ulaşmaktadır.
kaynaklardan enerji üretimini arttırıp, fosil
yakıt kullanımını azaltmasına, sera gazı Teknik Analiz
salımlarının azaltılarak ekolojik dengenin
korunmasına ve 2023 yılında ülkemizin Bu bölümde, şebekeye bağlı 100 kW
öngörülen seviyeye gelmesine katkı gücünde PV santral ile elektrik üretiminin
sağlayacaktır. Aynı zamanda, ilerleyen tekno-ekonomik analizi anlatılmıştır.
yıllarda ülkemizde yaygınlaşacağı tahmin
edilen güneş enerjisinden elektrik üretimi ile Fotovoltaik Dizi Yüzey Alanı
ilgili hem teorik hem de pratik bilgileri PV santraller için tasarımlanacak olan PV
ortaya koyacak, yapılacak olan çalışmalara dizilerin güneşlenme süresi, bir gün
örnek teşkil edilecek ve aynı zamanda bu süresince dizi üzerine optimum açıda düşen
konuda nitelikli ve uzman kişilerin güneş ışınım enerjisine bağlı olarak
yetiştirilmesine imkân tanıyarak ülkemizin belirlenir (Dağtekin ve Ark, 2014).
gelişmesine ve kalkınmasına olumlu katkı   Eg
t ……………………….(1)
sağlayacağı düşünülmektedir (Küsek, 2018). 1000 W/m 2
Bu çalışmada, Adana ilinde tarımsal
Burada;
sulama için, 100 kWe gücünde şebeke
566
st th
t = güneşlenme süresi (h), PPV = en yüksek güç miktarı

 = optimum açı () ve (W),
Eg = güneş enerjisidir (Wh IP(max) = en yüksek akım miktarı
m-2). (A) ve
VA = akü gerilim değeridir
(V).
PV diziden günlük olarak
kazanılabilecek enerji miktarı, dizinin
güneşlenme süresi ile kullanılabilir en
yüksek güç değerine bağlıdır.
E PV  PPV  t ……………………….(3)
Burada;
EPV = elektrik miktarıdır
(Wh).
PV diziden kazanılabilecek enerji
miktarı, PV sistemdeki ekipmanların
verimine bağlı olarak azalır.
e  ç şkc  A k
……………...(4)
a) Adana ili güneşlenme haritası Burada;
e = ekipman verimi,
ç = çevirici verimi,
şkc = şarj kontrol cihazı
verimi,
A = akü verimi ve
k = kablo verimidir.
PV dizilerin verimi, hücre sıcaklığına
bağlı olarak değişir. PV hücre verimlerine
ilişkin katalog değerleri, laboratuar
ortamında 25 C sabit sıcaklıkta ölçülen
b) Güneş enerjisi değişimi (kWh/m2gün) değerlere bağlı olarak belirlenir. Bu nedenle,
dış ortam sıcaklığının değişmesi durumunda,
PV dizinin verimi de değişir. PV hücrenin,
laboratuar ortamında gerçekleştirilen
denemeler sırasında, PV hücrenin
sıcaklığına, PV hücrenin nominal çalışma
sıcaklığı (TPVnç) denir. Dizi sıcaklığı, dış
ortam sıcaklığından 22 C daha yüksek
olarak kabul edilebilir. Farklı dış ortam
sıcaklıklarında, PV dizilerin çalışma
c) Güneşlenme süresi değişimi (saat) sıcaklığı aşağıdaki eşitlik (5) ile
Şekil 1. Adana ilinde yıllık güneş enerjisi ve belirlenebilir. PV dizinin gerilimi, dizi
güneşlenme süresi değişimi (MGM, 2018) sıcaklığının artışına bağlı olarak artmasına
PV diziden elde edilebilecek en yüksek karşın, dizi akımı ise sıcaklık artışı ile azalır.
güç, dizinin 25 C sıcaklıkta ürettiği en PV diziden elde edilebilecek gerilim ve
akım değerlerinin sıcaklık farkı ile değişimi
yüksek akım ve akü gerilim değerine bağlı
olarak aşağıdaki gibi belirlenir. aşağıdaki eşitliklerde verilmiştir.
TP  Td  (TPVnç  25)  Td  22 ………...(5)
PPV  I P(max)  V A ………………….(2)
Vad 2  Vad  T  0.0842 ……………….(6)
Burada;
I kd 2  I kd  T  0.0086 ………………...(7)
567
st th
Burada; Şebeke uyumlu, AC özelliğinde elektrik

TP = panel sıcaklığı (C), gerekli olan uygulamalar için, PV sisteme
Td = dış ortam sıcaklığı (C), bir dönüştürücü eklenir. Böylece, DC
TPVnç = hücre çalışma sıcaklığı gerilim, 220 V ve 50 Hz’lik sinüs dalgasına
(C), dönüştürülür. PV sistemde kullanılan
Vad = açık devre gerilimi (V) dönüştürücü, gereksinim duyulan en fazla
güç miktarını karşılayabilmelidir. Bir PV
ve
sistemde kullanılacak dönüştürücü adedi
Ikd = kısa devre akımıdır (A).
aşağıdaki eşitliğe bağlı olarak
PV dizinin verimi (D) aşağıdaki gibi
hesaplanabilir:
belirlenir (Öztürk, 2008).
Pt
Vad 2  I k d2 S D  max
D  ……………………(8)
Vad  I k d PÇmax
PV diziler, optimum açıda …………………………(12)
yerleştirilmekle birlikte, gün içerisinde Burada;
güneş ışınımı dizi üzerine farklı açılarda SD = dönüştürücü adedi
geleceğinden, PV sistemin verimi azalır. PV (adet),
diziler, optimum açıda yerleştirildiğinde, açı Ptmax = gerekli en fazla güç (W)
değişimi 15’dir. Açı değişimindeki 15’lik ve
fark için verimi azalması % 5 alınır. PV PÇmax = dönüştürücü gücüdür
sistemin toplam verimi aşağıdaki gibi (W).
belirlenir (Kaya ve Öztürk, 2013).
 st  ea  P e …………………...(9) Ekonomik Analiz
Burada; Geri Ödeme Süresi
st = PV sistemin toplam Geri ödeme süresi, bir yatırımın
verimi ve sağlayacağı net para girişinin, yatırım
ea = eğim açısı verimidir. tutarını karşılayabilmesi için geçmesi gerekli
Gerekli PV modül adedinin belirlenmesi olan sürenin uzunluğu veya yıl sayısıdır. Bu
sırasında, gereksinim duyulan en fazla enerji yöntemde yatırım projelerinin çekiciliği, geri
miktarı dikkate alınmalıdır. Bu tip ödeme süresi kısaldıkça artar, uzadıkça da
sistemlerde enerji gereksiniminin azalır. Yatırımlarda geri ödeme süresi,
karşılanması için gerekli güneş modülü yatırımın sağlayacağı net para girişinin,
adedi aşağıdaki gibi hesaplanır. zaman içerisinde dalgalanma
Et gösterip/göstermemesi dikkate alınarak
SD  ……………………(10)
E PV st hesaplanabilir. Yatırımın sağlayacağı net
para girişi yıllara bağlı olarak değişiklik
Burada;
göstermiyorsa, geri ödeme süresi aşağıdaki
SD = PV modül adedi (adet) ve gibi hesaplanır.
Et = gereksinim duyulan Geri ödeme süresi=Yatırım tutarı / Yıllık net para girişi.(13)
enerji miktarıdır (Wh). Güneş Enerjisi Santralinin Yıllık Getirisi
Şarj Kontrol Cihazı Güneş enerjisinden PV yöntemle elektrik
PV sistem için gerekli şarj kontrol üretimi yapılan Güneşe Enerjisi Santralinin
cihazının, sürekli akımının en düşük değeri, (GES) yıllık getirisi aşağıdaki gibi belirlenir.
aşağıdaki gibi hesaplanır. YG = YÜE  ESF…………………....(14)
I mga  s P  1.25 Burada;
 I şkc ……………….(11)
2 YG = GES’in yıllık getirisi ($/yıl) ve
Burada; ESF = GES’de üretilen elektriğin satış
Imga = maksimum güçteki akım fiyatıdır ($/kWh).
(A) ve Güneş Enerjisi Santralinin Toplam Getirisi
Işkc = şarj kontrol cihazı GES’in toplam getirisi, GES’in yıllık
akımıdır (A). getirisi ve ekonomik kullanım süresine bağlı
Fotovoltaik Sistemin Dönüştürücüsü olarak aşağıdaki gibi hesaplanır.
568
st th
TG = YG  EÖ....................................(15) NK = ESF  EÜM…………….........(20)

Burada; Burada;
TG = toplam getiri ($/yıl), NK = net kar ($/kWh),
YG = yıllık getiri ($/yıl) ve ESF = elektrik satış fiyatı ($/kWh) ve
EÖ = ekonomik ömrüdür (yıl). EÜM = üretim maliyetidir ($/kWh).
Güneş Enerjisi Santralinin Net Getirisi Çevresel Etki Analizi

GES’in net getirisi, GES’in yıllık getirisi, Karbondioksit Salımındaki Azalma
ekonomik kullanım süresi ve geri ödeme Güneş enerjisinden PV ilkeye bağlı
süresine bağlı olarak aşağıdaki gibi olarak üretilen elektriğin tarımsal sulama
hesaplanır. amacıyla kullanılması durumunda, fosil
NG = YG  (EÖGÖS).......................(16) yakıtlardan üretilen elektrik tüketiminin
Burada; azalması sonucunda gerçekleşecek olan
NG = GES’in net getirisi ($), çevresel etkiler, atmosferde sera etkisi
YG = GES’in yıllık getirisi ($/yıl), yaratan başlıca gazlardan olan karbondioksit
EÖ = GES’in ekonomik ömrü (yıl) ve (CO2) salımındaki azalma miktarları
GÖS = GES’in geri ödeme süresidir (yıl). saptanarak değerlendirilmiştir. Elektrik
Güneş Enerjisi Santralinde Üretilen Elektrik üretiminde kullanılan başlıca enerji
GES’in ekonomik ömrü süresince ürettiği kaynakları için Çizelge 1’de verilen CO2
elektrik miktarı aşağıdaki gibi belirlenir. gazı salım faktörleri dikkate alınmıştır.
ÜEM = YEÜ  EÖ.............................(17) Güneş enerjisinden üretilen elektrik
Burada; kullanılması durumunda, elektrik üretiminde
ÜEM = GES’in ömrü süresince ürettiği kullanılan yakıt türlerine bağlı olarak CO2
elektrik miktarı (kWh), salımındaki azalma aşağıdaki gibi
YEÜ = GES’de yıllık üretilen elektrik belirlenmiştir.
miktarı (kWh/yıl) ve ÜEM  SCO2
M CO2  ……………...(21)
EÖ = GES’in ekonomik ömrüdür (yıl). 1000
Elektrik Üretim Maliyeti Burada;
GES tarafından üretilen elektriğin MCO2 = toplam CO2 salımı (kg),
maliyeti aşağıdaki gibi belirlenir. ÜEM = PV sistemin ömrü süresince
EÜM = (TYM + TİM) / ÜEM.............(18) üretilen elektrik miktarıdır
Burada; (kWh) ve
EÜM = üretim maliyeti ($/kWh), SCO2 = birim kWh enerji üretimi için
ÜEM = üretilen elektrik (kWh), CO2 salımıdır (g/kWh).
TYG = toplam yatırım gideri ($) ve
TİG = toplam işletme gideridir ($). Çizelge 1. Farklı kaynaklardan elektrik
üretiminde oluşan salımlar (Öztürk, 2008)
Santralinin Toplam İşletme Giderleri Yakıt Salım Miktarı (g/kWh)
GES’in toplam işletme giderleri, toplam Tipi CO2 CH4 NOx SO2
yatırım giderleri ve ekonomik kullanım Petrol 760 4.216 0.622 0.314
süresine bağlı olarak aşağıdaki gibi Kömür 836 4.716 0.696 0.351
belirlenir. Doğalgaz 400 1.076 0.351 0.125
TİG = (TYM  0.005)  EÖ...............(19) Hidrolik 32 0.135 - -
Burada; Rüzgar 8 0.169 0.055 0.071
TİG = toplam işletme gideri ($), Jeotermal 21 0.059 - -
TYG = toplam yatırım gideri ($) ve Biyokütle - - 0.350 0.087
EÖ = ekonomik ömürdür (yıl). Nükleer 17 - 0.047 0.072
Birim Elektrik Üretimi Başına Net Kar
GES’de birim elektrik üretimi başına net Bulgular ve Tartışma
kar, elektrik üretim maliyeti ve üretilen Güneş Santralinin Teknik Özellikleri
elektriğin satış fiyatına bağlı olarak Adana ili koşullarında tarımsal sulama
aşağıdaki gibi hesaplanır. için projelenen 100 kWe gücündeki PV
santralde, güneş enerjisinden PV ilkeye
569
st th
bağlı olarak elektrik üretmek amacıyla, 156 genel, ısıl, elektriksel ve yapısal özellikleri
mm (uzunluk)  156 mm (genişlik)  0.5 ile çalışma koşulları ise Çizelge 3’de
mm (kalınlık) boyutlarında polikristal verilmiştir.
silikon hücreler kullanılacaktır (Şekil 2).
Polikristal silikon hücrenin kalınlığı 200 
0.5 mikron olup, ön ve arka yüzey
görünümü ve boyutları Çizelge 2’de
verilmiştir.
Çizelge 2. Hücrelerin özellikleri

Tasarım Özellikleri
Boyutlar 156 mm 156 mm ± 0.5 mm
Kalınlık 200 µm ± 20 µm
1.6 mm bara (gümüş) mavi
Ön tabaka
silikon nitrit kaplama
3 mm lehimlenmiş koruyucu
Arka tabaka
tabaka (gümüş/alüminyum)
Sıcaklık Katsayıları
Gerilim sıcaklık katsayısı -0.32%/K Şekil 3. Fotovoltaik modüllerin boyutları ve
Akım sıcaklık katsayısı +0.05%/K yapısal özellikleri
Güç sıcaklık katsayısı -0.39%/K Boyutları, 1650 mm (uzunluk)  990 mm
(genişlik)  40 mm (kalınlık) olan polikristal
Elektriksel güç çıkışını artırmak modüllerin her biri 1.6335 m2 yüzey alanına
amacıyla, çok sayıda güneş pili birbirine sahiptir ve kütlesi 18.5 kg’dır. Ortalama
paralel veya seri bir durumda bağlanarak bir verimleri % 15.3 olan polikristal modüllerin
yüzey üzerine yerleştirilir. Bu yapıya güneş açık devre gerilimi Voc = 37.6 V ve kısa
pili modülü veya fotovoltaik (PV) modül adı devre akımı Isc = 8.83 A düzeylerindedir.
verilir (Şekil 2). Elektriksel güç Çizelge 3. PV modüllerin özellikleri
gereksinimine bağlı olarak modüller Güç çıkışı: 250 W
birbirlerine seri veya paralel bir durumda Güç çıkışında azalma: % 0
bağlanabilir (Şekil 2). Seri bağlama Verimi: % 15.3
durumunda gerilim, paralel bağlama Verimde azalma: % 3.5
durumunda ise akım artırılır. Böylece, Verim oranı: % 79.8
güçleri bir kaç Watt'tan megaWatt'lara kadar Eğim açısı: 30
değişen büyüklükte sistemler oluşturulabilir.
Montaj: Havalandırmalı
PV sistemlerin çoğunda, güneş ışınımından
Gölgeleme: Yok
kazanılan enerji, modüller aracılığıyla
Yerden yansıma: % 20
toplanarak elektriğe dönüştürülür. PV
uygulamalarında, istenilen enerji miktarına Tarımsal sulama için projelenen 100 kWe
bağlı olarak modül tipi ve sayısı, bağlantı gücündeki güneş enerjisi santrali; her birinde
şekilleri ve akü sayısı belirlenir. 80 adet PV modül bulunan toplam 5 adet PV
dizi şeklinde tasarımlanacaktır.
Tasarımlanacak olan PV dizilerin özellikleri
teknik Çizelge 4’de verilmiştir. Her dizide
13.5 kW gücünde ve verimi % 95.6 olan
dönüştürücü kullanılacaktır.
Projelenen 100 kWe gücündeki güneş
Şekil 2. Fotovoltaik hücre, modül ve dizi
enerjisi santrali için; 30 güneye doğru
Tarımsal sulama için projelenen 100 kWe
yönlendirilecek olan ve her biri 130.7 m2
gücündeki PV santralde toplam 653.4 m2
yüzey alanında olan toplam 5 adet PV dizi
alanında, 400 adet PV modül kullanılarak
gerekmektedir. Her bir dizi, birbirine seri
elektrik üretilebilecektir. Kullanılacak olan
PV modüllerin; şekli ve boyutları Şekil 3’de, bağlı üç sıra halinde (121211) 70 adet PV
modülden tasarımlanacaktır (5 dizi  80
570
st th
modül/dizi = 400 modül/santral). Projelenen

PV santralin tasarım şeması Şekil 4’de,
teknik özellikleri ise Çizelge 5’de
verilmiştir.
Çizelge 4. PV dizilerin teknik özellikleri
PV dizinin teknik özellikleri
Gerekli PV modül miktarı: 200 adet
Her bir PV dizideki modül
40 adet
miktarı:
Gerekli PV dizi miktarı: 5 adet Şekil 4. Güneş santrali tasarım şeması
Her bir PV dizinin gücü: 20 kW Çizelge 5. Güneş santrali teknik özellikleri
Her bir PV dizinin etkin alanı : 130.7 m2 Bölge: Ceyhan-Adana/Türkiye
Seri bağlı 3 sıra Enlem: 363359 Kuzey
PV dizi tasarımı: (14 +13 +13 Koordinatlar Boylam: 35232 Doğu
adet) Yükselti: 15 m
MPP gerilim değeri: 423+393 +393 V Hesaplamalarda 1985-2017
MPP izleyici miktarı: 3 adet kullanılan iklim verileri: (32 yıllık ortalama)
MPP izleme sistemi: 200 V510 V PV sistemin gücü: 100 kW
PV dizi tasarım özellikleri PV sistem yüzey alanı: 653.4 m2
Yatay yüzeye gelen güneş PV dizi üzerine gelen
200 346 kWh 1 107 125 kWh
ışınım enerjisi: güneş enerjisi:
PV diziye gelen güneş ışınım PV dizinin üreteceği
221 425 kWh 135 403 kWh
enerjisi: enerji miktarı:
PV dizinin ürettiği enerji (AC) PV sistemin şebekeye
27 081 kWh 135 403 kWh
miktarı: vereceği enerji miktarı:
PV dizinin ürettiği enerji (DC) PV sistemin verimi: % 12.2
28 582 kWh
miktarı: Verim: % 79.8
Sistem verimi: % 12.2 Yıllık özgül verim: 1 352 kWh/kW
Verim oranı : % 79.8 CO2 emisyonu azalma: 119 830 kg/yıl
Yıllık özgül verim: 1 352 kWh/kW
Dizi verimi: % 12.9
Dönüştürücü verimi: % 94.6 Güneş Santralinin Ekonomik Özellikleri
Dönüştürücünün teknik özellikleri Güneş Santralinde Elektrik Üretimi
Gücü: 13.5 kW Tarımsal sulama için projelenen 100 kWe
Verimi: % 95.6 gücündeki PV santralde, günlük ve aylık
olarak üretilecek elektrik miktarının
Güneş enerjisi santrali tarafından bir
değişimi Şekil 6’da verilmiştir. Projelenmiş
yılda üretecek ve şebekeye verilecek elektrik
olan PV santralde yılda toplam 135 403
miktarı 135 403 kWh olarak hesaplanmıştır.
kWh AC elektrik üretimi gerçekleşecektir.
Gücü 100 kW olan PV santralde toplam
Yıl süresince üretilecek olan elektrik
653.4 m2 alanında PV hücre kullanılarak 135
miktarı, Aralık ayında 7 500 kWh ile en
403 kWh elektrik üretilebilecektir. Bu
düşük düzeyde iken, Temmuz ayında 13 500
amaçla, 30 güneye doğru yönlendirilecek kWh ile en yüksek düzeye ulaşmaktadır.
olan ve her biri 130.7 m2 yüzey alanında
olan toplam 5 adet PV dizi gerekmektedir.
Her bir dizi, birbirine seri bağlı üç sıra
halinde (141313) 80 adet PV modülden
tasarımlanacaktır. Her bir dizide gücü 13.5
kW olan ve verimi % 95.6 olan dönüştürücü
(inverter) kullanılacaktır. Bu durumda,
sistem verimi % 12.2, yıllık özgül verim Şekil 6. Güneş santralinde elektrik üretimi
1.352 kWh/kW ve CO2 emisyonlarındaki Güneş Enerjisi Santralinin Yıllık Getirisi
azalma miktarı 119.830 Mg/yıl Projelenen 100 kWe gücündeki PV
düzeyindedir. santralin ekonomik analiz sonuçları Çizelge
6’da, birikimli nakit akışı Şekil 7’de
verilmiştir. Santralde, 2362.5 TL yıllık
işletme giderleri ile birinci yıl 48725.21 TL
571
st th
değerinde elektrik satışı yapılabilecektir. Yıllık getiri = 135 403 kWh/yıl  0.133
Sistem ömrünün 25 yıl ve amortisman $/kWh = 18 008.2 $
süresinin 10 yıl, amortisman oranının % 10 gelir sağlanacaktır.
ve elektrik satış bedelinin 0.3990 TL/kWh
olması durumunda, 100 kWe PV sistemin net Güneş Santralinin Toplam Getirisi
şimdiki değeri 443 313.22 TL, geri ödeme Projelenen 100 kWe gücündeki güneş
süresi 3.8 yıl ve elektrik üretim maliyeti enerjisi santralinin kullanım süresi toplam
0.1400 TL/kWh olarak belirlenmiştir. Bu 25 yıl kabul edilir ve yatırım maliyetini
durumda, toplam 5 adet PV dizi yüzeyine ödeme süresi olan 4 yıl çıkarılırsa:
gelen 1107.125 MWh güneş enerjisinden, Toplam getiri = 18 008.2 $  21 yıl
% 12.2 sistem verimi ile 135 403 kWh AC = 378 172.2 $ toplam gelir
elektrik üretilebilecektir. sağlanır.
Sonuç ve Öneriler
Adana-Ceyhan yöresinde tarımsal sulama

için projelenen 100 kWe gücündeki güneş
enerjisi santralinin tekno-ekonomik
Şekil 7. Birikimli nakit akış grafiği uygulanabilirliği incelenmiştir. Güneş
Yenilenebilir Enerji Kanununa (YEK) enerjisinden elektrik üretilmesi durumunda,
göre güneş enerjisine dayalı üretim tesisinde elektrik üretim maliyeti azalacak ve enerji
üretilen elektriğin alım fiyatı 13.3 tasarrufu sağlanacaktır. Enerji tasarrufu
$cent/kWh olup, bu fiyata PV panel sağlanmasının önemli bir sonucu olarak,
entegrasyonu ve güneş yapısal mekaniği elektrik üretimi için fosil yakıt tüketimi de
imalatı için yerli katkı ilavesi olarak 0.8 azalacağından, atmosferde sera etkisi
$cent/kWh eklenir. Bu durumda, yerli katkı yaratan başlıca gazlardan birisi olan CO2
ilavesi olmaksızın güneş enerjisine dayalı gazı salımı da önemli oranda azalacaktır.
üretim tesisinde üretilen elektriğin alım Böylece; başta elektrik üretim maliyetinin
fiyatı 13.3 $cent/kWh olmaktadır. azalması olmak üzere; ülke ekonomisi, insan
sağlığı ve çevre korunumu açısından önemli
Çizelge 6. Ekonomik özellikler katkılar sağlanacaktır. Gücü 100 kWe olan
PV sistemin ekonomik analizi güneş enerjisi santralinin tekno-ekonomik
PV sistemin gücü: 100 kW analizi sonucunda aşağıdaki sonuçlar
Ekonomik ömrü: 20 yıl
Elektrik fiyatı: 0.399 TL/kWh belirlenmiştir:
Gelir ve giderler  Güneş enerjisi santralinde toplam
Yatırım gideri: 337 500.00 TL 653.4 m2 alanında, polikristal silikon
İşletme gideri: 2 362.50 TL/yıl hücrelerden oluşan 280 adet PV modül
1. yılda elde edilen gelir: 48 745.21 TL/yıl
kullanılarak elektrik üretilebilecektir.
Vergiler
Vergi oranı: % 18.0  Boyutları, 1650 mm (uzunluk)  990
Amortisman dönemi: 10 yıl mm (genişlik)  40 mm (kalınlık) olan
Amortisman tipi: Doğrusal amortisman polikristal modüllerin her biri 1.6335
Amortisman oranı: % 10
m2 yüzey alanına sahiptir ve kütlesi
Ekonomik göstergeler
Net şimdiki değer: 448 313. 22TL 18.5 kg’dır. Ortalama verimleri % 15.3
Geri ödeme süresi: 3.8 yıl olan polikristal modüllerin açık devre
Elektrik üretim maliyeti: 0.14 TL/kWh gerilimi Voc = 37.6 V ve kısa devre
akımı Isc = 8.83 A düzeylerindedir.
Güneş Enerjisi Santralinin Yıllık Getirisi  Gücü 100 kWe olan güneş enerjisi
Tarımsal sulama için projelenen 100 kWe santrali; her birinde 80 adet PV modül
gücündeki güneş enerjisi santralinde bir bulunan toplam 5 adet PV dizi şeklinde
yılda üretilen toplam 135 403 kWh tasarımlanacaktır. Her bir dizide gücü
elektriğin, 13.3 $cent/kWh fiyattan şebekeye 13.5 kW olan ve verimi % 95.6 olan
satılması durumunda yıllık olarak; dönüştürücü (inverter) kullanılacaktır.
572
st th
 Güneş enerjisi santrali tarafından bir Kaynaklar

yılda 135 403 kWh elektrik üretilecek
ve şebekeye satılacaktır. Dağtekin, M., H.H. Öztürk, D. Kaya ve F.
 Yerli katkı ilavesi olmaksızın güneş Canka Kılıç, 2014. A study of techno-
enerjisine dayalı üretim tesisinde economic feasibility analysis of solar
üretilen elektriğin alım fiyatı 13.3 photovoltaic (PV) power generation in
$cent/kWh olacaktır. the province of Adana in Turkey.
Energy Exploration & Exploitation. 4:
 Güneş enerjisi santralinde bir yılda
719-735.
üretilen toplam 135 403 kWh
Küsek, G., 2018. Sulamada Enerji
elektriğin, 0.133 $/kWh fiyattan
Kullanımı. LAMBERT Academic
şebekeye satılması durumunda, yıllık
Publishing, ISBN 978-613-7-42546-6.
olarak 18008.2 $ gelir sağlanacaktır.
Küsek, G., H.H. Öztürk ve Ş. Akdemir,
 Güneş enerjisi santrali, yatırım 2016. Tarım işletmelerinde güneş
maliyetini 3.8 yıl sonra ödeyip, kara enerjisinden elektrik üretiminin tekno-
geçmeye başlayacaktır. ekonomik uygulanabilirliği. 13.
 Güneş enerjisi santralinin kullanım Ulusal Kültürteknik Kongresi,
süresi toplam 25 yıl kabul edilirse, Antalya, TÜRKİYE, 12-15 Nisan
yatırım maliyetini ödeme süresi olan 4 2016, Cilt.1, ss.127-136.
yıldan sonra, geri kalan ömrü süresince Öztürk, H.H., 2008. Güneş Enerjisi ve
toplam 378 172.2 $ gelir Uygulamaları. BIRSEN Yayınevi,
sağlayacaktır. Istanbul, ISBN 978-975-511-502-3.
 PV sistemin CO2 emisyonu azaltma Kaya, D ve H.H. Öztürk, 2013. Fotovoltaik
miktarı 119 830 kg/yıl olarak Teknoloji. Umuttepe Yayınları, ISBN
hesaplanmıştır. 6055100001.
MGM, 2018. Meteoroloji İşleri Genel
Müdürlüğü, Ankara.
573
st th
Göbeklitepe'den Günümüze Kadar Tarım Ve Topraklarımız
Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi,

Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü Öğretim Üyesi–Şanlıurfa
Corresponding author email: arozturkmen@harran.edu.tr
Özet: Şanlıurfa’da son günlerde Göbeklitepe’de yapılan kazılarda, yerleşik yaşama geçişle ilgili
mevcut bilgileri alt üst edecek buluntular ortaya çıkmıştır. Göbeklitepe’de ortaya çıkarılan ilginç
buluntular arasında çöl varanı, sürüngen kabartmaları, yaban domuzları, turna, leylek, tilki, yılan,
akrep, yabani koyun, aslan örümcek ve kafası olmayan insan kabartması, erkeklik organ, abartılı
olarak tasvir edilmiş erkek heykelleri vb. ortaya çıkan bulgular 12.000 yıl önce yerleşik hayata
geçen bu dönem insanının inançlarını yansıtan önemli bulguları oluşturmaktadır.
Yerleşik hayata gelindiğinde, yabani tahılın depolandığı ve tarım yapılmadığı dönemler
olduğu biliniyor. Ayrıca, bu geçişin çok uzun sürdüğü ve karma bir beslenme biçimi sürdürüldüğü
düşünülüyor. Dünyanın farklı bölgelerinde birbirinden bağımsız tarım gelişmiştir. Şanlıurfa ise,
Karacadağ’da DNA testleri ile kızıl buğdayın ilk kültüre alındığı yer olarak tespit edildi.
Göbeklitepe tarımın başlangıcı ile ilişkili olabilir.
Geçmişte başlayan tarımın her dönemde farklı ivmelerle değiştiği bir gerçektir. Ancak
son yıllarda artan nüfusla beraber tarım ve topraklarımızın çok önemli olduğu unutulmamalıdır.
Gelecekte küresel ısınma, doğal kaynakların kıtlığı ve tarım arazilerinin betonlaşması tehlikeleri
düşünüldüğü takdirde herkesin çok duyarlı olmasının gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Her geçen
gün tarımsal potansiyeli yüksek alanların hızlı bir şekilde yapılaştığı ve amaç dışı kullanıldığı
görülmektedir. Bizler mutlak olarak tarımı ve toprağı korumadığımız takdirde gelecekte yeni
nesillerimizi aç ve açıkta bırakırız.
Anahtar kelimeler: Göbeklitepe, tarım tarihi, ilk buğday.
OurAgriculture and Soils since Göbeklitepe to Present Day
Abstract: Excavations at Göbeklitepe in Şanlıurfa in recent days have revealed findings that will
overturn existing information about the transition to settled life. Among the interesting finds
discovered in Göbeklitepe are human reliefs with desert reach, reptile reliefs, wild boars, pike,
stork, fox, snake, scorpion, wild sheep, lion spider and head, male organs, exaggerated male
sculptures and so on. The findings are important findings that reflect the beliefs of the human
being who settled over 12,000 years ago.
When the resident's life comes, it is known that there are periods when wild grains are stored and
not cultivated. It is also believed that this transition is taking too long and that a mixed diet is
maintained. Independent agriculture developed in different regions of the world. Şanlıurfa was
identified as the place where the first culture of red wheat was taken with DNA tests in Karacadağ.
Göbeklitepe may be related to the beginning of agriculture.
It is a fact that the agriculture that started in the past changed in different periods in every period.
However, it should not be forgotten that agriculture and land are very important together with the
increasing population in recent years. In the future, it becomes clear that everyone should be very
sensitive when global warming, scarcity of natural resources, and risk of concretization of
agricultural land are considered. It is seen that high agricultural potential areas are being used
rapidly and are being used out of purpose every passing day. If we absolutely do not protect
agriculture and land, we will make our future generations hungry and be homeless in the future.
Key words: Göbeklitepe, agriculture history, first wheat.
574
st th
olan Dünyanın En Eski Heykeli

Şanlıurfa ve Göbeklitepe: Türkiye’nin bulunmuştur. Şanlıurfa, tarihi süreç
yedinci büyük şehri olan Şanlıurfa, içerinde bir çok peygambere ev sahipliği
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde tarım, yapmış bir şehir olarak “Peygamberler
turizm ve tarihte önemli yeri olan bir Şehri” adıyla anılmaktadır. Tarihsel
kenttir. Şanlıurfa denilince aklımıza birikimi ile birçok medeniyete beşiklik
Peygamberler Kenti, Balıklı Göl, ay, eden bu şehir din, dil, ırk, kültür ve
güneş, yıldız ve gezegenlere tapınmanın medeniyetlerin buluştuğu, kaynaştığı, bir
yaşandığı Sabiiliğin Merkezi, Dünyanın hoş görü şehri olmuştur.
İlk İslam Üniversitesi Harran Şanlıurfa’yı Harran’dan ayrı
Üniversitesi, Arkeolojik kazıların düşünemeyiz, Harran tarihi süreç
merkezi Müze Şehir, Türkiye’nin En içerisinde birçok medeniyete beşiklik
Büyük Barajı Atatürk Barajı, Atatürk etmiş önemli bir şehirdir. Harran, ay,
Barajı Gölünden alınan suyu güneş, yıldız ve gezegenlere tapınmanın
ovalarımıza aktaran 26,4 km yaşandığı Sabiiliğin merkezi olmasının
uzunluğunda paralel iki tünelden oluşan yanı sıra, İslami dönemde ise müspet
ve Türkiye’nin ve dünyanın en uzun ilimlerin okutulduğu Dünyanın İlk İslam
sulama tünelleri Şanlıurfa Sulama Üniversitesine başkentlik etmiş bir
Tünelleri, Termal Turizm Merkezi şehirdir.
Karaali Kaplıcaları, Karacadağ Kayak Şanlıurfa tarımsal olarak da
Merkezi, Doğal Yaşam Merkezi Tektek Ülkemizin birçok üründe önemli bir
Dağları, tarihten günümüze birçok odak noktasıdır. Örnek olarak:
medeniyete, üç semavi dinin  İlimiz arazi dağılımı bakımından;
yeşermesine, farklı kültür unsurlarının Türkiye’deki toplam tarım alanının
yaşadığı ve misafirperver insanlara ev %4,9’una sahip olup, Konya ve
sahipliği yapmış Tarihi Çarşıları, Ankara’dan sonra üçüncü sıradadır.
Yöresel Yemekleriyle ünlü Gurme  Şu anda ilimizde sulanan alan
Şehir, Tarımın ilk olarak yapıldığı, yaklaşık 3,9 Milyon dekar’ dır.
bereketli hilalin merkezinde kilit taşı,  GAP projesi tamamlandığında
Tarım, Hayvancılık Kenti gibi önemli
Şanlıurfa İlinde sulanacak alan
özelliklerinin arasına bir yenisi ile daha
miktarı 9,4 Milyon dekar olarak
da eski bir kent olduğunu kanıtlayan
güzide bir şehirdir. planlanmıştır.
Şanlıurfa’nın Coğrafi konumu:  Şanlıurfa ilinde 2017 Yılında ÇKS’ye
Şanlıurfa, Türkiye’nin Güneydoğu kayıtlı çiftçi sayısı 55.496’dır.
Anadolu Bölgesi’nde Dünyanın en eski  Türkiye Çiftçi Sayısının %2,6’sı
yerleşim yerlerinden biridir. Doğu’yu ilimizde bulunmaktadır.
Batı’ya bağlayan İpekyol’un içerisinden  2016 yılında Ülkemizin; Pamuk
geçmesi, yolların kesiştiği kavşak üretiminin % 41’i, Buğday üretiminin
noktasında bulunması, stratejik öneme % 4’ü, Mercimek üretiminin % 28’i,
sahip bir kent olmasını beraberinde Arpa üretiminin % 3’ü, Mısır
getirmiştir. Bu özelliğinden dolayı, tarihi üretiminin % 9’u ve Antep Fıstığı
gelişim sürecinde, üzerinde birçok üretiminin % 28’i İlimizde
bağımsız devlet ve beylik kurulmuş, gerçekleşmektedir.
birçok uygarlığa beşiklik etmiştir.  İlimiz TARIMSAL ÜRETİM DEĞERİ
Şanlıurfa tarihi, Balıklıgöl’de, Yaklaşık 7,01 Milyar TL’dir (TÜİK,
Nevaliçori’de, Göbeklitepe’de ve 2017).
bugüne kadar il genelinde yapılan
İlimizde özellikle Harran
arkeolojik kazıdan elde edilen bulgulara
Ovası’nı 30-40 km mesafelerle bir hilal
göre, günümüzden 12.000 yıl öncesine
şeklinde çevreleyen tepelerde bulunan
kadar gitmektedir. Balıklıgöl çevresinde
Göbeklitepe, Karahantepe, Sefertepe,
yapılan kazı çalışmalarında günümüzden
Hamzantepe ve Balıklıgöl çevresi
12.000 yıl öncesine ait insan boyutunda
575
st th
Neolitik dönemin en önemli ilişkisini kendi lehine çevirerek, avcılık

yerleşimleridir. Bu yerleşim yerlerinin ve toplayıcılık ile birlikte tarıma da
neredeyse tamamı günümüzden 12.000 yönelmiştir (Şanlıurfa İl Kültür ve Turizm
yıl öncesine ait 1. Derece sit alanlarıdır. Müdürlüğü, 2014).
Ayrıca aynı dönemlere
tarihlenen, Hilvan İlçesi’ne bağlı Göbeklitepe keşfi ve kazılması:
Kantara Köyü ile Süleyman Bey Şanlıurfa İl Merkezi’nin 17 km
Mahallesi arasında yer alan Nevali Çori doğusunda Örencik (Karaharabe)
(Hastalıklar Vadisi), Bozova İlçesi’nde Köyü’nün 3 km kuzeydoğusunda yer
bulunan Biris Mezarlığı, Sögüt Tarlası alan Göbeklitepe, adını bölgede bulunan
ve Akarçay Tepe, son olarak Harran taş yatır mezardan (ziyaretten)
ovasında bulunan yaklaşık 250 höyük almaktadır. İlk kez 1963 yılında İstanbul
gibi ve keşfedilmeyi bekleyen birçok ve Chicago Üniversitelerinin işbirliği ile
höyük, Neolitik döneme ait mimari hazırlanan “Güneydoğu Anadolu
yapıların olduğu yerleşim merkezleridir Bölgesi Araştırma Projesi” çerçevesinde
(Şanlıurfa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, gerçekleştirilen yüzey araştırmalarında,
2014). İstanbul Üniversitesinden Prehistorya
Şanlıurfa son günlerde Bölüm Başkanı Prof. Dr. Halet
Göbeklitepe’de yapılan kazılarda, ÇAMBEL ve Chicago Üniversitesinden
yerleşik yaşama geçişle ilgili mevcut Prof. Dr. Robert BRAIDWOOD
bilgileri alt üst edecek buluntular ortaya tarafından keşfedilmiştir (Şanlıurfa İl
çıkmıştır. Göbeklitepe, M.Ö. 10.000 Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2014).
yani günümüzden 12.000 yıl öncesine 1995 yılında Şanlıurfa Müze
tarihlenen Çanak Çömleksiz Neolitik Müdürlüğü başkanlığında ve Alman
döneme ait bir inanç merkezidir. 80 Arkeoloji Enstitüsü’nden Arkeolog
dönümlük alana sahip olan ören yeri, Harald HAUPTMANN’ın
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca 2005 danışmanlığında yüzey araştırmaları
yılında 1. Derece arkeolojik sit alanı ilan yapılmış ve 1996 yılından 2006 yılına
edilmiştir (Şanlıurfa İl Kültür ve Turizm kadar Şanlıurfa Müze Müdürlüğü
Müdürlüğü, 2014). başkanlığında ve Alman Arkeoloji
Şanlıurfa Göbeklitepe Enstitüsü’nden Arkeolog Klaus Schmidt
yerleşiminin özelliğini anlamak için danışmanlığında kazı çalışmaları
öncelikle Neolitik dönem hakkında bilgi sürdürülmüştür. Göbeklitepe’deki kazı
vermek gerekmektedir. Neolitik dönem, çalışmaları 2007 yılından itibaren
Paleolitik ve Mezolitik dönemlerden Bakanlar Kurulu kararı ile Alman
sonra gelir. Neolitik; “Yenitaş” anlamına Arkeoloji Enstitüsünden Arkeolog
gelmektedir. Bu döneme “Cilalı Taş Klaus Schmidt başkanlığında
Devri” de denir. İnsanoğlu ilk kez, yürütülmüştür (Şanlıurfa İl Kültür ve
Neolitik Dönemde doğa ile olan Turizm Müdürlüğü, 2014).
576
st th
Göbeklitepe’nin ilk kazıları

Göbeklitepe’de ortaya çıkarılan kabartması, erkeklik organı abartılı
ilginç buluntular arasında çöl varanı, olarak tasvir edilmiş erkek heykelleri vb.
sürüngen kabartmaları, ağzı açık ve ortaya çıkan bulgular 12.000 yıl önce
dişleri korkunç bir şekilde betimlenen yerleşik hayata geçen bu dönem
kurt kafaları, yaban domuzları, turna, insanının inançlarını yansıtan önemli
leylek, tilki, yılan, akrep, yabani koyun, bulguları oluşturmaktadır.
aslan örümcek ve kafası olmayan insan
İnsan betimlemesi Turna ve yaban ördeği İnsan başı Aslan steli
Göbeklitepe’nin henüz küçük bir sahasına eşdeğer bir yüzölçümünde

kısmı yeryüzüne çıkarıldı. Prof. Dr. yeraltı radarıyla yapılan araştırmada
Klaus Schmidt öncülüğünde 90 bin sahanın genişliği 300 metreye 300
metrekarelik bir alanda yani 20 futbol olduğu ve en az 20 tane daha tapınak
577
st th
olduğu tespit edildi. Çok büyük Göbeklitepe’yi inşa edenlerin

ihtimalle daha altta 2-3 bin yıl daha eski yok olan Atlantisvari bir gelişmiş
yapılar olduğu düşünülüyor. Bu da 15 topluluk olduğu, uzaylıların yaptığı veya
bin yıl önceye yani Buz Devri’nden Nevali Çori ve Çatalhöyük ile devam
hemen sonra tarıma dayalı yerleşik eden ve batıya yayılan zincirin
hayata geçmeden önce en az 5 bin yıl başlangıcı olduğu düşünülüyor. Ancak
öncesine denk geliyor. bana göre bunu taş çağı insanı yapmıştır
Yapılan arkeolojik kazılar, ve bu insanlar sandığımızdan çok daha
Göbeklitepe’nin olağan dışı buluntuları gelişkin düşünme ve organizasyon
ile dinsel/kutsal bir buluşma merkezi becerilerine sahiptirler.
olduğu kanısını uyandırmakta ve Tapınakların birbiri ile savaşan
yayınlar hep bu yönde yapılmaktadır. kabileleri inanç etrafında toplayarak
Göbeklitepe hakkındaki genel barış sağlayan ve şölenler etrafından bir
yanılgılardan biri; bölgenin bir yerleşim kültür geliştiren insanlar olduğu dile
alanı olarak algılanmasıdır. getiriliyor.
Ancak bu doğru değildir: Göbeklitepe Tapınağı’nın tespiti
Yapılan arkeolojik araştırmalar ile bu bilgiler geçerliliğini yitirmiş ve
göstermiştir ki; Göbeklitepe Neolitik insanoğlunun ilk tapınağının
Tapınak Alanı, dönem insanlarının günümüzden 12.000 yıl öncesine
belirli zamanlarda bir araya gelerek tarihlenen “Göbeklitepe Tapınağı”
ibadet ettikleri bir yerdir. Kesin olduğu bilimsel verilerle kanıtlanmıştır.
olmamakla beraber tapınağın bizzat onu Bu tespit ile birlikte arkeoloji tarihi
kullananlar tarafından gömüldüğü yeniden yazılmaya başlanmıştır.
öngörülmektedir. Göbeklitepe’deki steller (“T” şeklindeki
Sonuç olarak: Mimarlık tarihi, dikili taşlar) üzerinde bulunan
insanoğlunun avcı ve toplayıcı kabartmalı yabani hayvan ve bitki
toplumdan yerleşik topluma geçmesi ile figürleri dünyada heykeltıraşlık ve
başlar. Göbeklitepe’de bulunan 12.000 plastik sanatlarının ilk örneği olarak
yıllık yapılar, mimarlık tarihinin kabul edilmektedir. Yani günümüz resim
başlangıcı olarak kabul edilmiştir. sanatının taşa kazınarak yapıldığı en eski
İnsanoğlunun tek tanrılı dinlerden resimler Göbeklitepe’de yapılan
önceki çok tanrılı döneme ait ilk resimlerdir.
tapınağı, M.Ö. 4.000 yılına tarihlenen Göbeklitepe’de bu güne kadar
Malta Adası’ndaki tapınak olarak ortaya çıkartılan ve insanı sembolize
biliniyordu. Göbeklitepe bu zamana eden T şeklindeki 100’e yakın taş stel
kadar bilinen en eski yapıt ve tapınaktan üzerindeki boğa, arslan, tilki, domuz,
8000 yıl daha eskiye ait ve İngiltere’deki turna, leylek, ördek, akbaba, örümcek,
Stonehenge'den 7000, Mısır akrep ve yılan gibi çeşitli hayvan
piramitlerinden ise 7500 yıl daha yaşlı kabartmaları dünyanın en eski plastik
olması oldukça önemlidir. sanat eserleri olarak insanların ilgisini
çekiyor.
Göbeklitepeyi kimler yaptı ve neden Kazılarda çıkarılan 45 tane T
yaptılar? şeklindeki taş anıtın üzerinde yabani
Göbeklitepe’yi avcı-toplayıcı domuz, ördek, yılan, aslan, balık ve
insanlar inşa ettiler. Bir kilometre avcılık yapan insan figürleri var. Daha
ötedeki taş ocaklarından dikilitaşları yüzlerce taş anıtın çıkarılmayı beklediği
şekillendirdiler ve taşıdılar. 50 tona bölgenin tapınak olarak kullanıldığını
yakın, 4-5 metre uzunlukta, harika el tahmin ediliyor. Bu anıtlardan her biri
işçiliği ile yapılmış taşları inanç merkezi 15 ton ağırlığında ve 6 metre
olarak inşa ettiler. Burada bulunan yüksekliğindedir
obsidyen taşlar oldukça uzak yerlerden
getirilen volkanik taşların kullanılmıştır.
.
578
st th
Ressam Abdurrahman Birden “GÖBEKLİ TEPE’DE YAŞAM” İnfografik Tablosu.
Kazılarda bulunan çeşitli başlamışlar ve dolayısıyla tarımı ilk

heykeller ise Göbeklitepe’nin dünyanın olarak burada başlatmışlardır.
en eski heykel atölyesi olduğunu Alman arkeolog Schmidt, kutsal
gösteriyor. Göbeklitepe’de bulunan bu kitaplarda yer alan Adem ile Havva’nın
dikili taşlar üzerinde görülen bu kovulduğu Cennet Bahçe’sini
sembollerle, çeşitli hayvan figürleri ile Şanlıurfa’da olduğunu iddia ediyor.
ne ifade edilmek istendiği henüz Göbeklitepe’nin kutsal kitaplarda tasvir
çözümlenememiştir. Ama bu yapıların edilen yer olduğunu ileri süren arkeolog
bir şeyler anlattığı gerçektir. Belki de Klaus Schmidt, bulguların bunu
bulunan bu figürler, resimler ve ispatladığını savunuyor. Schmidt, 14 bin
semboller o zamanın yazı diliydi. yıl öncesine ait buluntulardan yola çıkıp
Adem ile Havva’nın yasak elma
Adem ile Havva’nın Göbeklitepe’de ağacının meyvesinden yiyerek
buluşması: kovuldukları yerin “Göbeklitepe”
Göbeklitepe’de yapılan yapılan olduğunu ileri sürüyor (Indigo, 2017).
kazılar, uygarlığın bu topraklarda Basında Göbeklitepe:
doğduğunu ve buradan dünyaya Göbeklitepe artık tüm dünya
yayıldığını ortaya koymuştur. İngiliz tarafından biliniyor ve çok iyi tanınıyor.
yazar David Rohl, “Efsane/Legend” adlı Merhum KlausSchmidtGöbeklitepe’nin
eserinde, Adem ve Havva’nın 6 dilde kitabını yayınladı. Dünyanın en
Cennet’ten atılmasından sonra ünlü TV kanalları Göbeklitepe ile ilgili
Göbeklitepe’de buluştuklarını yazar. belgeseller yayınladı. Dünyanın en ünlü
David ROHL’e göre, Hz. Adem ve Eşi dergileri Göbeklitepe’yi kapaklarına
Hz. Havva, burada yaşamlarını taşıdılar. İnternet’te Göbeklitepe ile
sürdürmüşler, toprağı işlemeye ilgili 800.000+ link var (Anonim, 2017).
579
st th
Almanya’da yayınlanan “Der taşınmıştır. Bunun ardından

Spiegel” dergisinin 03 Haziran 2006 Göbeklitepe, yine Almanya’da
tarihli 23. sayısında (sayfa 1 Anonim, yayınlanan Geo Magazin Dergisi’nde (1
20178–170) Rohl’ün kitabından alıntı Ocak 2008) işlenmiş ve tekrar dünya
yapılarak, Göbeklitepe ile ilgili 11 basınında geniş yer bulmuştur. National
sayfalık bir bilgiye yer verilmiştir. Der Geographic dergisinin Haziran 2011
Spiegel Dergisi’nde yayımlanan bu Sayısı Göbeklitepe’yi “Dinin doğuşu”
bilgi, Türkiye’de ulusal basında manşete diye tüm dillerde yayınlamıştır (5).
Legend/Efsane Der Spiegel Geo Magazin National Geographic

Böylece; başta Alman kamuoyu hayata geçmesindeki en önemli
olmak üzere tüm dünyada geniş yankılar faktörler; açlık korkusu ve korunma
uyandıran Göbeklitepe Neolitik Alanı, içgüdüsüdür. Ancak Göbeklitepe bu
Türkiye’de ve Dünya kamuoyunda hak tabuyu yıkmıştır. Zira yapıldığı dönem
ettiği gündemi bir nebze olsun göz önüne alındığında; yerleşik yaşama
yakalamıştır. Dünyada kabul gören geçişte dinsel inanışların da etkisinin
arkeolojik görüşe göre insanoğlunu avcı olabileceğini ispatlamıştır.
ve toplayıcı yaşam biçiminden yerleşik
Uluslararası basında Göbeklitepe
Anlaşılan o ki; gelecekte kendine has birçok sırrı sakladığını

yapılacak kazılar, Göbeklitepe’nin ortaya çıkaracaktır. Bu yapıların 2.000
580
st th
yıllık bir süre içerisinde sürekli olarak olmasıdır. Tepe gömülerek kapatıldıktan
(yeniden) inşa edilmiş, kullanılmış ve 10.000 yıl sonra kutsallığını
(kasıtlı olarak) özenle gömülmüş yitirmemiştir.
Göbeklitepe’nin yeni restorasyon sonrası görüntüsü

Göbeklitepe ve tarımın Göbeklitepe tarımın başlangıcı ile ilişkili
başlaması: olabilir (Wordpress, 2017).
Taş Çağı kazıları tarıma nasıl Tarım metrekareye düşen kalori
geçildiği sorusuna cevap aramıştır. miktarı olarak çok daha kalabalık
Tarımın nasıl geliştiği ise bilinmiyor, nüfusları beslediği için avcı-toplayıcıları
ancak yerleşik hayata gelindiğinde yok edecek düzeye gelmiş, ancak ortaya
yabani tahılın depolandığı ve tarım çıkan beslenme biçimi oldukça sağlıksız
yapılmadığı dönemler olduğu biliniyor. ve tek yönlü olmasından dolayı tarımın
Bu geçişin çok uzun sürdüğü ve karma geliştirildiği sanılmaktadır.
bir beslenme biçimi sürdürüldüğü Göbeklitepe’de tapınakları
düşünülüyor. Dünyanın farklı yapanlar, kalabalık iş gücünü doyurmak
bölgelerinde birbirinden bağımsız tarım için tarımı keşfetmiş olabilir. Şölenler
gelişmiştir. Urfa ise Karacadağ’da DNA etrafında bir araya gelmenin sonucu bazı
testleri ile kızıl buğdayın ilk kültüre kişilerin nüfuz edinmesi, şölenlerde
alındığı yer olarak tespit edildi. verilen hediye ve eşyalar, eşyaların
581
st th
içselleştirilmesi yerleşim alanlarını gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Her

kurmayı tetiklemiş olabilir. Göbeklitepe geçen gün tarımsal potansiyeli yüksek
bu yüzden ezber bozuyor. Yerleşimin alanların hızlı bir şekilde yapılaştığı ve
tetiklediğini düşündüğümüz gelişmeler amaç dışı kullanıldığı görülmektedir.
yerini yerleşimin gelişmelerin sonucu Bizler mutlak olarak tarımı ve toprağı
olduğuna bırakıyor. KlausSchmidt’in korumadığımız takdirde gelecekte yeni
dediği gibi artık “Tapınak şehirden önce nesillerimizi aç ve açıkta bırakırız.
geldi” denilebilinir. Herkesin bu sorumluluğun bilincinde
Tarımsal mahsulün kaydını olmasını diliyorum.
tutabilmek için çiviyazısı geliştirildi.
Tarımla gelecek kaygısı başladı. Avcılar
müdahale edemeyecekleri konular Kaynaklar:
hakkında endişe duymuyorlardı. TÜİK, 2017. http://www.tuik.gov.tr
Çiftçiler ise her zaman bir sonraki /ilGostergeleri/iller/SANLIURFA.pdf
mahsulü, kıtlığı düşünür oldu. Çünkü Wordpress, 2017, https://yoncaeldener.
doğaya müdahale etmek demek olan wordpress.com/ gobekli-tepe-hakkinda-
tarım yaşam biçimleri oldu. bilgi/
Geçmişte başlayan tarımın her Indigo, 2017. https://indigodergisi.com
dönemde farklı ivmelerle değiştiği bir /2017/05/ gobeklitepe-sirri/
Şanlıurfa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,
gerçektir. Ancak son yıllarda artan
2014. Göbeklitepe 12.000 Yıllık
nüfusla beraber tarım ve topraklarımızın Dünya’nın En Eski Tapınağı.
çok önemli olduğu unutulmamalıdır. www.urfakultur.gov.tr.
Gelecekte küresel ısınma, doğal Anonim, 2017. Göbeklitepe Dostları
kaynakların kıtlığı ve tarım arazilerinin Oluşumu, "Göbeklitepe tüm teorileri
betonlaşması tehlikeleri düşünüldüğü sarsan Dünya’nın en eski tapınağı”
takdirde herkesin çok duyarlı olmasının gulserensavas@gmail.com.
582
st th
The Effect of Light Transmittances of Different Colored Shade Nets

On the Development of Tomato Plants
Nefise Yasemin Tezcan1*, Hazal Ekizoğlu1, Candan Korkmaz1
1
Akdeniz University, Faculty of Agriculture, Department of Agricultural Structures and Irrigation,
Antalya, TURKIYE
Corresponding author email: nytezcan@akdeniz.edu.tr
Abstract: Netting is frequently used to protect agricultural crops from excessive solar radiation,
mitigate the microclimate inside the screen-house, environmental hazards (wind, hail, and frost), and
also from birds and aphids. It is either applied by itself over net-house constructions, or combined
with greenhouse tecnologies. Colored nets may have red, yellow, blue, pearl, green and black color.
Each color is transmitting PAR wavelengths at different levels. For this reason, each color has
different effects on crop growth. The aim of the present study was to study the influence of green
shade netting with shade factor of 40%, the blue, pearl, and yellow shade nettings with shade factors
of 75% on light transmittance and the development of tomato plant: Industrial ankon. The global
radiation transmittance and photosynthetically active radiation (PAR) transmittance of coloured nets
were determined and the environment conditions inside the net-houses were investigated.
Furthermore, crops were selected in each net house as 9 replicated and the crops were monitored 15
days intervals. Vegetative growing parameters (crop height, body thickness, leaf number), yield and
fruit quality parameters (average fruit weight and size, EC and pH of fruit juice, water soluble dry
matter) were measured.
Keywords: Colored shade net, Solar radiation, Transmittance, PAR, Tomato
583
st th
Water Stress Tolerance Breeding in Maize
Şekip Erdal
Bati Akdeniz Agricultural Research Institute, Antalya, TURKEY

Corresponding author email:sekip65@yahoo.com
Abstract: Corn is one of the most important plants to meet the world food needs. In some countries
maize is the staple crop. Abiotic stresses such as water stress causes huge yield losses in maize.
Climate change caused by global warming poses threat to maize farming. Maize is produced during
summer season in Turkey. Almost 90% of maize production areas of Turkey is being irrigated.
However, it is classified as water deficit country when freshwater resources is being considered.
Therefore strategies to mitigate water stress in maize is an important issue. In the present study, maize
water stress relationships, effect of water stress on maize, developed commercial maize hybrids and
breeding maize to water stress subjects were discussed and current studies related water stress
tolerance were shared.
Keywords: Maize, Drought stress, Tolerance, Hybrid, Yield
584
st th
Assessment of Different Substrates, Nitrogen Rate and Irrigation

Level On Yield, Quality and Nitrate Accumulation of Lettuce Under
Greenhouse Conditions
Köksal Aydinşakir
Batı Akdeniz Agricultural Research Institute, Antalya, Turkey

Corresponding author email:koksalaydinsakir@yahoo.com
Abstract: The present study aims to assess the interactive effect of different substrates (S), nitrogen
rate (N) and irrigation level (I) on yield, quality parameters and nitrate accumulation of lettuce. The
research was carried out in winter and spring growing season in Batı Akdeniz Agricultural Research
Institute (BATEM), Antalya, Southern Turkey. In this research, in order to investigate the effects of
different substrates, nitrogen rate and irrigation level on nitrate accumulation and yield of lettuce, an
experiment was conducted as factorial, in which the main factor was S (S 1: 25% zeolite+75% peat, S2:
75% cocopeat+25% perlite, and S3: 50% peat+50% perlite and labelled respectively S 1, S2, and S3)
and the sub factor was N (N1:283.0 mgL-1 and N2:424.0 mgL-1) and I (I1: total solar radiation inside
the greenhouse, and I2: half of I1) with 3 replications. The average plant weight varied between 299.2
and 452.7 g plant-1 in the winter and between 351.8 and 810.3 g plant-1 in the spring growing season.
The highest nitrate accumulation was obtained from S2N2I1 (5100 mg kg-1) treatments in spring
growing season. Increasing the nitrogen rate caused a significant increase in NO3 contents in the
lettuce leaves.
Keywords: Irrigation, Nitrogen, Lettuce, Nitrate accumulation
585
st th
Developments in Cotton Production Technology in The World and

Turkey
Osman Çopur1*, Ceren Odabaşıoğlu1

1
Harran University Faculty of Agriculture Department of Field Crops, 63190 Şanlıurfa-Turkey
*
Corresponding Author e-mail: osmancopur@gmail.com
Abstract: Approximately over one thousand fiber plants are cultivated in the world. However, most
of these plants are more farmed in the form of small holder to meet local needs. The most
commercially cultivated fiber plant is cotton. Cotton is a fiber plant that has been cultivated on Earth
for about 5000 years. Whether in Asia or America, It dates back to 2500-2700 years. The systematic
description of 50 cotton species was completed. Gossypium hirsutum L. species is the most cultivated
species (about 95-96%). The development of cotton agriculture began to become widespread in the
late 19th century, especially with the industrial revolution. The main factors affecting the development
of cotton cultivation were the invention of the gin machine in 1793 and population growth. With the
advancement of yarn production technology and the increase in the importance of fiber cotton in terms
of human health, the demand for cotton was increased along with the invention of the gin machine.
Cotton production costs have also increased with the increase in demand for fiber cotton production.
Cotton production is a production system that requires intensive labor and input use. Cotton farming
begins with the deep tillage of the soil about 6 months before planting and ends with the completion
of the crop after about 6 months from planting. Each application made in this process reflects cotton
production cost as input. In this process, It can be reduced production cost that the application of
different tillage techniques, less seed use, savings in fertilizer and water usage, monitoring of plant
growth, less pesticide use and harvest aid chemicals in the appropriate period. It is also possible to
produce better quality cotton by reducing ginning mistakes in the seed cotton ginning process. This
compilation will cover the latest developments in cotton farming, especially tillage, sowing,
fertilization, and irrigation, plant monitoring techniques, harvest-aid practices and ginning technology.
Keywords: Cotton, production, developments, technology
586
st th
Determination of The Suitable Points for Central Biogas Facilities

with Geographic Information System Models: A Case Study in
Gümüşçay District
Sefa Aksu1, Ünal Kızıl1

1
ÇOMÜ Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü. 17100/Çanakkale.
Corresponding author email: aksusefa@comu.edu.tr
Abstract: Animal production activities that begin with the domestication of animals are developing in
line with the nutritional needs of the growing population. One of the inevitable consequences of this
situation is increasing manure production. As a result of the increased use of mineral fertilizers in crop
production, manure have begun to be seen as a problem to be disposed of for producers. The Manure
discharged into pastures and water resources has, over time, created a risk of pollution for production
sites and natural resources. As a result of the pollution that hinders the sustainability of production, it
has become compulsory to create new areas of use for the evaluation of the environment. The use of
nutrients as a source and soil conditioner in crop production is an effective method for evaluating
manure. However, this method necessitates the storage. Animal manure can be used as an energy
source to produce flammable gases (biogas) as a result of microorganism activities. Among the
products of the biogas plant, composted manure and humic acid are also found, so they can be used as
facilities for manure maturation. On the other hand, antibiotics used in animal production and
pesticides used in plant production can make the system less efficient and make it economically
useless. For this reason, it is vital that the installations are located at the right places. Geographical
Information Systems have the ability to evaluate the factors that need to be taken into account in
determining the optimum locations of biogas plants thanks to the programs that can relate to almost
every kind of data. Possible locations of biogas plants in Gümüşçay District of Biga selected as a
study area were determined by GIS models.
Keywords: Manure, Compost, Biogas, Geographical Information System(GIS).
587
st th
Land Capability Evaluation for The Effective Agricultural and

Erosion Control Landuse in The Maritsa River Basin On the
Territory of the Republic of Bulgaria
Vihra Stoinova1*, Svetla Rousseva1, Diyana Nekova1

1
Institute of Soil Science, Agrotechnologies, and Plant Protection (ISSAPP) "Nikola Pushkarov”,
Bulgaria, Sofia,7 Shosse Bankya,
Corresponding author e-mail: vihra.stoinovava@gmail.com
Abstract: An overall assessment has been made on the suitability of agricultural land in the Maritsa
River catchment by grouping them into classes of land, subclasses and units (blocks). The variety of
the soil cover in the area of the studied catchment and the varied nature of the relief are the main
factors determining the choice of this 8-degree classification, where particular attention is paid to
erosion as a limiting factor in the Land Capability evaluation. The system is built up of several levels
(layer) of information. Their anti-erosion efficiency has also been assessed according to their use -
fields, vineyards, orchards and pastures. Areas with natural or other specific constraints are identified,
taking into account the productivity of the lands with their soil fertility and efficiency. Maps of the
catchment were developed with classes and subclasses of Land Capability evaluation, and for areas
with natural constraints.
The conducted studies and the results obtained allow to draw the following general conclusions:
1. The agricultural land in the Maritsa River basin is mainly from I (21,4%) II (24,7%), III
(17,2%) and IVth (20 , 4%) fitness class for effective economic and erosion control landuse.
2. 2. 83.7% of the agricultural land is suitable for growing different crops and full agricultural
production, but with mandatory application of various conservation practices, especially anti-
erosion practices, in order to preserve the soil and its fertility.
3. 16% of agricultural land in the catchment, for the most part (10%) in mountain areas, have
different natural and other constraints and need additional organizational or technical
measures. They are the subject of special attention and subsidy from the European
Commission.
Keywords: Erosion Control Landuse, European Programs, Land Capability Evaluation, Mapping,
Soil Erosion.
588
st th
Determination of Trace Element and Heavy Metal Consantrations of

Nilüfer Stream and Wastewater of Some Treatment Plants That
Discharged to This Stream
Saliha Dorak1*, Hakan Çelık2
1
Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü
Corresponding author: salihadorak@hotmail.com
Abstract: Nilüfer stream (Bursa, Turkey) has an importance for being a huge resource for irrigation
and also the wastewater discharge point of many treatment plants. There are lots of factories dealing
with textile and food industries and also municipal waste treatment facilities which directly discharge
their waste waters in to Nilüfer stream and may lead to pollution. In this research, we aimed to
determine the seasonal effects of these treatment plants on some trace element and heavy metal
concentrations of Nilüfer stream. Water samples were taken from the starting point of the treatment
plants and from the stream which the treatment plants discharge to at four different periods during
August 2013-May2014. Discharges from the treatment plants affected the quality of the Nilüfer
stream negatively (p<0.01) and varied due to the sampling periods and also due to the processed
products at the plants. Although the Zn, Al, Ni, Pb, and Co concentrations of the water samples were
found under the limits of World Health Organization (WHO), Food and Agriculture Organization of
the United Nations (FAO) and Treated Water (TW), concentration of especially Fe, Cu, Mn, Cd and
Cr which were found over the limitations of TW.
Keywords: heavy metal; toxicity; wastewater discharge; water pollution
589
st th
A Geographic Information System (Gis) -Based Multi-Criteria

Evaluation for Greenhouse Site Selection: Lower Euphrates Basin
Case Study.
Burak Saltuk1, Ozan Artun2*
1
Siirt University, Agriculture Faculty Biosystem Department, 56100 Siirt-TURKEY
2
Cukurova University, Karaisali Vocational School, 01770 Adana-TURKEY
Corresponding author email: oartun@cu.edu.tr
Abstract: Turkey's fast-growing population; the reduction of agricultural areas due to climate change
and the increase of residential areas have led people to find different production areas or to increase
the quantity of products received from the unit area. The production can be continued for 12 months
by increasing the greenhouse areas. Greenhouses are the vegetable production facilities, which enables
production in the desired periods by keeping under control of indoor conditions such as temperature,
humidity, CO2 and etc. Greenhouses in Turkey in recent years has become quite a sought-after
agricultural sector due to government support and private company preferences. However, greenhouse
activities are only limited with Turkey's Mediterranean and Aegean coasts and it is not preferred in the
inner regions. The fact that the Mediterranean and Aegean regions are preferred by people, mostly as
tourism and settlement areas, has made it necessary to find new areas for greenhouse operations. In
this context, climatic and topographical conditions in the Southeastern Anatolia Region, is appropriate
in terms of greenhouses. The Lower Euphrates Basin, which has been selected as a study area, covers
4 provinces (Adiyaman, Gaziantep, Kilis ve Sanliurfa) and is a region preferred by greenhouses in
recent years. In our country, there is no regular heating in the greenhouses, only local heating is
applied to protect the plants from frost. Failure to achieve the desired level of climate conditions and
the lack of heating cause problems such as low yield, limitation in producing variety and the necessity
of using hormones. The largest expense of the greenhouses is the electricity costs associated with
heating and cooling. In the case of careful selection of the greenhouse site, it is thought that these
costs can be considerably reduced and productivity can be increased.
In this study, the climatic conditions and the production capacity of the Antalya province, which has
the most greenhouse production areas of the Mediterranean Region and Turkey, are taken into
consideration and the four provinces of the Lower Euphrates basin were investigated for their
compatibility with the desired conditions in terms of green housing. Climate, soil, wind, altitude,
slope, aspect, distance to rivers and lakes data are important in choosing the greenhouse location. A
Geographic Information System (GIS) -based Multi-criteria evaluation for greenhouse site selection
were applied in the Lower Euphrates basin by using these data. The validity of the results has been
checked over with the field studies and also compared with the climatic conditions and production
capacity of Antalya Province. For guidance to producers and researchers, the suitable, non-suitable or
partially suitable areas for greenhouse siting were determined in the basin in terms of GIS.
Key words: Greenhouse Siting, GIS, Multi-criteria Decision Analysis, Spatial Impacts, Lower
Euphrates Basin
590
st th
Assessment of Water Management in Van Lake Basin
Caner Yerli1*, Üstün Şahin2, Selda Örs2, Talip Çakmakcı1,

Fatih Mehmet Kızıloğlu2, Şefik Tüfenkçi1
1
Van Yuzuncu Yil University, Faculty of Agricultural, Department of Biosystem Engineering, Van, Turkey
2
Ataturk University, Faculty of Agricultural, Department of Agricultural Structures and Irrigation, Erzurum,
Turkey
Corresponding author email: caneryerli@yyu.edu.tr
Abstract: The integrated water resources management is being widely adopted throughout the world
to manage water in a sustainable manner. The Lake Van Basin is a close basin with a total area of
1790357 ha and covers 2.3 % of the Turkey surface area. There are 21 lakes and 17 rivers in the
basin, average annual precipitation of the basin is 474 mm and the average flow rate is 95 m 3 s-1. The
basin consist of 1122709 ha forest and pasture, 382944 ha water surfaces and 250287 ha agricultural
area. There are also 6 dams used for irrigation purposes and 40 % of total agricultural land is suitable
for irrigation. However, irrigated land in the basin is limited due to different factors such as
inadequate irrigation water, lack of irrigation network. This study aims to evaluate water potential of
the basin considering current agricultural practices and production and look for the solutions for more
efficient and environmentally use of water resources.
Keywords; Van Lake Basin, Water Sources, Water Management, Agricultural Area
591
st th
Investigating The Structural Direction of Small Barns in Şanliurfa

Region
Arman Amak1*, Gökhan İsmail Tuylu1

1
The University of Harran, Faculty of Agriculture, Department of Agricultural Structures and
Irrigation, Şanlıurfa
*
Corresponding author: amakarman@gmail.com
Abstract: The aim of the study is to examine the structural aspect of the small animal shelters in the
Southeastern Anatolian Region of Şanlıurfa in 2016 and to determine the structural characteristics of
the pens/coops in 122 operations. In the research, the number of establishments is determined by using
the Neyman method with a 95% confidence limit and 0.5% error rate, and basic measurement tools
are used to obtain the measurements. The obtained data about door, window, wall, roof, soil properties
and auxiliary equipments belonging to pens are arranged and graphics are presented with the help of
computer program and the results are interpreted. The study is important for the development of
community shelters in the region and for the contribution to the literature.
KeyWords: Barn, Goat, Management, Sheep, Turkey
592
st th
Greenhouse Heating with The Energy That Can Be Acquired From

Isparta Province’s Animal Waste
Osman Gökdoğan
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği

Bölümü, 50300, Nevşehir, Türkiye
Corresponding author email: osmangokdogan@gmail.com
Abstract: In this study, it has been observed that the fertilizer amounts to be acquired from Isparta
province’s animal (cattle, ovine and poultry) waste can be availed of in biogas production and the
consequent energy can contribute to the in-greenhouse heating costs. The numbers of cattle, ovine and
poultry have been taken from the Statistical Institute of Turkey and animal waste amounts have been
calculated accordingly. It has been calculated that as of 2017, there were a total of 133654 cattle,
418653 ovine and 392946 poultry present in total in the province of Isparta. According to this data,
the amount of possible net fertilizer amounts have been calculated as 320769.60 tons/year in cattle,
195371.40 tons/year in ovine and 5763.21 tons/year in poultry. And based on the net fertilizer
amounts, the total biogas production has been calculated as 22366468.22 m3/year, and the possible
energy equivalent correspondence to be achieved has been achieved as 105122400.65 kWh
(378440.64 GJ). It is anticipated that by converting the animal waste in Isparta province into energy
through a biogas facility would facilitate a reduction in in-greenhouse heating costs. In conclusion, it
has been calculated that in case the animal waste in Isparta province is included in biogas production,
it will be possible to heat an area of 3109.51 decares of a greenhouse, at a fixed 10 0C greenhouse
temperature and 14 hours/day heating duration during a 120 days plant cultivation period.
Keywords: Animal waste, Greenhouse, Isparta
593
st th
Comparison of Sweet Cherry (Prunus Avium L.) Tree Water

Requirements in The Regions of Isparta (Turkey) and Bydgoszcz
(Poland)
Ulas Senyigit1*, Stanisław Rolbiecki2, Roman Rolbiecki2, Anna Figas3, Barbara

Jagosz4, Wiesław Ptach5, Waldemar Treder6
1.
Faculty of Agriculture, Suleyman Demirel University, 32260 Isparta, Turkey,
Corresponding author email: ulassenyigit@sdu.edu.tr
2.
Department of Land Melioration and Agrometeorology, University of Science and Technology,
Bernardyńska 6, 85-029 Bydgoszcz, Poland,
Corresponding author email: rolbs@utp.edu.pl, rolbr@utp.edu.pl
3.
Department of Genetics, Physiology, and Biotechnology of Plants, University of Science and
Technology, Bernardyńska 6, 85-029 Bydgoszcz, Poland,
Corresponding author email: figasanna@utm.edu.pl,
4.
Institute of Plant Biology and Biotechnology, University of Agriculture in Krakow 29 Listopada 54,
31-425 Krakow, Poland,
Corresponding author email: bjagosz@ogr.ar.krakow.pl
5.
Department of Civil Engineering, Warsaw University of Life Sciences, Nowoursynowska 159, 02-
776 Warszawa, Poland,
Corresponding author email: wieslaw_ptach@sggw.pl
6.
Research Institute of Horticulture, Konstytucji 3 Maja 1/6, 96-103 Skierniewice, Poland,
Corresponding author email: waldemar.treder@inhort.pl
Abstract: The aim of the present research was to compare sweet cherry tree water requirements in the
vegetation period (IV-X) in the regions of Isparta (Turkey) and Bydgoszcz (Poland). The comparative
analysis included precipitation values in the regions of Isparta and Bydgoszcz in the years 1984-2014.
The calculation model by Hargreaves modified by Droogers and Allen [2002] was applied in order to
estimate the reference evapotranspiration (ET0). Potential evapotranspiration, identified with sweet
cherry tree water requirements, was determined using the method of plant coefficients proposed by
Doorenbos and Pruitt [1977]. In each of month considered, higher sweet cherry water requirements
occurred in the Isparta region. The highest sweet cherry trees water requirements for the research
period were reported in July and they amounted to an average of 238 mm and 118 mm for the Isparta
and Bydgoszcz regions, respectively. Sweet cherry tree water requirements throughout were higher by
102% in the region of Isparta than in the region of Bydgoszcz. Higher irrigation requirements in the
province of Isparta compared to the region of Bydgoszcz result mainly from the smaller amount of
precipitation and differences in the distribution of precipitation during the vegetation period.
Keywords: sweet cherry, water requirement, Isparta region, Bydgoszcz region
594
st th
Agricultural System Modelling and Its Applications in Precision

Agriculture
Sevim Seda Yamaç1*, Burak. Yılmaz2

1
Konya Food and Agricultural University, Faculty of Agricultural and Natural Sciences, Department
of Plant Production and Technology, Turkey
2
Konya Food and Agricultural University, Faculty of Engineering and Architecture, Department of
Electrical and Electronic Engineering, Turkey
Corresponding Author email: sevim.yamac@gidatarim.edu.tr
Abstract: Agricultural system is a complex topic that has to be include good agro-ecological
knowledge for finding out the solutions to solve the complexity. Recent studies suggest that models,
databases, decision support systems needed for next generation to improve productivity of crops and
livestocks. Thus, agricultural system modelling is one of the most important tool to understand this
complexity for better production. Models play a key role to identify sustainable land management
between different agro-ecological and socio economical conditions. On the other hand, climate change
is very vital topic in agriculture like other disciplines. Many models have opportunity to evaluate the
impact of future climate change on agriculture. Therefore, models are important to make future plan
for agricultural sectors. Agriculture is increasingly making use of precision agriculture, including
drones, satellites, robots and data collections. Precision agriculture is an interdisciplinary study that
allow to use the last technology for agriculture producers. While making precision agriculture, it is
important to make a connection between agronomist and engineers. Thus, modelling is one of the
important method to make this kind of connections between disciplines. Agricultural system
modelling not only include mathematical methods, it also include artificial intelligence based methods
due to its complex non-linear nature.
Key words: Agricultural System, Modelling, Precision Agriculture
595
st th
Water Needs of Black Locust (Robinia Pseudoacacia L.) in The First

Three Years of Growing in Different Regions of Poland
Stanisław Rolbiecki1, Wiesława Kasperska Wołowicz2, Wiesław Ptach3, Barbara

Jagosz4, Anna Figas1, Roman Rolbiecki1, Piotr Stachowski5, Vilda
Grybauskiene6, Kazimierz Chmura7, Krzysztof Dobosz8
1
University of Science and Technology in Bydgoszcz, Poland
2
Institute of Technology and Life Sciences in Bydgoszcz, Poland
3
Warsaw University of Life Sciences, Poland
4
University of Agriculture in Krakow, Poland
5
Poznan University of Life Sciences, Poland
6
Aleksandras Stulginskis University in Kaunas, Lithuania
7
Wrocław University of Environmental and Life Sciences, Poalnd
8
University of Economy in Bydgoszcz, Poland
Corresponding author email: rolbr@utp.edu.pl
Abstract: Black locust (Robinia pseudoacacia L.) is appreciated as an ornamental, but also as a honey
and medicinal plant. Generally, the trees of this species are planted in the city parks and along streets.
Black locust is also used in the soil remediation process, because it enriches the top layer of soil with
nitrogen. High seedling survival rate on the reclamation areas determines the success of the first stage
of remediation. The use of appropriate cultivars and high quality of seedlings, as well as ensuring
sufficient water conditions by irrigation determines the reclamation results. However, firstly, it is
necessary to determine the water requirements of the planted species. The aim of the presented study
was the estimation of Robinia pseudoacacia L. water needs during the first three years of growing. A
commonly used measure of the plant water requirements is a potential evapotranspiration that was
calculated in the present study. The modified for Polish conditions by Żakowicz, Blaney-Criddle’s
formula, using the adjusted crop coefficients, was applied. The assumption was that the growing
period of black locust covers the interval from the beginning of April to the end of October. The
calculations were carried out for the thirty years; from 1981 to 2010, in the different agro-climatic
regions of Poland. The results presented a rising tendency in the black locust water needs during the
growing season for all tested 30 years and in each considered region. The data indicates a gradual
increase in the black locust water requirements in all studied regions of Poland. During the analyzed
30 years (1981-2010) the water needs of black locust during the growing season (IV-X) increased in
every ten years by 9.8 mm in the central-eastern and south-eastern regions, 9.4 mm in the south-west
region, 8.3 mm in the north-east region and 5.8 mm in the north-west region of Poland.
Keywords: water needs, evapotranspiration, soil remediation
596
st th
Investigation of Production and Adaptation Potential of Quinoa

(Chenopodium Quinoa Willd.) Plant in Niğde Province Climate and
Soil Conditions.
Burak Şen1, Özgür Kıvılcım Kılınç2

1
Niğde Omer Halisdemir University, Faculty of Agricultural Sciences and Technologies, Biosystems
Engineering Department, Niğde/TURKEY
2
Niğde Ömer Halisdemir University, Faculty of Agricultural Sciences and Technologies, Plant
Production and Technologies Department, Niğde/TURKEY
Corresponding author email: bsen@ohu.edu.tr
Abstract: In order to ensure food security for the growing population, agricultural production needs
to be increased in a sustainable manner and limited water resources must be used efficiently. Quinoa
was selected by FAO as one of the plants for food safety in the next century.
This study was carried out to investigate the production and adaptation potential of quinoa
(Chenopodium quinoa Willd.) cultivars and populations (Marangani, Kankolla, Collana, Juli, Santana,
Titicaca, Red Roja, Pasankalla, Salcedo, Red Carina ve K-521) irrigated at four different levels in
Niğde region climate and soil conditions. Different parameters such as growth time, plant height,
clustering ratio, seed yield, stem yield, biological yield, harvest index and thousand grain weight were
determined. The experiment was established in 2015 and 2016 in Niğde Ömer Halisdemir University
research field with four repetitions according to randomized complete blocks design.
According to the results of the research, it is seen that the periods of development from the genotypes
surveyed are suitable for the seed production of Titicaca, K-521 (Q-52) and Red Carina which are
suitable for Niğde climate and soil conditions and others are not suitable. Varieties whose
development period is over 150 days are not economical to produce in this region. In the direction of
the data obtained from our work, the Quinoa can be an alternative product that will open a new
income gate to our farmers in the region when the right variety, suitable irrigation and feeding
programs are produced.
Keywords: Quinoa, alternative product, Niğde, sustainable agriculture, global warming, drought,
irrigation
597
st th
Climate Change Prediction for Central Anatolian Region and

Impacts on Agriculture
Burak Şen
Niğde Omer Halisdemir University, Faculty of Agricultural Sciences and Technologies,

Biosystems Engineering Department, Niğde/TURKEY
Corresponding author email: bsen@ohu.edu.tr
Abstract: In this study RegCM regional climate model used for prediction future climate for Central
Anatolian Region which is include 13 provinces. RegCM regional climate model was driven by
Global climate model FvGCM outputs which is assessment in IPCC AR4 Report as A2 scenario. The
run period was cover 1961 to 1990 for reference time and 2071 to 2100 for the future. Resolution of
model was determined as 20 km. Yearly average, yearly average minimum, yearly average maximum,
extreme minimum and extreme maximum temperatures are analyzed according to model prediction
for the region. Also changes at yearly and seasonal total precipitation, yearly average relative
humidity, yearly total evaporation, yearly total surface flow and yearly average snow depth
parameters are evaluated. In addition SPI, PNI, Erinç and TDE index values are calculated to evaluate
droughts conditions during next century in the Central Anatolian region.
According to the results of the research, it is predicted that the temperatures ‘ll be increase over than
3.5 °C at some part of the region, differences in amount of seasonal total precipitation, decrease on
yearly average snow depth and also decrease on yearly total surface flow especially south and south
east of the region. According to the calculated drought indices, it was determined that the frequency
and intensity of the drought tend to increase in the whole region. It has been tried to determine the
effects of these changes on agricultural production in the climate parameters. Recommendations on
adaptation were also presented.
Keywords: RegCM, Central Anatolia, climate change, drought
598
st th
Determination of Plant Water Status by Leaf Monitoring Systems in

Grape and Almond Crops Under Precision Irrigation
Selçuk Özmen1,, Shrinivasa Upadhyaya2, Francisco Rojo2,

Erin Kizer2, Channing Ko-Madden2, Qingsong Zhang3
1
Biosystems Engineering Department, University of Düzce, 81620, Düzce
2
Biological and Agricultural Engineering Department, UC Davis, CA 95616, USA
3
College of Engineering, Huazhong Agricultural University, Wuhan 430070, China.
Corresponding author email: selcukozmen@hotmail.com
Abstract: Uses of water were significantly raised in urban areas with the increase of the world
population, in agricultural areas due to climate change and in the industry with the acceleration of
industry. These increases have exhibited the necessity of studies including the recent developing
technology on the effective use of water resources. In this study, it was aimed to investigate the water
use efficiency under precision irrigation conditions and to determine the water status of plants (PWS)
for both grape and almond crops with the latest technology irrigation system. For this purpose, PWS
was determined by leaf monitoring system in grape and almond crops under precision irrigation
conditions in two different areas of California in USA. Leaf monitor system containing thermal IR
sensor with leaf surface circumference sensors (ambient surface temperature and relative humidity,
wind velocity and incoming radiation) were placed in order to continuously monitor the plant water
condition (PWS) for both crops. Therefore, wireless networks were used in connects leaf monitors,
soil and pressure sensors and locking solenoid valves in both experimental areas. In addition, two
different management zones were determined according to unsupervised fuzzy classification based on
soil and plant characteristics in grape and almond crops. In each of the management zone, two
different treatments based on grower and stress conditions were evaluated. In the almond orchard
trees, the water stress index (CWSI) and modified water stress index (MCWSI) values were
determined by continuous leaf monitor on using simulated dry leaves and fully watered trees under
fully irrigated and dry conditions. In vineyard orchard, PWS measured and tested on the leaves of
selected eight grapes using by leaf monitor. These grapes were initially subjected to increasing stress,
four of which were grapes where no fully watering was applied after stress, while the other four were
grapes where daily full watering was applied to get rid of stress after a long period of stress. In order
to determine PWS in the experimental areas considered, the grape sap water potential (DSWP) was
determined from the difference between MCWSI and CWSI. As a result of the analyses, MCWSI and
DSWP were determined to be linearly correlated with the 0.70 coefficient in the grapes. In almond
trees, it was determined that CWSI and DSWP had a multiple determination coefficient of 0.75 and a
strong relation with second order. In the almond orchard, zone #1 required about 70% water compared
to the grower treatment and zone #2 required about 90% water compared to the grower treatment.
Key Words: Plant water status, Precision irrigation, Crop water stress index, Leaf monitor, Grapes,
Almond
599
st th
Usability of Shallow Groundwater in Irrigated Agriculture: A Case

Study from Turkey
Aynur Fayrap
General Directorate of State Hydraulic Works, Dept of Operation and Maintenance, Section of
Irrigation and Development Facilities, 06100, Yucetete- Ankara/Turkey,
Corresponding Author e-mail: aynurf@dsi.gov.tr
Abstract: Controlled drainage supports to save fresh water by providing part of the consumptive use
through the capillary rise from shallow water tables. However while using groundwater, monitoring
water table level(WTL) during irrigation season is required in terms of plant growth and
environmental conditions. Ground water conditions can best be analysed by plotting ground water
data on maps. WTL maps(WTMs) are prepared for some typical conditions e.g. the lowest or highest
WTL dependent time and location. In LWTM, the areas with WT at a depth between 0 and 1.00 m
indicate that ground water is in the plant root zone in all year.
In the present study, relationship between ground water level and irrigation water quantity(IWQ) tried
to be determined using LWTMs and yearly amount of IWQ between 1992 and 2009 water years in
Erzincan irrigation project area. The monthly data taken from 112 observation wells are used to draw
LWTM to determine the interaction between WTL and IWQ, and then the long–term data were
analysed using Pearson Correlation test and SPSSWIN 10.0 software. Statistical inferences indicated
that shallow ground water is potentially valuable source of additional water supply to meet crop water
requirements in Erzincan irrigation area.
Keywords: Shallow Groundwater, Water Saving, Watertable, Irrigation Practices, SPSSWIN. Min
600
st th
The Determination of Photosynthetic Characteristic in Cotton

Genotyping Tolerant and Sensitive to Drought in East
Mediterranean Conditions
Berkant Ödemiş1, Zekai Gümüş1
1
Mustafa Kemal Üniveristesi Ziraat Fakültesi Biyosdistem Mühendisliği Bölümü HATAY
Corresponding author: bodemisenator@gmail.com
Abstract: In the study, drought-tolerant and sensitive genotypes were widely used domestically
grown in our country. ST 506, ST468, BA525, BA119, FLASH, SIOKRA L-22, TAM SPHINX,
TAM 94L-25, PIMA S-7, TAMCOT-22, TAMCOT SP 21 S, TAMCOT SP 23, TAMCOT CAMD-ES
and AKSEL genotyping. were used in our experiment. Aksel genotyp is drought sensitive but the
other genotypes are not. The experiment were planning to randomized complete block design. In the
experiment, ıt were deteremined to crop evapotranspiration, water use efficiency, leaf area index,
stomatal conductance, photosynthesis rate, cotton yield, earliness, ginning out turn and the
technological characteristics of fibers. Irrigation was made 4 in firs year and 6 in second year. The
amount of applied irrigation water was ranged first year 270-480 mm in the second year 298-520 mm.
The cotton yield and evapotranspiration increased as the amount of irrigation water increases
(p<0.01). Yield values were showed significant differences depending on variety. The highest and the
lowest yield was determined at BA525 (555 kg da-1) and Aksel (358 kg da-1) varieties respectively.
In order to determine the effects of water stress on plant physiology, both photosynthesis rate,
transpiration rate and stoma conductivity values were measured at water stres (25% of available water
-I25) and full irrigation (I100) in all varieties. Water stress was not differ significantly between
varieties. The differences between varieties were not significant (p>0.05). On average, the
photosynhesis rate rate was determined as 12.616 µmol m-2s-1 for I25 7.549 µmol m-2 s-1 I100. It
were determined that stomatal conductance increased with increasing yield. Stomatal conductance
were measured 0.093 mol m-2s-1 for I25, 0.182 mol m-2s-1 for I100. The transpiration rate was 2.947
mmol m-2s-1 for I25 and 3.919 mmol m-2s-1 for I100. However, when the correlation of these
parameters with yield was examined, it was determined that stomatal conductance was lower than
transpiration rate and photosynthesis rate.
Keywords: Cotton, Stomatal Conductance, Transpiration Rate, Phosythesis Rate
601
st th
Soil Acidification and Cation Leaching Under 20 Years of Different

Nitrogen Fertilization
Aleksandra Percin1*, Milan Mesic1, Zeljka Zgorelec1, Ivana Sestak1
1
University of Zagreb Faculty of Agriculture, Department of General Agronomy, Svetosimunska 25,
10000 Zagreb
Corresponding author email: apercin@agr.hr
Abstract: The results of many studies indicate that long-term application of ammonium-based
fertilisers cause soil acidification due to the proton release during the nitrification process or because
nitrogen leaching. To achieve and maintain soil electrical balance positively charged cations can also
leached along with nitrate-nitrogen. Objectives of this study were to quantify contribution of 20-years
nitrogen fertilization to soil acidification and losses of sodium and calcium via drainage outflow in a
field experiment with different nitrogen rates (0, 100, 200, 300 kgN/ha). Investigation was carried out
on stationary field trial (drained Stagnosols) in central part of Croatia. Two drainpipes are embedded
in the area of each fertilizing treatment. Soil sampling (0-30 cm) was conducted every year after the
harvest while in the periods with drainage discharge water samples were taken on a daily basis.
Results reviled that in average from 1996-2016 compared to the control statistical significant
decrement of soil pHKCl (ΔpH 0.82) and increment of calcium concentration in water (Δc 23.5 mg/L)
was recorded on treatment with 200 kgN/ha. Sodium in water varied from 2.53 mg/L in 2012 to 129.7
mg/L in 2014. The highest average concentration for 20 years (25.6 mg Na+/L) was recorded on
treatment with 300 kgN/ha.
Keywords: pH, calcium, sodium, water, drainage
602
st th
Water Footprint of Silage Maize, Potato, Sugar Beet and Alfalfa

Produced in Van-Turkey Conditions
Caner Yerli1*, Üstün Şahin2, Talip Çakmakcı1, Selda Örs2, Şefik Tüfenkçi1,
Fatih Mehmet Kızıloğlu2
1
Van Yuzuncu Yil University, Faculty of Agricultural,Department of Biosystem Engineering, Van,
Turkey
2
Ataturk University, Faculty of Agricultural Department of Agricultural Structures and
Irrigation,Erzurum, Turkey
Corresponding Author e-mail: caneryerli@yyu.edu.tr
Abstract: Water footprint is generally defined as the amount of fresh water utilized in the production
or supply of the goods and services used by a particular person or group. Water footprint is not only a
indicator to express the volume of the water consumption but also direct and indirect appropriation of
freshwater resources. The term includes both consumptive water use (the green and blue water
footprint) and the water required to assimilate pollution (the grey water footprint)Therefore, the water
footprint for a product is a multi dimensional and it provides a comprehensive picture of water use. In
this study, we calcualeted the water footprint of silage maize, potato, sugar beet and alfalfa grown in
Van region. The precipitation and evapotranspiration duringe vegetation period,total crop production
of the regionand total area were used to calculate water footprint of selected crops. Rain water (green
water) and irrigation water (blue water) consumed by the crop throughout the growing period were
calculated separately. In Van region, the total water (blue and green) required per ton for silage maize,
potato, sugar beet and alfaalfa was 147.4 m3,230.3 m3 ,130.0 m3and, 287.5 m3respectively. . Total
water footprint for 2016 was determined for silage maize, potato, sugar beet and alfalfa were as
786673 m3/ year, 1532539 m3/ year, 6909240 m3/ year and 638056327 m3/ year, respectively.
Assessment of the water footprint for a region can encourage the transition toward sustainable and
efficient use of fresh water resources for region and provide better water management plan for future
aspects.
Keywords: Van Region, Water Footprint, Blue Water, Green Water
603
st th
Determination of Quality Changes in The Walnut Fruits Grown

Under Different Altitudes
Tuba Dilmaçünal
ISUBÜ, Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi, Bahçe Bitkileri Böl. Isparta. TÜRKİYE
Corresponding author email:tubadilmacunal@sdu.edu.tr
Abstract: The objective of this study was to investigate the effects of different altitudes on the fruit
quality parameters of walnut cultivar ‘Chandler’. For this purpose the fruits which were grown under
the altitudes of 260, 570 and 750 meters were harvested and analysed for weight, length, cheek
diameter, suture diameter, shell thickness, kernel weight, total antioxidant, phenolic and oil content.
The walnut fruits which were grown under the altitude of 750 meters had the highest values except for
suture diameter and kernel weight. The fruits grown under the altitude of 260 meters had the highest
suture diameter and kernel weight (not significant P<0.05). According to results obtained from this
study it is suggested that the walnut fruits should be grown under the high altitudes to reach to the best
quality.
Keywords: Juglans regia, walnut, altitude, quality
604
st th
Determination of Soil Erodibility in Different Land Uses of Semi-

Arid Lands
Sevinç Madenoğlu1*, Günay Erpul2
1
Ministry of Agriculture and Forestry, General Directorate of Agricultural Research and Policies.
Ankara, Turkey
2
Ankara University, Agricultural Faculty, Department of Soil Science and Plant Nutrition, Ankara,
Turkey
Corresponding author email: sevincmadenoglu@ymail.com
Abstract: Inappropriate changes in land uses due to human influences and converting forests or
grassland to cultivated areas by destruction are still major problem all over the world. Land use
changes affect many ecological processes such as natural sources, surface flow and erosion, and it
changes resistance of soil to environmental influences. Land use and land cover are also most
important factors affecting the susceptibility of the soil to erosion. There may be some differences in
soil erodibility when it is used for different erosion forces and processes under different surface and
hydrologic conditions and cultivation systems in places where different erosion-generating forces can
co-operate. This parameter can reveal soil erodibility in terms of both breakdown of soil aggregation
or structure and transport processes of soil particle along a slope section. In this respect, soil
erodibility is an important parameter for erosion and desertification indicators. In this study, soil
erodibility was determined in intensively cultivated alluvial and colluvial areas and grassland in semi-
arid Asartepe Dam Basin located in İlhan Çayi sub-catchment of the Sakarya Basin. 256 Soil surface
samples were taken using grid sampling method from each area and K factor was calculated by
Nomograf equation. The study results showed that the soil properties changed significantly based on
land use pattern changed along a slope, and this change reflected in the K values. While the highest K
value (0,0389 t/haha/MJh/mm) was found in grassland, it was followed by alluvial (0,0302
t/haha/MJh/mm) and colluvial agricultural areas (0,0263 t/haha/MJh/mm).
Key Words: soil erosion, soil erodibility, land use,
605
st th
Effect of Bacteria Inoculation and Iron Application On Nitrogen

Fixation in Soybean
Ali Sarıoğlu1*, Kemal Doğan2
1
Harran Üni. Zir. Fak. Top. Bil. ve Bit. Bes. Böl. Haliliye, Şanlıurfa
2
MKÜ, Zir. Fak. Top. Bil. ve Bit. Bes. Böl. , 3100 Hatay, Turkey
Corresponding author email: asarioglu@harran.edu.tr
Abstract: In this research, it was investigated the effects of bacteria inoculation and iron application
on soybean plant via pot experiments using common soil series belonging to Aktas, Akkerpic,
Akkuyu, Asagioba and Asi in the Amik Plain. Experimental design was consisted of 2 bacteria (B0:
without inoculation and B1: bacteria strain nr. 110), and 2 iron (Fe0: without iron and Fe1: 5 mg kg-1
Fe) on selected 5 soil series (S1: Aktas S2: Akkerpic; S3: Akkuyu; S4: Asagioba; S5: Asi) with 3
replication. Plant and soil samples were taken at blooming period. Nodulation, biomass development
and the nitrogen content were analyzed in plant samples whereas the respiration (CO2 production),
dehydrogenase enzyme activity (DHA) and micorbial biomass carbon (MBC) contents of the soil
were determined. The number of nodules were 4, 12, 12, 4 and 0 number.plant-1 in Aktas, Akkerpic,
Akkuyu, Asagioba and Asi, respesctively. Nodule formation was not observed in non-inoculated pots.
Within the inoculated applications, plant was not developed in Asi series; therefore, nodule was not
formed. In other soil series an average of 5 nodules per plant were determined. Bacterial inoculation
and iron application together increased nodule number up to 20 nodules per plant. The determined
DHA, CO2 and MBC results were 110 g TPF 10 gds-1, 15.2 mg C 100 gds-1. 24 h-1 and 9.42 mg C
100 gds-1 in bacteria inoculated variant while these values were 90 g TPF 10 gds-1, 14.2 mg C 100
gds-1, 24 h-1, 7,93 mg C 100 gds-1 in non-inoculated plants, respectively. According to the general
average results, bacterial inoculation and iron application have positive effects on nodule formation
and nitrogen fixation in the common soil series of Amik Plain.
Keywords: Biological N2 fixation, bacterial inoculation, soybean, rhizobium
606
st th
Projects to Reduce the Impact of Climate Change On the

Gürsel Küsek1, Nusret Mutlu2, H. Hüseyin Öztürk3

1
T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, Eskişehir Yolu 9.
km, Lodumlu/Ankara, TÜRKİYE
2
GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Karaköprü-Şanlıurfa, TÜRKİYE
e-mail: nmutlu@gap.gov.tr
3
Correspoding author email: gursel.kusek@tarim.gov.tr
Abstract: As in many other economic sectors, agricultural production is largely based on the use of
natural resources and leads to significant environmental pressures. The agriculture sector is an
important sector in the fight against climate change, mainly due to the activities that cause emissions
of greenhouse gas-related gases and, on the other hand, the formation of considerable sink capacities.
The revision of the existing structure related to climate change in Turkey and disposable important
steps made by the new regulations. In this study; projects being implemented by the government to
support the fight against climate change resulting from the agricultural sector in Turkey were
examined. Turkey in greenhouse gas reduction and protection of natural resources in the fight against
climate change emissions, sustainable development projects being implemented for various purposes
such as protection of the environment are evaluated.
Keywords: Turkey, Climate change, Agriculture, Projects
607
st th
Effect of Urbanization on Wastewater Formation
Talip Çakmakcı1*, Üstün Şahın2, Şefik Tüfenkçı1, Caner Yerlı1, Fatih M.

Kızıloğlu2, Fatih Ş. Erkuş1
1
Van Yuzuncu Yil University, Faculty of Agriculture, Department of Biosystems Engineering Van,
Turkey
2
Atatürk University, Faculty of Agriculture, Depart. of Agricultural Structures and Irrigation,
Erzurum, Turkey
Correspoding author email: talipcakmakci@yyu.edu.tr
Abstract: The term of urbanization refers to the population from the rural areas migrates to urban
centers. According to the 2017 year report of the United Nations, world population is 7.6 billion now,
and this is estimated that it will be 9.8 billion up to 2050, and 66% of this population will live in
cities. Similarly, the population of living in cities of Turkey was 55 million in 2014 while it will be 79
million in 2050 and of this is projected to correspond an 84% reputation in the cities of the total
population. The fact that the population is in the cities causes the existing agricultural areas to be
destroyed, unconscious and un-planning settlements and pollution as the environmental aspects.
Another factor that is increasing with the population living in the cities is the change of the
wastewater formation. In this research, the problems created of urbanization on wastewater formation,
and theirs solutions are discussed.
Keywords: Wastewater, Urbanization, Population growth
608
st th
Effect of Boron Foliar Application at Different Doses and Different

Growth Stages on Yield and Yield Components of Cotton
(Gossypium Hirsutum L.)
Cemile Ceylan1, Hasan Haliloğlu1*
1
Harran University, Faculty of Agriculture, Department of Field Crops, Sanliurfa, TURKIYE
Corresponding author email: haliloglu@harran.edu.tr
Abstract: This study was conducted to determine the effect of boron foliar application at different
doses and different growth stages on the yield and yield components of cotton. The study was carried
out at the trial site of Agricultural Faculty of Harran University in Eyyubiye Campus in 2014 growing
season. Cultivar was sown on May 2, 2014 with the split plot experimental design with three
replications. Stoneville 468 cotton variety was used as a plant material. Experimental plots were
consisted of four rows with row spacing of 70 cm and intrarow spacing of 20 cm. As a result of this
study; seed cotton yields were obtained vary between 4057 kg ha-1 – 4988.1 kg ha-1. Furthermore,
the highest seed cotton yield, number of boll per plant and number of sympodia were obtained from
the application of peak flowering x 100 ml interaction, the highest plant height from the application of
peak flowering x 200 ml interaction. As the number of monopodia, decreased with the application of
boron, there was no stability in terms of seed cotton weight per boll and it was found no significant
effect statistically on the properties of first harvest ratio, number of carpel, ginning outturn, seed index
and fiber index.
Keywords: Cotton, boron, aplication time, aplication doses, yieldThe Effect of Supplemental
Irrigation on the Yield and Quality of Barley in Semi-arid Conditions
609
st th
The Effect of Supplemental Irrigation On the Yield and Quality of

Barley in Semi-Arid Conditions
Nida Yıldız1, Ali Fuat Tarı1*
1
Harran University, Agricultural Faculty, Dept. of Agricultural Structures and Irrigation, Sanliurfa,
Turkey
Corresponding author email: aftari@hotmail.com
Abstract: This research was carried out aim to assess the most appropriate supplementary irrigation
program (TS) for barley in Harran Plain conditions during the 2012-2013 production season. In the
study, effects of applied irrigation on consideration of the different phonological development periods
of the plant were evaluated on yield, quality, yield components, water consumption (ET) and water
use efficiency. For this purpose, 9 different irrigation programs were applied considering three
different growth stages of barley (stem elongation, heading and milk stage). As a result of the
research, complementary irrigation made up stem elongation, heading, milk stage gave the highest
yield. The irrigation water requirement of this treatment was 289 mm, the water consumption was 514
mm and the yield was 569 kg da-1. Through the growth season of the one-time irrigated treatments,
max. yield has been obtained from irrigated during the heading period, through the two times irrigated
treatments, maximum yield has been obtained from irrigated during the heading and milk stage
periods. The thousand kernel-weights of experimental treatments varied between 38.3 g – 48.2 g,
water use efficiency is between 0.18 kg m-3 – 0.93 kg m-3 and irrigation water use efficiency is
between is 0.38 kg m-3 – 1.63 kg m-3. Protein ratios of the treatments are between %9.4- %11.1,
cellulose ratios are between %6.1 - %7.2.
Keywords: Barley, Harran Plain, Irrigation, water consumption, quality
610
st th
Irrigation Systems Management in Urban Areas. Application to

Valdebebas Park (Madrid)
Freddy Canales IDE1, Sergio Zubelzu MINGUEZ1, Daniel Alberto Cardozo

SEGOVIA1, Leonor Rodríguez SINOBAS1*
1
Research Group “Hidraulic for Irrigation”. Escuela Técnica Superior de Ingeniería Agronómica,
Alimentaria y de Biosistemas. Universidad Politécnica de Madrid. Ciudad Universitaria, 28040
Madrid (Spain)
Corresponding author email: rodriguez.sinobas@upm.es
Abstract: The district of Valdebebas Park is a recent urban development of 1,060 ha, half of them
devoted to green areas located in parks and in gardens. They design has considered local adapted
vegetal species and has combined them in seven structures across the urban development. Water for
irrigation comes from the nearest regenerated water station which is stores in two big reservoirs. They
irrigation network is complex to reach all the areas and fully automated. Subsurface drip irrigation
has been installed in the whole development but also some surface irrigation is located in small and
specific areas between two main roads. Although irrigation is the most water demanding, still there is
a lack of scientific works focused on urban irrigation in topics such as: accurate determination of crop
coefficient for heterogeneous plant combinations, the best procedure for the evaluation of subsurface
drip irrigation units. This study is aimed at describing the irrigation network and the procedures to
evaluate the irrigation efficiency, estimate the water losses and propose improvements to irrigation
management in urban areas.
Key words: Urban irrigation; water management; hydraulic evaluation, Subsurface drip irrigation
611
st th
Anatomical Features of Tomato Cultivated Under Salty Irrigation

Water
Meltem Tuylu1, Gökhan İsmail Tuylu2*
1The University of Süleyman Demirel, Institute of Science, Department of Biology, Isparta, Turkey
2
Corresponding author email:gokhantuylu@harran.edu.tr
Abstract: In the study it was aimed to examine some anatomical features of Lycopersicon esculentum
Mill. cv. Ceren cultivated in perlite by nutrient solution of which salt quantity was increased as
irrigation water. The workout was carried out in polycarbonate covered greenhouse in Harran
University, Şanlıurfa, Turkey in spring of 2016. Workout was planned by using drip irrigation system
on the condition that 30%- 35% of nutrient solution was drained. The total amount of irrigation water
including nutrient solution added NaCl was applied until the period of 3 rd harvest. The total amount of
irrigation water was 1061,5 L, drainage water was 264,7 L and plant water consumption was 33,2 L x
plant-1 in workout. Cross sections were cut from the samples of root, stem and leaf of 3 rd harvest by
microtome and examined by light microscopy. The root of the plant was surrounded by 1 sequenced
epidermis. 1 sequenced endodermis and 1 sequenced pericycle were observed. There were one
sequenced epidermis, 3-4 sequenced chlorenchyma with large spaces between the cells, 3-4 sequenced
collenchyma, 3-4 sequenced cortex in stem. Pith surrounded by bicollateral vascular bundles was
parenchymatic. Stomate, epidermal and glandular hairs were observed. The leaf was bifacial and
amphistomatic. Mesophyll was formed by 1 sequenced palisade parenchyma and 4-5 sequenced
spongy parenchyma. Big vascular bundle was bicollateral. Small vascular bundles were collateral,
surrounded by bundle sheath and embedded in mesophyll. Epidermal and glandular hairs were
observed. Prismatic crystals were generally observed in root, stem and leaf.
In conclusion, the basic tissues in the root, stem and leaf of Lycopersicon esculentum Mill. cv. Ceren
cultivated by nutrient solution increased amount of salt under well watered condition were generally
developed.
Key words: Abiotic factor, Plant histology, Salt stress, Soilless agriculture
612
st th
The Effects of Limited Salty Irrigation Water On the Anatomy of

Tomato
Gökhan İsmail Tuylu1*, Meltem Tuylu2, Selçuk Söylemez3, Hatice Nurhan

Büyükkartal4
1
2
The University of Süleyman Demirel, Institute of Science, Department of Biology, Isparta
3
The University of Harran, Faculty of Agriculture, Department of Horticulture, Şanlıurfa
4
The University of Ankara, Faculty of Science, Department of Biology, Ankara
Corresponding author email: gokhantuylu@harran.edu.tr
Abstract: In the study it was aimed to examine some anatomical features of Lycopersicon esculentum
Mill. cv. Ceren variety cultivated in perlite under limited salty irrigation water condition.The workout
was carried out in polycarbonate covered greenhouse in Harran University, Şanlıurfa, Turkey in
spring of 2016. The level of salt of total nutrient solution including irrigation water was increased
adding NaCl and 50% of total amount of irrigation water actually required was applied. Workout was
planned by using drip irrigation system on the condition that 30%- 35% of nutrient solution was
drained. The samples of plants examined were 3rd harvest period and the total amount of nutrient
solution applied during cultivation was 530,8 L. Cross sections were cut from the samples of root,
stem and leaf by microtome and examined by light microscopy. The root of the plant was surrounded
by 1 sequenced epidermis. 1 sequenced endodermis, 1 sequenced pericycle were observed and
deteriorations were sometimes found in these tissues. There were one sequenced epidermis, 3-4
sequenced chlorenchyma with irregularly shaped cells, 3-4 sequenced collenchyma, 4-5 sequenced
cortex in stem. Pith surrounded by bicollateral vascular bundles was parenchymatic. Stomate,
epidermal and glandular hairs were observed. The leaf was bifacial and amphistomatic. Mesophyll
was formed by 1 sequenced palisade parenchyma and 4-5 sequenced spongy parenchyma. Big
vascular bundle was bicollateral. Small vascular bundle was collateral, surrounded by bundle sheath
and embedded in mesophyll. Epidermal and glandular hairs were observed. Prismatic crystals were
generally observed in root, stem and leaf. In conclusion, biometric measurements of some tissues in
cv. Ceren cultivated under limited salty irrigation water condition were performed and anatomically
commented. The results obtained will contribute to similar abiotic application studies.
Key words: Plant histology, Salt stress, Stress effect, Water deficit
613
st th
The Role of Subsurface Drip Irrigation On Water Productivity for

Cotton Production
Öner Çetin1*, Neşe Üzen1
1
Dicle University, Agricultural Faculty, Dept. of Agricultural Structures and Irrigation, Diyarbakır,
Turkey
Corresponding author email:oner_cetin@yahoo.com
Abstract: According to the estimations, 60 % of the extra food required must in the future come from
irrigation. The productivity of presently irrigated lands should improve considerably in terms of
cropping intensity, water efficiency and crop yields. To increase the water productivity, the technical
and institutional options need for improving the performance of existing and new irrigation systems.
Cotton is the main crop and covers more than % 50 of crop pattern and production in Southeast
Anatolia Region of Turkey is more than also 50 % of the whole country production. On the other
hand, cotton uses irrigation water more than 10000 m3/ha under the surface irrigation. The main
problems associated irrigation are improper use of irrigation methods and over irrigation. In the
previous study, drip irrigation produced 21 % more seed-cotton than the furrow method. The net
return of 989 $/ha per land area could be obtained at the amount of irrigation water of 10000 m 3/ha for
furrow irrigation method. Whereas, the same net return was obtained at the amount of irrigation water
of 8000 m3/ha for drip irrigation method. Connecting efficiently use of water and sustainability of
irrigation and to compare surface and sub-surface drip irrigation and real-time irrigation scheduling
for cotton, the field trials were carried out in the Experimental Station of Dicle University,
Agricultural Faculty in Diyarbakır for growing season of 2016 and 2017. The main plots had surface
(SD) and subsurface drip (SSD) with sub-plots in different rates of real-time crop evapotranspiration
based on Penman-Monteith as different amount of irrigation water. According to the results obtained,
there were differences yield of 657 kg ha-1 on seed-cotton yield between SD (3667 kg ha-1) and SSD
with 40 cm lateral depth (4323 kg ha-1) recommended treatment. For this, SSD provided more 18 % of
yield compared to the SD. For this treatment, requirement of irrigation water and water consumptive
use were 552 and 589 mm. Net return per unit area and net return per volumetric water on surface and
subsurface drip irrigation are 703 $/ha, 0.14 $/m3 and 1110 $ /ha and 0.20 TL/m3, respectively. Thus,
use of SSD irrigation might be useful considering water saving and water productivity for cotton
irrigation.
Key words: cotton, surface drip, subsurface drip, water productivity
614
st th
Use of Open Source Microprocessors in Agricultural Structures and

Irrigation
Ünal Kızıl1*, Sefa Aksu1, Levent Genç2
1
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü,
2
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama
Bölümü,
Corresponding author email: unal@comu.edu.tr
Abstract: Open Source Microprocessors are platforms that provide a physical programming
environment by means of an application of Processing / Wiring, which reads data from various
sensors that are easy to use. The most commonly used are Arduino microprocessor cards. These cards
are equipped with microcontrollers and side elements for connection to programming and other
circuits. There is no need for an external programmer for programming on the card. Due to their low
cost and the ability to process and understand the data received from many sensors, they have
widespread use in agriculture. In this context, general information about this technology will be given
in this study and the application areas in agriculture will be discussed. In addition, information will be
given about Arduino applications in Agricultural Sensor and Remote Sensing Laboratory of
Çanakkale Onsekiz Mart University Faculty of Agriculture, Agricultural Structures and Irrigation
Department.
Keywords: Arduino, microprocessor, sensor, electronics.
615
st th
The Sustainable Utilization of Post-Harvest Agricultural Waste for

Environmental Protection
Ioan Visinescu1, Daniela Trifan1, Marcel Bularda1
1
Agricultural Research and Development Station of Braila Sos. Vizirului Km. 9,
Braila, Romania
Corresponding author email: scdabraila@yahoo.com
Abstract: Post-harvest agricultural waste are most often in amounts greater than yields of agricultural
crops, crop and the mass ratio of the mass of waste is from 1: 1 (barley) to 1: 3 (sunflower, rapeseed).
The most widely used in agriculture chopping crop residues and soil incorporation. But these
agricultural waste can still be used in different ways, leading to more efficient crops and addressing
post-harvest waste. The paper shows how the economic efficiency of crops can be grown using waste
by pelleting and by obtaining plant growth bio-stimulants and bio-fertilizers. The paper presents
economic efficiency for different ways of using agricultural waste, from use in animal farms as such
or pellets for animal feed or for production of heat energy, to better by utilization like treatments in
the production of plant growth. There are presented in parallel the business plans and economic
efficiency for each type of use of agricultural waste after harvest.
Keywords: Using agricultural waste, biotechnology
616
st th
Integrating The Agricultural Territory in The Spatial Planning

Process in Bulgaria
Milena Moteva1
1
1 University of Architecture, Civil Engineering and Geodesy Hr. Smirnenski Blvd., Bulgaria
Corresponding author email: milena_moteva@yahoo.com
Abstract: Spatial planning of the agricultural territory that accounts for nature, mechanization and social
factors is crucial for Bulgarian economy, regional and rural development. Since integrated management of
the agricultural territory is poorly reflected in the national legal framework, a modern spatial development
concept for this type of territory was developed. It affects the General Development Plan on municipality
level as regulated in Chapter Six of the Spatial Development Act (2001) and suggests a Land Use Plan for
on-farm level. The Specialized Detailed Development Plan as regulated in Art. 111 of Spatial Development
Act (2001) is considered inappropriate for the agricultural territory. The paper presents an outline of the
Concept. It suggests development zoning based on the agricultural production specialization and quality of
land and nature recourses. It describes the types of spatial zones and the territorial elements, which are to be
included in the General Development Plan. It gives characteristics of the Land Use Plan. Their regimes and
optionality are discussed.
Keywords: Spatial planning, Agricultural territory, Development zones, Territorial elements
617
st th
Research of Soil Moisture Dynamic in The Recultivated Plėgai

Landfill
Vilda Grybauskiene*, Gitana Vyciene, Roman Rolbiecki, Stanislaw Rolbiecki,

Wieslaw Ptach
Corresponding author email: vilda.grybauskiene@asu.lt
Abstract: In Lithuania, the transportation of waste to landfills is a major way of eliminating them.
However, this is not the safest way taking into account the environmental impact, especially when
landfills are installed in inappropriate places without complying with installation and recultivation
requirements. According to the data of the Department of Statistics, about 1.2 million tons of
municipal solid waste or 361 kilograms per capita were accumulated in Lithuania in 2015. In this
work the results of soil moisture dynamic in the recultivated Plėgai landfill are analyzed. The landfill
is located in Plėgai village, Šakiai district, Lithuania. The work assessed whether the recultivated
landfill was installed in accordance with EU requirements. The scientific hypothesis was put up that
after the proper installation of the recultivated landfill, soil moisture in it will be the same as in the
nearby natural meadow. The research covered the period from June 2nd, 2016 to September 29th,
2016. In the course of the research period, half of the annual precipitation of the year 2016 fell within
4 months, i.e. 336 mm. The highest rainfall was 119 mm in July, the driest was 46 mm in June.
During the period of the research it was established that in the landfill and perennial grass meadow
soil moisture reserves varied evenly until the first decade of August, the lowest soil moisture values
were fixed on 11-20 days of June, then it was 15.11% in the landfill and 15.3% in the perennial grass
meadow.
Keywords: Soil moisture, landfill, presipitation
618
st th
Heavy Metals in Irrigated Alluvial Soils of Low Dniester Meadow of

Moldova
Tamara Leah*, Nicolai Leah

1
Institute of Soil Science, Agrochemistry and Soil Protection "N.Dimo", Chisinau, Moldova
Corresponding author email: tamaraleah09@gmail.com
Abstract: The purpose - to study the migration and accumulation of Zn, Cu, Ni, Co, Fe, Mn, Cd, Pb,
Cr in irrigated alluvial soils of Lower Dniester meadow (Republic of Moldova) and determine
possible concentration of pollution and their impact on the environment region. Alluvial meadow soils
of heavy granulometric composition are characterized by high accumulation of heavy metals due to
their fixation under conditions of neutral reaction, considerable humification. Distribution and
accumulation of Zn, Co, Fe, Mn, Pb, Cu is associated with the biogenic accumulation in the soil layer
of 0-20 cm. The accumulation of Co, Fe, Mn, Pb, Cu, Cr at the geochemical barrier (57-80 cm) is
evident - the beginning of the gleyic profile. In the buried humiferous horizon (80-95 cm) - Cd and Ni
was accumulated. In the gleyic horizon (160-200 cm) the maximum accumulations of Fe (47.7
mg/kg), Mn (52.4 mg/kg) and Zn (2.9 mg/kg) are detected. Organic carbon content, pH, oxides forms,
carbonates and clay content, influenced the concentration of heavy metals in alluvial soils on the
geochemical barriers. Irrigated alluvial soils are not polluted with heavy metals: their concentration in
soil does not exceed the Maximum Allowable Limits.
Keywords: alluvial soils, irrigation, heavy metals, Moldova.
619
st th
Analysis of Carbon Footprint Calculated from Emissions in A Sheep

Barn Operated in Bursa Region
Ilker Kılıc1*, Busra Yaylı1
1
Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü, C Blok, Kat 2, Görükle
Kampüsü, Nilüfer, Bursa
Corresponding author email: ikilic@uludag.edu.tr
Abstract: With the increase in the number of people in the developing world, vital needs are also
increasing. To meet the needs of health, clothing and transportation, especially food, development of
industry caused intensive farming and intensive livestock production, resulting in increased emissions
of greenhouse gases. Global warming, which is one of the most important environmental problems
threatening the future of our world, has increased its influence over the last century with the influence
of greenhouse gases. It is important for people to be aware of the need for food that is essential for
their survival, and for adequate and balanced nutrition to provide an important part of their nutritional
needs for animal-derived foods. In Turkey, animal husbandry is a major potential of meat production
due to geographical conditions, small livestock. Emissions of various greenhouse gases resulting from
this production also influence the impact of global warming. According to the FAO database, Turkey
has one of the largest sheep populations with 23 million head in 2011 in the world. This amount is
equal to 20% of the European sheep inventory. Sheep production is a significant source of livelihood
for Turkish people, especially in eastern Turkey, and is the third largest livestock sector after cattle
and poultry. Meat and wool are the main products of sheep production. In this study, the analysis of
the carbon footprint calculated from the measured emission values will be analyzed using Tier 1
method in a sheep barn operated in Bursa Region. The functional unit will get as 1 kg sheep meat. The
effect of global warming shall be determined and proposed mitigation techniques to reduce carbon
footprint of this sheep barn.
Keywords: Carbon footprint, global warming, sheep barn
620
st th
Evaluation of Irrigation Management in Isparta Province Irrigation

Cooperatives
Murat Cengız1, Yusuf Uçar1*
1
Corresponding author email: yusufucar@sdu.edu.tr
Abstract: In this study, it was aimed to determine the satisfaction levels of cooperative members in
terms of irrigation management in irrigation cooperatives operating in Isparta province and to suggest
solutions to the determined problems. The study was carried out on 16 irrigation cooperatives at
which water was distributed with pressurized irrigation systems. The total number of members was
3,452 at the cooperatives mentioned in the research. A questionnaire study was carried out with 169
members considering the formula of the proportional sampling method in the selection of the
members. As a result of the research, it was determined that 72.8 % of the members were aged over 50
and that 68% of them were primary school graduates. The rate of those with more than 5 pieces of
land out of the members participating in the questionnaire was 76.3%, while the rate of those with
low-very low levels of satisfaction with the agricultural activities was 62.1 %. The rate of members of
cooperatives who stated that no training on irrigation was provided was 77.5 %. Whilst 29 % of the
members stated their satisfaction with irrigation as very low-very low, 40.8 % of them expressed it as
high-very high, but 46.7 % of them stated that they could receive irrigation water whenever they
wanted. While 64.5 % of the members thought that the water fee was high-very high, only 31.3 % of
the managers considered it high-very high. The rate of those who stated that they paid the irrigation
water fee on time was 89.3 % in the study area. 71 % of the members who participated in the
questionnaire found the irrigation cooperatives more successful among the irrigation organizations but
stated that they demanded the state control.
Keywords: Irrigation Cooperative, Irrigation
621
st th
Forecast of Soil Water Deficit and Irrigation in South-Eastern

Romania
Elena Mateescu1, Oana-Alexandra Oprea1*, Aristita Busuioc1, Alexandru

Dumitrescu1, Daniel Alexandru1
1
National Meteorological Administration, Bucharest, 97 Bucuresti-Ploiesti, 013686, Romania
Corresponding author email: oprea@meteoromania.ro
Abstract: Within the European Project H20202 MOSES (Managing crOp Water Saving with
Enterprise Services), an automated electronic platform was built to predict the long-term (3 months)
and short-term (weekly) total water use for irrigating the main crops in the area pilot in Romania. This
platform is made up of several modules, the most important being the irrigation forecasting using a
soil water balance model. The National Meteorological Administration has proposed an objective
method to estimate the irrigation water based on the definition of the soil drought index (PDI), which
is used both to estimate the performance of the soil water balance model in simulation of the soil
water deficit, to objectively determine the threshold from which it applies irrigation, and water volume
for irrigation. The PDI index allows homogeneous monitoring of soil moisture throughout the
growing crop period of maize. In parallel, the National Meteorological Administration applies its own
water balance model (ANM-SSWBM) used in the agrometeorological operational activity, which was
adapted to the project to be automatically run on a very fine scale for Romania, at a 1km x 1 km; the
study area includes farms located in south-eastern Romania (Movila and SCDA-Braila), vulnerable to
the phenomenon of pedological drought. Specific agrometeorological data (phenological data and soil
moisture reserve) were used for corn cultures sown within the two pilot farms. In this way, the
National Meteorological Administration has made decadal measurements of soil moisture in the corn
crop of Movila Farm for the agricultural year 2016-2017. For the SDCA-Braila Farm were used the
daily moisture reserve data provided by the National Institute of Hydrology and Water Management.
This paper presents the results of applying the ANM-SSWBM for estimating soil water deficit and the
volume of water used in irrigation of maize crops in Movila Farm and SCDA-Braila in 2017, both
weekly and seasonally. The long-term model performance in reproducing the PDI variability over the
period 2012-2017 at two agrometeorological stations representative for the two farms is analised using
the observations. The comparison with the results provided by the MOSES platform are also analised.
This work is financed by the European Union's H2020 research and innovation programme under
grant agreement No 642258 (MOSES Project).
Keywords: soil water deficit, irrigation forecast, irrigation water, agrometeorological data
622
st th
Distribution of Potential Soil Loss Values and Wind Erodibility

Groups (WEG) of Areas under the Effect of Wind Erosion in
Manisa-Akselendi Plain
Kezban Şahın Taysun1*, Alaettin Taysun2, Nejat Özden1
1
International Agricultural Research and Training Center (UTAEM), Menemen Camikebir
Mah. Maltepe Yolu No: 9 Menemen, İzmir, Turkey
2
Ege University Faculty of Agriculture, Department of Soil Science and Plant Nutrition (retired)
İzmir, Turkey
Corresponding author email: kezban.sahintaysun@tarim.gov.tr
Abstract: Inland sand dune activities that set an interesting example regarding wind erosion under the
conditions of the Mediterranean climate, appearing on lands where the annual rainfall is about 600
mm, and some erosion and accumulation, again caused by winds, take place on the Akselendi Plain,
Manisa of the Aegean Region. Wind erosion and consequent sand dune movement affect mostly
around the villages of Beyoba, Sazoba and Akselendi of Akhisar; the villages of Tiyenli, Değnekler
and Kayaaltı of Gölmarmara and the village of Kumkuyucak of Saruhanlı. In the research area, maps
of wind erodibility groups (WEG) and of potential soil loss by wind erosion have been prepared using
geostatistical methods. In order to evaluate the wind erosion, 834 samples were taken from 204 points
from different depths starting from 0-2.5 cm and 2.5-5 cm from places where wind sediment
accumulated, sand dunes and agricultural area. According to the results of soil analyses, more than
half of the surface samples are in the most dangerous group in terms of WEG. Considering the soil
loss tolerance figures, 85,7% of the samples which have been analyzed for dry aggregates regarding
the soil erodibility (factor I) values is very sensitive to wind erosion.
Keywords: Wind erosion, WEQ, WEG, factor I, dry aggregates
623
st th
The Use of Family Labor by Gender of Sheep Farms: A Case Study

of Isparta Province in Turkey
Aslı Dalgıç1*, Vecdi Demircan1
1
Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi, Tarım Bil. ve Tek Fak., Tarım Ekonomisi Bölümü, Isparta,
Türkiye.
Corresponding author email: aslidlgc07@gmail.com
Abstract: In this study, it was aimed to determine the use of family labor by gender of sheep farms in
Isparta province in Turkey. The main material of the study consisted of the data obtained from
surveys, which were conducted by face-to face interviews with sheep farms in Isparta province.
Neyman Method from among the stratified random sampling methods was used for determining the
number of farms to be included in the survey. As a result of this method, the number of farms that for
representing the population was calculated as 80. As a result of the research, it was determined that the
active family labor was 4.23 persons per farm. 55.03 % of active family labor was male and 44.97 %
was female. The average family labor use in farms was 11.99 hours /day. It was determined that
60.80% of used family labor was male and 39.20% was female. When the daily working time of the
family labor was examined according to age groups, it is determined that the men and women in the
25-49 age group work more than the other age groups. It was found that the proportion of working
time for males and females in this age group were 50.89 % and 59.57 % respectively. Activities that
male more interested in farms were grazing (76.94 %), product sale (84.90 %), shearing and bathing
(79.76 %), sheep and lamb sale (100.00 %), medication and vaccination (65.08 %). Activities that
female more interested in farms were feeding (67.68 %), milking (100.00 %), dairy product make
(100.00 %), barn cleaning (56.76 %) and lambing (51.66 %).
Key Words: Sheep farming, family labor, gender
The authors thank to the Süleyman Demirel University Scientific Research Projects Coordination Unit for supporting the
research project BAP-5075-YL1-17 under which this work was financed.
624
st th
Recent Methods for Biotechnological Control on Pest Insects
Erhan Koçak1*, Şevki Ertürk1, Mehmet Oğuz Yaman1
1
Süleyman Demirel University Faculty of Agriculture, Department of Biotechnology, Isparta, Türkiye
Corresponding author email: erhankocak@sdu.edu.tr
Abstract: In the struggle against pests that cause economic damage, chemical fighting is the most
preferred method by the manufacturer. However, it should not be forgotten that insecticide
applications have many negative effects on human, animal and environmental health and weaken our
fighting power for the future by causing resistance development in pests. For this reason, new,
environmentally sensitive and more effective strategies are needed to struggle insects that are pest to
cultivated plants. With RNA Interference (RNAi) technology, the specific gene regions of the pests
can be targeted and silenced, so that insect damage or insect populations can be successfully reduced.
The CRISPR / Cas9 system is; is a microbial immune system that uses RNA-driven nucleases to
destroy foreign genetic material. Unlike RNAi, which disrupts gene expression, CRISPR-Cas9 is a
powerful DNA regulatory technology that not only disrupts the expression of genes, but also alters
coding sequences, can target multiple genes and significantly reduces workload. Expression of genes
targeted by the epigenetic mechanisms can be increased or decreased. Using epigenetic interactions,
RNAi and CRISPR technologies, pheromonal or receptor genes with vital precursors for insects can
be targeted. Thus, by changing the behavior of pest insects to match and reach to nutrients,
reproduction and feeding can be prevented and their populations can be suppressed or controlled. In
addition, by targeting genes involved in the immune system, pest insects can be susceptible to
infection.
Keywords: Plant protection, insects, RNA interference, CRISPR-Cas9, Epigenetics.
625
st th
The Effects of Mycorrhizae and Phosphorus Doses Applications on

Plant Growth of Maize in Volcanic and Alluvial Origin Soils
Kübra Sedef İraz1, Ahmet Almaca1*
1
Harran University, Faculty of Agriculture, Department of Soil Science and Plant Nutrition, Sanliurfa,
TURKIYE
Corresponding author email: aalmaca@gmail.com
Abstract: The objective of this study was to determine the effect of mycorrhizal inoculation and
increasing phosphorus doses applications on growth of maize plant on two different types of soil;
alluvial and volcanic soil. Phosphorus doses were applied as P2O5 at 0, 3, 6 and 9 kg da-1. The study
was conducted in green house conditions according to split-split plot design with three replications
and each application with and without inoculation mycorrhizae. Volcanic soil taken from Mount Kıra
and alluvial soil taken from stream bed were used in this research. Mikostar BTH-100 was used as
mycorrhizae and DKC-5783 as maize cultivar. With mycorrhizal inoculation differences in terms of
dry weight of shoots, Fe, Cu, and Mn contents at %1 significance level were determined. The effects
of phosphorus doses applications on dry weight of shoots were statically significant.
Key Words: Mycorrhizae, maize, phosphorus, alluvial and volcanic soil
626
st th
Comparative Analysis of The Influence of Different Doses of Vegetal

Bio Stimulator on Agricultural Productions
Daniela Trifan 1,2*, Marcel Bularda1, Emanuela Lungu1, Ionel-Alin Ghiorghe1
1
Agricultural Research and Development Station of Braila, ROMANIA,
2
BRAICOOP Agricultural Cooperative, ROMANIA
Corresponding author email: dana.trifan@yahoo.com
Abstract: The paper shows how an experimental bio stimulator derived from agricultural waste and
herbs can help the roots absorption of mineral elements and quality of agricultural products. The
cultures that were tested the experimental bio stimulator were wheat, barley, rape, maize, sunflower,
soybean. The main product of the project (BIOSTIM) that was tested had the following composition:
N - 4.1 g / l; P2O5 - 6g / l; K2O - 14g / l; Ca - 8 g / l; Mg - 1 g / l; Fe - 61,5mg / l; Mn - 50mg / l; Zn -
7,6mg / l; vegetal antibiotics; amino acids. Four doses were used, ranging from 0.5 l / ha and 2L / ha,
in two and three treatments, on the intense development stage to flowering, in comparison with the
untreated control. The results of chemical analyzes of soil and plant extracts, could follow the
evolution of absorption of mineral elements in correlation with the biometric measurements and
productivity elements. The results of experiments showed highly significant positive correlation
between bio stimulator dose, intensity of nutrients uptakes with production and quality of agricultural
products, and the stimulator is recommended to use it, both in conventional agriculture, as well as
traditional agriculture.
Keywords: bio stimulators, absorption of nutritive elements, production

This work was supported by a grant of the Romanian National Authority for Scientific Research and Innovation, CNCS/CCCDI
– UEFISCDI, project number PN-III-P2-2.1.-PTE-2016-0073, within PNCDI III
627
st th
Studies On The Influence of Doses of The Plant Bio Stimulator and

Solid Organic Substrate on Improving Soil Fertility
Daniela Trifan1, 2*, Marcel Bularda1, Emanuela Lungu1
1
2
Corresponding author email: dana.trifan@yahoo.com
Abstract: The paper presents the results obtained in a research project in which plant growth
stimulators and bio fertilizers obtained by natural fermentation of plant remains wheat, barley, corn,
sunflower and peas, under the influence of lignolitical microorganisms. Depending on the
temperature, biodegradation may occur 7 to 14 days, after which extracts (infusion and soak) of
medicinal and aromatic plants of the type Tagetes patula (marigold), Ocimum basilicum (basil green
and red), Artemisia dracunculus (tarragon), Mentha piperita (peppermint), Thymus vulgaris (thyme),
Lavandula angustifolia (lavender), Capsicum annuum (pepper). By squeezing the compost fermented
to obtain the title compound (Biostimulator liquid - BIOSTIM) and a second product, represented by a
solid organic substrate (generically called BRAISOL). 100% natural products, nutritional properties
and to improve the metabolism of plants with increased tolerance to abiotic and biotic stress,
facilitating the absorption of mineral elements, translocation and efficient use, improve the quality of
agricultural and horticultural products. Bio fertilizers and bio stimulators produced from agricultural
waste and herbs can be used with the methods of chemical fertilizer and the treatment of the cultures,
as have been tested so far, but at the same time, they can be used in organic farming, where the
organic waste from biological cultures. Both have the very high nutritional value for bio stimulator
liquid, the concentration of active substance is from 15.25g / l, consisting of macro-, meso- and micro-
nutrients to be added to the active principles of medicinal plants and for a solid organic substrate
58.97% concentration of mineral substances, which were determined in ashes. In this paper we are
shown the beneficial effects that the two products have had on soil.
Keywords: bio fertilizer, bio stimulator, soil fertility, crops quality
This work was supported by a grant of the Romanian National Authority for Scientific Research and Innovation, CNCS/CCCDI
– UEFISCDI, project number PN-III-P2-2.1.-PTE-2016-0073, within PNCDI III
628
st th
Comparison With Some Mathematical Growth Models of Leaf Area

Development of Bean Grown (Phaseolus Vulgaris L.) Under
Different Irrigation Regimes
Sultan Kıymaz1*, Ufuk Karadavut2, Galip Şimşek3, Kübra Soğancı3
1
Ahi Evran University, Faculty of Agriculture, Department of Biosystems Engineering, Kırşehir,
Turkey
2
Ahi Evran University, Faculty of Agriculture, Department of Biometry and Genetics Unit, Kırşehir,
Turkey
3
Ahi Evran University, Graduate School of Natural And Applied Sciences,Department of Biometry
and Genetics,Turkey
Corresponding autho emailr: skiymaz@ahievran.edu.tr
Abstract : Growth, productivity and quality of plants are directly related to leaf area. Leaf area plays
an important role affecting radiation interception, transpiration and photosynthesis. Some
mathematical models are useful tool for analyzing the plant growth and development. The aim of the
study was to compare some mathematical growth models of leaf area development of bean (Phaseolus
vulgaris L.) grown under different irrigation regimes. Experiment was conducted in randomized block
design with three replications in a greenhouse Department of Biosystems Engineering, Kırşehir Ahi
Evran University, Turkey. Three irrigation regimes (50, 75 and 100 % of field/pot capacity) and four
bean cultivars ("Sarıkız", "Sazova", "Kırkgünlük" and "Gina") were performed. Leaf area
measurement were done from germination to harvesting time, as total eight times. Gompertz, Weibull,
Logistic and Monomolecular were used for determining leaf areas. As comparison criteria were used
the coefficient of determination (R2) and mean square error (MSE). As a result, leaf area growth was
determined to vary according to bean varieties and different irrigation levels. The development leaf
area of plants can be predicted by some mathematical growth models.
Keywords: Phaseolus vulgaris, irrigation regimes, mathematical models, leaf area
629
st th
Differentiation of The Irrigation Regime on Soils With Groundwater

Supply from Dammed River Plain
Ioan Visinescu 1, Marcel Bularda 1, Daniela Trifan 1, 2
1
2
Corresponding author email: scdabraila@yahoo.com
Abstract: The soils from dammed meadow present a groundwater reservoir at low depths on much of
the territory, giving plants a consistent supply of water raised by capillarity. The volume of
groundwater intake differs according to a complex of conditions: depth of ground water level, soil
texture, crop, the vegetation stage of the plant. Experimental determinations, performed on physical
models (lysimeters) and in the field, in dammed meadow Big Island of Braila, established the
parameters of the phreatic input, for the main agricultural crops, remarkable useful in the management
of irrigation. The irrigation regime in the meadow is applied differentially referring to the number of
watering, the watering norms, the interval between watering, depending on the hydrogeological
framework. Thus, at the depths of groundwater below 1 m, the crops do not irrigate, at 1.5 m depths
apply 1-2 waterings with norms of 500-600 m3 / ha, at depths of 2 m apply 2-3 waterings and at
depths larger than 2.5-3 m apply 3-4 waterings. In the paper are presented the experimental results
obtained that have grounded the technology of differential application irrigation on the meadow soils
of the Big Island of Braila, with an area of 72.000 hectares.
Keywords: groundwater, irrigation scheduling, hydroameliorative arrangements
The research results from the paper are obtained:

- within the sectorial project PS 2.2.4. "Research on the efficient use of natural water resources in
irrigation facilities in order to reduce irrigation water consumption and preservation of soil fertility",
carried out during 2011-2014, contract no. 224/14.11.2011 concluded with MADR Bucharest.
- within the MOSES project "Model of Hydro-Climate Investigation and Water Warning Using
Satellite Services" (2015-2018), contract no. 1388 / 19.10.2015 concluded with INHGA Bucharest.
630
st th
Development of Irrigation Program Using Leaf Water Potential in

Royal Table Grape Variety in The Mediterranean Region
Yeşim Bozkurt Çolak1*, Attila Yazar2, Serpil Tangolar3, Gülşen Duraktekin1,

Engin Gönen1
1
Alata Horticultural Research Institute, Water Management Department, Mersin- TURKIYE
2
Çukurova University, Irrigation and Agricultural Structures Department, Adana- TURKIYE
3
Çukurova University, Horticulture Department, Adana- TURKIYE
Corresponding author email: yesimcolak@ymail.com
Abstract: This research was conducted over two consecutive years (2009-2010) in the Eastern
Mediterranean Region of Turkey on Royal table grape variety in order to determine the optimal timing
of irrigation for high quality yield using mid-day leaf water potential values. In the study, six different
treatments based on irrigation treatments; full irrigation (FI), soil water deficit in the 80 cm within the
seven-day intervals was replenished to the field capacity; deficit irrigations, DI 50; DI75; and Partial
Root-zone Drying PRD50 and a control treatment (non irrigated), which received, respectively 50, 75,
and 50% of FI. Experimental design is randomized blocks with three replications. In general,
irrigation treatments had significant effect on yield at 1% level. The differences can be attributed to
varying weather and soil water conditions occurred in the experimental years. Highest yield was
obtained from the full irrigation as 28.6 t ha -1, and the lowest yield was obtained non-irrigated control
treatment 12.5 t ha-1. Leaf water potential (LWP) were measured throughout the growing season with
a pressure chamber. Highest yields of Royal table variety can be obtained when irrigated at LWP
value -1.17 MPa. The results revealed that leaf water potential can be used for irrigation scheduling of
grapes.
Keywords: Grapevine, Leaf water potential, Drip irrigation, Partial root zone drying, Deficit
irrigation.
The authors would like to thank the General Directorate of Agricultural Research and Policy (TAGEM) for its financial support
for the project TAGEM-BB090201C2.
631
st th
Determination of Concrete Compressive Strength and

Reinforcement Situations in Construction Elements in Agricultural
Constructions
Naciye Aygen Özhan1, Kenan Büyüktaş2, Ahmet Tezcan2
1
Akdeniz Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Antalya, TÜRKİYE
2
Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Antalya, TÜRKİYE
Corresponding author email: kbuyuktas@akdeniz.edu.tr
Abstract: The purpose of the study was to determine existing strength of structures elements of crop
and animal production structures located in Akdeniz University. Lysimeters in vegetable production
structures, basement, floor and reinforced concrete curtain wall in animal production structures were
selected for examination. For this purpose, readings were done in structural elements using concrete
test hammer. Readings obtained were evaluated according to Article 9 of TS-EN 13791 Standard and
concrete classes were determined for each elements. Then, longitudinal and transverse reinforcement
diameter and number, thickness of concrete cover used in these structural elements were determined
by using reinforcement scanning device. As a result, it was determined that whether the structural
elements used in agricultural structures provide the concrete class condition applicable to the
regulation or not. According to results obtained by using concrete test hammer, the lowest concrete
class was found on lysimeters as C12, the highest concrete class was found in reinforced concrete
curtain wall of silage feed storage of dairy cattle barn as C30. According to results obtained by using
reinforcement scanning device, reinforcement diameters were found between Ø8 mm and Ø24 (Ø16
mm ± 8 mm) and concrete covers were found between 14 mm and 69 mm.
Keywords: Concrete test hammer, strength, covermeter, concrete cover.
632
st th
Determination of The Heating and Cooling Degree Day Values of

Laying Quail Henhouse by The Degree Day Method
Sedat Boyacı1*, Gökhan Filik2, Ayşe Gül Filik2
1
Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü, Kırşehir,
TURKIYE
2
Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Biyoteknoloji Bölümü, Kırşehir,
TURKIYE
Corresponding author email: sedat.boyaci@ahievran.edu.tr
Abstract: In the present study, the required heating and cooling grade day values for henhouse that
laying quail breeding carried out during 74 days between September-December, 2016 were
determined by the degree day method. In the study, the heating (HDD) and cooling (CDD) degree day
values were calculated according to the optimum temperature (24 °C) required in the poultry house
depending on the outside temperatures and the current temperature value in the heated henhouse.
Depending on the outside temperature, there was a need for heating in the henhouse for 74 days and
the HDD value was about 1175, while there was no need for cooling. Considering the heating inside
henhouse, 65 days of heating, it was found that 9 days of cooling is needed and HDD value was 279,
while CDD value was 19. According to the calculated values, it was determined that about 76% of the
optimum temperature needed inside the henhouse was met by heating, while the poultry was
overheated during 9 days approximately. As a result of the study, it was determined that it is highly
important for enterprises to know heating and cooling degree day values so as to predetermine the
energy costs and to take the necessary structural measures in order to provide the optimum
temperature values for the quails in the henhouse for profitable breeding.
Keywords: Quail, heating and cooling, energy requirement, energy analysis
633
st th
Estimation of Long-Term Reference Evapotranspiration Using

Limited Weather Data in Sugar Beet Plantation Area from Middle
Anatolian, Turkey
Sevim Seda Yamaç1
1
Konya Food and Agricultural University, Faculty of Agriculture and Natural Sciences, Department of
Plant Production and Technology, Konya, TURKIYE
Corresponding author email: sevim.yamac@gidatarim.edu.tr
Abstract: The Konya basin, Middle Anatolian region, is one of the most important agricultural area in
Turkey. The region is in a semi-arid area with average annual rainfall ranging from 280 to 500 mm.
Sugar beet is the vital commercial crop in this area that is the largest producer of Turkey. Water
requirement of the sugar beet and evapotranspiration is very high during the growing season in the
basin. The Food and Agricultural Organization of United Nations Penman-Monteith (FAO56-PM)
equation requires accurate weather data like air temperature, relative humidity, solar radiation and
wind speed. Unfortunately, not all these input data are possible to reach easily. Therefore, FAO56
suggested another equation that is Hargreaves – Samani (HS) equation when sufficient weather data
are not available to estimate FAO56-PM. This study estimates ETo using by HS equation. For this
purpose, daily maximum and minimum temperature data collected along the period 1986-2015 from
sugar beet plantation area located in Konya basin. Finally, this study estimates long-term reference
evapotranspiration to give the idea of water loss in a semi-arid area.
Keywords: Evapotranspiration, Hangreaves-Samani equation, semi-arid area, sugar beet
The author would like to thank Konyaşeker for providing sugar beet plantation area in Konya
basin.
634
st th
Assessment of Agricultural Water Use in Irrigation Schemes of Dsi

15th Region
Belgin Çakmak1, M.Sevba Çolak1
1
Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Ankara, TÜRKİYE
Corresponding author email: smyilmaz@ankara.edu.tr
Abstract: Much of the food needs are supply by irrigated lands. Therefore, efficient water use is
important in irrigation schemes. For this purpose, water use is continuously assessed in irrigation
schemes to find out possible problems in advance and to propose solutions for those problems.In this
study, According to the results of the irrigation of the Suruç Plain, Akçakale, Şanlıurfa-Harran,
Yaylak and Upper Harran irrigation systems of the DSİ 15th Region irrigation facilities in 2015 has
been assessed to water use in agriculture, water use efficiency indicators.Project area gross production
values (PABÜD) for the year 2015 of the irrigation water in the study area; 1802-2228 ₺ / ha, actually
the irrigated area gross production values (FSABÜD); 1836-3706 ₺ / ha, gross production values for
deflected water (SSKBÜD); 0,10-0,29 ₺ / m3, gross production values for irrigation water requirement
(SSİBÜD); 0.16-0.33 ₺/m3, water content rates (STO); 0.46-1.79 and irrigation ratio (SO) values are;
58-116%.
Keywords: Irrigation, performance, benchmarking indicators, gross production value
635
st th
Effects of Different Zinc and Iron Doses On Yield and Some Yield
Components of Nc-7 Peanut (Arachis Hypogaea L.)
Çiğdem Boydak1*, Orhan Kara1, Rasim Arslan1, Ayşe Nuran Çil2, Abdullah
Çil2, Seyyid Irmak3
1
Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Tarsus , Mersin, TÜRKİYE
2
Doğu Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü ADANA
3
Şırnak Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Besleme Bölümü ŞIRNAK
Corresponding author email: cigdemboydak@gmail.com
Abstract: This study was conducted to determine the effects of the different doses of zinc and iron on
the yield and some yield criteria of NC-7 peanut (Arachis hypogaea L.) under Çukurova ecological
conditions in 2017. The experiment was set up and done in two-factor factorial design with 3
replications. In the study, different doses of zinc and iron applied to soil had statistically significantly
effects on (at the level of P<0,05 and P<0,01) pod yield (kg/da), kernel ratio (%), 100 seed weight (g),
the ratio of first-quality fruit number (%) and the ratio of the second-quality fruit number (%).The pod
yield varied between 252,38 kg/da and 634,13 kg/da in different doses of zinc and iron applied to the
soil. In the study, Zn3xFe2 interaction was determined to be the most suitable dose in regard to pod
yield (kg / da), kernel ratio (%), 100 seed of weight (g).
Keywords: Zinc, Iron, Peanut, Çukurova, Yield,
636
st th
The Effect of Humic Acid on Some Elements Uptake Within

Cadmium Accumulated Zones
Gizem Aksu
Çanakkale Onsekiz Mart University, Faculty of Agriculture, Department of Soil Science and Plant
Nutrition, Çanakkale, Turkey
Corresponding author email: gizemaksu@comu.edu.tr
Abstract: The aim of this research was to reduce the element uptake of plants, which have to be
grown in areas heavily contaminated with cadmium (Cd) by the application of humic acid. An
experiment was conducted according to a random block design, in a greenhouse with four doses of
humic acid (0, 4, 8, 12 L da-1), three doses of cadmium sulphate as the Cd source (0, 1.5, 3 mg kg -1)
and three replicates. Plants were fertilized with Hoagland's Nutrient Solution and the experiment was
completed when the control plants reached harvest maturity. Phosphorus, potassium, magnesium,
calcium, sulphur, iron, manganese nickel, chrome, boron, zinc, molybdenum, copper and cadmium
concentrations were determined in plant samples after harvesting. The results were subjected to
analysis of variance according to the randomized blocks experiment design using the MINITAB 17.0
statistical package program. In terms of statistics, differences which are significant according to the
results of variance analysis among the subjects were compared with the LSD test. According to the
results, humic acid and cadmium treatments did not display any statistical significance with regard to
potassium, iron, chrome and boron content of plant (P>0.05). Cadmium application created a
statistically significant difference (P< 0.01) in calcium and manganese content of plant. The
interaction of humic acid and cadmium statistically affected (P< 0.01) phosphorus, sulphur and
magnesium content of plant. Humic acid created a statistically significant difference (P< 0.05) in
copper content of plant. Cadmium application created a statistically significant difference (P< 0.05) in
molybdenum content of plant. The interaction of humic acid and cadmium statistically affected (P<
0.05) nickel, zinc and cadmium content of plant.
Key words: Cadmium, Humic acid, Lettuce
637
st th
Changes On Soil Biological Activity with Respect to Irrigation,

Mulch Application and Calcium Fertilization
Kemal Doğan1, Sefer Bozkurt2, Ali Sarıoğlu3, Necat Ağca1, Ekin Şakar1
1
University of Mustafa Kemal, Fac. of Agri., Dept. of Soil Sci. & Plant Nutr., 3100 Hatay, Turkey
2
University of Mustafa Kemal, Fac. of Agri., Dept. of Biosystem Engineering, 3100 Hatay, Turkey
3
University of Harran, Fac. of Agri., Dept. of Soil Sci. & Plant Nutr, 63200 Şanlıurfa, Turkey
Corresponding author email: dogankem@hotmail.com
Abstract: Water resources diminishing over the time due to the global warming; therefore, the effects
of prospective drought on soil biological activity, which is important components of soil fertility,
should be evaluated for sustainable food production. Long and severe periods of drought are expected
for the Mediterranean ecosystems in the near future. Long-term storage of water in the soil has a vital
importance in terms of soil fertility and plant growth. Besides well-known benefits, mulch is also used
for water conservation in the soil. The purpose of this study was to determine the effects of irrigation,
mulch applications and different calcium doses on some microbial activity parameters of soil under
greenhouse melon cultivation conditions. The experimental design consists of 3 mulch applications as
control (M0), gray color mulch (MG) and black color mulch (MB); 3 irrigation level as 50%, 75% and
100% of Clas-A pan evaporation amount in the greenhouse and 5 Ca doses as 0, 50, 100, 200 and 300
kg ha-1. Results revealed that mulch application reduced soil respiration. The CO2 formation was 168
μg CO2-C g soil-1 day-1 in control application whereas it was 298 in MB. The lowest microbial
biomass carbon (166 μg C g soil-1 day-1) and dehydrogenase activity (14.7 μg TPF g soil -1 day-1) were
found in MB.
Keywords: Mulching, water stress, droght, soil microbiology
The authors acknowledge the partial contribution of the graduate students Busemin Guvencli, Ayşe
Palabıyık and Samed Gunc during the experiment.
638
st th
Soil Microbial Activity Alteration with Respect to Combined

Application of Olive Mill Wastewater, Heat Treated Vermicompost
and Cattle Manure
Kemal Doğan1*, Ali Sarıoğlu2 Ekin Şakar1, Sema Karanlık1
1
University of Mustafa Kemal, Fac. of Agri., Dep. of Soil Sci.& Plant Nutrition, 3100 Hatay, Turkey
2
University of Harran, Fac. of Agri., Dep. of Soil Sci.& Plant Nutrition, 63200 Şanlıurfa, Turkey
Corresponding author email: dogankem@hotmail.com
Abstract: Olive mill wastewater (OMWW) is threatening soil microbial community due to its long-
chain fatty acids and phenolic compound ingredients. The purpose of this study was to determine the
effects of OMWW in presence of heat-treated (70 °C, 1 hour) and untreated vermicompost (VM) or
cattle manure (CM) on some microbial activities in the soil. The pot experiment was carried out,
where the treatments were 1% VM or 1% CM along with 500 liter ha -1 OMWW. CO2 production,
dehydrogenase enzyme activity (DHA) and microbial biomass carbon (MBC) contents were
determined as a soil microbial activity indicator of soil on the days of 1st, 15th and 30th of the
experiment.
Results revealed that OMWW stimulated soil microbial activity which the higher values are
determined in CO2 production, DHA activity and MBC amount on OMWW applied pots. CO 2 values
in heat treated VM applied soils were found to be lower than untreated VM; however, these finding is
not supported by DHA and MBC results. Determined mean CO 2 values were 300 and 363 µg CO2-C g
soil day-1 in heat treated VM and untreated VM variants, respectively. According to mean CO2
formation results that obtained from CM, heat treatment is stimulated CO 2 production contrarily the
results obtained from VM. Mean CO2 values for heat treated and untreated CM were 356 and 310 µg
CO2-C g-1 soil day-1, respectively. The mean DHA values for heat treated and untreated VM and heat
treated and untreated CM were 5.00, 4.28, 4.44 and 4.22 TPF g -1 dry soil day-1. The MBC results for
same treatments were 265, 206, 266 and 367 µg MBC g -1 soil. According to general results of this
research the highest values were determined for CO2, DHA and MBC on the 1st, 30th and 15th days,
respectively.
Key words: Olive Mill Wastewater, Vermicompost, Cattle manure, Heat treatment, Biologic activity
639
st th
Effect of Deficit Irrigation On Yield and Water Use Efficiency of

Watermelon
Gülşen Duraktekin1*, Yeşim Bozkurt Çolak1, Günsu Atağ1,

Mete Özfidaner1, Alper Baydar1, Engin Gönen1
1
Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Toprak Ve Su Kaynakları Lokasyonu
Mersin, TÜRKİYE
Corresponding author email: gulsenduraktekin@gmail.com
Abstract: This study examines the effects of different irrigation levels on yield and water use
efficiency of watermelon irrigated with a drip system under field conditions in 2016 growing seasons
at the Alata Horticultural Research Institute, Tarsus Soil and Water Resources Location in the
Mediterranean region of Turkey. There are six different irrigation levels (full irrigation TS, soil water
deficit in the 90 cm within the four day intervals was replenished to the field capacity; deficit
irrigation KS75; deficit irrigation KS50; Partial Root-Zone Drying PRD100; Partial Root-Zone
Drying PRD75 and Partial Root-Zone Drying PRD50) in the survey. Experimental design is
randomized blocks with three replications. The effect of irrigation levels on yield was found differred
statistically significant. Full irrigation treatment under the produced the highest yield (92.6 t ha -1), the
lowest yield was obtained in PRD50 treatment plots (70.5 t ha-1). Highest water use efficiency (WUE)
was obtained in KS75 and KS50 treatments as 21.3 kg/m 3, lowest water use efficiency (WUE) was
obtained from PRD100 treatment as 19.8 kg/m3. In the absence of water shortages TS it has been
recommended based on the findings. In case of water scarcity, Partial Root-Zone Drying with (KS75)
is advisable.
Keywords: Partial root drying, Deficit irrigation, Watermelon, Water use efficiency, Irrigation
scheduling
640
st th
Using A New Trend Analysis Method to Determine Average

Temperature Trend in Antalya
Mete Özfidaner1, Duygu Şapolyo2, Fatih Topaloğlu2
1
Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
2
Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü
Corresponding author email: mete.ozfidaner@tarim.gov.tr.
Abstract: Climate change and global warming can be detected using various climatic parameters such
as temperature, precipitation, streamflow, evaporation, humidity, sunshine intensity, wind. Generally,
Temperature, precipitation and streamflow of these parameters are more significant than others. In this
study between 1976 and 2017 monthly average temperatures trend of 17932 station in Antalya has
been detected using Mann-Kendall Correlation test and also, annual average temperatures data have
been analyzed using graphical method. As a result of this research, both monthly average temperatures
data and annual average temperatures data have been determined significantly increasing trend. Also,
Annual average temperatures have been determined 0.038 °C/year increase amount and this increase
has been found statistically significant.
Key Words: Temperature, Trend Analysis, Graphical Method, Mann-Kendall Correlation Test
641
st th
Comparison of Measured and Estimated Evapotranspiration of

Pomegranate Grown Under Mediterranean Conditions
Cihan Karaca1*, Köksal Aydınşakir2, Nazmi Dinç2, Dursun Büyüktaş1, Ruhi

Baştuğ1, Begüm Polat1
1
Department of Farm Structures and Irrigation, Faculty of Agriculture, Akdeniz University, Antalya,
TURKEY
2
Batı Akdeniz Agricultural Research Institute, Antalya, TURKEY
Corresponding Author e-mail: cihankaraca@akdeniz.edu.tr
Abstract: Due to the climatic changes and the decreasing water resources, it is very important to
determine the correct crop water requirement and schedule an appropriate irrigation. FAO
methodology based on reference evapotranspiration (ET o) and crop coefficients (kc) is widely used all
over the world to determine crop water requirement. For many of the economically important plants,
the kc coefficients have been determined. In contrast, many equations have been developed at different
levels of detail to determine ET o. For this reason, it is essential to choose the most suitable ET o
equation for a region and a plant. The aim of this study is to determine the crop water requirement
(ETc) of the pomegranate using eleven different ET o equations (ASCE-StPM, FAO-56PM, 1972-
KPen, 1948-Pen, FAO-24Pn, Prs-Tylr, 1957-Makk, 1961-Turc, FAO-24Rd, FAO-24BC and 1985-
Harg) based on climatic data and to compare them with the measured crop evapotranspiration (ET c)
value. To determine the best estimation equation of ET o, some performance criteria were used
including coefficient of determination (R2), root mean square error (RMSE), relative error (RE), mean
bias error (MBE), the Willmott index of agreement (d). According to the obtained results of the study,
it was determined that the combination based and temperature based methods overestimated the crop
water use. The best results were obtained using radiation-based equations. Makkink model (1957-
Makk) was the best ETo equation for pomegranate grown in the Antalya region.
Keywords: Antalya, Referance Evapotranspiration, Crop Water Requirement, Crop Water Use
642
st th
The Contribution of Farmers to Irrigation Management for

Agricultural Production in The Red River Delta Vietnam
Nguyen Thi Hai Ninh1*, Philippe Lebailly2, Nguyen Mau Dung3
1
PhD. Candidate, Department of Economics and Rural Development, University of Liege, Belgium
2
Professor, Department of Economics and Rural Development, University of Liege, Belgium
3
Professor, Faculty of Economics and Rural Development, Vietnam National University of
Agriculture
*
Corresponding author email – haininh.hua@gmail.com
Abstract: In the Red River delta Vietnam, farm performance is dependent on the availability of water
provided by public irrigation. With a well constructed irrigation system, farmers can increase their
income by cultivating three crops per year. Hence participating in irrigation system management is
necessary to improve their living. The aims of this paper are to examine the contribution of farmers to
irrigation control for sustainable agricultural production. By analyzing primary data which is collected
from the survey of 60 farm households, we discover that irrigation management in this delta consists
of several activities such as canals dredging, damaged canals repairing, checking the flow of water in
canals and water pumping. In general, farmers contribute to these activities in two ways either in cash
or working days. Around 70 percent of farmers contribute money to canal dredging and repairing
annually, the rest are poorer so they support by their working days. Our regression model indicates
that household income, the contribution of their neighbors, and frequency of attending social events in
the community are main factors which statistically significant affect on farmers’ contribution.
Therefore, promoting the contribution of farmers to irrigation management is an appropriate policy
that needs to be implemented.
Keywords: Contribution of Farmers, Irrigation Management, Agricultural Production, Red River

delta, Vietnam
643
st th
Impact of Irrigation on the Dynamics and Leaching of Nitrate

Nitrogen in Soil
H. Dakak1, Z. El mouridi1, B. Soudi2, R. Moussadek1, A. Zouahri1, H.Yachou1,

A. Ghanimi3
1
National Institute of Agronomic Research (INRA), UR. Environment and Conservation
of Natural Resources - Rabat, Morocco.
2
Hassan II Agronomic and Veterinary Institute (I.A.V Hassan II), DRNE, Rabat, Morocco.
3
Mohammed V University, Faculty of Sciences, Department of Chemistry, Rabat, Morocco.
Corresponding author email: dakak_h@yahoo.fr
Abstract: This work aims to study the impact of irrigation on the dynamics and leaching of nitric
nitrogen in soil, in order to develop an adequate approach to better manage irrigation practices on the
leaching of nitrogen fertilization and for to preserve the environment. Irrigation management requires
the control of irrigation frequencies and the choice of the type of irrigation that will influence the
spatial distribution of the water supply. This work falls within this framework. It concerns the use of a
mathematical simulation model of the effect of different irrigation doses application on the leaching of
nitric nitrogen under two types of crops, wheat and sugar beet, using lysimetric data as well as the
hydrodynamic characteristics of the soil. The results showed that the application of a water depth of 1
m generates a displacement of nitric nitrogen of the order of 7.1 mm and 8 mm in the soil profiles
respectively expressed for wheat and sugar beet. Thus, the quantities of leached nitric nitrogen
calculated by this simulation model are of the order of 59.8 kg N / ha for wheat and 84.2 kg N / ha for
sugar beet.
Key words: Irrigation, nitrogen fertilization, lysimetric, leaching, mathematical simulation.
644
st th
Determination of Soil Fertility Conditions in Dense Kiwi Growing

Areas in Yalova City
Mustafa Bıyıklı1 Şirin Tuna2 Özlem Bengü Daş Kılıç1

1
Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Yalova, TÜRKİYE
2
T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Yalova İl Müdürlüğü, Yalova, TÜRKİYE
Corresponding author email: mustafabykl@hotmail.com
Abstract: Kiwi cultivation in Turkey is mainly including Yalova, Ordu and Rize, are collected in
three cities. The province of Yalova is the city where kiwi cultivation is the most intense. As is
known, fertilization is one of the most important applications in kiwi cultivation. Since the fruit size
has a direct impact on income, farmers are seeking different ways to increase fruit size. Kiwi
producers apply intensive fertilization programs to achieve higher quality and larger fruits. In order to
see the effects of these applications on the soil, this study was carried out with 69 soil samples taken
from the kiwi orchards of Altınova and Subaşı districts, which were cultivated intensively.
By analyzing some physical and chemical properties of soils, the efficiency of kiwi orchards were
evaluated. According to the results of the research, soil samples generally contain loamy and clayey
loam, lime-free or low lime. There is no salinity problem, soil reaction varies between 5,6 - 8,7 and it
is mostly alkaline. In most of the sampled gardens, the pH values are above the ideal values for kiwi
cultivation. Organic matter amounts of soils were mostly at medium level.
Keywords: Kiwi, soil, plant nutrition.
645
st th
Simulation of Irrigation and Reservoir Storage in The Develi Basin

(Turkey) Using Soil and Water Assessment Tool (Swat)
Nada Jouma1, Filiz Dadaser-Celik2
1
Erciyes University, Dept. of Environmental Eng., 38039, Kayseri,
2Erciyes University, Dept. of Environmental Eng., 38039, Kayseri
Corresponding author email: nadajouma.edu@gmail.com
Abstract: The efficacy of the Soil and Water Assessment Tool (SWAT) model was evaluated for
simulating irrigation and reservoir storage in the Develi Basin in Turkey. Develi Basin is a semi-arid
closed basin that hosts an important wetland, called the Sultan Marshes. Surface water flows in the
basin are strongly controlled through Ağcaaşar and Kovalı reservoirs, which supply water for
irrigating the agricultural lands around the Sultan Marshes. SWAT is a semi-distributed hydrologic
model that can be used for simulating irrigation practices and crop development. In this study, the
SWAT model was established based on topographic, land use, soil, and meteorological data. Irrigation
in the basin is represented with the auto irrigation tool, which determines the timing and amount of
irrigation based on plant water stress factor. SUFI-2 algorithm available in the SWAT-CUP program
was used for calibration/validation of the model for monthly reservoir storage over the period 2000–
2015. This procedure resulted in goodness-of-fit statistics Nash-Sutcliffe Efficiency (NSE=0.60-0.36)
and coefficient of determination (R2= 0.75-0.54) for calibration and NSE=0.23-0.13 and R2=0.50 for
validation between the simulated and measured water storage. Results indicated that SWAT can
provide reasonable predictions for simulating monthly irrigation and reservoir storage in the Develi
Basin.
Keywords: SWAT, reservoir storage, irrigation, Develi Basin
This study was supported by the Scientific and Technological Research Council of Turkey
(Project No: 114Y595) and Erciyes University Research Fund (Project No: FDK-2016-6649).
646
st th
Water Quality of Agricultural Drainage Systems in The Develi Basin

in Turkey
Burak Peker1, Sukru Taner Azgin1, Filiz Dadaser-Celik1
1
Erciyes Universitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, 38039, Kayseri
Corresponding author email: fdadaser@erciyes.edu.tr
Abstract: Degradation of water quality is one of the major environmental impacts associated with
irrigated agriculture. Nutrients and/or pesticides used in agricultural areas are often responsible for
reduced water quality. In this study, we analyzed water quality in the agricultural drainage systems in
the Develi Basin, Kayseri. Develi Basin is a closed agricultural basin located in the semi-arid Central
Anatolia Region. Irrigation has long been practiced in the Develi Basin, but it has become more
intense since the completion of the Develi Irrigation Project in 1988. Currently, about 30000 ha of
agricultural land is irrigated in the basin and agricultural drainage is collected with a dense network of
channels, which is eventually discharged into an ecologically important wetland, called the Sultan
Marshes. Water quality changes due to irrigation was evaluated based on water samples collected
from two irrigation reservoirs (Kovalı and Agcaaşar Reservoirs) and one drainage channel and two
return flow pumping stations (Ufaktepe and Camızgolu Pumping Stations) for 24 month period.
Temperature, pH, dissolved oxygen and electrical conductivity, total nitrogen, total organic carbon,
total phosphorus, nitrate, ammonium, chloride, sulfate and total suspended solids were measured.
Results showed that water quality deteriorated significantly after irrigation practices.
Key Words: Agricultural Drainage, Water Quality, Develi Irrigation Project, Develi Basin
Bu çalışma Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu tarafından 114Y595 no’lu proje
kapsamında ve Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Koordinatörlüğü tarafından FDA-2017-7114
no’lu proje kapsamında desteklenmiştir.
647
st th
Industrial Symbiosis Application in Animal Operations: Bursa Case

Study
İlker Kılıç1, Hatice Delice1, Sinem Sofu1, Burak Yıldız1
1
Bursa Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü, Bursa
Corresponding author email: ikilic@uludag.edu.tr
Abstract: One of the most important problems of the agricultural producers in our country is; the
wastes arising as a result of agricultural activities can not be properly assessed and made useful for
agriculture, nature and human beings. Today, with the formation of environmental awareness, soil,
water and air pollution and the effects on people have become even more important. The idea of
evaluating the wastes that form together with this changing consciousness has emerged. The industrial
symbiosis allows the waste generated from any operation to be used as raw material of another
enterprise.
In this study, plant calculations and designs related to the evaluation of manure with industrial
symbiosis, which has been operated from 1000 milk cattle operations suitable for the conditions of
Bursa Region, which has an important place in the agriculture of our country, were made.
Keywords: Agricultural and animal waste, industrial symbiosis, sustainability, waste recovery
648
st th
Effects of Soil Erosion on Water Quality and Aquatic Ecosystem in

A Watershed
Necla Koralay1*, Ömer Kara1
1
Karadeniz Technical University Faculty of Forestry, Department of Forest Engineering, Trabzon,
TURKEY
Corresponding author email: nkoralay@ktu.edu.tr
Abstract: The unconscious use of natural resources due to population growth in the world and the
increasing environmental pollution cause negative impacts on water quality and quantity. The quality
of water in a watershed is important for living-being in terrestrial and aquatic ecosystems. One of the
most important factors affecting the water quality of the precipitation watershed is the soil erosion.
Land use (forest, agriculture etc.), plant formations (meadow, shrub), climate, geology, topography,
physical, chemical and biological soil properties etc. affect soil erosion in watershed. When the soil
erosion is evaluated on watershed, especially after the riparian zone production and thinning studies,
the flow regime in the main stream changes and both the water temperature and the algal population
increases. Moreover, the amount of sediment and organic matter transported to the main stream
increase due to the decrease in vegetation cover. That situation decreases water quality and affects
invertebrates, fishes and other aquatic organisms. Therefore, it is important to show the effect of soil
erosion on water quality in a watershed. In this study, it is tried to show how soil erosion has an
impact on the water quality and aquatic ecosystem. A comprehensive literature search has been done
for this.
Keywords: Aquatic ecosystem, Riparian zone, Soil erosion, Water quality, Watershed planning
649
st th
Water-Yield Relationship of the Pickled Cucumber Under Different

Irrigation Levels and Mulch Applications
Gonca Karaca Bilgen1, Aynur Özbahçe1, Tuğba Yeter1,

Ceren Görgişen1, Pınar Bahçeci Alsan1, Kadri Avağ1
1
Toprak, Gübre ve Su Kaynakları Merkez Araştırma Enstitüsü, Ankara TURKIYE
Corresponding author email: gonca.karacabilgen@tarim.gov.tr
Abstract: The aim of this study was to determine the effects of different mulch applications under the
water stress conditions on yield, and water use efficiency of producing pickled cucumber. The
experiment was carried out during two seasons of 2015-2016 under open field conditions in Sarayköy
Research and Application Station, Soil Fertilizer and Water Resources Central Research Institute.
Three different levels (I100, I75, I50) of irrigation were used to make water stress. In order to
determination of the amount of irrigation water applied, 3-day cumulative evaporation values
measured from the A-class evaporation pan. While the main subjects of the experiment in mulch
applications were no-mulch (Mo), wheat stalks (M1) and agro textile (M2) the sub-topics of the
experiment were irrigation levels. The experimental was carried out the split plot design with three
replications in random blocks. The yield obtained by the year respectively; 3512 kg da -1 and 3445 kg
da-1, wheat stem mulch (M1) 3037 kg da-1, 2885 kg da-1 and mulch-free subject (Mo) 2852 kg da-1 and
2519 kg da-1 values were obtained. When evaluation is made according to irrigation subjects, In the
first year, the highest yield was obtained at 3534 kg da -1 for the I75 irrigation subject, but in the second
year there was no statistical difference found between I75 and I100 irrigation subjects. When evaluated
on the basis of years, the lowest yield was obtained from I 50 irrigation subject with 2615 kg da-1 ve
2410 kg da-1Result of the experiment is M2I75 subject is recommended.
Keywords: Water stress, mulch material, pickled cucumber, yield
We would like to thank the Ministry of Food, Agriculture and Livestock, the General Directorate of
Agricultural Research and Policies and the Directorate of Soil Fertilizer and Water Resources Central
Research Institute
650
st th
Determination of Irrigation Tendency of Siirt Regional Pistachio

Producers
Yusuf Aydın1 Burak Saltuk1
1
Siirt Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü, SİİRT
Corresponding author email: yusufaydin056@gmail.com
Abstract: Despite the pistachio cultivation is present in many provinces of Turkey, cultivation
activities are mainly carried out in Southeastern Anatolia Region because of the suitable climate and
topographical conditions. In the region, Pistachio is widely grown intensively, particularly in
Gaziantep and Şanlıurfa, Adıyaman, Mardin, and Siirt. Moreover, pistachio cultivation has a
significant influence on the region's economy. However, while more local varieties are grown in
regions such as Gaziantep and Şanlıurfa, Siirt variety is grown in Siirt region, which has adapted to
the region. In the last 15 years, the production area reached 27000 hectares, reaching to 14000 tons in
production (Anonim, 2018), while Siirt province has a production potential of 2000 tons from 4554.3-
hectare area. The continental climate features of the region, the irregularities of precipitation regime of
the excessively hot summer, make irrigation an imperative application along with other cultural
practices. When Turkey's not rich in water is considered, it appears water has a critical role in vitality
and in agricultural irrigation.
In order to determine the tendency of pistachio growers towards irrigation, the questionnaire form
consisting of 40 questions, the number of enterprises identified by "Simple Random Sampling"
method was determined in this study conducted in Siirt provinces and districts through face to face
interviews with producers.
With this method, the data obtained by interviewing 177 producers in 73 villages in 7 districts where
pistachio cultivation is intensively conducted are evaluated using the MINITAB 16 statistical
program.
Keyword: Irrigation, Pistachio Grower, Siirt variety, Survey
651
st th
The Effect of Different Water Level with Water Stress On Yield and
Quality of Sunflower Under Konya Conditions
Arzu Gündüz1, Oğuz Gündüz1, Mehmet Ali Dündar2, Osman Çağırgan2,

Şerife Çay2
1
Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yalova/TÜRKİYE
2
Toprak Su Çölleşme ile Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Konya/TÜRKİYE
Corresponding author email: arzu_gunduz@hotmail.com
Abstract: Research was conducted according to RCBD methods in three replications at 2015 - 2016
in the central fields of the Institute for Combating Soil Water and Desertification Research. For this
purpose, economic production functions related to irrigation water quantities in different levels
(100%, 75%, 50%, 25% and witness) applied to the sunflower during different growth periods (R2
“Head Formation”, R5.5 “Flowering 50 %” and R7 “Grain filling” periods) throughout the vegetation
have been determined. In the experiment, including irrigation deficits, 17 irrigation application were
discussed. According the two-year average; there was no statistically significant difference between
the experimental subjects. However highest kernel yield 4533.5 kg/ha was obtained from S7
(R2,R5.5,R7) which consumed the most water in the trial and respectively were followed by S9 (25%
R5.5) 4246.5 kg/ha, S11 (R2 50%) 4203.5 kg/ha and S8 (R2 25%) 4187 kg/ha, S10 (R7 25%) (4134
kg/ha). Highest oil level 54.8% was recorded at S9 (F25%) while the lowest was 45.6 % at S1 (HI) in
2015. At 2016 highest value is 51.8 % and it was measured at S7 (unrestricted) while S0 was having
lowest value of the oil level with 40.1 %. In this study, the effect of irrigating sunflower in arid
regions is seen as increases in yield and oil level. Irrigation water use efficiency (WUE) and water use
efficiency (WUE), when both trial years are evaluated together; respectively changed between 0.99-
2,90 kg/m3 and 0.67-0.76 kg/m3. Yield response (ky) value was found to be 1.02 when the average of
two trial years was taken. In that results the sunflower plant grown in Konya conditions is sensitive to
water restriction, because of the yield response was greater than 1, and irrigation interval (in Konya
province) should not exceed 7 days in order to obtain optimum grain yield in sunflower farming.
Keywords : Sunflower, deficit irrigation, evapotranspiration
652
st th
Using Opportunities of Precipitation Maps Generated by Trmm and

Gpm Satellite Products for Water Budget Calculations
Sakine Çetin1, Eyüp Selim Köksal1 , Emre Tunca1
1
Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Samsun,
Türkiye
Corresponding author email: sakine.cetin@omu.edu.tr
Abstract: Main components of basin water accounting are precipitation, run off and
evapotranspiration. Determination of how these components change separately at the basin level in a
detailed spatial and temporal dimension, sampling and measuring is difficult in small basins and it is
impossible in large basins. Especially, precipitation has significant spatial and temporal variability.
Mostly the distribution of precipitation measuring stations in one basin is a major deficiency in water
accounting studies. In recent years for determining the spatial distribution of precipitation, using of
geostatistical methods and remote sensing techniques are increasing. Significant results can be
obtained at the regional scale with precipitation distribution maps which are obtained by remote
sensing technology based on satellite data. The purpose of this study is to determine the spatial
distribution of precipitation from TRMM and GPM satellite data and to evaluate the usage
possibilities of these data in hydrological studies. This study was carried out in Kizilirmak Basin. For
this purpose, In Kizilirmak Basin, TRMM and GPM satellite products are obtained for 2013 (October
1, 2012 - Sep 30 2013) and 2015 water years (October 1, 2014 - September 30, 2015) and
precipitation maps were generated. As a result of this study, it has been evaluated that these satellite
products can be used by validating with raingauge data for basin water budget studies.
Keywords: Precipitation, GPM, TRMM, Water Budged, Remote Sensing.
653
st th
Using New Developed Agros Software for Irrigation Management

Purposes
Eyüp Selim Köksal
Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Samsun,
TÜRKİYE
Corresponding author email: eselim@omu.edu.tr; eselimk@yahoo.com
Abstract: Crop evapotranspiration (ETc) and irrigation scheduling calculations are required for many
activities related to water management, planning and operation of irrigation systems and evaluation of
drought. These calculations include complex processes based on data related to climate, soil, crop and
water resources. There are a number of computer software’s developed for making these calculations
in an easy way and correctly. New developed AGROS software is an agricultural system which has
different modules as; crop evapotranspiration and irrigation management, soil analysis, water analysis,
economical analysis, plant analysis and plant protection. Main purpose of AGROS software is
decision-support for users about irrigation, fertilization, pest application and economical evaluation. In
this study, theoretical back ground of AGROS crop evapotranspiration and irrigation management
module was given and for Bafra conditions of year 2010, daily ETc values of red pepper were
calculated and for same crop irrigation schedules and yield loss estimations were carried out for fully
irrigation and limited irrigation. These results were then compared with findings of a field experiment
carried out on red pepper under 2010 climatic conditions of Bafra. According to results of this study,
crop evapotranspiration and irrigation scheduling module of AGROS system gave consistent
estimations with experimental findings, either for fully irrigation or for limited irrigation.
Key words: AGROS, crop evapotranspiration, irrigation scheduling
654
st th
Automatic Solar-Powered Irrigation System in Greenhouse
Murat Yıldırım1* Muzaffer Yücel2 Yakup Kılıçarslan3
1
Çanakkale Onsekiz Mart Universitesi, Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü,
Çanakkale.
2
Çanakkale Onsekiz Mart Universitesi, Çan Meslek Yüksek Okulu, Elektrik ve Enerji
Bölümü,Çanakkale.
3
Çanakkale Onsekiz Mart Universitesi, Çan Meslek Yüksek Okulu, Elektrik ve Otomasyon
*
Corresponding author email:myildirim@comu.edu.tr
Abstract: It is still very common to use electric power supply (AC) or diesel to power generators in
agricultural operations. However, automated control systems in irrigation have made consirerable
progress in recent years and also renewable sources has been applied to various applications and also
these sources have been used in agricultural field.
This paper presents a prototype of an automated irrigation system used in a greenhouse (80 m 2)to
produce its energy from photovoltaic solar panels. In the experiment, two solar panels (220W) has
been mounted near the greenhouse and energy produced by solar panels stored in two gel type battery
(200Ah). This energy was used for water pumping. The cenrifugal pump sucked water from deep well
with 12 m.
As a result, two main objective of this study was to determine (a) the amount of energy produced from
solar panels, (b) the system performance on greenhouse irrigation.
Key words: Solar panel, Automation, Irrigation, Renewable energy
655
st th
Irrigation Automation Controlled by Plc and Movable Solar Panels

Following Azimuth Angle to Gps Coordinates
Muzaffer Yücel1*, Murat Yıldırım2
1
Çanakkale Onsekiz Mart Universitesi, Çan Meslek Yüksek Okulu, Elektrik ve Enerji
2
Çanakkale Onsekiz Mart Universitesi, Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü,
Çanakkale.
*
Corresponding author email : muzaffer@comu.edu.tr
Abstract: The use of renewable energy sources has been very popular in agriculture. Therefore, many
research Works have been carried out on the use of alternative energy for obtaining good energy. In
2011, fossil fuels made up 83% of the world’s energy use. In 2020, this is predicted to decrease to
76% as nuclear power, and in particular, renewable energy use increase (Anonymous, 2018).
Recent irrigation Technologies have used sophisticated equipment to supply water to the root area of
plants as they need it, especially in summer time, in which period the sun is very promising as a
source of energy, so it provides a good opportunity to produce renewable energy from the sun and
during the last 30 years, scientists have come up with a good and reliable way of tapping the enrgy
from the sun.
In this study, two solar panels systems were established; first one was that the solar panels moved
according to GPS coordinates by a sensor. This system provided that solar panels moved against the
sun’s rays. In the second one, the solar panels were fixed and placed to the optimum angle for getting
more sun light. Irrigation and ventilation in the greenhouse were provided from the energy produced
from the solar panels. As a result, the movable solar panels were more efficient and also pumped
water 23% more than the fixed solar panels.
Key words: Renewable enrgy, Solar tracking, Automation, Irrigation, Solar energy
656
st th
Enhancing Production of Tobacco in Macedonia
Romina Kabranova1, Karolina Kochoska2, Robin Mavroski2
1
University Ss. Cyril and Methodius in Skopje, Faculty of Agricultural Sciences and Food-Skopje
2
University St. Climent Ohridski-Bitola, Scientific Tobacco Institute Prilep
Macedonia
Corresponding author email: romina@fznh.ukim.edu.mk
Abstract: Macedonia is characterized by a highly variable climate that has already experienced an
increase in mean temperature and moisture deficits, as well as an increase in the severity of extreme
events like drought, heat waves and forest fires. As for climate change, tobacco is one of the most
stable crops in which the changes will not have such a drastic impact on further production, primarily
because of the high adaptability of tobacco as a plant. To improve tobacco production is necessary
good agricultural practice, which involves the implementation of new technologies for production of
tobacco seedlings. The aim of study was to represent the current situation with tobacco production in
Macedonia, and to give a direction for further production of tobacco, using the more advanced
production technologies, in order to improve production, and facilitate the work of people whose
existence depends on this crop. Research was conducted on oriental tobacco varieties: prilep NS72
and yaka YV125/3. This paper provides a primary information for obtaining high-quality tobacco
seedlings, based on the benefits that enables new Float Tray System technology that has not yet found
a use in our country, but it is very important to increase the production of tobacco.
Keywords: Tobacco production, Float Tray System technology, tobacco seedlings
This work is the result of many years of research and a large number of people who have helped in
different ways to reach the end. Gratitude to all colleagues who work at tobacco industry, and workers
who have been passionately involved in the entire stages of the research. Thankfulness to the
laboratory's staff at the Scientific Tobacco Institute from Prilep, and all participants for the time of
collecting literature, processing data and assistance in the development and verification of work.
657
st th
Determination of Water Quality of Irrigation Water Sources in

Taraklı District of Sakarya
Saliha Dorak1, Samet Yılmaz2, Barış Bülent Aşık1
1
Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü
2
GTHB Sakarya İli Taraklı İlçe Müdürlüğü
Corresponding author email: saliha__dorak@hotmail.com
Abstract: Apples, grapes and pears, especially hazelnuts are mainly produced in Taraklı District of
Sakarya Livestock breeding is also important in the region. In this study, three different water sources
samples were taken which were used extensively for using irrigation purpose to by local producers in
two sampling time. Some of the analysis such as pH, EC, CO3, HCO3, CI, SO4, P, NO3, NH4, Na, K, Ca,
Mg, B and heavy metals (Cd, Cr, Ni, Pb, Cu, Zn, Mn and Fe) were done in the samples. SAR (sodium
adsorption ratio) and RSC (sodium carbonate residue) parameters of waters are compared with the limit
values. As a result of the irrigation water analyzes, waters was in the claassified as C2S1- C2S2 irrigation
water. These waters can bring Na danage in clayey soils with high KDK capacity. In addition, the C2
class irrigation waters may need to be washed in low-permeability soils for low tolerance plants. Heavy
metal pollution was not found in irrigation water sources.
Key words: Sakarya Province, Taraklı District, irrigation water, water quality
658
st th
The Effect of Irrigation Water Amount on Water-Yield

Relationships of Eggplant
Mahmoud Al Ali1, Cafer Gençoğlan 2, Serpil Gençoğlan3
1
Mahmoud Al Ali KSÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü Biyomühendislik ve Bilimleri Anabilim Dalı
2
Cafer Gençoğlan KSÜ. Ziraat Fakültesi Biyosistem Mühendisliği Bölümü Kahramanmaraş
3
Serpil Gençoğlan KSÜ. Ziraat Fakültesi Biyosistem Mühendisliği Bölümü Kahramanmaraş
Corresponding author email: mahmoudali1968@hotmail.com
Abstract: The aim of this study is to determine the effect of different levels of irrigation water applied
by drip irrigation method on yield, water requirement, and water-yield relationship of eggplant
(solanum melongena). In the study, irrigation treatments were formed as 100% (I 100, control), 80%
(I80), 60% (I60), 40 % (I40) of evaporation from Class A pan evaporating. Irrigation was applied when
the amount of water evaporating from the Class A pan was greater than or equal to 40 mm. the variety
of eggplant Karnaz was used as plant material. The experiment was carried out using randomized
block design with 3 replications, and drip irrigation method was used. In the experiment, the amount
of water applied in the treatment I100 was 305 mm and the plant water consumption 447 mm. The
minimum water (122 mm) applied to I40 irrigation treatment with the most water scarcity and
consumption was determined as 264 mm. The highest eggplant yield (3693 kg /da) was at I 100
irrigation treatment, the lowest yield (2999 kg /da) was at I 40 irrigation water treatment. Irrigation
water us efficiency and water use efficiency change according to irrigation levels. In general, as the
amount of irrigation water increased the water and irrigation water use efficiency decreased. The
highest irrigation water use efficiency and the highest water use efficiency were obtained from I 40
irrigation treatment (IWUE, 24.58 kg mm-1) (WUE, 11.36 kg mm-1). The relation between yield and
irrigation water and water use were determined as Y = 3.93I + 2468.5 and Y = 5ET + 1904
respectively. The yield response factor (ky) was found as 0.5.
Keywords: Eggplant, Drip Irrigation, Water- Yield Relationship.
659
st th
The Effect on Fuel Consumption and Modern Agriculture in The

Rural Areas of Land Consolidation Projects
Müge Kirmikil1, Dilara Aydus1
1
Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü Bursa, TÜRKİYE
Corresponding author email: muge@uludag.edu.tr
Abstract: With the land consolidation, the number of the parcels of the enterprises is decreasing, the
parcel sizes are growing in line with certain parameters, the parcel shapes are improving and allowing
for economic production. The enterprises that do not have to go to their individual parcels with the
land consolidation and have to bring in service can turn to modern agriculture. This study was carried
out in the Subaşı village of Bursa Yenişehir district which was completed in 2016. In this study, the
length of the road before and after the land consolidation and accordingly the fuel consumption were
compared. Before and after the land consolidation maps were used in order to determine the changes
in road network lengths in the study area. According to the random sampling method, 5 enterprises
were selected from the study area and the changes in road lengths and routes were determined. In
addition, June 2018 fuel consumption and equipment and equipment acquisition between January
2004 and January 2017 were examined. The price of diesel fuel is taken as 5.52TL / lt for Bursa
province Yenişehir district. Tractors, harvesters and machine tool data-Turkey Statistical Institute
(TSI) is taken from the official website. In 2004 and 2017, the number of tractors was 3845 and 4671,
the number of combine harvesters was 25 and 12, and the number of agricultural machinery-machines
was 29432 and 31840. In the years following land consolidation, the number of machine tool and
tractors increased, while the number of harvesters decreased. Although there is an increase in the need
in the region, the use of correct and efficient mechanization allows for growth and development in
agriculture.
Keywords: Agricultural mechanization, fuel consumption, land consolidation, path lengt
660
st th
Physico-Mechanical Properties of Pellets Made of Peach Pit and

Lignite Coal Dust
Orhan A. Atay1, Kamil Ekinci1, Serdar Üçok2, Hüseyin Kaçar1,

Barbaros S. Kumbul1, Ali Aybek2
1
Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Isparta,
TÜRKİYE
2
Kahramanmaraş Sütçü İmam University, Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği
Kahramanmaraş, Turkey
Corresponding author email: sucok@ksu.edu.tr
Abstract: In this study, peach pit (PP) with Lignite Coal Dust-coal powder (CP) at specific ratios
were pelletized by a pelletizing machine having flat die and roller with a capacity of 50-60 kg/h. The
pellet die had an inlet hole diameter of 11 mm, an outlet hole diameter of 7 mm and a die height of 25
mm. The pellets mixtures was prepared as 100% CP, 90%CP+10%PP, 75%CP+25%PP,
50%CP+50%PP, 25%CP+75%PP, 10%CP+90%PP, and 100%PP as dry weight basis. The results
showed that pellet particle density varied from 647.3 to 1059.15 kg/m 3 and increased with increase in
the CP in the mixtures. Durability resistance of the pellets ranged from 67.70 to 92.72%. The least
durability resistant pellet (67.60%) was the one having the proportion of CP of 100% in the mixture.
Durability resistant increased with increase in PP in the mixture. The least shatter resistant pellet was
the one having CP of 100% in the mixture. The highest shatter resistant pellet was the one having the
mixture of 100% of PP.
Keys words: Pellet, peacg pit, coal dust-coal powder
661
st th
Determination of Optimum Irrigation Time in Days by Using Plant

Based Measurements
Engin Gönen1, Yeşim Bozkurt Çolak1, Attila Yazar2, Çağatay Tanrıverdi3,

Sertan Sesveren3
1
Alata Bahçe Külürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Tarsus Toprak ve Su Kaynakları Bölümü
2
Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü
3
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Ziraat Fakültesi Biyosistem Mühendisliği Bölümü
Corresponding author email:engingonen@hotmail.com
Abstract: Indicators based on plants used extensively in recent years for the purpose of determining
irrigation time.In this study leaf water potential (LWP) and crop water stress index (CWSI) was used
that method of determination of irrigation time based on plant. Surface drip (DI) and subsurface drip
systems (SDI); two irrigation frequencies (IF3: 3-day; IF6: 6-day) and four irrigation regimes (Full
irrigation, FI; deficit irrigations, DI50; DI75; and Partial Root-zone Drying PRD50, hich received,
respectively 50, 75 and 50% of FI) were tested in a split-split plot design. LWP measurement using
the pressure chamber and CWSI values, plant canopy temperature (Tc) and air temperature (Ta)
measurements were made with infrared thermometer. At the same time measurements of wet and dry
air temperatures were made with a psychrometer thermometer. Both methods were measurement
between 08.00 and 17.00 hours during the day. the CWSI values in the middle of the day in both
irrigation methods were found to rise towards the middle of the low day in the early hours of the day
and tended to fall again towards the evening hours. However, contrary to CWSI values, LWP values
were found to be high in early hours of day, falling in mid-day and tending again in the evening.
Compared with surface drip irrigation subsurface drip irrigation methods, CWSI and LWP values
lower than subsurface drip irrigation method.
Key Words: Crop water stress index, Leaf water potential, surface drip irrigation, subsurface drip
irrigation
662
st th
Assessment of Water Usage and Consumption of Livestock

Enterprises in Bursa Region
Seyit Uguz1, Apti Onuk1, Ercan Sımsek1
1
Uludag University, Faculty of Agriculture, Biosystems Engineering Department, Isparta, TURKIYE
Corresponding author email: seyit@uludag.edu.tr
Abstract: Today, it is necessary to be more careful in water usage due to increased pollution in
ground water and negative effects of climatic conditions on water resources. Farmers engaged in
animal husbandry should enable to obtain drinking and utility water for animals by easily, in a healthy
and economical way, and farmer’s awareness of water consumption should be increased.
In this study, the annual water consumption of the animal barns was determined according to the
animal existence in the Bursa region. According to TUIK 2017 data, there are 201 288 head cattle,
472467 head small sheep and approximately 1.3 million head poultry in Bursa province, and their
total annual water requirement is 8.65 million m3. There is 44% increased on water consumption from
animal production compared to 2007.
In this study, the amounts of annual water demand of 4 different dairy cattle operations with 20, 50,
100 and 200 head capacities have been calculated because water has an important effect on milk yield
especially in dairy cattle. The water consumption of these enterprises was respectively 648 m3, 1620
m3, 3240 m3 and 6480 m3 per year. The annual drinking and utility water costs of the enterprises are
calculated as 2 722 ₺, 6 804 ₺, 13 608 ₺ and 27 216 ₺. In addition, drinking water samples were taken
from 15 dairy cattle barns in Nilüfer district of Bursa province and were analysed for water quality.
Keywords: Dairy cattle, Water consumption, Bursa, Water quality
663
st th
Investigation of Yield and Quality Parameters of Three Different

Fertilization for Red Curly Lettuce in Floating Culture
Esra Okudur
Batman Üniversitesi Sason Meslek Yüksekokulu, Batman, TÜRKİYE

Corresponding author email: esra.okudur@batman.edu.tr
Abstract: In this study, it was investigated that the yield and quality parameters of red curly lettuce
(cv. Carmesi) which were fertilizer given at 3 different times in the floating culture. 1. application on
20 February 2018 all elements present in the Hoagland nutrient solution were prepared in a single
shot. 2nd application, 1/2 of all elements found in the Hoagland nutrient solution were given on 20
February 2018 and the remaining 1/2'side was given on 19 March 2018. In the third application, 1/3 of
all the elements in the Hoagland nutrient solution were given on 20, February 2018, 1/3 of the total
amount of the elements on 19 March 2018 were given on 2 April 2018. The experiment was
conducted between 20 February 2018 and 10 April 2018. In the study, the fideler was grown in a
plastic pot with a volume of 200 liters of hard plastic boats in random patch test design with 4
replications and 12 plants per replicate. Statistical analyzes were performed in the SPSS package
program. In the results of study; plant rootless length, plant root length, plant width, plant rootless
weight, plant root weight, , total leaf number, leaf width and height, plant stem diameter, weight and
height, dry weight (leaf, stem, root), plant leaf color analysis, (L, a, b, chroma and hue values), plant
core value, chlorophyll amount and plots yield were determined. The plots yield of the Carmesi
lettuce variety is 2421,32 gm-2 in application 1. 2530,72 gm-2 in 3. application and 2804,54 gm-2 in 2.
application.
Key words: Floating Culture Red Curly Lettuce, Fertilizer
664
st th
Determination and Analysis of Drought Effect with The Help of Gis

and Meteorological Measurements in Firat-Dicle Basin
Ömer Faruk Karaca1, Kadri Yürekli2
1
Bozok Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü
2
Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü
Corresponding author email: omerf.karaca@bozok.edu.tr
Abstract: Nowadays, drought is one of the most important results of climate change which has been
coming up very often. It is one of the issues that need to be taken into consideration for Turkey. Due
to the negative effects on the flow in water sources size, formation and prevention are extremely very
important. There are different drought analysis methods that can be applied in order to determine the
drought accurately. The purpose of this study is to make drought analysis in the Euphrates-Tigris
basin which is Turkey’s largest water basin, and to determine regions which are seen the intensely or
less common in Geographic Information Systems. Additionally topographic, spatial and seasonal
maps of meteorological parameters will be created by GIS and it will be easier to determine the risk
areas. For this purpose, Standardized Rainfall Index will be calculated for 1, 3, 6, 9, 12, 24, monthly
periods. The data of the 24 meteorological stations which is representing the basin and taken from the
State Meteorological Service will be used in years 1965-2014.
Keywords: Drought, SPI, GIS, Euphrates-Tigris Basin
665
st th
Estimation of Sediment Yield by Artificial Neural Networks in

Relation to Flow and Meteorological Measurements in Euphrates-
Dicle Basin-A Case Study of Adiyaman
Ömer Faruk Karaca1, Adil Koray Yıldız1, Kadri Yürekli2
1
Bozok Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü
2
Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü
Corresponding author email: omerf.karaca@bozok.edu.tr
Abstract: Water is an indispensable source of life for all living things. However, these water
resources (rivers) also carry sediment. These sediments cause limitations in the effective use of water,
especially by increasing the amount of fill and water level in the dams. Nowadays global warming is
widely seen and it is necessary to make regular measurements at rivers and lakes regularly in order to
be used more effectively of water and its sustainability. These measurements are sometimes not
systematically performed due to excessive labor and time requirements, and as a last resort, missing
data are estimated or modeled to completion. One of the most widely used methods in recent years in
many areas is Artificial Neural Networks (ANN). For this purpose, this study is based on predicting
sediment yields by using ANN technique on E21A015 flow observation station (AGI) data and
E21A015 sediment monitoring station (SGI) data in the Euphrates-Dicle basin and operated by State
Hydraulic Works (DSI). In addition to these data, necessary climatic data will be obtained from
meteorological observation stations 17265 (Adıyaman) near the SGI stations. MATLAB software is
used for ANN estimation. The results were compared with the multiple regression model.
Keywords: ANN, Sediment, Flow, Euphrates-Dicle Basin, MATLAB
666
st th
Evaluation Spectral Properties of Sunflower Throughout the

Growing Season
Emre Tunca1, Eyüp Selim Köksal1, Sakine Çetin1, Nazmi Mert Ekiz1, Ufuk
Çoban1, Hamadou Balde1
1
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Samsun,
Türkiye.
Corresponding author email: emre.tunca@omu.edu.tr
Abstract: Agriculture is one of the sector that widely use remote sensing (RS) techniques. Crops can
be monitored effectively throughout their growing seasons using RS techniques. Especially, satellite
images enable accurate monitoring of numerous properties of crops in big scale agricultural land,
depending on the satellite frequency and image resolution. However, since implementation of this
type of monitoring and assessment process in application, it is necessary to know relationships
between crop properties and remotely sensed data. Therefore, research studies including
measurements of spectral data in the field are very important. In this study, spectral reflectance
properties of sunflower were measured using a spectroradiometer throughout the growing season. This
study was conducted in some sunflower fields of Yeşilören, Çayırözü ve Uzunyazı villages of
Amasya-Merzifon county of Turkey. The areas of those fields were varied between 0,19 and 5,0 ha.
Measurements were made for 60 different points and in 8 different days between May and September
2016. These spectral reflectance data were evaluated by using the Normalized Difference Vegetation
Index (NDVI), Soil Adjustment Vegetation Index (SAVI) and Simple Ratio (SR) which are
extensively referred in the literature. Results indicated that spectral reflectance values, depends on the
vegetation amount, growth level and spectral indexes were increased from May to July. However,
after mid-July, spectral vegetation indexes tended to decrease due to ripening of sunflower.
Consequently, it is possible to conclude that sunflower crop can be monitored by using spectral
reflectance data measured through field level spectroradiometer. This study was suported by
TUBİTAK (Proje no:114O534).
Key Words: Remote Sensing, Spectroradiometer, Sunflower, NDVI, SAVI, SR
667
st th
Fuzzy Logic Analysis of the Effects of Soil Salinity On Soil Fertility

in Irrigated Areas
Yeşim Ahi1*, Korkmaz Bellitürk2, Hüseyin T. Gültaş3

1
Ankara Üniversitesi, Su Yönetimi Enstitüsü, 06135, Ankara
2
Namık Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü, 59030,
Tekirdağ
3
Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Ziraat ve Doğa Bilimleri Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği
Bölümü, 11230, Bilecik
Corresponding author email: ysmahi@ankara.edu.tr
Abstract: It was aimed to determine the effects of salinity parameters obtained from soil samples
belonging to irrigated agriculture fields in Ziya Organic Farming Corporation Inc., located in the
province of Lüleburgaz, Kırklareli in Turkey, on soil fertility with a fuzzy logic model. Firstly, soil
parameters were determined in different irrigated agricultural areas and analyzed by running model.
Changes in soil properties and productivity were analyzed by Fuzzy Logic and interpreted. Physical
and chemical analyzes of soil samples investigated in the study were made according to standard
methods. Soil samples have clay or clay loam texture in respect of physical properties. Some
parameters related to salinity were also determined in the chemical analyzes of soil samples such as
pH, EC, Na, Ca, Mg and CaCO3. The changes in the parameters of the selected areas are as follows;
pH 6,63 – 7,92; soil salinity (EC) 0,60-1,10 dS/m; lime (CaCO3) 1,98-10,30%; sodium (Na) 14-232
mg kg-1; calcium (Ca) 2409-9990 mg kg-1 and magnesium (Mg) 215-1102 mg kg-1. In the model, these
parameters which directly effects soil productivity are considered as input variables, and productivity
is considered as output variable. By obtaining fuzzy values relating to these parameters, the soil
productivity profiles and percentages (%) of each are presented. Fuzzy productivity values differ from
38,50% to 84,40%.
Key words: Fuzzy Logic, soil quality, salinity, productivity prediction
668
st th
Determination of Water Use, Yield and Quality of Pumpkin

(Cucurbita Pepo L.) As First and Second Crop
Ali Ünlükara1, Ramazan Bakır2
1
Erciyes Üniversitesi Seyrani Ziraat Fakültesi Biyosistem Mühendisliği Bölümü, Kayseri
2
Talas Belediyesi Kırsal Hizmetler Müdürü, Kayseri
Corresponding author email: unlukara@gmail.com
Abstract: In this study, growing possibility, yield and water use efficiency of pumpkin seed
(Cucurbita pepo L.) as a second crop after triticale-Hungarian vetch mixture in semi-arid Kayseri
conditions of Turkey were investigated. For these purposes, pumpkin seed production during normal
growing season in the region was considered first treatment (D 1), pumpkin seed production after
Hungarian vetch-triticale but on non-cultivated area was second treatment (D2) and pumpkin seed
production as a second crop after Hungarian vetch-triticale was third treatments (D3). Watering just
after at 40 cbar (T40) and 60 cbar (T60) soil tensions were evaluated as sub irrigation treatments under
D1, D2 and D3 main plots. The experiment was designed Completely Randomized Split Plots in
Blocks and each treatment was replicated 4 times. According to results, pumpkin plants could be
harvested when they reached to 1230 cumulative temperatures above 10C after sowing. Seed yield
differences among growing seasons were found non-significant and 1070, 980 and 1038 kg.ha -1 seed
yields obtained from D1, D2 and D3 treatments, respectively. Irrigations at 60 cbar soil tension yielded
11.7% higher seed yield than ones at 40 cbar. Pumpkin water consumption in the first (D 1) and second
production seasons (D2 and D3) were found as 498 and 438 mm, respectively while irrigation water
use efficiency (WUE) were 0.20 and 0.24 kg.m-3 and higher 1000-seed weight was obtained for the
first season. It is concluded that second crop pumpkin culture after Hungarian vetch-triticale mixtures
was more favorable for the farmers of central Anatolian since they were able to grow both pumpkin
seeds and forage crops within the same growing season.
Keywords: Pumpkin seed, Cucurbita pepo L., different growing seasons, second crop, water use
efficiency
669
st th
Estimation of Net Irrigation Water Demand Under Possible Climate

Change Scenarios: Case of Menemen Sol Sahil
Zafer Ali Serbeş1, Umut Okkan2, Şerafettin Aşık1
1
Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, İzmir, TÜRKİYE
2
Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Balıkesir, TÜRKİYE
Corresponding author email: zafer.ali.serbes@ege.edu.tr
Abstract: In the Mediterranean climate zone, where the effects of climate change are expected to be
felt very much, changes in rainfall and temperature values are inevitable for the plants grown in the
region to affect the irrigation water requirement (IWR). For this reason, it is aimed to evaluate the
effect of possible climate change on the net irrigation water demand in Menemen Sol Sahil Irrigation
Association. For this purpose, statistical downscaling models based on artificial neural networks have
been established for predicting precipitation and temperature values of Menemen station, which is the
nearest station to irrigation association. In the models, the NCEP / NCAR reanalysis variables were
used as the estimators, and which of these variables will be used in the downscaling models was
decided by using linear regression analysis and performance criteria. Rainfall and temperature
estimates of the station were obtained by operating the downscaling model models established, with
ECHAM5 climate model 20C3M 1961-1990 reference period and 2021-2100 with A2, A1B and B1
scenario results. Bias correction was applied to reduce the amount of bias in the results. Using
adjusted temperature and precipitation values, evapotranspiration were calculated by using Blaney-
Criddle method and effective rainfall values obtained. Using this value, net irrigation water needs
were obtained. According to the A2, A1B and B1 scenarios, the mean temperatures of the period
2021-2100 could increase by 2.8, 3.0 and 2.4 oC and the precipitation could decrease by 17.6%, 30.7%
and 17.2% respectively. It is expected that average net irrigation water demand will increase by 9.8%,
12.1% and 8.4%.
Key words: ECHAM5, artificial neural networks, downscaling, bias correction, net irrigation water
670
st th
Determination of Nutritional Status of Banana Orchards in Alanya

Region
Merve Durnaoğulları1, İbrahim Erdal1
1
Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi, Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi, Toprak Bilimi
ve Bitki Besleme Bölümü, Isparta, TÜRKİYE
Corresponding author email. ibrahimerdal@sdu.edu.tr
Abstract: Study was conducted to determine nutritional status of banana orchards in Alanya region
by means of soil and leaf analyses. For this, soil and leaf samples were taken from 27 orchards. In soil
samples, same basic soil analyses such as pH, EC, CaCO 3, organic matter, available/extractable P, K,
Ca, Mg, K and DTPA extractable Fe, Cu, Mn and Zn analyses were conducted. At the same time, N,
P, K, Ca, Mg, Mn, Fe, Zn and Cu concentrations were determined in leaf samples. According to the
soil analyses, soils are slightly alkaline with moderate lime content. Salt content is between slightly
salty and very salty generally. Most of the soils are sufficient in terms of organic matter, P, K, Ca, Mg,
Fe, Zn and Cu content, but Mn content of all soils are below the sufficient level. Looking at the leaf
analyses, it was found that there was not a deficiency for most of the nutrients. The most nutritional
problem was found as Mn, and 33 percent of the trees have Mn deficiency.
Key Words: Alanya, Nutritional status, banana gardens, soil analysis, leaf analysis
671
st th
Evaluation of Drought Occurence in Bilecik's Using by Standardized

Precipitation Index Method
Murat Karaer1*, Hüseyin T. Gültaş1
1
Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Ziraat ve Doğa Bilimleri Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği
Bölümü, 11230, Bilecik
Corresponding author email: murat.karaer@bilecik.edu.tr (M. Karaer)
Abstract: Today, changes or anormalies in the climate which is one of the biggest result to drough,
has become a problem that affects all living things negatively. Because of , the time, duration and
severity of the drought are not known in advance, probability and statistical methods are used when
drought analysis is carried out. In this study, Meteorological Station in the Bilecik between the years
1980-2014 consisting of observed monthly total precipitation data were used. SPI ( Standardized
Precipitation Index) method with 1, 3, 6, 12, 24 month time scales were used and drought values were
obtained. As a result of the analysis, the drought was felt at maximum 6 and 12 month periods and the
most severe drought was observed in 1985 at 12 month period. When seasonally assessed, the drought
usually occurs in the summer months, but it has also been observed in some periods during the winter
months.
Keywords: Drought, Drought index, Meteorological drought
672
st th
Effects of Different Boron Concentrations on Germination of Bread

Wheat Cultivars
Hayrettin Kuşçu1, Ezgi Kurtulmuş2, Bilge Arslan2, İpek Karakuş2, Emir

Kumraltekin2, İdil Eylül Uçan2, Mehmet Can Aşık2
1
Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü, Görükle Kampüsü, Bursa,
TÜRKİYE
2
Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyosistem Mühendisliği Bölümü, Görükle Kampüsü,
Bursa, TÜRKİYE
Corresponding author email: ezgikaberli@uludag.edu.tr
Abstract: This study was carried out to determine the effects of different boron (B) concentrations on
the germination of 3 bread wheat cultivars (FLA 85, Kas and Pehlivan). In the randomized block
design, 6 different B concentrations (0, 0.5, 1, 2, 4 and 8 ppm) were used. In this study, germination
rate, germination energy, germination index, germination time, root and stem length characteristics of
seedlings were investigated. According to the results of analysis of variance; The effect of B
concentrations on all characteristics examined except for age root and shoot weight was significant at
1% probability level. As a result, the application of B at low concentrations showed a positive effect
on the germination rate with respect to the mean of the cultivars, while the germination rate at doses
above 2 ppm decreased. In general, a decrease in the germination characteristics has been observed
due to the increase in B concentrations above 1 ppm. Significant differences were determined in the
response of wheat cultivars to different B concentrations. When all the parameters were evaluated
together, it was concluded that the most resistant type of bread wheat was the most resistant type of
FLA 85.
Key Words: Boron toxicity, germination rate, germination index, bread wheat
673
st th
Evaluation of System Performance of Left Coast Irrigation

Community at Seyhan Plain Sample
Nigar Anğın1, Volkan Çatalkaya1

1
Doğu Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü, ADANA/TÜRKİYE
Corresponding author email :nigar.angin@tarim.gov.tr
Abstact: The study was carried out in irrigation units in Downwards Seyhan Plain in located in Adana
province. In the study, some system performance criteria of Gazi, Gökova, Güney Yüreğir, Yenigök
and Kadıköy irrigation consortiums where are in the area of Downwards Seyhan Plain (ASO) were
evaluated between 2013-2016.
The total net irrigation area of the units surveyed is 67335 ha and the total irrigation water area is
61017 ha. The average number of members of the associations varies from 3182 to 374, and the
number of parcels varies between 6090 and 740. The number of personnel employed in the unit area is
0,003-0,0005 person/ha, the income obtained for unit irrigation area is 169.47-316.38 TL / ha and the
income obtained for the irrigated unit area is 185.99-310.73 TL / ha .
The criteria such as irrigation efficiencies, irrigation rates, irrigation method ratios, irrigation network
intensities, irrigation area staffing rate, irrigation fee collection rate, maintenance and repair costs and
budget ratios were examined.
When the obtained values are evaluated in order; average irrigation rate was 44.8%, average irrigation
rate was 91%, average surface irrigation rate was 67%, irrigation irrigation rate was 3%, drip
irrigation rate was 30%, irrigation network density was 92, 22 ha / km, irrigation fees collection rate
was 55%, personnel expenses was 27% and maintenance and repair expenses in the total unified
budget was 29%.
Keywords: performance criteria, water user association, irrigation scheme
674
st th
Determination of Cover Management Factor (C-Factor) in

Agricultural Lands and Its Relationship with Ndvi
Melis Özge Pınar1, Günay Erpul2
1
Transitional Zone Agr. Research Inst.(TZARI) Ankara Yolu 6. Km 26080 Odunpazarı –
Eskisehir/TR
2
Ankara Uni. Faculty of Agr. Department of Soil Sci. and Plant Nutrition, 06110 Dıskapi –
Ankara/TR
Corresponding author email: melisozge.pinar@tarimorman.gov.tr
Abstract: Cover and management factor (C-factor), in USLE (Universal Soil Loss Equation) and
RUSLE (Revised Universal Soil Loss Equation) technologies, states protective effect against soil
losses by water erosion. In terms of managing land and soil, Sustainable Land and Soil Management
should take place in agricultural lands. Hence, C-factor expresses the effect of the plant and the soil
cover, showing a relationship between soil losses and bare soils and diverse soil surface conditions
including vegetation cover during plant development period. This condition presents how mitigation
measures affect soil losses annually and how soil losses affect crop rotation and other management
plans, reciprocally. The aim of this research is to examine the relationships between C-factor and
NDVI and investigate the spatial and temporal practicality of the NDVI as a remote sensing tool over
large areas. Sub-factors of the C factor –prior land use, soil roughness, soil moisture, canopy cover
and surface cover- were determined directly from sample points designed systematically and
randomly in the sugar beet planted-study area and average C-factor was 0,060 (±0,070). NDVI values
were obtained by using portable spectro-radiometer for in-situ measurements and calculated from the
satellite data (Pleiades) and average NDVI values were 0.6212 (±0.042) and 0.6209 (±0.0258),
respectively. With the interactive regression analysis among methods, the spatial and temporal
changes on the land cover patterns and their effects on soil loss were rapidly determined in the semi-
arid watershed of Eskisehir.
Key words: C-factor, NDVI, remote sensing, geo-statistics.
675
st th
The Effect of Biochar Obtained from Pruning Residue of Oil-

Bearing Rose on Flower Yield and Essential Oil Content of Oil-
Bearing Rose
Abdullah Arın1, Hesna Ruveyda Aydın1, Sabri Erbas2, Ali Coskan1
1
University of Suleyman Demirel, Faculty of Agriculture, Department of Soil Science and Plant
Nutrition, 32260, Isparta, Turkey
2
University of Suleyman Demirel, Faculty of Agriculture, Department of Field Crops, 32260, Isparta,
Turkey
Corresponding author email: alicoskan@sdu.edu.tr
Abstract: Oil-bearing rose (Rosa damascena Mill.), which the most important rose species used in
essential oil production in the world, is performed in Lake Region where 85% of production realized
in Isparta, Turkey. Each year, oil-bearing rose pruned within February and March in the region,
therefore, considerable amount of pruning residues burning in the field causing significant damage to
the soil organic matter content. This research was carried out to determine the effect of biochar that is
obtained from oil-bearing rose pruning residues on the flower yield and essential oil content of the oil-
afterwards obtained biochar applied to oil-bearing rose plant at 500, 1000 and 2000 kg ha-1 doses.
Biochar application increased daily flower yield quantity; however, no evidence was found if biochar
is providing earliness. Based on the overall mean values, biochar application was improved total
flower yield significantly compared to the control. The highest essential oil content was determined in
the areas where the highest biochar dose applied as 2000 kg ha-1.
Key words: Rosa damascena, biochar, flower yield, essential oil content
This research work was carried out with the support of The Scientific and Technological Research Council of Turkey
(TUBITAK) with the 2209/a funding program. We also would like to thanks to Gullu Aydin and Ismail Aydin for their kind
permissions to use their own field.
676
st th
Nutrient Composition and in Vitro Anti-Carcinogenic Activity of

Knotweed (Polygonum Cognatum Meissn.) Plant Extracts
Handan Saraç1, Taner Daştan2, Ahmet Demirbaş1, Sevgi Durna Daştan3, Tolga
Karaköy1, Hasan Durukan1
1
Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas Meslek Yüksekokulu, Bitkisel ve Hayvansal Üretim Bölümü, Sivas,
TÜRKİYE
2
Cumhuriyet üniversitesi, Yıldızeli Meslek Yüksekokulu, Tıbbi Hizmetler ve Teknikler Bölümü,
Sivas, TÜRKİYE
3
Cumhuriyet Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Biyometri ve Genetik Anabilimdalı, Sivas, TÜRKİYE
Corresponding author: handansarac@cumhuriyet.edu.tr
Abstract: Various parts of the plants are passed through simple processes and used etno-
pharmacologically in folk medicine for treatment of several diseases. Considering the great genetic
diversity in plant species worldwide, scientific data about biological effects and impact mechanism of
majority of plant extracts are still not sufficient and the interest in pharmaceutical use of plant extracts
is continuously increasing. Knotweed (Polygonum cognatum Meissn.) is a perennial herbaceous plant
of Polygonaceae family. It commonly grows over the road and field sides especially in Central
Anatolia. This study was conducted to determine nutrient concentrations and in vitro anticarcinogenic
activity of knotweed plants collected from Sivas province were determined. Knotweed is already used
in folk medicine of the province for treatment of various diseases and consumed largely in season for
nutritional purposes. Cytotoxic effects of knotweed plants were assessed through mammary cancer
cell line (MCF-7) and the effects on healthy cells were compared by using human epithelia cells
(HUVEC) . Cell proliferation tests were conducted spectrophotometrically at 450-500 nm by using
ETT kit.
Nutrient concentrations of knotweed plants were determined as follows: 3.5% N, 0.259% P, 3.9% K,
0.51% Ca, 0.44% Mg, 144.7 mg/kg Fe, 40.3 mg/kg Zn, 30.1 mg/kg Mn and 7.5 mg/kg Cu. While
knotweed plants did not have any cytotoxic impacts on human healthy epithelial cells, they had strong
cytotoxic impacts on MCF-7 cells. On the other hand, in-cell antioxidant effects of the plants were
also observed.
Keywords: Anticarcinogenic activity, Nutrients, Knotweed.
677
st th
Nutrient Composition snd In Vitro Anti-Proliferative Effects of

Different Extracts of Red Poppy (Fam: Papaveraceae, Glaucium
Grandiflorum Boiss.&Huet Var. Grandiflorum) Plants
Handan Saraç1, Taner Daştan2, Hasan Durukan1, Sevgi Durna Daştan3, Ahmet
Demirbaş1, Tolga Karaköy1,
1
Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas Meslek Yüksekokulu, Bitkisel ve Hayvansal Üretim Bölümü, Sivas,
TÜRKİYE
2
Cumhuriyet üniversitesi, Yıldızeli Meslek Yüksekokulu, Tıbbi Hizmetler ve Teknikler Bölümü,
Sivas, TÜRKİYE
3
Cumhuriyet Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Biyometri ve Genetik Anabilimdalı, Sivas, TÜRKİYE
Corresponding author email: handansarac@cumhuriyet.edu.tr
Abstract: Red poppy, belongs to Papaveraceae family and it is a quite widespread annual plant
worldwide. Green leaves of red poppy plants are either fried or consumed as fresh in salads. It is also
widely used in folk medicine. Yellow ones are believed to be well for inflammatory diseases and red
ones are believed to be strong antioxidant and anti-carcinogen. In this study, nutrient concentrations of
red poppy (Glaucium grandiflorum Boiss.&Huet var. grandiflorum) plants, quite widespread in
Turkey and used in folk medicine for treatment of various diseases were determined.
Anticarcinogenic, antioxidant and antimicrobial effects of water, and ethanol extracts of the plants
were also investigated. Cytotoxic effects of the plants were assessed through breast cancer cell lines
(MCF-7) and the effects on healthy cells were compared by using Human Umbilical Vein Endothelial
Cells (HUVEC). Cell proliferation tests were conducted spectrophotometrically at 450-500 nm by
using XTT kit.
Nutrient concentrations of red poppy plants were determined as follows: 3.25% N, 0.110% P, 2.13%
K, 0.44% Ca, 0.10% Mg, 205.9 mg Fe kg-1, 21.1 mg Zn kg-1, 22.7 mg Mn kg-1 and 6.1 mg Cu kg-1.
Plants did not have any anti-proliferative impacts on human healthy endothelial cells. They had
moderate growth-inhibiting effect on MCF-7 cells. On the other hand, in-cell antioxidant activities
were determined through total antioxidant (TAS) and total oxidant (TOS) tests. Antimicrobial effects
were put forth through finding MIC values on several gram positive, gram negative and fungus
strains. Low antimicrobial effect levels were observed.
Keywords: Anticarcinogenic, Antimicrobial activity, Glaucium sp., Nutrient, Red poppy.
678
st th
Effects of Different Paclobutrazol Applications On the Plant Growth

of Fuchsia
Deniz Hazar1, Ömer Faruk Bora1
1
Akdeniz Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü
Corresponding author email: dhazar@akdeniz.edu.tr
Abstract: The aim of the study is to investigate the effects of different applications and doses of
paclobutrazol on plant growth in potted fuchsia plants. In this study, plants of 13-17 cm in height
potted fuchsia planted in 1 liter pots containing 70% peat and 30% perlite were used as the
experimental material. Paclobutrazol was applied in two ways: 1) pouring into the pot (12.5, 25 and
50 ppm) and 2) foliar spraying (12.5, 25 and 50 ppm once). In the experiment carried out in 5
replicates leaf length (cm), number of flower buds and flowers, internode length (cm), plant height
(cm) and root development were measured. Pouring application of paclobutrazol caused significant
shortening of plant height compared to control and spraying application. In addition, when pouring
application compared to control plants the stem and leaves had a darker color and flowers are formed
smaller than or atrophied.
Key words: Fuchsia, paclobutrazol, plant height, foliar spraying, pouring into the pot
679
st th
Effects of Irrigation Water with Different Salinity and Leaching

Fraction On Spinach (Spinacia Oleracea L.) Growth, Yield and
Drainage Water Quality
Fazilet Erdem1, Sema Kale Çelik2*
1
Devlet Su İşleri 2. Bölge Müdürlüğü, İzmir
2
Corresponding author email: semakale@sdu.edu.tr
Abstract: The study was conducted as a pot experiment in a greenhouse to determine effects of
different irrigation water salinity and leaching fraction on growth, yield and drainage water quality.
The study was carried out 5 different irrigation water salinities (T1=0 dS m-1 ,T2=1.0 dS m-1,T3=2.5
dS m-1,T4=5 dS m-1 ve T5=7.5 dS m-1) and 3 different leaching fractions
(Y1=%10,Y2=%20,Y3=%30) in randomized block design with factorials in 3 replications. According
to the results of the research significant and negative relationship was observed between the water
salinity and dry and wet plant weight. When only the amount of leaching water is taken into
consideration, the yield obtained increased as leaching fraction increased. As the irrigation water
salinity increases, the efficiency of the leaching water decreases. The relative yield reduction in Y1
was about 30% for T2 and T3, and between 50 and 75% for T4 and T5. The highest yield was
obtained from T1Y3 (91.57 g pots-1), while the lowest yield from T5Y1 (22.93 g pot-1). In parallel
with the increase of the salinity of the applied irrigation water, the amount of salt accumulated in the
soil also increased. Increasing the fraction of leaching has resulted in a decrease in the salt levels in
soil and drainage water salinity.
Keywords: Spinach, Irrigation water salinity, Yield, Leaching fraction.
680
st th
Effects of Different Irrigation Water Levels and Vermicompost

Doses on Micro Nutrient Uptake of Lettuce Plant
Ali Coşkan1, Ulaş Şenyiğit2
1
ve Bitki Besleme Bölümü, Isparta, TÜRKİYE
2
Corresponding author email: ulassenyigit@sdu.edu.tr
Abstract: This study was carried out in the polycarbonate greenhouse in order to determine the effect
of vermicompost (VM) and different irrigation water levels on selected micronutrient uptake of lettuce
plant. Peat was used as a growing medium. The volume of each pot was 4.5 liter which 25 (VM25)
and 50 (VM50) g of VM incorporated to medium thoroughly. Required irrigation level is presumed
full irrigation (100%) and the 75%, 50%, 25% and 0% of the required water was added as the deficit
irrigation treatments. Every 7th day, soil water depletion was determined gravimetrically and the pots
irrigated by the 75, 50 and 25 percent of required water. Both VM doses and water level found to be
effective on micronutrient uptake (p<0,05). Among the VM doses, VM25 improved nutrient uptake;
however, VM50 reduced the nutrient constituent of the plants. Full irrigation (100%) was not found to
be the best option for micronutrient uptake, 75% provide higher element concentration.
Keywords: Deficit irrigation, vermicompost, lettuce, micronutrient
681
st th
Effect of Nitrification Inhibitor Application Under Broad Bean

(Vicia Faba L.) Vegetation On Nodulation, Nodule, Root and Shoot
Total Nitrogen Concentrations and Nmin Values in Soil
Hesna Pamiralan1, Mustafa Gök1
1
Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü, Adana, TÜRKİYE
Corresponding author email: hpamiralan@cu.edu.tr
Abstract:This study was conducted to determine the effect of inhibitor application with inducing
nitrogen on nodule formation, total nitrogen concentration on nodule, root and shoot and nitrification
effect on soil under broad bean vegetation. 4 kg N da -1 applied as inducing nitrogen (in the form of
ammonium sulphate) and 2 kg DCD da-1 as a nitrification inhibitor before sowing. According to the
results application of inhibitor with inducing nitrogen significantly increased the dry matter yield of
plant (root: 29%, shoot: 61%), however this application did not bring about a significant difference in
nodulation and nodule, root and shoot on total nitrogen concentrations. In generally concentrations of
NH4+-N were higher in inhibitor with inducing nitrogen application than inducing nitrogen without
inhibitor application. There was no significant difference determined on NO3--N concentrations
between the applications in soil.
Key words: Inhibitor, inducing nitrogen, nitrification, broad bean
682
st th
Influence of Leonardite Incorporation On Nitrification and Nitrate

Ammonification
Hesna Ruveyda Aydın1, Fatih Kural1, Abdullah Arın1, Cennet Yaylacı1,

Ali Coskan1
1
ve Bitki Besleme Bölümü, 32260 Isparta, Turkey
Corresponding author email: alicoskan@sdu.edu.tr
Abstract: Nitrogen turnover is one of the dynamic process in soil which NO-3, NO-2 and NH4+ may be
converted to each other by nitrification or nitrate ammonification in a relatively short time. In certain
cases farmers want to break the nitrification process to prevent nitrogen losses mainly by
denitrification. Alternatively, in some cases farmers want to stimulate nitrate occurrence from
ammonium based fertilizers due to the official limitations of nitrate usage. This incubation experiment
was conducted to determine whether leonardite could be used for this purpose. To evaluate
nitrification or nitrate ammonification rate as a function of leonardite application, either KNO 3 or
(NH4)2SO4 applied to the soil at 300 mg N kg-1 with different leonardite doses as 0, 10, 20 and 40
metric ton ha-1. Preliminary results revealed that effectiveness of leonardite on nitrogen cycle is rather
minor; therefore, it should not be considered for interrupting agent for nitrogen cycle.
Keywords: Leonardite, nitrogen cycle, nitrification, nitrate ammonification
683
st th
Determination of Transpiration Rate of Winter Wheat by Using

Stable Isotope Mixing Model Under Different Irrigation Regime
Sema Kale Çelik1∗, Ufuk Türker2, Sevinc Madenoğlu3, Bülent Sönmez4
1
Corresponding author email: semakale@sdu.edu.tr
Abstract; Reducing the water resources to be used in agriculture threatens the future of agriculture in
Central Anatolia. It is necessary to know how much water is lost by transpiration and evaporation
during the irrigation of wheat, which is the most cultivated plant in this region, to save the limited
water resources and to support its sustainable use. The main goal of this research was to partition
evapotranspiration (ET) into evaporation (E) and transpiration (T) components for determining
transpiration rate of wheat using by oxygen isotope discrimination. Field experiment was conducted
between the year 2009 and 2011 under Rainfed (So) and Full irrigation (S1) conditions on 5 hectares
plots in Ankara-Murted Basin. Soil-water-plant samples was taken during growing period for isotopic
(18O/16O) analyses. Keeling plot methods were used to determine transpiration (FT %) and
evaporation (FE %) rate from atmospheric vapor (δET), soil (δE) and plant stem (δT) isotopic δ18O
content. According to research results; two years average of T/ET was found for S0 treatment %50.80,
69.09 and 79.87 and for S1 treatment % 53.24, 75.82 and 95.13 at 1-15-29 May respectively.
Key Words: Transpiration rate, partition ET, oxygen isotope, wheat.
684
st th
Determination of Yield and Yield Components of Bread Wheat

Genotypes Collected from Isparta and Burdur Locations
Demet Altındal1, İlknur Akgün2*
1
Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Fethiye Ali Sıtkı Mefharet Koçman MYO, Muğla
2
Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, Isparta
Corresponding author email: ilknurakgun@sdu.edu.tr
Abstract: Purpose of this study was to determine the genetic diversity of bread wheat genotypes
grown in Isparta and Burdur provinces, to protect valuable genotypes as a germplasm source and to
take them into breeding programs. In the study, about 104 villages were visited and 72 wheat seed
samples were collected from 45 different locations. A questionnaire was designed to collect
information from farmers about the source of seed materials collected. According to the survey
results, 5 commonly grown varieties (Atay-85, Gerek-79, Bezostaja, Cumhuriyet-75 and Gün-
91) and 23 genotypes of the 72 were selected to be tested in terms of agronomic characters.
Results showed that plant height ranged between 91.02-115.49 cm and local populations were taller.
In bread wheat genotypes, spike height, number of grain per spike and weight of spike per grain were
8.05-10.50 cm, 21.00-47.74 and 0.76-1.94 g respectively. Among wheat genotypes, days from
heading to maturity ranged between 183.67-192.0 days and this was significantly longer than the
control varieties. Grain yield ranged between 209.02-363.86 kg/da and the some of the collected
wheat genotypes had higher grain yield than control.
As a result, classification and clustering analysis conducted on the basis of wheat variety/populations’
agronomic characteristics showed that neither of collected local genotypes were 100 % similar to the
control varieties. It was found that there was a variation among collected wheat genotypes and by
using this variation it would be possible to develop new varieties.
Keywords: Breadwheat, local population, agronomic properties
685
st th
Use of Olive Oil Sector Waste in Greenhouse Heating
Asuman Ceylan1, Berna Kendirli2
1
Çankaya İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Ankara, TÜRKİYE
2
Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Dışkapı, Ankara,
TÜRKİYE
Corresponding author email: kendirli@ankara.edu.tr
Abstract: Greenhouses are controlled growing environments that provide optimum climatic
conditions at the optimum level during the growing period of plants. Heating is required to ensure that
greenhouses are producing plants in the desired quantity and quality. In recent years, the use of
renewable energy sources has gained importance in heating greenhouses instead of fossil energy
sources. Pomace oil, the solid waste of olive pits and dregs used in olive oil production, is an energy
source which is generally regarded as fuel. In this study, conducted in the cities where olive oil
production is concentrated, the use of pomace oil obtained as waste for heating purposes in
greenhouses is investigated. For this purpose, annual heating requirements of the gothic roofed plastic
greenhouse in the cities of Balıkesir, Aydın and İzmir, which have the most pomace oil processing
function, were calculated; annual fuel quantities and fuel costs for different types of fuel were
determined and the results compared. As a result of the research, it was determined that the highest
temperature difference in all three of the cities occurred in January. It has been determined that the
greenhouses of Balıkesir should be heated for two months more than the others. It has been
determined that the most economical fuel is pomace oil in cost analysis for different fuels.
Keywords: Greenhouse, Heating, Fuel Cost, Balıkesir, Aydın, İzmir
686
st th
Determination of Water Stress with Thermal Camera and Ndvi

Sensor in Tomato Plant
Gokhan Camoglu1*, Kurşad Demırel2, Levent Genc3, Arda Akcal4,

Ilker Eroglu1, Ahmet Boran1, Hakan Nar1
1
Canakkale Onsekiz Mart University, Faculty of Agriculture, Department of Agricultural Structures
and Irrigation
2
Canakkale Onsekiz Mart University, Faculty of Architecture and Design, Department of Landscape
Architecture
3
Canakkale Onsekiz Mart University, Faculty of Architecture and Design, Department of City and
Regional Planning
4
Canakkale Onsekiz Mart University, Faculty of Agriculture, Department of Horticulture
Corresponding author email: camoglu@comu.edu.tr
Abstract. Remote sensing techniques in irrigation scheduling and determination of water stress in
plants are the subject of studies. The plant water stress index (CWSI) and normalized vegetation index
(NDVI) calculated by this method are the best known stress indicators. The aim of this study was to
determine the changes of CWSI and NDVI indices of tomato plant at different water stress levels and
the threshold values for irrigation time. The study consisted of four subjects, one of which was stress-
free (100%) and three of them were stressed at different levels (75%, 50% and 25%). CWSI and
NDVI were determined with the help of thermal camera and NDVI sensor respectively. As a result of
the study, both indexes showed statistically significant changes due to applied water stress. The CWSI
index of the fully irrigated treatment was separated from other issues in all measurements. Especially
after 66 days of planting, CWSI values of all treatments were different from each other. Average
CWSI values measured during cultivation period ranged from 0.56 to 0.79. The lowest and highest
values were 100% and 25% respectively. The mean NDVI values were changed between 0.58 and
0.72 according to treatments and decreased due to the increase in water stress. The response of the
index to water stress was less than in CWSI in the early growth period of tomato. This index was able
to determine the level of stress after a certain period of time. As a result of the study, it can be said
that these indexes are successful in monitoring water stress and they can be used together to determine
water stress and irrigation time.
Keywords: Tomato, water stress, NDVI, CWSI, irrigation
Note: This work was supported by Canakkale Onsekiz Mart University, The Scientific Research
Coordination Unit, Project number: FBA-2017-1190.
687
st th
Change of Pepper's Turgor Pressure According to Irrigation Levels
Gokhan Camoglu1, Kurşad Demırel2, Levent Genc3, Fatih Kahrıman4,

Arda Akcal5, Hakan Nar1, Ahmet Boran1, Ilker Eroglu1
1
and Irrigation
2
Architecture
3
Regional Planning
4
Canakkale Onsekiz Mart University, Faculty of Agriculture, Department of Field Crops
5
Corresponding author email: camoglu@comu.edu.tr
Abstract: Turgor pressure is an important physiological feature that changes according to soil
moisture and environmental conditions. When Turgor's pressure decreases, a wilting cases occurs in
the plant. Therefore, the turgor condition in the leaf is the main element of the water potential in water
stress plants. Today, leaf pressure sensors have been developed which allow instant and continuous
monitoring based on turgor pressure. In this study, it is aimed to determine the leaf pressure changes
of the pepper plants grown at different irrigation levels and their responses to irrigation. For this
purpose, four different irrigation treatments (100%, 75%, 50% and 25%) were formed. In order to
monitor the turgor status of the plants, leaf pressure sensors were placed on 3 leaves of 3 plants in
each parcel. Data from the sensors were transmitted to the base station via a wireless device and from
there it was monitored instantly and continuously over the internet. According to the results obtained,
in pepper plants, leaf pressures in all treatments increased due to turgor pressure drop towards the
middle of day and reached the lowest values in the morning. In other words, leaf pressures have
increased due to the increase in water stress. The turgor condition improved on the day after irrigation
and this was determined by leaf pressure sensors. As a result, it can be said that leaf pressure sensors
have positive results in monitoring of plant water condition.
Keywords: Leaf pressure sensor, turgor, pepper, irrigation
Note: This work was supported by TUBİTAK (Project Number: 116O264).
688
st th
The Effects of Drip Irrigation and Water Retention Barrier on

Water Use and Yield in Rice
Hakan Nar1, Gokhan Camoglu1, Kursad Demırel2
1
Canakkale Onsekiz Mart University, Faculty of Agriculture, Department of Agricultural
Structures and Irrigation, 17020, Canakkale
2
Canakkale Onsekiz Mart University, Faculty of Architecture and Design, Department of
Landscape Architecture, 17020, Canakkale
Corresponding author email: hakannar22@gmail.com
Abstract: In this study, the rice (Oryza sativa L. cv. Luna) plant cultivation in the art to be an
alternative to conventional ponding was conducted to determine the effects on irrigation saving and
yield in rice. For this purpose, the experiment consisted of 3 treatments and including 3 replicates;
Drip irrigation (DI), using combinations of drip irrigation and water retention barrier (DI + STB) and
farmer application in which implementation of ponding irrigation. In the experiment, farmer field was
used as the control subject to which traditional irrigation method was applied. Other treatments were
carried out next to the farmer's field and cultural practices were carried out in a similar way to farmers'
conditions. In order to determine the amount of irrigation water to be given in the field other than
farmer application, soil moisture sensors which are placed on 10 cm and 28 cm soil layers were used.
Irrigation in the DI and DI + STB treatments is done by completing the field capacity to be reduced to
%15±5 of the available water holding capacity in soil. The amount of irrigation water given during the
season was calculated by using the pump flow rate. As a result of the study, the yield and irrigation
water quantities according to the treatments were changed between 439-715 kg/da and 930-5582 mm,
respectively. The lowest yield and water use were achieved in DI + STB, while the highest value was
in farmer application. Nevertheless, the highest value for irrigation water use efficiency was obtained
from DI + STB. According to the farmer's application, water savings of 43% and 61% were achieved
in DI and DI + STB subjects, respectively. As a result of the study, although there is a decrease in
yield, it can be said that drip irrigation and water retention barrier has the potential to be used in rice
cultivation because of the significant water savings.
Key words: Rice, Drip irrigation, water retention barrier, water savings, irrigation
Note: This study is part of Hakan NAR's master's thesis study.
689
st th
Techniques for Monitoring Plant Water Stress
Hakan Nar1, Gokhan Camoglu1, Kursad Demırel2, Levent Genc3
1
Canakkale Onsekiz Mart University, Faculty of Agriculture, Department of Agricultural
Structures and Irrigation
2
Landscape Architecture
3
City and Regional Planning
Corresponding author email: hakannar22@gmail.com
Abstract: Determination of the physiological changes of plants due to stress is of great importance in
the plant without any damage. Otherwise, decreases in yield and quality are inevitable. To this end,
different techniques have been used to understand the plant status. Some of these techniques are based
on the principle of contacting the plant without contacting the plant by using remote sensing methods.
For this purpose, the Plant Water Stress and Thermography Laboratory (BISITLAB); thermal and
spectral, leaf turgor pressure, leaf water potential, chlorophyll readings and stomatal conductance
measurements are made. In this study, the techniques used in the monitoring of the physiological
status of the plant under BISITLAB are explained with examples from the studies.
Key words: Thermal camera, Spectral reflection, Leaf pressure, Leaf water potential, Chlorophyll
readings
690
st th
Investigation of The Effects of Different Irrigation Levels on Plant

Properties of Zinnia
Kursad Demırel1, Gokhan Camoglu2, Arda Akcal3, Levent Genc4, Hakan Nar2
1
Architecture
2
and Irrigation
3
4
Regional Planning
Corresponding author email: kdemirel@comu.edu.tr
Abstract: Irrigation is done irrespective of the need for irrigation water in order to keep the plants
green, since the plants are in the forefront in landscape plants. This causes a large amount of water
wastage. Studies on how limited irrigation practices with declining water resources will affect
ornamental plants are insufficient. In this study, it is aimed to determine the effects of different
irrigation levels on the physiological and morphological characteristics of Zinnia (Zinnia elegans).
The study was carried out in the Research and Application Center of the Faculty of Agriculture at
Dardanos Campus, Canakkale Onsekiz Mart University, in 2018 growing period. Four different
irrigation treatments were examined (lack of moisture in pot with 1-day interval completed to 100%,
75%, 50% and 25%). Soil moisture was monitored by soil moisture sensor and the irrigations were
made according to the consumption of approximately 30 ± 5% of the available water holding capacity.
In the scope of the study, besides the yield and water consumption of zinnia, leaf relative water
content, stoma conductivity, chlorophyll readings, NDVI and PRI index and quality parameters (plant
height, plant diameter and so on.) were investigated and all parameters were affected by water
constraint. However, it was observed that the flower quality was not affected, even if the plant growth
was negatively affected by the 25% water constraint. It is thought that the results obtained from the
research will be a case study for the cultivation of zinnia plants in our country and contribute to the
growers, municipalities, private firms and researchers.
Key words: Zinnia, Canakkale, water stress, ornamental plant
Note: This work was supported by Çanakkale Onsekiz Mart University The Scientific Research
Coordination Unit, Project number: FBA-2018-2589.
691
st th
The Use of Leaf Pressure Sensors to Determine Water Stress in

Different Ornamental Plants
Kursad Demırel1, Gokhan Camoglu2, Levent Genc3, Hakan Nar2

1
Architecture
2
and Irrigation
3
Regional Planning
Corresponding author email: kdemirel@comu.edu.tr
Abstract: Irrigation has a very important place in the cultivation of ornamental plants for landscaping.
Because of the visually in the ornamental plants, it is not desirable to stress the plants. The effect of
water stress on plants should be determined by plant-based observations. In this study, it is aimed to
investigate the possibilities of determining the water stress reactions of the leaf pressure sensor in
different ornamental plants (begonia, violet and geranium). The study was carried out in a potted
environment with 4 replications under controlled conditions at the Plant Stress Monitoring and
Thermography Laboratory (BISITLAB) of Canakkale Onsekiz Mart University. Ornamental plants
taken from production greenhouses were transferred to pots and 1:1 mixture of peat and perlite was
used as cultivation medium. At the beginning of the experiment, all subjects were irrigated to the pot
capacity. In this study, a total of 36 leaf pressure sensors were installed to plants. As a result of the
study, it was seen that the values obtained from the leaf pressure sensors varied in all plants due to
water stress. In addition, it has been observed that the leaf pressure sensors in the geranium have a
better result against water stress compared to violet and begonia. In future studies, the use of leaf
pressure sensors under different irrigation levels in the geranium will be investigated.
Key Words: Water stress, ornamental plant, leaf pressure sensor, irrigation
692
st th
An Artificial Neural Network Model for Prediction of Heat

Requirement for Greenhouse Tomato Production in Soilless Culture
in Adana Climate Conditions
Ali Çaylı1, A. Nafi Baytorun2, Adil Akyüz3, Çağatay Tanrıverdı3, Sait Üstün3
1
Kahramanmaras Sutcu Imam Unv., Turkoglu Vocational School, Kahramanmaras, TURKIYE
2
Çukurova Unv., Faculty of Agriculture, Department of Agricultural Structures and Irrigation, Adana,
TURKIYE
3
Kahramanmaras Sutcu Imam Unv., Faculty of Agriculture, Department of Biosystems Engineering,
Kahramanmaras, TURKIYE
Corresponding author: alicayli@ksu.edu.tr
Abstract: Greenhouses is a controlled production structure, so it is possible to increase plant quality

and yield by heating in cold winter months as well as modern breeding techniques and technological
solutions. Determination of the required heat power and requirement in the project of the heating
systems, calculations are made considering the long-term average temperature and the regional
climatic conditions.
This study aimed to predict the heat power and requirement with artificial neural networks (ANN) for
planning of modern greenhouse enterprises and feasibility studies, determination of production costs
for producers and feasibility of greenhouse investment. In this study, the 2015 production year fuel
consumption of the commercial greenhouse enterprise in Adana Province and the climate data
provided from the official meteorological station were used. In the data set, outdoor temperature, wind
speed, relative humidity, solar radiation and vapor pressure are used as input vectors. The MAE,
MAPE and RMSE values are used to compare the performances of the algorithms and the model. The
findings show that the heat requirement estimates made with the developed model are close to real
heat consumption values.
Keywords: Artificial neural networks, greenhouse heating, greenhouse heat requirement, greenhouses
693
st th
Geospatial Analysis of Parsel Size Before and After Land

Consolidation Projects: A Case Study of Kernel Density from
Aşağisümenli Village in Malatya, Turkey
Fırat Arslan1, Hasan Değirmenci1
1
Kahramanmaraş Sütçü İmam University, Biosystem Engineering Department, Kahramanmaraş,
Turkey
Corresponding author email: degirmenci@ksu.edu.tr
Geographical abstract
Abstract: Land consolidation (LC) projects are a set of applications that improve the economics of
enterprises by assembling fragmented, dispersed and deformed parcels. As the parcels density around
the village center, the operation of parcels becomes easier and fuel costs are reduced. In addition, the
size of the parcel is one of the most important factors that increase the income of the enterprises,
besides the plant pattern, agricultural production form, soil quality, talents, labor force and technology
features. Aim of the current study conducted within Aşağısümenli land consolidation Project (1963.94
ha, 1357 parcels before LC and 1082 parcels after LC) in Malatya, Turkey, was to assess density of
small parcels around village center using kernel density analysis as a one of geospatial analysis. The
kernel density analysis calculates the density of features in a neighborhood around those features. It
can be calculated for both point and line features. In order to make the identify core area, the central
point of the parcels is determined and the core area where the smallest parcels are located are divided
into 50%, 75% and 90% bandwidth. Pre-LC, the average parcel area within 50%, 75% and 90%
bandwidth was 0.69, 0.93 and 1.07 ha; post-LC was 0.89, 1.45 and 1.63 ha, respectively. The area
averages of parcels between 50% and 75% bandwidths before LC were 1.79, 1.79 between 75% and
694
st th
90% bandwidths and 4.77 ha out of 90% bandwidth; after LC, 1.60, 2.47 and 3.13 ha, respectively. As
a result, the small parcels after LC were more concentrated around the village center than before LC.
Moreover, it can be said that the density of the small parcels around center of village for the project is
a positive result in terms of reducing the operation cost.
Keywords: GIS, Kernel density analysis, Geospatial analysis, Land consolidation
695
st th
The Importance of Crop Potation in The Agriculture of The

Republic of Moldova
Nicolai Leah1, Tamara Leah1
1
Institute of Soil Science, Agrochemistry and Soil Protection "N.Dimo", Chisinau, Moldova
Corresponding author email:nicolai.leah@gmail.com
Abstract: It is presents the analysis of the importance of crop rotation in the agricultural system
practiced in Moldova. Under the conditions of the land resources degradation, agriculture requires to use
a variety of crop with long-term rotation (5-7 years), including ameliorative crops (perennial leguminous
and grasses), as well as the application of crop rotation and annual incorporation of fresh organic matter,
to ensure a positive balance of humus in the soil and to intensify the activities of living organisms in the
soil. The green leguminous culture (vetch) is an important ecological remedy for fertilization and soil
protection. Green fertilizer crops help increase the structural stability even in the first years of
application, stabilizing soil organic matter content, maintaining moisture in the soil.
Key words: Agriculture, Crop, Degradation, Leguminous, Rotation, Soil, Structure.
696
st th
Nitrate Pollution and Its Possible Causes in Kayseri Drinking Water
Nuray Ates1, S.Sule Kaplan-Bekaroglu2, Filiz Dadaser-Celik1

1
Department of Enviromental Engineering, Erciyes University, Kayseri, Turkey.
2
Water Institute, Suleyman Demirel University, Isparta, Turkey
Corresponding author email: nuraya@erciyes.edu.tr
Abstract: Deterioration of groundwater quality from nitrate contamination has grown significantly in
recent years. The main purpose of this study was to determine levels of nitrate in the drinking water
storage reservoirs and different points of the distribution system in Kayseri and to evaluate the
seasonal variations of nitrate levels. Groundwater is the sole source of drinking water for Kayseri.
Besides occurrence of nitrate contamination, this study provides information on the nitrate pollution’s
possible causes in groundwater. Nitrate levels were monitored monthly for one year period at 24
reservoirs and 26 distribution points in Kayseri. Concentrations of nitrate in reservoirs and distribution
points ranged between 5-41 mg/L and 6-38 mg/L, respectively. The highest nitrate value (41 mg/L)
was measured at Mahrumlar and Kulaklı reservoir. Obtained values are close to the maximum
contaminant level regulated in drinking water by the Ministry of Health. Sources of nitrate pollution
can be divided into two main groups, nonpoint (diffuse) and point-source pollution. Agricultural
fertilizers application is the largest nonpoint source pollution and is extended over a wide area, as
opposed to point sources. Livestock farms, leaky septic or sewer systems and areas of chemical or
manure storage may be examples of point sources.
Keywords: Agricultural fertilizers, groundwater, irrigation, nitrate, pollution.
Acknowledgement: This study was financially supported by Erciyes University (Project No: FCD-
2015-5940). The authors thank to Kayseri Water and Sewerage Administration (KASKI) and Buket
Ergin for their contributions.
697
st th
Spray Cooling for Bovine Barns
Sefa Aksu1*, Ünal Kızıl1
1
ÇOMÜ Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü. 17100/Çanakkale.
Corresponding author email: aksusefa@comu.edu.tr
Abstract: Effective methods are needed to sustain profitability against increasing costs in animal
production enterprises. In this context, it is inevitable to increase the quality or quantity of the
products. Such practices that can be done for the purpose of changing feed rations, animal breeds,
physical conditions of facilities. These applications result in long-term as well as high investment
requirements. An application that can be effective in a short time with a lower investment is to provide
animal welfare by improving barn indoor conditions. Bovine animals get stressed under increasing
temperature conditions and reduce feed consumption, resulting in serious losses in meat and milk
yields. In many regions of our country, indoor temperatures are higher than desired in natural
ventilated barns. Spray cooling, one of the systems that will prevent this situation, is a widely used
application. These two concepts can be interfere with each other because of the companies that set up
the spraying systems also apply the humidification applications in the mushroom production facilities,
fish and grocery stores, textile and similar workshops. As a result of misapplications, fungal diseases
and behaviors related to strasse can be observed in animals. In order to prevent this, an example
system was designed for 60 cattles with a floor area of 450 square meters. During the design of the
system, heat transfer laws and psychrometric equations were used. As a result, the amount of water
the system will use, the nozzle diameter and number, the pressure and flow rates of the pump and the
required ventilation openings are determined.
Keywords: Bovine, Spraying, Humidification, Barn, Animal Welfare.
698
st th
Drip Irrigation for Pear Orchards (Pyrus Communis)
Funda Dökmen1*, Yeşim Ahı2, Daniyel Durmuş Köksal3
1
Kocaeli University, The Vocational School of Food & Agricultural,Campus of Arslanbey, Kartepe-
Kocaeli, Turkey.
2
Ankara University, Enstitute of Water Management, Ankara,Turkey.
3
Çukurova University, Enstitute of Science, Department of Irrigation and Agricultural Structural,
Adana,Turkey.
*
Corresponding author email: f_dokmen@hotmail.com & funda.dokmen@kocaeli.edu.tr
Abstract: Fruit growing is more important in terms of agricultural cultivation. Pear is a valuable kind
of fruit species that supported to economy in Turkey. Pear trees need to irrigation in the period of
growing/cultivation. Irrigation is more important factor for pear. Generally, application of irrigation
recommend from the beginning of May until the end of September. Irrigation methods change
according to orchard’s soil characteristic and climatic conditions depend on research area. For this
reason, a project for a pear orchard of 1 da to be drip irrigated was prepared and put into operation.
Monitoring and evaluation efforts were made in the field and were compared with those for the non-
irrigated areas. In this study, irrigation methods and water resources were investigated in orchard of
pear in the vicinity of Hisareyn/Kocaeli in Turkey. So, double ring infiltrometer test has been done for
the determination of soil infiltration rate and the infiltration value of the soil has been calculated as 8
mm h-1. After the some soil characteristics were determined, drip irrigation system set up in the area
for orchard irrigation. With irrigation time scheduling, it has been proposed that 10-12 hours of
irrigation once a week or 6-7 hours of irrigation every 4 days can be applied.
Keywords: infiltration, irrigation methods, orchards, productivity, water management
This study is supported by Scientific Research Projects Unit (BAP, Scientific Research Projects Unit-
2015/013) of Kocaeli University and Vision 2023 of Gölcük Municipality.
699
st th
Determination of The Current Situation of The Vegetable-Fruit

Drying Plant Using Geothermal Energy in Kırşehir Province and of
Its Development Possibilities
Selma Boyacı*1, Sedat Boyacı2, Güldane Gürdal3
1
Kırşehir Ahi Evran University, Fakulty of Agriculture, Department of Horticulture
2
Kırşehir Ahi Evran University, Fakulty of Agriculture, Department of Biosystems
Engineering
3
Kırşehir Municipality and Special Provincial Administration
Corresponding author: selma.boyaci@ahievran.edu.tr
Abstract: The plant is the first and vegetable-fruit drying plant using geothermal energy in Karakurt
area with the cooperation of the Kırşehir Municipality and the Special Provincial Administration.
With a total covered area of 200 m2, about 39 tons of fresh fruits and vegetables with 13 types in total,
including 11 types of fruit and 2 types of vegetables, have been dried in the plant per year as of 2018.
In the plant, the thermal energy required to dry the products is obtained from the Karakurt1 (K1) well,
which has a depth of 147 meters and a flow rate of 12 lt/sec and a temperature of 52°C. The products
are kept in a cold-storage depot at +4/6 °C until reaching a certain ripeness level. Fruits reaching the
desired degree in the cold-storage depot are subjected to some pre-treatment, such as sorting, washing,
classification and seed extraction. After pre-treatment, fruits are sliced according to their shape and
crust conditions. The dried fruits are subjected to packaging process after a certain rest period
subsequent to their initial temperatures are cooled down, then they are ready for sale inside and
outside of the province. Today, when the demand for healthy foods in the world increases day by day,
it was determined that geothermal energy can be used in producing electricity, health tourism and
greenhouse cultivation as well as it can be used easily in vegetable-fruit drying and that Kırşehir
province can become an important product drying center with its geothermal resources in the future.
Keywords: Kırşehir, Geothermal, Vegetable-fruit drying.
This study was supported by ZRT.A4.18.017 project of Scientific Research Projects Coordinatorship
(BAP) Ahi Evran University of Kırşehir.
700
st th
Effect of Salinity and Drought Stress Conditions on Enzyme

Activities of Plants
Alper Güngör1, Ömer Taş2, Gürkan Bilir2, Ahmet Can Olcay2, Hakan Arslan1,
Deniz Ekinci2
1
Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Samsun, TÜRKİYE
2
Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Tarımsal Biyoteknoloji Bölümü, Samsun, TÜRKİYE
Corresponding author email: alper.gungor@omu.edu.tr
Abstract:From seeding to harvest, plants are exposed to several stress inducing environmental
conditions. In plants, stress factors usually arise simultaneously. In such cases, plants tolerate stress
conditions either by the internal production of antioxidant enzymes, or via external application of
osmolyte protectors. In this study; drought and salinity, which are the most frequent factors that
directly affect plant development and yield were discussed. Among antioxidant enzymes that are
produced by plants under stress conditions, superoxide dismutase (SOD), peroxide dismutase (POD),
catalase (CAT), glutathione peroxidase (GPX), glutathione reductase (GR) and ascorbate peroxidase
(APX) were investigated. Proline, glycine, betaine, absisic acid, organic acids and epibrossinolide
were used as external osmoregulators. Under increasing drought conditions, CAT and SOD activities
were shown to increase in sunflower, canola, bean, sugar beet and wheat, while CAT activity was
decreased in chickpea. Under increasing salinity conditions, APX activity was increased in mustard,
wheat and bean; while activity of CAT enzyme was observed to decrease in licorice seedlings.
Recently, research on initial mechanisms that response to stress by observing changes within plant
physiology has drawn attention. Early diagnosis and response will enable to remove all kinds of stress
conditions that affect plant yield. On the other hand, antioxidant enzymes and osmolyte protectors will
have a significant place in developing irrigation studies.
Keywords: Antioxidant enzymes, External application, Drought, Stress, Salinity
701
st th
Effect of Different Irrigation Water Salinity on the Antioxidant

Enzyme Activity of Purple Carrot (Daucus Carota L) Plant
Alper Güngör1, Gürkan Bilir2, Ömer Taş2, Ahmet Can Olcay2, Mehmet Altun2,
Hakan Arslan1, Deniz Ekinci2
1
Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Samsun, TÜRKİYE
2
Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Tarımsal Biyoteknoloji Bölümü, Samsun, TÜRKİYE
Corresponding author email: alper.gungor@omu.edu.tr
Abstract: Plants require several abiotic conditions during their vegetation periods. In case of
unfavorable abiotic conditions stress occurs and this can be tolerated by internal production of
antioxidant enzymes. In this study, the change in enzyme level of carrot plants that were exposed to 6
different irrigation water salinity (To =0,38 dS/m, T1 =1,5 dS/m, T2 =3 dS/m, T3 =5 dS/m, T4 =7 dS/m,
T5 =10 dS/m) in 6 days intervals of irrigation, was investigated. Leaf samples were collected on the
harvest period from carrots which were cultivated under salt stress, and important stress indicator
enzymes (glutathione reductase (GR), glutathione s-transferase (GST), superoxide dismutase (SOD))
were calculated. Due to increased irrigation water salinity; GST, GR and SOD amounts of plants was
observed to increase in parallel. Under increased salinity of irrigation water, GST activity was
increased till T4 subject, then decreased in T5 subject. Activity of GR enzyme was shown to be
similar. Based on the stress caused by the increased salinity in all subjects, SOD activity was
increased until T5 subject and reached to the top level. As a salt-sensitive plant, T0 enzyme activities
of carrot plant were calculated to be in the highest level. As a result of the study; GST, GR and SOD
enzymes were proven to be an indicator of plant stress level, by showing activity according to the
amount of environmental drought, indicating that these parameters can be utilized in planning of
irrigation time and evaluation of plant yield.
Keywords: Antioxidant enzyme, Carrot, Physiologycal drought, Irrigation water salinity, Stress
702
st th
Land Consolidation – The Needs and The Gaps in Bulgarian

Agricultural Land-Use Management
Milena Dimitrova1, Moteva1 Georgi1, Dimitrov Kostadinov2
1
University of Architecture, Civil Engineering and Geodesy
2
Institute of Soil Science, Agro-Technology and Plant Protection
Corresponding author email: milena_moteva@yahoo.com
Abstract: Land consolidation is a consistent goal of the land policies worldwide. It is actively
promoted in the developed countries and in some countries in transition – namely in Poland, Slovakia,
Hungary. The goal of the paper is to give rational suggestions to Bulgarian policy and law makers for
development of spatial planning in the agricultural territories that includes vision for land
consolidation. Statistical methods were used for analysis of the current economic structure of the rural
households in Bulgaria and the tendencies of its development. The systematic and complex approach
was applied in the analysis of the needs and gaps in management of the agricultural territory. Also the
integrated, holistic and innovation approach was applied for deriving proper conclusions. On the base
of an expert assessment the enabling and hindering conditions for applying of some effective foreign
approaches to land consolidation were revealed and discussed. This study reveals that for the
agricultural territories there are no mandatory requirements for planning activities; no science based
structuring, including suitable for land consolidation zones; no normative-regulated rules and
technical standards. Land consolidation exists in the legislation as a voluntary form with no financing
by the state. Actually, one-year land use consolidation that is regulated by the Law is practiced but in
case the land-users declare a wish for that. Specific proposals for changes in the legislation and
spatial planning documentation for the agricultural territories with focus on land consolidation were
formulated. Some foreign experience can be useful for Bulgarian socio-economic conditions. It is
vitally necessary to elaborate official rules for initiation of systematic land consolidation process by
the state in order to develop good logistics, good transportation connections, to implemente high field
production technologies, to achieve good environmental quality, further to attract foreign and national
investments in land.
Keywords: Land consolidation, Legal regulations, LC Methods, Land use management
703
st th
Approximate Cost Calculation of Aquaponics and Hydroponics:

Antalya Province Case
Esra Okudur1*, Türker Bodur2
1
Sason Vocational School, Batman University, 72060 Batman – Turkey
2
Department of Aquaculture, Fisheries Faculty, Akdeniz University 07059 Antalya – Turkey
Abstract: In this study, approximate cost of the aquaponics and hydroponics production in the plastic
greenhouse in the 250 m2 area in Akdeniz University was calculated. Operating costs for production in
the aquaponics; electricity, fish feed, seedlings and iron (chelated) and in the hydroponics; seedling,
fertilizer and electricity costs were calculated. The cost calculation is based on the 50 days between
planting of lettuce and parsley seedlings (20.02.2018) and harvesting (10.04.2018). In both systems,
two grow beds were used and each were filled with 4 ton water and has 15 m2 surface area. Total of
200 lettuce (var. cospirina) 200 lettuce (var. caipira) and 200 parsley seedlings (20 pcs / m2) were
grown for 50 days in a total of 30 m2 surface area (two grow beds). In the study, Hoagland nutrient
solution was used in the hydroponics system and no chemical fertilizers were used in the aquaponic
system except for 6% chelated iron (Fe-EDDHA). In the aquaponic system, the common carp
(Cyprinus carpio) (mean weight 155 g) and the tilapia (Oreochromis niloticus) (average weight 127 g)
were used and the fish were fed with a 38% protein content of carp feed daily (average 1.5 kg / day).
The amount of the product and cost calculations obtained at the end of the experiment are presented in
Table 1.
Table1: Approximate income-expense account in a vegetable harvesting period in the process of
production of aquaponic and hydroponics
Obtained Product Aquaponic Hydroponic
Common Carp 63 -
Fish* (kg) Tilapia 39
Total 99
Lettuce (var. cospirina) 42 75
Plant (kg) Lettuce (var. caipira) 34 60

Parsley 18 7
Total 94 142
Cost
Fish feed (TL) (5TL/kg) 375,00 -
Fertilizer (TL) 36,00 59,00
Electricity (TL) (0,45TL/kW) 549,00 110,00
Seedling (TL) (lettuce0,10 TL/piece, parsley 0,12 TL/piece) 64,00 64,00
Other expenses (TL) (total expense %10) 102,40 23,30
Total Costs (TL) 1126,40 256,30
Income
Fish Income (TL) (20TL/kg) 1980,00 -
Plant Income (TL) (average 3TL/kg) 282,00 426,00
Total Income (TL) 2262,00 426,00
The unit cost
Fish (TL/kg) 8,78 -
Plant (TL/kg) 2,71 1,81
Weight gained in 50 days
According to the results of this study, the approximate unit cost were found higher in aquaponic
production for vegetable production than in hydroponic production. However, because of the
production of fish in aquaponics, the income and expenses balance of the two production methods
would showed similarities.
Keywords: Aquaponics, Hydroponics, production cost
704
st th
The Effects of Different Colors of Cover Materials On the

Development of Greenhouse Cultivation: Lettuce (Lactuca Sativa)
Sample
Funda Tunçbilek1, Atılgan Atılgan1
1
Applied Sciences University of Isparta, Faculty of Agricultural Sciences and Technology,
Agricultural Structures and Irrigation, Isparta, TÜRKİYE
Corresponding author email: atilganatilgan01@gmail.com

Abstract: The study was carried out in the greenhouses in the experimental area of Süleyman Demirel
University. In the study, three plastic greenhouses were used which have 6 m2 of floor area and 2
meters of wall height. In the study, control, blue and red covered greenhouses were used as material.
The research started in April 2018 and was completed at the end of July 2018. In this study,
temperature, humidity and solar intensities were measured as environmental conditions. In addition,
the development, yield and quality parameters of lettuce plants were also investigated. For this
purpose, temperature, humidity and solar intensity sensors are placed in each greenhouse. For this
purpose, sensors have been installed to measure the temperature, humidity and solar intensity.
Temperature and humidity measurements were carried out for 24 hours, and solar intensities were
measured between 10:00 and 16:00. Regarding the lettuce plant; length, number of leaves, head
diameter, weight, stem length, taste ratio and head diameter measurements were performed. As a
result, the yield values such as number of leaves, head diameter, weight were higher in the control
sera. It has been concluded that the vegetative period of lettuce will be extended by using different
covering materials in greenhouses and production can be done in the periods when daylight is longer.
Keywords: Greenhouse, Lettuce, Colored cover material, Solar intensity
705
st th
The Changes in Agricultural Sector, Problems and Opportunities

Created by This Change in Turkey
Gürsel Küsek1
1
Tarım ve Orman BakanlığıEskisehir Yolu 9. km Lodumlu / Ankara, Turkey
Coreesponding author email: gkusek2000@gmail.com
Abstract: Agricultural activities which are being done traditionally to cover family needs, now
transferred into a complex activity field which can be achievable by collective use of various data and
information. In the past, farmer families could be able to continue their production without extra
information or decision since they know the local seeds which they have been growing their own lands
for long years. Because the farmers know how to grow the local seeds in their region thanks to their
valuable experiences. On the other hand, limited products are being sold to same consumers. In other
words, as there were not excess variety of goods in the market, producers need neither new strategies nor
information in marketing. In current time, the calculation of optimum intersection set of nearly unlimited
number of variances enables competitive agriculture.
Keywords: agricultural change, agricultural statistics, agricultural planning
706
st th
Maize (Zea Mays L.) Response to Irrigation Scheduling and

Nitrogen Rate During Extreme Weather Under Climatic Conditions
of Eastern Croatia
Marković Monika1, Josipović Marko2, Šoštarić Jasna1
1
University of Osijek, faculty of Agrobiotechnical Science, Plant Production, Osijek, Croatia.
 2
Agricultural Institute, Department for Agricultural Technique and Amelioration, Osijek, Croatia.
Corresponding author email: monika.markovic@pfos.hr
Abstract: The objective of this study was to evaluate the effect of irrigation scheduling (a1: non-
irrigated; a2: 80 – 100 % field capacity) with sprinkler irrigation system and nitrogen rate (b1: 0 kg N
ha-1 and b2: 200 kg N ha-1) on yield and quality of two maize hybrids (Zea mays L.). A field study
was carried out as randomised block arrangement with three replicates at research field of Agricultural
institute in Osijek (2010-2012). Irrigation was scheduled by measuring the soil water content with
granular matrix sensors (GMS). The results showed that efficiency of irrigation scheduling highly
depends on weather conditions. During the growing seasons characterized by lack of rainfall, the
maximum maize yield was achieved on plots irrigated with the maximum net irrigation (a1 = 7,47 t
ha-1, a2 = 9,08 t ha-1, 2011 and a1 = 7,86 t ha-1; a2 = 10,21 t ha-1, 2012) while during the extremely
wet year the maximum yield was achieved on control plots (a1 = 9,3 t ha-1; a2 = 9,14 t ha-1). As for
quality of the grain, the protein content decreased with higher net irrigation which was opposite to the
starch content. The effect of nitrogen rate and hybrid was year dependent.
Keywords: Irrigation scheduling, nitrogen rate, maize, yield, quality
707

Icasi 2018 Sonproceedingve Ozet Kitabcigi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Icasi 2018 Sonproceedingve Ozet Kitabcigi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ISBN 978-605-81136-0-2

SCIENTIFIC COMMITTEE-BİLİM KURULU

Prof. Dr. Atılgan ATILGAN

The Attitudes of the Farmers about Land Consolidation: Case of Malatya

Burdur Havzasında Referans Evapotranspirasyonun Mekansal Değişimi ...................208

Bazı Tarımsal Atıklarından Elde Edilebilecek Kullanılabilir Biyogaz Enerjisi

Arazi Toplulaştırma Projelerinin Çiftçi Memnuniyet Düzeyi: Niğde, Türkiye

Determination of Quality Changes in The Walnut Fruits Grown Under Different

The Role of Subsurface Drip Irrigation On Water Productivity for Cotton

Integrating The Agricultural Territory in The Spatial Planning Process in

Differentiation of The Irrigation Regime on Soils With Groundwater Supply

Comparison of Measured and Estimated Evapotranspiration of Pomegranate

Irrigation Automation Controlled by Plc and Movable Solar Panels Following

Effects of Irrigation Water with Different Salinity and Leaching Fraction On

An Artificial Neural Network Model for Prediction of Heat Requirement for

Ovicidal Activity of Essential Oils from Some Medicinal and

Fedai Erler1, Hilal Şule Tosun1, Derya Baki1

Keywords: Bio-fumigant, Bruchidae, plant extract, ovicide, stored products pest

Introduction temperature of about 28°C, and beetles

48 22.6±4.6 dB 32.4±3.2 cB 42.8±3.2 bB 62.4±4.2 aB

96 28.6±4.2 dA 36.4±4.0 cA 52.4±4.0 bA 66.7±4.2 aA

48 38.8±2.6 dB 54.6±2.8 cB 68.0±4.0 aB 61.8±4.4 bB

96 44.6±4.2 dA 66.4±3.6 cA 74.6±2.6 bA 78.1±3.4 aA

48 38.8±4.2 dB 47.6±3.4 cB 56.8±3.6 bB 78.8±3.2 aB

96 46.3±4.6 dA 52.8±3.2 cA 66.8±2.8 bA 81.8±2.8 aA

48 5.4±1.8 aB 5.4±2.2 aB 0.0±0.0 bB 0.0±0.0 bB

96 6.6±2.2 aA 6.2±2.8 aA 5.4±1.2 bA 6.4±2.4 aA

Ovicidal activity was generally To date, fumigant toxicity of a large

fumigants. They also indicated that there

to the house fly (Diptera: Muscidae), Indian Journal of Experimental

Potential of Selected Soil Amendments to Increase The Yield of

Elena Kondrlova Jan Horak, Dusan Igaz

Slovak University of Agriculture, Faculty of Horticulture and Landscape Engineering, Department of

Corresponding author email: elena.kondrlova@uniag.sk; elena.kondrlova@gmail.com

Keywords: agriculture, spring barley, biochar, crop yield, fertilizer

soils than in alkaline and fine-textured

effect on the amount of above ground higher. Biochar application at 10 t/ha

Conclusion Baronti, S., G. Alberti, G.D. Vedove, F.D.

Diagnosis of Phosphate Pollution of the Birds Lake for Agricultural

Toumi Abir1, Alayat Hacéne1, Berredjem Amira1, Houhamdi Moussa2

University of Chadli Bendjedid El Tarf,Faculty of science of nature and life, Department of

Keywords: Water, agricultural, environment, impact.

Introduction good knowledge of the structure of wetlands

mineralized and salt. The high conductivity

Figure 1: Location map of the study area

Figure 3: Spatio-temporal variations of calcium and magnesium of Birds Lake

Figure 4: Spatio-temporal variations of dissolved oxygen and electrical conductivity of

Figure 5: Spatio-temporal variations in phosphates and water hardness

Conclusion sometimes by murky water and high

References the chemical characteristics of natural

L'analyse de l'eau, eaux naturelles, 264-267+276.

Effects of Soil Erosion on Water Quality and Aquatic Ecosystem in a

Necla Koralay1*, Ömer Kara1

Karadeniz Technical University Faculty of Forestry, Department of Forest Engineering, Trabzon,

Introduction (Johnson et al., 1997; Sthiannopkao et al.,

the water required for ecosystem health are

Figure 2. Forestry activities in a watershed (Kunduz Forest of Vezirköprü in Samsun

unique physical and chemical properties. transpiration, increasing water storage

Riperian zone reduce water temperature Effects of Climate on Soil Erosion

Soil Erosion and Water Quality &

Figure 4. Impact of Production Activities on Sediment Quantity: a) Kunduz Forest of

River Murray, Australia, Marine NC: U.S. Department of Agriculture,

The Effect of Minimum Drainage Length for Calculation of Stream