11th International Istanbul Scientific Research Congress Proceedings Book (COMBINED)

EDITORS
PROF. DR. RAUL D.S.G. CAMPILHO

ASSOC. PROF. DR. PARVIN AHANCHI
EMIL RAUL OGLU AGAYEV
ALGERIA, AZERBAIJAN, CANADA, CHINA, GEORGIA, INDIA, INDONESIA,

IRAN, KOSOVO, KUWAIT, MAURITIUS, MOROCCO, NAMIBIA, NEPAL,
NIGERIA, PAKISTAN, PHILIPPINES, PORTUGAL, SPAIN, TÜRKIYE,
UZBEKISTAN, VIETNAM.
ISBN: 978-605-73228-5-2
ALGERIA, AZERBAIJAN, CANADA, CHINA, GEORGIA,
INDIA, INDONESIA, IRAN, KOSOVO, KUWAIT,
MAURITIUS, MOROCCO, NAMIBIA, NEPAL, NIGERIA,
PAKISTAN, PHILIPPINES, PORTUGAL, SPAIN, TÜRKIYE,
UZBEKISTAN, VIETNAM.
11TH INTERNATIONAL ISTANBUL

SCIENTIFIC RESEARCH CONGRESS
PROCEEDINGS BOOK
OCTOBER 15-17, 2022

(ONLINE & FACE TO FACE PARTICIPATION)
ISBN: 978-605-73228-5-2
EDITORS
BZT AKADEMİ YAYINEVİ®

BZT ACADEMY PUBLISHING HOUSE 2021©
TURKEY, GERMANY
TR: +90543 671 0123 GR: +491774586777
11TH INTERNATIONAL ISTANBUL
SCIENTIFIC RESEARCH CONGRESS
OCTOBER 15-17, 2022
ONLINE & IN-PERSON PARTICIPATION
ISTANBUL, TÜRKİYE
CONGRESS PROCEEDINGS
BOOK
EDITORS
TURKEY, GERMANY
TR: +90543 671 0123 GR: +491774586777
internationalistanbulcongress@gmail.com
https://www.internationalistanbulcongress.com/
All rights reserved

BZT ACADEMY PUBLISHING HOUSE 2021©
Publishing Date: 05.11.2022
ISBN: 978-605-73228-5-2
11TH INTERNATIONAL ISTANBUL SCIENTIFIC RESEARCH CONGRESS
CONGRESS ID
CONGRESS NAME
11TH INTERNATIONAL ISTANBUL SCIENTIFIC RESEARCH

CONGRESS
DATE AND VENUE

OCTOBER 15-17, 2022
ONLINE & IN-PERSON PARTICIPATION (ISTANBUL, TURKEY)
(FROM 22 DIFFERENT COUNTRIES)
ORGANIZERS & PARTICIPANT INSTITUTIONS

BZT Academy, Turkey
Azerbaijan National Academy of Science, Azerbaijan
Social Communication University, Portugal
Tetova University, North Macedonia
Presidents of Organization Committee
Prof. Dr. Prof. Dr. Maria José DOS- SANTOS
Assoc. Prof. Dr. Parvin AHANCHI
President of Scientific Committee
Prof. Dr. Muhlise COŞGUN ÖGEYİK
President of Coordinators’
Baha Ahmet YILMAZ
ACCEPTED PAPERS
94 Turkish Participants
146 Foreign Participants
%60.5 Foreign Participant Rate
%39.5 Turkish Participant Rate
REFUSED PAPERS
2 Turkish Participants
2 Foreign Participants
EVALUATION PROCESS
All Submissions Have Passed a Double-Blind Referee Evaluation Process
All Responsibility for the Works Belongs to the Author
BİLİM &
ORGANİZASYON KURULU
SOSYAL BİLİMLER & GÜZEL SANATLAR
Prof. Dr.
Hasan KÖNİ
Kültür University - Turkey
Prof. Dr.
Kobus
MAREE
University of Pretoria,
South Africa
Prof. Dr.
Mrudul NILE
Mumbai University, India
Prof. Dr.
Muhlise
COŞGUN
ÖGEYİK
Trakya University, Turkey
Prof. Dr.
Dervish
ALIMI
University of Tetova,
Macedonia
Prof. Dr.
Dobrinka D.
RADOINOVA
Medical University of
Varna, Bulgaria.
Prof. Dr.
Calin
SCRIPCARU
Institute of Forensic
Medicine, Romania
Prof. Dr. Elnara

SHAIFYEVA
Baku State University,
Azerbaijan
Prof. Dr.
Asiye AKA
Çanakkale 18 Mart
University, Turkey
More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

BİLİM &
Prof. Dr.
Vaskhanim
ORUJOVA
Azerbaijan
Assoc.
Prof.Dr.
Çiğdem
NAS
Yıldız Technical University,
Assoc. Prof.
Turkey
Dr. Nesrin
ADA
Ege University, Turkey
Assoc. Prof.
Dr. Imam
Bakır KANLI
Marmara University,
Turkey
Assoc. Prof.
Dr. Fahri
ÖZSUNGUR
Adana Chamber of
Commerce, Trade Registry
Deputy Manager, Turkey
Assoc. Prof.
Dr. Kutay
UZUN
Assoc. Prof.
Dr. Çetin TAN
Fırat University, Turkey
Assoc. Prof. Dr.

Nuran KILAVUZ
Erzincan Binali Yıldırım
University, History
Assoc. Prof. Dr.

Abdullazadə
Nazilə Əbdül
qızı
Azerbaijan State
Pedagogical University

BİLİM &
Dr.
Mohammad
ALAWAMLEH
American University of
Madabai, Jordan Dr. Joy Ifeanyi
Osarumwense
JOSEPH
Rhodes University, South
Africa
Dr. Merati
RACHID
University of Tiaret,
Algeria
Dr. Ahmet
YILMAZ
Treu Consulting
Coorporation, Germany
Dr. Boudra
ABDELLATIF
University of Tiaret, Algeria
Dr. Ulker
IMAMELIYEVA
Azerbaijan
PhD.Marjan
KASTEREN
Purdue University, USA
PhD. Vugar
GAHRAMANOV
Rovira i Virgili University,
Spain

BİLİM &
Dr.
Muhammad
SAFDAR
BHATTI
The Islamia University of
Dr. Shahboz
Bahawalpur, Pakistan SHOEV
Warsow University, Poland
Dr. Övgü
KALKAN
KÜÇÜKSOLAK
Yalova University, Turkey
Dr. Samir HUMBETOV

Head of the Center for
International Relations and
Diplomatic Studies, Azerbaijan
Dr. Hamza Rehman

BUTT
GIFT University, Pakistan
Dr. Carlos
ARENAS
Valencia University,
Spain
Dr. Meryem
AKÇAYOĞLU
Çukurova University, Turkey

SCIENTIFIC & ORGANIZATION
COMMITTEES
SOCIAL SCIENCES & FINE ARTS
Prof. Dr.
Hasan KÖNİ
Kültür University - Turkey
Prof. Dr.
Kobus
MAREE
University of Pretoria,
South Africa
Prof. Dr.
Mrudul NILE
Mumbai University, India
Prof. Dr.
Muhlise
COŞGUN
ÖGEYİK
Prof. Dr.
Dervish
ALIMI
University of Tetova,
Macedonia
Prof. Dr.
Dobrinka D.
RADOINOVA
Medical University of
Varna, Bulgaria.
Prof. Dr.
Calin
SCRIPCARU
Institute of Forensic
Medicine, Romania
Prof. Dr. Elnara

SHAIFYEVA
Azerbaijan
Prof. Dr.
Asiye AKA
Çanakkale 18 Mart
University, Turkey

COMMITTEES
Prof. Dr.
Vaskhanim
ORUJOVA
Azerbaijan
Assoc.
Prof.Dr.
Çiğdem
NAS
Yıldız Technical University,
Assoc. Prof.
Turkey
Dr. Nesrin
ADA
Ege University, Turkey
Assoc. Prof.
Dr. Imam
Bakır KANLI
Marmara University,
Turkey
Assoc. Prof.
Dr. Fahri
ÖZSUNGUR
Adana Chamber of
Commerce, Trade Registry
Deputy Manager, Turkey
Assoc. Prof.
Dr. Kutay
UZUN
Assoc. Prof.
Dr. Çetin
TAN
Fırat University, Turkey
Assoc. Prof. Dr.

Nuran KILAVUZ
University, History
Assoc. Prof. Dr.

Abdullazadə
Nazilə Əbdül qızı
Azerbaijan State
Pedagogical University

COMMITTEES
Dr.
Mohammad
ALAWAMLEH
American University of
Madabai, Jordan. Dr. Joy Ifeanyi
Osarumwense
JOSEPH
Rhodes University, South
Africa
Dr. Merati
RACHID
University of Tiaret,
Algeria
Dr. Ahmet
YILMAZ
Treu Consulting
Coorporation, Germany
Dr. Boudra
ABDELLATIF
University of Tiaret, Algeria
Dr. Ulker
IMAMELIYEVA
Azerbaijan
PhD.Marjan
KASTEREN
Purdue University, USA
PhD. Vugar
GAHRAMANOV
Rovira i Virgili University,
Spain

COMMITTEES
Dr.
Muhammad
SAFDAR
BHATTI
Bahawalpur İslam
Dr. Shahboz
Üniversitesi, Pakistan SHOEV
Varşova Üniversitesi,
Polanya
Dr. Övgü
KALKAN
KÜÇÜKSOLAK
Yalova Üniversitesi,
Türkiye
Dr. Samir HUMBETOV

Uluslararası İlişkiler ve
Diplomasi Çalışmaları Merkezi
Başkanı, Azerbaycan
Dr. Hamza Rehman

BUTT
GIFT Üniversitesi,
Pakistan
Dr. Carlos
ARENAS
İspanya Üniversitesi, Türkiye
Dr. Meryem
AKÇAYOĞLU
Çukurova Üniversitesi, Türkiye

BİLİM &
FEN, MATEMATİK, MÜHENDİSLİK &
UYGULAMALI BİLİMLER
Prof. Dr.
Neslihan
DOGAN-
SAGLAMTIMUR
Nigde Omer Halisdemir Prof. Tin-Yam
University, Turkey
CHAN
National Taiwan Ocean
University, Taiwan
Prof.
Mohammed
BETTACH
Chouaib Doukkali
University, Morocco
Assoc. Prof.
Dr. Nur Jale
ECE
Mersin University, Turkey.
Assoc. Prof.
Dr. İkbal
ERBAŞ
Akdeniz University, Turkey.
Dr. Enis
Nadia Md
YUSOF
University Sains Malaysia,
Malaysia
Dr. Nik
NORLIATI
FITRI MD NOR
Malaysia
Dr. Abdulgaffar
MUHAMMAD
National Open University
of Nigeria, Nigeria

BİLİM &
Dr. Amirah
HURZAID
Malaysia
Dr. Yassine
ENNACIRI
Chouaib Doukkali
University, Morocco
Dr. Özerk
YAVUZ
Haliç University, Turkey
Didem Yavuz
VELİPASAOĞLU
Izmir Democracy
University, Turkey
Dr. Mustafa
Alper
DÖNMEZ
Konya Technical University,
Turkey
Dr. Khurshid
ALAM
Sultan Qaboos University,
Qatar
Dr.K.P.Sanal
Kumar
R.V. Government Arts
College, India
Dr.Mohammad
Arif Kamal
Aligarh Muslim University, India

BİLİM & ORGANİZASYON
KURULU
Dr. K. Dr. K.
Thamizhmaran Thamizhmaran
Government College of
Engineering, India
Engineering, India
DR. P.
SIVASAKTHIV
ELAN
Annamalai University,
India

COMMITTEES
LIFE, MATHEMATICS, ENGINEERING &
APPLIED SCIENCES
Prof. Dr.
Neslihan
DOGAN-
SAGLAMTIMUR
Nigde Omer Halisdemir Prof. Tin-Yam
University, Turkey
CHAN
National Taiwan Ocean
University, Taiwan
Prof.
Mohammed
BETTACH
Chouaib Doukkali
University, Morocco
Assoc. Prof.
Dr. Nur Jale
ECE
Mersin University, Turkey.
Assoc. Prof.
Dr. İkbal
ERBAŞ
Akdeniz University, Turkey.
Dr. Enis
Nadia Md
YUSOF
Dr. Enis Nadia Md YUSOF,
Malaysia
Dr. Nik
NORLIATI
FITRI MD NOR
Malaysia
Dr. Abdulgaffar
MUHAMMAD
National Open University
of Nigeria, Nigeria

COMMITTEES
APPLIED SCIENCES
Dr. Amirah
HURZAID
Malaysia
Dr. Yassine
ENNACIRI
Chouaib Doukkali
University, Morocco
Dr. Özerk
YAVUZ
Haliç University, Turkey
Didem Yavuz
VELİPASAOĞLU
Izmir Democracy
University, Turkey
Dr. Mustafa
Alper
DÖNMEZ
Turkey
Dr. Khurshid
ALAM
Sultan Qaboos University,
Qatar
Dr.K.P.Sanal
Kumar
R.V. Government Arts
College, India
Dr.Mohammad
Arif Kamal
Aligarh Muslim University, India

COMMITTEES
APPLIED SCIENCES
DR. K. Dr. K.
THAMİZHMARA Thamizhmaran
N Government College of
Engineering, India
Engineering, India
DR. P.
SIVASAKTHIV
ELAN
Annamalai University,
India

BİLİM &
SAĞLIK VE SPOR BİLİMLERİ
Prof. Dr. Paul

ZÖLLNER
Duisburg-Essen
University, GERMANY
Assoc. Prof.
Dr. Yueqi
ZHANG
Purdue University
Northwest, China
Prof. Dr.
Nazan
AKTAŞ
Selçuk University, Turkey
Prof. Dr.
Papatya
KARAKURT
University, Turkey
Assoc.
Prof.Dr.
Nuray DEMIR
Ataturk University, Turkey.
Assoc. Prof.
Dr. Özüm
ERKİN
GEYİKTEPE
İzmir Demokracy
University, TURKEY
Assoc. Prof.
Dr. Aysel
KIZILKAYA
NAMLI
Fırat University, TURKEY
Assoc.Prof. Dr.
P.Sivasakthivelan
Annamalai University, India
Assoc. Prof.
Dr. Mehtap
KAVURMACI
Ataturk University, Turkey

BİLİM &
Dr. Gülbin
KONAKÇI
Izmir Demokracy
University, Turkey
Dr. Genc
DEMJAHA
Demjaha Dent, Kosovo
Spc. Yunus
Emre KAVAL
Minis. of Healty, Turkey
Dr. Nora
DEMJAHA
Dr. Mücahit
YILMAZ
FS Hospital, Turkey
Dr. Martin
KANEV
TUSEB, Covid-19 Center:
Specialist Biologist, Turkey
Dr. Mario
JACKSON
United Nations, United
Health Group, Jordan
Dr. Rina
DEMJAHA
Graz Med. University,
Austria

BİLİM &
Dr. Sena HIZLI

Göztepe Hospital,
TURKEY
Dr. Teona
KVANTCHIANI
Ivane Javakhishvili Tbilisi
State University, Republic
of Georgia
Dr. Funda
ÇİTİL
CANBAY
Atatürk University,
TURKEY
Elif Tuğçe ÇİTİL

Kütahya Dumlupınar
University, TURKEY

COMMITTEES
HEALTH & SPORT SCIENCES
Prof. Dr. Paul

ZÖLLNER
Duisburg-Essen
University, GERMANY
Assoc. Prof.
Dr. Yueqi
ZHANG
Purdue University
Northwest, China
Prof. Dr.
Nazan
AKTAŞ
Selçuk University, Turkey
Prof. Dr.
Papatya
KARAKURT
University, Turkey
Assoc.
Prof.Dr.
Nuray DEMIR
Ataturk University, Turkey.
Assoc. Prof.
Dr. Özüm
ERKİN
GEYİKTEPE
İzmir Demokracy
University, TURKEY
Assoc. Prof.
Dr. Aysel
KIZILKAYA
NAMLI
Fırat University, TURKEY
Assoc.Prof. Dr.
P.Sivasakthivelan
Annamalai University, India
Assoc. Prof.
Dr. Mehtap
KAVURMACI
Ataturk University, Turkey

COMMITTEES
Dr. Gülbin
KONAKÇI
Izmir Demokracy
University, Turkey
Dr. Genc
DEMJAHA
Spc. Yunus
Emre KAVAL
Ministry of Health, Turkey
Dr. Nora
DEMJAHA
Dr. Mücahit
YILMAZ
FS Hospital, Turkey
Dr. Martin
KANEV
TUSEB, Covid-19 Center:
Specialist Biologist, Turkey
Dr. Mario
JACKSON
United Nations, United
Health Group, Jordan
Dr. Rina
DEMJAHA
Graz Med. University,
Austria

COMMITTEES
Dr. Sena HIZLI

Göztepe Hospital,
TURKEY
Dr. Teona
KVANTCHIANI
Ivane Javakhishvili Tbilisi
State University, Republic
of Georgia
Dr. Funda
ÇİTİL
CANBAY
Atatürk University,
TURKEY
Elif Tuğçe ÇİTİL

Kütahya Dumlupınar
University, TURKEY

11 TH INTERNATIONAL ISTANBUL SCIENTIFIC
RESEARCH CONGRESS
MEETING ID: 873 9576 0920

PASSWORD: 314968
OCTOBER 15, 2022 -

DAY I CONGRESS
OPENING PROGRAM
CONGRESS PROGRAM, OCTOBER 15, 2022 - DAY I
PROGRAM FLOW
OPENING SPEECHES
ASSOC. PROF. DR. PARVIN AHANCHI 09:00-9:15 (GMT+3)
INSTITUTE OF ARCHAEOLOGY, ETHNOGRAPHY
AND ANTHROPOLOGY, ANAS
"ŞUŞA NAĞILI” - ŞUŞADA MƏDƏNİYYƏT İQTİSADİYYATININ İNKİŞAF
ETDİRİLMƏ YOLLARININ AXTARIŞI KONTEKSTİNDƏ"
PROF. DR. MUHLİSE COSGUN ÖGEYİK

09:15-9:25 (GMT+3)
TRAKYA UNIVERSITY, TURKEY
DR.FARAHILA BABAYEVA-SHUKUROVA 09:25-9:30 (GMT+3)

AZERBAIJAN NATIONAL ACADEMY OF
SCIENCE, AZERBAIJAN
TURKISH PARTICIPANTS 09:30 (GMT+3)

SESSIONS
CONGRESS PROGRAM
Online (with Video Conference) Presentation
PARTICIPANT COUNTRIES (22 COUNTRIES)

Algeria, Azerbaijan, Canada, China, Georgia, India, Indonesia, Iran, Kosovo, Kuwait, Mauritius,
Morocco, Namibia, Nepal, Nigeria, Pakistan, Philippines, Portugal, Spain, Türkiye, Uzbekistan,
Vietnam.
MEETING ID: 873 9576 0920

PASSWORD: 314968
IMPORTANT, PLEASE READ CAREFULLY
 To be able to attend a meeting online, login via https://zoom.us/join site, enter ID “Meeting ID or Personal Link
Name” and solidify the session.
 The Zoom application is free and no need to create an account.
 The Zoom application can be used without registration.
 The application works on tablets, phones and PCs.
 The participant must be connected to the session 5 minutes before the presentation time.
 All congress participants can connect live and listen to all sessions.
 Moderator is responsible for the presentation and scientific discussion (question-answer) section of the session.
Points to Take into Consideration - TECHNICAL INFORMATION

 Make sure your computer has a microphone and is working.
 You should be able to use screen sharing feature in Zoom.
 Attendance certificates will be sent to you as pdf at the end of the congress.
 Requests such as change of place and time will not be taken into consideration in the congress program.
(All speakers required to be connected to the session 10 min before the session starts)
Moderator is responsible for ensuring the smooth running of the presentation, managing the group discussion
and dynamics.
Each presentation will take 10 minutes. There will be a question and answer session for 5 minutes after the
presentation.
Before you login to Zoom please indicate your name_surname and HALL number:
exp. Hall-1, Name SURNAME
SESSION (1)- HALL (1)
MEETING ID: 873 9576 0920
PASSWORD: 314968
MODERATOR:
Time: 0930-1215 Dr. Funda ÇİTİL CANBAY & Dr. Elif Tuğçe ÇİTİL
15.10.2022
(Turkey Local time GMT+3) COORDINATOR:
Spc. Baha Ahmet YILMAZ
Authors Affiliation Topic title
INVESTIGATION OF THE RELATIONSHIP

0930-0945 Hayati ARSLAN BETWEEN BASIC PSYCHOLOGICAL NEEDS
Mustafa Soner YÜCE Erciyes University, Türkiye AND GOAL ORIENTATIONS OF ELITE
Kenan KOÇ ATHLETES INTERESTED IN VOLLEYBALL
AND SWIMMING
Erzincan Binali Yıldırım THE EFFECTS OF INTENSIVE CARE NURSES’
0945-1000 Safiye YANMIŞ
University, Turkiye ROLE CONFLICT AND COPING WITH STRESS
Yasemin ÖZYER
Sinop University, Turkiye LEVELS ON QUALITY OF LIFE
1000-1015 Erzincan Binali Yıldırım HEALTH PERCEPTION AND INFLUENCING
Safiye YANMIŞ
University, Turkiye FACTORS IN INDIVIDUALS WITH CORONARY
Yasemin ÖZYER
Sinop University, Turkiye ARTERY DISEASE
1015-1030 Nuran Nur Aypar Sinop University, Turkiye THE RELATIONSHIP BETWEEN WOMEN'S
AKBAĞ Ankara Yıldırım Beyazıt PREMENSTRUAL SYNDROME EXPERIENCE &
Halime ABAY University, Turkiye COPING STATUS AND WORK LIFE
1030-1045 Çiğdem ÖKTEN Kütahya University of Health HYPERTENSIVE DISEASES IN PREGNANCY
Elif Tuğçe ÇİTİL Sciences, Turkiye AND THE CARE PROCESS
1045-1100 Funda ÇİTİL CANBAY Atatürk University, Türkiye ABORTIONS AS A RESULT OF PREGNANCY
Elif Tuğçe ÇİTİL Kütahya Health Sciences, Türkiye COMPLICATIONS AND MIDWIFERY CARE
1100-1115 EVALUATION OF THE MEDICAL FEAR
Hilal AKMAN
Selçuk University, Türkiye CONCEPT IN TERMS OF HEALTH SERVICE
Nazlı GÜL
DEMAND
1115-1130 Muhittin Serkan Ministry of Health Ankara City INTERESTING STORY OF A PRISONER'S
YILMAZ Hospital, Türkiye ADMISSION
1130-1145 Afyonkarahisar Health Sciences
ENHANCED ANTICANCER ACTIVITY OF
Elif KAGA University, Türkiye
COMBRETASTATIN A-4 COMBINED WITH
Sadık KAGA Afyon Kocatepe University,
DOCETAXEL ON BREAST CANCER
Türkiye
1145-1200 Nesrin ADIGÜZEL TURBINE DESIGN USED IN ORAL AND
Atatürk University, Türkiye
Enes GÖKTAŞ DENTAL HEALTH: A NEW AERATOR DESIGN
1200-1215 Necati ÜÇLER COMPARISON OF MINI CRANIOTOMY AND
Mehmet Faris KAPLAN Gazi University, Türkiye BURR HOLE TECHNIQUE IN CHRONIC
Murat GEYİK SUBDURAL HEMATOMA SURGERY
1215-1230 Dr. Lütfi Kırdar Kartal City THE USE OF PIGTAIL CATHETER IN THE
Ömer AYDINER
Hospital, Türkiye TREATMENT OF MALIGNANT ASCITES
EVALUATION OF ANALYTICAL
1230-1245 Karadeniz Eregli State Hospital, PERFORMANCE OF COAGULATION TESTS
Gamze AVCIOĞLU
Türkiye USING SIX SIGMA METHODOLOGY AND
QUALITY TARGET INDEX
MEETING ID: 873 9576 0920
PASSWORD: 314968
MODERATOR:
Time: 0930-1230 Dr. Barış BAYDEMİR
15.10.2022
Zeyneb GÖKÇE
0930-0945 Manisa Celal Bayar University,

Aylin ZEKİOĞLU SPORTS IN THE OTTOMAN PERIOD
Türkiye
THE CONTRIBUTION OF PHYSICAL

0945-1000 Berat KOÇYİĞİT Süleyman Demirel University, EDUCATION AND SPORTS TEACHER'S
Osman PEPE Türkiye BEHAVIORS TO THE DEVELOPMENT OF
CREATIVE THINKING SKILLS
1000-1015 INVESTIGATION OF THE EFFECT OF
Shabnam ZİYAEİ
Gazi University, Türkiye CIGARETTE USE ON COVID-19 ANXIETY
Sezen Çimen POLAT
LEVEL
1015-1030 THE EFFECT OF KINESIO TAPING ON
Hüseyin KARGIN
Gazi University, Türkiye BALANCE AND AGILITY PARAMETERS IN
Sezen Çimen POLAT
TENNIS PLAYERS
1030-1045 INVESTIGATION OF COMMUNICATION
Burhan ALTUN SKILLS AND SPORTS COMMITMENT LEVELS
Ardahan University, Türkiye
Murat AYGÜN OF TEAM ATHLETES (EXAMPLE OF KOCAELI
PROVINCE)
1045-1100 Gözde EMİR Çanakkale Onsekiz Mart CAN FUNCTIONAL MOTION ANALYSIS
Barış BAYDEMİR University, Türkiye DETECT THE RISK OF INJURY IN ATHLETES?
A REVIEW OF THE CONSTITUTIONAL
COURT’S 8.9.2022 DATED DECISION, WHICH
Hasan Kalyoncu Universtiy,
1100-1115 Ali Tanju SARIGÜL
Türkiye
ANNULES THE SECOND PARAGRAPH OF
ARTICLE 193 OF THE CRIMINAL PROCEDURE
LAW NUMBERED 5271
1115-1130 Ankara Medipol University, TRANSITION TO THE PRESIDENTIAL SYSTEM
Cem Duran UZUN
Türkiye AND ADAPTATION LAWS
THE CORRIDOR OF THE LAW ONTO

Van Yüzüncü Yıl University,
1130-1145 Züleyha KESKİN WOMEN'S HUMAN RIGHTS: EQUALITY
Türkiye
PRINCIPLE
INVESTIGATING THE RELATIONSHIPS
Fatih Geçti
1145-1200 AMONG PERCEIVED RISK, TRUST, AND
Hilal Yasatekin Yalova University, Türkiye
PURCHASING INTENTION: A STUDY ON
İlknur Koçyiğit Bayniş
ACCOMODATION SHARING PLATFORMS
EUROPEAN INTEGRATION REVISITED:
1200-1215 Emine Tutku Istanbul Aydın University,
DIVERING AND CONVERGING FORCES SINCE
VARDAĞLI Türkiye
THE LAST CENTURY
1215-1230 PERFUME CONTAINER DESCRIPTIONS IN
Hatice ÇORBACI Adıyaman University, Türkiye
GREEK VASE PAINTINGS
MEETING ID: 873 9576 0920
PASSWORD: 314968
MODERATOR(S):
Time: 0930-1300 Caner ÇAKI & Özkan AVCI
15.10.2022
Gökhan GEZER
REMINDS ME OF THE GEORGIA CHAIN GANG:

Nursen KORUCU İstanbul Aydın University
WHAT'S BEHIND THE LOGO DESIGNS
0930-0945
Zeynep ARIKAN CAUSES AND ECONOMIC EFFECTS OF TAX
Dokuz Eylül University, Türkiye
0945-1000 Salih GÜRBÜZ AVOIDANCE
1000-1015 Zeynep ARIKAN
Dokuz Eylül University, Türkiye SMART CITIES AND LAZY (LAZINESS) TAX
Salih GÜRBÜZ
Hüseyin Emrah EMPIRICAL, THEORETICAL AND
1015-1030 KARAOĞUZ Kadir Has University, Türkiye METHODOLOGICAL REFLECTIONS ON THE
İlgi Doğa ALBASAR TURKISH DEVELOPMENTAL STATE
THE EFFECT OF TERRORISM ON FOREIGN
Mustafa YILDIRAN
1030-1045 Akdeniz University, Türkiye DIRECT INVESTMENTS (FDI) IN TURKEY
Ayşe Meral UZUN
(1975-2020)
1045-1100 TIME VARIATION IN PRODUCER INFLATION IN
Gülserim ÖZCAN Atılım University, Türkiye
TURKEY
1100-1115 Çanakkale Onsekiz Mart THE EFFECTS OF GLOBALIZATION ON PUBLIC
Mehmet AVCI
University, Türkiye DEBT
1115-1130 Ulvi SANDALCI Kütahya Dumlupınar SOCIAL EXPENDITURES – POVERTY
İnci SANDALCI University, Türkiye RELATIONS SPECIFIC TO OECD COUNTRIES
AS A MONETARY POLICY TOOL, DOES

CURRENCY-PROTECTED DEPOSIT ACCOUNT
1130-1145 Mehmet KUZU Bayburt University, Türkiye
HAVE A POSITIVE IMPACT ON MACRO-
FINANCIAL BALANCING: AN
IMPLEMENTATION ON THE TURKISH
ECONOMY CURRENT ACCOUNT
REPRESENTATIONS OF ISTANBUL IN
Bolu Abant İzzet Baysal
1145-1200 Ayhan KÜNGERÜ HOLLYWOOD CINEMA: A LOOK THROUGH
University, Türkiye
ORIENTALISM
THE RELATIONSHIP OF PUBLIC EXPENDITURE
Yaşar TURNA
1200-1215 Pamukkale University, Türkiye AND ECONOMIC GROWTH IN SELECTED
Abdulvahap ÖZCAN
COUNTRIES: THE PANEL ARDL APPROACH
Kırşehir Ahi Evran University, THE COMMUNISM PROPAGANDA THROUGH
Caner ÇAKI
1215-1230 Türkiye POSTERS FOR CHILDREN IN SOVIET
Özkan AVCI
Bartın University, Türkiye EDUCATION
1230-1245 Gül YÜKSEL THE EVALUATION OF DUAL LISTING IN BORSA
Gözde Güsan KÖSE ISTANBUL (BIST) AND TEHRAN STOCK
Marmara University, Türkiye
Meltem Ulusan POLAT EXCHANGE (TSE) IN THE CONTEXT OF GAP
Gülpınar KELEMCİ ANALYSIS
Malatya Turgut Özal University, THE USE OF METAPHORS IN GERMAN U-BOAT

1245-1300 Mehmet Ozan GÜLADA
Türkiye PROPAGANDA IN THE SECOND WORLD WAR
MEETING ID: 873 9576 0920
PASSWORD: 314968
MODERATOR:
Time: 0930-1200 Dr. Girayalp KARAKUŞ
15.10.2022
Nigar YAMAÇ
AN EVALUATION ON THE RESIDENTIAL

0930-0945 CONDITION REQUESTED FOR FOREIGN
Nimet ÖZBEK Ankara University, Türkiye STUDENTS WHO STUDY IN TURKEY AT
ACQUISITION TO TURKISH CITIZENSHIP BY
THE GENERAL WAY
1908-1923 II. CONSTITUTIONARY -
0945-1000 Girayalp KARAKUŞ Yozgat Bozok University, Türkiye REPUBLIC INTERACTION: I GROUP - I GROUP
COMPETITION IN TGNA
1000-1015 Karamanoğlu Mehmetbey RIGHT TO SEVERANCE PAY IN TERMS OF
Zeynep HOŞ
University, Türkiye PARTIAL TIME EMPLOYEES
1015-1030 Karamanoğlu Mehmetbey APPROACH AND INTERNSHIP WITHIN THE
Zeynep HOŞ
University, Türkiye HISTORICAL AND CONCEPTUAL DIMENSION
1030-1045 AWARENESS ON 'PRIMARY OCCUPATIONAL
Health Sciences University,
Attila BEŞTEMİR HEALTH AND SAFETY' AT HEALTH SECTOR
Türkiye
EMPLOYEES
1045-1100 PREFERENCE OF EMERGENCY POLICLINICS
Dışkapı Yıldırım Beyazıt Training
Alpay TUNCAR IN OUTPATIENT CLINIC ADMISSION IN
and Research Hospital, Türkiye
TURKEY
1100-1115 THE JOINT USE OF MYTHOLOGY, LEGEND
AND OTHER CULTURAL ELEMENTS IN
Ercan YÜCEL Gaziantep University, Türkiye
ADVENTURES OF MISFIT DEFNE KAMAN
EARTH NOVEL
1115-1130 RETROSPECTIVE EVALUATION OF PATIENTS
Ministry of Health, Republic of
M.Tolga KIRIŞ WITH PATHOLOGICAL DIAGNOSIS OF
Türkiye, Türkiye
APPENDICEAL MUCOCELE
1130-1145 EVALUATION OF CUSTOMER SATISFACTION
Firdevs Yönet EREN AND COMPLAINTS OF TURKISH NIGHT
Nevşehir Hacı Bektaş Veli
Koray ÇAMLICA CONCEPT RESTAURANTS IN THE
University, Türkiye
Eda Özgül KATLAV CAPPADOCIA REGION: THE EXAMPLE OF
TRIPADVISOR
1145-1200 Eda Özgül KATLAV
Nevşehir Hacı Bektaş Veli EVALUATION OF COMMENTS ON VIDEOS
Firdevs Yönet EREN
University, Türkiye COOKED BY ROBOT CHEFS ON YOUTUBE
Koray ÇAMLICA
INVESTIGATION OF THE EFFECTS OF
ECONOMIC GROWTH, TRADE DEFICIT,
Tahsin AVCI
1200-1215 Nedim MERCAN
Pamukkale University, Türkiye RENEWABLE ENERGY AND POPULATION ON
CO2 EMISSIONS BY ARDL METHOD:
EVIDENCE ON TURKEY
MEETING ID: 873 9576 0920
PASSWORD: 314968
MODERATOR:
Time: 1300-1615 Assoc. Prof. Dr. Parvin AHANCHI
15.10.2022
EFFECT OF MONOGRAM EDUCATION ON

1300-1315 Şeyma Temiz YILMAZ
Kırıkkale University, Türkiye GRAPHIC AND PHOTOGRAPHY STUDENTS'
İlkay Doğan TAŞ
SKILLS TO CREATE EMBLEM WITH LETTERS
Ataturk University, Türkiye
Seda OKUMUŞ
1315-1330 Bayburt University, Türkiye DEVELOPMENT OF 7TH GRADE SCIENCE
Bilge ÖZTÜRK
Ağrı İbrahim Çeçen University, ACADEMIC ACHIEVEMENT TEST: VALIDITY
Nilüfer Okur AKÇAY
Türkiye AND RELIABILITY STUDIES
Zehra ÖZDİLEK
Bursa Uludağ University, Türkiye
1330-1345 THE RELATIONSHIP BETWEEN THE
Ministry of National Education, BIOETHICS VALUES OF SCIENCE TEACHERS
Uluhan KURT
Science Teacher AND THEIR ENVIRONMENTAL EDUCATION
SELF-EFFICACIES
1345-1400 THE RELATIONSHIP BETWEEN SCIENTIFIC
Ministry of National Education,
Uluhan KURT CREATIVITY LEVELS AND ATTITUDES TO
Science Teacher
STEM IN SCIENCE EDUCATION
BIBLIOTHERAPY TECHNIQUE IN CHILDREN'S
1400-1415 İstanbul Aydın University,
Nejla SAKARYA LITERATURE AND THE CRITICAL OF THE
Türkiye
“DREAMPEREST” NOVEL
THE FORM OF PRESENTATION OF THE
1415-1430 Alanya Alaaddin Keykubat VALUE OF RESPECT FOR DIFFERENCES IN
Elif AKTAŞ
University, Türkiye ‘DIFFERENT BUT THE SAME’ WRITTEN BY
FERİDUN ORAL
1430-1445 EXAMINATION OF MEVLÂNA IDRIS’
Recep Tayyip Erdoğan University, VEGETARIAN LION IN TERMS OF CHILDREN'S
Yasemin BAKİ
Türkiye RELATED, EDUCATIONAL MESSAGES AND
CREATIVE THINKING SKILLS
1445-1500 Mücahit GÜLPINAR THE STATE AND THE FUNCTIONING OF THE
Kırıkkale University, Türkiye
Abdülkadir ZORLU STATE IN IBN KHALDUN
1500-1515 Deniz Büşra KUT THE PHENOMENON OF MIGRATION FROM
Kırıkkale University, Türkiye
Abdulkadir ZORLU THE PERSPECTIVE OF İBN HALDUN
FAHREDDIN ER-RAZI'S PHILOSOPHICAL

1515-1530 INTERPRETATION OF KEVNÎ VERSES IN HIS
Yusuf TOPYAY Bayburt University, Türkiye
INTERPRETATION NAMED “MEFÂTÎHU'L-
GAYB”
ACCORDING TO THE QUR'AN THE
1530-1545 Abdussamet VARLI Bayburt University, Türkiye INNOCENCE OF THE PROPHET BEFORE THE
PROPHETHOOD
INVESTIGATION OF THE RELATIONSHIP
1545-1600 BETWEEN DECEIVING TENDENCY,
Kahraman GÜLER Istanbul Gelisim University
ROMANTIC JEALOUSY AND EARLY
MALADAPDIVE SCHEMAS
MEETING ID: 873 9576 0920
PASSWORD: 314968
MODERATOR:
Time: 1300-1615 Dr. Günet EROĞLU
15.10.2022
Spc. Zeyneb GÖKÇE
COMPARISON OF THE EFFICACY OF MULTI-

1300-1315 Günet EROĞLU Bahçeşehir University, Türkiye MODAL NEUROFEEDBACK FROM 5 AND 14-
CHANNEL EEG HEADSET: A PILOT STUDY
Ahmed Adnan TUMOR CLASSIFICATION AND

1315-1330 HAMEED QUTUB Gazi University, Türkiye SEGMENTATION WITH CNN BASED ON
Yılmaz ATAY DIFFERENT ARCHITECTURES
1330-1345 EVALUATION OF MODELS THAT PREDICT
Serdar GÜNDOĞDU Dokuz Eylül University, Türkiye SURVIVAL BASED ON BOOSTING
ALGORITHMS FOR COVID-19 PATIENTS
1345-1400 MEANINGFUL FIBROSIS PREDICTION WITH
Kemal Tolga ÇETİN
Selçuk University, Türkiye DIFFERENT MACHINE LEARNING
Şakir TAŞDEMİ̇R
TECHNIQUES
Ahmet Bestami KÖSE MONITORING OF COMMUNITY MOBILITY
Isparta University, Türkiye
1400-1415 Sinan UĞUZ WITH CNN MODELS FOR SMART CAMPUSES
THE INTERNATIONAL BENCHMARKING OF
Firdevs CEVHEROĞLU
COUNTRIES' EDUCATIONAL SYSTEM-
EREN Ondokuz Mayıs University,
1415-1430 Serpil GÜMÜŞTEKİN Türkiye
RELATED SOURCE EFFICIENCIES ACCORDING
TO TIMSS DATA THROUGH BOOTSTRAP
AYDIN
DATA ENVELOPMENT METHOD
INVESTIGATION OF THE INTERACTION OF
Bahar YILMAZ Karamanoglu Mehmetbey
1430-1445 DIMETAMORPH PESTICIDE WITH WHEAT
ALTINOK University, Türkiye
PROTEINS BY SPECTROSCOPIC METHODS
Canakkale Onsekiz Mart EVALUATION OF TORQUES AND
1445-1500 Savas EVRAN
University, Türkiye TRANSVERSE HOLES IN THE TOTAL
Mustafa KURT
Marmara University, Türkiye DEFORMATION OF SHAFTS
1500-1515 GREEN GAS, A NEW EMISSION REDUCING
Büşra ÜNAL Ankara Yıldırım Beyazıt
SYSTEM AS A SOLUTION TO GLOBAL
Mükerrem ŞAHİN University, Türkiye
WARMING
COLOR REMOVAL FROM INDUSTRIAL

1515-1530 Ezgi Oktav AKDEMİR Dokuz Eylül University, Türkiye
WASTEWATER BY CHITOSAN COAGULATION
THE ORIGIN OF SURFACE DEFORMATIONS

1530-1545 Arif DELİKAN OCCURING IN EREĞLİ (KONYA-TURKEY)
Türkiye
SARITOPALLI REGION
Konya Technical University, GEOPARK POTENTIAL OF KONYA-

1545-1600 Arif DELİKAN
Türkiye KARAPINAR (TURKEY) REGION
MEETING ID: 873 9576 0920
PASSWORD: 314968
MODERATOR:
Time: 1300-1615 Hayriye Elif USLUGİL
15.10.2022
Spc. Gökhan GEZER
Ahmet Hayrullah SEVİNÇ Kahramanmaraş İstiklal University, EFFECT OF FINE AND COARSE SAWDUST
1300-1315 Muhammed Yasin Türkiye PARTICLES ON ENGINEERING PROPERTIES OF
DURGUN Bartın University, Türkiye GYPSUM PLASTERS
Ahmet Hayrullah SEVİNÇ Kahramanmaraş İstiklal University, EVALUATION OF WASTE HAZELNUT SHELL AND
1315-1330 Muhammed Yasin Türkiye SUNFLOWER STALK ASHES IN GYPSUM
DURGUN Bartın University, Türkiye PLASTERS
1330-1345 HISTORICAL DEVELOPMENT OF INDUSTRIAL
Hayriye Elif USLUGİL Konya Technical University, Türkiye
BUILDINGS IN KONYA
1345-1400 EXPLAINING THE PRINCIPLE OF DIRECTION IN
Hayriye Elif USLUGİL Konya Technical University, Türkiye THE SCOPE OF THE BASIC DESIGN COURSE
THROUGH CINEMA FILMS
Edibe Begüm ÖZEREN Karabük University, Türkiye RESEARCH ON ARCHITECTURAL DESIGN STUDIO
1400-1415 Pınar Dinç KALAYCI Gazi University, Türkiye PRACTICES: BIBLIOMETRIC ANALYSIS
1415-1430 Ali Kaan AŞKIN INVESTIGATION OF TOXIC EFFECT OF SOME
Şeyma YİĞİT PESTICIDES AGAINST Harmonia axyridis (Pallas,
Ondokuz Mayıs University, Türkiye
İslam SARUHAN 1773) (COLEOPTERA: COCCINELLIDAE) IN
İzzet AKÇA LABORATORY CONDITIONS
1430-1445 Soner TOP
Abdullah Gül University, Türkiye
Mahmut ALTINER CA(OH) 2 SORBENT SYNTHESIS FROM HIGH
Cukurova University, Türkiye
Sait KURŞUNOĞLU CALCIUM FLY ASH
Batman University, Türkiye
Hüseyin VAPUR
DETERMINATION OF THE EFFECT OF
LIQUID/SOLID RATIO AND ETHANOL
1445-1500 Safa KARAMAN
Niğde Ömer Halisdemir Universtiy, CONCENTRATION ON TOTAL PHENOLIC
Türkiye CONTENT IN THE PRODUCTION OF CHERRY
STALK TINCTURE BY RESPONSE SURFACE
METHODOLOGY
1500-1515 METAMATERIAL-BASED MICROWAVE SENSOR
Hüseyin KORKMAZ Gaziantep University, Türkiye FOR THE DETECTION OF ADULTERATION IN
OLIVE OIL AT S-BAND FREQUENCY REGION
EMERGING TECHNOLOGIES FOR THE
1515-1530 Iskenderun Technical University,
Eda ADAL IMPROVEMENT OF PLANT PROTEIN
Türkiye
FUNCTIONALITY IN THE FOOD SYSTEM
SYNTHESIS OF POLY(EGDMA-co-MMA-co-N-
Mutlu CANPOLAT
1530-1545 Batman University, Türkiye ACRYLOYL-L-TRIPTOPHAN) COPOLYMER AND
Giray TOPAL
Dicle University, Türkiye INVESTIGATION OF USAGE IN ADSORPTION OF
Cu(II) IONS FROM AQUEOUS SOLUTIONS
INVESTIGATION OF THE EFFECTS OF DESIGNED
Bilecik Şeyh Edebali University,
1545-1600 ZnO POWDERS ON THE STRUCTURE AND
Yeliz KÖSE Türkiye
PROPERTIES OF LOW MOLECULAR WEIGHT
Ender SUVACI Eskişehir Technical University,
CHITOSAN/POLYVINYL ALCOHOL
Türkiye
BIODEGRADABLE POLYMERS
Musa PEKÖKSÜZ
Akdaş Silah AŞ, Türkiye VIBRATION SUPPRESSION OF A GUN BARREL
1600-1615 İbrahim KILINÇOĞLU
Konya Technical University, Türkiye USING TUNED MASS DAMPER
Mete KALYONCU
11TH INTERNATIONAL ISTANBUL SCIENTIFIC
RESEARCH CONGRESS
MEETING ID: 854 6145 7738

PASSWORD: 064674
OCTOBER 16, 2022 -

DAY II CONGRESS
OPENING PROGRAM
CONGRESS PROGRAM, OCTOBER 16, 2022 - DAY II
PROGRAM FLOW
OPENING SPEECHES
PHD. (C) BAHA AHMET YILMAZ 09:00-9:10 (GMT+3)

DUBLIN UNIVERSITY COLLAGE, IRLAND
EGE UNIVERSITY, TURKEY
09:10-9:20 (GMT+3)
INSTITUTE OF ARCHAEOLOGY, ETHNOGRAPHY
AND ANTHROPOLOGY
AZERBAIJAN NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES
PROF. DR. MARIA JOSÉ DOS- SANTOS 09:20-9:30 (GMT+3)

SOCIAL COMMUNICATION SCHOOL (ESCS)
(ESCOLA SUPERİOR DE COMUNICAÇÃO
SOCIAL (ESCS)), PORTUGAL
CONGRESS PROGRAM
Online (with Video Conference) Presentation
PARTICIPANT COUNTRIES (20 COUNTRIES)

Algeria, Azerbaijan, Canada, China, India, Indonesia, Iran, Kosovo, Kuwait, Mauritius, Morocco,
Namibia, Nigeria, Pakistan, Philippines, Portugal, Spain, Türkiye, Uzbekistan, Vietnam.
MEETING ID: 854 6145 7738

PASSWORD: 064674
IMPORTANT, PLEASE READ CAREFULLY
 To be able to attend a meeting online, login via https://zoom.us/join site, enter ID “Meeting ID or Personal Link
Name” and solidify the session.
 The Zoom application is free and no need to create an account.
 The Zoom application can be used without registration.
 The application works on tablets, phones and PCs.
 The participant must be connected to the session 5 minutes before the presentation time.
 All congress participants can connect live and listen to all sessions.
 Moderator is responsible for the presentation and scientific discussion (question-answer) section of the session.
Points to Take into Consideration - TECHNICAL INFORMATION

 Make sure your computer has a microphone and is working.
 You should be able to use screen sharing feature in Zoom.
 Attendance certificates will be sent to you as pdf at the end of the congress.
 Requests such as change of place and time will not be taken into consideration in the congress program.
(All speakers required to be connected to the session 15 min before the session starts)
Moderator is responsible for ensuring the smooth running of the presentation, managing the group discussion
and dynamics.
Each presentation will take 08 minutes. There will be a question and answer session for 02 minutes after the
presentation.
Before you login to Zoom please indicate your name_surname and HALL number:
exp. Hall-1, Name SURNAME
MEETING ID: 854 6145 7738
PASSWORD: 064674
MODERATOR:
Time: 0930-1230 Dr. Indrajit BANERJEE
16.10.2022
Spc. Zeyneb GÖKÇE
Indrajit BANERJEE
0930-0940 Jared ROBINSON IMPACT OF COVID-19 AND LOCKDOWN ON
Sir Seewoosagur Ramgoolam
Poornasha MEDICAL STUDENTS: A CROSS SECTIONAL
Medical College, Mauritius
MOHABEER OBSERVATIONAL STUDY FROM MAURITIUS
Abhishek KASHYAP
Indrajit BANERJEE
Indraneel BANERJEE
Medical College, Mauritius DRUG UTILIZATION STUDY OF
0940-0950 Srijana KOIRALA
Manipal College of Medical ANTIPSYCHOTIC DRUGS: A HOSPITAL BASED
Jared ROBINSON
Sciences, Mauritius SURVEY FROM A TERTIARY CARE CENTRE
Abhishek KASHYAP
Tribhuvan University, Mauritius
Poornasha MOHABEER
Indrajit BANERJEE
0950-1000 Medical College, Mauritius
Abhishek KASHYAP
Manipal College of Medical
Poornasha MOHABEER SELF-MEDICATION: A CURRENT CHALLENGE
Sciences, Nepal
Jared ROBINSON AMONG UNIVERSITY STUDENTS IN NEPAL
Apollo Multispeciality Hospitals,
Indraneel BANERJEE
India
Srijana KOIRALA
Tribhuvan University, Nepal
Jared ROBINSON Medical College, Mauritius ARTIFICIAL INTELLIGENCE IN
Indrajit BANERJEE OPHTHALMOLOGY: A SCOPING REVIEW
1000-1010
Kirti KAMNA
1010-1020 Reema AUDIT
Bhumika DARIA Sir Seewoosagur Ramgoolam LONG COVID IN PEDIATRIC POPULOUS: A
Pratik GUNGARAM Medical College, Mauritius SCOPING REVIEW
Jared ROBINSON
Indrajit BANERJEE
1020-1030 Shivam BHARGAVA
Jared ROBINSON Sir Seewoosagur Ramgoolam TELEMEDICINE IN DIABETES MELLITUS: A
Abhishek KASHYAP Medical College, Mauritius SCOPING REVIEW
Indrajit BANERJEE
1030-1040 Hatim PATANWALA
Dhwani ARORA RISE IN CAFFEINE CONSUMPTION IN
Zahirah ALIRAJA ADOLESCENTS: SHOULD WE BE CONCERNED
Medical College, Mauritius
Abhishek KASHYAP ABOUT THE HEALTH EFFECTS?
Indrajit BANERJEE
1050-1100 Nikhil NIJHAWAN
Britanie MINIOPOO
Sir Seewoosagur Ramgoolam IS THERE A NEED OF BOOSTER DOSES IN
Taarinee AUBEELUCK
Medical College, Mauritius COVID-19?
Poornasha MOHABEER
Indrajit BANERJEE
1100-1110 Akshita BHAN Sir Seewoosagur Ramgoolam ROLE OF ALLOPURINOL IN
Abhishek KASHYAP Medical College, Mauritius CARDIOVASCULAR DISEASES
1110-1120 Jared ROBINSON
INDWELLING URINARY CATHETER
Indrajit BANERJEE Sir Seewoosagur Ramgoolam
ASSOCIATED INFECTIONS IN GERIATRIC
Alexandra LECLÉZIO Medical College, Mauritius
PATIENTS: A SYSTEMATIC REVIEW
Indraneel BANERJEE
1120-1130 Poornasha MOHABEER Sir Seewoosagur Ramgoolam MANAGEMENT OF ACUTE CORONARY
Indrajit BANERJEE Medical College, Mauritius SYNDROME: A RECENT UPDATE
1130-1140 Jared ROBINSON Sir Seewoosagur Ramgoolam TELEMEDICINE IN OPHTHALMOLOGY: A
Indrajit BANERJEE Medical College, Mauritius SCOPING REVIEW
1140-1150 Poornasha MOHABEER Sir Seewoosagur Ramgoolam DIAGNOSIS OF ACUTE CORONARY
Indrajit BANERJEE Medical College, Mauritius SYNDROME: RECENT ADVANCES
1150-1200 Amarendra
TEXTBOOKS OF PHARMACOLOGY- A
ANNAVARAPU
Sir Seewoosagur Ramgoolam MEDICAL STUDENT’S PERSPECTIVE: A
Indrajit BANERJEE
Medical College, Mauritius CROSS SECTIONAL SURVEY FROM
Jared ROBINSON
MAURITIUS
Rajesh Kumar GUPTA
1200-1210 Abhishek KASHYAP Sir Seewoosagur Ramgoolam ROLE OF ARTIFICIAL INTELLIGENCE IN
Indrajit BANERJEE Medical College, Mauritius INTERVENTIONAL CARDIOLOGY
1210-1220 Mokshita AGARWAL
Sir Seewoosagur Ramgoolam IS THERE A NEED OF VACCINATING
Abhishek KASHYAP
Medical College, Mauritius PREGNANT WOMEN WITH COVID-19?
Indrajit BANERJEE
1220-1230 Abhishek KASHYAP Sir Seewoosagur Ramgoolam INTENSIVE CARE UNIT AUGMENTATION
Indrajit BANERJEE Medical College, Mauritius WITH ARTIFICIAL INTELLIGENCE
MEETING ID: 854 6145 7738
PASSWORD: 064674
MODERATOR:
Time: 0930-1220 RIYA
16.10.2022
Spc. Gökhan GEZER
CONCENTRATION AND SIZE DISTRIBITUON OF

0930-0940 FUNGAL BIOAEROSOLS AROUND
Muhammad FAROOQ University of Swabi, Pakistan
ARCHAEOLOGICAL SITES OF TAXILA AND ITS
HEALTH IMPACT ON VISITORS
Fausat Abimbola JIMOH
ASSESSMENT OF BACTERIOLOGICAL AND
Wakili Tope ABORISADE
Kwara State University, Nigeria PHYSICOCHEMICAL PROPERTIES OF ASA RIVER
0940-0950 Zainab Biola
WATER, ILORIN - NIGERIA
ABDULSALAM
MOLECULAR CHARACTERIZATION OF LAMBDA-
Z.B. ABDULSALAM Kwara State University, Nigeria
0950-1000 CYHALOTHRIN DEGRADING BACTERIAL ISOLATE
K.I.T. ENIOLA Joseph Ayo Babalola University,
FROM AGRICULTURAL SOIL IN MALETE, KWARA
S. AWE Nigeria
STATE, NIGERIA
ASSESSMENT OF THE MICROBIAL QUALITY OF
Z.B. ABDULSALAM
SLICED READY-TO-EAT WATERMELON AND
W.T. ABORISADE Kwara State University, Nigeria
1000-1010 F.A. JIMOH
PINEAPPLE SOLD IN SOME SELECTED MARKETS IN
ILORIN METROPOLIS, KWARA STATE, NIGERIA
ASSESSMENT OF POTENTIAL HAZARD AND
1010-1020 Fausat Abimbola JIMOH Kwara State University, Nigeria
BIOAEROSOL LEVEL AROUND THE SAWMILL
Zainab Biola
ENVIRONMENT IN ILORIN AND ITS ENVIRONS
ABDULSALAM
1020-1030 Davina HIJAM Regional Institute Of Medical
PRION DISEASES: AN OVERVIEW
Niketa ASHEM Sciences, India
1030-1040 Muritala Issa BALE
Habeeb Salman ISIAKA ANTIBIOGRAM OF STAPHYLOCOCCUS AUREUS
Ibrahim ABDULRASAK Kwara State University, Nigeria ISOLATED FROM THE NOSTRILS OF TERTIARY
Nafisat MURITALA-BALE INSTITUTION STUDENTS IN NIGERIA
Abosede Tobiloba
MORAKINYO
Wakil Okanlawon
MURITALA ASYPTOMATIC BACTERIURIA AND ESBL
Ibrahim ABDULRASAK Kwara State University, Nigeria PRODUCING E. COLI AMONG ANTENATAL
Nafisat MURITALA-BALE PREGNANT WOMEN IN NORTH CENTRAL NIGERIA
Elizabeth Oluwapelumi
OLUWALEGAN
Wakili Tope ABORISADE CHARACTERIZATION OF STAPHYLOCOCCUS
Ibrahim ABDULRASAK Kwara State University, Nigeria AUREUS ISOLATED FROM CHICKEN IN SELECTED
Nafisat MURITALA-BALE FARMS IN MORO, NIGERIA
Timilehin Faith OWOLABI
1110-1120 Muritala Issa BALE PREVALENCE AND ANTIMICROBIAL
Kwara State University, Nigeria
Rahmat Ajoke BADMUS SUSCEPTIBILITY PATTERN OF ASYMPTOMATIC
BACTERIURIA IN HIV POSITIVE PATIENTS IN
ILORIN, NIGERIA
1120-1130 Fausat Abimbola JIMOH
Wakili Tope ABORISADE EVALUATION OF BACTERIOLOGICAL LOAD OF
Zainab Biola Kwara State University, Nigeria WATER SAMPLES FROM SELECTED WELLS IN
ABDULSALAM MALETE, NIGERIA
Emmanuel O TITILOYE
1130-1140 Mohd WASEEM Jawaharlal Nehru University, India
PREDICTION OF NOVEL AND POTENT EFFLUX
Jitendra K. THAKUR National Institute of Plant Genome
PUMP INHIBITORS OF CANDIDA GLABRATA
Naidu SUBBARAO Research, India
1140-1150 MULTI-OMICS ANALYSIS REVEALS POTENTIAL
Zubbair MALIK BIOMARKERS AND THERAPEUTIC TARGETS OF
Dasman Diabetes Institute, Kuwait
Alphonse THANGAVEL TYPE 2 DIABETES PATIENTS ASSOCIATED WITH
CORONARY ARTERY
1150-1200 Federal University Dutsin-Ma, A REVIEW: PROSPECTS OF INTEGRATED RICE-
Hauwau SALELE
Nigeria CUM FISH CULTURE IN NIGERIAN FOOD SECURITY
1200-1210 AN ANALYSIS OF MAHATMA GANDHI NATIONAL
G. BALAJI
Annamalai University, India RURAL EMPLOYMENT GUARANTEE ACT
M. KAVASKAR
(MGNREGA)
1210-1220 A WILD EDIBLE ETHNOMEDICINAL PLANT: “LEEA
Ms. Riya Ranchi University, India
MACROPHYLLA ROXB. EX HORNEM.”
MEETING ID: 854 6145 7738
PASSWORD: 064674
MODERATOR:
Time: 0930-1230 Prof. Dr. Raul D.S.G. CAMPILHO
16.10.2022
SECURE ANALYSIS OF ROUTING PROTOCOL

0930-0940 UNDER WORMHOLE FOR MANET
&
K. Thamizhmaran Government College of
Engineering, India SECURE AD HOC ON-DEMAND DISTANCE
VECTOR USING SHORTEST PATH ROUTING
IN MANET
K. Thamizhmaran Government College of SECURE WIRELESS AD HOC SENSOR
Engineering, India NETWORKS
0940-0950 &
ADAPTIVE LOCATION UPDATE IN WIRELESS
MOBILE AD HOC NETWORKS
K. Thamizhmaran Government College of AD-HOC ROUTING PROTOCOL FOR
0950-1000 Engineering, India AERONAUTICAL MOBILE HYBRID ROUTING
NETWORK
&
PERFORMANCE OF NETWORK SIMULATION
TOOLS THROUGH REACTIVE PROTOCOL FOR
WIRELESS MANET
K. Thamizhmaran Government College of PERFORMANCE OF 0N-DEMAND AND
Engineering, India HYBRID ROUTING PROTOCOL IN WIRELESS
1000-1010 MANET
&
SURVEY ON VANET ROUTING PROTOCOLS
AND ISSUES
K. Thamizhmaran Government College of DEDUCTION AND CORRECTION OF
1010-1020 Engineering, India MALICIOUS ATTACKS IN WIRELESS MOBILE
AD HOC NETWORK
&
NETWORK LAYER VARIOUS ATTACKS FOR
WIRELESS MOBILE AD HOC NETWORKS
1020-1030 K. Thamizhmaran Government College of CLUSTER HEAD SELECTION BASED ROUTING
Engineering, India PROTOCOL FOR WIRELESS MANET
&
QUALITY OF SERVICE FOR WIRELESS
1030-1040 K. Thamizhmaran Government College of TRUST ON-DEMAND ROUTING PROTOCOL IN
Engineering, India WIRELESS MOBILE AD HOC NETWORK
&
OPTIMIZATION EA3ACK-EEDS IN WIRELESS
1050-1100 EFFECT OF INPUT SIGNALS, FREQUENCY
Hammad ALİ
RANGE, AND DISTANCE FROM THE VORTEX
Fawad ALİ University of Engineering and
CANNON ON THE FIRE SUPPRESSION
Muhammad Ali Technology Peshawar, Pakistan
PROCESS OF THE ACOUSTIC FIRE
KAMRAN
EXTINGUISHER
1100-1110 Naveen Kumar SINGH A NOVEL METHOD TO IDENTIFY
Jawaharlal Nehru University,
Saurabh Kumar INFLUENTIAL NODES IN A COMPLEX ASD: A
India
SHARMA NETWORK THEORETICAL APPROACH
1110-1120 STUDY AND INNOVATION OF AN
Diogo F.A. BENTO Polytechnic Institute of Porto,
INNOVATIVE COMPOSITE MATERIAL
Raul D.S.G. CAMPILHO Portugal
MANUFACTURING PROCESS
1120-1130 DESIGN OF A SHEET STORAGE AND FEEDING
João P.P. FERNANDES Polytechnic Institute of Porto,
SYSTEM FOR AIR CONDITIONING SYSTEM
Raul D.S.G. CAMPILHO Portugal
FABRICATION
1130-1140 Muniraj GUPTA A NOVEL APPROACH FOR IDENTIFICATION
Saurabh Kumar OF BREAST CANCER VIA THERMOGRAPHY
SHARMA Jawaharlal Nehru University, IMAGE SEGMENTATION USING CLASSICAL
India MACHINE LEARNING AND DEEP LEARNING
TECHNIQUES
1140-1150 EFFECT OF ORGANIC AND INORGANIC
Abdul Hakeem JAMRO Sindh Agriculture University, MULCHING MATERIAL ON SOIL MOISTURE,
Rajesh Kumar Pakistan YIELD AND YIELD CONTRIBUTING
MENGHWAR COMPONENTS OF SUNFLOWER
(HELIANTHUS ANNUUS L.)
1150-1200 EFFECT OF POTASSIUM LEVELS AND
Abdul Hakeem JAMRO Sindh Agriculture University, IRRIGATION SCHEDULING ON THE GROWTH
Sana Shareef SHEİKH Pakistan AND YIELD OF SUNFLOWER (HELIANTHUS
ANNUUS L.)
1200-1210 Zeynep YILDIZ
Konya Technical University, THE EFFECT OF DIGITAL CULTURE ON
Bilgehan YILMAZ
Turkey SHOPPING PLACES
ÇAKMAK
1210-1220 THE EVALUATION OF THE SOILS AND ROCKS
Yeşim ÖZEN BETWEEN AŞAĞIPINARBAŞI (SELÇUKLU-
Fetullah ARIK KONYA) AND DİVANLAR (KARATAY-KONYA)
Turkey
Arif DELİKAN IN TERMS OF MINERALOGICAL PROPERTIES
AND SINKHOLE RISK
1220-1230 THE INFLUENCE OF EQUITY MARKET
VOLATILITY ON THE TURKISH STOCK
Murat GÜVEN Sakarya University, Turkey MARKET: EVIDENCE FROM
NONPARAMETRIC QUANTILE REGRESSION
APPROACH
MEETING ID: 854 6145 7738
PASSWORD: 064674
MODERATOR:
Assoc. Prof. Dr. Parvin AHANCHI & Dr.
Time: 0930-1400
16.10.2022 Muhammet ERBAY
(Turkey Local time GMT+3)
COORDINATOR:
AN ASSESSMENT OF THE SOCIAL PENSION

0930-0940 PROGRAM IMPLEMENTATION FOR INDIGENT
Lordessa Fe Rivera Polytechnic University of the
SENIOR CITIZENS OF PUERTO PRINCESA CITY,
GILERA Philippines, Philippines
PHILIPPINES TOWARDS PROGRAM
ENHANCEMENT
ABSORPTIVE CAPACITY OF COURT
STENOGRAPHERS WITH THE REIMPLEMENTED
Polytechnic University of the
0940-0950 Jeffrey Cortez OVİLLA
Philippines, Philippines
CONTINUOUS TRIAL SYSTEM IN THE CITY OF
MAKATI: BASIS FOR A MORE RESPONSIVE
SUPPORT
AN ASSESSMENT ON THE IMPLEMENTATION OF
0950-1000 THE COMPREHENSIVE ENVIRONMENTAL AND
Ella Mae A. HONRADA Polytechnic University of the SANITATION CODE IN THE MUNICIPALITY OF
Philippines, Philippines ROSARIO, CAVITE: TOWARDS BETTER
COMPLIANCE
Polytechnic University of the TRANSITION ASSISTANCE PROGRAM OF THE
Ivey Anne Ello MUNCADA Philippines, Philippines
1000-1010 PHILIPPINE AIR FORCE TOWARDS PROGRAM
ENHANCEMENT
University of Mindanao Tagum METADISCOURSE ANALYSIS ON OPINION
1010-1020 Sunshine C. ANGCOS College, Philippines COLUMNS
1020-1030 MODELING OF THE SURVIVAL OF INDUSTRIES
Oya EKİCİ Istanbul University, Türkiye WITH APPROXIMATE BAYESIAN COMPUTATION
1030-1040 METAVERSE: A PARADIGM SHIFT IN PUBLIC
Muhammet ERBAY Selçuk University, Türkiye
RELATIONS INDUSTRY
1050-1100 DUE TOMORROW, DO TOMORROW: A
CORRELATIONAL STUDY ON ACADEMIC
Jesus Emmanuel M. University of Mindanao Tagum PROCRASTINATION & ACADEMIC
SACLOT College, Philippines PERFORMANCE AMONG SENIOR HIGH SCHOOL
STUDENTS OF UNIVERSITY OF MINDANAO
TAGUM COLLEGE
1100-1110 ASSESSMENT OF THE INTERNAL CONTROL
SYSTEM (ICS) AT THE PROPERTY
Anneliese B. CLARAVALL MANAGEMENT SECTION OF THE DEPARTMENT
OF JUSTICE: SOURCE OF ICS STANDARDIZED
GUIDE FOR EVALUATION
1110-1120 GENDER AND DEVELOPMENT (GAD)
Polytechnic University of the INITIATIVES OF THE CONSTRUCTION INDUSTRY
Nerlie Jean P. SAKAY
Philippines, Philippines AUTHORITY OF THE PHILIPPINES (CIAP): AN
ASSESSMENT
1120-1130 Emmanuel A. ONSAY
Kevin C. BALTAR Partido State University, IS THE PHILIPPINE PUBLIC UTILITY VEHICLE
Rolan Jon G. BULAO Philippines (PUV) MODERNIZATION PROGRAM FEASIBLE,
Jenievi S. ASİA De La Salle University, Philippines PROFITABLE, & SUSTAINABLE IN A RURAL
Jomar C. CORUNO SETTING? EVIDENCE FROM FORECASTING
SYSTEMS, SIMULATION MODELS, AND
SENSITIVITY ANALYSIS
1130-1140 Alneza M. Bangasin AN ARCHETYPAL ANALYSIS OF SELECTED
University of Mindanao, Philippines
MALİT GODDESSES IN THE GREEK PANTHEON
1140-1150 ANALYZING THE VULNERABILITY OF OVERSEAS
FILIPINO WORKERS TO RADICALIZATION AND
Renante DAVİD VIOLENT EXTREMISM: BASIS FOR THE
DEVELOPMENT OF A NEW PDOS MODULE FOR
PREVENTION
1150-1200 Chelsi T. Nierves
PARENTAL EXPECTATIONS AS PREDICTOR OF
Kristine Joy L. Daniles
UM Tagum College, Philippines EDUCATIONAL FULFILMENT AMONG DASE
Meil Jean B. Paro
STUDENTS
Armela G. Taclibon
1200-1210 AN ASSESSMENT OF THE SAN JUAN PUBLIC
Polytechnic University of CEMETERY SERVICES AND ADMINISTRATION:
Theresa R. Verano
Philippines, Philippines BASIS FOR EXPANDED SERVICES AND RE-
DEVELOPMENT
1210-1220 Jayson Keith T. Alo CORRELATION BETWEEN TIME ALLOCATION
Keneth Dave C. Danila AND ACADEMIC PERFORMANCE OF DTE
UM Tagum College, Philippines
John Leslie D. Ybañez STUDENTS IN UMTC
Cyril V. Dampog
1220-1230 AN ASSESSMENT OF THE INTERVENTION
PROGRAM OF SAN JUAN CITY GOVERNMENT
Beverly Joy Baldovino FOR DRUG SURRENDEREES: BASIS FOR
PROGRAM IMPLEMENTATION AND
INSTITUTIONALIZATION
THE LIVED EXPERIENCES OF SEASONED
1230-1240 Unıversity of Mindanao Tagum
Clarice M. Cabrera TEACHERS ON MILLENNIAL LANGUAGE A
College, Philippines
QUALITATIVE INQUIRY
Amelie L. Chico CONSUMER PREFERENCE AND BRAND LOYALTY
Jhon Anthony M. Enico AMONG SELECTED RTW GOODS IN PANABO
UM Panabo College, Philippines
1240-1250 Jeffrey E. Genodiala CITY
Grace Melody D. Genelza
Amelie L. Chico BEST MANAGEMENT PRACTICES AND JOB
Princess Mae Amor M. SATISFACTION AMONG SELECTED EMPLOYEES
1250-1300 Fuentes UM Panabo College, Philippines IN PANABO MULTI-PURPOSE COOPERATIVE
Wellalyn C. Medalla
Rayah Gelline G. Olea
Amelie L. Chico FACTORS INFLUENCING ONLINE SHOPPING
1300-1310 Jenelyn Montecillo BEHAVIOR AND PURCHASE INTENTION AMONG
Leah Formon MARKETING STUDENTS
Gretchen Mae Tan
Apple Ponte NETIQUETTE OF ONLINE COMMUNICATION OF
QUIMBERLY THE BACHELOR OF ELEMENTARY EDUCATION
1310-1320 BALAQUINTO UM Panabo College, Philippines STUDENTS IN UM PANABO COLLEGE
Danica Mae GAERLAN
Jeanilyn E. TACADENA
1320-1330 LIVED EXPERIENCES OF PERIPATETIC
University of Mindanao Tagum
Marilyn C. ARBES MERCHANTS DURING PANDEMIC: A MULTIPLE
College, Philippines
CASE STUDY
1330-1340 Christine Jade TICONG THE PERCEPTION OF STUDENTS AND
Emma CALVO TEACHERS ON QUIPPER LMS: A KEYSTONE FOR
Jinnifer CASINAO IMPROVEMENT
Jeanilyn E. TACADENA
1340-1350 Ngo Tran XUAT FACTORS AFFECTING THE ONLINE SHOPPING
Nguyen Van Minh BEHAVIOUR OF STUDENTS - A CASE STUDY FOR
VUONG STUDENTS OF DANANG UNIVERSITIES,
FPT University, Philippines
Nguyen Pham Quynh THI VIETNAM
Ta Khanh HA
Dang Hong NHUNG
1350-1400 ASSESSMENT OF RECORDS MANAGEMENT
Polytechnic University of the PRACTICES IN QUEZON CITY LOCAL
Mia Bella NANON
Philippines, Philippines GOVERNMENT TOWARDS THE DEVELOPMENT
OF PUBLIC SERVICE CONTINUITY PLAN
MEETING ID: 854 6145 7738
PASSWORD: 064674
MODERATOR(S):
Dr. Muhammad Safdar BHATTI & Zohaib Hassan
Time: 1330-1650
16.10.2022 SAIN
COORDINATOR:
Spc. Zeyneb GÖKÇE
Shahzadi Hina SAİN EFFECT OF PROJECT BASED LEARNING ON THE

1330-1340 Superior University, Pakistan
Zohaib Hassan SAİN READING SKILLS OF THE YEAR 3 STUDENTS
1340-1350 CHALLENGES FACED TO ONLINE EDUCATION &

Zohaib Hassan SAİN Superior University, Pakistan LEARNING IN PAKISTAN DURING COVID-19
PANDEMIC
1350-1400 CHALLENGES IN QUALITY OF EDUCATION IN
Zohaib Hassan SAİN Superior University, Pakistan HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS (HEIS) OF
PAKISTAN
1400-1410 Istanbul Sebahattin Zaim University, DOCUMENTARY CREDIT OPERATING MECHANISM
Emre FERAH
Türkiye IN THE ISLAMIC BANKS; A CASE STUDY
1410-1420 UNDERSTANDING THE DYNAMICS OF CHANGING
Quaisar ALAM University of Delhi, India
INTERNATIONAL POLITICAL ORDER
1420-1430 Quaisar ALAM University of Delhi, India THE ROLE OF INTERNATIONAL RELATIONS IN
ENCOURAGING “IMMIGRATION AND TRAVEL”
1430-1440 Quaisar ALAM University of Delhi, India 5G TECHNOLOGY AS A TOOL FOR
REVOLUTIONIZING INDIA IN THE SUB-CONTINENT
1440-1450 Quaisar ALAM University of Delhi, India ANALYZING THE SIGNIFICANCE OF “GEOPOLITICS
AND GEO-ECONOMICS”
1450-1500 THE QUALITY OF EDUCATION IN PUNJAB
Tariq RAZA The Islamia University Bahawalpur, EDUCATION FOUNDATION FINANCIALLY
Nasreen AKHTAR Pakistan ASSISTED SCHOOLS OF DISTRICT BAHAWALPUR
1500-1510 The Islamia University Bahawalpur,
Tariq RAZA DISTRACTION DUE TO MOBILE PHONE USAGE BY
Pakistan
Nasreen AKHTAR THE STUDENTS IN-SIDE CLASSROOM AT COLLEGE
Hazara University Mansehra KPK
Khawaja IMTİAZULLAH LEVEL OF DISTRICT BAHAWALPUR
Pakistan, Pakistan
1510-1520 VOLUMETRIC ASSESSMENT OF BREAST DENSITY
The Islamia University of
Aalia NAZİR USING MAGNETIC RESONANCE IMAGING; A
Bahawalpur, Pakistan
FEASIBILITY STUDY
1520-1530 Kouser YASEEN
The Islamia University of STUDENTS ATTITUDE TOWARDS PLAGIARISM AT
Imtiaz Ullah KHAWAJA
Bahawalpur, Pakistan UNIVERSITY LEVEL
Nasreen AKHTER
1530-1540 Ahmadu Bello University, Nigeria
Seneca College of Applied Arts &
Taiwo Adetutu ODUBANJO
Technology, Canada
Oladeji Daniel OLADELE ENGAGING SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS
Chinese Academy of Sciences (CAS),
Sehrish MUNSIF (SDGS) FOR MITIGATING CLIMATE CHANGE
China
Ehinola Abigail OPEYEMI ISSUES-A PARADIGM SHIFT!
Obafemi Awolowo University, Nigeria
Solomon Tosin OKESHINA
Ladoke Akintola University of
Technology, Nigeria
1540-1550 Oladeji Daniel OLADELE Seneca College of Applied Arts &
INTERSECTION OF CLIMATE CHANGE AND
Sehrish MUNSIF Technology, China
INSURANCE INDUSTRY: IMPLICATIONS AND WAY
Sobande Tobi OLADIPUPO Chinese Academy of Sciences (CAS),
FORWARD
Taiwo Adetutu ODUBANJO China
Solomon Tosin OKESHINA Federal University of Agriculture,
Nigeria
Ahmadu Bello University, Nigeria
Ladoke Akintola University of
Technology, Nigeria
1550-1600 Chinese Academy of Sciences (CAS),
China
Sehrish MUNSIF Ladoke Akintola University of
Solomon Tosin OKESHINA Technology, Nigeria UPSURGE IN PLASTIC POLLUTION DUE TO COVID-
Oludare O. OSIBOYE Tai Solarin College of Education, 19 PANDEMIC: THREATS, IMPLICATIONS ON
Ehinola Abigail OPEYEMI Nigeria ECOLOGICAL SPHERE AND WAY FORWARD
Oladeji Daniel OLADELE Obafemi Awolowo University, Nigeria
Seneca College of Applied Arts &
Technology, Canada
1600-1610 Lubna Huma NAZ CAUSES OF DE-MOTIVATION AMONG SECONDARY
Islamia University of Bahawalpur,
Sarfraz ALI SCHOOL STUDENTS OF DISTRICT RAHIM YAR
Pakistan
Akhter ALI KHAN
1610-1620 The Islamia University of
Muhammad Safdar Bahawalpur, Pakistan
IMPROVING THE WAYS OF SECOND LANGUAGE
BHATTI Govt. Sadiq College Women
LEARNING THROUGH ERROR ANALYSIS AT BS
Maria NOOR University, Pakistan
LEVEL: AN ANALYSIS
Slamet SETIAWAN Universitas Negeri Surabaya,
Indonesia
1620-1630
Gayatri SUNKAD Independent Researcher, India ECONOMIC SYSTEM IN INDIA
1630-1640 SHARING ECONOMY: THE CONCEPT AND

Manita MATHARU Amity University, India
IMPLICATIONS
Muhammad Salman
International Islamic University, INTERVENING MECHANISM OF CHANGE SELF-
Chughtai
Pakistan EFFICACY BETWEEN CHANGE-ORIENTED
1630-1640 Yasra Khalid
University of Sahiwal, Pakistan LEADERSHIP AND CHANGE-ORIENTED OCB:
Iqra Mushtaque
BZU, Pakistan MODERATING ROLE OF FELT-OBLIGATION
Ayesha Shafique
EFFECT OF GROWTH FACTORS ON
PHOTOSYNTHETIC PIGMENTS PROFILE THAT
Hind Attaoui
1640-1650 Youssef Mir
Faculty of Medicine and Pharmacy, HAVE APPLICATION AS NATURAL SENSITIZERS IN
University of Ibn Zohr, Morocco PHOTODYNAMIC THERAPY (PDT): CASE STUDY
USING GREEN MICROALGA PARACHLORELLA
KESSLERI
MEETING ID: 854 6145 7738
PASSWORD: 064674
MODERATOR(S):
Dr. Fritz Gerald V. JABONETE & Assoc. Prof. Dr.
Time: 1330-1650
16.10.2022 Daisy DAGOHOY
COORDINATOR:
M’Hamed Bougara University
STUDY OF THE OXAZABOROLIDINE CATALYZED
1330-1340 Guemmour HIND University of Sciences and
BORANE SELECTIVE REDUCTION OF
Kheffache DJAFFAR Technology Houari Boumediene
INDANEDIONE TO INDANEDIOL
(USTHB), Algeria
1340-1350 ANTIOXIDANT, ANTI-INFLAMMATORY AND
HEPATOPROTECTIVE ACTIVITIES OF PERSICARIA
Sri Satya Sai University of Technology MACULOSA (LINN.) AND ITS ACTIVE PRINCIPLE I.E
Mohd Shafi DAR and Medical Sciences, India TANNIC ACID AGAINST CARBON TETRACHLORIDE
INDUCED OXIDATIVE STRESS AND
HEPATOTOXICITY IN WISTAR RATS
1350-1400 T. A. ADEOSUN Federal College of Education GROWTH AND CARCASS CHARACTERISTICS OF
A. O. GANIYU (Technical), Nigeria RABBITS FED CORN COB-BASED DIET
R. B. FATAI Federal College of Education, Nigeria SUPPLEMENTED WITH PROBIOTICS, EXOGENOUS
O. A. ABU University of Ibadan, Nigeria ENZYMES AND SYMBIOTICS
1400-1410 Fritz Gerald V. JABONETE PERCEIVED SAFETY CULTURE OF FILIPINO
(Research Coordinator) HEALTHCARE PROVIDERS IN SELECTED PRIVATE
Paul O. DAYANDAYAN AND PUBLIC HOSPITALS: A DESCRIPTIVE-
Marijane V. ANACITO CORRELATIONAL STUDY
Jessica M. Dela CRUZ College of Nursing, Philippines
Mila C. HERRERA
Charina F. ALGAR
James Goldwin S.
TULAUAN
1410-1420 Atia ATIQ The Islamia University of FABRICATION OF COLLOIDAL SILVER-PEPTIDE
Manzar ABBAS Bahawalpur NANOPARTICLES FOR ANTI-BACTERIAL ACTION
Maria ATIQ
1420-1430 COMPARISON OF RAPIDARC AND IMRT PLAN
Maria ATIQ The Islamia University of QUALITY FOR TREATMENT OF CERVICAL CANCER
Atia ATIQ Bahawalpur PATIENTS
1430-1440 Daisy DAGOHOY UM Tagum College, Philippines SOCIAL MEDIA IN CREATIVE WRITING: IN THE
LENS OF THE STUDENTS
1440-1450 Khadija El OUARDY BIOSYNTHESIS OF SILVER NANOPARTICLES USING
Rkia LBOUHMADI PARACHLORELLA KESSLERI AND CYCLOTELLA
Hind ATTAOUI SPP AND EVALUATION OF ITS ANTIBACTERIAL
Mustapha MOUZAKI University Ibn Zohr, Morocco ACTIVITY
Hanane MOUINE
Zohra LEMKHENTE
Youssef MIR
1450-1500 EUTHANASIA AND/OR THE END OF MEDICAL
Vilard Bytyqi
Academy for Public Safety, Kosovo CARE: AN ANALYSIS OF THE LEGAL SYSTEMS OF
Ferid Azemi
KOSOVO
1500-1510 EXPLORING THE SIGNIFICANCE OF THE INTERNET
Moses Adeolu Agoi Lagos State University of Education, TO EDUCATION: IMPLICATION ON SCHOOL
Oluwakemi Racheal Nigeria MANAGEMENT
1510-1520 CHLOROGENIC ACID PREVENTS THE FORMATION
Sadaf Khan
OF MOLTEN GLOBULE STATE IN HORSE HEART
Bushra Ansari Aligarh Muslim University, India CYTOCHROME-C INDUCED BY HFIP AT
Aabgeena Naeem
PHYSIOLOGICAL PH
1520-1530 Ferid Azemi CHILD SEXUAL ABUSES BY CATHOLIC PRIESTS:
Vilard Bytyqi Academy for Public Safety, Kosovo CASE OF ORGANIZATIONAL CULTURE
1530-1540 EFFECT OF RATE NH4+/NO3-+NH4+TO K+, IONS

Rahmani Mahsa
University of Tehran UPTAKE ON PEACH TREES (PRUNUS PERSICA (L.)
Babalar Mesbah
BATSCH. CVS. ALBERTA & ZAFERANI)
1540-1550 EFFECT OF NUTRIENT SOLUTION ON VEGETATIVE
Rahmani Mahsa
University of Tehran TRAITS , CHLOROPHYLLS AND CAROTENOID OF
Babalar Mesbah
PEACH TREES
1550-1600 KNOWLEDGE, ATTITUDES AND PRACTICES
REGARDING FAMILY PLANNING
Taimi Amakali-Nauiseb
University of Namibia, Namibia CHARACTERISTICS AMONG ADOLESCENTS IN-
Toini De Almeida
SCHOOL AND OUT OF SCHOOL ADOLESCENTS IN
KAVANGO REGION, NAMIBIA
1600-1610 Olunusi Samuel FABRICATION OF ECO-FRIENDLY BIOCHAR
Olugbenga University of Ibadan, Nigeria MATERIALS FOR ELECTROCHEMICAL SENSORS
Sehrish Munsif Chinese Academy of Sciences, China APPLICATIONS
Uddin Ikram Chinese Academy of Sciences, China
Abegunde Temitope University of Ilorin, China
Adeoye Ladoke Akintola University of
Ojo Segun Samson Technology, Nigeria
Ojo Segun Samson
1610-1620 Olunusi Samuel University of Ibadan, Nigeria ENVIRONMENTAL REMEDIATION OF
Olugbenga Chinese Academy of Sciences, China WASTEWATER USING AGRO-WASTES:
Sehrish Munsif Chinese Academy of Sciences, China SUSTAINABLE AND GREENER APPROACH
Uddin Ikram University of Ilorin, China
Abegunde Temitope Ladoke Akintola University of
Adeoye Technology, Nigeria
1620-1630 COMBINING SCIENTIFIC KNOWLEDGE AND

Maulana Abul Kalam Azad University CUTTING-EDGE TECHNOLOGY TO MAKE FARMING
Sumanta Bhattacharya
of Technology, India MORE RESILIENT IN THE FACE OF CLIMATE
CHANGE
1630-1640 Afaf Bouqoufi EVALUATION OF THE PRACTICE AND ATTITUDES
Laila Lahlou OF PREGNANT AND POSTPARTUM WOMEN
University Ibn Zohr, Morocco
Fatima Ait El hadj TOWARDS SELF- MEDICATION DURING
Youssef Khabbal PREGNANCY IN AFRICA
1630-1640 F. Ait El Hadj MEDICAL STUDENTS AND SELF-MEDICATION AT
A. Bouqoufi IBN ZOHR UNIVERSITY
University Ibn Zohr, Morocco
L. Lahlou
Y. Khabbal
Hind Attaoui
1640-1650 Youssef Mir
Faculty of Medicine and Pharmacy, HAVE APPLICATION AS NATURAL SENSITIZERS IN
University of Ibn Zohr, Morocco PHOTODYNAMIC THERAPY (PDT): CASE STUDY
KESSLERI
MEETING ID: 854 6145 7738
PASSWORD: 064674
MODERATOR:
Assoc. Prof. Dr. Nazile ABDULLAZADE & Dr. Gunel
Time: 1330-1720
16.10.2022 MUSAYEVA
COORDINATOR:
Spc. Gökhan GEZER
Azerbaijan National Academy of
THE CURRENT SITUATION IN SOUTH CAUCASUS
1330-1340 Prof. Dr. Kasım HACIYEV Sciences Institute of Caucasus
AND THE LOCATION OF ARMENIA
Studies, Azerbaijan
1340-1350 HISTORICAL AND LEGAL FOUNDATIONS OF
Khagan Anaroglu HAJİYEV Baku State University, Azerbaijan
ARMENIAN REVANCHISM
1350-1400 ANAS National Museum of Azerbaijan
THE POSITION OF THE POET NAMI IN THE PALACE
Natavan BAGHIROVA Literature named after Nizami
CIRCLE OF SEYF-AL-DAWLA
Ganjevi
1400-1410 Sevda Fuzuli KIZI Azerbaijan State Agricultural KARABAĞ HANLIĞI'NIN SOSYAL EKONOMIK
ABDULLAYEVA University DURUMU VE KÜLTÜREL HAYATI
1410-1420 “ƏKİNÇİ” QƏZETININ NƏŞRI VƏ MILLI
Quliyeva Növrəstə Azerbaijan University, Azerbaijan HƏRƏKATIN ILKIN NƏZƏRI VƏ IDEOLOJI
BAYRAM QIZI
PRINSIPLƏRININ MEYDANA GƏLMƏSI
1420-1430 H. ƏLİYEV VƏ AZƏRBAYCANIN AVROATLANTİK
QULİYEVA Aybəniz Cahid Azerbaijan University, Azerbaijan MƏKANA İNTEQRASİYASI
1430-1440 Abdullayeva Təranə EXHORTATION TRADITION AND NASIRADDIN
Azerbaijan National Academy of
YAŞAR TUSI'S "AKHLAQI-NASIRI" WORK
Science, Azerbaijan
1440-1450 Head of the Center for International IMPACTS ON THE FATE OF THE EUROPEAN
HUMBETOV Samir Relations and Diplomatic Studies, POLITICAL COMMUNITY, THE REGION AND THE
Azerbaijan WORLD"
1450-1500 Azerbaijan State Pedagogical VICTORY CELEBRATION IN THE CREATIVITY OF
Emil Raul OĞLU AĞAYEV
University, Azerbaijan AZERBAIJAN PAINTERS
1500-1510 TEACHING OF THE KARABAKH SUBJECT IN
Azerbaijan State Pedagogical
Nazile ABDULLAZADE LITERATURE TEXTBOOKS OF GENERAL
University, Azerbaijan
EDUCATION SCHOOLS
1510-1520 ECONOMIC INTEGRATION PROCESSES IN THE
Çinarə Qabil QIZI Azerbaijan State Agricultural
SOUTH CAUCASUS: AZERBAIJAN –TURKEY-
SƏFƏROVA University, Azerbaijan
GEORGIA EXAMPLE
1520-1530
Sadigova AFAQ Baku State University, Azerbaijan INFORMATION DIPLOMACY
1530-1540 Günel İsmayılova YAŞAR Ganja University of Technology, II QARABAG MÜHARIBƏSI ZAMANI TÜRKIYƏNIN
QIZI Azerbaijan AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASINA DƏSDƏYI
1540-1550 Qasımova Sənubər Abbas
AĞA QIZI
MILLI AZƏRBAYCAN TARIXI MUZEYINDƏ
Məmmədova Aygün MUSA Azerbaijan National Academy of
QORUNAN SULTAN ƏBDULMƏCID DÖVRÜNÜN
QIZI Sciences, Azerbaijan
YADIGARLARI
Babayeva-Şükürova
Fərahilə FAZİL QIZI
1550-1600 Quba Soyqırımı Memorial
Kompleksi”nin UPRISING AGAINST THE SOVIET OCCUPATION IN
Aysu BÜLBÜLZADE
Elmi Araşdırmalar, Ekspozisiya və GANJA
fond şöbəsinin əməkdaşı, Azerbaijan
1600-1610 Azerbaijan National Academy of
Babayeva-Şükürova II QARABAĞ SAVAŞINDAN SONRA CƏNUBI
Sciences Institute of Caucasus
Fərahilə FAZİL QIZI QAFQAZDA DƏYIŞƏN GEOSIYASƏT
Studies, Azerbaijan
1610-1620 Azerbaijan National Academy of HÜSEYN CAVID “UÇURUM” ƏSƏRINDƏ MƏNƏVI
Günel Musayeva
Science, Azerbaijan TƏRBIYƏ MƏSƏLƏLƏRI
1620-1630 THE CREATIVITY OF BROADCASTERS IN THE
Nigar AGHAYEVA Baku State University, Azerbaijan
MODERN ERA
1630-1640 INVESTIGATION OF THE EFFECTS OF SOCIAL
Mahmudova Guney
Baku State University, Azerbaijan MEDIA USE ON PEOPLE'S PSYCHOLOGICAL
SALAM GİZİ
PROBLEMS
1630-1640 Mustafayeva MAKKA Azerbaijan National Academy of DISEASES OF THE COMMON CHESTNUT PLANT IN
Seyidzade ILGAR Science Sheki Regional Scientific THE NORTH-WESTERN REGION OF AZERBAIJAN
Valiyeva KONUL Center, Azerbaijan AND PHYTOSANITARY MEASURES AGAINST THEM
1640-1650 AZERBAYCAN DEMOKRATIK CUMHURIYETININ
Aliyeva Leyla ELKHAN Sumgait State University, Azerbaijan
PARIS BARIŞ KONFERANSINA KATILIMI
1650-1700 Tbilisi Millennium University,
Aliyeva TELLI VERTIGO DISEASE
Georgia
1700-1710 Regional Center for Retraining and
Nodirjon Uraimovich Promotion
HISTORICAL HERITAGE OF ROJI MARGINANI
ABDULAHATOV Qualifications of Public Education
Personnel, Uzbekistan
1710-1720
Ayten ASADOVA Sumgait State University, Azerbaijan TURKO-MUSLIM STATE-SAJILAR
1720-1730 Sumgayıt State University, ORTA ÇAĞIN BAŞLARINDA BERDENIN MADDI

Caferov Perviz Tahir
Azerbaijan KÜLTÜRÜ
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
COMPARISON OF THE EFFICACY OF MULTI-MODAL

NEUROFEEDBACK FROM 5 AND 14-CHANNEL EEG
HEADSET: A PILOT STUDY
Günet Eroğlu
Faculty of Engineering and Natural Sciences, Bahçeşehir University İSTANBUL
https://orcid.org/0000-0001-8382-8417
Abstract
It was proven with a clinical trial that Auto Train Brain mobile app increases the reading speed and
reading comprehension in dyslexia with EMOTIV EPOC-X which has 14 channels. The long-term
training effects of the Auto Train Brain on dyslexic children were analyzed beforehand and it was found
that the gamma band entropy variance increases over time which shows the increased flexibility of the
brain. The flexibility of the brain or the possibility of various/many wiring and/or connections possibly
shows the increase in intelligence. In this research, we have compared the positive long-term effects of
Auto Train Brain with a 5-channel EEG headset and with 14-channel neurofeedback.
Keywords—Neurofeedback, sample entropy, Auto Train Brain.
I. Introduction
Reading is not an acquired ability like speaking or walking. A person needs to be taught the letters
and the phonemes of the letters and learn how to combine the phonemes with the graphemes correctly.
10% of the people in the world are not good at reading. According to DSM-V, dyslexia is categorized
as a subtype of specific learning disability. Dyslexia is a neurodevelopmental diversity that affects
children’s reading skills when they start school [1]. In the first two years, it is expected that the child
reaches his peer’s reading speed at school, but in most cases, this may not happen incidentally without
any intervention.
It is hypothesized that there is a disconnection syndrome at the temporal lobe in dyslexia[2]. QEEG
measurements display the increased slow brain waves in the left temporal region of the dyslexic brain [3]
and/or there may be general EEG slowing. There are subtypes of dyslexia. Some of them have defects
in the visual area, some have defects in phonologic processing, and some have defects in combining the
visual and auditory input in the left angular gyrus[4]. Apart from the cortex, some subcortical structures
may also be affected[5].
In the literature, there are many different theories that describe this phenomenon. The first explanation
is that there is a genetic disposition, families who have dyslexia in their family tree have the tendency to
have dyslexic kids. Another explanation is that due to immune system or fatty acid deficiencies which
are also genetic, chronic inflammation starts in the brain which hinders the development of the brain [6].
1
It is known that gluten-free diets [7], special education [8], neurofeedback, and multi-sensory
learning [9] are the only effective solutions to reduce the symptoms of dyslexia.
Neurofeedback is known to reduce the effects of dyslexia. The subject’s EEG data are read and
shown to him in real time. With operant conditioning, the subject gains more control of their brain [10].
The user learns to control a specific part of the brain region and it was shown that this phenomenon may
alter and add weak connections which enable the subject to attend and learn better [11].
There are coherence problems and gamma band problems in dyslexia[12]. It is known that the
connections between neurons are weak, and there is a deficiency in grey matter formation which also
affects the working memory. Therefore, solutions that reduce the disconnection syndrome, increase
coherence, and increase entropy are relevant and suitable for dyslexia.
Auto Train Brain is an advanced solution that includes neurofeedback from 14-channels, multimodal
learning, and special education principles [9]. Machine learning algorithms are built-in features of Auto
Train Brain.
In previous research, the long-term effects of 14-channel neurofeedback with Auto Train Brain were
investigated. It was discovered that gamma band entropy variance was increased which shows the
flexibility of the brain is enhanced.
In this research, we have compared the efficacy of 14-channel neurofeedback and that of 5-channel
neurofeedback for dyslexia with Auto Train Brain.
II. MATERIALS & METHODS
A. Subjects & Experimental data

In this experiment, 40 dyslexic children participated providing their written consent both from
themselves and from families according to the rules set by the research ethics committee. Their ages
differ from 7-to 10 (34 males, 6 females). They have used Auto Train Brain (a clinically tested mobile
app for applying neurofeedback from 14 channels) many times (more than 100 times) to improve their
reading speed and reading comprehension.
In the experiments, EMOTIV INSIGHT2 and EPOC-X headsets are used. The EEG data was read
with 2048 per secs per channel -128 per secs per channel downsampled. EEG data were converted to
the frequency band data with EMOTIV’s standard procedures. The frequency band data is binned as
follows: Theta (4-8 Hz), Alpha (8-12 Hz), Beta-1 (12-16 Hz), Beta-2(1625 Hz), and Gamma (25-45 Hz).
The artifacts were removed with a high pass filter (>100 Hz). EMOTIV APP is used for the calibration
of the headsets, each electrode is soaked well and ensured that EEG data is read with top quality. The
recorded channels were AF3, T7, P7, T8, and AF4 for EMOTIV INSIGHT2 and the recorded channels
were AF3, F3, F7, FC5, T7, P7, O1, O2, P8, T8, FC6, F8, F4, and AF4 for EMOTIV EPOC-X.
The participants took the neurofeedback sessions with the bits of help of their families at home.
During the neurofeedback training, each participant stayed at home and used it while sitting at a table.
There was 40 cm between the subject and the mobile app as their families are instructed to do beforehand.
The participants used the arrow neurofeedback interface of Auto Train Brain.
B. Study design
All subjects used Auto Train Brain (a mobile phone application) many times, for randomly chosen
20 participants, their brain waves are read using EMOTIV INSIGHT for 5 channels, for the rest 20
participants, their brain waves are read using EMOTIV EPOC-X for 14-channels and visual and auditory
neurofeedback is given for 30 minutes. After the neurofeedback session, multi-sensory alphabet learning
is studied for 15 minutes.
2
At the end of each session, session average data for each frequency band was saved to the database.
During the neurofeedback session, sample entropy was calculated for each frequency band data [13].
Sample entropy is the minus of the logarithmic probability which measures the similarity of two
sequences. If the two sequences of m consecutive data points, that are similar to each other (within
given tolerance r), will remain similar at the next point (m + 1) in the dataset (N), then the sample
entropy would be higher. N is the number of samples in the session data. Normally, sample entropy is
calculated based on EEG data series, however, in our calculations, we have used QEEG data as we have
not reached raw data from EMOTIV INSIGHT2 or EPOC-X.
The feature set consists of 5 variables mapped from 5 channels for EMOTIV INSIGHT, and 14
variables mapped from 14 channels for EMOTIV EPOC-X. The measures are gamma band sample
entropy values calculated from QEEG band power values.
III. RESULTS
We have plotted a regression line (the x coordinate is the session numbers and the y coordinate is the
variance of gamma band sample entropy for each bin). The results indicate that there was an increase
in the variance of gamma band sample entropy in the long run usage of the neurofeedback, but we can
not determine any continuous improvements in the gamma band sample entropies across sessions in the
long run.
We have combined the 100 consecutive sessions in 10 bins. Then we calculated the variance of
gamma band sample entropy in each bin. There were 10 bins. We have plotted the bin number versus
the variance in the gamma band sample entropy values. The variance in the gamma band sample entropy
continuously increased in the left posterior regions of the brain (T7) for both headsets.
Excluding the first 30 sessions, the regression line has R2=0.78 (Figure 1) for a 14-channel EEG
headset. Including the first 30 sessions, R2 for the regression line is 0.50 (Figure 2). The slopes for the
linear regression lines were positive in both cases.
Figure 1- The increase in the variance of gamma band entropy after 30 sessions for a 14-channel EEG
headset
3
Figure 2- The increase in the variance of gamma band entropy for a 14-channel EEG headset
For a 5-channel EEG headset, in the first 40 sessions, the regression line has R2=0.69 (Figure 3). For
the next 60 sessions, R2 for the regression line is 0.48 (Figure 4). The slopes for the linear regression
lines were positive in both cases.
4
IV. DISCUSSION
Auto Train Brain was proven to be effective for children with dyslexia in a clinical trial beforehand.
In this research, we have investigated the long-term use and positive effects of Auto Train Brain with
14-channel and 5-channel EEG headsets at home.
In the first 20 sessions of the usage, the variance of the sample entropy in the gamma band increases
rapidly with 14-channel neurofeedback. With 5-channel neurofeedback, the number of sessions
necessary for this increase is twice; in 40 sessions the gamma band entropy variance reaches the peak
and the adaptations start in the brain.
We hypothesize that many metabolic changes take place in the brain and the body of these children
when adapting and learning neurofeedback, and the learning effort is high in the first month. After the
20 sessions for 14- channel neurofeedback and after the 40 sessions for 5-channel neurofeedback, the
variance of the sample entropy in the gamma band is reduced and we hypothesize that the pruning and
the new cell formation started in the brain. Thereafter the variance in the gamma band entropy increases
in the rest of the sessions. There are 2 more pruning phases in the rest of the sessions for both headsets.
The results indicate that flexibility increased after 100 sessions of usage of Auto Train Brain with
both headsets. It requires the double amount of time and sessions to increase the flexibility of the brain
with 5-channel neurofeedback. The families who use 14-channel neurofeedback can see the positive
effects in the child’s daily life much sooner.
Nazari[14] has applied neurofeedback to 6 dyslexic children and he has not noted any notable changes
in the power bands, however, he has noted the normalization of coherence of the Theta Band at T4- T4,
delta band at Cz- Fz, and Beta band at Cz-Pz, Cz- Fz and Cz-C4. He has concluded that the significant
changes in coherence indicate the integration of sensory and motor areas and explain the improvements
in reading skills and phonological awareness.
Coben showed that coherence neurofeedback improves reading scores by 1.2-grade levels for reading
disabilities[15].
The limitation of this research is the number of participants. We will repeat this experiment with
more dyslexic people.
The other limitations of the experiment are that there is a maturation effect and the placebo effect.
Figure -1 Auto Train Brain “youtube” interface
5
Acknowledgment
We would like to thank all the children with dyslexia who have participated in our experiment and
their families. Without their motivation, we couldn’t have found these results.
References
American Psychiatric Association. (2013). Anxiety disorders. In Diagnostic and statistical manual of mental di-
sorders (5th ed.).https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596.dsm05
Paulesu, E., Frith, U., Snowling, M., Gallagher, A., Morton, J., Frackowiak, R. S., & Frith, C. D. (1996). Is de-
velopmental dyslexia a disconnection syndrome? Evidence from PET scanning. Brain, 119(1), 143-157.
Thornton, K. E., & Carmody, D. P. (2005). Electroencephalogram biofeedback for reading disability and traumatic
brain injury. Child and Adolescent Psychiatric Clinics, 14(1), 137-162.
Klimesch, W., Doppelmayr, M., Wimmer, H., Gruber, W., Röhm, D., Schwaiger, J., & Hutzler, F. (2001). Alpha
and beta band power changes in normal and dyslexic children. Clinical Neurophysiology, 112(7), 1186-
1195.
Tschentscher, N., Ruisinger, A., Blank, H., Díaz, B., & Von Kriegstein, K. (2019). Reduced structural connec-
tivity between left auditory thalamus and the motion-sensitive planum temporale in developmental dys-
lexia. Journal of Neuroscience, 39(9), 1720-1732.
Eroğlu, G., & Arman, F. (2022). k-Means clustering by using the calculated Z-scores from QEEG data of children
with dyslexia. Applied Neuropsychology: Child, 1-7.
Eroglu, G. (2019). EEG, neurofeedback, GFCF diet (Gluten free/casein-free diet), ADHD, learning disability,
autism. Journal of Medical Innovation and Technology, 1(1), 21-26.
Youman, M., & Mather, N. (2015). Dyslexia laws in the USA: An update. Perspectives on Language and Literacy,
41(4), 10-18.
Eroğlu, G., Teber, S., Ertürk, K., Kırmızı, M., Ekici, B., Arman, F., ... & Çetin, M. (2021). A mobile app that uses
neurofeedback and multi-sensory learning methods improve reading abilities in dyslexia: A pilot study.
Applied Neuropsychology: Child, 1-11.
Ninaus, M., Witte, M., Kober, S.E., Friedrich, E.V., Kurzmann, J., Hartsuiker, E., Neuper, C., & Wood, G. (2015).
Neurofeedback and Serious Games. In me. Management Association (Ed.), Gamification: Concepts, Met-
hodologies, Tools, and Applications (pp. 83-112). Hershey, PA: IGI Global. doi:10.4018/978-1-4666-8200-
9.ch005
Niv, S. (2013). Clinical efficacy and potential mechanisms of neurofeedback. Personality and Individual Differen-
ces, 54(6), 676-686. doi:10.1016/j.paid.2012.11.037
Kraus, N. (2012). Atypical brain oscillations: a biological basis for dyslexia?. Trends in cognitive sciences, 16(1),
12-13.
Costa, M., Goldberger, A. L., & Peng, C. K. (2005). Multiscale entropy analysis of biological signals. Physical
Review. E, Statistical, APPLIED NEUROPSYCHOLOGY: CHILD 11 Nonlinear, and Soft Matter Physics,
71(2), 021906. https://doi.org/10. 1103/PhysRevE.71.021906
.Nazari, M. A., Mosanezhad, E., Hashemi, T., & Jahan, A. (2012). The effectiveness of neurofeedback training on
EEG coherence and neuropsychological functions in children with reading disability. Clinical EEG and
neuroscience, 43(4), 315-322.
Coben, R., Wright, E. K., Decker, S. L., & Morgan, T. (2015). The impact of coherence neurofeedback on reading
delays in learning disabled children: A randomized controlled study. NeuroRegulation, 2(4), 168-168.
6
EFFECT OF FINE AND COARSE SAWDUST

PARTICLES ON ENGINEERING PROPERTIES OF
GYPSUM PLASTERS
Ahmet Hayrullah SEVİNÇ1, Muhammed Yasin DURGUN2*

1
Kahramanmaraş İstiklal University, Elbistan Vocational School of Higher Education, Construction Program,
Kahramanmaraş, Türkiye.
ORCID Code: 0000-0003-3338-8366
Bartın University, Faculty of Engineering, Architecture and Design, Civil Engineering Department, Bartın, Türkiye.
*2
ORCID Code: 0000-0003-4656-9430
ABSTRACT
In this study, the use of waste sawdust from carpentry facilities in gypsum plasters was investigated.
The collected sawdust was separated into fine and coarse grains with the help of sieves. Grains passing
through a 1 mm square mesh sieve were used as fine particles, and grains with a size between 4 mm and
5.6 mm were considered as coarse particles. To provide a constant volume, fine sawdust was added to
gypsum in weights of 50, 100 and 150 g, while coarse sawdust was added as 20, 40 and 80 g. 40*40*160
mm prismatic and 140*160*20 mm plate samples were produced. Unit volume weight, ultrasonic pulse
velocity, water absorption, capillary water absorption, apparent porosity, three point bending strength
and uniaxial compressive strength tests were performed on 40*40*160 mm samples. 140*160*20 mm
samples were used for measuring thermal conductivity coefficients. Sawdust utilization decreased the
unit weight. Fine sawdust utilization was more effective in decreasing the unit weight. Same trend was
observed for ultrasonic pulse velocity. Water absorption and apparent porosity values were increased
with the increase of sawdust. Thermal conductivity coefficients were decreased with sawdust addition.
Fine sawdust utilization decreased the thermal conductivity up to 43%, while coarse sawdust decreased
up to 22%. However, sawdust utilization decreased the mechanical properties. Fine particles were
more effective on decreasing both compressive and bending strength. It has been observed that gypsum
products with improved thermal properties can be produced with the use of appropriate amount of
sawdust.
Keywords: Sawdust, gypsum plaster, engineering properties, thermal conductivity
INTRODUCTION
Sawdust is considered as an waste or by-product that is the result of processes such as cutting,
sawing, routing, sanding, milling in wood production processes and furniture manufacturing (Mwango
& Kambole, 2019). Wood is the most important lignocellulosic biomass material on earth, containing
significant amounts of lignin and cellulose (Yang et al., 2019). Sawdust can be in the form of coarse
or very fine grains, depending on the process applied. Fine by-products are usually collected by filter
7
bags or dust collectors, while coarser particles can be collected by simple collection processes (Turgut,
2007). Wood sawdust, one of the major biomass sources, can be considered as an alternative energy
generation source. However, the low bulk density of sawdust limits the development of its use as a fuel
if it is burned alone (Vassilev et al., 2013). In general, this waste is tried to be destroyed in the form of
landfilling or open burning. However, in this case, there are consequences that threaten human health.
Because the burning of sawdust contributes to the formation of greenhouse gases and causes the release
of particles into the air (Mwango & Kambole, 2019). According to 2015 data, 24.15 million m3 of
sawdust waste is generated annually (Dai & Fan, 2015). This large amount of waste creates a deposit
problem. For this reason, various studies are carried out on the recycling and reuse of sawdust waste.
Research has been done on the use of sawdust mostly in the development of adsorbents, as a fuel,
in the production of mineral-based composites, as polymer fillers, fertilizer and artificial fertilizer
processes (Dai & Fan, 2015). Some studies have also been carried out on its use in building materials.
For example, Demir used long sawdust fibers in the production of clay bricks (Demir, 2008). Algin and
Turgut, on the other hand, combined sawdust waste with different agricultural wastes and limestone dust
and evaluated them in the production of lightweight building materials (Algin & Turgut, 2008). Some
researchers have produced adobe products containing sawdust (Christoforou et al., 2016; Jokhio et al.,
2018; Vilane, 2010). Turgut investigated the use of sawdust at various rates in cement-based composites
(Turgut, 2007). Various properties of epoxy-sawdust composites have been investigated in some studies
in the literature (Mishra, 2020; Sevinç & Durgun, 2021).
On the other hand, there are very limited studies on the evaluation of sawdust in gypsum plasters,
which is an important building material (Dai & Fan, 2015; Regulska & Repelewicz, 2019). The effect
of sawdust size on engineering properties was reported by Boubel et al. but they only examined the
sound insulation properties of the products they produced without using any binding phase (Boubel et
al., 2021).
In this study, the effect of waste sawdust in two different sizes on various engineering properties was
investigated when evaluated in a gypsum matrix.
MATERIALS AND METHODS
Materials
The waste sawdust used in the study was collected from the wastes of various carpentry facilities. All
the samples were from pine tree woods. The collected sawdust was sieved through 5.6 mm and 4 mm
sieves, respectively, and coarse sawdust was obtained by separating the sawdust between these two. At
the same time, the sawdust that were sieved under the 1 mm sieve were collected and fine sawdust was
obtained. Figure 1 shows the fine and coarse sawdust samples. The unit weight of fine sawdust is 0.25
g/cm3 and coarse sawdust is 0.10 g/cm3.
a b
Figure 1. Waste sawdust used in the study (a) Fine sawdust (b) Coarse sawdust
8
The gypsum used in the study conforms to TS EN 13297-1 standard, which has a density of 0.71 g/cm3.
Methods
The mixture design is given in Table 1.
Table 1. Mixture design
Sample Gypsum Water Sawdust

Reference R 1200 720 -
FS50 1050 630 50
Fine
FS100 900 540 100
Sawdust
FS150 750 450 150
CS20 1050 630 20
Coarse Sawdust CS40 900 540 40
CS80 750 450 80
Before mixing the materials, the approximate water absorption values of the sawdust samples were
calculated and accordingly, a certain amount of water was used in addition to the mixing water specified
in Table 1, according to the water absorption value of each sawdust. First, sawdust and gypsum power
were mixed dry until they became homogeneous. After that, the determined amount of water and extra
water was added and mixed for 90 s until a homogeneous mixture was obtained. Then, the fresh mixes
were placed in 40*40*160 mm prismatic and 140*160*20 mm plate molds. The samples were left in the
mold for 24 hours at 65% humidity and 21±2 oC and then removed from the mold. The samples, which
were kept in the laboratory environment for 1 week, were exposed to 65 oC for 24 hours before the tests
were applied. Unit weight (ASTM C138), ultrasonic pulse velocity (ASTM C 597), water absorption
and apparent porosity (ASTM C 20), capillary water absorption (TS EN 480-5), bending strength (TS
EN 196-1), compressive strength (TS EN 196-1) tests were performed on 40*40*160 mm samples.
140*160*20 mm plate samples were used for thermal conductivity tests (ASTM C 1113). Figure 2
shows some various images from experimental study.
9
Figure 2. Images from experimental study
RESULTS AND DISCUSSION

Figure 3 shows the unit weight results.
1400
1200
1000
Unit Weight (kg/m3)
800
600
400
200
0
R FS50 FS100 FS150 CS20 CS40 CS80
Samples
Figure 3. Unit weight results
The unit weight results are between 751 kg/m3 and 1299 kg/m3. The highest value was obtained
from reference sample. Both fine and coarse sawdust addition in the smallest amounts did not make a
significant change. FS50 has a unit weight of 1298 kg/m3 and CS20 has 1273 kg/m3. On the other hand,
the unit weight values decreased with the increase of sawdust amount. The lowest values were obtained
from the highest sawdust utilization for both sizes. The lowest value was obtained from FS150 in fine
sawdust containing group. The lowest value of coarse sawdust containing group was obtained from
CS80, which is 932 kg/m3. In general, fine sawdust containing samples have lower values than coarse
sawdust containing ones. It should be noted that fine sawdust and coarse sawdust are used in different
10
weight ratios in this study. This is because fine sawdust and coarse sawdust occupy different volumes
in the same weight. Accordingly, calculations were made according to the constant volume principle so
that they could occupy the same volume in the sample. This situation caused the amount of sawdust to
enter each body at different rates. The increase in the amount of sawdust, which is a porous and lighter
material than gypsum, caused a decrease in unit weight. It is thought that this is the reason why the use
of high amount of sawdust in the FS series reduces the unit weight more than the use of high amount of
sawdust in the CS series.
Figure 4 shows the ultrasonic pulse velocity (UPV) results.
3000
2700
2400
2100
1800
UPV (m/s)
1500
1200
900
600
300
0
R FS50 FS100 FS150 CS20 CS40 CS80
Samples
Figure 4. Ultrasonic pulse velocity results
UPV values changes between 1604 m/s and 2800 m/s. The highest value was obtained from reference
sample. The lowest value was obtained from FS150 sample. Increase in sawdust amount decreased the
UPV value. Fine sawdust containing samples gave lower UPV than coarse particles containing samples.
It is known there is a relationship between pore structure and UPV. The higher the pores, the lower the
velocity of the sound waves passing through the sample. According to this data, sawdust utilization
increases the pore structure of the gypsum matrix. Besides, fine sawdust utilization decreased the UPV
more than coarse sawdust particles.
Figure 5 shows the water absorption and apparent porosity results.
70
Water Absorption (%)
Apparent Porosity (%)
55
60
50
50 45
40 40
35
30
30
20
R FS50 FS100 FS150 CS20 CS40 CS80
Samples
Figure 5. Water absorption and apparent porosity results
11
The apparent porosity values change between 31.9% - 55.3%. The lowest porosity was obtained
from reference sample. Porosity values increased with the increase of sawdust utilization. By using fine
sawdust, apparent porosity value increased to 55.3% and by coarse sawdust utilization it increased to
46%. These results also confirmed the previous findings from UPV and unit weight tests. At the same
time, water absorption values have a similar trend to porosity result. Water absorption is strongly related
to the porosity of a media. Therefore, the sawdust utilization also increased the water absorption. The
reference sample has a water absorption value of 24.6%. Fine sawdust utilization increased this value
to 66.2% at most. The highest water absorption value for coarse sawdust containing samples is 48.9%.
However, for both sizes of sawdust, utilization in small amounts don’t significantly affect both water
absorption and porosity. The porosity increased to 33.4% for fine and 35.1% for coarse sawdust. Same
values are 25.8% and 27.6% for water absorption, respectively.
Figure 6 shows the capillary water absorption values for 24 hours testing.
140
Capillary Absorbed Water (g / in 24 Hours)
120
100
80
60
40
20
0
R FS50 FS100 FS150 CS20 CS40 CS80
Samples
Figure 6. Capillary water absorption results for 24 hours testing
Capillary water absorption values change between 80.5 – 130.1 g. The lowest capillary absorption
obtained from reference sample. By small amount of sawdust utilization these values increased to 84.8
g and 89.4 g for fine and coarse sawdust utilization, respectively. Capillary water absorption increased
with the increase of sawdust. For fine sawdust utilization, the highest waster absorption was obtained for
its highest use. The highest waster absorption for coarse sawdust utilization is 116.6 g.
The thermal conductivity coefficients are given in Figure 7.
0,5
Thermal Conductivity Coefficient (W/mK)
0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
R FS50 FS100 FS150 CS20 CS40 CS80
Samples
Figure 7. Thermal conductivity coefficients
12
Thermal conductivity coefficients change between 0.254 – 0.445 W/mK. Reference sample has the
highest value. For small amounts of fine sawdust utilization (FS50 sample) decreased this value to 0.422
w/mK. However, when the fine sawdust utilization increased to 150 g, the thermal conductivity coefficient
42.7% decreased. Small amounts of coarse sawdust utilization decreased the thermal conductivity
coefficient to 0.417 W/mK. However, 80 g of coarse sawdust utilization caused 22.2% decrease. It
can be seen that fine sawdust utilization is more effective on decreasing the thermal conductivity. As a
general consideration, sawdust utilization is effective on reducing the thermal conductivity of gypsum.
It is thought that this situation is related to the porosity change of the samples using sawdust. The higher
pore structure prevents the conduction of heat through the media.
Figure 8 shows the results of compressive and bending strength tests.
25 8
7
20
Compressive Strength (MPa)
Bending Strength (MPa)

5
15
10
3
2
5
1
0 0
R FS50 FS100 FS150 CS20 CS40 CS80 R FS50 FS100 FS150 CS20 CS40 CS80
Samples Samples
Figure 8. Results of compressive and bending strength tests
Compressive strengths of samples change between 6 MPa and 20.8 MPa. The highest compressive
strength obtained from reference sample. Low amount of sawdust utilization occurred a slight reduction
in compressive strength. 50 g of fine sawdust reduced the compressive strength to 18.9 MPa and 20 g of
coarse sawdust reduced this value to 17.3. However, the increase in sawdust amount caused significant
decrements. When fine sawdust amount increased to 100 g, 46.1% decrease were observed while 40 g of
coarse sawdust caused 34.5% decrease. This reduction increased to 71.2% with 150 g fine sawdust and
65.1% with 80 g coarse sawdust utilization. This situation is also related to the increasing pore structure.
Increasing the sawdust utilization also increased the porosity. This caused an important reduction in
mechanical properties. Likewise, bending strength values significantly decreased as compressive
strength. The values change between 1.3 – 6.6 MPa. Same as compressive strength, the highest values
obtained from reference sample and the lowest obtained from FS150.
CONCLUSIONS
In this study, utilization of different sizes of waste sawdust in gypsum plasters were experimentally
investigated. According to the experimental study, it can be concluded as follows;
• Sawdust utilization decreased the unit weight for both sizes. This reduction is more significant in
higher amounts.
• UPV results also decreased with the increase of sawdust. Apparent porosity results are in line
with these results. The higher the sawdust, the higher the porosity. As a result, water absorption
is also increased. Fine sawdust addition increased the porosity and water absorption much more
than coarse particles.
• Capillary water absorption exhibited a similar trend to atmospheric water absorption.
13
• Thermal conductivity coefficients are decreased with the increase of sawdust. The highest sawdust
containing samples significantly reduced. Fine sawdust utilization is more effective in reduction
of thermal conductivity.
• Mechanical properties of gypsum plasters are decreased with sawdust addition. This result is
strongly related to the increasing porosity of the samples. The reduction is more severely observed
in fine sawdust containing samples.
ACKNOWLEDGEMENTS
The authors thank to Dilara Zorkun, Oktay Karagöz, Bilge Nur Çelik and Fatma İrem Keleş for their
invaluable support during laboratory studies.
REFERENCES
Algin, H. M., & Turgut, P. (2008). Cotton and limestone powder wastes as brick material. Construction and Buil-
ding Materials, 22(6), 1074–1080. https://doi.org/10.1016/j.conbuildmat.2007.03.006
Boubel, A., Garoum, M., Bousshine, S., & Bybi, A. (2021). Investigation of loose wood chips and sawdust as
alternative sustainable sound absorber materials. Applied Acoustics, 172, 107639. https://doi.org/10.1016/j.
apacoust.2020.107639
Christoforou, E., Kylili, A., Fokaides, P. A., & Ioannou, I. (2016). Cradle to site Life Cycle Assessment (LCA) of
adobe bricks. Journal of Cleaner Production, 112, 443–452. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2015.09.016
Dai, D., & Fan, M. (2015). Preparation of bio-composite from wood sawdust and gypsum. Industrial Crops and
Products, 74, 417–424. https://doi.org/10.1016/j.indcrop.2015.05.036
Demir, I. (2008). Effect of organic residues addition on the technological properties of clay bricks. Waste Manage-
ment, 28(3), 622–627. https://doi.org/10.1016/j.wasman.2007.03.019
Jokhio, G. A., Syed Mohsin, S. M., & Gul, Y. (2018). Two-fold sustainability – Adobe with sawdust as partial sand
replacement. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 342, 012069. https://doi.org/10.
1088/1757-899X/342/1/012069
Mishra, V. R. (2020). Utilization of waste saw dust in development of epoxy resin hybrid green composite. Mate-
rials Today: Proceedings, 25, 799–803. https://doi.org/10.1016/j.matpr.2019.09.030
Mwango, A., & Kambole, C. (2019). Engineering Characteristics and Potential Increased Utilisation of Sawdust
Composites in Construction—A Review. Journal of Building Construction and Planning Research, 07(03),
59–88. https://doi.org/10.4236/jbcpr.2019.73005
Regulska, K., & Repelewicz, A. (2019). Properties of gypsum composites with sawdust. E3S Web of Conferences,
97, 02037. https://doi.org/10.1051/e3sconf/20199702037
Sevinç, A. H., & Durgun, M. Y. (2021). A novel epoxy-based composite with eggshell, PVC sawdust, wood saw-
dust and vermiculite: An investigation on radiation absorption and various engineering properties. Constru-
ction and Building Materials, 300, 123985. https://doi.org/10.1016/j.conbuildmat.2021.123985
Turgut, P. (2007). Cement composites with limestone dust and different grades of wood sawdust. Building and
Environment, 42(11), 3801–3807. https://doi.org/10.1016/j.buildenv.2006.11.008
Vassilev, S. V., Baxter, D., & Vassileva, C. G. (2013). An overview of the behaviour of biomass during combusti-
on: Part I. Phase-mineral transformations of organic and inorganic matter. Fuel, 112, 391–449. https://doi.
org/10.1016/j.fuel.2013.05.043
Vilane, B. R. T. (2010). Assessment of stabilisation of adobes by confined compression tests. Biosystems Engine-
ering, 106(4), 551–558. https://doi.org/10.1016/j.biosystemseng.2010.06.008
Yang, L., Feng, Y., Cao, M., & Yao, J. (2019). Two-step preparation of hierarchical porous carbon from KOH-ac-
tivated wood sawdust for supercapacitor. Materials Chemistry and Physics, 238(August), 121956. https://
doi.org/10.1016/j.matchemphys.2019.121956
14
EVALUATION OF WASTE HAZELNUT SHELL AND

SUNFLOWER STALK ASHES IN GYPSUM PLASTERS
Ahmet Hayrullah SEVİNÇ1, Muhammed Yasin DURGUN2*

1
Kahramanmaraş İstiklal University, Elbistan Vocational School of Higher Education, Construction Program,
Kahramanmaraş, Türkiye.
ORCID Code: 0000-0003-3338-8366
Bartın University, Faculty of Engineering, Architecture and Design, Civil Engineering Department, Bartın, Türkiye.
*2
ORCID Code: 0000-0003-4656-9430
ABSTRACT
Hazelnut shells and sunflower stalks are used for heating and fuel, especially in rural areas. A
significant amount of waste ash is generated because of the combustion of these products. In this study,
hazelnut shell and sunflower stalk ashes obtained from various regions were collected and the possibility
of using them in gypsum-based products was investigated. In this context, waste ashes at the ratios of
10, 20 and 30% by weight was used instead of gypsum in gypsum-based mixtures. 40*40*160 mm
prismatic samples were produced and unit weight, ultrasonic pulse velocity, water absorption, capillary
water absorption, three-point bending, and compressive strength tests were applied to these samples.
140*160*20 mm plate samples were produced, and thermal conductivity tests were performed. Unit
weight of samples were decreased by the utilization of waste ashes. Ultrasonic pulse velocity values of
samples were also decreased with the addition of waste ashes. It was observed that this decrease was
more significant in samples containing hazelnut shell ash. Water absorption and apparent porosity values
were increased with the increase of waste ash amount. Also, capillary water absorption values were
increased. These results, together with the ultrasonic pulse velocity results, suggest that the use of waste
hazelnut shell ash creates a more porous structure. Depending on the porosity results, it was observed
that the thermal conductivity coefficients decreased with the addition of waste ash. In particular, the
addition of 30% of the waste hazelnut shell ash resulted in a 35.2% decrease in the thermal conductivity
coefficient. The effect of the waste ashes increasing the pore structure had a negative effect on the
mechanical properties. The bending and compressive strengths decreased with the increase in the
amount of waste ashes. However, 10% sunflower stalk ash containing sample gave a very similar result
to reference gypsum-based product.
Keywords: Hazelnut shell ash, sunflower stalk ash, gypsum plaster, engineering properties, thermal
conductivity
INTRODUCTION
Recently, it has been focused on avoiding from fossil fuels due to its contribution to the global
warming problem and obtaining energy from biomass fuels. It is generally accepted that the use of
15
biomass wastes as fuel does not generate CO2 emissions. Biomass is renewable. It is stated that the CO2
generated from the burning of biomass corresponds to the amount of CO2 required for the growth and
development of its own species. In this case, a CO2 neutralizing effect occurs (Demirbas, 2009).
The annual biomass formation is estimated to be 112 - 220 billion tons (Williams et al., 2012).
However, biomass production for energy production is only about 7 billion tons (Heinimö & Junginger,
2009). These products can meet approximately 8-15% of the world’s energy needs (Vassilev et al., 2013).
Due to its importance, the energy perspective of the future shows that these numbers will reach 33-50%
by 2050 (Andrea Jordan & Akay, 2012). About 95 - 97% of the biomass used for energy production is
utilized by direct combustion (Farrell & Gopal, 2008). Today, the same method is used for the disposal
of biomass wastes that are not used for energy production. This causes a significant amount of biomass
ash to emerge. If it is taken into account that an average of 6.8% ash is formed from biomass waste,
approximately 476 million tons of biomass ash will be produced annually as a result of this 7 billion
tons of combustion (Vassilev et al., 2010). This amount poses a great danger to the environment, and it
is predicted that it will be much more in the future.
Cement is a material of great importance for construction in the world. The raw materials of cement
are completely natural, which are limestone and clay. However, the great demand for cement causes the
rapid consumption of these natural resources. However, both the use of fossil fuels to obtain heat in the
cement production processes and the CO2 gas produced during the decomposition of the raw materials
put cement consumption in a dangerous situation for the environment. Cement production processes
are responsible for 5-8% of the world’s CO2 emissions (Habert et al., 2010). This situation necessitates
the reduction of cement consumption. For this reason, different supplementary cementitious materials
are used to reduce the use of cement. Recently, the usability of biomass waste ashes as supplementary
cementitious materials has been investigated.
When biomass wastes are defined, a wide variety of waste is understood. The most basic of these are
crops produced for energy, algae, municipal waste, many industrial wastes from agriculture, forestry,
and the wood industry (Yan et al., 2020). One of these wastes is hazelnut shells. About 70-75% of
the world’s hazelnut production is held by Turkey. Hazelnut product is the basic raw material of the
chocolate industry, confectionery and baking industry. The shells remaining after the hazelnut kernels
are separated are generally used as fuel in these regions. According to 2012 data, 660 thousand tons of
hazelnuts were produced in Turkey. If it is accepted that 50% of the hazelnut is shell, it can be assumed
that 300 thousand tons of shell occurs annually. Considering that these products are used as fuel, ash
formation will occur in large proportions (Hoşgün et al., 2017). Another source of agricultural waste is
sunflower. Sunflower is a very common flowered plant. This is because it is a very important resource
for oil production. According to 2016 data, more than 1 million 200 thousand tons of sunflower waste
was generated in Turkey. Most of this waste is used as fuel for heating and cooking. The result is high
amounts of ash (Gül, 2019).
In this study, the use of waste hazelnut shell ashes and sunflower stalk ashes in gypsum plaster,
which is an important building material, was investigated. In this way, the usability of these two types of
biomass ash, which poses a significant threat to nature, in a different area has been investigated.
Materials
The waste hazelnut shell ash used in this study were obtained from the waste ashes of the furnaces
operating in Kahramanmaraş region. Sunflower stalk ash was taken from bread tandoors operating in the
same region. The collected ash was milled in the ball mill for 45 minutes and sieved through 75-micron
sieve. Figure 1 shows the images of hazelnut shell ash and sunflower stalk ash. The unit weight of
16
hazelnut shell ash is 0.98 g/cm3 and the sunflower stalk ash is 0.72 g/cm3. The gypsum used in the study
conforms to TS EN 13297-1 standard, which has a unit weight of 1.05 g/cm3.
a b
Figure 1. Waste sawdust used in the study (a) Hazelnut shell ash (b) Sunflower stalk ash
Methods
The mixture design is given in Table 1.
Table 1. Mixture design
Sample Gypsum Water HA* SA**

R 1200 660 - -
H10 1080 639 120 -
H20 960 618 240 -
H30 840 597 360 -
S10 1080 674 - 120
S20 960 688 - 240
S30 840 702 - 360
HA: Hazelnut shell ash **SA: Sunflower stalk ash

*
Hazelnut shell ash (HA) and sunflower stalk ash (SA) were used instead of gypsum at 10, 20 and
30% by weight. A homogeneous dry mixture was prepared by mixing the ashes and powder gypsum
in a laboratory type cement mixer at low grade for 30 s. A water/gypsum ratio of 0.55 was used for the
reference sample. For other mixtures, it was necessary to use extra water due to the water absorption of
the ashes used in order to maintain a constant consistency. A homogeneous fresh mixture was obtained
by adding specified amounts of water to the dry mixture and mixing for 90 s. Then, the fresh mixes
were placed in 40*40*160 mm prismatic and 140*160*20 mm plate molds. The samples were left in the
mold for 24 hours at 65% humidity and 21±2 oC and then removed from the mold. The samples, which
were kept in the laboratory environment for 1 week, were exposed to 65 oC for 24 hours before the tests
were applied. Unit weight (ASTM C138), ultrasonic pulse velocity (ASTM C 597), water absorption
and apparent porosity (ASTM C 20), capillary water absorption (TS EN 480-5), bending strength (TS
EN 196-1), compressive strength (TS EN 196-1) tests were performed on 40*40*160 mm samples.
17
140*160*20 mm plate samples were used for thermal conductivity tests (ASTM C 1113). Images from
experimental study are given in Figure 2.
Figure 2. Images from experimental study

Figure 3 shows the unit weight results. Unit weight results change between 1105 – 1362 kg/m3. The
highest unit weight obtained from reference sample. The lowest value obtained from HA30 sample.
There is a decreasing trend with the increase of ash amount. This decrement is more significant in
HA containing samples. 10% of HA utilization caused 4% of unit weight reduction, were 10% of
SA utilization caused only 1% reduction. The reduction increased with ash utilization. When the HA
utilization increased to 30%, there is 18.9% reduction. This value is 7.7% for SA.
18
1600
1400
1200
Unit Weight (kg/m3)

1000
800
600
400
200
0
R H10 H20 H30 S10 S20 S30
Samples
Figure 3. Unit weight results
Since the unit weight of the waste ashes is lower than that of gypsum, a decrease in the weight
of gypsum samples is an expected result. However, when the unit weight values are examined, it is
observed that although the unit weight of the HA is higher but the unit weight values of HA containing
samples are lower. It is thought that the main reason for this situation is the grinding of HA and SA at
equal times. SA is a softer material than HA. Therefore, grinding at the same times caused the average
grain sizes to be different, although they were sieved through a 75-micron sieve after grinding. Particle
analyzes support this situation. The D50 value for HA is 42 microns, while for SA it is 28 microns. In
this case, SA is a finer powder as well as being a lighter material. The only explanation for the fact that
SA-containing samples are heavier than HA-containing samples can be considered as having a more
pore-filling effect than HA, because of it is finer particle size.
Figure 4 shows the ultrasonic pulse velocity (UPV) results.
2800
2400
Ultrasonic Pulse Velocity (m/s)
2000
1600
1200
800
400
0
R H10 H20 H30 S10 S20 S30
Samples
Figure 4. Ultrasonic pulse velocity results
UPV values changes between 1760 m/s and 2720 m/s. The highest value was obtained from reference
sample. The lowest value was obtained from H30 sample. Increase in waste ash amount decreased the
UPV values. Samples containing HA gave lower UPV values than samples containing the same amount
of SA. The use of 10% HA decreased the UPV value to 2653 m/s, while the use of 10% SA made this
value 2689 m/s. There is no significant difference in low utilization amounts. On the other hand, in the
case of 30% waste ash use, the sample containing HA gave the value of 1760 m/s, while the sample
containing SA gave the value of 2292 m/s.
19
Figure 5 shows the water absorption and apparent porosity results.
44 48
Water Absorption
Apparent Porosity
42
46
40
44

38
36 42
34 40
32
38
30
36
28
26 34
R H10 H20 H30 S10 S20 S30
Samples
Figure 5. Water absorption and apparent porosity results
The apparent porosity values change between 34.9% - 45.3%. The lowest porosity was obtained
from reference sample. Porosity values increased with the increase of waste ash utilization. By HA
utilization, apparent porosity increased to 45.3%, while by using SA this value increased to 40.4%. 10%
SA addition almost did not affect the porosity, which increased to 35.4%. These findings are very in line
with the results of unit weight and especially UPV. Water absorption results are also related with the
results of apparent porosity. The water absorption value of reference sample is 27.9%. HA utilization
was increased the water absorption up to 41.9%. Water absorption of SA containing series are much
lower than HA containing ones. The highest water absorption among SA series was obtained from S30
sample, which is 35%.
Figure 6 shows the capillary water absorption values for 24 hours testing.
120
Capillary Water Absorption (g / at 24 h)
100
80
60
40
20
0
R H10 H20 H30 S10 S20 S30
Samples
Figure 6. Capillary water absorption results for 24 hours testing
Capillary water absorption values change between 87.5 – 116.3 g. The lowest value was obtained
from reference sample. Capillary water absorption increased with the increase of waste ash amount. The
increase by the use of HA is more significant than SA. 10% SA utilization increased the capillary water
absorption to 98.2 g, while 10% of HA utilization increased this value to 104.8 g. The highest value
obtained from H30 sample. The highest value of SA series obtained from S30 sample, which has 114.2
g capillary water absorption.
20
The thermal conductivity coefficients are given in Figure 7.
0,5
Thermal Conductivity Coefficient (W/mK)

0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
R H10 H20 H30 S10 S20 S30
Samples
Figure 7. Thermal conductivity coefficients
Thermal conductivity coefficients change between 0.280 – 0.432 W/mK. The highest values obtained
from reference sample. 10% waste ash utilization decreased the thermal conductivity coefficient to 0.421
and 0.427 W/mK for HA and SA containing samples, respectively. The decrement is not significant,
which is 2.5% and 1.2%, respectively. When the waste ash utilization increased to 30%, the decrement
increased to 35.2% for HA and 15.7% for SA. It can be seen that, thermal conductivity coefficients of
HA containing samples are much lower than SA containing ones. It is thought that this is related to
the pore filling effect of SA. HA utilization cause higher amount of pores and therefore the thermal
conductivity coefficients decreases.
Figure 8 shows the results of compressive and bending strength tests.
25 7
6
20
Compressive Strength (MPa)
5
Bending Strength (MPa)
15
4
10 3
2
5
1
0 0
R H10 H20 H30 S10 S20 S30 R H10 H20 H30 S10 S20 S30
Samples Samples
Figure 8. Results of compressive and bending strength tests
Compressive strengths of samples change between 5.3 MPa and 19.3 MPa. The highest compressive
strength obtained from reference sample. Waste ash utilization decreased the compressive strength. 10%
of HA utilization cause 7.8% reduction. On the other hand, 10% of SA utilization cause 3.2% reduction.
The decrease became more significant with the increase of HA. 30% HA utilization gave the lowest
compressive strength, which corresponds to 72.6% reduction. Increase in SA content also increased
the reduction, but not as much as HA containing series. S30 sample has a compressive strength of 12.8
MPa. This corresponds to 33.7% reduction. A similar trend observed in bending strength. The results
changed between 1.9 MPa and 6.2 MPa. Again, the highest result obtained from reference sample and
21
the lowest results obtained from H30 sample. These results are related to the pore structure of samples.
As mentioned before, HA containing samples has much more porous matrix. On the other hand, SA
containing samples has a more compact matrix.
CONCLUSIONS
In this study, waste HA and SA was evaluated in gypsum plasters, and it is experimentally investigated.
According to the results of experimental study, following conclusions can be drawn;
• Unit weight values decreased by using waste ashes. HA containing samples have much more
lower unit weights than SA containing ones. This is due to the softer nature of SA, which lead
smaller particle size by same time of milling with HA.
• UPV results decreased with waste ash utilization. H30 sample has the lowest value among ash
containing samples. Also, this sample has the highest porosity and water absorption. This situation
thought to be related to the increasing pore structure by using HA.
• Capillary water absorption exhibited a similar trend to atmospheric water absorption.
• Waste ash utilization decreased the thermal conductivity coefficients. Especially, HA utilization
decreased the thermal conductivity coefficients much more, which is thought to be related to
porous structure of HA series.
• Mechanical properties of gypsum plasters are decreased with sawdust addition. This result is
strongly related to the increasing porosity of the samples. The reduction is more severely observed
in HA containing samples.
REFERENCES
Andrea Jordan, C., & Akay, G. (2012). Speciation and distribution of alkali, alkali earth metals and major ash
forming elements during gasification of fuel cane bagasse. Fuel, 91(1), 253–263. https://doi.org/10.1016/j.
fuel.2011.05.031
Demirbas, M. F. (2009). Biorefineries for biofuel upgrading: A critical review. Applied Energy, 86, S151–S161.
https://doi.org/10.1016/j.apenergy.2009.04.043
Farrell, A. E., & Gopal, A. R. (2008). Bioenergy Research Needs for Heat, Electricity, and Liquid Fuels. MRS
Bulletin, 33(4), 373–380. https://doi.org/10.1557/mrs2008.76
Gül, V. (2019). Ayçiçeği Bitki Atık Küllerinin Bazı Bitki Besin Elementlerinin Belirlenmesi. Adnan Menderes
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 16(2), 217–221. https://doi.org/10.25308/aduziraat.589815
Habert, G., Billard, C., Rossi, P., Chen, C., & Roussel, N. (2010). Cement production technology improvement
compared to factor 4 objectives. Cement and Concrete Research, 40(5), 820–826. https://doi.org/10.1016/j.
cemconres.2009.09.031
Heinimö, J., & Junginger, M. (2009). Production and trading of biomass for energy – An overview of the global
status. Biomass and Bioenergy, 33(9), 1310–1320. https://doi.org/10.1016/j.biombioe.2009.05.017
Hoşgün, E. Z., Berikten, D., Kıvanç, M., & Bozan, B. (2017). Ethanol production from hazelnut shells through
enzymatic saccharification and fermentation by low-temperature alkali pretreatment. Fuel, 196, 280–287.
https://doi.org/10.1016/j.fuel.2017.01.114
Vassilev, S. V., Baxter, D., Andersen, L. K., & Vassileva, C. G. (2010). An overview of the chemical composition
of biomass. Fuel, 89(5), 913–933. https://doi.org/10.1016/j.fuel.2009.10.022
Vassilev, S. V., Baxter, D., Andersen, L. K., & Vassileva, C. G. (2013). An overview of the composition and
application of biomass ash. Part 1. Phase-mineral and chemical composition and classification. Fuel, 105,
40–76. https://doi.org/10.1016/j.fuel.2012.09.041
22
Williams, A., Jones, J. M., Ma, L., & Pourkashanian, M. (2012). Pollutants from the combustion of solid bi-
omass fuels. Progress in Energy and Combustion Science, 38(2), 113–137. https://doi.org/10.1016/j.
pecs.2011.10.001
Yan, J., Oyedeji, O., Leal, J. H., Donohoe, B. S., Semelsberger, T. A., Li, C., Hoover, A. N., Webb, E., Bose, E.
A., Zeng, Y., Williams, C. L., Schaller, K. D., Sun, N., Ray, A. E., & Tanjore, D. (2020). Characterizing
Variability in Lignocellulosic Biomass: A Review. ACS Sustainable Chemistry and Engineering, 8(22),
8059–8085. https://doi.org/10.1021/acssuschemeng.9b06263
23
Harmonia axyridis (Pallas, 1773) (COLEOPTERA:

COCCİNELLİDAE)’e KARŞI BAZI PESTİSİTLERİN
TOKSİK ETKİSİNİN LABORATUVAR KOŞULLARINDA
ARAŞTIRILMASI
Ali Kaan AŞKIN1*, Şeyma YİĞİT2, İslam SARUHAN3,5, İzzet AKÇA4,5

*1
Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Samsun, Türkiye.
2
3
4
5
Agrobigen Ltd. Şti, Samsun Teknopark, Ondokuz Mayıs Universitesi, Samsun, Türkiye.
ORCID: 10000-0002-8296-166X,
2
0000 -0003-2268-5103
3,5
0000-0003-0229-9627
4,5
0000-0001-9617-8820
ÖZET
Zararlılara karşı mücadelede en etkili mücadele yöntemlerinin başında kimyasal mücadele
gelmektedir. Ancak kimyasal mücadelenin doğal düşmanlara, çevre ve halk sağlığına karşı olumsuz
etkileri bulunmaktadır. Özellikle biyolojik mücadele ajanı doğal düşmanlar kimyasal mücadelede
kullanılan pestisitlerden etkilenmektedir. Çalışmada; Coccinellidae familyası içerisinde yer alan
doğal düşmanlardan Harmonia axyridis erginlerine karşı azadirachtine, lambda cyhalothrine,
deltamethrine+thiaclorpid, acetamiprid+emamectin benzoate ve sıvı kükürt’ün toksik etkisi laboratuvar
koşullarında belirlenmiştir. Bu aktif maddeleri içeren preparatların 3 farklı dozu çalışmada kullanılmıştır.
Çalışma petrilerde ve kontrollü şartlar altında gerçekleştirilmiştir. Her petriye 10 ergin birey olacak
şekilde ergin böcekler bırakılmış ve çalışma 4 tekekkürlü olarak yürütülmüştür. Çalışmada kullanılan
kimyasalların ruhsat bilgilerinde yazan tavsiye dozu ile bu tavsiye dozunun yarısı ve çeyrek dozu
kullanılmıştır. Uygulama sonrasında ergin bireyler günlük olarak takip edilmiştir. Çalışmada kullanılan
kimyasallar arasından en yüksek ölüm 5. gün sonunda lambda cyhalothrine ve deltamethrine+thiaclorpid
kimyasallarını içeren preparatların tavsiye dozunda uygulamasında sırasıyla %45.29 ve %32.47 olarak
bulunmuştur. Acetamiprid+emamectin benzoate ve azadirachtine kimyasallarını içeren preparatlar
tavsiye dozunda yapılan uygulamada 5.gün sonunda Harmonia axyridis erginlerinde sırasıyla %31.62 ve
%11.96 ölüm meydana getirmiştir. Sıvı kükürt’ün tüm dozlarında ve azadirachtin’in en düşük dozunda
ise 5.gün sonunda Harmonia axyridis’de herhangi bir ölüm oluşturmamıştır. Çalışmada kullanılan tüm
kimyasallarda uygulama dozu azaldıkça ortaya çıkan ölümlerin de azaldığı saptanmıştır. Harmonia
24
axyridis erginlerine karşı bu çalışmada kullanılan materyallerden sıvı kükürt ve azadirachtine içerikli
preparatlar, diğer kimyasallardan daha az zarar verdiği sonucuna ulaşılmıştır.
Anahtar kelimeler: Predatör, insektisit, çevre.
INVESTIGATION OF TOXIC EFFECT OF SOME PESTICIDES AGAINST

Harmonia axyridis (Pallas, 1773) (COLEOPTERA: COCCINELLIDAE) IN
LABORATORY CONDITIONS
ABSTRACT
Chemical control is one of the most effective control methods in the management against pests.
However, chemical control has side effects against natural enemies, environment and public health.
Especially biological control agent natural enemies are affected by pesticides used in chemical
control. In the study; the toxic effects of azadirachtin, lambda cyhalothrine, deltamethrine+thiaclorpid,
acetamiprid+emamectin benzoate and liquid sulfur against adults of Harmonia axyridis, one of the
natural enemies in the Coccinellidae family, were determined under laboratory conditions. Three
different doses of the preparations containing these chemicals were used in the study. The recommended
dose of the chemicals used in the study and half and quarter of the recommended dose were used. The
study was carried out in petri dishes and under controlled conditions. Insects were placed in each petri
dish with 10 adults and the study was carried out in 4 replicates. Adults were checked daily after the
application. Among the chemicals used in the study, the highest mortality was found at the end of the
5th day as 45.29% and 32.47%, respectively, in the application of the preparations containing lambda
cyhalothrine and deltamethrine + thiaclorpid at the recommended dose. Acetamiprid+emamectin
benzoate and azadirachtine chemicals in the recommended dose application caused death of 31.62%
and 11.96%, respectively, in Harmonia axyridis adults at the end of the 5th day. At all doses of liquid
sulfur and the lowest dose of azadirachtine didn’t occur any mortality in Harmonia axyridis at the end of
the 5th day. In all chemicals used in the study, it was determined that as the application dose decreased,
the resulting deaths decreased. It was concluded that liquid sulfur and azadirachtin were less harmful to
Harmonia axyridis adults than other chemicals used in the study.
Keywords: Predators, insecticide, enviroment.
GİRİŞ
Biyolojik mücadele ajanı olarak kullanılan böcek türleri arasından uğur böcekleri en çok tanınan
predatörlerin başındadır. Asya uğur böceği olarak bilinen Harmonia axyridis, kökeni Asya olan ancak
dünya genelindeki birçok bölgede bulunan polifag bir coccinellid predatördür (Roy ve ark., 2015). Bu
tür özellikle aphid türleri başta olmak üzere biyolojik mücadele de sıklıkla kullanılan önemli bir predatör
böcek türü olarak tanınmaktadır. H. axyridis’in dünya üzerindeki dağılışı, biyolojisi ve ekolojisi ile ilgili
çok sayıda çalışma yapılmıştır (Fei ve ark., 2022; Brown ve ark., 2011; Roy ve Wajnberg, 2008; Roy ve
ark., 2016; Vilcinskas ve ark., 2015). H. axyridis biyolojik mücadele çalışmalarında ilk kez Fransa’da
1982 yılında kullanılmıştır (Countanceau, 2006). Daha sonra diğer Avrupa ülkeleri başta olmak üzere
Dünya genelinde zararlılara karşı kullanımı yaygınlaşmıştır (Brown ve ark., 2007). Zararlılar ile
mücadelede kullanılan önemli bir predatör olmasına rağmen çevre ve biyoçeşitlilik ile ilgili bazı olumsuz
etkileri olduğu çeşitli çalışmalarda bildirilmiştir (Koch ve Galvan, 2007; Soares ve ark., 2008; Brown
ve ark., 2011). Özellikle son 30 yıl içerisinde H. axyridis istila ettiği bölgelerde kışlama amacıyla evlere
girmesinden dolayı insanların tedirgin olmasına ve popülasyonu arttığında elma, armut bahçelerinde,
üzüm bağlarında beslenerek ürünlerin market değerine olumsuz etki edebilmektedir (Aysal ve Kıvan,
2014; Roy ve ark., 2016). Ayrıca yerel türler üzerindeki olumsuz etkileri ve kannibalizm görülebilmesi
H. axyridis’in biyolojik mücadelede kullanımında endişe oluşturmaktadır (Osawa, 2011; Hiller ve
25
Haelewaters, 2019; Werenkraut ve ark., 2020). Ancak yine de özellikle aphid türleri ve kabuklubitler gibi
zararlılar için en fazla tanınan biyolojik kontrol ajanları arasında gösterilmektedirler (Karataş ve ark.,
2021). Türkiye’de bu tür ilk olarak Aysal ve Kıvan (2014) 2011-2012 yıllarında Tekirdağ bölgesinde
topladıkları örneklerde tespit etmişlerdir. Karataş ve ark. (2021), Türkiye ve çevresinin MaxEnt
programında yaptıkları modellere dayanarak H. axyridis için gelecekte daha uygun olabileceğini tahmin
etmektedirler.
Tarımsal ürün zararlılarıyla mücadelede sıklıkla tercih edilen mücadele yöntemi günümüzde kimyasal
mücadeledir. Tarımsal zararlılarla mücadelede kimyasal mücadelenin çeşitli avantajları bulunmasının
yanı sıra bazı dezavantajları da bulunmaktadır (Zaller ve Brühl, 2019). Bu dezavantajlardan bir tanesi de
doğal düşmanlara karşı göstermiş oldukları etkidir. İnsektisitlerin uygulama alanı dışına sürüklenmeleri
veya insektisit uygulanan alanlarda doğal düşmanların beslenmesi sonucu, doğal düşmanlar direkt
veya indirekt olarak insektisitlerden olumsuz etkilenebilmektedir. Bu olumsuz etkilerden dolayı
doğal düşmanların popülasyonları azalmakta ve doğal denge değişmektedir (Ndakidemi ve ark.,
2016; Santos-Junior ve ark., 2019; Serrao ve ark., 2022). Özellikle son yıllarda çevre bilincinin
artmasıyla insektisitlerin içerisinde bulunan kimyasal veya bitkisel kökenli aktif maddelerin predatör
olan coccinellid’ler üzerindeki etkilerini belirlemeye yönelik çeşitli çalışmalar yapılmıştır (Wagner
ve ark., 2010; Garzon ve ark., 2015; Depalo ve ark., 2017; He ve ark., 2018; Tengfei ve ark., 2019;
Cheng ve ark.,2022). Twardowski ve ark. (2021), lambda cyhalotrine kimyasalının tavsiye dozunda
Coccinella septempunctata ve H. axyridis bireylerinin büyük çoğunluğunu 3 saat gibi kısa bir süre
içinde öldürdüğü ancak thiaclorpid uygulamasının lambda cyhalothrine kıyasla daha uzun bir zaman
içerisinde bireylerin belirli kısmını öldürdüğü tespit edilmiştir. Özellikle geniş etki spektrumuna sahip
organik fosforlular, karbamatlılar ve pyretroitliler gruplarına giren bileşiklerin doğal düşmanlar üzerinde
çeşitli olumsuz etkileri bilinmektedir (Qi ve ark., 2001). Bu gruplardaki bileşiklerden Esfenvelarate
%33.78, Cypermethrine %31.76, Deltamethrine %28.42 ile yüksek, Azadirachtine %9.37 ve Emamectin
benzoate %19.04 ile predatör Coccinellid’lere karşı düşük oranda toksik oldukları bulunmuştur (Mollah
ve ark., 2013). Tarımsal alanda düzenli şekilde kullanılan bu kimyasalların doğal düşmanlara karşı
etkinliklerinin bilinmesi, doğal dengenin korunması açısından son derece önemlidir.
Çalışmamızda tarımsal üretim alanlarında tercih edilen farklı aktif maddelerden oluşan pestisitlerin H.
axyridis erginleri üzerinde ortaya çıkardığı toksik etkiler incelenerek, kimyasal mücadele uygulamaları
esnasında çevreye ve doğal dengeye daha az olumsuz etki gösteren kimyasalların belirlenmesi
amaçlanmıştır.
MATERYAL VE METOT
Çalışma Ondokuz Mayıs Üniversitesi kampüsünde yer alan ormanlık alanlardan toplanan Coccinellidae
familyasına ait predatör böcek türü ile gerçekleştirilmiştir. Toplanan predatör coccinellid’ler Dr. Derya
ŞENAL tarafından teşhis edilmiştir. Yapılan teşhis sonucunda toplanan coccinellid’lerin Harmonia
axyridis olduğu saptanmıştır. H. axyridis erginleri entomoloji laboratuvarına getirilmiştir. Bu erginler
çalışmada kullanılmıştır. Çalışmada kullanılan pestisitler bitki koruma ürünleri satış bayilerinden temin
edilmiştir. Bu pestisitler özellikle Karadeniz bölgesindeki fındık bahçelerinde, zararlılar ile mücadelede
kullanılan pestisitlerden tercih edilmiştir. Söz konusu pestisitlerin aktif maddeleri ve çalışmada kullanılan
dozları Tablo 1.’da verilmiştir. Dozların belirlenmesinde ilgili preparatın birçok zararlı için önerilen
tavsiye dozu, yarı dozu ve çeyrek dozu dikkate alınmıştır. Çalışma petri kaplarında yürütülmüştür. Her
bir petriye 10’ar adet ergin birey bırakılmıştır. Erginler petriler yerleştirildikten sonra her bir petriye
2 ml ilaçlı sıvı püskürtülmüştür. Deneme 4’er tekerrürlü olarak gerçekleştirilmiştir. Deneme boyunca
petriler 25±2°C, %65±5 nem koşullarında iklim kabininde tutulmuştur. Uygulama sonrasında zararlı
durumu günlük olarak takip edilmiştir.
26
Tablo 1. Çalışmada kullanılan pestisitler, aktif maddeleri ve çalışmada kullanılan dozları
Ticari İsim Aktif Madde Çalışmada Kullanılan dozlar

Karate Zeon CS 50 g / L Lambda-cyhalothrin 0,05 ml/1 lt su
0,1 ml/ 1 lt su
0,2 ml/1 lt su (Tavsiye dozu)
Proteus OD 150 g/l Thiacloprid + 20 g/l Deltamethrin 0,0625 ml/ 1lt su
0,125 ml/1 lt su
0,25 ml /1 lt su (Tavsiye dozu)
Relaxia 218 g/l Acetamiprid + 37 g/l Emamectin 0,125 ml/ 1lt su
benzoate 0,25 ml/ 1lt su
0,5 ml/ 1lt su (Tavsiye dozu)
Nimbecidine 790 g/l + 0,3 g/l Neem yağı + Azadiractin 1,25 ml/1 lt su
2,5 ml/1 lt su
5 ml/1 lt su (Tavsiye dozu)
Sulflow Sıvı Kükürt 1,25 ml/1 lt su
2,5 ml/1 lt su
5 ml/1 lt su (Tavsiye dozu)
Çalışmada elde edilen veriler önce Henderson-Tilton formülü uygulanmıştır (Henderson ve Tilton,
1955). Burada hesaplanan yüzde ölüm oranlarından 5. gün verileri SPSS (ver.21) programında tek yönlü
varyans analizine tabi tutulmuştur. Ortalamalar arasındaki fark %5 önem düzeyinde Duncan çoklu
karşılaştırma testi ile belirlenmiştir.
BULGULAR VE TARTIŞMA
Çeşitli zararlıların predatörlerinden olan H. axyridis erginleri üzerine bazı pestisitlerin toksik etkisinin
incelendiği bu çalışma sonucunda elde edilen veriler Tablo 2.’da gösterilmiştir.
27
Tablo 2. Çalışmada kullanılan pestisitlerin Harmonia axyridis erginleri üzerindeki toksik etkisi
Yüzde
ölüm(%)
Uygulamalar Dozlar 1.gün 2.gün 3.gün 4.gün 5.gün
Lambda-cy- çeyrek 0 17.95±0.00 17.95±0.00 17.95±0.00 17.95±0.00
halothrin BC
yarım 11.96±5.98 11.96±5.98 11.96±5.98 18.80±11.11 18.80±11.11
BC
tam 24.78±6.73 31.62±13.67 31.62±13.67 31.62±13.67 45.29±6.83 A
Acetamiprid çeyrek 0 0 5.98±5.98 5.98±5.98 5.98±5.98 C
+ Emamectin
benzoate
yarım 0 0 11.96±5.98 11.96±5.98 11.96±5.98
BC
tam 0 17.95±0.00 24.78±6.83 31.62±6.83 31.62±6.83
AB
Thiacloprid + çeyrek 5.98±5.98 11.96±5.98 11.96±5.98 11.96±5.98 11.96±5.98
Deltamethrin BC
yarım 5.98±5.98 11.96±5.98 11.96±5.98 11.96±5.98 11.96±5.98
BC
tam 5.98±5.98 25.64±12.82 32.47±17.28 32.47±17.28 32.47±17.28
AB
Neem yağı+ çeyrek 0 0 0 0 0C
Azadirachtin
yarım 5.98±5.98 12.82±12.82 12.82±12.82 12.82±12.82 12.82±12.82
BC
tam 5.98±5.98 11.96±5.98 11.96±5.98 11.96±5.98 11.96±5.98
BC
Sıvı kükürt çeyrek 0 0 0 0 0C
yarım 0 0 0 0 0C
tam 0 0 0 0 0C
Kontrol 0 2.5 2.5 2.5 2.5 C
*Verilere tek yönlü varyans analizi uygulanmış olup, ortalamalar arasındakki farklılıklar 0.05 önem
seviyesinde DUNCAN testine göre ortaya konulmuştur. Aynı sütundaki farklı harfler istatistiksel açıdan
farklılık ifade eder.
Çalışmada kullanılan kimyasallar arasından sıvı kükürt tüm uygulama dozlarında H. axyridis
erginlerinde herhangi bir ölüm meydana getirmemiştir. Bunun aksine lambda cyhalothrine tam doz
uygulamasında 5. gün sonunda H. axyridis erginlerinin %45.29’unu öldürmüştür. Lambda cyhalothrine
aktif maddesi tam doz uygulamasında çalışmada kullanılan materyaller arasından H. axyridis’de
gözle görülür bir şekilde ölüm meydana getirmiştir. Bunu takiben thiaclorpid+deltamethrine
%32.47, acetamiprid+emamectin benzoate materyali ise %31.62 oranında ölüm ortaya çıkarmıştır.
Çalışmada erginler üzerine uygulanan doz azaldıkça ortaya çıkan ölüm oranı da azalmıştır. Ancak
thicalorpid+deltamethrine, acetamiprid+emamectin benzoate ve lambda cyhalothrine materyallerinin
yarım ve tam doz uygulaması arasındaki ölüm oranı dozlar artıkça kayda değer biçimde artarken,
sıvı kükürt ve neem yağı+azadirachtine uygulamasında yarım ve tam doz uygulaması arasında
28
istatistiksel açıdan herhangi bir fark ortaya çıkmamıştır. Pestisitlerde özellikle 2. günden itibaren
ortaya çıkan ölüm oranları artarken, çalışmadaki en düşük doz uygulamasında günler arasında bariz
bir artış meydana gelmemiştir. Çeyrek doz uygulamasının 5. gününde neem yağı+azadirachtine ve sıvı
kükürt uygulamalarında ölüm meydana gelmezken, çalışmada kullanılan diğer materyallerden lambda
cyhalothrine’de %17.95, thiaclorpid+deltamethrine’de %11.96 ve acetamiprid+emamectin benzoate’de
%5.98 oranında ölüm görülmüştür. Çeyrek doz uygulamasında 5. gün sonunda en düşük ölüm sıvı kükürt
ve neem yağı+azadirachtine’de görülürken, en yüksek ölüm %17.95 ile lambda cyhalothrine kimyalında
görülmüştür. Yarım doz uygulamasında 5. gün sonunda en düşük ölüm sıvı kükürt’de görülürken, en
yüksek ölüm ise %18.80’le lambda cyhalothrine’de ortaya çıkmıştır.
Kimyasal mücadelenin günümüzde artmasıyla beraber ortaya çeşitli olumsuz etkileri çıkmaktadır.
Bu etkilerden biride doğada doğal olarak zararlıları baskılayan doğal düşmanların popülasyonlarının
azaltmasıdır. Kimyasal mücadelede kullanılan kimyasalların doğal düşmanlar üzerinde meydana
getirdiği toksik etkiyi incelemeye yönelik çeşitli çalışmalar yapılmıştır (El-wakeil ve ark., 2013;
Gamel, 2019; Satpathyl ve ark., 2020; Overton ve ark., 2021). Kimyasal mücadelede kullanılan aktif
madde grupları tarımsal zararlılarda olduğu kadar, onların doğal düşmanlarına karşı da toksik etki
göstermektedir. Sadece direkt olarak doğal düşmanları öldürmenin yanında indirekt olarak da çeşitli
etkileri bulunmaktadır (Cloyd, 2012; Janssenn ve Van rjin, 2021). Çalışmada, doğal düşmanlar arasında
önemli bir yer tutan H. axyridis’e bazı pestisitlerin toksik etkileri incelenmiştir. Çalışmanın sonunda H.
axyridis erginleri üzerine en öldürücü etkiyi sırasıyla lambda-cyhalothrine, deltamethrine+thiaclorpid
ve acetamiprid+emamectin benzoate’ın ortaya çıkardığı saptanmıştır. Buna benzer olarak Youn ve ark.
(2003), farklı pestisitlerin H. axyridis’in farklı dönemleri üzerindeki toksik etkisini incelemiştir. Yapılan
çalışma bizim çalışmamıza paralel şekilde, acetamiprid H. axyridis erginleri ve çoğu gelişim döneminde
oldukça toksik olduğu aktarılmıştır. Hatta bu çalışmada yumurta döneminde yapılan acetamiprid
uygulaması sonucunda herhangi bir larva, pupa ve ergin çıkışı olmadığı bildirilmiştir. Yapılan çalışmada
acetamiprid’in bu kadar yüksek oranda toksik etkili çıkıp bizim çalışmamızda en fazla %31.62 oranında
toksik etki yapması çalışmalar arasında kullanılan doz farkından ortaya çıktığı düşünülmektedir. Benzer
çalışmada Wang ve ark. (2018), thiamethoxam’ın farklı uygulama metodlarıyla (kontak, sistemik,
daldırma) H. axyridis erginlerinde ortaya çıkan toksik etkisini araştırmıştır. Akut toksisite çalışması
sonucunda erginler üzerinde kontak, sistemik ve daldırma yoluyla yapılan uygulamalarda sırasıyla
thiamethoxam’ın LC50 değerleri 18.99, 21.26, 15.39 mg a.i/L olarak tespit etmişlerdir. Oliveira ve ark.
(2019), chlorantniliprole aktif maddesinin H. axyridis erginlerine karşı yapılan çalışmada F1 neslinin
pupa gelişim süresi ve yumurta canlılığını olumsuz etkilediğini, F1 neslinin hayatta kalmasını azalttığını
belirlemişlerdir. Çalışmamızda neonikotinoidli ve pyretroidli insektisitler diğer gruplara kıyasla daha
tehlikeli çıkmıştır. Cheng ve ark. (2022) thiamethoxam, imidaclorpid ve acetamiprid gibi neonikotinoidli
kimyasalların H. axyridis e karşı yüksek oranda toksik olduğunu ancak emamectin benzoate’ın bu
kimyasallara kıyasla daha düşük toksisite gösterdiğini belirlemişlerdir.
Yapılan çalışmalar ile çeşitli aktif maddelerin doğal düşmanlara karşı etkisi belirlenmiştir. Benzer
şekilde bu çalışmada kullanılan aktif maddelerin farklı doğal düşmanlara karşı göstermiş olduğu
toksik etki, farklı çalışmalarda araştırılmıştır. Pamuk üretim alanlarında önemli bir problem olan Aphis
gossypii’ye karşı kullanılan kimyasallardan lambda cyhalothrine+thamethoxam’ın, bu zararlıların
doğal düşmanlarından Coleomegilla maculata, Cycloneda sanguinea, Cheilomenes sexmaculata ve
Zelus spp.’un popülasyonlarını önemli bir şekilde düşürdüğü bildirilmiştir (Zambrano ve ark., 2021).
Aynı şekilde A. gossypii görülen sebze üretim alanlarında bulunan Coccinella undecimpunctata ve
Coccinella septempunctata predatörlerine karşı ticari olarak kullanılan azadirachtine, Beauveria
bassiana, matrine ve portakal yağı materyallerinin etkisini Gameel (2019) tarafından incelenmiştir.
Azadirachtine ve matrine’nin predatör coccinellid’lere karşı oldukça toksik (ortalama %99.58-95.72)
olduğunu aktarmıştır. Ancak bizim yaptığımız çalışmada azadirachtine tam doz uygulamasında %11.96
oranında ölüm meydana getirmiştir. Bizim çalışmamızı destekler nitelikteki Baidoo ve ark. (2012)
gerçekleştirdiği çalışmada Aphis craccivora ve onun predatörü olan H. axyridis’e karşı azadirachtin ve
29
lambda cyhalothrine’nin etkisini incelemiştir. Lambda cyhalothrine’nin Aphis craccivora’yı öldürdüğünü

ancak onun doğal düşmanı olan H. axyridis’de ciddi miktarda ölüm meydana getirdiğini aktarmıştır.
Azadirachtine’in ise Aphis craccivora mücadelesinde doğal dengeyi koruma açısından lambda
cyhalothrine’den daha etkili olduğu ve sentetik kimyasal kökenli insektisitlere alternatif olabileceğini
bildirmiştir. Çalışmalar arasındaki bu farkın çalışmada kullanılan preparatın içeriğindeki aktif madde
oranının veya kullanım dozunun farklı olmasından kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Skouras
ve ark. (2021), imidaclorpid ve deltamethrine’nin önemli yaprakbiti predatörlerinden Ceratomegilla
undecimnotata’nın gelişme parametreleri ve yaşamını olumsuz etkilediğini aktarmışlardır. Aynı familya
içerisinde yer alan farklı bir zararlı olan Coccinelle undecimpunctata’ ya karşı imidaclorpid, acetamiprid,
cypermethrine, deltamethrine kimyasalları 3 günün sonunda %53-83 arasında toksik etki gösterirken,
yine benzer predatörlerden Adalia bipunctata’ya karşı emamectin benzoate 7. gün sonunda %23 toksik
etki göstermiştir (Ahmad ve ark., 2011; Depalo ve ark., 2017). Bu çalışmalarda ortaya çıkan sonuçlar
bizim çalışmamızla paralellik göstererek özellikle neonikotinoidli ve sentetik pyretroidli insektisitlerin
Coccinellidae familyası içerisinde yer alan doğal düşmanların gelişme parametreleri ve ergin ömrünü
olumsuz etkilediği anlaşılmıştır.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu çalışma özellikle fındık başta olmak üzere değişik tarımsal üretim alanlarında sıklıkla
tercih edilen pestisitlerden bazılarının önemli doğal düşmanlardan H. axyridis erginleri üzerinde
meydana getirdiği olumsuz etkiyi ortaya koymaktadır. Çalışma sonucunda tavsiye dozunda yapılan
uygulamalarda kontrol grubuna kıyasla sırasıyla lambda cyhalothrine, thiaclorpid+deltamethrine
ve acetamiprid+emamectin benzoat’nın H. axyridis erginleri üzerinde %40-50 oranında ölüm
oluşturduğu görülmüştür. Bu kimyasallara göre azadirachtine ise nispeten daha düşük oranda (%12)
ölüm ortaya çıkarmıştır. Çalışmada kullanılan insektisitler arasından sıvı kükürt ise uygulama
yapılan farklı dozların hiçbirinde H. axyridis erginlerinde ölüm oluşturmamıştır. Günümüzde
Dünya genelindeki insektisit kullanımı 2021 yılında yaklaşık 471 bin ton olmuştur (Anonim,
2022). Bu kimyasal kullanımı başta doğal düşmanlar olmak üzere çevreye olumsuz birçok etkisi
bulunmaktadır. Bu olumsuz etkilerin önüne geçmek için entegre zararlı yönetim sistemleri tercih
edilmelidir. Ancak yine de kimyasal kullanım gereksinimi ortaya çıktığında mümkün olduğunca
doğal düşmanlar ve çevreye etkisi daha sınırlı olan insektisitler tercih edilerek doğal dengenin
korunması sağlanmalıdır.
TEŞEKKÜR
Dr. Derya ŞENAL’a çalışmada kullanılan Harmonia axyridis materyalinin teşhis aşamasındaki
katkılarından dolayı teşekkür ederiz.
KAYNAKLAR
Ahmad, M., Rafiq, M., Arif, M. I., Sayyed, A. H. (2011). Toxicity of some commonly used insecticides against
Coccinella undecimpunctata (Coleoptera: Coccinellidae). Pakistan Journal of Zoology, 43(6).
Anonim, 2022. Food and Agriculture Organization of the United Nations, https://www.fao.org/faostat/en/ (Erişim
Tarihi: 10/10/2022)
Aysal, T., Kıvan, M. (2014). Occurrence of an invasive alien species Harmonia axyridis (Pallas)(Coleoptera: Coc-
cinellidae) in Turkey. Türkiye Entomoloji Bülteni, 4(3), 141-146.
Baidoo, P. K., Baidoe-Ansah, D., Agbonu, I. (2012). Effects of neem (Azadirachta indica A. Juss) products on
Aphis craccivora and its predator Harmonia axyridis on cowpea. American Journal of Experimental Agri-
culture, 2(2), 198-206.
30
Brown, P. M. J., Adriaens, T., Bathon, H., Cuppen, J., Goldarazena, A., Hägg, T., ... & Roy, D. B. (2007). Harmo-
nia axyridis in Europe: spread and distribution of a non-native coccinellid. In From biological control to
invasion: the ladybird Harmonia axyridis as a model species (pp. 5-21). Springer, Dordrecht.
Brown, P.M.J., Thomas, C.E., Lombaert, E., Jeffries, D.L., Estoup, A., Handley, L.J.L. (2011). The global spread
of Harmonia axyridis (Coleoptera: coccinellidae): distribution, dispersal and routes of invasion. Biocontrol
56, 623–641.
Cheng, S., Yu, C., Xue, M., Wang, X., Chen, L., Nie, D., Zhang, N., Zhang, J., Hou, Y. and Lin, R. (2022), Toxicity
and risk assessment of nine pesticides on nontarget natural predator Harmonia axyridis (Coleoptera: Coc-
cinellidae). Pest Manag Sci. https://doi.org/10.1002/ps.7130
Cloyd, R. A. (2012). Indirect effects of pesticides on natural enemies. Pesticides—advances in chemical and bo-
tanical pesticides, 382.
Coutanceau J. P., 2006. Harmonia axyridis (Pallas, 1773): une coccinelle asiatique introduite, acclimateé et en
extension en France. Bulletin de la Société Entomollogique de France, 111: 395-401.
Depalo, L., Lanzoni, A., Masetti, A., Pasqualini, E., Burgio, G. (2017). Lethal and sub-lethal effects of four insec-
ticides on the aphidophagous coccinellid Adalia bipunctata (Coleoptera: Coccinellidae). Journal of econo-
mic entomology, 110(6), 2662-2671.
El-Wakeil, N., Gaafar, N., Sallam, A., Volkmar, C. (2013). Side effects of insecticides on natural enemies and
possibility of their integration in plant protection strategies. Agricultural and biological sciences “insecti-
cides—development of safer and more effective technologies”. Intech, Rijeka, Croatia, 1-54.
Fei, M., Gols, R., Harvey, J. A. (2022). The Biology and Ecology of Parasitoid Wasps of Predatory Arthropods. An-
nual Review of Entomology, 68.
Gameel, M. (2019). The side effect of some pesticide alternatives on the population densities of the natural ene-
mies of two piercing-sucking insect pests at the new valley province, Egypt.
Garzón, A., Medina, P., Amor, F., Viñuela, E., & Budia, F. (2015). Toxicity and sublethal effects of six insecticides
to last instar larvae and adults of the biocontrol agents Chrysoperla carnea (Stephens)(Neuroptera: Chry-
sopidae) and Adalia bipunctata (L.)(Coleoptera: Coccinellidae). Chemosphere, 132, 87-93.
He, F., Sun, S., Sun, X., Ji, S., Li, X., Zhang, J., Jiang, X. (2018). Effects of insect growth-regulator insecticides on
the immature stages of Harmonia axyridis (Coleoptera: Coccinellidae). Ecotoxicology and Environmental
Safety, 164, 665-674.
Henderson, C.F., Tilton, E.W. (1955). Tests with acaricides against the brow wheat mite, J. Econ. Entomol.
48:157-161.
Hiller, T., Haelewaters, D. (2019). A case of silent invasion: Citizen science confirms the presence of Harmonia
axyridis (Coleoptera, Coccinellidae) in Central America. PLoS One, 14(7).
Janssen, A., Van Rijn, P. C. (2021). Pesticides do not significantly reduce arthropod pest densities in the presence
of natural enemies. Ecology letters, 24(9), 2010-2024.
Karataş, A., Karataş, A., Yavuz, N., Ülker, E. D., Koçak, Ö., Akbaba, B. (2021). Insectum non grata: the harlequin
ladybird, Harmonia axyridis (Pallas, 1773)(Coleoptera, Coccinellidae) in Turkey. Turkish Journal of Zoo-
logy, 45(3), 197-205.
Koch, R. L., Galvan, T. L. (2007). Bad side of a good beetle: the North American experience with Harmonia
axyridis. In From biological control to invasion: the ladybird Harmonia axyridis as a model species (pp.
23-35). Springer, Dordrecht.
Mollah, M. I., Mahbubar, R., Zinnatul, A. (2013). Effect of insecticides on lady bird beetle (Coleoptera: Coccinel-
lidae) in country bean field. Middle East Journal of Scientific Research, 17(11), 1607-1610.
Ndakidemi, B., Mtei, K., Ndakidemi, P. A. (2016). Impacts of synthetic and botanical pesticides on beneficial
insects. Agricultural Sciences, 7(06), 364.
31
Oliveira, R. L., Gontijo, P. C., Sâmia, R. R., Carvalho, G. A. (2019). Long-term effects of chlorantraniliprole
reduced risk insecticide applied as seed treatment on lady beetle Harmonia axyridis (Coleoptera: Coccinel-
lidae). Chemosphere, 219, 678-683.
Osawa, N. (2011). The ecology of Harmonia axyridis in its native range: population characteristics and role in the
aphidophagous community. BioControl. doi:10.1007/s10526-011-9382-6
Overton, K., Hoffmann, A. A., Reynolds, O. L., Umina, P. A. (2021). Toxicity of insecticides and miticides to na-
tural enemies in Australian Grains: A review. Insects, 12(2), 187.
Qi, B., Gordon, G. and Gimme, W. (2001) Effects of Neem-Fed Prey on the Predacious Insects Harmonia confor-
mis (Boisduval) (Coleoptera: Coccinellidae) and Mallada signatus (Schneider) (Neuroptera: Chrysopidae).
Biological Control, 22, 185-190. http://dx.doi.org/10.1006/bcon.2001.0965
Roy, H. E., Brown, P. M., Adriaens, T., Berkvens, N., Borges, I., Clusella-Trullas, S., ... & Zhao, Z. (2016). The
harlequin ladybird, Harmonia axyridis: global perspectives on invasion history and ecology. Biological
Invasions, 18(4), 997-1044.
Roy, H., Wajnberg, E. (2008). From biological control to invasion: the ladybird Harmonia axyridis as a model
species. BioControl, 53(1), 1-4.
Roy, H.E., Brown, P.M.J. (2015). Ten years of invasion: Harmonia axyridis (Pallas) (Coleoptera: Coccinellidae)
in Britain. Ecol Entomol 40:336–348.
Santos-Junior, V.C., Martínez, L.C., Plata-Rueda, A., Bozdoğan, H., Zanuncio, J.C., Serrão, J.E. (2019). Exposure
to spinosad induces histopathological and cytotoxic effects on the salivary complex of the non-target pre-
dator Podisus nigrispinus. Chemosphere 225:688–695
Satpathy, S., Gotyal, B. S., Babu, V. R. (2020). Role of novel insecticides in crop protection and their selectivity to
natural enemies: A review. Journal of Environmental Biology, 41(2), 149-160.
Serrão, J. E., Plata-Rueda, A., Martínez, L. C., Zanuncio, J. C. (2022). Side-effects of pesticides on non-target
insects in agriculture: a mini-review. The Science of Nature, 109(2), 1-11.
Skouras, P. J., Darras, A. I., Mprokaki, M., Demopoulos, V., Margaritopoulos, J. T., Delis, C., Stathas, G. J. (2021).
Toxicity, Sublethal and low dose effects of imidacloprid and deltamethrin on the aphidophagous predator
Ceratomegilla undecimnotata (Coleoptera: Coccinellidae). Insects, 12(8), 696.
Soares, A. O., Borges, I., Borges, P. A., Labrie, G., Lucas, E. (2008). Harmonia axyridis: What will stop the inva-
der?. BioControl, 53(1), 127-145.
Tengfei, L., Yao, W., Lixia, Z., Yongyu, X., Zhengqun, Z., Wei, M. (2019). Sublethal effects of four insecticides
on the seven-spotted lady beetle (Coleoptera: Coccinellidae). Journal of Economic Entomology, 112(5),
2177-2185.
Twardowski, J.P., Hurej, M., Twardowska, K. (2021). Effect of Ingestion Exposure of Selected Insecticides on
Coccinella septempunctata and Harmonia axyridis (Coleoptera: Coccinellidae). Insects, 12:434. https://doi.
org/10.3390/insects12050434
Vilcinskas, A., Schmidtberg, H., Estoup, A., Tayeh, A., Facon, B., Vogel, H. (2015). Evolutionary ecology of
microsporidia associated with the invasive ladybird Harmonia axyridis. Insect science, 22(3), 313-324.
Wagner S.T., Mariana A.C, Cruz, I., Silveira, R.D., Serrão, J.E., Zanuncio, J.C. (2010). Selective effects of na-
tural and synthetic insecticides on mortality of Spodoptera frugiperda (Lepidoptera: Noctuidae) and its
predator Eriopis connexa (Coleoptera: Coccinellidae), Journal of Environmental Science and Health, Part
B, 45:6, 557-561, DOI: 10.1080/03601234.2010.493493
Wang, P., Zhou, L. L., Yang, F., Liu, X. M., Wang, Y., Lei, C. L., Si, S. Y. (2018). Lethal and behavioral sublethal
side effects of thiamethoxam on the predator Harmonia axyridis. Entomologia Experimentalis et Applica-
ta, 166(8), 703-712.
32
Werenkraut, V., Baudino, F., Roy, H.E. (2020). Citizen science reveals the distribution of the invasive harlequin
ladybird (Harmonia axyridis Pallas) in Argentina. Biol Invasions, 22:2915–2921. https://doi.org/10.1007/
s10530-020-02312-7.
Youn, Y. N., Seo, M. J., Shin, J. G., Jang, C., Yu, Y. M. (2003). Toxicity of greenhouse pesticides to multicolored
Asian lady beetles, Harmonia axyridis (Coleoptera: Coccinellidae). Biological Control, 28(2), 164-170.
Zaller, J. G., Brühl, C. A. (2019). Non-target effects of pesticides on organisms inhabiting agroecosystems. Fron-
tiers in Environmental Science, 7, 75.
Zambrano, N.D., Arteaga, W., Velasquez, J., Chirinos, D.T. (2021). Side effects of lambda cyhalothrin and thiamet-
hoxam on insect pests and natural enemies associated with cotton. Sarhad Journal of Agriculture, 37(4):
1098-1106. Doi: https://dx.doi.org/10.17582/journal.sja/2021/37.4.1098.1106.
33
MİMARİ TASARIM STÜDYOSU PRATİKLERİ ÜZERİNE

ARAŞTIRMALAR: BİBLİYOMETRİK ANALİZ
Edibe Begüm ÖZEREN1, Pınar DİNÇ KALAYCI2

1
Karabük Üniversitesi Başak Cengiz Mimarlık Fakültesi, ORC-ID: 0000-0003-1474-7394
2
Gazi Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, OR-CID: 0000-0002-1932-9477
ÖZET
Mimarlık okullarının omurgası tasarım stüdyolarıdır. Stüdyo içerik ve işleyişleri hakkında zaman
içinde çok sayıda çalışma gerçekleştirilmiş; mimarlık, mimari tasarım, eğitim ve mimarlık stüdyosunda
eğitim üzerine yayınlar çeşitlilik göstermiştir. Bu çalışma mimarlıkta stüdyo eğitiminde gerçekleştirilen
bilimsel yayınların evrimini ve olası gelecek eğilimlerini serimlemek hedeflenmektedir. Çalışmada
1900-2022 tarihleri arasında Scopus (237) ve Web of Science (209) veri tabanlarında yayınlanan mimari
tasarım stüdyosu içerikli makaleler ağ analizi tekniği ile analiz edilmiştir. Araştırmalar, yıllarına göre
dört bölümde gruplanmıştır. Çalışmada bibliyometrik analiz sonuçlarını temsil etmek için grafiksel
görüntüleme aracı olarak VOSviewer yazılımı kullanılmıştır. Grafik görüntüleme sayesinde mimari
tasarım stüdyosu alanında günümüze kadar gerçekleştirilen bilimsel yayınların alt araştırma konuları
saptanmıştır. Araştırmalar konu ve zaman aralıkları bazında sınıflandırıldığında, evrim aşamalarının
dört dönemde gerçekleştiği görülmektedir: (i) 1982-2008 yılları arasında tasarım araçları, dijital
tasarım stüdyosu; (ii) 2009-2014 yılları arasında pedagoji, tasarım süreci, işbirlikçi tasarım, sanal
gerçeklik; (iii) 2015- 2018 arasında pedagoji, parametrik tasarım, sanal gerçeklik ve (iv) 2019-2022
yılları arasında sürdürülebilirlik, sürdürülebilir tasarım, hesaplamalı tasarım gibi konularda çalışmalar
gerçekleştirilmiştir. Ayrıca bu çalışmayla ülkelerin bu konu üzerindeki eğilimleri saptanmıştır; yayın
sayısı bakımından en büyük katkıyı sağlayan ülkelerin Türkiye, ABD ve Avustralya, atıf sayısı yönünden
en fazla katkıyı sağlayan ülkelerin ABD, Çin ve Türkiye olduğu ortaya çıkmıştır. Süreç içerisindeki
çalışmalar incelendiğinde gelecekte mimari tasarım stüdyolarının teknolojik gelişmelerle paralellik
göstererek teknoloji tabanlı, daha çevreci stüdyolara dönüşeceği ve eğitim alanında farklı disiplinlerin
daha fazla araştırma konusu olacağı beklenmektedir. Araştırmaların geneline bakıldığında mimari tasarım
stüdyo çalışmalarının mimari tasarımın olgusunun geliştirilmesi üzerine ortak bir paydada birleştiği
söylenmektedir. Mimari tasarımın anlaşılması üzerine öğrencilerin gelişen teknolojik araçlardan ve
yeni geliştirilen öğrenme tekniklerinden fazlasıyla yararlanmaktadır. Son olarak bu çalışma mimari
tasarım stüdyoları üzerine gerçekleştirilecek araştırmalar için araştırma alanlarının belirlenmesinde ve
çalışmaların alt araştırma konularının şekillenmesinde literatüre katkı sağlamaktadır. Mimari tasarım
stüdyoları üzerinde yapılan çalışmaların artış göstermesiyle konu alanları değişmesi farklı alanlara
evrilmesi ön görülmektedir. Bu nedenle çalışmanın zaman içerisinde güncellemeye ihtiyaç duyması
gerekebilir.
Anahtar Kelime: Bibliyometrik Analiz, Mimarlık Eğitimi, Mimari Tasarım Stüdyosu, Tasarım
Stüdyosunda Pedagoji
34
RESEARCH ON ARCHITECTURAL DESIGN STUDIO PRACTICES:

BIBLIOMETRIC ANALYSIS
ABSTRACT
Design studios architectural schools of are the backbone. Numerous studies have been carried out
on the studio’s content and operations over time; publications on architecture, architectural design,
education, and education in the architectural studio have varied. Study aims to reveal the evolution
and possible future trends of scientific publications in studio education in architecture. In the study,
architectural design studio articles published in Scopus (237) and Web of Science (209) databases
between 1900-2022 were analyzed by network analysis technique. The studies are grouped into four
sections according to their years. In the study, VOSviewer software was used as a graphical display tool
to represent the bibliometric analysis results. Sub-research topics of scientific publications carried out in
the field of architectural design studio until today have been determined by means of graphic imaging.
When the studies are classified on the basis of subject and time periods, it is seen that the evolutionary
stages took place in four periods: (i) design tools, digital design studio between 1982-2008; (ii) pedagogy,
design process, collaborative design, virtual reality between 2009-2014; (iii) pedagogy, parametric
design, virtual reality between 2015-2018 and (iv) sustainability, sustainable design, computational
design between 2019-2022. In addition, this study determined the tendencies of countries on this issue;
It has been revealed that the countries that make the biggest contribution in terms of the number of
publications are Turkey, the USA and Australia, and the countries that contribute the most in terms of
the number of citations are the USA, China and Turkey. When the studies in the process are examined,
it is expected that architectural design studios will turn into technology-based, more environmentally
friendly studios in parallel with technological developments in the future, and different disciplines in
the field of education to be included more research. When we look at the researches in general, it is said
that architectural design studio studies come together on a common denominator on the development of
the phenomenon of architectural design. On the understanding of architectural design, students benefit
greatly from developing technological tools and newly developed learning techniques. Finally, this study
contributes to the literature in determining the research areas for research on architectural design studios
and shaping the sub-research topics of the studies. With the increase in the studies on architectural
design studios, it is foreseen that the subject areas will change and evolve into different areas. Therefore,
the study may need to be updated over time.
Keywords: Architectural Education, Architectural Design Studio, Bibliometric Analysis, Pedagogy
in Design Studio
35
DİJİTAL KÜLTÜRÜN ALIŞVERİŞ MEKANLARINA

ETKİSİ
Zeynep Yıldız1, Bilgehan Yılmaz Çakmak2

*1
Konya Teknik Üniversiesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Konya, Türkiye.
ORCID NO: 0000-0001-7724-5215

2
Konya Teknik Üniversiesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Konya, Türkiye.
ORCID NO: 0000-0003-4199-0648
ÖZET
Alışveriş mekanları ekonomi, kültür, teknoloji gibi gelişmeler ekseninde tarih boyunda değişmiştir.
İlkçağlardan bugüne kadar eylemin gerçekleşme biçimi, toplum yapısı, tüketim kültürü ve dönemin en
önemli gelişim metası alışveriş mekanlarını doğrudan ya da dolaylı olarak bir dönüşüme zorlamıştır.
Bilimsel Devrim, Tarım Devrimi, Sanayi Devrimi gibi tarihsel olaylar ve kapitalizm gibi ekonomik
sistemler yanı sıra tüketim ve postmodern toplumlar da alışveriş mekanlarının gelişiminde önemli roller
oynamıştır.
21. yy’ a geldiğimizde ise gelişen teknoloji, yapay zeka ve otonom sistemler gündelik hayatın önemli
bir kısmı haline gelmiştir. Gelişen teknolojinin bir ürünü olan dijitalleşme, insanı toplumu ve kültürü de
değiştirmektedir. Bu değişim mimari mekanlara da yansımaya başlamıştır.
Bu çalışma kapsamında alışveriş mekanlarının gelişim süreci ele alınmıştır. Geçmişten günümüze
toplum-kültür ve alışveriş mekanları arasındaki ilişki analiz edilmiştir. Günümüzün en önemli söylemi
dijitalleşmenin topluma ve mekana etkileri tartışılmıştır. Bu çalışmanın asıl amacı, dijital kültürün
alışveriş mekanına etkilerini incelemek ve günümüzde alışveriş mekanlarının tasarımında görülen yeni
eğilimleri tespit etmektir.
Anahta kelimeler: dijitalleşme tüketim, alışveriş merkezi.
THE EFFECT OF DIGITAL CULTURE ON SHOPPING PLACES
ABSTRACT
Shopping venues have changed throughout history on the axis of developments such as economy,
culture and technology. From the ancient times until today, the realization of the action, the social
structure, the consumption culture and the most important development commodity of the period
have directly or indirectly forced the shopping venues into a transformation. Historical events such
as Scientific Revolution, Agricultural Revolution, Industrial Revolution, and economic systems such
as capitalism, as well as consumption and postmodern societies have played important roles in the
development of shopping spaces.
36
When we come to the 21st century, developing technology, artificial intelligence and autonomous
systems have become an important part of daily life. Digitalization, which is a product of developing
technology, also changes people, society and culture. This change has begun to reflect on architectural
spaces as well.
Within the scope of this study, the development process of shopping places is discussed. The
relationship between society-culture and shopping places from past to present has been analyzed. The
most important discourse of today, the effects of digitalization on society and space has been discussed.
The main purpose of this study is to examine the effects of digital culture on shopping space and to
identify new trends in the design of shopping spaces today.
Keywords: digitalization consumption, shopping center.
37
OECD ÜLKELERİ ÖZELİNDE SOSYAL HARCAMALAR –

YOKSULLUK İLİŞKİSİ
Dr. Öğr. Üyesi İnci Sandalcı

Kütahya Dumlupınar Üniversitesi İİBF Maliye, Kütahya, Türkiye.
ORCID Code: 0000-0003-1527-0815
Doç. Dr. Ulvi Sandalcı

Kütahya Dumlupınar Üniversitesi İİBF Maliye, Kütahya, Türkiye.
ORCID Code: 0000-0003-4995-8482
ÖZET
Devletlerin varoluş nedenlerinden en önemlisi toplumsal refahı optimum seviyeye çıkarmaktır. Bundan
dolayı başta eğitim, sağlık ve sosyal olmak üzere birçok alanda kamu hizmetleri gerçekleştirilmektedir.
Söz konusu kamu hizmetleri ile vatandaşların her türlü ihtiyaçları etkin ve verimli bir şekilde karşılanarak
memnuniyet düzeylerinin ve bir bütün olarak ise toplumsal refahın arttırılmasına çalışılmaktadır. Kamu
hizmetlerinin yürütülmesi esnasında birçok alanda kamu harcamaları yapılarak devletin koruyucu,
denetleyici, önleyici, kapsayıcı vb. birçok rolü ortaya çıkmaktadır. Söz konusu rollerden koruyucu
ve kapsayıcılığın bir neticesi olarak oluşan sosyal harcamalar, toplumsal refahın arttırılmasında en
önemli etkiyi meydana getirmektedir. Sosyal refah devleti anlayışının gelişmesinin bir neticesi olarak
önemli boyutlara ulaşan eğitim, sağlık ve sosyal koruma harcamalarının bileşeni olan sosyal harcamalar
ile kronikleşen ve toplumsal huzuru bozan sorunların ortadan kaldırılması hedeflenmiştir. Sosyal
harcamaların hedef edindiği ve ortadan kaldırılması veya olabildiğince azaltılması için birçok politika
uygulandığı bu sorunların başında yoksulluk gelmektedir. Devletler yoksullukla mücadelede eğitim,
sağlık ve sosyal koruma gibi harcamaları bir politika aracı olarak kullanarak hem söz konusu sorunun
ortadan kaldırılması hem de toplumsal huzur ve refahın sağlanmasına çalışmaktadır. Sosyal harcamalar ile
yoksulluk ilişkisinin konu edindiği bu çalışmada OECD üye ülkelerin 2000-2021 dönemi içinde eğitim,
sağlık ve sosyal koruma harcamalarının yoksulluk ile ilişkisi grafikler aracılığıyla değerlendirilmiştir.
Çalışma sonucunda eğitim, sağlık ve sosyal koruma harcamalarının dönem içerisinde genel itibariyle
sürekli bir atış gösterdiği görülmüştür. Ayrıca söz konusu harcamalar ile yoksulluk arasında dönem
içerisinde genel olarak ters yönlü bir ilişki olduğu ortaya çıkmıştır. Türkiye açısından da dönem içerisinde
sosyal harcamaların arttığı ve yoksulluğun azaldığı gözlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Sosyal Harcama, Sağlık Harcaması, Eğitim Harcaması, Yoksulluk
38
SOCIAL EXPENDITURES – POVERTY RELATIONS SPECIFIC TO OECD

COUNTRIES
ABSTRACT
The most important reason for the existence of states is to maximize social welfare. For this reason,
public services are carried out in many fields, especially in education, health and social areas. With these
public services, all kinds of needs of citizens are met in an effective and efficient manner, and efforts are
made to increase their satisfaction levels and social welfare as a whole. During the execution of public
services, public expenditures are made in many areas and many protective, supervisory, preventive
and inclusive roles of the state emerge. Social expenditures, which occur as a result of protective and
inclusiveness from these roles, have the most important effect on increasing social welfare. As a result of
the development of the social welfare state understanding, it is aimed to eliminate the social expenditures,
which are the components of education, health and social protection expenditures, and the problems
that become chronic and disrupt social peace. Poverty is at the forefront of these problems, in which
social expenditures are targeted and many policies are implemented to eliminate or reduce as much as
possible. States are trying to both eliminate the problem and ensure social peace and welfare by using
expenditures such as education, health and social protection as a policy tool in the fight against poverty.
In this study, which deals with the relationship between social expenditures and poverty, the relationship
between education, health and social protection expenditures and poverty in OECD member countries in
the 2000-2021 period was evaluated through graphs. As a result of the study, it was seen that education,
health and social protection expenditures generally showed a continuous increase during the period. In
addition, it has been revealed that there is a generally inverse relationship between the said expenditures
and poverty throughout the period. In terms of Turkey, it was observed that social expenditures increased
and poverty decreased during the period.
Keywords: Social Expenditure, Health Expenditure, Education Expenditure, Poverty
1. Giriş
Devletlerin doğuşunun temelinde ülke vatandaşlarının refah düzeyinin arttırılması, toplumsal
düzenin sağlanması, yaşam memnuniyetlerinin arttırılması gibi birçok neden bulunmaktadır.
Devletler söz konusu bu nedenler kapsamında toplam ekonomide belli bir ekonomik güce sahip
olmakta ve mali ve mali olmayan amaçlar kapsamında bu gücü kullanmaktadır. Söz konusu kamunun
ekonomik gücünün en önemli kalemi kamu harcamalardır. Kamu harcamaları yoluyla vatandaşlarının
ihtiyaçları karşılanmakta, yaşam koşullarının iyileştirilmesine çalışılmaktadır. Söz konusu kamu
harcamaları içerisinde yer alan sosyal harcamalar devletlerin ortaya çıkışı ve varlığını sürdürme
temel gerekliliklerinden olan kamu ihtiyacına önemli oranda cevap vermektedir. Sosyal harcamalar
kapsamında yer alan eğitim, sağlık ve sosyal koruma harcamaları ile başta toplumdaki dezavantajlı
gruplar olmak üzere tüm bireylerin refahı arttırılmaya çalışılmakta, bireylerin topluma muhtaç
olmadan dünyadaki refah yaşam standartlarına ulaşmaları hedef edinmektedir. Söz konusu hedeflerden
biri de bireyler arasındaki yoksulluğu olabildiğince en az seviyeye indirmek, hatta tamamen ortadan
kaldırmaktır. Bu kapsamda birçok ülkede sosyal harcamalar yoksulluğu önlemeye yönelik kamu
politikası aracı olarak kullanılmakta ve bu harcamalara yönelik birçok düzenleme yapılmaktadır.
Sosyal harcamalar ile yoksulluk ilişkisinin konu edindiği bu çalışmada OECD üye ülkelerin 2000-
2021 dönemi içinde eğitim, sağlık ve sosyal koruma harcamalarının yoksulluk ile ilişkisi araştırılmıştır.
Çalışmada öncelikle sosyal harcama kavramına değinilmiş, sonrasında ise yoksulluk kavramı ele
alınmıştır. Son bölümde ise OECD ülkeleri özelinde eğitim, sağlık ve sosyal koruma harcamaları ile
yoksulluk ilişkisi değerlendirilmiştir.
39
2. Sosyal Harcama Kavramı

Devletlerin ortaya çıkış ve sonrasında devamlılığını sürdürebilme nedenlerinin başında, toplumun
ekonomik, sosyal, kültürel, idari vb. ihtiyaçlarını giderebilmesi ve bu ihtiyaçlara etkin ve hızlı
çözümümler üretebilmesidir. İnsanlık tarihi boyunca toplumsal yapıların ve ihtiyaçların değişmesi,
devlet fonksiyonları ve sorumluluklarında da değişikliklere neden olmuş, değişen iktisadi, idari, sosyal,
ekonomik vb. birçok şartlara bağlı olarak sunulan kamusal mal ve hizmet sunumu artarak devam
etmiştir. Devletin fonksiyonlarında ve sorumluluklarında zamanın şartlarına bağlı olarak değişiklikler
olsa da değişmeyen tek şey kamu harcamalarına olan ihtiyaç olmuştur. Bu nedenle denilebilir ki kamusal
harcamalar, devletin ve toplumların varlığının sürdürebilmesinin temelini oluşturmaktadır (Sandalcı ve
Kaya, 2022: 46). Genel olarak kamu harcamalarını, devletin görev ve sorumluluklarını yerine getirmek
amacıyla katlanılan tüm maliyet unsurları olarak ifade edilebilir. Bu tanım uyarınca, kamu harcamaları
denildiğinde yalnızca merkezi otoritenin değil, diğer tüm kamu kurum ve kuruluşlarının ayni veya nakdi
olarak yapmış oldukları harcamalar kastedilmektedir (Aksoy, 1998: 90).
Maliye literatüründe kamu harcamalarının tasnifi ile ilgili birçok ayrım yapılmıştır. Bu ayrımlardan
en önemlileri kamu harcamalarını idari, ekonomik ve fonksiyonel olarak tasnif etmektedir. İdari
tasnifte, kamusa harcamalar idari teşkilata göre ayrılırken (Aksoy, 1998: 94) fonksiyonel tasnifte
kamusal harcamalar hizmet türüne göre ayrılmaktadır. İdari tasnifte aynı hizmet farklı kurumlar
tarafından gerçekleştirildiğinde hizmetin toplam maliyetinin tespit edilemiyorken, fonksiyonel tasnif
ile bu sorun ortadan kalkmakta, kurumların aynı hizmet için gerçekleştirdikleri harcamaların maliyeti
toplanabilmektedir (Karaca, 2021: 111). Kamu harcamaların ekonomik olarak tasnifinde ise harcamalar,
reel ve transfer harcamaları olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Reel harcamalar yapılırken kaynak
kullanılırken, transfer harcamalarında ise kaynak kullanımı olmayıp, kaynakların bir kesimden diğer
kesime aktarımı söz konusudur. Reel harcamalar kendi içinde cari ve yatırım harcamaları; transfer
harcamaları ise, iktisadi, mali ve sosyal harcamalar olmak üzere ayrılmaktadırlar (Kirmanoğlu, 2011:
37-38).
Modern devlet anlayışının gelişmesiyle birlikte, kamu harcamalarının karşılıksız olarak sunulması
gerektiği kabul görmeye başlamış ve bu amaçla da devlet fonksiyonlarına sosyal fonksiyonlar eklenmiştir.
Bu amaç doğrultusunda toplumsal yapıdaki sosyal adaletsizliklerin giderilmesinde mali araçlar
kullanılmaya başlanmıştır. Toplumlarda görülen sosyal adaletsizliklerin başında gelen gelir dağılımında
adaletsizlik, kişisel refah farklılıkları ve herkes için asgari düzeyde güvenlik ve adaletin sağlanması için
sosyal harcamalara yer verilmektedir (Oktayer, 2010:134). Sosyal refahın artırılması amacıyla yapılan
harcamalar, iktisadi, ekonomik, sosyal vb. amaçlara göre değişiklik gösterse de genel olarak tolum
refahını etkileyen ve etkin bir şekilde sunulması durumunda ise toplumsal refahı artıran harcamalardır.
Bu harcamalar genel olarak, eğitim, sağlık ve sosyal koruma harcamaları olarak üçe ayrılmaktadır.
Uluslararası düzeyde toplumsal refahın ölçümünde kriter olarak kullanılan bu harcamaların yapısı ve
sunum tekniği, sosyal politika hedeflerine ulaşma derecesi hakkında bilgi vermektedir (Sandalcı vd.,
2018, s. 213). Aynı zamanda, devletlerin yapmış oldukları sosyal harcamaların milli gelir içerisindeki
payı o ülkenin büyüklüğü ve gelişmişlik düzeyine göre farklılık göstermekte ve vatandaşlarının refahına
verdiği önemi göstermektedir. Esasında, sosyal harcamalar için ayrılan paylar, başka alanlara yapılması
muhtemel harcamalardan vazgeçmek anlamına gelmektedir (Özdemir, 2005: 164). Bu kapsamda
ülkelerin sosyal harcamalara ayırmış oldukları pay sosyal refah başta olmak üzere gelişmişlik derecesi,
toplumsal huzur, yoksullukla mücadele, gelir dağılımında adalet gibi birçok faktörü etkilemektedir.
Bundan dolayıdır ülkelerin eğitim, sağlık ve sosyal koruma harcamalarının incelenmesi birçok açıdan
önemli bilgiler barındırmaktadır.
Grafik 1’de OECD ülkeleri özelinde 2000-2021 dönemi sosyal koruma harcamalara ilişkin veriler
yer almaktadır.
40
Grafik 1: OECD Ülkeleri Sosyal Koruma Harcamalar (2000-2021)
Kaynak: OECD, https://data.oecd.org/socialexp/social-spending.htm, 16.09.2022
Grafik 1’de yer alan OECD ülkeleri sosyal koruma harcamalarına bakıldığında genel itibariyle
dönem içerisinde dalgalanmalar gözükse de 2000 yılına nazaran 2019 yılında söz konusu harcamaların
artmış olduğu görülmektedir. Ele alınan dönemde en yüksek sosyal harcama yapan ülkeler arasında
Fransa, Danimarka ve Belçika yer alırken, en düşük sosyal harcama yapan ülkeler arasında ise Meksika,
Kore ve Şili yer almaktadır.
Grafik 2: OECD Ülkeleri Eğitim Harcamalarının GSYİH İçindeki Payları (2000-2018)
Kaynak: OECD, https://data.oecd.org/eduresource/education-spending.htm,16.09.2022
41
Grafik 2’de yer alan OECD ülkeleri eğitim harcamalarına bakıldığında genel itibariyle dönem
içerisinde dalgalanmalar göstermekle birlikte 2000 yılı oranları ile kıyaslandığında az bir artış olduğu
görülmektedir. 2000-2018 döneminde en fazla eğitim harcaması gerçekleştiren ülkeler arasında ABD,
Kanada ve Şili yer alırken, en düşük eğitim harcamasına sahip ülkeler arasında ise Yunanistan, Macaristan
ve İtalya yer almaktadır.
Grafik 3: OECD Ülkeleri Sağlık Harcamaları (2000-2021)
Kaynak: OECD, https://data.oecd.org/healthres/health-spending.htm16.09.2022
Grafik 3’te yer alan OECD ülkeleri sağlık harcamalarına bakıldığında genel itibariyle dönem
içerisinde dalgalanmalar olsa da 2000 yılına nazaran 2019 yılında söz konusu harcamaların artmış
olduğu görülmektedir. Ele alınan dönede en fazla sağlık harcaması yapan ülkeler arasında almaya,
Fransa, Kanada ve Avusturya yer alırken, en az sağlık harcaması yapan ülkeler arasında ise Türkiye,
Meksika ve Letonya yer almaktadır.
3. Yoksulluk Kavramı
Yoksulluk, genel olarak insanların temel ihtiyaçlarını karşılayabilecek gelire sahip olmama hali olarak
tanımlanabilir. Ancak, insanların temel ihtiyaçlara atfettiği anlam itibariyle, yoksulluk da toplumlara,
kişilere ve zamana göre farklılık gösterebilmektedir. Karşılanması gereken ihtiyaçların kapsamına göre
mutlak ve göreli olmak üzere iki çeşit yoksulluk bulunmaktadır (Çalışkan, 2010: 99-100). Yoksulluğun
en belirgin hali mutlak yoksulluktur. Mutlak yoksulluk, belirli bir gelir düzeyinin altında kalan, fizyolojik
olarak hayatta kalmanın asgari sınırını ifade etmektedir. Kişilerin sahip oldukları harcama ve tüketim
düzeylerine bakılarak mutlak yoksulluk hakkında yargıya varılmaktadır (Karakaş, 2010: 6). Göreli
yoksulluk ise, temel ihtiyaçların karşılanabildiği ancak içinde bulunduğu toplumda belli refah seviyesinin
altında kalmayı ifade eder. Gelişmekte olan ülkelerde mutlak yoksulluk daha yaygın iken gelişmiş
ülkelerde ise göreli yoksulluktan daha fazla söz edilebilir. Nitekim gelişmiş ülkelerdeki, toplumsal açlık
ve yoksulluk problemlerinin çözülmüş olması, refah düzeylerinin daha yüksek olması gibi nedenler, bu
toplumlarda temel ihtiyaçların karşılanamamasından ziyade, toplumda belli kesimlerin ortalama refah
düzeyi altında yaşam sürmeleri sorununu gündeme getirmektedir (Yüksel Arabacı, 2016: 1332).
42
Yoksulluk problemi yoksullukla mücadele olgusunu gündeme getirmektedir. Yoksullukla

mücadelede doğrudan ve dolaylı olmak üzere iki yaklaşım türü bulunmaktadır. Dolaylı yaklaşım
daha çok ekonomik büyümeyle ilişkilidir ve ekonomik büyümenin yoksul kesimin yararına sonuç
vermesini ifade eder. Bu kapsamda ekonomide kaynak kullanılırken amaç büyümeyi hızlandırmak
olmalı ve büyüme sonucu artan gelirden yoksul kesimin aldığı pay artmalıdır. Doğrudan yaklaşım ise,
kaynakların yeniden dağıtımı, eğitim ve sağlık harcamaları, istihdam artışı ve bu koşulları iyileştiren
politikaları, yoksulların ihtiyacı olan mal ve hizmetlerin sübvanse edilmesi, asgari ücret, yoksullara
yönelik kredi, çocuk eğitim ve beslenme programları gibi politikaları kapsamaktadır (Yaşar ve Taşar,
2019: 133).
Aşağıdaki Grafik 4’te OECD ülkelerinin 2003-2020 dönemi yoksulluk oranları yer almaktadır.
Grafikte yer alan verilere bakıldığında dönem boyunca ülkelerin yoksulluk oranları dalgalı bir seyir
izlemiştir. 2008 yılına kadar bir azalma gösteren yoksulluk oranları bu yıldan sonra genel itibariyle
2012’ye kadar bir miktar artma, bu yıldan sonra ise azalma ortaya koymuştur. Ülkelerden ülkelere
farklılıklar olmakla birlikte genel olarak dönem sonunda yoksulluk oranlarında bir miktar azalma
meydana gelmiştir.
Grafik 4: Yoksulluk Endeksi
Kaynak: WB, https://data.worldbank.org/topic/poverty?end=2019&start=2000, 22.09.2022
Grafik 4’te yer alan 2003-2019 dönemi OECD ülkeleri yoksulluk endeksine bakıldığında genel
itibariyle OECD ülkelerinin yoksulluk endeks değerlerinde azalış olduğu görülmektedir. Bu durum
OECD ülkelerinin yoksulluk endekslerinin ortalamasının yer aldığı veride de gözlenmektedir. Buna
göre OECD ülkelerinin ortalama yoksulluk endeksi 2003 yılında 0.81 değerinde iken bu oran dönem
içerisinde sürekli azalarak 0.31 seviyesine gerilemiştir. Netice itibariyle OECD ülkelerinde dönem
içerisinde yoksullukta bir azalma meydana gelmiştir.
43
4. Sosyal Harcamalar ve Yoksulluk Etkileşimi

Yoksulluk, genellikle gelir dağılımı adaletsizliğinden kaynaklanmakta ve toplumlar açısından
önemli bir sorunu teşkil etmektedir. Yoksullukla mücadele ve mücadelede kullanılacak araçların seçimi
ülkelerin yapısına ve gelir düzeylerine göre benzerlikler ve farklılıklar gösterebilmektedir. Yoksullukla
mücadelede kullanılan yaygın araçlardan biri kamusal harcamalardır (Sarısoy ve Koç, 2010: 327).
Genel olarak devletlerin toplumsal ihtiyaçlara yönelik olarak gerçekleştirdikleri parasal harcamalar
kamu harcaması olarak nitelendirilmektedir. Ancak parasal harcamalar dışında kalan, vergi istisna ve
muafiyetleri, teşvikler, amortisman gibi giderler de kamu harcaması kapsamında değerlendirilmektedir.
Kamu harcamaları, kaynakların yeniden tahsisi ve devletin ekonomideki ağırlığını belirleyen
harcamalardan biridir. Genel olarak bakıldığında kamu harcamalarının daha çok ekonomik ve sosyal
alanlara yöneldiği görülmektedir. Yoksulluk da iktisadi, sosyal ve toplumsal olgularla ilişkili olduğundan,
yoksullukla mücadelede kamu harcamaları bir araç olarak kullanılmaktadır (Çınar ve Has, 2022: 175).
Kamu harcamaları yoluyla yoksullara yönelik gerçekleştirilen doğrudan gelir desteği transferi, mesleki
becerilerin kazandırılması, kişisel yeteneklerin geliştirilmesi gibi uygulamalar, yoksulluk sınırı altındaki
kişilerin bu sınırın üzerine çıkmalarına ve yaşam düzey ve kalitelerinin yükselmesine yol açmaktadır.
Aynı zamanda kamu harcamaları hem mutlak yoksulluğun ortadan kaldırılması hem de yoksulluğun
azaltılması amacına da hizmet etmektedir (Sarısoy ve Koç, 2010: 327). Yoksullukla mücadele aracı
olarak kullanılan kamusal harcamalar transfer harcaması kapsamında değerlendirilir ve sosyal kamu
harcamaları olarak da adlandırılmaktadır (Sarısoy ve Koç, 2010: 332). Sosyal harcamalar da sosyal
koruma, eğitim ve sağlık harcamalarından oluşmakta olup her bir harcama türü yoksullukla mücadelede
birer kamu harcama politika araçları olarak kullanılmaktadır.
Aşağıdaki Grafik 5’te OECD ülkeleri 2000-2020 dönemi ortalaması yoksulluk ile eğitim harcamaları
oranları ilişkisi verilmiştir.
Grafik 5: Yoksulluk – Eğitim Harcamaları (2000-2020 Ortalama)
Grafik 5’te yer alan yoksulluk ile eğitim harcamaları arasındaki ilişki incelendiğinde genel itibariyle
OECD ülkelerinde eğitim ile yoksulluk arasında ters yönlü bir ilişki olduğu ortaya çıkmaktadır. Buna
göre eğitimin yüksek olduğu ülkelerde yoksulluk oranı düşük düzeyde görülmektedir. Bu durum eğitim
harcamalarının yoksullukla mücadelede etkin bir politika aracı olduğunu göstermektedir.
44
Grafik 6: Yoksulluk – Sağlık Harcamaları (2000-2020 Ortalama)
Grafik 6’da yer alan OECD ülkelerinin 2000-2020 ortalama sağlık harcamaları ile yoksulluk oranları
arasındaki ilişki incelendiğinde eğitim harcamasında olduğu gibi burada da ters yönlü bir ilişki ortaya
çıkmaktadır. Buna göre sağlık harcamaları yüksek olan ülkelerde genel itibariyle yoksulluk oranları
düşük düzeyde görülmektedir. Bu durum da eğitim harcamalarında olduğu gibi sağlık harcamalarının
da yoksullukla mücadelede etkin bir politika aracı olduğunu göstermektedir.
Grafik 7: Yoksulluk – Sosyal Koruma Harcamalar (2000-2020 Ortalama)
Grafik 7’de yer alan OECD ülkelerinin 2000-2020 ortalama sosyal koruma harcamaları ile yoksulluk
oranları arasındaki ilişki incelendiğinde eğitim ve sağlık harcamasında olduğu gibi burada da ters
yönlü bir ilişki ortaya çıkmaktadır. Buna göre sosyal koruma harcamaları yüksek olan ülkelerde genel
itibariyle yoksulluk oranları düşük düzeyde görülmektedir. Bu durum da eğitim ve sağlık harcamalarında
olduğu gibi sosyal koruma harcamalarının da yoksullukla mücadelede etkin bir politika aracı olduğunu
göstermektedir.
45
Grafik 8: Türkiye Yoksulluk1 – Sosyal Harcamalar (2001-2021)
Grafik 8’de yer alan 2001-2021 dönemi Türkiye’nin eğitim, sağlık ve sosyal koruma harcamalarından
oluşan sosyal harcamaları ile yoksulluk endeksi verilerine bakıldığında sosyal koruma harcamalarının
GSYİH içindeki payının önemli oranda artmış olduğu görülmektedir. Sağlık harcamasının ise GSYİH
içindeki payında 2001 yılına göre 1 puanlık bir artış meydana gelmesine karşın eğitim harcamasının
payında önemli bir oranda değişim meydana gelmemiştir. Yoksulluk oranlarına bakıldığında ise 2015
yılına kadar önemli oranda azalış göstermiş olmasına rağmen bu yıldan sonra artış eğilimi göstermiştir.
Her 4 veri birlikte değerlendirildiğinde ise eğitim, sosyal koruma ve kısmen de olsa sağlık harcamaları
ile yoksulluk oranlarının ters yönlü bir ilişki içinde olduğu görülmektedir. Bu durum da dönemi genel
olarak değerlendirdiğimizde eğitim, sosyal koruma ve sağlık harcamalarının yoksullukla mücadelede
etkin bir politika aracı olduğunu ortaya koymaktadır.
Sonuç
Devletlerin ekonomik, mali, siyasi, sosyal, idari vb. birçok amaç kapsamında başvurduğu mali
araçların başında kamu harcamaları gelmektedir. Devletler söz konusu kamu harcamaları aracılığıyla
toplum ihtiyaçları doğrultusunda hizmet üreterek vatandaşların refah düzeylerini arttırmayı
hedeflemekte, özellikle toplumda dezavantajlı durumda olan grupların durumlarını iyileştirmek, topluma
muhtaç olmadan hayatlarını idame ettirmelerini sağlamak için politikalar belirlemektedir. Söz konusu
politikalardan olan kamu harcamaları birçok devlet için en önemli mali araçtır. Kamu harcamaları
kapsamında yer alan sosyal harcamalar ile eğitim, sağlık ve sosyal koruma alanında hizmetler sunularak
bireylerin sosyal, mali ve ekonomik hayata ilişkin sorunlar giderilmektedir. Söz konusu sorunlardan
biri olan ve birçok ülkede çeşitli boyutlar ile ortaya çıkan yoksulluk da eğitim, sağlık ve sosyal koruma
harcamalarıyla önlenmeye çalışılmaktadır. Devletler söz konusu harcamalar yoluyla daha sağlıklı,
eğitimli ve sosyal olarak geniş alanda daha fazla bir koruma altına alınan bireyler ile yoksulluk sorununu
ortadan kaldırma veya olabildiğince en aza indirmeye çalışmaktadır. Burada önem arz eden husus söz
konusu harcamaların yoksulluk üzerinde ne derece etkili olduğudur.
Bu kapsamda bu çalışmada OECD ülkeleri özelinde eğitim, sağlık ve sosyal koruma harcamalarının
yoksulluk üzerindeki etkisi 2000-2021 dönemi itibariyle araştırılmıştır. Çalışma sonucunda incelenen
dönem itibariyle eğitim, sağlık ve sosyal koruma harcamalarında OECD ülkelerinin genelinde bir artış
olduğuna ulaşılmıştır. Buna göre genel olarak ülkelerde eğitim, sağlık ve sosyal koruma harcamaları 2000
1 Hane halkı tipi: Eşler ve Çocuklardan Oluşan Çekirdek Aile ve Yoksulluk riski: %50
46
yılına göre daha yüksek düzeydedir. Yoksullukta ise tam tersi bir durum ortaya çıkmıştır. Genel olarak
ülkelerin yoksulluk oranları dönem sonunda dönem başına göre daha düşük seviyeye gelmiştir. Eğitim,
sağlık ve sosyal harcamalar ile yoksulluk arasındaki ilişki değerlendirildiğinde ise her üç göstergenin
de yoksullukla ters yönlü bir ilişki içinde olduğu ortaya çıkmıştır. Ülkelerin dönem ortalamaları baz
alınarak yapılan karşılaştırmalarda genel olarak ülkelerin çoğunda eğitim, sağlık ve sosyal koruma
harcamaları ile yoksulluk arasında ters yönlü bir ilişkiye rastlanılmıştır. Ele alınan dönem genel olarak
değerlendirildiğinde Türkiye için de aynı sonuca varılmıştır. Buna göre Türkiye’de eğitim, sağlık ve
sosyal koruma harcamaları ile yoksulluk arasında ters yönlü bir ilişki görülmüştür. Bu sonuçlar da
hem OECD üyesi ülkeler hem de Türkiye için sosyal harcamaların yoksulluğu azaltmada etkin bir rol
oynadığını ortaya koymaktadır.
Kaynakça
Aksoy, Şerafettin, (1998), Kamu Maliyesi, Filiz Kitabevi, İstanbul.
Çalışkan, Şadan, (2010), Türkiye’de Gelir Eşitsizliği ve Yoksulluk, Sosyal Siyaset Konferansları, Sayı: 59, 2010/2,
s. 89–132.
Çınar, Sinan ve Has, Banu, (2022), Seçilmiş Ülkeler Kapsamında Yoksulluk ve Kamu Harcamaları İlişkisi: Panel
Veri Analizi, Sakarya İktisat Dergisi, Cilt 11, Sayı 2, 2022, ss. 171-181
Karaca, C. (2021). Kamu Maliyesi, Bursa: Ekin Yayınevi.
Karakaş, Mehmet, (2010), Küresel Yoksulluğun Öteki Yüzü: Yeni Yoksulluk Ve Sosyal Dışlanma, Afyon Kocatepe
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XII, Sayı: 2, Aralık 2010
Kirmanoğu, Hülya, (2007), Kamu Ekonomisi Analizi, Beta Yayınevi, İstanbul.
Oktayer, Nagihan, (2010), Kamu Maliyesi (Ortak Ders), İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi,
2010.
OECD, https://data.oecd.org/socialexp/social-spending.htm, 16.09.2022
OECD, https://data.oecd.org/socialexp/social-spending.htm, 16.09.2022
OECD, https://stats.oecd.org/Index.aspx?ThemeTreeId=9#, 16.09.2022
Özdemir, S. (2005). Başlangıcından Günümüze Refah Devletlerinde Sosyal Harcamaların Analizi. Sosyal Siyaset
Konferansları, (Prof. Dr. Nevzat Yalçıntaş’a Armağan Özel Sayısı), Sayı: 50, D.Ü. İktisat Fakültesi Yayını.
Sandalcı, Ulvi ve Kaya, Murat (2022). Sosyal Harcamalara İlişkin Toplumsal Algı: Bir Alan Araştırması. Ufkun
Ötesi Bilim Dergisi, 22 (1), 43-71.
Sandalcı, Ulvi, Sandalcı, İnci & Saygın, Özgür (2018). Türkiye’de Sosyal Harcamaların Sosyal Refah Üzerinde-
ki Etkisinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma, Edit: Ali Apalı ve Yılmaz Seçgin, İçinde: Geleceğin
Dünyasında Bilimsel Ve Mesleki Çalışmalar Sosyal Ve Beşeri Bilimler, Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
Sarısoy, İdris ve Koç, Selçuk, (2010), Türkiye’de Kamu Sosyal Transfer Harcamalarının Yoksulluğu Azaltmadaki
Etkilerinin Ekonometrik Analizi, Maliye Dergisi 326/Sayı 158/Ocak-Haziran 2010
Yaşar, Sema ve Taşar, Mehmet Okan, (2019), Kavramsal Olarak Yoksulluk Ve Türkiye’de Yoksullukla Mücadele
Politikalarının Etkileri, Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi Ekim 2019, Sayı 38
Yüksel Arabacı, Rabihan, (2016), Göreli Yoksulluk Yaklaşımı Ve Türkiye İçin Uygunluğu, Atatürk Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 30 2016 Sayı: 5
WB, https://data.worldbank.org/topic/poverty?end=2019&start=2000, 22.09.2022
47
AN EVALUATION ON THE RESIDENTIAL CONDITION

REQUESTED FOR FOREIGN STUDENTS WHO
STUDY IN TURKEY AT ACQUISITION TO TURKISH
CITIZENSHIP BY THE GENERAL WAY
Nimet ÖZBEK
In this study, the residence requirement sought in the application of foreign students studying in
Turkey to acquire Turkish Citizenship in the general way in the New Turkish Citizenship Law dated
12.6.2009 and numbered 5901 is examined. Article 11 of the TVK examines the “residence requirement
in the application for general way of earning. One of the conditions sought for acquiring Turkish
citizenship through the general way in article 11 of the TVK is to reside in Turkey for 5 years”. In the
justification of this provision, it is stated that “being in Turkey for a temporary reason such as education,
which does not show the intention to settle in Turkey, although having a legal residence permit, will
not be accepted as a valid residence in terms of the naturalization process”. However, there is no such
restriction in the text of this provision of the Law. It is not possible to fulfill this condition during the
period of study of foreign students studying in Turkey. In addition, in the provisions of the Regulation
titled Procedures and Principles Regarding the Implementation of the Turkish Citizenship Law, which
further expands this justification, it is stated in the provisions of the Regulation titled Procedures and
principles regarding the Implementation of the Turkish Citizenship Law, which further expands this
rationale for foreign students studying in Turkey. It has been regulated that a number of foreigners found
for this reason will not be counted as residence, regardless of the period of stay (art. 71_ç and article
16/2-c). Foreign students in Turkey with a residence permit for educational purposes are also considered
within the scope of these provisions. It seems contrary to the principle of legality that foreign students
are not accepted into Turkish citizenship due to the fact that they cannot fulfill the residence requirement
with the provisions of the Regulation, which was prepared on the basis of a justification that goes
beyond the text.
There are many foreign students in our country who come from different countries and aim to pursue
higher education. The rights envisaged in the Turkish Citizenship Law No. 5901 are prevented in
accordance with some articles of the TVK Regulation. It is prohibited in accordance with some articles
of the TVK Regulation. Article 16 of the TVK Regulation can be given as an example. In Article 16 of
the Regulation
ARTICLE 16- (1) In the general acquisition of Turkish Citizenship, the application authority is to the
governorships where the settlement is located.
(2) By making a preliminary examination at the application authority about the foreigner who wants
to acquire Turkish citizenship;
48
a) According to their own national law, or if they are stateless, according to the Turkish Civil Code
No. 4721, they are adults and do not have the power to distinguish,
b) Have not resided in Turkey for five consecutive years backwards from the date of application,
c) Without a Legal Residence Permit or who do not show the intention to settle in Turkey, although it
is legal; It is understood that the residence is connected for purposes such as asylum seeker, education,
touristic, accompanying his/her child who is studying, and treatment,
ç) Those who are on trial for any crime or who are convicted or detained,
d) Fails to present the documents specified in Article 17,
applications of individuals are not accepted and this matter is notified in writing.
In Article 71 of the same Regulation
ARTICLE 71 - (1) For the foreigner who wishes to acquire Turkish Citizenship, the following
principles are applied in the validity and calculation of the residence periods:
a) How long the foreigner resides in Turkey is determined by the residence permit issued by the
provincial police department and the document showing the dates of entry and exit to Turkey.
b) The foreigner who wishes to acquire Turkish Citizenship can stay outside of Turkey for a period of
residence not exceeding six months in total. The total time spent outside Turkey, which does not exceed
six months, is considered within the stipulated residence period.
c) If the foreigner spends more than six months in total outside of Turkey during the residence period,
or is in Turkey for more than six months without a valid residence permit or without a residence permit,
the residence period is cut off and the residence periods before this date are not taken into account.
ç) Without a Legal Residence Permit or who do not show the intention to settle in Turkey, although
it is legal; refugee, education; Residence in Turkey with a residence permit obtained for touristic
purposes, accompanying a child in education, treatment, or with a foreign mission personnel identity
card that provides immunity with diplomatic or consular privileges is not accepted as a valid residence
in acquiring Turkish Citizenship.
d) If the person who is in Turkey for reasons of residence that is not accepted in the acquisition of
Turkish citizenship, becomes a residence later for a reason considered valid, the previous residence
periods are also taken into account. This provision does not apply to those who are in Turkey with a
residence permit for touristic purposes.
These provisions of the regulation we mentioned are against the Turkish Citizenship Law No. 5901
and the Constitution. It can be canceled in my opinion. In Article 16 of the Constitution, the provision
that the rights of foreigners can be limited by vw LAW in accordance with international law is severe.
ARTICLE 16- Fundamental rights and freedoms may be restricted by law in accordance with
international law for foreigners.
It is unthinkable that the rights envisaged in the TVK will be abolished by the Regulation.
Assoc.Prof.Dr. Nimet Ozbek
49
EVALUATION OF THE MEDICAL FEAR CONCEPT IN

TERMS OF HEALTH SERVICE DEMAND
Hilal Akman Dömbekci1 Nazlı GÜL2

1
Selcuk University, Health Sciences Faculty, Health Management Department, Konya, Turkey.
ORCID Code: 0000-0003-0089-860X
2
Selcuk University, Health Sciences Faculty, Health Management Department, Konya, Turkey.
ORCID Code:0000-0002-3852-469X
ABSTRACT
Fear is a state of escape that arises with the perception of a threat, developed by an individual to
prevent the threat, and is a method of getting rid of the threat. Medical fear, on the other hand, is the fear
that arises against medical personnel and medical procedures involved in health care settings, treatment
and evaluation processes. This fear negatively affects the treatment of individuals. Individuals who
have a medical fear or phobia tend to postpone, delay, and avoid treatment when they need treatment.
Even if the treatment process has been started, the success rate of the treatment may be low because the
patient’s participation cannot be fully realized. Medical fear can occur in both adults and children. The
aim of this study is to explain the concept of medical fear with its causes and consequences and to offer
solutions to prevent it. There are various types of medical fear based on various medical procedures,
such as tomophobia, hemophobia, trypanophobia, dentophobia, nosophobia, iatrophobia. In order to
prevent medical fear, it is necessary to identify the elements that feed this fear first. It is believed that
medical fear is created and maintained in the process of cultural values and the transmission of these
values from generation to generation. It is believed that attention should be paid to the elements of
medical fear that may occur in the human mind and psychology from childhood. Medical concepts such
as medicine, needle, surgery, doctor, nurse should be removed from being the elements used in criminal
or threatening situations.
Keywords: Health care, demand, treatment, medical fear
50
METAMATERIAL-BASED MICROWAVE SENSOR FOR

THE DETECTION OF ADULTERATION IN OLIVE OIL AT
S-BAND FREQUENCY REGION
Hüseyin Korkmaz1*, Uğur Cem Hasar2

*
Department of Electrical and Electronics Engineering, Gaziantep University, 27310 Gaziantep, Turkey.
ORCID Code: 0000-0002-3518-1943
2
Department of Electrical and Electronics Engineering, Gaziantep University, 27310 Gaziantep, Turkey.
ORCID Code: 0000-0002-6098-7762
ABSTRACT
Olive oil is a highly preferred food considering its aroma and benefits to the body, and its production
cost is high. This has led to the adulteration of other economic oils with pure olive oil. This study
is mainly about detecting other oils mixed with pure olive oil with an applicable, cost-effective and
repeatable method. Since the dielectric coefficients of edible oils are very close to each other, it is not
easy to detect adulteration. A metamaterial-based microwave sensor was designed and simulated in the
S-band frequency region. The dielectric coefficients of different brand sunflower oils were determined
with an open-ended coaxial dielectric probe kit and calibrated network analyzer and added to the CST
microwave studio program. The sensitivity of the sensor was tried to be tested by adding liquids to
the sensing part of the sensor. The simulation results showed that the proposed sensor clearly detects
adulteration. We anticipate that this study will be a reference for future liquid adulteration detection
studies.
Keywords: Microwave sensor, adulteration, olive oil, S-band, dielectric constant.
51
SYNTHESIS OF POLY(EGDMA-co-MMA-co-N-
ACRYLOYL-L-TRIPTOPHAN) COPOLYMER AND
INVESTIGATION OF USAGE IN ADSORPTION OF Cu(II)
IONS FROM AQUEOUS SOLUTIONS
Mutlu Canpolat1*, Giray Topal2

1*Department of Chemistry and Chemical Processing Technology, Technical Sciences Vocational School, Batman University,
Batman, Turkey
ORCID Code: 0000-0002-3771-6737
2Department of Chemistry, Faculty of Education, Dicle Üniversity, Diyarbakır, Turkey
ORCID Code: 0000-0002-7056-3912
ABSTRACT
In the study, firstly, a new N-acryloyl-L-tryptophan acrylamide monomer was synthesized. Then,
cross-linked Poly(EGDMA-co-MMA-co-N-acryloyl-L-tryptophan) copolymer was synthesized by
using the synthesized N-acryloyl-L-tryptophan monomer, cross-linking ethylene glycol dimethacrylate
(EGDMA) and methyl methacrylate (MMA). The synthesized N-acryloyl-L-tryptophan monomer
and copolymer were characterized by FT-IR, 1H-NMR, 13C-NMR, solid-NMR and elemental analysis
techniques. In the second stage of the study, its usability in adsorption of Cu(II) ions from aqueous
solutions was investigated by using poly(EGDMA-co-MMA-co-N-acryloyl-L-tryptophan) copolymer
as adsorbent. In the adsorption study, parameters such as pH, initial solution concentration and contact
time, which affect the adsorption efficiency, were investigated. Kinetic studies were carried out for
the adsorption of Cu(II) ion. Obtained kinetic data were applied to Lagergren(pseudo-first order), Ho-
McKay(pseudo-second order), Weber Morris and Elovich equations. Kinetic studies showed that the
adsorption of Cu(II) ions complies with the Ho-McKay rate equation.
Keywords: Acrylamide, Cross-linked Copolymer, Adsorption, Ho-McKay (pseudo-second order).
POLİ(EGDMA-ko-MMA-ko-N-AKRİLOİL-L-TRİPTOFAN) KOPOLİMERİNİN
SENTEZİ ve Cu (II) İYONLARININ SULU ÇÖZELTİLERDEN
ADSORPSİYONUNDA KULLANILABİLİRLİĞİNİN İNCELENMESİ
ÖZET
Çalışmada, öncelikle yeni N-akriloil-L-triptofan akrilamit monomeri sentezlendi. Daha sonra
sentezlenen N-akriloil-L-triptofan monomeri, çapraz bağlayıcı etilen glikol dimetakrilat (EGDMA) ve
metil metakrilat (MMA) kullanılarak, çapraz bağlı Poli(EGDMA-ko-MMA-ko-N-akriloil-L-triptofan)
52
kopolimeri sentezlendi. Sentezlenen N-akriloil-L-triptofan monomeri ve kopolimer FT-IR, 1H-NMR,

13
C-NMR, katı-NMR ve elementel analiz teknikleri ile karakterize edildi. Çalışmanın ikinci aşamasında,
adsorban olarak poli(EGDMA-ko-MMA-ko-N-akriloil-L-triptofan) kopolimeri kullanılarak, sulu
çözeltilerden Cu(II) iyonlarının adsorpsiyonunda kullanılabilirliği araştırıldı. Adsorpsiyon çalışmasında
adsorpsiyon verimini etkileyen pH, başlangıç çözelti konsantrasyonu ve temas süresi gibi parametreler
araştırıldı. Cu(II) iyonunun adsorpsiyonu için kinetik incelemeler yapıldı. Elde edilen kinetik
veriler Lagergren(pseudo-first order), Ho-McKay(pseudo-second order), Weber Morris ve Elovich
denklemlerine uygulandı. Yapılan kinetik çalışmalar Cu(II) iyonlarının adsorpsiyonunun Ho-McKay
hız denklemine uyduğu belirlendi. Çalışmanın son kısmında ise, çapraz bağlı Poli(EGDMA-ko-MMA-
ko-N-akriloil-L-triptofan) kopolimere adsorplanan Cu(II) iyonlarının desorpsiyonu ve bu kopolimerin
tekrar kullanılabilirliği incelendi.
Anahtar Kelimeler: Akrilamit, Çapraz Bağlı Kopolimer, Adsorpsiyon, Ho-McKay (yalanci ikinci
derece)
GİRİŞ
Su canlılar için hayati önem taşır. Bütün canlı organizmaları, biyolojik yaşamı ve tüm insan
faaliyetlerini ayakta tutan sudur. Su kirliliği, çoğu ölümlerin ve salgın hastalıkların nedenleri arasında
gösterilmektedir. Günde ortalama 14.000 insan doğrudan ya da dolaylı olarak su kirliliğinin sebep
olduğu hastalıklar nedeniyle ölmektedir. Dünyada birçok ülkede bu kirliliğin azaltılması yönünde
çeşitli çalışmalar yapılmaktadır (Acosta-Rodriguez ve ark., 2021; Babel ve Kurniawan, 2003; Huang ve
ark., 2017; Brinza ve ark., 2009). Su kirliliğine neden olan kirleticiler arasında çeşitlikleri bakımından
organik ve inorganik kimyasal maddeler oldukça önemli yer tutmaktadır. İnorganik su kirleticilerden
ağır metallerin sulardan uzaklaştırılması için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Bunlar arasında genel
olarak iyon değişimi, kimyasal çökeltme, membran filtrasyonu, elektrokimyasal teknikler, biyolojik
işlemler ve adsorpsiyon yer almaktadır. Bu yöntemler arasında adsorpsiyon ucuz ve pratik bir yöntemdir.
Bu nedenle endüstriyel atık sulardan adsorpsiyon yoluyla ağır metallerin uzaklaştırılması için çeşitli
adsorbanlar kullanılmaktadır (Gupta ve ark., 2011; Altunkaynak ve ark., 2021; Aksu ve İşoğlu, 2005).
Polimerik adsorbanlarla atık sulardan metal iyonlarının uzaklaştırılmasında kullanılırlar. Bunun başlıca
nedenleri arasında özellikle polimerik adsorbanlarla atık sulardan ağır metallerin uzaklaştırılması seçici
ve tekrar kullanılabilir olmalısıdır. Azot, oksijen veya kükürt içeren fonksiyonel grupların bulunduğu
monomerlerden oluşan polimerler metal iyonlarını adsorplamada oldukça etkili ve seçicidirler. Akrilamit
türevleri içeren poliakrilamit kopolimerlerinin de metal iyonlarını bağlama kapasiteleri oldukça seçici
ve yüksektir (Kesenci ve ark., 2002).
Bu çalışmada öncelikle akriloil klorür ile L-triptofan etkileştirilerek N-akriloil-L-triptofan kiral
monomeri sentezlenmiştir. Sentezlenen bu monomerin yapısı FT-IR, 1H-NMR, 13C-NMR spektroskopik
yöntemleriyle aydınlatıldı. Daha sonra elde edilen monomer inert ortamda Etilenglikol dimetakrilat
(EGDMA) ve Metil metakrilat (MMA) ile Benzoil peroksit (BPO) polimerizasyon başlatıcısı varlığında
toluen içerisinde radikalik kopolimerizasyon yöntemiyle Poli(EGDMA-ko-MMA-ko-N-akriloil-L-
triptofan) kopolimeri sentezlendi. Sentezlenen kopolimerin yapısı FT-IR, katı-NMR ve elementel analiz
teknikleri kullanılarak karakterize edilmiştir. Daha sonra bu kopolimer adsorban olarak sulu çözeltilerden
Cu(II) ağır metal iyonlarının uzaklaştırılasında kullanılabilirliği araştırıldı.
Adsorpsiyon çalışmasında öncelikle farklı pH larda çözeltiler kullanılarak adsorpsiyon verimini
etkileyen en uygun pH’lar belirlendi. Sonrasında Cu(II) metal iyonları başlangıç derişimlerinin
adsorpsiyona etkilerini belirlemek için belirlenen pH’larda hazırlanan farklı konsantrasyonlardaki
metal çözeltileri kullanılarak maksimum adsorpsiyonun gerçekleştiği başlangıç derişimleri belirlendi.
Daha sonra Cu(II) metal iyonunun adsorbanla etkileşiminin zamana bağlı değişimini gözlemlemek
için değişik zamanlarda alınan numunelerde bulunan metal konsantrasyonları belirlenerek elde edilen
53
veriler, yalancı birinci derece (Lagergren), yalancı ikinci derece (Ho Mc Kay), Weber Morris ve Elovich
modellerine uygulandı. Bunun sonucunda adsorpsiyonların kinetiğinin hangi modele uyduğu belirlendi.
Materyal
Çalışmada Merck veya Sigma Aldrich marka kimyasallar kullanıldı. Cu(II) iyon çözeltileri,
Cu(NO3)2·2H2O’nun saf suda çözülmesiyle hazırlandı. Çözeltilerin pH’ı da seyreltik NaOH ve HCl
çözeltileri kullanılarak ayarlandı. Karakterizasyon çalışmalarında; Perkin Elmer Precisely Spectrum
One marka FT-IR Spektrofotometresi, Bruker AV-400 marka 1H-NMR ve 13C-NMR Spektrofotometresi,
Bruker Superconducting FT.NMR Spectrometer Avance TM 300 MHz WB marka Katı-NMR
Spektrofotometresi, CHNS-O Analyzer marka Elementel analiz cihazları kullanılmıştır. Adsorpsiyon
deneylerinde adsorplanmadan kalan metal iyonu konsantrasyonunu belirlemede Agilent Analyst AAS
400 marka Atomik Absorpsiyon Spektrofotometre cihazı ve SELECTA Unitronic Or model su banyolu
çalkalayıcı kullanılmıştır.
Metod
N-akriloil-L-triptofan Sentezi
250 ml hacimli bir beher içerisine 0.01 mol (2.04 g) L-triptofan alındı ve çözününceye kadar üzerine
1M NaOH çözeltisi ilave edildi. Sonra karışım buz banyosunda 0 oC ye kadar soğutuldu ve üzerine
0.01 mol (0.8 mL) akriloil klorür eklenerek karışım 2 saat karıştırıldı. Daha sonra karışım konsantre
HCI çözeltisiyle pH sı 2 ye düşürülerek asitlendirildi ve katı maddenin çöktüğü gözlendi. Bir gece bu
şekilde bekletildi ve çöken katı madde trompta süzülerek, eter, alkol ve saf su ile yıkanarak saflaştırıldı.
(E.N=165-167 oC / m=1.9 gr / Verim=%74) (Şekil 1)
H
N
O H
H N
1M NaOH 0 oC
Cl OH
HCl O H
HN HO
O H2N O
Şekil 1. N-akriloil-L-triptofan sentez şeması
Çapraz Bağlı Poli(EGDMA-ko-MMA-ko-N-Akriloil-L-Triptofan) Kopolimerinin Sentezi

20 mL toluen, 6 mL MMA, 8 mL EGDMA ve 1.8 g N-Akriloil-L-triptofan iki boyunlu bir
şişeye alınarak manyetik karıştırıcıda 15 dakika karıştırıldı. Devamında sistemden N2 gazı geçirildi
ve polimerizasyon başlatıcı olarak 100 mg benzoilperokrit (BPO) eklenmiştir. Daha sonra bir beher
içerisine yaklaşık 100 mg polivinil alkol (PVAL) alınarak 50 mL deiyonize suda çözülerek bu karışıma
ilave edildi. Daha sonra manyetik karıştırıcıya kontakt termometre bağlanarak yağ banyosunda 65 oC’de
4 saat, 90 oC’de 2 saat karıştırılarak polimerizasyon gerçekleştirilmiştir (Say ve ark., 2002) (Şekil 2).
54
O
HO NH O O
O O
O
H
NH
O O O
O
O O
HO O
NH
O O
H O
O O OH
HN
O
O H
NH
HN
-Akriloil-L-triptofan -MMA- - -akriloil-L-triptofan)

N EGDMA MMA Poli(EGDMA-ko ko N
Şekil 2. Poli(EGDMA-ko-MMA-ko-N-akriloil-L-triptofan) sentez şeması
Polimerizasyon gerçekleştirildikten sonra karışım oda sıcaklığına soğutulmuştur. Sentezlenen

kopolimer önce trompetten süzüldü. Daha sonra filtre edilen kopolimer bir behere yerleştirildi, 1 saat oda
sıcaklığında etil alkol ile karıştırıldı ve tekrar süzüldü ve birkaç kez etil alkol ve birkaç kez deiyonize su
ile yıkanarak saflaştırıldı. Daha sonra saflaştırılmış Çapraz Bağlı Poli(EGDMA-ko-MMA-ko-N-akriloil-
L-triptofan) kopolimeri tromptan süzüldü ve 24 saat boyunca 50°C’de bir vakumlu fırında kurumaya
bırakıldı.
Adsorpsiyon Çalışmaları
Adsorpsiyon deneyleri 25 oC sıcaklıkta ve 120 dakikaya kadar karıştırma süresinde gerçekleştirilmiştir.
Tüm deneylerde, belirli konsantrasyonlarda 10 ml metal iyon çözeltisi içeren kapaklı bir konik şişeye
0.02 g adsorban ilave edildi. Şişeler daha sonra bir sıcaklık ve zaman kontrollü çalkalayıcıda çalkalandı.
Dengeleme periyodundan sonra, berrak fraksiyon elde etmek için karışım santrifüjlendi. Kalan adsorbe
edilmemiş metal iyon konsantrasyonu, Atomik Absorpsiyon Spektroskopisi (Agilent Analyst AAS 400
modeli) ile belirlendi.
Adsorplanan her iyonun miktarı Denklem 1 kullanılarak hesaplandı (Guo ve Wang,2019).
qe (mg.g-1) dengede adsorbanın kütle birimi başına çıkarılan metal iyonlarının miktarıdır, C0 ve Ce
(mg.L-1) metal iyonlarının başlangıç ve denge konsantrasyonu, V (L) çözelti hacmi, m (g) ise adsorban
kütlesidir.
SONUÇLAR VE TARTIŞMA
Karakterizasyon Çalışmaları
N-akriloil-L-triptofan monomerinin IR spektrumu incelendiğinde; 3413 cm-1 N-H gerilmesi, 3037
cm vinilik =C-H gerilme, 1710 cm-1 C=O gerilme ve 1649 cm-1 H2C=C- gerilme titreşim bandları
-1
karakteristiktir (Şekil 3).

N-akriloil-L-triptofan monomerinin 1H-NMR ve 13C-NMR spekrumları da yapı ile uyum içinde
olduğu belirlendi. 1H-NMR ve 13C-NMR karakteristik pikleri aşağıdaki gibidir.
55
H-NMR δ ppm: 0.9-1.10 m (2H) 2.44-2.50 m (1H), 3.43-3.46 m (1H), 3.84-3.93 m (2H), 4.8-5.33
1
(5H) Çözücü: DMSO-D6 (Şekil 4).

13
C-NMR δ ppm: 24.60 / 51.59 / 107.09 / 109.71 / 116.22 / 117.17 / 119.76 / 121.93 / 124.84 / 126.04
/ 127.29 / 133.94 / 165.61 / 172.82 Çözücü: DMSO-D6 (Şekil 5).
Şekil 3. N-akriloil-L-triptofan bileşiğinin IR spektrumu

5.33
5.31
5.17
5.15
4.93
4.93
4.92
4.91
4.91
4.89
4.89
4.84
4.84
4.82
4.80
4.80
3.93
3.91
3.88
3.88
3.84
3.46
3.46
3.44
3.43
2.50
2.47
2.46
2.45
2.44
1.10
1.08
1.06
1.05
0.96
0.94
0.92
0.90
1.03
1.02
1.99
1.01
1.97
0.95
1.28
1.00
1.05
9.0 8.5 8.0 7.5 7.0 6.5 6.0 5.5 5.0 4.5 4.0 3.5 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 -0.5
f1 (ppm)
Şekil 4. N-akriloil-L-triptofan bileşiğinin 1H-NMR spektrumu
56
172.82
165.61
133.94
127.29
126.04
124.84
121.93
119.76
117.17
116.22
109.71
107.09
51.59
36.21
36.00
35.79
35.58
35.37
24.60
200 190 180 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
f1 (ppm)
Şekil 5. N-akriloil-L-triptofan bileşiğinin 13C-NMR spektrumu
Poli(EGDMA-ko-MMA-ko-N-akriloil-L-triptofan) kopolimerinin IR Spektrumu incelendiğinde;

2952 cm-1 alifatik ve aromatik C-H gerilme, 1723 cm-1 C=O gerilme, 1247 cm-1 ester C-O gerilme ve
1142 cm-1 C-N gerilme titreşim bandları karakteristiktir. N-akriloil-L-triptofan monomerinde gözlenen
3037 cm-1 vinilik =C-H gerilme ve 1649 cm-1 H2C=C- gerilme titreşim bantlarının kaybolması, ayrıca
1247 cm-1 Ester C-O gerilme titreşimi ve 1723 cm-1 C=O gerilme titreşimleri kopolimerin büyük
olasılıkla oluştuğunu göstermektedir (Şekil 6).
Şekil 6. Poli(EGDMA-ko-MMA-ko-N-akriloil-L-triptofan) kopolimerinin IR spektrumu
Kopolimerin katı-NMR spektrumu incelendiğinde; 160-180 ppm aralığında -C=O piklerinin varlığı,
50-100 ppm aralığında vinilik C piklerinin kaybolması ve 0-60 ppm aralığında doymuş C pik alanındaki
artış polimerizasyon gerçekleştiğini gösterir (Şekil 7).
57
Şekil 7. Poli(EGDMA-ko-MMA-ko-N-akriloil-L-triptofan) kopolimerinin katı-NMR spektrumu
Kopolimerin Element Analiz Sonuçları incelendiğinde; Yapısındaki nitrojen (%1.26) sadece

N-akriloil-L-triptofan monomerinden geldiği için elementel analizden yapılan hesaplama ile akrilamid
monomerinin tamamının polimer zincirine bağlandığı anlaşılmaktadır.
Tablo 1. Poli(EGDMA-ko-MMA-ko-N-akriloil-L-triptofan) Kopolimerinin Elementel Analiz Sonuçları
%N %C %H %O N-akriloil-L-triptofan monomerinin takılma oranı (%)

1.26 59.66 7.02 31.57 99.2
Adsorpsiyon Çalışmaları
pH’ın adsorpsiyon üzerindeki etkisi
Metal iyonlarının çözünürlüğü pH’a bağlı olarak değişir. Cu(II) metal iyonlarının çözeltileri pH
7’den sonra çökelmeye başladıkları için 2-7 pH aralığında çalışılmıştır. pH’ın adsorpsiyon üzerindeki
etkisini belirlemek için farklı pH’larda 20 mL 100 mg L-1 metal iyonu çözeltisine 0.05 g Poli(EGDMA-
ko-MMA-ko-N-akriloil-L-triptofan) eklendi. Sirkülatör (SELECTA Unitronic Or) cihazında 25 oC’de
90 dakika çalkalandı. Çalkalama işlemi tamamlandıktan sonra çözeltilerde adsorpsiyondan kalan
Cu(II) iyonlarının konsantrasyonları Atomik Adsorpsiyon Spektrometresi ile belirlendi. Çalışmalar
değerlendirildiğinde adsorpsiyon çalışmaları için en uygun pH değeri 6 olarak belirlendi (Şekil 8).
58
25
20
qe (mg/g)
15
10
0
2 3 4 5 6 7
pH
Şekil 8. Cu(II) nin adsorpsiyonuna pH’ın etkisi (m=0.05 g, başlangıç konsantrasyonu: 100 mg.L-1, t=90 dk).
Başlangıç Konsantrasyonunun Adsorpsiyon Üzerindeki Etkisi

Cu(II) iyonlarının başlangıç konsantrasyonlarının adsorpsiyon verimine etkisini belirlemek için
pH 6’da hazırlanan farklı konsantrasyonlarda 20 mL metal iyonu çözeltileri 0.05 g Poli(EGDMA-ko-
MMA-ko-N-akriloil-L-triptofan) kopolimeri üzerine ilave edilerek sirkülatörde 25 oC’de 90 dakika
çalkalandı. Adsorplanmadan kalan Cu(II) iyonlarının konsantrasyonları AAS cihazı ile belirlendi ve
maksimum adsorpsiyonun gerçekleştiği başlangıç metal iyonu konsantrasyonu 1000 mg L-1 olarak
belirlendi (Şekil 9).
250
200
150
qe (mg/g)
100
50
0
25 50 100 200 300 500 700 1000 1200 1500
C0 (mg/L)
Şekil 9. Cu(II) başlangıç konsantrasyonlarının adsorpsiyon üzerindeki etkisi (m=0.05 g, t=90 dk. pH=6).
Temas süresinin adsorpsiyona etkisi

Cu(II) iyonlarının Poli(EGDMA-ko-MMA-ko-N-akriloil-L-triptofan) kopolimeri ile etkileşiminin
zamana bağlı değişimini gözlemlemek için 10-90 dakikalık aralık seçildi. pH 6’da 20 mL 1000 mg L-1
metal solüsyonları alındı ve 0.05 g Poli(EGDMA-ko-MMA-ko-N-akriloil-L-triptofan) adsorbanına ilave
edildi. Farklı zamanlarda alınan numunelerdeki adsorplanmadan kalan metal iyonları konsantrasyonları
AAS ile belirlenerek doygunluğa ulaştıkları adsorpsiyon süreleri belirlendi (Şekil 10).
59
200
180
160
140
120
qt (mg/g) 100
80
60
40
20
0
0 20 40 60 80 100
t (dk)
Şekil 10. Adsorpsiyon süresinin etkisi (m=0.05 g, Cu(II) başlangıç konsantrasyonu: 1000 mg.L-1, pH:6)
Kinetik çalışmalar
Cu(II) iyonlarının Poli(EGDMA-ko-MMA-ko-N-akriloil-L-triptofan) üzerine adsorpsiyonunda
zamanın ve hız sınırlayıcı adımın etkisini belirlemek için yalancı birinci dereceden, yalancı ikinci
dereceden, Elovich ve parçacık içi difüzyon (Weber-Morris) kinetik modelleri kullanıldı. Lagergren’in
sözde birinci mertebeden denklemi, denklem 2 olarak ifade edilir (Wu ve ark., 2009).
(2)
Burada qe ve qt (mg/g) sırasıyla dengede ve t zamanında adsorbe edilen miktarlardır. k1 (min-1) sözde
birinci dereceden hız sabitidir.
Ho-McKay’in sözde ikinci mertebeden denklemi aşağıdaki denklem 3’te sunulmaktadır.
(3)

Burada k2 (g.mg-1.dak-1) yalancı ikinci dereceden hız sabitidir ve qe denge adsorpsiyon kapasitesidir
(Abukhadra ve ark., 2018).
Elovich denklemi aşağıdaki denklem 4 olarak sunulmuştur.
(4)
Burada α (mg.g-1.min-1) başlangıç sorpsiyon hızıdır ve β (g.mg-1) kimyasal adsorpsiyon aktivasyon
enerjisi ve yüzey kaplaması ile ilgilidir. 1/ β, serbest adsorpsiyon bölgelerini temsil eder; grafik qt’ye
karşı lnt’dir ve genel Elovich denklemi adsorpsiyonda kimyasal absorpsiyonu tanımlar (Feng ve ark.,
2009).
Parçacık içi difüzyon (Weber-Morris) kinetik modeli, denklem 5’teki gibi ifade edilir (Kumar ve
Gaur, 2011).
(5)
Burada Kd (mg.g−1min−0.5) reaksiyon hız sabiti ve C, oluşan sınır tabakasının kalınlığına bağlı olarak
elde edilebilecek kesişme noktasıdır.
60
a 0,5 b
0,4
3
t/qt (dk.g/mg)
0,3
In(qe-qt)
2
1 y = 0,0104x + 0,7239 0,2
y = 0,005x + 0,0096
0 R² = 0,427 0,1
R² = 0,999
0 50 100
0
t (dk) 0 20 40 60 80 100
t (dk)
d
200
190
qt (mg/g)
180
170
160 y = 3,3329x + 180,5
R² = 0,8939
150
2 3 4 5
Int
Şekil 11. Poli(EGDMA-ko-MMA-ko-N-akriloil-L-triptofan) üzerinde Cu(II) adsorpsiyonu için (a) Yalancı

Birinci Derece (Lagergren) (b) Yalancı İkinci Derece (Ho McKay) (c) Weber-Morris (Parçacık İçi Difüzyon)
(d) Elovich model grafikleri (0.05 g adsorban kütlesi, C0 = 1000 mg L-1 ve V = 10 mL, T=298 K).
Table 2. Cu(II) iyonunun Poli(EGDMA-ko-MMA-ko-N-akriloil-L-triptofan) ile adsorpsiyonuna ait Kinetik

sabitler
Lagergren Ho-McKay
Doğru Denklemi y = 0.0104x + 0.7239 Doğru Denklemi y = 0.005x + 0.0096
k1 (dk-1) -0.0104 k2 (mg.g-1.dk-1) 0.0026

qe ( mg.g-1) 2.06 qe (mg.g-1) 200
R 2
0.4275 R2
0.9995
Weber morris Elovich
Doğru Denklemi y = 0.9714x + 186.48 Doğru Denklemi y = 3.3329x+180.5
C (mg.g-1) 186.48 β 0.3001
kd (mg.g .min -1 -0.5
) 0.9714 α 1.9x1024
R2 0.8598 R2 0.8939
61
SONUÇ
Bu çalışma kapsamında yeni bir akrilamit monomeri ve yeni bir poliakrilamit içeren çapraz bağlı
kopolimer sentezlenmiştir. Elde edilen tüm bileşikler çeşitli saflaştırma yöntemleriyle saflaştırılmış ve açık
yapıları FT-IR, 1H-NMR, 13C-NMR, Elementel analiz ve Katı NMR teknikleri kullanılarak aydınlatılmıştır.
Elde edilen spektroskopik veriler sentezlenen yapılarla uyum içerisindedir. Yapısı aydınlatılan
poli(EGDMA-ko-MMA-ko-N-akriloil-L-triptofan) kopolimeri adsorban olarak sulu çözeltilerden
Cu(II) iyonlarının uzaklaştırılmasında kullanılabilirliği araştırılmıştır. Adsorpsiyon verimini etkileyen
en uygun pH, başlangıç çözelti derişimi ve temas süreleri belirlenmiştir. Poli(EGDMA-ko-MMA-ko-
N-akriloil-L-triptofan) kopolimeri ile yapılan sulu çözeltilerden Cu(II) iyonlarının uzaklaştırılmasında
adsorpsiyon kapasitesinin en iyi sonuç verdiği pH değerinin 6, başlangıç metal iyonu konsantrasyonları
da 1000 mg/L olduğu bulunmuştur. 25 oC’de derişim kapasitesi Cu(II) için ilk 10 dk’da hızlı bir artış
göstererek 20 dk’da adsorpsiyon kapasitesi doygunluğa ulaşmış ve maksimum adsorpsiyon kapasitesi
ise 200 mg/g olarak belirlendi. Poli(EGDMA-ko-MMA-ko-N-akriloil-L-triptofan) kopolimeri üzerine
Cu(II) iyonlarının adsorpsiyonuna ilişkin yapılan çalışmalar değerlendirildiğinde en uygun kinetik
modelin yalancı ikinci derece (Ho-McKay) hız kinetiği olduğu korelasyon katsayıları (en yüksek R2
değeri) ile deneysel ve teorik qe değerleri karşılaştırılarak belirlendi.
KAYNAKLAR
Abukhadra MR, Dardir FM, Shaban M, Ahmed EA, Soliman MF 2018. Superior removal of Co2+, Cu2+ and
Zn2+ contaminants from water utilizing spongy Ni/Fe carbonate–fluorapatite; preparation, application and
mechanism. Ecotoxicology and Environmental Safety, 157, 358-368.
Acosta-Rodríguez I, Rodríguez-Pérez A, Pacheco-Castillo NC, Enríquez-Domínguez E, Cárdenas-González JF &
Martínez-Juárez VM 2021. Removal of Cobalt (II) from Waters Contaminated by the Biomass of Eichhor-
nia crassipes. Water, 13(13), 1725.
Aksu Z, İşoğlu İA 2005. Removal of copper (II) ions from aqueous solution by biosorption onto agricultural waste
sugar beet pulp. Process biochemistry, 40(9), 3031-3044.
Altunkaynak Y, Canpolat M, Yavuz Ö 2021. Adsorption of cobalt (II) ions from aqueous solution using orange
peel waste: equilibrium, kinetic and thermodynamic studies. Journal of the Iranian Chemical Society, 1-12.
Babel S, Kurniawan TA2003. Low-cost adsorbents for heavy metals uptake from contaminated water: a re-
view. Journal of Hazardous Materials, 97(1-3), 219-243.
Brinza L, Nygård CA, Dring MJ, Gavrilescu M, Benning LG 2009. Cadmium tolerance and adsorption by the
marine brown alga Fucus vesiculosus from the Irish Sea and the Bothnian Sea. Bioresourch Technology,
100:1727–1733.
Feng N, Guo X, Liang S 2009. Adsorption study of copper (II) by chemicallymodified orange peel. Journal of
Hazardous Materials, 164: 1286–1292.
Guo X, Wang J 2019. A general kinetic model for adsorption: theoretical analysis and modeling. Journal of Mole-
cular Liquids, 288: 111100.
Gupta VK, Jain R, Nayak A, Agarwal S, Shrivastava M 2011. Removal of the hazardous dye-Tartrazine by photo-
degradation on titanium dioxide surface. Materials Science and Engineering:C, 1062-1067.
Huang P, Li Z, Chen M, Hu H, Lei Z, Qiwu Z, Wenyi Y 2017. Mechanochemical activation of serpentine for re-
covering Cu (II) from wastewater, Applied Clay Science, 149:1-7.
Kesenci K, Say R, Denizli A 2002. Removal of heavy metal ions from water by usingpoly(ethyleneglycol dimet-
hacrylate-co-acrylamide) beads. European Polymer Journal, 38: 1443–1448.
Kumar D, Gaur JP 2011. Chemical reaction- and particle diffusion-based kinetic modeling of metal biosorption by
a Phormidium sp.-Dominated cyanobacterial mat. Bioresourch Technology, 102: 633–640.
62
Say R, Garipcan B, Diltemiz SE, Denizli A 2002. Preparation of poly(hydroxyethylmethacrylate-co-ethacrylami-

dohistidine) beads and itsdesign as a affinity adsorbent for Cu(II) removal fromaqueous solutions.
Physicochemical and Engineering Aspects, 196(2-3): 199 – 207.
Wu FC, Tseng RL, Juang RS 2009. Characteristics of Elovich equation used for the analysis of adsorption kinetics
in dye-chitosan systems. Chemical Engineering Journal, 150: 366–373.
63
KORONER ARTER HASTALIĞINA SAHİP BİREYLERDE

SAĞLIK ALGISI VE ETKİLEYEN FAKTÖRELER
Safiye Yanmış1*, Yasemin Özyer2

1
Erzincan Binali Yıldırım University, Faculty of Health Sciences, Department of Nursing, Erzincan/Turkey.
Orcid Id: 0000-0002-9095-4048
2
Sinop University, Faculty of Health Sciences, Department of Nursing, Sinop/Turkey.
Orcid Id: 0000-0002-2706-8107
ÖZET
Kalp hastalıkları arasında en yaygın görülen problem, koroner arter hastalığı (KAH)’dır. KAH,
ülkemizde ve dünyada kadın ve erkeklerde başlıca ölüm nedeni olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu hastalığa sahip bireyler; nefes darlığı, çarpıntı, anjina, yorgunluk ve halsizlik semptomlarını
deneyimlemektedir. Bu semptomları deneyimleyen hastalarda egzersiz ve fiziksel aktiviteye karşı
intolerans ortaya çıkmaktadır. Bu hastalığın devamında ortaya çıkan süreçler, fiziksel ve psikososyal
bir birey olan insanı olumsuz yönde etkilemektedir. Sağlık sürecindeki iyileşmelere de bağlı olarak
hastaların fiziksel, psikolojik ve sosyal fonksiyon bozukluğu yaşaması, sağlık algısının kötüleşmesi
ve olumlu sağlıklı yaşam biçimi davranışları geliştirememesine neden olmaktadır. Sağlık algısı sadece
sağlıklı bireylerin değil, KAH gibi kronik hastalığa sahip bireylerin de yaşam süresince iyilik haline ve
fiziksel, ruhsal ve sosyal açıdan kendini gerçekleştirmesine odaklanmaktadır. Dolayısıyla bu hastalarda
sağlık algısının bozulması, iyileşme süreçlerini, hastalığın kabullenilmesini ve rehabilitasyon sürecini
olumsuz olarak etkilemektedir. Bu açıdan düşünüldüğünde KAH’ a sahip olan bireylerin hastalık
hakkında bilgi, tutum ve davranış değişikliği başlatması ve sürdürmesinde sağlık profesyonelleriyle iş
birliği önem taşımaktadır. Bu nedenle bu derlemenin amacı, koroner arter hastalığına sahip bireylerde
sağlık algısı ve etkileyen faktörelerin değerlendirilmesinin önemini ortaya koymaktır.
Anahtar Kelimeler: Hemşirelik, Koroner arter hastalığı, Sağlık algısı.
HEALTH PERCEPTION AND INFLUENCING FACTORS IN INDIVIDUALS

WITH CORONARY ARTERY DISEASE
ABSTRACT
The most common problem among heart diseases is Coronary Artery Decease (CAD). CAD appears
as the main cause of death in men and women in our country and around the world. Individuals with
this disease experience symptoms of shortness of breath, palpitations, angina, fatigue and weakness.
In patients who experience these symptoms, intolerance to exercise and physical activity appears. The
processes that occur in the continuation of this disease negatively affect the person, who is a physical
and psychosocial individual. Depending on the improvements in the health process, patients’ physical,
64
psychological and social dysfunction, worsening of health perception and positive healthy lifestyle
behaviors causes it to fail. The perception of health focuses not only on healthy individuals, but also
on the well-being of individuals with chronic diseases such as CAD and their physical, spiritual and
social self-realization throughout their lives. Therefore, the deterioration of the perception of health in
these patients negatively affects the recovery processes, acceptance of the disease and the rehabilitation
process. When considered from this point of view, cooperation with health professionals is important
for individuals with CAD to initiate and maintain information, attitude and behavior changes about the
disease. Therefore, the purpose of this review is to reveal the importance of evaluating the perception of
health and influencing factors in individuals with coronary artery disease.
Keywords: Nursing, Coronary artery disease, Health perception.
GİRİŞ
Kalp hastalıkları arasında en yaygın görülen problem, koroner arter hastalığı (KAH)’dır (Malakar
ve diğerleri, 2019). Bu hastalığa sahip bireyler; fiziksel, psikolojik ve sosyal boyutta birçok semptom
deneyimlemektedir (Shao, Wang, Tian ve Tang, 2020). Bu semptomları deneyimleyen hastalarda
egzersiz ve fiziksel aktiviteye karşı intolerans ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla hastalıkla birlikte gelen
süreçlerin, bireylerin sağlık algısını olumsuz yönde etkilemesi kaçınılmaz hale gelmektedir (Gur ve
Sunal, 2019). Bu nedenle bu derlemenin amacı, koroner arter hastalığına sahip bireylerde sağlık algısı
ve etkileyen faktörelerin değerlendirilmesinin önemini ortaya koymaktır.
MATERYAL VE METOT
Bu çalışmada kanıtların elde edilmesinde ve derlemenin altyapısının oluşturulmasında PubMed,
MEDLINE, EBSCO, Türk Medline, Google Scholar veri tabanlarındaki ulusal ve uluslararası çalışmalar,
alana özgü kitaplar ve rehberler taranmıştır. Literatür taranırken zaman kısıtlaması yapılmamıştır.
KORONER KALP HASTALIĞI (KAH)

Kardiyovasküler hastalıklar, 20. yüzyılın başında tüm dünyada ölümlerin %10’undan daha azına
neden olurken; 21. yüzyılın başında gelişmekte olan ülkelerde ölümlerin %30’una ve gelişmiş ülkelerde
ölümlerin yaklaşık olarak yarısına neden olmaktadır (İkitimur, 2017; Kocaman Yıldırım ve Öztürk, 2016;
Onat ve diğerleri, 2017). Koroner arter hastalığı (KAH), global olarak yaygın görülen önemli kronik
hastalıklar arasında yer almaktadır (Malakar ve diğerleri, 2019). KAH’ın risk faktörleri; erkek cinsiyet,
ileri yaş, obezite, hipertansiyon, stres, fiziksel hareketsizlik, sigara kullanma, trigliserid yüksekliği,
lipoprotein kolesterol düzeyi düşüklüğüdür (Onat ve diğerleri, 2017). Dolayısıyla morbidite ve mortalite
oranı yüksek olan bu hastalığın kontrol altına alınabilmesi için uzun tedavi sürecinin yanında sigaranın
bırakılması, sağlıklı beslenme, düzenli fiziksel egzersiz, stressiz yaşam gibi yaşam biçimi davranışlarına
uyum sağlanması önem taşımaktadır (Turan Kavradım ve Özer, 2018).
Ülkemizde 2019 yılında ölüm nedenleri incelendiğinde; dolaşım sistemi hastalıklarının ilk sırada
yer aldığı (%36,8); sırasıyla diğer ölüm nedenlerinin iyi ve kötü huylu tümörler (%18,4), solunum
sistemi hastalıkları (%12,9) olduğu bildirilmiştir. Dolaşım sistemi hastalıkları nedeniyle meydana gelen
ölümlerin alt ölüm nedenlerinin ise; sırasıyla iskemik kalp hastalığı (%39,1), serebro-vasküler hastalıklar
(%22,2), diğer kalp hastalıkları (%25,7) olduğu belirtilmiştir (Türkiye İstatistik Kurumu, 2020).
Koroner arter hastalığı (KAH), aterosklerotik plakların koroner arterde daralmaya neden olmasıyla
ortaya çıkmaktadır. Koroner arterlerdeki daralma sonucunda daha az kan geçişi söz konusu olur ve
bu da angina pektorise veya miyokard infarktüsüne yol açabilmektedir (Brown, Gerhardt ve Kwon,
2022; Regmi ve Siccardi, 2022). Bu hastalığa sahip bireyler; nefes darlığı, çarpıntı, anjina, yorgunluk
ve halsizlik semptomlarını deneyimlemektedir (Shao ve diğerleri, 2020). Bu semptomları deneyimleyen
hastalarda egzersiz ve fiziksel aktiviteye karşı intolerans ortaya çıkmaktadır. Bu hastalıkla birlikte gelen
65
süreçlerin, psikososyal ve fiziksel bir varlık olan insanı olumsuz yönde etkilemektedir (Okur, Aksoy,
Yaman ve Şen, 2021). Hastaların fiziksel, sosyal ve zihinsel fonksiyon bozukluğu yaşaması, sağlık
algısının kötüleşmesi ve olumlu sağlıklı yaşam biçimi davranışları geliştirememesi kaçınılmaz hale
gelmektedir (Gur ve Sunal, 2019).
KORONER KALP HASTALIĞI (KAH) VE SAĞLIK ALGISI

Evrensel bir kavram olan sağlığın herkes tarafından kabul edilen ortak bir tanımı yoktur. Dünya Sağlık
Örgütü (DSÖ)’ ne göre sağlık; “yalnızca hastalığın yokluğu değil, fiziksel, akılsal ve sosyal yönden tam bir
iyilik hali” olarak tanımlanamktadır. Bu tanımda sağlık kavramı çok boyutlu olarak değerlendirilmekte
ve iyi oluşa dikkat çekildiği görülmektedir (World Health Organization, 2017). DSÖ’ nün tanımındaki
iyilik halinin anlaşılabilmesi için sağlığın subjektif ve objektif olarak incelenmesi gerekmektedir.
Subjektif sağlık bireyin öznel yargılarına dayanırken, objektif sağlık tıbbi muayene, tanı testleri ve
sonuçlarına göre belirlenmektedir. Bireylerin sağlık düzeyini ölçmek amacıyla subjektif veya objektif
verilere göre çeşitli ölçütlerle değerlendirme yapılmaktadır. Bireyin sağlık düzeyini tanımlayabilmek
için sıklıkla subjektif verilerden çok, objektif verilere göre değerlendirmeler yapılmaktadır (Araújo,
Teixeira, Ribeiro ve Paúl, 2018; Aydın, 2019). Sağlığı ölçmenin kolay ve bütüncül bir yolu olan sağlık
algısı, sıklıkla sağlığın ölçülmesinde objektif verilerin elde edilmesine rağmen bunların yeterli olmadığı
durumlarda kullanılmaktadır (Barreto ve Figueiredo, 2009; Vale, Teixeira ve Paiva, 2014).
Sağlık algısı; “bireyin kendi sağlığına ilişkin kişisel duygu, düşünce, önyargı ve beklentilerinin
bir bileşimi” olarak tanımlanmaktadır. Bireysel düzeyde sağlığın değerlendirilmesi olan sağlık algısı;
ölçüm araçlarıyla subjektif sağlığın objektif verilerle ölçümü olarak da tanımlanabilir (Klein Velderman,
Crone, Wiefferink ve Reijneveld, 2010). Son zamanlarda sağlığın ölçülmesinde, hastalık algısının yerine,
bireyin öznel sağlık algısının, günlük yaşama ve yaşam kalitesine olan etkisi ön plana çıkmaktadır
(Doganay ve Ucku, 2012).
Sağlık algısı sadece sağlıklı bireylerin değil, KAH gibi kronik hastalığa sahip bireylerin de yaşam
süresince iyilik haline ve fiziksel, ruhsal ve sosyal açıdan kendini gerçekleştirmesine odaklanmaktadır.
Dolayısıyla bu hastalarda sağlık algısının bozulması, iyileşme süreçlerini, hastalığın kabullenilmesini
ve rehabilitasyon sürecini olumsuz olarak etkilemektedir (Gur ve Sunal, 2019; Okur ve diğerleri, 2021).
Bu açıdan düşünüldüğünde KAH’ a sahip olan bireylerin hastalık hakkında bilgi, tutum ve davranış
değişikliği başlatması ve sürdürmesinde sağlık profesyonelleriyle iş birliği önem taşımaktadır (Savasan,
Ayten ve Ergene, 2013).
TARTIŞMA
Gur ve Sunal (2019) yaptığı çalışmada, koroner arter hastalığı olan bireylerin sağlık algısının orta
olduğu; sigara kullanmanın, ek bir hastalığa sahip olmanın, yüksek beden kitle indeksine sahip olmanın ve
fiziksel inaktivitenin sağlık algısını önemli düzeyde etkilediği bulunmuştur. Aynı çalışmada, sağlık algısı
arttıkça fiziksel aktivite, manevi gelişim, kişilerarası ilişkiler ve stres yönetiminin arttığı ve hastalığın
relaps oranının azaldığı bildirilmiştir (Gur ve Sunal, 2019). Ayrıca başka bir çalışmada, sağlık algısı
ve ölümlerin arasındaki ilişki incelenmiş; kötü sağlık algısının mortalite oranını arttırdığı ve koroner
olaylarda kötü sağlık algısının risk faktörü olarak ele alınması gerektiği belirtilmiştir (Doganay ve Ucku,
2012). KAH, bireyin sağlık algısı ve sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile uzun vadede ilişkili olan
kronik bir hastalıktır. Bu nedenle KAH olan bireyler sağlık algısı ve buna yönelik sağlıklı yaşam biçimi
davranışları konusunda bilgilendirilmeli ve bu doğrultuda yaşam biçimi davranışları geliştirmesine
yardımcı olunmalıdır (Savasan ve diğerleri, 2013). Ayrıca hastanın inançları, sağlığa verdiği değer ve
bunlara etkileyen faktörlerin değerlendirilmesi, hastalığın oluşturduğu koşullara uyumun sağlanması
ve Hastanın bakıma aktif olarak katılması hastalığın mortaline oranlarının azaltılmasında kritik öneme
sahiptir (Atmaca Palazoglu, Yekeler Kahraman, Elkoca ve Danaci, 2018; Gur ve Sunal, 2019).
66
SONUÇ
Hemşireler, KAH olan bireylerde sağlık algısını yükseltmek için hemşirelik uygulamalarıyla sağlıklı
yaşam biçimi davranışlarını desteklemelidir. Ayrıca KAH’ lı bireylerde belirli aralıklarla sağlık algısı
belirlenmesi, bu algının hastalığı etkileyen risk faktörleriyle birlikte değerlendirilmesi, bireylerin sağlık
algısına yönelik girişimler planlanması ve uygulanması gerekmektedir. Bunların yanı sıra sağlık algısının
değerlendirilmesiyle ortaya çıkan bakım ihtiyaçlarına yönelik eğitimlerin planlanması ve danışmanlık
hizmetlerinin sağlanmasıyla birlikte, sağlığın optimum düzeye taşınması mümkün olacaktır.
KAYNAKLAR
Araújo, L., Teixeira, L., Ribeiro, O. ve Paúl, C. (2018). Objective vs. Subjective Health in Very Advanced Ages:
Looking for Discordance in Centenarians. Frontiers in medicine, 5, 189. doi:10.3389/fmed.2018.00189
Atmaca Palazoglu, C., Yekeler Kahraman, B., Elkoca, A. ve Danaci, E. (2018). Health perception of nurses and
affecting factors. New Trends and Issues Proceedings on Advances in Pure and Applied Sciences, (10),
55–61. doi:10.18844/gjpaas.v0i10.3743
Aydın, K. (2019). Yaşam Koşulları ve Sağlık Hastalık Algıları. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 22(1), 32–68.
doi:10.18490/sosars.559087
Barreto, S. M. ve Figueiredo, R. C. de. (2009). Chronic diseases, self-perceived health status and health risk
behaviors: gender differences. Revista de saude publica, 43 Suppl 2, 38–47. doi:10.1590/s0034-
89102009000900006
Brown, J. C., Gerhardt, T. E. ve Kwon, E. (2022). Risk Factors For Coronary Artery Disease. Treasure Island (FL).
Doganay, S. ve Ucku, S. R. (2012). Can poor self-rated health predict coronary heart disease (CHD) and mortality
in the elderly people? Turkish Journal of Geriatrics, 15(4), 396–402.
Gur, G. ve Sunal, N. (2019). Determination of Health Perception and Healthy Lifestyle Behaviors in Patients with
Coronary Artery Disease. The Journal of Health Sciences and Professions, 6(2), 209–219. doi:10.17681/
hsp.420313
İkitimur, B. (2017). Approach to coronary artery disease in the elderly. Turk Kardiyoloji Dernegi Arsivi-Archives
of the Turkish Society of Cardiology, 45(5), 32–34. doi:10.5543/tkda.2017.26374
Klein Velderman, M., Crone, M. R., Wiefferink, C. H. ve Reijneveld, S. A. (2010). Identification and management
of psychosocial problems among toddlers by preventive child health care professionals. European Journal
of Public Health, 20(3), 332–338. doi:10.1093/eurpub/ckp169
Kocaman Yıldırım, N. ve Öztürk, S. (2016). Current Psychosocial Approaches in Cardiovascular Diseases. Jour-
nal of Cardiovascular Nursing, 7(60), 60–68. doi:10.5543/khd.2016.81904
Malakar, A. K., Choudhury, D., Halder, B., Paul, P., Uddin, A. ve Chakraborty, S. (2019). A review on coronary
artery disease, its risk factors, and therapeutics. Journal of Cellular Physiology, 234(10), 16812–16823.
doi:10.1002/jcp.28350
Okur, İ., Aksoy, C. C., Yaman, F. ve Şen, T. (2021). Egzersiz Temelli Kardiyak Rehabilitasyon Programının Koro-
ner Arter Hastalarında Fonksiyonel Kapasite, Kinezyofobi Düzeyi ve Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisi. SDÜ
Sağlık Bilimleri Dergisi, 12(3), 341–350. doi:10.22312/sdusbed.989532
Onat, A., Can, G., Yüksel, H., Ademoğlu, E., Erginel-Ünaltuna, N., Kaya, A. ve Altay, S. (2017). TEKHARF 2017
Tıp Dünyasının Kronik Hastalıklara Yaklaşımına Öncülük. (A. Onat, Ed.). İstanbul: Logos Yayıncılık.
Regmi, M. ve Siccardi, M. A. (2022). Coronary Artery Disease Prevention. Treasure Island (FL).
Savasan, A., Ayten, M. ve Ergene, O. (2013). Hopelessness and Healthy Life Style Behaviors In Patients With
Coronary Artery Disorder. Journal of Psychiatric Nursing, 4(1), 1–6. doi:10.5505/phd.2013.07279
Shao, C., Wang, J., Tian, J. ve Tang, Y. (2020). Coronary Artery Disease: From Mechanism to Clinical Practice.
Advances in experimental medicine and biology, 1177, 1–36. doi:10.1007/978-981-15-2517-9_1
67
Turan Kavradım, S. ve Özer, Z. (2018). Koroner Kalp Hastalıklarının Yönetiminde Uyum ve Öz Yeterlik. Psiki-
yatride Guncel Yaklasimlar - Current Approaches in Psychiatry, 10(3), 324–335. doi:10.18863/pgy.328723
Türkiye İstatistik Kurumu. (2020). Ölüm ve Ölüm Nedeni İstatistikleri, 2019. 14 Ekim 2022 tarihinde https://data.
tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Olum-ve-Olum-Nedeni-Istatistikleri-2019-33710#:~:text=Ölümler nedenleri-
ne göre incelendiğinde%2C 2019,ile solunum sistemi hastalıkları izledi.&text=Grafikteki rakamlar%2C
yuvarlamadan dolayı toplamı vermeyebilir. adresinden erişildi.
Vale, P., Teixeira, M. ve Paiva, T. (2014). Chronic Disease and Mental Health Perception. Humanities and Social
Sciences Review, 3(1), 141–150.
World Health Organization. (2017). Constitution of World Health Organization: Principles. Geneva: World Health
Organization.
68
FERİDUN ORAL’IN FARKLI AMA AYNI ADLI ESERİNDE

FARKLILIKLARA SAYGI DEĞERİNİN SUNULUŞ BİÇİMİ
Doç. Dr. Elif AKTAŞ

Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi ABD
ORCID:0000-0001-5573-2274
Çocuk edebiyatı, çocuğun edebiyatla tanışmasının yanında onun kendini ve çevresini tanıma sürecinde
de etkili bir araçtır. Çocuk edebiyatı ayrıca çocuğun bilişsel, duygusal, sosyal, dil ve estetik gelişimine
olumlu katkılar sağlaması açısından da önemli bir işleve sahiptir. Çocuk edebiyatının bireye sağladığı
bu katkıların değerler eğitimi bağlamında da çokça ele alındığı görülmektedir. Nitelikli çocuk edebiyatı
eserlerinin ayırt edici yönlerinden biri de bireyin çevresine karşı duyarlık gösterebilme becerisini
geliştirmesidir. Bireyin kendi hayatının ve ait olduğu dünyanın dışından durumlarla da ilgilenebilmesi
ve bu durumları umursaması olarak değerlendirilen duyarlık, geliştirilmesi sürece dayanan becerilerden
biridir. Özellikle çocuğun kendinden farklı olanları fark etmesi, saygı duyması yaşanabilir bir dünya
açısından da son derece önemlidir. Çocuklarda bu farkındalığı geliştirmek için onların erken çocukluk
döneminden itibaren nitelikli çocuk kitaplarıyla buluşturulması gerekir. Bu çalışmada, Feridun Oral’ın
Farklı Ama Aynı başlıklı kitabı farklılıklara saygı değeri açısından incelenmiştir. Çalışmada nitel araştırma
deseni kullanılmış, veriler doküman incelemesiyle elde edilmiştir. Araştırmada veri toplama aracı olarak
Ekmişoğlu (2007) tarafından geliştirilen Farklılıklara Saygı Ölçeği’nin dört boyutu kullanılmıştır: a.
cinsiyet, b. aile ve sosyal yapı, c. engellilik, d. farkı kültürel geçmiş. Bu dört kategori dikkate alınarak
içerik analizi yapılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre Feridun Oral’ın kitabında, farklılıklara saygının
engellilik boyutu üzerinde durulmuş; yardımlaşma ve hoşgörü bağlamında hayvanlara ve doğaya
karşı duyarlık sıkça ele alınmıştır. Bu yönüyle söz konusu kitabın çocukların çevresindeki hoşgörü ve
farklılıklara saygı duyma değerini kazanmasında etkili olacağı söylenebilir.
Anahtar Kelimeler: Feridun Oral, çocuk edebiyatı, duyarlık, farklıklara saygı.
Kaynakça:
Ekmişoğlu, M. (2007). Erken Çocukluk Döneminde Farklılıklara Saygı Kavramı Hakkında Öğretmen
Görüşlerinin İncelenmesi ve Farklılıklara Saygı Ölçeğinin Geçerlik Güvenirlik Çalışması, Yayınlanmış
Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
69
THE FORM OF PRESENTATION OF THE VALUE OF RESPECT FOR

DIFFERENCES IN ‘DIFFERENT BUT THE SAME’ WRITTEN BY FERİDUN
ORAL
Children’s literature is an effective tool in the process of getting acquainted with the child’s literature,
as well as in the process of getting to know himself and his environment. Children’s literature also has an
important function in terms of making positive contributions to the cognitive, emotional, social, language
and aesthetic development of the child. It is seen that these contributions of children’s literature to the
individual are also widely discussed in the context of values education. One of the distinguishing aspects
of quality children’s literature works is that the individual develops his/her ability to show sensitivity
towards his/her environment. Sensitivity, which is considered as an individual’s ability to deal with
situations outside of his own life and the world he belongs to, and to care about these situations, is one
of the skills that need to be developed. In particular, it is extremely important for a child to realize and
respect those who are different from himself in terms of a livable world. In order to develop this awareness
in children, they should be brought together with quality children’s books from early childhood. In this
study, Feridun Oral’s book titled Different But Same was examined in terms of respect for differences.
Qualitative research design was used in the study, and the data were obtained by document analysis.
Four dimensions of the Respect for Differences Scale developed by Ekmişoğlu (2007) were used as a
data collection tool in the research: a. gender, b. family and social structure, c. disability, d. difference
cultural background. Content analysis was carried out considering these four categories. According to
the results of the research, in Feridun Oral’s book, the disability dimension of respect for differences
was emphasized; In the context of cooperation and tolerance, sensitivity towards animals and nature has
been frequently discussed. In this respect, it can be said that the book in question will be effective in
helping children gain the value of tolerance and respect for differences in their environment.
Keywords: Feridun Oral, children’s literature, sensitivity, respect for differences.
70
THE USE OF PIGTAIL CATHETER IN THE TREATMENT

OF MALIGNANT ASCITES
Ömer Aydıner
Orchid numarası: 0000-0003-4895-093X
SB Dr. Lütfi Kırdar Kartal City Hospital , Department of Interventional Radiology, Istanbul , Turkey
Keywords: malignant ascites, pigtail catheter, percutaneous ascites treatment
Introduction
Malignant ascites is a common problem in the follow-up of patients with advanced ovarian, colon,
pancreatic, breast and lung cancers.Life expectancy can usually be limited to weeks and months.
Recurrent ascites in progressive diseases is an important problem that impairs the quality of life.
Repeated paracentesis is not sufficient for the treatment of malignant ascites.
Matherial and Metod

Pigtail catheterization procedure and complications were evaluated in patients with recurrent ascites
in our clinic. In the location where the acid level was the highest, a 10 F pigtail drainage catheter was
placed in the abdominal cavity using the Seldinger method, accompanied by ultrasound by percutaneous
route.A total of 186 patients with malignant assists underwent drainage treatment with a pigtail catheter.
Of the harvesters, 94 (55%) were male and 92 (49%) were female. Gastrointestinal tract malignancies were
present in 51% of the patients and urogenital system (ovarian, cervix renal ) malignancies were present
in 45% of the patients. No bleeding and infection were observed in the patients after catheterization. In
forty-seven patients, the catheter was revised due to obstruction. The catheter remained in the patient for
an average of 95 days.
Result:
Symptomatic treatment of malignant ascites with pigtail catheter under the guidance of ultrasonography
is a reliable, convenient and easily applicable method. Symptomatic palliation can be achieved with this
procedure in cancer patients with a short life expectancy.
References
Lee A(1), Lau TN, Yeong KY. Indwelling catheters for the management of malignant ascites.. Support Care Can-
cer. 2000 Nov;8(6):493-9. doi: 10.1007/s005200000139.
Hodge C,Badgwell BD .Palliation of malignant ascites. J Surg Oncol. 2019 Jul;120(1):67-73. doi: 10.1002/
jso.25453. Epub 2019 Mar 22.
71
Konya’da Sanayi Yapılarının Tarihsel Gelişimi
Hayriye Elif Uslugil

Konya Teknik Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Konya, Türkiye.
ORCID Code: 0000-0001-7923-2784
“sanayi Yapıları Plan Şemalarının Değişim Süreci- Konya Örneği” isimli yüksek lisans tezinden üretilmiştir.
ABSTRACT
Konya is a city that has preserved its political and economic importance since the foundation of
Çatalhöyük, which dates back 9400 years, and the 10500-year-old Boncukluhöyük next to it, and served
as the capital of a state like the Selcuklu. As a result of the industrialization moves of the Ottoman
Empire, albeit later than in Europe, there were various attempts in the city of Konya.
Large factories, which were previously established as a state enterprise, were followed by small
factories. Industrial sites, which were grouped on a sectoral basis, met the need for manufacturing in
the 1950s. Until the 1990s, 50-100 m2 milles and large scale factories were built. By the 1990s, factory
structures and industrial sites with 1000 m2 workshops and administrative offices were established.
Factory structures of 100000 m2 were built, which was the next step of the growing industrial enterprises
in the organized industries.
As a result, industrial structures have grown step by step and in this direction, the manufacturing
enterprises have also grown. These enterprises, born in Konya, have an important place in Turkey’s
manufacturing and export in important fields such as the defense industry, automotive industry, furniture
industry.
Keywords: Industrial buildings, Konya, Architecture
ÖZET
Konya Günümüzden 9400 yıl öncesine tarihlenen Çatalhöyük ve yanı başındaki 10500 yıllık
Boncuklu höyüğün kuruluşundan beri gerek siyasi, gerek ekonomik önemini korumuş, Selçuklu gibi
bir devlete başkentlik yapmış bir kenttir. Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’dan daha geç de olsa
sanayileşme hamlelerinin sonuçları olarak Konya Kentinde de çeşitli teşebbüsler olmuştur.
Önceleri devlet girişimi olarak kurulan büyük fabrikaları, küçük imalathaneler takip etmiştir. Sektörel
bazda gruplanmış şekilde kurulan sanayi siteleri 1950’li yıllarda imalat ihtiyacını karşılamıştır. 1990’lı
yıllara gelene kadar 50-100 m2 imalathaneler ve büyük ölçekleri fabrikalar yapılmıştır. 1990’lı yıllara
gelindiğinde 1000 m2 ‘yi bulan imalathaneler ve idari ofisleri olan fabrika yapıları ve sanayi siteleri
kurulmuştur. Organize sanayiler de büyüyen sanayi işletmelerinin bir sonraki adımı olmuş 100000m2‘leri
bulan fabrika yapıları inşa edilmiştir.
72
Sonuç olarak sanayi yapıları adım adım büyümüş ve bu doğrultuda imalat yapan işletmeleri de
büyütmüştür. Konya’da doğum büyüyen bu işletmeler savunma sanayi, otomotiv sanayi, mobilya sanayi
gibi önemli alanlarda Türkiye imalatında ve ihracatında önemli bir yer tutmaktadır.
Anahtar Kelimler: Sanayi yapıları, Konya, Mimarlık
GİRİŞ
Sanayi devrimi 18. Yüzyılda, İngiltere’de ortaya çıkmıştır. James Watt’ın icat ettiği buhar makinesi
üretim hızını artırmış ve ülkeleri hızla etkisi altına almıştır. Şimdiye kadar dünyada bu kadar büyük
kitleleri etkileyebilen başka bir hareket olmamıştır (Freyer,2014). Kırsaldan kentlere göçler olmuştur.
Toplumun sosyokültürel yapısı değişmiş, yapılaşma da bu değişimden etkilenmiştir.
Önceleri devlet eliyle kurulan fabrikalar, şahıslar tarafından da hayata geçirilmeye başlanmıştır.
Sanayi yapıları inşa edilmiştir. İmalat sektörü ülkelerin ekonomisinin ağırlık merkezini oluşturmaktadır.
Osmanlı Devleti Avrupa’da başlayan sanayi hareketlerini yakından takip etmeye çalışmıştır. Ordu
hizmetinde faaliyette bulunan birçok küçük atölyenin yanında Fatih Sultan Mehmed devrinden beri sırf
orduya hizmet veren tophane ve tersane tesisleri sonraki asırlarda birer büyük sanayi işletmesi haline
gelmişlerdir (Müller, 1992). 19. Yüzyılda sanayileşme hamleleri hızlanmıştır
1830’lar ve 1840’larda Osmanlı yöneticileri Avrupa’da en son teknoloji kullanan makineler ithal
ederek devlet mülkiyetinde ve esas olarak ordunun, donanmanın ve sarayın taleplerini karşılamak üzere
bir dizi fabrika kurmuşlardır. Çoğunluğu İstanbul ve çevresinde kurulan bu kapitalist işletmeler içinde
en önemlileri Yedikule’den Küçükçekmece’ye kadar uzanan alanda kurulan yünlü, pamuklu, dokuma
fabrikaları (1719), Feshane (1833), tophane (1842-1918) ve tersanelerle demir dökümhaneleridir.
Hereke’deki ipekli dokuma fabrikası(1843) da aynı girişimin bir parçasıdır (Pamuk, 2003).
Feshane (1833)
73
Tophane-i Amire 1842-1918
Hereke İpekli Dokuma Fabrikası (1843)
Osmanlıda kurulan sanayi yapıları ağırlıklı olarak İstanbul’da bulunmaktadır. Anadolu da bu tür
yatırımlardan söz etmek mümkün değildir.
Günümüz teknoloji çağında dünyanın sahip olduğu her bir detay takip edilemeyecek bir hızla
değişmekte ve gelişmektedir. Ancak günümüzden yalnızca 70-80 yıl önce elektriğin bile kolay
ulaşılamadığı bir Türkiye’den söz edilirken bugün aynı ülkede akla gelebilecek her türlü üretimin
yapıldığı bir dönem yaşanmaktadır. Yaşanan bu büyük değişime bağlı olarak sanayi yapıları da
etkilenmektedir.
74
Sanayileşme kavramı ülkelerin yapısını etkileyen önemli faktörlerdendir. 1800’ler öncesi dünyanın
ve ülkelerin ekonomik ve sosyolojik durumu çok fazla farklılık göstermezken, sanayileşme sonucunda
pek çok şey değişmiştir. Özellikle, günümüzde kitle haberleşme araçları toplumsal ve ekonomik
değişimde önemli yer tutmaktadır. Bu nedenle sanayileşme öncesi toplumsal değişim 80–100 yıllık bir
süreci kapsarken günümüzde bu süreç 20– 25 yıla düşmüştür. Ekonomik alanda bu süreler çok daha
fazla kısalmıştır (Kasalak, 2012).
KONYA KENTİNDE SANAYİLEŞME

Konya kentinde de devlet yatırımı fabrikaların kurulması ancak 1900’lü yılların ortasında mümkün
olabilmiştir. Köklü bir geçmişe sahip olan Konya kenti M.Ö 8500 yılına tarihlenen Boncukluhöyük,
M.Ö. 7000’li yıllara tarihlenen Çatalhöyük’ten beri önemli bir şehir olma özelliğini hep korumuştur.
Farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış, ticaret yollarının güzergâhı olmuştur.
Bedesten gibi basit imalathanelerden sonra Konya’da kurulan ilk büyük fabrika Ereğli Pamuklu
Sanayi Müessesesidir.
Ereğli Pamuklu Sanayi Müessesesi
Sanayi tesislerinin özel sektör tarafından kurulmasıyla sanayi yapıları da hızla inşa edilmiştir. Konya
kenti sanayi sektörü bakımından 2009-2018 yılları arasında 10 yıllık istatistiğe göre Türkiye 8. Büyük
kent olmuştur.
Sanayi yapılarının gelişimi anlamak için münferit yapılardan ziyade toplu halde inşa edilen yapı
gruplarını incelemek daha doğru olacaktır.
Motorlu taşıtlar sanayi sitesi Konya’da kurulan ilk toplu işyeri girişimidir. 1964 yılında kurulmuştur. 50
m ’lik bağımsız bölümlerden oluşmaktadır. Her imalathanenin içinde küçük bir yazıhane bulunmaktadır.
2
Takip eden yıllarda Meram Eski Sanayi, Marangozlar Sanayi, Karatay Sanayi, Mobilyacılar Sanayi,
Anadolu Sanayi, Gıdacılar Sanayi, Tırsan ve Büsan kurulmuştur.
Yapılar ihtiyaca göre şekillenmiştir. Büsan’a gelene kadar bir katta en büyük alan 245 m2 büyüklüğünde
Tırsan’dır. Büsan sanayi 1000 m2’lik taban alanı ve ayrı yapılan idari binasıyla küçük imlathane olan
işletmelerin, fabrika olmalarını sağlamıştır. Burada büyüyen sanayi işletmeleri daha büyük kapalı
alanlara sahip organize sanayi bölgelerine geçmişlerdir.
75
Büsan sanayi 1997 yılında yapılmıştır. Konya’da inşa edilen diğer sanayi yapılarından farklı olarak
1000 m2 kapalı imalat alanına sahip, 3 katlı idari yapıya sahiptir. Kat yüksekliği imalathane bölümünde
750 olarak belirlenmiştir. Kolonsuz yapısıyla vinç kurulumuna olanak sağlamaktadır.
Bağımsız Bölüm Alanı

Sanayi Sitesinin Adı Kuruluş Yılı Plam Şeması
(m2)
Motorlu Taşıtlar 1964 50
Meram Eski 1967 200
Marangozlar 1967 154
Karatay 1970 73
Mobilyacılar 1973 725
Anadolu 1974 180, 103, 51
Gıdacılar 1989 274
Bakırcılar 1992 129,123, 63
Tırsan 1994 170, 319, 76, 44
Büsan 1997 1350
76
SONUÇ
Sanayi yapılarını etkileyen birçok faktör tespit edilmiştir. Bu faktörlerden birincisi teknolojik
gelişmelerdir. Teknolojik gelişmeler sanayi yapılarının plan şemalarını doğrudan etkileyen bir etmendir.
Gelişen teknolojik aletler ve cihazlar firmaların üretim kapasitesini artırmakta ve daha büyük imalathane
alanlarına ihtiyaç duymalarına yol açmaktadır.
Yapılar içinde yaşayanların yaşayış biçimlerini belirler. Konu sanayi yapıları olunca doğru planlama
işletmelerin büyümesini, ekonominin gelişmesini dolayısıyla ülkenin kalkınmasını sağlamaktadır.
Sanayi yapılarının gelişimini izlemek, tespitler yapmak, geleceğe yönelik tahmin yapabilmeyi ve doğru
planlama yapabilmeyi sağlayacaktır.
KAYNAKÇA
Freyer, H., 2014, Sanayi Çağı, Doğu Batı Yayınları,İstanbul, sf 11,32
Müller, W.,1992, 15-19. Yüzyılları Arasında İstanbul’da İmalathane ve Fabrikalar, Osmanlılar ve Batı Teknolojisi,
İstanbul üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, sf. 58
Pamuk, Ş., 2003, Osmanlı-Türkiye İktisat Tarihi 1500-1914, İletişim Yayınları, İstanbul,Sf 207,202
77
TEMEL TASARIM DERSİ KAPSAMINDA YÖN

İLKESİNİN SİNEMA FİLMLERİ ARACILIĞIYLA
ANLATILMASI
Hayriye Elif Uslugil

Konya Teknik Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Konya, Türkiye.
ORCID Code: 0000-0001-7923-2784
“Temel tasarım dersinin sinema filmleri eşliğinde yürütülmesine yönelik bir yöntem önerisi” isimli doktora tezinden
üretilmiştir.
ABSTRACT
Architecture is connected with many disciplines. It is closely related to all branches of art such as
painting, music and sculpture. Cinema and architecture are two disciplines that have strong ties to each
other. Many architects say that they are inspired by movies in their designs. The interest in cinema
continues to increase in architecture schools. In the lessons, the directors experience new methods and
include movies in various architecture lessons.
Cinema films were used as a new method proposal in the basic design course. The basic design
principles and elements were transferred to the students by using movies. While making the applications,
it was requested to abstract the film frames.
While explaining the principle of direction, the movie “Stardust” was used. Due to the subject of the
film, it has many scenes where the principle of direction can be seen. Stardust movie was watched with
the students. Scenes where the principle of direction can be seen during the cruise were stopped, the
students were made aware and discussed. The inclusion of movies in the lesson made the lesson more
fun and therefore more instructive for students. It was seen that the students understood the subject
easily and completely when the principle of direction was conveyed through cinema. It has been found
that they are successful in the given applications.
Keywords: Cinema, Basic design, Architecture
ÖZET
Mimarlık birçok disiplinle bağlantılıdır. Resim, müzik, heykel gibi bütün sanat dallarıyla yakından
ilintilidir. Sinema ve mimarlık da birbiri ile güçlü bağları olan iki disiplindir. Birçok mimar tasarımlarında
sinema filmlerinden ilham aldıklarını söylemektedirler. Mimarlık okullarında da sinemaya olan ilgi
artarak devam etmektedir. Derslerde yürütücüler yeni yöntemler deneyimleyerek, sinema filmlerini
çeşitli mimarlık derslerine dahil etmektedirler.
78
Temel tasarım dersinde yeni bir yöntem önerisi olarak sinema filmleri kullanılmıştır. Temel tasarım
ilke ve ögeleri sinema filmleri kullanılarak öğrencilere aktarılmıştır. Uygulamalar yapılırken film
karelerinin soyutlanması istenmiştir.
Yön ilkesi anlatılırken “Stardust” filminden faydalanılmıştır. Film konusu gereği, yön ilkesinin
görülebileceği pek çok sahneye sahiptir. Stardust filmi öğrenciler ile birlikte izlenmiştir. Seyir sırasında
yön ilkesinin görülebileceği sahneler durdurulmuş, öğrencilerin farkına varması sağlanmış ve üzerinde
konuşulmuştur. Sinema filmlerinin derse dâhil edilmesi, öğrenciler için dersi daha eğlenceli dolayısıyla
daha öğretici kılmıştır. Yön ilkesinin de sinema aracılığı ile aktarılmasında öğrencilerin konuyu kolayca
ve tam olarak anladıkları görülmüştür. Verilen uygulamalarda başarılı oldukları saptanmıştır.
Anahtar Kelimler: Sinema, Temel tasarım, Mimarlık
GİRİŞ
Mimarlık okullarına gelen öğrenciler, orta öğretim kurumların alışık oldukları eğitimden çok farklı
bir eğitim sistemi ile karşılaşırlar. Çoktan seçmeli sınavlara aşina öğrenciler adapte olabilmek için
belirli bir süreye ihtiyaç duyarlar. Bu sürenin uzaması, öğrencilerin okulda başarısız olmasına, okuldan
soğumasına, derslere katılım sağlamamasına sebep olmaktadır. Günay’a (2007:93) göre, stüdyo ve
temel tasarım dersi yazılı metin ve formüllerle çalışmaya alışkın öğrencilere oldukça yabancı gelecek
çizgiler, yüzeyler, hacimler, renkler ve dokulardan oluşan soyut bir dünyadır (Günay, 2007). Bu ortama
ilk kez gelen öğrencilere neredeyse şok etkisi yapan iki durum vardır, birincisi, mimari bakışa, değerlere
ve tanımlamalara yabancı olmaları ve ikincisi de, bu bakış, değer ve tanımlamaların son derece subjektif
ve belirsiz olmasıdır (Lewis, 1979).
Tüm dünyada mimarlık okullarında, özellikle uygulamalı derslerde, öğrencilerin derslere daha kolay
adapte olmasını sağlamak için çeşitli yenilikler denenmektedir. Temel tasarım dersi mimarlık eğitiminin
omurgasını oluşturan derslerden bir tanesidir.
TEMEL TASARIM’IN ÖNEMİ ve YERİ

Mimarlık eğitimi 17. Yüzyıla gelinceye kadar bütün dünyada usta- çırak ilişkisine bağlı olarak
verilmiştir. 17. Yüzyılda ilk defa Fransa’da Academie Royale d’Architecture kurulmuş ve belirli bir
eğitim formatında mimarlık eğitimi verilmeye başlanmıştır. Academie Royale d’Architecture gelişmelere
bağlı olarak daha sonra Ecole des Beaux-Arts ismiyle anılmıştır. Yaklaşık 200 yıl boyunca Fransız ekolü
Beaux-Arts mimarlık eğitiminde etkisini göstermiştir. İlk kez karşı ekol olarak 20. Yüzyılın başlarında
Almanya’da Bauhaus kurulmuştur. Her iki okulda kurumsal mimarlık eğitimi için temel olmuştur.
Oldukça köklü bir geçmişe sahip ve dolayısıyla bir klasik mimari üsluba sahip Osmanlı,
mimarlık eğitimini usta- çırak eğitimi ile yürütmekteydi. Avrupa’da meydana gelen kültürel ve siyasi
gelişmelerden nasibini alan Osmanlı Devleti de kurduğu meslek okullarında mimarlık eğitimine yer
vermiştir. Bir bilim ve sanat olan mimarlık, ülkemizde dört yıllık lisans eğitimi ile verilmeye çalışılan,
bireylere bu mesleğin yetki ve sorumluluklarını üstlenebilecek ‘mimar’ unvanını kazandıran bir
eğitimdir (Akyüz, 1996). Mimarlık eğitimi, diğer disiplinlerin eğitim şekline göre büyük farklılıklar
taşıyan özel bir alandır (Ayıran, 1995). Bauhaus okulunda eğitime dahil edilen temel tasarım
dersi Türkiye’deki mimarlık okullarında da kabul görmüş ve halen önemli bir ders olma niteliğini
korumaktadır. Tasarım ilke ve ögelerinin öğretildiği temel tasarım dersi öğrencilerin en çok zorlandığı
derslerden bir tanesidir.
Temel tasarım dersi bütün görsel sanatlar eğitiminde olduğu gibi mimarlık için de önem arz eden
bir derstir. Öğrenci ilk defa tasarım yapmayı, tasarım ilkelerini ve tasarım ögelerini burada öğrenir.
Malzemelerin nasıl kullanılacağı, bir araya nasıl getirileceği temel tasarım dersinin amaçlarındandır.
79
Özellikle “Z” kuşağının ilgisini derse çekebilmek, öğrencilerin eğlenerek öğrenmelerini sağlamak
için temel tasarım derslerinde çeşitli yöntemler deneyimlenmektedir. Bilgisayar oyunlarını derse dâhil
etmek, oyun oynatarak dersi yürütmek, çalıştaylar organize etmek bu yöntemlerden birkaçıdır.
Bu bağlamda temel tasarım derslerine katkı sağlayacağı düşünülerek sinema filmleri derse dâhil
edilmiştir. Ders kapsamında anlatılan teorik konular sinema filmleri izlenerek, aralarda durdurulup
sahneler üzerinde konuşularak öğrencilere aktarılmıştır.
Uygulamalar yapılırken film sahneleri soyutlanmıştır. Bu yöntem sayesinde temel tasarım esaslarından
olan soyutlama kavramı da her hafta yinelenmiş ve öğrencilerin içselleştirmesi sağlanmıştır.
YÖN İLKESİ
Sanat çalışmalarında kompozisyonda yararlandığımız çizgi, nokta gibi elemanlara belli yönler vererek
tasarımı oluştururuz; bu elemanların kullanımı kompozisyonda hareketi meydana getirir (Atmaca,
2014). Yön ilkesi de bu yöntemle aktarılmıştır. Yön ilkesinin anlaşılabilmesi için Stardust filmi tercih
edilmiştir. Stardust filmi yön konusu için uygun bulunmuştur. Filmde yön ögesine örnek olabilecek çok
sayıda sahne bulunmaktadır. Bir yıldız dünyaya düşmekte, düştüğü yerde bir krater oluşturmaktadır.
Film de birkaç grup bu yıldızın peşine düşmüştür. Dolayısıyla kovalamaca sahneleri bulunmaktadır.
Yönelmenin bulunduğu sahnelerin farkında olunarak izlendiğinde, öğrenciler yön ögesini kolaylıkla
algılamışlardır. Film yön ilkesinin anlaşılmasını kolay ve eğlenceli bir hale getirmiştir. Film sınıf içinde
öğrencilerle birlikte izlenmiş, üzerinde konuşulmuştur. Uygulama için öğrencilerden, film sahnesinde
gördükleri yön ilkesinin soyutlanması istenmiştir.
Yön Çalışması Ödev Föyü Yön Çalışması Yapılan Çalışması Örnek
80
Yön Çalışması Yapılan Çalışması Örnek Yön Çalışması Yapılan Çalışması Örnek
SİNEMA ve TEMEL TASARIM

Temel tasarım dersinin odak noktası tasarımdır ve bütün görsel sanatlarda temel tasarım ilklerinden
söz etmek mümkündür. Sinema da görsel sanatların en güçlü yanlarından birisidir. Çok büyük kitlelere
hitap eden, sonsuz konu ve duygunun işlendiği ve güçlü bir şekilde izleyiciye aktarıldığı bir sanat dalıdır
sinema. Sinema sahnesinde görülen her öge bilinçli bir şekilde orada bulundurulmaktadır. Bir sahnenin
nasıl gözükeceği, kalabalık bir ekip tarafından tartışılıp, tasarlanır.
Temel tasarım ilkelerinin amacı bir tasarımın insan üzerinde etkisini artırmak, estetik ve etkili bir sonuç
elde etmektir. Bu anlamda sinema sahnelerinde temel tasarım ilkelerinden bahsetmek mümkündür. Hatta
sinema okullarında da temel tasarım eğitimi verilmektedir. Temel tasarım ilkeleri sahneler tasarlanırken,
yönetmen, görüntü yönetmeni, sanat yönetmeni tarafından göz önüne alınmaktadır.
İyi bir kompozisyon, görsel ögelerin seçtiğimiz çerçeve içinde uyumlu bir bütün oluşturacak
biçimde düzenlenmesidir. Filmde iyi tasarlanmış görsel kompozisyonlar belki seyircinin ilk bakışta
dikkatini çekmez ama kötü kompozisyonların izleyende rahatsızlık yaratacağı kesindir. Çarpıcı
görsel kompozisyonlara sahip filmler ise sinema tarihinin unutulmazları arasında yerlerini almışlardır
(Yılmazok, 2018).
Temel tasarım dersinde gösterilmek üzere çeşitli filmler bilinçli olarak seçilmiştir.
SONUÇ
Yön kavramının anlatıldığı derse Yıldız Tozu filmi eşlik etmiştir. Önce yön kavramı sözlü olarak
öğrencilere aktarılmış ve daha sonra film izlenerek yön kavramının bulunduğu sahneler öğlencilerle
birlikte incelenmiştir. Yıldız Tozu filminin seçilme sebebi yön kavramının bulunduğu birçok sahne ve
konu içermesidir. Filmde bir yıldız dünyaya düşmüştür ve bu yıldızın peşinde birçok kişi vardır. Daima
ir hedefin peşinde koşan farklı grupların sahnelendiği filmde yön kavramının görsel olarak bulunduğu
birçok sahne bulunmaktadır. Öğrencilerden Yıldız Tozu filminde bulunan bir biçim ve yön belirten
bir sahneyi soyutlamaları istenmiştir. Doku konusu işlenmiş olduğundan ödev kapsamında; uygun bir
doku yapılarak yön kavramı onun üzerine yapılmıştır. Öğrencilerin en keyif aldığı çalışmalardan birisi
olmuştur. Tam katılımla çalışma başarılı bir şekilde tamamlanmıştır.
81
KAYNAKÇA
Akyüz, E. (1996). Mimarlık Eğitimi Üzerine Düşünceler. Ege Mimarlık, 21,22.
Ayıran, N. (1995). Mimarlık Eğitiminin Geleceğine Genel Doğrultular. Mimarlık Ve Eğitimi Forum 1: Nasıl Bir
Gelecek. İstanbul: Cenkler Matbaası.
Atmaca, A. E. (2014). Temel Tasarım. İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık.
Günay, B. (2007). Gestalt Theory And City Planning Education. Metu Journal Of Faculty Of Architecture(24), 93,
113.
Lewis, D. (1979). Listenin And Hearing. Journal Of Architectural Education(33), 27, 29.
Yılmazok, L. (2018). Bir Film Nasıl Tasarlanır? Es Sinema Tekniği.
82
BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ÖĞRETMENİ

DAVRANIŞLARININ YARATICI DÜŞÜNME BECERİLERİ
ÜZERİNDE GELİŞİME KATKISI
Berat KOÇYİĞİ1, Osman PEPE2

1
Suleyman Demirel University, Faculty of Sport Sciences, sports science department, Isparta, Türkiye. Orcid: 0000-0002-
0853-204X
2
Suleyman Demirel University, Faculty of Sport Sciences, sports management department, Isparta, Türkiye. Orcid: 0000-
0001-8787-2538
ABSTRACT
The aim of this study is to examine the attitudes and behaviors of physical education and sports
teachers in lessons and the development of students’ creative thinking skills according to different
variables. The universe of the research consisted of teachers working as physical education and sports
teachers in Isparta.
Method; The sample group was formed by 124 teachers, 40 women and 84 men. The data obtained
were collected using the individual information form determined by the researchers and the creative
thinking skills scale developed by Yenilmez and Yolcu (2007). The data were analyzed in computer
environment. T-test was used for independent variables in pairwise comparisons. For variables with
more than two, one-way analysis of variance ANOVA test was used. LSD test was applied to determine
the source of the difference. Significance level was accepted as p<.05.
Results and Conclusion; As a result, it was found that physical education and sports teachers were at
a moderate level when looking at the total score averages of the creative thinking skills scale, and the
education level variable was effective on their creative thinking skills. In this context, it is seen that the
level of education has an effect on creative thinking skills. In other words, it can be said that teachers
with high creative thinking skills have a feature that increases the quality of education. It is thought that
an education based on creative thinking skills will make important contributions to individuals’ own
lives as well as social and cultural levels.
Keywords: Teacher, Sports, Creative Thinking Skills
GİRİŞ
Teknoloji alanındaki hızlı gelişmeler insanların yaşam tarzlarında kalıcı ve sürekli değişimlere yol
açmaktadır. Bu hızlı değişimlerden geri kalmamak ve uyum sağlamak tüm toplumların amacı olduğu
ifade edilmektedir (Gök ve Erdoğan, 2011). Bu nedenle günümüzde bütün toplumlardaki eğitimcilerin
amacı; araştırmacı, eleştirici, sorgulayıcı, katılımcı, yeniliklere uyum sağlayan, problem çözebilen,
düşüncelerini uygulamaya dönüştüren yaratıcı bireyler yetiştirmektir (Koray ve Çil, 2006; Kirişçioğlu
ve ark., 2007).
83
Yaratıcılık; bilgi çağında, bilgi üretme ortamında yaşam bulması için sürekli geliştirilmesi gereken bir
olgudur. Yaratıcı düşünme özgür, hareketli, üretken bir süreçtir. Yaratıcı düşünme becerileri, çocukların
yeni düşünceler üretme, fikirler öne sürme, hipotezler geliştirme, hayal gücünü kullanma ve alternatif
yenilikçi sonuçlar aramalarını sağlar (Wegerif, 2007).
Yaratıcı düşünme, davranışsal, düşünsel ve duyuşsal kavramları içeriğinde barındırmaktadır.
Günümüzde bilgi çağında bilgiyi üreten, eleştiren ve sorgulayan bireylerin yetiştirilmesi oldukça
önemlidir. Bu yönde eğitim sisteminden de beklentiler değişmektedir. Eğitim sisteminin amacı, sadece
bilgi kazanımı olmamalı, özgüvenli yaratıcı düşünen bireyler yetiştirilmelidir. Bu bağlamda eğitim
programlarının ve öğretmenlerin amacı öğrencilerde yaratıcılığı geliştirmek olduğu vurgulanmalıdır
(Gök ve Erdoğan, 2011, Karataş ve Özcan, 2010).
Günümüzde eğitimin öncelikle amacı, yaratıcı, üretici, demokratik, farklı eleştirel yaklaşımlarla ve
çok yönlü düşünebilen, esnek değişken koşullara uyum sağlayabilecek, öğrenmeyi öğrenen, hem okul
içinde hem de okul dışında çözüm bulabilen, özgün düşünebilecek bireyler yetiştirmektir (Zayif, 2008).
Bu özelliklere sahip bireylerin yetiştirilmesinde en önemli rol öğretmenlere aittir. Çağdaş toplumun
öğretmenleri, sürekli öğrenmeyi bir ilke olarak benimseyen, çok yönlü karmaşık sorunların üstesinden
gelmeyi başaran, yaratıcı ve eleştirel düşünme becerisine sahip kişiler olmalıdırlar (Kuran, 2002; Gök ve
Erdoğan, 2011). Alanyazın incelendiğinde birçok bilim insanı ve eğitimci, düşünme becerileri konusunda
öğretmenlerin öğrencilerinde uygun değerleri geliştirmede önemli bir rol oynadığı belirtilmektedir
(Eragamreddy, 2013). Bu doğrultuda eğitim programlarının içeriğinde yetiştirilmek istenen kaliteli
bireylerde bulunmasının ön görüldüğü yaratıcı düşünce kavramının önemini ortaya çıkarmaktadır.
Bireylerde yenilikçi fikirler üretebilmek için genellikle yaratıcı düşünme araçları olarak adlandırılan
sayısız teknik tasarlanmıştır. Bu teknikler arasında öğrencilerin daha yenilikçi olmalarına yardımcı
olmak için onlara ışık tutan bazı etkili teknikler vardır. Yaratıcılığı motive eden bilişsel süreçleri taklit
etmek veya teşvik etmek olası tekniklerden bazılarıdır (Lewis, 2009). Yaratıcı düşünmeyi öğretmek ve
sınıfa nasıl uygulanabileceklerini incelemek için özel olarak geliştirilen tekniklerin dikkate alınması
gereken önemli konulardandır. Yaratıcı düşünceyi geliştirmek için tasarlanmış tekniklerin farkındalığı,
bireylere keşif davranışlarında kullanmaları için bir dizi araç sağlamaktadır. Birçok bilim insanı, bu
stratejilerin hem çocuklara hem de yetişkinlere yeni, uygun fikirler üretmede başarılı olabileceğini ifade
etmektedirler (Lewis, 2009).
Bazı ülkelerin eğitim sistemlerinin içeriğinde yaratıcı düşünme becerilerinin geliştirilmesine yönelik
yöntem ve tekniklerin yer aldığı programlar planlanmaktadır. Yaratıcı düşünme özelliği eğitimcilerin
sahip olmaları gereken etken bir beceridir (İnel Ekici, 2014). Bu becerilere sahip eğiticiler, meydana
gelebilecek problemlere daha duyarlı, farklı fikirler üretebilen, çeşitli ürünler tasarlayan, detaylı
düşünebilen ve çok yönlü bakış açılarına sahip bireylerdir (Kesicioğlu ve Deniz, 2014, Görgen ve
Karaçelik, 2009).
Çağdaş bir eğitimcinin temel görevlerinden biri de bireylerin yaratıcı düşünme becerilerinin
geliştirilmesini sağlamaktır. Eğitimciler, bilginin birer güçlü kaynağı olmasının yanı sıra, yaratıcı
bireyler olmalarını destekleyen, geliştiren rehberlik eden ve yol gösteren konumda olmaları
gerekmektedir (Cropley, 2004). Bu bağlamda eğitimcilerin, öğrencileri dürüst ve karakterli birer bireyler
olarak görmesi, özgür bir şekilde davranmalarına teşvik etmek, rol model olması, sürekli kendini
geliştirmesi, bilgilerini kolay, anlaşılır ve sade bir dille aktarmalıdır bu bağlamda her zaman amacını
vurgulaması gerekmektedir (İnel Ekici, 2014). Burada önemli olan var olan bilginin aktarımı değil,
öğrencilerin bilgiyi keşfetmeleri, kendileri hakkında olan sorun ve problemlerini çözebilecek, onları
yönlendirebilecek şekilde yetiştirilmeleridir (Cropley, 2004). Ayrıca çağdaş eğitimcilerin kendilerinin
birer kişilik yaratıcısı olduklarını unutmamalıdırlar (İnel Ekici, 2014). Öğretmenler öğrencilerinin
kaliteli bir şekilde yetiştirilmesinde önemli role sahip olduklarından öğrencilerini yaratıcı düşünen
öğrenciler olarak yetiştirmelidirler.
84
Öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının yaratıcı düşünme becerileri (Emir ve ark., 2004; Gülel,
2006; Yenilmez ve Yolcu, 2007; Altın, 2010; Şahin, 2010; Kurnaz, 2011; Gülererli, 2014), öğretmen
davranışları ile öğrencilerin yaratıcılık düzeyleri arasındaki ilişki (Cheung, 2012; Erdoğdu, 2006; Özcan,
2010; Rubenstein ve ark., 2013) ve bu ilişkiyi etkileyen faktörleri (İnel, 2016) belirlemeye yönelik
araştırmalara rastlanılmıştır.
Eğitimciler, yaratıcılığın farklı tarzlarını takdir etmeli ve teşvik etmelidir. Bu nedenle, bu araştırma,
günümüzde ve gelecek nesiller için daha iyi bir yer yaratmaktan tek sorumlu bireyler olan bilgi arayanları
şekillendirmede önemli bir rol oynayan yaratıcı düşünme becerilerinin öğretimini araştırmaktadır. Bu
bağlamda yapılmış olan bu çalışmanın amacı; beden eğitimi ve spor öğretmenlerin derslerdeki tutum
ve davranışlarının, öğrencilerin yaratıcı düşünme becerilerinin gelişimine yönelik katkısını incelenmesi
amaçlanmıştır.
MATERYAL VE YÖNTEM
Araştırmada betimsel tarama yöntemi kullanılmakta olup betimsel tarama ise kısaca; araştırmaya
konu olan olay, birey veya nesneyi kendi koşulları içinde olduğu gibi tanımlamaya çalışır. (Karasar,
2004).
Araştırma Grubu
Araştırmanın evrenini, Isparta ilinde bulunan beden eğitimi ve spor öğretmeni olarak görev yapmakta
olan öğretmenler oluşturmuştur. Örneklem grubu; 40’ı kadın, 84’ü erkek olmak üzere 124 öğretmen
tarafından oluşturulmuştur.
Tablo 1. Katılımcı Öğretmenlerin Betimsel İstatistikleri
Değişkenler Gruplar N %
Kadın 40 32,3
Cinsiyet Erkek 84 67,7
Toplam 124 100
31 yaş ve altı 31 25,0
32-41 42 33,9
Yaş
42 yaş ve üzeri 51 41,1
Toplam 124 100
1-10 43 34,7
11-20 44 35,5
Kıdem Yılınız
21 ve üzeri 37 29,8
Toplam 124 100
Evli 84 67,7
Medeni Durumunuz Bekar 40 32,3
Toplam 124 100
Lisans 98 79,0
Eğitim Düzeyiniz Lisansüstü 26 21,0
Toplam 124 100
85
Katılımcıların cinsiyet değişkenine göre %32,3’ü kadın, %67,7’si erkek, yaş değişkenine göre
%25,0’i 31 yaş ve altı, %33,9’u 32-41 ve %41,1’i 42 yaş ve üzeri, kıdem yılı değişkenine göre %34,7’si
1-10, %35,5’i 11-20 ve %29,8’i 21 ve üzeri, medeni durum değişkenine göre %67,7’si evli, %32,3’ü
bekar, eğitim düzeyi değişkenine göre ise, %79,0’u lisans ve %21,0’i lisansüstü olarak tespit edilmiştir.
Veri Toplama Araçları

Bu araştırmanın amacı doğrultusunda, araştırmacılar tarafından oluşturulan bireysel bilgi formu
ile öğretmenlerin derslerdeki tutum ve davranışlarının öğrencilerin yaratıcı düşünme becerilerinin
gelişimine katkısını belirlemek üzere araştırmacılar tarafından hazırlanan “Öğretmen Davranışlarının
Yaratıcı Düşünme Becerilerinin Gelişimine Katkısı” ölçeği kullanılmıştır.
Kişisel Bilgi Formu

Katılımcıların cinsiyet, yaş, kıdem yılı, medeni durum ve eğitim düzeyleri hakkında bilgi edinmek
amacıyla 5 sorudan oluşmuştur.
Yaratıcı Düşünme Becerileri Ölçeği

Öğretmen adaylarının yaratıcı düşünme becerileri Yenilmez ve Yolcu (2007) tarafından geliştirilmiş
17 maddelik tek formatlı bir ölçüm aracıdır. Ölçekte 4’lü bir derecelendirme bulunmaktadır. Ölçeğin
Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı 0,70 olarak bulunmuştur.
Verilerin Analizi
Tablo 2: Katılımcıların Ölçek Puanlarının Çarpıklık-Basıklık Değerleri
Ölçek n Çarpıklık Basıklık p

Başa Çıkma Yeterlilik Toplam 124 ,-011 ,-827 .015
Kolmogorov-Smirnov testi sonuçlarına bakıldığında, katılımcıların Yaratıcı Düşünme Becerileri

ölçeğindeki puanlar ile normallikten sapmaların anlamlı düzeyde olduğu görülmektedir (Tablo 2).
Normal dağılım eğrileri incelendiğinde normallikten aşırı sapma olmadığı görülmektedir. Literatürde
George ve Mallery (2016) çarpıklık ve basıklık değerlerinin ideal olarak ±1 aralığında olduğunu,
Verilerin değerlendirilmesinde betimleyici istatistiki yöntem olarak sayı, yüzde, ortalama ve standart
sapma kullanılmıştır. Çalışmada, ikili karşılaştırmalarda bağımsız değişkenlerde t testi kullanılmıştır.
İkiden fazla olan değişkenlerde ise tek yönlü varyans analizi ANOVA testi kullanılmıştır. Oluşan
farklılığın kaynağını tespiti için yapılan LSD testi uygulanmıştır. Anlamlılık düzeyi p<.05 olarak kabul
edilmiştir.
BULGULAR
Tablo 3. Yaratıcı Düşünme Becerileri Ölçeğinden Elde Edilen Puanların Betimsel İstatistikleri
Ölçek n Min. Max. X±SS

Yaratıcı Düşünme Becerileri Toplam 124 35,00 51,00 43,09±3,72
Beden eğitimi öğretmenlerin yaratıcı düşünme becerileri envanteri toplam skorunun 43,09±3,72
olduğu tespit edilmiştir.
86
Tablo 4. Araştırma Grubunun Cinsiyet Değişkenine Göre Analiz Sonuçları
Ölçek Cinsiyet n X±SS F p

Kadın 40 43,32±4,36
Yaratıcı Düşünme Becerileri Toplam 6,223 ,669
Erkek 84 42,98±3,39
p<0.05*
Beden eğitimi öğretmenlerinin cinsiyet değişkeni ile yaratıcı düşünme becerileri ölçeği toplam puan
ortalamaları arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır.
Tablo 5. Araştırma Grubunun Yaş Değişkenine Göre Analiz Sonuçları
Ölçek Yaş n X±SS F p

a
31 yaş altı 31 43,25±3,57
b
32-41 yaş 42 43,69±3,86
c
42 yaş ve 51 42,50±3,67
üzeri
p<0.05*
Beden eğitimi öğretmenlerinin yaş değişkeni ile yaratıcı düşünme becerileri ölçeği toplam puan
ortalamaları arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır.
Tablo 6. Araştırma Grubunun Kıdem Yılı Değişkenine Göre Analiz Sonuçları
Ölçek Kıdem Yılı n X±SS F p

a
1-10 43 43,60±3,49
Yaratıcı Düşünme Becerileri Toplam b
11-20 44 42,79±4,07 ,612 ,544
c
21 ve üzeri 37 42,86±3,58
p<0.05*
Beden eğitimi öğretmenlerinin kıdem yılı değişkeni ile yaratıcı düşünme becerileri ölçeği toplam
puan ortalamaları arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır.
Tablo 7. Araştırma Grubunun Medeni Durumuna Göre Analiz Sonuçları
Ölçek Medeni n X±SS F p

Durum
Evli 84 42,77±3,79
Yaratıcı Düşünme Becerileri Toplam ,696 ,406
Bekar 40 43,77±3,51
p<0.05*
Beden eğitimi öğretmenlerinin medeni durum değişkeni ile yaratıcı düşünme becerileri ölçeği toplam
puan ortalamaları arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır.
87
Tablo 8. Araştırma Grubunun Eğitim Düzeyine Göre Analiz Sonuçları
Ölçek Eğitim düzeyi n X±SS F p

Lisans 98 42,71±3,48
Lisansüstü 26 44,53±4,27
p<0.05*
Beden eğitimi öğretmenlerinin eğitim düzeyi değişkeni ile yaratıcı düşünme becerileri ölçeği toplam
puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık tespit edilmiştir (p<0.05).
TARTIŞMA VE SONUÇ
Eğitim sistemi kendini geliştiren, donanımlı, zaman içerisinde hızla değişmekte olan teknolojiye
ayak uydurabilen, yenilikler geliştirebilen ve insan gücü yetiştirebilme yeterliliği araştırmalara göre
tartışma konusu olduğu belirtilmektedir (Dutoğlu ve Tuncel, 2008). Bu doğrultuda eğitim sistemindeki
amaç, öğrencilere üst düzey düşünme becerilerinden, yaratıcı düşünme becerilerine, duygularının
farkında olabilme, kendini motive etme, duygularla başa çıkabilme, duygudaşlık kurabilme ve ilişkileri
yönetebilme gibi duygusal zekâ yetkinliklerinin kazandırılması son derece önemlidir (Dutoğlu ve
Tuncel, 2008). Bu sistem içerisinde beden eğitimi dersleri öğrencilerin fiziksel ve psikolojik yönden iyi
olma, etkili iletişim becerisi kazanma, problem çözme becerisi, yaratıcı, eleştirel düşünen, sorumluluk
sahibi ve öz güvenli katılımcı bireyler olmalarını hedeflemektedir. Bu doğrultuda ön görülen hedeflere
ulaşabilmek için ders içi ve ders dışı bazı etkinliklerin yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda
beden eğitimi ve spor öğretmen davranışlarının yaratıcı düşünme becerilerinin gelişimine katkısı
amaçlanmaktadır.
Araştırmamızda beden eğitimi öğretmenlerinin, yaratıcı düşünme becerileri toplam puan üzerinden
ortalamalarının orta düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Alan yazın incelendiğinde (Adıgüzel, 2016; Akıllı,
2012; Koray, 2004; Emir ve ark., 2004) mevcut çalışmaların da araştırma bulgularımızı destekler
nitelikte olduğu söylenebilir. Bu durumun nedeni olarak beden eğitimi öğretmenlerinin almış oldukları
eğitim sisteminin içerisinde yaratıcı düşünme becerilerine yönelik alınan eğitimin yeterli düzeyde
olmadığından kaynaklandığı düşünülmektedir.
Araştırmamızda beden eğitimi öğretmenlerinin cinsiyet ile yaratıcı düşünme becerileri değişkenlerinin
toplam puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar olmadığı tespit edilmiştir.
Bu durumun beden eğitimi öğretmenlerin almış oldukları eğitim düzeyinin aynı olması ve bu eğitim
sürecinde hem aile hem de öğretmenler tarafından yaratıcı düşünme becerilerini geliştirmeye yönelik
yönlendirmenin yeterli olmaması ve eğitim öğretim süresince profesyonel veya yarı profesyonel spor
hayatlarının olmasından kaynaklı bu konuya yeterince yer verilmemesi de becerinin beden eğitimi
öğretmenleri arasında cinsiyete göre farklılık göstermemesini etkileyen nedenler arasında gösterilebilir.
Araştırmanın bu bulgusu çeşitli gruplarda yapılan çalışmalarda (Adıgüzel, 2016; Ulaş ve ark., 2014;
Kurnaz. 2011; Temizkalp, 2010; Zeytun, 2010; Şahin, 2010; Yenilmez ve Yolcu, 2007) yaratıcı düşünme
becerileri ile cinsiyet arasındaki ilişkiyi inceleyen mevcut çalışmalarla tutarlılık gösterir iken, araştırma
bulgularımız ile tutarlılık göstermeyen çalışmalarda mevcuttur (Kurnaz, 2011; Akıllı, 2012; Özben ve
Argun, 2000; Gelen, 1999; Yaman ve Yalçın, 2005; Gülel, 2006).
Araştırmamızda beden eğitimi öğretmenlerinin yaş değişkeni ile yaratıcı düşünme becerileri ölçeği
toplam puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık olmadığı tespit edilmiştir.
Literatürde araştırma bulgularımızla paralellik gösteren çalışmalar (Yıldırım, 2006) bulunurken,
araştırma bulgularımızın tersi yönünde bulunan çalışmalarda mevcuttur (Çetingöz, 2002; Gelen,
1999). Araştırmamızın bir diğer bulgusu olan beden eğitimi öğretmenlerinin kıdem yılı değişkeni ile
88
yaratıcı düşünme becerileri ölçeği toplam puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık
olmadığı tespit edilmiştir. Bu durumun öğretmenlerin eğitimleri boyunca ve sonrasında düşünme
becerilerinin geliştirilmesine yönelik bir eğitim almadıkları ve yaratıcılıklarını kullanamadıklarından
kaynaklandığı söylenebilir. Gelen (2002) öğretmenlerin sosyal bilgiler dersinde düşünme becerilerini
kazandırma yeterliliklerinin değerlendirilmesi sonucunda, öğretmenlerin yaratıcı düşünme becerilerini
bilmedikleri ve sınıflarında uygulayamadıkları tespit edilmiştir. Literatürde araştırma bulgularımıza
paralellik gösteren çalışmalar (Adıgüzel, 2016; Şahin, 2010; Yıldırım, 2006; Gelen, 2002; Yenilmez
ve Yolcu, 2007) bulunurken, araştırma bulgularımızın tersi yönünde bulunan çalışmalarda mevcuttur
(Uzman, 2003; Gelen, 1999).
Araştırmamızda beden eğitimi öğretmenlerinin medeni durum değişkeni ile yaratıcı düşünme
becerileri ölçeği toplam puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık olmadığı tespit
edilmiştir. Araştırmanın bu bulgusu, çeşitli gruplarda yapılan çalışmalarda yaratıcı düşünme becerileri
ile medeni durum arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarla tutarlılık göstermektedir (Şahin, 2010;
Kurnaz, 2011).
Öğrencilere yaratıcı düşünme becerilerin kazandırılması için öncelikle öğretmenlerin yaratıcı
düşünme becerileri eğitimi almalı ve geliştirilmesi oldukça önemlidir. Sevinç (2003)’e göre düşünme
becerilerini kazanan öğretmenler hem kendi yaşamlarında hem de eğitim çalışmalarında etkili ortamlar
yaratma konusunda daha eğilimli olmaktadırlar. Bireylerin yaratıcı olabilmeleri için öncelikle kendine
güven duymaları, özgürce düşünebilmeleri, gerektiğinde sıradan kalıplaşmış ve standart kuralların
dışına çıkılabilmesi ve kendilerine yeteneklerini kullanabilecekleri rahat bir ortam sağlanmış olmaları
gerekmektedir (Yaşar ve Aral, 2011).
Araştırmamızda beden eğitimi öğretmenlerinin eğitim düzeyleri ile yaratıcı düşünme becerileri
değişkenlerinin toplam puan ortalamaları üzerinden aralarında istatistiksel olarak anlamlı farklılık olduğu
tespit edilmiştir (p<0.05). Davidovicth ve Milgram (2006) öğretmenlerin eğitim düzeyleri ile yaratıcı
düşünme becerileri arasında pozitif yönde bir ilişki buldukları görülmüştür. Bu durumun lisansüstü eğitim
alan öğretmenlerin, diğer öğretmenlere oranla eğitim seviyelerinin akademik olarak daha yüksek, almış
oldukları eğitimde düşünme becerilerinin öğretilmesinden kaynaklandığı söylenebilir. Araştırmanın
bu bulgusu, çeşitli gruplarda yapılan çalışmalarda, yaratıcı düşünme becerileri ile eğitim düzeyleri
arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmayla tutarlılık gösterirken (Gülel, 2006) çalışma bulgularımız ile
tutarlılık göstermeyen çalışmalarda mevcuttur (Adıgüzel, 2016; Yıldırım, 2006).
Düşünme becerilerini, eğitimde yaygınlaştırmada en önemli hususlardan birisi de öğretmenlerin
eğitimleri ile alakalıdır. Eğitimcilerin öncelikle düşünme becerilerini elde etmeleri ve bunu hayatlarına
adapte etmeleri gerekmektedir. Eğitimciler kazanım sağladıkları bu düşünme beceriler sayesinde
öğrencilere üst düzeyde bu yeteneklerini geliştirici çalışmalar sunabilmektedirler. Levine (1996)
öğretmenler üzerine yapmış olduğu çalışma sonucunda yaratıcılık düzeyleri üst seviyede eğitimcilerin,
öğrencilerin ihtiyaçları doğrultusunda daha duyarlı olma, öğrencilerin moral ve motivasyon düzeylerini
yüksek tutma, sınıf içerisindeki farklılıkları kabul etme, pozitif ilişkiler kurma, çeşitli ve özgün
materyaller oluşturma ve teşvik etme ile yüksek derecede ilişki olduğu belirtilmiştir.
Eğitim sisteminin temel prensipleri, önceki kuşakların yapmış olduklarını tekrarlayan bireyler değil,
yetenekleri doğrultusunda farklı şeyler yapabilen bireyler yetiştirmektir (Sungur, 1992). Bu amacın
gerçekleştirilebilmesi için yenilenen, güçlü ve etkili yapıda özgün koşulları meydana getirmekle mümkün
olacaktır (Akbulut, 2004). Eğitimcilerin bireylerdeki yaratıcı düşünme becerilerini geliştirebilmeleri
için öncelikle kendilerinin bir rol model olmaları ve üst düzeyde yaratıcı bir kişiliğe sahip olmaları
gerekmektedir. Ayrıca yaratıcı düşünme; zaman baskısından uzak, rahat, keyifli ve eğlenceli bir
ortamda gerçekleşmektedir. Bu bağlamda eğitimcilerin, öğrenciler için bu koşulları sağlamaları
gerektiği ifade edilmektedir (Senemoğlu, 1996). Öğrenciler için böyle bir ortamın hazırlanmasında,
eğiticilerin nitelikleri oldukça önem arz etmektedir (Senemoğlu, 1996). Yükseköğretim kurumların
eğitim sisteminde eğitimcilerin yeterli bilgi düzeyine sahip olma ve bu bilgiyi ne amaçla ve nerede
89
kullanmaları gerektiğini bilmeleri önem arz etmektedir. Bu durumda eğitimcilerin hem hizmet öncesinde
hem de hizmet esnasında, yaratıcı düşünme becerilerine sahip olacak ve bu becerileri geliştirecek şekilde
yetiştirilmeleri öğrencilerin yetiştirilmesi bakımından önem kazanmaktadır.
Sonuç olarak, eğitim düzeyinin yaratıcı düşünme becerileri üzerinde etkili olduğu görülmektedir.
Yani, yaratıcı düşünme becerileri yüksek olan öğretmenlerin eğitim kalitesini artırıcı bir özelliğe sahip
oldukları söylenebilir. Yaratıcı düşünme becerilerine dayalı bir eğitimin bireylerin kendi yaşantıları ile
birlikte sosyal ve kültürel düzeyde de önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir.
KAYNAKLAR
Adıgüzel DÇ. (2016). Sınıf öğretmenlerinin yaratıcı düşünme becerileri ile öğretmen davranışlarının öğrencilerin
yaratıcı düşünme becerilerinin gelişimine katkısı arasındaki ilişki, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
Akbulut G. (2004). Coğrafya Öğretimi ve Yaratıcı Düşünce, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28,
215-223.
Akıllı N. (2014). İlköğretim Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Eğilimleri Ve Yaratıcılık Düzeyle-
rinin Değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi,
Kahramanmaraş.
Altın B. (2010). İlköğretimde görevli öğretmenlerin örgütsel bağlılıklarıyla yaratıcılıkları ilişkisi (Yayımlanmamış
Yüksek Lisans Tezi), Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Cheung RHP, (2012). Teaching for creativity: Examining the beliefs of early childhood teachers and their influence
on teaching practices. Australasian Journal of Early Childhood, 37(3), 43-51.
Cropley JA. (2004). Creativity in education & learning. London: Routledge Falmer.
Çetingöz D. (2002). Okul öncesi öğretmenliği öğrencilerinin yaratıcı düşünme becerilerinin gelişiminin incelen-
mesi. (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. İzmir.
Davidovicth N, Milgram RM. (2006). Creative Thinking as a Predictor of Teacher Effectiveness in Higher Educa-
tion. Creavity Research Journal, 18(3), 385-390.
Dutoğlu G, Tuncel M. (2008). Aday öğretmenlerin eleştirel düşünme eğilimleri ile duygusal zeka düzeyleri arasın-
daki ilişki. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8, 11-32.
Emir S, Ateş S, Aydın F, Bahar M, Durmuş S, Polat M, Yaman H. (2004). Öğretmen adaylarının yaratıcılık düzey-
leri. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(9), 105-116.
Eragamreddy N. (2013). Teaching Creative Thinking Skills. International Journal of English Language & Çeviri
Çalışmaları, 1(2), 124-145.
Erdoğdu MY. (2006). Yaratıcılık ile öğretmen davranışları ve akademik başarı arasındaki ilişkiler. Elektronik Sos-
yal Bilimler Dergisi, 5(17), 95–106.
Gelen İ. (1999). İlköğretim okulları 4. sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersinde düşünme becerilerini kazan-
dırma yeterliliklerinin değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü. Adana.
Gelen İ. (2002) Sınıf Öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler Dersinde Düşünme Becerilerini Kazandırma Yeterliklerinin
Değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(10), 100-119.
George D, Mallery P. (2016). IBM SPSS Statistics 23 Step by Step: A Simple Guide and Reference. New York:
Routledge: 112-120, https://doi.org/10.4324/9780429056765
Gök B, Erdoğan T. (2011). Sınıf öğretmeni adaylarının yaratıcı düşünme düzeyleri ve eleştirel düşünme eğilimle-
rinin incelenmesi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 44(2), 29-51.
90
Görgen İ, Karaçelik S (2009). Okulöncesi öğretmenliği ve fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin yaratıcı düşünme
becerileri düzeylerinin karşılaştırmalı incelemesi, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,
23, 129-146.
Gülel G. (2006). Sınıf Öğretmeni adaylarının yaratıcılık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
Gülererli N. (2014). Öğretmenlerin Evlilik Uyumları İle Yaratıcılıkları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi (Yayım-
lanmamış Yüksek Lisans Tezi) Marmara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
İnel ED. (2016). Öğretmenler öğrenme ortamında öğrencilerin yaratıcılıklarını destekleme düzeylerine ilişkin ken-
dilerini nasıl değerlendiriyorlar? Electronic Turkish Studies,1(3), 1287-1308.
İnel Ekici, D. (2014). Öğretmen adaylarının fen öğretiminde yaratıcılığa ilişkin görüşleri ve yaratıcı düşünme
etkinliklerinin uygulamaya yönelik öz-yeterlik algıları. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi
Dergisi, 23, 142-172.
Karasar N. (2004). Bilimsel araştırma yöntemi (13. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Karataş S, Özcan S, (2010). Yaratıcı Düşünme Etkinliklerinin Öğrencilerin Yaratıcı Düşünmelerine ve Proje Geliş-
tirmelerine Etkisi, Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(1), 225-243.
Kesicioğlu SO, Deniz Ü. (2014). Okulöncesi Öğretmen Adaylarının Öğretmenlik Mesleğine İlişkin Tutumları İle
Eleştirel Düşünme ve Yaratıcılık Becerileri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Turkish Studies, İnternational
Periodical Fort He Languages, Literatüre And History Of Turkish Or Turkic, 9(8), 651-659.
Kirişçioğlu S, Başdaş E, Başöncül N. (2007). Eğitim fakültesi’nde öğrenim gören 1. ve 4. sınıf öğrencilerinin
eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. E. Erginer (Ed.), 16. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi bildiri
kitabı içinde (c. 2, s. 430–436). Ankara: Detay Yayıncılık.
Koray Ö. (2004). Fen Eğitiminde Yaratıcı Düşünmeye Dayalı Öğrenmenin Öğretmen Adaylarının Yaratıcılık Dü-
zeylerine Etkisi, Fen Eğitiminde Yaratıcılık Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi 40, 580-599.
Koray Ö, Çil H. (2006). Öğretmen adaylarının öğrenme stilleri ve eleştirel düşünme becerileri arasındaki ilişkinin
incelenmesi. XV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi’nde sunulmuş bildiri, Muğla.
Kuran K. (2002). Öğretmenlik Mesleği (Niteliği ve Özellikleri), A. Türkoğlu (Ed.). Öğretmenlik Mesleğine Giriş.
Ankara: İnci Ofset.
Kurnaz A. (2011). İlköğretim öğretmenlerinin yaratıcılık düzeyleri ve demokratik tutumları arasındaki ilişkinin
değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
Levine JC. (1996). Personal creativity and classroom teaching style of second- year, inner city teachers. Unpublis-
hed Doctoral dissertation. Fordham University, Newyork, U.S.A.
Lewis R. (2009). Understanding Pupil Behaviour: Classroom management techniques for Teachers (2nd ed.).
Oxon: Routledge.
Özben Ş, Argun Y. (2000). Üniversite öğrencilerinin yaratıcılık düzeylerinin karşılaştırılması. IX. Ulusal Eğitim
Bilimleri Kongresi Bildiri Özetleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Ya-
yınları.
Özcan D. (2010). Contributions of English teachers’ behaviours on students’ creative thinking abilities. Procedia
Social and Behavioral Sciences, 2(2), 5850–5854.
Rubenstein LD, McCoach DB, Siegle D. (2013). Teaching for creativity scales: An instrument to examine teachers’
perceptions of factors that allow for the teaching of creativity. Creativity Research Journal, 25(3), 324-334.
Senemoğlu N. (1999). İlköğretimde Etkili Öğretme ve Öğrenme El Kitabı: Öğrenme Ürünleri ve Öğretimi. Burdur.
Sevinç, M. (2003). Bilişsel Gelişim ve Düşünme Becerilerinin Eğitimi. M. Sevinç (Ed.) Gelişim ve Öğrenmede
Yeni Yaklaşımlar (157-168), İstanbul: Morpa Yayınları.
Sungur N. (1992). Yaratıcı Düşünce. İstanbul: Evrim Yayınevi.
91
Şahin E. (2010) İlköğretim öğretmenlerinde yaratıcılık, mesleki tükenmişlik ve yaşam doyumu (Yayımlanmamış
Yüksek Lisans Tezi) Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
Temizkalp G. (2010). Öğretmen Adaylarının Yaratıcılık Düzeyleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Mehmet
Akif Ersoy Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Burdur.
Ulaş AH, Tedik G, Sevim O. (2014). İlkokul 4. Sınıfta Uygulanan Yaratıcı Drama Etkinliklerinin Öğrencilerin
Yaratıcılık Düzeylerine Etkisi A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 52, 331-350.
Uzman E. (2003), Okulöncesi Eğitim Kurumlarında Çalışan Öğretmenlerin Yaratıcı Düşünme Becerilerinin Ge-
lişiminin İncelenmesi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Ens-
titüsü, İzmir.
Wegerif R. (2007). Diyalojik eğitim ve teknoloji: Öğrenme alanını genişletmek (Cilt 7). Springer Bilim ve İş
Medyası.
Yaman, S., Yalçın, N. (2005). Fen bilgisi öğretiminde probleme dayalı öğrenme yaklaşımının yaratıcı düşünme
becerisine etkisi. İlköğretim on-line dergisi. 4(1), 42-52.
Yaşar MC, Aral N. (2011). Altı Yaş Çocuklarının Yaratıcı Düşünme Becerilerine Sosyo-Ekonomik Düzey ve Anne
Baba Öğrenim Düzeyinin Etkisinin İncelenmesi. Kuramsal Eğitim bilim, 1, 137-145.
Yenilmez K, Yolcu B, (2007) Öğretmen Davranışlarının Yaratıcı Düşünme Becerilerinin Gelişimine Katkısı. Os-
mangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 95-105.
Yıldırım B. (2006). Öğretmenlerin yaratıcılığa bakış açısı ve anasınıfı çocuklarının yaratıcılık düzeylerinin, öğret-
menin yaratıcılık düzeyine göre incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Hacettepe Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitiüsü, Ankara
Zayif K. (2008). Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bolu.
Zeytun S. (2010). Okul öncesi öğretmenliği öğrencilerinin yaratıcılık ve problem çözme düzeyleri arasındaki
ilişkinin incelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri
Enstitüsü, İzmir.
92
ENDÜSTRİYEL ATIKSULARDAN ÇİTOSAN

KOAGÜLASYONU İLE RENK GİDERİMİ
Ezgi Oktav Akdemir

Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, İzmir, Türkiye
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9513-3524
ÖZET
Çevre dostu koagülantların atıksu arıtımında uygulanabilirliği son yıllarda yeni araştırma konusu
olmuştur. Toksik olmayan, biyolojik olarak parçalanabilen bir doğal polimer olan çitosan bu amaçla
yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu çalışmada çitosan koagülasyonu ile renk giderimi iki farklı
endüstrinin atıksuyunda denenmiştir. Deneysel çalışmalar Box-Wilson deneysel tasarım metoduna
göre tasarlanmıştır. Bu metod, çitosan koagülasyonu ile renk giderimi için istatistiksel olarak güvenilir
sonuçlar üretmek ve ayrıca renk giderme verimliliklerini en iyi duruma getiren optimum koşulları
saptamak için kullanılmıştır.
İlk olarak boyalı sularla denemeler yapılmıştır. Farklı boya konsantrasyonları (50-300 mg/l) ve farklı
çitosan konsantrasyonları (50-200 mg/l) seçilmiş, jar testi yapılarak en yüksek renk giderme verimini
veren koşullar belirlenmiştir.
Çalışma kapsamında ikinci olarak incelenen endüstri ise süt endüstrisidir. Süt endüstrisinden alınan
peyniraltı suyuna farklı konsantrasyonlarda (30-300 mg/l) çitosan eklenerek jar testi uygulanmış,
maksimum renk giderme veriminin elde edildiği çitosan konsantrasyonu ve çökeltim süresi belirlenerek
bildiri kapsamında sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Renk Giderimi, Çitosan, Boyalı Atıksu, Peyniraltı Suyu.
COLOR REMOVAL FROM INDUSTRIAL WASTEWATER BY CHITOSAN

COAGULATION
ABSTRACT
Applicability of environmentally friendly coagulants in wastewater treatment has become a new
research topic in recent years. Chitosan, a non-toxic, biodegradable natural polymer, is widely used for
this purpose. In this study, color removal with chitosan coagulation was studied in wastewater of two
different industries. Experimental studies were designed according to the Box-Wilson experimental
design method. This method was used to produce statistically reliable results for color removal
by chitosan coagulation and also to determine optimum conditions that optimize color removal
efficiencies.
93
First, experiments were made with dyeing wastewater. Different dye concentrations (50-300 mg/l)
and different chitosan concentrations (50-200 mg/l) were selected. Jar test was performed to determine
the conditions giving the highest color removal efficiency.
The second industry examined within the scope of the study is the dairy industry. The jar test was
applied by adding chitosan at different concentrations (30-300 mg/l) to the cheese whey obtained from
the dairy industry. The chitosan concentration and the precipitation time, at which the maximum color
removal efficiency was obtained, were determined and presented within the scope of the study.
Keywords: Color Removal, Chitosan, Dyeing Wastewater, Cheese Whey Effluent,.
94
EVALUATION OF TORQUES AND TRANSVERSE

HOLES IN THE TOTAL DEFORMATION OF SHAFTS
Savas Evran1*, Mustafa Kurt2

*1
Canakkale Onsekiz Mart University, Canakkale Faculty of Applied Sciences, Department of Energy Management,
Canakkale, Turkey.
2
Marmara University, Faculty of Technology, Department of Mechanical Engineering, Istanbul, Turkey.
*1
ORCID Code: (0000-0002-7512-5997)
2
ORCID Code: (0000-0001-8714-977X)
ABSTRACT
In this study, total deformation analysis of shafts with transverse holes were performed numerically.
Numerical analyses were carried out finite element software ANSYS Workbench. Shafts were modelled
for clamped-free boundary conditions. Various torques at the free ends of the shafts were applied as
50 Nm, 60 Nm and 70 Nm. The shafts are designed to contain different transverse hole numbers such
as one hole, two holes, and three holes. According to the numerical results obtained, the increase in
torque values applied to the free end of the shafts increases the deformation of the shafts. Increasing the
number of transverse holes in the shafts also increases the deformation. Thus, the shaft with minimum
deformation is obtained using one transfer hole and a torque value of 50 Nm.
Keywords: Deformation, ANSYS, Transverse Hole, Torque.
INTRODUCTION
Shafts are used in many areas of industry such as shipping, automotive, automation systems, wind
turbines. It is generally used for mechanical power transmission in these systems. It can be used to
transmit a circular motion to a system a certain distance away. In these shafts, it is required to be
produced with transfer holes for use. However, the transfer holes can directly affect the mechanical
properties of the shafts. Especially as a result of applied torque, increases in deformation values may
occur. Increased deformation can also affect the life of the shafts. In the literature, there are studies
related to many torque applications. The composite materials made of carbon/epoxy and glass/epoxy
in automotive transmission applications were analyzed and ANSYS software was used in numerical
analyses (Gireesh et al. 2013). Optimization of drive shaft was investigated and ANSYS was utilized
for numerical calculations (Jayanaidu et al. 2013). Mechanical performance of drive shaft made of
composite materials were examined (Suresh et al. 2021). A study including the optimization of drive
shaft was reported and statistical and finite element methods in the study were mentioned (Dharmadhikari
et al. 2013). Hollow shafts made of composite materials reinforced fibers were analyzed and ANSYS
software were utilized for numerical analyses based on different element type (James Prasad Rao et
al. 2016). A study consisting of analysis and modeling shafts made of composite materials was stated
95
(Nadeem et al. 2018). As seen from the literature review, composite materials are generally used in the
manufacture of shafts. In this study, steel material was used. In order to prevent the risks that may occur
due to deformation on the shafts, in this study, numerical analysis of shafts with different transfer holes
depending on different torque values has been carried out.

This numerical study deals with the total deformation of shafts with different transverse hole
numbers under various torque. The shafts were designed in three dimensions using the drawing program
SOLIDWORK. Each shaft was drawn with a different number of transfer holes. The diameter of the
transfer holes was chosen as 8 mm. The transfer holes were positioned to be 35 mm, 70 mm, and 105
mm from the clamped boundary condition. The shafts have a diameter of 15 mm and a length of 140
mm. The location of the transfer holes and the shaft dimensions are shown in Figure 1.
Figure 1. Location of the transfer holes and the shaft dimensions
Shafts whose design was completed were analyzed numerically with ANSYS WORKBENCH software.
Numerical analyzes were performed to calculate the total deformation values. Three different torque values
were applied in the analyses. These values were chosen as 50 Nm, 60 Nm, and 70 Nm, respectively. These
torques were applied from the free end of the shafts. Each shaft was examined under the clamped-free
boundary condition. Shaft with clamped-free boundary conditions was illustrated in Figure 2.
Figure 2. Shaft with clamped-free boundary conditions
96
In analyses, mesh size was selected as program control and 0.5 element size was used. The material
elasticity modulus is taken as 200 GPa. Nine different shafts were used and a total of nine different
numerical analyzes were performed. The number of transfer holes, position and applied torque values of
shafts used in numerical analysis are given in Table 1.
Table 1. Shaft Type for transfer holes and torques applied
Number of
Shaft Type Torque Value Position on the X-axis
Transfer Holes
Shaft 1 50 N.m 1 35mm
Shaft 2 50 N.m 2 35mm - 70mm
Shaft 3 50 N.m 3 35mm -70mm - 105mm
Shaft 5 60 N.m 2 35mm - 70mm
Shaft 6 60 N.m 3 35mm -70mm - 105mm
Shaft 8 70 N.m 2 35mm - 70mm
Shaft 9 70 N.m 3 35mm - 70mm - 105mm

In this study, the numerical total deformation analyzes of the shafts using different torque and transfer
holes were analyzed under the clamped-free boundary conditions. Numerical calculations were carried
out using the finite element approach. The numerical results obtained using ANSYS WORKBENCH
software are given in Table 2.
Table 2. Numerical results for deformation analyses
Number
Shaft Type Torque Value of Position on the X-axis Total Deformation
Transfer Holes
Shaft 1 50 N.m 1 35mm 0.15103 mm
Shaft 2 50 N.m 2 35mm - 70mm 0.16473 mm
Shaft 3 50 N.m 3 35mm -70mm - 105mm 0.17843 mm
Shaft 4 60 N.m 1 35mm 0.18124 mm
Shaft 5 60 N.m 2 35mm - 70mm 0.19768 mm
Shaft 6 60 N.m 3 35mm -70mm - 105mm 0.21412 mm
Shaft 7 70 N.m 1 35mm 0.21144 mm
Shaft 8 70 N.m 2 35mm - 70mm 0.23062 mm
Shaft 9 70 N.m 3 35mm - 70mm - 105mm 0.24981 mm
According to Table 2, the increase in the number of transfer holes on the shafts causes an increase in
the total deformation value. This situation can be explained by the fact that the increase in the number of
97
transfer holes decreases the strength values of the shafts. Thus, the deformation value of the shafts can
also be increased. In addition, the increase in the torque values applied from the free end of the shafts
causes an increase in the deformation value. This result can be explained by the fact that the increase
in torque value reduces the strain resistance of the shafts. Therefore, minimum deformation occurs in
shafts with small torque and less transfer holes. ANSYS results based on the finite element method are
shown in Figure 3. Compared to the clamped boundary condition, the maximum deformation occurs
at the free end of the shafts. In addition, the maximum total deformations were monitored around the
transfer hole.
1. Total Deformation Analysis 2. Total Deformation Analysis 3. Total Deformation Analysis
Figure 3. Finite element results for total deformation analyses.
CONCLUSION
In this numerical study, the total deformation analysis of shafts, depending on the number and
position of different transfer holes, was analyzed under different torque values using ANSYS software,
which includes the finite element method. A total of nine different numerical analyzes were carried out.
In each analysis, shafts depending on the number of transfer holes and torque values were used. As the
findings of this study:
• The increase in the deformation of the shafts depends on the increase in the number of holes.
• The increase in the torque values applied from the free end of the shafts increases the deformation.
• The deformation at the free end of shafts is greater compared to the clamped end.
• High deformations are detected around the transfer holes.
98
REFERENCES
Dharmadhikari SR, Mahakalkar SG, Giri JP, Khutafale ND 2013 Design and Analysis of Composite Drive Shaft
Using Ansys and Genetic Algorithm-a Critical Review. Int J Mod Eng Res. 3(1):490-496.
Gireesh B, Sollapur Shrishail B, Satwik V 2013 Finite Element & Experimental Investigation of Composite Torsi-
on Shaft. International Journal of engineering research and appplications. 3(2):1510-1517.
James Prasad Rao B, Srikanth DV, Suresh Kumar T, Sreenivasa Rao L 2016 Design and Analysis of Automotive
Composite Propeller Shaft Using Fea. Materials Today: Proceedings. 3(10, Part B):3673-3679.
Jayanaidu P, Hibbatullah M, Baskar P 2013 Analysis of a Drive Shaft for Automobile Applications. IOSR Journal
of Mechanical and Civil Engineering. 10(2):43-46.
Nadeem SKS, Giridhara G, Rangavittal HK 2018 A Review on the Design and Analysis of Composite Drive Shaft.
Materials Today: Proceedings. 5(1, Part 3):2738-2741.
Suresh G, Srinivasan T, Stephen Bernard S, et al. 2021 Analyzing the Mechanical Behavior of Ipn Composite Dri-
ve Shaft with E-Glass Fiber Reinforcement. Materials Today: Proceedings. 45:1107-1111.
99
MONOGRAM EĞİTİMİNİN GRAFİK VE FOTOĞRAF

ALANI ÖĞRENCİLERİNİN HARFLERLE AMBLEM
OLUŞTURMA BECERİLERİNE ETKİSİ
Şeyma TEMİZ YILMAZ 1*, Doç. Dr. İlkay Doğan TAŞ2*

1
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eğitim Programları ve Öğretim, Kırıkkale, Türkiye.
2
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eğitim Programları ve Öğretim, Kırıkkale, Türkiye.
1
ORCID Code: 0000-0001-6363-1705
2
ORCID Code: 0000-0002-1418-1688
ÖZET
Grafik ve Fotoğraf Alanı’ndan mezun olan bireyler için etkili amblem tasarımı yapmak önemli bir
beceri olarak görülmektedir. Grafik tasarımcının etkili amblem tasarlamasında, monogram eğitiminin
etkisi büyüktür. Bu araştırmada, monogram eğitiminin, Bilgisayarda Grafik Tasarım dersini almakta olan
öğrencilerin amblem oluşturma becerileri üzerindeki etkisini belirlemek amaçlanmıştır. Bu temel amaç
ile öğrencilerin kurum harflerini monogram yöntemiyle tasarlayıp amblem oluşturmaları sağlanmıştır.
Araştırmada kontrol gruplu öntest sontest deneysel desen kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu
Bilgisayarda Grafik Tasarım dersini almakta olan deney grubu 18, kontrol grubu 13 olacak şekilde 31
öğrenci oluşturmuştur. Araştırma kapsamında “Monogram Yöntemiyle Amblem Tasarımı Programı”
hazırlanıp deney grubuna uygulanmıştır. Kontrol grubunda normal eğitim programına devam edilmiştir.
Deney ve kontrol gruplarına araştırmacının hazırladığı “Monogram Yöntemiyle Amblem Tasarımı
Beceri Testi” öntest-sontest olarak uygulanmıştır. Verilerin analizinde, grupların kendi içerisinde öntest-
sontest arasında anlamlı bir fark meydana gelip gelmediğini belirlemek amacıyla ilişkili örneklemler
t-Testi; gruplar arasında anlamlı bir fark meydana gelip gelmediğini belirlemek amacıyla ise ilişkisiz
örneklemler t-Testinden yararlanılmıştır. Araştırma kapsamında gerçekleştirilen ilişkili örneklemler
t-testi sonuçlarına göre kontrol grubunun öntest-sontest puanları arasında anlamlı bir fark bulunmazken
deney grubunun öntest-sontest puanları arasında sontest lehine anlamlı bir fark görülmektedir. İlişkisiz
örneklemler t-testi sonuçları incelendiğinde ise öntest puanlarında deney ve kontrol grupları arasında
anlamlı bir fark bulunmazken son test puanlarında deney grubu lehine anlamlı bir fark görülmektedir.
Bu durum deney grubuna uygulanan monogram eğitiminin öğrencilerin harflerle amblem oluşturma
becerisini arttırmada önemli bir etkisi olduğunu göstermektedir.
Anahtar Sözcükler: monogram, amblem, meslek lisesi
GİRİŞ
Günümüzde tasarımcıların ticari marka yaratmak için ellerinde bir dizi seçenek bulunmaktadır. Bu
seçeneklerden biri de monogram amblemlerdir. Monogram amblemi anlamak için öncelikle monogram
100
terimini kavramak gerekir. Monogram, bir veya daha fazla harfin tek bir simge oluşturmak için üst üste
veya yan yana birleştirildiği tasarımdır (Oxford Learner’s Dictionary, 2022). Simgesel işaretler, hizmet
ya da nesneyi göstermeye yarayan işaretler olup evrensel bir dil olma özelliği gösterirler (Parlak, 2012).
Grafik simgeler; amblem, simgesel işaret, logo ve ticari marka gibi terimlerle isimlendirilir. Amblemler,
kurumlara görsel kimlik kazandıran, sözcük özelliği göstermeyen, soyut veya nesnel görüntülerle ya
da harflerle oluşturulan simgeler olarak ifade edilir (MEGEP, 2012). Amblem ve ticari marka, firma ya
da ürüne kişilik kazandırır ve benzerlerinin içinde ayırt edilmesini sağlar. Tanınan bir amblem, ürünün
garantisi haline gelmektedir (Becer, 2015). Grafik ve Fotoğraf Alanı bilgisayarda grafik tasarım dersinde
kurumsal kimlik çalışmalarına geçmeden tipografi düzenlemeleriyle temel oluşturulur. Tipografi, harf
ve semboller kullanılarak oluşturulan görsel tasarımlardır (Özsoy, Tuncay ve Uğur, 2017, s.1646). Emil
Ruder “Tipografinin tek ve yalın bir görevi vardır ve bu da yazıyla bilgi iletmektir” derken tipografinin
görevini özetlemiştir (Ambrose ve Harris, 2012, s.38). Öğrenciler tipografi düzenlemeleriyle monogram
denemeleri yaparlar. Tipografiyi iyi tanıyan tasarımcı monogram çalışmalarında da başarılı olur.
Eski Yunanca bir terim olan monogram, bir şeyin dış hatlarından yazılıp çizilmesi anlamına gelen
“tek çizgi” olarak ifade edilir. Bugün bu kelime, bir kişinin isminin baş harflerinden oluşan tasarımlar
için kullanılmaktadır (Yozgat, 2019). Monogramlar, sanatsal bir uyum içinde iç içe geçmiş iki veya
daha fazla harften oluşan çok kullanışlı ve göz alıcı estetik görsel aygıtlardır. Monogramlar; amblem,
reklam, kitap illüstrasyonu, tebrik kartları, posterler, vb. yazı gerektiren hemen hemen her türlü projede
yer alırlar (Takahashi, 2011). Monogram aynı zamanda tipografik deneyler olarak karşımıza çıkar. Bu
deneyler ile kuruluşlar, rakiplerinden ayrılmak için, mümkün olduğunca bağımsız ve karıştırılmaz bir
kurum işareti edinmişlerdir. Ancak bu durum, pazarın gittikçe büyümesi ve her türlü kurum işaretinin,
özellikle harflerden oluşan işaretlerin, kullanılmasıyla gittikçe zorlaşmaktadır (Okay, 2013, s. 143). Daha
yaratıcı ve benzersiz monogramlar oluşturmak için tipografinin iyi tanınması gerekmektedir. Fermín
Guerrero’nun (2015) bir araştırmasına göre monogramlar; tüm değişikliklere rağmen toplumun çok
yönlü iletişim cihazlarıdır. Bu iletişim cihazları görsel iletişimin en önemli iki etkinliği olan tipografi-
harfler ve grafik tasarımın bir parçasıdır.
Meslek lisesi Grafik ve Fotoğraf Alanında öğrenim gören öğrenci bilgisayarda grafik tasarım
dersinde kurumsal kimlik oluşturma eğitimi alır. Kurumsal kimlik oluşturulurken öncelikle kurumu
yansıtan amblem tasarımı yapılır. Amblem tasarımını yapabilmeyi iyi öğrenen öğrenci özel sektörde
bir adım öne geçerek aranan eleman olur. Kurumsal kimlik oluşumunda amblem tasarımı yapan
öğrenci doğru olana nasıl yönlendirebilir sorusuna bakmak gerekir. Öğrenen merkezli programa göre
öğrenci öğrenmek istediğini öğrenmelidir. “Peki öğrenci kendisine fayda sağlayanı mı isteyecektir?”
sorusuna cevap olarak Jean-Jacques Rousseau “Evet, öğrenci ne çalışmak istiyorsa onu çalışmalıdır,
fakat öğrenci, öğretmeni onun ne çalışmasını istiyorsa onu çalışmak istemelidir” demiştir (Ellis, 2015).
Öğretmen bu yönlendirmeyi yapmalıdır. Eğitim programı da öğrenciyi çok yönlü tasarım yapmasını
sağlayıcı olmalıdır. Toplumun ihtiyaçları doğrultusunda rakiplerden ayırt edilebilen kurum işaretlerinin
çok yönlü bir şekilde incelenebilir olması gerekmektedir. Öğrenci amblem tasarımı yaparken hem
harfleri kullanmayı öğrenmeli hem de harfleri kuruma uygun hale getirebilme becerisini kazanmalıdır.
Bu araştırmada; monogram eğitiminin bilgisayarda grafik tasarım derslerini almakta olan öğrencilerin
amblem oluşturma becerilerine etkisini belirlemek amaçlanmıştır. Etkili amblem tasarımı yapabilmek
için bireyin bir eğitim sürecinden geçmesi gerekir. Öğrenciye kurumu yansıtan bir amblem tasarımı yap
demek yerine kurum harflerini kullanarak bir amblem tasarımını yapmasını istemek amblem oluşturma
sürecini zenginleştirecek olup daha profesyonel ilerlemesini sağlayacaktır.
YÖNTEM
Monogram eğitiminin bilgisayarda grafik tasarım derslerini almakta olan öğrencilerin amblem
oluşturma becerilerine etkisini belirlemeyi amaçlayan araştırmada kontrol gruplu öntest sontest deneysel
desen kullanılmıştır. Bu çalışmada ilk olarak araştırmacı tarafından Grafik ve Fotoğraf Alanı için
monogram eğitimi hazırlanmıştır. Kontrol grubuna başka bir alan öğretmeni normal eğitim programını
101
uygularken deney grubuna araştırmacı tarafından hazırlanan “Monogram Yöntemiyle Amblem Tasarımı
Programı” yedi hafta boyunca uygulanmıştır. Programın iki haftası harfler ile monogram amblem
eğitimi olarak sürdürülmüştür. Beş haftası ise kavramsal çerçeve ile geometrik ve resimsel formlar ile
monogram amblem konu ve uygulamalarına ayrılmıştır.
Çalışma Grubu
Bu araştırmanın çalışma grubunu Ankara ilinde bulunan bir Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesindeki
Grafik ve Fotoğraf Alanında bilgisayarda grafik tasarım dersini almakta olan deney grubu 18, kontrol
grubu 13 olacak şekilde 31 öğrenci oluşturmuştur. Araştırmada toplamda 1 deney 1 kontrol grubu ile
çalışılmıştır.
Verilerin Toplanması ve Analizi

Monogram eğitiminin amblem oluşturma becerisi üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla bilgisayarda
grafik tasarım dersi kapsamında katılımcılara araştırmacı tarafından hazırlanmış olan “Monogram
Yöntemiyle Amblem Tasarımı Beceri Testi (MYATBT)” kullanılmıştır. Öntest sonrası deney grubuna
araştırmacı tarafından hazırlanmış olan monogram eğitimi uygulanmıştır. Kontrol grubunda ise normal
eğitim programına devam edilmiştir. Eğitim sonunda deney ve kontrol grubuna sontest uygulaması
yapılmıştır. MYATBT’nin analizinde, tekrarlı (öntest-sontest) ölçümler arasında anlamlı bir farkın olup
olmadığının belirlenmesi amacıyla hem ilişkisiz hem de ilişkili örneklemler t-Testinden yararlanılmıştır.
BULGULAR
Bu bölümde deney ve kontrol gruplarının MYATBT’den aldıkları puanlar arasında anlamlı fark olup
olmadığına ilişkin bulgular sunulmuş ve yorumlanmıştır.
Uygulama öncesi ve sonrası MYATBT puanlarında deney ve kontrol grupları arasında gözlenen
değişimlerin anlamlı bir fark gösterip göstermediğine yönelik ilişkisiz örneklemler t-Test sonuçları
Tablo 1’de verilmektedir.
Tablo 1. MYATBT Öntest-Sontest Puanlarının Deney ve Kontrol Gruplarına Göre Karşılaştırılması
Test Grup n x̄ s sd t p
Deney 18 53,88 10,75
Öntest 29 ,177 ,861
Kontrol 13 54,61 11,62
Deney 18 75,22 13,43
Sontest 29 3,717 ,001*
Kontrol 13 57,23 13,19
*İlişkisiz örneklemler t-Testi, p<.05
Grafik 1. MYATBT Öntest-Sontest Puanlarının Deney ve Kontrol Gruplarına Göre Karşılaştırılması
102
Analiz sonuçları, MYATBT öntest puanlarında deney ve kontrol grubu arasında anlamlı bir fark
olmadığını göstermektedir, (t=,177, p>,05). MYATBT sontest puanlarında deney ve kontrol grubu
arasında deney grubu lehine anlamlı bir farklılık meydana gelmiştir, (t=3,717, p<,05). Araştırma
öncesi deney grubunun aritmetik ortalaması 53,88 kontrol grubunun aritmetik ortalaması ise 54,61’dir.
Araştırmaya katılan grupların ön test verilerinde aritmetik ortalamalarının birbirine yakın olduğu
görülmektedir. Uygulama sonrasında ise kontrol grubunun aritmetik ortalaması 57,23’e yükselirken
deney grubunun aritmetik ortalaması 75,22’ye çıkmıştır. Bu durum deney grubuna uygulanan eğitimin
harfler ile amblem oluşturma becerisini artırdığına dair önemli bir bilgi sunmaktadır.
Deney ve kontrol gruplarının MYATBT puanlarında uygulama öncesi ve sonrası arasında gözlenen
değişimlerin anlamlı bir fark gösterip göstermediğine yönelik ilişkili örneklemler t-Test sonuçları Tablo
2’de verilmektedir.
Tablo 2. Deney ve Kontrol Gruplarının MYATBT Öntest-Sontest Puanlarının Karşılaştırılması
Test Grup n x̄ s sd t p
Öntest 18 53,88 10,75
Deney 17 7,425 ,000*
Sontest 18 75,22 13,43
Öntest 13 54,61 11,62
Kontrol 12 ,688 ,504
Sontest 13 57,23 13,19
*İlişkili örneklemler t-Testi, p<.05
Grafik 2. Deney ve Kontrol Gruplarının MYATBT Öntest-Sontest Puanlarının Karşılaştırılması
Analiz sonuçları, kontrol grubundaki öğrencilerin MYATBT puanlarında anlamlı bir fark olmadığını
göstermektedir, (t=,688, p>,05). Bununla birlikte Monogram eğitimine katılan deney grubundaki
öğrencilerin MYATBT puanlarında anlamlı bir fark meydana gelmiştir, (t=7,425, p<,05). Fark puanları
gözlenen değişimin sontest lehine olduğu görülmektedir.
TARTIŞMA VE SONUÇ
Araştırma kapsamında araştırmacı tarafından hazırlanan Monogram Eğitimin öğrencilerin amblem
oluşturma becerilerine etkisi belirlenmeye çalışılmıştır. Eğitime katılan deney grubundaki öğrencilerin
uygulama öncesi ve sonrası amblem tasarımı puanları arasında sontest puanları lehine anlamlı bir
farklılık görülmüştür. Bununla birlikte normal eğitim programında devam eden kontrol grubundaki
öğrencilerin amblem tasarımı puanlarında anlamlı bir artış gözlenmemiştir. Ayrıca eğitime başlamadan
gerçekleştirilen öntest sonuçlarına bakıldığında deney ve kontrol grubu puanları arasında anlamlı
farklılık gözlenmezken son test puanlarında deney grubu lehine anlamlı farklılık olduğu belirlenmiştir.
Bu durumda Monogram Eğitimini almış olan deney grubu ve normal eğitim programını alan kontrol
103
grubunun öntest ve sontest sonuçlarına göre, düzenlenen Monogram eğitiminin öğrencilerin harflarle
amblem oluşturma becerisini artırmada önemli bir etkisinin olduğu söylenebilir.
Monogramlar, tarih boyunca her türlü nesnede kullanılmış olup farklı formlar ve grafik stilleri
benimsemiş ve çok çeşitli işlevsel amaçlara hizmet etmiştir. Armalar, aile işaretleri ve soylu monogramlar
olarak yüzyıllar boyunca kullanılmıştır. Bugün ticari markalar monogramları görsel kimliklerinin
merkezi olarak kullanmaktadırlar (Guerrero, 2015). Meslek liselerinde Grafik ve Fotoğraf Alanında
2012 yılından itibaren Bilgisayar Destekli Grafik Tasarım dersi adı altında Amblem ve Logo modülünde
amblem konusu işlenmiştir. Sözü geçen modülde, amblem tanımı; kurumlara görsel kimlik kazandıran,
sözcük özelliği göstermeyen, soyut veya nesnel görüntülerle ya da harflerle oluşturulan simgeler olarak
yapılmıştır. Amblem çeşitleri ise; formlarını harflerden alan, firma hakkında bir imaj veren biçimlerden
oluşan, harf ve firma hakkında imaj veren, firma hakkında yeni bir imaj veren amblemler olarak dört
gupta toplanmıştır(MEGEP 2012). Ancak amblemin özgün tasarımı konusunda bilgi ve örnek aktarımı
zayıf kalmıştır. 2021-2022 eğitim-öğretim döneminde dersin adı değişerek bilgisayarda grafik tasarım
olmuş ve modül yerine kitap olarak düzenlenmiştir. Dersin amblem ve logo konusu da içerik olarak
güncellenmiştir. Amblem; bir kurum, kuruluş ya da ürüne kimlik kazandıran, sembollerle veya harflerle
oluşturulan simgeler olarak tanımlanmıştır. Amblem çeşitleri ise; formlarını harflerden alan, harf ve
resimsel biçimlerin bir arada kullanıldığı, soyut veya somut amblemler olarak üç grupta toplanmıştır
(Meslek Eba 2021). Yenilenen kitap öğrenciler için daha güncel örnekler içerdiği için daha verimli ders
işlenmesini sağlamıştır. Kitapta güncel bilgiler ve örnekler yer alsa da uygulama noktasında sıkıntılar
çıkabilmektedir. Grafik ve Fotoğraf Alanında Amblem ve Logo konusunda tasarım yaptırılırken genelde
öğrenciden bir amblem veya logo tasarımı yapması istenir. Ancak öğrencinin tasarıma çok yönlü bakması
önemlidir. Tek bir noktadan bakmak yerine tasarımını zenginleştirmesi gerekir. Tasarımı yaparken
kurumu araştırıp onu yansıtan formlara ve harflere yoğunlaşarak tüm yönlere hitap eden tasarımlar
ortaya çıkartabilir. Harfi kullanmayı bilen öğrencinin başarısı da artmaktadır.
İyi bir amblem tasarımı; özgün ve dikkat çekici olmalı, kolay algılanmalıdır. Başka örnekleri
çağrıştırmamalı ayırt edilmelidir (Parlak, 2012). Monogram amblem kurum baş harfleri kullanılarak
yapıldığından başka firmalar ile karışmadan özgün bir tasarım meydana gelecektir.
ÖNERİLER
1. Grafik ve Fotoğraf Alanı öğrencilerine Bilgisayarda Grafik Tasarım dersi için Milli Eğitim
tarafından hazırlanan ders kitabında amblem konusunda verilen bilgilere monogram eğitimi de
dahil edilebilir.
2. Bilgisayarda Grafik Tasarım dersi Tipografik Düzenlemeler ünitesinde tipografinin etkili
kullanılması öğretilerek öğrencilerin harfleri kullanarak özgün amblem tasarımları yapması
sağlanabilir.
3. Amblem tasarımı yapacak olan öğrenciler çok yönlü tasarım yapmaya yönlendirilmelilerdir.
Sadece kurumu ifade eden bir form değil kurum baş harflerini de kullanarak tasarıma yaklaşmaları
teşvik edilmelidir.
KAYNAKLAR
Ambrose, G. ve Harris, P. (2012). Tipografinin temelleri, (B. Bayrak Çev.). İstanbul: Literatür Yayıncılık
Becer, E. (2015). İletişim ve grafik tasarım (10.baskı). Ankara: Dost Kitabevi
Ellis, A. K. (2015) Eğitim programı modelleri, (A. Arı Çev. Editörü). Konya: Eğitim Kitapevi
Guerrero, F. (2015). A study of the development of monograms: From ancient greek coins to contemporary logos.
University of Reading
104
Mesleki ve Teknik Eğitim Programlar ve Öğretim Materyalleri (MEGEP). (2012). Grafik ve fotoğraf alanı amblem
ve logo modülü, Ankara: MEB
Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Grafik ve Fotoğraf Alanı Grafik Dalı (Meslek Eba). (2021). Bilgisayarda grafik
tasarım, Ankara: MEB
Parlak, H. (2012). Temel grafik tasarım bilgisi. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi
Okay, A. (2013). Kurum kimliği. İstanbul: Derin Yayınları.
Oxford Learner’s Dictionary. (2022). https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/monog-
ram?q=monogram /
Özsoy, S. A., Tuncay B. ve Uğur E. (2017). Yeni kurulan üniversitelerin amblem ve logolarının grafik tasarım
yönünden analizi. Ulakbilge, 5(16), 1643-1661.
Takahashi, K. (2011). Modern monograms, 1310 graphic designs, New York: Dover Publications
Yozgat, S. (2019). Türk mitolojisindeki grafik sembollerin günümüz logo tasarımlarına yansımaları: Kuş figürü
örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu.
105
ÇOCUK EDEBİYATINDA BİBLİYOTERAPİ TEKNİĞİ VE

“HAYÂLPEREST” ROMANI KRİTİĞİ
Nejla Sakarya
İstanbul Aydın Üniversitesi
ÖZET
Çocuk kitapları çocuğun gelişim sürecinde dilsel, bilişsel ve toplumsal gelişim açısından
değerlendirildiğinde iki yaşından itibaren başlayıp ortaöğretim çağına kadar uzanan yazınsal ürünlerdir.
Kitaplardaki konu, karakterler, dil-anlatım ve elbette ki resimler bir bütünlük içinde olmalı ve duyarlılıkla
işlenmelidir. Çünkü çocuklar için kitaplar yetişme sürecinde bir rehber, öneri ve hayal evreni olduğu
kadar kişisel sorunlarıyla yüzleşmede bir terapi vasıtasıdır da.
Bu çalışmada çocuk edebiyatı yazınsal örneklerinden biri olan Hayâlperest (2011) kitabını
inceleyerek, bibliyoterapi yönünden de ele alacağız. (Pam Munoz Ryan, 2011)
ANAHTAR KELİMELER Çocuk Edebiyatı, Bibliyoterapi, Kitap İncelemesi
ABSTRACT
Children’s books are literary products starting from the age of two and extending to the age of
secondary school when evaluated in terms of linguistic, cognitive and social development in the process
of the children’s development. The subject matter, characters, language-expression and also pictures in
the books must be in integrity and processed with sensitivity. For, the books for the children are also a
means of therapy in confronting with their personal problems alongside of being a guide, a suggestion
and a dream-world in the process of their growth.
In this study we will examine the book, The Dreamer (‘Hayalperest’2011)one of the literary examples
of children’s literature, and discuss it in terms of bibliotherapy.
KEYWORDS Children’s Literature, Bibliotherapy, Book Review
GİRİŞ
Bu makalede Çocuk Edebiyatının çocuğun yaşamındaki yeri ve önemi, ifade edilmekle birlikte
bedensel, ruhsal, duygusal sorunlarıyla nasıl baş edebileceğine dair Hayâlperest kitabından nasıl
yararlanılabileceği, bibliyoterapi yöntemiyle çocuğun nasıl özdeşim kurabileceğini yöntem ve
örneklerle birlikte dil ve edebiyat bakış açısı gözetilerek ele alınmıştır. Kitabın yazarı Pablo Neruda’nın
çocukluğunda geçen olaylardan ilham alınarak yazılmış olan kitap okuyucunun kendi hayatındaki
sorulara cevap bulabileceği bir bakıma yüzleşebileceği yol gösterici bir eser. Çocukluğunda kitaplarla
kurduğu ilişkinin çocuğun hayatına katkılarını, edebiyatın ve kitabın duygularını nasıl yönlendirdiğini
anlatılmıştır.
106
Ayrıca makalede;
- Çocuk Edebiyatı nedir?
- Çocuk Edebiyatının işlevi nedir?
- Çocuk ve kitap etkileşimi nasıl olmalıdır?
- Çocukların sorunlarını çözmede kitapların işlevi nasıldır?
- Bibliyoterapi nedir? Nasıl uygulanır? Çocukların sorunlarını çözmeye nasıl yardımcı olabilir?
Sorularına da yanıt aranmaya çalışılmıştır.
Çocuk edebiyatından önce çocuk ve edebiyat kavramlarını tanımlamalıyız. Çocuk; iki yaşından
ergenlik çağına kadar süren gelişim ve büyüme dönemini içerir. 20 Kasım 1989’da kabul edilen Çocuk
Hakları Sözleşmesi’ne göre 1. Madde “On sekiz yaşına kadar her insan çocuk sayılır” diyor.
Edebiyat ise “malzemesi dile dayanan, insanların duygu, düşünce ve hayâllerini dile getiren,
edebi ve estetik değeri olan, bayağılık ve çirkinliği kabul etmeyen sözlü ve yazılı verimlerdir”
(Yalçın, Alemdar, syf. 17)
Yetişkin edebiyatı kadar eski olmayan çocuk edebiyatı İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra bilimsel ve
teknolojik gelişmeleri de takip ederek günümüzde bir disiplin haline gelmiştir. Kalkınma düzeyinin ve
eğitim seviyesinin artmasına bağlı olarak daha kaliteli ve özenli edebi yapıtlar verilmeye başlanmıştır.
Çocuk edebiyatı “çocukların büyüme ve gelişmelerine; hayâllerine, duygularına, düşün-
celerine, yeteneklerine ve zevklerine hitap eden, eğitirken eğlenmelerine katkıda buluna sözlü ve
yazılı ürünlerdir.” (Şirin, M. Ruhi, Syf. 9,1994)
Günümüzde edebiyat eserleri yalnızca farkındalık kazanılmasına değil aynı zamanda terapi olarak da
kullanılmaya başlanmıştır. Kitaplarla yapılan bu tedavi yöntemine bibliyoterapi denir.
AMAÇ
Bu makalenin genel amacı, çocuk edebiyatında bibliyoterapi yönteminin kullanılması; psiko-lojik
danışma ve rehberlik amacıyla nasıl kullanılacağını teorik açıdan ve eser üzerinden de incelemektir.
Bu genel amaca ulaşabilmek için şu sorulara cevaplar aranmıştır. Bunlar;
(1) Bibliyoterapinin nedir? Kullanım amaçları nelerdir?
(2) Bibliyoterapinin süreçleri nelerdir?
(3) Bibliyoterapi sürecinde danışmanın rolü nedir?
(4) Çocuk edebiyatında, psikolojik danışma ve rehberlikte bibliyoterapinin kullanımı nasıldır?
(5) Bibliyoterapinin avantajları nelerdir?
(6) Hayâlperest kitabının bibliyoterapi yöntemine bağlı olarak nasıl incelenmiştir?
YÖNTEM
Bu bölümde sırasıyla araştırmanın kapsamı ve amacı, modeli, çalışma grubu, verilerin toplanması,
verilerin analizi ile ilgili bilgiler sunulmaktadır. Ayrıca örnek çalışma da makalede yer almaktadır.
BİBLİYOTERAPİ NEDİR? KULLANIM AMAÇLARI NEDİR?

Gelişim sürecindeki farklılıklar dolayısıyla da çocuk ve gençlik çağı olarak da ayrılmıştır.
Çocukların fiziksel gelişimi yanında dil gelişimi de çok önemlidir. Bu dengeyi kitaplarla
sağlayabiliriz. Çünkü çocuk yaşadığı toplumu, çevreyi, dünyayı dahası kendisini edebiyat aracılığıyla
107
anlayabilecektir. Victor Hugo “Kristof Kolomp Amerika’yı keşfetti bense çocukluğumu

keşfettim” der edebiyatla yolculuğunu. Çünkü çocukluk aslında meraktır da. Her şeyi bilmek ister.
Çevresindeki her şey onun için bir uyarıcıdır. Sürekli sorular sorar. Cevaplandırılması yetmez aklına
da yatması gerekir. Bu aslında bir nevi kendini tanıma ve hayatı anlama çabasıdır da. Sevgi, estetik,
özgüvenin gelişmesi; özdeşim kurma, kendini ifade etme çabası; inanma ve onaylanma ihtiyacı bu
yolculuğun bir parçasıdır. Doğru seçilmiş edebi eserler ve metinler de çocuğun eksik parçalarını
birleştirmesine ve hayatla bağ kurmasına yardımcı olur. Dilin etkin kullanıldığı bu eserler çocuk
için hayat boyu önemli bir unsur olacaktır. Çünkü bu eserler bir yandan çocukluğumuzu beslerken
bir yandan da yetişkinliğimizde geride bıraktığımız çocukluğumuzla aramızda hep bir bağ olacak;
içimizdeki çocuk ve çocukluk edebiyat sayesinde hep var olacaktır. Parmak Çocuk, Kırmızı Başlıklı
Kız, Robinson Crusoe, Gulliver’in Gezileri, Kül Kedisi, Parmak Çocuk, Küçük Prens, Pollyanna,
Kaşağı, Dede Korkut Hikâyeleri, Yürek Dede, Cin Ali, Şermin, Fadiş, Halk Masalları, destanlar,
efsaneler, oyunlar, bilmeceler, şiirler, ninniler, tekerlemeler, çocuk dergileri çocuk edebiyatımızın
klasikleşmiş örneklerinden bazılarını oluşturur.
Bibliyoterapi, kütüphane biliminde eski bir kavramdır. Kitapların tedavide kullanımı ile ilgili en eski
kayıtlardan birisi ortaçağda görülmektedir. 1272 yılında Kahire’de Al-Mansur Hastanesi’nde Kuran tıbbi
tedavi yöntemi olarak kullanılmıştır. (Yılmaz, 2014). Kitaplar yüzyıllardır bir çok insan için terapist rolü
üstlenmişlerdir. Ancak, kitap okumanın bir terapi olarak benimsenmesi ilk defa Amerikalı Benjamin
Rush 1802-1810’da bibliyoterapi kullanımını tavsiye etmesiyle olmuştur. Daha sonra 1853’te Amerikalı
doktor John Minson Galt II akıl ve ruh hastaları için okumanın yararlarının beş sebebini listeleyen
Okuma Üzerine Tepki ve Delilik İçin Eğlence kitabını yazarak bibliyoterapi alanına yeni ufuklar açmıştır
(Rubin, 1978, Syf. 13).
Daha sonra 1916 yılında Samuel Crothers tarafından ruhsal ve duygusal sorunlarla yüzleşmede farklı
bir bakış açısı sunması ve çözümle ilgili farkındalık kazanması için kullanılmıştır. Mevlana, 1200’lü
yıllarda bu teknikle pek çok kişiye yardımcı olmuş, bilimsel anlamda olmasa da bu tekniği kullanmıştır.
(Özdemir, 2015, s.9) Kişiye ayna tutarak, kendisine dışardan bakan biri olarak, kendi sorununu kolay
algılayıp, çözümleri içselleştirerek hikayede görmek olan bibliyoterapi herhangi bir terapi alamayan
kişiler için kısa süreli bir teknik olmakla birlikte doğru zamanda, doğru bireyle, doğru kitabı buluşturmak
olarak tanımlanabilir.
Günümüzde kitapların iyileştirici yönünün kavranmış olmasıyla birlikte, edebi eserlerin
daha çok iç bakış, bilinçaltı farkındalığı oluşturma, bakış açısını genişleterek sorunlarını çözme,
duyguları yansıtma, benliği ve özgüveni genişletme açısından eğitimciler ve psikologlar tarafından
kullanılmaktadır.
BİBLİYOTERAPİNİN SÜREÇLERİ NELERDİR?

Öyküyle okuyucunun kişiliği arasında dinamik bir ilişki kurulması ile başlayan bu süreç üç evrede
gerçekleşir. (Pardeck & Pardeck, 1984; Öner, 1987; Eisenberg & Delaney, 1993).
(1) ÖZDEŞİM VE YANSITMA,
Bu evre başarıldığı zaman, yani okuyucu öykü kahramanı ile özdeşim kurabildiği ve kendi sorunuyla
ilgili bir yansıtma yapabildiği zaman, danışman yavaş yavaş bireyin kendi duygularını ortaya koyması
için onu cesaretlendirir ve arınma evresine hazırlanmasına yardımcı olur.
(2) ARINMA (KATARSİS),
Duyguların ortaya çıkarılması ve arınma evresinde, bireyin öykü kahramanının hangi kişilik
özellikleriyle özdeşim kurduğu ve bununla ilgili duygularının neler olduğu da ele alınma-lıdır. Öykü
kahramanının sorunu ve onun sorununa bakış açısı ile bireyin kendi sorununa yaklaşımını karşılaştırarak,
bunlara eşlik eden duygular tanınmaya ve değerlendirilmeye çalışılmalıdır.
108
(3) İÇ GÖRÜ VE BÜTÜNLEŞME.

İlk iki evrenin ne kadar süreceği bireyin ve sorunun yapısına, danışma sürecinin dinamik-lerine
bağlı olarak değişir. Ancak, birey (danışan) sorunlarını kabul etme ve onlar üzerinde çalışıp nedenlerini
anlamaya başladığında 3. evreye girilmiş olur. Bu evre, bibliyoterapinin son evresidir; bireyin kendi
özelliklerine, yaşadıklarına, sorunlarına ilişkin bir içgörü kazanarak kendi içinde bir bütünlüğe
ulaşabilmesi ile tamamlanır. Danışmanın yardımı ile içgörü kazanan birey, kendi yaratıcı gücünü
kullanarak, öyküdekinden farklı, kendine uygun çözüm seçenekleri üretmeye başlar. Kendi iç güçlerini
harekete geçirir, kendini algılayışı değişir, farkında olmadığı yönleri tanıyıp kabul etmesiyle bütünlük
kazanır.
Bu evreler öncesinde uygulayıcılar için hazırlık ve kitap seçimi aşamaları yer alır. Kolay bir
yöntem gibi algılanmasına karşın, bu yöntemi uygulayacak psikolojik danışman ve öğretmen-lerin
bazı yeterliklere sahip olması, hangi amaçlarla nasıl uygulanacağını iyi bilmesi, sınırlılıkları dikkate
alması gereklidir. Seçilen kitap kişilerin yaş, okuma ve algı seviyesine göre seçilmelidir. Seçilen kitap
bireyin/grubun gelişim düzeyine, okuma düzeyine, ilgi düzeyine uygun olmalıdır. Düzeylerinin üstünde
bir kitabı kavramaları ve yararlanmaları güç olacağı gibi; düzeylerin altında bir kitabın seçilmesi ise,
bireylerin ilgilerinin kopmasına ya da kendilerini aşağılanmış hissetmelerine yol açabilir.
Kitabın niteliği ve edebi değeri dikkate alınmalıdır. Seçilen kitabın kapak düzeninden yazı
puntosuna, sayfa düzeninden basım kalitesine dek incelenmesi kadar kuşkusuz yazarı ve edebi değeri
de sorgulanmalıdır. Kitap, amaca uygun olmalıdır. Bibliyoterapide ulaşılmak istenen hedefe göre kitap
seçilmelidir.
Kuşkusuz ki seçilen kitaptaki kahraman ya da diğer figürler bireyin/ bireylerin özdeşim yapabileceği
özellikler taşımalıdır. Olumsuzların, umutsuzlukların vurgulandığı bireyin kendisine ve topluma zarar
verici davranışlarda bulunduğu kahramanların yer aldığı öyküler kullanılmamalıdır.
KİTAP SEÇİMİNDEN SONRAKİ AŞAMA HAZIRLIK AŞAMASI.

Bu aşamada danışmanın ya da kişilik kuramlarını, insan gelişimini ve gelişim sürecine özgü özellikleri
ve sorunlara yaklaşım yöntemlerini iyi bilmesi gereklidir.
Daha sonra uygulama aşaması başlamış olur. Sunulan kitapta kişiler kendileri ve kahramanlar
arasında özdeşim kurarak, düşünceler sorulan sorularla karşılıklı sohbet ortamında açığa çıkmaya başlar.
Duygular kahraman üzerinden anlatılarak kendine doğru çözüm yolları arayan bireylerin sorunlarını
çığa çıkarmaya başlar. Kendini tanımaya ve özgüven duygu-larına sahip çıkmaya başlar. Arınma ve
dinginlik ortamında rahatlama yaşanır. Yaşadığı ve onarılması zor olarak gördüğü duygu durumlarına
dokunarak, onları tedavi etmeye başlar.
Burada dikkat edilmesi gereken bir yardım için başvuran bireylerin okuma alışkanlığı ve okuma
seviyesidir. Okuma ve anlama düzeyi çok düşük olan danışanlar, okuduklarını anlama ve kendi
yaşamlarına uyarlama konusunda güçlük çekmektedirler.
Literatür incelendiğinde bibliyoterapinin iki farklı şekilde sınıflandırıldığı görülmektedir:
Bunlardan biri okuyucuya daha çok tavsiyeler veren ve uzman olmayanlar tarafından sınıfta,
laboratuarda ve kütüphanelerde kullanılan “gelişimsel bibliyoterapi” diğeri de bilimsel olarak kabul
edilen ve sadece ruh sağlığı uzmanları tarafından uygulanabilen” klinik bibliyoterapi” dir. (Öner,
2007:140-141).
BİBLİYOTERAPİ SÜRECİNDE DANIŞMANIN ROLÜ NEDİR?

Kolay bir yöntem gibi algılanmasına karşın, bu yöntemi uygulayacak psikolojik danışman ve
öğretmenlerin bazı yeterliklere sahip olması, hangi amaçlarla nasıl uygulanacağını iyi bilmesi,
sınırlılıkları dikkate alması gereklidir. (Yeşil Yaprak, B. 2006)
109
ÇOCUK EDEBİYATINDA VE REHBERLİKTE BİBLİYOTERAPİNİN

KULLANIMI NASILDIR?
Kitapların, insanları iyileştirici, onlara yardım edici özellikleri vardır. Edebiyat, önümüzde yeni
yollar açarak, yaşadığımız olaylara farklı biçimlerde bakmamızı sağlayarak, içimizdeki birçok yarayı
iyileştirir. Okuduklarımız yoluyla, yaşamımızda duyabilme ve ulaşabilme olanağımız olmayan birçok
yaşantıya tanık olup, yeni bilgilere, ulaşabiliriz (Rainfield, 2003).
Bibliyoterapi bize terapi sürecinde, duygularımızı keşfetmemize yardımcı olmakla birlikte adını
koyamadığımız duygularımızı açığa çıkaran, yaşadığımız sorunlarla ilgili bize ayna tutan, terapi
sonucunda da çözüm üretebilen bir metottur. Bu konuda yazılmış kitapların, insan psikolojisi üzerinde
hem iyileştirici hem de kişide var olan bazı güçleri harekete geçirici özellikleri vardır.
İnsan kitap okurken, bu dünyada sorun yaşayan yalnız kendisi olmadığını, bazı olayların salt kendi
başına gelmediğini görür; anlar. Yeryüzünde var olan herkesin, yaşamında bazı travmalarla, birçok
sorunla karşılaşabileceğini öğrenir. Bu tür yaşantıların, tüm insanlara özgü olduğunu görmek, insanı
içinde bulunduğu sonsuz evren içerisinde, yalnızlık duygusundan çekip çıkarabilir, bireye güç ve umut
verir.
Meselâ, çocuklar ölüm ve kayıp kavramlarını anlayamaz. Henüz elverişli olmayan yaştaki bir çocuk
bu kavramları bir metinle anlayabilir. Diğer yandan, çocuk adına hayâl eden, çocuk ve ergenin zihninde
yeterli çabaya yol açmayan bir metnin, anlama/anlaşılma eksenindeki zihinsel/beyinsel aktiviteleri
doğurmayacağını da düşünebiliriz. Ya da hayatımızdan memnûn değiliz ve değiştirmek istiyoruz. Nasıl
değiştireceğimizi de bilmiyoruz ve bu arayışımızda kitaplara ihtiyacımız var. Kitap okumak kendimizi
anlamamıza, doğru yorumlamamıza yardımcı olurken, başkalarını anlamamız noktasında da anlamlı bir
eyleme dönüştürür. Bu dönüşümü bibliyoterapi çerçevesinde görebiliriz.
Birçok psikolojik problemlerin altında insanların kendi ruh halini tanıyamamış olmasından
kaynaklanır. Bibliyoterapiyle insanların ruh halini daha iyi anlaması sağlanmaktadır. Kişi kendi ruh
halinin nasıl olduğunu bilirse problemleriyle de etkili bir şekilde mücadele edebilir. Ayrıca bu kitapların
içeriği okuyucunun kişisel gelişimine ve iletişim kabiliyetinin gelişimine de katkı sağlamaktadır.
Yunus Emre’nin de dediği gibi:
“İlim ilim bilmektir
İlim kendin bilmektir
Sen kendini bilmezsin
Ya nice okumaktır.”
Normalde düz bir mantık çerçevesinden hayata bakan kişiler kitap içerisinde daha farklı bakış açısı
kazanır. Kendi duygu ve düşüncelerine göre uyarlayarak yaşamış oldukları duygusal problemlerin
çözümünü ararlar. Bazen sorunun çözümü oldukça basit olabilir ama bunun için küçük ve değerli bir
adımın atılması gerekebilir ancak birçoğumuz bu basit adımın ne olduğunu görmeyiz ya göremeyiz.
Bu yüzden çaresizlik içinde kabuğumuza çekilir, iç dünya-mızı kapatırız. Oysa aynı sorunları yaşamış
kişiler bu sorunların çözümü için bizlere gereken o basit adımları verebilir. Bu yüzden aşılmayacak
problemlerin olmadığını yalnızca o kılavuz-lara ihtiyaç duyduğumuzu söyleyebiliriz. U. Öner
makalesinde bu metotla kişinin;
• Bibliyoterapi kullanılarak, bireyin, yaşamakta olduğu sorunun yalnızca kendi başına gelmiş bir
sorun olmadığı, birçok kişinin de benzer sıkıntıları yaşamakta olduğu gerçeğini görebilmesi
sağlanır.
• Yaşanan sorunların yalnızca tek bir çözümünün olmadığı, bireyin yaratıcı gücünü devreye sokarak
çok çeşitli çözüm yollarına ulaşabileceğini görebilmesine yardımcı olunur.
110
• Birey okuduğu öykü ile kendi öyküsünü kıyaslayabilir. Kahramanı

tanıdıkça kendini ve duygularını tanıyabilir. Kahramanın kullandığı kendisinkinden farklı çözüm
yolarını keşfedebilir.
• Nelerin, hangi çözüm yolarının işe yarar, hangilerinin işe yaramaz olduğunu
görerek kendi senaryosunda neleri değiştirebileceğini, yerine nasıl bir
öykü kurgulayabileceğini bulabilir.
• Kişinin sorununu daha özgürce ifade ederek yine daha özgürce tartışabilmesinin önü açılır.
• Kişinin sorununu yapıcı bir eylem planı hazırlayarak çözümlemesine yardımcı olunur.
• Kişinin olumlu bir benlik kavramı geliştirebilmesine katkıda bulunulur.
• Kişinin üzerindeki duygusal ya da bilişsel baskı hafifletilmeye ya da kaldırılmaya çalışılır.
• Kişinin kendini kabul edebilmesi için destek sağlanır.
• Kişinin kendi dışında bazı ilgi alanları oluşturabilmesine rehberlik edilir.
• Kişinin, çevresindeki insanların davranışlarını ve onları belli bir biçimde davranmaya güdülenen
psikolojik güçleri tanıyabilmesine, ayrıca, kendi sahip olduğu anlama ve yorumlama gücünü
geliştirmesine yardımcı olacağını belirtmiştir.
BİBLİYOTERAPİNİN AVANTAJLARI NELERDİR?

Bibliyoterapinin yetişkin ve çocuklarda uygulanışı farklıdır. Çocuklardaki uygulanışında yetişkin
tarafından çocuğa sesli olarak hikâyeler okunarak onda farklı bakış açıları, düşünce-ler, duygu ve
davranış seçenekleri ile değişim sağlanmaya çalışılır. Uygun konulu ve uygun yollarla paylaşılan
hikâyeler çocuklara içinde bulundukları durumu anlamak ve yaşadıkları zorluklardan kurtulmanın
sağlıklı yollarını öğrenmek için fırsatlar sağlar. Yine kendi kendine okuyabilecekleri kitap setleri de
verilebilir. Çocuklara uygulanan bibliyoterapide dikkat edilmesi gereken en önemli nokta kitap seçimidir.
Seçilen kitapların konusu çocuğun yaşadığı sorunlara benzer konulardan olmalıdır. Hikâye veya roman
kahramanının çocuğun yaşadığı sorunlar gibi sorunlar yaşayıp çözüm bulduğu tarzda konular seçilirse
çocuğun kahramanla özdeşim kurması sağlanabilir. Böylece çocuğun kitapta anlatılan sorunlarla kendi
yaşadığı sorunlar arasında bir bağlantı kurarak çıkış yolu bulması daha kolay olur.
HAYÂLPEREST KİTABININ BİBLİYOTERAPİ YÖNTEMİNE BAĞLI OLARAK

DEĞERLENDİRİLMESİ
Hayâlperest’i Pablo Neruda’nın yazma amacının çocukluğunda yaşadıklarının kendisini nasıl
değiştirdiğini, olaylara bakış açısının kitap okuyarak nasıl geliştiğinin anlatıldığı bir çocuk kitabıdır.
Neruda hayatımızda karşılaşabileceğimiz zorlukların üstesinden nasıl gelebileceğimizi, ideal-
lerimizden vazgeçmeden yolumuza nasıl devam etmemiz gerektiğini; dokunduğumuz her şeyde aslında
bizden izler bıraktığımız kadar, bizlerde de birçok iz kaldığını, hafızamızda derin izler bıraktığını, en
küçük şeylerin bile bizim için ne kadar özel ve önemli olduğunu, idrak ettiğimiz her şeyin bir şiire
dönüşebilme yolculuğunda araç olduğunu, insanın değerini, yüceliğini, güzelliğini idrak etmemizin
önemini, duyguların bizi düşünmeye, düşüncelerimizin duygularımıza etki ettiğine; hayatta en özel
şeyin sevgi ve sorumluluk olduğuna dikkat çekmiştir. (Nokta istiyor sanki çok uzun)
Bu kitap da kişinin gelişim çağında kendini sorgulama, hayatı fark ederek yaşama ve kendi içsel
sorunlarında çözüm bulma anlamında oldukça zengin imgeler bulundurmaktadır.
Bakmak ve görmek arasındaki fark oluğunu; dokunmak ve hissetmenin bir farkı olduğunu; duymanın
anlamak demek olmadığını bölümlerin içerisinde ustalıkla işlendiğinden sözcüklerin kullanım ustalığını
ve imgelerin özenle seçildiği bölümler arasında bilinç akışına pencere açan konularda görebiliriz.
111
Kişiliğin belirleyicileri birden fazladır ve bunları genel olarak biyolojik faktörler, ailesel fak-törler,
sosyal faktörler, kültürel faktörler olarak sınıflandırmak mümkündür. (Genç Tanırım - Kurt, Dilek 2017)
Bazı davranışlarımızı rahatlıkla açıklayabilirken bazılarının altında yatan sebepleri açıklamanın
zor olduğunu görürüz. Freud bu açıklayamadığımız davranışları sebepleri ve süreçleriyle birlikte
geliştirdiği “topoğrafik kuramla” açıklar. Bu kuram ortaya atılmadan önce davranışların sebepleri
bilinç seviyesinde açıklanıyordu fakat Freud davranışların düzensizliklerinin temelinde bastırılmış,
ketlenmiş başka süreçlerin olduğunu bunların da bilinç, ön bilinç, bilinçdışı kavramlarını açıklamıştır.
(Genç Tanırım, Dilek, Kişilik Kuramları, Syf. 73)
Kişinin nevrotik kaygılarla baş edebilmesi için savunma mekanizmaları geliştirmiştir. Bastırma,
gerileme, yansıtma, içe yansıtma, entelektüelleştirme, neden bulma-mantığa bürüme, yapma-bozma,
karşıt tepki geliştirme, yüceltme, yadsıma, izolasyon, özdeşleşme, yön değiştirme, değersizleştirme bu
mekanizmalardandır. Kişiliğimiz geliştikçe bu mekanizmaları kullanmayı da öğreniriz.
Hayâlperest kitabında kitabın kahramanının yaşadığı sorunlar ve sorgulamalar neticesinde soru ve
cevap yöntemiyle, deneyimledikleriyle nasıl farkındalık kazandığı mesajı içermek-tedir.
YALNIZLIK DUYGUSU
Hasta yatağında yatarken komşu evde kendisi gibi arkadaşı olduğunu hayâl ederdi hep. kendisi gibi
yüzen çöpleri toplayan, izleyen, okumayı seven biri.
Babasıyla karşılaşma korkusu. Düş kurmasından hoşlanmayan baba. Bu korkudan dolayı kekeme
olmuş olması. Babasının onun meraklarını annesine benzeterek ona öfke kusması. Neftali’nin annesinin
ölmesini hayal kurmayla özdeşleştirmesi. Çevresiyle bağı kuvvetli değil o yüzden kitap okurken kendini
neşeli, güçlü, özgüvenli hissetmesi, kekeme olduğunu unutması. Bu yüzden düş kurmaktan ve kitap
okumaktan vazgeçmemesi. Her şeyi sorgulaması, düş dünyasının zenginliğiyle ilgili içinde yaşadığı
yalnızlık duygusunu yansıttığı hayâl gücü aslında onun iç dünyasının bir yansıması.
“Teki, olmayan bottan bahset! Bağcıkları yok. Çok yalnız görünüyor” (Syf,19)
“Neftari, eldivenlerin uçarak uzaklaşmasını izlerken kendi içinden de küçük bir parçanın uçup
gittiğini hissetti. O parçasının bir arkadaşı olacak mıydı hiç? Ya da bir işe yarayacak mıydı?”
(Syf.38)
Kahraman fiziksel rahatsızlığının kendisinde oluşturduğu yalnızlık duygusunu kitapla yenmeye
çalışıyor. Hayatını anlamlı kılan şey de aslında bu anlaşılmazlık duygusunun içinde zamanla yaşadığı
aslında kendi kişiliğinde var olan kabiliyetinin ortaya çıkmasına da yardımcı olmuştur.
FİZİKSEL RAHATSIZLIK
“Bazı kelimelerin ahengini çok seviyordu ve en sevdiklerinden birine rastlayınca tekrar tekrar
okuyordu: İçinden söyleyince takılmıyordu. Kelimeleri, sanki yüksek sesle kusursuzca söylemiş
gibi duyuyordu.” (Syf.21)
Bireyin ruhsal dünyasında öncelikli amaç üstünlük çabasıdır. Adler’e göre doğuştan gelen üstünlük
ve üstünlük çabasının kişiye sağladığı işlev; bireyin gelişimine dönük sağladığı güdüdür. Kahramanın
konuşurken kekelemesi onu somut dünyada oldukça zor durumda bırakır. Cansız varlıkların onunla
dalga geçmeyeceğini ve kendini güvende hissettiğini belirtiyor.
KORKU
“Patron o ve herkes babama itaat etmek zorunda. Babamı seviyorlar, herkes mutlu iyi
görünüyor. İşini korumak isteseydin sen de şakalarına gülerdin”
112
“Gözlerinin içine bakıp ona sorular soracak bütün yetişkinlerden korkuyordu zaten.” (Syf.62)
“Yetişkin biri onunla konuştuğunda cevap vermesi gerektiğini biliyordu. Ama derisi
geriliyormuş gibi hissediyordu ve kan damarlarına hücum ediyordu.” (Syf.70)
“Okyanusun gücü ve nabzı onu yutmaya çalışan bir canavarmış gibi hissettiriyordu. Bir
yudumda yutulacak ve ecellerine doğru mu çekilecekti?” (Syf.170)
“Babası neden bu kadar acımasızdı? Neftali kum tepelerini öfkeyle tırmandı. İçinde derin ve
hiddetli bir şey büyüyordu. Bu his nereden gelmişti? Okyanustan mı geçmişti ona?” (Syf.175)
“Üniversiteye girdiğinde istediğini yaparsın dedi Laurita. ‘O zaman bile yazarlığımı gizli
tutmak zorundayım” (Syf.319)
Çocuklarda korku anne baba tutumundan doğar. Onaylanma ve sevgi ihtiyacı en temel ihti-yaçken
bu durum karşılanmadığında çocuk kendi varlığını korku duygusuyla dışarıya vurur. Neftali’nin zayıf
ve çelimsiz olması, kekeme olması yüzünden ailesi tarafından onaylanma-dığını ve en çok da baba
korkusunun kişiliğindeki izleri öfke ve kırgınlıkla belirtir.
ÖZGÜVEN
Neftali onunla alay edenlere doğru döndüğünde, göğsünü şişirip sırtını dikleştirerek yürümeye çalıştı.
Ama babasının şapkası olmayınca otorite hissi kaybolmuştu. (Syf.36)
Neftali, dayısının neyin doğru ve neyin yanlış olduğu hakkındaki düşüncelerini hiç çekinmeden
açıkça söylemesine gıpta ediyordu. Neftali’nin de aynısını yapabilecek kadar kendine güveni olacak
mıydı bir gün? (Syf.66)
“Babası sandalyede kımıldadı, yüzü kızarıyordu. “Ona aldırış etmeyin. Kafası başka yerde.
Boş düşüncelerle o kadar vakit harcıyor ki neredeyse konuşmayı unutacak. İlerde ne olacak,
bilemiyoruz.” Dedi” (Syf.70)
“Neftali aradaki zamanın o renkli böcek kadar hızlı bir puf la kaybolmasını diledi. Böylece
ileride kendisinden ne olacağını da keşfedebilirdi.” (Syf.74)
“Neftali dayısının kararlı yüzüne baktı. Yorgunluktan pes etmiş bir adam görmedi. Ertesi
gün savaşmaya hazır bir adam gördü. Elini uzatıp dayısının elini tuttu ve sıktı: Beni de
susturamayacaklar” (Syf.308-309)
SORGULAMA
“Hangisi daha keskindir? Hayâlleri paramparça eden balta mı? Yoksa bir başka hayâl için yol
açan tırpan mı? (Syf.93)
“Ateş mi sözcüklerden doğar yoksa sözcükler mi ateşten?” (Syf.310)
“Neftali’nin hayranlık duyduğu şairlerden biri olan Rojas, bir öğrenci protestosu sırasında
tutuklanmış daha sonra da hapse atılmış ve orada ölmüştü. Keder, belirsizlik ve hayalkırıklığı
ile sarsıldı. Bir devlet kendi içinde doğru olduğuna inandığı bir şeyi yazan birini nasıl
tutuklayabiliyordu? Tek yaptığı şey farklı bakış açısı sunmak iken bir yazar nasıl vatan hainliğiyle
suçlanabilirdi? İki farklı görüş tek bir görüşten daha iyi değil miydi? (Syf.332-333)
“Başkalaşım dıştan içe mi, yoksa içten dışa mı olur?” (Syf.337)
Kişiliğin gelişimindeki en önemli adımlardan biri de sorgulama yeteneğinin olmasıdır. Bu yetenek
olmadan değişim mümkün değildir. Hayata tutunuş bir anlamda aslında bu sorgulamanın bir sonucudur.
Kahramanımız iç dünyasındaki doğrularla dış dünyanın anlaşıl-mazlığını sorguladığında acı çekiyor
ama bu onu hayatı derinlemesine yaşamayanlardan oldukça farklı ve zengin biri yapıyor.
113
ÖZDEŞİM KURMA
“Gergedan böceği o kadar güçlü ki, kendi ağırlığından yüz kat daha ağır bir şeyi taşıyabiliyor.
O bir kral. Neftali böceği hayranlıkla seyrederken kabuğu git gide eğrilip bükülmeye şişmeye
başladı ve git gide büyüdü. Büyülenmişti. Tuhaf bir şekilde hiç korku duymayan Neftali sert
sırtına tırmandı ve sıradışı gücünden yararlanarak ormanda gezinmeye başladı.”(Syf.101)
Benliğin gelişiminde bilinçdışında gerçekleşen bir savunma mekanizmasıdır. Olgunlaşmanın
adımlarından biridir. Erkek çocuğu baba kadar güçlü, anne gibi şefkatli olmayı modeller. Sağlıklı
özdeşim güçlü bir kişilik gelişimi demek aslında. Kahraman aslında babasını ve onun güçlü gördüğü her
şeye hayranlık duyuyor. Bölümler arasında gücün zamanla başkalarının hayatını ve hayallerini kendisi
istediği gibi yönlendirmek demek olmadığını anladığında bu durum yerini başka bir güce devrediyor.
ÖZBENLİĞİN GELİŞMESİ
“O bir kondüktör mü olacak? Kesinlikle hayır dedi babası. Onun daha büyük planları var.
Bir doktor veya dişçi olacak. Neftali başını kaldırıp babasına baktı. Doktor veya dişçi olacak. Ne
olacağını daha kendisi bilmiyorken babası nasıl biliyordu?” (Syf.105)
“Başını kaldırıp ağacın boyuna baktı ve o yüksek dallardan nelerin gözükeceğini merak
etti. Kuytu yerlerinde ormanın bütün sırlarını mı saklıyordu acaba? Neftali’nin büyüyünce ne
olacağını o da biliyor muydu?” (Syf.107)
Ebeveyn tarafından ihmâl edilmek kişilik gelişiminde yıkıcı etkiler yapabilir. Bu etki zamanla
öfkeye dönüşebilir. Kahramanımız kendi adına karar veren, onu duymayan ve istemediklerini yapmaya
zorlayan babasına karşı tavrının nedenlerini içsel yolculuğunda sorgulamalar yaparak arıyor.
ARKADAŞLIK
“Neftali etrafına bakınarak iç çekti. Kartalı ve çam kozalağını birine anlatmak istiyordu.
Gördüğü her şeyi bir arkadaşla heyecanla ellerini sıkabileceği, kekelemeden konuşabileceği bir
arkadaşla paylaşmayı arzuluyordu. Bunu bütün kalbiyle istiyordu.” (Syf.110)
“Dıştaki yaralar aldatıcıdır. Bir kuğunun başka kuğulara ihtiyacı var, tıpkı insanların başka
insanlara ihtiyacı olduğu gibi.” (Syf.224)
Kişilik gelişiminde sosyalleşmenin en önemli basamaklarındandır. Kahramanın fiziki yönden
dezavantajlı olması onu iletişim kurduğu her şeyde arkadaşlık kurmaya iter. Bu onun zamanla yazar
olmasındaki en önemli yönü de olmuştur aslında.
VEFÂ
“Neftali Augusto ile vedâlaştı, bütün yaz hazinelerini topladı ve yazlıktan fazla uzaklaş-madı
artık. Her yere kelimeler yazdı: Çit direklerine, kıyıya vurmuş odun parçalarına ve kumsaldaki
eski teknelere…” (Syf.228)
Sosyal ve duygusal yönden gelişmiş insanların ortak özelliğidir vefâ. Kahraman kişi kendi-siyle
iletişim kurduğu ve hayatına aldığı her şeye yaşadığı süre içinde kendisinden bir parça bırakıyor. Bu
onun manevî yönden gelişmiş bir kişiliği olduğunu gösterir.
SEVGİSİZLİK
“Belki bugün o kadar istediği şey bile gerçekleşebilirdi: Yakın bir arkadaş ve babasının ilgisi.”
(Syf. 112)
“Çocuğu boş ver! Aptalın teki!” (Syf. 116)
114
“Belki burada Neftali keşiflerini babasıyla paylaşabilirdi. Ve belki burada babası onu dinlerdi”
(Syf. 161)
“Görebildiği tek şey yolunu tıkayan, kara pelerinli, heybetli bir figürdü.” (Syf. 278)
Yeryüzünde sevgisizlikten daha acı veren başka bir olgu olabilir mi? Kişiliğin gelişimi sevdiği kişiden
onaylanma ihtiyacıyla olumlu yönde gelişir. Kahraman hayatının en güçlü ve saygı duyulan kişisi olarak
gördüğü babasında göremediği sevgiden dolayı oldukça acı çeker ve ilgisini çekmeye çalışır.
BAŞARI
“Orlando Dayı gazetede çıkacak makaleyi okumaya başladı: Şevk ve azim. Neftani’nin gözleri
fal taşı gibi açıldı. Bu onun kompozisyonunun başlığıydı. Yenidünyalara yelken açan ve bu yolda
bütün engelleri aşan ünlü kâşiflerle ilgili sözleri pür dikkat dinlemelerini izledi. Gezginlerin
azim ve kararlılığın kahramanları olduklarını öne sürdüğü kısmı okumaya devam etti. Birçoğu
yabana atılmamalı, çünkü onlar daha onurlu bir hayatın yol göstericileri ve onlar olmaksızın
yaşamak imkânsız. Nasıl oluyor da bir taraftan kendiyle gurur duyuyor öbür yanıyla korkuyla
dolu olduğunu hissedebiliyordu?” (Syf. 284-285)
Kahraman nihayet takdir edilmek istediği kişiye kendini ispatlamak için başarılı olmak zorundadır
ama yine de olmamıştır çünkü babasının istediği Neftali’nin kendi hayalleri peşinden koşmak değil,
kendi istediği yoldan gitmesidir.
KİTAP OKUMA SEVGİSİ - MERAK

“Neftali merdivenlerde babasının ayak seslerini duydu. Kitabını önüne koydu ve
çağrılmamayı umarak bekledi. Neftali irkilerek gözlerini kapadı. Neden kitabını okusun diye
yalnız bırakılmıyordu ki? Neftali bir ay önceki orman gezisinden beri babasından uzak durmuş
ve boş kaldığı bütün vakitlerini odasında saklanıp Jules Verne’nin kitaplarını büyük bir iştahla
okuyarak geçirmişti.
Şu haline bak, çöp gibisin dedi babası yüksek sesle. Kitaplara olan saplantın seni daha güçlü
yapmayacak, hayatın boyunca sersem biri olarak mı kalmak istiyorsun?” (Syf. 121-122)
“Aklın o kadar bulanık ki yanında durduğum halde beni duymuyorsun. Dikkatini vermen
gerekiyor, dedi babası. Neftali kuma baktı. ‘Evet, baba. Yazı yazıyordum sadece. Babası kumdaki
kelimelere bakmadı bile.” (Syf. 166)
“Kitap okumak için kötü zaman yoktur, öyle değil mi? Sen iyi bir macera zevki olan vicdanlı
bir okursun. Okumamanın bacak kaslarımı güçlendirmemesi ve iştahımı açmaması umurumda
değildi.” (Syf. 182-183-184)
“Neftali birdenbire sözcüklerin sarsılmaz gücünü hissetti. Oturdu ve yazmaya başladı.” (Syf. 253)
“Benim kitaplarım, benim kulübem, benim kuğularım.” (Syf. 191)
Kitabın büyülü ve keyifli dünyasını keşfeden kahraman takdir edilmek istediği kişiyle hayatına
yön veren kişi arasında gel gitler yaşar. Nihayetinde kendi iç sesinin kitapları sev-mek ve onlarsız
yaşayamama duygusu ağır basar. Çünkü onu onaylayan ve seçme hakkı veren tek hayat oradadır.
DEĞER DUYGUSU
“Görüşeceği kişinin sadece Orlando Dayı olması fark etmiyordu. Değerini bilecek biriyle göz
temasında bulunacak olması anlamına geliyordu.” (Syf273)
“Doğrudan babasının gözlerine baktı ve içlerinde kayboldu. İçlerinde kim vardı? Acımasız
ve nefret dolu birisi mi? Yoksa kendi geçmişinin kıskacında kaldığı için sevdiklerinin kendi
115
geleceklerini kontrol etmelerine izin verecek cesareti olmayan biri mi? Hoşça kal Neftali dedi
babası. Tutuk bir şekilde ona sarıldı.” (Syf.339-340)
İnsan kendi değerini anlamlandırdığı yerde değerlidir. Onaylanmak da en önemli adımı. Kişi değerli
olduğunu düşündüğü yerde gelişim gösterir ve kendini ifade edebilir. Kahramanın cesur olmasını
engelleyen değersizlik duygusu babasıyla vedalaştığı anda bitmiştir.
ÖLÜM KORKUSU
“Suyun o kadar karanlık oluşu hoşuma gitmiyor. Altındayken bir şey göremiyor ve okyanus
sürekli karar değiştirdiğinden beni hangi yöne savuracağını önceden anlaya-mıyorum. Bir başka
sır daha öğrenmek ister misiniz? Her seferinde öleceğimi düşünü-yorum.” (Syf.198)
Ölüm duygusunu bir çocuğun anlaması çok zordur. İçerisinde korku, endişe ve belirsizlik barındırır.
Kendini güvensiz hissettiren bu olgu karşısında kahraman çaresizliğini karanlık metaforuyla belirtiyor.
HAYÂL KIRIKLIĞI
“Hayal kırıklığının kara toprağında ne yetişir?” (Syf. 132)
“Neftali ormandayken tam da babasının daha farklı olabileceğini düşündüğü sırada her
zamanki gibi davrandığını hatırladı. Okyanusta ne olacaktı? Tatil ve tuzlu hava onu değiştirecek
miydi?” (Syf. 144)
“Birkaç gün sonra Neftali eve gelip odasına girdiğinde bütün çekmeceleri altüst edilerek
not defterleri yerlere saçılmıştı. Onu kaldırmaya başlamadan babası kapıda belirdi. Ona:
Geçerli bir meslek sahibi olma şansını yok etmeni yasaklıyorum. Paramı böyle boş bir şey için
kullanamayacaksın. Bu evde artık kimse yazarlık yapmayacak! Defterlerinden birini kavrayıp
dışarı attı. Neftali yatağına oturarak başını ellerinin arasına aldı.” (Syf. 324-325)
“Neftali yenilgiye uğramış bir halde başı ve omuzları çökük durdu. Kımıldayamıyordu.
Ciğerlerindeki bütün hava çekilmiş gibi hissediyordu” (Syf. 327-329)
“Babasını şair bir evlada sahip olduğu için hissettiği utançtan kurtarmak üzere ismini
Pablo Neruda olarak değiştirmişti. Belki de ismi sadece kendini bulacak kadar kaybolana dek
kullanacaktı.” (Syf.336)
Doğan Cüceloğlu “Dengesiz ilişkiler bireyleri rahatsız eder ve bu nedenle kendimizi dengesiz
bir ilişki içinde bulunduğumuz zaman bu ilişkiyi değiştirmek isteriz” der.
Kahraman, başarının onaylanma, başarısızlığın da hayal kırıklığı olarak özdeşim kuran kahra-man
kişi babasının onu istediği hayattan gitmemesine öfkeyle karşılık veriyor ama bu onunla babasının
arasındaki bağa oldukça fazla zarar veriyor. Yadsıyor yaşadığı her şeyi. Bu sefer hayal kırıklığının
kahramanı babası oluyor. Hayatındaki en derin iz de anlaşılmazlık duygusunun hayal kırıklığıyla
yaşanmış oluyor.
SORUMLULUK
“Söz veriyorum kuğum, birkaç gün içinde iyileşince göle geri döneceğiz. Söz veriyorum.
İki hafta boyunca her gün kuğuya bakmak için geldi. Neftali onu ekmek kırıntılarıyla besledi,
yaralarını temizledi ve birkaç adım attıktan sonra yere çökse de ayağa kalkıp yürümesi için
cesaretlendirdi. Ve yarası en sonunda iyileşince Neftali sözünü tuttu” (Syf.213-214)
Antoine De Saint Exupery Küçük Prens kitabında kahraman; “Sevdiğin her şeyden hayatın
boyunca sorumlusun” diyor. Neftali’nin yaşadığı da aslında buna benzer bir durum. Kitap okumak için
116
gittiği kulübenin yanındaki göldeki kuğulara duyduğu sevgi, onu hayatı boyunca onlarla bağ kurmasına
sebep olurken, sevmenin sorumluluğunu alabilecek kadar da olgun olduğunu belirtir.
MÜCADELE
“Yağmur vazgeçmedi, Neftali de vazgeçmedi” (syf. 47)
“Büyük şehrin belirsizliğinde, yazarlığı Santiago’nun havası kadar ısrarcıydı. Şiir yolunu
çizmişti ve Neftali’nin takip etmekten başka çaresi yoktu. Şartlar ne olursa olsun yazmaya devam
ediyordu: hiç arkadaşı olmadığında, kalbi kırıldığında, yiyecek alacak parası kalmadığında, hep
yazdı.” (Syf. 343-344)
Babasıyla hayat savaşını kazanan kahramanımız dayısının onu yönlendirdiği ve gelişmesine sebep
olduğu yazarlık yolculuğunda rehber olmuşsa da nihayetinde kendi hayatına ve karar-larına sahip
çıkması onu başarılı bir yazar yapma yolculuğuna da çıkarmıştır.
MUTSUZLUK
“Neftali, Laurita ve Rodolfo’yu en son ne zaman bu kadar mutlu gördüğünü ya da Mamadre’nin
böyle yüksek sesli kahkahalar attığını hatırlamıyordu. Ailesine koşarak onları kucakladı ve bu
sevincin hiç bitmemesini istedi.” (Syf. 59)
Kahramanın hayatındaki insanların mutsuzluklarının kaynağı olarak babasını görür ve onun eve
dönmesiyle neşe ve mutluluklarının da bittiğini belirtir. Makinist olan babasının çaldığı düdük onları
işteki disiplini eve taşımasının bir sesi olmuştur ve hayatı boyunca bu ses onu hep rahatsız edecektir.
KARARLILIK
“Okyanusa bakan uçurumun kenarında inadına hayal kuruyordu. Hayal kurmadığı zamanlarda
yanında getirdiği bütün kitapları bitirene kadar inadına kitap okudu. Yazın kalanında okuyacak
başka kitaplar bulmalıydı.” (Syf. 181)
Sevdiği ve kendini kolay ifade etme alanı bulduğu kitapların dünyasında gerçek mutluluğu keşfeden
kahraman hayatının en güzel ve vazgeçilmez değerini keşfetmiştir. Bu konudaki ısrarı onun hayattaki
varlığını zamanla en değerli kılan alışkanlığı olmuştur.
SONUÇ
Bibliyoterapi bilimsel olarak üzerinde çalışılması gereken bir tedavi yöntemidir. Günümüzde
teknolojinin insanı sadece sanal olarak sosyalleştirdiği ama buna rağmen daha da yalnızlaştırdığı,
antidepresan kullanımlarının geçmişe göre oldukça arttığı, intihar ile ölüm vakalarının yanında birçok
fiziksel hastalığa da stresin yol açtığının bilindiği bir çağda kendi-mize yapabileceğimiz en faydalı
uygulama ruhumuzu iyileştirmeye ve sağlıklı tutmaya çalış-mak olmalıdır.
Bibliyoterapi ise bunu sağlamanın en pratik yollarından birisidir. Bilgi kaynaklarının efendisi olmaya
çalışan bilgi yöneticileri/kütüphaneciler ise bibliyoterapinin her alanda en öndeki savunucusu olmalıdırlar.
Bu terapi yönteminde çocuk edebiyatında farkındalık oluşturulma konusunda oldukça başarılı bir
roman olan Hayâlperest kitabının örnek kitap olarak değer-lendirilmiştir. Kitabın kahramanı babasının
baskın kişiliğinin gölgesinde yaşamanın zorluk-larını zayıf bedeni ve konuşma bozukluğunun hayatına
olumsuz yansımasıyla anlatırken, annesinin müşfik tavırlarının gölgesinde de merhamet ve sevgisinin
nasıl gelişebildiğini anlat-mıştır. Çocukların içinde bulunduğu hayatın sorunlarını, o sorunlarla nasıl
başa çıkabildiğini, ideallerine ulaşma çabasını ve babasının kendine yüklediği değersizlik duygusunu
nasıl aştığı bu çocuk romanı örnek gösterilerek bibliyoterapi tekniğine örnek teşkil etmesi açısından
değerlendirilmiştir.
117
Bibliyoterapi çocuk ve gençlerle çok farklı amaçlara yönelik olarak uygulanabilmekle beraber
uygulayıcının bazı yeterliklere sahip olmasını gerektirmektedir. Özellikle psikolojik danışmanlar, temel
psikolojik danışma sürecine yönelik teknik ve ilkeleri uygulamanın yanı sıra; bilişsel yaklaşım başta
olmak üzere, fenomonolojik yaklaşım, Gestalt Adler’in bireysel psikolojisi, Frankl’in logo terapi, gibi
farklı kuram ve yaklaşımlara ilişkin donanımları ile süreci daha anlamlı ve etkili hale getirebilirler.
Öğretmenlerin bu yöntemi, psikolojik danışmanın gözetiminde uygulaması önerilir. İlköğretimde
öğretmen ve danışmanların, o dönemin gelişim özellikleri ve sorunlarına yönelik kitap listeleri
oluşturması, bibliyoterapi uygulamaları açısından son derece yararlı olabilir.
Sonuç olarak bibliyoterapi süreci bireyin kendi öyküsünü yeniden oluşturmasına yardımcın olunurken
bir yandan da sorunlarının çözümüne de katkıda bulunulmuştur. Kitapların iyileştirici gücünün etkisini
kişiye ayna tutarak yansıtılabileceği, sorunlarını anlatmaktan çekinen bir çocuğun özdeşim kurarak bu
sorunu nasıl çözebileceğini fark etmesi, çocuk edebiyatı eserlerinin ne kadar önemli olduğunun vurgusu
yapılmıştır.
118
KAYNAKÇA
* Cüceloğlu, Doğan, İnsan ve Davranış, 2002, Remzi Kitabevi
* Eisenberg, S. Ve D.J.Delaney (1993) Psikolojik Danışma Süreci (Çev. N.Ören ve M.Takkaç) İstanbul: M.E.
Basımevi
* Öner, Uğur, Çankaya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi,
Journal of ArtsandSciences Say›: 7, May›s 2007
* Öner, U. (1987) “Bibliyoterapi “ A.Ü.E.B.F.Dergisi, cilt.20,s.1–2
* Özdemir, Emine 2015, “Çözüm Var Sorun Yok, s..9-
* Pardeck, J.A. ve Pardeck, J.T. (1985) “Bibliotherapy Using a Neo-FrendianApproachforchildren of Divorad
Parents” The School Counselor, cilt 33, s.3: 313–317
* Rainfield,C.,(2003) Books Can Help YouHeal. Online Sources.
* Ryan, Pam Munoz,2010, Hayalperest(Çev:Özlem Sığırtmaç)
* Şirin, Mustafa Ruhi, Çocuk Edebiyatı, 1994, Çocuk Vakfı Yayınları
* Yalçın, Alemdar&Gıyasettin Aytaş, 2002, Çocuk Edebiyatı, Ankara
* Yeşil Yaprak, B. ( 2006) Eğitimde Rehberlik Hizmetleri-Gelişimsel Yaklaşım ( 13. baskı) Ankara: Nobel Ya-
yınları
* Yılmaz, M. (2014), Bilgi İle İyileşme: Bibliyoterapi. Türk Kütüphaneciliği 28, 2 (2014), 169-181.
Rubin, R. J. (1978). Using bibliotherapy: A guidetotheoryandpractice. Phoenix: OryxPress.
Öner, U. (1987) “Bibliyoterapi “ A.Ü.E.B.F.Dergisi, cilt.20,s.1–2
(1) http://www.nnedir.com/rehberlik/bibliyoterapi-nedir-faydalari-nelerdir.html
119
OSMANLI DÖNEMİNDE SPOR
Aylin ZEKİOĞLU
MANİSA Celal Bayar Üniversitesi, Beden Eğitimi Öğretimi, Sporda Psiko-Sosyal Alanlar A.B.D.,MANİSA,TÜRKİYE
ORCİD No: 0000-0002-7455-4845
ÖZET
Osmanlı döneminde spor, tüm Türk devletlerinde olduğu gibi iyi bir savaşçı yetiştirmek için
yapılmaktaydı. Osmanlı Devleti, sporu bir savaş eğitim aracı olarak kabul etmekteydi. Her spor türünün
kendine özel tekniğini ve yardımcı bilgilerini öğretmek amacıyla açılmış olan okullarda (tekke) yetenekli
ve bilgili öğretmenler (şeyh ve ihtiyarlar) gençleri eğitmişlerdi (Zorba, 2014). Osmanlı Devleti’nin
kuruluş döneminde dağcılık, kılıç sporları, avcılık, güreş ve ok atma sporları başlıca spor faaliyetleri
olmuştur. Orhan Bey sporu faaliyetler içine alması, kendisinden sonra gelen padişahların da spora
önem vermelerine neden olmuştur. Bu çalışmada Osmanlı döneminde spor tekkelerin, oluşumların ve
faaliyetlerin incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışmadaki verileri elde etmek için çeşitli dergi ve kitaplar
taranmış ve elde edilen bulgularla Osmanlı’da yapılan sporun aslında günümüzdeki spor kulüplerinin
temelini oluşturduğu gösterilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Spor, Spor Branşları
SPORTS IN THE OTTOMAN PERIOD
ABSTRACT
Sports were used to train good warriors during the Ottoman period, as in all Turkish states. The
Ottoman State accepted sports as a war training tool. Talented and knowledgeable teachers (i.e. sheikhs
and elders) trained young people in schools (i.e. the lodges) that were opened to teach the specific
technique and auxiliary knowledge of each sport type (Zorba, 2014). Mountaineering, sword sports,
hunting, wrestling and archery were the main sports activities during the establishment period of the
Ottoman State. Orhan Bey’s inclusion of sports in activities caused Sultans who succeeded him to
give importance to sports. In the present study, the purpose was to examine the sports lodges and their
formations and activities in the Ottoman period. To obtain the data in the study, various magazines and
books were reviewed and it was shown with the findings that the sports in the Ottoman State actually
formed the basis of today’s sports clubs.
Keywords: Ottoman State, Sports, Sports Branches
120
INTERESTING STORY OF A PRISONER’S ADMISSION
Muhittin Serkan Yılmaz

Ministry of Health Ankara City Hospital, Emergency medicine Department, Ankara, Turkey
ORCID CODE: 0000-0003-2571-7430
ABSTRACT
Foreign body ingestion or aspiration may cause gastrointestinal (GI) complications, resulting in
morbidity and mortality. It is frequently encountered in childhood, the elderly and psychiatric patients.
The remainder may require endoscopic or surgical treatment. Most commonly, they can be stuck in
the esophagus and then in the stomach, causing obstruction, perforation or GI bleeding. Endoscopy is
important in both diagnosis and treatment (1). The time elapsed after the structure of the foreign body
has been swallowed is important in terms of treatment (2). While 85% are excreted in a few days by the
GIS passage, 20% require endoscopic treatment in patients.
A 22-year-old male prisoner patient was brought to our emergency department with the complaint of
chest and abdominal pain accompanied by security personnel. There was no pathological finding in his
physical examination and his vital signs were normal. Since no abnormality was detected in the ECG of
the patient, blood tests were taken and imaging was performed. Chest X-ray was evaluated as normal.
However, foreign body was detected in both directions in the 2-way standing direct abdominal X-ray,
and it was determined that the patient swallowed a razor blade. The patient was immediately taken to the
endoscopy laboratory and processed.
It should be kept in mind that prisoner’s may have very different reasons for admission to the
hospital compared to normal patients. It is necessary to be more careful when considering both their
psychological status and secondary earnings plans. Ingestion of foreign objects is a situation that can
be encountered in prisoners, but patients can hide this situation. Surgical method is needed in 1% of
cases (3-4). Especially GI bleeding and perforations can result in death. Early diagnosis reduces the
complication rate. In our case, the development of complications was prevented by the endoscopy
performed after direct radiography.
Keywords: Prisoner, razor, emergency endoscopy
REFERENCES
1. Smith MT, Wong RK. Esophageal foreign bodies; types and techniques for removal. Curr Treat Options Gastro-
enterol 2006;9:75-84. http://dx.doi.org/10.1007/s11938-006-0026-3
2. Thomas W. Sadler Langman’s Medical Embryology Lippincott. Williams&Wilkins 2006. 10. Baskı s.5112.
3. Mc Caffey TD, Lilly JO. The management of foreign affairs of the gastrointestinal tract. Dig Dis Sci 1975;20:121-
126. http://dx.doi.org/10.1007/BF01072337
121
4. Barros JL, Caballero Jr A, Rueda JC, Monturiol JM. Foreign body ingestion; management of 167 cases. World
J Surgery 1991;15:783-788. http://dx.doi.org/10.1007/BF01665320
Figure 1. Razor in the 2-way standing direct abdominal X-ray
122
TUMOR CLASSIFICATION AND SEGMENTATION WITH

CNN BASED ON DIFFERENT ARCHITECTURES
Ahmed Adnan Hameed Qutub1, Yılmaz Atay2*

*1
Graduate School of Natural and Applied Sciences, Computer Engineering (Engineering Faculty), Gazi University Central
Campus, Ankara, Türkiye.
2
Computer Engineering, Engineering Faculty, Gazi University, Ankara, Türkiye.
ORCID Code: 0000-0002-3298-3334
ABSTRACT
Abnormal parts existed in the brain, such as tumors, are quite dangerous conditions that can affect
people. The type of tumor and its location are the two key determinants of medical treatment. The
examination of Magnetic Resonance Imaging (MRI) images is the primary factor that influences
neurospecialists’ and radiologist’s final tumor diagnosis determination. The current computer vision
project is concerned with training a convolutional neural network to detect lower-grade glioma brain
tumors on MRI-scans. This type of brain tumor, although better manageable than their higher-grade
counterparts, occurs often in younger adults and eventually progresses to a fatal stage with an average
survival of seven years after diagnosis. In order to prevent human error during the manual review
process, domain expertise is required. In this study, we provide a Convolution Neural Network (CNN)-
based transfer learning method to divide the two classes of brain MRI data using VGG16 (pre-trained
model). A deep learning method of CNN based on UNet architecture is proposed for detecting the tumor
and marking the area of their occurrence. Experimental results show that the CNN archives a 96.5
percent training accuracy and 90 percent testing accuracy with low complexity differentiate with all other
approaches of the state of the art. Here, in order to evaluate the performance of this segmentation task we
used the dice coefficient, a metric of similarity between a predicted segmentation and the ground truth,
and IoU most often used for this type of task in AI. As a result, it has been shown that the performance
of a deep learning method with different architectures can be increased according to the adjustments.
Keywords: Deep learning, MRI, segmentation, tumor classification, Unet, VGG16.
123
MEME KANSERİNDE DOsETAksEL İLE

KOMBRETASTATİN A-4 kombinasyonunun
GELİŞTİRİLMİŞ ANTİKANSER AKTİVİTESİ
Elif KAGA1, Sadık KAGA2

1
Afyonkarahisar Health Sciences University, Şuhut Vocational School of Health Services, Medical Laboratory Techniques,
Afyonkarahisar, Turkey. Orcid No: 0000-0002-2279-6105
2
Afyon Kocatepe University, Biomedical Engineering, Afyonkarahisar, Turkey. Orcid No: 0000-0002-6303-7981
ÖZET
Kombinasyon tedavisi, farklı etki mekanizmasına sahip iki veya daha fazla ilacın birlikte kullanıldığı
etkili bir stratejidir. Kanserde çoklu ilaç direncini, tümör büyümesini ve metastatik potansiyeli azaltan
önemli bir tedavi yöntemidir. Anjiyogenez, metastazda çok önemli bir faktördür ve kanser tedavisi için
potansiyel bir hedeftir. Anti-anjiyojenik ilaçların anti-mitotik ilaçlarla kombinasyonu, sinerjistik veya
aditif bir şekilde anahtar yollarda rol oynadığından, monoterapiye kıyasla tedavi etkinliği yüksektir. Bu
çalışma, vasküler bozucu ilaç Combretastatin A4’ün (CA4) bir kemoterapötik ajan Dosetaksel (DTX)
ile kombinasyonlarının MCF-7 meme kanseri hücre hattındaki etkinliğini incelemiştir. Hücreler 96
kuyucuklu plakalara ekilmiştir ve 48 saat boyunca belirli ilaç kombinasyonları ile inkübe edilmiştir.
Sitotoksisite testi, hücre sayma kiti-8 (CCK-8) ile ölçülmüştür. Sinerjizm analizi, Chou-Talalay Metodu
kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Kombinasyon indeksi (CI), sinerjizmi (CI < 1), aditif etkiyi (CI=1)
ve antagonizmi (CI > 1) gösteren medyan-etki denklemine göre hesaplanmıştır. Sonuçlar, CA4’ün
Dosetaksel ile kombinasyonunun, monoterapi ilacı ve kontrol grupları ile karşılaştırıldığında, daha
düşük konsantrasyonlarda sinerjistik etkiler gösterdiğini ve MCF-7 hücrelerinin proliferasyonunu
önemli ölçüde inhibe ettiğini göstermiştir.
Anahtar Kelimeler: Meme Kanseri, Kemoterapi, Kombinasyon İndeksi
ENHANCED ANTICANCER ACTIVITY OF COMBRETASTATIN A-4

COMBINED WITH DOCETAXEL ON BREAST CANCER
ABSTRACT
Combination therapy is an effective strategy, where two or more drugs having different mechanism
of action used together. It is an important treatment modality that reduces multidrug resistance, tumor
growth and metastatic potential in cancer. Angiogenesis is a very important factor in metastasis and
a potential target for cancer treatment. Therefore, the combination of anti-angiogenic drugs with
anti-mitotic ones enhances treatment efficacy compared with mono-therapy since it plays role in key
pathways in a synergistic or additive manner. This study examined the effectiveness of combinations of
vascular disruptive drug, Combretastatin A4 (CA4) with a chemotherapeutic agent Docetaxel (DTX) in
124
MCF-7 breast cancer cell line. Cells were plated into 96 well dishes and incubated with combinations of
drugs for 48 h. Cytotoxicity assay was measured by the cell counting kit-8 (CCK-8). Synergism analysis
was carried out using the Chou-Talalay Method. The combination index (CI) was calculated based on
the median-effect equation, where indicates synergism (CI < 1), additive effect (CI=1), and antagonism
(CI > 1). The results showed that combination of CA4 with Docetaxel showed synergistic effects at
lower concentrations and significantly inhibited the proliferation of MCF-7 cells compared with the
monotherapy drug and control groups.
Key Words: Breast Cancer, Chemotherapy, Combination Index (CI)
İÇERİK
Kanser, günümüzde insidansı ve mortalitesi artmaya devam eden, en ölümcül hastalıklardan birisidir
(Jemal vd., 2010). Kanser tedavisinde, cerrahi yöntemler, kemoterapi ve radyoterapi kullanılmaktadır.
Kanser hücrelerinin heterojen yapısı, geleneksel kemoterapi ilaçlarına karşı moleküler mekanizmanın
değişim göstermesine neden olabilir. Çoklu ilaç direnci, ilaç toksisitesi, düşük iyileşme oranları ve
nüks gibi önemli etkenler, bir çok hastada klinik onkoterapinin başarısız olmasına yol açmaktadır. İlaca
dirençli veya agresif seyir gösteren ileri evre vakalarda kombinasyon terapisi antikanser rejimlerinin
önemli tedavi uygulamalarıdır. Bu tedavi yöntemi, potansiyel olarak ilaç direncini azaltırken, aynı
zamanda tümör büyümesini ve metastatik potansiyeli azaltmak, mitotik olarak aktif hücreleri durdurmak,
kanser kök hücre popülasyonlarını azaltmak ve apoptozu indüklemek gibi terapötik anti-kanser yararlar
sağlamaktadır (Mokhtari vd., 2017). Anti kanser ilaçlarının kombinasyonu, monoterapi yaklaşımına
kıyasla sinerjistik veya aditif bir şekilde temel yolları hedef aldığı için kanser tedavisinin temel taşıdır.
Anjiogenez yeni kan damarlarının gelişimi olarak bilinen çok yönlü bir süreçtir. Bu özelliği ile
kanser metastazında çok önemli bir faktördür. Antianjiyogenik tedavinin, birçok kanserli hastanın
progresyonsuz sağkalımını artırdığı gösterilmiştir. Ancak çoklu ilanç direnci antianjiyogenik tedavinin
etkinliğini düşürmektedir. Antianjiyogenik ilaçların antimitotik ilaçlarla kombinasyonu, sinerjistik veya
aditif bir şekilde etki edebilmekte ve monoterapiye kıyasla tedavi etkinliğini arttırmaktadır (Wong
vd., 2015). Combretastatin A4 (CA4) tübülin polimerizasyonunu engelleyen antikanserojen ajan
olmasının yanında, tümör regresyonlarına yol açan antianjiyogenik etkileri de mevcuttur. Bu kanser
tedavisinde önemli bir özelliktir (Sanaa vd., 2002). Dosetaksel tübülin stabilizasyon ajanıdır. Dosetaksel
tübüline bağlanırken Combretastatin A4 farklı bir bölgeden bağlanmaktadır. Kanser hücreleri üzerine
antiproliferatif etkilere, farklı mekanizmalar aracılığı ile sahip olmaları CA4 ve DTX’i sinerjistik etki
gösterme potansiyeline sahip önemli kombinasyon ajanları haline getirmektedir.
Bu çalışmada, in vitro hücre kültüründe, CA4 ve DTX ilaçlarının belirli konsantrasyonlardaki
kombinasyonlarının CI hesaplamaları yapılarak sinerjistik özellikleri test edilmiştir. Sonuçlar,
CA4+DTX kombinasyonun belirli konsantrasyonlarda önemli bir sinerji ile hareket ettiğini, MCF-7
insan meme kanseri hücrelerinin canlılığı üzerinde önemli terapötik bir etki sağladığını ve düşük ilaç
dozlarında bile sitotoksik etkinliğin yüksek değerlerde olduğunu göstermektedir.
METOD
Hücre Kültürü
Önerilen projede in vitro çalışmalar için meme kanseri hücre hattı, MCF-7- HTB-22 kullanılmıştır.
Hücreler ATCC’den temin edilmiştir. Hücre hattı % 10 FBS, 100 U/mL penisilin-streptomisin takviyeli
besiyeri ortamında kültürlenmiş ve 37 °C’de %5 CO2’de inkübe edilmiştir.
Hücre canlılık testi (Sitotoksisite)
İn vitro hücre stotoksisite testi, CCK-8 ile belirlendi. Her bir ilaç konsantrasyonu için hücreler
(5×103) 3 tekrarlı olarak 96 kuyucuklu plaklara ekildi. Yapışması için bir gece bekletildi. Gece boyu
125
inkübasyon sonrası yapışmış olan hücrelerin besiyeri, artan konsantrasyonlarda (10-4 -10-12 M) CA4
ve DTX moleküllerini içeren besiyerleri ile değiştirildi. 48 saatlik inkübasyon sonrası ilaç içeren
besiyeri çıkarılıp kuyucuklar 1xPBS ile yıkandı. Hücrenin canlılığını belirlemek için %10 uL CCK-8
çözeltisi içeren 100 uL besiyeri her kuyuya ilave edildi. Dört saatlik inkübasyon sonunda plaka okuyucu
kullanılarak 450 nm de absorbans değerleri belirlendi. Etkin konsantrasyon (EC50) değerleri, GraphPad
Prism 8.0.2 yazılımı kullanılarak, doğrusal nonlinear regresyon analizi ile konsantrasyon eğrilerinden
hesaplandı.
Kombinasyon indeksinin belirlenmesi
Çalışma kapsamında uygun kombinasyon konsantrasyonları için sinerjizm analizi Chou-Talalay
Metodu kullanılarak gerçekleştirildi. Kombinasyon indeksini (CI) hesaplamak için etkilenen fraksiyon
(Fa) yüzde canlılık oranı olarak kullanıldı. Kombinasyon indeksi (CI), sinerjizmi (CI < 1), aditif etkiyi
(CI=1) ve antagonizmi (CI > 1) gösteren medyan etki denklemine göre hesaplandı (Chou., 2010).
SONUÇLAR
CA4 ve DTX’in MCF-7 hücrelerinde EC50 değerleri
MCF-7 hücrelerine, belirli konsantrasyonlarda CA4 (10-4 -10-12 M), DTX (10-4 -10-12 M) içeren
besiyeri ile 48 saat inkübasyon işlemi uygulanmıştır. İnkübasyon sonrası hücre proliferasyon testi
yapılmıştır. Test sonuçlarına göre, CA4 EC50 değeri, 1,283x10-7 M ve DTX EC50 değeri, 1,048x10-8 M
olarak bulunmuştur (Şekil 1).
100 CA4
DTX
% Canlılık
50
10 -11 10 -10 10 -9 10 -8 10 -7 10 -6 10 -5 10 -4
İlaç Kons (M)
CA4 DTX
EC50 1.283e-007 1.048e-008
Şekil 1. CA4 ve DTX ilaçlarının MCF-7 hücre canlılığı üzerindeki etkisi. Hücre canlılığı, CCK-8 testi
kullanılarak ölçüldü. Deneyler üç tekrarlı olarak yapıldı. EC50 değerleri, GraphPad yazılımı kullanılarak
analiz edildi.
126
CA4+DTX kombinasyonunun MCF-7 hücreleri üzerine sinerjistik etkisi

Çalışmada uygulanan CA4+DTX kombinasyon noktalarının sinerjistik veya aditif etkilerinin
belirlenmesi için MCF-7 hücrelerine CCK-8 testi uygulandı. CA4 ve DTX ilaçlarının EC50 değerleri
kullanılarak, altı farklı ilaç kombinasyon noktası belirlenmiştir. Her bir kombinasyon noktasına ait
fraksiyon etkisi (Fa) ve kombinasyon indeksi (CI) hesaplanmıştır (Tablo 1). MCF-7 hücrelerinde
CA4+DTX kombinasyonları için Fa ve CI değerleri kombinasyon indeks plot grafiği ile gösterilmiştir
(Şekil 2). Bu kombinasyon noktalarından dört tanesi sinerjistik bir ilişki (CI < 1) gösterirken, diğer ikisi
antagonist etki göstermiştir.
Tablo 1. MCF-7 hücrelerinde altı adet CA4+DTX kombinasyon noktası için kullanılan ilaç
konsantrasyonları, Fa ve CI değerleri. Fa, fraksiyon etkisini ifade eder. CI < 1 sinerjiyi belirtir. CI > 1,
antagonizmayı belirtir. CI = 1 aditif etkiyi gösterir.
Kombinasyon
numarası DTX (µM) CA4 (µM) Fa CI
1 0,005 0,05 0,66 0,26
2 0,011 0,05 0,36 1,76
3 0,24 0,05 0,7 0,23
4 0,005 0,05 0,45 0,61
5 0,005 0,13 0,4 1,03
6 0,005 0,3 0,57 0,39
Şekil 2. Kombinasyon indeks plot grafiği. Kombinasyon noktalarına ait CI değerleri gösterilmektedir.
Kesikli çizginin üst kısmında yer alan CA4 + DTX, CI verileri antagonizmi, alt kısmında yer alan CI verileri
sinerjiyi göstermektedir.
TARTIŞMA
Kanser hücrelerinde mevcut olan genetik anomaliler kanser hücreleri ve katı tümörlerde hücre
heterojenliği gibi çeşitli fizyolojik değişikliklere neden olmaktadır. Kanser tedavisinde, çoklu ilaç
direnci, düşük iyileşme oranları, nüks gibi dezavantajlar, birçok hastanın tedavisinin başarısız olmasına
yol açmıştır (Page vd., 2004). Kanser tedavisinde multi ilaç kullanımı başarılı kemoterapötik tedavi
için gerçekçi bir yol olarak gösterilebilir (Shabbits vd., 2003). Bu kapsamda yapılan çalışmalarda
127
ana hedef sinerjistik etki gösterebilecek uygun kombisayon stratejileri geliştirmektir. Osteosarkom
modelinde yapılan bir çalışmada, sitotoksik bir kemoterapötik ajan olan sisplatin ve bir vasküler
yıkıcı ilaç olan kombretastatin A4 fosfat (CA4P) kombinasyonunun antikanser tedavisinin etkinliği
araştırılmıştır. Çalışmada, sisplatin ve CA4P’nin insan osteosarkomunun in vivo gelişimi üzerindeki
kombinasyon etkilerinin, her iki ajanın tek başına etkisinden daha yüksek olduğu gösterilmiştir. CA4P
ile kombine edilen sisplatin, daha düşük konsantrasyonlarda bile sinerjistik etkiler göstermiş ve apoptoz
ve nekrozu aktive etmiştir (Dai vd., 2021). Combretastatin A4 analoğu olan AVE8062A’nın dosetaksel
ile kombinasyon testleri, Faz I çalışması kapsamında yapılmıştır. Burada, meme adenokarsinom MA13
/ C taşıyan farelerde monoterapi ajanlarını ve bunların kombinasyonlarını karşılaştırmak için üç kollu
bir doz-cevap çalışması yapılmış ve monoterapi uygulaması ile Dosetaksel+ AVE8062A kombinasyonu
karşılaştırıldığında, kombinasyon uygulamasının önemli düzeyde terapötik sinerjizm gösterdiği
bildirilmiştir (Eskens vd., 2014).
Çalışmamızda, CA4+DTX kombinasyon stratejisi kullanılarak insan meme kanseri hücrelerine
antiproliferatif ve sinerjistik etki araştırılmıştır. Çalışmada maksimum tolere edilen doz temel alınarak,
terapötik etkinliği üst düzeye çıkarmak amacıyla altı farklı kombinasyon dozu uygulanmıştır. Bu
kombinasyon noktalarına ait Fa ve CI verileri hesaplanmıştır. Dört noktada önemli değerlerde sinerjistik
etki olduğu gösterilmiştir. Bu gözlemler, CA4+ DTX kombinasyonun belirli konsantrasyonlarda önemli
bir sinerji ile hareket ettiğini göstermiştir.
SONUÇ
Bulgularımız, meme kanseri tedavisinde klinik uygulamalarda CA4 +DTX kombinasyonunun etkili
bir antikanser ajan adayı olduğunu vurgulamaktadır.
KAYNAKLAR
Chou TC 2010. Drug combination studies and their synergy quantification using the Chou-Talalay method. Cancer
Res., 15;70(2):440-6.
Dai G, Zheng D, Liu G, Song Q 2021. Synergistic Anticancer Effects of Cisplatin Combined with Combretastatin
A4 Phosphate on Human Osteosarcoma-Xenografted Mice Cells. Tissues Organs, 210(4):293-300.
Eskens FA M, Tresca P, Tosi D, Van Doorn L, Fontaine H, Van A, Veyrat-Follet C, Oprea C, Hospitel V 2014. A
phase I pharmacokinetic study of the vascular disrupting agent ombrabulin (AVE8062) and docetaxel in
advanced solid tumours. British Journal of Cancer, 110: 2170–2177.
Jemal A, Center MM, DeSantis C, Ward EM 2010. Global patterns of cancer incidence and mortality rates and
trends. Cancer Epidem Biomar, 19:1893-907.
Mokhtari RB, Homayouni TS, Baluch N, Morgatskaya E, Kumar S, Das B, Yeger H 2017. Combination therapy
in combating cancer. Oncotarget, 23:38022-38043.
Page R, Takimoto C 2004. Cancer management: a multidisciplinary approach: medical, surgical, and radiation
oncology. Principles of chemotherapy, 21-38.
Shabbits JA, HuYP, Mayer LD 2003. Tumor chemosensitization strategies based onapoptosis manipulations. Mol
Cancer Ther, 2:805-13.
Wong PP, Demircioglu F, Ghazaly E, Alrawashdeh W, Stratford MRL, Scudamore CL, Cereser B, Jurcevic TC,
McDonald S, Elia G, Hagemann T, Kocher HM, Hodivala-Dilke KM 2015. Dual-Action Combination The-
rapy Enhances Angiogenesis while Reducing Tumor Growth and Spread. Cancer Cell, 27:123-137.
128
KISMİ SÜRELİ ÇALIŞANLAR BAKIMINDAN KIDEM

TAZMİNATI HAKKI
Zeynep HOŞ
Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Kamu Yönetimi Bölümü. Türkiye, Karaman.
ORCID: 0000-0001-6793-3161
GİRİŞ
Kısmi süreli çalışma, esnek bir İş Kanunu arayışı içinde uzun süre gündemde kalmış ve nihayet 4857
sayılı Kanunda diğer atipik istihdam türlerinin yanında düzenleme altına alınmıştır2. Kısmi süreli çalışma
ve esnek çalışma biçimlerinin yaygınlaşması ve iş ilişkilerinde esnek yapılanma; yeni iş ilişkilerinin
kurulması noktasında yeni tipte iş sözleşmelerinin ortaya çıkmasına yol açmıştır.
Tarihsel kökleri bakımından kısmi süreli çalışma, genel olarak iş sürelerinin sınırlandırılması ve
kadının çalışma yaşamında yer almasına dayandırılmaktadır (Centel, 1992: 9).Türkiye’de genellikle
ev hanımları, öğrenciler ve emekliler kısmi süreli çalışmayı tercih etmektedirler. Batı ülkelerinde ise
ücretten ziyade, boş zaman talebiyle kısmi çalışma durumu tercih edilmektedir (Şakar, 2009: 178).
Kısmi çalışmanın, özellikle çıkış merkezi olan batı ülkelerinde oldukça yaygın bir uygulama olduğu
söylenebilir. 4857 sayılı İş Kanunu ile kısmi çalışma ilişkisi Türkiye’de de yasal düzenleme altına
alınmıştır. Bu çalışma ilişkisi, çıkış noktası olan ülkelerde ve Türkiye’de çeşitli beklentileri beraberinde
getirmiştir. Bu beklentiler özellikle işsizlik sorununa çözüm bulunması noktasında yoğunlaşmaktadır.
Nitekim, işsizlik sorunun çözümü konusunda katkıda bulunacağı yönündeki beklentiler bu alanda
düzenleme yapılmasına ilişkin etkenlerin de başında gelmektedir (Koç ve Görücü, 2011: 150). Bu
çalışmada öncelikle kısmi süreli çalışma kavramı ve özellikleri üzerinde durulmuş, sonrasında konu
kıdem tazminatı boyutuyla ele alınmıştır.
KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA KAVRAMI VE ÖZELLİKLERİ

İşçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli zamanlı iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre
önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumundaki çalışmaya kısmi zamanlı çalışma adı verilmektedir.
Kısmi zamanlı çalışma atipik iş ilişkilerinden birini oluşturmaktadır (Akyiğit, 2014: 141).
4857 sayılı İş Kanunu’nun on üçüncü maddesinde göre kısmi süreli iş sözleşmesi tanımlanmıştır.
Buna göre; “işçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye
göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmi süreli iş sözleşmesidir”. Bu tanıma
göre, kısmi süreli çalışma, işçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan
emsal isçiye göre kısa belirlendiği çalışma biçimi olarak ortaya çıkmaktadır ( Kuşaksız, 2006: 21).
Konuyla ilgili olarak, İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği kapsamında ise, “önemli
2 http://www.kristalis.org.tr/aa_dokuman/kismi_calisma.pdf
129
ölçüde az” ifadesi somutlaştırılmış ve işyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın
üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışmanın kısmi süreli çalışma olduğu ifade edilmiştir. Bu bağlamda
haftalık çalışma saati en fazla kırk beş saat olduğu için, otuz saate kadar olan çalışmalar kısmi zamanlı
çalışma olarak kabul edilmektedir.
Bu bağlamda kısmi süreli çalışan işçi de; “Karşılaştırılabilir tam süreli çalışan işçilere göre normal
çalışma saatleri daha kısa olarak çalıştırılan işçi” dir (Tuncay, 2003: 134). Kısmi süreli deyimi, normal
günlük, haftalık veya aylık iş süreçlerinden daha kısa süreyi kapsayan çalışma için kullanılmaktadır
(Eser, 1997: 38).
Kısmi çalışma konusunda Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO)’nün kabul ettiği ve daha kapsayıcı
nitelikteki tanıma göre, kısmi süreli çalışma “işçi ve işveren arasında karşılıklı anlaşma ile oluşan ve
normal iş süresinden daha az olan düzenli çalışma” yı ifade etmektedir. Bu tanımda üç unsur ön plana
çıkmaktadır. Bunlar: kısmi süreli çalışmanın normal çalışma süresinden az olması, bu çalışmanın düzenli
ve sürekli biçimde yapılması ve kısmi süreli çalışmanın gönüllülük esasına dayanmasıdır. Bu noktada
kısmi çalışmayı diğer benzeri çalışma şekillerinden ayıran temel özellikler süre, gönüllük, düzenlilik ve
süreklilik olarak üç başlık altında toplanabilir (Koç ve Görücü, 2011: 151).
Kısmi süreli iş sözleşmesinin belirli süreli, belirsiz süreli, sürekli, süreksiz kısmi iş sözleşmesi ya
da deneme süreli kısmi iş sözleşmesi gibi farklı türlerde yapılması da mümkündür (Özdemir,2016:
146). Belirli ve kısmi süreli iş sözleşmesi, ancak sürenin belirli olmasını sağlayan haklı bir neden varsa
yapılabilecektir. Bunun haricinde sözleşme, belirsiz süreli kısmi iş sözleşmesi niteliğinde olur. Sürekli
kısmi iş sözleşmesi en az otuz gün süren kısmi süreli iş sözleşmesidir. Bunun yanında, en fazla otuz
gün süren kısmi iş sözleşmesi süreksiz kısmi iş sözleşmesidir. Deneme süreli kısmi iş sözleşmesi ise,
tarafların sözleşmeyi kesin olarak bağlamadan önce birbirlerini denemek istediği kısmi iş sözleşmesini
ifade etmektedir (Akyiğit, 2014: 151-152).
Kısmi süreli çalışanların sigortalılığı bakımından kısmi süreli iş sözleşmenin yazılı olarak yapılması
gerekmektedir. Buna göre sözleşmenin çalışmanın hangi günlerde ve hangi saatlerde yapılacağını yazılı
olarak içermesi gerekmektedir (Kılıç, 2015: 121). Kısmi süreli çalışmalarda özellikle hizmet tespitine
yönelik davaların ön plana çıktığı görülmektedir ki; bu durum da çalışılan zaman dilimleri ile ilgili
olarak taraflar arasındaki uyuşmazlığı işaret etmektedir. Aşağıda konuyla ilgili bazı karar örneklerine
yer verilmiştir:
“…Davacı tarafça 03/01/2009-17/04/2015 tarihleri arasındaki Kuruma bildirilmeyen sürelerdeki
hizmetlerinin tespiti talep edilmiş…davacının çalışmasının kısmi süreli çalışma olduğunun
anlaşılması halinde; hükme konu dönem içinde bir günde kaç saat çalışmış olabileceği, haftalık ve
aylık çalışma süreleri belirlenmeli ve 7,5 çalışma 1 günlük çalışma hesabı ile kaç iş gününe karşılık
olduğu hususu saptanarak, sigortalılık süresinin tespitine karar verilmeli, uyuşmazlık konusu husus hiç
bir kuşku ve tereddüte yer vermeyecek şekilde tespit olunmalı, tüm deliller toplandıktan elde edilecek
sonuca göre karar verilmelidir…”3.
“…maddi ve hukuki olgular göz önünde bulundurulmaksızın, mahkemece, eksik inceleme ve
araştırma sonucu hüküm kurulması usul ve yasaya aykırı olup bozma nedenidir…Yapılacak iş, ücret
bordrosu üzerindeki imzanın davacıya ait olduğu dönem dışındaki çalışma iddiası yönünden, araştırma
genişletilerek, işyerinin dönem bordrosunda kayıtlı sigortalılardan re’sen belirlenecek tanıklardan, ihtilaflı
dönemde davacının sürekli çalışıp çalışmadığı, ay içindeki çalışmasının kısmi süreli mi tam zamanlı mı
devam ettiği sorulmalı, bordrolarda adı geçen kişilerin adreslerinin tespit edilememesi veya beyanları ile
yetinilmediği taktirde, ... ilgili il Müdürlüğünden, zabıta, vergi dairesi ve emniyet aracılığı ile iş yerine o
tarihte komşu olan işyeri çalışanları; yoksa işyeri sahipleri araştırılıp tespit edilerek dinlenmeli, işveren
aleyhine açılmış emsal dosyalar incelenmek üzere dosyaya celb edilmeli, işyerinin kapasitesi, yapılan
3 Yargıtay 10. H.D., 2021/464 E., 2021/12190 K., T. 13.10.2021
130
işin niteliği belirlenmeli, iddia edilen çalışmanın başlangıç ve bitiş tarihleri, çalışmanın sürekli olup
olmadığı eksiksiz bir şekilde açıklığa kavuşturularak sonucuna göre karar verilmelidir…”4.
“…iddia edilen çalışmanın başlangıç ve bitiş tarihleri, hangi işyerinde ne işinin yapıldığı, işyerinin
kapsam, kapasite ve niteliği; çalışmanın sürekli veya kısmi zamanlı olup olmadığı eksiksiz biçimde açıklığa
kavuşturulmalıdır. Tanıkların ifadeleri değerlendirilirken inandırıcılığı üzerinde durulmalı, verdikleri
bilgilere nasıl vakıf oldukları; işveren, işçi ve işyeriyle ilişkileri, uzun yıllar öncesine ait bilgileri nasıl
hafızalarında korudukları üzerinde durulmalıdır. Resen araştırma kapsamında taraf tanıkları ile yetinilmeyip
mümkün olduğunca işyeri yetkilileri ve işyerinde çalışan diğer kişiler ile başka bilebilecek tanıklar dinlenerek
beyanlar denetlenmeli, böylece çalışma olgusu hiçbir kuşkuya yer bırakmayacak şekilde belirlenmelidir.
Yukarıda yapılan açıklamalar karşısında davalı işverenin iş organizasyonunun niteliği ve faaliyet alanı
esas alınmak suretiyle; davacıdan iddiasına konu çalışmayla ilgili hizmet alınmasıyla ilgili olarak bir
sözleşme olup olmadığı; verilen işin spesifik bir iş yapımı (eser) hakkında mı yoksa düzenli olarak
işverenin faaliyeti ile ilgili rutin işleri hakkında mı olduğu; işin kontrol ve denetiminin nasıl yapıldığı,
işverence beğenilmeyen çalışmalar olduğunda düzeltmenin nasıl sağlandığı, çalışanın bilgi ve cevap
verme hükümlüğü olup olmadığı; işin teslimi/yapılması için sürenin nasıl belirlendiği, süresinde teslim
edilmemesi/yapılmaması halinde yaptırımının ne olduğu; çalışmanın düzenli olarak her gün yapılıp
yapılmadığı, günde kaç saat çalışıldığı; ilişkinin sona erme sebebinin ne olduğu; iş görenin başka
kişilere de aynı yöntemle hizmet verip vermediği; evden çalışma şeklinde de olsa kendisine ait bir iş
organizasyonu olup olmadığı, iş görenin başkasını çalıştırıp çalıştırmadığı; ilişkilerin bozulmasına dair
bir risk söz konusu olmadan verilen işi reddedip edemeyeceği; ücretin nasıl belirlendiği, telif ücreti mi,
aylık mı olduğu, ekstra ödeme yapılıp yapılmadığı konuları araştırılmalıdır. Bu konuda yeteri kadar
işyeri ve taraf tanıkları da dinlenmelidir. Bu sebeplerle tüm deliller birlikte değerlendirilerek ilişkinin
kendi adına bağımsız çalışma mı yoksa hizmet akdi ile davalı işverene bağımlı bir çalışma mı olduğu
belirlenerek sonucuna göre karar verilmelidir…”5
Kısmi süreli çalışmanın devlet, işverenler ve işçiler açısından çeşitli yararları vardır. Devlet açısından
işsizliğin azaltılması, işsizlik sigortasına harcanan giderlerin azaltılması, işsizliğin sebep olduğu
toplumsal sorunların azaltılması gibi yararları bulunmaktadır. İşverenler açısından en önemli yararı ise,
işgücü maliyetlerinin azaltılmasıdır. İşçiler bakımından ise kişinin ailesine ayırdığı zamanın artması,
kadınların ve öğrencilerin işgücü piyasasına girmesini ve gelir elde etmesini sağlama, çalışanların
çalışma saatlerini kendilerine göre ayarlayabilmesi gibi durumlar sıralanabilir (Görücü ve Koç, 2011:
160-162).
KISMİ SÜRELİ ÇALIŞANLARIN KIDEM TAZMİNATI HAKKI

Ülkemizde bireysel iş ilişkileri bakımından temel nitelikli kanun 4857 sayılı İş Kanunu’dur. Ancak
kıdem tazminatına ilişkin hak kazanma koşulları ve ilgili diğer esaslar konusunda, daha önce yürürlükte
olan 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14.maddesi uygulanmaya devam etmektedir. Bu çerçevede, kıdem
tazminatına ilişki talep ve koşullar bu madde kapsamında gerçekleşmektedir.
Kıdem tazminatı, İş Kanunu’nda öngörülen asgari çalışma süresinin işçi tarafından doldurulması
ve İş Kanunu’nda öngörülen nedenlerden biriyle iş akdinin sona ermesi durumunda işçinin çalıştığı
hizmet süresiyle ve ücretiyle orantılı olarak işveren tarafından ödenmesi gereken bir tazminattır. Bu
tazminata hak kazanmak bakımından öncelikli şart, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihte işçinin e en az
bir yıllık kıdeminin bulunmasıdır. Kısmi süreli çalışan işçiler bakımından temel tartışma bu noktada
ortaya çıkmaktadır. Burada tartışmalı nokta; işçiler bakımından, fiilen çalışılan sürelerin mi yoksa,
işçinin iş sözleşmesinin başlangıç ve sona erme tarihleri arasındaki sürenin bir bütün olarak mı ele
alınacağı hususudur.
4 Yargıtay 10. H.D., 2021/7618 E., 2021/11432 K., T. 04.10.2021

5 Yargıtay 10. H.D., 2020/11798 E., 2021/11374 K., T. 30.09.2021
131
4857 sayılı İş Kanunu’nun gerekçesinde, kısmi süreli çalışan işçilere yönelik ayrım yapma
yasağının, eşit işlem yapılmasını zorunlu kıldığı ve işyerinde uygulanan ücret ve paraya ilişkin
bölünebilir menfaatlerden çalışma süreleriyle orantılı oranlı olarak yararlanmaları esasının düzenlendiği
belirtilmiştir. Bu bağlamda, kısmi süreli çalışan işçinin kıdem tazminatının, haftada kaç gün ve günde
kaç saat çalıştığına bakılmaksızın, iş akdinin sürdüğü zaman olan kıdem süresi için ve son aylık ücreti
esas alınarak hesaplanması gerekmektedir. Bu yaklaşım Yargıtay yerleşik kararları, İş Hukuku esasları
ve İş Kanunu’na uygun düşmektedir (Şişli, 2007: 107). Bu kapsamda kısmi zamanlı çalışan işçinin ücret
ve menfaatleri, tam süreli çalışan işçinin ücret ve menfaatlerine göre orantılı olarak hesaplanmalı ve
ödenmelidir. Nitekim, çalışma süre dışında tam süreli çalışan işçi ile kısmi süreli çalışan işçi arasında
herhangi bir fark yoktur (Özdemir, 2016, s.145). Kısmi süreli iş akdi ile çalışan işçi, ayrımı haklı kılan
objektif bir neden olmaksızın yalnızca sözleşmenin kısmi zamanlı olmasından dolayı, tam süreli çalışan
emsal işçiye göre farklı bir işleme tabi tutulamayacaktır. Emsal işçi, işyerinde aynı ya da benzeri işte tam
süreli çalıştırılan işçi olup, işyerinde böyle bir işçi bulunmadığı takdirde ise, o işkolunda şartlara uygun
bir işyerinde aynı veya benzer işi üstlenen tam süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan işçiyi ifade etmektedir
(Şişli, 2007: 99).
İşverenin eşit işlem borcu birçok yargı kararında ifadesini bulmuş ve bu borca aykırılık halinde
işverenler kanuni yaptırımlarla karşı karşıya kalmışlardır. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2017/17933
E., 2021/184 K. ve 11.01.2021 tarihli kararında ilkeye şu şekilde temas edilmiştir:
“…Eşit davranma ilkesi tüm hukuk alanında geçerli olup, iş hukuku bakımından işverene
işyerinde çalışan işçiler arasında haklı ve objektif bir neden olmadıkça farklı davranmama borcu
yüklemektedir. Bu bakımdan işverenin yönetim hakkı sınırlandırılmış durumdadır. Başka bir ifadeyle
işverenin ayrım yapma yasağı işyerinde çalışan işçiler arasında keyfi biçimde ayrım yapılmasını
yasaklamaktadır. Bununla birlikte eşit davranma borcu tüm işçilerin hiçbir farklılık gözetilmeksizin aynı
duruma getirilmesini gerektirmeyip, eşit durumdaki işçilerin farklı işleme tabi tutulmasını önlemeyi
amaç edinmiştir… Eşit davranma ilkesinin uygulanabilmesi için aynı işyerinin işçileri olma, işyerinde
topluluk bulunması, kolektif uygulamanın varlığı, zamanda birlik ve iş sözleşmesiyle çalışmak koşulları
gerekmektedir. Yasanın beşinci maddesinin ikinci fıkrasında tam süreli-kısmi süreli işçi ile belirli süreli -
belirsiz süreli işçi arasında farklı işlem yapma yasağı öngörülmüş, üçüncü fıkrada ise cinsiyet ve gebelik
sebebiyle ayrım yasağı düzenlenmiş ve bu durumda olan işçiler bakımından iş sözleşmesinin sona
ermesinde de işverenin eşit davranma borcu vurgulanmıştır…”
Kimi durumlarda işverenler işçilik alacakları bakımından daha hafif bir maliyet altına girmek
adına tam süreli iş sözleşmeleri ile ilgili olarak bu sözleşmelerin kısmi süreli olduğu yönünde iddiada
bulunabilmektedirler. Bu noktada mahkemenin konuyu dikkatle ele alması önem taşımaktadır. Bu
durum beraberinde ücret düzeyine ilişkin uyuşmazlığı da getirmektedir. Konuyla ilgili olarak Yargıtay
Hukuk Genel Kurulu’nun 2016/2161 E., 2021/606 K. ve 20.05.2021 tarihli kararında benzer bir husus
ele alınmış ve eksik inceleme durumu tespit edilmiştir. Buna göre; “…Taraflar arasında imzalanan
22/06/2012 tarihli sözleşmede kısmi süreli çalışılacağı kararlaştırılmışsa da davacı tanık beyanları ve
protokol defteri kayıtlarıyla fiilen tam zamanlı çalıştırıldığını iddia etmiştir… Mahkemece davacının
çalıştığı dönemdeki tüm protokol defterleri ve diğer evraklar incelenerek davacının tam zamanlı mı
yoksa kısmi süreli mi çalıştığı, bu çalışma sistemine göre alabileceği emsal ücretin ne kadar olabileceği
işçi ve işveren kuruluşları ile sendikalardan araştırılarak ücretin belirlenmesi gerekirken eksik inceleme
ile karar verilmesi hatalıdır…”
Görüldüğü üzere kısmi süreli çalışanların kıdem tazminatı hakkına ilişkin hususlar genel hatları kanuni
düzenleme altında yer alsa da, konu daha ayrıntılı boyutları bağlamında yargı kararları çerçevesinde
şekillenmektedir.
132
SONUÇ
Gelinen noktada esnek çalışma ilişkileri ve bunun bir uzantısı olarak atipik çalışma modelleri,
işgücü piyasasının önemli bir yer tutmakta; konu üzerine birçok çalışma ve araştırma yapılmaktadır.
Avrupa ülkelerine benzer bir boyut da olmasa da, kısmi süreli çalışma Türkiye’de de uygulama alanı
bulmaktadır. Bireylerin böyle bir çalışma biçimini tercih edebilmeleri için, bu çalışmanın sağlayacağı
gelir ve güvencenin de olumlu etki yaratması gerekmektedir. Yukarıda kısmi süreli çalışmanın işgücü
piyasası aktörleri açısından yararları üzerinde durulmuştur. Ancak, kısmi süreli çalışmanın kendisinden
beklenen yararlarını ve etkisini ortaya çıkarabilmesi; gerek mevzuat, gerekse uygulama boyutuyla
belirsizlik ve boşluklara yer vermemesine bağlıdır. İş hukukunun işçiyi koruyucu yönünün esnek ve
atipik nitelikli çalışma biçimlerinde de varlığını sürdürmesi büyük önem taşımaktadır.
KAYNAKÇA
Akyiğit, E., 2014 . İş Hukuku, Ankara: Seçkin Yayınevi.
Centel, T., 1992. Kısmi Çalışma, İstanbul: Kazancı Hukuk Yayınları, No: 106.
Eser, Ş., 1997. Part-Time Çalışmanın Türkiye’de Kadın İstihdamına Etkisi, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Ku-
rumu Başkanlığı Yayınları, Ankara.
Koç, M., Görücü, İ., 2011. 4857 Sayılı İş Kanunu’na göre kısmi çalışma uygulaması ve sonuçları, Çalışma ve
Toplum, 1(28): 149 -178.
Kılıç, C., 2015. Çalışma Hayatı, İstanbul: Doğan Kitap.
Kuşaksız, A., 2006. Kısmi süreli çalışan işçilerin avrupa birliği’nde ve türkiye’de kısmi süreli çalışmayı tercih
etme gerekçeleri, Yönetim ve Ekonomi Celal Bayar Üniversitesi İİBF Dergisi, 13(2): 19-29.
Özdemir, C.S., 2016. İş kanununa göre part-time çalışma, Vergi ve Muhasebeciyle Diyalog, 145-150.
Şafak, Can. ‘4857 Sayılı İş Kanunu Çerçevesinde Kısmi (Part Time) Çalışma’, http://www.kristalis.org.tr/aa_do-
kuman/kismi_calisma.pdf (25.09.2022)
Şakar, M., 2009. Gerekçeli ve İçtihatlı İş Kanunu Yorumu, Yenilenmiş 4. Baskı, Ankara: Yaklaşım Yayıncılık.
Şişli, Z., 2007. Kısmi süreli çalışan işyeri hekiminin kıdem ve ihbar tazminatı hakları, Çalışma ve Toplum, 2007(2):
95-119.
Tuncay, C., 2003. İş Sözleşmesinin Türleri ve Yeni İstihdam Biçimleri; Yeni İş Yasası Sempozyumu, İstanbul
Barosu Çalışma Hukuku Komisyonu, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukukuna İlişkin Sorunlar ve Çözüm
Önerileri 2003 Yılı Toplantısı:2, İstanbul: İstanbul Barosu Yayınları.
https://karararama.yargitay.gov.tr/YargitayBilgiBankasiIstemciWeb/ (27.09.2022).
133
TARİHSEL VE KAVRAMSAL BOYUTUYLA ÇIRAKLIK

VE STAJYERLİK6
Zeynep HOŞ
Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Kamu Yönetimi Bölümü. Türkiye, Karaman.
ORCID: 0000-0001-6793-3161
GİRİŞ
Bilim ve teknolojideki hızlı değişim sürecinin başta sanayi olmak üzere, tüm sektörlerde nitelikli
işgücüne olan gereksinimi arttırmasına bağlı olarak, söz konusu nitelikli işgücü gereksiniminin
karşılanabilmesi, kökleri çok eskilere dayanan çıraklık müessesesini yeniden önemli hale getirdiği gibi,
stajyerlik müessesesinin de önemini arttırmıştır.
Çıraklık, meslek öğrenme açısından başvurulan en eski yöntemlerden biri olup işletmeye dayalı,
pratik ağırlıklı ve teorik yanı az olan bir eğitim yöntemi olarak günümüzde de geçmişte olduğu gibi
Türkiye’de gereksinim duyulan nitelikli işgücünün yetiştirilmesi amacıyla uygulama alanı bulmaktadır.
Kişilerin meslekleri ile ilgili sektördeki uygulamaları yerinde görmeleri, gelişmeleri yakından
izlemeleri ve almış oldukları teorik bilgileri pratikle birleştirmeleri konuyu kavrama ve uygulayabilme
açısından oldukça önemli olup yürütecekleri işin niteliği ve güvenirliliği açısından da bir gerekliliktir.
Bu bakımdan stajyerlik müessesi eğitim sürecinde kazanılan bilginin teknolojiyle buluşması ve
üretime katkı sağlaması, bireylerin hızlı karar alabilme ve insiyatif alma iradesi göstererek iş hayatına
hazırlanması bakımından oldukça önemlidir. Bu çalışmada çıraklık ve stajyerliğe ilişkin kavramsal bir
çerçeve çizilmiş, her iki kavramın benzerlik ve farklılıklarına değinilmiş, sonrasında kavramlar tarihsel
gelişim süreçleri temelinde açıklanmışlardır.
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Çıraklık Kavramı
Kişilerin bilgilerini ve yapacakları işleri bir bilenin yanında yaparak ve yaşayarak öğrenmesi,
dünyadaki en eski eğitim tarzıdır. Bilgi ve becerinin buna ehil kişilerde bulunması ile bu bilgi ve beceri
sonucu elde edilebilecek menfaatlerin sağlanması, düzene sokulması, korunması ve paylaşılması bu
eğitim süreci için önem arz etmektedir (Dülger, 1990: 11).
Çıraklık, “yetkili otoritelerce benimsenmiş, çıraklık standartlarına göre düzenlenmiş çırak ya da kanuni
temsilcisi ile işveren arasında imzalanmış bir çıraklık sözleşmesi esaslarına göre, mesleğin gerektirdiği
bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını ilke olarak iş içerisinde geliştirme süreci” olarak tanımlanabilir (Alkan
vd., 2001: 3).
6 Bu çalışma Prof. Dr. Nuray GÖKÇEK KARACA danışmanlığında yürütülen “Avrupa Birliği Müktesebatı Bağlamında Türkiye’de Çırak-
lık ve Stajyerlik Müessesesi” başlıklı yüksek lisans tezinden elde edilmiştir.
134
Yapılan bu tanımdan da anlaşılabileceği üzere çıraklıkta asıl amaç, bir işçi gibi iş görmek değil, bir
sanat veya işin öğrenilmesidir (Akyiğit, 2003’ten aktaran Murat ve Şahin, 2011). Zira çıraklığın konusu
bir meslek ya da sanatın öğretilmesidir.
Bilindiği üzere, çıraklık bir meslek ve sanatın öğrenilmesi açısından başvurulan en eski yöntemlerden
biri olup, günümüzde de geçmişte olduğu gibi ihtiyaç duyulan kalifiye işçilerin yetiştirilmesi bakımından
uygulama alanı bulmaktadır (Çelik, 2006: 35). İşletmeye dayalı, pratik ağırlıklı ve teorik yanı az olan
bir eğitim yöntemi olarak çıraklığın dünyadaki uygulamaları incelendiğinde, okul-işletme işbirliğine
dayanan ikili sistemin ağırlıklı olarak uygulandığı ülkeler dışında, çıraklık eğitiminin eğitim yaşındaki
gençlerin küçük bir kısmının devam ettiği ve daha çok geleneksel meslek dallarında uygulanma şansı
olan bir eğitim türü olduğu görülür7.
Stajyerlik Kavramı
Stajyerlik, bir meslek hakkında kuramsal bilgilere sahip olunup işyerindeki uygulamalar çerçevesinde,
mesleki ve teknik bilgilerin geliştirilme sürecidir. Stajyer öğrenmiş olduğu bir meslek ya da sanatı
geliştirmek, uygulama tecrübesi kazanmak için çalışmaktadır ( Şakar, 2009: 31).
Kişilerin meslekleri ile ilgili sektördeki uygulamaları yerinde görmeleri, gelişmeleri yakından
izlemeleri ve almış oldukları teorik bilgileri pratikle birleştirmeleri konuyu kavrama ve uygulayabilme
açısından oldukça önemli olup yürütecekleri işin niteliği ve güvenirliliği açısından da bir gerekliliktir.
Eğitim sürecinde kazanılan bilginin teknolojiyle buluşması ve üretime katkı sağlaması, bireylerin hızlı
karar alabilme ve insiyatif alma iradesi göstererek iş hayatına hazırlanmasını sağlar (Sağlam, 2011:159).
Çıraklık ve Stajyerlik Kavramlarının Benzerlik ve Farklılıkları

Çıraklık ve stajyerliğin bir meslek ya da sanatın öğrenilmesi amacına hizmet etmesi ve bu bağlamda
bir mesleki eğitim sürecin parçası olması, kavramların temel ortak yanını oluşturmaktadır. Her iki kavram
mesleki anlamda belirli bir yeterliliğe ulaşma noktasında birleşmekte ve işçilik vasfının bulunmaması
bakımından da benzeşmektedir.
Ancak, çıraklık bir meslek ya da sanatı tümüyle öğrenip işçi haline gelmek amacıyla yapıldığı
halde, stajyer temelde var olan mesleğe ilişkin teorik bilgisini, uygulamayı izleyerek pratik açıdan da
işyerinde geliştirmek amacını taşımaktadır (Süzek, 2008: 130-131). Çırak ağırlıklı olarak iş ortamında
edindiği bilgiyi yine iş ortamında geliştirmekte, stajyerlikte ise ağırlıklı olarak eğitim kurumlarından
edinilen bilgi iş ortamında uygulanmakta ve süreç gözlemlenerek iş ortamı ve ilişkileri konusunda bilgi
edinilmektedir.
Çıraklık ve Stajyerlik Kavramlarının İstihdam ile İlişkisi

Çıraklık ve stajyerlik uygulamalarında, kişiler açısından doğrudan üretim sürecinde yer alınması
başlı başına bir amaç olmayıp bir meslek ya da sanat, iş içerisinde öğrenilmekte ya da alınan teorik
bilgi iş ilişkileri bağlamında uygulanmakta ve geliştirilmektedir. Ancak, kavramların bir eğitim sürecini
ifade etmesine rağmen uygulamanın çalışma ilişkileri kapsamında ve çalışma ortamında gerçekleşmesi,
çalışan çocuk ve çalışan genç kavramlarıyla arasındaki yakın ilişkiyi ortaya koymakta, nitekim bazı
durumlarda bu farklılık ortadan kalkarak uygulamada çırak ve stajyerliğin bir çalışma biçimine
dönüştüğü ve işçiliğe yaklaştığı görülmektedir.
Günümüzde çocuk ve gençlerin özellikle çalışan çocuk ve gençlerin haklarının özel olarak korunması
gerekliliği bütün hukuk sistemleri tarafından kabul gören bir yaklaşımdır. Bu bağlamda gerek çırak ve
stajyerler ve gerekse çalışan çocuk ve gençler için özel düzenlemelerin varlığı söz konusu olmaktadır.
7 http://www.tesk.org.tr/tr/yayin/88/2.html.
135
Çırak, stajyer, çalışan çocuk ya da genç olarak çalışma yaşamında yer alan bu kişilerin tümü
için, güvenlik gereksinimleri büyüklerin güvenlik gereksinimlerinden farklı olup denetim sürecinde
bu özgün gereksinimlerin göz önünde bulundurulması, makineler, maddeler ve çalışma sürecinden
kaynaklanabilecek risklere karşı fiziksel anlamda korunmalarına özen gösterilmesi ise bir zorunluluktur
(Derrien, 1994:66).
Bu kavramları ortaya çıkaran sosyo-ekonomik koşulların benzerliği ise, kavramlar arasındaki ilişkinin
bir diğer yönünü ortaya koymaktadır. Bu uygulamalarla çalışma yaşamı içinde yer alan, özellikle çalışan
çocuk ve gençler ya da bir çalışma biçimine dönüşmüş çıraklık-stajyerlik uygulamasında bu duruma
katlanılması gerektiği yönündeki davranışsal durum çoğu zaman düşük ekonomik gelire sahip bir
sosyal yapı ya da aileden gelindiğine işaret etmektedir. Bu uygulamaların yaygınlığı ise toplumun gerek
gelişmişlik düzeyi gerekse sosyo-kültürel yapısı bakımından ipuçları vermektedir.
ÇIRAKLIK VE STAJYERLİĞİN TARİHSEL GELİŞİMİ
Dünya’daki Tarihsel Gelişimi

Gerekli bilgi ve becerinin bir kişiden diğerine aktarılması yöntemine dayalı meslek öğrenmenin
tarihi çok eskilere dayanmaktadır (Yörük ve Diğerleri, 2002: 300). Üretime ilişkin rollerin öğrenilmesi
süreci ve işle ilgili bilgi ve becerilerin kazanılması; yaparak öğrenme, ailede öğrenme, usta çırak
ilişkisiyle öğrenme gibi çeşitli yollarla gerçekleşmiştir. Kapitalist üretim biçimiyle birlikte, önce iş
başında yetiştirme, sonra okulda öğrenme ağırlık kazanmış, daha sonra iş başında yetiştirme ve okulda
öğrenmenin çeşitli biçimleri birlikte uygulanmıştır (Özcan ve Boynak, 2008: 322).
Aile sistemi
Toplumsal yaşamda ilk görülen üretim sistemi olan aile sisteminde örgütlenme oldukça basittir. Aile
kendine yeterli bir birim niteliğinde olup basit ve çeşitliliği az olan mallar üretilirdi. Bazı durumlarda
sipariş üzerine çok sınırlı hallerde ise genel satış için iş yapılırdı. Mesleklerin devamı, bilgi ve becerilerin
aile içinde kuşaktan kuşağa aktarılmasıyla sağlanırdı (Doğan vd., 1997: 9).
El sanatları sistemi
Kentleşme ve kentler arası ticari ilişkilerin on birinci yüzyılın başlarından itibaren artması,
gereksinimlerin çeşitlenmesi, üretim kapasitesinin artması gibi nedenler yeni işbölümü ve uzmanlaşma
alanları yaratmıştır. Aile içinde meslek eğitimi yerini aile dışında seçkin sanatkârlar tarafından meslek
adamı yetiştirilmesi yöntemine bırakmış ve çıraklık, kalfalık ve ustalık aşamalarından oluşan üç
kademeli bir meslek yapılanması geliştirilmiştir. Sistem içinde deneme-yanılma yöntemi uygulanmakta
ve taklit esas alınarak önceden saptanmış sonuçlara ulaşılmaya çalışılmaktaydı (Alkan vd., 2001: 19).
Lonca sistemi
Tarihsel gelişimi incelendiğinde, üretimin el sanatlarıyla yapıldığı Milattan Sonra (M.S) 1000-1500
yılları arasında geleneksel çıraklık eğitim sistemini ifade eden lonca yapılanmasının ortaya çıktığı
görülür. Avrupa’daki meslek yapılanmaları daha çok loncalar gibi kapalı örgütlenme şekillerine yatkın
olmuşlardır (TİSK, 1997: 8).
Bir tür üretim sistemi olan, tüccar ve sanatkârlar tarafından geliştirilen loncaların iki temel amacı
vardır. Bu amaçlardan ilki, ustalar arasında eşitliği sağlamak ve diğeri ise, toplumda ekonomik anlamda
bir güç sağlamaktır. Ortaçağda çalışanlara eğitim olanağı sağlayan bu kuruluşlar, üretim yanında din,
ahlak ve sosyal yardım alanında da aktif rol oynamaktaydılar. Uygulanan teknikler el becerisine dayalı
olup belirli bir standart ve mekanizasyon bulunmamaktaydı (Alkan, 2001: 19-20).
136
Her zanaatkâr veya tüccar bir loncaya üye olmak isterken ya da onun izniyle çalışırken, loncaya giriş
serbest ve kolay değildi ve yetişkin kişi önce gerekli beceri ve karaktere sahip olduğunu kanıtlamalı,
bir kefil bulmalı ve giriş bedellerini ödemeli idi. Bir faaliyet dalına katılmak isteyen bir genç ise; lonca
üyesinin yanında çırak olarak, çalışkan, dürüst ve itaatkâr olup kurallara uyacağına ilişkin bir çıraklık
sözleşmesi kapsamında çıraklık devresini geçirmek zorunda olup bu süreçte ustasının emirlerine itaat
etmeli, mallarını hırsızlığa, kayba ve saldırıya karşı korumalı ve sırlarını saklamalıydı. Bunların yanında
meyhane ve oyun salonlarına gitmemeli, evlilik sözleşmesi yapmamalı, başka yere kaçmamalı ve
ustasına laf getirici herhangi bir davranışta bulunmamalıydı. Bunların karşılığında sanata ve mesleğe
ilişkin bilgiler kendisine öğretilecek, beslenmesi sağlanacak, giydirilecek ve gerekirse barındırılacak,
ustasına kötü hizmet ettiğinde ise cezalandırılabilecekti. Eğitimin süresi, elde edilmesi beklenen
becerinin niteliğine göre değişiklikler göstermiştir. Çırak zamanını doldurduğunda usta bir zanaatkâr
olmayı talep edebilir, bu taleple birlikte belli aşamalardan geçirilir, kentli ve lonca üyesi olmanın ücretini
öder, becerisi sınavdan geçirilir ve işyeri teftiş edilirdi (Heaton, 1995: 188).
On altıncı yüzyıldan itibaren sistem; ticaretle yeni ithal malların piyasaya çıkması, sermayenin
belirli kişilerde toplanması, tekel kurma eğilimi, usta olabilme güçlüğü, bazı loncaların ticari loncaya
dönüşerek diğerlerini nüfuz altına alması gibi nedenlerle çökme sürecine girmiştir. Bu dönemde görülen
icat ve keşifler, sermaye ve tüccar sınıfının gelişmesi beraberinde pek çok sosyal ve ekonomik değişimi
getirmiştir. Bu gelişimlere karşın geleneksel yöntemlere bağlı kalan loncalar, sınırlı mesleklerin dışına
çıkamamaları üretimlerini verimsiz ve pahalı hale getirmiş; sermaye sınıfı loncalar dışında üretime
ilişkin yeni yollar aramaya başlamıştır (Alkan vd., 2001: 20).
Ev İşletmeleri sistemi
Sermaye sınıfının loncalar dışında üretime ilişkin yeni arayışları, on beş ve on altıncı yüzyıllarda
zirveye ulaşan ve lonca sistemine kıyasla farklılıklar taşıyan, ev işletmeleri sisteminin gelişmesine
neden olmuştur. Ortaya çıkan bu sistemde, aralarındaki ilişki sadece para ölçütüne dayanan, çalışanlar ve
işverenler ayrı birer grup oluşturmakta; makine ve takımlar çoğunlukla sermaye sahibince sağlanmakta
ve aile üyelerinin katılımı ile evde üretilen ürün işverene bedeli karşılığında verilmekteydi. Çalışanları
kontrol güçlüğü, malzeme kaybı, mevsime bağlı iş değişiklikleri gibi durumlar sistemin başlıca
sakıncalarını oluşturmaktaydı (Alkan vd., 2001: 20-21). Uzun yıllar evde sonraları küçük atölyelerde
yapılan üretim için ihtiyaç duyulan sanatkarlar çıraklık yoluyla yetiştirilirdi. Çeşitli ekonomik gelişmeler
mal ve hizmetlere ilişkin talepleri arttırmış ve sipariş üzerine iş yapılması yerini genel üretimin yapıldığı
fabrika sistemine bırakmaya başlamıştır (Doğan vd., 1997: 10).
Fabrika sistemi
Ev işletmeleri sisteminin ortaya çıkardığı sakıncalar, sermaye sahiplerini ev üretiminden daha verimli
bir çalışma ortamı oluşturma çabasına yöneltmiştir. Sermaye sahiplerinin ev üretiminden daha verimli
bir çalışma ortamı oluşturma yönündeki bu çabaları üretim, bina, takım ve makinelerin kendi kontrolleri
altında olduğu fabrika sisteminin gelişmesine neden olmuştur. Bu süreçte sanatkâr bağımsızlığını
yitirerek yevmiyeli işçi durumuna gelmiş, işçiler çıraklık sisteminde olduğu gibi belli bir ustaya
bağlı olmaktan çıkmış, bazı meslekler değerini kaybederken bazı alanlarda ise yeni meslekler ortaya
çıkmıştır. 1760’lı yıllarda İngiltere’de tekstil endüstrisinde makinenin kullanılmasıyla endüstri devri
başlamış, makinelerin geliştirilmesi ve on dokuzuncu yüzyıl başlarında ortaya çıkan seri endüstriyel
icatlar ulusların ekonomik yaşamlarında köklü değişimlere yol açmış, çalışanlar açısından yeni koşulara
uyum gereksinimini ortaya çıkarmıştır (Alkan vd., 2001: 21).
Meslek grupları menfaat alanlarını genişletmiş, ticarete yönelmiş, sermaye sahibi olmuş ve
pazarlarını arttırmışlardır. Gelişen teknoloji, ticaret sermayesinin sanayi yatırımlarında kullanılması
imkanını sağlamış, üretim ve pazarlar artmış, sanayi sermayesi oluşmuş ve rekabet düzeyi artmıştır. Eski
esnaf-zanaatkar ve küçük sanayiciler artık orta ve büyük boy sanayilere ve büyük ticaret şirketlerine
137
dönüşmüşlerdir. Küçük işverenler gelişerek büyük işletmeleri meydana getirirken, işverenin çırak
yetiştirme yaklaşım ve usulleri gibi bazı gelenekleri de beraberinde taşımışlardır. Amacı; çağın bilgi
ve mahareti ne ise buna sahip olunması ve bundan azami kar elde edilmesi olan sermayedar ve işveren
menfaati gereği, çırakların yetiştirilmesini kendi sorumluluğu ve denetimi altında tutmuştur. Rekabet
üstünlüğü açısından, üretim unsurlarının en önemlisi olan vasıflı işgücünü kendi düzeni ve ihtiyaçlarına
göre hazırlamış, kullanmış ve rakip şirketlere kaçırmamak için gerekli tedbirleri almıştır (Dülger, 1990:
13-14).
Otomasyon
Otomasyon kavramı otomatik işlemler aracılığıyla seri üretimin yapılmasını ifade etmektedir.
Otomasyona dayalı teknolojik gelişmeler işletmelerde çalışacak elemanların eğitim durumunu da
etkilemiş, otomatik makinelerin kullanımı yeni meslek ve işbölümü biçimlerini ortaya çıkarmıştır.
Bu meslekler karmaşık üretim sistemlerini anlayabilmek bakımından teknolojik bilgi ve beceri
gerektirmektedir. Bu süreç endüstriyel kuruluşların yapılarını da karmaşık hale getirmiş, örgütsel
yapıların yeniden gözden geçirilmesini zorunlu kılmıştır (Doğan vd., 1997: 16).
Türkiye’deki Tarihsel Gelişimi

Ülkemizde çıraklık ve bu kapsamda mesleki-teknik eğitimin tarihi gelişim süreci “Osmanlı Dönemi”
ve “Cumhuriyet Dönemi” olmak üzere iki başlık altında incelenebilir.
Osmanlı dönemi
Türk esnaf ve sanatkârlarının teşkilatlanmasıyla ortaya çıkan ve çıraklık eğitimi olarak adlandırılan
eğitim şekli, on ikinci yüzyılda Selçuklular döneminde Ahilik oluşumuyla başlamıştır. Bu dönemde
Anadolu’ya gelen Türkler arasındaki esnaf ve sanatkarlar Anadolu’da bulunan meslektaşlarına
kendilerini kabul ettirebilmek için bir teşkilat kurulması ihtiyacını duymuşlardır (TİSK, 1997: 8).
Bir meslek, sanat ya da ticaretle ilişkisi olmayan kişilerin katılamadığı ahi örgütünde, sanatkârlara
işyerinde yamak, çırak, kalfa ve usta hiyerarşisi ile mesleğin incelikleri ve sırları öğretilirken; akşamları
toplanılarak ahlak eğitimi, haftanın belli günlerinde ise silah talimleri ve ata binme öğretimi yoluyla
askerlik eğitimi yaptırılırdı. Ahi birlikleri özellikle büyük şehirlerde örgütlenmişlerdi ve her birliğin
eğitim ve eğlence olanaklarına da sahip bir sosyal tesis özelliği taşıyan zaviyesi vardı. Bu esnaf birlikleri
o meslekle ilgili işleri yönetir, üyeleri arasındaki uyuşmazlıkları çözer, esnafla devlet arasındaki ilişkileri
düzenlerdi. Bu birlikler ürünlerin kalitesi, ücretler, fiyatlar, çalışma şartları konularında düzenleme
yaparlardı. Ahi birliklerinde esnafın sadece mesleki sorunlarıyla değil, tüm sorunlarıyla yakından
ilgilenilirdi (Gemici, 2010: 74). Yardımseverlik, doğruluk, bir meslek ya da sanat sahibi olmak, üyelerin
gündüz tezgâh ve atölyelerde iş başında, sonraki zaman dilimlerinde ise sosyal ve ahlaki konularda
eğitmek ve bilinçlendirmek; ahiliğin kurum olarak en belirgin özelliklerini oluşturmaktaydı (Çağatay,
1990: 41). Ahi birlikleri eğitim siteminde;
- Mesleki, dini ve sosyal bilgilendirme bir bütün olarak gerçekleştirilir,
- İş başında yapılan eğitim ile iş dışındaki eğitimin bütünleşmesi sağlanır,
- Eğitim ömür boyu süren bir faaliyet olarak algılanır,
- Eğitim yetkili kişilerce gerçekleştirilir,
- Eğitimden ücretsiz faydalanılırdı (Poyraz, 1996: 143).
Ahilik sisteminde üretim süreci ve ilişkileriyle ilgili olarak; standartlara uymayan mal üretilmesi
halinde önce ikaz ve nasihatte bulunulması, devam edilmesi halinde dükkân kapatma ve meslekten ihraç
yollarına başvurma, üretimde kalite ve şekil koşullarına uyma, fiyat tespiti ve denetiminin yapılması,
138
çırak, kalfa, usta işyeri sahibinin ürün kalitesinden müştereken sorumlu tutulması, izinsiz çırak çalıştırma
ve yetiştirilmesini engellemek, üreticilerin birbirlerinin sahasına girmelerine engel olmak, çırak ve
kalfaların izinsiz olarak başka işverenin yanına girmesini engellemek ve ücretleri belirlemek gibi tedbir
ve uygulamalar gerçekleştirilirdi (Demir, 1996: 36-37).
Her ahinin bir meslek ya da sanat sahibi olması zorunluluğu bulunmakta, yamaklık, çıraklık,
kalfalık ve ustalık aşamalarının oluşturduğu hiyerarşiden geçilerek ahi olunurdu (Çağatay, 1990:
42). Mesleki eğitim, iş başında kalfa ve ustalar tarafından verilir ve meslek hayatının ilk aşaması
olan yamaklık en çok on yaşında olan çocuğun velisi tarafından ustaya bir sanat öğrenmesi amacıyla
verilmesi ile başlardı. İki yıl ücretsiz yamaklık yapanlar, usta, kalfalar, esnaf şeyhi ve velinin de
katıldığı özel bir törenle çıraklığa yükseltilir ve haftalık ücreti tayin edilirdi. Her meslekte farklı
sürelerde olmakla beraber en az bin gün olması gereken çıraklık döneminde, çırak ustasına itaat
etmek, usta ise çırağa mesleğe ilişkin bütün incelikleri ve iş hayatı için gerekli olan bilgileri öğretmek
zorundaydı. Çıraklık süresini doldurup sanatında kalfalığa yükselecek bilgi ve yeterliliğe sahip
olanlar, usta ve kalfasının yardımıyla geçireceği bir imtihanla kalfalığa yükseltilirdi. Bütün meslekler
için üç yıl olan kalfalık döneminde eğitimlerini başarıyla tamamlayanlar ustalığa yükselmek için
imtihan niteliğinde bir törene katılırlar ve törende sanatları ile ilgili bir eser hazırlayarak ustalar
meclisine sunarlardı. İş ustalar tarafından beğenildiği takdirde genç kalfa ustalığa yükseltilirdi
(Ekinci, 1988: 66-68).
Ahilik kurumu faydalı ekonomik ve toplumsal görevler üstlenmiş ve etkinliğini 17. yüzyıla dek
sürdürmüştür. Osmanlı İmparatorluğu’nun egemenliğinde Müslüman olmayan halkın da bulunması,
farklı dinler arasında ortak çalışma durumunun oluşması ve farklı koşulların ortaya çıkması, uygulamanın
eski niteliğinden fazla bir şey kaybetmeden yerini yeni yapılanmalara bırakmasına neden olmuştur ancak
ahilik uygulamasından gelen; yönetim anlayışı, mesleğe başlama, mesleki eğitim, meslekte yükselme ve
işyeri açma usulleri uzun yıllar uygulanmış ve sonrasında hazırlanan hukuk kurallarına da ışık tutmuştur
(TİSK, 1997: 8-9). Bu süreçte, dinsel ayırım gözetilmeksizin, sanat ve ticaretle uğraşabilme yetkisini
ifade eden, tekel ve imtiyaz anlamını taşıyan gedik usulü uygulanmış ve etkisini 1760’lı yıllara dek
sürdürmüştür (Çağatay, 1990: 36). Ahilik teşkilatının Osmanlı sisteminde kurumsal düzeydeki devamı
niteliğinde olan loncalar, bir malın üretimi ve pazarlanması aşamaları ile sağlanan gelirin paylaşımı ve
bunun tüketime yönelmesi gibi süreçleri içeren zanaat faaliyetlerini düzenlemişlerdir. Bu fonksiyonlar
yerine getirilirken, genel bir toplumsal gereksinim olan, malın belirli bir miktar, kalite, fiyat ve şekil
koşulları bakımından sunum standardının teminine ve çalışanların sosyal güvenliği ile eğitimlerinin
sağlanmasına ilişkin işlevler üstlenmişlerdir (Çelik, 2011: 71).
19. yüzyılla birlikte Batı’da endüstri alanında meydana gelen devrim niteliğindeki gelişmeler ve
Avrupa’da ucuza mal edilen sanayi ürünlerinin Osmanlı pazarına girmesi ile beraber, Osmanlı’da
çoğu el emeğine dayanan ve pahalıya mal edilen ürünlerin üretim süreci gerilemiş ve üretim tezgâhları
kapanmıştır (Gemici, 2010: 79). Bu süreçte Avrupa’da fabrika üretim sistemine geçilmiş olması,
yapılan üretimin Avrupa iç pazarında tüketilemeyecek boyuta gelmesi ve ülke sınırlarını aşarak Osmanlı
pazarlarını kaplaması, yabancılar lehine ekonomik ayrıcalıkların tanınmasına neden olmuş ve meslek
örgütlenmeleri üzerinde olumsuz etkiler doğurmuştur.
Osmanlı devletinin iç dinamikleri yanında sanayi devrimiyle beraber ortaya çıkan üretim, taşıma
ve iletişim teknolojilerindeki gelişme mal miktarı açısından mevcut arz-talep sınırlamalarını ortadan
kaldırmış, daha geniş pazarları bir araya getirdiği için yerel üretici ve tüketiciyi koruma fonksiyonunda
farklılaşma yaratmış ve buna bağlı olarak siyasal-idari otorite bu alanı yeniden düzenleme ihtiyacı
duymuştur (Çelik, 2011: 71). Gedik Usulü 1913 yılında, Esnaf Teşkilatı ise 1924 yılında ise resmen
yürürlükten kaldırılmıştır. Bugünkü iş hayatını düzenleyen, her sınıftan esnafı örgütleyen, sosyal
güvenlik esasına dayanan, alanı itibarıyla işçi-işveren ilişkilerine odaklanan, mesleki ve toplumsal
anlamda dayanışmayı esas alan bazı kuruluşların ilk uygulamaları da bu dönemde gerçekleşmiştir
(Gemici, 2010: 79).
139
Cumhuriyet dönemi
Bugünkü eğitim kuruluşlarının temeli sayılabilecek ilk mesleki ve teknik eğitim kuruluşu ise 19.
yüzyılda Mithat Paşa tarafından kimsesiz çocukların yatılı olarak eğitildiği ve meslek edinmelerini
sağlamaya yönelik olarak açılan ıslahhanelerdir. Böyle olmakla birlikte okula dayalı yaygın ve
sistemli meslek ve teknik eğitimi ise Cumhuriyet dönemiyle beraber başlamıştır (Eğitim-Sen, 2004: 7).
Cumhuriyetle beraber mesleki ve teknik eğitim, okula dayalı yeni bir yapıda ele alınmış ve 1926 yılında
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) bu okullarla ilgili görev üstlenmiştir.
Ülkemizde 1927 yılına gelininceye kadar il ve belediyeler meslek okulu açabilmekte ve okulların
öğretim ve yönetime ilişkin faaliyetlerini doğrudan doğruya yürütmekte idiler. Meslek okulları her
ilin imkânlarına ve meslek okulu anlayışına göre, bir şekil ve yön almış durumdaydı. Okullar arasında
öğretim, program, yönetim, ders araçları, öğrenci kabul ve kayıt şartları, öğretmen ve memurların
yeterlilikleri gibi konularda bir uyum ya da birlik söz konusu değildi. Bu kapsamda, programlı
bir mesleki teknik eğitim sisteminin oluşturulması ve bu alanda ortak bazı eğitim standartlarının
belirlenmesi amacıyla 1927 yılında 1052 sayılı Meslek Mektepleri Hakkında Kanun kabul edilmiştir.
Bu döneme kadar il ve belediyelere bağlı olan okullar MEB’e bağlanmış ancak bakanlığın bu faaliyete
ilişkin teşkilatı bulunmadığından, mesleki ve teknik eğitime ilişkin faaliyetlerin Yükseköğretim
Genel Müdürlüğünce yürütülmesi kararlaştırılmıştır. 1933 yılında MEB merkez örgütü 2287 sayılı
kanunla yeniden düzenlenmiş; mesleki ve teknik okulların plan ve programlarını hazırlamak ve
gelişmelerini sağlamak amacıyla MEB bünyesinde Mesleki ve Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü,
1941 yılında ise Mesleki ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı kurulmuş ve böylece mesleki ve teknik
öğretim hizmet ve destek birimleri oluşturulmuştur (Alkan v.d., 2001: 60-61). 1935 yılından itibaren
2765 sayılı Kanun ile okulların masrafları bütünüyle devlet tarafından karşılanmaya başlanmıştır.
Eğitim sisteminin kanunlar çıkarılarak desteklendiği, 1940 ve 1950’li yıllarda mesleki ve teknik
eğitim hızla gelişmiş ve yaygınlaşmıştır. Bu dönemde, çıraklık sistemi geleneksel yöntemlerle
sürdürülmüş, devlet çıraklık okullarının açılması için de çaba göstermiştir (Yörük ve Diğerleri,
2002: 301).
Ülkenin ihtiyaç duyduğu Çıraklık Kanunu’nun çıkarılması 1963 yılı faaliyet planında yer almış, 1974
yılında 1591 sayılı Çırak, Kalfa ve Ustalık Kanunu Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından
kabul edilmiş fakat, Cumhurbaşkanı tarafından yeniden incelenmesi için meclise iade edilmiştir. Kanunun
çıkarılması 1974 yılı faaliyet planında yeniden yerini almış ve 1977 yılında 2089 sayılı Çırak, Kalfa ve
Ustalık Kanunu çıkarılmış ve aynı yıl Resmi Gazete (RG)’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir (R.G.,
T. 05.07.1977). Bu kanunla çıraklık eğitimine ilişkin hizmetler Milli Eğitim Bakanlığı sorumluluğuna
verilmiş, özelliği ve önemi sebebiyle bağımsız bir genel müdürlükçe yürütülmesi uygun görülerek 1978
yılında Çıraklık Eğitimi Genel müdürlüğü kurulmuştur. 1980 yılından sonra Mesleki ve Teknik Öğretim
Müsteşarlığı kaldırılmış, 179 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile yeniden Çıraklık ve Yaygın Eğitim
Genel Müdürlüğü kurularak hizmetleri birleştirilmiştir (TİSK, 1997: 9-10).
SONUÇ
Tarihsel süreç içerisinde, bilgi ve becerilerin bir kişiden diğerine aktarılması yoluyla meslek
öğrenmenin kökleri eskilere dayanmaktadır. Üretim sürecinde rollerin üstlenilmesi, işle ilgili bilgi
ve becerilerin kazanılması çeşitli öğrenme biçimleriyle gerçekleşmiştir. Kişilerin mesleki anlamda
yetiştirilmeleri önce iş içerisinde yetiştirilmeleri ile gerçekleşmiştir. İlerleyen aşamalarda ise, okul
sistemi ile uygulanmaya başlanmış, sonrasında ise iki uygulamanın farklı biçimleri uygulanagelmiştir.
Dünyanın ve ülkemizin ihtiyaç duyduğu nitelikli insan gücü konusunda gerek çıraklık kurumunun,
gerekse stajyerlik uygulamasının büyük önemi bulunmaktadır. Çıraklık ve stajyerlik süreçlerinin
mevzuat ve uygulama bakımından yeterli ve etkili bir işleyişe sahip olması ve konuya ilişkin gerekli
tedbirlerin alınması, ekonomik ve sosyal anlamda katkılar sunacaktır.
140
KAYNAKÇA
Alkan, C., Doğan, H., Sezgin, Ş., 2001. Mesleki ve teknik eğitimin esasları (1. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Da-
ğıtım.
Çağatay, N., 1990. Ahilik nedir. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları.
Çelik, A., 2006. AB Sosyal politikası (1. Baskı). İstanbul: Kitap Yayınevi
Çelik, G., 2011. Modern dönemde üretim-paylaşım ve tüketim sürecinin örgütlenmesi ve ahilik kurumunun mirası.
Ahilik (Ed: B. Çakır, İ. Gümüş). Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi Yayınları, 68-74.
Demir, G.,1996. Ahilik ve tüketici koruma ilişkileri. Ahilik Kültürü Haftası 1995 Yılı İstanbul Paneli, İstanbul:
İstanbul Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği Yayınları, 35-41.
Derrien, J-M. 1994. Çocuk çalıştırılması ile ilgili politika hazırlanması ve iş denetimi. (Çev: H. Başçıl B. Piyal).
Ankara: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı.
Doğan, H., Ulusoy, A., Hacıoğlu, F., 1997. Okul sanayi ilişkileri. Ankara: Önder Matbaacılık Ltd. Şti
Dülger, İ., 1990. Mesleki Yaygın Eğitim ve Türkiye. Ankara: Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü Mesleki
ve Teknik Açık öğretim Okulu Matbaası.
Eğitim ve Bilim Emekçileri Sendikası, 2004. 4. Demokratik eğitim kurultayı. http://ekutuphane. egitimsen.org.tr/
pdf/421.pdf (10.09.2022)
Ekinci, Y., 1988. Ahi Birlikleri, İstanbul: Türk Standartları Enstitüsü.
Heaton, H., 1995. Avrupa İktisat Tarihi (Çev: M.A. Kılıçbay), Ankara: İmge Kitabevi.
Murat, S., Şahin, L., 2011. Nedenleri ve sonuçları bakımından gençler arasında yaygınlaşan işsizlik, Sosyoloji
Konferansları Dergisi, (44).
Özcan, M., Boynak, F., 2008. İşletmelerde meslek eğitimi uygulamasına yönelik bir değerlendirme, Milli Eğitim,
(178), Bahar/2008.
Poyraz, O., 1996. Ahi örgütleri. I. Ululararası Ahilik Kültürü Sempozyumu, Ankara: Devran Matbaacılık, 139-144.
Sağlam, H., 2011. Mesleki ve teknik yükseköğretimde endüstriye dayalı öğretim, Teknik-Online Dergi, 10 (2).
Süzek, S., 2008. İş Hukuku, (4. Baskı), İstanbul: Beta Yayıncılık.
Şakar, M., 2009. İş Hukuku Uygulaması, İstanbul: Beta Yayıncılık.
Yörük, S.; Dikici, A., Uysal, A., 2002. Bilgi toplumu ve Türkiye’de mesleki eğitim. Fırat Üniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi, 12 (2). http://web.firat.edu.tr/sosyalbil/dergi/arsiv/cilt12/sayi2/299-312.pdf (01.10.2022)
141
İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA ALMAN U-BOT

PROPAGANDASINDA METAFOR KULLANIMI
Öğr. Gör. Dr. Mehmet Ozan GÜLADA

Malatya Turgut Özal Üniversitesi, Akçadağ Meslek Yüksekokulu, Yönetim ve Organizasyon Bölümü, Malatya, Türkiye.
ORCID Code: 0000-0001-8233-2321
ÖZET
İkinci Dünya Savaşı’nda Nazi Almanya’sına ait U-botlar, Müttefik Devletleri’ne ait konvoylara
ağır kayıplar verdirerek, savaşın ilk yıllarında Nazi Almanya’sının Müttefik Devletleri’ne karşı elde
ettiği üstünlükte önemli bir rol oynamıştır. Nazi Almanya’sı, U-botlarının Müttefik Devletleri’ne
karşı elde ettiği başarıyı Alman kamuoyunda propaganda amaçlı etkili bir şekilde kullanmıştır. Bu
dönemde Alman mizah dergilerinde yayınlanan karikatürlerde de propaganda boyutunda U-botlar ön
plana çıkarılmış ve U-botlar çeşitli metaforlar üzerinden yansıtılarak Nazi Almanya’sının Müttefik
Devletleri’ne karşı başarısı vurgulanmaya çalışılmıştır. Çalışmada İkinci Dünya Savaşı’nda U-botların
Müttefik Devletleri’ne karşı başarısını konu alan ve U-botları çeşitli metaforlar kullanarak yansıtan
karikatürler incelenmiştir. İncelenen karikatürlerde U-botlara yönelik kullanılan metaforlar üzerinden
hangi propaganda mesajlarının verilmeye çalışıldığının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla
çalışma kapsamında konuya ilişkin karikatürlerdeki göstergeler ve metaforlar, Louis Hjelmslev’in
Gösterge Modeli ışığında propaganda boyutunda analiz edilmiştir. Çalışmada elde edilen bulgularda
karikatürlerde U-botların Müttefik Devletleri’ne karşı etkili birer güç olduğunu yansıtan metaforların
kullanıldığı tespit edilmiştir. Karikatürlerdeki metaforlar üzerinden Müttefik Devletleri’nin U-botlara
karşı çaresiz kaldığına yönelik mesajın verildiği ortaya çıkarılmıştır. Bu şekilde karikatürlerde Müttefik
Devletleri’nin Nazi Almanya’sına karşı savaşı kazanamayacağına yönelik algının güçlendirilmeye
çalışıldığı sonucuna ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Propaganda, U-Bot, Karikatür, Nazi Almanya’sı, İkinci Dünya Savaşı.
The Use of Metaphors in German U-Boat Propaganda in the Second

World War
ABSTRACT
The U-boats of Nazi Germany played an important role in the superiority of Nazi Germany against
the Allied Powers in the first years of the Second World War, inflicting heavy losses on the convoys
of the Allied Powers. Nazi Germany effectively used the success of U-boats against the Allied Powers
for propaganda purposes in the German public opinion. During this period, U-boats were featured in
the propaganda dimension in the cartoons published in German humor magazines, and the success
of Nazi Germany against the Allied Powers was sought to be emphasized by reflecting the U-boats
142
through various metaphors. In the study, cartoons about the success of U-boats against the Allied States
in the Second World War and reflecting U-boats using various metaphors were examined. It was aimed
to determine which propaganda messages were sought to be given through the metaphors used for
U-boats in the analyzed cartoons. For this purpose, within the scope of the study, the indicators and
metaphors in the cartoons related to the subject were analyzed in the propaganda dimension in the light
of Louis Hjelmslev’s Sign Model. In the findings obtained in the study, it was determined that metaphors
reflecting that U-boats were an effective force against the Allied States were used in the cartoons. It was
revealed that the message that the Allied States were helpless against the U-boats was given through
the metaphors in the cartoons. In this way, it was concluded that the perception that the Allied States
couldn’t win the war against Nazi Germany was sought to be strengthened in the cartoons.
Keywords: Propaganda, U-Boat, Caricature, Nazi Germany, Second World War.
143
THE EVALUATION OF DUAL LISTING IN BORSA

ISTANBUL (BIST) AND TEHRAN STOCK EXCHANGE
(TSE) IN THE CONTEXT OF GAP ANALYSIS
Gül Yüksel1*, Gözde Güsan Köse2, Meltem Ulusan Polat3, Gülpınar Kelemci4
*1
Marmara University, Faculty of Business, Istanbul, Turkey. 2Marmara University, Faculty of Business, Istanbul, Turkey.
3
Marmara University, Faculty of Business, Istanbul, Turkey. 4Marmara University, Faculty of Business, Istanbul, Turkey.
ORCID Code: 1 0000-0002-0676-4605
ORCID Code: 2 0000-0002-8792-9423
ORCID Code: 3 0000-0002-0673-5185
ORCID Code:4 0000-0002-4458-6942
ABSTRACT
Making difference in competition by efficient investments are mainly due to cost-effective resources.
Relatively weak equity structures, high and volatile loan rates especially on behalf of the SMEs in
Turkey, make it difficult to provide cost-effective funds.8 On the other hand, it is encouraged by the
economy to open-up company’s’ shares to the public, as an alternative funding resource. Such public
offering enables companies to be listed and traded at the stock exchange, as long as Listing Directive
requirements are fulfilled.9 In case of listing shares of foreign corporations and listing shares of domestic
corporations abroad, without public offering, is known as “dual listing”.10
BIST and TSE has signed Memorandum of Understanding (MoU) on the 26th of October, 2015.
MoU has a vital importance for both countries, in terms of dual listing, considering the liquidity shortage
and determining financial strategies around the world. Dual listing gives the opportunity to attract
international investors to BIST. Furthermore, “capital market instruments, trading at main markets of
foreign exchanges, determined by the Board of Directors, are able to be listed and traded at BIST without
any requirement, following the confirmation of prospectus or certificate of issuance by the Capital
Markets Board.”11 On the 29th of February, 2016, first Iran - Turkey Capital Markets Forum has been
held and Turkish Committee, consisted of both financial sector and legal corporations’ representatives,
has examined various cooperation alternatives.12
8 https://www.sozcu.com.tr/2022/ekonomi/tobb-baskani-hisarciklioglu-ticari-kredi-faizleri-yuzde-30-50-arasin-
da-7284156/
9 https://www.borsaistanbul.com/files/kotasyon_yonergesi.pdf
12 https://www.tspb.org.tr/wp-content/uploads/2015/07/Sermaye_Piyasasinda_Gundem_Mart_2016_05.pdf
144
Besides information sharing, staff exchange and organizing common events; dual listing of existing or
potential Islamic capital market instruments and derivatives, is determined as one of the most important
focus area.13
Starting point of this study is providing scientific contribution in both negotiation and execution
processes and strengthening the coordination and cooperation among the parties. Furthermore, it is
targeted to provide added value to economy of knowledge, in order to increase the efficiency of dual
listing for both countries. Hence, legal, financial, technological and socio-cultural infrastructures of
both countries have been evaluated by GAP Analysis. GAP Analysis is a method used for measuring
and comparing the potential and real condition and it avails to increase the performance, corporate
effectiveness of a corporation or used for preparing strategic plan.14 By the support of GAP Analysis,
comparisons in determined topics among Iran and Turkey have been made and concrete suggestions,
due to present differences, have been given to all parties, in order to make arrangements, alignments and
to formulate strategies.
Keywords: Dual Listing, Capital Markets, GAP Analysis.
13 https://www.konhaber.com/haber-iran_turkiye_sermaye_piyasalari_forumu_yapilacak-493721.html
14 https://www.consulturkglobal.com/haber/gap-analizi-nedir
145
GREEN GAS, A NEW EMİSSİON REDUCİNG SYSTEM

AS A SOLUTİON TO GLOBAL WARMİNG
Büşra Ünal*, Assist. Prof. Dr. Mükerrem Şahin2

*1
The Graduate School of Natural and Applied Sciences of Ankara Yıldırım Beyazıt University, Department of Energy
Systems Engineering, Ankara, Türkiye.
2
The Graduate School of Natural and Applied Sciences of Ankara Yıldırım Beyazıt University, Department of Energy
Systems Engineering, Ankara, Türkiye .
ORCID Code: 0000-0003-0334-7635
ABSTRACT
Many countries are exposed to significant environmental degradation problems due to the
intensification of production and commercial activities, industrialization, urbanization, economic growth,
rapid population growth and widespread use of technology. The main reason for these environmental
degradations is closely related to the increasing energy demand and the type of energy used. Countries
need to produce more energy to meet their increasing energy demand, and sometimes their energy needs
increase dependency on imported oil. However, energy importing countries face some energy security
problems. Especially when the use of non-renewable energy sources is considered together with the
increasing energy demand, it is an indication that climate change and environmental degradation can
reach irreversible dimensions globally. Non-renewable energy resources are finite resources classified as
carbon-based, and these non-renewable energy resources cause climate change by creating a greenhouse
effect. Reducing dependency on these resources is important in terms of environmental quality and
economic conditions. When it comes to energy, we often think of fuels and combustion. Since most of
the need for energy is obtained from fossil sources, fossil fuel reserves are gradually decreasing with the
increase in need. This situation necessitated the orientation towards renewable and sustainable energy.
Carbon dioxide emission is one of the biggest causes of global warming Many scientific methods have
been tried to reduce carbon emissions. However, these methods have very high costs and their emission
effects are limited. The combustion healing effect of some boron derivatives has been demonstrated.
Octamix, a fuel additive enriched with boron and hydrogen, is an important patent in this field. In this
study, a new system has been proposed to reduce the emission values in vehicles with internal combustion
engines, and it has been shown that the emissions in the vehicles in which the system is installed can be
reduced. This new study, called Green gas, has been made to send the Octamix fuel additive directly to
the internal combustion engine. It is a product that converts fuel, which has lubrigative properties, into
vapor form and sends it to the combustion chamber. With this method, which was applied for the first
time in the world, a high amount of savings was achieved in LPG, Gasoline and Diesel vehicles. Green
gas fuel system improves combustion and reduces internal friction of combustion products. With this
double-sided effect, high savings are achieved. Green Gas: saves up to 30% net. The system consists of
three main parts as electronic control card, solution tank and gasification reactor. Octamix fuel additive
146
is added to the solution tank. The system is controlled by an electronic control card that will operate with
12 Volts. The gasification reactor brings the solution it takes from the solution tank into vapor form and
allows it to join the combustion system. The system is adapted for LPG, petrol and diesel vehicles. The
solution (1.5 lt) in the solution tank can provide additional fuel to the vehicle for approximately 3000
km. It has been experimentally proven that there is a 20% reduction in total emissions in the green gas
system.
Keywords: Fossil fuels, global warming, emission reduction method, boron, hydrogen, combustion,
green flame
147
THE RELATIONSHIP BETWEEN WOMEN’S

PREMENSTRUAL SYNDROME EXPERIENCE &
COPING STATUS AND WORK LIFE
*1Nuran Nur AYPAR AKBAĞ, 2Halime ABAY

*1Sinop University Faculty of Health Sciences, Midwifery Department, Sinop, Turkey. ORCID code: 0000-0002-4693-2896.
2
Ankara Yıldırım Beyazıt University, Faculty of Health Sciences, Nursing Department, Ankara, Turkey. ORCID code: 0000-
0001-9286-9755.
ABSTRACT
Background: It is known that healthy women of reproductive age menstruate regularly. However, most
women experience emotional, physical and behavioral symptoms that negatively affect their quality of life
in the luteal phase of each menstrual cycle. This condition is defined as Premenstrual Syndrome (PMS). If
PMS cannot be dealt with, induces results that can affect the social life and work life of women.
Aim: This study evaluated the relationship between women’s PMS experience, their coping status
and work life.
Methods: This descriptive cross-sectional study was conducted online between May and June 2022.
The participants comprised 466 women who have premenstrual symptoms and regular periods every 24
to 35 days. The research data were collected using the Individual Information Form, the Premenstrual
Symptoms Screening Tool, and the Premenstrual Coping Measure (PMC).
Results: It was found that 49.4% of the women experienced premenstrual symptoms, 19.5%
experienced PMS and 31.1% experienced premenstrual dysphoric disorder. It was determined that
work efficiency and productivity were severely affected by the PMS experienced by 24.2% of working
women. It was determined that women who are married and do not have children, whose income is
lower than their expenses, and the professional student group experience PMS at a higher rate (p<0.05).
The status of women who want to take leave from work and have the right to legal leave due to PMS,
work efficiency and productivity, and the relationship with their colleagues were determined from the
status of having PMS (p<0.05). In the sub-dimensions of Awareness and acceptance of premenstrual
change, Adjusting energy and Communication of the PMC, women’s work efficiency and productivity
were found to be at a better level who were not affected by premenstrual symptoms than those who were
severely affected (p<0.05).
Conclusion: It has been seen that the evaluation of women’s levels of experiencing PMS and
coping with this situation is extremely important in terms of work efficiency and productivity. It is
recommended that employers, managers, policy makers and health professionals take responsibility for
raising women’s awareness and strengthening their coping strategies.
Keywords: Premenstrual syndrome; coping; work life; women health.
148
1908-1923 II. MEŞRUTİYET-CUMHURİYET

ETKİLEŞİMİ: T.B.M.M’DE I. GRUP-II. GRUP REKABETİ
Girayalp KARAKUŞ
Özet
Bu makalenin çalışma konusu, II. Meşrutiyet’ten itibaren genç Türkiye Cumhuriyeti döneminde
(1908-1923) yaşanan iktidar odaklarının güç mücadeleleri ve bunların etkileridir. Bu bağlamda gücün
getirdiği otoriterleşme yapılarındaki benzerlikler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Mustafa Kemal
Paşa’nın düşüncesindeki yeni Türkiye’nin inşasında oluşan I. ve II. Grupların hedefleri ve amaçları ele
alınmış, bu mücadelenin arka planında gelişen olaylarla başlayan tasfiyelerin, suikastların, kumpasların
ve siyasi çıkarların nasıl iç içe geliştiği anlatılmaya çalışılmıştır. II. Meşrutiyet (1908) dönemindeki
İttihat Terakki darbesi vahim sonuçlar doğurmuştur. İttihat Terakki üyelerinin, ülkeye bağlılıkları ve
vatanseverlikleri tartışma konusu olmamakla beraber hırs, kin, intikam ve çıkar duyguları ön plana
geçmiş ve amaçlarını erozyona uğratmıştır. Bu durum ülke içinde farklı biçimlerde tezahür etmiştir.
Dünyadaki yeni siyasi gelişmelerden ve fikir akımlarından yeterince haberdar olamamaları da süreçte
sorun teşkil etmiştir. Osmanlı devletinin içinde bulunduğu temel sorunlar hiç incelenmemiş ve bu
yönde bir çalışma ve hazırlık yapılmamış görünüyor. İttihat Terakki’nin köklü değişimler başlatacak bir
program ve ideolojilerinin olmadığı da anlaşılmaktadır. Tek amaçları olan Sultan Abdülhamid’i devirip
meşrutiyeti ilan etmekle her şeyi çözebileceklerini düşünmüşlerdir. Daha birçok olumsuz şartların bir
araya geldiği paradigmalarda Batı emperyalizminin başlattığı Birinci Dünya Savaşı hüsranla bitmiş,
birçok can kaybına ve sınırlı olan ekonomik imkânların tamamen tükenmesine neden olmuştur. 1918’de
biten dünya savaşının ardından yeni bir savaşın, yani bağımsızlık savaşının verilmesi gerekmiştir.
Anahtar Kelimeler: Cumhuriyet, Meşrutiyet, Emperyalizm, Milli Mücadele, TBMM
Abstract
The subject of this article is II. Young Turkey (1908-1923) has been the struggles and problems of
the governments since the Constitutional Monarchy. In this context, the analogies in the visualization
tool are tried to be applied. I. and II. formed in the construction of the new Turkey in the thought of
Mustafa Kemal Pasha. Thought in the death and plan of the groups, how the plans, the interventions,
the plans, the plans and the plans with the events in the plan of this struggle cannot be considered in the
plans. II. The Union and Progress coup in the period of the Constitutional Monarchy (1908) had dire
consequences. The resentment of the Committee of Union and Progress for not being interested in their
agendas and patriotic debates has eroded their goals and foreground. This situation manifests itself in
different ways within the country. Today, the fact that they are not from the new political sector and
some of their ideas is an organizational organization. It seems that the basic events of the Ottoman state
have never been examined and such a study and preparation has not been made. It is also reported that
the Committee of Union and Progress does not have a program or ideology to change its controls. They
149
thought that they could solve the things about the Sultan Abdulhamid announcements on their own.
When it comes together with things to do in more places, it can be tried and tried with the economic
possibilities, from the first of the goods to the World War. It may require a new design, i.e. planning of
the design, of the entire design finished in 1918.
Keywords: Republic, Constitutionalism, Imperialism, National Struggle, TBMM
1. Giriş
Mustafa Kemal ve silah arkadaşlarıyla başlayan Millî Mücadele hareketi, 30 Ekim 1918 tarihi
itibariyle başlatılmıştı. Ayaklanmalar, nümayişler, protestolar ve basın bu mücadelenin tam ortasında,
kilit noktasındadır. Bu dönemde bölgelerde kurulan Kuvay-i Milliye güçleri harekete geçmiştir. Bazı
tarihçiler milli direniş hareketinin başlangıcını 19 Mayıs 1919 olarak kabul ederken, bazıları da Mondros
mütarekesini milat olarak alır (Saruhan, 2000). İstiklal savaşı zor şartlar altında zaferle sonuçlanınca,
ülkenin temel sorunları daha da artmıştır. Birinci sorun olarak görülen yeni Türkiye’deki rejim sistemi
tartışmaları, hizipleşmeleri ve gruplaşmaları da beraberinde getirmiştir. Mustafa Kemal Paşanın başlattığı
süreç, sosyal devrimlere biçimsel bir geçiş olarak değerlendirilmelidir. Mustafa Kemal Paşanın, kurmak
istediği cumhuriyet düşüncesi II. Meşrutiyet darbesini yapan İttihatçıların düşüncesinde de var olan
bir kavramdır. İttihatçılar, Batı fikir akımlarından etkilenmiştir. Mustafa Kemal Paşa da Batı düşünce
akımlarından etkilenmiştir. Bu iki hareketin de Batıcı bir yönü vardır. İttihatçılar daha muhafazakâr
bir çizgi takip etmiş, Mustafa Kemal ise daha radikal bir tutum izlemiş, daha seküler, laik ve pozitivist
temellere dayanan bir Türkiye inşa etmek istemiştir. Bu çağ, imparatorlukların yıkıldığı, yeni ulus-devlet
sisteminin kurulmaya başlandığı bir dönemdir. Mustafa Kemal’in başından beri ve hatta kurmaylık
zamanında samimi arkadaşlarına ulusal sınırları belirleyen düşünce yapısını şu sözlerle ifade ettiği
bilinir: “Balkanlarda bizim ne işimiz var, çekilelim kendi sınırlarımıza”. Bu mantık içinde ulus-devlet
modelini tasarladığı görülür. Aslında, ittihatçıların da bu düşünce kalıbında oldukları söylenebilir.
İttihat Terakki’nin kendi iktidar döneminde Türkçü politikalar ve programlar takip ettiğini biliyoruz.
İttihatçıların iktidarda olduğu dönemde imparatorluğun büyüklüğüyle ilgili sorunların yanı sıra, bir de
Batı’nın emperyalist emelleri söz konusu idi. Fakat İttihatçıların, böyle bir ulus-devlet kurabilecek ne
imkânları vardı ne de konjonktürel durumun buna müsaade etmesi söz konusu idi. “Küçük olsun benim
olsun” mantığından bakıldığında, Osmanlı devleti yıkılmış, topraklarının büyük bölümü kaybedilmiş bir
durumdaydı. Artık Mustafa Kemal’in kafasında, milli mücadele sonrası oldukça küçülmüş bir Türkiye
vardı. Oldukça da homojen sayılabilecek, Müslüman ve Türklerin çoğunlukta olduğu bir Türkiye.
Böylesine uygun bir ortamda Mustafa Kemal, yeni bir devlet, yeni bir millet ve yeni bir tarih anlayışı
içinde Türkiye Cumhuriyeti devletini kurmayı başarmıştır. Bu yeni cumhuriyet, tarihsel arkaplanı
içinde geleneksel Osmanlı tarihinden ve sosyal yapısından bir kopuşu da ifade eder. Bu amaçla hareket
eden Mustafa Kemal iç siyasette karşısına çıkan herkesi ezip geçmiştir. Mustafa Kemal’in engelleri bu
şekilde bertaraf etme biçimi hala tartışılan konulardan biridir. Süreci, II. Meşrutiyet’ten (1908) itibaren
ele almamızın nedeni, Milli Mücadele dönemi ve 1923 sonrasındaki siyasi çıkar ve hedefleri, sebep ve
sonuçlarla incelemektir.
2. II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e (1908-1923)

İttihatçıların kendilerinden önceki iktidardan farkı, rejimi anayasa güvencesi altına almalarıdır. 23
Temmuz 1908 tarihi, Osmanlı devletine “Parlamenter” nitelik kazandıran bir dönemin başlangıcını
temsil eder. II. Meşrutiyet, meclise sunulacak yasa önerilerinin padişah tarafından uygun görülmesi
zorunluluğunu ortadan kaldırmış, bakanları meclise karşı sorumlu konuma getirmiştir (Olgun, 1999).
II. Meşrutiyet dönemi içinde birçok siyasi parti kurulmuştur. Dönemin en güçlü partisi İttihat ve
Terakki partisidir. Muhalefet, iktidardaki İttihat ve Terakki‘ye karşı mücadelede yetersiz kaldıkları için
güçlerini birleştirme kararı almıştır. Bunun sonucunda, Mutedil Hürriyet Pervaran ve Ahali Fırkasının
kurucu sıfatıyla katıldığı Ahrar, Osmanlı Demokrat Fırkası ve Osmanlı Sosyalist Fırkası mensuplarının
150
da yer aldığı Hürriyet ve İtilaf Fırkası (HİF) Kasım 1911’de kurulmuştur. HİF, kurulur kurulmaz
iktidardaki İttihat Terakki karşısında büyük bir güç haline geldi (Birinci, 1990). Bu dönemde, çok uluslu
imparatorlukların içinde barındırdığı dinsel kökenli azınlıkların imparatorluktan ayrılma düşüncelerinin
de geliştiğini ve hızlandığını görmekteyiz. Azınlıklara tanınan “özgürlük”, “eşitlik”, “adalet” sloganı
yetersiz kalmış ve çözülmeler başlamıştı. II. Meşrutiyetin ilanından sonra, Bulgaristan bağımsızlığını
ilan etmiş, 1912’ye gelinceye kadar, Ege Denizi Türk ve Yunan arasında dengeli biçimde bölünmüştü.
1911-1912 Türkiye-İtalya savaşında ve 1912-1913 Balkan savaşlarında bu denge tamamen değişmişti.
Yunanistan ve İtalya, Anadolu’nun doğal uzantısı konumundaki Ege Adalarına ve neredeyse Türk kara
sularına kadar uzanmıştı (Şimşir, 1976). İttihatçıların iktidarı ele geçirme serüveni 1908’den itibaren
birçok gelişmenin ortaya çıkardığı bir durumdur. İttihatçıların, 1908’de Kâmil Paşa hükümetini devirip
kendi istedikleri birini seçmeleri, olayların fitilini ateşlemişti. Gazeteci Hasan Fehmi’nin 6 Nisan
1909’da Galata Köprüsünde öldürülmesi ile başlayan hareketlilik, 12 Nisan 1909‘da tarihe 31 Mart
Vakası olarak geçen meşhur karşı devrim ayaklanmasını da beraberinde getirmişti. Abdülhamid’in,
Tevfik Bey’i sadrazamlığa ataması da bir diğer karşı hareketi başlatan olaylardan biriydi. Selanik’te
toplanan ittihatçılar, Merkez-i Umumu toplayarak Mahmut Şevket Paşayı bir tümen askerle İstanbul’a
gönderdi. Kısa sürede isyan bastırıldı. Meclisi hemen toplayan İttihatçılar, meclis kararıyla Abdülhamid’i
tahttan indirdi. Dönemin Şeyhülislam’ı istememesine rağmen bu fetvayı imzalamak zorunda kaldı.
Sultan Abdülhamid’in yerine V. Mehmet padişah ve halife ilan edildi (Akşin, 1970; Ahmad, 2013;
Bayur, 1953). Bu süreçte Abdülhamid’in devrilmesi, İslamcı siyasete (Panislamizm) büyük bir darbe
indirmiştir. Tanzimat ve Islahat Fermanlarının ardından yeni Osmanlılarla başlayan Jön Türk hareketi,
İttihat Terakki ve Kemalistlerle devam etmiştir. Bu “reformcu” veya “yenilikçi” hareketlerin tümü
Avrupa siyasi geleneği içindeki akımlardan etkilenmiştir. Fakat, bu grupların kadrolarının tamamı
Osmanlı bürokrasisinden geliyordu ve eleştirel ve hümanist kültürün temsilcileri değillerdi. Tartışmaları
ve kaygıları tamamen devletin kurtuluşu yönündeydi. Millet ve milliyetçilik konusuna oldukça yabancı
olan genç Osmanlılar, yine Osmanlı devletinin siyasi yapısından geliyordu. Bu yeni Osmanlıların siyasi
fikirleri daha çok anayasal monarşi etrafında toplanıyordu (Ergüder, 2003). Abdülhamid döneminde
açılan yeni askeri okullarda yetişen subayların mektepli olarak adlandırılmasının ve sorunların başlıca
kökeni olarak görülen subayların Makedonya ve çevresine atanmalarının ardından, bu yeni kadroların
örgütlenmeleri hız kazanmış ve daha serbest hareket etme olanağı bulmuşlardı. Bilhassa, Makedonya
ve Selanik bölgesinde hürriyet propagandası yapılıyor, Abdülhamid aleyhine sesler yükseliyordu.
Enver ve Niyazi Beylerin “Milli Taburlar” adı verilen gönüllü askerlerin dağa çıkması ve İttihatçıların
Manastır’da “Hürriyet ilan etmeleri”, Abdülhamid’i 1876’da lağvettiği meşrutiyeti yeniden getirmek
zorunda bırakıyordu. İttihat Terakki, bir gecede “Hürriyet getiren cemiyeti mukaddese” olmuştu
(Ergüder, 2003) Genç Osmanlı Jön Türkler, İttihat-ı Osmanlı adını verdikleri cemiyetin ileride başka
gruplarla ve örgütlerle birleşerek gelişeceğini ve Türkiye tarihinde belirleyici bir rol üstleneceğini
tabi ki bilemez ve tahmin dahi edemezlerdi (Akşin, 1976). İttihat Terakki iktidarı döneminde başlayan
İslamcılık, Osmanlıcılık ve Türkçülük fikri akımları da tartışılmaya başlanacaktır. İttihat Terakki
Cemiyeti, Türkçü ve milliyetçi politikaları benimsemiş görünüyordu. Aralık 1911’e gelindiğinde İttihat
Terakki iktidarına karşı birleşen muhalefet (HİF) ara seçimlerde başarılı bir sonuç almıştı. İttihat
Terakki Fırkası, muhalefetin bu başarısı karşısında tedbirlerini ve baskısını arttırdı ve muhalefeti HİF,
teşkilatlanmasını tam olarak tamamlamadan meclisi feshederek erken seçime gitti. Meclis 1912 yılında
yani tarihe “Sopalı Seçim” olarak geçen dönemde açıldı. Dönemin önemli gelişmelerinden biri de
Halaskar Zabitan Grubunun 1912 Mayıs-Haziran aylarında gizli olarak örgütlenmeleridir (Olgun, 1995).
Halaskâr Zabitan Grubunun kuruluşunu hızlandıran gelişmeler, İttihat Terakki iktidarının askeri yapıya
müdahalesi, tayin ve terfilerde yapılan usulsüzlükler, 1912’deki olaylı seçim süreci, seçim bölgelerinde
askeri gücün seçime müdahil olması ve muhaliflerin meclise girmesine engel olunması şeklinde
sıralanabilir (Vardar,1960) Sait Paşa Hükümetinin ‘’Tasfiye-i Rüteb Kanunu’’ ile muhalif subayların
yükselmesine engel olmaları ve bu subayların merkeze uzak yerlere atanmaları, huzursuzluğun iyice
artmasına sebep olmuştur (Rıza Nur, 2005). İttihatçı Sait Paşa hükümetinin anayasa değişikliğiyle İttihat
Terakki’yi ayakta tutmak istediği anlaşılmış (Hilmi, 1991) ve seçimi kazanması sağlanmıştı. Halihazırda
151
var olan ittihatçı-karşıtı subaylara bir de Halaskar Zabitan grubu eklenmişti. 1912 Ağustosundan itibaren
Halaskar Zabitan Grubunun, çeşitli makamlara, mebuslara ve meclis başkanlığına gönderdikleri tehdit
mektupları endişeye yol açmış ve bir siyasi kaos ortamı yaratmıştı. Bu şartlar altında Balkan Savaşına
giren Osmanlı ordusu, yenilgiye uğramıştır. İttihat Terakki Fırkası, 23 Ocak 1913’de Bab-ı Ali baskınını
geçekleştirmiş, hükümeti yeniden ele geçirmiş ve iktidarını sağlamlaştırmıştı. Bu süreçte, Harbiye Nazırı
Nazım Paşayı öldürdüğü iddia edilen Halaskar Zabitan Grubu tamamen tasfiye edilmiş, üyelerinin bir
kısmı sürgüne gönderilmiş, bir kısmı da yurt dışına kaçmıştı. 1913 itibariyle bu grubun adı duyulmaz
olmuştur.
Yaşanan bu olaylar, gizli örgütlenme biçiminin o günlerden günümüze kadar devam eden bir gelenek
haline gelmesine neden olmuştur. Jön Türklerden başlayan gizli örgütlenme, İttihat Terakki dönemini,
yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti dönemini ve sonraki dönemi de içine alacak bir süreci başlatmıştır.
Siyasi rekabet, suikast, entrika, komplo gibi yöntemlerin varlığı, demokrasi, insan hakları, hukukun
üstünlüğü ve tarafsızlığı gibi değerlerin tam olarak uygulama alanı bulamamasına neden olmuştur.
Tartışma kültürü ve eleştiriye tahammül edebilme olgunluğunun olmayışı, bilgi yetersizliği ve eğitim
eksikliği, baskın ataerkil toplumsal modelin tezahürleri olarak karşımıza çıkmaktadır.
Yürütme erki, tamamen Mustafa Kemal Paşa ve yakın çevresinin elindedir. Türk parlamentosu,
mebuslarının serbestçe muhalefet yapabildikleri bir yapıdadır. Türk Parlamentosu kurumsal olarak
sorumludur. Dönemin basını, iktidara muhalif yayınlarını serbestçe yapabilmektedir. Böylesi bir ortam,
II. Meşrutiyet’ten kalan bir gelenekti. Yeni cumhuriyet de çok uluslu ve kültürlü yapısıyla, bu ivmeyi
yakalanmış gözüküyordu. Diğer yandan, anayasal hükümetin ana vatanı olan İtalya’da Mussolini’nin
İtalyan parlamentosunu bir tartışma kulübüne indirgediği, Avrupa başkentlerinin çoğunda parlamenter
sistemin işlemez olduğu ve birbiriyle durmadan çatışan siyasi partilerin olduğu bir siyasi ortam
hâkimdi. Hitler Almanya’sı da parlamenter sistemin getirdiği bir diktatörlüktü. Bu dönemin kendine has
özelliklerinden olan parlamenter sistem, içinden kendi diktatörlerini çıkarmıştır. Parlamenter sistemin
kendi özellikleri içinde demokratik bir ortam yaratamayacağının anlaşılmasıyla, kurumsal ve kavramsal
düzenlemeler ile kuvvetler ayrılığı ilkesi anayasaya eklenmiştir. Bu, parlamenter sistemin tek başına
diktatörlüğü önleyecek bir işlevi olmamasından kaynaklanıyordu. Mustafa Kemal, kafasındakileri
gerçekleştirmek için bazı riskleri kendi lehine fırsata çevirme, her şeye kuşkuyla baktığı ve kendisine
karşı gelen herkesten şüphelendiği bir ortamda iktidar gücünü elinde tutabilme ve önüne çıkan herkesi
bertaraf edebilme yeteneğine sahipti (Kinross, 2004). Mustafa Kemal, kendi kendine verdiği bu yetkiyi,
İstiklal mahkemelerini kurarak gerçekleştirecektir. Bu süreçte Terakki Perver Fırkasının liderleri ve
kendisinin eski silah arkadaşları olan Kazım Karabekir, Refet Bele ve Ali Fuat Paşaları İzmir suikastını
planlamakla suçlamış ve tutuklatmıştır. Rauf Orbay yurt dışında olduğu için gıyabında tutuklama kararı
çıkartılmıştı. Üç hafta süren duruşma sonrasında suikastçılar idam edilmiş, Terakki Perver Fırkasının
muhalif sesi susturulmuş ve siyaset alanında bir daha varlık göstermemek üzere tarihten silinmiştir.
İttihat Terakki mensupları da suikasttan değil de rejimi devirmeye yönelik siyasi bir girişim olmakla
suçlanmış ve idam ettirilmişlerdir.
3. İktidar-Muhalefet Gruplaşması: I. ve II. Grup Rekabetinde Gelişmeler

1921 yılına girildiğinde Mustafa Kemal Paşa mecliste, “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk” adıyla
bir iktidar grubu kurulması kararını almış ve neticesinde meclisteki dengeler değişmiştir. Bu gruba davet
edilmeyen veya katılmak istemeyen mebuslar, 1922 Temmuz’unda “Müdafaa-i Hukuk Grubu” adıyla
ikinci bir örgütlenmeye gitmişlerdir. Böylece, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk adını alan I. Grup,
Mustafa Kemal önderliğinde iktidarı temsil ediyor, daha yenilikçi, cumhuriyetçi ve demokrasiyi savunan
bir çizgi takip ediyordu. İkinci gruptakiler ise muhafazakâr, dinci, halifeci ve gerici olarak nitelendirilmişti.
Mustafa Kemal Paşanın 13 Eylül 1920’de meclise sunduğu “Halkçılık Programı” ve bunun uzantısı olan
Teşkilatı Esasiye Kanunu tasarısının görüşülmesinde, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubunun
kurulmasıyla bu sorun çözüme kavuşturulmuştu. Grubun amaçlarını “Madde-i Esasiye” ile saptayan
Mustafa Kemal Paşa, meclisteki özel grupların ve millet vekillerinin büyük çoğunluğunu davet ederek
152
ilkeler üzerinde fikir birliği olmasını sağlamış ve hazırlanan grup nizamnamesi 10 Mayıs 1921’de Erkek
Öğretmen Okulu salonunda yaklaşık 133 (111-133) milletvekilinin katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Grup
başkanlığına Mustafa Kemal seçilmiştir (Çoker, 1994) Dönem boyunca etkinliğini sürdüren bu grup
yani A.R.M.H. Cemiyeti 9 Eylül 1923’de Halk Fırkasının kurulmasıyla yeni ismini almıştır. Kuruluş
dilekçesi 23 Ekim 1923’de verilen Halk Fırkasının genel başkanı Mustafa Kemal, genel sekreteri Recep
Bey (Peker) olmuş, Dâhiliye vekaletine verilmek suretiyle tüzel kişilik kazanmıştır. Baş Vekil İsmet
Paşa, Halk Fırkası Genel Başkan vekili sıfatıyla Halk fırkası grubunu mecliste temsil etmiştir (Çoker,
1994) II. Grup adına Erzurum Mebusu Hüseyin Avni Bey,11 Mayıs 1921’de yayınlanan “Hakimiyeti
Milliye Gazetesinde’’ T.B.M.M üyelerinin önemli bir kısmının Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk
adı altında yeni bir grup kurmalarını eleştirmiştir. Yine bu durumu eleştiren önergesini 16 Mayıs
1921’de meclis başkanlığına sunmuştur. Söz alan Hüseyin Avni Bey, Müdafaa-i Hukuk Grubunun
ilkelerinin, yediden yetmişe herkesin, dul kadınların ve yetimlerin bile temel ilkesi olduğunu, bu gruba
bütün milletin dâhil olduğunu, bu yüzden ayrı bir grup kurulmasının doğru olmadığını ifade etmiştir
(Çoker, 1994). Hüseyin Avni Bey’in, Müdafaa-i Hukuk teşkilatının bütün millete mal olmuş bir ilkeyi,
tek bir grubun kendi amaçları doğrultusunda kullanmasına karşı çıktığı anlaşılmaktadır. Hüseyin Avni
Bey, Müdafaa-i Hukuk grubuna girmemiş, bir süre sonra kurulan II. Grup içinde yer almış ve iktidara
muhalefetini sürdürmüştür.
II. Grup, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk gurubunun kurulmasından sonra bu grupta yer
almayan milletvekillerinden oluşmuştur. Hüseyin Avni Bey (Erzurum), Selahattin Bey (Mersin), Emin
Bey (Canik) ve arkadaşları 1922 yılı başlarında kendileri için A.R.M.H adını ve ilkelerini paylaşan II.
Grubu oluşturmuşlardır. Bu grubun içinde, Mustafa Kemale karşı kişisel muhalefeti olanlar, hükümetin
gidişatından memnun olmayanlar ve muhalefet yapan kişiler de mevcuttu. Ancak, bu grup içinde
olanlardan bazıları, şeriat, hilafet ve saltanat yanlısı idi ve bu tür davranış ve söylemleri vardı. Buna
rağmen, milli egemenlik ve kişisel hak ve özgürlükler konusunda duyarlı hareket ettikleri ve yasa
önerilerine karşı sözlü ve yazılı sorularla sert bir muhalefet yaparak meclisi hareketlendirdikleri de bir
gerçektir (Çoker, 1994). Meclis arşivinde, II. Grup hakkında yazılı bir doküman mevcut değilse de 1922
yılı başlarında bu grupta yaklaşık 60 milletvekili olduğu, bu sayının Temmuz’a kadar artarak yıl sonunda
120’ye ulaştığı, kamuoyuna yapılan açıklamalardan kısmen anlaşılmaktadır (Güneş, 1985). II. Grup’un
bir parti programı olduğunu Hüseyin Avni Bey’in konuşmasının 30 Nisan 1923 tarihli Tevhit-i Efkar
gazetesinde yayınlanmasından anlıyoruz. Bu açıklamaya göre II. Grubun programı şöyledir: 1-Türkiye,
milli hudutları içinde hür ve müstakil bir devlettir. 2-İdare-i Hükümet, milletin hakimiyetini bila vasıta
izhar eyleyebilmesi ve mukadderatını bi’l fiil elinde bulundurabilmesi esasına müstenidedir. 3-Türkiye
arazi, menfaat ve emelde müşterek ve yek-vücud bir millet-i vatandır. Tezci kabul edilemez.
Devlet Teşkilatı: Devletin teşri’i ve icra’i bütün salahiyet ve kudreti, hiçbir surette tecezzi, terk,
ferağ, vekalet kabul etmez.
Hukuk-u Umumiye: 1-Her ferdin hürriyet-i şahsiyye ve maneviyyesi her tür taarruzdan müstesnadır.
2-Edyan, mezahib, marufe fikri ve amel serbesttir. 3-Matbuat, tedrisat, şirketler, içtimalar kanunlar
dairesinde serbesttir. 4- Her fert hür ve müsavi doğmuştur. Sınıf, aile ve servet imtiyazları yoktur. 5- Her
fert huzur-u kanunda ve memleketin hukuk ve vesaitinde müsavidir. 6-Her ferdin ehliyet ve kabiliyetine
göre her hizmeti, hükümet için müsavi kıymettedir. 7- Siyasi cürümlerde idam yoktur. 8-Hiç kimse
kanunen mensubu olduğu mahkemeden başka bir mahkemeye sevk olunamaz. 9-Millet meclisinin reyi
olmaksızın, vergi veya nam-ı ahirle hiç kimseden bir akçe veya nesne alınamaz. 10- Müsadere, angarya,
işkence, her nevi eziyet katiyen ve külliyen memnudur (Çoker, 1994). Milletin egemenliği, yasama organı
ve yürütme ilişkisi içinde gelişen demokratik programdır.
Meclisin açılmasından 1921 ilkbaharına kadar geçen sürede, mecliste faaliyet gösteren çeşitli
küçük gruplar zaten oluşmuştu. Bunlardan başlıcaları, Tesanüt Grubu, İstiklal Grubu, Müdafaa-i
Hukuk Zümresi, Halk Zümresi ve Islahat Grubu idi. Ayrıca, 1920’nin son aylarında Türkiye Komünist
Fırkası ve Türkiye Hak İştirakiyun Fırkası adlı iki sol parti kurulmuştu. Bu grupların hiçbiri, kayda
153
değer bir iz bırakmamışlar (Demirel, 2010) ve kaybolup gitmişlerdir. Mustafa Kemal Nutuk eserinde
II. Grup hakkında ciddi eleştirilerde bulunmuş, fakat dinci, saltanat taraftarı ve hilafetçi suçlamalarında
bulunmamıştır. Mustafa Kemal II. Grubun kuruluşunu şöyle anlatır: “Muhalefet fikrinin esas menşei
Müdafaa-i Hukuk Nizamnamesinin Madde-i Esasideki ikinci nokta idi. Yani hükümet teşkilatının
Teşkilat-ı Esasiye kanununa göre yapılması meselesidir.” Ayrıca İsmail Şükrü (Çelikalay) Efendi, II.
Grup üyesi değildir. O da bir ara I. Grup içinde yer almış, sonradan istifa ederek bağımsız kalmıştır
(Demirel, 2010). Mustafa Kemal I. Grup ve II. Grup üzerine yaptığı açıklamasında der ki “Şimdi bu
ayrılan adamlar, bu grup ile öteki grup arasında, hakikatte bir prensip ihtilafı yoktur. Bu ihtilaf, fikir ve
içtihat ihtilafı mıdır diye mukayese ettiğimiz takdirde görürüz ki sırf menfaat ve hissi şeylerden doğma bir
şeydir (İnan, 1982). Mustafa Kemal Paşa, gruplar arasında ilkesel bir ayırımın olmadığını söylemesine
rağmen “laiklik, devrimci, ilerici, şeriatçı, saltanat yanlısı, dinci, gerici” ayırımı yapılmasında birçok
neden vardır. Birinci Mecliste, I. Gruptan başka, çoğunluğunu hocaların oluşturduğu bağımsız bir grup
daha vardı. Ayrıca Mustafa Kemal Paşa, 1923 başında bağımsızlar için şu değerlendirmeyi yapmıştır:
İki grup arasında kalmış birtakım mülteciler, birtakım menfaatperestler vardır. Bunlar kendi menfaatini
hangi taraf alırsa, o tarafı tercih ederdi. Ve bu hariç kalan insanlar hiçbir menfaat temin edilecek insanlar
değildi ve onun için bu tür kişiler, dürüst hareket etmek isteyen I. Gruptan ekseriya mütebaid (uzak)
bulundular (İnan, 1982). Tam gerçeği yansıtmasa dahi II. Grup içindekiler, saltanat yanlısı ve hilafetçi
olarak tasnif edilemez. Fakat şöyle bir tasnifleme yapmak mümkündür:
1-Saltanatcı-Hilafetçi grup
2- Mustafa Kemal’in gittikçe artan otoritesini görüp onun bir diktatör olacağı endişesine kapılıp
şahsına muhalif olanlar
3-İttihat Terakki partisini yeniden kurup iktidara getirmek isteyenler
4- I. Gruba alınmadığı için kırgınlık duyan vekiller ile I. Gruptan rahatsız olup ayrılanlar (Selek,
1976)
II. Grubun liderinin kim olduğu kesinlikle bilinmemektedir. En önemli kişileri şunlardır: Hüseyin
Avni (Erzurum), Albay Selahattin (Mersin), Ali Şükrü (Trabzon), Müfit Hoca (Kırşehir), Mehmet Şükrü
(Afyon) ve Celalettin Arif (Erzurum). II. Grup adını almaları 1921 yılı sonlarını bulur. Gruplaşmaların,
anayasa kabulü yani 20 Ocak 1921’den sonra başladığını (Selek, 1976) söylemek de mümkündür.
Birinci meclis üyelerinden Damar Arıkoğlu, II. Grubun kuruluş tarihini kati olarak tespit etmenin zor
olduğunu ifade etmiş ama “Grup, Malta’daki esir kampında ve esir mübadelesinden sonra aradan çok
vakit geçmeden teşekkül etti” demiştir (Arıkoğlu, 1961). Erzurum Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti başkanı,
Heyet-i Temsiliye üyesi ve Erzurum milletvekili Hoca Raif Efendi liderliğinde “Muhafaza-i Mukaddesat
ve Müdafaa-i Hukuk Erzurum Heyeti Merkeziyesi” adlı bir cemiyet Mart 1921 tarihinde kurulmuştur.
Nizamnamesinde bulunan maddesinde şöyle der. 1-Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin
Sivas kongresinde kabul ettiği maksat ve esaslardır. 2- Osmanlı Kanunu Esasisinin belirttiği “Hükümet,
Hükümeti İslamiye; dini resmisi ise İslam’dır.” Cemiyetin faaliyetlerinden haberdar olan Mustafa
Kemal, 11 Nisan 1921’de Kazım Karabekir Paşayı bu hareketi önlemekle görevlendirmiştir. Kazım
Karabekir’in 11 Temmuz 1921’de çektiği telgrafta cemiyetin kurucusu Raif Hoca ve arkadaşlarının
fikirlerini şöyle açıklar: “Hazırlanan anayasa, memleketin ihtiyacına cevap verecek nitelikte değildir.
Alelacele yazılmış ve kabul edilmiştir. Esasen tam bir hukuki şekil ifade etmemektedir. Anayasanın
kabulü mecliste fikir ayrılığına ve gruplaşmalara yol açmıştır. Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk
Grubunu yeniden kurmayı gaye edinmiştir. Grup programında hilafet ve padişaha ait hiçbir kayda
rastlanmamıştır. En mühim ve hayati endişe, hilafet ve saltanatın, cumhuriyetçiliğe inkılap etmesi
tehlikesidir. Cumhuriyet şeklinden katiyen sakınmak gerekir.” (Karabekir, 1969) Bu ifadelerden
anlaşıldığına göre Kazım Karabekir Paşa ile Mustafa Kemal Paşa, cumhuriyet sistemi konusunda
anlaşamamaktadır. Bir başka belgede Mete Tuncay, “Tek Parti İktidarı” eserinde bu konuyu şöyle anlatır:
“Raif Efendi meclis görüşmelerinde Mustafa Kemal’in cumhuriyet kurma düşüncesinde olduğunu,
düşüncelerinin bu yönde değiştiği şüphesini Kazım Karabekir Paşaya iletir. Kazım Karabekir Paşa,
154
Mustafa Kemal’e bir telgrafla bu konuda ne düşündüğünü ve bazı mebusların şüphe içinde kaldıklarını
bildirir. Mustafa Kemal Paşa cevaben, hiç endişeye gerek yok, Erzurum ve Sivas kongrelerinde alınan
kararlar doğrultusunda olduğunu bildirir” (Tuncay, 2012). Milli kurtuluş savaşı başlarında Amasya,
millî mücadele hareketinin merkezi konumundadır. Amasya görüşmelerinde alınan kararlara göre milli
mücadelenin önder kadrosu şöyledir:1-Mustafa Kemal, 2-Ali Fuat (Cebesoy) 3-Rauf Bey 4- Refet Bele.
Kazım Karabekir Paşa ile Cemal Paşa, 21 Haziran 1919’da alınan bu kararları onayladıklarını telgrafla
bildirmişlerdir (Cebesoy, 1953). Bu kişilerin tamamı askeri komutandır. Bu komutanların başlattığı
hareket, İstanbul Hükümetiyle bir iktidar mücadelesidir. İstanbul hükümetiyle bütün bağları kopmuştur.
Anadolu hareketine karşı tutum ve davranış içinde olan bürokratlar tasfiye edilmiştir. Kurtuluş Savaşı,
Birinci Dünya Savaşından sonra yıkılan imparatorluklar ve yeniden kurulan bağımsız devletler dönemine
denk gelmiştir. Yeni kurulan devletler, cumhuriyet ve ulus-devlet modelini benimsemek zorundaydı.
ABD Başkanı Wilson ve İngiltere hükümeti, ‘’Cumhuriyet sistemine geçmemiş devletlerle antlaşma
masasına oturmayı düşünmediklerini ifade etmişlerdi (Akşin, 1987).
İç çekişmeler ve gruplaşmalara yönelik, Ankara İstiklal Mahkemesi 9 Mayıs 1921 günü şu kararı
vermişti: “Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümetini devirerek milletin arzusu hilafına bir hükümet
tesisine sâ’i olmak cürümünden maznunu aleyhim künyeleri yukarıda yazılı olan, Ethem, Tevfik, Reşit,
Yüzbaşı İbrahim, Jandarma Yüzbaşısı Sami, Erkanı Harp Yüzbaşısı Halil, Polis Artin, Manyaslı
Şevket, Çerkes Ahmet, Kütahya mıntıka komutanı Binbaşı Abdullah, Mülkiye Kaymakamı Lütfü’nün,
iş bu hükümet devirme cürümünü irtikablarından ve sonra düşman taraflarına firarları anlaşılmasına
binaen cümlesinin idamlarına ve menkul ve gayri menkul mallarına haczine” (Selek, 1976). Bu süreçte,
“Yeşil Ordu”, “Halk İştirakiyun Fırkası’’ ve “Gizli Komünist Fırkası” gibi iç içe girmiş örgütlenmeler
de mahkum edilmişti. Millî mücadele hareketi Anadolu’da başlamadan İttihat Terakki cemiyetinin
üyeleri Anadolu’ya geçmiş ve örgütlenmelerine hız vermişlerdi. Mecliste çok sayıda ittihatçı mebus
vardı. Bunlardan bir kısmı Mustafa Kemalin liderliğini kabul etmişti. Bir kısmı da savaş sonrasında yeni
Türkiye’yi ele geçirerek yeniden iktidar olma düşüncesini taşıyordu. İttihat Terakki önderleri ve Mustafa
Kemal, Anadolu’da örgütlenmeyi belirli düzeyde başarmışlardı fakat birçok sorun vardı. Birbirlerinden
çekinmelerine rağmen, birbirlerinden faydalanmak istemişlerdir (Tekeli-İlkin, 1980). Talat Paşa 3 Kasım
1918’de ayrılırken, kendisine yakın olan Kara Vasıf Bey ve Kara Kemal’e örgütlenmelerini ve ‘’Karakol’’
teşkilatının etkinliğinin artırılmasını salık vermiştir (Tekeli-İlkin, 1980) Millî mücadele döneminde,
Mustafa Kemal ile İttihatçılar arasında belirgin bir sıkıntı yaşanmamıştır. Fakat, Sivas Kongresinde
Kara Vasıf Bey’i “Karakol” teşkilatı faaliyetlerinden dolayı suçlamış, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i
Hukuk Cemiyetinde çalışması istenmişti (Ertürk, 1969; Akşin, 1976) İttihat Terakki içinde en etkin
eylemci Kara Kemal Bey’dir ve Talat Paşayla yakın dostluk ve ilişki içindedir. Milli kurtuluş savaşında
etkin diğer örgüt üyesi (kör) Ali İhsan, Talat Paşayla iletişim halindedir ve kardeşi Asım Bey de İttihat
Terakki’nin ideologlarındandır. Ali İhsan Bey’in İttihat Terakki’nin programını oluşturmasında aktif rolü
olmuştur (Tekeli-İlhan, 1980) İttihat Terakki mensuplarının, mili mücadele sonrası ve 1923 başlarında
etkinliklerini artırmaya başladıklarını görmekteyiz. Bu kişiler, Mustafa Kemal’i bertaraf etmek, ilk
fırsatta İttihatçıları iktidara taşıyacak yöntem ve örgütlenmeleri hızlandırmak amacı taşımaktadır.
Trabzon’da 13.Tümen Kumandanı Albay Sami Sabit Bey’in Kazım Karabekir’e yazdığı 17.11.1921
tarihli telgraf, İttihatçıların amaç ve gayelerini ifade eder. Telgrafta “Ardahan Mebusu Hilmi Bey’in”,
Enver Paşa ile görüşmeye memuriyetinin muntazamın olduğu belirtilmiştir. Buna göre Mustafa Kemal
Paşanın şartları arasında, Enver Paşanın harp devam ettiği müddetçe Anadolu’ya gelmemesi yer
almaktadır. Türkiye İngiltere ile musalaha ettiği yani barış antlaşması imzaladığı takdirde, İslam âleminde
İngilizler aleyhinde herhangi bir teşebbüste bulunmayacak, Enver Paşa sulhtan sonra da Türkiye’yi bir
müddet rahat bırakacaktır. Hilmi Bey, Enver Paşanın bu 3. Maddeyi reddettiğini ve yalnız iki madde için
olumlu cevap verdiğini söyler. Mustafa Kemal’in Enver’in Anadolu’ya girmesine aleyhtar, ancak ikinci
maddeye taraftar olduğu görünüyor. siyasiHilmi Bey, Ankara muhitinde, Enverciliğin pek kuvvetli
olduğunu, Enver Paşa’nın Mustafa Kemal’in yerini almasına taraftar olduğunu ve bu fiilin harpten sonra
tahakkukunu münasip gördüğünü, mecliste pek mütecanis 40 İttihatçı mebusun bulunduğunu, Kemal
155
Paşayı devirmek pek mümkün ise de buna bugünkü durumun müsait olmadığını (Karabekir, 1969)
söylemiştir. İttihatçı teşkilatlanma, milli mücadelenin başlamasında öne çıkarken Karakol Örgütünün
lideri Kara Vasıf Bey, Sivas Kongresine ‘’Örgütlü İttihatçılar’’ adına katılmıştı. Mili mücadelenin
yürütülmesinde harekete liderlik yapabilecek kişi arayışları içinde öncelikle Ahmet İzzet Paşa’ya teklif
götürüldüğü, bazı sorunların ortaya çıkmasıyla Mustafa Kemal’e teklif edildiği ve onun da bu teklifi
kabul ettiği (Cebesoy, 2002) söylenir. Mustafa Kemal, daha önce Anadolu’ya gitmiş olan komutanlarla
Amasya, Erzurum, Sivas hattında ilerlerken, Karakol örgütü lideri Kara Vasıf Bey de bu hareketin
İstanbul’daki temsilcisi durumundaydı. Ve Mustafa Kemal ile Karakol arasında dolaylı ve dolaysız bazı
ilişkiler sürmekteydi. Ali Fuat Paşa, Kara Vasıf için “Vaziyeti dâhiliye ve hariciye hakkında yegâne
muhabere merkezimiz İstanbul’da Vasıf Beydi” diyecekti (Cebesoy, 2002). Ali Fuat Cebesoy, siyasi
hatıralarında önemli bir gelişme olarak gördüğü gizli bir örgütlenme olan ‘’Selameti-i Umumiye
Komitesinden” bahseder. I. Gruptan bazı mebusların önemli meseleleri meclisten geçirebilmek için,
gizli bir örgüt yoluyla, meclis çoğunluğunu ele geçirmeleri ihtimaline karşı, önlem mahiyetinde hızla
bu tür bir örgütlenmeye gidildi. Muhalif mebuslar, I. Grup içinde kurulan bu gizli örgüte, Fransız
Devriminden esinlenerek “Selamet-i Umumiye Komitesi” adını verdiler (Demirel, 2010). Rauf Bey
(Orbay) 1926’da Paris’ten Meclis Başkanlığına gönderdiği mektupta, II. Grubun örgütlü bir güç olarak
ortaya çıkmasını, gizli Selamet-i Umumiye komitesinin kurulmasına bağlamıştır. Rauf (Orbay) Bey’in
mektubunun bir bölümü şöyledir: “Büyük Millet Meclisinde II. Grubun kurulma nedenlerine gelince:
sizce de unutulmamış olacağı gibi, Müdafaa-i Hukuk Grubu içinde bugün mahkeme başkanlığını
idare eden kişinin (Ali Çetinkaya) de aralarında olduğu yeminli ve gizli komitenin kurulması ve gizli
görüşmeler yaparak ve gruptaki diğer arkadaşların iyi niyet ve güvenlerini kötüye kullanarak, grup
kararları üzerinde azınlık tahakkümü şeklinde etki etmesinden ibarettir” (Cebesoy, 2002). Dr. Emin
(Erkul) Bey hatıralarında I. Grup içinde kurulan gizli örgütlenme biçimi ve amaçlarına yönelik “I.
Gruptaki disiplin sayesinde, önceleri muhalefete karşı bir üstünlük sağlandığından ve bu üstünlüğün
bir yıl kadar korunduğundan, ancak daha sonra grubun sarsılmaya yüz tuttuğundan ve önlem olarak,
Mustafa Kemal Paşanın direktifleri üzerine söz konusu gizli örgütün kurulduğundan” bahseder (Erkul,
1954). Görüldüğü kadarıyla I. Grup içindeki bu gizli örgütlenme, farklı amaçlarla kurulmuştur. Bu
konuyla ilgili kaynak belgelerin olmayışından ötürü daha ileriye gidilememiştir. Bunlar, ancak milli
mücadele hareketinin önderlerinin yazdıkları hatıralardan öğrendiğimiz bilgilerdir.
Rauf Orbay, Millî Mücadele’nin önderlerindendir. Aynı zamanda T.B.M.M Hükümeti döneminde
başbakanlık yapmış, daha sonra muhalefette kalarak TPCF’ye katılmış ve ikinci başkanlığını
yürütmüştür. İzmir Suikastı davasında Kazım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy ve Rauf Orbay 10 yıla
mahkûm olmuş, Rauf Orbay yurt dışında olduğu için Türkiye’ye dönüş yapamamıştır. Mustafa Kemal,
1927 yılında Nutuk’ta Rauf Orbay’a kızgınlığını sert biçimde ifade eder. Rauf Orbay, cumhuriyetin ilanı
sırasında cumhuriyet karşıtlığı ve hilafetin kaldırılmasına muhalefet olmasıyla tanınmıştır. Daha ilginç
olanı ise, Rauf Orbay’ın 1933 yılının Mart ayında Londra’dan Hindistan’a yaptığı gezinin Ankara’ya
rapor edilmesinde Rauf Orbay’dan “firari” olarak söz edilmesidir (Koçak, 2011). Gazetelerdeki
haberlerde Rauf Orbay, Mustafa Kemal’den bahsederken “Gazi” unvanını kullanmış ve milli mücadele
dönemindeki Mustafa Kemali övmüştür, fakat hilafetin kaldırılması konusunda bu sorunun sadece
Türkleri ilgilendirmediğini, bütün Müslümanları ilgilendiren bir konu olduğunu, hilafetin yeniden tesisi
için yeni bir konferansın yapılabileceğini söylemiştir (Koçak, 2011). Söylenenlerin aksine Rauf Orbay
rejimin temel ilkelerini benimsemişti ve bunlarla bir sorunu bulunmuyordu. H.C. Armstrong “Bozkurt”
adlı eserde hakkındaki iddiaları tümden yalanlamış, ülkeden kaçtıklarına ilişkin de “Biz Türkiye’yi
müstakilen dehşet devresi ‘regime of terror’ başlamadan biraz evvel terk ettik. Bizim yaptıklarımız,
memleketimizin menafi aliyesine, kanaatimize göre en iyi şekilde hizmet ettiğimizi ve maruz kaldığımız
şahsi tehlikeleri nazarı itibara almadığımızı gösterir” (Koçak, 2011). İktidar-muhalefet çekişmesinin
bir başka vahim olayı da Trabzon mebusu Ali Şükrü Bey’in bir suikast sonucu öldürülmesidir. Tan
Gazetesi II. Grubun basın yayın organı olarak faaliyet göstermekteydi. Meclis’te II. Grup sözcüsü Ali
Şükrü Bey aynı zamanda Tan Gazetesinde imtiyaz sahibi, köşe yazılarıyla iktidara karşı eleştirilerini
dile getiren, çok yönlü bir aydın ve birikimiyle öne çıkan bir kişiliğe sahipti. Lozan’a giden heyet ve
156
konferansın gidişatı hakkında, mecliste ve Tan gazetesindeki köşe yazılarında sert eleştiriler yüzünden
hedef olduğu bilinmektedir. Ali Şükrü Bey, Lozan’a gidenler içinde İsmet Paşa hariç diğerlerinin tecrübe
ve bilgi eksikliği olduğuna yönelik eleştirilerde bulunmuştur (Alkan-Üçüncü, 2015) Halife makamındaki
Abdülmecid’in meclise gönderdiği telgrafın okunması yönünde görüş bildirmiş, halifeye bağlılığını şöyle
ifade etmiştir: “Müslümanız, Halife’ye her zaman bağlıyız, merbutuz” (TBMM Zabıt Ceridesi, 1960)
Ali Şükrü Bey meclisteki ve gazetesindeki yazılarında yaptığı eleştiriler üzerine Mustafa Kemal Paşa
cevap vermek zorunda kalmış ve şöyle demiştir: “Yani siz meseleyi kendi hayatınıza göre düşünüyor,
vücut veriyorsunuz, hüküm veriyorsunuz. Bu böyledir diyorsunuz. Öyle değildir Bey Efendi Hazretleri.
Bakınız İngiliz heyeti murahhasının teklifi veçhile Musul teklifini kabul etmiş değiller. Malumu alinizdir
ki Musul meselesi doğrudan doğruya onların teklifi veçhile bir satır ile ifade olunmuştur. İngilizler diyor
ki bu metin muallakta kalsın. Çünkü Heyeti Murahhasımızın teklifi bu değildir. İkincisi: Bey Efendi diyor
ki Heyeti Murahhasa, heyeti vekilenin vermiş olduğu talimatın hilafına hareket etti. Veyahut dâhilinde
hareket etti. Bunu söyleyecek siz değil Heyeti vekiledir.”(TBMM Zabıt Ceridesi, 1923) Ali Şükrü
Beyin 27 Mart 1923’te öldürülmesi büyük infial yaratmış, mecliste ve basında büyük kargaşaya neden
olmuştur. Baş şüpheli, Mustafa Kemal’in muhafız taburu komutanı Topal Osman’dır. Fakat suçlamaları
kabul etmediğini, kendisine komplo kurulduğunu ve bu olayla hiçbir alakasının olmadığını haykırdığı
söylenmektedir. Sorgusunda onun da öldürüldüğü bilinmektedir. Böylece dosya kapanmıştır.
4. Sonuç
İttihat ve Terakki, II. Meşrutiyet ile iktidarı darbeyle ele geçirmiş ve yaşanan çalkantılı dönem,
gerilimli bir siyasi ortam yaratmıştır. Millî mücadeleyle kazanılan zafer sonrası Mustafa Kemal Paşa
önderliğindeki iktidar ve kurulan Yeni Türkiye Cumhuriyeti Meclisi Mebusanı, siyasi çekişmelerin
merkezine oturmuştur. İktidarı ele geçirme veya bu gücünü kaybetmeme uğruna verilen mücadele,
birbirlerini bertaraf etmeye dönüşmüştür. 1908 ile 1923 yılları arasında, iktidarı ele geçirme ve elde
tutma girişimlerindeki yöntem benzerliği dikkat çekicidir. İktidar, güç elde etme ve otoriterleşme
yöntemindeki düşünce benzerliği aynıdır. Mustafa Kemal’in liderliği ve arkadaşlarının önderliğinde
kazanılmış bir bağımsızlık zaferi vardır. Savaş sonrasında Mustafa Kemal Paşa’nın hedef ve amacı, yeni
bir ulus-devlet ile yeni toplumu, vatanseverlik ve milli ülküler etrafında birleştirerek istikrarlı bir ülke
inşa etmektir. İzmir suikastı ile suçlanan eski kader ve silah arkadaşı paşalar tutuklanmıştır. Mustafa
Kemal Paşanın bir ideolojisi var mıydı, yok muydu tartışmaları akademik makalelere de konu olmuştur.
Mustafa Kemal’in ideolojik yönünün olmadığı ağır basmıştır. Bu düşünceye katılmak istememe
rağmen, Mustafa Kemalin ideolojik yönü vardır. Batıcı görüşü olduğu, aynı zamanda, laik, seküler ve
pozitivizm taraftarı olduğu da bilinmektedir. Millî mücadele dönemi ve sonrası toplanan birinci ve ikinci
meclis oturumlarında rastlanan hareketlilik, üçüncü meclis açılışı ve oturumlarında muhalefetsiz ve tek
parti milletvekillerinden oluşan bir yapıya dönüşmüştür. Mustafa Kemal Paşanın çok büyük bir özenle
hazırladığı Nutuk, yapılan sosyal devrimlerin ve geçmişin özeti, milli mücadele ve sonrası gelişen siyasi
olaylardaki haklılığını vurgulayan ve geleceğe mesaj verme niteliği taşıyan tarihi bir belgedir.
Kaynakça
Ahmad, F. (2013). İttihat ve Terakki:1908-1914, İstanbul: Kaynak Yayınları.
Akşin, S (1976). İstanbul hükümetleri ve Millî mücadele, İstanbul: Cem Yayınevi.
Akşin, S. (1970). 31 Mart olayı, Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Yayınları.
Akşin, S. (1976). İstanbul hükümetleri ve millî mücadele, İstanbul: Cem Yayınevi.
A
kşin, S. (1987). Jön Türkler ve İttihat Terakki, İstanbul: Remzi Kitabevi.
Alkan, N- Üçüncü, U. (2015). Ali Şükrü Bey hürriyet uğruna 39 yıl, İstanbul: Trabzon Belediyesi Kültür ve Sosyal
İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları.
Arıkoğlu, D (1961). Hatıralarım, İstanbul: Tan Gazetesi Matbaası.
157
Bayur, H (1953). Türk inkılap tarihi, Ankara: TTK, 1953

Birinci, A. (1990). Hürriyet ve itilaf fırkası, İstanbul: Dergâh Yayınları.
Cebesoy, A. (2002). Kuvayı Milliye’nin içyüzü, Temel Yayınları, İstanbul: Temel Yayınları.
Cebesoy, A. F. (1953). Millî mücadele hatıraları, İstanbul: Vatan Neşriyat.
Çoker, F. (1994). Türk parlamento tarihi, Millî mücadele ve T.B.M.M-I. dönem-1919-1923, Ankara: T.B.M.M
Vakfı Yayınları.
Demirel, A. (2010). İlk meclisin vekilleri “Millî mücadele seçimler’’, İstanbul: İletişim Yayınları.
Ergüder, S. (2003). Kuruluş ve kurucu, İstanbul: Aykırı Yayıncılık.
Erkul, E. ‘’Millî mücadele hatıraları’’ Vakit, 3 Mart 1954, s.2
Ertürk, H. (1969). İki devrin perde arkası, İstanbul: Ararat Yayınevi.
Güneş, İ. (1985). Birinci Türkiye Millet Meclisi’nin düşünsel yapısı (1920-1923), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi
Yayınları.
Hilmi, F.A. (1991). Muhalefetin iflası, İstanbul: Nehir Yayınları.
İnan, A. (1982). Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 1923 Eskişehir-İzmit konuşmaları, Ankara: T.T.K. Yayınları.
Karabekir, K. (1969). İstiklal harbimiz, İstanbul: Türkiye Yayınevi.
Karabekir, K. (1969). İstiklal harbimiz, İstanbul: Türkiye Yayınevi.
Kinross, L. (2004). Atatürk bir milletin yeniden doğuşu, İstanbul: Altın Kitaplar.
Koçak, C. (2011). Tek parti döneminde muhalif sesler, İstanbul: İletişim Yayınları.
Nur, R (2005). Cemiyet-i hafiye, İstanbul: Şehir Yayınları.
Olgun, K. (1995). Demokrasi tarihi açısından 1912 Mebusan Meclisi ve faaliyetleri, İstanbul: İstanbul Üniversi-
tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiye Cumhuriyeti Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
Olgun, K. (1999). “Asker-siyaset ilişkilerinde bir dönüm noktası: Halaskâr Zabitan grubu ve faaliyetleri”, İlim
Araştırmalar Dergisi, 7, 157-175.
Saruhan, Z. (2000). Kurtuluş savaşında ikili iktidar, İstanbul: Kaynak Yayınları.
Selek, S. (1976). Anadolu ihtilali, İstanbul: Cem Yayınevi.
Şimşir, B. (1976). Ege sorunu, belgeler, 1912-1913, Ankara: TTK.
T.B.M.M Gizli Celse Zabıtları, I. Devre, Cilt:4, 1923, s.175-176
T.B.M.M. Zabıt ceridesi, 1.Devre, Cilt.25, 1960, s.82
Tekeli, İ- İlkin, S (1980). Kurtuluş savaşında, Talat Paşa Mustafa Kemal mektuplaşmaları, Belleten, 44 (174),
301-345.
Tuncay, M. (2012). Türkiye cumhuriyetinde tek parti iktidarının kurulması, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Vardar, G (1960). İttihat ve Terakki içinde dönenler, İstanbul, İnkılap Kitabevi.
158
SOVYET EĞİTİMİNDE ÇOCUKLARA YÖNELİK

POSTERLER ÜZERİNDEN KOMÜNİZM
PROPAGANDASI
Caner Çakı1, Özkan Avcı2

1
Öğr. Gör. Dr., Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Mucur Meslek Yüksekokulu, Görsel, İşitsel Teknikler ve Medya Yapımcılığı
Bölümü, Kırşehir, Türkiye.
ORCID Code: 0000-0002-1523-4649
2
Öğr. Gör., Bartın Üniversitesi, Bartın Meslek Yüksekokulu, Pazarlama ve Reklamcılık Bölümü, Bartın, Türkiye.
ORCID Code: 0000-0003-1524-1379
ÖZET
Sovyetler Birliği’nde siyasetten ekonomiye, spordan bilime kadar geniş bir alanda posterler üzerinden
Komünizm propagandası gerçekleştirilmiştir. Sovyetler Birliği’ndeki eğitim alanında da Komünizm
propagandası etkili olmuş ve hazırlanan posterler üzerinden çeşitli okullarda Sovyetler Birliği halkının
Komünizm ideolojisini benimsemesine çalışılmıştır. Sovyetler Birliği’nde ilkokullarda da Komünizm
ideolojisinin çocuklara sevdirilmesinin ve Komünizm ideolojisinin etkisi altında çocukların büyümesinin
sağlaması için de posterlerden propaganda amaçlı etkili bir şekilde yararlanılmıştır. Çalışmada Sovyet
eğitiminde posterler üzerinden çocuklara yönelik Komünizm propagandasına ilişkin ne tür mesajların
verildiğinin ve Komünizm propagandası üzerinden çocukların ne şekilde yönlendirildiğinin tespit
edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla Sergo Grigorian koleksiyonundan konuya ilişkin ulaşılan propaganda
posterlerindeki görsel ve yazılı göstergeler, Komünizm propagandası bağlamından İsviçreli dilbilimci
Ferdinand de Saussure’ün gösteren ve gösterilen kavramları üzerinden analiz edilmiştir. Çalışmada
elde edilen bulgularda posterler üzerinden Komünizm ideolojisi bağlamında Lenin’in kült liderlik
propagandasının gerçekleştirilerek çocuklar nezdinde Lenin’i yücelten mesajların verildiği tespit
edilmiştir. Posterlerde Lenin’in kült lider propagandası üzerinden de Sovyetler Birliği’ndeki çocukların
Lenin’in fikirlerini benimseyerek, günlük hayatlarında Komünizm ideolojisinin öğretileri doğrultusunda
hareket etmelerine çalışıldığı sonucuna ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Komünizm, Propaganda, Eğitim, Çocuk, Sovyetler Birliği
THE COMMUNISM PROPAGANDA THROUGH POSTERS FOR CHILDREN

IN SOVIET EDUCATION
ABSTRACT
The communist propaganda was made through posters in a wide area from politics to economy,
from sports to science in the Soviet Union. Communism propaganda was also effective in the field of
159
education in the Soviet Union, and the people of the Soviet Union were sought to adopt the ideology
of Communism in various schools through the prepared posters. In the Soviet Union, posters were
effectively used for propaganda purposes in order to make children love the communist ideology in
primary schools and to ensure that children grow up under the influence of the communist ideology. In
the study, it was aimed to determine what kind of messages about Communism propaganda were given
to children through posters in Soviet education and how children were directed through Communism
propaganda. For this purpose, the visual and written indicators in the propaganda posters on the subject
from the Sergo Grigorian collection were analyzed through the concepts of signifier and signified by
Swiss linguist Ferdinand de Saussure in the context of communist propaganda. It was determined that
messages glorifying Lenin were given to children, by making the cult leadership propaganda of Lenin
in the context of communism ideology on posters in the findings obtained in the study. It was concluded
that the children in the Soviet Union were souhgt to adopt Lenin’s ideas and act in line with the teachings
of Communism ideology in their daily lives through Lenin’s cult leader propaganda in the posters.
Keywords: Communism, Propaganda, Education, Child, Soviet Union
Giriş
Sovyetler Birliği tarihi içerisinde posterler, Sovyetler Birliği yönetimi tarafından önemli bir
propaganda aracı olarak ön plana çıkmıştır. Özellikle Komünizm ideolojisinin öğretilerinin Sovyetler
Birliği halkına aktarılmasında ve benimsetilmesinde posterler propaganda amaçlı önemli rol oynamıştır.
Sovyetler Birliği’nde insanlar, günlük hayatta posterler üzerinden Sovyetler Birliği’nin propagandasına
maruz kalarak, Komünizm ideolojisinin öğretileri doğrultusunda yönlendirilmeye çalışılmıştır. Sovyet
eğitiminde de henüz küçük yaşta çocuklara bile Komünizm ideolojisi telkin edilmiştir. Bu aşamada
eğitim hayatının başlarındaki küçük çocuklara yönelik hazırlanan posterler üzerinden Sovyetler
Birliği’nde Komünizm ideolojisini benimseyen bireylerin yetiştirilmesine çalışılmıştır.
Sovyetler Birliği ve çocuklar üzerine çeşitli akademik çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalarda:
Bolsakova (1958), Sovyetler Birliği’nde çocukların fiziksel gelişmesini; Kreusler (1963), Sovyetler
Birliği’nde küçük çocuklar için yabancı dilleri; Madison (1972), Sovyetler Birliği’nde aileler ve çocuklar
için sosyal hizmetleri; Clawson (1973), Sovyetler Birliği’nde çocukların siyasal sosyalleşmesini; Wallace
(1981), Sovyetler Birliği’nde çocukların sağlık hizmetlerini; Chivian vd. (1985), Sovyet çocukları ve
nükleer savaş tehdidini; Stolee (1988), Sovyetler Birliği’nde evsiz çocukları; Tudge (1991), Sovyetler
Birliği’nde küçük çocukların eğitimini; Zezina (2001), Sovyetler Birliği’nde yetim çocuklar için sosyal
koruma sistemini ve Kirschenbaum (2017), İkinci Dünya Savaşında Sovyet çocuklarını incelemiştir.
Çalışmada Sovyet eğitiminde posterler üzerinden çocuklara yönelik Komünizm propagandasında
hangi mesajların verildiğinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla konuya ilişkin posterler,
Ferdinand de Saussure’ün göstergebilim kavramları üzerinden göstergebilimsel açıdan analiz edilmiştir.
Çalışma sonucundaki bulgular üzerinden şu sorulara yanıt aranmıştır:
- Sovyet eğitiminde posterler üzerinden çocuklara yönelik Komünizm propagandasında hangi konu/
lar ön plana çıkarılmıştır?
- Sovyet eğitiminde posterler üzerinden çocuklara yönelik Komünizm propagandasında hangi görsel
ve yazılı göstergelerden yararlanılmıştır?
Çalışma, Sovyet eğitiminde çocuklara yönelik Komünizm propagandasında posterlerin rolüne
ışık tutması bakımından önem taşımaktadır. Bu açıdan çalışmanın iletişim, sosyoloji, siyaset ve tarih
alanında çalışan araştırmacıların yararlanabileceği bir kaynak olması amaçlanmıştır.
1. Sovyet Eğitim Komünizm İdeolojisi

Sovyet okul sisteminin erken özelliklerinden biri karmaşıklığıdır. Bu sistem sadece bir öğretim yöntemi
değil, devrimden sonra Rus eğitimcilerin anladığı şekliyle Marksist-Leninist felsefeyle yakından ilişkili
160
bir eğitim süreci kavramı olmuştur (Zepper, 1965: 33). 1923 gibi erken bir tarihte, Sovyet Eğitim Yasası,
Sovyet okulunun temel modelini ortaya koymuş ve hedeflerini açıklamıştır. Şunu belirmiştir: “Okul
yaşamındaki tüm çalışmalar ve okul yaşamının tüm örgütlenmesi, öğrencilerin zihinlerinde proleter sınıf
bilincini geliştirmeli ve işçinin sermayeyle mücadelesinde dayanışmasının yanı sıra yararlı üretken ve
politik etkinliğe hazırlık konusunda bilgi oluşturmalıdır”. 1946’da Pravda, Moskova’da düzenlenen Tüm
Birlik Eğitimciler Kongresi hakkında rapor vermiştir. Stalin’e iletilen kararlarında şöyle denilmiştir: “Biz
profesörler ve eğitmenler, bir öğrencinin daha yüksek bir eğitim kurumunda geçirdiği her gün içinde Bolşevik
ideolojiyi besleyecek, siyasi ve kültürel ufkunu genişletecek ve onu uzmanlık bilgisi ile zenginleştirecek
çalışmamızı yürütmekle yükümlüyüz” (Peters, 1956: 421). Bu nedenle Sovyetler Birliği’ndeki okullarda
Komünizm ideolojisinin öğrencilere aktarılması Sovyet eğitiminin önemli bir bölümünü oluşturmuştur.
2. Yöntem
Çalışma kapsamında Sovyet eğitiminde çocuklara yönelik Komünizm propagandasını içeren
posterlere, Sergo Grigorian koleksiyonundan ulaşılmıştır. Koleksiyonda konuyla bağlantılı 42 poster
içerisinden doğrudan Sovyet eğitiminde çocuklara yönelik Komünizm propagandasını kapsayan 5
poster çalışma kapsamında incelenmiştir (Redavantgarde, 2022). Çalışmada 5 propaganda posteri,
İsviçreli dilbilimci Ferdinand de Saussure’ün gösteren ve gösterilen kavramları ışığında analiz
edilmiştir. Saussure, Charles Sanders Peirce ile göstergebilimin bir bilim olarak ön plana çıkmasında
önemli rol oynamıştır (Sığırcı, 2016: 29). Saussure’ün gösteren kavramı, kavramın ilk, genel kabul
edilen anlamını içerirken, gösterilen ise kavramın kültür içerisinde şekillenen, ikinci anlamını ifade
etmektedir. Çalışmada konuya ilişkin propaganda posterlerindeki görsel ve yazılı göstergeler, sırasıyla
gösteren ve gösterilen kavramları üzerinden incelenmiştir.
3. Bulgular ve Analiz
Çalışmanın bu kısmında Sovyet eğitiminde çocuklara yönelik Komünizm propagandasını içeren 5
poster, göstergebilimsel açıdan analiz edilmiştir.
3.1. Birinci Poster

Çalışmada incelenen 1934 tarihli birinci poster, Zernova Ekaterina Sergeevna (1900-1995) tarafından
hazırlanmıştır. Posterde “Lenin’in takipçileri olacağız” yazısı yer almaktadır. Gösteren açısından posterde
iki çocuk Lenin’in çocukluk görselini tutmakta, bir çocuk da elinde bayrak taşımaktadır. Çocukların
etrafında kızıl bayraklar ve yıldızlar bulunmaktadır.
Görsel 1. Birinci Poster (Redavantgarde, 1934)
161
Gösterilen boyutunda ele alındığında posterde yer alan çocuklar, Sovyetler Birliği’ndeki çocukları
temsil etmektedir. Posterdeki kızıl bayraklar ve yıldızlar, Komünizm ideolojisini simgelemektedir.
Lenin’in çocukluk görseli ise Sovyetler Birliği ve Komünizm ideolojisinin metonimi olarak
kullanılmaktadır. Posterdeki “Lenin’in takipçileri olacağız” yazısıyla Sovyetler Birliği’ndeki çocukların,
Lenin’in izinden giden bireyler olarak yetişeceği mesajı verilmektedir. Posterdeki Lenin’in çocukluk
görseli ve kızıl bayraklar üzerinden de Sovyetler Birliği’ndeki çocukların Komünizm’in etkisi altında
olduğu ortaya çıkmaktadır.
3.2. İkinci Poster

Çalışmada incelenen 1935 tarihli ikinci poster, Zotov Konstantin Vasilevich (1906-1990) tarafından
hazırlanmıştır. Posterde “Lenin ve Stalin bayrağı altında büyüyoruz” yazısı yer almaktadır. Gösteren
olarak posterde ön planda farklı ırklardan olduğu izlenimi verilen gülümseyen üç çocuk yer almaktadır.
Çocuklardan birinin elinde küçük bir Sovyetler Birliği bayrağı bulunmaktadır. Posterin arka planında
ise bir kadın ve diğer çocuklar yer almaktadır. Posterdeki masa, sandalye ve dolap gibi çeşitli görsel
göstergelerden çocukların bulundukları yerin sınıf olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca posterin arka planında
bir Lenin büstü ve bir Stalin görseli yer almaktadır.
Görsel 2. İkinci Poster (Redavantgarde, 1935)
Gösterilen açısından ele alındığında posterde yer alan çocuklar, Sovyetler Birliği’ndeki farklı
milletlerden çocukları temsil etmektedir. Posterde yer alan Sovyetler Birliği bayrağı, Sovyetler Birliği’ni
simgelemektedir. Lenin büstü ve Stalin görseli ise Sovyetler Birliği ve Komünizm ideolojisinin metonimi
olarak kullanılmaktadır. Posterde çocukların gülümsemesi üzerinden Sovyetler Birliği’ndeki çocukların
Sovyet eğitiminden memnun olduğu algısı ortaya çıkmaktadır. Lenin büstü ve Stalin görseli üzerinden
de Sovyet eğitimde Sovyetler Birliği’ndeki çocukların, Lenin ve Stalin’in düşüncelerinin etkisi altında
kaldığı anlaşılmaktadır. “Lenin ve Stalin bayrağı altında büyüyoruz” yazısıyla Sovyetler Birliği’nde
çocukların Komünizm ideolojisinin etkisi altında yetiştiğine yönelik algı oluşmaktadır.
3.3. Üçüncü Poster

Çalışmada incelenen 1951 tarihli üçüncü poster, Kokorekin Alexey Alekseevich (1906-1959)
tarafından hazırlanmıştır. Posterde “Lenin-Stalin davası için savaşmaya hazır olun!” yazısı yer
almaktadır. Gösteren açısından posterde ön planda sağ ellerini başlarına götürmüş biri erkek ve bir
kız öğrenci bulunmaktadır. Posterin arka planında ise kızıl bir bayrak üzerinde Lenin ve Stalin’in
siluetlerinin olduğu kabartmalar yer almaktadır.
162
Görsel 3. Üçüncü Poster (Redavantgarde, 1951)
Gösterilen boyutunda ele alındığında posterde yer alan iki öğrenci, Sovyetler Birliği’ndeki öğrencileri
temsil etmektedir. Posterdeki kızıl bayrak, Komünizm ideolojisini simgelemektedir. Lenin ve Stalin’in
siluetlerinin olduğu kabartmalar ise Sovyetler Birliği ve Komünizm ideolojisinin metonimi olarak
kullanılmaktadır. “Lenin-Stalin davası için savaşmaya hazır olun!” yazısıyla Sovyetler Birliği’ndeki
çocukların Komünizm’in savunucusu olarak yetiştiklerine yönelik algı ortaya çıkmaktadır.
3.4. Dördüncü Poster

Çalışmada incelenen 1956 tarihli dördüncü poster, Berezovsky Boris Feoksitovich (1910-1977)
tarafından hazırlanmıştır. Posterde “Büyük Önder’in yaşadığı gibi bu dünyada yaşayacağımıza ve
Anavatan’a Lenin’in hizmet ettiği gibi hizmet edeceğimize yemin ediyoruz!” yazısı yer almaktadır.
Gösteren olarak posterde ön planda bir yöne doğru bakan iki öğrenci bulunmaktadır. Öğrencilerden
biri üstünde “Ilyich’in15 Çocukluğu” yazılı bir kitabı tutmaktadır. Posterin arka planında ise üstünde
Lenin’in görseli olan kızıl bir bayrak yer almaktadır.
Görsel 4. Dördüncü Poster (Redavantgarde, 1956)
15 Vladimir Ilyich Ulyanov Lenin
163
Gösterilen açısından ele alındığında posterde yer alan iki öğrenci, Sovyetler Birliği’ndeki öğrencileri
temsil etmektedir. Kızıl bayrak, Komünizm ideolojisini simgelerken, Lenin görseli ise Sovyetler Birliği
ve Komünizm ideolojisinin metonimi olarak kullanılmaktadır. Posterde yer alan “Ilyich’in Çocukluğu”
yazılı kitap üzerinden çocukların, Lenin’in hayatını okuması teşvik edilmektedir. Bu şekilde Sovyetler
Birliği’nde Lenin idealize edilen bir Sovyetler Birliği vatandaşı olarak sunulmaktadır. Posterdeki
yazılardan da Sovyetler Birliği’ndeki çocukların Lenin’in fikirlerini benimseyerek, Komünizm
ideolojisine sahip çıkacağına yönelik algı ortaya çıkmaktadır.
3.5. Beşinci Poster

Çalışmada incelenen 1959 tarihli beşinci poster, Nizova-Shablykina (Nizovaya) Sofya Matveevna
tarafından hazırlanmıştır. Posterde “V. I. Lenin gibi yaşayıp öğreneceğiz” yazısı yer almaktadır. Gösteren
açısından posterde Lenin’in çocukluk görseli, çiçekler ve üç çocuk bulunmaktadır. Çocuklardan biri
Lenin’in çocukluk görselini tutmaktadır.
Görsel 5. Beşinci Poster (Redavantgarde, 1959)
Gösterilen boyutunda ele alındığında posterde yer alan çocuklar, Sovyetler Birliği’ndeki çocukları temsil
etmektedir. Lenin’in çocukluk görseli ise Sovyetler Birliği ve Komünizm ideolojisinin metonimi olarak
kullanılmaktadır. Posterdeki görselden Sovyetler Birliği’ndeki çocukların Lenin’e sevgi duyduğuna ve
“V. I. Lenin gibi yaşayıp öğreneceğiz” yazısıyla da Sovyetler Birliği’ndeki çocukların Lenin’in fikirlerini
benimseyeceğine yönelik algılar ortaya çıkmaktadır. Sonuç olarak posterde Sovyetler Birliği’ndeki çocukların
Lenin üzerinden Komünizm’i benimseyen bireyler olarak yetiştiğine ilişkin düşünce oluşmaktadır.
Sonuç
Çalışmada incelenen propaganda posterlerinde Sovyet eğitiminde Komünizm ideolojisinin
Sovyetler Birliği’ndeki çocuklara benimsetilmesinde kült liderlik propagandasından yararlanıldığı
ortaya çıkarılmıştır. Bu aşamada Lenin’in kült liderlik propagandasının Sovyetler Birliği’nde çocuklara
Komünizm ideolojisinin benimsetilmesinde etkili bir şekilde kullanıldığı tespit edilmiştir. Propaganda
posterlerinde Sovyet eğitiminde çocuklara yönelik Komünizm propagandasında Lenin’e yönelik görsel
göstergelerden ve Lenin’le ilgili yazılardan yararlanılmıştır. Bunun yanında kimi propaganda posterinde
Sovyet eğitiminde çocuklara yönelik Komünizm propagandasında Lenin ile birlikte Stalin’in kült
liderlik propagandası da kullanılmıştır.
Propaganda posterlerinde Lenin, Sovyetler Birliği’ndeki çocuklara idealize edilen bir lider olarak
sunulmuş ve çocukların Lenin’in düşüncelerini benimsemesi teşvik edilmiştir. Bu kapsamda propaganda
posterlerinde Lenin’e sevgi ve bağlılık gibi konular ön planda olmuştur. Propaganda posterlerinde
164
Lenin’in fikirlerini öğrenmeleri ve uygulamaları teşvik edilerek, Sovyetler Birliği’ndeki çocuklara

Komünizm ideolojisinin benimsetilmeye çalışıldığı söylenebilmektedir. Sovyet eğitiminde Lenin, örnek
bir kişilik olarak sunulmuş ve bu nedenle Lenin’i Sovyetler Birliği’ndeki çocukların hayatlarında örnek
model alması amaçlanmıştır. Böylece Lenin’in fikirleri ile ilgili Sovyetler Birliği’ndeki çocukların
sahiplenilmesine çalışılmıştır. Sonuç olarak çalışmada elde edilen bulgular ışığında posterlerde doğrudan
Sovyet eğitiminde Komünizm ideolojisini yücelten söylemler yerine Lenin’in yüceltilmesi üzerinden
Komünizm’in Sovyetler Birliği’ndeki çocuklara benimsetilmesine çalışıldığı ileri sürülebilmektedir.
Kaynaklar
Bolsakova, M. D. (1958). Dynamic studies of the physical growth of children in the USSR. Gigiena i Sanitariya,
(1), 32-38.
Chivian, E., Mack, J. E., Waletzky, J. P., Lazaroff, C., Doctor, R., & Goldenring, J. M. (1985). Soviet children and
the threat of nuclear war: A preliminary study. American Journal of Orthopsychiatry, 55(4), 484-502.
Clawson, R. W. (1973). Political Socialization of Children in the USSR. Political Science Quarterly, 88(4), 684-
712.
Kirschenbaum, L. A. (2017). The Meaning of Resilience: Soviet Children in World War II. Journal of Interdiscip-
linary History, 47(4), 521-535.
Kreusler, A. (1963). Foreign languages for young children in the USSR. The elementary school journal, 63(8),
432-440.
Madison, B. (1972). Social Services for Families and Children in the Soviet Union Since 1967. Slavic Review,
31(4), 831-852.
Peters, V. (1956). Education in the Soviet Union. The Phi Delta Kappan, 37(9), 421-425.
Redavantgarde (1934). Birinci Poster, http://redavantgarde.com/en/collection/show-collection/1134-we-will-be-
come-lenin-followers-.html?themeId=59, Erişim Tarihi: 03.10.2022.
Redavantgarde (1935). İkinci Poster, http://redavantgarde.com/en/collection/show-collection/2183-we-are-
growing-under-the-banner-of-lenin-and-stalin-.html?themeId=59, Erişim Tarihi: 03.10.2022.
Redavantgarde (1951). Üçüncü Poster, http://redavantgarde.com/en/collection/show-collection/1125-be-read-
y-to-fight-for-lenin-stalin-cause-.html?themeId=59, Erişim Tarihi: 03.10.2022.
Redavantgarde (1956). Dördüncü Poster, http://redavantgarde.com/en/collection/show-collection/82-we-swe-
ar-to-live-in-this-world-as-the-great-leader-lived-and-to-serve-the-motherland-as-lenin-served-.html?the-
meId=59, Erişim Tarihi: 03.10.2022.
Redavantgarde (1959). Beşinci Poster, http://redavantgarde.com/en/collection/show-collection/302-we-will-live-
and-study-like-v-i-lenin.html?themeId=59, Erişim Tarihi: 03.10.2022.
Redavantgarde (2022). Sovyetler Birliği ve Çocuklar, http://redavantgarde.com/en/collection/show-collection/?t-
hemeId=59, Erişim Tarihi: 03.10.2022.
Sığırcı, İ. (2016) Göstergebilim Uygulamaları, Metinleri, Görselleri ve Olayları Okuma. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Stolee, M. K. (1988). Homeless Children in the USSR, 1917–1957. Soviet Studies, 40(1), 64-83.
Tudge, J. (1991). Education of young children in the Soviet Union: Current practice in historical perspective. The
Elementary School Journal, 92(1), 121-133.
Wallace, H. M. (1981). Health Care of Children in the USSR—1979. American Journal of Diseases of Children,
135(1), 15-17.
Zepper, J. T. (1965). NK Krupskaya on complex themes in Soviet education. Comparative Education Review, 9(1),
33-37.
Zezina, M. R. (2001). The system of social protection for orphaned children in the USSR. Russian Social Science
Review, 42(3), 44-63.
165
YUNAN VAZO RESİMLERİNDE PARFÜM KABI

BETİMLEMELERİ
Hatice ÇORBACI
Adıyaman Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü, Adıyaman, Türkiye
ORCID:0000-0003-0219-8391
Özet
Bu çalışmada Antik Dönem Yunan Vazoları üzerinde yer alan parfüm kaplarının kullanım amaçları
ve verdikleri mesajlar araştırılmıştır. Bu nedenle Atina kırmızı figürlü vazo konuları incelenmiştir.
Antik Dönem vazo resimleri insan yaşamından çeşitli sahneleri ve nesneleri sunmaktadır. Antik
Yunanda vazolar üzerinde parfüm kaplarının en çok betimlendiği konulardan biri düğün ve evlilik
konularıdır. Bu betimlemelerde alabastronlar, lekythoslar ve plemochoeler gibi parfüm kapları
düğüne hazırlık sırasında kullanılan mücevher kutuları, pyxisler ve lekanisler gibi diğer kapların yanı
sıra yer alırlar. Antik Yunan’da düğüne hazırlık betimlemelerinde gelini hazırlayan kızlar ellerinde
bu kaplarla hararetle koşuşturmaktadırlar. Atina’da her normal düzeydeki evlilik ilişkiler açısından
soğuktur. Vazo resimlerinde kişileştirilmiş iyi şans, saygınlık, refah, sağlık, uyum gibi erdemli figürler
yer almaktadır. Bu figürler mutlu bir evlilik yaratmak için toplumsal beklentileri güçlendiren bir
mesaj vermektedir. Düğün sahnelerindeki kaplardan başka genellikle sporcuların kullandığı kokulu
yağ kabı Aryballos, banyoda sıklıkla kullanılan dar boyunlu bir yağ şişesidir. Form olarak genellikle
vazo resimlerinde ve mezar stellerinde bir atletin bileğinden asılı olarak temsil edilir. Ölü gömme
mersimlerinde yüksek dar boyunlu silindirik gövdeli lekythoslar parfüm/yağ ve merhemler için ve
ölüler için adak olarak kullanılır. Bu kapların vazo resimlerinde sıklıkla yer alması bunu gösterir. Bu
kaplar kullanım sonunda mezar anıtlarında hediye olarak bırakılırdı. Kokulu yağ sürmek Yunan tanrıları
zamanından beri vardı. Hektor’un cenazesinin Aphrodite tarafından kremlenmesi, Patroklos’un
cenazesinin Akhilleus’un emriyle yağlanıp beyaz bir çarşafa sarılması örneklerinde olduğu gibi.
Antik dönemdeki koku kelimesi ilk olarak “yağ sürmek” şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Plinius,
yağların tıp için kullanıldığını ve çeşitli amaçlarla günlük kullanımda var olduğunu belirtmiştir. Antik
Dönemde kutsal olarak kabul edilen ve dini törenlerde kullanılan bu yağlar için “ungo, unguen-”
kelimesi kullanılmıştır. Bu kökten türetilmiş “unguentarium” yağ/krem kabı anlamına gelmektedir.
Kokulu krem kaplarından Plemochoe, geniş omuzlu ve yüksek ayaklı, alçak kapaklı birkaptır. Kişisel
kullanım, dini törenler ve mezar için kokulu su bulundurduğu düşünülmektedir. Atinalı kadınların
mezarlara getirdikleri adaklar arasında, genellikle alabastron ile sıklıkla temsil edilir. Alabastron dar
boyunlu silindirik gövdeli bir kaptır. Adını üretiminde kullanılan alabasterden (su mermeri) almıştır.
Sonuç olarak parfüm Antik çağda yaşamın her alanında ve yaşamın sonunda kullanılan bir madde
olarak değerini korumuştur.
Anahtar Kelimeler: parfüm, düğün, mezar hediyesi
166
Perfume Container Descriptions in Greek Vase Paintings
Abstract
In this study, the usage purposes and messages of the perfume containers on the Ancient Greek Vases
were investigated. For this reason, Athenian red-figure vase subjects were studied. Antiquity paintings
present a variety of scenes and objects from daily life. One of the subjects on which perfume containers
are most often depicted on vases in ancient Greece is wedding and marriage. In these depictions,
perfume vessels such as alabastrons, lekythoi, and plemochoe are featured alongside other vessels
such as jewelery boxes, pyxises, and lekanis, used in preparation for the wedding. In the depictions of
preparation for the wedding in ancient Greece, the girls who prepare the bride are running around with
these pots in their hands. Usually marital relationship is cold in Athens. Vase paintings feature virtuous
figures such as personified good fortune, prosperity, health, and harmony. These figures give a message
that strengthens social expectations to create a happy marriage. Apart from the containers in the wedding
scenes, the scented oil container Aryballos, which is generally used by the athletes, is a narrow neck
oil bottle that is often used in the bathroom. As a form, it is usually represented in vase paintings and
tombstones hanging from an athlete’s wrist. In burial myrtles, lekythoi with high narrow necks and
cylindrical bodies are used for oils and ointments and as offerings for the dead. The frequent presence
of these vessels in vase paintings shows this. These vessels were left as gifts on tomb monuments at
the end of use. Fragrant oil has existed since the time of the gods, such as when Hector’s funeral was
creamed by Aphrodite, and Patroclus’ body was oiled and wrapped in a white sheet at the order of
Achilles. The word smell in the ancient period first appears as “oiling”. Plinius stated that oils are used
for medicine and exist in daily use for various purposes. The word “ungo, unguen-” was used for these
oils, which were considered sacred in ancient times and used in religious ceremonies. Derived from this
root, “unguentarium” means oil/cream container. Plemochoe, one of the fragrant cream containers, is
a low-lidded vessel with broad shoulders and high feet. It is thought to hold scented water for personal
use, religious ceremonies, and burial. It is often represented among the offerings that Athenian women
bring to the tombs, often with alabastron. Alabastrone is a narrow necked cylindrical vessel. It got its
name from the alabaster used in its production. As a result, perfume preserved its value as an ingredient
used in all areas of life and at the end of life in ancient times.
Keywords: perfume, wedding, grave gift
167
FONKSİYONEL HAREKET ANALİZİ SPORCULARDA

YARALANMA RİSKİNİ BELİRLEYEBİLİR Mİ?
Gözde Emir 1, Barış Baydemir 2*

1
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Spor Bilimleri, Çanakkale, Türkiye
ORCID: 0000-0002-8789-5075
*2Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, Antrenörlük Eğitimi Bölümü, Çanakkale, Türkiye ORCID:
0000-0002-8653-0664
ÖZET
Bu çalışmada, sporcularda fonksiyonel hareket analizinin sakatlık riskini tespit edebilme durumu
amaçlanarak yapılmıştır. Araştırmada kanıtlanmış bilimsel veriler kullanılmıştır. İnternet veri tabanı
Pubmed, web of science ve American College of Sports Medicine gibi akademik platformlarda
“FMS, fonksiyonel analiz, egzersiz, sports injury, functional movement analysis” anahtar kelimeleri
aratılarak araştırma yapılmıştır. Araştırmada bu konu ile ilgili üretilen çalışmaların tamamı herhangi
bir kritere bakılmaksızın objektif şekilde değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, sporcularda sakatlık riski
bireysel ve takım sporlarında sıkla karşılaşılan bir durumdur. FMS’in sakatlık tespit ettiğini destekleyen
çalışmaların yanında ve sakatlığı tespit etmediğini ifade eden çalışmalara rastlanmıştır. Ayrıca FMS’in
fonksiyonel hareket kalitesini değerlendirmede kullanılabileceğini ifade eden çalışmalar da literatürde
yer almaktadır. Bu bilgiler ışığında FMS’in sakatlık tespiti için farklı yaş gruplarında, bireysel ve takım
sporlarında, profesyonel ve amatör sporcularda daha çok katılımcı ile daha fazla çalışmaya ihtiyaç
duyulduğu öngörülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Yaralanma, fonksiyonel hareket, antrenman.
CAN FUNCTIONAL MOTION ANALYSIS DETECT THE RISK OF INJURY IN

ATHLETES?
ABSTRACT
In this study, it was carried out with the aim of determining the risk of disability of functional
movement analysis in athletes. Proven scientific data were used in the research. Research was conducted
by searching the keywords “fms, functional analysis, exercise, sports injury, functional movement
analysis” in academic platforms such as the internet database Pubmed, web of science and American
College of Sports Medicine. All of the studies produced on this subject in the research were evaluated
objectively, regardless of any criteria. As a result, the risk of injury in athletes is a common situation in
individual and team sports. In addition to the studies supporting that FMS detects disability, there are
studies stating that it does not detect disability. There are also studies in the literature stating that FMS
can be used to evaluate functional movement quality. In the light of this information, it is predicted
168
that there is a need for more studies with more participants in different age groups, individual and team
sports, professional and amateur athletes for the disability detection of FMS.
Keywords: Injury, functional movement, training.
GİRİŞ
Spor, genel bir tanımla her yaş grubu bireylerin yapabileceği fiziksel aktivitenin içinde yer aldığı
hareket etme becerisi olarak tanımlanmaktadır. Günümüzde fiziksel aktivite ve hareket etme becerisi
teknolojinin ilerlemesi ile birlikte azalmaktadır. Bu durum profesyonel veya amatör sporcularda düzenli
antrenman durumlarını da etkilemektedir.
Bireysel ya da takım sporlarında mücadele eden sporcular çalışmalarda sıklıkla performansın bir
yönüne odaklanmakta ve uzun süreli çalışmaktadırlar. Bio-motor özellikleri geliştirici egzersizler
yapılırken esneklik, denge, propriosepsiyon çalışmaların yeterli düzeyde çalışılmaması daha çok sürat,
kuvvet, dayanıklılık gibi yüzeysel çalışmalara yönelinmesi, sporcuların kassal kuvvet ve dayanıklılıklarını
geliştirirken kas yapısında ve çalışma sistemlerinde hasarlar ortaya çıkarmaktadır.
Sporcular antrenmanda ya da maç performansını sergiledikleri durumlarda sakatlanma durumu ile
karşı karşıya kalmaktadır. Bu durumda yarışma performansına tekrar geri dönmeleri için tedavi ve spora
dönüş çalışmalarına katılmaktadır.
Kvist ve arkadaşları (2022) yapmış olduğu çalışmada spor yaralanması yaşayan bir sporcunun ilk
hedefinin spora en kısa sürede nasıl geri dönebileceği olduğunu ifade etmektedir. Sporcularda aciliyet
duygusunun ön planda olduğunu vurgulayan araştırmacılar spora dönüş kararının esas olarak yaralanma
tipi ve ciddiyeti, semptomların ve fonksiyonunun iyileşmesi ve sporun taleplerini tölere etme yeteneği
olarak tanımlamışlardır (Ardern vd., 2016; Thomee vd., 2011).
Fonksiyonel hareket analizi (FMS) temelde yedi hareketten oluşan ve içerisinde hareket paternlerine
uygun dizayn edilmiş denge, stabilite ve mobiliteyi barındıran bir testtir. Aynı zamanda sporcuların
doğuştan gelen temel hareket kalıplarının incelenmesine, araştırılmasına ve değerlendirilmesine imkan
sağlayan bir testtir. Bu tarama testi, sporcuların kapasitelerini değerlendirerek branşlaşmalarına yön
vermektedir. Temel hareket paternini incelemek, sporcuların beceri düzeyi yüksek çalışmalara geçmeden
önce bu alt yapıya sahip olup olmadığını, eksik yönlerinin düzeltilmesi ve tamamlanması için yapılması
gereken çalışmaların belirlenmesinde rol oynamaktadır. Yedi temel hareketten oluşan FMS testinde her
bir hareket üçer kez uygulanır ve en iyi puan kaydedilir. Her bir hareket kendi içerisinde 0-3 puan
arasında değerlendirilir. Toplam 0 ve 21 puan arasında alınan bu puan skalasında 14 puan ve altında
alınan puanlar sakatlanma riskinin olduğunun göstergesidir (Cook ve ark., 2006).
Sporda yaralanma ve spora dönüş çalışmaları belli bir öneme sahip iken günümüzde yaralanmanın
tahmin edilmesine sakatlık riskini tahmin etmeyi hedefleyen çalışmalar her geçen gün merak konusu
olmaktadır. Farklı branşlarda yapılan çalışmaların hedefi sporcularda sakatlanma riskini tespit etmeye
çalışmaktır. FMS değerlendirmelerinde sporcuların performanslarını değerlendirmede ve sakatlık tespiti
konusunda yapılan çalışmaların sınırlı sayıda olduğu görülmektedir. Bu nedenle sporcularda fonksiyonel
hareket analizinin sakatlık riskini tespit edebilme durumu araştırılmıştır.
YÖNTEM
Bu çalışmada, sporcularda fonksiyonel hareket analizinin sakatlık riskini tespit edebilme durumu
amaçlanarak yapılmıştır. Araştırmada kanıtlanmış bilimsel veriler kullanılmıştır. İnternet veri tabanı
Pubmed, web of science ve American College of Sports Medicine gibi akademik platformlarda “FMS,
fonksiyonel analiz, egzersiz, sports injury, functional movement analysis” anahtar kelimeleri aratılarak
araştırma yapılmıştır. Araştırmada meta-analiz ve sistematik incelemeler yapılmıştır. Bunun yanı sıra
169
araştırmada konu ile ilgili üretilen çalışmaların tamamı herhangi bir kritere bakılmaksızın objektif
şekilde değerlendirilmiştir.
BULGULAR
Sporcularda fonksiyonel hareket analizinin sakatlık riskini tespit edebilme durumu amaçlanarak
yapılan bu çalışmada farklı branşlarda yapılmış çalışmalar yer almaktadır. Literatür incelendiğinde;
Dossa ve arkadaşları (2014), büyük genç hokey oyuncularında yaralanmanın bir sezon öncesi
FMS tarafından tahmin edilip edilemeyeceğini incelemişlerdir. Çalışma sonucunda FMS puanlarının
yaralanmayı öngördüğü fikrini desteklemediğini ifade etmişlerdir (Dossa vd., 2014).
Latafatkar ve arkadaşları (2014), FMS skoru ile yaralanma arasındaki ilişkiyi araştırmak ve sezon
öncesi öğrencilerin yaralanmaya yatkın olduğunu belirlemeye çalışılmıştır. Çalışmanın sonucunda,
sezon öncesi FMS puanlarının Kharazmi Üniversitesi sporcularında yaralanma ile ilişkili olduğunu
ifade etmişlerdir (Latafatkar vd., 2014).
Knapik ve arkadaşları (2015), FMS, fonksiyonel sınırlamaları veya asimetrileri olan bireyleri
tanımlamak amacıyla bireylerin son derece spesifik hareketler yapma yeteneklerini incelemişlerdir.
Çalışma sonucunda, FMS, kadın Sahil Güvenlik öğrencileri arasında yaralanma riski için orta derecede
doğruluk göstermiştir, ancak erkek öğrencilerde yaralanmaları tahmin etmek için nispeten düşük
doğruluk gösterdiğini ifade etmişlerdir (Knapik vd., 2015).
Chorba ve arkadaşları (2010), telafi edici hareket kalıplarının kadın üniversite sporcularını
yaralanmaya yatkın hale getirip getirmediğini ve yaralanmaları tahmin etmek için FMS aracının
kullanılıp kullanılamayacağını incelemişlerdir. Telafi edici temel hareket kalıpları, kadın üniversite
sporcularında yaralanma riskini artırabilir ve FMS kullanılarak tanımlandığı ifade edilmiştir (Chorba
vd., 2010).
Kiesel ve arkadaşları (2007), Profesyonel futbolcuların FMS deki skorları ile ciddi yaralanma olasılığı
arasındaki ilişkiyi incelemişlerdir. Çalışmanın sonuçları, temel hareketin profesyonel futbolcularda
yaralanma için tanımlanabilir bir risk faktörü olduğu ifade edilmiştir (Kiesel vd., 2007).
Garrison ve arkadaşları (2015), üniversite sporcusu popülasyonunda sezon öncesi FMS skorları ile
yaralanma gelişimi arasındaki ilişki araştırılmıştır. Çalışma, FMS kompozit skorları, geçmiş yaralanma
öyküsü ile gelecekteki yaralanmanın gelişimi arasında öngörücü bir ilişki olduğunu gösteren artan
kanıtlara katkıda bulunduğu ifade edilmiştir (Garrison vd., 2015).
Song ve arkadaşları (2014), FMS eğitim programının elit lise beyzbol oyuncularının gücü ve
esnekliği üzerindeki etkilerini incelemiştir. Çalışma sonuçlarının, FMS eğitim programının fiziksel gücü
artırabileceğini ifade etmişlerdir (Song vd., 2014).
Bireysel sporcular üzerine yapılan çalışmalarda ise Wang ve arkadaşları (2021), yaralanan wushu
sporcuları için optimal FMS kesme noktalarını belirlemek ve diğer olası faktörlerle ilişkilerini
incelemiştir. Araştırmanın sonucunda, FMS yöntemindeki 16 puanının, profesyonel wushu sporcularının
antrenman geçmişindeki artan yaralanma sayısıyla ilişkili olduğunu tespit etmişlerdir. Bunun yanı
sıra araştırmacılar düşük maliyet ve sadeliği ile FMS yöntemi, profesyonel spor popülasyonunda
yaralanmaları değerlendirmek için kullanılabilir olduğunu ifade etmişlerdir (Wang vd., 2021).
Hotta ve arkadaşları (2015), FMS’in koşucularda, koşu yaralanmalarını öngörüp öngöremeyeceğini
incelemiştir. Çalışma sonucunda, derin çömelme ve aktif düz bacak kaldırma puanını, erkek koşucularda
koşu yaralanması riskini taramak için kompozit skordan daha etkili bir yöntem olduğunu ifade etmişlerdir
(Hotta vd., 2015).
Warren ve arkadaşları (2015), Bölüm I üniversite sporcularında FMS kompozit puanları ve hareket
paterni skorları ile akut temassız ve aşırı kullanımlı kas-iskelet sistemi yaralanmaları ve FMS hareket
170
paterni asimetrisi arasındaki ilişki değerlendirilmiştir. Bu çalışmanın sonuçları, FMS’in veya hareket
kalıplarından herhangi birinin DI kolej atletizminde temassız yaralanmalar için bir tarama aracı olarak
benimsenmesini desteklemediği ifade edilmiştir (Warren vd., 2015).
TARTIŞMA
Literatür incelendiğinde FMS skorlarının sakatlık tahmininde etkili olmadığını ortaya koyan çalışmalara
rastlanmıştır. Shojaedin ve arkadaşları (2014), sporcunun yaralanmaya yatkınlığını belirlemede FMS
puanlarının fonksiyonel yeteneğini ortaya koymayı amaçlamıştır. Bu araştırma çalışması, bir sporcunun
normal bir sezonda kompozit FMS skorunda 17’den az puan alarak alt ekstremite yaralanması geçirme
şansının yaklaşık 4.7 kat daha fazla olduğunu ifade etmişlerdir (Shojaedin vd., 2014).
Moore ve arkadaşları (2019), sporcunun yaşı, cinsiyeti, spor tipi, yaralanma tanımı ve mekanizmasının
değişken bulgulara katkıda bulunup bulunmadığını incelemiştir. FMS kompozit skorları ve asimetrisi,
yaşlılarda yaralanma riskini tahmin etmek için genç sporculara kıyasla daha yararlı olduğu bulunmuştur.
Ragbi, buz hokeyi ve Amerikan futbolu sporcularında FMS kompozit skorları dışında etki boyutlarının
düşük olma eğiliminde olduğu ifade edilmiştir (Moore vd., 2019).
Moran ve arkadaşları (2017), FMS kompozit skorları ile müteakip yaralanma riski arasındaki ilişkinin
gücünü araştıran çalışmaları, hem metodolojik kaliteyi hem de klinik ve metodolojik çeşitliliği dikkate
alarak sistematik bir inceleme yapmıştır. FMS kompozit skorları ile sonraki yaralanmalar arasındaki
ilişkinin gücü, bir yaralanma tahmin aracı olarak kullanımını desteklemediği ifade edilmiştir (Moran
vd., 2017).
Trinand-Fernandez ve arkadaşları (2019), FMS skorunun sağlıklı sporcularda sonraki yaralanmalarla
ilişkili olup olmadığı incelenmiştir. FMS skoru ile yaralanma arasındaki ilişkinin belirsiz olduğunu
göstermektedir. Çalışmaların yarısı, düşük bir FMS skorunun istatistiksel olarak spor yaralanması riski
ile ilişkili olduğunu göstermiştir (Trinand-Fernandez vd., 2019).
Wiese ve arkadaşları (2014), FMS’in öngörücü kullanışlılığını araştırmışlardır. Araştırmanın
sonuçları önceki araştırmalara aykırı olduğunu ifade ederken FMS’in kas-iskelet sistemi yaralanma
riskini tahmin etmek için yararlı olmadığını ifade etmişlerdir (Wiese vd., 2014).
Bardenett ve arkadaşları (2015), FMS’ in lise sporcularında yaralanmanın geçerli bir belirleyicisi
olup olmadığını araştırmışlardır. Araştırmanın sonucunda FMS, belirli hareketlerdeki eksikliği tanımak
için yararlı olabilir, ancak bu veriler FMS’in bir sezon boyunca lise sporcularında yaralanmanın genel
tahmini için kullanılmaması gerektiğini ifade etmişlerdir (Bardenett vd., 2015).
Dorrel ve arkadaşları (2018), Amerikan Kolej Sporları Kurumu 2. Lig sporcularında yaralanmayı
tahmin etmek için FMS’in doğruluğunu değerlendirmek ve bir yaralanma tanımının değerleri nasıl
etkileyeceği incelenmiştir. Çalışma sonucunda, FMS, Amerikan Kolej Sporları Kurumu 2. Lig
sporcularında kas-iskelet sistemi yaralanması, genel yaralanma veya ciddi yaralanma konusunda ayrımcı
bir tahmin sağlamamıştır. FMS’i, yaralanma tahmin aracı olarak değil, hareket kalitesini değerlendirmek
için kullanılması ifade edilmiştir (Dorrel vd., 2018).
SONUÇ
Sonuç olarak, sporcularda sakatlık riski bireysel ve takım sporlarında sıkla karşılaşılan bir durumdur.
FMS’in sakatlık tespit ettiğini destekleyen çalışmaların yanında ve sakatlığı tespit etmediğini ifade
eden çalışmalara rastlanmıştır. Ayrıca FMS’in fonksiyonel hareket kalitesini değerlendirmede
kullanılabileceğini ifade eden çalışmalar da literatürde yer almaktadır. Bu bilgiler ışığında FMS’in
sakatlık tespiti için farklı yaş gruplarında, bireysel ve takım sporlarında, profesyonel ve amatör
sporcularda daha çok katılımcı ile daha fazla çalışmaya ihtiyaç duyulduğu öngörülmektedir.
171
KAYNAKLAR
Ardern, C. L., Glasgow, P., Schneiders, A., Witvrouw, E., Clarsen, B., Cools, A., ... & Bizzini, M. (2016). 2016
Consensus Statement On Return To Sport From The First World Congress İn Sports Physical Therapy,
Bern. British Journal Of Sports Medicine, 50(14), 853-864.
Bardenett, S. M., Micca, J. J., DeNoyelles, J. T., Miller, S. D., Jenk, D. T., & Brooks, G. S. (2015). Functional mo-
vement screen normative values and validity in high school athletes: can the FMS™ be used as a predictor
of injury?. International journal of sports physical therapy, 10(3), 303.
Chorba, R. S., Chorba, D. J., Bouillon, L. E., Overmyer, C. A., & Landis, J. A. (2010). Use of a functional move-
ment screening tool to determine injury risk in female collegiate athletes. North American journal of sports
physical therapy: NAJSPT, 5(2), 47.
Cook, G., Burton, L., & Hoogenboom, B. (2006). Pre-participation screening: the use of fundamental movements
as an assessment of function - part 2. North American journal of sports physical therapy : NAJSPT, 1(3),
132–139.
Dorrel, B., Long, T., Shaffer, S., & Myer, G. D. (2018). The functional movement screen as a predictor of injury in
national collegiate athletic association division II athletes. Journal of athletic training, 53(1), 29-34.
Dossa, K., Cashman, G., Howitt, S., West, B., & Murray, N. (2014). Can injury in major junior hockey players
be predicted by a pre-season functional movement screen–a prospective cohort study. The Journal of the
Canadian Chiropractic Association, 58(4), 421.
Garrison, M., Westrick, R., Johnson, M. R., & Benenson, J. (2015). Association between the functional movement
screen and injury development in college athletes. International journal of sports physical therapy, 10(1),
21.
Hotta, T., Nishiguchi, S., Fukutani, N., Tashiro, Y., Adachi, D., Morino, S., ... & Aoyama, T. (2015). Functional
movement screen for predicting running injuries in 18-to 24-year-old competitive male runners. The Jour-
nal of Strength & Conditioning Research, 29(10), 2808-2815.
Kiesel, K., Plisky, P. J., & Voight, M. L. (2007). Can serious injury in professional football be predicted by a prese-
ason functional movement screen?. North American journal of sports physical therapy: NAJSPT, 2(3), 147.
Knapik, J. J., Cosio-Lima, L. M., Reynolds, K. L., & Shumway, R. S. (2015). Efficacy of functional movement
screening for predicting injuries in coast guard cadets. The Journal of Strength & Conditioning Resear-
ch, 29(5), 1157-1162.
Kvist, J., & Silbernagel, K. G. (2022). Fear Of Movement And Reinjury İn Sports Medicine: Relevance For Reha-
bilitation And Return To Sport. Physical Therapy, 102(2), Pzab272.
Letafatkar, A., Hadadnezhad, M., Shojaedin, S., & Mohamadi, E. (2014). Relationship between functional move-
ment screening score and history of injury. International journal of sports physical therapy, 9(1), 21.
Moore E, Chalmers, S, Milanese, S, Fuller J,T, (2019) Factors Influencing the Relationship Between the Functio-
nal Movement Screen and Injury Risk in Sporting Populations: A Systematic Review and Meta‑Analysis.
Sports Medicine, 49:1449-1463.
Moran, R. W., Schneiders, A. G., Mason, J., & Sullivan, S. J. (2017). Do Functional Movement Screen (Fms)
Composite Scores Predict Subsequent İnjury? A Systematic Review With Meta-Analysis. British Journal
Of Sports Medicine, 51(23), 1661-1669.
Shojaedin, S. S., Letafatkar, A., Hadadnezhad, M., & Dehkhoda, M. R. (2014). Relationship between functional
movement screening score and history of injury and identifying the predictive value of the FMS for in-
jury. International journal of injury control and safety promotion, 21(4), 355-360.
Song, H. S., Woo, S. S., So, W. Y., Kim, K. J., Lee, J., & Kim, J. Y. (2014). Effects of 16-week functional move-
ment screen training program on strength and flexibility of elite high school baseball players. Journal of
exercise rehabilitation, 10(2), 124.
172
Thomeé, R., Kaplan, Y., Kvist, J., Myklebust, G., Risberg, M. A., Theisen, D., ... & Witvrouw, E. (2011). Muscle
Strength And Hop Performance Criteria Prior To Return To Sports After Acl Reconstruction. Knee Surgery,
Sports Traumatology, Arthroscopy, 19(11), 1798-1805.
Trinand-Fernandez, M., Gonzalez-Sanchez, M., & Cuesta-Vargas, A. I. (2019). Is a low Functional Movement
Screen score (≤ 14/21) associated with injuries in sport? A systematic review and meta-analysis. BMJ open
sport & exercise medicine, 5(1), e000501.
Wang, D., Lin, X. M., Kulmala, J. P., Pesola, A. J., & Gao, Y. (2021). Can The Functional Movement Screen Met-
hod İdentify Previously İnjured Wushu Athletes?. International Journal Of Environmental Research And
Public Health, 18(2), 721.
Warren, M., Smith, C. A., & Chimera, N. J. (2015). Association of the functional movement screen with injuries
in division I athletes. Journal of sport rehabilitation, 24(2), 163-170.
Wiese, B. W., Boone, J. K., Mattacola, C. G., McKeon, P. O., & Uhl, T. L. (2014). Determination of the functional
movement screen to predict musculoskeletal injury in intercollegiate athletics. Athletic Training & Sports
Health Care, 6(4), 161-169.
173
EVALUATION OF MODELS THAT PREDICT SURVIVAL

BASED ON BOOSTING ALGORITHMS FOR COVID-19
PATIENTS
Serdar GÜNDOĞDU
Dokuz Eylül University, Bergama Vocational School, Department of Computer Technologies, İzmir, Turkey
ORCID Code: 0000-0003-2549-5284
ABSTRACT
Coronavirus disease (COVID-19), caused by the SARS-CoV-2 virus, is an infectious disease that
causes individuals to become seriously ill or die. Various machine learning classifiers can play an
important role in better predicting the COVID-19 infection status and creating models that examine
losses incurred. This study aimed to evaluate boosting algorithm-based prediction models to predict
survival for COVID-19 patients accurately. A publicly available clinical dataset created in Tehran Omid
hospital was used in this study. The dataset consisted of a total of 319 patients, 298 of whom had
recovered from their disease. By randomly selecting 80% of the available samples from the data set as
training sets, the accuracy of the remaining 20% of the test samples was estimated. Boosting algorithm-
based classifiers such as Gradient Boosting, eXtreme Gradient Boosting (XGBoost), Light Gradient
Boosting Machine (Light GBM), and CatBoost were applied to predict survival for COVID-19 patients.
Among the classifier models, while 95.3% accuracy was achieved with the GBM, 96.9% accuracy was
achieved with the CatBoost, XGBoost and Light GBM models. To achieve the results, the computation
time spent for CatBoost, XGBoost, GBM, and Light GBM models is 0.4, 0.13, 0.07, and 0.03 seconds,
respectively. The Light GBM method achieves the highest accuracy with lesser computation time.
Therefore, the Light GBM algorithm is recommended as a reliable approach to predicting survival for
COVID-19 patients. The study results provide a framework that can support researchers working on
prediction using the boosting algorithm.
Keywords: Classification, COVID-19, GBM, CatBoost, XGBoost, Light GBM.
174
Ağız ve Dİş Sağlığı Alanında Kullanılan Türbİn

Tasarımı: Yenİ Bİr Aeratör Tasarımı
Nesrin ADIGÜZEL1*, Enes GÖKTAŞ2

*1
Atatürk Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü, Erzurum, Türkiye.
2
Atatürk Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü, Erzurum, Türkiye.
ORCID Code: 0000-0001-7610-2757, 0000-0002-2018-3786
ABSTRACT
In the versions of contra-angles used in the field of Oral and Dental Health, which use air as a
power source, namely Aerators, deformations occur in 6-month periods, requiring replacement. The
working principle and uncontrolled forces that may occur have been observed in order to detect and
prevent deformation occurring or to extend the period period, and it is thought to be deformation
due to vibration caused by imbalance. Based on the theory of balancing rotating objects in the
cartridge systems of the aerators, the turbine in use was redesigned and the center of gravity was
centered according to the length of the cartridge system. Flow, Strength, Modal and Harmonic
Response Analyzes were performed in Ansys Workbench software by accepting the same boundary
conditions for the Turbine in use and the Redesigned Turbine. As a result of the analysis, it has
been observed that the Redesigned Turbine has a close result in Flow and Strength analysis and
superiority in Modal and Harmonic Response analyzes compared to the Turbine in Use. If sufficient
damping is used for the Redesigned Turbine, it is thought to exceed the 6-month period and thus it
can be allocated to new works by reducing the use of materials and labor used in the current Aerator
production.
Keywords: Pneumatic Dental Drill, Turbine, Period, Vibration.
ÖZET
Ağız ve Diş Sağlığı alanında kullanılmakta olan anguldurvaların, güç kaynağı olarak hava kullanan
versiyonlarında yani Aeratörler de 6 aylık periyotlarda değişim gereksinimi duyulacak şekilde
deformasyonlar meydana gelmektedir. Meydana gelen deformasyonu tespit etmek ve önleyebilmek veya
periyot süresini uzatabilmek için çalışma prensibi ve oluşabilecek kontrolsüz kuvvetler gözlemlenmiştir
ve dengesizlikten ötürü oluşan titreşime bağlı deformasyon olduğu düşünülmektedir. Aeratörlerin
kartuş sistemlerinde dönen cisimlerin dengelenmesi teorisinden yola çıkıldı, kullanımda olan türbin
yeniden tasarlanarak ağırlık merkezi, kartuş sisteminin uzunluğa göre ortalandı. Kullanımda olan Türbin
ve Yeniden Tasarlanmış Türbin için aynı sınır şartları kabul edilerek Ansys Workbench yazılımında
Akış, Mukavemet, Modal ve Harmonik Tepki Analizleri yapıldı. Yapılan analizler sonucunda Yeniden
Tasarlanmış Türbinin, Kullanımda olan Türbine göre Akış ve Mukavemet analizlerinde yakın sonuç,
175
Modal ve Harmonik Tepki analizlerinde ise üstünlük kurduğu gözlemlenmiştir. Yeniden Tasarlanmış
Türbin için yeterli sönümleme kullanıldığı takdirde, 6 aylık periyotu aşacağı düşünülmektedir ve bu
sayede mevcut Aeratör üretiminde kullanılan malzeme ve işçilik kullanımını azaltarak yeni çalışmalara
paylaştırılabilir.
Anahtar Kelimeler: Aeratör, Türbin, Periyot, Titreşim.
176
HOLLYWOOD SİNEMASINDA İSTANBUL TEMSİLLERİ:

ORYANTALİZM ÜZERİNDEN BİR BAKIŞ
Ayhan KÜNGERÜ
Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, İletişim Fakültesi, Radyo, Televizyon ve Sinema Bölümü, Bolu, Türkiye
ORCID: 0000-0003-3175-2371
Özet
Oryantalizm; Batı’nın Doğu’yu anlama, tanımlama, betimleme ve anlamlandırma süreci olarak
özetlenebilir. Batı bunu yaparken Doğu’yu kendi bulunduğu yerden yeniden üreterek aynı zamanda
tarihsel ve yapısal karşıtını da yaratmış olur. Bu durum Batı’nın diğer coğrafyalar, halklar ve insanları
“öteki” olarak konumlandırmasını ve kendi hâkim pozisyonunu pekiştirmesini sağlar. Batı’nın karşısında
konumlandırılan bütünsel “öteki”, Batı’nın kendine atfetmek istemediği özellikleri de kendinde
taşımaktadır. Böylece hâkim pozisyonun karşısında bulunan öteki yeninin karşısında eski, güzelin
karşısında çirkin, iyinin karşısında kötü, medeninin karşısında barbar, modernin karşısında geleneksel,
Hıristiyanın karşısında Müslüman, dostun karşısında düşman olarak konumlandırılabilmektedir.
Oryantalizm düşüncesi ile birlikte Batı ikili karşıtlıklar üzerinden diğer coğrafyaları ve halkları kendi
konumundan hareketle yeniden oluşturabilmektedir. Müzik, mimari, resim gibi alanların yanında
sinema da oryantalist pratiklerin oluşturulmasında rol sahibidir. Hollywood Sineması da diğer halklar
ve coğrafyaların basmakalıp zihinsel şemalar üzerinden ötekileştirilmesine katkıda bulunur. Filmler,
oryantalist bakış açısının devamını sağlayan unsurlar olarak ortaya çıkabilmektedir. Bu çalışma, son
dönem Hollywood filmlerinde, İstanbul’un oryantalist bir bakış açısıyla nasıl temsil edildiğini göstermeyi
amaçlamaktadır. İstanbul coğrafi konumu, tarihsel geçmişi ve Türkiye’nin en önemli şehirlerinden birisi
olma özelliğiyle birlikte, yabancı film yapımcılarının tercih ettiği mekânlar arasındadır. Bu bağlamda;
İstanbul’da çekilen son dönem Hollywood filmleri arasından Takip: İstanbul (Taken, 2012) filmi inceleme
kapsamına alınmaktadır. Takip: İstanbul, emekli CIA ajanı Bryan Mills’in İstanbul’da kendisini ve eski
karısını kaçıranlardan kurtarmasını anlatmaktadır. Filmde, İstanbul ve halkının temsilinin oryantalist bir
bakış açısı ile yeniden üretildiği gözlemlenmektedir.
177
AKILLI ŞEHİRLER VE ATALET (TEMBELLİK) VERGİSİ

SMART CITIES AND LAZY (LAZINESS) TAX
Prof. Dr. Zeynep Arıkan 1*, Dr. Salih Gürbüz2

1
Dokuz Eylül Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Maliye Bölümü, İzmir,
ORCID: 0000-0001-6710-171X.
2
Dokuz Eylül Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Maliye Bölümü, İzmir.
ORCID: 0000-0002-5690-8136.
ÖZET
Sanayinin gelişmesi ile nüfusun kentlerde toplanması, kentlerin büyümesi, sayılarının artması ve
kentsel değişikliklere yol açmıştır. Demografik ve ekonomik faktörler akıllı şehirleşme ihtiyacını ortaya
çıkarmıştır. Böylelikle sürdürülebilir bir yaşam ve şehirleşme için teknolojiyi şehirlere uygulamakla yeni
bir şehir modeli ortaya çıkarmıştır. Akıllı şehirler yaşam kalitesini yükseltmeye, verimliliği artırmayı,
suçu azaltmayı, toplumsal sorunları en aza indirmeyi ve insanların yaşam standartlarını yükseltmeyi
hedefleyen bir şehirleşme modelidir. Akıllı şehirlerden beklenen teknolojik yenilikler ve çözümlerin
başında yenilenebilir enerji, e devlet, şehir içi hareketlilik, akıllı trafik kontrolü, kablosuz internet
erişimi, atıksu yönetimi gibi konular gelmektedir. Böylelikle akıllı şehirleşmede ekonomide üretim,
tasarruf ve refahı yükseltmek hedeftir.
Dünya ülkeleri üretimi, verimliliği ve refahı yükseltmek için pilot şehirler kurmaya çalışmaktadırlar.
Bunun için refaha katkıda bulunan faktörlere pozitif ayrımcılık, ekonomiye destek olmayan bireylere ise
ilave vergi uygulamaları ile sosyal refaha katkı sağlayan bireyleri artırmayı hedeflemektedirler. Atalet
vergisinin hedefinde ekonomiye katkı sağlayan bireylere vergi indirimi, katkı sağlamayan bireylere ise
ek vergi uygulanması çalışma ve üretim istek ve kapasitelerini artıracaktır.
Çalışmada akıllı bir çevre ve akıllı yaşam hedeflerine ulaşmada ekonomiyi üretime, tasarruf ve refaha
yöneltmeyi hedefleyen << Atalet Vergisi>> incelenecek ve << Akıllı Şehirler>> projesindeki önemine
değinilecektir.
Anahtar Kelimeler: Akıllı Şehirler, Atalet Vergisi, Tembellik Vergisi, Sürdürülebilirlik.
ABSTRACT
A concentration of the population in cities with the development of industry; led to the growth of cities,
an increase in their numbers and urban changes. Demographic and economic factors have revealed the
need for smart urbanization. Thus, a new city model has emerged by applying technology to cities for a
sustainable life and urbanization. Smart cities are an urbanization model that aims to improve the quality
of life, increase efficiency, reduce crime, minimize social problems and raise people’s living standards.
Topics such as renewable energy, e-government, urban mobility, smart traffic control, wireless internet
178
access, wastewater management are located the technological innovations and solutions expected from
smart cities. Thus, the goal of smart urbanization is to increase production, savings and welfare in the
economy.
World countries are trying to establish pilot cities to increase production, productivity and welfare.
Therefore, they aim to increase the number of individuals who contribute to social welfare by applying
positive discrimination to the factors that contribute to welfare and additional taxation to individuals
who do not support the economy. In the target of lazy tax, tax reduction for individuals who contribute
to the economy and additional tax for individuals who do not contribute to the economy will increase
their working and production demands and capacities.
In the study, << Lazy Tax>>, which aims to direct the economy to production, savings and welfare
in achieving the goals of a smart environment and smart life, will be examined and its importance in the
<< Smart Cities>> project will be mentioned.
Keywords: Smart Cities, Lazy Tax, Laziness Tax, Sustainability.
GİRİŞ
Küreselleşen dünyada şehirleşmenin artması ile gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin birçok sorunla
karşılaşması söz konusu olmuş, bu durum çarpık yerleşim, çevre kirliliği, enerji kısıtları gibi konuların
gelişen ve değişen teknoloji yardımıyla yeniden ele alınması gereğini ortaya çıkarmıştır. Şehir sorunları
çözüm bulmak ve bu çözümlerin sürdürülebilirliğini sağlamak araştırmacıların önemle üzerinde durduğu
konulardan birisi olmuştur. Şehirlerde yaşam kalitesini artırmak ileri teknolojilerden güzel, verimli bir
ortam oluşturmak ancak kıt kaynakların etkin kullanımıyla, işgücünün daha aktif çalışmasıyla, daha çok
çalışıp daha çok üreterek, tembelliği önlemekle herkesi sürece aktif olarak sokmakla sağlanabilecektir.
Kısacası akıllı şehirler oluşturmakla sorunlar için çözüm üretilebilecek, bilgi ve iletişim teknolojileri
kullanılabilecektir.
Akıllı şehir politikalarının uygulanması ve başarıya ulaşmasında akıllı insan faktörü çok önemlidir.
Çalışkan, verimli, yenilikçi insan ve akıllı yönetimi, hareketi, eğitimi, girişimcilik ruhu akıllı şehirleşme
de temeldir. Atalet duygusu fazla olan tembel, sıradan insan ve topluluklarla, yeniliklere ulaşılamaz ve
yaşam kalitesi yükseltilemez. Yeni iş alanları oluşturmak, işgücünü çalışmaya ve üretmeye yöneltmek,
girişimciliği desteklemek, ulusal ve uluslararası yeni pazarlara açılmak akıllı şehirleşmede itici güç
oluşturur.
Akıllı şehir olabilmede akıllı şehir vizyonunu taşımada ataleti yenmenin birey ve kurumları daha
üretken hale getirmenin, yenilikçi yatırımlar yapmanın önemi ortadadır. Bu nedenle girişimciliği artırmak,
tembelliği önlemek için çalışan, çalışmayan, üreten, üretmeyen ayırımı yapmak ve vergilendirmeyle
akıllı şehir kimliği kazanmaya kişileri yönlendirmek gerekmektedir. Bu açıdan verimlilik artışına katkı
sağlayan kişileri vergisel uygulamalarla teşvik etmek, atalet içinde olanları ise ek vergisel uygulamalarla
üretim sürecine dahil etmenin gereği ve önemi ortadadır.
AKILLI KENT KAVRAMI

Akıllı kent, sürdürülebilir bir yaşam ve kentleşme için teknolojinin kentlere uygulanması olarak
tanımlanabilir. En çok vurgulanan teknolojik çözümler ise, temiz ve yenilenebilir bir enerji, sağlıklı
bir su yönetimi akıllı trafik denetimi, e-devlet, şehir içi hareketlilik, artık yönetimi konularında ortaya
çıkar (Terzi ve Ocakçı, 2017, s. 11). Fertlerin yaşam kalitesini artırmanın bir yolu olarak <<akıllı
kent>> (Smart city- SC) kavramı, politika yapıcıların gündemlerinde her geçen gün daha fazla önem
kazanmaya başlamıştır. Akıllı kent konusunda ortak bir tanım bulunmamaktadır (Neirotti ve Scorrano,
2014, s. 25).
179
AKILLI KENTLEŞMENİN AMACI VE ÖRNEKLERİ

Akıllı kent ile amaçlanan;
- Kentin mevcut ve gelecek beklenti ve sorunlarını şehrin tüm mekanlarında ve sistemlerinde
tetikleyici bir güç haline getirmek.
- Fiziksel, sosyal, dijital planlamayı birlikte ele alabilmek.
- Ortaya çıkan zorlukları, sistematik, hızlı ve sürdürülebilir bir şekilde belirlemek ve çözmek.
Kentin içinde organizasyonel yapılar arasında sağlıklı bir etkileşim sağlamak suretiyle bütünleşik
hizmet sunumu ve yenilik üretme potansiyelini ortaya koymaktır (T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,
2019).
1980’li yıllardan bu yana daha fazla kentlerde yaşama arzusu, teknolojinin kentlerde ortaya koyduğu
yani yaşam şekilleri, alışkanlıkların değişimi kentleşmenin hızını gittikçe artırmıştır. Vatandaşa kentsel
hizmet sunan karar vericileri, kent planlamacıları, yerel yöneticileri, sürdürülebilir kent hizmeti sunma
konusunda zorlamaktadır. Böylelikle kıt kaynaklarla çözümler sunmak için akıllı kent uygulamalarına
yönelmek zorunlu hale gelmiştir (Yıldırım, 2022).
Akıllı kent, veri toplamak için farklı türde elektronik nesnelerin interneti sensörlerini kullanan ve de
sonra varlıkları, kaynakları ve hizmetleri verimli olarak yönetmek amacıyla ve verilerden elde edilen
bilgileri kullanan kentsel alandır.
Dünya’da sayıları hızla artan akıllı şehirlere bazı örnekler verebiliriz (Sandalcı, 2018).
- Amerika, San Francisco, Chicago
- İspanya, Barcelona, Santander
- Hollanda, Oss, Amsterdam
- Danimarka, Copenhagen
- Kanada, Toronto…
- Japonya, Tokyo…
- Çin, Hong Kong…
- İngiltere, Leeds, London
Bu şehirlerde kentin alt yapısı, ulaşımı ve atık yönetimi gibi temel birtakım özellikleri bilişim
teknolojisi sayesinde birleşip birbiriyle bağlantılı bir hale dönüşmektedir.
AKILLI KENT BİLEŞENLERİ

Akıllı kentlerin en belirgin özellikleri sorun çözme becerisi ve bilgi iletişim teknolojileridir. Akıllı
kentler sorun çözmede teknolojinin kent yaşamına entegrasyonunu önemli kılmaktadır. Kent yaşamının
kolaylaşması, kentlere sunulan hizmetler, karar alma sürecine vatandaşların katılımlarının fazlalığı akıllı
kentleşmede önemlidir.
180
Akıllı kentlerin 3 yapı taşı vardır. Bunlar; teknolojik, insan ve kurumsal faktörlerdir.
Şekil 1: Akıllı Kent Bileşenleri
Kaynak: Merve Çetin, Çiğdem Çiftçi, “Literatüre Göre Dünya ve Ülkemizden Örneklerle Akıllı Kent
Kavramının İrdelenmesi” Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi; Sayı: 2(3), ss.134 – 143, s.136.
Akıllı kentlerde kaynaklar etkin ve verimli kullanılır, yaşam kalitesi yüksektir, maliyet ve enerji
tasarruflu uygulamalar söz konusudur, karbon salınımı çok düşüktür ve de katılımcılık özelliğinin
önemli ölçüde etkin olduğu kentlerdir.
Akıllı kent işlev ve bileşenleri ile bir bütünlük arz eder. Akıllı ekonomi, akıllı vatandaş, akıllı devlet,
akıllı yaşam, akıllı ulaşım, akıllı çevre olmak üzere altı bileşenden oluşur.
181
Tablo 1: Geleneksel Şehirlerdeki Sorunlar ve Akıllı Şehir Çözümleri
PROBLEMLER AKILLI ŞEHİR ÇÖZÜMÜ

PLANLAMA • Merkezi değil • Koordinasyonlu bütüncül
• Maliyet tasarrufu yapılmamış • Kaynakların paylaşıldığı
• Bütüncül olmayan • Maliyet tasarrufu hazırlanmış
• Yatırımlar ölçeklenebilir
• Geleceğe yönelik planlama
ALTYAPI • Etkin olmayan çalışma • İleri teknoloji ile bütünleştirilmiş
• Daha fazla maliyet ve kaynak ge- • Finans ve kaynak tasarrufu
reksinimi • İyileştirilmiş anlaşmalar
SİSTEM • Altyapı koşullarında tahmin • Altyapı koşullarında gerçek
OPERATÖRÜ • Problemlere tepki zamanlı raporlama
• Problemlerin çözümünde kaynak- • Problemlerin öngörülerek engel-
ların etkin kullanılmaması lenmesi
• Kaynakların etkin dağıtılması
• Tasarruf sağlanması
BİT • Parça parça bütüncül olmayan • Merkezi planlama
YATIRIMLARI yatırımlar • Şehir kurumlarına ve projelerine
• Yan yararlar sağlanması uygulanarak dağıtılması
• Ölçek ekonomisinin gerçekleşme- • Optimum fayda sağlanması
mesi • Maksimum değer tasarruf sağlan-
ması
VATANDAŞIN • Kent sakinlerine kısıtlı ve dağınık • Tam ve bireysel çevrimiçi yapı
KATILIMI çevrimiçi bağlantı vermek sunmak
• Kent sakinlerinin kentin sağladığı • Kent sakinlerinin hizmetlere kolay
hizmetleri optimum seviyede kul- erişimi ve kullanımı
lanamaması ya da erişememesi • Kent sakinlerinin akıllı şehir plan-
lamasına katılabilmesi
• Devlet ve vatandaş arasında çift
yönlü iletişim
• Vatandaş odaklı hizmetler
• Kent sakinlerinin mobil uygu-
lamalar sayesinde kent verisine
erişimleri
VERİ PAYLAŞIMI • Kurumların veriyi ayrı tutmaları • Kurumsal bütünsel olmaları ve
• Kurumların veriyi nadiren pay- veriyi paylaşmaları
laşımları ve işbirliği içinde bulun- • Kurumlar arasında paylaşılmış ve
mamaları açık standartlar yoluyla diğer veri
hizmetleri ile daha ilişkili verilere
sahip olmaları
• İyileştirilmiş sorunlar
• Maliyetlerin azaltılması
Kaynak: Çetin, Çiftçi, s.137.
182
Akıllı kentler mekânsal gelişmeyi sağlamak için hem teknolojide (dijital zekadan) hem de bilgiden
(insan zekasından) yararlanmalıdır. Akıllı kent stratejileri, kentlerin inovasyon ağlarının, sağlıklı
toplumların ve dinamik ekonomilerin gelişimini desteklemek için teknolojiden nasıl yararlanacağı
konusunda belirleyici rol oynamaktadır (Hayta, 2021, s. 940).
AKILLI KENTLERDE ATALET VERGİSİ

Dünya üzerinde birçok ülkede ve özellikle de akıllı kent uygulamaları çerçevesinde atalet vergisi
tartışmaları bulunmaktadır. Ekonomi üretmeyen, tasarruf ve refaha katkıda bulunmayan toprağını
boş bırakarak ekmeyen, işletmesindeki makine ve teçhizatı kullanmayan kişilere vergi getirmenin
caydırıcı bir etki oluşturarak ekonomik canlanmaya katkı sağlayabileceğinden hareketle <<Atalet
Vergisi>>getirme çabaları gündemdedir. Bu vergi ile ekonomiye katkı sağlayan kişi ve kuruluşlara
vergisel indirim sağlamak, katkısı olmayan kişi ve kuruluşlara ise ek vergi getirmek önemle üzerinde
durulan bir husustur.
Atalet vergisi sayesinde boş duran emek üretime sokularak, boş kalan tarımsal alanlar ekilip
biçilebilecek, fabrikalar tam kapasite ile çalışabilecek ve bu sayede istihdam artışı ve enflasyon düşüşü
yaşanabilecektir.
- Atalet vergisi teçhizatını atıl bir şekilde bekletenlerin cezalandırılmasını sağlayan bir vergidir.
- Kapasite kullanımı artırmaya çalışan bir vergidir.
- Atalet vergisi ile çalışan ve çalışmayan kişiler arasında ayırım yapılır ve çalışan vergi indirimleriyle
ödüllendirilirken, çalışmayanlar ise vergi ile cezalandırılır.
- Atalet vergisi ek istihdam, ek kapasite kullanımı, enflasyon düşüşü demektir.
Çin’de Suzhou kentinde atalet vergisi uygulanması konusunda pilot uygulama başlatılmıştır. Diğer
taraftan <<Sosyal Skorlama Projesi>> ile Barcelona’da devreye giren <<Bilge Şehirler>> projesi gibi
uygulamalarla verimlilik artışına katkı sağlamak amacıyla ek vergi uygulanması söz konusu olmaktadır.
Akıllı şehirler arasında Barcelona akıllı şehir kimliğini kazanmada önemli bir aşamadır.
Bu kentlerde kırsal alanlardan kentlere göçler giderek artmakta, tarımsal veya endüstriyel ekonomileri
endüstri sonrası ekonomilere doğru bir dönüşüm konusunda yol almaktadır (Akkan, 2018, s. 3). Bu
süreçte çalışan, üretken insan önemli olmaktadır. Üretken, çalışana vergisel avantaj sağlamak önemli
bir uygulamadır.
Vergilendirmede adalet, vergi yükünün toplumca uygun ve kabul edilebilir şekilde dağılımını ifade
etmektedir. adalet yatay ve dikey adalet şeklindedir. Yatay adalet eşit durumda olanların eşit şekilde
vergilendirilmesidir. Dikey adalet ise ekonomik gücü daha yüksek olan kişinin güçsüz olana göre daha
fazla bir vergi yükü taşıması demektir. Mükellefler vergiyi adil bulmadıkları zaman bunu tepkisel
hareket olarak davranışlarına yansıtmakta ve vergiyi yansıtabilmekte, vergi kaçırabilmekte, vergiden
kaçınabilmekte ya da vergiyi sermayeleştirebilmektedirler (M. Uluatam, 2001, s. 289 - 306).
Dünyanın en büyük ekonomileri arasına girmek için, ülkedeki girişimciliği artırmak ve toplam girişim
sayısında önemli rol üstlenmesi gereken KOBİ’lerdeki tembelliği (ataleti) önlemek gerekmektedir.
Uluslararası Para Fonu (IMF)’nin yayınladığı en büyük ekonomi sırlamasında Amerika Birleşik
Devletleri (ABD) küresel ekonominin yaklaşık %25’ini oluşturmaktadır. ABD’yi yakın zamanda farklı
kapatması beklenen ve dünyanın en büyük ekonomisi olması olası Çin takip etmektedir. Japonya ve
Almanya ise bu iki güçlü ekonomiyi takip etmektedir. Dünyanın en büyük ekonomileri Tablo 2’de
verilmektedir.
183
Tablo 2: Dünyanın En Büyük Ekonomileri Sıralaması (2022) (GSYİH – Milyar Dolar).
Sıra Ülke Milyar Dolar Sıra Ülke Milyar Dolar

1 ABD 24.796 14 İspanya 1.571
2 Çin 18.463 15 Meksika 1.372
3 Japonya 5.384 16 Endonezya 1.247
4 Almanya 4.557 17 İran 1.137
5 İngiltere 3.442 18 Hollanda 1.071
6 Hindistan 3.250 19 S. Arabistan 876
7 Fransa 3.140 20 İsviçre 863
8 İtalya 2.272 21 Tayvan 851
9 Kanada 2.190 22 Türkiye 845
10 G. Kore 1.908 23 Polonya 720
11 Brezilya 1.811 24 İsveç 661
12 Rusya 1.704 25 Belçika 619
13 Avusturya 1.677
Kaynak: İMF, 12 Ekim 2021 tarihli Rapor https:/tr.euronews.com (08.09.2022)
Türkiye’nin 22. Sıradaki yerini daha üst seviyelere çıkarması için ataleti yenmesi gerekmektedir.
Ülkelerin ekonomik büyüklüklerinin belirlenmesinde Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) kullanılmış
ve belirli bir dönemde üretilen tüm nihai ürünlerin söz konusu yıla ait piyasa fiyatlarıyla toplanması ile
sonucun ülke nüfusuna bölünmesi sonucu kişi başına GSYİH’ya ulaşılmıştır. Hesaplamalar yıl başında
yapıldığında Türkiye’nin yakın bir zamanda ülke sıralamasını yükseltmesi beklenmektedir.
Türkiye’nin dünya sıralamasında seviyesini yükseltmesinde KOBİ’lerin Ar-Ge faaliyetlerini
artırmaları, katma değeri yüksek yenilik içeren üretimleri modern yöntemlerle yapmaları, büyüme/
gelişme projelerine ağırlık vererek aktif iş planı yapma bilgi ve alışkanlıklarının geliştirilmesi, yetkin
ve fark oluşturacak insan kaynağını çekerek verimli çalıştırılması ve sonrasında sürekliliği sağlayıcı
istihdam koşulları sunması gerekli ve önemlidir (TÜRKONFEND, 2011).
SONUÇ
Dünya’da akıllı şehir örneklerine bakıldığında, yaşam kalitesini yükseltmeye çalışan yerler oldukları
görülmektedir. Bu şehirler diğer şehirlere kıyasla ekonomi, çevre, enerji, ulaşım gibi birçok alanda daha
önde bulunmaktadır. Akıllı şehirler kaynakları daha etkin ve verimli kullanmak yanında, bu kaynakların
sürdürülebilirliği konusunda da aldıkları önlemler ve uyguladıkları teknolojilerle diğer şehirlerin
ilerisindedir. Bu şehirler ekonomik bir değer oluşturmada, zorlukları çözmede önemli merkezler
durumunda bulunmaktadır.
Bu şehirler ekonomide üreten, tasarrufa, refaha katkıda bulunabilen emeğini ve sermayesini
kullanan, toprağını eken biçen, işletmesini tam kapasite ile çalıştıran birey ve kurumları teşvik eden bir
anlayışla hareket etmekte, ekonomik yaşamda emek ve sermaye maliyetlerini azaltmak için girişimlerde
bulunmaktadır. Bu şehirler kaynak maliyetlerini azaltmak için topluma katkı sağlamayan atıl değerleri
vergilendirmeyi hedefleyen ve bu yönde çaba sarf eden şehirlerdir. Ataleti önlemek için;
- Kapasite kullanım oranları düşük olan işletmelerin kapasite kullanım oranlarını artırmak,
184
- Yeni teknolojilere yönelerek üretim yapmalarını teşvik etmek,

- Yüksek kapasite ile çalışan birey ve kurumlara vergisel indirimlerle destek olmak,
- Ek istihdam, ek satış çabası ile üretim yapan birey ve kurumları, çalışmayan boş duran, kapasitesini
kullanmayan atıl olanlardan ayırarak, çalışmayanların oluşturduğu kaybı engellemek için <<atalet
vergisi>> uygulamak,
Akıllı şehirlerin hedeflerine ulaşmada, enflasyonu önlemede önem arz etmektedir. Block – Chain
teknolojisi ile vergi kayıp ve kaçaklarının önlenmesi vergisinin zamanında tam ve doğru ödeyen ve
işletmesini yüksek kapasitesi ile kullanan mükelleflerin takip edilerek ödüllendirilmesi vergilendirmenin
ekonomik, sosyal ve mali amacına hizmet edecektir.
Kaynakça
A. Yıldırım. (2022). KENTLERİN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİNİN SAĞLANMASINDA AKILLI KENT UYGU-
LAMALARININ ROLÜ. YDÜ Sosyal Bilimler Dergisi, s. 98 - 123. 09 10, 2022 tarihinde file:///C:/Users/
acer/Downloads/nurkoprulu,++Nisan+Say%C4%B1s%C4%B1+Arzu+Y%C4%B1ld%C4%B1r%C4%-
B1m-3.pdf adresinden alındı
Akkan, M. M. (2018). Akıllı Kent Uygulamalar: Konya - Barcelona İncelemesi. Konya Ticaret Odası. 08 30, 2022
tarihinde https://www.kto.org.tr/d/file/akilli-kent-ve-akilli-uygulamalar-konya-barcelona-m.mustafa-ak-
kan.pdf adresinden alındı
E. Sandalcı. (2018). Dünyadan Akıllı Şehir Örnekleri. 08 25, 2022 tarihinde MAGG4: https://magg4.com/dunya-
dan-akilli-sehir-ornekleri/ adresinden alındı
F. Terzi ve M. Ocakçı. (2017). Kentlerin Geleceği Akıllı Kentler. İTÜ Vakıf Dergisi(77), s. 10 -13.
M. Uluatam. (2001). Kamu Maliyesi. Ankara: İmaj Yayıncılık.
P. Neirotti ve F. Scorrano. (2014). Current Trends in Smart City Initiative. Some Stylised Facts, 38.
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. (2019). 2020 - 2023 Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı. T.C.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 08 25, 2022 tarihinde https://www.akillisehirler.gov.tr/wp-content/uploads/
EylemPlani.pdf adresinden alındı
TÜRKONFEND. (2011). KOBİ’lerin Finansmana Erişimi. 09 09, 2022 tarihinde TÜRKONFEND: https://turkon-
fed.org/tr/detail/1771/turkonfed-akademi-kobilerin-finansmana-erisimi adresinden alındı
Y. Hayta. (2021). Akıllı Kent Uygulamalarında Kişisel Verilerin Gizliliği ve Güvenliği. Sosyal Bilimler Dergisi,
31(2), s. 929 - 941.
185
DİMETHOMORPH PESTİSİTSİNİN BUĞDAY

PROTEİNLERİ İLE ETKİLEŞİMİNİN SPEKTROSKOPİK
YÖNTEMLER İLE İNCELENMESİ
Bahar YILMAZ ALTINOK

Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Biyomühendislik Bölümü, Karaman
ORCID Code: ( 0000-0002-6315-3018)
ÖZET
Pestisit-protein etkileşiminin araştırılması, moleküler düzeyde pestisit etkisini anlamak ve etkileştiği
bitki protenlerini kontrol etmek için önemlidir. Dimethomorph, sistemik işlevi olan mantar ilacı temelli
bir pestisittir. Pythium ve Phytophthora türleri gibi organizmaların neden olduğu küf ve kök çürüklüğünü
tedavi etmek için kullanılır. Tarımda uygulanan etkili ve geniş spektrumlu bir fungusit olan Dimethomorph
toksik kalıntılara sebep olmaktadır. Bu toksik kalıntılarının tehlikeli doğası nedeniyle çevreler ve canlı
organizmalar zarar görmektedir. Bu toksik pestisit aynı zamanda bitkiler içinde tehtit oluşturmaktadır.
Bu çalışmada, buğday proteilerinin Dimethomorph ile etkileşimi absorbsiyon, emisyon ve Fourier
dönüşümü kızılötesi spektroskopik (FTIR) teknikler ile analiz edilmiştir. Dimethomorph’un buğday
proteinleri ile etkileşiminin UV spektroskopi çalışmaları ve FTIR sonuçlarına bakıldığında, protein
yapısına Dimethomorph’un moleküler düzeyde etki ettiği görülmüştür. Bugday proteinin yapısının
bozulması, buğday kalitesinin ve/veya buğday tohum gelişiminin etkilenmesini sağlamaktadır. Bu
sonuçlara bakıldığında, Dimethomorph pestisitinin bitki proteinlerine etkisi göz önünde bulundurularak
uygulama alanlarında kontrollü tüketimi önerilmektedir.
Anahtar kelimeler: Dimethomorph, Protein-pestisit etkileşimi, FTIR spektroskopisi, UV
spektroskopisi
INVESTIGATION OF THE INTERACTION OF DIMETAMORPH PESTICIDE

WITH WHEAT PROTEINS BY SPECTROSCOPIC METHODS
ABSTRACT
Investigation of pesticide-protein interaction is important to understand the pesticide effect at the
molecular level and to control the plant proteins with which it interacts. Dimethomorph is a fungicide-
based pesticide with a systemic function. It is used to treat mold and root rot caused by organisms
such as Pythium and Phytophthora species. Dimethomorph, an effective and broad spectrum fungicide
applied in agriculture, causes toxic residues. Due to the dangerous nature of these toxic residues, the
environment and living organisms are damaged. This toxic pesticide also poses a threat to plants. In this
study, the interaction of wheat proteins with Dimethomorph was analyzed by absorption, emission and
186
Fourier transform infrared spectroscopic (FTIR) techniques. When the UV spectroscopy studies and
FTIR results of the interaction of Dimethomorph with wheat proteins were examined, it was seen that
Dimethomorph had an effect on the protein structure at the molecular level. Disruption of wheat protein
structure affects wheat quality and/or wheat seed development. Considering these results, controlled
consumption of Dimethomorph pesticide is recommended in application areas, considering the effect
on plant proteins.
Keywords: Dimethomorph, Protein-pesticide interaction, FTIR spectroscopy, UV spectroscopy
GİRİŞ
Pestisitlerin büyük çoğunluğu böceklerin merkezi sinir sistemine etki ederek ölümlerine neden
olurlar. Ölümün asıl nedeni sinir sisteminin özel duyarlılığıdır (Stein, 2002). Birinci hedefleri
çoğunlukla başka yerler olan pestisitler bile en son etkilerini sinir sisteminde yaparlar. Aynı zamanda
bulundukları çevreye de toksik zarar vermektedirler. İnsanlar, doğa, organizmalar ve bitkiler. Bitkiler
tarafından emilen pestisitler insanlar ve hayvanlar tarafından tüketilmektedir. Tüketimi gerçekleştirilen
pestisit içeren bitkiler insanlar ve hayvanlar için toksik tehlike oluşturmaktadır (Abisha et al., 2022).
Bitki bünyesinde bulunan pestisitler genellikle; DNA, RNA, enzim, yağ asitleri ve protein yapılarını
etkilemektedir. Pestisit-protein etkileşiminin araştırılması, moleküler düzeyde pestisit etkisini anlamak
ve etkileştiği bitki protenlerini kontrol etmek için önemlidir.
Sistemik işlevi olan mantar ilacı temelli bir pestis olan Dimethomorph incelenmiştir. Bu pestisit
Pythium ve Phytophthora türleri gibi organizmaların neden olduğu küf ve kök çürüklüğünü tedavi
etmek için kullanılır (Hao et al., 2019). Tarımda uygulanan etkili ve geniş spektrumlu bir fungusit olan
Dimethomorph toksik kalıntılara sebep olmaktadır. Bu toksik kalıntılarının tehlikeli doğası nedeniyle
çevreler ve canlı organizmalar zarar görmektedir (Stein, 2002). Bu toksik pestisit aynı zamanda bitkiler
içinde tehtit oluşturmaktadır.
Şekil 1. Dimethomorph yapısı
Bu çalışmada, Dimethomorph pestisitinin buğday proteinlerine etkileri spektroskopik olarak

incelenmiş ve kaydedilmiştir.
MATERYAL VE METOT
Materyal
Tris– HCl tamponu (pH 7.4) hazırlandı ve tüm çözeltiler (Buğday proteini ve pestisit çözeltileri) bu
tampon kullanılarak hazırlandı. Protein çözeltisi, Tris-HCl tamponu içinde çözülerek hazırlandı ve 4
°C’de saklandı.
187
UV-vis spektroskopisi
Protein konsantrasyonu, 280 nm’de molar absorpsiyon katsayısı kullanılarak UV absorpsiyon
spektroskopisi ile ölçülerek belirlendi. Üzerine eklenen Dimethomorph pestisidi ile etkileşimleri için
UV-Vis spektrumları, bir Shimadzu UV 1800 kullanılarak elde edildi. Protein (20 µM) ve Dimethomorph
(10-100 µM) solüsyonları 1 cm’lik kuvars küvet içinde ölçülerek kaydedildi (Bayrakcı ve Yılmaz, 2019).
FTIR spektroskopisi
FTIR spektroskopisi Dimethomorph pestisidi, protein molekülü ve Dimethomorph-protein
kompleksinin olası etkileşimlerini kanıtlamak için 4000-400 cm-1 arasında taranmıştır. Yapılan taramalar
sonucu edilen spektrumlar kaydedilmiştir (Yılmaz, 2021).
SONUÇ ve TARTIŞMA
280 nm’de alınan spektrum ölçümleri sonucu protein absorbans değerleri kaydedilmiştir. Pestisit
eklendikten sonra 280 nm’de alınan ölçüm değerleri pestisit miktarı arttıkça azalan bir değişim göstermiştir.
Bu durum pestisit molekülünün bitki proteinini moleküler düzeyde etkilediğini belirtmektedir. Ancak
bu moleküler düzeyi desteklemek amaçlı yapılan FTIR analizi sonucu moleküler yapılardaki değişim
açıkça gözlenmektedir.
Şekil 2. UV ölçümleri ve FTIR görüntüleri
Buğday proteinin yapısının bozulması, buğday kalitesinin ve/veya buğday tohum gelişiminin
etkilenmesini sağlamaktadır. Bu sonuçlara bakıldığında, Dimethomorph pestisitinin bitki proteinlerine
etkisi göz önünde bulundurularak uygulama alanlarında kontrollü tüketimi önerilmektedir.
REFERENCES
Abisha W, Dhas DA, Balachandran S, Joe IH 2022. Molecular Structure, Spectroscopic Elucidation (FT-IR, FT-Ra-
man, UV-Visible and NMR) with NBO, ELF, LOL, RDG, Fukui, Drug Likeness and Molecular Docking
Analysis on Dimethomorph. Polycyclic Aromatic Compounds, 1-44.
BAYRAKCI M, YILMAZ, B 2019. Biyoaktif Giemsa Boyama Ajanı ile Suda Çözünen Sulfonato Kaliksaren
Moleküllerinin Etkileşiminin Spektrofotometrik Olarak İncelenmesi. Journal of the Institute of Science and
Technology, 9(2): 985-992.
Hao K, Lin B, Nian F, Gao X, Wei Z, Luo G, Wu,G 2019. RNA-seq analysis of the response of plant-pathoge-
nic oomycete Phytophthora parasitica to the fungicide dimethomorph. Revista argentina de microbio-
logía, 51(3): 268-277.
188
Stein JM 2002. The use of dimethomorph in the control of potato late blight (Phytophthora infestans): sensitivity
survey, insensitivity generation, and field optimization. Michigan State University.
YILMAZ B 2021. Spektroskopik Teknikler Kullanılarak Furosemid ile DNA Etkileşimlerinin İncelenmesi. Bitlis
Eren Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 10(2): 325-331.
189
EMERGING TECHNOLOGIES FOR THE IMPROVEMENT

OF PLANT PROTEIN FUNCTIONALITY IN THE FOOD
SYSTEM
E. ADAL
Gastronomy and Culinary Art, Iskenderun Technical University, Iskenderun, Hatay, Turkey
Orcid No: 0000-0003-1258-806X
In the recent decade, there has been significant growth in the food industry trends toward plant-based
protein. This trend is expected to continue in the coming years due to the excellent sustainability and
lower environmental impact of producing plant-based protein against the animal protein. There are
many sources of plant protein, which can be divided into pulse proteins (such as peas, beans, chickpeas,
lentils, and lupines), oilseed proteins (such as soy, peanut, flaxseed, and rapeseed/canola), cereal proteins
(such as wheat, corn, rice, oats, barley, and sorghum), and also the so-called “pseudocereal” proteins
(quinoa, amaranth, chia, and buckwheat). Some vegetable proteins, for example, have been utilized
to replace meat (meat analogs), eggs (mung bean protein isolates), milk (oat milk, almond milk), and
other dairy products (vegan cheese). However, owing to their poor techno-functionalities, digestibility,
bioactivities, and the presence of anti-nutritional chemicals with severe off-taste, some plant-derived
proteins have limited applicability in food product compositions. Emerging technologies like high-
pressure processing, ultrasound, microwave, radiofrequency, ozone, ultraviolet-C, cold plasma, ionizing
radiations, and pulsed electric fields are considered to get around these restrictions and improve resource
usage. Therefore, this review explores the functionality of significant plant protein in food systems. It
also includes emerging technologies and the influence of their associated principles of operation on the
structure and functional properties of plant proteins.
Keywords: Plant proteins, functionality, emerging technology
190
ALDATMA EĞİLİMİ, ROMANTİK KISKANÇLIK

VE ERKEN DÖNEM UYUM BOZUCU ŞEMALAR
ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ
Kahraman GÜLER
Istanbul Gelisim University, Faculty of Economics Administrative and Social Sciences, Department of Psychology, Istanbul-
TURKEY, ORCID ID: 0000-0002-0049-0658
Özet
Günümüzde yaşanan ilişkilerde zaman zaman ilişkiyi zedeleyebilecek problemler ortaya
çıkabilmektedir. Bu problemler hem kıskançlık gibi daha sık rastlanabilen bir durum olabilmekte hem
de aldatmak gibi ilişkinin zeminini ciddi biçimde etkileyecek ve zedeleyebilecek bir durum olarak
karşımıza çıkabilmektedir. Araştırmanın temel sorularını yanıtlaması için Pearson Korelasyon Testi
kullanılmıştır. Çalışmamızda bu durumun zarar verici boyutları şema alanı çerçevesinde ele alınmıştır.
Bu çalışma, aldatma eğilimi ve romantik kıskançlık ile Young Şema Ölçeği puanlarının arasındaki
ilişkinin incelenmesi amacıyla yapılmıştır. Çalışmada 282’si kadın, 314’ü erkek olmak üzere toplam
596 katılımcı ile gerçekleştirilmiştir. Katılımcıların cinsiyet, medeni hal, eğitim süresi, çalışma durumu
gibi sosyodemografik bilgileri Kişisel Bilgi Formu kullanılarak alınmıştır. Çalışmadaki değişkenler,
Aldatma Eğilimi Ölçeği, Romantik Kıskançlık Ölçeği ve Young Şema Ölçeği kullanılarak ölçülmüştür.
Çalışmanın sonuçlarına göre, aldatma eğilimi ile kopukluk şema alanı, zayıf sınırlar şema alanı, yüksek
standartlar şema alanı ve bastırılmışlık şema alanı arasında pozitif yönde bir ilişki olduğu görülmüştür.
Bu sonucun şemaların işlev bozucu özelliklerine işaret ettiği düşünülmektedir. Bunun yanı sıra yetersizlik
duygusu ile kopukluk şema alanı, zedelenmiş otonomi şema alanı, zayıf sınırlar şema alanı, diğerleri
yönelimlilik şema alanı ve yüksek standartlar ve bastırılmışlık şema alanı arasında görülen pozitif yönlü
ilişkinin de şemaların olumsuz ve zedeleyicini yönünün bir kez daha altını çizdiği söylenebilmektedir.
Yapılan analizler ışığında elde edilen bulgular kuramsal açıdan da tartışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Erken dönem uyum bozucu şemalar, aldatma eğilimi, romantik kıskançlık.
Investigation of the Relationship Between Deceiving Tendency,

Romantic Jealousy and Early Maladapdive Schemas
Abstract
Relationship difficulties can occasionally occur in partnerships in today’s society. These issues can
include less serious ones like jealousy as well as ones that can substantially impact and undermine the
foundation of the relationship, like cheating. Pearson Correlation Test was used to answer the basic
questions of the research. In our study, the damaging dimensions of this situation are discussed within
the framework of the schema area. This study was conducted to examine the relationship between the
191
tendency to deceiving, romantic jealousy and Young Schema Scale scores. The study was carried out
with a total of 596 participants, 282 of whom were women and 314 were men. The socio-demographic
information of the participants, such as gender, marital status, duration of education, and employment
status, was obtained using the Personal Information Form. The variables in the study were measured
using the Deceiving Tendency Scale, the Romantic Jealousy Scale, and the Young Schema Scale.
According to the results of the study, it was seen that there was a positive relationship between the
tendency to cheat and the disconnection schema area, the impaired limits schema area, the unrelenting
standards schema area. This result is thought to point to the dysfunctional properties of the schemas.
In addition, it can be said that the positive relationship between the feeling of inadequacy and the
disconnection schema area, the impaired autonomy schema area, the impaired limits schema area, the
others-directedness schema area, and the unrelenting standards schema area underline the negative and
damaging aspects of the schemas once again. The findings obtained in the light of the analyzes were also
discussed in terms of theory.
Keywords: Early maladaptive schemas, deceiving tendency, romantic jealousy.
GİRİŞ
İnsan, yaşamı boyunca edindiği tecrübeler sayesinde birçok bakış açısı geliştirebilmektedir. Bu
bakış açıları genel itibariyle bireyin erken dönem yaşantılarından ortaya çıkmakta ve hayatının ilerleyen
dönemlerine etki edebilmektedir. Bireyin yaşamını etkileyen yaşam deneyimleri ile oluşan bu şemalar
“yetersizim”, “sevilmeye layık biri değilim” gibi ön kabuller geliştirmelerine yol açabilmektedir
(Türkçapar & Işık, 2000: 46). Erken dönem uyum bozucu şemalar Young ve arkadaşları (2003) tarafından
beş alanda ele alınmaktadır. Bu alanlardan birincisi Ayrılma ve Reddedilme alanıdır. Bu şema alanındaki
şemalara sahip olan bireylerin, karar alma, alınan kararları sürdürme ve uygulama, kendilerini güvende
hissedebilme, bakım görme, sevgi ve aidiyet hissetme gibi ihtiyaçlarının karşılanmayacağına dair
beklentileri bulunmaktadır. Bu durum da dış dünya ile iletişim kurmayı zorlaştırabilmekte ve güvenli bir
baş geliştirmeleri konusunda sorun yaşamalarına neden olabilmektedir. Bu bağ kurulsa dahi kişiler bunu
sürdürmekte zorlanabilmektedirler (Young vd., 2019). İkinci şema alanı olan Zedelenmiş Özerklik ve
Performans alanı ise, tek hareket edebilme, aileden bağımsız davranışlar sergileyebilme veya onlardan
ayrı yaşayabilme bakımından yeterli hissedememe, bu nedenle de kendine ait fikirler geliştirmekte
sorun yaşamaya sebep olan durumlar ortaya çıkarabilmektedir. Bu şema alanının gelişmesine neden
olan ebeveyn davranışı ise, çocuğunu oldukça fazla korumaya çalışan ya da tamamen ilgisiz davranarak
çocuğa yol gösterme konusunda yetersiz davranan ebeveyn davranışı biçiminde karşımıza çıkmaktadır
(Young vd., 2019). Üçüncü şema alanı ise, Zedelenmiş Sınırlar şema alanıdır. Bu alandaki şemalar,
kişide içsel sınırların geliştirilmesine dair sorun yaşadığına işaret etmektedir. Bu kişiler genel itibariyle,
sorumluluk almak konusunda zorlanan ve kendilerini çevrelerinden üstün görmeye eğilimli olan
insanlardır. Çevrelerinde yer alan diğer insanların da sınırları olabileceğini algılamak konusunda sorun
yaşayan bu bireyler, iş birliği içinde hareket edebilmekte de zorluk çekebilmektedirler. Bu şema alanının
gelişmesine sebep olan ebeveynler, çocuklarına fazla hoşgörü göstermiş olabilirler. Bu durum da kişinin
kurallara uygun biçimde hareket etmesini zorlaştırmakta veya öz kontrolünü sağlaması için gerekli
iç görüyü geliştirmesine engel oluşturabilmektedir (Young vd., 2019). Diğer şema alanı da Başkaları
Yönelimlilik şema alanıdır. Bu alandaki bireyler, çevrelerini kendilerinden daha fazla düşünmeye
meyilli olan insanlardır. Durumun temelinde ise onay arama çabası yer almaktadır. İnsanlarla olan
ilişkilerinde kendilerini arka plana atarak hareket eden bireylerin, kendi istek ve ihtiyaçlarına yönelik
farkındalık geliştirememiş olmaları muhtemeldir (Güler & Gümüş, 2018). Bu alandaki şemaların
gelişimine ise, sevginin ve kabulün koşullu biçimde verilmesi veya çocuklarının gereksinimlerini sürekli
biçimde kendi gereksinimlerinin arkasına koyan ebeveyn davranışı yer almaktadır (Young vd., 2019).
Beşinci şema alanı Aşırı Tetikte Olma ve Baskılama şema alanıdır. Bu alandaki şemaların oluşumuna
ise, çocuğun hissettiklerini ve düşündüklerini arka plana atıyor olması sebep olmaktadır. Birey,
kendi fikirleri doğrultusunda hareket etmediğinde korku, stres ve karamsarlık gibi olumsuz duygular
192
deneyimleyebilmektedir. Bu şemanın oluşumunda serti baskıcı, katı kuralları olan ve bu kuralları

çocuğunun beklenti ve ihtiyaçlarından önde tutan ebeveyn davranışı yer almaktadır (Young vd., 2019).
Sadakatsizlik, ikili bir ilişki bağlamı içinde taraflardan birinin duygusal ya da fiziksel yakınlık
düzeyini düzenleyen normları ilişki dışındaki biriyle ihlal etmesi şeklinde tanımlanmaktadır. Aldatma
ortaya çıktığı tüm durumlarda her eşin bireysel özelliklerinin, aile kökenlerinin etkisinin, ilişkisel
meselelerinin kişiye özgü olduğu ancak buna rağmen çeşitli aldatma temsillerinde paylaşılan ortak
faktörlerin de bulunduğu karmaşık ve çok yönlü bir olgudur (Weeks, Gambescia, Jenkins, 2003).
Aldatmanın nedeni olan duyguların araştırıldığı bir çalışmada da üç duyguya dikkat çekilmiştir. Bu
çalışmaya göre aldatma; değersizlik duygusundan kaynaklı korkuya bağlı, uzaklıktan; paylaşım
eksikliğinden kaynaklanan yalnızlığa bağlı, terk edilme korkusu ve hayal kırıklığından kaynaklanan
öfkeye bağlı ortaya çıkmaktadır (Carpenter, 2018). Alanyazına bakıldığında aldatmanın farklı şekillerde
sınıflandırıldığı görülmektedir. Bu sınıflandırmalarda güdüleyici etkenler, tetikleyici olaylar, ilişkisel
hassasiyetler, beklenen tedavi sonuçları ve prognoz gibi tanımlayıcı belirli özellikler temel alınmıştır.
(Weeks ve ark., 2003). Aldatma bireysel sorunlarda ya da bireysel istek ve ihtiyaçların ifadesinde bir başa
çıkma mekanizması olabileceği gibi ilişki sorunlarına bir tepki olarak da ortaya çıkabilmektedir, ancak
şunu belirtmek önemlidir ki aldatma sadece sorunlu ilişkilerde değil aynı zamanda iyi giden ilişkilerde
de kendini gösterebilir (Atkins ve ark, 2001). Buradan hareketle kişilerin ilişkide yaşadıklarının yanı
sıra ilişkilere dair bakış açılarının neler olduğunun da önemli olduğu düşünülmektedir. İlişkide gerçek
bir sorun olmasa dahi bireyin ilişkiye dair bakış açısının ve beklentisinin neler olduğunun önemi olduğu
göz önünde bulundurulmalıdır.
İlişkide ortaya çıkabilecek bir diğer senaryo da bireylerin partnerlerini kıskanmalarıdır. Kıskançlık
duygusal, sosyal, bilişsel boyutları olan psikolojik bir yapıdır. Bu kavram önem verilen yakın bir ilişkiye
özgü duygusal veya kişilerarası bir tehdit olarak ele alınabilir. Yakın ilişkiyi başlatma ve sonlandırma
değişkenlerinin duygusal kıskançlığın yordayıcısı olmaması bu değişkenlerin daha çok karar niteliğinde
bir durum olmaları ile yakın ilişkiyi sürdürme değişkeninin ise duygusal kıskançlığı yordaması
kıskançlığın dinamik süreç yapısı ile açıklanabilir (Şahin & Yerlikaya, 2020). Romantik kıskançlık
bireyin sahip olduğu değerli bir ilişkinin varlığına ya da niteliğine yönelik bir tehdit algıladığı durumlarda
sergilediği karmaşık bir tepki olarak tanımlanmaktadır. Kıskançlık içerisinde içsel ve dışsal pek çok
öğeyi barındıran çok boyutlu bir tepkidir. Bu durum kıskançlık duygusuna dışarıdan gözlemlenebilen
ve gözlemlenemeyen, bilişsel, davranışsal ve duygusal pek çok tepkinin eşlik ettiğine işaret etmektedir
(Varol, 2019).
Şemalar genel itibari ile kendimiz ve dünya ile ilgili olarak olumsuz düşünce ve algılara sebep
olmaktadır. Bu olumsuz durumlar bireyi, kendini değersiz görme, ihmal edildiğini hissetme, terk
edilebileceği düşüncesi ya da değersiz olduğu varsayımı nedeniyle romantik ilişki içinde bulundukları
insanların onları bırakacağı düşüncesi gibi algılar geliştirmeye itebileceği düşünülmektedir. Bu düşünce
yapılarının da kimi zaman kıskançlık olarak ortaya çıkabileceği kimi zaman aldatma olarak ortaya
çıkabileceği ihtimali göz önünde bulundurulmaktadır. Araştırmamız bu durumların birbiri ile olan
ilişkisini incelemek amacıyla gerçekleştirilmiştir.
YÖNTEM
Veri Toplama Araçları
Kişisel Bilgi Formu
Araştırmacı tarafından geliştirilmiş olup katılımcıların, cinsiyeti, medeni hali, çalışma durumu ve
eğitim süresi gibi bilgiler alınmıştır.
Aldatma Eğilimi Ölçeği
Aldatma Eğilimi Ölçeği (AEÖ), evli bireylerin aldatma eğilimlerini ölçmek amacıyla Polat (2006)
tarafından geliştirilmiş olan 30 maddelik bir ölçektir. Ölçek, evli bireylerin aldatma eğilimlerini
193
ölçmek amacıyla Sosyal Mübadele Kuramı’ndan yola çıkılarak Polat (2006) tarafından geliştirilmiştir.
Ölçek beşli likert tipi bir ölçektir. 30 maddeli ölçek 18’i aldatma eğilimini ölçen pozitif maddeden
ve 12’si aldatma sayılmayan davranışları ölçen ve ters puanlanan negatif maddeden oluşmaktadır.
Katılımcılardan her madde için “Tamamen Katılıyorum”, “Katılıyorum”, “Kararsızım”, “Katılmıyorum”
ve “Kesinlikle Katılmıyorum” ifadelerinden birini seçmesi istenmektedir. “Tamamen Katılıyorum”
ifadesi 5, “Kesinlikle Katılmıyorum” ifadesi 1 puan olarak kodlanmaktadır. Ölçekten alınan puanın
yükselmesi kişinin aldatma eğiliminin arttığına işaret etmektedir. Ölçeğin güvenirliği için Cronbach
alfa ve iki yarım güvenirliğine bakılmış ve Cronbach alfa katsayısı 0.95, iki yarı güvenilirliği de 0.95
bulunmuştur (Polat, 2006).
Romantik Kıskançlık Ölçeği
Pines ve Aronson (1983) tarafından geliştirilen, maddeleri 1-7 arası Likert tipi puanlanan 129
maddelik bir ölçektir. Ölçek “kıskançlık tetikleyicileri”, “kıskançlık durumunda verilen tepkiler”,
“kıskançlıkla baş etme yöntemleri”, “kıskançlığın etkileri” ve “kıskançlığın nedenleri” olmak üzere
toplam 5 alt ölçekten oluşmaktadır. RKÖ’nün ülkemizdeki güvenirlik ve geçerlik çalışması Demirtaş ve
Dönmez (2006) tarafından üniversite öğrencilerinden oluşan örneklem ile yapılmıştır. Ölçeğin Cronbach
Alfa katsayısı .92, iki yarım güvenirliliği ise .72 olarak bulunmuştur (Demirtaş ve Dönmez, 2006). Bu
çalışmada “kıskançlıkla baş etme” alt ölçeğinin Cronbach alfa iç tutarlılık katsayısı .73, “kıskançlığın
nedenleri” alt ölçeğinin Cronbach alfa iç tutarlılık katsayısı .88 olarak bulunmuştur.
Young Şema Ölçeği
Bu ölçek kişilerin sahip olduğu erken dönem uyum bozucu şemaları tespit edebilmek için Jeffrey
E. Young, (2004) tarafından ilk defa ortaya konmuştur. Sonraki süreçlerde soru sayısı azaltılarak kısa
formu oluşturulmuş ve Türkçe’ye uyarlaması Soygüt, Karaosmanoğlu ve Çakır, (2009) tarafından
gerçekleştirilmiştir.
BULGULAR
Çizelge 1. Katılımcıların Demografik Özellikleri
n %
Cinsiyet Kadın 282 47.3
Erkek 314 52.7
Toplam 596 100.0
Medeni Hal Evli 166 27.9
Bekar 430 72.1
Toplam 596 100.0
Eğitim Süresi Ortaokul mezunu 36 6.0
Lise mezunu 140 23.5
Üniversite mezunu 364 61.1
Yüksek lisans (Uzman statüsü) ve üzeri 56 9.4
Toplam 596 100.0
Çalışma Durumu Çalışmıyorum 319 53.5
Çalışıyorum 277 46.5
Toplam 596 100.0
194
Katılımcıların %47.3’ü kadın, %52.7’si erkek, %27.9’u evli, %72.1’i bekar, %6’sı ortaokul mezunu,
%23.5’i lise mezunu, %61.1’i üniversite mezunu, %9.4’ü yüksek lisans ve üzeri mezun, %53.5’i
çalışmıyor, %46.5’i çalışıyor.
Çizelge 2. Aldatma Eğilimi Ölçeği, Romantik Kıskançlık Ölçeği, Young Şema Ölçeği Arasındaki İlişki
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
1-Aldatma Eğilimi Ölçeği 1
2-Birinci Tür Tetikleyiciler -.167** 1
3-İkinci Tür Tetikleyiciler -.160** .555** 1
4-Üçüncü Tür Tetikleyiciler -.130** .611** .432** 1
5-Fiziksel -.032 .405** .260** .444** 1
6-Duygusal .012 .385** .245** .429** .722** 1
7-Bilişsel .068 .437** .253** .465** .625** .766** 1
8-Konuşma .053 .031 .109** -.040 .103* .131** .112** 1
9-Çıkış .174** .209** .152** .322** .446** .512** .588** .173** 1
10-Bağlılık .031 .171** .159** .264** .450** .518** .537** .172** .551** 1
11-Umursamama .239** -.074 -.048 -.076 .149** .231** .217** .218** .356** .386** 1
12-Olumlu Etkileri .090* .299** .206** .333** .331** .362** .288** .116** .276** .152** .083* 1
13-Olumsuz Etkileri -.017 .086* .093* .143** .240** .329** .298** .193** .225** .244** .125** .057 1
14-Yetersizlik Duygusu .277** .023 .049 .037 .121** .277** .305** .270** .266** .269** .220** .077 .380** 1
15-Kaybetme Korkusu .190** .186** .213** .237** .328** .409** .407** .277** .378** .349** .191** .241** .437** .744** 1
16-Kopukluk Şema Alanı .133** -.014 -.003 .006 .268** .291** .264** .116** .203** .259** .169** .094* .158** .194** .225** 1
17-Zedelenmiş Otonomi .049 .064 .032 .077 .325** .340** .315** .050 .216** .239** .204** .081* .159** .117** .182** .684** 1
Şema Alanı
18-Zayıf Sınırlar Şema .157** -.128** -.025 -.089* .090* .050 .053 .084* .098* .130** .200** .004 .160** .141** .214** .345** .245** 1
Alanı
19-Diğerleri Yönelimlilik -.066 .029 .025 .029 .215** .219** .209** .216** .132** .180** .137** .167** .219** .143** .153** .460** .447** .376** 1
Şema Alanı
20-Yüksek Standartlar ve .180** .075 .047 .073 .269** .325** .307** .121** .247** .197** .162** .186** .135** .246** .276** .455** .440** .492** .502** 1
Bastırılmışlık Şema Alanı
**p<0.01, *p<0.05 Uygulanan testin ismi: Pearson Korelasyon Testi
Aldatma Eğilimi Ölçeği ile Birinci Tür Tetikleyiciler (r=.-167, p<0.01), Aldatma Eğilimi Ölçeği ile
İkinci Tür Tetikleyiciler (r=.-160, p<0.01), Aldatma Eğilimi Ölçeği ile Üçüncü Tür Tetikleyiciler (r=.-
130, p<0.01) değişkenleri arasında negatif yönlü zayıf düzeylerde ilişkiler saptanmıştır.
Aldatma Eğilimi Ölçeği ile Çıkış (r=.174, p<0.01), Aldatma Eğilimi Ölçeği ile Umursamama
(r=.239, p<0.01), Aldatma Eğilimi Ölçeği ile Olumlu Etkileri (r=.090, p<0.05), Aldatma Eğilimi
Ölçeği ile Yetersizlik Duygusu (r=.277, p<0.01), Aldatma Eğilimi Ölçeği ile Kaybetme Korkusu
(r=.190, p<0.01), Aldatma Eğilimi Ölçeği ile Kopukluk Şema Alanı (r=.133, p<0.01), Aldatma Eğilimi
Ölçeği ile Zayıf Sınırlar Şema Alanı (r=.157, p<0.01), Aldatma Eğilimi Ölçeği ile Yüksek Standartlar
ve Bastırılmışlık Şema Alanı (r=.180, p<0.01) değişkenleri arasında pozitif yönlü zayıf düzeylerde
ilişkiler saptanmıştır.
Kopukluk Şema Alanı ile Fiziksel (r=.268, p<0.01), Kopukluk Şema Alanı ile Duygusal (r=.291,
p<0.01), Kopukluk Şema Alanı ile Bilişsel (r=.264, p<0.01), Kopukluk Şema Alanı ile Konuşma
(r=.116, p<0.01), Kopukluk Şema Alanı ile Çıkış (r=.203, p<0.01), Kopukluk Şema Alanı ile Bağlılık
(r=.259, p<0.01), Kopukluk Şema Alanı ile Umursamama (r=.169, p<0.01), Kopukluk Şema Alanı
195
ile Olumlu Etkileri (r=.094, p<0.05), Kopukluk Şema Alanı ile Olumsuz Etkileri (r=.158, p<0.01),
Kopukluk Şema Alanı ile Yetersizlik Duygusu (r=.194, p<0.01), Kopukluk Şema Alanı ile Kaybetme
Korkusu (r=.225, p<0.01) değişkenleri arasında pozitif yönlü zayıf düzeylerde ilişkiler saptanmıştır.
Zedelenmiş Otonomi Şema Alanı ile Fiziksel (r=.325, p<0.01), Zedelenmiş Otonomi Şema Alanı ile
Duygusal (r=.340, p<0.01), Zedelenmiş Otonomi Şema Alanı ile Bilişsel (r=.315, p<0.01), Zedelenmiş
Otonomi Şema Alanı ile Çıkış (r=.216, p<0.01), Zedelenmiş Otonomi Şema Alanı ile Bağlılık (r=.239,
p<0.01), Zedelenmiş Otonomi Şema Alanı ile Umursamama (r=.204, p<0.01), Zedelenmiş Otonomi
Şema Alanı ile Olumlu Etkileri (r=.081, p<0.05), Zedelenmiş Otonomi Şema Alanı ile Olumsuz
Etkileri (r=.159, p<0.01), Zedelenmiş Otonomi Şema Alanı ile Yetersizlik Duygusu (r=.117, p<0.01),
Zedelenmiş Otonomi Şema Alanı ile Kaybetme Korkusu (r=.182, p<0.01) değişkenleri arasında pozitif
yönlü zayıf ve orta düzeylerde ilişkiler saptanmıştır.
Zayıf Sınırlar Şema Alanı ile Birinci Tür Tetikleyiciler (r=-.128, p<0.01), Zayıf Sınırlar Şema Alanı
ile Üçüncü Tür Tetikleyiciler (r=-.089, p<0.05) değişkenleri arasında negatif yönlü zayıf düzeylerde
ilişkiler saptanmıştır. Zayıf Sınırlar Şema Alanı ile Fiziksel (r=.090, p<0.05), Zayıf Sınırlar Şema
Alanı ile Konuşma (r=.084, p<0.05), Zayıf Sınırlar Şema Alanı ile Çıkış (r=.098, p<0.05), Zayıf
Sınırlar Şema Alanı ile Bağlılık (r=.130, p<0.01), Zayıf Sınırlar Şema Alanı ile Umursamama (r=.200,
p<0.01), Zayıf Sınırlar Şema Alanı ile Olumsuz Etkileri (r=.160, p<0.01), Zayıf Sınırlar Şema Alanı
ile Yetersizlik Duygusu (r=.141, p<0.01), Zayıf Sınırlar Şema Alanı ile Kaybetme Korkusu (r=.214,
p<0.01) değişkenleri arasında pozitif yönlü zayıf düzeylerde ilişkiler saptanmıştır.
Diğerleri Yönelimlilik Şema Alanı ile Fiziksel (r=.215, p<0.01), Diğerleri Yönelimlilik Şema
Alanı ile Duygusal (r=.219, p<0.01), Diğerleri Yönelimlilik Şema Alanı ile Bilişsel (r=.209, p<0.01),
Diğerleri Yönelimlilik Şema Alanı ile Konuşma (r=.216, p<0.01), Diğerleri Yönelimlilik Şema Alanı
ile Çıkış (r=.132, p<0.01), Diğerleri Yönelimlilik Şema Alanı ile Bağlılık (r=.180, p<0.01), Diğerleri
Yönelimlilik Şema Alanı ile Umursamama (r=.137, p<0.01), Diğerleri Yönelimlilik Şema Alanı ile
Olumlu Etkileri (r=.167, p<0.01), Diğerleri Yönelimlilik Şema Alanı ile Olumsuz Etkileri (r=.219,
p<0.01), Diğerleri Yönelimlilik Şema Alanı ile Yetersizlik Duygusu (r=.143, p<0.01), Diğerleri
Yönelimlilik Şema Alanı ile Kaybetme Korkusu (r=.153, p<0.01) değişkenleri arasında pozitif yönlü
zayıf düzeylerde ilişkiler saptanmıştır.
Yüksek Standartlar ve Bastırılmışlık Şema Alanı ile Fiziksel (r=.269, p<0.01), Yüksek Standartlar
ve Bastırılmışlık Şema Alanı ile Duygusal (r=.325, p<0.01), Yüksek Standartlar ve Bastırılmışlık Şema
Alanı ile Bilişsel (r=.307, p<0.01), Yüksek Standartlar ve Bastırılmışlık Şema Alanı ile Konuşma
(r=.121, p<0.01), Yüksek Standartlar ve Bastırılmışlık Şema Alanı ile Çıkış (r=.247, p<0.01),
Yüksek Standartlar ve Bastırılmışlık Şema Alanı ile Bağlılık (r=.197, p<0.01), Yüksek Standartlar ve
Bastırılmışlık Şema Alanı ile Umursamama (r=.162, p<0.01), Yüksek Standartlar ve Bastırılmışlık
Şema Alanı ile Olumlu Etkileri (r=.186, p<0.01), Yüksek Standartlar ve Bastırılmışlık Şema Alanı ile
Olumsuz Etkileri (r=.135, p<0.01), Yüksek Standartlar ve Bastırılmışlık Şema Alanı ile Yetersizlik
Duygusu (r=.246, p<0.01), Yüksek Standartlar ve Bastırılmışlık Şema Alanı ile Kaybetme Korkusu
(r=.276, p<0.01) değişkenleri arasında pozitif yönlü zayıf ve orta düzeylerde ilişkiler saptanmıştır.
TARTIŞMA
Bu çalışma, insanların romantik kıskançlıkları, aldatma eğilimleri ve erken dönem yaşantıları
sebebiyle gelişen uyum bozucu şemaları arasındaki ilişkiyi anlamak için gerçekleştirilmiştir. Bulgular
literatür ışığında tartışılmıştır.
Bulgulara göre, aldatma eğilimi ile kıskançlığı tetikleyen durumlar arasındaki ilişkiler arasında
negatif yönlü ve zayıf düzeyde bir ilişki bulunmuştur. Bu noktada bireylerin ilişkilerine yükledikleri
anlamların da önemi olduğu düşünülmektedir. Yapılan bir çalışmada bireylerin duygusal aldatma ve
cinsel aldatmaya verdikleri tepkilerin, kıskançlık duygularını da etkilediği görülmektedir. Bu çalışmaya
196
göre, aldatmanın her iki şeklinde de bireyler kıskançlık duygusunu yaşadıklarını ifade etseler de
kadınlar için duygusal aldatma, erkekler için ise cinsel aldatma daha çok kıskanılacak bir senaryo olarak
değerlendirilmektedir (Madran, 2008). Bu çalışmaya göre bireyler aldatmaya karşı duygusal tepkiler
ortaya çıkarabilmektedirler ancak bu senaryoda bireylerin, karşı tarafla olan bağlılık düzeyleri de önemli
görülmektedir. İnsanın karşı tarafa duyduğu yakınlık derecesinin boyutunun, ilişkide yaptığı yatırımları
ve beklentilerini etkileyeceğinden hareketle, öncelikle aldatma eğiliminin karşı tarafa dair duyguların
devam edip etmediği gerçeğini de göz önüne alarak değerlendirilmesi gerektiği düşünülmektedir. Bir
başka çalışmada ise aldatmanın öfke ile ilişkisi olduğu sonucu elde edilmiştir. Bu çalışmada ise, kişinin
duygularını kontrol etmekte zorlandığı ve intikam alma amacıyla hareket ederek karşısındaki kişiyi
kıracak biçimde aldatma eğilimi gösterebileceği sonucu elde edilmiştir (Solomon & Teagno, 2011). Bu
nedenle, aldatmanın yalnızca kıskançlıktan kaynaklanmıyor oluşu ya da kıskançlığı ortaya çıkarmıyor
oluşu da ihtimal dâhilinde görülmektedir.
Bulgular aldatma eğilimi ile çıkış arasında pozitif yönlü bir ilişki olduğunu göstermektedir.
Literatürdeki çalışmalarda da aldatmanın kişide öfke, saldırganlık, intikam ve kırılma gibi birçok
davranışı tetikleyebileceği çıkarımı yapılmaktadır (Şatıroğlu, 2017). Aldatmanın bireyin kendini
savunması gerekliliği yaratabileceği senaryoların olması ihtimali olası görüldüğünden, bu eğilimi
bireyin karşı tarafa çıkışması, kendi davranışlarının görülür olma halinden çıkarmaya çalışması olarak
yorumlanabilmektedir.
Çalışmanın sonuçlarına göre aldatma eğilimi ile umursamama arasında pozitif yönlü bir ilişkiye
rastlanmıştır. Yapılan benzer bir çalışmada evlilikleri ile ilgili sorun yaşayan çiftlerin, yardım talep
ettikleri konular arasında sıklıkla aldatma ve ilgisizliğin yer aldığı görülmektedir (Cicerali & Büyük,
2021). Bir başka çalışmada ise, bireylerin karşı tarafla sağlıklı ilişki kurmasından kaçındığı, kaçınmacı
bağlanma stiline sahip olduğu durumlarda bireylerin aldatmaya daha eğilimli olduğu görülmüştür.
Eşlerine daha umursamaz yaklaşan kaçınmacı bağlanma kurmuş kişilerin aldatmaya eğilimli olmaları da
çalışmamızın sonucunu destekler bir nitelik taşımaktadır (Sümer, 2017). Buradan hareketle literatürde
elde edilen sonuçların bulgularımızı destekler nitelikte olduğu görülmektedir.
Çalışmamızda aldatma eğilimi ile yetersizlik duygusu arasında pozitif yönlü bir ilişkiye rastlanmıştır.
Yetersizlik duygusu ile büyüklenmeci davranış örüntülerinin ilişkisi olduğu görüşünün desteklendiği bir
çalışmada, büyüklenmeci kendiliğin aldatma eğilimi ile arasındaki ilişkinin incelendiği ve iki değişken
arasında pozitif bir ilişki olduğu görülmüştür (Cicerali & Büyük, 2021). Bu durumda bireyin kendini
nasıl yansıttığına bakılmaksızın yeterli bir birey olarak göremediği durumlarda aldatmaya eğilimin
arttığı düşünülmektedir.
Çalışmamızın sonuçları şemalar ile aldatma eğilimi arasında anlamlı ve pozitif yönde ilişkiler ortaya
koymaktadır. Bu durumun şemaların işlev bozucu etkisinin altını çizdiği düşünülmektedir. Sonuçlara
baktığımızda bireyin tek başına hareket etmeyi daha cazip bulduğu kopukluk alanı, sınırlarını koruma ve
karşısındakinin sınırlarına saygı gösterme ile belirli zayıf sınırlar alanı ve kendini baskılayarak hareket
eden baskılama alanı ile arasındaki pozitif ilişki bu görüşü destekler nitelik taşımaktadır. Benzer olarak
bir çalışmada da kopukluk, zedelenmiş otonomi, zedelenmiş sınırlar ve diğerleri yönelimlilik şema
alanlarının aldatma eğilimi ile ilişkisi olduğu görülmektedir (Çiftçi, 2020). Bu sonucun da çalışmanın
bulgularını desteklediği görülmektedir.
Çalışmamızın sonuçlarına göre, kopukluk şema alanı ile pozitif yönde ilişkisi olan romantik kıskançlık
alt boyutları birden fazladır. Bular, fiziksel tepkiler, duygusal tepkiler, bilişsel tepkiler, konuşma, çıkış,
bağlılık, umursamama, olumlu etkileri, olumsuz etkileri, yetersizlik duygusu ve kaybetme korkusu
olarak bulunmuştur. Kopukluk şema alanı, bireyin terk edilebileceğine dair korku duyabileceği, etraftaki
insanlardan zarar görebileceği, etraftaki insanlar tarafından kusurlu bulunabileceği ya da kendisini
kusurlu bulduğu işlev bozucu davranışların görülebildiği bir şema alanıdır (Soygüt, Karaosmanoğlu
& Çakır, 2009). Bu alanda yer alan işlev bozucu düşünce ve davranış örüntülerinin de bireyin kendi
yeterliliğini sorgulayarak bu konuda yetersiz hissetmekten kaçınmak için bir telafi davranışı göstermesi
197
ya da yetersizlik hissine teslim olarak bu yönde hareket etmesi açısından bireyi etkileyebileceği
düşünülmektedir.
Çalışmanın bulguları zedelenmiş otonomi şema alanı ile romantik kıskançlığın birçok yönden
pozitif ilişki içerisinde olduğunu göstermektedir. Bunlar, fiziksel, duygusal, bilişsel tepkiler, çıkış,
bağlılık, umursamama, olumlu etkileri, olumsuz etkileri, yetersizlik duygusu ve kaybetme korkusu
olarak karşımıza çıkmaktadır. Zedelenmiş otonomi şema alanı, çocuğun büyütülürken eleştiriye maruz
kaldığı ve dolayısıyla kendini sorunlarla baş etme konusunda yeterli görmekte zorlandığı bir şema
alanıdır (Soygüt vd., 2009). Bu şema alanının gelişiminde çocukluk döneminde ebeveynler çocuğun
ihtiyaçlarını görmezden geldiği ve istediği gibi hareket etmeleri konusunda çocuğu zorlayabildikleri için
çocukta büyüyünce eleştiriye karşı bir hassasiyet gelişimi görülebilmektedir. Bu da yaşamın ilerleyen
dönemlerinde romantik ilişkisinin bireyin kendisini bir başkasıyla kıyaslamasına neden olabilecek bir
kıskançlık yaşaması durumunda hassasiyet göstermeye itebilmektedir (Tortamış, 2014). Zedelenmiş
otonomi şema alanı ile pozitif yönde çıkan yetersizlik duygusu, kaybetme korkusu, bağlılık, çıkış gibi
tepkilerin de bu sonucu destekler nitelik taşıdığı düşünülmektedir.
Çalışmamızın sonuçlarına göre zayıf sınırlar şema alanı ile romantik kıskançlığın genel anlamda
pozitif yönde ilişkisi bulunmuştur. Bu alan ile ilişkili olan kıskançlık alt boyutları birinci tür tetikleyiciler,
üçüncü tür tetikleyiciler, fiziksel tepkiler, konuşma, çıkış, bağlılık, umursamama, olumsuz etkiler,
yetersizlik duygusu ve kaybetme korkusu olarak karşımıza çıkmaktadır. Zayıf sınırlar şema alanında
bireyin yaşamında istediği şeyleri elde edebilmek konusunda bir engelinin bulunmadığı ya da herkes
için geçerli olan kuralların kendisi için geçerli olmadığı gibi bir düşünce biçimi bulunmaktadır. Birey,
kontrolün elinde olması hissinden keyif alıyor olmasının yanı sıra haklı görülmekten de memnuniyet
duymaktadır (Soygüt vd., 2009). Bu alan ile ilişkisi olan kıskançlık alt boyutlarına baktığımızda bireyin
karşı tarafın hislerini önemsemediği umursamama alt boyutu ile pozitif ilişkisi, karşı tarafın onun
kusurlu olduğunu düşünmesinden rahatsız olma ile belirli olabilecek kaybetme korkusu ya da yetersizlik
duygusu ile pozitif yönlü ilişkisi olduğu görülmektedir. Bu şema alanının romantik kıskançlığı bu şekilde
etkilediği yani, bireyin sınırlara uygun hareket etmek gibi davranışlarda zorlanacağı dolayısıyla ortaya
çıktığı düşünülmektedir.
Bulgular diğerleri yönelimlilik şema alanı ile romantik kıskançlığın birçok noktada pozitif yönlü ilişkisi
olduğunu göstermektedir. Bu alanlar duygusal, bilişsel tepkiler, konuşma, çıkış, bağlılık, umursamama,
olumlu etkileri, olumsuz etkileri, yetersizlik duygusu ve kaybetme korkusudur. Diğerleri yönelimlilik şema
alanı, bireyin kendi ihtiyaçları arka plana atarak hareket ettiği ve böylelikle diğer insanların ihtiyaçları
ön planda tuttuğu bir davranış örüntüsü ile kendini göstermektedir (Soygüt, vd., 2009). Bu alandaki
şemaların açığa çıkmasına çocuğun istek ve ihtiyaçlarını gerekli olup olmayışına bakmaksızın yeterli
biçimde karşılamayan ebeveyn davranışı sebep olabilmektedir. Çalışmamızda ilişkili bulunan yetersizlik
duygusu ve kaybetme korkusu gibi alanlar da bu durumu destekler bir nitelik taşımaktadır.
Çalışmamızın bulguları yüksek standartlar ve bastırılmışlık şema alanı ile romantik kıskançlık
arasında pozitif yönde ilişkili alanlar olduğunu ortaya koymaktadır. Bu alanlar fiziksel, duygusal,
bilişsel tepkiler, konuşma, çıkış, bağlılık, umursamama, olumlu etkileri, olumsuz etkileri, yetersizlik
duygusu ve kaybetme korkusu olarak bulunmuştur. Yüksek standartlar ve bastırılmışlık şema alanında
birey mükemmeliyetçi davranma eğilimi göstermektedir. Ayrıca kendi isteklerinin mükemmelliğin
dışına çıkması ve eleştirilebilir hale gelmesi çok da tercih edeceği bir durum olmaması dolayısıyla bu
konuda kaçınmacı davranabilmektedir (Soygüt, vd., 2009). Çalışmamızda kıskançlık ile ilişkili çıkan
sonuçların bireyin mükemmellik algısını zedeleyebileceği ve dolayısıyla ilişkideki kusursuz olduğu
imajı zedeleyebileceği için bireyin bu anlamda kıskançlık gösterebileceği düşünülmektedir.
Sonuçlar genel itibariyle değerlendirildiğinde şemaların, kıskançlığın ve aldatmanın pozitif bir ilişki
içerisinde olduğu görülmektedir. Bu anlamda şemaların işlev bozucu etkisi düşünüldüğünde kıskançlık
ve aldatma ile pozitif yönde ilişkili çıkan sonuçlarında bu işlevsiz etkiyi bir kez daha kanıtlar bir nitelik
gösterdiği söylenebilmektedir.
198
KAYNAKÇA
Atkins, D. C., Baucom, D. H., & Jacobson, N. S. (2001). Understanding infidelity: Correlates in National Random
Sample. Journal of Family Psychology, 15 (4), 735-749.
Carpenter, D. J. (2018). 16PF Couples Counseling Report: Predictors of Marital Satisfaction, Personality Simila-
rity, and Relationship Adjustment of Males in Marital Therapy.
Çiftçi, E. (2020). Erken dönem uyum bozucu şemalar ile aldatma eğilimi arasındaki ilişkide ilişki doyumunun ve
ilişki bağlanımının rolü: Aracı ve durumsal aracı model önerileri (Master’s thesis, Başkent Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü).
Büyük, A., & Cicerali, L. K. (2021). Evli Bireylerin Aldatma Eğilimi İle Büyüklenmeci Narsisistik Kişilik Özel-
likleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Opus International Journal Of Society Researches, 18(42), 5230-
5249.
Demirtaş, H.A. ve Dönmez, A. (2006). Yakın ilişkilerde kıskançlık: bireysel, ilişkisel ve durumsal değişkenler.
Türk Psikiyatri Dergisi, 17(3), 181-191.
Madran, H. (2008). Duygusal ve Cinsel Kıskançlık Açısından Temel Cinsiyet Farklılıkları: Evrimsel Yaklaşım ve
Süregelen Tartışmalar. Turk Psikiyatri Dergisi, 19(3).
Güler K, Gümüş Z (2018) Erken Dönem Uyumsuz Şemaların Yordayıcısı Olarak Çocukluk Çağı Travmalarının
İncelenmesi. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 6(81): 379-398.
Polat, D. (2006). Evli bireylerin evlilik uyumları, aldatma eğilimleri ve çatışma eğilimleri arasındaki ilişkinin bazı
değişkenler açısından incelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
Pines, A. ve Aronson, E. (1983). Antecedents, correlates, and consequences of sexual jealousy. Journal of Perso-
nality, 51(1), 108-136.
Sahın, S. K., & Yerlikaya, İ. (2020). Yakın İlişkilerde Kıskançlık: Akılcı Olmayan İnançlar Ve Sosyal Yetkinlik
Beklentisi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 194-204.
Solomon S. D., ve Teagno L. J., “Making up is hard to do” – Couples Therapy After Infidelity. 2011.
Soygüt, G., Karaosmanoğlu, A., & Çakir, Z. (2009). Erken Dönem Uyumsuz Şemaların Değerlendirilmesi: Young
Şema Ölçeği Kısa Form-3’ün Psikometrik Özelliklerine İlişkin Bir İnceleme. Turk Psikiyatri Dergisi, 20(1).
Sümer, S. (2017). Romantik ilişkilerde bağlanma stilleri, romantik kıskançlık ve ilişki doyumu arasındaki ilişkinin
incelenmesi (Master’s thesis, Hasan Kalyoncu Üniversitesi).
Şatıroğlu, G. (2017). Evli bireylerde aldatma eğilimi, bilişsel duygu düzenleme ve kişilik özellikleri.
Tortamış, M. (2014). Evli bireylerde romantik kıskançlık türü ve aldatma eğiliminin şema terapi modeli çerçeve-
sinde değerlendirilmesi.
Türkçapar, M. H., & Işık, B. (2000).Borderline kişilik bozukluğu. Psikiyatri Dünyası, 4(2), 44-49.
Varol, D. (2019). Beliren yetişkinlerde romantik kıskançlığın narsistik kişilik özellikleri, reddedilme duyarlılığı ve
sosyal yetkinlik beklentisi bağlamında incelenmesi (Doctoral dissertation, Marmara Universitesi (Turkey)).
Weeks, G. R., Gambescia, N., & Jenkins, R. E. (2003). Treating infidelity: Therapeutic dilemmas and effective
strategies. WW Norton & Co.
Young JE, Klosko JS, Weishaar ME (2019) Şema Terapi. İstanbul, Litera Yayıncılık.
Young J. E., Klosko J. S., ve Weishar M. E. (2004). Şema Terapi, Litera Yayıncılık: İstanbul.
Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema therapy. New York: Guilford, 254.
199

OCCURING IN EREĞLİ (KONYA-TURKEY)
SARITOPALLI REGION
Arif DELİKAN
Konya Technical University, Faculty of Engineering and Natural Sciences, Geological Engineering,Konya,Turkey
ORCID Code: 0000-0003-2895-2954
ABSTRACT
Konya Ereğli Sarıtopallı neighborhood is located 10 km west of Ereğli town centre. The Hotamış
formation (Quaternary) Bataklık member outcrops in the region. Sagging type sinkhole formations
and surface deformations in the form of cracks and crevices are observed in the Bataklık member
outcropping in the Sarıtopallı neighborhood. The thickness of the Bataklık member in the region varies
between 9-11 meters. The Börücekyayla member is below the Bataklık member, and its thickness is
more than 40 meters. In order to investigate the origin of these surface deformations, geological and
geophysical studies were carried out in the region. Surface deformations were determined and classified
in geological studies. In addition, 8 (15-meter) and 4 (50-meter) drillings were made to determine the
state of the void and the characteristics of the facies and their lateral continuity. In geophysical studies,
Electrical Resistivity Tomography (ERT) was performed to determine whether there was a gap anomaly
up to a depth of approximately 50 meters. As a result of the geological and geophysical studies carried
out in the region, they were formed due to the fact that the surface deformations are very shallow and
the surface waters in the region dry out due to climatic changes and the groundwater is drawn deeper. In
the region, especially during the withdrawal of surface waters, cavities were formed at shallow depths.
Surface settlements and cracks have occurred due to the transfer of non-cohesive sediment on the surface
to these cavities. In addition, some of the surface deformations are also related to the loss of water of the
water-saturated material on the surface.
Keywords: Konya, Ereğli, Surface Deformation, Climate Change
INTRODUCTION
One of the most important factors in karstification is the structural geology, that is, the presence
and mechanisms of folds and fractures in the region. Underground fractures and cracks facilitate the
movement of groundwater, thus increasing the water-rock interaction. Konya Closed Basin is located
in a region heavily affected by Neotectonic events in the Central Anatolian Plains region. Besides the
main fault zones limiting the basin, there are many active faults in the basin. Apart from these, there are
many normal faults covered by young lacustrine deposits in the basin, and the general distribution of
the sinkholes shows parallelism with the fracture systems. From the city center of Konya, many covered
fractures developed in parallel with the main fault of the Konya Fault Zone towards the east (Arık et
200
al, 2020). The boundaries of Konya Basin, Adakale-Hotamış Basin, Karapinar Basin and Ereğli-Akgol
Basin, which can be distinguished between Konya-Karapınar and Ereğli, are generally controlled by
normal faults. Most of the sinkholes in the basin lie parallel to the faults controlling the boundaries of
the mentioned sub-basins.

Drillings and geophysical studies were carried out to define the surface deformations in the study
area, and in the light of these studies, the lithological correlation and the evaluation of the cavities that
may have formed and may occur under the ground were made. 8 15-meter and 4 50-meter drillings were
made in the region. In addition, 9 ERT studies were carried out and their correlation with the drillings
was revealed. A small part of this given will be shared in this study.
RESULTS
Stratigraphy
The Ereğli region is located on the edge of the Taurus tectonic unit. The region is located at the
eastern end of the Konya closed basin. Paleozoic and Mesozoic aged metamorphic-sedimentary and
igneous rocks are located at the bottom of the region. Miocene aged lacustrine sediments unconformably
overlie these units. Young volcanic rocks in the region cut all these units with a hot contact. The Bataklık
member, which crops out on the surface in the study area, is located within the Hotamış formation.
In addition, the Börücekyayla member, which consists of conglomerates, is located under the Marsh
member during the drilling studies (Figure 1).
Geological Studies;
The geology of the region was investigated and after the tectonic lines were defined, the areas to be
drilled were determined. As a result of the drilling works, drilling logs were created and the geological
section of the 50-meter section of the underground was extracted with the lithological correlation based
on these logs and this section was interpreted.
(Figs 3 and 4).
Geophysical Studies;
In order to determine the risk of sinkhole in the region, ERT and Drilling studies were carried out to
examine the rocks at 50-60 meters depth (Figure 5). Especially in areas with surface deformation, no
gaps were observed in both drilling and ERT studies. This situation occurred during the dewatering of
the clayey levels on the surface due to the withdrawal of water from the irregularities on the surface, and
the partial dissolution of the carbonate and sulfated sediments in the near-surface areas and the transfer
of the non-cohesive sediments above the surface to these cavities. The YAS is entered after 9-12 meters
in the region and there is more than 40 meters of gravel detected under the YAS. It is thought that this
thickness is higher especially in the eastern section opening to the Konya CLOSED Basin. Decreases
in the YAS due to the drought in the uncemented gravel sediment may form partial voids within these
levels.
201
Figure 1. The column section of the study area (not to scale, Arık et all, 2020)
202
Figure 2. Drill study of the Ereğli area
Figure 3. Drilling log of drilling with a depth of 15 meters of the Ereğli area
203
Figure 4. ERT Profiles of the study area
DISCUSSION
According to the ERT profiles and Drilling data, it is understood that the surface deformations
develop due to the compaction of the clays on the surface and partially occur as a result of the transfer
of the surface material to the shallow dissolution cavities.
CONCLUSION
1. As a result of the researches carried out with geological and geophysical methods in the region,
although no voids are detected in the underground, surface deformations are observed in the region.
2. The hydraulic support applied in the areas where the groundwater withdraws gradually due to
drought in the region will be removed. As a result of the transfer of non-cohesive materials to small
voids that have formed or may occur, sagging may occur on the surface.
3. In areas where sagging and deep crevices that may occur later in the region increase, it will be
appropriate to control with ERT and drilling.
4. There are very deep sinkholes and gaps below 50 meters in the Karapınar region, which is not
far from the study area. With this study, a depth of 50 meters was studied. For this reason, in case of
deepening circular depressions in the region in the future, it would be appropriate to control ERT and
Drilling
REFERENCES
Arık, F., Delikan, A., Göçmez, G., Özen, Y., and Arslan, Ş., 2020, Karapınar (Konya) Çevresinde Obruk Alanla-
rının Tespiti projesi, Jeoloji Çalışmaları Raporu, T.C. İç İşleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Başkanlığı
Konya İl Müdürlüğü Proje No: 2020K14-138637-1, 164 s.
204

OCCURING IN EREĞLİ (KONYA-TURKEY)
SARITOPALLI REGION
Arif DELİKAN
Konya Technical University, Faculty of Engineering and Natural Sciences, Geological Engineering,Konya,Turkey
ORCID Code: 0000-0003-2895-2954
ABSTRACT
Konya Ereğli Sarıtopallı neighborhood is located 10 km west of Ereğli town centre. The Hotamış
formation (Quaternary) Bataklık member outcrops in the region. Sagging type sinkhole formations
and surface deformations in the form of cracks and crevices are observed in the Bataklık member
outcropping in the Sarıtopallı neighborhood. The thickness of the Bataklık member in the region varies
between 9-11 meters. The Börücekyayla member is below the Bataklık member, and its thickness is
more than 40 meters. In order to investigate the origin of these surface deformations, geological and
geophysical studies were carried out in the region. Surface deformations were determined and classified
in geological studies. In addition, 8 (15-meter) and 4 (50-meter) drillings were made to determine the
state of the void and the characteristics of the facies and their lateral continuity. In geophysical studies,
Electrical Resistivity Tomography (ERT) was performed to determine whether there was a gap anomaly
up to a depth of approximately 50 meters. As a result of the geological and geophysical studies carried
out in the region, they were formed due to the fact that the surface deformations are very shallow and
the surface waters in the region dry out due to climatic changes and the groundwater is drawn deeper. In
the region, especially during the withdrawal of surface waters, cavities were formed at shallow depths.
Surface settlements and cracks have occurred due to the transfer of non-cohesive sediment on the surface
to these cavities. In addition, some of the surface deformations are also related to the loss of water of the
water-saturated material on the surface.
Keywords: Konya, Ereğli, Surface Deformation, Climate Change
205
EUROPEAN INTEGRATION REVISITED: DIVERING

AND CONVERGING FORCES SINCE THE LAST
CENTURY
Emine Tutku VARDAĞLI
This study scrutinizes on the European integration efforts since the last century and configure the
trajectory of the proposed European Political Community. In the recent years, regional integration of
the European countries has been regarded as identical with the development of the European Union.
Establishment of the European Union in the form of the European Coal and Steel Community was a
post-1945 phenomena. However, the origins of this integration can be traced back to the immediate
aftermath of the World War I (WWI). Since the Vienna Congress (1815), the dynamics of European
integration made dramatic influences on the world politics. This study divides the European integration
into different historical phases and analyzes the key dynamics of each phase. It is argued that the
lyncpins connecting the region changes in the long-run. The variety of coalescence patterns draws a
pendulum model swaying between the two extremes: economic exigencies and political predicaments.
The current proposal to commence a European Political Community is interpreted in the light of this
model. Underlying idea is that a wholistic approach inclusive of different European integration patterns
in the long-run can provide a sound basis to speculate on the potential trajectory of the recently proposed
political community. For the reason that there is very little data yet on the community in question, this
study will try to open up the subject with a serie of questions stimulating new scholarly debates.
206
THE RELATIONSHIP BETWEEN THE BIOETHICS

VALUES OF SCIENCE TEACHERS AND THEIR
ENVIRONMENTAL EDUCATION SELF-EFFICACİES
Dr. Uluhan KURT*

Ministry of National Education, Science Teacher, Erzurum, Turkey
https://orcid.org/0000-0002-0683-6875
ABSTRACT
The dizzying advances in technological developments in the 21st century have also made their impact
felt in the field of biology. In this respect, biotechnological developments have started to be used in
science fields where laboratories such as medicine, genetics, biology, chemistry etc. are used effectively.
This developing technology has brought the concept of bioethics to the fore along with itself. Bioethics
deals with the religious, political, philosophical and psychological aspects of the work done or to be done
in the biological field (Schuklenk, 2001; Ilgaz & Bilgili, 2006). On the other hand, these technological
developments also pose a threat to our environment. Because living species are facing extinction, natural
resources are consumed rapidly (Çimen, 2008). Environmental education also plays an important role
in this regard. The aim of this study is to examine the relationship between the bioethical values of
science teachers and their environmental education self-efficacy. The sample of the study consists of
32 science teachers working in Erzurum. “Environmental Education Self-Efficacy Scale” developed by
Özlü (2012) and “Bioethical Conceptions Questionnaire” developed by Silva, Araujo & Calderia (2012)
adapted to Turkish by Turgut and Yakar (2016) were used as data collection tools. The data from the
sample were analyzed with SPSS 24.00 program. As a result of the correlation analysis, a statistically
significant and high level correlation was determined between the bioethical values of teachers and their
environmental education self-efficacy (p<.05, r=.85).
Keywords: Science, Bioethical Value, Environmental Education, Self-Efficacy
207
THE RELATIONSHIP BETWEEN SCIENTIFIC

CREATIVITY LEVELS AND ATTITUDES TO STEM IN
SCIENCE EDUCATION
Dr. Uluhan KURT*

Ministry of National Education, Science Teacher, Erzurum, Turkey
https://orcid.org/0000-0002-0683-6875
ABSTRACT
As a result of the scientific and technological revolutions taking place today, it is important for
students to fulfill the responsibilities that our age needs. In this context, students should be able to
translate their theoretical knowledge into practice and use their creativity levels effectively. STEM
education is also an interdisciplinary approach and aims to use science, technology, engineering and
mathematics disciplines effectively (Bybee, 2010). On the other hand, scientific creativity is the skill
of solving problems, forming hypotheses, producing theory and creating new products based on the
knowledge and experiences that an individual has learned before (Koray, 2003). The aim of this study
is to determine the relationship between the attitudes of secondary school students towards STEM and
their scientific creativity. The sample of the study consists of 46 students studying at secondary school
level in Erzurum. In the study, the “Attitude Towards STEM Scale” adapted to Turkish by Özcan and
Koca (2018) and “Scientific Creativity Test for Secondary School Students” developed by Hu and
Adey (2002) and adapted into Turkish by Kadayifçı (2008) were used. The data obtained from the
secondary school students were analyzed with the SPSS 24.00 program. As a result of the analysis,
a moderately significant relationship was found between students’ attitudes towards STEM and their
scientific creativity (r=.38, p<.05).
Keywords: STEM, Scientific Creativity, Science
208
ALGILANAN RİSK, GÜVEN VE SATIN ALMA

NİYETİ ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN İNCELENMESİ:
KONAKLAMA PAYLAŞIM PLATFORMLARI ÜZERİNE
BİR ÇALIŞMA
Fatih GEÇTİ1, Hilal YASATEKİN2 İLKNUR KOÇYİĞİT BAYNİŞ3

1
Yalova Üniversitesi, İİBF, İşletme Bölümü, Yalova, Türkiye,
ORCID: 0000-0001-9753-0662
2
İşletme Bilim Uzmanı, Ankara, Türkiye
ORCID: 0000-0002-6659-5030
3
Yalova Üniversitesi, İİBF, İşletme Bölümü, Yalova, Türkiye,
ORCID: 0000-0002-5836-016X
ÖZET
Paylaşım ekonomisi bir mal veya hizmetin sahibi tarafından kullanılmadığı ya da nadiren kullanıldığı
zamanlarda ihtiyacı olan kişilere bir online platform vasıtasıyla sunulmasına dayalı bir iş modelidir.
Gerek araştırmacılar gerekse uygulamacılar tarafından son yıllarda oldukça önemli bir ekonomik
sistem olarak görülen ve kullanılan bu iş modelinin en bilinen örneklerinden birisi konaklama paylaşım
platformlarıdır.
Bu çalışmanın temel amacı tüketicilerin konaklama paylaşım platformlarına yönelik algıladıkları
risk, güven ve satın alma niyeti arasındaki ilişkileri incelemektir. Çalışmanın diğer bir amacı da
konaklama paylaşım platformları bağlamında algılanan risk kavramını oluşturan boyutların bu kavramı
ne ölçüde açıkladığının ortaya konulmasıdır. Çalışmanın amacını gerçekleştirmek üzere bir araştırma
modeli geliştirilmiştir.
Araştırmanın evrenini Türkiye’de ikamet eden, 18 yaş ve üzerinde olan, daha önce konaklama
paylaşım hizmeti kullanmış veya hiç kullanmamış tüm tüketiciler oluşturmaktadır. Zaman, maliyet ve
evrenin tamamına ulaşma zorluğu gibi nedenlerden ötürü araştırma bir örnek kitle ile sınırlandırılmıştır.
Kolayda örnekleme yöntemine göre belirlenen ilgili tüketicilere internet üzerinden online anket
gerçekleştirilmiştir.
432 kişinin katıldığı araştırma sonucunda konaklama paylaşım platformlarındaki hizmetlere yönelik
algılanan risk kavramını en çok açıklayan boyutun algılanan performans riski, en az açıklayan boyutun
ise algılanan sosyal risk olduğu ortaya çıkmıştır. Yapılan hipotez testleri sonucunda tüketicilerin
konaklama paylaşım hizmetlerine yönelik olarak algıladıkları riskin satın alma niyeti üzerinde anlamlı
etkileri bulunamazken satın alma niyeti üzerinde güvenin olumlu etkileri ortaya çıkmıştır. Bunun yanı
sıra algılanan riskin güven üzerinde negatif yönde bir etkisinin olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
209
Araştırmanın bulgularının paylaşım ekonomisi alanında çalışmalar yapacak araştırmacılara özellikle

algılanan riskin değerlendirilmesi konusunda katkılar sağlayacağı düşünülmektedir. Çalışmanın ayrıca
konaklama paylaşım platformlarında hizmet sunan uygulayıcılara da tüketicilerin daha iyi anlaşılabilmesi
ve bu bağlamda tüketicilerin algıladıkları risk ve güvenin dikkate alınarak farklı pazarlama stratejileri
oluşturulması konularında da katkılar sağlayacağı beklenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Paylaşım Ekonomisi, Konaklama Paylaşımı, Algılanan Risk, Güven, Satın
Alma Niyeti
INVESTIGATING THE RELATIONSHIPS AMONG PERCEIVED RISK,

TRUST, AND PURCHASING INTENTION: A STUDY ON ACCOMODATION
SHARING PLATFORMS
ABSTRACT
The sharing economy is a business model based on the provision of a good or service to those who
need it through an online platform when it is not used or used rarely by the owner. Accommodation
sharing platforms are one of the best-known examples of this business model, which has been accepted
and used as a very important economic system by both researchers and practitioners in recent years.
The main purpose of this study is to investigate the relationships among consumers’ perceived risk,
trust and purchase intention towards accommodation sharing platforms. Another aim of this study is
to reveal the extent to which the dimensions of perceived risk in the context of accomodation sharing
platforms explain this concept. To achieve these aims, a research model has been developed.
The population of the research consists of all consumers residing in Türkiye, aged 18 and over, and
who have used or never used accommodation sharing services before. Due to some reasons such as time,
cost and difficulty in reaching the entire population, the research was limited to a sample. Using the
convenience sampling method, online questionnaires were conducted on relevant consumers.
As a result of the research, in which 432 people participated, it was revealed that the dimension that
most explained the concept of perceived risk was perceived performance risk, and the dimension that
explained the least was perceived social risk. According to the results of the hypotheses tests, consumers’
perceived risk towards accommodation sharing services had no significant effects on purchase intention
whereas positive effects of trust on purchase intention were found. It was also found that perceived risk
had a negative effect on trust.
It is thought that the findings of the study will contribute to the researchers who will study in the field
of sharing economy, especially in the assessment of perceived risk. It is also expected that the study will
contribute to the practitioners providing services in accommodation sharing platforms in terms of better
understanding of their consumers and in this context, creating different marketing strategies by taking
into account the risk and trust perceived by consumers.
Keywords: Sharing Economy, Accomodation Sharing, Perceived Risk, Trust, Purchasing Intention
210
EGZERSİZ YAPAN BİREYLERDE SİGARA

KULLANIMININ COVID-19 KAYGI DÜZEYİ ÜZERİNE
ETKİSİNİN İNCELENMESİ
Shabnam Ziyaei1*, Sezen Çimen Polat1

*1
Gazi Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, Ankara, Türkiye
ORCID Code: Shabnam Ziyaei 0000-0002-5859-3326
Sezen Çimen Polat 0000-0002-2143-8402
ÖZET
Bu çalışmanın amacı egzersiz yapan bireylerin sigara kullanımının Covid-19 kaygı düzeyi üzerine
etkisinin incelenmesidir. Çalışmaya 80 kadın (yaş ortalamaları 37,23±10,31)) ve 45 erkek (yaş
ortalamaları 46,16±10,95) olmak üzere haftada 3 ve üzerinde egzersiz yaptığını belirten toplam 125 kişi
katılmıştır. Çalışmada deneklere Demir, Cicioğlu ve İlhan (2020)’ın geliştirildiği ‘Sporcuların Yeni Tip
Koronavirüse Yakalanma Kaygısı Ölçeği’ uygulanmıştır (Demir, Cicioğlu &İlhan,2020). Verilerin analizi
SPSS 23.0 paket programında yapılmıştır. Tanımlayıcı istatistikler ve bağımsız t testi uygulanmıştır.
İstatistiksel olarak anlamlılık düzeyi p<0.005 olarak kabul edilmiştir. . Analiz sonuçlarına göre cinsiyete
göre kaygı durumları incelendiğinde kadınların kaygı düzeyinin erkeklere göre daha yüksek olduğu
gözlemlenmiş, ancak her iki grup arasında anlamlı bir farklılık tespit edilememiştir (p<0,005). Sigara
kullanım durumlarına göre kaygı düzeyleri incelendiğinde ise sigara içenlerin sigara içmeyenlere, sigara
kullanan erkeklerin, sigara kullanmayan erkeklere göre, sigara kullanan kadınların sigara kullanmayan
kadınlara göre kaygı düzeylerinin daha yüksek olduğu gözlemlenmiş, ancak anlamlı bir farklılık tespit
edilememiştir (p<0,005). Sonuçlar değerlendirildiğinde, hem cinsiyet farklılıkları açısından hem de
cinsiyet gözetmeksizin sigara kullanımının kaygı düzeyini anlamlı şekilde etkilemediği görülmüştür.
Anahtar kelimeler: Covid-19, kaygı düzeyi, sigara
INVESTIGATION OF THE EFFECT OF CIGARETTE USE ON COVID-19

ANXIETY LEVEL
ABSTRACT
The aim of this study is to examine the effect of smoking on the Covid-19 anxiety level in men
and women who exercise. 125 people, including 80 women (age 37.23±10.31) and 45 men (age
46.16±10.95), participated in the study. Participants stated that they exercised 3 or more times a week. In
the research, ‘The Scale of The Anxiety of Getting Coronavirus Among Athletes’, developed by Demir
and Cicioglu and Ilhan(2020), was used (Demir, Cicioğlu &İlhan,2020). Data were analyzed using SPSS
23.0 software. Descriptive statistics and independent t-test were applied. Statistical significance was
211
accepted as p<0.005. According to the results of the analysis, when the anxiety levels were examined
according to gender, it was observed that the anxiety level of women was higher than that of men, but
no significant difference was found between the two groups (p<0.005). When the anxiety levels were
analyzed according to smoking status, it was observed that smokers had higher anxiety levels than non-
smokers, smokers compared to non-smokers, and smokers compared to non-smokers, but no significant
difference was found (p<0.005). When the results were evaluated, it was seen that both in terms of
gender differences and regardless of gender, smoking did not significantly affect the level of anxiety.
Keywords: Covid-19, anxiety level, cigarette
212
VOLEYBOL VE YÜZME BRANŞI İLE İLGİLENEN ELİT

SPORCULARIN TEMEL PSİKOLOJİK İHTİYAÇLARI
İLE HEDEF YÖNELİMLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN
İNCELENMESİ
Dr. Hayati Arslan1, Mustafa Soner YÜCE2, Doç.Dr. Kenan KOÇ3,

1
Erciyes Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi, Kayseri, TÜRKİYE
2
Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü/ Doktora Öğrencisi, Kayseri, TÜRKİYE
3
Erciyes Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi, Kayseri, TÜRKİYE
ÖZET
Bu araştırmanın amacı, Kayseri ilinde voleybol ve yüzme branşı ile ilgilenen elit sporcuların temel
psikolojik ihtiyaç düzeyleri ve hedef yönelimlerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesidir.
Araştırmaya Kayseri ilinde yaşayan rastgele yöntemle seçilmiş voleybol ve yüzme branşı ile ilgilenen
41 elit sporcu gönüllü olarak katılmıştır. Araştırmada veri toplama araçları olarak; Deci ve Ryan
(2000) tarafından geliştirilen ve Kesici ve ark (2003) tarafından Türkçeye uyarlanan Temel Psikolojik
İhtiyaçlar Ölçeği, Duda ve Nicholls (1992) tarafından geliştirilen ve Toros (2004) tarafından Türkçe’
ye uyarlanan Sporda Görev ve Ego Yönelim Ölçeği (SGEYO) ve araştırmacı tarafından hazırlanan
kişisel bilgi formu kullanılmıştır. Elde edilen verilerin istatistiksel analizleri SPSS 20.0 paket programı
ile yapılmıştır. Adaylara ilişkin kişisel bilgiler, envanter toplam puanları ve faktör puanları frekans (f)
ve yüzde (%) değerleri tespit edilerek verilmiştir. Ölçeklerden elde edilen puanların karşılaştırılması
için cinsiyet ve branş değişkenine göre bağımsız T test istatistiği kullanılırken; yaş ve eğitim durumu
karşılaştırmalarında tek yönlü varyans analizi(Lsd) test istatistiği kullanılmıştır. Sonuç olarak elit
sporcuların orta düzeyde temel psikolojik ihtiyaca sahip oldukları ve aynı zamanda genel olarak görev
yönelimli bireyler oldukları saptanmıştır. Çalışmamıza değişkenler açısından bakıldığında ise branş ve
yaş değişkenlerinde anlamlı farklılık belirlenirken cinsiyet ve eğitim durumu değişkenlerin anlamlılık
saptanmamıştır. Aynı zamanda korelasyon sonuçları incelendiğinde temel psikolojik ihtiyaç toplam alt
boyutu ile görev yönelimi arasında pozitif yönlü düşük düzeyde anlamlı ilişki olduğu tespit edilmiştir.
Çalışmamız neticesinde ele alınan iki değerin birbiri ile ilişki içerisinde olduğu ve çeşitli değişkenlerin
temel psikolojik ihtiyaç düzeyi ve hedef yönelimleri üzerinde etkisi olduğu sonucuna varılmıştır.
Anahtar kelimeler: Elit Sporcu, Temel Psikolojik İhtiyaç, Hedef Yönelimi
ABSTRACT
The aim of this research is to examine the basic psychological need levels and goal orientations of
elite athletes who are interested in volleyball and swimming in Kayseri in terms of various variables.
Forty-one elite athletes living in the province of Kayseri, who were randomly selected and interested
213
in volleyball and swimming, voluntarily participated in the research. As data collection tools in the
research; Basic Psychological Needs Scale developed by Deci and Ryan (2000) and adapted to Turkish
by Kesici et al (2003), Task and Ego Orientation Scale in Sports (SGEYO) developed by Duda and
Nicholls (1992) and adapted to Turkish by Toros (2004). and a personal information form prepared by
the researcher was used. Statistical analyzes of the obtained data were made with the SPSS 20.0 package
program. Personal information about the candidates, total inventory scores and factor scores were given
by determining the frequency (f) and percentage (%) values. In order to compare the scores obtained
from the scales, independent T-test statistics were used according to gender and branch variables; One-
way analysis of variance (Lsd) test statistic was used for age and educational status comparisons. As
a result, it was determined that elite athletes have moderate basic psychological needs and at the same
time, they are generally task-oriented individuals. When our study is examined in terms of variables,
while a significant difference was determined in branch and age variables, gender and educational
status variables were not significant. At the same time, when the correlation results were examined, it
was determined that there was a positive and low-level significant relationship between the total sub-
dimension of basic psychological need and task orientation. As a result of our study, it was concluded
that the two values discussed are in a relationship with each other and that various variables have an
effect on the level of basic psychological needs and goal orientations.
Keywords: Elite Athlete, Basic Psychological Need, Target Orientation
214
INVESTIGATION OF THE EFFECTS OF DESIGNED ZnO

POWDERS ON THE STRUCTURE AND PROPERTIES
OF LOW MOLECULAR WEIGHT CHITOSAN/
POLYVINYL ALCOHOL BIODEGRADABLE POLYMERS
Yeliz KÖSE 1*, Ender SUVACI 2

*1
Bilecik Şeyh Edebali University, Materials Science and Engineering, Bilecik, Turkey.
2
Eskişehir Technical University, Materials Science and Engineering, Eskişehir, Turkey.
ORCID Code: 0000-0001-5822-6932
ABSTRACT
Biodegradable polymers exhibit great potential to be a critical part of the global sustainability
solution; however, their application areas are limited due to their poor UV resistance, low mechanical
strength and inadequate antibacterial properties. Although nano metal oxide powders are often used to
improve the properties; they exhibit toxicity, sometimes can cause processing difficulties via uncontrolled
agglomeration. Accordingly, alternative additive forms that will be biocompatible, providing both excellent
UV resistance and antibacterial effect, are needed to improve the properties of polymers. Recently,
designed, biocompatible and environmentally benign micron size hexagonal platelet particles that are
composed of fine primary particles, called as MicNo® , have been developed to exploit the advantages
of both micron and nano size, while mitigating the adverse effects of nanoparticles. Consequently, the
research objective of the present study was to evaluate effects of MicNo® ZnO particles on structure
development and hence optical, mechanical and antibacterial properties of low molecular weight
Chitosan/PVA films with respect to nano ZnO as a first time in the literature. the MicNo® containing
films exhibited the highest average tensile strength and elongation as 1.41 MPa and 43.54%, respectively,
among the doped films. This strength value refers to 206% and 115% improvement with respect to pristine
and nanoparticle containing films, respectively. Furthermore, MicNo® ZnO containing films exhibited
higher UV-absorbance values than nano ZnO particle containing films. These results suggest that the
UV resistance of the films can be improved much more effectively by MicNo® particles with respect
to nanoparticles. This outstanding performance enhancement can be attributed to much more effective
surface covering ability of unique hexagonal morphology of MicNo® particles with respect to speherical
nano particles. Although the pristine films exhibited poor antibacterial activity, incorporation of ZnO
particles into the films resulted in development of antibacterial effect. Against to both S. Aureus and
E.Coli bacteria MicNo® ZnO particles exhibited very high antibacterial effect. Consequently, MicNo®
particles exhibit many advantages over nano particles and hence demonstrate a great potential as new
generation additive systems for biodegradable polymers to extend their application areas.
Keywords: Chitosan, Polyvinyl alcohol, Zinc oxide, Antibacterial activity, UV-blocking
215
EVALUATION OF ANALYTICAL PERFORMANCE

OF COAGULATION TESTS USING SIX SIGMA
METHODOLOGY AND QUALITY TARGET INDEX
Gamze Avcıoğlu
Karadeniz Eregli State Hospital, Department of Medical Biochemistry, Zonguldak, Turkey
ORCID: 0000-0002-3080-5964
Objective: Six sigma methodology is a method that enables the evaluation of analytical methods
in the laboratory, standardizing quality control plans and evaluating the analytical quality of devices.
The aim of this study is to evaluate the analytical quality performance of prothrombin time (PT) and
activated partial thromboplastin time (APTT) tests using the six sigma method.
Materials and methods: The performance of PT and APTT tests in Karadeniz Ereğli State Hospital
Medical Biochemistry Laboratory in May, June and August 2022 were evaluated by calculating the
average of three-month internal and external quality control data, respectively. Sigma values were
calculated based on the total allowable error criteria Clinical Laboratory Improvement Amendments
2019. Error causes of underperforming tests were evaluated with the quality target index.
Results: The mean sigma values of normal and high-level controls for the PT test were 6.8 and 4.49,
respectively; For the APTT test, mean sigma values of normal and high-level controls were 4.34 and
4.2, respectively. The quality target index was 0.31 at the high level for the PT test; The normal and high
levels for the APTT test were 0.55 and 0.53, respectively.
Conclusion: When the coagulation tests in our laboratory were evaluated with sigma methodology,
it was determined that it showed very good quality performance for PT normal level control, good
performance for PT high level and APTT normal and high level controls. Making sigma calculations
with automation support in certain periods will increase analytical quality performance. Traceability of
quality control processes can be ensured by applying the six sigma method in laboratories and evaluating
the results.
Keywords: Six sigma methodology, quality evaluation, coagulation tests.
216
FAHREDDİN ER- RÂZÎ’NİN “MEFÂTÎHU’L-GAYB”

İSİMLİ TEFSİRİNDE KEVNÎ AYETLERE YÖNELİK
FELSEFİ YORUMLARI
Dr. Öğr. Üyesi Yusuf TOPYAY

Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
ORCID: 0000-0002-3025-5704.
Tefsir ilmi Kur’ân’ı Kerîm’in murad-ı ilahiye uygun olarak açıklanmasını hedefleyen bir ilimdir.
Bilindiği üzere İslam’la alakalı her düşünce ekolü, öncelikle dinin temel kaynağı olan Kur’an’a
başvurmuş, böylece ortaya koydukları iddialarını Kur’ân’a dayandırma ihtiyacı hissetmişlerdir. İslam
dünyasında felsefi düşünce özellikle diğer kültürlerden yapılan çevirilerle başlamış ve Müslümanlar
bu sayede felsefe ile tanışmışlardır. Aynı durum İslam felsefecileri için de geçerlidir. Diğer İslami
düşünce ekollerinde olduğu gibi Müslüman filozoflar da ortaya attıkları görüşlerin Kur’ân’a uygun
olup olmadığını dikkate alarak Kur’ân tefsiriyle ilgilenmişlerdir. Böylece bazı ayetlerdeki Kur’ân’i
kavramları kendi felsefi birikim ve anlayışları doğrultusunda yorumlama gayreti içerisine girmişlerdir.
Öyle ki bazı âlimler Kur’ân’ı Kerîm’in İslam felsefesinin temel kaynaklarından birisi olduğunu iddia
etmişlerdir. Bu itibarla Kur’ân ve sünnet olmasaydı İslam felsefesi diye bir düşünce sistemi de olmazdı
diye bir kanaatin olduğu da bilinmektedir. İslam filozofları içerisinde bazı ayetlerin tefsirine dair eseri
bulunanların başında el-Kindi (ö. 252/866 [?]) gelmektedir. Ayetleri felsefi görüşler ışığında yorumlama
hususunda el-Kindi’yi Farabi (ö. 339/950), İbni Sina (ö. 428/1037), Gazali (ö. 505/1111)ve İbni Rüşd
(ö. 595/1198) gibi isimler izlemektedir.
Yukarıdaki anlatılanlardan da anlaşılacağı üzere Kur’ân tefsirine ilgi duyan İslam filozofları olduğu
gibi müfessirler arasında da felsefeye ilgi duyan, eserlerinde felsefi düşünceye ağırlık veren pek çok
müfessir vardır. Bu isimler arasında belki de en önemlisi Fahreddin er- Râzî’dir (ö. 606/1210). Çünkü
o, çeşitli eserlerinde felsefi konulara değinmiş olmakla beraber, tamamen felsefi içeriğe sahip müstakil
eserler de kaleme almıştır. Bu yüzden Râzî, dirayet tefsiri deyince akla gelen ilk isimlerden olmakla
beraber aynı zamanda bir felsefeci sayılmaktadır.
Râzî’nin en meşhur eseri olan el-Mefâtîhu’l-Gayb isimli tefsirinde özellikle bazı ayetlerde akli
açıklamalar yaptığı bilinmektedir. Biz de bu çalışmamızda Razi’nin zamanın bilgisini dikkate alarak
Allah’ın varlığını, birliğini, kudretini gösteren gök cisimleri, tabiat olayları, gündüz-gece, yeryüzü gibi
hususları dikkate alan kevnî ayetlerin anlaşılmasına yönelik nasıl akli yorumlar yaptığını ele almak
istiyoruz.
Anahtar Kelimeler: Tefsir, Kur’ân, Razi, Mefâtîhu’l-Gayb, Kevnî ayet.
217
FAHREDDIN ER-RAZİ’S PHILOSOPHICAL INTERPRETATION OF KEVNÎ

VERSES İN HİS İNTERPRETATİON NAMED “MEFÂTÎHU’L-GAYB”
The science of tafsir is a science that aims to explain the Qur’an by divine will. As it is known, every
school of thought related to Islam first applied to the Qur’an, which is the main source of religion, so
they felt the need to base their claims on the Qur’an. Philosophical thought in the Islamic world started
with translations from other cultures, and Muslims were introduced to philosophy in this way. The
same is true for Islamic philosophers. As in other Islamic schools of thought, Muslim philosophers
have also been interested in the interpretation of the Qur’an, taking into account whether their views
are compatible with the Qur’an. Thus, they made an effort to interpret the Qur’anic concepts in some
verses in line with their philosophical knowledge and understanding. So much so that some scholars
have claimed that the Qur’an is one of the main sources of Islamic philosophy. In this respect, it is also
known that there is a belief that if the Qur’an and the Sunnah did not exist, there would be no thought
system called Islamic philosophy. Among the Islamic philosophers, al-Kindi (d. 252/866 [?]) comes first
among those who have worked on the interpretation of some verses. In terms of interpreting the verses in
the light of philosophical views, names such as al-Kindi (d. 339/950), Avicenna (d. 428/1037), Ghazali
(d. 505/1111), and Ibn Rushd (d. 595/1198) is following.
As it can be understood from the explanations above, many Islamic philosophers are interested in
the interpretation of the Qur’an, as well as many commentators who are interested in philosophy and
focus on philosophical thought in their works. Perhaps the most important of these names is Fahreddin
er-Razi (d. 606/1210). Because, although he touched upon philosophical issues in his various works, he
also wrote independent works with purely philosophical content. For this reason, Razi is considered a
philosopher, although he is one of the first names that come to mind when it comes to the interpretation
of wisdom.
It is known that Razi’s most famous work, al-Mefâtîhu’l-Gayb, made mental explanations, especially
in some verses. In this study, we would like to discuss how Razi made rational interpretations for the
understanding of the temporal verses that take into account the celestial bodies, natural events, day-night,
and earth, which show the existence, unity, and power of Allah, by taking into account the knowledge
of time.
Keywords: Tafsir, Qur’an, Razi, Mefâtîhu’l-Gayb, Kevni verse.
218
COMPARISON OF MINI CRANIOTOMY AND BURR

HOLE TECHNIQUE IN CHRONIC SUBDURAL
HEMATOMA SURGERY
Necati UCLER1,
Orcid ID: 0000-0002-0561-5819: Gazianatep Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Beyin ve Sinir Cerrahisi, Gaziantep, Turkiye,
Mehmet Faris KAPLAN*2,

Orcid ID: 0000-0002-1637-466X: Gazianatep Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Beyin ve Sinir Cerrahisi, Gaziantep, Turkiye,,
Murat GEYIK3,
Orcid ID: 0000-0003-2166-9144: Gazianatep Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Beyin ve Sinir Cerrahisi, Gaziantep, Turkiye,
Introduction
Chronic subdural hematoma (CSDH) is a condition with high mortality and morbidity, especially
in advanced age, if left untreated. It is a clinical condition with headache and confusion as the most
common complaints. Incidence; While it is approximately 3.4 per 100,000 under 65 years of age, it is
between 8-58 in those over 65 years of age. We compared case groups in which CSH was evacuated
by burr hole hematoma drainage and mini craniotomy with membranotomy (MCM) in the treatment of
CSDH in our clinic with two different surgeons.
Materials and Methods

Between 2016-2022, 74 patients with CSDH with a mean age of 60.3 were operated on for subdural
hematoma evacuation using the classical burr hole technique (Group-A). In 22 patients with CSDH
with a mean age of 55.7 years, the mean. Subdural hematoma evacuation was performed by performing
8.7 cm² MCM (Group-B). Evaluation of recurrence and residual subdural hematoma of the cases was
performed with Computed Brain Tomography (CCT) in the postoperative control, and if necessary,
with Brain MRI. The decision was made according to intermittent CCT, Brain MRI and neurological
examination evaluations.
Results
While male dominance was present in both groups, the predominant etiology was head trauma in
both groups. Anticoagulant use was discontinued in both groups. A second operation was required due
to residual/recurrent subdural hemorrhage in 16.40% of Group-A and 4.75% of Group-B. More than two
surgical interventions were performed on one patient from Groups A and B. The mortality rates of these
two groups of patients were similar to each other and to the literature (Group-A: 17.71%, Group-B:
19%).
219
Conclusion
CSH is a type of hematoma that we generally see in patients with advanced age, using anticoagulants,
and having a history of trauma. Progressive regression in the neurological picture is typical. The surgical
treatment of chronic subdural hematoma with a membrane, whether the membrane can be removed or
not, is still unclear. Similar to our report, in a large meta-analysis; Membraneectomy with craniotomy
exhibits similar morbidity and mortality rates as other interventions reported in the literature, while
CSDH shows a lower probability of recurrence and secondary surgical intervention. Despite all these
data, data on the development of relapse have not been fully determined in the literature. We think that
MCM should be used in the treatment of this disease, which is more concerned with the advanced and
risky age group. Although the duration of MCM’s anesthesia and surgery is prolonged, we see that the
probability of developing this KSH recurrence hematoma decreases.
Keywords: Chronic Subdural, Craniotomy, Treatment
KRONİK SUBDURAL HEMATOM CERRAHİSİNDE MİNİ KRANİOTOMİ İLE

BURR HOLE TEKNİĞİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
Giriş
Kronik subdural hematom (KSDH) tedavi edilmediğinde mortalitesi ve morbiditesi yüksek olan,
özellikle ileri yaşlarda görülebilen bir durumdur. En sık başvuru şikayetleri baş ağrısı ve konfüzyon
olan klinik bir durumdur. İnsidansı; 65 yaş altında 100.000’de yaklaşık 3,4 iken 65 yaşından
büyüklerde 8-58 arasındadır. İki farklı cerrahla kliniğimizde, KSDH tedavisinde, burr hole ile
hematom drenajı ve mini kraniotomi ile membranotomi (MKM) uygulanarak KSH boşaltılan vaka
gruplarını karşılaştırdık.
Gereç ve Yöntem
2016-2022 yılları arasında yaş ortalaması 60,3 olan 74 KSDH’lu hastaya klasik burr hole tekniği
ile subdural hematom boşaltılması ameliyatı yapıldı (Grup-A). KSDH’lu yaş ortalaması 55,7 olan 22
hastaya ise ort. 8.7 cm²’lik MKM yapılarak subdural hematom boşaltılması ameliyatı yapıldı (Grup-B).
Vakaların nüks ve rezidü subdural hematom değerlendirmesi, postoperatif kontrol Bilgisayarlı Beyin
Tomografi (BBT) ile yapıldı, lüzüm halinde Beyin MRG ile kontrolde yapıldı.Vakalara tekrar cerrahi
tedavi gerektirip gerektirmediğine; aralıklı BBT, Beyin MRG ve nörolojik muayene değerlendirmelerine
göre karar verildi.
Bulgular
Her iki grupta da erkek hakimiyeti varken, yine her iki grupta baskın etyoloji kafa travmasıydı. Her
iki grubunda antkoagulan kullanımı kesilmişti. Grup-A’nın %16,40’sinde, Grup-B’nin de %4,75’ünde
rezidü/nüks subdural hemoraji nedeniyle ikinci operasyon gerekti. Grup A ve B’den birer hastaya ikiden
fazla cerrahi girişim uygulandı. Bu iki grup hastanın mortalite oranları ise birbirleriyle ve literatürle
benzerdi (Grup-A: %17,71, Grup-B:%19).
Sonuç
KSH genel olarak ileri yaş, antikoagulan kullanan, travması hikayesi olan hastalarda gördüğümüz
bir hematom türüdür. Progresif olarak nörolojik tabloda gerileme tipikdir. Membranlı kronik subdural
hematomun cerrahi tedavisi, membranın çıkarılıp çıkarılmayacağı halen belirsizdir. Bizim bildirimize
benzer olarak geniş bir meta-analizde; kraniotomi ile yapılan membranektomi, literatürde bildirilen
diğer müdahalelerle benzer morbidite ve mortalite oranları sergilerken, KSDH rekürrens ve ikincil
220
cerrahi müdahale olasılığının daha düşük olduğunu göstermektedir. Tüm bu verilere rağmen,
literatürde nüks gelişimi ile ilgili veriler tam olarak belirlenmemiştir. İleri ve riskli yaş gurubunu
daha çok ilgilendiren bu hastalığın tedavisinde MKM’nin kullanılması gerektiğini düşünmekteyiz.
MKM’ anestezi ve cerrahi süresi uzamakla birlikte, bu KSH nüks hematom gelişim ihtimali düştüğünü
görmekteyiz.
Anahtar Kelimler: Kronik Subdural, Kraniyetomi, Tedavi
221
BİR PARA POLİTİKASI ARACI OLARAK KUR

KORUMALI MEVDUAT HESABI MAKRO FİNANSAL
DENGELEMEYE OLUMLU ETKİ DE BULUNDU MU?:
TÜRKİYE EKONOMİSİ CARİ İŞLEMLER DENGESİ
HESABI ÜZERİNE BİR UYGULAMA
Dr.Öğretim Üyesi Mehmet KUZU

Bayburt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu; Finans, Bankacılık ve Sigortacılık Bölümü, Finansman Bilim Dalı,
ORCID:0000-0001-5354-4368
ÖZET
Bu çalışmanın amacı; Türkiye için Kur Korumalı Mevduat (KKM) uygulamasının makro finansal
dengelenmeye olan etkilerini periyodik olarak araştırmaktır. Bu bağlamda reel efektif döviz kurları ve reel
cari işlemler dengesi hesabı arasındaki etkileşimler VAR modeli yardımıyla araştırılmıştır. Araştırmada
kullanılan değişkenler; KKM, Türkiye 5 yıllık CDS primi, Covid Türkiye ve Dünya belirsizlik endeksleri
kukla yani dışsal değişkenler; reel cari işlemler dengesi ,TÜFE (Tüketici Fiyat Endeksi) ve yurtiçi ÜFE
(Üretici Fiyat Endeksi) bazlı Reel Efektif Döviz Kuru endeksleri içsel değişkenler olarak seçilmiştir. Cari
işlemler dengesi hesapları Dolar cinsinden olduğu için bu hesapların realizasyonu ABD TÜFE verisi
ile gerçekleştirilmiştir. Değişkenlerin gözlem aralığı ise Türkiye Cumhuriyetinde başkanlık sistemine
geçilmesi sonrası 2018 Ağustos ve 2022 Temmuz arası dönemidir. Etkileşimlerin tespiti için ilk olarak
birim kök testleri yapılmıştır. Dickey-Fuller testinden elde edilen sonuçlarda değişkenlerin durağanlık
seviyelerinin birinci farklarında durağanlaştıkları ve VAR modeli varsayımlarını sağlayabilmek için
içsel değişkenlerin birinci farkları alınarak 5.gecikme seviyesinde VAR modeli kurulmuştur. İlk olarak
etki-tepki analizi yapılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre ilk 2 dönem reel kur şokları cari dengeyi olumlu
etkilemiş daha sonradan bu olumlu etki negatife dönmüştür. Bu sonuç KKM uygulaması sonrası ilk 2
dönem cari işlemler dengesi üzerinde olumlu etki de bulunduğu ifade edilebilir. Ancak devamında bu
olumlu etki negatife dönerek, ilerleyen dönemlerde Türkiye ekonomisinde makro finansal dengelenme
sorunları nedeniyle istikrarsız şekilde gerçekleşmiştir. Varyans ayrıştırması sonuçlarına göre 11. döneme
kadar ÜFE bazlı kurun önemi daha yüksektir. Ancak 11. dönemden 18.döneme kadar önem düzeyleri
yaklaşık olarak birbirlerine eşit olmakla birlikte, 18.dönemden sonra TÜFE bazlı kurun etkisi artmıştır.
Tarihsel ayrıştırma sonuçlarına göre; KKM uygulanmaya başlamasıyla TL’nin yeniden değerlenmesi
ile birlikte 2022 ilk çeyrek rakamları açısından ÜFE bazlı reel kur cari işlemler dengesine negatif etki,
TÜFE bazlı reel kur olumlu etki yapmıştır. Bununla birlikte 2022 ikinci çeyreğin ortasına kadar TÜFE
bazlı kur olumsuz etkide bulunurken, ÜFE bazlı reel kurun etkisi pozitife geçmiştir. Reel cari işlemler
dengesi grafiği incelendiğinde bu dönemde cari dengede toparlanma olduğu gözlemlenmektedir. 3.çeyrek
itibariyle etkiler yeniden 1.döneme benzemiştir. 3.çeyreğin ilk yarısında döviz kurlarında yeniden artış
222
başlamasıyla reel kurların cari işlemler dengesini olumsuz etkilediği gözlemlenmektedir. 3.çeyreğin
sonlarına doğru ise bu olumlu etkinin azaldığı ifade edilebilir. Ayrıca gözlem döneminde reel kurlar cari
işlemlerin nedenidir ve TÜFE bazlı reel kurun reel cari denge ile nedensellik ilişkisi daha güçlüdür.
Anahtar Kelimeler: Kur Korumalı Mevduat Hesabı Uygulaması, Cari İşlemler Dengesi, Makro-
Finansal Dengelenme
AS A MONETARY POLICY TOOL, DOES CURRENCY-PROTECTED

DEPOSIT ACCOUNT HAVE A POSITIVE IMPACT ON MACRO-FINANCIAL
BALANCING: AN IMPLEMENTATION ON THE TURKISH ECONOMY
CURRENT ACCOUNT
ABSTRACT
This research examines how Currency Protected Deposits (KKM) affect Turkey’s macro-financial
stability. Using a VAR model, the interactions between real effective exchange rates and a current account
balance are examined in this context. Real current account balance, CPI (Consumer Price Index), and
domestic PPI (Producer Price Index) based Real Effective Exchange Rate indices were chosen as internal
variables. The variables used in the research are dummy, that is, exogenous variables; KKM, Turkey
5-year CDS premium, Covid Turkey, and World uncertainty indices. Since the current account balance
accounts are in USD, the US CPI data was used to realize these accounts. After the Republic of Turkey
switches to a presidential system, the period from August 2018 to July 2022 is the observation interval
for the variables. Unit root tests were first performed to ascertain the interactions. The stationarity levels
of the variables became stationary in the Dickey-Fuller test findings at the first differences. The VAR
model was built at the fifth lag level by using the first differences of the endogenous variables to give
the model’s underlying assumptions. An investigation of the impuimpulse response was done first. The
findings showed that the real exchange rate shocks fafavorablympacted the current account, balancing
the first two periods, but this positive effect afterward changed to a negative one. It may be said that in
the first two periods after the introduction of KKM, this outcome had a favorable impact on the current
account balance. Due to issues with the macro-financial balance in the Turkish economy, this beneficial
influence became unfavorable in the succeeding periods and unstable. The variance decomposition
findings show that the PPI-based exchange rate is more significant up to the eleventh period. The impact
of the CPI-based exchange rate grew after the 18th, despite the significance levels being comparable
from the 11th to the 18th. According to the findings of the historical decomposition, the current account
balance was negatively impacted by the PPI-based real exchange rate after the adoption of KKM. In
contrast, the CPI-based real exchange rate positively impacted the first quarter of 2022 results. However,
the impact of the PPI-based real exchange rate changed from negative to positive, while that of the CPI-
based exchange rate remained negative until the middle of the second quarter of 2022. Analysis of the
actual current account balance graph reveals the current account balance recovery during this time. The
effects have returned to those of the first period as of the third quarter. Real exchange rates are seen to
have a detrimental impact on the current account balance with the rise in exchange rates in the first half
of the third quarter. It might be said that this beneficial impact subsided by the conclusion of the third
quarter. Real exchange rates also drive current transactions throughout the observation period. There is
a more significant causal link between the real current account balance and the real exchange rate based
on the CPI.
Keywords: Currency Protected Deposit Account Application, Current Account Balance, Macro-
Financial Balancing
223
1.GİRİŞ
2013 yılı ikinci çeyreği ile ABD Federal Rezerv bankasının (FED) dördüncü çeyrekle tahvil alım
programını kademeli olarak azaltacağını ilan etmesi; başta Türkiye olmak üzere gelişmekte olan piyasa
ekonomilerinde yapısal finansal kırılganlıklara neden olmuştur. Büyüme modeli dinamiği düşük kur-
yüksek faiz politika çerçevesine dayanan bu ekonomilerde ortaya çıkan finansal kırılganlığın temelinde
faiz artış beklentilerinin neden olduğu faiz şokları yatmaktadır. Bu bağlamda bu faiz şokları döviz kuru
şoklarını; döviz kuru şokları da enflasyon şoklarını tetiklemiştir. Şok dinamiklerinin neden olduğu
optimal makro-finansal dengelenmeden sapmanın sonuçları olarak; düşük büyüme, yüksek enflasyon,
yüksek faiz, düşük yatırım, düşük tasarruf, yüksek işsizlik ve cari açık olguları ortaya çıkmıştır. Bu
bağlamda birçok gelişmekte olan piyasa ekonomisi para politikasını etkin ve efektif olarak kullanmanın
bir sonucu olarak daraltıcı para politikasına geçmişlerdir. Bu nedenle kademeli olarak politika faizlerini
artırarak piyasa faizlerinde etkili olan gösterge faiz kanalı ile faizleri yükseltmeyi amaçlamışlardır.
Türkiye Cumhuriyeti ekonomi yönetimi ise bilhassa başkanlık sistemine geçildiği 2018 yılı ile birlikte
gelişmekte olan diğer ülkelerden para politikasının tasarımı noktasında ayrışmıştır. Buna göre; büyüme,
istihdam, yatırım ve cari fazla hedefleyen Türkiye; genişletici para politikası uygulayarak faizleri
kademeli olarak indirmiştir.
Bu dinamik; Covid pandemisinin tedarik zincirlerinde neden olduğu kırılmaların sonucu olan küresel
enflasyonist dalga ve Rusya-Ukrayna savaşının neden olduğu enerji sıkıntıları ile birleşince Türkiye
için optimal makro-finansal dengelenmeden sapmanın sonuçları daha şiddetli bir şekilde hissedilmiştir.
Bu bağlamda; tasarrufların vadeli mevduat hesabından dövize yönelmesiyle artan dolarizasyonun
sonucu olarak döviz kurları anlamında Türkiye negatif ayrışarak döviz kurları enflasyonu aşırı düzeyde
tetiklemiştir. Bu ortamda; Türkiye ekonomisinin risk primi giderek artmış ve hane halkı ve firmaların
satın alma gücü çok ciddi şekilde aşınmaya uğramıştır. Düşük faiz politikasından ödün vermek istemeyen
Türkiye ekonomi yönetimi ise faiz artırmadan döviz kurlarını rekabetçi kur-yüksek finansal istikrar
noktasında dengelemeye yarayan araçlara önem vermiştir.
İşte tam bu noktada 20 Aralık 2021 tarihli Cumhurbaşkanlığı Kabine toplantısı sonrası Cumhurbaşkanı
Recep Tayyip Erdoğan Kur Korumalı TL Mevduat Hesabı (KKM) politika aracını kullanmaya
başlayacaklarını ilan etmiştir.16 Daha sonra yayımlanan tebliğ ile uygulama esasları belirlenmiştir.
KKM uygulaması; TL Vadeli Mevduat Hesabında, vade sonunda faiz oranı getirisi, döviz kurlarındaki
artış oranından düşük olduğu takdirde TL vadeli mevduat hesabına döviz kurundaki artışın yansıtılması
esasına dayanmaktadır. Bu uygulamanın duyurulması ile birlikte ABD ve Euro cinsinden döviz kurları
o gün içerisinde 9 TL’ye kadar düşmüş daha sonraki aylarda ise bir dönem 12-14 TL aralığında
dalgalanmıştır. Günümüze gelen süreçte ise Dolar/TL paritesi uygulama öncesi seviyesini aşarak 18
TL üst bandını test etmeye başlamıştır. Bu çalışmanın amacı; Türkiye için KKM uygulamasının makro
finansal dengelenmeye olan etkilerini periyodik olarak araştırmaktır.
2.ARAŞTIRMANIN TASARIMI VE VERİ SETİ

KKM’nin cari işlemler dengesi üzerine etkisi reel efektif döviz kurları ve reel cari işlemler dengesi
hesabı arasındaki etkileşimleri vasıtasıyla VAR modeli ve bu modelden türetilen, Granger nedensellik,
etki-tepki varyans ayrıştırması ve tarihsel ayrıştırma yöntemleriyle yardımıyla araştırılmıştır. Araştırmada
kullanılan değişkenler; KKM, Türkiye 5 yıllık CDS primi, Covid Türkiye ve Dünya belirsizlik endeksleri
kukla yani dışsal değişkenler; reel cari işlemler dengesi, TÜFE (Tüketici Fiyat Endeksi) ve yurtiçi ÜFE
(Üretici Fiyat Endeksi) bazlı Reel Efektif Döviz Kuru endeksleri içsel değişkenler olarak seçilmiştir.
Cari işlemler dengesi hesapları Dolar cinsinden olduğu için bu hesapların realizasyonu ABD TÜFE
verisi ile gerçekleştirilmiştir (Bkz. Tablo 1)
16 https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/12/20211221M1-1.htm, Erişim Tarihi, 05.10.2022
224
Tablo 1: Veri Seti
DEĞİŞKEN KOD FREKANS GÖZLEM KULLANIM KAYNAK

ARALIĞI
REEL CARİ REAL_ AYLIK 2018.08- MODEL TCMB
İŞLEMLER CURRENT_ 2022.07
DENGESİ ACCOUNT
TÜFE BAZLI REAL_ AYLIK 2018.08- MODEL TCMB
REEL DÖVİZ EXCHANGE__ 2022.07
KURU DPPI
YURTİÇİ ÜFE REAL_ AYLIK 2018.08- MODEL TCMB
BAZLI REEL EXCHANGE_ 2022.07
DÖVİZ KURU CPI
ABD TÜFE CPI AYLIK 2018.08- REELLEŞTİRME ST.LOUS FED
SERİSİ 2022.07
KUR DUMMY_CPD AYLIK 2018.08- DUMMY TCCB Bildirimi
KORUMALI 2022.07
MEVDUAT
DEĞİŞKENİ
TÜRKİYE DUMMY_ AYLIK 2018.08- DUMMY https://
COVİD COVID_ 2022.07 knoema.com/
BELİRSİZLİK TURKEY WPAUIN2020/
ENDEKSİ world-pandemic-
uncertainty-index
DÜNYA COVİD DUMMY_ AYLIK 2018.08- DUMMY https://
BELİRSİZLİK COVID_ 2022.07 knoema.com/
ENDEKSİ WORLD WPAUIN2020/
world-pandemic-
uncertainty-index
TÜRKİYE 5 DUMMY_ AYLIK 2018.08- DUMMY İnvesting.COM
YILLIK CDS TR5YCDS 2022.07
PRİMİ
225
REAL_CURRENT_ACCOUNT REAL_EXCHANGE__DPPI REAL_EXCHANGE_CPI

40 8,500 8,000
20 7,500
8,000 7,000
0
6,500
-20 7,500
6,000
-40
7,000 5,500
-60 5,000
-80 6,500 4,500
III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III
2018 2019 2020 2021 2022 2018 2019 2020 2021 2022 2018 2019 2020 2021 2022
DUMMY_covid_turkey DUMMY_covid_world DUMMY_CPD

40 25 2
20
30
15
20 1
10
10
5
0 0 0
III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III
2018 2019 2020 2021 2022 2018 2019 2020 2021 2022 2018 2019 2020 2021 2022
DUMMY_TR5YCDS
90,000
80,000
70,000
60,000
50,000
40,000
30,000
20,000
III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III
2018 2019 2020 2021 2022
Şekil 1: Veri Seti Grafikleri
Araştırmada ilk olarak içsel değişkenlere ilişkin Augmented Dickey Fuller (Dickey Fuller, 1979)
testi yapılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre trend ve sabit terim içeren model varyasyonunda değişkenler
birinci fark seviyelerinde durağanlaşmaktadır (Bkz. Tablo 2).
226
Tablo 2: Birim Kök Testi Sonuçları
UNIT ROOT TEST RESULTS TABLE (ADF)

Null Hypothesis: the variable has a unit root
With Constant
With Constant & Trend
Without Constant & Trend
At t-Statistic Prob. t-Statistic Prob. t-Statistic Prob.
Level
REAL_ -13.358 n0 -18.126 n0 -0.4095 n0
CURRENT_ 0.6035 0.6799 0.5296
ACCOUNT
REAL_ -34.077 ** -38.898 ** 0.4340 n0
EXCHANGE__ 0.0157 0.0205 0.8036
DPPI
REAL_ -0.3273 n0 -55.442 *** -14.277 n0
EXCHANGE_ 0.9122 0.0002 0.1409
CPI
DUMMY_ -0.7475 n0 -19.453 n0 0.3992 n0
TR5YCDS 0.8243 0.6151 0.7949
DUMMY_ -16.703 n0 -16.336 n0 -0.7868 n0
COVID_WORLD 0.4394 0.7643 0.3699
DUMMY_ -27.423 * -28.430 n0 -20.113 **
COVID_ 0.0746 0.1899 0.0435
TURKEY
With Constant With Constant & Trend Without Constant &
Trend
At First Difference t-Statistic Prob. t-Statistic Prob. t-Statistic Prob.
d(REAL_ -44.451 *** -43.671 *** -43.644 ***
CURRENT_ 0.0010 0.0066 0.0001
ACCOUNT)
d(REAL_ -47.246 *** -46.674 *** -47.252 ***
EXCHANGE__ 0.0004 0.0026 0.0000
DPPI)
d(REAL_ -47.205 *** -46.782 *** -57.414 ***
EXCHANGE_ 0.0004 0.0027 0.0000
CPI)
d(DUMMY_ -67.039 *** -67.976 *** -66.436 ***
TR5YCDS) 0.0000 0.0000 0.0000
d(DUMMY_ -61.905 *** -61.174 *** -62.369 ***
COVID_ 0.0000 0.0000 0.0000
WORLD)
d(DUMMY_ -54.570 *** -54.295 *** -55.194 ***
COVID_ 0.0000 0.0003 0.0000
TURKEY)
227
Değişkenler birinci farklarında durağanlaştığı için içsel değişkenlerin birinci farkları alınarak VAR
modeli kurulmuştur. VAR modelleri değişkenler arası karşılıklı etkileşimleri ve dönemsel ileri geri
bağıntı ve bağlantıları araştırmada kullanılan bir yöntemdir (Sims, 1980).(Bkz Denklem 1)
(Estimation Proc: =============================== LS 1 5 D(REAL_CURRENT_
ACCOUNT) D(REAL_EXCHANGE__DPPI) D(REAL_EXCHANGE_CPI) @ C DUMMY_
TR5YCDS DUMMY_CPD DUMMY_COVID_WORLD DUMMY_COVID_TURKEY (1)
Bu doğrultuda VAR modeli varsayımlarını sağlayan uygun gecikme uzunluğu seviyesi araştırılmış
ve LR bilgi kritirine göre 5.gecikme seviyesi uygun gecikme uzunluğu olarak seçilmiştir (Bkz. Tablo 3).
Tablo 3: Gecikme Uzunluğu Testi
VAR Lag Order Selection Criteria

Endogenous variables: D(REAL_CURRENT_ACCOUNT) D(REAL_EXCHANGE__DPPI)
D(REAL_EXCHANGE_CPI)
Exogenous variables: C DUMMY_TR5YCDS DUMMY_CPD DUMMY_COVID_WORLD
DUMMY_COVID_TURKEY
Date: 10/14/22 Time: 17:55
Sample: 2018M08 2022M07
Included observations: 42
Lag LogL LR FPE AIC SC HQ
0 -703.3135 NA 1.44e+11 34.20540 34.82600* 34.43288
1 -691.5263 19.08401 1.28e+11 34.07268 35.06563 34.43664
2 -676.2776 22.51000 9.71e+10* 33.77512 35.14043 34.27556*
3 -674.2934 2.645607 1.41e+11 34.10921 35.84688 34.74613
4 -665.1190 10.92189 1.50e+11 34.10090 36.21093 34.87431
5 -646.6877 19.30899* 1.06e+11 33.65179* 36.13418 34.56169
* indicates lag order selected by the criterion
LR: sequential modified LR test statistic (each test at 5% level)
FPE: Final prediction error
AIC: Akaike information criterion
SC: Schwarz information criterion
HQ: Hannan-Quinn information criterion
Bir sonraki aşamada VAR modeline ilişkin tanısal testler yapılmıştır. Yapılan testlere göre model
istikrarlı, otokorelasyon, değişen varyans sorunu gözlemlenmemiş olup model normallik varsayımını
sağlamaktadır (Bkz. Tablo 4).
228
Tablo 4: VAR modeli Tanısal Test Sonuçları
TESTLER HİPOTEZLER DEĞER

GECİKME UZUNLUĞU 5
AR ROOTS MODULUS VALUES NULL 0,99-0,53
AUTOCORRELATION LM TEST PROB. REVERSE 0,06
PORTMENTAU AUTOCORRELATION PROB. NULL 0
NORMALITY PROB. REVERSE 0,81
Heteroskedasticity PROB. REVERSE 0,29
Bir sonraki adımda içsel değişkenler arasındaki nedensellik VAR modeline dayalı Granger blok
dışsallık testi ile araştırılmıştır Test sonuçlarına göre modelin olasılık değeri 0,0191<0,05 olduğu
için model anlamlıdır. Yine bağımsız değişkenlerin olasılık değeri 0,05’ten küçük olduğu için her iki
değişkende reel cari denge serisinin nedenidir. Buna göre ÜFE bazlı reel kurun cari dengenin nedeni
olma da nedensellik ilişkisi TÜFE bazlı reel kurdan daha güçlüdür (Bkz. Tablo 5).
Tablo 5: Nedensellik Testi Sonuçları
VAR Granger Causality/Block Exogeneity Wald Tests

Date: 10/14/22 Time: 18:00
Sample: 2018M08 2022M07
Included observations: 42
Dependent variable: D(REAL_CURRENT_ACCOUNT)
Excluded Chi-sq df Prob.
D(REAL_EXCHANGE__DPPI) 13.02156 5 0.0232
D(REAL_EXCHANGE_CPI) 11.22727 5 0.0471
All 21.29611 10 0.0191
Bir sonraki aşamada reel kur şoklarına reel cari işlemler dengesinin tepkileri etki-tepki analizi ile
araştırılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre ilk 2 dönem reel kur şokları cari dengeyi olumlu etkilemiş
daha sonradan bu olumlu etki negatife dönmüştür (Bkz. Şekil 2).Bu sonuç KKM uygulaması sonrası
ilk 2 dönem cari işlemler dengesi üzerinde olumlu etki de bulunduğu ifade edilebilir (Bkz Şekil 1).
Ancak devamında bu olumlu etki negatife dönerek, ilerleyen dönemlerde Türkiye ekonomisinde makro
finansal dengelenme sorunları nedeniyle istikrarsız şekilde gerçekleşmiştir.
229
Response to Generalized One S.D. Innovations
Response of D(REAL_CURRENT_ACCOUNT) to Innovations

20
15
10
5
0
-5
-10
5 10 15 20 25
D(REAL_CURRENT_ACCOUNT)
D(REAL_EXCHANGE__DPPI)
Şekil 2: Etki-Tepki Analizi Sonuçları
Bir sonraki aşamada reel kur değişkenlerinin reel cari denge deki değişimleri açıklamada periyodik
önem sırası varyans ayrıştırması metodu ile araştırılmıştır. Buna göre 11. döneme kadar ÜFE bazlı
kurun önemi daha yüksektir. Ancak 11. dönemden 18.döneme kadar önem düzeyleri yaklaşık olarak
birbirlerine eşit olmakla birlikte, 18.dönemden sonra TÜFE bazlı kurun etkisi artmıştır (Bkz. Şekil 3).
Variance Decomposition using Cholesky (d.f. adjusted) Factors
Variance Decomposition of D(REAL_CURRENT_ACCOUNT)

100
80
60
40
20
0
5 10 15 20 25
Şekil 3: Varyans Ayrıştırması Analizi Sonuçları
230
Bir sonraki adımda KKM’nin reel cari işlemler dengesi üzerindeki net ve en açık bir şekilde ölçebilmek
için tarihsel ayrıştırma metodu kullanılmıştır. Bu yöntemde değişkenlerin parametrik etkileri ek olarak
etki-tepki analize göre daha fazla şok uygulayarak karşılık gelen şoklara karşı tepkiler tarihsel olarak
araştırılmaktadır (Burbidge and Harrison,1985).
Elde edilen sonuçlara göre KKM uygulanmaya başlamasıyla TL’nin yeniden değerlenmesi ile birlikte
2022 ilk çeyrek rakamları açısından ÜFE bazlı reel kur cari işlemler dengesine negatif etki, TÜFE bazlı
reel kur olumlu etki yapmıştır. Bununla birlikte 2022 ikinci çeyreğin ortasına kadar TÜFE bazlı kur
olumsuz etkide bulunurken, ÜFE bazlı reel kurun etkisi pozitife geçmiştir. Reel cari işlemler dengesi
grafiği incelendiğinde bu dönemde cari dengede toparlanma olduğu gözlemlenmektedir. 3.çeyrek
sonlarına doğru ise bu olumlu etkinin azaldığı ifade edilebilir (Bkz. Şekil 4).
Historical Decomposition using Generalized Weights
Decomposition of D(REAL_CURRENT_ACCOUNT)
40
30
20
10
0
-10
-20
-30
-40
-50
I II III IV I II III IV I II III IV I II III
2019 2020 2021 2022
Total stochastic
Şekil 4: Tarihsel Ayrıştırma Analizi Sonuçları
3.SONUÇ
KKM uygulaması Türkiye cumhuriyeti Cumhurbaşkanı tarafından 20 Aralık 2021 tarihinde döviz
kurlarında meydana gelen aşırı artışları dengelemek için uygulamaya konmuştur. Bu politika aracının
seçilmesindeki temel amaç büyümenin desteklenmesi bağlamında varlıkların yatırımda tutulması hedefi
çerçevesinde düşük faiz politikasını devam ettirme isteğidir. Bu bağlamda uygulama ile vade sonunda
eğer faizin getirisi döviz kurlarından daha düşük olması durumunda aradaki farkın ödenmesi çerçevesine
dayanmaktadır.
Bu çerçevede KKM’nin makro finansal dengelenme mekanizmasının en önemli bileşeni olan cari
işlemler dengesine etkileri araştırılmıştır. Bu nedenle KKM’yi, Covid’in küresel ve Türkiye ölçeğinde
231
etkilerini ve Türkiye’nin risk primini etkileyen kukla-dışsal değişkenler oluşturulmuştur. Bu dışsal

değişkenler çerçevesinde reelleştirilmiş cari işlemler dengesine, TÜFE ve yurtiçi ÜFE bazlı reel kurların
etkisi araştırılmıştır. Gözlem aralığı Türkiye’de başkanlık sistemine geçildiği dönem- ve 2022 Temmuz
ayı aralığı aylık frekansta seçilmiştir.
Elde edilen sonuçlara göre KKM, Covid pandemisi ve Türkiye’nin risk priminin dışsal etkileri
çerçevesinde ÜFE reel kurunun cari işlemler ile nedensellik ilişkisi TÜFE bazlı kurdan daha yüksektir.
Bu çerçevede etki-tepki analizine göre 2022’nin ilk aylarında ÜFE bazlı reel kurun olumsuz etkisi
pozitife geçmiş ve bu etki ÜFE’nin etkisinden daha yüksektir. Varyans ayrıştırma sonuçlarına göre 11.
döneme kadar ÜFE bazlı kurun önemi daha yüksektir. Ancak 11. dönemden 18.döneme kadar önem
düzeyleri yaklaşık olarak birbirlerine eşit olmakla birlikte, 18.dönemden sonra TÜFE bazlı kurun etkisi
artmıştır.
Tarihsel ayrıştırma sonuçlarına göre; KKM uygulanmaya başlamasıyla TL’nin yeniden değerlenmesi
ile birlikte 2022 ilk çeyrek rakamları açısından ÜFE bazlı reel kur cari işlemler dengesine negatif etki,
TÜFE bazlı reel kur olumlu etki yapmıştır. Bununla birlikte 2022 ikinci çeyreğin ortasına kadar TÜFE
bazlı kur olumsuz etkide bulunurken, ÜFE bazlı reel kurun etkisi pozitife geçmiştir. Reel cari işlemler
dengesi grafiği incelendiğinde bu dönemde cari dengede toparlanma olduğu gözlemlenmektedir. 3.çeyrek
sonlarına doğru ise bu olumlu etkinin azaldığı ifade edilebilir.
Sonuçların konunun teorik çerçevesi ile birlikte yorumlanması gerekmektedir. Buna göre KKM
uygulaması ile birlikte döviz kurlarındaki düşüş rekabetçi kur denge noktasından uzaklaşılmasına neden
olarak cari denge üzerinde olumsuz etki gözlemlenmiştir. Bununla birlikte 2022 yaz aylarına kadar ÜFE
bazlı kurun etkisi genel olarak TÜFE kurunun etkisinden daha yüksektir. Çünkü bu dönemlerde Covid’in
neden olduğu tedarik zinciri ve Rusya-Ukrayna savaşının ortaya çıkardığı riskler nedeniyle maliyet
kanalı daha efektif çalışmaktadır. İlerleyen aylarda Türkiye’de tüketici enflasyonunun etkisi arttığından
dolayı TÜFE bazlı reel kurun etkisi cari denge üzerinde daha çok hissedilmiştir. Çünkü TL’nin aşırı
değerlenmesi bugünkü tüketimin marjinal fayda/maliyet oranının gelecekteki tüketimin fayda/maliyet
oranından yüksek olmasına neden olarak talebi arttırmıştır. Bu dinamiğe Türkiye’de politika faizlerinin
indirilemeye devam edilmesi de ayrıca etki de bulunmuştur. KKM uygulamasının cari denge üzerindeki
olumsuz etkisinin temelinde döviz kurlarında değerlenme oranının enflasyondaki artış oranından düşük
olması yattığı ileri sürülebilir.
KAYNAKÇA
Burbidge, J. & Harrison, A. (1985), An historical decomposition of the great depression to determine the role of
money, Journal of Monetary Economics, 16, issue 1, p. 45-54.
Dickey, D. A., & Fuller, W. A. (1979). Distribution of the estimators for autoregressive time series with a unit root.
Journal of the American Statistical Association, 74(366a), 427–431.
Sims, C., A. (1980) “Macroeconomics and Reality.” Econometrica, vol. 48, no. 1, 1980, pp. 1–48. JSTOR, www.
jstor.org/stable/1912017. Accessed 15 July 2020.
İnternet Kaynakları
https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Istatistikler/Doviz+Kurlari/Reel+Efek-
tif+Doviz+Kuruu/, Erişim Tarihi, 01.10.2022
https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Istatistikler/Odemeler+Dengesi+ve+Il-
gili+Istatistikler/Odemeler+Dengesi+Istatistikleri/, Erişim Tarihi, 01.10.2022
https://fred.stlouisfed.org/categories/9, Erişim Tarihi, 01.10.2022
232
https://knoema.com/WPAUIN2020/world-pandemic-uncertainty-index, Erişim Tarihi, 01.10.2022

https://knoema.com/WPAUIN2020/world-pandemic-uncertainty-index, Erişim Tarihi, 01.10.2022
https://tr.investing.com/rates-bonds/turkey-cds-5-year-usd, Erişim Tarihi, 01.10.2022
https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/12/20211221M1-1.htm, Erişim Tarihi, 05.10.2022
233
VIBRATION SUPPRESSION OF A GUN BARREL USING

TUNED MASS DAMPER
Musa PEKÖKSÜZ a, 1, İbrahim KILINÇOĞLU b, 1, Mete KALYONCU c, 2

1
Akdaş Silah A.Ş., Huğlu/Konya/TURKIYE
2
Department of Mechanical Engineering, Faculty of Engineering and Natural Sciences, Konya Technical University, Konya/
TURKIYE
ORCID code: 0000-0002-5622-3583
ORCID code: 0000-0003-1848-0578
ORCID code: 0000-0002-2214-7631
ABSTRACT
In guns, the barrel has to be longer in order to have a higher firing distance and to meet bigger muzzle
exit velocities. However, as the gun barrel length increases, the vibrations caused by the breech forces
during the shot cause the muzzle rise errors to increase. Therefore, vibrations caused by fire must be
suppressed. A method to suppress these vibrations without the important enhancement of the gun mass
is to use a tuned mass damper (TMD). In this paper, we compare the performance of a TMD mounted
at the tip of a gun barrel modelled as a cantilever beam to suppress its vibration. A TMD using mass
and leaf spring was proposed and its effectiveness in suppressing the vibration of the gun barrel was
investigated. The parametric studies on the damping and stiffness of the leaf springs and mounted mass
to the gun barrel by using the leaf springs are performed. It has been observed that the designed TMD
reduces the vibrations occurring at the tip of the gun barrel.
Keywords: Gun Barrel Dynamics, Vibration Suppression, Tuned Mass Damper (TMD), Optimization
AYARLI KÜTLE SÖNÜMLEYİCİ KULLANARAK BİR NAMLUNUN

TİTREŞİMİNİN BASTIRILMASI
ÖZET
Silahlarda, daha yüksek atış mesafesine sahip olmak ve daha büyük namlu çıkış hızlarını karşılamak
için namlunun daha uzun olması gerekir. Ancak namlu uzunluğu arttıkça atış sırasında meydana gelen
geri tepme kuvvetlerinden kaynaklanan titreşimler namlu çıkış hatalarının artmasına neden olur. Bu
nedenle silahın ateşlenmesinden kaynaklanan titreşimler bastırılmalıdır. Silah kütlesinde önemli bir artış
olmadan bu titreşimleri bastırmanın bir yöntemi, bir ayarlı kütle sönümleyici (TMD) kullanmaktır. Bu
çalışmada, titreşimi bastırmak için ankastre kiriş olarak modellenen bir silah namlusunun ucuna monte
edilmiş bir TMD’ nin performansını karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Kütle ve yaprak yay kullanarak
elde edilen bir TMD önerilmiş ve silah namlusunun titreşimini bastırmadaki etkinliği araştırılmıştır.
Yaprak yaylar kullanılarak namluya monte edilen kütle ve yaprak yayların sönümleme ve direngenliğinin
234
parametrik optimizasyon çalışmaları yapılmıştır. Tasarlanan TMD’ nin namlu ucunda oluşan titreşimleri
azalttığı gözlemlenmiştir.
Anahtar kelimeler: Namlu dinamiği, Titreşimin bastırılması, Ayarlı kütle sönümleyici (TMD),
Optimizasyon
INTRODUCTION
During firing, the bullet moves along the gun barrel under the influence of high-pressure powder
gases and flies towards the target with high kinetic energy. During the movement, the gun barrel vibrates
due to both the powder gases hitting the bottom of the gun barrel and the instantaneous force between
the bullet and the gun barrel. Firing accuracy can be significantly affected by the gun barrel vibration, so
the study of vibration characteristics associated with high-precision weapons is of great importance for
gun development. The vibration of the gun barrel affects the accuracy of the bullets, the design of the
gun assembly, the production technology and the materials used.
The passive vibration damper was introduced by Pharm in 1909, and the tuned mass damper (TMD),
which today stands for integrated damping device, was introduced by Dan Hartog in 1956 [1]. TMD is
a widely used vibration reduction measure in many engineering structures. As a result, in accordance
with the TMD design methodology, vibrations at certain frequencies are reduced and vibrations at some
other frequencies can be increased. Although the basic design concept of a TMD system is quite simple,
its parameters (damping and stiffness) must be determined using an optimal design procedure to achieve
the best vibration suppression performance. Therefore, the main task is to obtain the optimum design
parameters of the TMD system to increase the vibration damping efficiency.
For the reasons described here, TMD is used in this article as a passive vibration damper to suppress
muzzle vibration. The gun includes a barrel and a TMD mounted on the tip of the barrel. The TMD
includes a harmonized energy storage device such as a spring and a mass lifted from the energy storage
device. The potential energy stored in the spring and the kinetic energy stored in the inertia of the mass
are partially dissipated as friction and partially returned to the gun barrel, so that the newly added energy
is out of phase with the movement of the gun barrel. As a result, the TMD does not completely dissipate
the stored energy, but instead greatly reduces the vibration energy that migrates into the gun structure
due to known perturbations by changing the pickup capacity of the gun system. This increases the
overall accuracy of the weapon. In addition, TMD reduces the muzzle wear of the gun barrel and the exit
angular velocity of the bullet by reducing the load between the gun barrel and the bullet during launch.
Vibration of gun barrels has always been the main problem for researchers, as the vibration of guns has
a significant effect on shooting accuracy. The motion state of the gun barrel affects the initial state of
the bullet passing through the barrel and determines the external ballistics of the bullet. Therefore, it is
necessary to study the complex dynamic process of gun barrel vibration caused by bullet motion in the
gun barrel bore. Many researchers have studied the reduction of barrel vibrations and the optimal design
of TMD [2-13].
THE DYNAMIC MODEL

A 5.56 mm caliber rifle with a similar barrel investigated in this paper is shown in Fig.1. The rifle is
an assault rifle. Leaf spring and mass were used for TMD in the gun barrel mounting as shown in Fig.2.
This paper presents an applied method for the optimal design of passive vibration absorbers to reduce
vibrations of the gun barrel caused by fire. It is expected that this will improve the accuracy of the gun
by reducing variations in the initial conditions of the gun barrel at the beginning of firing dynamics. The
paper focuses on the attenuation of vibration in the vertical plane; application to the horizontal modes
follows in analogy. The first vibration mode of the barrel is taken into account. The finite element method
is chosen to dynamically model the barrel. This application uses the Euler-Bernoulli beam approximation
235
to form the inertial, damping and stiffness matrices of the damped second-order equations of motion by
approximating the continuous non-uniform beam as a finite number of discrete elements. The gun barrel
and the TMD at tip of the gun barrel is modelled as a two degree of freedom system seen in Fig.3.
Fig.1. A rifle with a similar barrel investigated in this paper
A system shown in Fig.2 is a TMD fitted in the main structure. For simplicity, a dynamic model for the
gun barrel as a single degree of freedom system consisting of a single mass, a single viscous damper and
a single spring is considered. A similar model for the TMD is used. When the TMD is fitted on the main
system, the result is a two degree of freedom system. In our analysis, following are the representations of
various parameters. The main structure includes a main equivalent mass mb, a damping element cb and a
spring element kb and is subjected an external force F(t). The mass of the TMD is ma and its spring and
damping coefficients are ka and ca respectively. The variables xb and xa are, respectively, displacements
of the barrel and TMD. The absorber system has a viscous damping element ca while the main system is
considered damped. The main system is excited by a periodic force F(t).
Equation of motion for the two degree of freedom system in Fig.3 is written in matrix form as
follows:
(1)
Rearranging the above equations and expressing as a transfer function via the Laplace transform, it
becomes as follows:
(2)
236
Fig.2. Gun barrel used in this paper and the TMD at tip of the gun barrel
In order to decrease the number of variables,
(3)
are introduced, which converts Eq. 2 into:
(4)
Fig.3. The simplified model of the barrel and the TMD
OPTIMIZATION OF THE TMD

Applying TMDs to the gun barrel entails coupling a damped mass-spring system to the gun barrel at
the location of the greatest vibration activity. This achieves two main benefits. First, the addition of the
absorber reshapes the receptance of the system by shifting the resonant modes and zeros. Reshaping the
237
frequency response away from known disturbance frequency bands effectively rejects the disturbance
energy. Second, the absorber enhances the dissipation of vibrational energy. This second benefit
is commonly misunderstood to always be the dominant mechanism by which the absorber reduces
vibrations.
The mass of the considered gun barrel is 700 grams. The gun barrel modal analysis is realized shown
in Fig.4. Natural frequencies of the gun barrel are determined as in Table 1 for the first six modes.
The gun barrel and TMD system are mathematically defined by a system of two ordinary differential
equations. Using standard mathematics, the equation of motion can be derived for the response of the
system. The results of the Eq. 4 with different parameters of the absorber are generated shown as in
Fig.5. First, it is necessary to add a few variables and dimensionless relationships, as it is easier to
manipulate the results in this form. With an infinite combination of ca, ka values, it becomes somewhat
difficult to find a dynamic gain factor that is minimized. Traditional solution is to create the dynamic
amplification factor with a specific mass ratio value and different ca, ka value in frequency ratio region.
An interesting factor can be found in the fact that the dynamic increase factor curve changes from two
discontinuity peaks to a peak, and the minimum value of the dynamic increase coefficient occurs when
the two discontinuity peaks are close to each other. The ξa value is directly found for minimized dynamic
amplification factor.
Fig.4. Gun barrel modal analysis a) Finite element mesh b) First vibration mode of the gun barrel
Given the attempt to design TMDs with different absorber masses in reality, certain optimization
procedures have to be repeated over and over again, which takes quite a lot of time. Thus, derivation
work, which is to find a connection between the optimization procedure and the mass ratio, becomes
absolutely necessary. One method can be applied, called the iterative numerical search method. The
repetition of the optimization procedure corresponds to the final mass ratio and displays their ratio in
one figure. Then estimate the equation of the curve which can go through all the finite point, see Fig.5.
From Fig.5, for the TMD, the optimum values β and ξa are determined 0.833 and 0.2083, respectively,
for the selected mass ratio μ=0.2.
Table 1. Natural frequencies of the gun barrel
Mode
1 2 3 4 5 6
Frequency [Hz] 159.63 163.33 957.44 976.90 2557.60 2631.70
238
Fig.5. Amplitude of amplification of the main system (the gun barrel)
CONCLUSION
Soldiers need more firepower and more mobility. In order to meet these requirements, the energy
of the gun should be increased and its weight should be reduced. However, in this case, the residual
vibration from the barrel after the shot increases considerably and a solution is needed. In this paper,
the concept of a TMD to the gun barrel was applied to study the suppression of vibration remaining
after firing. The gun barrel equipped with a tuned mass damper was modeled with a concentrated mass,
a spring and a viscous damper and the primary frequency ratio was calculated by parameter analysis.
Vibration analysis for the gun barrel was performed under the cantilever beam boundary condition. The
modal parameters were calculated from the vibration analysis results for the gun barrel and the TMD
was designed in this way. It has been observed that the designed vibration damper reduces the vibrations
occurring at the tip of the gun barrel. The TMD has the effect of reducing vibrations in the resonance
region.
REFERENCES
Den Hartog JP 1956. Mechanical Vibrations. New York: McGraw-Hill.
Koç MA et al. 2018. Dynamic analysis of gun barrel vibrations due to effect of an unbalanced projectile conside-
ring 2-D transverse displacements of barrel tip using a 3-D element technique, Latin American Journal of
Solids and Structures, 15(9), e57.
Esen İ and Koç MA 2015. Optimization of a passive vibration absorber for a barrel using the genetic algorithm.
Expert Syst. Appl. 42, 2 (February 2015), 894–905.
Littlefield AG, Kathe EL, Durocher R 2002b. Dynamically tuned shroud for gun barrel vibration attenuation.
Smart Struct. Mater. 2002: Damping Isol. 4697, 89–97.
Littlefield A, Kathe E, Messier R, & Olsen K 1997. Gun barrel vibration absorber to increase accuracy. New York:
US Army Armament Research, 19970606150. (pp. 1–13).
239
Littlefield A, Kathe E, Messier R, & Olsen K 2002. Design and validation of a gun barrel vibration absorber. New
York: US Army Armament Research, 20020304089. (pp. 2–23)
Kathe E 2001. Lessons Learned on the Application of Vibration Absorbers for Enhanced Cannon Stabilization,
Shock and Vibration 8(3-4):131-139.
Käthe E 1996. “MATLAB® Modeling of Non-Uniform Beams Using the Finite Element Method for Dynamic
Deisgn and Analysis,” U.S. Army ARDEC Report, ARCCB-TR-96010, Benet Laboratories, Watervliet,
NY, April.
Dursun T, Büyükcivelek F and Çağrıhan U 2017. “A review on the gun barrel vibrations and control for a main
battle tank”, Defence Technology 13: 353-359.
Büyükcivelek F 2011. Analysis and Control of Gun Barrel Vibrations, Ph.D. Thesis, METU.
Dursun T, Büyükcivelek F and Çağrıhan U 2017. A review on the gun barrel vibrations and control for a main
battle tank, Defence Technology, Volume 13, Issue 5, Pages 353-359.
Aksoy T, Özgen GO, Acar B 2020. Design of a tuned vibration absorber for a slender hollow cylindrical structure.
Mechanics Based Design of Structures and Machines, 48(5), 615-648.
Nugraha AS, Budiwantoro B, Rijanto E 2014. Design of vibration absorber using spring and rubber for armored
vehicle 5.56 mm caliber rifle, Mechatronics, Electrical Power, and Vehicular Technology, 05, 75-82.
240
TENİSÇİLERDE KİNEZYO BANTLAMANIN DENGE VE

ÇEVİKLİK PARAMETRELERİNE ETKİSİ
Hüseyin Kargın1*, Sezen Çimen Polat1

*1
Gazi Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, Ankara, Türkiye
ORCID Code: Hüseyin Kargın 0000-0002-2500-3596
Sezen Çimen Polat 0000-0002-2143-8402
ÖZET
Bu çalışmanın amacı 8-12 yaş grubu tenisçilerde kinezyo bantlamanın denge ve çeviklik parametresi
üzerine etkisinin incelenmesidir. Çalışmaya spor yaşları 40,36±9,29 ay, yaş ortalamaları 10,32±0,95
yıl, boy uzunlukları 143,218±5,66 cm, vücut ağırlıkları 39,73±5,92 kg olan 22 tenisçi katılmıştır.
Çalışmada öncelikle tenisçilerin denge ve çeviklik ölçümleri alınmış, ardından peroneal kaslara
uygulanan kinezyo bantlama ile ölçümler tekrar alınmıştır. Kinezyo bantlamanın çeviklik ve denge
parametreleri üzerine etkisini ortaya koymak için SPSS 23.0 paket programında istatistiksel analiz
uygulanmıştır. Analiz kapsamında; verilerin normallik değerlerine bakmak için Shapiro-Wilk testi
kullandık ve p<0,05 olduğunda karşılaştırma yapmak için Runs ve Wilcoxon Signad Rank testi; p>0,05
olduğunda karşılaştırma yapmak için Paired Samles test kullanılmıştır. Tanımlayıcı istatistik için sayısal
değişkenlerde ortalama, standart sapma, minimum ve maksimum değerleri; kategorik değişkenlerde ise
sayı ve yüzde değerleri verildi. İstatistiksel olarak anlamlılık düzeyi p<0.005 olarak kabul edilmiştir.
Analiz sonuçları değerlendirildiğinde, tenisçilerde peroneal kaslara uygulanan kinezyo bantlamanın
çeviklik ve denge olmak üzere her iki parametre üzerinde de istatistiksel olarak anlamlı bir etkisi olduğu
görülmüştür (p<0,05). Sonuç olarak peroneal kaslara uygulanan kinezyo bantlamanın 8-12 yaş grubu
tenisçilerde denge ve çeviklik performanslarını olumlu yönde etkilediği söylenebilir.
Anahtar kelimeler: kinezyo batlama, çeviklik, denge, tenis, kas
THE EFFECT OF KINESIO TAPING ON BALANCE AND AGILITY

PARAMETERS IN TENNIS PLAYERS
ABSTRACT
The aim of this study is to examine the effect of kinesio taping on balance and agility parameters in
8-12 age tennis players. 22 tennis players with sports age 40,36±9,29 months, mean age 10,32±0,95
years, height 143,218±5,66 cm, body weights 39,73±5,92 kg participated in the study. In the study, first
of all, the balance and agility measurements of the tennis players were taken, and then the measurements
were taken again with kinesiotape taping applied to the peroneal muscles. Statistical analysis was applied
in SPSS 23.0 package program to reveal the effect of kinesio taping on agility and balance parameters.
Within the scope of the analysis; we used the Shapiro-Wilk test to look at the normality values of the
241
dataand Runs and Signad Rank test to compare when p<0,05; When p>0,05, Paired Samples test was
used for comparison. Mean, standart deviation, minimum and maximum values in numerical variables
for descriptive statistics; number and percentage values were given for categorical variables. The
statistically significance level was accepted as p<0.005. When the analysis results were evaluated, it was
observed that kinesio taping applied to peroneal muscles in tennis players had a statistically significant
effect on both parameters, agility and balance (p<0.05). As a result, it can be said that kinesio taping
applied to the peroneal muscles positively affects the balance and agility performances of 8-12 age
group tennis players.
Keywords: kinesiotape, agility, balance, tennis, muscle
242
THE EVALUATION OF THE SOILS AND ROCKS

BETWEEN AŞAĞIPINARBAŞI (SELÇUKLU-KONYA)
AND DİVANLAR (KARATAY-KONYA) IN TERMS OF
MINERALOGICAL PROPERTIES AND SINKHOLE RISK
Yeşim ÖZEN1*, Fetullah ARIK2, Arif DELİKAN3

Konya Technical University, Geological Engineering Department, Konya, Türkiye
1,2,3
ORCID Code: 10000-0003-2302-1958

0000-0003-0833-7778
2
0000-0003-2895-2954
3
ABSTRACT
Cenozoic aged clastic and carbonate rocks crop out in a wide area in the region located between
Aşağıpınarbaşı (Selçuklu-Konya) and Divanlar (Karatay-Konya). The İnsuyu formation, which consists
of Mio-Pliocene clastic and carbonate rocks characterizing the sedimentation environments of the Great
Konya Lake in the region, forms the basis of Cenozoic aged units. In the Pleistocene-Holocene period,
clastic and locally carbonate rocks, represented by various terrestrial facies, extensively outcrop.
The rocks outcropping in the region are commonly carbonate rocks largely represented by calcite
and dolomite. The soils located in the region between Aşağıpınarbaşı (Selçuklu-Konya) and Divanlar
(Karatay-Konya) commonly contain calcite, quartz, mica/illite, plagioclase, and clay minerals, and
occasionally contain jarosite, gypsum, pyrite, aragonite, dolomite, amphibole, and K-feldspar. The
presence of carbonate minerals such as calcite, dolomite, aragonite, vaterite, and kutnahorite, and
sulfated minerals such as gypsum and jarosite, which can dissolve when they contact with water, is
important in terms of the risk of sinkhole formation in the study area in the Konya Closed Basin where
sinkholes continue to form widely in recent years.
Keywords: Soil, mineralogy, sinkhole, Aşağıpınarbaşı (Selçuklu-Konya), Divanlar (Karatay-Konya)
INTRODUCTION
The study area, which includes Aşağıpınarbaşı, Zencirli, Acıdort, Tömek, Sakyatan, Ortakonak,
Divanlar, and Kayacık (Fig. 1), has continental climate characteristics typical of Central Anatolia, with
harsh, cold and snowy winters, hot and dry summers.
In the Konya region, where the average annual rainfall is 324.5 mm and the average temperature is
11.5°C, the fact that the annual rainfall is only half of the national average has brought a serious drought
in the basin. In the province of Konya, agricultural activities are carried out using underground water in
large plains, and industry in the city is also highly developed.
243
It is known that carbonate rocks with karst cavities are widely present in the vicinity of the study area
and under the cover (MTA, 2002a,b,c; Umut, 2009). Factors such as drought and intensive water use as
a result of agricultural activities cause sinkhole formations (e.g. Linaresa et al., 2017; Arık et al., 2020;
Delikan et al., 2021). The existence of wide agricultural activity areas, residential areas, and industrial
zones in the region poses a risk to the living things that may be affected by the formation of sinkholes.
It is aimed to investigate the mineral characteristics of soils and rocks that will affect the formation
of sinkholes in the region located between Aşağıpınarbaşı (Selçuklu-Konya) and Divanlar (Karatay-
Konya) in this study.
Figure 1. Location map of the study area.
MATERIAL AND METHOD

Mineralogical determinations of soils collected from the region between Aşağıpınarbaşı (Selçuklu-
Konya) and Divanlar (Karatay-Konya) were carried out by X-Ray Diffractometer (XRD) analyzes
conducted at the Mineral Research and Exploration (MTA) General Directorate in Ankara. The samples
to be analyzed by XRD was ground to a suitable grain size and turned into powder. XRD analyzes were
performed by the Panalytical X’Pert Powder device in MTA General Directorate. The rocks collected
from the area were prepared in Konya Technical University’s Department of Geological Engineering
and examined under a Leica DM2700P polarizing microscope.
GEOLOGY
In the study area located between Aşağıpınarbaşı (Selçuklu-Konya) and Divanlar (Karatay-Konya),
the Lorasdağı formation consists of micritic limestone, crystalline limestone and dolomitic limestone.
The Late Miocene-Early Pliocene İnsuyu formation, which is the oldest of the Cenozoic units, is mainly
represented by beige, yellowish-white colored limestone, clayey limestone, marl and conglomerate,
sandstone, mudstone and claystones that are observed at the intermediate level with these carbonate
rocks. İnsuyu formation is unconformably overlain by Pleistocene aged units. Pleistocene Divanlar and
Konya formations were formed from the edge of the lake towards the middle of the basin. The units
244
formed in the Pleistocene-Holocene transition begin with the Pırlakyayla formation, which is formed
on the edges of the local faults, and it is followed by the Aslımyayla, Göçü and Sakyatan formations.
Topraklı and Karahüyük formations unconformably cover the other units (Fig. 2).
The study area is located in the Konya Graben. The Konya fault zone is located in the west of
the field, and the Divanlar faults are located in the east. Also, in the north of the field, the Göçü fault
extend from the southeast of the Karaömerler and Divanlar faults. These faults, which are all active and
effective in the formation of sinkholes, have the risk of creating a medium-sized earthquake.
Figure 2. Geological map of the study area (modified from MTA, 2002a,b,c, Umut, 2009).
RESULTS
MINERALOGY
The carbonate rocks belonging to the Lorasdağı and Insuyu formations located in the study area are
mainly composed of carbonate minerals such as calcite and dolomite. According to the XRD analysis
results of the soils located in the region between Aşagıpınarbaşı (Selçuklu-Konya) and Divanlar (Karatay-
Konya), commonly calcite, quartz, mica/illite, plagioclase and clay minerals are found in some places,
including jarosite, gypsum, pyrite, aragonite, dolomite, it was determined that they consist of vaterite,
kutnahorite, amphibole and K-feldspar.
The presence of carbonate minerals such as calcite, dolomite, aragonite, vaterite, and kutnahorite,
which are soluble in water, and sulfate minerals such as gypsum and jarosite are important in terms of
the risk of sinkhole in the region.
CONCLUSION
Most of the rocks in the study area between Aşağıpınarbaşı (Selçuklu-Konya) and Divanlar (Karatay-
Konya) are carbonate rocks containing calcite and dolomite. The soils in the study area contain minerals
that dissolve when in contact with water, such as calcite (CaCO3), dolomite [CaMg(CO3)2], aragonite
(CaCO3), vaterite (CaCO3), kutnahorite [Ca(Mn,Mg,Fe)(CO3)2], gypsum (CaSO4.2H2O), and jarosite
[KFe3(SO4)2 (OH)6]. When rocks containing these soluble minerals come into contact with water, they
245
form karstic voids over time. Considering intensive agricultural irrigation activities, drought, and fault
systems, these karstic voids cause sinkhole formations in the region.
REFERENCES
Arık, F., Delikan, A., Özen Y., 2020. BOTAŞ - Pipeline Exploration of Buried Risk Areas South of Salt Lake
Project (GRAP) Phase-2, BOTAŞ General Directorate, Survey and Project Department Project, 443 s.
(Unpublished) (In Turkish).
Delikan, A., Arık, F., Özen Y., 2021. Characteristics of Lacustrine Sediments in Konya-Karapınar Region and the
Reasons for the Formation of the Sinkholes in the Region, International Participation Sedimentology Wor-
king Group Workshop 2020, Balıkesir, 2-5 September 2021, Abstract book, p 51-52.
Linaresa, R., Roqué, C., Gutiérrez, F., Zarroca, M., Carbonel, D., Bach, J., Fabregat, I., 2017. The impact of drou-
ghts and climate change on sinkhole occurrence. A case study from the evaporite karst of the Fluvia Valley,
NE Spain, Science of The Total Environment, 579, 345-358.
MTA, 2002a. Turkey 1/500.000 scaled geological maps series, Konya.
MTA, 2002b. Turkey 1/500.000 scaled geological maps series, Ankara.
MTA, 2002c. Turkey 1/500.000 scaled geological maps series, Kayseri.
Umut, M., 2009. Geological map of MTA Ilgın L29 layout.
246
METAVERSE: A PARADIGM SHIFT IN PUBLIC

RELATIONS INDUSTRY
Asist. Prof. Muhammet Erbay

Selçuk University, Faculty of Tourism, Department of Gastronomy and Culinary Art, Konya, Turkiye.
ORCID Code: 0000-0003-0306-7772
Abstract
Metaverse is a new buzzword that is seemingly circulating. As a merger of worlds, it creates a
convergence of both the physically persistent virtual space and the virtually enhanced physical reality,
which also includes the virtual worlds, augmented reality, and the internet (Kim et al., 2021). The
growing trends in technological advancements has seen the public relations industry wanting to blend
in and also embrace this new world, even though many of our communication experts are still coming
into the reality of metaverse (Cook et al., 2020). Metaverse has been predicted to be the new future and
as such the public relation (PR) industry is persuade to create new ways by which it will sell its brands
and clients in the nearest future (Schenk, 2022). This evolution though still in its wake, promises to be
a much more immersive way to connect and communicate which means richer and more compelling
experiences which will engage both stakeholders and her key audiences (Brassell, 2022). Due to the
acceptance of this new technology by top brands like Facebook and Gucci (Shapiro, 2021; Newzoo,
2021), PR industry must rise up to the use of this technology in a way that complements its practice
and also be ready to take responsibility of the risks that comes with new technological acceptance. This
study looks into how metaverse fits into the PR industry, how it can be used by the industry to better
serve her stakeholders.
Keywords: Public Relations, Metaverse, Virtual reality, Digital Public Relations
Introduction
Metaverse has literarily become the new black in the mirror-world as its relevance and fast accepting
appeal has become a global fit to reckon with. Some years back scientists and researchers relied on the
internet as a tool of communication to share and gain information. This didn’t gain as much acceptance,
but as the years advanced it has become an indispensable tool in our day-to-day activity, as people now
rely on it for almost everything and a life without it is seemingly impossible.
Today the internet as expanded to a far greater fit in its technological advancement, giving rise to
Metaverse with limitless possibilities. Metaverse which is the new hub for technological and digital
exploration, opens up an avenue where both the physical and digital world can co-exist side-by-side
causing a great influence on everyday aspect of life.
247
Metaverse
Metaverse is a simulated network of various digital environments with its main stay on social
connections. It incorporates the use of persistent virtual worlds, blockchains, non-fungible tokens
(NFTs) and augmented reality to create spaces for interaction online which is facilitated by the use of
virtual reality (VR) and augmented reality (AR) headsets (Kim et al., 2021).
As a result of merging augmented reality and virtual reality technologies, participants in the metaverse
are able to interact with each other and enjoy experiences within networked, simulated three-dimensional
environments. Participants have the opportunity to create or re-invent themselves in a multitude of
virtual worlds through the use of avatars (Ravenscraft, 2021).
After the origination of metaverse by Neal Stephenson in 1992 from a science fiction novel (Snow
Crash), metaverse also referred to as Web 3.0 (Cook et al., 2020) became a buzzword used to exaggerate
developmental progress of various related technologies and projects for public relation purposes
(Ravenscraft, 2021). The early quota of 2021 saw an increase in google trend searches of metaverse
as people’s curious to understand the concept heightened. The announcement by Nvida’s CEO Jensen
Huan about his company’s plans to create a metaverse (Shapiro, 2021) was a propellant and it was
about the same time that Facebook’s CEO Mark Zuckerberg also announced the change of its logo and
rebranding of the company’s name to Meta (Kelly, 2021).
Metaverse has a roadmap which has been predicted to take over the internet and social media, as it
proposes to create an encompassing digital playground that submerges people in an unending flow of
digital information (Terdiman, 2007). This roadmap identified the four major scenarios in the metaverse
space (virtual world, mirror world, augmented reality, and lifelogging) (ASF, 2007). All of which has
now been used to create a new world beyond the physical world in less than 15 years of its birth (Kim,
2021). Augmented Reality (AR) is an interactive environment through which virtual overlapping objects
are expressed in 2D or 3D in real space. It helps to reduce objections to the virtual world and allows for
a high sense of immersion (Kim et al., 2021). For example, when a user takes a picture of the traces of
the present ruins with the terminal camera, a scene where the digitally constructed building of the past is
superimposed on the user terminal appears (Kim, 2021). AR can also be seen in its use in the “protech”
industry, which alludes to the merging of real estate and digital technology (Kim et al., 2021).
Lifelogging also known as daily recording is a technology that captures, stores, and depicts everyday
experiences and information about objects and people (Seo, 2008). Its users can capture every moment of
their day-to-day life through the use of text, video, and sound after which the contents are uploaded onto
the server, organized, and can be shared with other users (Bae, 2008). Live logging can be done by using
a sensor-attached sportswear conjointly with an MP3 player which is connected to a network to store
and share information such as music selection, distance per run, and number of calories burned (Bae,
2008). Major services that utilize this include wearable devices (Apple) and Facebook 360 (Facebook)
(Seo, 2008; Bae, 2008).
The Mirror worlds are reflections of the real world (John et al., 2007). For example, the Google
Earth is a mirror world which collects satellite images from all over the world and updates the photos in
regular intervals to reflect the ever-changing appearance of the real world, while the virtual worlds are
alternative worlds similar to reality or completely different from it (Bae, 2008). By using avatars, users
perform activities in the virtual world that are similar to those in the real world in terms of economic
and social activity. Examples include online role-playing games such as Lineage and Second Life (Bae,
2008).
Various contents are being produced using the characteristics of the metaverse. For example, in
the public relations field, users can experience the release of avatar fashion items, play games, make
purchases, and view contents in the metaverse space through space creation. In the field of culture
and art, users can experience orchestra performances and art works using VR and AR specifically.
248
Simulations and games are available in the medical field, as a way of practicing for surgeries as well as
for the treatment of depression (Dong, 2021).
There are a number of educational subjects which students can experience in the field of metaverse
contents, including digital human utilization, AR/VR, and non-face-to-face educational contents, seminars,
job fairs, entrance ceremonies, graduation ceremonies, and educational training. In the entertainment
field, avatars, virtual humans, and digital goods are used to organize brand launches, concerts, and
fan signings in the metaverse space (Kim et al., 2021). Metaverse has also played a significant role in
enhancing the completeness, accuracy, and efficiency of prototypes in the manufacturing industry by
utilizing 3D modeling and computer-aided design (CAD) techniques to design and create components
and products using VR. All these attests to the possibilities of infinite growth of platforms in each field
of the metaverse (Kim et al., 2021).
The Metaverse space has been embraced by a lot of leading firms, with the likes of Facebook
Horizon, Microsoft’s Enterprise and Nvidia Omniverse leading the pace (Shapiro, 2021; Newzoo,
2021). Facebook CEO Mark Zuckerberg changed Facebook’s name to Meta in 2021, also companies
like Gucci and Coca-Cola have nonfungible tokens (NFTs) on sale on their metaverse platforms (Kim,
2021). The Metaverse in itself is becoming an ecosystem where its multiplayers re-create a simulation
of the actual real world (Caulfield, 2021; Kennedy, 2022). The Global Games Market Report (Newzoo,
2021) stated that the players in the metaverse ecosystem include gateways (e.g., Sandbox, Decentraland,
Fortnite) which provides platforms and content, the Infrastructure (e.g., cloud, artificial intelligence,
and connectivity), and the feature providers otherwise called avatar tech (e.g., Tafi), the economy
(e.g., Coinbase) the social media, user interface and immersion (e.g., oculus). The players within the
metaverse can be subdivided based on who creates the content and whether the experience is centralized
or decentralized.
The birth of metaverse is not without dissension as critics have questioned its conceptualization (Lee,
2021; Cook et al., 2021). Critics believe that metaverse is an evolution that is afoot and not a buzzword
as insinuated by many (Lee, 2021; Segal, 2022), while others think of it as a ‘feel-good place of the
exciting future’ created without enough applications (Madison, 2021). Although believed to be in its
primitive form, its evolution is something that no-one can completely comprehend for now.
Public Relations
Public relations (PR) simply put is the practice of managing and disseminating information from
an individual or an organization to the public in order to influence their perception (Trivitt, 2012).
As a strategic communication process, it helps to build mutually beneficial relationships between
organizations and their publics (Stuart, 2012). It is the goal of public relations to inform the public,
prospective customers, investors, partners, employees, and stakeholders about the organization and all
it can provide.
The advent of PR pre-dates to the 20th century and has evolved with time. It can be traced back
to Aristole’s Rhetoric which explained the core foundations for the art of persuasion (Alim, 2020),
which later evolved into propaganda and was used mainly in the United States, the United Kingdom,
and Germany during the breakout of the world wars to rally domestic support and demonize enemies
(Waddington, 2016). The second half of the 20th century saw PR entering into an era of professional
development with the emergence of trade associations, PR news magazines, international PR agencies,
and academic principles for the profession (Waddington, 2016).
In today’s scene, we see how PR’s focus has been shifted from overpriced launch events and
activations to the digital landscape (Schenk, 2022). The pandemic helped to strengthen this trend
as people embraced the concept of remote communication. In an article publication (Schenk, 2022)
Entrepreneur, which talked about Top PR trends that brands should care about, emphases were laid on
249
how the brands and individuals could boost their presence on the digital playground as that has become
the new normal. It addressed how aligning brand purpose with ethical audience can become a tool to
winning over more consumers.
Other valid points raised buttressed on using the social media to put out more engagements, the
use of visual contents and podcasts, and more often than not brand collaborations (Schenk, 2022; Ian,
2022). The use of all these in the new PR industry is believed to help upscale results and put brands and
individuals in a better space. The opinion of Ian (2022), in the article ‘Emerging trends of Modern Public
Relations’, stated that expensive PR firms with be left out of the game as the advent of do-it-yourself
through social media has redefined the flow of information and re-invented new PR outreach strategies.
The Paradigm Shift

The future of PR as an industry has been greatly influenced by the emergence of metaverse as it has
seen new formats in meeting presentations, conversing, networking and informing. The future of PR
is definitely digital with its unending possibilities; as the options available for virtual networking and
speaking events, interviews and podcasts, meet-and-greets, digital book and magazine signings seem
endless (Kennedy, 2022; Brassell, 2022).
The concept of the shift of PR into the metaverse experience can be likened to that of a befitting
marriage. It has become increasingly difficult for PR to operate in a traditional manner and has become
synonymous with online publications, podcasts, and video news as a result of the advent of the digital
and physical medium (the metaverse), resulting in a traditional and new yet trusted and innovative
relationship.
One of the shifts into metaverse that will greatly benefit PR is its boost in live audience (Kennedy,
2022, Slater, 2022). This enables brands and entities to hold workshops, podcast streams, etc. as the
metaverse has a limitless capacity to accommodate large audiences (Kennedy, 2022; Robbins, 2022).
Currently, PR cannot accommodate these things, however, metaverse provides the audience with the
opportunity to meet their role models and idols simultaneously. For example, podcasts and live stream
attendees will be able to see and learn from their role models in real time (Slater, 2022; Robbins, 2022).
Leading to a safe and cost-effective experience.
The exposition to unlimited potential is another evidence of the shift of PR into the metaverse space
(Kennedy, 2022). Networking will be better perceived within the metaverse space because asides
connecting several like minds within a limitless environment, it removes the in-person experience within
the audience and brings them under one virtual umbrella where communication is broader, resulting to
better responses and discovery of new potentials (Robbins, 2022). Predictions has it that PR within the
metaverse space will see more businesses flourishing as the space will give more recognition to brands.
Within the metaverse space, a brand will be everywhere, generating greater recognition and audience
than in a non-virtual environment.
The perfect example of the shift in PR into the digital space is the launch of its first PR agency,
the Metaverse Public Relations Inc. which offers ongoing public relations programs encompassing a
range of strategic communications activities including speaking engagements, category-specific media
relations, product publicity, byline writing and thought leadership (Business Wire, 2022). Its launch
into the metaverse space has already started producing results (Business Wire, 2022). Following a
confirmatory statement by Nexus Studios’ manager, their collaboration with the agency has delivered
news coverage as well as thought leadership in both trade and high-profile business outlets. It also has
helped them reach their audience effectively and has boosted their mission of growth (Business Wire,
2022).
During the Joe Biden’s US presidential election campaign, the metaverse was used in Animal
Crossing, it was also used to host a victory party for his supporters (Lee, 2022). Avatar fashion items
250
using Gucci IP were launched and promoted by Geppetto and Gucci (Yoo, 2021). The virtual world
has also been used to conduct an environmental campaign, showing the entire process of Coca-Cola’s
recycling program (Lee, 2022). A collaboration that helped the Nike brand draw more attention to itself
is its collaboration with Fortnite, which provided a Nike “skin” for game recipients (Lee, 2022).
For the incorporation of Metaverse into PR, a lot still needs to be done to make the transition
worthwhile, effective and efficient (Slater, 2022). It is important that PR professionals and agencies
will not only follow this wind of change but must be able to fully grasps its technicalities to function
maximally.
Their focus mainly must first be to understand metaverse and its functionality (Slater, 2022). A recent
survey by Ipsos (2022) reported less familiarity with the metaverse by 38% of Americans while only
16% were able to identify it correctly. Therefore, understanding the metaverse will help PR professionals
and agencies to rightly bridge the gap and harness the full potentiality of the space.
Industry players must also look into being creative i.e. sourcing for incremental opportunities for
their proposed or mainstay clients. It will be erroneous to delay in planning as strategizing will go a long
way to seizing opportunities when they finally come.
Another focus the PR industry must pay attention to efficient embrace the metaverse is to keep
abreast on current trends. Staying informed and aware will help to prevent being left out and obsolete in
the new skim of happenings.
Becoming an essential resource on metaverse can also help PR firms and agencies to not just be the
plug others will want to learn from, but also plunge their brands into the space and create a good image
from the very get get-go. This will give their brands and clients the advantage of being pacesetters,
ahead of the curve on innovation and activation.
A growing market for metaverse services has emerged as a result of technological advances and
the acceleration of non-face-to-face communication. As the metaverse expands, its impact expands
across education, entertainment, the arts and culture, healthcare, public relations, and manufacturing.
Furthermore, since Virtual Asset Coins (VACs) and Nano FinTechs (NFTs) are now being developed,
the economy and contents of the metaverse have been able to mimic the real-world environment and
establish an era in which a variety of services and businesses can coexist.
Downsides
The implications of the metaverse for communicators are both manifold and complex. The metaverse
is discussed by Robbins (2022) in relation to the impacts that it will have on various communication
streams of which PR industry is not left out. She emphasizes the need for communications and public
relations professionals to understand how to effectively engage with users across and within this new
reality so that organizational and communication objectives can still be achieved.
Another downside to the use of metaverse by PR professionals is that most brand will become too
application-centric. The development of expensive avant-grade applications might not be cost-effective,
making it relatively unaffordable from a consumer’s perspective thereby limiting users experience.
Therefore, the focus should not tend towards technology but for effective communication which will
gain the brands and clients more audience.
Conclusion
Despite some of the challenges and complexities, the metaverse is fast evolving and gaining ground
and far from existing as a threat. Communication professionals can establish themselves as thought
leaders within these virtual spaces by employing academically supported best practices, remaining
flexible and inquisitive, and maintaining a collaborative mindset. It is therefore imperative to strive to
251
create versions of ourselves as communicators that will play important and impactful roles in shaping
these brand-new worlds for the better.
The physical engagements of PR will soon become obsolete as the adoption of metaverse will paint
a new future for PR industries. There will be more of artificial intelligence technology infused into its
operations, as the metaverse will be used for assessing both its audience and collaborators. Blockchain
will be leveraged in new and interesting ways. There will be more virtual events, more press releases
which is already been minted as NFTs, more visual media contents and influencer engagements via
AR and VR for greater audience coverage. The onus therefore lies in the hands of communicators and
players in the industry to brace up and embrace this new world.
REFRENCES
Acceleration Studies Foundation (ASF). (2007). Metaverse roadmap overview. http://www.metaverseroadmap.
org.
Alim, S. (2020). Evolution of public relations. School of Communication and Reputation.
Bae, K. W. (2010). Mirror world through mobile, real space interworking service design. Graduate School of Ajou
University, p. 2.
Brassell, J. (2022). Virtual image: Welcome to public relations in the metaverse. BeyondGames.biz. Retrieved
October 2, 2022, from https://www.beyondgames.biz/22997/welcome-to-public-relations-in-the-metaver-
se/?amp=1
Caulfield, Brian. 2021. “What Is the Metaverse?” The Official NVIDIA Blog, August 10, https://blogs.nvidia.com/
blog/2021/08/ 10/what-is-the-metaverse/.
Cook, Allan V., Mike Bechtel, Siri Anderson, David R. Novak, Nicole Nodi, and Jay Parekh. 2020. “The Spatial
Web and Web 3.0: What business leaders should know about the next era of computing.” Deloitte Insights,
https://www2.deloitte.com/content/ dam/insights/us/articles/6645_Spatial-web-strategy/DI_Spatial-webst-
rategy.pdf
Dong-A Business Review. (2021, September). Combining cognitive disorder treatment technology with VR te-
chnology, opening a new market for game-based mental fitness. dbr.donga.com/article/view/1203/ artic-
le_no/10188/ac/magazine
Han, S. & Kim, T. (2021). News big data analysis of ‘metaverse’ using topic modeling analysis. Journal of Digital
Contents Society, 22(7), 1091-1099.
Ian. (2022). The role of PR and content marketing in the Metaverse in 2023. Pressfarm. Retrieved October 2, 2022,
from https://press.farm/role-of-pr-content-marketing-in-the-metaverse/
John, S., Jamais, C. & Jerry, P. (2007). Metaverse roadmap, a cross-industry public foresight project, p. 7.
Jung, J. W. (2021, April). Library operation in the metaverse era. National Library of Korea Issue Report, vol. 3.
Kelly, Samantha M. 2021. “Facebook Changes Its Company Name to Meta.” CNN Business, October 28, https://
www.cnn.com/ 2021/10/28/tech/facebook-mark-zuckerberg-keynote-announcements/index.html
Kennedy, V. (2022). How will the metaverse affect the PR universe? Forbes. Retrieved October 2, 2022, from
https://forbes.mc/article/how-will-the-metaverse-affect-the-pr-universe
Kim, A. R. (2021, October 1). Digital Times. http://www.dt.co.kr/ contents.html?article _
no=2021100102109932060001
Kim, D. H. (2021, December 6). The future of proptech, ‘Metaverse Apartments’ that connects virtual and reality.
Seoul Economic. https://www.sedaily.com/ NewsVIew /22V6RHG66E
Kim, S. H. & Yoo, J.Y. (2021). A study on the recognition and acceptance of metaverse in the entertainment in-
dustry: Focusing on the case of K-pop idol ‘Aespa’ fandom. Journal of the Korea Entertainment Industry
Association, 15(7), 1-15.
252
Lee, S. H. (2021, March 17). Log in metaverse: Human x space x time revolution. SPRI Issue Report. https:// spri.
kr/posts/view/23165?code=issue_reports
Lee, Alexander. (2021). “With the Metaverse Hype Cycle at Full Blast, Experts Take the Long View.” Digiday,
August 4, https://digiday. com/marketing/with-the-metaverse-hype-cycle-at-full-blast-exper ts-take-the-
long-view/.
Manning, M. J.; Manning, M.; Romerstein, H. (2004). Historical Dictionary of American Propaganda. Greenwo-
od Publishing Group. p. xxviii. ISBN 978-0-313-29605-5. Archived from the original on 5 February 2021.
Metaverse public relations inc.. launches. Business Wire. (2022, May 28). Retrieved October 2, 2022, from https://
www.businesswire.com/news/home/20220528005016/en/Metaverse-Public-Relations-Inc.-Launches
Newzoo (2021). “Metaverse Ecosystem Infographic.” Newzoo, June 25, https://newzoo.com/insights/infographi-
cs/metaverse-ecosysteminfographic/.
Ravenscraft, Eric (2021). “The Metaverse Land Rush Is an Illusion”. Wired. ISSN 1059-1028. Retrieved 2021-
12-28.
Robbins, T. (2022, January 11). What coomunicators need to know about the metaverse and NFTs in 2022. Burrel-
les. https://burrelles.com/what-communicators-need-to-knowabout-the-metaverse-and-nfts-in-2022/
Schenk, L. (2022). The top 7 PR trends that brands should care about right now. Entrepreneur. Retrieved October
2, 2022, from https://www.entrepreneur.com/growing-a-business/the-top-7-pr-trends-that-brands-should-
care-about-right-now/413139
Segal, E.A. (2022, January 11). Metaverse is the wrong solution to the right problem. Psychology Today. ht-
tps://www.psychologytoday.com/ca/blog/social-empathy/202110/metaverse-isthe-wrong-solution-the-ri-
ght-problem
Shapiro, Eben. 2021. “Artificial Intelligence Will Change World, Says Nvidia CEO.” Time, April 18, https://time.
com/5955412/ artificial-intelligence-nvidia-jensen-huang/
Slater, A. (2022). The PR potential of the metaverse. PR Daily. Retrieved October 2, 2022, from https://www.
prdaily.com/the-pr-potential-of-the-metaverse/
Terdiman, Daniel. 2007. “Meet the Metaverse, Your New Digital Home.” CNET. https://www.cnet.com/news/
meet-the-metaverseyour-new-digital-home/
Seo, S. E. (2008). Metaverse development trend and development prospect research. IJournal of The Korean So-
ciety for Computer Game (KSCG), 12, 15-23.
Stuart, E. (2012). “Public Relations Defined, After an Energetic Public Discussion”. The New York Times. Archi-
ved from the original on 17 April 2017.
Waddington, S. (2016). ‘the internet is a conversation’: Lessons from the cluetrain manifesto 17 years on. The
Drum. Retrieved October 2, 2022, from https://www.thedrum.com/opinion/2016/03/10/internet-conversa-
tion-lessons-cluetrain-manifesto-17-years
WORT 89.9FM Madison. (2021). “Enter the Metaverse.” SoundCloud audio, October 18, https://soundcloud.com/
wort-fm/enter-themetaverse
Yoo, J. Y. (2021, November 16). Nike registered a virtual trademark... luxury/fashion full-scale ‘metaverse war.
The JoongAng. https://www.joongang.co.kr/article/ 25024037#home
38% report familiarity with the metaverse, but less than one in ... - ipsos. Ipsos. (n.d.). Retrieved October 2, 2022,
from https://www.ipsos.com/en-us/news-polls/metaverse-opinion
253
KUR’AN’A GÖRE HZ. PEYGAMBER’İN RİSALET

ÖNCESİ MASUMİYETİ
Abdussamet VARLI
Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Özet
İnsanoğlunun var olma serüveni risaletin başlangıcıyla eş zamanlı kabul edilmektedir. Zira ilk insanın
aynı zamanda ilk peygamber olduğu gerçeği ilahi dinlerin ortak kabulleri arasında yer almaktadır. Bu
vahiy geleneği insanoğlunun hayat serüveni içerisinde yaşayabilecek olduğu olası sapmalara tarihi süreç
içerisinde ilahi irade tarafından sürekli müdahale edilmiş olduğunu da kabul etmektedir. Kur’an’da
isimleri zikredilmiş yirmi beş peygamber haricinde insanlık aleminin çok daha fazla peygamberle
muhatap olduğu Kur’an’da zikri geçmekte olan “Biz, bir peygamber göndermedikçe (kimseye) azap
edecek değiliz” (İsrâ 17/15) ayetiyle doğrulanmaktadır.
İnsanlık için bir uyarıcı ve kurtarıcı olarak gönderilmiş olan peygamberlerin, kendilerine tevdi
edilmiş olan risalet görevi esnasında günahtan korunmuş olmaları hem akli hem de nakli bir hakikattir.
Zira insanları Allah’ın emir ve yasaklarına karşı uyarma görevini uhdesinde bulundurmakta olan
bir kimsenin kendisinin günahkâr olması, getirmiş olduğu öğretiyi hem zedeleyecek aynı zamanda
güvenilirliğini ortadan kaldırmak suretiyle vahyin geliş amacına tezat bir görüntü arz edecektir. Bu
itibarla özellikle İslam dininde peygamberlerin risalet sonrası masum oldukları mutlak bir kabuldür.
Ancak peygamberlerin risalet öncesi sürmüş oldukları hayatlarında günahtan korunup korunmadıkları,
bu bağlamda Hz. Peygamber’in risalet vazifesini üstlenmeden önceki hayatında günahtan beri olup
olmadığı hususunda çok açık naslar olup olmadığı meselesi tartışmalıdır. Bu konu üzerinde kaleme
alınmış çalışmaların bir kısmı Hz. Peygamber’in risalet öncesi günahtan masum olmadığını iddia etmiş
bir kısmı ise bu durumu reddetmiştir. Bu çalışma Hz. Peygamber’in risalet öncesi masumiyetini naslar
çerçevesinde değerlendirmeyi amaçlamaktadır.
Anahtar Kelime: Peygamber, Masumiyet, Kur’an
According to the Qur’an The Innocence of the Prophet Before the

Prophethood
Abstract
The adventure of existence of human beings is accepted simultaneously with the beginning of the
prophecy. Because the fact that the first man was also the first prophet is among the common acceptances
of divine religions. This tradition of revelation also accepts that the possible deviations that human
beings can experience in their life adventure have been constantly intervened by the divine will in the
historical process. Except for the twenty-five prophets whose names are mentioned in the Qur’an, the
254
fact that the world of humanity has dealings with many more prophets is confirmed by the verse “We
will not punish (anyone) unless we send a prophet” (Isra 17/15).
The fact that the prophets, who were sent as a warner and savior for humanity, were protected from
sin during the mission of prophethood entrusted to them is both a mental and a transmitted truth. For, the
fact that a person who has the duty to warn people against Allah’s orders and prohibitions is a sinner will
both damage the teaching he has brought and at the same time contradict the purpose of the revelation
by destroying its credibility. In this respect, it is an absolute acceptance that the prophets are innocent
after the prophethood, especially in the religion of Islam. However, whether the prophets were protected
from sin in their lives before the prophethood, in this context, Hz. It is debatable whether there are clear
texts about whether the Prophet was free from sin in his life before he assumed the duty of prophecy.
Some of the works written on this subject are Hz. Some, who claimed that the Prophet was not innocent
of sin before the prophethood, rejected this situation. This work St. It aims to evaluate the innocence of
the Prophet before the prophethood within the framework of the texts.
Keywords: Prophet, Innocence, Qur’an
255
VERGİDEN KAÇINMANIN NEDENLERİ VE EKONOMİK

ETKİLERİ
Prof. Dr. Zeynep Arıkan 1*, Dr. Salih Gürbüz2

1
Dokuz Eylül Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Maliye Bölümü, İzmir,
ORCID: 0000-0001-6710-171X.
2
Dokuz Eylül Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Maliye Bölümü, İzmir.
ORCID: 0000-0002-5690-8136.
ÖZET
Vergi en önemli kamu geliri olup, mali güç ilkesine göre alınmaktadır. Verginin doğru zamanda,
yerde ve miktarda alınması gerekmektedir. Çünkü devletin egemenlik alanında kullandığı en önemli
yetkilerden biri vergi alma yetkisidir. Bu nedenle en az kayıpla doğru alınmalı ve doğru bir şekilde
harcanmalıdır. Vergi, mükellefler üzerinde yük oluşturduğundan, bu yükü azaltmak için yasal ve yasal
olmayan yollardan vergiyi azaltmak ya da ortadan kaldırmak için tepkisel davranışlar gelişir. Mükellefler
yasal olarak vergiden kurtulmak için vergiden kaçınırlar ve vergisel yükümlülüklerini hafifletmeye
çalışırlar.
Vergiden kaçınma yasal bir şekilde vergi yükünden kurtulmanın yoludur. Vergiden kaçınma suç
değildir ve cezai yaptırıma konu olmaz. Mükellefler yasal boşluklardan, muafiyet ve istisnalardan
yararlanarak ya da vergiyi doğrudan olaya sebebiyet vermeyerek vergiden kaçınmaktadırlar. Vergiden
kaçınmak her ne kadar suç olmasa da vergi matrahı erozyona uğramakta ve vergilendirmenin mali ve
sosyal amaçları üzerinde olumsuz etkiler oluşturabilmektedir. Kaçınma ile devlete daha az kaynak
aktarılacak gelir ve servet dağılımı olumsuz etkilenebilecektir.
Bu çalışmada vergiden kaçınmanın kapsamı üzerinde durulduktan sonra, kaçınmaya etki eden
faktörler açıklanacak, ekonomik hayata olumlu ve olumsuz etkileri ve mükelleflerin kendilerine tanınmış
bu yasal hakkı suistimal etmelerinin sonuçları ele alınacaktır.
Anahtar Kelimeler: Vergiden Kaçınma, Vergi Erozyonu, Vergi Cenneti, Vergiyi Yansıtma.
CAUSES AND ECONOMIC EFFECTS OF TAX AVOIDANCE
ABSTRACT
Tax is the most important public income, collected according to the principle of financial power. The
tax must be collected at the right time, place and amount. Because, the authority to collect taxes is one of
the most important powers, used by the state in the area of sovereignty. Therefore, it should be collected
and spent correctly with the least loss. Because tax creates a burden on taxpayers, they may choose to
reduce or abolish the tax through legal or illegal ways. Taxpayers legally avoid tax and try to alleviate
their tax liabilities.
256
Tax avoidance is the legal way to get rid of the tax burden. Tax avoidance is not a crime and is not
subject to criminal sanctions. Taxpayers avoid tax by taking advantage of legal loopholes, exemptions
and exceptions or by not causing the tax directly. Although tax avoidance is not a crime, the tax base is
eroded and can have negative effects on the financial and social purposes of taxation. Less resources will
be transferred to the state by avoiding taxes, and the distribution of income and wealth will be adversely
affected.
In this study, after focusing on the scope of tax avoidance, the factors affecting avoidance will be
explained, its positive and negative effects on economic life and the consequences of taxpayers’ abuse
of this legal right will be discussed.
Keywords: Tax Avoidance, Tax Erosion, Tax Paradise, Tax Reflection.
GİRİŞ
Vergi en önemli kamu geliri olarak ekonomik amaçlara hizmet etmektedir. Kendinden beklenen
fonksiyonları tam olarak, etkin bir şekilde yerine getirebilmesi için tam, doğru ve zamanında alınması
gerekmektedir. Bu nedenle mükelleflerin vergiye tam bir gönüllü uyum içinde olmaları ve giriştikleri
eylemlerle vergi matrahını erozyona uğratmamaları önemlidir. Mükellefler vergilendirme üzerlerinde
bir yük oluşturduğu zaman bu yükten kurtulmanın yollarını arayabilmekte ve bunun için vergiye yasal
ve yasal olmayan birtakım yollarla tepkiler vermektedirler. Verginin reddi, vergi kaçırmak, vergiden
kaçınmak, vergi isyanları bu tepkisel hareketler arasındadır. Mükelleflerin yasal çerçevede vergiden
kurtulma çabası içerisine girmesi vergiden kaçınmadır. Vergiden kaçınma devletin elde ettiği vergi
gelirlerinin azalmasının bir nedenidir. Mükellefler vergiyi doğuran olayın ortaya çıkmasına izin
vermeyerek ya da vergi kanunlarındaki istisna, muaflık gibi avantajlardan yararlanarak, yasal boşlukları
değerlendirilerek vergiden kaçınabilmektedirler. Vergi oranlarının yüksek olması, mevzuatın sık
sık değişmesi mükelleflerin daha az vergi verme çabaları gibi faktörler kişileri vergiden kaçınmaya
yönlendirebilmektedir. Vergiden kaçınmanın ekonomik hayata olumsuzluklar yansıtmadan yaşanması,
bir vergi sığınağı haline getirilmemesi gerekmektedir. Vergiden kaçınmak bir hak olmasına karşılık
mükelleflerin bu hakkı kötüye kullanmamaları gerekmektedir. Bu nedenle yasal sınırları aşmadan,
yasanın lafzı kadar amacına uygun hareket etmeleri önemlidir. İdare ise mükelleflerin kendilerine
tanınan bu hakkı suistimal edip etmediğini etkin bir şekilde denetlemelidir. Vergiden kaçınma ile vergi
kaçırma arasındaki sınır çok iyi çizilmeli ve denetlenmelidir.
Çalışmamızda gelişen ve değişen dünyada kamu harcamalarının artışı finansman aracı olarak verginin
artması gereğini ortaya çıkarınca gerek ulusal ve gerekse uluslararası boyutta vergiden kaçınmaya doğru
eğilmeleri artmıştır. Vergiden kaçınmanın anlamı, nedenleri, yöntemleri ve ekonomik etkileri, eylemin
sonuçları ortaya konmaya çalışılmıştır.
VERGİDEN KAÇINMA KAVRAMI

Mükellefler vergi yüklerini azaltmak amacıyla farklı davranış şekillerine yönelebilirler. Vergiyi
azaltma ya da vergiden kurtulma çabaları kanuni veya kanun dışı yollarla vergi matrahının erozyona
uğratma şeklinde ortaya çıkabilmektedir. Kanuni olarak matrahı erozyona uğratma vergiden kaçınmadır
(Taşkın, 2010, s. 77). Vergiden kaçınma, vergiyi doğuran olayın ortaya çıkmasına sebebiyet vermemek
suretiyle vergi borcunun doğmasını önlemek, vergi borcundan kurtulmaktır. Vergi dışı kaynaklardan
kazanç ve irat elde edilmesi ya da mevzuattaki boşluklardan yararlanılması veya vergiyi doğuran
olaya sebebiyet verilmemesi eylemleri vergiden kaçınma olarak suç teşkil etmezler (Aksoy, 1998, s.
229 - 230). Vergiden kaçınma mükelleflerin vergi matrahını azaltmak veya yok etmek şeklinde vergiye
karşı verdikleri bir tür tepkidir. Kaçınma ile mükellefler vergi dışı kaynaklardan kazanç elde etmeye
çalışmasıdır (Akdoğan, 2014, s. 170).
257
Vergiden kaçınmak, hukuk kuralları ve vergi kanunları içinde, kanun maddelerinin lehe uygun bir
şekilde yorumlanmasıdır. Kanunlara aykırı hareket etmeden kişilerin mükellefiyetlerinden kurtulması
ve hazinenin gelir kaybına uğraması demektir. Vergiden kaçınmak aslında << vergi planlaması >> veya
<<vergi ertelemesi>> demektir. Diğer bir değişle kanuni sınırları aşmamak kaydıyla vergiyi azaltma
eylemidir.
Vergiden kaçınma kavramı ile ilgili olarak farklı ülkelerde farklı kavramlar kullanılmaktadır. Buna
göre vergiden kaçınma, Avusturya’da <<agresif vergi planlaması>>, Güney Afrika’da <<kötü niyetli ya
da müsaade edilemez kaçınma>>, Amerika’da <<kötü niyetli vergi sığınakları>> gibi kavramlarla ifade
edilmektedir (Çiçek ve Sabbağ, 2016, s. 45).
Vergiden kaçınma, mükelleflere kanunlarda yazılan ve kendilerine tanınan imkanlar çerçevesinde
vergi matrahını azaltma eğilimidir. Vergi matrahından düşülecek hususlar kanunlarda belirtilmiştir. Bu
nedenle vergiden kaçınmanın kanunsuz bir yönü bulunmamaktadır. Vergiden kaçınma mükelleflerin
vergi matrahını azaltmak ya da yok etmek suretiyle vergiye karşı verdikleri tepkisel bir hareket olarak
ortaya çıkar. Bu tepkisel hareketi gerçekleştirirken vergi kanunlarının boşluklarından yararlanırlar.
VERGİDEN KAÇINMA VE BENZER KAVRAMLARDAN FARKLARI

Vergiden kaçınma vergi kaçakçılığı ve vergi yumuşaması gibi benzer kavramlarla karıştırılabilmektedir.
Vergi yumuşaması, vergiden kaçınma ve vergi kaçırma eylemlerini karşılaştırdığımızda hepsinin aynı
doğru üzerinde düşünmek mümkündür.
Şekil 1: Vergi Yumuşaması, Vergiden Kaçınma ve Vergi Kaçakçılığının Kanuna Uygunluklarına Göre
Sıralanması
Kaynak: Çelik, 2019, s. 355.
Vergi yumuşaması devletin farkında olduğu ve izin verdiği bir vergi azaltma yoludur. Örneğin devlet
vergi teşvikleri çıkartarak gelişmemiş yerlerde yapılacak yatırımlara vergi avantajı sağlandığında bu bir
vergi yumuşamasıdır. Genellikle devlet böyle teşviklerle vergi gelirlerini azaltmakta ve bazı giderlerden
de kurtulmaktadır. Bu nedenle, vergi yumuşaması hem kanunlara ve hem de hukukun ruhuna uygundur
ve devlet politik alanından yararlanmak anlamına gelir (Çelik, 2019, s. 355 - 356).
Vergi kaçırmada kanunlara aykırı davranılması suretiyle verginin bir kısmını ya da tamamını beyan
etmeme durumu söz konusu iken, vergiden kaçınmada kanunların tanıdığı imkanlar dahilinde vergi
matrahını azaltıcı bir hareket vardır. Örneğin kanuni defterlerde ve kayıtlarda hesap ve muhasebe
hileleri yapmak ya da kanuni defterlere kaydedilmesi gereken hesapları vergi matrahını azaltarak başka
defter ve belgelerle kaydetmek Vergi Usul Kanunu’nun (VUK) 359. maddesine göre kaçakçılık suçu
olup, aynı zamanda vergi ziyaı oluşturmaktadır. Oysaki kişinin kanunlardaki istisna ve muaflıklardan
yararlanması, vergi ayrımının yapılması vergiden kaçınmaktadır. Vergiden kaçınmakla vergi kaçırmak
mükelleflerin vergiye karşı gösterdikleri tepkisel hareketler olmakla birlikte farklı özelliklere
sahiptirler.
258
Tablo 1: Vergiden Kaçınma İle Vergi Kaçırma Arasındaki Farklar ve Benzerlikler
Vergiden Kaçınma Vergi Kaçırma

- Türk vergi kanunlarında yasal düzenlemesi - Kanunlarda yasal düzenlemesi yoktur.
vardır
- Amaç vergi yükünü azaltmaktır. - Amaç vergi yükünü azaltmaktır.
- Vergiye tepkisel bir harekettir. - Vergiye tepkisel bir harekettir.
- Kanunlara aykırı bir durum yoktur. - Kanunlar çiğnenmiş olur.
- Suç fiili oluşmaz. - Fiil bir suçtur.
- Cezai bir durum yoktur. - Cezai bir sonuç doğurur.
- Hazine gelir kaybına uğrar. - Hazine gelir kaybına uğrar
- Kanunların lafzına uygun, ruhuna aykırı bir - Kanunun hem lafzına hem de ruhuna aykırı bir
harekettir. harekettir.
- Kanun boşluğundan yararlanılır. - Kanunlarda yasak yöntemler kullanılır.
Kaynak: Tarafımızdan hazırlanmıştır.
Vergiden kaçınma ile peçeleme arasındaki ayrımda ise, peçeleme vergiden kaçınmanın kanuni
olmayan şeklidir. Peçeleme <<kanuna karşı hilenin>> bir türüdür. Başka bir deyişle, vergilendirilmesi
amaçlanan ekonomik sonuç, başka bir hukuksal kullandırma altında vergi dışı bırakılmakta ve bu şekilde
kanun bu yoldan dolaşılmak istenmektedir. Peçelemede taraflar kanunun özüne uygun davranılıyormuş
gibi hareket etseler de, onu özünü ihlal etmektedirler (Kaneti, 1989, s. 49). Peçeleme özel hukukun
kanuna karşı hile ve objektif iyiniyet kurallarına aykırılık özelliği taşır (Öncel, Kumrulu ve Çağan,
2021, s. 28).
VERGİDEN KAÇMANIN NEDENLERİ

Kişileri vergiden kaçınmaya yönlendiren çok ekonomik, ahlaki, psikolojik ve vergi sisteminden
kaynaklanan neden bulunmaktadır. Bunların belli başlıkları şunlardır.
- Vergi mevzuatının çok ayrıntılı ve karışık olması yanında sık sık değişmesi, yıkıcı bir etki
oluşturarak kişilerin tepkisel hareketlerine neden olmaktadır.
- Matrahı azaltarak ya da yok ederek kanun boşluklarından yararlanmak ve daha güçlü bir ekonomik
yapıya sahip olma arzusu.
- Mükellefler belge düzenine uymadıkları ya da çeşitli yollardan vergi kaçırdıkları zaman vergi
ziyaı, usulsüzlük, hürriyeti bağlayıcı cezalara maruz kalmaktadırlar. Cezaların ağırlığından
çekinen mükellefler vergi yüklerini azaltmak için vergi kaçırmaktansa vergiden kaçınmayı tercih
etmektedirler.
- Vergiden kaçınmak mükellefler için vergiyi erteleme yoludur. Vergi oranlarının yüksek olması
mükellefleri maliyetleri azaltma çabası içine sokmaktadır.
- Vergi ahlakının düşük olması, kamusal hizmetlerden memnuniyetsizlik, yargıya olan güvenin az
olması kaçınmanın nedeni olabilmektedir.
- Vergi sistemindeki dolaylı – dolaysız vergilerin ağırlıklı, sistemin adaletsiz olması, idari
etkinsizlik, sık sık af uygulamaları mükellefleri kaçınmaya yönlendirmektedir.
259
- Kişisel faktörler olarak da vergi bilinci, vergi ahlakı, mükellef psikolojisi kaçınmaya yönelten
etmenler arasındadır.
- Vergi sisteminde çok sayıda istisna, muaflık ve indirim uygulamalarının mükelleflerin teşvik
edilmesinden ziyade vergiden kaçınmaya imkan verecek ölçüde gereğinden fazla olması,
- Ülkenin ekonomik durumu, enflasyon, istikrar, gelir düzeyi de mükellefleri kaçınmaya
yönlendirebilmektedir. Mükelleflerin ileriye dönük bakış ve beklentileri onları bu şekilde
davranmaya yöneltebilmektedir.
- Kar / zarar hesaplamalarının yapılacağı dönemler hizmetle erteleme ile dönemsel hizmet veren
işletmeler için elde edilen karın vergisini bir sonraki döneme bırakmak,
- Nakit sermaye artırımı yapmak. İşletmeler borç almak ya da üçüncü kişilerden kaynak kullanımı
yapmak yerine özkaynak kullanımını hedefleyen bir teşvikle vergi yüklerini azaltabilmektedirler.
- Demirbaş satış karlarının fona aktarılması. Bu avantaj varlıkların satışından elde edilen karla
ilgilidir. İşletmeler kullandıkları cihaz, makine, otomobil gibi duran varlıklarının amortisman
süreleri bittiği zaman yapacakları satışlarda çok kar elde ediyor gözükmektedirler. Bu yöntemle
elde edilecek kar fon hesabında tutulur ve o yılın kazancına eklenmez ve böylelikle işletme rahat
bir nefes alma imkanına kavuşur,
- Vergiyi doğuran olayı vergilendirmenin olmadığı alanlara yöneltmek, ihracat veya ithalat
işlemlerinde karı vergisiz ülkelerde bırakmak, serbest bölgelerin avantajlarından yararlanmak için
buralarda faaliyet göstermek, yurtdışında imalat yaptırmak yurtdışından yapılan mal ve hizmet
tedarikini şirketin offshore merkezlerinde kurmuş olduğu grup şirketleri aracılığı ile yapmak
(Apak, 2017).
VERGİDEN KAÇINMANIN YOLLARI

Vergiden kaçınmanın yolları çok çeşitli olabilmektedir.
- Çeşitli vergi kanunlarında yer alan muafiyet ve istisnalardan yararlanmak,
- İndirilecek giderleri tespit etmek ve kanunen kabul edilmeyen giderlerin nelerden oluştuğunu
tespit etmek,
- İşletmelerde bir yıldan fazla kullanılan ve aşınmaya, yıpranmaya ya da kıymetten düşmeye
maruz kalan gayrimenkullere, alet, edevat, mefruşat, demirbaş ve maddi olmayan duran varlıklar
şeklindeki iktisadi değerlerin amortismanlarını azalan bakiyeler (hızlandırılmış amortisman)
yöntemine göre belirlemek,
- Stok maliyeti, fire v.b. gibi kalemleri doğru belirleyebilmek. Kar hesaplamaları, yönetim stratejileri
ve benzer yollarla işletmeler ortalama maliyet yöntemlerini seçebilmektedirler ve fireler dikkate
alınarak doğru maliyetlere ulaşırlar. Doğru maliyetlerle fazla ödenecek vergiler engellenecektir.
- Serbest bölge ve teknokent uygulamaları kaçınma yoludur yeni teknolojik gelişmeler, yapay zeka
yaklaşımı, kodlama gibi alanların doğması önemlidir. Teknokentlerde gelir vergisi, kurumlar
vergisi ve katma değer vergisi gibi vergilerden istisnalarla daha az vergi ödenebilmektedir.
- Şüpheli hale gelmiş ticari alacaklar için karşılık ayrılabilir.
- Vergi ertelemesi ile bazı kazançların fon hesabına aktarılması suretiyle vergi ertelenebilir.
- Borsada yabancı görünümlü hisse senedi alım ve satımı yapılabilir.
Vergiden kaçınmanın yollarının belli başlıları sayılmasına karşılık, bu yollar sayılanlarla sınırlı
değildir. Zira değişen ve gelişen ekonomik, sosyal, siyasi nedenlerle bu kaçınma yolları artmakta ve
zamanla değişmektedir.
260
VERGİDEN KAÇINMA TEKNİKLERİ VE EKONOMİK ETKİLERİ

Vergiden kaçınmada çok çeşitli teknikler kullanılmakta ve bunların ekonomik etkileri farklı şekillerde
kendini göstermektedir.
• Transfer Fiyatlandırması
Transfer fiyatlandırması aynı ülkede faaliyet yapan kişilerin vergiden kaçınmak amacıyla
başvurdukları bir vergi planlama yoludur.
Transfer fiyatlandırması, bir firmanın doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak kar paylaşımı yoluyla
bağlantılı bulunduğu aynı çıkar grubu içinde yer aldığı alt ve yan ya da ana firma ya da şubeleriyle mal ve
hizmet alışverişi ile üzerindeki vergi yükünü azaltmak amacıyla uygulandığı bir fiyattır (Tuncer, 2008,
s. 11). Transfer fiyatlandırması ile, ana şirketin mal ve hizmet satımlarında uygulandığı fiyatı kendisine
idari ve mali yönden bağlı olan şirketler arasında emsallerine uygunluk ilkesine göre belirlemeyerek
vergiden kaçınma yoluna gidilmektedir (Güneş, 2007, s. 57).
Transfer fiyatlandırması vergi idaresi açısından önemlidir. Vergi planlama aracı olması idarenin vergi
gelirlerinin etkilenmesine neden olmaktadır. Çok uluslu bir şirketin yüksek vergi oranlarının uygulandığı
bir ülkede faaliyette bulunan ilişkili şirketine yüksek bedelle mal/hizmet satarak veya bu şirketten düşük
bedelle mal/hizmet alarak ilişkili şirketin karını ve ödeyeceği vergi azaltma imkanı bulunmaktadır. Bu
durum aynı ülkede faaliyette bulunan şirketler içinde geçerlidir (Pamuk, 2012, s. 174).
Transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağılımı Türk Vergi Sistemi’ne 5422 sayılı Kanunla
<<örtülü kazanç>> olarak sınırlı bir şekilde girmiştir ve 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun
13. maddesinde tekrar düzenlenmiş ve <<Transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımı>>
şeklinde genişletilmiştir.
Ulusal ve uluslararası vergi mevzuatlarında transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımı
ülkelerarası sermaye hareketlilikleri, ülkelerin farklı vergi mevzuatları ve doğrudan yatırımlar gibi
makro düzeyde önem arz etmektedir (Yaltı, 2007, s. 62).
• Örtülü Sermaye
Örtülü sermaye, kurumların, sıkı bir bağlantı içinde bulundukları kişi ve kuruluşlardan sağladığı ve
sürekli işletmede kullanılmasıyla sermaye işlevi gören borçları ifade eder. Ancak kaynakların tamamı
değil belli bir kısmı aşan kısmı örtülü sermayedir.
Şirketler sermaye temin etmek ya da sermaye artırımına gitmek yerine ortaklardan borçlanmayı
tercih ederler ve böylelikle faiz gideri elde ederler. Daha sonra bu faiz giderlerini kardan düşerler ve
böylece örtülü sermaye yoluyla daha düşük bir vergi matrahına kavuşarak vergiden kaçınmış olurlar
(Işık, 2005, s. 42). Örtülü sermaye uygulamasında vergi yükünden kurtulan şirketler düşük maliyetle
üretim yapabilme imkanına kavuşarak ekonomik yönden güçlenirler. Bu durum diğer şirketlerin vergi
yükü altında ezilmelerine ve böylelikle rekabet güçlerini kaybetmelerine ve sonuçta iflasın eşiğine
gelmelerine neden olabilmektedir.
• Maddi Olmayan Duran Varlıkların Kullanımı
Vergiden kaçınmanın bir diğer yolu da maddi olmayan duran varlıklardan yararlanmaktadır. Maddi
olmayan duran varlıklarla işletmeler faaliyetlerini gerçekleştirirken gelir elde ederler. Söz konusu bu
varlıklar bazı işletmelerde hiç kullanılmazlar, dünyanın önde gelen işletmelerinde bu varlıklar sıkça
kullanılmaktadır. Bu nedenle bu kalemi kullanan işletmelerin bilançolarının doğru ve güvenilir olması
için maddi olmayan bu varlıklar gibi bunun güvenli bir şekilde oluşturulması gerekmektedir (Kılıç,
Demirkan ve Nazır, 2021, s. 1122).
Yüksek değerli maddi olmayan duran varlıkların kayıtlı bulunduğu yerler sistematik olarak
saptırılmakta ve bu varlıklar daha düşük vergili bir ülkede faaliyet gösteren birimin sahipliğine
261
verilmektedir. Düşük vergiler ülkede faaliyet gösteren birim yüksek vergili ülkede faaliyet gösteren
birime lisans faturası düzenlemekte ve bu işlemde yüksek vergili ülkede faaliyet gösteren şirket için
<<vergiden indirim kalemi>> olarak gösterilebilecek bir tutar ortaya çıkmaktadır. Diğer şirket ise elde
ettiği gelirden hiç vergi vermeyerek ya da çok az miktarda vergi ödeyerek vergi avantajından yararlanır.
Maddi olmayan duran varlıklar için yapılan ödemeler yoluyla vergiden kaçınmada üç faktör etkili
olmaktadır (Vergi Mükellefi Savunucuları Derneği, 2017).
- Çok uluslu şirketler teknoloji yoğun olduklarında, maddi olmayan duran varlıkların diğer varlıklar
içindeki oranı yüksektir.
- Vergi cenneti ülkelerde faaliyet gösteren şirketin diğer ilişkili kurumlara maddi olmayan duran
varlıklarla ilgili fatura kesmesine izi verilmektedir.
- Kesilen bu faturaların vergiden indirilmesine izin verilmektedir.
• Vergi Cenneti Mekanlara Kaçış
Vergi cennetleri ve offshore finans merkezlerine sermayenin kaçışı ile vergiden kaçınılabilmektedir.
Çoğu firmalar vergiden kaçınmak için kendi ülkesi yerine vergi avantajlarından yararlanabilmek amacıyla
vergi oranlarının hiç olmadığı ya da çok az olduğu vergi cenneti mekanları seçerek iş merkezlerini
buralarda kurabilmektedirler. Böylelikle vergiden kaçınabilmektedirler. Vergi cennetleri kişilerin mukim
oldukları ülke açısından vergiden kaçınmasına ortam hazırlayan mekanlardır.
Vergi cennetleri yabancı sermayedarlara ve şirketlere çok fazla vergi avantajı sunan ülke ya da
bölgelerdir. Çok sayıda vergi avantajı sunan bu bölgeler ya da ülkeler şirketlerin vergi merkezlerini ya da
yatırımcıları kendilerine çekmeyi başararak (Doğan ve Kabayel, 2016, s. 84 - 85). Vergiden kaçınmaya
ortam hazırlamaktadırlar. Gelirinin vergilendirilmesini istemeyen kişiler vergi cennetlerini tercih etmekte
ve faaliyetlerini bu alanlara kaydırmaktadırlar. Amaç mukim oldukları ülkenin vergilendirilmesinden
kaçınmak olup cennet alanlara yönelerek hiç vergi ödememek ya da çok az vergi ödemek suretiyle
vergiden kaçınmaktadırlar.
Vergi cennetleri, vergiden kaçınmak isteyen kişilerin sığındıkları yerler olarak küresel yoksulluğu
artırıcı etkiler yapmakta ve ülkelerin vergi gelirlerinin aşınması ile mali yapılarının bozulmasına ve
kamusal hizmetlerin kalitesinin düşmesine yol açmaktadırlar (Yiğidim, 1999, s. 89). Vergi cennetlerinde
yolsuzluk, kaçakçılık, uyuşturucu ticareti gibi faaliyetlere yönelmek, kara para aklamak zararlı vergi
rekabetine yol açarak bu mekanları daha cazip hale getirmektedir. Vergi cennetlerinin bu durumu vergi
ve kamu mali sistemini bozmakta ve kamusal gücü zayıflatmaktadır.
Vergiden kaçınma ne kadar çok önlenirse ekonomi o derecede sağlıklı ve istikrarlı işler, hizmet
kalitesi yükselir. Vergiden kaçınma vergi kaçırmaya dönüşmemeli ve takibinin iyi yapılması gereklidir.
Türkiye’de vergiden kaçınma ve vergi kaçırma eylemleri ve önlenmesine yönelik yöntemler bulmak
ve bu yöntemleri uygulamak Hazine ve Maliye Bakanlığı Vergi Denetim Kurulu yetkili olup vergi
kayıp ve kaçağının neden olduğu kayıt dışı ekonomiyi küçültmek ve vergiye gönüllü uyum sağlamak
faaliyetlerini yürütür. İdareye düşen görev mükelleflerin kendilerine tanınan vergiden kaçınma hakkını
suistimal etmeden, yasal düzen içinde kalmalarını ve bu avantajı bir sığınak haline getirip getirmediklerini
denetlemektedir.
VERGİDEN KAÇINMANIN SONUÇLARI

Vergiden kaçınmanın mükellefe tanına bir hak olarak uygulanmasında ekonomik hayata olumlu ve
olumsuz etkilerinin olmaması gerekmemektedir. Mükelleflerin bu hakkı suistimal etmeleri bir takım
olumsuzlukların yaşanmasına neden olmaktadır.
- Vergiden kaçınma eylemi suç olmasa da, vergiden kaçınmak isteyen mükellefler çeşitli yollarla
bu amaçlarına ulaşmakta ve vergiden kaçınma yolları bulmak için arayış içine girmektedirler.
Eylem görünürde suç olmasa da, herkesin mali gücüne göre vergi ödemesi ilkesine aykırılık teşkil
262
edecek bir boyuta gelebilmekte, bu ise mükelleflerin vergi ödevini gerçekleştirme amacına aykırı
düşmektedir.
- Vergiden kaçınma eylemine çok fazla başvurulduğunda bu durum, vergi matrahının aşınmasına
ve matrahta erozyon riskinin ortaya çıkmasına neden olabilecektir.
- Vergiden kaçınan mükellefler aynı durumda olup kaçınmayan mükelleflere göre avantajlı bir
pozisyona düşmekte ve mali açıdan güçlenip rekabet güçlerini artırabilmektedir. Böylelikle
benzer mükelleflere aralarında rekabet eşitsizlikleri ortaya çıkabilecektir. Gelir ve servet dağılımı
bozulur.
- İleri derecede vergiden kaçınmak kanunları amacından uzaklaştırmaya neden olabilecektir. İstisna,
muafiyet, indirim ve kanuni boşluklardan yararlanarak vergiden kaçınmak vergilendirmenin mali
amacını olumsuz etkiler.
- Vergiden kaçınma mümkün olduğunca mükellefin az vergi ödeme çabası içerisine girmesidir. Bu
durum mükellefin vergiye tam uyum çabası içerisinde olmadığının bir göstergesidir ya da vergiye
gönüllü uyum sağlıyor gözüküp uyumsuzluğunun bir göstergesidir.
- Mükelleflerin sıkça ve gereğinden fazla vergiden kaçınma çabası içerisine girmeleri vergi
idaresinin daha az kamu alacağı tahsil etmesine, daha az kamusal hizmet yapılmasına neden
olabilecektir.
SONUÇ
Vergiden kaçınma ile vergi yumuşaması ve vergi kaçırma fiilleri farklılık arz eden durumlar olarak
karşımıza çıkmaktadır. Vergiden kaçınma mükellef açısından avantajlar sağlarken hukuksuzluk
içermemekte ve vergi alacaklısı devletin gelir kaybına imkan tanımaktadır. Vergi yumuşaması vergi
idaresinin bir politik aracı olarak kullandığı bir argüman olarak sosyal, ekonomik v.b. sonuçları söz
konusuyken vergi kaçırma fiili hukuksuz ve cezai müeyyidesi olan sonuçları ile vergi ceza hukukunda
önemli düzenlemeleri içerisinde barındırmaktadır.
Vergiden kaçınmada devlet için vergi kaybı olması nedeniyle sınırlandırılması gerekliliği ön plana
çıkmaktadır.
Bu nedenle vergiden kaçınmanın sınırlandırılması için dünya genelinde eylem planları
hazırlanmaktadır. Vergiden kaçınmanın kamu maliyesi ve ülke ekonomisi için istenen sonuçları
oluşturabilmesi için;
- Büyüklüğünü ölçmek,
- Etkileyen faktörleri ortaya koymak
gerekmektedir.
Vergi vermenin oluşturacağı katma değerin yararı konusunda vergi bilincini artırmak, adil bir vergi
düzeni oluşturmak, kayıt dışılığı azaltmak mükellefleri vergiden kaçınmadan alıkoyabilecek hususlardır.
Kaynakça
A. Akdoğan. (2014). Kamu Maliyesi. Ankara: Gazi Kitapevi.
A. Doğan ve M. Kabayel. (2016). Küresel Vergi Rekabeti ve Vergi Cennetleri Üzerine Değerlendirmeler. Liberal
Düşünce Dergisi(81), s. 75 - 98.
Arslan Yiğidim. (1999). Doğu Asyada Döviz Kuru Krizi ve İMF’nin Yaklaşımı. Ekonomik Yaklaşım Dergisi,,
10(32), s. 87 - 96.
B. Yaltı. (2007). Transfer Fiyatlandırmasında Gizli Emsal. Vergi Sorunları Dergisi(251).
263
B. İşgüden Kılıç, M. Demirkan ve A. Nazır,. (2021). MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR VE VARLIK-
LARDA DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ STANDARTLARININ KİLİT DENETİM KONULARINA YANSIMA-
SI. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(4). 07 20, 2022 tarihinde
https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1215069 adresinden alındı
D. Ş. Çelik. (2019). Muhasebe Perspektifinden Vergiden Kaçınma Kavramı. Muhasebe ve Vergi Uygulamaları
Dergisi, 12(2), s. 353 - 376.
H. Işık. (2005). Çok Uluslu Şirketlerde Örtülü Kazanç. Maliye Bakanlığı Yayını, Ankara.
İ. H. Güneş. (2007). Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımının KDV Yönüyle İncelenmesi.
Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi(38).
İ. Pamuk. (2012). Kurumlar Vergisi Kanunu’na Göre Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı.
Vergi Raporu Dergisi(151).
M. Öncel, A. Kumrulu ve N. Çağan. (2021). Vergi Hukuku. Ankara: Turhan Kitapevi.
S. Tuncer. (2008). Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımında Yaşanan Kaos. Yaklaşım Dergi-
si(182).
S. Kaneti. (1989). Vergi Hukuku. İstanbul: Filiz Kitapevi.
S. Çiçek, Jale Sabbağ. (2016). Mükelleflerin Vergiden Kaçınma Algısı ve Demografik Belirleyicileri Üzerine Bir
Araştırma: Isparta Örneği. Sosyoekonomi, 24(28), s. 43 - 64. doi:https://doi.org/10.17233/se.13784
Ş. Aksoy. (1998). Kamu Maliyesi. İstanbul: Filiz Kitapevi.
T. Apak. (2017). Vergi Kaçıramazsınız Ancak Vergiden Kaçınabilirsiniz. 08 30, 2022 tarihinde Alomaliye: https://
www.alomaliye.com/2017/06/05/vergi-kacirma-vergiden-kacinma/ adresinden alındı
Vergi Mükellefi Savunucuları Derneği. (2017). Vergiden Kaçınma Yöntemleri. 08 08, 2022 tarihinde https://www.
versav.org.tr/2017/04/10/vergiden-kacinmavergi-kacirma-ve-vergi-kacakciligi-nedir/ adresinden alındı
Y. Taşkın. (2010). VERGİ PSİKOLOJİSİ VE VERGİYE KARŞI MÜKELLEF TEPKİLERİ. İstanbul Üniversitesi
Maliye Araştırma Merkezi Konferansları. 0, s. 68 - 90. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. 09 28, 2022 tarihinde
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/7890 adresinden alındı
264
MONITORING OF COMMUNITY MOBILITY WITH CNN

MODELS FOR SMART CAMPUSES
Ahmet Bestami KÖSE1*, Sinan UĞUZ2**

Isparta University of Applied Sciences, Faculty of Technology, Computer Engineering Department, Isparta, Turkey.
*1
Isparta University of Applied Sciences, Faculty of Technology, Computer Engineering Department, Isparta, Turkey.
**2
ORCID Code: 0000-0003-3817-0999
ABSTRACT
Campuses are social spaces where students spend most of their time. The reflections of the rapid
increase in the world population also directly affect the life on university campuses. The increase in
the number of students in the campuses whose establishments are quite old may cause disruptions in
some services. Determining the density of people will ensure that more quality time is spent on campus
areas. In this study, the density of people in some living areas in Isparta University of Applied Sciences
Technology Faculty building was determined by deep learning methods. The images used for this were
obtained with the open source Crowdhuman dataset. This community detection model was developed
with three different stat-of-the-art CNN models. This models are Faster RCNN, YOLOv4, and SSD.
In the next stage, the test processes of the project were carried out with real-time images obtained
from the pilot area. The highest mAP(s) value was obtained with the 78.2% YOLOv4 model. With
the developed mobile application, areal density maps were presented to people in real time. With this
study, it is possible to make inferences such as following the crowds in the areas with intensive use in
the campus, taking measures to reduce the density, and offering productive living spaces in the newly
designed campuses.
Keywords: Object Detection, Crowded Detection, Smart Campus
265
DETERMINATION OF THE EFFECT OF LIQUID/SOLID

RATIO AND ETHANOL CONCENTRATION ON TOTAL
PHENOLIC CONTENT IN THE PRODUCTION OF
CHERRY STALK TINCTURE BY RESPONSE SURFACE
METHODOLOGY
Safa Karaman
(ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1865-661X)
Nigde Ömer Halisdemir University, Engineering Faculty, Food Engineering Department, Niğde, Turkiye
ABSTRACT
Tincture is a liquid product produced by the process of hydroalcoholic extraction from various parts
of plants. Tinctures are liquid plant extracts that are widely used, especially in the field of phytotherapy.
In this study, the effect of liquid/solid ratio and ethanol concentration, which are two effective parameters
in the production of cherry stalk tincture, on the total phenolic contents of the final product was
investigated and the effect of the process parameters on the total phenolic content was modeled using
the response surface methodology. In the study, the liquid/solid ratio ranged between 3-10 mL/g and
the ethanol concentration was in the range of 25-75%, and tincture was produced at 11 points according
to the trial design. The total phenolic content of the tincture samples obtained varied in the range of
2588-6210 mg GAE/L. The highest total phenolic content was determined in the product to which the
quite low amount of solvent (4.03 mL/g) was added per unit plant, and it was determined that the total
phenolic contents of the tincture samples decreased as the amount of added solvent increased. The
effect of both solid/liquid ratio and ethanol concentration on the total phenolic content of the products
was found to be statistically significant in the production of cherry stalk tincture, and it was observed
that the total phenolic content increased with the increase in ethanol concentration. As a result of the
optimization study, it was determined that the highest total phenolic content can be observed in the
cherry stalk tincture, which will be produced under the conditions of 4.03 mL/g liquid/solid ratio and
67.68% ethanol level.
Key words: Cherry stalk, tincture, total phenolic content, optimization
INTRODUCTION
Tincture is a pharmaceutical form of the medicinal plants and it is concentrated liquid herbal extracts
produced by hydroalcoholic extraction and commonly used as herbal medicine (Olech et al., 2012).
It was reported that the tincture is more efficient compared to powder form of the same plants due to
the formation of the herbs shows superior bioavailability (Bone, 2003). Tinctures reflect the bioactive
266
characteristics of the related plant and showed high antioxidant capacity and antiradical activity (Kaplan,
2020). Seifried et al. (2007) reported that the phytochemicals such as polyphenols present in medicinal
plants in high quantities and they help to protect the body against free radical because these compounds
show free radical scavenging activity and so they limit the oxidative stress. For the preparation of
the tincture and optimization of the processing variables, different scientific studies are performed by
different scientists (Köprü et al., 2020, Kaplan et al., 2019; Kaplan et al., 2020; Petrović et al., 2022).
In the current study, effects of two different processing variables namely liquid/solid ratio and ethanol
concentration on the cherry stalk tincture were investigated and the best production condition was
determined using optimization process of response surface methodology.

Cherry stalk was provided by Karakas Co (İstanbul, Türkiye). Ethanol was purchased from
Merck (Germany).
Production of tincture
At the beginning of the study, cherry stalk was powdered using a grinder. Then the cherry stalk powder
was mixed with hydroalcoholic solutions prepared according to the central composite rotatable design in
Table 1. Two different factors namely liquid/solid ratio and ethanol concentration were selected for the
production of tincture and the levels of liquid/solid ratio and ethanol concentration ranged between 3-10
mL/g and 25-75%, respectively. The prepared samples according to the design in Table 1 was stored at
room temperature and dark conditions for 14 days. At the end of the duration, the samples were filtered
press and stored for further analysis.
Total phenolic content analysis
For the determination of the total phenolic content of the tincture samples, the methodology suggested
by Köprü et al. (2020) was followed. A 200 µL of tincture sample was mixed with 1.8 mL distilled water.
Then 1 mL of Folin Cioceltau reagent (1/10 v/v) was added and then 2 mL of sodium carbonate (2% w/v)
was incorporated and mixed well using a vortex. The samples were stored for 2 h at room conditions and
finally, the absorbance of the samples was recorded using a UV-vis spectrophotometer (Shimadzu UV-
vis 1800, Japan). Total phenolic content of the samples was calculated using a calibration curve prepared
by gallic acid standard as mg GAE/L. The measurements were replicated with three repetitions.
Data modeling and optimization
Optimization was carried out by using desirability function of the Design-Expert® Software
Version 7.0 (Stat-Ease Inc., Minneapolis, USA) and maximum and minimum response values and their
corresponding extraction conditions were determined. Analysis of variance (ANOVA) was conducted to
reveal the differences among the processing variables.
RESULTS
Total phenolic content of the cherry stalk tincture samples was determined the averaged values were
tabulated in Table 1. As is seen, the highest total phenolic content (6210 mg GAE/L) was recorded for
the sample prepared by 4.03 mL/g and 67.68% ethanol level while the lowest value (2588.3 mg GAE/L)
was recorded for the sample prepared by 6.5% liquid/solid ratio and 25% ethanol concentration.
267
Table 1. Central composite rotatable design used in the production of chery stalk tincture
Run A:Liquid/solid ratio B:EtOH Concentration (%) TTPC (mg GAE/ L)

1 6.5 50 4023.5
2 4.03 67.68 6210.0
3 8.97 32.32 2814.0
4 6.5 50 4539.7
5 6.5 75 3757.2
6 8.97 67.68 3030.2
7 6.5 50 4023.5
8 4.03 32.32 3918.1
9 6.5 25 2588.3
10 10 50 3124.8
11 3 50 6065.4
The change of total phenolic content of the cherry stalk tincture was illustrated as 3D surface plot in
Fig. 1. Design-Expert® Software
TPC (mg GAE/ L)

6210
-Expert® Software
67.68
TPC (mg GAE/ L)2588.38
mg GAE/ L) X1 = A: Liquid/solid ratio 6300
ign Points
X2 = B: EtOH Concentration (%)
0
5350
TPC (mg GAE/ L)
8.38
58.84 5509.84 4400
Liquid/solid ratio 3450

EtOH Concentration (%) 4984.36
2500
50.00 3
4458.88
3933.4 3407.92
41.16
4.03 67.68
5.26 58.84
6.50 50.00
32.32
A: Liquid/solid ratio
7.74 B:41.16
EtOH Concentration (%)
4.03 5.26 6.50 7.74 8.97 8.97 32.32
X1: A: Liquid/solid ratio

X2: B: EtOH Concentration (%)
Fig. 1. Change in total phenolic content of cherry stalk tincture depending on the processing variables.
As is seen from the Fig.1, increase in total phenolic content of the cherry stalk tincture increased with
the increment of ethanol concentration and decreased with the increase in liquid/solid ratio. The linear
effect of both processing variables was found to be statistically significant (p<0.05, Table 2). As is seen
from Table 2, model was also determined to be significant and the insignificant lack of fit showed that
the selected model was successful for the explanation of the data.
268
Table 2. ANOVA analysis results for the chery stalk tincture.
Sum of Mean F p-value

Source Squares df Square Value Prob > F
Model 14317116 5 2863423 48.46 0.0003 significant
A-Liquid/solid ratio 8908861 1 8908861 150.76 < 0.0001
B-EtOH
2164516 1 2164516 36.63 0.0018
Concentration (%)
AB 1077107 1 1077107 18.23 0.0079
A^2 290837 1 290837 4.92 0.0773
B^2 1321571 1 1321571 22.36 0.0052
Residual 295466 5 59093
Lack of Fit 117814 3 39271 0.44 0.7482 not significant
Pure Error 177653 2 88826
Cor Total 14612582 10
Fig. 2 illustrates the maximization and minimization process results of the cherry stalk tincture. As
is seen, the maximum total phenolic content of the samples would be at 4.03 mL/g and 67.68% ethanol
concentration while the minimum total phenolic content of the cherry stalk tincture would be at 8.97
mL/g and 32.32% ethanol concentration.
Fig. 1. Maximization and minimization analysis of cherry stalk tincture.
269
DICUSSION
Total phenolic content of the cherry stalk tincture ranged between of 2588-6210 mg GAE/L and it
was revealed that liquid/solid ratio and ethanol concentration showed a significant effect on the total
phenolic content of the samples. In a similar study, Köprü et al. (2020) reported that the total phenolic
content of the clove tincture samples was in the range of 13.81–23.84 mg GAE/mL and they reported
that the ethanol concentration showed a significant effect on the total phenolic content of the samples. In
another research, Kaplan et al. (2019) investigated the effect of liquid/solid ratio, ethanol concentration
and storage period on some bioactive performance of the Origanum onites and they reported that the
Increase of solid level increased the bioactivity values of tincture samples, but this increment decreased
the tincture yield significantly. Optimization results showed that the highest total phenolic content would
be at 50% ethanol concentration, 6 ml ethanol level which means the liquid/solid ratio is 1:5 and 15 days
storage for the tincture samples. In a similar research, the effect of glycerol -as a green solvent- addition
into solvent mixture (50:50 ethanol:distilled water), on some biofunctional properties of Origanum
onites L. was investigated and reported that the glycerol addition showed significant effect on the total
phenolic content of the samples.
REFERENCES
Bone, K. (2003). A clinical guide to blending liquid herbs: herbal formulations for the individual patient. Elsevier
Health Sciences.
Kaplan, M., Yilmaz, M. M., Uslu, R., Köprü, S., Gözelle, H., & Muhderem, G. 2019. An optimization study for
the production of Origanum onites tincture by response surface methodology: Effect of liquid/solid ratio,
ethanol concentration and storage period. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 16(1): 11-22.
Kaplan, M., Yilmaz, M. M., Say, R., Köprü, S., & Karaman, K. 2020. Bioactive properties of hydroalcoholic ext-
ract from Origanum onites L. as affected by glycerol incorporation. Saudi Journal of Biological Sciences,
27(8): 1938-1946.
Köprü, S., Say, R., Karaman, K., Yilmaz, M. M., & Kaplan, M. 2020. Optimization of processing parameters for
the preparation of clove (Syzygium aromaticum) hydroalcoholic extract: A response surface methodology
approach to characterize the biofunctional performance. Journal of Applied Research on Medicinal and
Aromatic Plants, 16: 100236.
Olech, M., Nowak, R., Los, R., Rzymowska, J., Malm, A., & Chrusciel, K. 2012. Biological activity and composi-
tion of teas and tinctures prepared from Rosa rugosa Thunb. Open Life Sciences, 7(1): 172-182.
Petrović, M., Jovanović, M., Lević, S., Nedović, V., Mitić-Ćulafić, D., Semren, T. Ž., & Veljović, S. (2022). Valori-
zation potential of Plantago major L. solid waste remaining after industrial tincture production: Insight into
the chemical composition and bioactive properties. Waste and Biomass Valorization, 13(3): 1639-1651.
Seifried, H. E., Anderson, D. E., Fisher, E. I., & Milner, J. A. (2007). A review of the interaction among dietary
antioxidants and reactive oxygen species. The Journal of Nutritional Biochemistry, 18(9): 567-579.
270
DİMETHOMORPH PESTİSİTİNİN HEMA HİDROJEL

YAPISINDAN KONTROLLÜ SALIMI
Bahar YILMAZ ALTINOK

Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Biyomühendislik Bölümü, Karaman
ORCID Code: ( 0000-0002-6315-3018)
ÖZET
Kontrollü salım teknolojisinde hidrojellerin kullanılması önemli bir rol oynar. Dimethamorph
pestisitinin kontrollü salınımı için potansiyel bir dağıtım aracı olarak HEMA-hidrojellerikullanıldı.
Dimethamorph’un salım kinetiği, UV–Vis ölçümleri kullanılarak belirlendi. Genel olarak, ilk
Dimethamorph salım hızı hızlıydı, birkaç gün sonra azaldı. Bu nedenle HEMA-hidrojelin yüzeyindeki
(veya yakınında) Dimethamorph’un jelin ilk şişmesinden sonra hızla dağıldığını gösterdi. Daha sonra,
Dimethamorph konsantrasyonu 4 ila 10 gün arasında sabit tutuldu. Dimethamorph’un kümülatif salım
çok kontrollü ve sürekli bir şekilde gerçekleşerek rapor edildi.
Anahtar kelimeler: Dimethomorph, HEMA-hidrojel, kontrollü salım, UV spektroskopisi
CONTROLLED RELEASE OF DIMETHOMORPH PESTICIDE FROM HEMA

HYDROGEL STRUCTURE
ABSTRACT
The use of hydrogels plays an important role in controlled release technology. HEMA-hydrogels
were used as a potential delivery vehicle for the controlled release of the pesticide Dimethamorph.
The release kinetics of Dimethamorph were determined using UV–Vis measurements. Overall, the
initial Dimethamorph release rate was fast, after a few days it subsided. It therefore showed that the
Dimethamorph on (or near) the surface of the HEMA-hydrogel dissipates rapidly after the initial
swelling of the gel. Thereafter, the Dimethamorph concentration was kept constant from 4 to 10 days.
The cumulative release of Dimethamorph has been reported to occur in a very controlled and continuous
manner.
Keywords: Dimethomorph, HEMA-hydrogel, controlled release, UV spectroscopy
GİRİŞ
Son yıllarda hidrojel yapıları, kontrollü salım uygulamaları için potansiyel dağıtım araçları olarak
büyük ilgi görmektedir. Hidrojeller, su emebilen ve hacimleri önemli ölçüde genişleyebilen üç boyutlu
hidrofilik makromoleküler ağlardan oluşmaktadır (Aouada et al., 2010).
271
Hidrojellerin suyun mevcudiyetine ve yokluğuna cevaben önemli şişme ve çökmeye maruz kalma
kabiliyetleri vardır. Bu kabiliyetler sayesinde farklı alanlarda potansiyel uygulamalarına izin verirler.
Örneğin, biyomedikal uygulamada, tıp, farmasötik ve kontrollü salım teknolojisinde kullanılmaktadır.
Aynı zamanda hidrojellerin kullanımı su tutma kapasitesini artırabilir. Böylece bitkilerin kalitesini
iyileştirebilir.
Toprak uygulamalarında hidrojeller, artan su emilimini kolaylaştırarak, sulama sıklığını ve
buharlaşmaya bağlı su kaybını en aza indirir. Ek olarak, tarımsal alanlarda, çevreye güvenli salınımını
düzenlemek için toksik bir pestisit veya mikro besin maddesini kapsülleyebilen bir hidrojel olması
avantajlıdır.
Sistemik işlevi olan mantar ilacı temelli bir pestis olan Dimethomorph incelenmiştir. Bu pestisit
Pythium ve Phytophthora türleri gibi organizmaların neden olduğu küf ve kök çürüklüğünü tedavi etmek
için kullanılır (Hao et al., 2019).
Tarımsal kimyasalların (pestisitler, herbisitler, besinler) kontrollü salınımı, topraktaki aktif
bileşenlerin yerel konsantrasyonunu korumak ve akışı azaltmak için kullanılır.
Bu çalışmada, kontrollü salım teknolojisinde hidrojelleri kullanmak için önemli bir rol
oynadıklarından, Dimethomorph pestisitinin kontrollü salınımı için potansiyel dağıtım araçları olarak
HEMA hidrojellerini rapor ediyoruz.
Şekil 1. Pestisit içeren hidrojel yapısı
MATERYAL VE METOT
HEMA hidrojeli hazırlama
HEMA hidrojeli, HEMA monomer molekülü, bir başlatıcı APS (Amonyum persülfat), MBA
(N-N’metilenbisakrilamid) ve TEMED (N,N,N’,N’-Tetrametil etilendiamin) gibi çapraz bağlayıcı
ajanları içerir. Monomer sıvı halde alınır ve başlatıcı monomer içinde çözülür. Bu şekilde monomer
karışımı hazırlandı. HEMA (0.137 mL) ve diğer APS (0.002 g), MBA (0.0077 g) ve TEMED (10 µL)
bileşenleri çözündürülerek hazırlandı (Yılmaz, 2022).
SEM ile morfolojik karakterizasyonu
HEMA hidrojellerinin morfolojisi ve yapısı, taramalı elektron mikroskobu (SEM) ile incelenmiştir.
Hidrojel numuneleri, SEM görüntülemeden önce 5 nm Au ile kaplandı. Hidrojellerin SEM görüntüleri
yaklaşık 1 µm mesafede elde edildi.
Pestisit molekülünün hidrojel içerisine yüklenmesi
Hidrojel numunelerine yüklenen pestisit miktarı bir UV-Vis spektrofotometre kullanılarak belirlendi.
Pestisit konsantrasyonu spektrofotometrik ölçümlerle belirlendi ve hidrojele yüklenen pestisit miktarı,
yükleme solüsyonundaki ilk ve son pestisit miktarı arasındaki farktan hesaplandı (Abisha et al., 2022).
272
Pestisit molekülünün hidrojel içerisinden salınması

Pestisit yüklü HEMA’ların pestisit salım miktarı, önceden belirlenmiş bir tampon çözeltisinde
(Shimadzu UV 1800) UV spektrofotometresi ile saatlik olarak belirlendi. Tüm ölçümler 240 saatte
tamamlandı. Tüm sonuçlar üçlü olarak gerçekleştirildi ve aşağıdaki denklemde görüldüğü gibi kümülatif
salım biriminde sunuldu (Yılmaz, 2022).
Kümülatif sürüm = Mt/M0 × 100
M0 hidrojele önceden yüklenen pestisit miktarı, Mt ise salınan pestisit miktarıdır.
SONUÇ ve TARTIŞMA
HEMA bazlı hidrojelleri başarılı bir şekilde hazırlandı. Dimethomorph pestisiti HEMA hidrojelleri
ile başarılı bir şekilde kompleksleştirilmiş ve SEM ile morfolojik yapıları karakterize edilmiştir. Şekil
2’de görüldüğü üzere HEMA hidrojeli (a) ve Dimethomorph pestisiti içeren HEMA hidrojeli (b)
yapılarının yüzeyleri farklılık göstermektedir. Pestisit içermeyen hidrojel yapısı daha pürüzsüz bir yüzey
alana sahiptir.
Şekil 2. HEMA hidrojel (a) ve pestisit içeren HEMA hidrojel (b) yapısı
Dimethamorph’un salım kinetiği, UV–Vis ölçümleri kullanılarak belirlendi. Genel olarak, ilk
Dimethamorph salım hızı hızlıydı, birkaç gün sonra azaldı. Bu nedenle HEMA-hidrojelin yüzeyindeki
(veya yakınında) Dimethamorph’un jelin ilk şişmesinden sonra hızla dağıldığını gösterdi. Daha sonra,
Dimethamorph konsantrasyonu 4 ila 10 gün arasında sabit tutuldu. Dimethamorph’un kümülatif salım
çok kontrollü ve sürekli bir şekilde gerçekleştirilerek rapor edildi (Şekil 3).
Şekil 3. HEMA hidrojelinde kümülatif pestisit salınımı zamanın işlevi. Sonuçlar ortalama ± standart olarak
ifade edilir sapma (n = 3)
273
Sonuçlara bakıldığında Dimethamorph pestisitinin kontrollü salımı başarılı bir şekilde gerçekleştirildi
ve rapor edildi. Bu pestisit moleküllerinin aşırı kullanımı başta bitkiler olmak üzere çevre, hayvan, insan
ve diğer organizmalara zarar vermektedir. Kontrollü ve yeterince kullanımı daha sağlıklı bir pestisit
tüketimini sağlayacktır.
REFERENCES
Abisha W, Dhas DA, Balachandran S, Joe IH 2022. Molecular Structure, Spectroscopic Elucidation (FT-IR, FT-Ra-
man, UV-Visible and NMR) with NBO, ELF, LOL, RDG, Fukui, Drug Likeness and Molecular Docking
Analysis on Dimethomorph. Polycyclic Aromatic Compounds, 1-44.
Aouada FA, de Moura MR, Orts WJ, Mattoso LH 2010. Polyacrylamide and methylcellulose hydrogel as delivery
vehicle for the controlled release of paraquat pesticide. Journal of Materials Science, 45(18): 4977-4985.
Hao K, Lin B, Nian F, Gao X, Wei Z, Luo G, Wu,G 2019. RNA-seq analysis of the response of plant-pathoge-
nic oomycete Phytophthora parasitica to the fungicide dimethomorph. Revista argentina de microbio-
logía, 51(3): 268-277.
Yılmaz B 2022. Release of nifedipine, furosemide, and niclosamide drugs from the biocompatible poly (HEMA)
hydrogel structures. Turkish Journal of Chemistry, 46(5): 1710-1722.
274
TAKIM SPORCULARININ İLETİŞİM BECERİLERİ VE

SPORA BAĞLILIK DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ
(KOCAELİ İLİ ÖRNEĞİ)
Burhan ALTUN1*, Murat AYGÜN2

1*
Ardahan University, School of Physical Education and Sports, Turkey.
0000-0001-6002-7617
2
Ardahan University, School of Physical Education and Sports, Turkey.
0000-0002-7636-8325
ÖZET
Bu çalışmada, Kocaeli ilindeki takım sporcularının iletişim becerileri ve spora bağlılık
düzeylerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma grubunu Kocaeli ilinde bulunan 239 sporcu
oluşturmuştur. Çalışmada, araştırmacı tarafından oluşturulmuş kişisel bilgi formu, sporcuların iletişim
becerilerini ölçmek için Korkut ve Bugay (2014) tarafından yapılmış ‘İletişim Becerileri Ölçeği’ ve
Kelecek ve diğerleri (2018) tarafından geliştirilen ‘Sporcu Bağlılık Ölçeği’ kullanılmıştır. Değişenlerin
normal dağılım gösterip göstermediğini öğrenmek için çarpıklık basıklık değerlerinden yararlanılmıştır.
İki kategorili değişkenlerde t testi tekniği ve ikiden fazla değişkende ANOVA testinden yararlanılmıştır.
Anlamlı çıkan farklılıkları bulabilmek için varyansların homojenliği dikkate alınarak tukey testi
kulanılmıştır. Anlamlılık düzeyi p<0,05 olarak kabul edilmiştir. Elde edilen bulgular neticesinde,
takım sporcularının sporcu bağlılığı ölçek düzeyleri ile iletişim kurmaya isteklik düzeyleri arasında
istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Araştırmamıza katılan takım sporcularının sporcu
bağlılık düzeyleri arttıkça iletişim kurmaya istekli oldukları görülmüştür.
Anahtar kelimeler: İletişim becerileri, spora bağlılık, takım sporcuları
INVESTIGATION OF COMMUNICATION SKILLS AND SPORTS

COMMITMENT LEVELS OF TEAM ATHLETES (EXAMPLE OF KOCAELI
PROVINCE)
ABSTRACT
The objective of this study is to analyze the communication skills and sports commitment levels
of team athletes in Kocaeli province. The research group includes 239 athletes in Kocaeli province. In
the study, the personal information form created by the researcher, the ‘Communication Skills Scale’
developed by Korkut and Bugay (2014) and the ‘The Sport Engagement Scale’ developed by Kelecek
275
et al. (2018) have been used to measure the communication skills of the athletes. The skewness and
kurtosis values have been used to find out whether the variables showed a normal distribution. The t-test
technique has been used for two-category variables and the ANOVA test for more than two variables.
The tukey test has been used considering the homogeneity of the variances in order to find the significant
differences. Significance level was accepted as p<0.05. As a result of the findings, a statistically significant
relationship has been found between team athletes’ athlete loyalty scale levels and their willingness to
communicate. It has been concluded that the team athletes participating in our research are more willing
to communicate as their athlete commitment levels increase.
Keywords: Communication skills, commitment to sport, team athletes
GENEL BİLGİLER
İnsan hayatı ile birbirinden koparılamaz hal alan spor, hayatının sonuna kadar sağlıklı, keyifli ve
iyi bir ruhsal zihne sahip olmakta önemli yer edinmiştir (Taşgın ve Çağlayan, 2011). Bu yüzden spor
hayatımızın birçok bölümünde yer almaktadır. Spor sayesinde bireyler kendini kendilerini daha iyi ifade
etme, sosyalleşme ve iletişim gibi birtakım kazanımlar elde etmektedir.
İletişim; düşünce ve duyguların bir kişiden diğerine yüz ifadeleri, eller, kollar, baş hareketleri,
konuşmalar yoluyla iletilmesi veya yazı, telefon, radyo, televizyon vb. iletişim araçlarının kullanımının
artması diye adlandırılmaktadır (Kavcar ve diğerleri, 2004). Günlük hayatımızın başında kişiler arası
ilişki vardır ve insanlar iletişim sayesinde ilişkilerini düzene koyarlar. İnsanı insan yapan iletişim
sağlama yeteneği ve neticesinde oluşan kültürel birikimdir. Bu kültürel birikim ve iletişimsel yeterlilik,
doğumdan sonra doğaya ve diğer organizmalara göre çok daha zayıf olan insan üstünlüğünün temelidir.
İletişimin yanı sıra başkalarının duygu, düşünce ve sosyal hayatını ortaya çıkarır, paylaşır, etkiler ve
onlardan etkilenir. Kişi doğuştan gelen iletişim becerileriyle dünyaya gelse bile, iletişim kalıpları ve
becerileri birdenbire insanların karşısına çıkmaz. Bireyler etrafındaki insanlar ile etkileşim kurarak
iletişim sağlama bilincine kavuşurlar (Deniz, 2003). Bu etkiletişim, toplumsal bağın gelişmesi ve
iletişimdeki önemi daha da artırmaktadır. Ayrıca iletişim sürecinin etkili gerçekleşmesinde bağlılık ve
spora bağlılık kavramları da önemli bir yer tutmaktadır.
Bağlılık temelde dikkat ve yoğunlaşma olarak iki temel faktörden oluşan psikolojik bir var
olma durumu olarak açıklanmaktadır. Bağlılık düzeyi, çalışanların davranış ve hareketlerine şekil
vermektedir. Bağlılık kurmuş bir çalışan, örgütün misyon ve vizyonuyla, amaç ve değerlerine karşı
olan pozitif tutumlarını eylemleri vasıtasıyla gösterir (Whan, 2011). Spora bağlılık kavramı, sosyal
değişim teorisinden türemiştir ve yazarlara göre bireyler, katılımlarının yeterli derecede elverişli olduğu
sürece faaliyetlere katılırlar (Scanlan ve diğerleri, 1993). Bu çalışmada, aktif spor sürecinde bireylerin
iletişimden kaynaklı kazanımları ve bağlılıklarıyla oluşabilecek durumlarının tespit edilmesi için Kocaeli
ilindeki takım sporcularının iletişim becerileri ve spora bağlılık düzeylerinin incelenmesi amaçlanmıştır.
MATERYAL VE METOT
Araştırmanın çalışma grubunu, Kocaeli ilinde faal olarak takım sporlarıyla uğraşan amatör ve
profesyonel 239 sporcu oluştururken, katılımcıların 102’si futbol, 69’u basketbol, 41’i voleybol ve
27’sinin hentbol sporu yaptıkları görülmektedir. Katılımcıların demografik özelliklerini (cinsiyet, yaş,
kulüp türü ve spor branşı) belirlemek amacıyla araştırmacı tarafından kişisel bilgi formu, sporcuların
iletişim becerilerini ölçmek amacıyla Korkut ve Bugay (2014) tarafından hazırlanmış ‘İletişim
Becerileri Değerlendirme Ölçeği’ kullanırlırken, spora bağlılık düzeylerini ölçmek amacıyla da Kelecek
ve diğerleri (2018) tarafından Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmış ‘Sporcu Bağlılık
Ölçeği’ kullanılmaktadır. Bu çalışma Ardahan Üniversitesi Bilimsel Yayın ve Etik Kurulu tarafından
E-67796128-000-2200017476 sayı ile kabul edilmiştir.
276
Araştırmada değişkenlerin normal dağılıp gösterip göstermediğine bakıldıktan sonra gruplar

arasındaki farklılıklar incelenirken, iki kategorili değişkenler de t testi ve ikiden fazla kategoriye sahip
değişkenlerde Anova testinden yararlanılmıştır. Anova testinde anlamlı çıkan farklılıkları bulabilmek
için varyansların homojenliği dikkate alınarak Tukey testinden yararlanılmıştır.
BULGULAR
Tablo 1. Sosyo-Demografik Özelliklere İlişkin Frekans Dağılım Tablosu
N %
Kadın 87 36,40
Cinsiyet
Erkek 152 63,60
Amatör 152 63,60
Kulüp Türü
Profesyonel 87 36,40
Futbol 102 42,68
Voleybol 41 17,15
Spor Branşı
Hentbol 27 11,30
Basketbol 69 28,87
17-22 yaş 83 34,73
Yaş 23-28 Yaş 133 55,65
29 yaş ve üzeri 23 9,62
Toplam 239 100,00
Çalışmaya katılanların, %36,40’ının(87) kadın, %63,60’ının(152) erkek olduğu, %63,60’ının(152)

kulübünün amatör, %36,40’ının(87) profesyonel olduğu, %42,68’inin(102) futbol, %17,15’inin(41)
voleybol, %11,30’unun(27) hentbol ve %28,87’sinin(69) basketbol branşında olduğu, %34,73’ünün(83)
17-22 Yaş, %55,65’inin(133) 23-28 yaş, %9,62’sinin(23) 29 yaş ve üzerinde olduğu görülmektedir.
Tablo 2. Cinsiyet Değişkeni ile Ölçek Alt boyutları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi
Cinsiyet t testi
n Ort. ss T P
Sporcu Bağlılığı Kadın 87 65,15 9,38
-0,892 0,374
Ölçek Erkek 152 66,47 11,82
İletişim Becerileri Kadın 87 87,72 23,11
-1,926 0,056
Ölçek Erkek 152 93,32 18,66
İletişim İlkeleri ve Kadın 87 35,02 9,45
-1,809 0,072
Temel Beceriler Erkek 152 37,16 7,46
Kadın 87 14,15 3,97
Kendini İfade Etme -1,595 0,113
Erkek 152 14,94 3,15
Etkin Dinleme ve Kadın 87 21,25 5,31
-1,984 0,049*
Sözel Olmayan İletişim Erkek 152 22,59 4,48
İletişim Kurmaya Kadın 87 17,30 5,27
-1,99 0,049*
İsteklik Erkek 152 18,63 4,36
*p<0,05
277
Sporcu bağlılığı ölçeği ve İletişim becerileri ölçeğinin cinsiyet değişkeni arasında matematiksel
olarak gözle görülür farklılık görülmemektedir (p>0,05). Etkin dinleme ve sözel olmayan iletişim salt
boyutunun cinsiyet değişkeni açısından anlamlı olduğu görülmektedir (p<0,05). Erkeklerin (Ort=22,59,
ss=5,31; Ort=18,63, ss=4,36) ortalamaları kadınlara göre anlamlı derecede yüksektir.
Tablo 3. Kulüp Türü değişkeni ile Ölçek Alt boyutları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi
Kulüp Türü t testi

N Ort. ss T P
Amatör 157 62,42 11,70
Sporcu Bağlılığı Ölçek -8,694 0,001*
Profesyonel 82 72,22 5,67
İletişim Becerileri Amatör 157 87,78 23,99
-4,358 0,001*
Ölçek Profesyonel 82 97,40 9,75
İletişim İlkeleri ve Amatör 157 34,93 9,68
-4,469 0,001*
Temel Beceriler Profesyonel 82 38,91 3,89
Amatör 157 14,24 4,11
Kendini İfade Etme -2,939 0,004*
Profesyonel 82 15,37 1,75
Etkin Dinleme ve Sözel Amatör 157 21,26 5,54
-4,326 0,001*
Olmayan İletişim Profesyonel 82 23,57 2,70
İletişim Kurmaya Amatör 157 17,34 5,35
-4,115 0,001*
İsteklik Profesyonel 82 19,55 2,97
*p<0,05
Sporcu bağlılığı ölçek düzeyleri açısından kulüp türü değişkeni arasında istatistiksel olarak anlamlı
bir farklılık bulunmaktadır (p<0,05). Profesyonel olanların (Ort=72,22, ss=5,67) düzeyleri anlamlı
derecede yüksektir. İletişim becerileri ölçek düzeyleri bakımından kulüp türü değişkeni arasında
istatistiksel olarak gözle görülür fark bulunmaktadır (p<0,05). Profesyonel olanların (Ort=97,40,
ss=9,75) düzeyleri anlamlı derecede yüksektir. İletişim ilkeleri ve temel beceri, kendini ifade etme, etkin
dinleme ve sözel olmayan iletişim ve iletişim kurmaya isteklik alt boyutlarında profesyonel olanların
daha yüksek ortalamayı alarak anlamlı oldukları görülmektedir (p<0,05).
278
Tablo 4. Spor Branşı değişkeni ile Ölçek Alt boyutları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi
Spor Branşı Anova

N Ort. ss F p Fark**
Futbol 102 65,97 12,58
Sporcu Voleybol 41 63,12 12,41
1,928 0,12 -
Bağlılığı Ölçek Hentbol 27 64,89 9,24
Basketbol 69 68,14 7,36
Futbol 102 91,45 20,33
İletişim Voleybol 41 86,59 22,19
Becerileri 0,992 0,39 -
Ölçek Hentbol 27 93,96 25,83
Basketbol 69 92,77 17,23
Futbol 102 36,38 8,20
İletişim İlkeleri Voleybol 41 34,20 9,19
ve Temel 1,373 0,25 -
Beceriler Hentbol 27 37,56 9,87
Basketbol 69 37,22 7,01
Futbol 102 14,58 3,43
Kendini İfade Voleybol 41 13,78 3,73
1,6 0,19 -
Etme Hentbol 27 15,52 4,54
Basketbol 69 14,94 2,84
Futbol 102 22,29 4,86
Etkin Dinleme
ve Sözel Voleybol 41 21,10 4,91
0,716 0,54 -
Olmayan Hentbol 27 22,37 6,02
İletişim
Basketbol 69 22,32 4,22
Futbol 102 18,20 4,48
İletişim Voleybol 41 17,51 5,10
Kurmaya 0,321 0,81 -
İsteklik Hentbol 27 18,52 6,19
Basketbol 69 18,29 4,32
*p<0,05 **Tukey Testi
Sporcu bağlılığı ölçek ve iletişim becerileri ölçeği ve alt boyutlarında spor branşı değişkeni açısından
ortaya çıkan sonuçlarda gözle görülür bir fark görülmemektedir (p>0,05). Sporcu bağlılığı ölçeğinde
basketbol sporcularının yüksek ortalamaya sahip olmalarına rağmen, iletişim becerileri ölçeği ve alt
boyutlarında hentbol sporcularının yüksek ortalamayı aldığı görülmektedir (p>0,05).
279
Tablo 5. Yaş değişkeni ile Ölçek Alt boyutları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi
Yaş Anova
N Ort. Ss F P Fark**
17-22 yaş 83 67,37 11,32
Sporcu Bağlılığı
23-28 yaş 133 66,00 10,26 3,169 0,04* 1>3
Ölçek
29 yaş ve üzeri 23 60,91 12,78
17-22 yaş 83 94,27 18,88
İletişim Becerileri
23-28 Yaş 133 88,73 21,99 2,365 0,09 -
Ölçek
29 yaş ve üzeri 23 95,26 15,40
17-22 yaş 83 37,55 7,11
İletişim İlkeleri ve
23-28 Yaş 133 35,40 9,13 2,138 0,12 -
Temel Beceriler
29 yaş ve üzeri 23 37,83 6,34
17-22 yaş 83 15,20 3,40
Kendini İfade Etme 23-28 Yaş 133 14,20 3,59 2,628 0,07 -
29 yaş ve üzeri 23 15,30 2,82
Etkin Dinleme ve 17-22 yaş 83 22,77 4,52

Sözel Olmayan 23-28 Yaş 133 21,47 5,14 2,81 0,06 -
İletişim 29 yaş ve üzeri 23 23,39 3,49
17-22 yaş 83 18,73 4,70
İletişim Kurmaya
23-28 Yaş 133 17,67 4,92 1,497 0,22 -
İsteklik
29 yaş ve üzeri 23 18,74 3,57
*p<0,05 **Tukey Testi
Sporcu bağlılığı ölçek ve iletişim becerileri ölçeği ve alt boyutlarında yaş değişkeni açısından ortaya
çıkan sonuçlarda gözle görülür bir fark görülmemektedir (p>0,05). Sporcu bağlılığı ölçeğinde 17-22 yaş
arasındaki sporcularının yüksek ortalamaya sahip olmalarına rağmen, iletişim becerileri ölçeği ve alt
boyutlarında 29 yaş ve üzerinden olan sporcularının yüksek ortalamayı aldığı görülmektedir (p>0,05).
TARTIŞMA VE SONUÇ
Takım sporcularının iletişim becerileri ve sporcu bağlılık düzeylerinin incelendiği çalışmamızın bu
bölümünde sporcuların iletişim becerileri ve sporcu bağlılık düzeylerinin analiz sonuçlarına yönelik
bulguların literatürdeki farklı kaynaklar gözetilerek yorumlanması ve tartışılmasına yer verilmiştir.
Araştırmamıza katılan sporcuların demografik özelliklerine göre araştırma sonuçları incelendiğine
sporcu bağlılığı ölçek düzeyleri açısından cinsiyet değişkeni arasında istatistiksel olarak anlamlı bir
farklılığa rastlanmamıştır. Literatür incelendiğinde araştırmamızın sonuçlarıyla çelişen ve benzerlik
gösteren birkaç çalışma mevcuttur. Uzgur ve diğerleri (2021) rekreasyonel koşucuların spora bağlılık
düzeylerinin incelenmesi isimli çalışmalarında katılımcıların cinsiyet değişkeni bakımından spora
bağlılıkları arasındaki ilişkiyi incelemişlerdir. Analiz sonuçlarına göre içselleştirme alt boyutunda
gruplar arasında istatistiksel açıdan anlamlı farklılıklar olduğunu tespit etmiş olup, bu farkın kadın
katılımcılar lehine gerçekleştiği sonucuna varmışlardır. Kelecek ve Göktürk’ün (2017) çalışmasında
280
kadın futbolcuların en yüksek puanı coşku alt boyutunda en düşük puanıyla güven alt boyutlarında
aldıklarını görülmüştür. Elde ettiğimiz bulgulara göre iletişim becerileri ölçeği etkin dinleme, sözel
olmayan iletişim düzeyleri ve iletişim kurmaya isteklilik alt boyutları açısından cinsiyetler arasında
istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunmaktadır. Erkeklerin bu alt boyutlardaki düzeyleri kadınlara
göre daha baskındır. Bu durumu erkeklerin hem sosyal hayatta daha fazla yer almalarına hem de türe
özgü yapılarına bağlayabiliriz
Çalışmamızdan elde ettiğimiz analiz sonuçlarını incelediğimizde sporcu bağlılığı ölçek düzeyleri
açısından kulüp türü değişkeni arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmaktadır. Kulüp
türleri profesyonel olanların sporcu bağlılık ölçek puanları amatör olanlara göre anlamlı derecede
yüksek olduğu görülmüştür. Bunun nedeni profesyonel sporcuların, spor branşını geçim kaynağı, kulübe
ve taraftara bağlılık, saygınlık gibi konuların kişisel tatmin olarak yüksek düzeyde tutması olarak ifade
edebiliriz. Amatör sporcularda ise daha çoğunlukla yan gelir ya da hobi olarak ele alındığını söyleyebiliriz.
Bilimsel çalışma anlamında sporcu bağlılık ölçeğinin amatör-profesyonel değişkeniyle ilgili ilgili
alan yazında çalışmaya rastlanmamıştır. Ancak Yerlikaya (2019) bisikletçilerin sporcu bağlılıklarını
incelenmesi başlıklı çalışmada sporcu bağlılık ölçeği alt boyutları ile bisikletçilerin (düşük-orta-
yüksek ve çok yüksek) seviyelerinin karşılaştırmasını yapmıştır. Elde ettiği istatistik sonuçlarına göre
sporcu bağlılığı güven alt boyutunda düşük seviyeyi işaretleyen bisikletçiler ile yüksek ve çok yüksek
seviyedeki bisikletçiler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farka rastlamıştır. Ayrıca orta seviye
bisikletçiler ile yüksek ve çok yüksek seviyedeki bisikletçiler arasında anlamlı fark tespit etmiş ve bu
farkın yüksek ve çok yüksek bisikletçiler lehine olduğunu saptamıştır. Adanmışlık boyutunda ise düşük
seviyedeki bisikletçilerin, yüksek ve çok yüksek seviyedeki bisikletçiler ile aralarındaki farkın anlamlı,
orta seviyedeki bisikletçilerin de sadece yüksek seviye bisikletçilerle anlamlı olduğunu bulmuştur.
Araştırmamıza katılanların sporcuların sporcu bağlılığı ölçeği ile yaş değişkeni arasındaki analiz
sonuçlarını incelediğimizde anlamlı bir fark tespit edilmiştir. 17-22 yaş grubundakilerin sporcu bağlılık
düzeyleri diğer yaş gruplarından daha yüksek ve anlamlı olduğu görülmektedir. Bunun nedeni olarak 17-
22 yaş grubundaki sporcuların en verimli yaşlarında kendi branşlarında sporcu olmak, ekonomik kazanç
ve saygınlık hissine kapılması diye düşünebiliriz. Alan yazında Uzgur ve diğerleri’nin (2021) bizim
çalışmamızla benzerlik göstermemektedir. Katılımcıların iletişim becerileri ölçek düzeyleri açısından
yaş grupları arasındaki istatistiksel analiz sonuçlarına göre anlamlı bir farklılık görülmemektedir.
Şenbakar (2015) ve Ulukan’ın (2012) çalışması çalışmamızla paralellik göstermektedir.
KAYNAKÇA
Deniz İ 2003. İletişim becerileri eğitiminin ilköğretim 8. sınıf öğrencilerinin iletişim becerisi düzeylerine etkisi.
Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
Kavcar C, Oğuzkan F, Aksoy Ö 2004. Yazılı ve Sözlü Anlatım, Ankara: Anı Yayıncılık.
Kelecek S, Göktürk E 2017. Kadın futbolcularda sporcu bağlılığının sporcu tükenmişliğini belirlemedeki rolü.
Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 2(2): 162-173.
Kelecek S, Kara FM, Aşçı FH 2018. Sporcu bağlılık ölçeği’nin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Spormetre Beden
Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 16(3): 39-47.
Korkut-Owen F, Bugay A 2014. İletişim becerileri ölçeği’nin geliştirilmesi: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Mer-
sin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(2): 51-64.
Şenbakar K 2015. Elit boksörlerde iletişim becerilerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sağ-
lık Bilimleri Enstitüsü. Elâzığ.
Scanlan TK, Carpenter PJ, Simons JP, Schmidt GW, Keeler B 1993. An introduction to the sport commitment
model. Journal Of Sport And Exercise Psychology, 15(1): 1-15.
Taşğın Ö, Çağlayan HS 2011. Beden eğitimi ve spor öğretmenliği bölümü öğrencilerinin stresle başa çıkma tarzla-
rınıı incelenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(Özel): 73-82.
281
Ulukan H 2012. İletişim becerilerinin takım ve bireysel sporculara olan etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Karamanoğlu
Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karaman.
Uzgur K, Pekel HA, Aydos L 2021. Rekreasyonel koşucuların spora bağlılık düzeylerinin incelenmesi. Aksaray
Üniversitesi Spor ve Sağlık Araştırmaları Dergisi, 2(1): 62-82.
Yerlikaya G 2019. Bisikletçilerin sporcu bağlılıklarının ı̇ ncelenmesi. Doktora Tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üni-
versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
Whan C 2011. Leveraging GARP to ensure employee engagement. Information Management, 45(6): 32.
282
THE CORRIDOR OF THE LAW ONTO WOMEN’S

HUMAN RIGHTS: EQUALITY PRINCIPLE
Züleyha Keskin, Dr. Research Assitant

Yuzuncu Yıl University Faculty of Economics and Administrative Sciences, Department of Public Administration,
Department of Legal Sciences (Administrative Law).
Gender equality is a subject of legal policy as well as social and cultural structure. This policy; is
determined and enforced by the legislative, judicial, executive, and administration, or each of these
institutions in different combinations with the others. Most of the institutions and rules that shape and
constrain women’s lives are made by law. Law; seems to help achieve gender equality with ‘abstract,
universal, general’ liberal rules as well as positive discrimination regulations that protect women.
However, the law can be interpreted and applied in a standard way by the administration and courts
without taking into account the differences of individuals. These mechanisms, which are part of the legal
system, reinforce gender inequality by positioning women according to their gender roles “in accordance
with the existing laws” and sometimes by taking decisions to “protect” women. Thus, law both reflects
and constructs gender. The best way to reverse the practices that foster gender inequality is to read the
concepts of equality such as equality before the law, equal opportunity, positive discrimination, positive
action and non-discrimination, which shape equality policies, from a gender equality perspective. In this
way, the principle of equality can be an opportunity for women to achieve gender equality.
One of the best ways to make gender equality functional in administrative law is to use it in the
field of public service with different meanings of the principle of equality. As a matter of fact, women’s
demands to benefit from and enter public service can be matched with different aspects of the principle
of equality, such as equality before the law or positive action. Objections to equality are based on
different grounds if a woman cannot use her surname before marriage in public proceedings or if some
services are not provided to women, for example, women cannot benefit from public services as a
result of not establishing women’s shelters. However, while there is no obstacle to women’s entry into
public service due to the principle of equality before the law, failure to allocate sufficient resources to
policies that facilitate the use of this right, such as childcare support services or parental leave for men,
makes it difficult for women to enter and remain in public office. In terms of public service providers,
the underrepresentation of certain groups in public authorities may result in transactions and practices
contrary to the principle of equality. While deciding on the organization of public services, public bodies
can make ‘biased’ decisions based on the perception of gender in matters that the law leaves to their
own authority and discretion. It is a fact that corporate policies create differences in access to goods,
services and opportunities. In areas where women are less employed, it is relatively difficult to use
public resources for women. In this case, only the request for compliance with the principle of equality
before the law remains insufficient.
The organization and implementation of public services contrary to gender equality create invisible
barriers for women to be both beneficiaries and providers in public services. It is unrealistic to seek
solutions to the problems on this axis only on the basis of the “general and abstract” principle of
283
equality before the law. The principle of equality aims at the elimination of unequal situations as well as
procedural and substantive justice. For this reason, the functions of different aspects of the principle of
equality in ensuring gender equality; must be put forward by legal, judicial and administrative decisions.
In this study, the legal aspects of the development and institutionalization of the principle of equality and
equality policies aimed at ensuring gender equality will be discussed in terms of women’s opportunities
to be both beneficiaries and servers in public services.
Keywords: Women’s rights, equality principle, affirmative action, equal opportunity, benefiting from
public services, entering public services
284
7. SINIF FEN BİLİMLERİ DERSİNE YÖNELİK

AKADEMİK BAŞARI TESTİ GELİŞTİRİLMESİ:
GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMALARI
Seda Okumuş 1, Bilge Öztürk*2, Nilüfer Okur Akçay3, Zehra Özdilek4

Ataturk Üniversitesi, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi, Matematik ve Fen Bilimleri Eğitimi Bölümü, Erzurum, Türkiye.
*1
ORCID Code: 0000-0001-6271-8278

Bayburt Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Matematik ve Fen Bilimleri Eğitimi Bölümü, Bayburt, Türkiye. ORCID Code: 0000-
2
0003-1788-9208
3
Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Eğitim Fakültesi,
Temel Eğitim Bölümü, Ağrı, Türkiye.
ORCID Code: 0000-0002-3276-5564
4
Bursa Uludağ Üniversitesi, Eğitim Fakültesi,
Matematik ve Fen Bilimleri Eğitimi Bölümü, Bursa, Türkiye.
ORCID Code: 0000-0002-0441-1048
ÖZET
Bu çalışmanın amacı 7. sınıf fen bilimleri dersine yönelik bir akademik başarı testinin geliştirilmesi
ve testin geçerlik ve güvenirlik çalışmalarının sağlanmasıdır. Bu amaç doğrultusunda öncelikle, 7.
sınıf fen bilimleri dersi kazanımları göz önüne alınarak yedi üniteden 50 adet dört seçenekli, çoktan
seçmeli soru oluşturulmuştur. Sorular 2018 fen bilimleri öğretim programı çerçevesinde hazırlanan
farklı yayınevlerine ait soru kitaplarından faydalanılarak hazırlanmıştır. Ardından oluşturulan akademik
başarı testinin kapsam geçerliğinin sağlanması amacıyla belirtke tablosu oluşturulmuş ve yeniden
düzenlenen Bloom taksonomisine göre hazırlanan soruların bilişsel düzeyleri belirlenmiştir. Soruların
uygunluğunun değerlendirilmesi amacıyla test, fen eğitimi alanında uzman beş öğretim üyesi tarafından
kontrol edilmiştir. Öneriler doğrultusunda akademik başarı testinde düzenlemelere gidilmiş ve teste son
hali verilmiştir. Daha sonra akademik başarı testi uygulama için Hatay ve Erzurum illerinde öğrenim
gören, 7. sınıf konularını önceden öğrenmiş olan ve 8. sınıfta okuyan 178 öğrenciye uygulanmıştır.
Uygulama neticesinde elde edilen veriler analiz edilmiş, testteki her bir madde için madde güçlük ve
ayırt edicilik indeksleri, standart sapmaları, madde varyansları ve madde güvenirlikleri tespit edilmiştir.
Bunun için ilk olarak %27’lik alt ve üst gruplar oluşturulmuştur. Güvenirlik analizi neticesinde,
güvenirliği düşüren 17 soru akademik başarı testinden çıkarılmıştır. Testin ortalama güçlüğü (p)= 0.49
olarak tespit edilmiştir. Son hali verilen başarı testinin güvenirliği KR-20 güvenirlik katsayısı 0.94 olarak
belirlenmiştir. Akademik başarı testinin ayırt ediciliğinin belirlenmesi için %27’lik alt ve üst grupların
aldıkları puan ortalamaları bağımsız örneklem t testi ile analiz edilmiştir. Buna göre akademik başarı
testinin ayırt ediciliğinin oldukça iyi olduğu (p=0.00, p<0.05) görülmüştür. Bu doğrultuda geliştirilen
7. sınıf akademik başarı testinin ortalama güçlükte, oldukça ayırt edici ve oldukça yüksek güvenirlikte
285
bir test olduğu ve 7. sınıf fen bilimleri dersinde öğrencilerin akademik başarılarının tespit edilmesinde
güvenle kullanılabileceği söylenebilir.
Keywords: Akademik Başarı Testi, 7. Sınıf, Geçerlik, Güvenirlik, Fen Bilimleri
DEVELOPMENT OF 7TH GRADE SCIENCE ACADEMIC ACHIEVEMENT

TEST: VALIDITY AND RELIABILITY STUDIES
ABSTRACT
In this study, to develop an academic achievement test for the 7th grade science course and to provide
validity and reliability studies of the test was aimed. In line with this purpose, firstly, 50 multiple-choice
questions with four options from seven units were formed, taking into account the achievements of
the 7th grade science course. The questions were prepared by using the question books of different
publishers prepared within the framework of the 2018 science curriculum. Then, in order to ensure the
content validity of the academic achievement test, a table of specifications was created and the cognitive
levels of the questions prepared according to the revised Bloom taxonomy were determined. In order to
evaluate the suitability of the questions, the test was checked by five faculty members who are experts
in the field of science education. In line with the suggestions, arrangements were made in the academic
achievement test and the test was finalized. Afterwards, the academic achievement test was applied to
178 8th grade students who were studying in the provinces of Hatay and Erzurum and who had learned
the 7th grade subjects beforehand for the application. The data obtained as a result of the application
were analyzed and item difficulty indices, discrimination indices, standard deviations, item variances
and item reliability were determined for each item in the test. For this, firstly, 27% lower and upper
groups were formed. As a result of the reliability analysis, 17 questions that lowered the reliability
were removed from the academic achievement test. The mean difficulty of the test was determined as
(p) = 0.49. The reliability of the final achievement test was determined as KR-20 = 0.94. In order to
determine the distinctiveness of the academic achievement test, the average scores of the 27% lower
and upper groups were analyzed with the independent sample t-test. Accordingly, the discrimination
of the academic achievement test was found to be quite good (p=0.00, p<0.05). Accordingly, it can be
said that the 7th grade academic achievement test developed in this study was of average difficulty,
quite distinctive and highly reliable and can be used safely in determining the academic achievement of
students in the 7th grade science course.
Keywords: Academic Achievement Test, Grade 7, Reliability, Validity, Science
GİRİŞ
Öğrenme ürünü davranışların; bilişsel alan davranışları, duyuşsal alan davranışları ve psikomotor
alan davranışları olmak üzere üç başlıkta incelendiği bilinmektedir. Bilgiden oluşan zihinsel yetenekleri
içeren bilişsel alan davranışları bilgiyi, bilgiyi hatırlama ve tanımayı kapsar. Özellikle bir konu alanına
ilişkin ilkelerin, kavramların, kuramların, genellemelerin, problem çözme ve akıl yürütme süreçleri ile
ilgili bilgilerin öğrenilmesinde kendini gösteren bilişsel alandaki öğrenmeler, kapsamı nedeniyle zihinsel
öğrenmelerin yoğunlukta olduğu bir öğrenme alanıdır. Duyuşsal alandaki davranışlar inanç, sorumluluk,
tutum, ilgi, sevgi, motivasyon, nefret, değer verme ve bunlara benzer nitelikteki kavramların bireyde
nasıl bir etki oluşturduğu üzerine yoğunlaşır. Son olarak psikomotor alandaki davranışlar ise yürüme,
koşma, konuşma, yazma, farklı pratik yeteneklerin geliştirilmesi, duyu organlarının uyum içerisinde
kullanılması ve zihin-kas koordinasyonunun sağlanmasıyla bireylerin farklı organlarını eğitim-öğretim
faaliyetlerinde işe koşması ile alakalı becerilerin yoğun olduğu bir alandır. Söz konusu üç öğrenme
ürünü davranış arasında öğrenme sürecinde kullanılmaları yönüyle çok sıkı bir ilişki bulunmaktadır. Bu
sıkı ilişki nedeniyle üç davranışın kesin çizgilerle birbirinden ayrılması söz konusu değildir. Nitekim
286
bireyler herhangi bir konu alanına ilişkin bilişsel öğrenmeleri gerçekleştirirken aynı zamanda duyuşsal
davranışlar sergilerler ve bu süreçte psikomotor alan davranışlarını da işe koşarlar (Öztürk, 2021).
Eğitim-öğretim sürecinde ölçme faaliyetlerinin konusu daha çok bilişsel alan davranışlarına
yoğunlaşsa bile, süreçte hem duyuşsal hem de psikomotor alandaki öğrenmelerin ölçülmesi durumu
da gerçekleşmektedir. Bazı alanlarda bilişsel alandaki davranışların kazandırılmasına ağırlık verilirken,
bazılarında duyuşsal ve psikomotor alandaki öğrenmeler ön plana çıkmaktadır. Fakat burada sözü edilen
öğrenme ürünü davranışlardan, bilişsel alan davranışları eğitim-öğretim süreçlerinde ve faaliyetlerinde
her zaman daha önemli bir yere sahiptir. Bunun bir sonucu olarak da eğitim kurumlarındaki öğrenme-
öğretme uygulamalarında bireylere bilişsel alandaki davranışların kazandırılmasına ağırlık verilmekte
ve yine bu alandaki öğrenmelerin bireylere ne derece kazandırıldığının belirlenmesi üzerine
yoğunlaşılmaktadır (Özçelik, 2011). Bu anlamda ölçme ve değerlendirme kavramları, öğrencilerin
eğitim sürecindeki durumları ve özellikle bilişsel alandaki öğrenmeleri hakkında bilimsel anlamda doğru
kararlar verebilmek adına gerçekleştirilen tüm faaliyetleri kapsamaktadır (Çepni & Ayvacı, 2016).
Eğitim-öğretim sürecinde yapılan bir öğrenme-öğretme uygulamasının başarılı olabilmesi için,
sürecin içerisine dahil olan bütün öğrencilerin bu uygulamalarda belirlenen hedeflere ulaşmış olması
gerekir, ancak bu durumun her zaman belirtildiği şekilde gerçekleşmediği bilinmektedir (Öztürk, 2021).
Öğrenme-öğretme uygulamaları neticesinde, öğrencilerin hedeflenenden yetersiz, eksik ve bazen de
yanlış öğrenmeler gerçekleştirdikleri ya da uygulama sürecinde bazı problemlerin olduğu ancak
gerçekleştirilen ölçme ve değerlendirme sonucunda belirlenebilir. Ölçme; bir büyüklüğün gözlemlenmesi
ve aynı türden bir birimle ifade edilmesi şeklinde tanımlanmaktadır (Turgut & Baykul, 2012). Fakat
ölçmeyle ilgili yapılan bu tanımın eğitim alanı için sınırlı bir tanım olduğu söylenebilir. Bu doğrultuda
daha kapsamlı bir ifadeyle ölçme; bir performansın veya niteliğin gözlemlenerek gerçekleşme düzeyini
belirleme ya da gözlenen niteliğin veya performansın bir sembol ya da sayıyla ifade edilmesi olarak
tanımlanmaktadır (Büyüköztürk, 2012; Kilmen, 2017; Turgut, 1990). Ölçme yapılmadıkça eğitim-
öğretim etkinliklerin faydasına ilişkin bir karar verilemeyeceği, bu etkinliklerin daha önce belirlenen
hedeflere ulaştırma derecesine yönelik sorulanın objektif bir çerçevede yanıtlanmayacağı açıktır. Diğer
taraftan değerlendirme ise ölçme sonuçlarını bir ölçüte dayandırarak yargıya varma işi olarak ifade
edilmektedir (Demirel & Yağcı, 2012). Eğitim-öğretim faaliyetlerinde değerlendirme, öğrencilerin
sınıf geçmeyi hak edip etmediklerini belirlemeyi öncelik edinmekten çok; öğrencilere kazandırılması
hedeflenen özelliklere öğrencilerin ne kadar ulaştıklarını, istenen düzeyde ulaşmamışlarsa bu durumun
olası nedenlerinin neler olabileceğini ve eksikliklerin veya aksaklıkların nasıl giderilebileceğini
tespit etmek amacıyla yapılmaktadır (Yücel, 2006). İçerikleri göz önüne alındığında hem ölçme hem
değerlendirme eğitim-öğretim faaliyetlerini ayrılmaz parçalarıdır.
Eğitim-öğretim sürecinde bilişsel alana yönelik öğrenmeleri ölçmede kullanılan ölçme araçları;
objektif sınavlar, sözlü sınavlar ve yazılı sınavlar olarak sınıflandırılmaktadır (Başol, 2019; Çakan, 2014;
Thorndike & Thorndike-Christ, 2017). Bilişsel alan öğrenmelerine yönelik sözlü ve yazılı sınavlarda
sübjektiflik bir tehdit olarak görülürken, objektif sınavlarda maddelerin hatalı olması veya cevapların
yanlış kodlanmasından kaynaklı bir durum söz konusu olmadığı müddetçe, objektif sınavların güvenirliği
yüksektir (Başol, 2019). Çoktan seçmeli sorular, doğru-yanlış soruları, eşleştirme soruları ve boşluk
doldurma soruları gibi türleri olan objektif sınavların en standart olarak hazırlanabilenleri çoktan seçmeli
sorulardır (Thorndike & Thorndike-Christ, 2017; Turgut & Baykul, 2014). Özellikle öğrenci sayısının
fazla olduğu merkezi sınavlarda, açık öğretim ve uzaktan eğitim kurumlarının sınavlarında kullanılan en
yaygın ölçme aracı olan çoktan seçmeli sınavların (Doğan, 2016) en yaygın kullanılış biçimi başarı testleri
olarak karşımıza çıkmaktadır (Haladyna, 1997). Başarı testlerinde bilişsel alanın farklı basamaklarına
göre sorular yer alabilir, testte yer alan her madde analiz edilebilir ve düzenlenebilir, sonuç olarak testin
geçerliği ve güvenirliği standart bir şekilde sağlanabilir. Geçerliği ve güvenirliği sağlanan bir başarı
testi tekrar tekrar kullanılabilir. Ayrıca başarı testlerinde diğer testlere göre daha objektif bir puanlama
durumu vardır ve farklı gruplar arasında kolayca karşılaştırma yapılabilir (Haladyna, 1997; Nacaroğlu,
Bektaş & Kızkapan, 2020; Özaşkın Arslan & Karamustafaoğlu, 2019). Belirtilen özelliklerinden dolayı
287
başarı testleri eğitimin-öğretimin tüm alanlarında ve kademelerinde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Fen bilimleri alanında başarı testi geliştirmeye ilişkin ülkemizde de farklı çalışmaların yürütüldüğü
görülmektedir (Bolat & Karamustafaoğlu, 2019; Çiçek Şentürk & Selvi, 2021; Dede & Keleş, 2020;
Güven & Selvi, 2021; Kargın & Gül, 2021; Keçeci, Yıldırım & Kırbağ Zengin, 2019; Nacaroğlu vd.,
2020; Özaşkın Arslan & Karamustafaoğlu, 2019; Saraç, 2018; Saylan Kırmızıgül & Kaya, 2019).
Ülkemizde öğretim programlarında yapılandırmacı yaklaşımın benimsendiği bilinmektedir. Son
olarak 2018 yılında güncellenen öğretim programlarında yine yapılandırmacı yaklaşımın vurgulandığı
ve ölçme-değerlendirme yaklaşımlarında çeşitliliğe gidildiği görülmektedir. Yine programlarda ölçme-
değerlendirme sürecinin hem sonuç hem de süreç odaklı yürütülmesi gerektiğine vurgu yapılmıştır (MEB,
2018). Ayrıca ölçme-değerlendirme sürecinde oluşturulan sınavların yeni nesil sorular içerecek biçimde
yapılandırılması beklenmektedir. Bu amaçla, tüm öğretim programlarında olduğu gibi fen bilimleri
dersi öğretim programında da bu yenilikler dikkate alınmıştır. Fen bilimlerindeki kavramlar ve süreçler
bireylerin hayatlarının herhangi bir döneminde karşısına çıktığından aslında fen bilimleri dersi hayatın
içinde olan bir derstir. Bu bağlamda fen bilimleri dersinin içeriğinin günlük yaşamla ilişkilendirilerek
düzenlenmesi oldukça önemlidir. Bu noktada sadece ders sürecinde konuları, kavramları ve içeriği günlük
yaşamla ilişkilendirme önemli değildir. Bunun yanında ölçme-değerlendirme sürecinde de günlük yaşamla
ilişkilendirme ve farklı bilişsel seviyelere hitap eden soruların hazırlanması önemli görüldüğünden son
yıllarda yeni nesil sorulara doğru bir yönelim olmuştur. Daha çok PISA ve TIMMS gibi uluslararası
sınavlarda çıkan sorulara benzer şekilde hazırlanan yeni nesil sorular, öğrencilerin fen bilimlerini
günlük yaşamla ilişkilendirebilmelerini sağlamak amacıyla oluşturulmuş sorulardır. Fen bilimleri dersi
öğretim programının güncellenmesinden sonra oluşturulan başarı testlerine dikkat edildiğinde, testlerin
yeni programla uyumlu olarak hazırlandığı ve testlerin geliştirilmesi sürecinde bilişsel seviyelerin
göz önüne alınarak belirtke tabloların yapıldığı görülmektedir. Bunun yanında, fen bilimleri ile ilgili
yapılan başarı testi geliştirme çalışmalarının tamamının bir üniteye yönelik başarı testi oluşturulması
şeklinde olduğu görülmektedir. Örneğin Çiçek Şentürk ve Selvi (2021) 5. Sınıf İnsan ve Çevre, Bolat ve
Karamustafaoğlu (2019) 6. Sınıf Vücudumuzdaki Sistemler, Saraç (2018) 5. Sınıf Maddenin Değişimi,
Özaşkın Arslan ve Karamustafaoğlu (2019) 7. Sınıf Güneş Sistemi ve Ötesi Ünitesi ve Nacaroğlu vd.
(2020) 8. Sınıf Madde Döngüleri ve Çevre Sorunları ünitelerinde başarı testleri geliştirme çalışmaları
yapmışlardır. Bu anlamda alan yazın incelendiğinde bir sınıf seviyesindeki tüm ünitelerin bir bütün
olarak elan alındığı ve buna göre geliştirilen bir başarı testi çalışmasına rastlanmamıştır. Bu araştırmanın
alan yazından farkı 7. sınıf fen bilimleri dersinin yedi ünitesini kapsayan kazanımlara göre hazırlanmış
bir başarı testi geliştirme çalışması olmasıdır. Eğitim-öğretim sürecinde öğrencilerin öğrenim gördükleri
sınıf seviyesindeki fen konularını ne derece anlayabildiklerinin tespit edilmesi ve hangi konularda
bilişsel becerilerinin iyi olduğunun, hangi konularda anlamalarının sınırlı olduğunun belirlenmesi önem
arz etmektedir. Ayrıca bu durum öğrencilerin öğrenmekte güçlük çektikleri ünitelerin belirlenmesi
açısından da önemlidir. Bu doğrultuda, bu araştırmanın amacı 7. sınıf fen bilimleri dersine yönelik bir
akademik başarı testinin geliştirilmesi ve testin geçerlik ve güvenirlik çalışmalarının sağlanmasıdır. Bu
amaç doğrultusunda araştırmada aşağıda belirtilen sorulara cevap aranmaya çalışılmıştır:
1. Yedinci sınıf öğrencilerinin fen bilimleri dersinde başarı düzeylerini belirlemeye yönelik geliştirilen
7. sınıf akademik başarı testi geçerli midir?
2. Yedinci sınıf öğrencilerinin fen bilimleri dersinde başarı düzeylerini belirlemeye yönelik geliştirilen
7. sınıf akademik başarı testi güvenilir midir?
YÖNTEM
Bu araştırmada 7. sınıf fen bilimleri dersine yönelik bir akademik başarı testi geliştirilmesi
amaçlanmıştır. Test geliştirme süreci testin amacının belirlenmesi, testle ölçülecek özelliklerin
belirlenmesi, maddelerin yazılması, maddelerin kontrolü, deneme formunun hazırlanması, uygulama,
288
puanlama-madde analizi-madde seçimi ve nihai testin oluşturulması aşamalarından oluşmaktadır

(Baykul, 2000).
Örneklem
Araştırmanın örneklemini Hatay ve Erzurum illerinde öğrenim gören, 7. sınıf konularını önceden
öğrenmiş olan ve 8. sınıfta okuyan 178 öğrenci oluşturmaktadır. Örneklemin belirlenmesinde tesadüfi
örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Testin geçerliğinin yüksek olması için farklı bölge ve şehirlerdeki
farklı ortaokullarda öğrenim gören öğrencilerle çalışılmıştır. Örneklem büyüklüğünün belirlenmesi
aşamasında testte yer alan madde sayısının en az iki kat fazlası ile çalışılması önerilmektedir (Büyüköztürk
vd., 2012). Bu araştırmada 50 maddelik bir akademik başarı testi madde sayısının üç katından fazla
öğrenciye uygulanmıştır. Testin 8. sınıf öğrencilerine uygulanması, bir önceki yıl öğrencilerin testte
yer alan konuları görmüş olmalarından dolayıdır. 7. sınıf öğrencileri dönem sonuna kadar bazı konuları
henüz görmemiş olacakları için testin 7.sınıf öğrencilerine uygulanması çok anlamlı olmayacaktır. Bu
sebeple örneklem grubu 8. sınıf öğrencilerinden oluşmaktadır.
Akademik Başarı Testi Geliştirme Aşamaları
1.Testin amacının belirlenmesi
Bu çalışmada geliştirilen başarı testi 121K432 nolu TÜBİTAK 1001 projesi kapsamında
gerçekleştirilecek olan uygulamalarda veri toplamak amacıyla kullanılacaktır. Bu doğrultuda 2018
Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı kazanımları doğrultusunda, yeni nesil sorulardan oluşan ve
öğrencilerin hangi konularda eksikliklerinin olduğunun ortaya çıkarılması amacıyla 7. sınıf fen bilimleri
dersine yönelik bir akademik başarı testi geliştirilmesi amaçlanmıştır.
2.Testle ölçülecek özelliklerin saptanması
Akademik başarı testinde 7. sınıf fen bilimleri dersi içerisinde yer alan yedi ünitedeki kazanımların
öğrenciler tarafından ne kadar kazanıldığının ve öğrencilerin hangi bölümlerde eksikleri olduğunun
belirlenmesi hedeflenmiştir.
3.Maddelerin yazılması
Akademik başarı testi maddelerinin yazılması aşamasında ilk olarak 2018 Fen Bilimleri Dersi
Öğretim Programının kazanımlarına uygun olacak biçimde farklı yayınevlerinin soru kitaplarından
çeşitli sorular seçilmiştir. Sonrasında bu sorularla alakalı belirtke tablosu oluşturulmuştur. Belirtke
tablosuna konan maddeler düzenlenmiş Bloom taksonomisine göre belirlenmiştir. Belirtke tablosunda
maddelerin düzeylerinin orantılı olmasına ve testin her seviyeden madde içermesi dikkate alınmıştır.
Ayrıca maddelerin yeni nesil sorular türünde olmasına önem verilmiştir.
4. Maddelerin kontrolü- gözden geçirme
Bu aşamada ilk olarak test maddeleri araştırmacılar tarafından incelenmiş, maddelerin ölçülen
davranışa ilişkin olup olmadığı kontrol edilmiştir. Ayrıca bilimsel olarak yanlış bilgi içerip içermediği
belirlenmiştir. Daha sonra hem teknik hem de dilsel açıdan hataların olup olmadığı kontrol edilmiştir.
Ardından maddeler konu alanında uzman beş öğretim üyesi tarafından bilimsel ve içerik açısından,
sonrasında taksonomiye uygunluk bakımından değerlendirilmiştir. Uygun görülmeyen maddeler testten
çıkarılmış yerlerine yenileri eklenmiştir. Son olarak maddeler dil açısından bir dil uzmanına kontrol
ettirilmiştir.
5. Deneme formunun hazırlanması
Uzman görüşünden geçtikten sonra son hali verilen deneme formunun kapsam geçerliğinin sağlanması
adına madde sayısının çok olması beklenir. Geçerlik- güvenirlik çalışması sonucunda bazı maddeler
testten çıkarılacağı için kapsam geçerliğinin düşmemesi adına bu işlem yapılır (Demirel, 2006). Buna
göre bu çalışmada geliştirilen testte her bir üniteye uygun olacak şekilde 50 adet çoktan seçmeli test
maddesi yer almaktadır.
289
6. Testin uygulanması
Uygulamaya hazır hale getirilen akademik başarı testi Hatay ve Erzurum illerinde öğrenim gören, 7.
sınıf konularını önceden öğrenmiş olan ve 8. sınıfta okuyan 178 öğrenciye uygulanmıştır. Öğrencilerin
test sorularına verdikleri cevaplar doğru (1), yanlış (0) puan olmak üzere değerlendirilmiştir. Ayrıca boş
cevaplar da 0 puan olarak değerlendirilmiştir. Testte 50 adet soru bulunduğu için testten alınabilecek en
yüksek puan 50, en düşük puan ise 0’dır.
7. Puanlama, madde analizi ve madde seçimi
Öğrencilerden gelen cevaplar doğru (1), yanlış/boş (0) olarak puanlandırıldıktan sonra, her bir
öğrenciden elde edilen veriler SPSS programına girilmiştir. Ardından öğrencilerin notları küçükten
büyüğe doğru sıralanmış ve %27’lik alt ve üst gruplar oluşturulmuştur. Daha sonra her bir madde için
madde güçlük indeksi, madde varyansı ve standart sapması, madde ayırıcılık gücü indeksi ve madde
güvenirliği hesaplanmıştır.
%27’lik alt ve üst grupların oluşturulması veri analizi için önemlidir. Bu süreçte alt ve üst gruplar
haricinde kalan %46’lık gruptaki veriler kullanılmaz. Madde güçlük indeksi, o maddeyi üst ve alt grupta
doğru cevaplayan öğrencilerin toplamının alt ve üst gruptaki toplam öğrenci sayısına bölünmesi ile elde
edilir. Madde güçlük indeksi 0-1 arasında değer alır ve 1’e yaklaştıkça o maddeyi alt ve üst gruptaki
çoğu öğrencinin doğru cevapladığı ve maddenin kolay olduğu söylenir. 0’a yaklaştıkça maddenin
cevaplanma oranının düştüğü ve zor bir soru olduğu ifade edilir. Bir testte soruların ortalama güçlüğünün
0.50 civarında olması beklenir. Bu şekilde oluşturulan bir testin güvenirliği daha yüksek olur (Atılgan,
2013; Demirel, 2006; Gömleksiz & Erkan, 2010). Madde güçlük indeksi değeri 0.20≤p≤0.40 arasında
olan maddeler zor; 0.41≤p≤0.60 arası olan maddeler orta; 0.61≤p≤0.80 arası maddeler ise kolay madde
olarak ifade edilmektedir (Adıgüzel & Özüdoğru, 2013).
Çoktan seçmeli testlerde maddelerin varyansları p.q eşitliği ile hesaplanır. Burada q=1-p şeklindedir.
Varyansın karekökü standart sapmayı verir. Madde varyansı ve standart sapması maddenin güçlük
indeksi ile orantılıdır. Madde güçlük indeksi 0 veya 1 ise varyans da 0’dır. Yani bir madde öğrenciler
tarafından hiç doğru cevaplanamazsa veya tüm öğrenciler o soruyu doğru cevaplarlarsa varyans 0
olur. Madde varyansı ne kadar büyükse o madde o kadar ayırıcıdır. Madde varyansları en yüksek 0.25,
standart sapma ise 0.5 değerini alabilir (Demirel, 2006).
Madde ayırıcılık gücü indeksi hesaplanırken %27’lik üst grupta o maddeye doğru cevap verenlerin
sayısından alt grupta o maddeye doğru cevap verenlerin sayısı çıkarılır ve üst/alt grupların her birinde
yer alan birey sayısına bölünür. Madde ayırıcılık gücü indeksi, maddenin gerçekten ölçmek istediği
şeyi ölçme derecesini gösterir. Buna göre ayırıcılık gücü yüksek olan maddeler, gerçekten o konuyu
bilen öğrenciler tarafından doğru cevaplandırılır. Bir maddenin ayırıcılık gücünün iyi olması için üst
grupta yer alan öğrencilerin o maddeyi daha çok doğru cevaplaması önemlidir. Madde ayırıcılık gücü
indeksi -1 ile 1 arasında değer alır. 1’e ne kadar yakın ise o maddenin ayırıcılığı o kadar yüksektir.
Değerin 0’a yakın olması, bu maddenin ayırıcılığının düşük olduğunu gösterirken, negatif değer
çıkması maddenin farklı bir özelliği ölçtüğünü gösterir. Ayırıcılık gücü 0.2’den düşük olan maddeler
teste alınmaz. 0.2- 0.29 olan maddeler düzetilerek teste alınır. 0.3’ten büyük olan maddeler teste
doğrudan alınır. Ayırıcılık gücü indeksi yüksek olan maddeleri içeren bir testin güvenirliği de yüksek
olur (Büyüköztürk, 2012; Demirel, 2006; Tekin, 2010). Testin ayırt ediciliğinin belirlenmesinin bir
diğer yolu alt ve üst gruplardaki puanların karşılaştırılmasıdır. Bunun için bağımsız örneklem t testi
kullanılır (Can, 2017).
Madde güvenirliği, maddenin standart sapması ile ayırıcılık gücü indeksinin çarpımına eşittir
(Baykul, 2000). Standart sapması ve ayırıcılık gücü yüksek olan bir maddenin güvenirliği de yüksektir.
Testin ortalama güçlüğünün 0.50 dolaylarında olması testin orta güçlükte olduğunu gösterir. 0.50’den az
olması zor olduğunu, 0.50’den fazla olması da kolay olduğunu gösterir (Tekin, 2010).
290
8. Nihai testin oluşturulması

Madde seçimi tamamlandıktan sonra, teste dahil edilen maddelerin istatistikleri yapılmıştır. Buna
göre testin akademik ortalaması, ortalama güçlüğü, standart sapması, varyansı ve güvenirlik katsayısı
hesaplanmıştır. Testin ortalama güçlüğü, aritmetik ortalamanın madde sayısına bölünme ile bulunur.
0 ve 1 şeklinde puanlandırılan test maddelerinin güvenirliklerinin hesaplanmasında KR-20 formülü
kullanılır. Güvenirlik katsayısının 1’e yakın olması testteki maddelerin birbiri ile tutarlı olduğunu
gösterir ve dolayısıyla o testin güvenilirliğini artırır.
BULGULAR
Akademik Başarı Testinin Geçerlik Çalışması
Kapsam geçerliği
Kapsam geçerliği, bir testin ölçülmek istenen özelliği kapsamasıyla ilgili olan bir kavramdır. Bu
amaçla genellikle belirtke tabloları kullanılır. Belirtke tablolarında kazanımlar, hangi maddenin hangi
kazanıma ölçmek amacıyla hazırlandığı ve maddelerin bilişsel seviyeleri yer alır. Bu araştırmada da
kapsam geçerliğini sağlamak amacıyla 7. sınıf fen bilimleri dersi kapsamındaki bütün kazanımları
içerecek şekilde maddelere ilişkin bir belirtke tablosu oluşturulmuştur. Araştırma kapsamında oluşturulan
belirtke tablosuna Tablo 1’de yer verilmiştir.
Tablo 1. 7.Sınıf Akademik Başarı Testinin Belirtke Tablosu
Kazanımlar Sorular Bilişsel Seviye

F.7.1.1.1. Uzay teknolojilerini açıklar. Soru 1 Analiz
F.7.1.1.2. Uzay kirliliğinin nedenlerini ifade ederek bu kirliliğin yol Soru 2 Kavrama
açabileceği olası sonuçları tahmin eder.
F.7.1.1.3. Teknoloji ile uzay araştırmaları arasındaki ilişkiyi açıklar. Soru 3 Kavrama
F.7.1.1.4. Teleskobun yapısını ve ne işe yaradığını açıklar. Soru 4 Kavrama
F.7.1.1.5. Teleskobun gök bilimin gelişimindeki önemine yönelik Soru 5 Uygulama
çıkarımda bulunur.
F.7.1.1.6. Basit bir teleskop modeli hazırlayarak sunar. Soru 4 Kavrama
F.7.1.2.1. Yıldız oluşum sürecinin farkına varır. Soru 6 Kavrama
F.7.1.2.2. Yıldız kavramını açıklar. Soru 7 Kavrama
F.7.2.1.1. Hayvan ve bitki hücrelerini, temel kısımları ve görevleri Soru 8 Analiz
açısından karşılaştırır. Soru 9 Kavrama
F.7.2.1.3. Hücre-doku-organ-sistem-organizma ilişkisini açıklar. Soru 10 Analiz
F.7.2.2.1. Mitozun canlılar için önemini açıklar. Soru 10 Analiz
F.7.2.2.2. Mitozun birbirini takip eden farklı evrelerden oluştuğunu Soru 11 Değerlendirme
açıklar.
F.7.2.3.1. Mayozun canlılar için önemini açıklar. Soru 12 Analiz
F.7.2.3.3. Mayoz ve mitoz arasındaki farkları karşılaştırır. Soru 13 Kavrama
F.7.3.1.1. Kütleye etki eden yer çekimi kuvvetini ağırlık olarak Soru 14 Analiz
adlandırır.
F.7.3.1.2. Kütle ve ağırlık kavramlarını karşılaştırır. Soru 14 Analiz
F.7.3.1.3. Yer çekimini kütle çekimi olarak gök cisimleri temelinde Soru 15 Uygulama
açıklar.
291
F.7.3.2.1. Fiziksel anlamda yapılan işin, uygulanan kuvvet ve alınan Soru 18 Analiz
yolla ilişkili olduğunu açıklar.
F.7.3.2.2. Enerjiyi iş kavramı ile ilişkilendirerek, kinetik ve Soru 16 Analiz
potansiyel enerji olarak sınıflandırır. Soru 17 Uygulama
F.7.3.3.1. Kinetik ve potansiyel enerji türlerinin birbirine Soru 17 Uygulama
dönüşümünden hareketle enerjinin korunduğu sonucunu çıkarır.
F.7.3.3.2. Sürtünme kuvvetinin kinetik enerji üzerindeki etkisini Soru 20 Analiz
örneklerle açıklar.
F.7.4.1.1. Atomun yapısını ve yapısındaki temel parçacıklarını Soru 19 Anlama/
söyler. hatırlama
F.7.4.1.2. Geçmişten günümüze atom kavramı ile ilgili düşüncelerin Soru 21 Kavrama
nasıl değiştiğini sorgular.
F.7.4.1.3. Aynı veya farklı atomların bir araya gelerek molekül Soru 22 Anlama/
oluşturacağını ifade eder. hatırlama
F.7.4.1.4. Çeşitli molekül modelleri oluşturarak sunar. Soru 23 Kavrama
F.7.4.2.1. Saf maddeleri, element ve bileşik olarak sınıflandırarak Soru 24 Kavrama
örnekler verir.
F.7.4.2.2. Periyodik sistemdeki ilk 18 elementin ve yaygın Soru 25 Kavrama
elementlerin (altın, gümüş, bakır, çinko, kurşun, civa, platin, demir
ve iyot) isimlerini, sembollerini ve bazı kullanım alanlarını ifade
eder.
F.7.4.2.3. Yaygın bileşiklerin formüllerini, isimlerini ve bazı Soru 26 Kavrama
kullanım alanlarını ifade eder.
F.7.4.3.1. Karışımları, homojen ve heterojen olarak sınıflandırarak Soru 27 Analiz
örnekler verir.
F.7.4.3.2. Günlük yaşamda karşılaştığı çözücü ve çözünenleri Soru 29 Uygulama
kullanarak çözelti hazırlar.
F.7.4.3.3. Çözünme hızına etki eden faktörleri deney yaparak Soru 28 Analiz
belirler.
F.7.4.4.1. Karışımların ayrılması için kullanılabilecek yöntemlerden Soru 29 Uygulama
uygun olanı seçerek uygular
F.7.4.5.1. Evsel atıklarda geri dönüştürülebilen ve Soru 30 Kavrama
dönüştürülemeyen maddeleri ayırt eder
F.7.4.5.2. Evsel katı ve sıvı atıkların geri dönüşümüne ilişkin proje Soru 32 Analiz
tasarlar.
F.7.4.5.3. Geri dönüşümü, kaynakların etkili kullanımı açısından Soru 31 Kavrama
sorgular.
F.7.4.5.4. Yakın çevresinde atık kontrolüne özen gösterir. Soru 31 Kavrama
F.7.5.1.1. Işığın madde ile etkileşimi sonucunda madde tarafından Soru 33 Kavrama
soğurulabileceğini keşfeder.
F.7.5.1.2. Beyaz ışığın tüm ışık renklerinin bileşiminden oluştuğu Soru 34 Analiz
sonucunu çıkarır.
F.7.5.1.3. Gözlemleri sonucunda cisimlerin, siyah, beyaz ve Soru 34 Analiz
renkli görünmesinin nedenini, ışığın yansıması ve soğurulmasıyla
ilişkilendirir.
292
F.7.5.1.4. Güneş enerjisinin günlük yaşam ve teknolojideki yenilikçi Soru 35 Analiz

uygulamalarına örnekler verir. Soru 36 Kavrama
F.7.5.2.1. Ayna çeşitlerini gözlemleyerek kullanım alanlarına Soru 37 Kavrama
örnekler verir.
F.7.5.2.2. Düz, çukur ve tümsek aynalarda oluşan görüntüleri Soru 38 Uygulama
karşılaştırır.
F.7.5.3.1. Ortam değiştiren ışığın izlediği yolu gözlemleyerek Soru 39 Değerlendirme
kırılma olayının sebebini ortam değişikliği ile ilişkilendirir.
F.7.5.3.2. Işığın kırılmasını, ince ve kalın kenarlı mercekler Soru 40 Uygulama
kullanarak deneyle gözlemler.
F.7.5.3.3. İnce ve kalın kenarlı merceklerin odak noktalarını Soru 41 Analiz
deneyerek belirler.
F.7.6.1.1. İnsanda üremeyi sağlayan yapı ve organları şema üzerinde Soru 42 Kavrama
göstererek açıklar.
F.7.6.1.2. Sperm, yumurta, zigot, embriyo, fetüs ve bebek arasındaki Soru 43 Kavrama
ilişkiyi açıklar.
F.7.6.1.3. Embriyonun sağlıklı gelişebilmesi için alınması gereken Soru 44 Kavrama
tedbirleri, araştırma verilerine dayalı olarak tartışır.
F.7.6.2.1. Bitki ve hayvanlardaki üreme çeşitlerini karşılaştırır. Soru 46 Değerlendirme
F.7.6.2.2. Bitki ve hayvanlardaki büyüme ve gelişme süreçlerini Soru 45 Analiz
örnekler vererek açıklar.
F.7.6.2.3. Bitki ve hayvanlarda büyüme ve gelişmeye etki eden Soru 45 Analiz
temel faktörleri açıklar.
F.7.7.1.1. Seri ve paralel bağlı ampullerden oluşan bir devre şeması Soru 47 Uygulama
çizer.
F.7.7.1.2. Ampullerin seri ve paralel bağlandığı durumlardaki Soru 48 Analiz
parlaklıklarını devre üzerinde gözlemleyerek çıkarımda bulunur.
F.7.7.1.3. Elektrik akımını tanımlar. Soru 49 Kavrama
F.7.7.1.4. Elektrik enerjisinin devrelere akım yoluyla aktarıldığını Soru 49 Kavrama
açıklar.
F.7.7.1.5. Bir devre elemanının uçları arasındaki gerilim ile Soru 50 Değerlendirme
üzerinden geçen akımı ilişkilendirir.
Belirtke tablosunda yer alan bilişsel basamaklara ilişkin araştırmacılar dışında beş öğretim üyesinin
de görüşleri alınmış ve tabloya son hali verilmiştir.
Madde analizi
Testteki maddelerin analizi için ilk olarak her bir öğrencinin sorulara verdiği cevaplar doğru (1
puan) ve yanlış/boş (0 puan) olarak puanlandırılmıştır. Sonrasında öğrencilerin testten aldıkları puanlar
küçükten büyüğe sıralanmıştır. %27’lik alt ve üst gruplar oluşturulmuştur. Çalışmaya 178 öğrenci
katıldığı için alt ve üst gruplarda 48’er not değerlendirilmiştir. Arada kalan %46’lık grubun puanları
dikkate alınmamıştır. %27’lik grupların cevaplarında her bir madde için madde güçlük indeksi, ayırt
edicilik gücü indeksi, standart sapması, varyansı ve madde güvenirliği hesaplanmıştır. Ayrıca her bir
madde için bağımsız örneklem t testi ile anlamlı farklılık belirlenmiştir. Akademik başarı testinin madde
analizlerine Tablo 2’de yer verilmiştir.
293
Tablo 2. Akademik Başarı Testinin Madde Analizleri
Madde Madde Madde Madde

Standart
Sorular güçlük varyansı ayırıcılık gücü güvenirliği p Sonuç
sapma (s)
indeksi (pj) (s2) indeksi (rjx) (rj)
Testten
1* 0.25 0.19 0.43 -0.14 -0.06 .122
çıkarıldı
Testte
2 0.75 0.18 0.42 0.41 0.17 .001
kullanıldı
Testten
3* 0.11 0.10 0.31 -0.06 -0.02 .361
çıkarıldı
Testten
4* 0.33 0.22 0.47 0.04 0.02 .627
çıkarıldı
Testten
5* 0.39 0.24 0.49 0.08 0.04 .376
çıkarıldı
Testte
6 0.43 0.25 0.50 0.31 0.16 .001
kullanıldı
Testte
7 0.59 0.24 0.49 0.51 0.25 .000
kullanıldı
Testte
8 0.53 0.25 0.50 0.43 0.22 .000
kullanıldı
Testte
9 0.47 0.25 0.50 0.51 0.25 .000
kullanıldı
Testte
10 0.44 0.25 0.50 0.33 0.17 .000
kullanıldı
Testten
11* 0.25 0.19 0.43 0.22 0.09 .009
çıkarıldı
Testten
12* 0.26 0.20 0.44 0.25 0.11 .003
çıkarıldı
Testten
13* 0.26 0.20 0.44 0.14 0.06 .104
çıkarıldı
Testten
14* 0.39 0.24 0.49 0.27 0.13 .003
çıkarıldı
Testte
15 0.50 0.25 0.50 0.49 0.24 .000
kullanıldı
Testte
16 0.38 0.24 0.49 0.53 0.26 .000
kullanıldı
Testten
17* 0.20 0.16 0.40 0.12 0.05 .124
çıkarıldı
Testten
18* 0.11 0.10 0.32 0.02 0.01 .726
çıkarıldı
Testte
19 0.72 0.20 0.45 0.45 0.20 .000
kullanıldı
Testte
20 0.55 0.25 0.50 0.51 0.25 .000
kullanıldı
Testten
21* 0.33 0.22 0.47 0.20 0.09 .030
çıkarıldı
Testten
22* 0.36 0.23 0.48 0.06 0.03 .492
çıkarıldı
Testte
23 0.59 0.24 0.49 0.71 0.35 .000
kullanıldı
Testte
24 0.32 0.22 0.47 0.33 0.16 .000
kullanıldı
294
Testte
25 0.45 0.25 0.50 0.47 0.23 .000
kullanıldı
Testte
26 0.40 0.24 0.49 0.29 0.14 .002
kullanıldı
Testte
27 0.48 0.25 0.50 0.41 0.21 .000
kullanıldı
Testte
28 0.53 0.25 0.50 0.71 0.35 .000
kullanıldı
Testte
29 0.40 0.24 0.49 0.53 0.26 .000
kullanıldı
Testten
30* 0.21 0.17 0.41 0.10 0.04 .205
çıkarıldı
Testte
31 0.57 0.24 0.49 0.59 0.29 .000
kullanıldı
Testte
32 0.58 0.24 0.49 0.57 0.28 .000
kullanıldı
Testte
33 0.36 0.23 0.48 0.33 0.16 .000
kullanıldı
Testte
34 0.39 0.24 0.49 0.39 0.19 .000
kullanıldı
Testte
35 0.39 0.24 0.49 0.31 0.15 .001
kullanıldı
Testte
36 0.42 0.24 0.49 0.45 0.22 .000
kullanıldı
Testte
37 0.55 0.25 0.50 0.51 0.25 .000
kullanıldı
Testten
38* 0.27 0.20 0.45 0.27 0.12 .001
çıkarıldı
Testten
39* 0.28 0.21 0.46 0.25 0.12 .003
çıkarıldı
Testte
40 0.44 0.25 0.50 0.53 0.26 .000
kullanıldı
Testten
41* 0.31 0.22 0.47 0.24 0.11 .008
çıkarıldı
Testte
42 0.38 0.24 0.49 0.37 0.18 .000
kullanıldı
Testte
43 0.52 0.27 0.52 0.57 0.29 .000
kullanıldı
Testte
44 0.52 0.25 0.50 0.69 0.34 .000
kullanıldı
Testte
45 0.37 0.23 0.48 0.31 0.15 .001
kullanıldı
Testte
46 0.42 0.25 0.50 0.61 0.30 .000
kullanıldı
Testte
47 0.43 0.25 0.50 0.63 0.31 .000
kullanıldı
Testte
48 0.43 0.25 0.50 0.51 0.25 .000
kullanıldı
Testte
49 0.44 0.25 0.50 0.57 0.28 .000
kullanıldı
Testten
50* 0.20 0.16 0.40 0.12 0.05 .124
çıkarıldı
Testin ortalama güçlüğü 0.49
295
Tablo 2’ye göre oluşturulan akademik başarı testinde bazı zor ve kolay maddeler olsa da test genellikle
orta seviyedeki maddelerden oluşmaktadır. Buna göre soruların genellikle orta güçlükte olduğu ve
testin de ortalama güçlükte olduğu görülmektedir. Madde ayırıcılık gücü indekslerine bakıldığında,
maddelerin genelde ayırıcı özellikte olduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte, ayırıcılık gücünün düşük
olduğu maddeler (1, 3, 4, 5, 13, 17, 18, 22, 30, 41 ve 50) testten çıkarılmıştır. Madde ayırt edicilik gücü
indeksleri .20 ile .30 arasında olan ve p değerleri .05’ten küçük olmasına rağmen düzeltmeye çok uygun
olmayan maddeler de (11, 12, 14, 21, 38 ve 39) testten çıkarılmıştır. Son durumda test 33 maddeden
oluşmaktadır.
Akademik başarı testinde yer alan maddelerin alt ve üst gruplar arasında cevaplanma oranlarını
karşılaştırmak ve testin ayırt ediciliğini belirlemek için alt ve üst grup verilerine bağımsız örneklem t
testi yapılmıştır. Buna göre testin ayırt edici özelliğe sahip olduğu (p=.00, p<.05) tespit edilmiştir.
Akademik Başarı Testinin Güvenirlik Çalışması
Güvenirlik, bir testin ölçmek istediği niteliği ne derece doğru ölçtüğüyle ilgili bir kavramdır. Çoktan
seçmeli testlerde güvenirlik KR-20 ve KR-21 formülleri ile belirlenmektedir. KR-21, KR-20’nin
özel bir halidir ve tüm maddelerin madde güçlük indeksleri eşit olduğunda kullanılır. Bu çalışmada
testin güvenirliği KR-20 formülü ile hesaplanmıştır. Akademik başarı testinin güvenirlik katsayısı
KR-20=0.94 olarak belirlenmiştir. Güvenirliğin bu değerde bulunması, testin güvenirliğinin yüksek
olduğunu göstermektedir (Gürbüz & Şahin, 2014; Kalaycı, 2017; Karasar, 2009).
TARTIŞMA VE SONUÇ
Bu araştırmada 7. sınıf fen bilimleri dersinin tüm ünitelerine yönelik bir akademik başarı testi
geliştirilmesi ve testin geçerlik ve güvenirlik çalışmalarının sağlanması amaçlanmıştır. Süreçte sırası
ile testin amacının belirlenmesi, testle ölçülecek özelliklerin belirlenmesi, maddelerin yazılması,
maddelerin kontrolü, deneme formunun hazırlanması, uygulama, puanlama-madde analizi-madde
seçimi ve nihai testin oluşturulması aşamaları takip edilerek testin geliştirilmesi tamamlanmıştır. Alan
yazında yer alan birçok çalışmada test geliştirme sürecinde bu basamakların takip edildiği görülmektedir
(Bolat & Karamustafaoğlu, 2019; Saraç, 2018). Diğer taraftan bazı çalışmalarda sadece uzman görüşüne
başvurularak kapsam geçerliğinin sağlanmaya çalışıldığı görülmektedir (Ayvacı & Durmuş, 2016;
Kenan & Özmen, 2014).
Madde analizleri sonuçlarına göre testte zor ve kolay maddeler olsa da test genellikle orta seviyede
maddelerden oluşmaktadır. Dolayısıyla testte yer alan maddelerin genellikle orta güçlükte olduğu, aynı
şekilde testin de ortalama güçlükte olduğu tespit edilmiştir. Bir testte ortalama güçlükte maddelerin
olması testin de ortalama güçlüğe sahip olmasını kolaylaştırmaktadır. Ayrıca testte her öğrencinin
kolaylıkla cevaplayabileceği maddelerin olması gerektiği gibi sadece o konuyu bilen öğrencilerin
cevaplayabileceği zorlukta maddelerin de yer alması gerekmektedir. Bu açıdan geliştirilen akademik
başarı testi madde güçlüğü bakımından uygundur. Alan yazın incelendiğinde orta güçlükte maddelerin
yer aldığı ve bu bakımdan testin de orta güçlükte olduğu çalışmalar bulunmaktadır (Çiçek Şentürk &
Selvi, 2021; Özaşkın Arslan & Karamustafaoğlu, 2019; Saraç, 2018). Bununla yanı sıra, madde güçlük
indeksinin daha yüksek olduğu ve ortalama güçlüğü daha düşük olan, kolay sorulardan oluşan testler de
literatürde bulunmaktadır (Keçeci vd., 2019).
Akademik başarı testinin madde ayırıcılık gücü indeksleri incelendiğinde maddelerin genelde ayırıcı
özellikte olduğu görülmektedir. Buna ek olarak, ayırıcılık gücünün düşük olduğu maddeler (1, 3, 4, 5,
13, 17, 18, 22, 30, 41 ve 50) testten çıkarılmıştır. Madde ayırt edicilik gücü indeksleri .20 ile .30 arasında
olan ve p değerleri .05’ten küçük olmasına rağmen düzeltmeye çok uygun olmayan maddeler de (11,
12, 14, 21, 38 ve 39) testten çıkarılmıştır. Son durumda test 33 maddeden oluşmaktadır. Bu araştırmanın
sonuçlarına benzer biçimde ayırt edici maddelerden oluşan başarı testlerinin geliştirildiği çalışmalar
alan yazında yer almaktadır (Çiçek Şentürk & Selvi, 2021; Güven & Selvi, 2021; Kargın & Gül, 2021;
Keçeci vd., 2019; Saraç, 2018).
296
Akademik başarı testinde yer alan maddelerin alt ve üst gruplar arasında cevaplanma oranlarını
karşılaştırmak ve testin ayırt ediciliğini belirlemek için alt ve üst grup verilerine bağımsız örneklem
t testi yapılmıştır. Buna göre testin ayırt edici özelliğe sahip olduğu (p=.00, p<.05) tespit edilmiştir.
Alan yazında testin ayırt ediciliği için bağımsız örneklem t testinin kullanıldığı benzer çalışmalar
bulunmaktadır (Dede & Keleş, 2020; Keçeci vd., 2019; Nacaroğlu vd., 2020; Saraç, 2018; Saylan
Kırmızıgül & Kaya, 2019). Diğer taraftan ayırt ediciliğin bağımsız örneklem t testi ile belirlenmediği
araştırmalarda da literatürde yer almaktadır (Çiçek Şentürk & Selvi, 2021; Güven & Selvi, 2021; Kargın
& Gül, 2021; Özaşkın Arslan & Karamustafaoğlu, 2019).
Akademik başarı testinin KR-20 güvenirlik katsayısı 0.94 olarak belirlenmiştir. Buna göre testin
oldukça güvenilir olduğu söylenebilir. Bu araştırmanın sonuçlarına paralel olacak şekilde, alan yazında
oldukça güvenilir olarak geliştirilen akademik başarı testleri bulunmaktadır (Güven & Selvi, 2021;
Öztürk, Kaymakoğlu & Demiroğlu Çiçek, 2022). Ayrıca, güvenirliği yüksek (Çiçek Şentürk & Selvi,
2021; Keçeci vd., 2019; Nacaroğlu vd., 2020; Özaşkın Arslan & Karamustafaoğlu, 2019; Saylan
Kırmızıgül & Kaya, 2019) ve yeterli düzeyde olan testler de alan yazında mevcuttur (Dede & Keleş,
2020; Saraç, 2018).
Bu araştırmada geliştirilen 7. sınıf akademik başarı testinin ortalama güçlükte, oldukça ayırt edici ve
oldukça yüksek güvenirlikte bir test olduğu ve ayrıca 7. sınıf fen bilimleri dersinde öğrencilerin akademik
başarılarının belirlenmesinde güvenle kullanılabileceği söylenebilir. Bu araştırmada geliştirilen akademik
başarı testi güncel fen bilimleri dersi öğretim programına uygun olarak oluşturulduğu için öğretmenlerin
de kullanımına uygundur. Daha sonra yapılacak olan çalışmalarda ortaokulun diğer seviyeleri için de
fen bilimleri akademik başarı testleri geliştirilebilir.
TEŞEKKÜR
Bu araştırma 121K432 nolu TÜBİTAK 1001 projesi kapsamında, TÜBİTAK’ın mali desteği ile
yürütülmüştür. Destekleri için TÜBİTAK’a teşekkür ederiz.
KAYNAKÇA
Adıgüzel, O.C., & Özdoğru, F. (2013). Üniversitelerde ortak zorunlu yabancı dil I dersine yönelik bir akademik
başarı testinin geliştirilmesi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(2), 1-11.
Atılgan, H. (Ed.) (2013). Eğitimde ölçme ve değerlendirme (6. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
Ayvacı, H.Ş., & Durmuş, A. (2016). Bir başarı testi geliştirme çalışması: ısı ve sıcaklık başarı testi geçerlik ve
güvenirlik araştırması. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35(1), 87-102.
Başol, G. (2019). Eğitimde ölçme ve değerlendirme (6. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Baykul, Y.(2000). Eğitimde ve psikolojide ölçme: klasik test teorisi ve uygulaması. Ankara: ÖSYM Yayınları.
Bolat, A., & Karamustafaoğlu, S. (2019). Vücudumuzdaki sistemler ünitesi başarı testi geliştirme: Geçerlik ve
güvenirlik. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(2), 131-159. https://dx.doi.org/10.30855/gjes.2019.05.02.008
Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Ankara. Pegem Akademi Yayıncılık.
Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2012). Bilimsel araştırma yöntem-
leri (13. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Can, A. (2017). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi (5. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Ya-
yıncılık.
Çakan, M. (2014). Eğitim sistemimizde yaygın olarak kullanılan sınav türleri. S. Tekindal (Ed.), Eğitimde ölçme
ve değerlendirme (4. Baskı) içinde (s. 93-129). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Çepni, S. & Ayvacı, H.Ş. (2016). Fen ve teknoloji eğitiminde ölçme ve değerlendirme. S. Çepni (Ed.), Kuramdan
uygulamaya fen ve teknoloji öğretimi (13. Baskı) içinde (s. 365-388). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
297
Çiçek Şentürk, Ö., & Selvi, M. (2021). Fen bilimleri dersi “insan ve çevre” ünitesi akademik başarı testi geliştirme:
güvenirlik ve geçerlik çalışması. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41(2), 601-630.
Dede, H., & Keleş, İ.H. (2020). Saf madde, karışımlar ve karışımların ayrılması konularında yaşam temelli başarı
testinin geliştirilmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40(3), 797-825.
Demirel, Ö. (2006). Öğretme sanatı: öğretimde planlama ve değerlendirme (Geliştirilmiş 10. Baskı). Ankara:
Pegem Akademi Yayıncılık.
Demirel, Ö., & Yağcı E. (2012). Öğretim materyallerinin değerlendirilmesi. Ö. Demirel & E. Altun (Ed.), Öğretim
teknolojileri ve materyal tasarımı (7. Baskı) içinde (s. 206-227). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Doğan, N. (2016). Çoktan seçmeli testler. H. Atılgan (Ed.), Eğitimde ölçme ve değerlendirme (9. Baskı) içinde (s.
222-268). Ankara: Anı Yayıncılık.
Gömleksiz, M., & Erkan, S. (2010). Eğitimde ölçme ve değerlendirme (2. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Haladyna, T. M. (1997). Writing test items to evaluate higher order thinking. Allynand Bacon: Needham Heights,
MA.
Gürbüz, S., & Şahin, F. (2014). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri felsefe-yöntem analiz. Ankara: Seçkin
Yayıncılık.
Güven, Ç., & Selvi, M. (2021). Beşinci sınıf ‘’Elektrik Devre Elemanları’’ ünitesine yönelik başarı testi geliştirme.
Uluslararası Dil, Eğitim ve Sosyal Bilimlerde Güncel Yaklaşımlar Dergisi (CALESS), 3(1), 133-156.
Kalaycı, Ş. (2017). (Ed). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri (8. Baskı). Ankara: Dinamik Akade-
mi Yayıncılık.
Karasar, N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemleri (19. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Kargın, P.D., & Gül, Ş. (2021). Altıncı sınıf vücudumuzdaki sistemler ve sağlığı ünitesine yönelik bir başarı testi
geliştirilmesi. Ihlara Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(1), 1-26.
Keçeci, G., Yıldırım, P., & Kırbağ Zengin, F. (2019). Sistemler akademik başarı testi: Geçerlik ve güvenirlik çalış-
ması. Ulusal Eğitim Akademisi Dergisi (UEAD), 3(1), 96-114.
Kenan, O., & Özmen, H. (2014). Maddenin tanecikli yapısına yönelik iki aşamalı çoktan seçmeli bir testin gelişti-
rilmesi ve uygulanması. Journal of Research in Education and Teaching, 3(3), 371-378.
Kilmen, S. (2017). Ölçme ve değerlendirmede temel kavramlar. R.N. Demirtaşlı (Ed.), Eğitimde ölçme ve değer-
lendirme (4. Baskı) içinde (s. 25-55). Ankara: Anı Yayıncılık.
MEB (2018). Fen bilimleri dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara.
Nacaroğlu, O., Bektaş, O., & Kızkapan, 0. (2020). Madde döngüleri ve çevre sorunları konusunda başarı testi
geliştirme: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Kastamonu Education Journal, 28(1), 36-51. https://dx.doi.
org/10.24106/kefdergi.3374
Özaşkın Arslan, A.G., & Karamustafaoğlu, S. (2019). 2018 Fen bilimleri öğretim programı kapsamındaki 7. sınıf
güneş sistemi ve ötesi ünitesine yönelik bir başarı testi geliştirme. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fa-
kültesi Dergisi, 38(2), 172-205. https://dx.doi.org/10.7822/omuefd.528571.
Özçelik, D.A. (2011). Ölçme ve değerlendirme (4. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Öztürk, B. (2021). Uzaktan eğitimde kullanılan geleneksel ölçme ve değerlendirme araçları. B. Karabulut Coşku
& A. Yılmaz (Ed.), Uzaktan eğitimde ölçme ve değerlendirme içinde (s. 29-51). Ankara: Pegem Akademi
Yayıncılık.
Öztürk, B., Kaymakoğlu, H., & Demiroğlu Çiçek, S. (2022). Öğrenme amaçlı yazma aktivitelerinin 8. sınıf öğren-
cilerinin periyodik sistem konusundaki akademik başarılarına etkisi. Fen Bilimleri Öğretimi Dergisi, 10(1),
115-138.https://doi.org/10.56423/fbod.1097724.
Saraç, H. (2018). Fen bilimleri dersi ‘maddenin değişimi’ ünitesi ile ilgili başarı testi geliştirme: Geçerlik ve güve-
nirlik çalışması. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 416-445.
298
Saylan Kırmızıgül, A., & Kaya, H. (2019). ‘Aynalarda yansıma ve ışığın soğrulması’ konusunda geçerliği ve güve-
nirliği sağlanmış başarı testi geliştirme çalışması. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 12(2), 474-493.
Tekin, H. (2010). Eğitimde ölçme ve değerlendirme (20. Baskı). Ankara: Yargı Yayınevi.
Thorndike, R.M., & Thorndike-Christ, T. (2017). Psikoloji ve eğitimde ölçme ve değerlendirme (8. Baskı) (Çev.
Ed. M. Otrar). Ankara: Nobel Yayıncılık.
Turgut, M. F. (1990). Eğitimde ölçme ve değerlendirme (2. Baskı). Ankara: Saydam Yayınları.
Turgut, M.F., & Baykul, Y. (2012). Ölçme ve değerlendirme (4. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Turgut, M.F., & Baykul, Y. (2014). Eğitimde ölçme ve değerlendirme (6. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayın-
cılık.
Yücel, C. (2006). Sınıf içi değerlendirme ve not verme. A. Doğanay & E. Karip (Ed.), Eğitimde ölçme ve değer-
lendirme (4. Baskı) içinde (s. 9-41). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
299
THE INTERNATIONAL BENCHMARKING OF

COUNTRIES’ EDUCATIONAL SYSTEM-RELATED
SOURCE EFFICIENCIES ACCORDING TO TIMSS
DATA THROUGH BOOTSTRAP DATA ENVELOPMENT
METHOD
Firdevs Cevheroğlu Eren1*, Serpil Gmüştekin Aydın2

*1
Institute of Graduate Education, Faculty of Art and Science, Department of Statistics, Samsun, Turkey.
2
Institute of Graduate Education, Faculty of Art and Science, Department of Statistics, Samsun, Turkey.
ORCID Code: 0000-0003-1808-0355
ORCID Code:0000-0001-6985-6120
ABSTRACT
The research aimed to determine whether 58 countries participating in the 4th grade mathematics
and science exam within the scope of TIMSS 2015 effectively manage their inputs, which are thought
to be related to their success. For this purpose, non-parametric resampling data envelopment analysis
(bootstrap DEA) analysis was used to estimate the relative total efficiency scores of the countries. The
bootstrap approach is used here because the estimated limit is an easy way to analyze the sensitivity
of efficacy scores to sampling variations. The data used in this study were obtained based on the
mathematics and science achievements of the students, with the IEA IDB Analyzer program of the
questionnaires filled out by the students, teachers and school principals. Russia, America and China-
Taipei (Taiwan) were found to be the countries that use educational inputs that affect mathematics and
science achievement relatively effectively, respectively, and it has been observed that these regions
operate at an almost optimal level and use input consumption almost optimally to produce the desired
fixed output. The six countries with the lowest efficiency are respectively; It is designated as Armenia,
Montenegro, United Arab Emirates (Dubai), North Macedonia, Kuwait, Georgia, Philippines. Turkey,
on the other hand, was found to be the country closest to being active.
Keywords: TIMSS, Exam Success, Efficiency, Bootstrap Data Envelopment.
300
GEBELİKTE HİPERTANSİF RAHATSIZLIKLAR VE

BAKIM SÜRECİ
Dr. Öğr. Üyesi Çiğdem ÖKTEN1, Dr. Öğr. Üyesi Elif Tuğçe ÇİTİL2,
1
Kütahya Sağlık Bilimleri Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, EOrcid ID:0000-0003-0704-0438
2
Kütahya Sağlık Bilimleri Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Orcid ID:0000-0003-2815-7010
ÖZET
Bu çalışmada, literatür incelemesi yoluyla gebelikte hipertansif rahatsızlıklar ve bu rahatsızlıklara
ilişkin bakım sürecini irdelemek amaçlanmıştır. Gebelikte hipertansiyon, sıkça rastalanan bir problemdir.
Gebelikte hipertansiyon tanısı 6 saat ara ile elde edilen iki kan basıncı değerinin 140/90 mm/Hg
veya üzerinde olması ya da 20. Gebelik haftasından önce ölçülen kan basıncı değerinde sistolik 30
mmHg veya daha fazla yükselme, diastolik 15 mmHg veya daha fazla yükselme ile konur. Gebelikte
hipertansif rahatsızlıklar; gestasyonel hipertansiyon, preeklampsi, eklampsi ve kronik hipertansiyon
olarak sınıflandırılır. Bu çalışmada kanıtların elde edilmesinde ve derlemenin teorik altyapısının
oluşturulmasında ulusal ve uluslararası orijinal çalışmalar, alana özgü kitaplar ve rehberler kullanılmıştır.
PubMed, MEDLINE, EBSCO, Türk Medline, Google Akademi tarandı. Literatür taraması yapılırken
zaman kısıtlamasına gidilmemiştir. Gebelikte hipertansif rahatsızlıklar hem maternal hem de fetal açıdan
bir çok risk taşımaktadır. Bu sürecin bakım hizmetleriyle desteklenmesi hayati önem taşımaktadır. Bu
risklerin bakım hizmetleriyle önlenmesi ya da azaltılması hayati önem taşımaktadır. Bakım hizmeti
sunan sağlık profesyonellerinin gebelikte yaşanabilecek hipertansif durumlar hakkında bilgi sahibi
olmalı ve gerekli bakım hizmetlerini sunmalıdır.
Anahtar kelimeler: Gebelik, hipertansiyon, preeklampsi, eklampsi, gestasyonel hipertansiyon, kan
basıncı
HYPERTENSIVE DISEASES IN PREGNANCY AND THE CARE PROCESS
ABSTRACT
In this study, it was aimed to examine hypertensive disorders in pregnancy and the care process for
these disorders through literature review. Hypertension in pregnancy is a common problem. Hypertension
in pregnancy is diagnosed when two blood pressure values of 140/90 mm/Hg or more obtained 6 hours
apart, or an increase of 30 mmHg or more in systolic and 15 mmHg or more in diastolic in blood pressure
measured before the 20th week of pregnancy. . Hypertensive disorders in pregnancy; It is classified as
gestational hypertension, preeclampsia, eclampsia and chronic hypertension. In this study, national and
international original studies, field-specific books and guides were used in obtaining the evidence and
establishing the theoretical basis of the compilation. PubMed, MEDLINE, EBSCO, Turkish Medline,
Google Academy were scanned. No time limit was applied during the literature review. Hypertensive
disorders in pregnancy carry many risks in terms of both maternal and fetal. It is vital that this process
301
is supported by care services. It is vital to prevent or reduce these risks with care services. Health
professionals providing care services should have information about hypertensive conditions that may
occur during pregnancy and provide necessary care services.
Key words: Pregnancy, hypertension, preeclampsia, eclampsia, gestational hypertension, blood
pressure
GİRİŞ
Gebelikte hipertansiyon, sıkça rastalanan bir problemdir. Gebelikte hipertansiyon tanısı 6 saat ara ile
elde edilen iki kan basıncı değerinin 140/90 mm/Hg veya üzerinde olması ya da 20. Gebelik haftasından
önce ölçülen kan basıncı değerinde sistolik 30 mmHg veya daha fazla yükselme, diastolik 15 mmHg
veya daha fazla yükselme ile konur. Gebelikte hipertansif rahatsızlıklar; gestasyonel hipertansiyon,
preeklampsi, eklampsi ve kronik hipertansiyon olarak sınıflandırılır (Oskay, 2016).
Kronik Hipertansiyon
Hafif ya da orta dereceli kronik hipertansiyonda gebelik prognozu olumludur. Sistemik hastalık
zemininde gelişen hipertansiyon olgularında risk artar. Diastolik kan basıncı 100 mmHg’nin üstüne
çıkmadığı sürece, gebede hareket kısıtlaması ve istirahat ile kontrol altına alınabilir. Gebelikte gelişen
kronik hipertansiyona preeklampsi eşlik etmiyorsa hastaneye yatışa gerek yoktur (Oskay, 2016).
Gestasyonel Hipertansiyon
Gestasyonel Diyabet prevalansı dünya çapında, gebeliklerin %1-%14’ü arasında görülmektedir
(Liwei ve ark, 2016). Türkiye’de yapılan çalışmalarda gestasyonel diyabet prevalansının %2.6–27.9
arasında değiştiği görülmektedir (Aktün ve ark, 2015).
Gestasyonel hipertansiyon, gebeliğin 20. Haftasından sonra proteinüri olmaksızın hipertansiyon
gelişimi ve kan basıncının postoartum dönemde normale dönüşü ile karakterizedir. Diastolik kan basıncı
90-100 mmHg civarındadır. Gebelik hipertansiyonu gebeliğin ilerleyen evrelerinde hafif ya da ağır
preeklampsiye dönüşebilir (Oskay, 2016).
Gestasyonel Diyabet, maternal ve fetal açıdan kısa ve uzun vadede çeşitli komplikasyonlarla
ilişkilidir. Fetal açıdan makrozomi, omuz distozisi, doğum komplikasyonları, fetal anomaliler,
intrauterin fetal ölüm, yenidoğan hipoglisemi ve yenidoğan hiperbilirubinemi artan hiperglisemi sonucu
görülen komplikasyonlardandır. Maternal açıdan preeklampsi, hipertansiyon, sezeryan, erken doğum
gibi riskleri artırmaktadır (ADA Diabetes Care, 2015).
Preeklampsi
Preeklampsi klinik olarak gebeliğin 20. Haftasından sonra kan basıncının 140/90 mmHg ya
da üzeri olması ve bu duruma proteinürinin (300mg/24 saat) eklenmesidir (Oskay, 2016). Dünya
çapında yüzde 4.6’sı preeklampsi deneyimlemektedir (Bellomo ve ark., 2011). Preeklampsi için risk
faktörleri; nulliparite, preeklampsi öyküsü, yaş >40 veya <18 yaş, ailede preeklampsi öyküsü, kronik
hipertansiyon, kronik böbrek hastalığı, otoimmün hastalık (örneğin, antifosfolipid sendromu, sistemik
lupus eritematozus), vasküler hastalık, diabetes mellitus (gebelik öncesi ve gebelik), multifetal gebelik,
obezite, siyah ırk, hidrops fetalis, kötü kontrol edilen hipertiroidizm, intrauterin gelişme geriliği, plasenta
dekolmanı veya fetal ölüm öyküsü, önceki gebelik normotansif ise uzamış gebelik aralığı, partnerle
ilgili faktörler, In vitro fertilization, obstrüktif uyku apnesi, yüksek kan kurşun seviyesi, post-travmatik
stres bozukluğudur (Bellomo ve ark., 2011; Fingar ve ark., 2017).
Preeklampsi, şiddetine göre hafif, orta ve şiddetli olmak üzere üçe ayrılır (Ozan ve ark., 2012).
• Hafif Preeklampsi: Sistolik KB ≥140 mmHg diyastolik ≥ 90 mmHg olması ya da iki veya daha
fazla ölçümde sistolik KB<150 mmHg veya diyastolik KB 100 mmHg ölçülmesi, proteinüri (-)
veya idrar örneğinde +1 veya proteinüri <1 g/24 saat olmasıdır.
302
• Orta Preeklampsi: Sistolik KB ≥150 mmHg veya diastolik KB 100 mmHg olması ya da iki
veya daha fazla ölçümde sistolik KB <160 mmHg veya diastolik KB 110 mmHg ve proteinüri
≥100mg/L veya <5 g/24 saat olmasıdır.
• Şiddetli Preeklampsi: Sistolik KB ≥160 mmHg ya da iki veya daha fazla ölçümde diastolik KB
110 mmHg ölçülmesi ve proteinüri ≥5 g/24 saat olmasıdır.
Preeklampsi belirtileri aşağıdaki gibidir (Turner, 2010);
• Santral sinir sistemi: Baş ağrısı, görme bozukluları, hiperrefleksi.
• Kardiyovasküler sistem: İntravasküler volümde azalma, vasküler dirençte yükselme.
• Solunum sistemi: Faringolaringeal ödem, kolloid onkotik basıncın azalması nedeniyle pulmoner
ödem riskinde artma, damar geçirgenliğinde artma riski.
• Hematolojik sistem: Hiperkoagulabite, fibronilitik sistem aktivasyonuRenal sistem: Glomerular
filtrasyon hızında azalma, protenüride artma, ürik asitte azalma, idrarda protein ve kreatin oranında
artma, oligüri.Hepatik sistem: Artmış serum transaminaz, hepatik ödem, sağ üst kadranda karın
ağrısı, hemoraji
• Uteroplesantal sistem: Plasentaya giden kan akımında azalma, oligohidroamnios, intrauterin
gelişme geriliği
Eklampsi
Eklampsi, ağır preeklampsi belirtilerine konvülziyonların eklenmesiyle ortaya çıkan anne ve fetüs
sağlığını olumsuz etkileyen ciddi bir tablodur. Eklampside oluşan konvülziyonların nedeni bilinmemekle
birlikte serebral ödem, iskemi, kanama veya vazospazmın neden olduğu düşünülmektedir. Eklampside
konvülziyonların habercisi olabilecek belirti ve bulgular; şiddetli baş ağrısı, gözlerde uçuşma, fotofobi,
epigastrik ağrı, kusma ve derin tendon refleksinde artıştır (Oskay, 2016).
Gebelikteki hipertansif rahatsızlıklarda izlem ve bakım
Hipertansif rahatsızların türüne göre bakım aşağıdaki gibidir (Oskay, 2016);
Gestasyonel diyabette bakım;
• Gebe yakın izlem altında tutulmalıdır.
• Hasta veya yakınları kan basıncını her gün evde kontrol etmeli ve kaydetmelidir.
• Maternal ve fetal açıdan muayene ve testler normal kaldığı sürece gebe 32. haftaya kadar iki
haftada bir, 32. haftadan sonra ise haftalık kontrollerle izlenmelidir. Gebelik hipertansiyonu
olarak devam ettiği sürece terme kadar beklenir.
Preeklampside bakım;
• Hafif preeklampsili gebelerde, anamnez alındıktan sonra, muayene ve laboratuvar bulguları
dikkatlice değerlendirildikten sonra belli aralıklarla yapılan prenatal kontrollerle ayaktan izlenir.
• Hasta ve ailesi evde bakım konusunda bilgilendirilir.
• Hastanın sessiz ve sakin bir ortamda kalması, ziyaretçi kısıtlaması yapması, sol lateral pozisyonda
dinlenmesi gerekir.
• Ağır preeklampsi olgularında, gebe hastaneye yatırılır ve uygun tedavi başlanır.
• Hasta sessiz ve loş bir ortamda, sol lateral pozisyonda kesin yatak istirahatinde olmalıdır.
• Yüksek proteinli ve lif yönünden zengin bir diyet düzenlenir.
• Hayati bulgular, 4 saat arayla gerekirse daha sık değerlendirilir.
303
• Ödem ve kilo kontrolü yapılır.

• Saatlik aldığı çıkardığı takibi yapılır.
• Tedavide antikonvülsif olarak uygulanan MgSO4’ün yan etkilerine karşı dikkatli olunur.
Eklampside bakım;
• Ağır preeklampsi bakımına ekle olarak bazı girişimler uygulanır.
• Hasta yalnız bırakılmaz.
• Hava yolu açık tutulur ve ağızda bulunan mukus aspire edilir.
• Kriz anında olası bir travmayı önlemek için yatak parmaklıkları kaldırılır.
• Erken doğum belirtileri gözlenir.
• Fetal sağlık sürekli olarak değerlendirilir.
Kronik hipertansiyonda bakım;
• Diastolik kan basıncının 100 mmHg’nin üzerinde olduğu durumlarda antihipertansif başlanır.
• İstirahat sağlanır.
KAYNAKLAR
Liwei C, Rachel M, Adaire C, Gang H. (2016). Gestational diabetes mellitus: its epidemiology and implication
beyond pregnancy. Curr Epidemiol Rep. 3:11.
Aktün LH, Uyan D, Yorgunlar B, Acet M. (2015). Gestational diabetes mellitus screening and outcomes. J Turk
Ger Gynecol Assoc.16(1): 25-9.
American Diabetes Association (2015). Management of diabetes in pregnancy. Sec. 12. In Standards of Medical
Care in Diabetes. Diabetes Care, 38 (Suppl. 1):S77–S79.
Bellomo G, Venanzi S, Saronio P, et al. Prognostic significance of serum uric acid in women with gestational hy-
pertension. Hypertension 2011; 58:704.
Fingar KR, Mabry-Hernandez I, Ngo-Metzger Q, Wolff T, Steiner CA, Elixhauser A. Delivery Hospitalizations
Involving Preeclampsia and Eclampsia, 2005–2014: Statistical Brief #222. In: Healthcare Cost and Utili-
zation Project (HCUP) Statistical Briefs [Internet]. Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and
Quality (US); 2006 Feb, 2017 Apr.
Turner JA 2010, Diagnosis and management of pre-eclampsia: an update. Int J Womens Health, 30(2): 327–337.
Durgun Ozan, Y., Ertuğrul, M. & Okumuş, H. (2012). Preeklampsi Tanılama, Değerlendirme ve Hemşirelik Yöne-
timi. Cumhuriyet Hemşirelik Dergisi, 1 (2), 59-65. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/cumunuj/
issue/4317/57774.
Oskay, Ü. (2016). Gebelik Komplikasyonu Sonucu Gelişen Riskli Durumlar ve Hemşirelik Yaklaşımı. Beji, N.K.
(Ed.). Kadın Sağlığı ve Hastalıkları. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevi; 447-469.
304
GEBELİK KOMPLİKASYONU SONUCU OLUŞAN

ABORTUSLAR VE EBELİK BAKIMI
Dr. Öğr. Üyesi Funda ÇİTİL CANBAY1, Dr. Öğr. Üyesi Elif Tuğçe ÇİTİL2,
1
Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Orcid ID: 0000-0001-7520-4735
2
Kütahya Sağlık Bilimleri Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Orcid ID:0000-0003-2815-7010
ÖZET
Bu çalışmada, literatür incelemesi yoluyla gebelik komplikasyonu sonucu oluşan abortusları ve ebelik
bakımını irdelemek amaçlanmıştır. Gebelikte abortus bazen ciddi ve yaşamı tehdit eden durumlardır.
Abortusların çoğu ilk üç ayda gerçekleşir. Abortus, fetüsün genellikle 20. Gebelik haftasından önce,
uterus dışında yaşama yeteneği kazanmadan kaybıdır. İlk 12 hafta içinde oluşan abortusler erken
abortus, 13-20. Haftalar arasında oluşan abortuslar geç abortuslardir. Gebelikte abortuslar; abortus
tehdidi, durdurulamayan abortus, tam abortus, tamamlanmamış abortus, kaçırılmış abortus, tekrarlayan
abortuslar, terapötik abortus ve elektif abortus olmak üzere sınıflandırılmıştır. Bu çalışmada kanıtların
elde edilmesinde ve derlemenin teorik altyapısının oluşturulmasında ulusal ve uluslararası orijinal
çalışmalar, alana özgü kitaplar ve rehberler kullanılmıştır. PubMed, MEDLINE, EBSCO, Türk Medline,
Google Akademi tarandı. Literatür taraması yapılırken zaman kısıtlamasına gidilmemiştir. Abortuslar,
maternal ve fetal riskler içeren önemli bir sorundur. Ebelerin abortuslar hakkında bilgi sahibi olmaları
ve bu sürecin takibini yapmaları önemlidir. Ebeler, abortus deneyimleyen kadınların izlem ve bakımını
uygun şekilde uygulayacak donanıma sahip olmalı ve uygun bakım sürecini sunmalıdır.
Anahtar kelimeler: Gebelik, abortus, ebelik bakımı
ABORTIONS AS A RESULT OF PREGNANCY COMPLICATIONS AND

MIDWIFERY CARE
ABSTRACT
In this study, it was aimed to examine abortions as a result of pregnancy complications and midwifery
care through literature review. Abortion during pregnancy is sometimes serious and life-threatening.
Most abortions occur in the first trimester. Abortion is the loss of the fetus before it is able to survive
outside the uterus, usually before the 20th week of pregnancy. Early abortions occurring in the first 12
weeks, 13-20. Abortions occurring between weeks are late abortions. abortions in pregnancy; Threat of
abortion is classified as unstoppable abortion, complete abortion, incomplete abortion, missed abortion,
recurrent abortions, therapeutic abortion and elective abortion. In this study, national and international
original studies, field-specific books and guides were used in obtaining the evidence and establishing the
theoretical basis of the compilation. PubMed, MEDLINE, EBSCO, Turkish Medline, Google Academy
were scanned. No time limit was applied during the literature review. Abortions are an important problem
305
with maternal and fetal risks. It is important for midwives to have information about abortions and to
follow this process. Midwives should be equipped to properly monitor and care for women who have
experienced abortion and should offer an appropriate care process.
Key words: Pregnancy, abortion, midwifery care
GİRİŞ
Gebelikte abortus bazen ciddi ve yaşamı tehdit eden durumlardır. Abortusların çoğu ilk üç ayda
gerçekleşir. Abortus, fetüsün genellikle 20. Gebelik haftasından önce, uterus dışında yaşama yeteneği
kazanmadan kaybıdır. İlk 12 hafta içinde oluşan abortusler erken abortus, 13-20. Haftalar arasında
oluşan abortuslar geç abortuslardir. Gebelikte abortuslar; abortus tehdidi, durdurulamayan abortus, tam
abortus, tamamlanmamış abortus, kaçırılmış abortus, tekrarlayan abortuslar, terapötik abortus ve elektif
abortus olmak üzere sınıflandırılmıştır (Oskay, 2016).
Etiyoloji
Gebelikte abortusların nedenleri çeşitli sebeplerden kaynaklanmaktadır. Bunlar (Taşkın, 2012);
• Servikal yetmezlik,
• Anöploid ve öploid gebelik kayıpları,
• Kronik hastalıklar,
• Endokrin anomaliler (Hipotriodi, Diabetes Mellitus),
• Beslenme,
• İlaç kullanımı ve çevresel faktörler,
• İmmünolojik faktörler,
• Kalıtsal trombofili,
• Maternal cerrahi,
• Spermlerdeki kromozomal anomaliler,
• Embriyoya ait kromozomal defektler,
• Uterusun şekil bozuklukları, myomlar, prolapsus,
• Annede yüksek ateş, akut viral enfeksiyonlar, kronik nefrit, kalp yetmezliği,
• İlaçlar özellikle sitotoksik ajanlar ve prostaglandinler,
• Uterusa olan direk travmalar,
• Progesteron yetmezliği; gebeliğin 10-12. haftalarında plasenta, korpus luteumdan hormon
salınımını devraldığı için, bu dönemdeki hormonal dengesizliğe bağlı dezidua yıkılabilir. Stress,
anksiyete gibi psikolojik sorunlar hipotalamik-pituiter sistem aracılığı ile gebeliği etkiler ve
düşük ortaya çıkabilir.
Abortus tehdidi
Düşük tehdidi gebelikte sık karşılaşılan bir sorundur ve gebelikte hastaneye yatışların önde gelen
nedenidir (Demirel ve ark, 2014). Düşük tehdidi, anne ve bebek sağlığını tehdit eden, mortalite ve
morbidite oranlarını arttıran, fizyolojik, psikolojik, sosyal ve ekonomik boyutları olan önemli bir sağlık
sorunudur (Karaçam ve Şen, 2012). Gebeliğin erken döneminde hafif vajinal kanama ve abdominal
kramp görülür. Servikal dilatasyon yoktur ve servikal os kapalıdır (Oskay, 2016).
306
Acil Bakım Rehberi’ne (2014) göre; hastanın kanama miktarı ve genel durumu değerlendirilir. Hafif
kanamada, temiz ped veya giysinin ıslanması 5 dakikadan daha uzun sürer. Şiddetli kanamada ise, temiz
ped veya giysinin ıslanması 5 dakikadan daha kısa sürer.Vital bulgular (nabız, kan basıncı, solunum
sayısı, vücut ısısı) hızla değerlendirilir. Doğurganlık öyküsünü alınır. Gebelik haftasına göre erken veya
geç gebelik kanaması olup olmadığına karar verilir. Kanama gebeliğin ilk 22 hafta içerisinde meydana
gelmiş ise erken gebelik kanaması ve 22 haftadan sonra meydana gelmiş ise geç gebelik kanaması olarak
tanımlanır. Gerekiyorsa sıvı replasmanı sağlayıp, şok bulguları varsa şok tedavisine başlanır. fundus
yüksekliğini ve uterusun kontrakte olup olmadığı değerlendirilir, FKA alınır. Spekulum muayenesi
sonrası, plasenta previa düşünülmediyse vajinal muayene yapılır.
Ebelik bakımı
• Vital bulguları (nabız, kan basıncı, solunum sayısı, vücut ısısı) hızla değerlendirilir.
• Kanamayı 4-6 saat izlenir.
• Kanama azalırsa doktor görüşü dâhilinde gebe evine gönderilebilir.
• Gebe taburcu olmadan önce ebe-hemşire tarafından taburcu eğitimi verilir.
• Zorlayıcı hareketlerden ve cinsel ilişkiden uzak durmasını önerilir.
• Gebenin kanamasını artarsa tekrar başvurmasını konusunda bilgilendirilir.
• Gebe tekrar kanama ile ile hastaneye başvurur ve kanamada azalma olmazsa fetüs canlılığını
kontrol edilir ve bir üst basamağa damar yolunu açarak ve gerekli önlemleri alarak sevk edilir.
Durdurulamayan Abortus
Vajinal kanama, abdominal kramp, servikal dilatasyon (3 cm den fazla) ve membran rüptürü vardır.
Abortus kaçınılmazdır (Oskay, 2016). Canlı devam eden bir gebelikte, vajinal kanama ile birlikte
servikal yetmezlik olmaksızın servikal dilatasyonun meydana gelmesidir. Amniyon zarı yırtılmış olabilir
ve pelvik ağrı vardır. Gebelik ürünleri genellikle eksternal servikal kanaldan gözlemlenebilir (Hoffman
ve ark., 2012).
Ebelik bakımı
• İşlemler için gerekli danışmanlık ve bilgilendirme yapılır.
• İşlemler öncesi kadının hazırlanmasına yardım edilir.
Tam Abortus
Fetüs ve eklerinin 20. gebelik haftasından önce tümüyle atılmasıdır. USG’de uterin kavite boştur ve
tedaviye gerek yoktur.
Tamamlanmamış Abortus
Gebelik ürününün önemli bir bölümü atılmış, fakat plasentaya ait bir kısım uterus içinde kalmıştır.
Yoğun abdominal kramp, bol vajinal kanama ve servikal dilatasyon vardır. Kontrol amaçlı küretaj
uygulanır (Oskay, 2016).
307
Kaçırılmış Abortus
Embriyonun veya fetüsün fark edilmeyen intrauterin ölümü olarak tanımlanır. Ultrasonografi ile tanı
konulur. Klinik olarak teşhis edilen gebeliklerin yaklaşık %15 ini oluşturur (Wu ve ark., 2017).
Ebelik bakımı
Tekrarlayan Abortus
Üç veya daha fazla yapılmış abortusu tanımlamakta kullanılır. İnsidansı %1-3’tür. Altta yatan birden
fazla sebep olabileceği gibi en önemli sebepleri genetik, anatomik, immün, trombofilik ve endokrinolojik
nedenlerdir (Koltan, 2007).
Ebelik bakımı
• Eğer sebep servikal yetmezlikse ikinci trimesterde servikal serkülaj uygulanır.
İstemli Abortus
İkiye ayrılır. Bunlar; terapötik abortus ve elektif abortustur.
Terapötik Abortus
Gebeliğin devamı halinde annenin fiziki ve ruh sağlığını tehlikeye sokacak sorunlar veya fetüsün
yaşaması halinde topluma önemli miktarda maddi veya manevi yük getirecek olan veya fetüsün yaşamla
bağdaşmayan hastalıklarının olması durumunda gebeliğin hekim tarafından sonlandırılmasıdır (Aksu,
1998).
Elektif Abortus
Tıbbi endikasyon olmadan isteğe bağlı gebeliğin viabilite sınırına ulaşmadan sonlandırılmasıdır
(Kavanagh ve ark., 2018). Ülkemizde ‘Rahim Tahliyesi ve Sterilizasyon Hizmetlerinin Yürütülmesi ve
Denetlenmesine İlişkin Tüzük’ 3. maddesine göre istek üzerine gebelik tahliyesi için gebeliğin 10 hafta
altında olması gerekmektedir.
Ebelik bakımı
• İşlem öncesi hazırlık konusunda danışmanlık ve bakım verilmelidir.
• Kadın Rh negatif ise düşük sonrası RhoGAM uygulanır.
• Taburculuk aşamasında vajinal kanamada artış, akıntı ve aşırı ağrı, ateş gibi enfeksiyon belirtileri
yönünden dikkatli olunmalıdır.
• Kadına 1-2 gün dinlenmesi, en az 2 hafta cinsel ilişkiden kaçınması, ilk 5-6 gün adet kanamasına
benzer ağrısının olabileceği, 4-6 hafta sonra menstrüel döngünün başlayacağı ve 1 hafta sonra
kontrole gelmesi söylenir.
308
KAYNAKLAR
Karaçam Z, Şen E, Home Care of High Risk Pregnant Women, Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi
2012, 80–91.
Demirel F, Ateş S, Şevket O, Yaşar Ş, Savan K, Tekrarlayan gebelik kayıpları sonrası oluşan gebeliklerin seyri,
Pamukkale Tıp Dergisi 2014, 7(1):41-45.
Taşkın, L. (2012). Riskli gebelikler. Taşkın, L. (Ed.). Doğum ve kadın sağlığı hemşireliği. Ankara: Sistem Ofset
Matbaacılık; 232-235
Wu, H.L., et al., Misoprostol for medical treatment of missed abortion: a systematic review and network meta-a-
nalysis. Sci Rep, 2017. 7(1): p. 1664.
Hoffman, B., et al., Chapter 18. Anatomic disorders. Williams gynecology. 2nd ed. New York: McGraw-Hill, 2012.
Koltan, S.O., Habitüel Abortusun Araştırılması ve Tedavisi. Türkiye Klinikleri Cerrahi Tıp Bilimleri Dergisi,
2007. 3(5): p. 32-38.
Aksu, F., et al., Terapötik abortus. Cerrahpaşa j med, 1998. 29(4): p. 175-179.
Kavanagh, A., et al., ‘Abortion’or ‘termination of pregnancy’? Views from abortion care providers in Scotland,
UK. BMJ sexual & reproductive health, 2018. 44(2): p. 122-127.
Gazete, R., Rahim Tahliyesi ve Sterilizasyon Hizmetlerinin Yürütülmesi ve Denetlenmesine İlişkin Tüzük. 1983.
Oskay, Ü. (2016). Gebelik Komplikasyonu Sonucu Gelişen Riskli Durumlar ve Hemşirelik Yaklaşımı. Beji, N.K.
(Ed.). Kadın Sağlığı ve Hastalıkları. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevi; 447-469.
309
SAĞLIK SEKTÖRÜ ÇALIŞANLARINDA ‘TEMEL İŞ

SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ’ KONUSUNDA FARKINDALIK
Attila Beştemir
Sağlık Bilimleri Üniversitesi Bakırköy Dr. Sadi Konuk Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Acil Tıp, İstanbul, Türkiye
Orcid: 0000-0003-0986-9039
ÖZET
Amaç: Sağlık sektörü ülkemizde iş kazaları açısından riskli bir alandır. İş sağlığı ve güvenliğine
ilişkin tehlike sınıfları listesi tebliğ uyarınca sağlık işletmelerinin iş kazaları ve meslek hastalıkları
açısından en riskli gruba dahil olması sebebiyle sağlık işletmelerinde iş sağlığı ve güvenliğinin önemi ön
plana çıkmaktadır. Çalışmamızdaki amaç sağlık sektöründe çalışanların ‘Temel İş Sağlığı ve Güvenliği’
konusunda bilgilerini araştırmak ve bu konuda yapılan eğitimin bilgi birikimlerine ne kadar etkili
olduğunu incelemektir.
Gereç ve Yöntem: Çalışmamız, sağlık sektöründe çalışan personellerin ‘Temel İş Sağlığı ve
Güvenliği’ konusunda bilgi düzeylerini değerlendirmek amacıyla yapılan retrospektif, girişimsel
olmayan tanımlayıcı nitelikte bir çalışmadır. Çalışmaya daha önce Temel İş Sağlığı ve Güvenliği eğitimi
almamış çalışanlar dahil edilmiştir. Çalışanlara güncel bilgi düzeyini ön-test ve eğitim sonrası son-test
yöneltilmiştir. Uygulanan testte 70 puan ve üzeri alanlar ise başarılı kabul edilmiştir.
Bulgular: Çalışmaya 65 farklı meslek grubundan, 392’si erkek ve 315’i kadın, 203’i hemşire,
82’i temizlik personeli, 69’u ebe, 53’ü hekim olmak üzere toplam 707 çalışan katılmıştır. Ön-test
sonuçlarında 70 puan altında kalanların sayısı 391, 0 alanların sayısı 77, 100 alanların sayısı 5’tir.
Son test sonuçlarında puan ortalaması 80,19, başarısız olan çalışan sayısı 0 olup ortalama doğru cevap
verilen soru sayısı 8,01, yanlış soru sayısı 1,95 ve boş sayısı 0,04 olarak saptanmıştır. Mesleklere
göre en yüksek ortalama puan; ön-test sonuçlarında sağlık teknikerlerinde, son-test sonuçlarında ise
hekimlerde olmuştur.
Sonuç: Sağlık sektörü çalışanlarının İş Sağlığı ve Güvenliği bilgilerinin yetersiz olduğu ancak
verilen eğitimlerle bu sorunun aşılacağı görülmüştür. Tüm çalışanların dahil edildiği eğitimler ile İş
Sağlığı ve Güvenliği konusundaki risklerin azaltılması, hem çalışanlara hem de hastane ortamında
sağlık hizmetinin sürdürebilirliğine önemli katkılar sağlayacaktır.
Anahtar Kelimeler: Hastane Çalışanları, Eğitim, Temel İş Sağlığı ve Güvenliği
310
AWARENESS ON ‘PRIMARY OCCUPATIONAL HEALTH AND SAFETY’ AT

HEALTH SECTOR EMPLOYEES
ABSTRACT
Aim: The health sector is a risky area in our country in terms of occupational accidents. The
importance of occupational health and safety in health care establishments comes to the fore, since health
establishments are included in the most risky group in terms of occupational accidents and occupational
diseases in accordance with the communiqué on the list of hazard classes related to occupational health
and safety. The aim of our study is to investigate the knowledge of the employees in the health sector
about ‘Basic Occupational Health and Safety’ and to examine how effective the training on this subject
is on their knowledge.
Material and Method: Our study is a retrospective, non-interventional descriptive study conducted
to evaluate the knowledge level of personnel working in the health sector on ‘Basic Occupational Health
and Safety’. Employees who have not received Basic Occupational Health and Safety training before
were included in the study. Employees were asked to pre-test their current knowledge level and post-test
after the training. Those who scored 70 points or more in the applied test were considered successful.
Results: A total of 707 employees, including 392 men and 315 women, 203 nurses, 82 cleaning staff,
69 midwives and 53 physicians, from 65 different occupational groups participated in the study. The
number of those who got under 70 points in the pre-test results is 391, the number of those who received
0 is 77, the number of those who received 100 is 5. In the post-test results, the average score was 80.19,
the number of unsuccessful employees was 0, the average number of questions with correct answers was
8.01, the number of wrong questions was 1.95 and the number of blanks was 0.04. The highest average
score according to occupations; pre-test results were in health technicians, and post-test results were in
physicians.
Conclusion: It has been observed that the occupational health and safety information of the health
sector employees is insufficient, but this problem can be overcome with the training provided. Reducing
the risks on occupational health and safety with the trainings in which all employees are included will
make significant contributions to both the employees and the sustainability of the health service in the
hospital environment.
Key Words: Hospital Employees, Education, Basic Occupational Health and Safety
311
5271 SAYILI CEZA MUHAKEMESİ KANUNU’NUN

M.193/2 HÜKMÜNÜN İPTALİNE DAİR 8/9/2022
TARİHLİ ANAYASA MAHKEMESİ KARARININ
Ali Tanju SARIGÜL

Dr. Öğr.Üyesi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Dalı Öğretim
Üyesi, ORCID ID: https://orcid.org/0000-0002-4112-0311
ÖZET
Anayasa Mahkemesi’nin 8/9/2022 tarih ve E. 2021/118, K. 2022/98 sayılı kararı ile 5271 sayılı Ceza
Muhakemesi Kanunu’nun 193. maddesine 25/5/2005 tarihli ve 5553 sayılı Kanun’un 28. maddesiyle
eklenen (2) numaralı fıkranın Anayasa’ya aykırı olduğundan iptaline ve iptal kararının Resmi Gazete’de
yayımlanmasından başlayarak altı ay sonra yürürlüğe girmesine karar verilmiştir.
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun iptal kararına konu olan 193. maddesinin 2. fıkrası;
“Sanık hakkında, toplanan delillere göre mahkûmiyet dışında bir karar verilmesi gerektiği kanısına
varılırsa, sorgusu yapılmamış olsa da dava yokluğunda bitirilebilir.” düzenlemesini içermektedir.
Kanun’un bu hükmünün uygulanması çerçevesinde; sanığın sorgusu yapılmamış olsa bile, CMK’nın
223. maddesinde sayılan ve mahkûmiyet dışındaki hükümler olan beraat, ceza verilmesine yer olmadığı,
güvenlik tedbirine hükmedilmesi, davanın reddi ve düşme kararları verilebilmektedir.
İlgili Yerel Mahkeme tarafından; ceza verilmesine yer olmadığına ve güvenlik tedbirlerine dair
kararların fiilin ya da suçun işlendiğinin sabit olması halinde verilebileceği, sorgusu yapılmadan sanık
hakkında bu kararların verilmesinin adil yargılanma ilkesi ve masumiyet karinesi ile bağdaşmadığı
gerekçesiyle söz konusu düzenlemenin Anayasa’nın 36. ve 38. maddelerine aykırılık teşkil ettiği ileri
sürülmüştür.
Anayasa Mahkemesi esas bakımından yaptığı incelemede; öncelikle adil yargılanma hakkının
duruşmada hazır bulunma hakkını da kapsadığına vurgu yapmakta; duruşmada hazır bulunma
hakkının, hem savunma hakkının etkin bir şekilde kullanılmasını sağlaması hem de silahların
eşitliği ve çelişmeli yargılama ilkelerine işlerlik kazandırması itibariyle önemine işaret etmektedir.
Yüksek Mahkeme, itiraza konu Kanun hükmünün duruşmada hazır bulunma ve savunma hakkına,
dolayısıyla adil yargılanma hakkına bir sınırlama getirdiği düşüncesindedir. Kanun’da sayılan
mahkûmiyet hükmü dışındaki hükümlerden “ceza verilmesine yer olmadığı” ve “güvenlik tedbirine
hükmedilmesi” kararlarının diğer hükümlerden farklılık gösterdiği, zira bu kararların verilebilmesi
için fiilin sanık tarafından icra edildiğinin ortaya konulmasının zorunlu olduğuna vurgu yapılmaktadır.
Ceza verilmesine yer olmadığı kararlarına hükmedildiğinde suçun işlendiğinin sabit görülmesi
nedeniyle sanığın masumiyeti ortadan kalkmakta, güvenlik tedbirine hükmedildiğinde ise sanığın
312
masumiyetinin ortadan kalkmasının yanı sıra ayrıca yaptırıma da maruz kalmaktadır. Buna ilaveten,
bu hükümler mahkûmiyet hükmü gibi sonuç doğurmamakla birlikte sanığın işlediği fiil nedeniyle
hukuki sorumluluğu devam edebilmektedir.
Anayasa Mahkemesi sanığın sorgusu yapılmadan bu hükümlerin verilebilmesini adil yargılanma
hakkının ölçüsüz bir şekilde sınırlandırılması olarak nitelendirmiş ve Anayasa’nın 13. ve 36.
maddelerine aykırı görmüştür. Yüksek Mahkeme bu gerekçelerle ilgili Kanun hükmünün iptaline karar
vermiştir.
Mahkûmiyet dışındaki hükümler dikkate alındığında; davanın reddi ve düşmesi kararları maddi
sorunun esasını çözmeyen nitelikte olmaları itibariyle sanık bakımından dezavantajlı bir durum
yaratmamaktadır. Zira bu iki hükümde sanığın suçu işleyip işlemediği konusu (maddi sorun) çözüme
kavuşturulmamakta, objektif nitelikteki yasal koşulların bulunması durumunda ilgili mahkeme
tarafından bu kararların verilmesi gerekmektedir. Diğer bir hüküm çeşidi olan beraat kararlarının ise;
sanık aleyhine bir etkisi bulunmamakta, aksine sanığın aklanması sonucunu doğurmaktadır. Dolayısıyla
sanığın sorgusu tespit edilmeden bu kararların verilmesi savunma hakkının kısıtlanması ve dolayısıyla
adil yargılanma hakkının ihlali olarak nitelendirilemeyecektir. Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararında
bu hükümler itibariyle sorun görülmemiş olması kanaatimizce de yerindedir.
Burada tartışılması gereken konu; sanığın sorgusu tespit edilmeden “ceza verilmesine yer olmadığı”
ve “güvenlik tedbirine hükmedilmesi” hükümlerinin verilmesinin sonuçları itibariyle savunma hakkının
kısıtlanması niteliğinde kabul edilip edilmeyeceğidir.
Ceza verilmesine yer olmadığı kararlarının verilebileceği haller CMK’ nın 223. maddesinde
sayılmıştır. Ceza verilmesine yer olmadığı kararı esas itibariyle; yaş küçüklüğü, zorunluluk hali ve
meşru savunmada sınırın heyecan, korku ve telaş nedeniyle aşılması gibi kusurluluğu kaldıran hallerde
verilmektedir. Şahsi cezasızlık sebepleri ve etkin pişmanlık ise kusurluluk dikkate alınmaksızın ceza
sorumluluğu dışında tutulmuştur. Bu durumlarda tipik fiilin unsurları ve hukuka aykırılık mevcut olup,
fiil haksızlık teşkil etmektedir. Ancak kusur yeteneğinin yokluğu ya da diğer sebepler nedeni ile kanun
koyucu tarafından kınanabilir bulunmamıştır. Kusurluğu ortadan kaldıran hallerde fiilin haksızlık
içeriğine rağmen ceza sorumluluğu olmasa bile hukuki sorumluluğu bulunmakta ve sanık hakkında
güvenlik tedbirine hükmedilebilmektedir.
Güvenlik tedbirine hükmedilmesi bakımından ise; öncelikle fiilin haksızlık teşkil ettiği ve fail
tarafından gerçekleştirildiğinin hiçbir şüpheye yer bırakmayacak şekilde ortaya konulması gerekmektedir.
Sanığın tehlikeliliği dikkate alınarak uygulanan güvenlik tedbirleri, aynı ceza gibi bir yaptırım
niteliğindedir. Kişinin iyileştirilebilmesi için özgürlüğü kısıtlanabilmekte, belli hakları kullanmaktan
yoksun bırakılabilmektedir.
Ceza verilmesine yer olmadığı kararları bakımından; hukuki sorumluluğun devam etmesi ve
güvenlik tedbirlerine hükmedilebilmesi, güvenlik tedbirleri bakımından ise yaptırım olma niteliği
dikkate alındığında; her iki hüküm için de sanığın suça konu fiili işlediğinin her türlü şüpheden uzak
bir şekilde ortaya konulması gerekmektedir. Sanığın sorgusu; hem maddi gerçeğin ortaya konulması
hem de savunma hakkının sağlanması bakımından adil yargılanma hakkının en önemli unsurlarından
biridir ve sanığın sorgusu tespit edilmeden bu iki hükmün verilmesi adil yargılanma ilkesi ile
çelişecektir.
Sonuç olarak Anayasa Mahkemesi’nin; sanığın sorgusu tespit edilmeden “ceza verilmesine yer
olmadığı” ve “güvenlik tedbirine hükmedilmesi” kararlarının verilmesini adil yargılanma hakkının
ölçülülük ilkesine aykırı olarak sınırlandırılması olarak nitelendiren tespitinin yerinde olduğunu
değerlendirmekteyiz.
ANAHTAR SÖZCÜKLER: Sanık Sorgusu, Savunma Hakkının Kısıtlanması, Adil Yargılanma
Hakkı, Güvenlik Tedbiri, Haksızlık.
313
A REVIEW OF THE CONSTITUTIONAL COURT’S 8.9.2022 DATED

DECISION, WHICH ANNULES THE SECOND PARAGRAPH OF ARTICLE
193 OF THE CRIMINAL PROCEDURE LAW NUMBERED 5271
ABSTRACT
With the decision of the Constitutional Court dated 8/9/2022 and numbered E. 2021/118, K. 2022/98,
Paragraph 2 of article 193 of the Code of Criminal Procedure no. 5271 (CCP) which was added by
article 28 of the Law no. 5553 of 25/5/2005 (decided to be that paragraph no. 2) will be annulled as it
is unconstitutional, and that the annulment decision will enter into force six months after its publication
in the Official Gazette.
Paragraph 2 of article 193 of the Criminal Procedure Code numbered 5271, which is the subject of
the annulment decision includes; “If it is considered that a decision other than conviction should be
made about the accused, based on the evidence gathered, the case may be concluded in his absence,
even if he has not been questioned.” regulation. Within the framework of the implementation of this
provision of the Law; even if the accused has not been questioned, the verdicts of acquittal, not to
punish, implementation of a security measure, rejection of the case and dismissal, which are provisions
other than conviction and listed in Article 223 of the CCP, can be made.
By the relevant Local Court; it is stated that the said regulation is in violation of Articles 36
and 38 of the Constitution on the grounds that verdicts to order security measures or non-penalty can be
made if it is proven that the act or the crime has been committed, and that making these verdicts about
the accused without interrogation is incompatible with the principle of fair trial and the presumption of
innocence.
The Constitutional Court, in its examination on the merits; emphasizes that the right to a fair trial
also includes the right to be present at the hearing; points out the importance of the right to be present at
the hearing in terms of both ensuring the effective use of the right of defense and making the principles
of equality of arms and contradictive trial work. The Constitutional Court is of the opinion that the
provision of the law which is the subject of the objection, restricts the right to be present at the hearing
and to the defense, and therefore the right to a fair trial. It is emphasized that among the provisions other
than the provision of conviction listed in the law, “verdict not to punish” and the “verdict to impose
of security measures” are different from other provisions, because it is necessary to reveal that the act
was performed by the accused in order to give these verdicts. When it is decided that there is to non-
punishment, the innocence of the accused disappears due to the fact that the crime has been accepted
to be committed, and when a security measure is ordered, the innocence of the accused is eliminated as
well as being subject to sanctions. In addition, although these provisions do not result in a sentence like
a conviction, the legal responsibility of the accused may continue due to the act committed.
The Constitutional Court characterized these provisions that don’t include the interrogation of the
accused as an excessive limitation of the right to a fair trial and considered it contrary to Articles 13
and 36 of the Constitution. The Constitutional Court decided to annul the provision of the Law on these
grounds.
Considering the provisions other than conviction; the rejection and dismissal of the case do not
create a disadvantageous situation for the accused as they do not solve the essence of the material fact.
Because in these two provisions, the issue of whether the accused committed the crime (material fact)
is not resolved, and if there are objective legal conditions, these decisions must be made by the relevant
court. As for acquittal, which is another type of provision; it does not have any effect against the accused,
on the contrary, it results in the acquittal of the accused. Therefore, making these decisions without the
interrogation of the accused cannot be considered as a restriction of the right to defense and therefore
314
a violation of the right to a fair trial. In our opinion, it is appropriate that the Constitutional Court’s
annulment decision did not find any problems in terms of these provisions.
The issue to be discussed here is; the question is whether the provision of “not to punish” and
“ordering of security measures” without the interrogation of the accused be considered as a restriction
of the right to defense as a result.
The cases in which decisions not to impose a penalty can be made are listed in Article 223 of the CCP.
The decision not to impose a penalty is essentially; given in cases that remove the imperfection, such as
underage, in a state of necessity and when the limit in legitimate defense is exceeded due to excitement,
fear and haste. Reasons for personal impunity and effective repentance are excluded from criminal
liability, regardless of culpability. In these cases, there are elements of the typical act and illegality, and
the act constitutes injustice. However, it was not found to be condemnable by the legislator due to the
absence of the ability to fault or for other reasons. In cases that eliminate the fault, despite the unfair
content of the act, even if there is no criminal responsibility, there is legal responsibility and a security
measure can be ordered against the accused.
In terms of ruling on a security measure; first of all, it should be demonstrated that the act constitutes
injustice and that it was committed by the perpetrator, leaving no room for doubt. The security measures
implemented by taking into account the dangerousness of the accused are in the nature of a sanction just
like the punishment. In order for the person to be healed, his freedom may be restricted and he may be
deprived of the use of certain rights.
In terms of decisions not to impose a penalty/punishment; considering the continuation of legal
responsibility and the ability to rule on security measures, and the nature of being a sanction in terms of
security measures; For both provisions, it is necessary to demonstrate beyond all doubt that the accused
committed the act that is the subject of the crime. The questioning of the accused; It is one of the most
important elements of the right to a fair trial in terms of both revealing the material fact and ensuring the
right to defense, and giving these two verdicts without an interrogation of the accused will contradict
the principle of fair trial.
As a result, we consider that the determination of the Constitutional Court, which characterizes the
decision of “verdict not to punishment” and “verdict of a security measure”, without questioning of
the accused, as the limitation of the right to a fair trial in violation of the principle of proportionality, is
appropriate.
KEY WORDS: Interrogation of the accused, Restriction of the Right of Defense, Right to a Fair
Trial, Security Measure, Unrecht (German).
315
PREFERENCE OF EMERGENCY POLİCLİNİCS İN

OUTPATİENT CLİNİC ADMİSSİON İN TURKEY
Alpay TUNCAR
Dışkapı Yıldırım Beyazıt Training and Research Hospital, Emergency Medicine, Ankara, Turkey
orcid no: 0000-0002-3889-819X
Summary
Objective: Emergency services are equipped areas that first meet a significant portion of patients and
provide services for diagnosis and treatment. Our study was prepared by examining the data of the last
4 years on the number of patients who applied to the emergency outpatient clinics of our country and
the outpatient clinics in other branches of the hospital. The aim is to determine the number of hospital
admissions in our country, to determine patient expectations between 2018 and 2022, and to evaluate the
preference of emergency services numerically.
Materials and Methods: The data on the number of patients who applied to the branch polyclinics and
emergency polyclinics of the Ministry of Health between January 1, 2018 and January 1, 2022, which
we determined in our retrospective descriptive study, were included in the scope. The data were prepared
in tabular form and the percentage changes were calculated with statistical formulas and recorded.
Results: The number of patients who were examined and registered in the emergency services was
71.4 million in 2018, this number was 97.3 million in 2022, and the rate of increase in this 4-year
interval was 36.2%. When the number of applications is examined, it is seen that 154.2 million people
were examined in branch polyclinics in 2018, it decreased to 116.3 million in 2022 and the decrease rate
in this period was 24.6%.
Conclusion: Despite the positive developments observed in health service delivery, it has been
determined that there has been a significant increase in the number of applications in recent years, with
the improvement in the appointment system and the increase in the number of applications, including the
effects of the Covid-19 pandemic process. The number of patients examined in the emergency services,
which is the area most affected by patient admissions, and its ratio among all examination rates showed
that there was a large increase in the specified date range. With these statistical data, the efficiency of the
health service provided by an organization that meets the need can be increased by determining both the
emergency services and the polyclinic services according to the patient potential.
Keywords: Emergency polyclinic, Polyclinic, Number of examinations
316
TÜRKİYE’DE TERÖRÜN DOĞRUDAN YABANCI

YATIRIMLAR (DYY) ÜZERİNDEKİ ETKİSİ (1975-2020)
Mustafa YILDIRAN
Prof.Dr. Akdeniz Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Maliye Bölümü, Antalya, Türkiye. ORCID ID: https://
orcid.org/0000-0002-1450-781X
Ayşe Meral UZUN

Prof.Dr. Akdeniz Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İktisat Bölümü, Antalya, Türkiye.ORCID ID: https://orcid.
org/0000-0002-8787-8240;
Özet
Bu çalışmada Türkiye’de terörün doğrudan yabancı yatırımlar (DYY) üzerindeki etkisi 1975-2020
arasındaki veriler üzerinden ARDL sınır testi yaklaşımıyla incelenmektedir. Türkiye’de terörün ekonomik
etkileri konusunda az da olsa çalışmalar bulunmaktadır. Bu çalışmalar genellikle son 20-30 yıla ait veriler
üzerinden tahminler yapmıştır. Bunlardan farklı olarak bu çalışmada, 46 yılın verilerini kapsayacak
şekilde daha kapsamlı bir test denemesi yapılmaktadır. Kurulan modelde doğrudan yabancı sermaye
girişleri bağımlı; sabit sermaye yatırımları, asgari ücret düzeyi, enflasyon, küresel belirsizlik endeksi,
askeri harcamalar ve terörle bağlantılı can kayıpları bağımsız değişkenler olarak kabul edilmiştir. Test
sonuçları hem kısa hem de uzun dönemde Türkiye’de teröre bağlı insan kayıpları ve askeri harcamaların
artışı ile DYY arasındaki negatif ilişki olduğunu göstermiştir. Öte yandan Türkiye örneğinde DYY
girişleri üzerinde en fazla etki eden faktörlerin asgari ücret seviyesi ile sabit sermaye birikiminin olduğu
tespit edilmiştir. Bu sonuçlar literatürde mevcut olan bulgularla genel olarak benzerlik göstermektedir.
Çalışmada ayrıca terörün hem genel ekonomik maliyetleri hem de doğrudan yabancı yatırımlar
üzerindeki etkisine dair literatür incelemesi de yapılmıştır. Literatürde terörden etkilenen Pakistan,
Nijerya, Afganistan gibi tek tek ülkeleri ele alan çalışmalar yapıldığı gibi, bir bölgeyi veya ülke grubunu
kapsayan incelemeler de gerçekleştirilmiştir. Ekonometrik yöntemlerle yapılan testlerde genel olarak
terörle yabancı yatırımlar arasında ters yönlü bir ilişki tespit edilmekte ve terörün çeşitli ekonomik
kayıplara yol açtığı vurgulanmaktadır.
Anahtar kelimeler: Doğrudan yabancı yatırımlar, terörizm, Türkiye.
THE EFFECT OF TERRORISM ON FOREIGN DIRECT INVESTMENTS (FDI)

IN TURKEY (1975-2020)
Abstract:
In this study, the effect of terrorism on foreign direct investments (FDI) in Turkey is examined with
the ARDL bounds test approach by using the data between 1975 and 2020. There are few studies on the
economic effects of terrorism in Turkey. These studies generally made estimations based on the data
317
of the last 20-30 years. Unlike these, in this study, a more comprehensive test which covers the data
of 46 years is carried out. In the established model, foreign direct capital inflows are dependent; fixed
capital investments, minimum wage level, inflation, global uncertainty index, military expenditures
and terrorism-related casualties were accepted as independent variables. The test results showed that
there is a negative relationship between the increase in terrorist-related human casualties and military
expenditures and FDI in Turkey, both in the short and long term. On the other hand, in the case of
Turkey, it has been determined that the factors that have the greatest impact on FDI inflows are the
minimum wage level and fixed capital accumulation. These results are generally similar to the findings
available in the literature.
In the study, a literature review was also conducted on the effects of terrorism on both the general
economic costs and foreign direct investments. In the literature, studies have been carried out on
individual countries affected by terrorism such as Pakistan, Nigeria, and Afghanistan. In the same way,
studies based on a country or region were also carried out. In the tests conducted with econometric
methods, an inverse relationship between terrorism and foreign investments is determined in general and
it is emphasized that terrorism causes various economic losses.
Keywords: Foreign direct investment, terrorism, Türkiye.
1.Giriş: Terörün ekonomik maliyetleri

Terörün ekonomik etkileri son dönemlerde artan bir akademik ilgi çekmiş gözükmektedir. Teröre maruz
kalan çeşitli ülkelerin katlandığı ekonomik maliyetler ampirik yöntemler kullanılarak ortaya konulmaya
çalışılmaktadır. Bu etkilerin en somut hale getirilebildiği ölçümler genellikle GSYH ve doğrudan yatımlar
gibi alanlarda yapılmaktadır. Bu çalışmada 1970’den sonraki verileri kullanarak Türkiye’de terörün
doğrudan yabancı yatırımlar (DYY) üzerindeki etkisi ARDL analiziyle incelenmektedir. Çalışmanın
özgün yönü, 1975-2020 yılları arasındaki 46 yıllık dönemi içeren veri setinin kullanılmış olmasıdır.
Literatürdeki çalışmalar genelde 1985 sonrası dönemi incelerken, bu çalışma veri setinin uzunluğu ile
farklılaşmakta ve yeni katkılar sağlamayı hedeflemektedir.
Günümüzde çok sayıda devlet için büyük meydan okumalar yaratan terörizm ciddi bir küresel sorun
haline gelmiştir. Bu durum siyasi, sosyal ve kültürel çok sayıda sorunu da beraberinde getirmektedir.
Terörün yol açtığı insani kayıplar hiç şüphesiz maliyetlerin en önemlisidir. Binlerce insan terörden dolayı
ölüm, yaralanma ve sakat kalmayla karşı karşıyadır. Ayrıca dünyada terörle bağlantılı büyük çaplı bir göç
sorunu vardır. Kitlesel ve düzensiz göç hareketleri devletlerin önemli ekonomik maliyetlere katlanmasına
yol açmaktadır. Öte yandan terör, ülkelerin sadece fiziki ve altyapı kayıplarıyla değil aynı zamanda
ülke riskinin artması ve böylece bir taraftan yatırım kayıpları diğer taraftan ise daha yüksek sigorta
primleri veya daha yüksek faizli borçlanma gibi birçok ekonomik maliyeti beraberinde getirmektedir.
Bu maliyetlerin bir yönü de doğrudan yabancı yatırımların (DDY) etkilenmesidir. Doğrudan yabancı
yatırımlar özellikle gelişmekte olan ülkeler için ekonomik büyüme, istihdam ve teknoloji transferi
gibi uzun dönemli ve sürdürülebilir ekonomik gelişme hedeflerinin önemli unsurlarından birini
oluşturur. Terörün ülkelerde DYY’yi azaltması GSYH azalışları yönüyle uzun vadede büyük maliyetler
yaratabilmektedir. Terör, savunma harcamalarının artması ve kaynakların daha az etkin olan alanlarda
kullanılması gibi ekonomik maliyetler de yaratır. Ayrıca Türkiye gibi turizm gelirlerinin ekonomik
açıdan hayli önemli olduğu ülkelerde terörün bu sektör üzerindeki maliyetleri hem sermaye yatırımları
hem de hizmet talebini azaltarak daha belirgin hissedilebilmektedir.
Literatürde terörün genel ekonomik maliyetleri üzerinde çeşitli ölçümler bulunmaktadır. UNDP
raporunda (2019: 1) yer alan bilgilere göre 2017 yılı için terörün küresel ekonomik etkisi 52 milyar
dolara ulaşmıştır. Afrika’da ise terörün ekonomik maliyeti 2007 ile 2016 arasında en az 119 milyar
Dolar düzeyinde olmuştur. Nijerya en büyük maliyete katlanan ülke konumundadır. Başka bir
hesaplamada Bardwell ve İkbal (2020) terörün ekonomik etkisini 2018 yılında 33 milyar Dolar olarak
aktarmaktadır. Onlara göre 2000-2018 arasında terörün dünya ekonomisine maliyeti 855 milyar dolar
318
olmuştur. Ölçüm yapılırken terörle bağlantılı ölümler, yaralanmalar, mülk hasarları ve GSYH kayıpları
hesaba katılmaktadır. Yazarlar 2014 yılında küresel terörün 35.555 can kaybına ve 111 milyar dolarlık
bir ekonomik kayba yol açtığını hesaplamıştır.
Abadie ve Gardeabazal (2005), yaptıkları çalışmada terörün ekonomik sonuçlar üzerine büyük etkiler
yarattığına işaret ederler. Terörü, standart endojen büyüme modelinde yıkıcı bir risk olarak alan yazarlar,
terör riskindeki artışın DYY pozisyonlarındaki etkisini inceleyerek, entegre bir dünya ekonomisinde
terörün ülkeler arasında büyük sermaye hareketlerini uyarabildiği sonucuna ulaşmıştır. Ampirik sonuçlar
terörün, ülkelerin net dış yatırım pozisyonlarını bozduğu yönündedir. Onların tahminine göre terör
yoğunluğunda %1’lik bir standart sapma artışı DYY pozisyonunda %5’lik bir düşüşe yol açmaktadır.
Terörün ekonomik maliyetleri düşük gelirli ülkelerde daha yoğun hissedilebilmektedir. Çınar (2017)
2000-2015 arasında 115 ülkeyi kapsayan bir araştırmasında böyle bir sonuca ulaşarak, düşük gelirli
ülkelerin terör saldırılarından gelişmiş ülkelere göre üç kat daha fazla etkilendiklerini tespit etmiştir.
Gaibulloev ve Sandler (2008) 1970-2004 arasında Asya için bir çalışma yapmış ve ulus ötesi terörist
saldırıların hükümet harcamalarını dışlayarak büyümeyi azalttığını belirlemiştir. Onlara göre her milyon
kişi başına düşen ilave bir terör hadisesi GSYH artışında yaklaşık %1,5 kayba neden olmaktadır.
Terörün genel ekonomik maliyetleri konusunda Türkiye ve diğer bazı ülkeler üzerinde de çalışmalar
bulunmaktadır. Estrada vd. (2018) tarafından yapılan bir araştırma, 1990-2016 arasında terörle bağlantılı
olarak Türkiye’de ekonomik küçülme ile kayıp ve yıpranmanın arttığını ortaya koymaktadır. Öcal ve
Yıldırım’ın (2010) çalışmasında ise bölgesel farklılıklar dikkate alınmakta ve terörün vilayet düzeyindeki
etkilerinin Doğu ve Güneydoğu illerinde Batıya nazaran daha belirgin hissedildiği vurgulanmaktadır.
Pakistan için yapılan bir çalışmada terörizmde %1’lik bir artışın DYY yatırımları %0,104; yurtiçi
yatırımları %0,039; ekonomik büyümeyi ise %0,002 azalttığı belirlenmiştir (Zakaria, Ahmed, 2019).
2.Terörün DYY Üzerindeki Etkilerine Dair Literatür İncelemesi

Terörün DYY üzerindeki etkileri literatürde genellikle ekonometrik teknikler ve belli dönem veriler
üzerinden incelenmektedir. Literatürdeki çalışmaların bazen tek bir ülke bazen de bir ülke grubu
veya bölge için yapıldığı görülmektedir. Türkiye için yapılan çalışmalardan birinde ARDL sınır testi
kullanılarak 1990-2019 döneminde terörün DYY girişlerine etkisi incelenmiştir. Terörün DYY’yi
kısa vadede olumlu ve anlamsız etkilediği, ancak ilişkinin uzun dönemde olumsuz ve anlamlı olduğu
belirlenmiştir (Ari, İbrahim, 2021). Omay, Takay, İlalan (2011) 1991-2003 arası için Türkiye’de benzer
bir çalışma gerçekleştirmiştir. Çalışmada lineer ve lineer olmayan modellerin terörizmin doğrudan
yatırımlar üzerinde önemli bir olumsuz etkiye sahip olduğunu doğruladığı vurgulanmaktadır.
Bandyopadhyay vd. (2013) terörle DYY ilişkisi hakkında 78 gelişmekte olan ülke için 1984-2008
arasına yoğunlaşarak bir analiz yapmıştır. Bulgulara göre terör DYY’yi baskılamakta, yardımlar
terörizmin olumsuz sonuçlarını iyileştirmektedir. İki taraflı yardımlar ise ulus ötesi terörün DYY
üzerindeki zıt yönlü etkilerini gidermek için işlevseldir. Yardımların DYY üzerindeki iyileştirici etkisi,
DYY’nin ekonomik gelişme açısından önemi dikkate alındığında daha anlamlı hale gelmektedir. Enders
vd. (2006) 11 Eylül terör saldırılarının ABD’nin DYY yatırımları üzerine çok fazla etkisinin olmadığı
sonucuna ulaştılar.
Çelik ve Bayrak (2022) 2002-2017 arasında 118 gelişmiş ve gelişmekte olan ülke için Sistem
GMM Panel Modeline dayalı bir analiz yapmış ve DYY’nin en önemli belirleyicisinin ticari açıklık
olduğunu; demokratikleşme ve özgürlük seviyesi ile DYY arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki
bulunmadığını; ancak terörün özellikle gelişmiş ülkelerde DYY girişlerine doğrudan zarar verdiğini
belirlemiştir. Liu vd. (2021) Çinli çokuluslu şirketlerin 125 ülkedeki 2.089 yatırımını incelemiş ve terör
hadiselerinin yatırımlara ciddi meydan okumalar yarattığını tespit etmiştir.
Agrawal (2011) uluslararası terörizmin DYY girişleri üzerindeki etkisi konusunda istatistiksel olarak
anlamlı bir negatif ilişki tespit etmiştir. Carril-Caccia vd. (2019) 2003-2016 arasında 162 ülke için
319
bir araştırma yapmış ve benzer bir sonuca ulaşmıştır. Onlara göre yabancı sermaye sahipleri terörden
etkilenen bir bölgeye veya ülkeye yatırım yapmakta isteksiz davranmaktadır. İyi yönetişim bu hasarın
giderilmesinde etkili bir yol almaktadır. Akhtar ve Yasin (2015) Güney ve Güneydoğu Asya ülkeleri
üzerinde 1996-2010 yıllarını kapsayan bir araştırmada, bölgede terörizm ve siyasi istikrasızlığın DYY
girişlerini olumsuz yönde etkilediğini belirlemiştir.
Powers ve Choi (2012) 1980-2008 arası için 123 gelişmekte olan ülkeyi kapsayan bir zaman serisi
analizi yapmış ve çok uluslu şirketlere zarar veren ulus ötesi terörizmin dış yatırımları azalttığını, ancak
işle ilgili olmayan hedeflerde istatistiksel olarak ilişkisiz bir durum ortaya çıktığını tespit etmiştir.
Dolayısıyla onlara göre terörizmin işle ilgisi olan ve olmayan etkilerinin farklı olabileceği gerçeği göz
önünde tutulmalıdır. Bezić vd. (2016) Avrupa Birliği ve Avrupa Ekonomik Sahasına dâhil 29 ülkenin
2000-2013 arasını kapsayan 13 yıllık verilerine dayalı bir analiz yaparak, terörün DYY üzerinde etkili
olduğunu tespit etmiştir. Salmani vd. (2015) seçilmiş 13 MENA ülkesinde 1971-2012 arasındaki
verilerden hareketle panel VAR yöntemiyle terörün DYY girişlerine olan olumsuz etkisini tespit etmiştir.
Sahra-altı 33 Afrika ülkesi için aynı yönde bir sonuç, başka bir ampirik çalışma ile ortaya konmuştur
(HongKing vd. 2020).
Literatürde tek tek ülkeleri ele alan çalışmaların ağırlıklı olarak terörden daha yoğun etkilenen
ülkelere odaklandığı söylenebilir. Nitekim Pakistan terörden çok etkilenen bir ülke olarak, çeşitli
incelemelere konu olmuştur. Shahbaz vd. (?) 2000-2011 arasındaki verileri kullanarak, Pakistan’da
terör ve DYY arasında negatif bir ilişki buldular. Onlara göre terör yabancı yatırımcıların güveninin ve
dolayısıyla DYY’nin azalmasına yol açmıştı. Bir yıl terör faaliyetlerinde artış olduğunda takip eden yıl
yatırımlar üzerinde daha büyük etki ortaya çıkmaktadır. Jalil (2017) 2001-2016 arasında Pakistan’da
on ana sektörde DYY girişleriyle terör ilişkisini incelemiştir. Onun tespitlerine göre DYY hem yurtiçi
terörle hem de komşu ülkelerdeki istikrarsızlıktan yakından etkilenmektedir. Ekonomik büyümenin
azalması ve uzak bölgelerdeki yatırım fırsatlarının olumsuz etkilenmesi terörün maliyetleri arasındadır.
Benzer bir sonuç Ullah’ın (2017) çalışmasında da vurgulanmaktadır. Yazar 2001-2016 dönemine
ait verilerden yaptığı tahminle, terörün ülkede hem dış yatırımların azalmasına hem de üretim ve
altyapı kayıplarına yol açtığını ortaya koymuştur. Haider-Anwar (2014) sektörler arasında farklılıklar
olmakla beraber terörizmin dış yatırımları azalttığını vurgulamaktadır. Pakistan için diğer çalışmalarda
vurgulananlara benzer bir sonuç, Alam vd. (2017) tarafından 2000-2015 arası verilere dayanarak zaman
serisi yöntemiyle ortaya konmuştur. Yine Alam ve Mingque (2018) Pakistan’da 1995-2016 arası verilere
dayanarak ve ARDL sınır testi ile terörizmin DYY girişleri üzerinde büyük etkiye sahip olduğunu ve
bunun turizme göre daha büyük oranda gerçekleştiğini tespit etmiştir.
Afganistan için 2008-2017 dönemi verilerine dayalı ampirik bir çalışmada, ülkede terörün finansal
duruma zarar verdiği ve DYY girişlerini caydırdığı belirlenmiştir. Ülkede pazar büyüklüğü, ticari açıklık,
altyapı varlığı, döviz kuru ve büyümenin sermaye girişleriyle yakını ilişkili olduğu da vurgulanmaktadır
(Wani: 2018). Najaf (2017) 1996-2004 arasında aylık verilere dayalı olarak yaptığı çalışmasında Ürdün
için benzer sonuçlara ulaşmıştır. Terörle doğrudan yabancı yatırımlar arasındaki ters ilişki ampirik
olarak ispatlanmıştır. Danjuma (2021) Nijerya’da 2008-2017 yıllarına ait verilerle telekomünikasyon
sektörüne DYY girişlerinin terörizmden olumsuz etkilendiğini, yolsuzluğun ise petrol ve gaz sektörü
üzerinde olumlu etki yarattığını tespit etmektedir. Ukwueze vd. (2019) ve Johnson (2019) Nijerya için
aynı yönde sonuçlara ulaşmıştır. Mathiyalagan ve Padli (2022), Malezya, Endonezya ve Filipinler’de
1999-2016 verilerine dayalı olarak GSYH ve DYY’nin terörle zıt yönde bir ilişkiye sahip olduğunu
göstermiştir.
Kinyanju (2014) Kenya için 2010-12 arasına ait ikincil veriler üzerinden yaptığı analizde terör
saldırılarının yabancı yatırımcıların güvenini azalttığı için doğrudan yabancı yatırımcıları olumsuz
etkilediğini ve siyasi istikrarın FDI için en önemli faktör olduğunu tespit etmiştir. Çalışmada ayrıca
bu tür terör saldırılarının OECD ülkelerindeki hisseler (stocks) üzerinde anlamlı fakat küçük bir tesiri
olduğunun belirlendiği vurgulanmaktadır.
320
Literatürde DYY’nin genellikle terörden olumsuz etkilendiği birçok ülke örneğinde ampirik olarak
ispatlanmış gözükmektedir. Bu ilişkinin kurulamadığı durumlar az da olsa vardır. Burkina Faso için
2014-2018 yılları arasındaki verilerle yapılan bir çalışmada, ülkede DYY girişlerindeki değişmeyi
terörizmin açıklamadığı belirtilmektedir (Kambou, Kharris, 2020).
3. Terörün Doğrudan Yatırımlara Etkilerinin Analizi: Veri, Yöntem ve

Bulgular
DYY girişlerine terörün etkisini ölçmek için ARDL sınır testi modeli üzerinden tahmin
yapılmıştır. ARDL modeli, farklı seviyelerde durağan olan zaman serilerinin uzun dönemli analizinde
kullanılan bir ekonometrik yöntemdir (Pesaran vd., 2001). ARDL sınır testi değişkenler arasında
uzun dönemde ilişkinin varlığını araştırmak için kullanılabilmektedir. Sınır testi sonucunda elde
edilen test istatistiği üst kritik sınırı geçmesi durumunda kısa ve uzun dönem katsayıları tahmin
edilebilmektedir.
DYY akımlarını etkileyen faktörler Dunning, Hymer ve Kobrin tarafından öne sürülen yaklaşımlarda
öne sürüldüğü gibi küresel yatırım ve işletmecilik araştırmalarında değişik şekillerde sınıflandırmaktır
(Yıldıran, 2006). Bu faktörler arasında ekonomik olanlar dışında hukuki haklar, kültürel engeller gibi
kalitatif unsurlar, yönetim biçimi, dini eğilimler gibi sosyal olaylar da bulunmaktadır. Bu çalışmada
kullanılan değişkenler, literatürde yapılan analizlere dayalı olarak seçilmiştir.
321
Tablo 1. DDY akımlarını belirleyen model unsurları
Sembol Karşılığı Kaynağı Açıklama

FDI Doğrudan yatırım FED Araştırma Birimi Ülkeler arasında sermaye akımını
girişleri(ABD Doları) https://research.stlouisfed.org/ temsil eden değişkendir. Sermaye
(1975-2020) akımlarını ifade eder.
MIL Askeri Harcamalar Stockholm Uluslararası Barış Ülkelerde yapılan malzeme,
(1975-2020) Araştırmaları Enstitüsü personel, teçhizat dahil tüm
https://www.sipri.org/ harcamaları ifade etmektedir.
databases
CPI Tüketici Fiyat FED Araştırma Birimi Enflasyon değişkenin ev sahibi
Endeksi(2010:100) https://research.stlouisfed.org/ ülkenin para priminin değer
(1975-2020) kaybının etkisini gösterir
FIXED Sabit Sermaye Strateji ve Bütçe Başkanlığı Ülkedeki sabit sermaye
Yatırımları https://www.sbb.gov.tr/temel- yatırımları, doğrudan sermaye
(1975-2020) ekonomik-gostergeler/ yatırımları için altyapı şartları
ve sektörel gelişmeler açısından
önemlidir.
WUI Küresel Belirsizlik FED Araştırma Birimi Doğrudan yabancı sermaye
Endeksi https://research.stlouisfed.org/ akımlarını etkileyen tüm
(1975-2020) unsurlardan oluşan FED
araştırma biriminin oluşturduğu
endeks.
TERR Terörden Dolayı İnsani Our World in Data Terör değişkeni olarak, terörden
Kayıplar https://ourworldindata.org/ insani kayıpların istatistiğidir
(1975-2017) sonrası terrorism
GTD (global
terorism database
ve diğer internet
kaynaklarından)
WAGE Türkiye’de Uygulanan FED Araştırma Birimi Asgari ücret seviyesi yabancı
Asgari Ücret (ABD https://research.stlouisfed.org/ sermaye yatırımlarında maliyet
Dolarına çevrilerek unsuru olarak önemlidir.
hesaplama yapılmıştır)
Not: Analizde tüm verilerin logaritmik değerleri kullanılmıştır. Negatif değerler mutlak değerleri
hesaplanarak analize alınmıştır.
Bu analizde, DYY akımları (FDI) bağımlı değişken, enflasyon (CPI), sabit sermaye yatırımları
(FIXED), asgari ücret (WAGE), küresel belirsizlik (WUI), Terör (TERR) ve askeri harcamalar (MIL)
bağımsız değişken olarak kullanılmıştır (Tablo 1). Buna göre modelin fonksiyonu aşağıdaki gibidir:
(1) , şeklindedir.
DDY akımlarına terör ve diğer değişkenlerin etkisinin ölçüldüğü modelle ilgili bulgular, modelin
istatistiksel olarak uygulanabilir olduğunu göstermektedir. Elde edilen bulgulara göre, uzun dönemli
etkiler I(0) ve I(1) seviyelerinde model değişkenlerinin analizinin anlamlı olduğunu göstermektedir.
Modelin bulguları, sabit sermaye yatırımları ve ücretlerin doğrudan yabancı yatırımlar üzerinde yüksek
etkiye sahip olduğunu açığa çıkarmıştır. İki değişken de iktisat literatüründe doğrudan yatırımları
322
etkileyen faktörler arasında ifade edilir. Terör ve askeri harcamalar değişkenleri doğrudan yatırımları
negatif olarak etkilemektedir. Fakat değişkenlerin etkisi istatistiksel olarak anlamlı değildir. Diğer
önemli değişken olan küresel belirsizlik endeksi de doğrudan yatırımları etkileyen unsurlardan biridir
(Tablo 2).
Tablo 2. Tahmin Modelleri(ARDL Bulguları
Değişkenler LFDI, LMIL, LWAGE, LTERR, LFIXED, LCPI, LWUI

(Model 2: Trendsiz ve Sınırlandırılmış Sabit Model Analizi) (4
Gecikmeli Model)
Panel A. Uzun dönemli Model Bulguları
Bağımlı Değişken LFDI
Bağımsız Değişkenler Katsayılar t istatiği
LMIL -1.390432 -1.092179
LWAGE 0.560254 4.014705***
LTERR -0.149407 -1.411994
LFIXED 1.764537 2.907101**
LCPI -0.031045 -0.281496
LWUI 0.123591 2.137624*
C 5.925791 0.318207
F test 4.352554
Sınır Değerler t stat I(0) 3,54*** I(1)3,776**
Panel B. Kısa Dönem Model Bulguları
∆LMIL -0.139092 5.290128
∆LWAGE -0.389478 1.287027
∆TERR -0.020752 0.4765
∆FIXED 0.728309 2.303095**
∆CPI -4.245787 -6.681232***
∆WUI 0.044200 0.1916
cointeq(-1)* -1.872000 -7.693812***
Sınır Değerler F test: 4.352554
t stat I(0) 2,88*** I(1) 3,99***
Panel C. Ayırt edici (diagnostic) Kriterleri
0,435169 (-1.894760)
Ardışık Bağımlılık 0.518772 (0,9209)
Değişen Varyans 3.081762 (0,1018)
Normallik JB 1,987604 (0,370167)
Panel D. Modelin İstikrar (Stability) Kriterleri
Ramsey t stat 1.171742 (0,2714) SD:9
CUSUM Stabil
CUSUM Stabil
Açıklamalar: (1)Modelde tüm değişkenler I(0) veya I(1) seviyesinde ADF testine göre durağan
olarak tespit edilmiştir. (2)Modelde açıklamaları katsayı ve t istatistiklerini göstermektedir.(3)Ardışık
bağımlılık Breusch-Godfrey testine göredir.
323
Model kısa dönemli olarak da anlamlıdır. Kısa dönemde enflasyon ve sabit sermaye yatırımları DYY
üzerinde etkilidir. Kısa dönemli bulgularda da, terör ve askeri harcamalar doğrudan yabancı yatırımları
negatif etkilemektedir.
4. Sonuç ve Öneriler
Terör saldırıları ve iç kargaşa ortamı klasik uluslararası işletmecilik ve yatırım literatüründe,
doğrudan sermaye akımlarını olumsuz etkileyene faktörler arasında yer alır. Bu çalışmada, sabit sermaye
yatırımları, asgari ücret seviyesi, enflasyon, küresel belirsizlik endeksi, askeri harcamalar ve terör
nedeniyle yaşanan insani kayıp değişkenlerinin doğrudan yabancı yatırımlar üzerindeki etkisi ARDL
sınır testi modeli ile analiz edilmiştir. Elde edilen bulgulara göre, kısa ve uzun dönemde Türkiye’de terör
nedeniyle yaşanan insan kayıpları ve artan askeri harcamalar DYY girişlerini olumsuz etkilemektedir.
Ayrıca, yabancı sermaye yatırımlarının ülkeye girişinde ücret seviyesi ve sabit sermaye yatırımlarının
etkisi net olarak ortaya çıkmıştır. Bu sonuç Ari ve İbrahim (2021) tarihli çalışmasının bulgularına
benzerlik göstermektedir.
Bundan sonraki çalışmalarda, terörün etkisini ölçmek için bölgesel faktörleri de dikkate alan
çalışmalar yapılması konuyla ilgili literatüre önemli katkılar sağlayacaktır.
Kaynakça:
Abadie, Alberto ve Javier Gardeazabal, (October 2005), “Terrorism and The World Economy”, https://addi.ehu.es/
bitstream/handle/10810/6734/wp2005-19.pdf?sequence=1&isAllowed=y, Erişim: 17.09.2022.
Agrawal, Shivani, (2011). “The Impact of Terrorism on Foreign Direct Investment: Which Sectors are More Vul-
nerable?” CMC Senior Theses. 124. https://scholarship.claremont.edu/cmc_theses/124.
Akhtar, Zohaib ve Hafiz Muhammad Yasin, (Summer, 2015). “Terrorism and Political Instability Implications for
Foreign Direct Investment: A Case Study of South and South East Asian Countries”, Pakistan Journal of
Applied Economics, Vol.25 No.1, s. 67-98.
Alam, Hassan Mobeen, Muhammad Akram, Zahid Iqbal. (January-June, 2017). “The Terrorism and Foreign Direct
ınvestment: The Case of Pakistan”, Journal of Research Society of Pakistan – Vol. 54, No. 1, s. 71-77.
Alam, Mir, Ye Mingque, 2018. The Relationship between Terrorist Events, Foreign Direct Investments (FDI) and
Tourism Demand: Evidence from Pakistan, American Journal of Tourism Management, Vol. 7 No. 1, s.
10-18.
Ari, Y.O., Bello İbrahim. 2021. The Impact of Terrorism on Foreign Direct Investment: The Case of Turkey, Üçün-
cü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 56 (3), s. 1781-1797.
Bandyopadhyay, Subhayu, Todd Sandlery ve Javed Younas, “Foreign direct investment, aid, and terrorism”, Ox-
ford Economic Papers (2014), 25–50.
Bardwell, Harrison and Iqbal, Mohib. 2021, “The Economic Impact of Terrorism from 2000 to 2018”, Peace Eco-
nomics, Peace Science and Public Policy, vol. 27, no. 2, s. 227-261.
Bezić, Heri, Tomislav Galović, Petar Mišević, “The influence of terrorism on the FDI of the EU and EEA”, EFRI
Exclusive Working Papers, 2016-005.
Carril-Caccia, Federico, Juliette Milgram Baleix, Jordi Paniagua, 2019. “Does Terrorism Affect Foreign Direct In-
vestment?,”Working Papers 1913, Department of Applied Economics II, Universidad de Valencia. https://
ideas.repec.org/p/eec/wpaper/1913.html.
Çelik, Necmettin, Rıza Bayrak, (2002). “The Linkages Between Democracy, Terrorism and Foreign Direct Invest-
ments in Developed and Developing Countries”, Sosyoekonomi, Volume 30, Issue 51, s. 119–136.
Çinar, Mehmet, 2017. “The effects of terrorism on economic growth: Panel data approach”, Zb. rad. Ekon. fak.
Rij., vol. 35, no. 1 s. 97-121.
324
Danjuma, Iyaji, (December 2021), “Insurgency, Political Risk, and Foreign Direct Investment Inflows in Nigeria:
A Sectorial Analysis”, CBN Journal of Applied Statistics, Vol. 12, No. 2, s. 27-57.
Enders, Walter, Adolfo Sachsida ve Todd Sandler. (Dec., 2006). “The Impact of Transnational Terrorism on U.S.
Foreign Direct Investment”, Political Research Quarterly Vol. 59, No. 4, s. 517-531.
Gaibulloev, Khusrav and Todd Sandler. 2008. The Impact of Terrorism and Conflicts on Growth in Asia, 1970–
2004. ADBI Discussion Paper 113. Tokyo: Asian Development Bank Institute.
HongXing, Yao, Winfred Okoe Addy, Samuel Kofi Otchere, Robert Yao Aaronson, and Jean-Jacques Dominique
Beraud, (August 2020), “The Impact of Terrorism Activities As Threat To Unstable Economy on Foreign
Direct Investments FDI: A Panel Study of 33 Sub-Saharan African Countries”, EJBMR, European Journal
of Business and Management Research Vol. 5, No. 4, s. 1-6.
Jalil, Akbar. (Jan-June 2017). Impact of Terrorism on Foreign Direct Investment in Pakistan” Pakistan Journal
Peace & Conflict Studies Volume 2, No.1, s. 1-10.
Johnson, Elizabeth (2019) The Cost of Terrorism on Inward Foreign Direct Investment in Nigeria. Doctoral thesis,
University of Huddersfield.
Kambou, Porobayiré ve Mohammed Khariss. (November, 2020). “Effect of Terrorism on Foreign Direct Invest-
ment in Burkina Faso”, IJAFAME, 1 (3), s. 200-211.
Kinyanjui Solomon, (2014). “The Impact of Terrorism on Foreign Direct Investment in Kenya”, International
Journal of Business Administration Vol. 5, No. 3; s. 147-158.
Liu, Ran, Wenjing Ruan ve Jipeng Qi, “The Influence of Terrorism on Foreign Direct Investment”, E3S Web of
Conferences 292, 02061 (2021). https://doi.org/10.1051/e3sconf/202129202061.
Mathiyalagan, Y., & Padli, J., (2022). Impacts of Terrorism on Economic Growth and Foreign Direct Investment
in Developing Asian Countries: Malaysia, Indonesia and Philippines. International Journal of Finance,
Economics and Business, 1(1), s. 57-66.
Muhammad Zakaria, Wen Jun ve Haseeb Ahmed (2019) Effect of terrorism on economic growth in Pakistan: an
empirical analysis, Economic Research-Ekonomska Istraživanja, 32:1, s. 1794-1812.
Murtaza, Haider ve Anwar, Amar, 2014. “Impact of terrorism on FDI flows to Pakistan,”MPRA Paper, 57165,
University Library of Munich, Germany. https://ideas.repec.org/p/pra/mprapa/57165.html.
Najaf, Rabia (2017). “The Impact of Terrorism on Foreign Direct Investment in Jordan”, Journal of Accounting
and Marketing, 6:2, 5 s.
Omay, Tolga, Bahar Takay Araz ve Deniz Ilalan, “The effects of terrorist activities on foreign direct investment:
nonlinear Evidence”, MPRA Paper No. 31015, http://mpra.ub.uni-muenchen.de/31015/.
Öcal, Nadir ve Jülide Yıldırım, (July, 2010). “Regional effects of terrorism on economic growth in Turkey: A ge-
ographically weighted regression approach”, Journal of Peace Research, Vol. 47, No. 4, s. 477-489.
Powers, Matthew ve Seung-Whan Choi, 2012. “Does transnational terrorism reduce foreign direct investment?
Business-related versus non-business-related terrorism”, Journal of Peace Research 49(3), s. 407–422.
Ruiz Estrada M.A., et al., The impact of terrorism on economic performance: The case of Turkey. Economic
Analysis and Policy (2018), https://doi.org/10.1016/j.eap.2018.09.008.
Salmani, Behzad; Hossein Panahi; Azra Jamshidi, February 2015. “The Effect of Terrorism Shocks on Foreign
Direct Investment in the Middle East and North Africa Countries”, Journal of Economics and Regional
Development, Volume 21, Issue 8, s. 180-204.
Shahbaz, Mian Awais, Asifah Javed, Amina Dar, Tanzeela Sattar, (?), “Impact of Terrorism on Foreign Direct In-
vestment in Pakistan”, Archives of Business Research; Volume 1 Issue 1, s. 1-7.
Ukwueze, E.R., Asogwa, H.T., Nwodo, O.S. ve Ogbonna, O.E. (2019), “Impact of Terrorism on Foreign Direct
Investment in Nigeria”, Das, R.C. (Ed.), The Impact of Global Terrorism on Economic and Political Deve-
lopment, Emerald Publishing Limited, Bingley, s. 235-247.
325
Ullah, Irfan, (2017). “Econometric Analysis of Foreign Direct Investment and Terrorism in Pakistan”, Saudi Jour-
nal of Business and Management Studies, Vol-2, Iss-1, s. 52-59.
UNDP Report, 2019. Measuring the economic Impact of Violent Extremism Leading to Terrorism in Africa.
Wani, Nassir Ul Haq, (July, 2018). “Terrorism and Foreign Direct Investment: An empirical analysis of Afghanis-
tan”, Kardan Journal of Economics and Management Sciences, Volume 1, Issue 3, s. 40-59.
Pesaran, M. H., Shin, Y., & Smith, R. J. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationships.
Journal of applied econometrics, 16(3), 289-326.
Yıldıran, M. (2010). Yabancı sermaye yatırımlarının finansal risk unsurlarına bağımlılığının analizi: uluslararası
karşılaştırmalar. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 11(2), 1 - 20.
326
CUMHURBAŞKANLIĞI SİSTEMİNE GEÇİŞ VE UYUM

YASALARI
Dr. Öğr. Üyesi Cem Duran Uzun

Ankara Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Ankara, TÜRKİYE
ORCID Code: 0000-0002-7194-2439
ÖZET
Türkiye’de 2016 yılında yapılan referandum ile kabul edilen Anayasa değişikliği ile kapsamlı bir
hükümet sistemi değişimi yaşandı. Bu Anayasa değişikliği ile parlamenter hükümet sisteminden yarı
başkanlık sistemine yaklaşmış bir sistemden, başkanlık sistemini esas alan ancak kendine özgü yönleri
olan bir hükümet sistemine geçiş yapıldı. Anayasa değişikliğine göre, TBMM ve Cumhurbaşkanlığı
seçimlerinin birlikte yapılacağı 3 Kasım 2019 tarihine kadar uyum yasalarının çıkarılması gerekiyordu.
Ancak Anayasa Meclisin erken seçim kararı alma hakkını elinden almamış ve böyle bir karar alınması
halinde aynı şekilde milletvekili seçimi ve Cumhurbaşkanı seçiminin birlikte yapılacağını hükme
bağlamıştı. Nitekim TBMM 20 Nisan 2018 tarihinde erken seçim kararı alınca seçimler 24 Haziran
2018 tarihinde yapılmıştı. Bu erken seçim kararı sebebiyle TBMM İçtüzüğü, seçim kanunları ve Siyasi
Partiler Kanunu başta olmak üzere çok sayıda kanunda yapılması gereken uyum düzenlemeleri hayata
geçirilemedi. Bu yasalarda sadece yeni sistemin zorunlu kıldığı düzenlemelerin yapılmasıyla yetinildi.
Ancak sistemin gereği olan reformlar yapılmadı. Bu çalışmada, uyum yasalarının neler olduğu ve ne
gibi değişiklikler yapılması gerektiği ele alınacaktır.
Çalışmada ele alınacak bir diğer konu da, Anayasa değişikliklerinin yürürlüğe girişi ve
Cumhurbaşkanlığı sistemine geçiş sürecinin nasıl tamamlandığıdır. Seçim öncesi TBMM tarafından
verilen yetki kanununa dayanarak çıkarılan Kanun Hükmünde Kararname ile çok sayıda düzenleme
yürürlükten kaldırılmış ve sonrasında yeni düzenlemeler Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri ile yapılmıştır.
Bu geçiş sürecinin hukuksal etkileri ve konuya ilişkin tartışmalar ele alınıp değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler: Cumhurbaşkanlığı sistemi, başkanlık sistemi, geçiş süreci
TRANSITION TO THE PRESIDENTIAL SYSTEM AND ADAPTATION LAWS
SUMMARY
A comprehensive change of government system took place in Turkey with the constitutional
amendment adopted by the referendum in 2016. With this constitutional amendment, a transition was
made from a parliamentary government system to a system based on the presidential system but with
its own specific aspects. According to the constitutional amendment, adaptation laws had to be enacted
until November 3, 2019, when the Parliamentary and Presidential elections would be held together.
However, the Constitution did not deprive the Assembly of its right to decide on early elections and
327
stipulated that in the event of such a decision, the election of the deputy and the President of the Republic
would be held simultaneously. As a matter of fact, the elections were held on June 24, 2018, when the
Grand National Assembly of Turkey decided to hold early elections on April 20, 2018. Due to this early
election decision, the necessary harmonization arrangements in many laws, especially the Parliamentary
Bylaws, election laws and the Law on Political Parties, could not be implemented. In these laws, only
the regulations required by the new system were made. However, the reforms required by the system
were not carried out. In this study, it will be discussed what adaptation laws are and what changes should
be made.
Another issue to be discussed in the study is the entry into force of the constitutional amendments and
how the transition process to the Presidential system was completed. Many regulations were repealed
with the Decree-Law based on the authorization law given by the Grand National Assembly of Turkey
before the election, and new regulations were made with the Presidential Decrees afterwards. The legal
effects of this transition process and the discussions on the subject will be discussed and evaluated.
Keywords: Presidential system, Turkish presidential system, transition process
GİRİŞ
16 Nisan referandumunda kabul edilen 6771 sayılı Kanun ile yapılan Anayasa değişiklikleri
kapsamı ve önemi sebebiyle hemen yürürlüğe girmemiş, bir geçiş ve uyum süreci öngörülmüştü. Yasa
hükümlerinin yürürlük tarihleri ile ilgili ayrıntılar ileride ele alınacaktır. Ancak genel olarak söylenecek
olursa yeni anayasa hükümlerinin yürürlüğe girmesi ve sistem değişikliğinin gerçekleşeceği tarih
Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili genel seçimlerinin birlikte yapılacağı 3 Kasım 2019’du. Ancak uzun
zamandır dillendirilen erken seçim kararının alınması sonucu birlikte yapılacak bu seçimlerin tarihi 24
Haziran 2018 olarak belirlendi. Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunulan “Milletvekili Genel Seçiminin
Yenilenmesi ve Seçimin 24 Haziran 2018 Tarihinde Yapılması Hakkındaki Önerge” Meclis Genel
Kuruluna katılan 386 milletvekilinin oyuyla kabul edildi.17 Böylece hem Cumhurbaşkanı ve Meclis
seçimlerinin bir arada yapılması hem de yeni hükümet sistemine geçişi sağlaması açısından bir ilke
sahne olacak seçimler için süreç başlamış oldu.
Anayasa değişikliği hakkındaki 6771 sayılı Kanunla, yeni sisteme geçiş hakkında 1982 Anayasasına
Geçici 21. madde eklenmişti. Eklenen 21. maddenin (A) bendine göre;
“Türkiye Büyük Millet Meclisinin 27’nci Yasama Dönemi milletvekili genel seçimi ve
Cumhurbaşkanlığı seçimi 3/11/2019 tarihinde birlikte yapılır. Seçimin yapılacağı tarihe kadar Türkiye
Büyük Millet Meclisi üyeleri ve Cumhurbaşkanının görevi devam eder. Meclisin seçim kararı alması
halinde, 27’nci Yasama Dönemi milletvekili genel seçimi ve Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır.”
Bu hükme göre Cumhurbaşkanı ve TBMM seçimlerinin birlikte 3 Kasım 2019 tarihinde yapılması
kararlaştırılmış ancak Meclisin erken seçim kararı alma hakkını elinden almamış. Ayrıca böyle bir karar
alınması halinde aynı şekilde milletvekili seçimi ve Cumhurbaşkanı seçiminin birlikte yapılacağı hükme
bağlanmıştı.
Sadece Türkiye’de değil demokratik hukuk devletlerinde, yasama meclislerinin görev sürelerinin
Anayasalarda belirlendiği ancak yasama organlarının o süreden önce her zaman kendi seçimlerini
yenilenme yetkisine -yani erken seçim yapma yetkisine- sahip oldukları görülmektedir. 1982 Anayasasının
77. maddesi TBMM’nin görev süresinin beş yıl olduğunu ve bu süre dolmadan seçimlerini yenileme yani
erken seçim kararı alma yetkisi olduğunu düzenlemiştir. Seçimlerin ertelenmesi savaş sebebine (m.78),
bağlanmış, buna karşılık seçimlerin yenilenmesi yani erken seçim kararı hiçbir şarta bağlanmamıştır.
Sonuçta mevcut seçim kararından öte genel olarak TBMM dilediği zaman kendi seçimlerini yenileme
imkânına sahiptir.
17 TBMM’nin 1183 Nolu Kararı, 20 Nisan 2018 tarih ve 30397 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazetede yayınlandı.
328
Ayrıca belirtmek gerekir ki, Anayasa’da erken seçim kararı alındığı tarih ile erken seçimin yapılacağı
tarih arasında herhangi bir süre sınırı öngörülmemiştir. Ne Anayasada ne de seçim kanunlarında bu
konuda bir alt veya üst sınır yoktur. Seçimlerin Meclis tarafından yenilemesi durumunda değil, sadece
Cumhurbaşkanınca yenilemesi durumunda öngörülmüş olan bir doksan günlük sınır bulunmaktadır.
(2839 sayılı Kanun, m.8) Dolayısıyla Meclis Yüksek seçim Kurulu’nun (YSK) gerekli hazırlıkları
yapmak için ihtiyacı olan süre dâhilinde pratikte mümkün olan herhangi bir tarihi erken seçim tarihi olarak
belirleyebilir. Nitekim Milletvekili Seçimi Kanunu, erken seçim durumunda YSK’nın kanunlardaki
süreleri kısaltarak uygulayabileceğine dair bir hükmüne yer vererek böyle bir ihtimale yönelik tedbir
almıştır.18 Bu sürenin bir üst sınırı da yoktur. 18 Nisan 1999 yılında yapılan erken seçimin kararı, on
aydan daha fazla bir süre önce 30 Temmuz 1998 tarihinde alınmıştı. Bütün bunlar, erken seçim kararı
alan Meclisin seçim hazırlıkları için gerekli olan süre içerisinde istediği kadar erken bir tarihi seçim
tarihi olarak belirlemesinin hukuken mümkün olduğunu gösteriyor. Anayasa Mahkemesinin 1987 tarihli
bir kararı19 da bu yöndedir.
Sonuç olarak hem Anayasa’nın 77. maddesindeki seçimlerin yenilenmesine ilişkin genel yetkiye
hem de 6771 sayılı Anayasa değişikliği Kanunu ile kabul edilen Geçici 21. madde hükmüne dayanarak
Meclis erken seçim kararı almış ve yeni sisteme geçiş sürecini başlatmıştır.
24 Haziran 2018 Seçimleri ve Cumhurbaşkanlığı Sisteminin Yürürlüğe Girişi

16 Nisan 2017 tarihli referandumla kabul edilen 6771 sayılı Kanun 18 maddeden oluşan ve Anayasanın
altmış sekiz maddesinde değişiklik yapan kapsamlı bir değişiklikti. Hükümet sisteminde köklü bir
yenilik yapan Kanunla Anayasanın yasama ve yürütmeye ilişkin maddeleri tamamen değiştirilmiş
ve ayrıca yargıyı ilgilendiren önemli hükümlere yer verilmiştir. Yapılan bu değişiklikler kapsamlı ve
hazırlık gerektirmeleri sebebiyle hemen yürürlüğe girmemiş, 6771 sayılı Kanunun 18. maddesine göre
üç farklı tarihte yürürlüğe gireceği hükme bağlanmıştır.20 Bu tarihler şunlardır:
1- 6771 sayılı Kanun’un halkoylamasında kabul edildiği 16 Nisan 2017 tarihi,
2- Birlikte yapılan ilk Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ilişkin
takvimin başladığı tarih,
3- Birlikte yapılan Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonucunda
Cumhurbaşkanının göreve başladığı tarih.
Anayasa değişikliğinin kabul edildiği 16 Nisan 2017 tarihinde, öncelikle yargı ile ilgili hükümler
yürürlüğe girmiştir. Yargı ile ilgili olarak Anayasa’da üç madde yürürlükten kaldırılmakta ve yedi
maddede değişiklik yapılmaktaydı. Bunlarla yargının tarafsızlığı ilkesi bağımsızlığın yanına eklenmiş,
Hakimler ve Savcılar Kurulu yeniden yapılandırılmış ve Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare
Mahkemesi dahil olmak üzere askeri yargı tamamen kaldırılmıştır.21 Bunların yanında milletvekili
seçilme yaşını on sekize düşüren hüküm ve Cumhurbaşkanı seçilen kişinin partisi ile ilişiğinin kesileceği
ibaresini kaldıran hüküm de bu tarihte yürürlüğe girmiştir.
18 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu, 9. madde:

“Seçimlerin yenilenmesine veya ara seçimi yapılmasına karar verildiği hallerde, Yüksek Seçim Kurulu, bu Kanun ile 298
sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunun ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanununun
seçimlere ilişkin olarak tespit ettiği süreleri kısaltarak uygulayabilir.”
19 E.1987/23 ve K. 1987/27 sayılı ve 9 Ekim 1987 tarihli Karar, AYMKD, Sayı 23, s.387.
20 Bu tarihlerde hangi hükümlerin yürürlüğe gireceğine dair TBMM’nin resmi internet sitesinde yer alan Anaya-
sa metni kullanılmıştır.
https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2017.pdf
21 2017 Anayasa değişikliği ile yargı konusunda yapılan değişikliklerin toplu bir değerlendirmesi için bkz.: Cem Duran
Uzun, “6771 sayılı Kanunla Anayasada Yargıyla İlgili Yapılan Düzenlemeler” Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Yıl:6,
Sayı:11, (Haziran 2018), s.409-433.
329
Yürürlük konusundaki ikinci tarih 6771 sayılı Kanun gereğince birlikte yapılacak ilk Türkiye Büyük
Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ilişkin takvimin başladığı tarihtir. Bu tarihte yürürlüğe
giren hükümleri birkaç başlıkta toplayabiliriz. Bunlar milletvekili sayısını 550’den 600’e çıkaran 75.
madde, TBMM ve Cumhurbaşkanı seçimlerinin birlikte ve beş yılda bir yapılacağını düzenleyen 77.
madde, Cumhurbaşkanlığı adaylığının koşullarını, aday gösterme usulünü ve seçimi düzenleyen 101.
madde ile Cumhurbaşkanlığı seçim usulünü düzenleyen eski 102. maddeyi kaldıran düzenlemedir.
YSK’nın 26 Nisan 2018 tarihinde seçim takvimini açıklamasıyla yürürlüğe giren bu maddelerin yeni
hali şöyledir:
“MADDE 75- Türkiye Büyük Millet Meclisi genel oyla seçilen altıyüz milletvekilinden oluşur.
MADDE 77- Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri beş yılda bir aynı günde
yapılır.
Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilir.
Cumhurbaşkanlığı seçiminde birinci oylamada gerekli çoğunluğun sağlanamaması halinde 101 inci
maddedeki usule göre ikinci oylama yapılır.
MADDE 101- Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme
yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından, doğrudan halk tarafından seçilir.
Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır. Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir.
Cumhurbaşkanlığına, siyasi parti grupları, en son yapılan genel seçimlerde toplam geçerli oyların
tek başına veya birlikte en az yüzde beşini almış olan siyasi partiler ile en az yüzbin seçmen aday
gösterebilir.
Cumhurbaşkanı seçilen milletvekilinin Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği sona erer.
Genel oyla yapılacak seçimde, geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday, Cumhurbaşkanı seçilir.
İlk oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamayı izleyen ikinci pazar günü ikinci oylama yapılır.
Bu oylamaya, ilk oylamada en çok oy almış iki aday katılır ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday,
Cumhurbaşkanı seçilir.
İkinci oylamaya katılmaya hak kazanan adaylardan birinin herhangi bir nedenle seçime katılmaması
halinde; ikinci oylama, boşalan adaylığın birinci oylamadaki sıraya göre ikame edilmesi suretiyle
yapılır. İkinci oylamaya tek adayın kalması halinde, bu oylama referandum şeklinde yapılır. Aday,
geçerli oyların salt çoğunluğunu aldığı takdirde Cumhurbaşkanı seçilir. Oylamada, adayın geçerli
oyların çoğunluğunu alamaması halinde, sadece Cumhurbaşkanı seçimi yenilenir.
Seçimlerin tamamlanamaması halinde, yenisi göreve başlayıncaya kadar mevcut Cumhurbaşkanının
görevi devam eder.
Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ilişkin diğer usul ve esaslar kanunla düzenlenir.
MADDE 102- (Mülga)”
6771 sayılı Kanunda bu iki başlıkta ele aldığımız hükümler dışında kalan diğer bütün maddeler
birlikte yapılan TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonucunda Cumhurbaşkanının göreve başladığı
9 Temmuz 2018 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Cumhurbaşkanının ve TBMM’nin yetkileri ve görevleri
ile karşılıklı denetim araçları başta olmak üzere yeni sisteme ilişkin bütün hükümlerin yürürlüğe girişi
ve yeni hükümet sistemine geçişin tamamlanması bu tarihte gerçekleşmiştir.
Bu tarih yani yeni seçilen Cumhurbaşkanının göreve başladığı an konusunda 1982 Anayasasında ve
kanunlarda açık bir hüküm yoktur. Seçim takviminde Cumhurbaşkanı seçimi günü, seçim sonuçlarının
açıklandığı gün, sonuçların Resmi Gazetede yayınlandığı gün, seçime dair tutanağın teslim edildiği
gün ve andiçme günü gibi farklı tarihler vardır. 6271 sayılı Cumhurbaşkanlığı Seçimi Kanunu, seçim
sonuçlarının TBMM Başkanlığına ve Cumhurbaşkanlığı makamına bildirileceğini, Resmi Gazetede
330
yayınlanacağını, kamuoyuna duyurulacağını ve seçilen kişi adına bir tutanak düzenleneceğini hükme
bağlıyor. (m.20) Ayrıca kişinin Cumhurbaşkanı seçildiğine dair hazırlanan tutanağın TBMM Başkanı
tarafından verileceği ve aynı oturumda andiçme töreni yapılacağı belirtilmiştir. (m.21) Kanun
hükümlerinde yer alan çok sayıda işlemin hangisinin Cumhurbaşkanının göreve başlama anı olacağı
konusunda kesin bir hüküm söz konusu değil.
Buna karşılık Cumhurbaşkanının “Andiçmesi” başlıklı Anayasanın 103. maddesi “Cumhurbaşkanı,
görevine başlarken Türkiye Büyük Millet Meclisi önünde aşağıdaki şekilde andiçer:” demektedir.
Görevine başladıktan sonra veya önce değil göreve başlarken ifadesini kullanmaktadır. Bu ifade ve
Kanunlardaki hükümlerin topluca değerlendirilmesi halinde göreve başlama anının andiçme olduğunu
anlıyoruz.22 Cumhurbaşkanı sıfatı tutanağın teslim alınması ile elde edilmiştir diyebiliriz ama göreve
başlamak için yemin etmek gerekir. Ayrıca yargı kararları da bu yöndedir. Cumhurbaşkanına hakaret
suçuna ilişkin açılmış bir davada 1990 yılında Yargıtay Ceza Genel Kurulu Cumhurbaşkanı sıfatının
seçimle değil andiçme ile kazanıldığına hükmetmiştir.23
Doktrinde milletvekilleri için de göreve başlama anı seçim tutanağının (mazbatanın) hazırlanması
veya milletvekiline teslim edilmesi değil andiçme olarak kabul edilmektedir.24 Bülent Tanör ve Necmi
Yüzbaşıoğlu andiçmenin göreve başlamanın ön koşulu olduğunu şu şekilde ifade etmektedirler: “81.
maddenin yazım şekli dikkate alındığında, ant içmenin göreve başlamanın ön koşulu olduğu açıkça
görülmektedir. (…) Böyle olunca da, milletvekilleri ant içmeden milletvekili hak ve ayrıcalıklarına sahip
olurlar; ancak hiçbir yasama faaliyetine katılamazlar.”25 Milletvekilleri için kabul edilen bu yorumları
da göz önünde bulundurduğumuzda, Anayasa değişikliği hükümlerinin ve Cumhurbaşkanlığı sistemine
tam geçişin 24 Haziran seçimleri sonucu Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yemin ettiği 9 Temmuz 2018
tarihi olduğunu söyleyebiliriz.
Cumhurbaşkanlığı Sistemine Geçiş Düzenlemeleri

Anayasa değişikliğinin çok kapsamlı olduğunu ve yetmişe yakın maddede değişiklik yaptığına
değinildi. 6771 sayılı Kanunun getirdiği yenilikler bütünüyle bir hükümet sistemi değişikliği olması
sebebiyle, siyasal yapı ve devletin idari organizasyonunu derinden etkileyecek hükümler içeriyor. Bu
sebeple Anayasa değişikliğine uyumlu bir şekilde seçim kanunları, Siyasi Partiler Kanunu, Meclis İçtüzüğü
gibi siyasal nitelikle kanunlar ile Başbakanlık ve Bakanlar Kurulunun kaldırılmasının etkileyeceği
devletin idari yapısına ilişkin kanunların yenilenmesi ihtiyacı doğmuştur. Nitekim Anayasayı değiştiren
6771 sayılı Kanunun 17. maddesi ile 1982 Anayasasına eklenen Geçici 21. maddenin B fıkrasında
gerekli uyum düzenlemelerinin altı ay içerisinde yapılmasını öngörmüştür. Fıkraya göre:
“Bu Kanunun yayımı tarihinden itibaren en geç altı ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisi, bu
Kanunla yapılan değişikliklerin gerektirdiği Meclis İçtüzüğü değişikliği ile diğer kanuni düzenlemeleri
yapar. Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenleneceği belirtilen değişiklikler ise Cumhurbaşkanının
göreve başlama tarihinden itibaren en geç altı ay içinde Cumhurbaşkanı tarafından düzenlenir.”
Ancak Anayasada öngörülen bu altı aylık sürede uyum yasaları çıkarılamamıştır. Bu süre bağlayıcı
ya da yaptırıma bağlanmış zorunlu bir süre değildir. Yasama organı için tavsiye niteliğinde bir süredir.
Buna rağmen uyum yasalarının seçim sürecinden önce hazırlanması yeni hükümet sistemine geçişi
kolaylaştıracak, en azından seçim takvimi ile çakışmasını önleyecekti. Ancak bu sıkışıklık büyük bir sistem
sorunu ya da hukuki boşluklar doğurmamıştır. Çünkü yeni sistemin gerektirdiği zorunlu değişiklikler
yapıldıktan sonra ihtiyaçlara göre uyum yasalarının çıkarılması mümkündür. Hatta denilebilir ki seçim
22 Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Yayınevi, Bursa, 2011,s.315.
23 Yargıtay Ceza Genel Kurulunun 2 Nisan 1990 tarih ve E.1990/9, K.1990/106 sayılı kararı
24 Erdal Onar, “1982 Anayasasında Milletvekilliğinin Düşmesi”, Anayasa Yargısı, Ankara, Anayasa Mahkemesi Yayınları,
1997, Cilt 14, s.454. Bülent Tanör ve Necmi Yüzbaşıoğlu, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, Beta, 2009,
İstanbul, s.226-227. Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Kitabevi, 2009, Bursa, s.270-271.
25 Bülent Tanör ve Necmi Yüzbaşıoğlu, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, Beta, 2009, İstanbul, s.226-227.
331
ve siyasi partiler yasalarında yapılacak kapsamlı değişikliklerin ve devletin yeniden yapılandırılmasının

yeni hükümet sistemi işlemeye başladıktan sonra ele alınması daha makuldür. Anayasa ile birlikte bütün
reformların aynı anda yapılması öngörülemeyen sorunlara yol açabilir. Ancak bu uyum yasalarının hala
çıkarılmaması önemli bir eksikliktir.
Yapılması gereken uyum düzenlemelerini üç başlıkta ele alabiliriz. Birincisi, uzun bir hazırlık
gerektirmeyen ama binlerce kanunda yer alan Başbakan ve Bakanlar Kurulu ibarelerinin değiştirilmesidir.
Seçim sonucunda yeni Anayasa ile bu kurumlar kalkacak ve bunların sahip olduğu yürütme yetkileri
Cumhurbaşkanlığında toplanacaktır. İkincisi seçim kanunları, Siyasi Partiler Kanunu ve Meclis
İçtüzüğünün yeni sisteme uygun bir şekilde ve hatta bu düzenlemelerin eski tarihli ve önemli sorunları
barındırıyor oluşu göz önüne alınırsa kapsamlı bir şekilde yenilenmesidir. Üçüncü düzenleme başlığı
ise Başbakanlık ve Bakanlar Kurulunun kaldırılarak yürütme yetkisinin Cumhurbaşkanında toplanması
sonucu, yürütme organının ve özellikle devletin başkent teşkilatı ve bağlı idari birimlerinin yeniden
yapılandırılmasına ilişkindir.
Bu üç alanda yapılacak değişiklikler kapsam bakımından iki şekilde ele alınabilir. Birincisi, önemli
değişimler yapılmaksızın sadece yeni sistemin zorunlu kıldığı düzenlemeler olarak sınırlı bir şekilde
yapılabilir. İkincisi ise bunun ötesine geçerek ele alınan konularda uzun süredir dillendirilen bir takım
kapsamlı reformlar hayata geçirilebilir. Örneğin Siyasi Partiler Kanununda Bakanlar Kurulu, ana
muhalefet partisi, güvenoyu ve güvensizlik oyu ifadelerinin yer aldığı beş altı maddenin değiştirilmesi
ile yetinilebilir. Ya da 12 Eylül rejiminin otoriter izlerini taşıyan, geçmişteki Anayasa değişiklikleri ile
Anayasanın da çok gerisinde kalan ve siyasi partileri düzenlerken sınırlandırmayı amaçlayan hükümleri
sebebiyle değiştirme değil tümden yenilenmesi gereken bu kanun baştan hazırlanabilir. Ancak biraz
önce belirtildiği gibi yeni sistemin işleyişini görerek, ihtiyaçlar ve karşılaşılan sorunlar çerçevesinde
tedricen bu kapsamlı reformların yapılması tercih edilmiştir. Aksi takdirde hem Anayasada yapılan sistem
değişikliği hem de bu önemli kanunlarda yapılacak köklü değişikliklerin ne gibi sonuçlar doğuracağını
öngörmek mümkün değildir.
İktidar partisi tarafından uyum sürecini hızlandırmak ve gerekli hazırlıkları yapmak amacıyla 2018
yılının başında 13 Ocak 2018 tarihinde uyum çalışmalarını yürütecek beş ayrı komisyon kurulmuştu.26
Yedişer üyeden oluşan komisyonlar “Yürütmenin Yapılandırılması”, “Personel Rejimi”, “Siyasi Partiler
ve Seçim Mevzuatının Uyarlanması”, “Yerel Yönetimler” ve “Meclis İçtüzüğü” şeklinde beş alanda
çalışmak üzere görev paylaşımı yapmıştı. Geçen dört aylık süre boyunca komisyonların çalışmaları ile
ilgili bazı bilgiler basına yansısa da kamuoyuna açıklanmış somut metinler çıkmadı.
Kapsamlı düzenlemeler seçim sonrasına bırakılsa da, seçim sürecinin gerektirdiği bazı acil
düzenlemeler kısa bir sürede hayata geçirildi. 7140 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri Ve Seçmen
Kütükleri Hakkında Kanun İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun27, 25 Nisan 2018
tarihinde TBMM’de kabul edilmiş ve aynı gün Cumhurbaşkanı tarafından imzalanarak Resmi Gazetede
yayınlamıştır. Bu Kanunla öncelikle yeni Anayasa hükümleri ile seçim yasalarının uyumlulaştırılmasını
amaçlayan ve eski maddeleri kaldırıp Anayasadaki yeni hükümleri tekrarlayan ve açıklayan
düzenlemeler yapılmıştır. Örneğin, bir kişinin aynı anda hem milletvekilliğine hem Cumhurbaşkanlığına
aday olamayacağı, Meclis ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin beş yılda bir aynı gün yapılacağı ve bir
kimsenin iki defa Cumhurbaşkanı seçilebileceği gibi hükümler Anayasanın tekrarı mahiyetindedir.
Ayrıca Cumhurbaşkanının seçimi usulü yeni Anayasa hükümlerine uygun bir şekilde ayrıntılı olarak
düzenlenmiştir. Anayasada yer almayan seçim takvimine ilişkin bazı ayrıntılar, siyasi partilerin ve
seçmenlerin yüz bin imza ile aday gösterme usulüne ilişkin kurallar ile YSK’nın bu süreçteki görev ve
yetkileri Kanunla açıklığa kavuşturulmuştur. Milletvekili Seçimi Kanunda, seçilme yaşı yirmi beşten on
sekize indirilmiş, seçilecek milletvekili sayısı 550’den 600’e çıkarılmış ve Meclisin görev süresi dört
26 “Uyum için Beş Komisyon” Yeni Şafak, 13 Ocak 2018.

27 25.04.2018 tarih ve 7140 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri Ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun İle Bazı Kanunlarda
Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, Resmi Gazete, Sayı: 30402 (2. Mükerrer), Tarih:25.04.2018
332
yıldan beş yıla uzatılmıştır. Son olarak yurtdışı seçmenlerin yeni sistem çerçevesinde oy kullanmasını
kolaylaştırıcı hükümler getirilmiştir.
AKP Parti Genel Başkan Yardımcısı Hayati Yazıcı uyum yasaları konusunda yaptığı açıklamada28
7140 sayılı Kanunun hazırlıklarından bahsetmiş ve devletin yeniden yapılandırılması konusunda seçim
öncesi ve sonrasında yürütülecek çalışmalar hakkında bilgi vermiştir. Bu sürecin bir defada tamamlanarak
bitmeyeceğini ve dinamik bir süreç olduğunu vurgulayan Yazıcı, seçim öncesi süreçte devletin yeniden
yapılandırılması konusundaki düzenlemelerin sıkışık takvim sebebiyle Kanun Hükmünde Kararnamelerle
(KHK) yapılacağını belirtmiştir. Bu amaçla Bakanlar Kurulu tarafından hazırlanarak TBMM’ye
sunulan yetki kanunu tasarısı TBMM’nde 10.05.2018 tarihinde görüşülerek kabul edilmiştir.29 Yetki
Kanununun gerekçesinde, Anayasa değişikliğinin gerektirdiği kanuni düzenlemelerden ivedi olanlarının
seçim takviminin dar olması sebebiyle kanun hükmünde kararnamelerle yapılmasının zorunlu olduğu
belirtilmiştir.
Geçiş ve uyum sürecinde, öncelikle daha önceden Meclisten alınan yetkiyle KHK’lar ile bir nevi alan
temizliği yapılmıştır. KHK’ları Anayasa’dan çıkaran Anayasa değişikliği hükümleri henüz yürürlüğe
girmediğinden ilk düzenlemelerin KHK ile yapılmasında Anayasal bir engel bulunmamaktadır. Buna
göre 4 Temmuz 2018 Çarşamba günü 7142 sayılı yetki Kanun’a dayanılarak çıkarılan 698 sayılı KHK ile
ilk düzenlemeler yapılmıştır. Bu KHK ile özet olarak 1924’ten 1960’a kadar çıkarılmış bazı kanunlarda
yer alan “İcra Vekilleri Heyeti” ibaresi ile 1963-2017 yıllarındaki bazı kanunlarda geçen “Bakanlar
Kurulu” ve “Başbakanlık” ibareleri “Cumhurbaşkanı” ve “Cumhurbaşkanlığınca” olarak değiştirilmiştir.
KHK’ya göre, daha önceden kabul edilmiş kanunlar ve KHK’ların yürütme maddelerindeki bakanlar
kurulu ve bakanlara yapılmış olan atıflar cumhurbaşkanına yapılmış sayılacaktır. Ayrıca bu ve sonrasında
kabul edilen diğer KHK hükümlerinin yürürlüğe giriş tarihi Cumhurbaşkanının yemin etme günü olarak
belirlenmiştir. Böylece Cumhurbaşkanının ant içerek göreve başladığı gün Anayasa’dan çıkarılarak
kaldırılacak olan Başbakanlık ve bakanlar kurulunun yasalardan da eş zamanlı olarak çıkarılması
sağlanmıştır.
Bu KHK’dan sonra da KHK ile mevcut bakanlıkların kuruluşuna ilişkin teşkilat yasaları yürürlükten
kaldırılmış ve Cumhurbaşkanına göreve başladığı anda kabul edeceği ilk Cumhurbaşkanlığı kararnamesi
(CBK) ile bakanlıkları düzenleme imkânı tanınmıştır. Yeni sistemde Anayasa’nın 106. maddesine göre
bakanlıkların kuruluşu, görev ve yetkileri CBK ile düzenlenecektir. Ancak CBK daha önceden kanun ile
düzenlenmiş konularda düzenleme yapamayacağı için bakanlıkların mevcut teşkilat kanunları KHK ile
yürürlükten kaldırılmış ve bu işlemin yürürlüğe giriş tarihi yeni teşkilat kararnamesinin kabulü olarak
belirlenmiştir. Cumhurbaşkanı göreve başladığında KHK ile yürürlükten kalkmış teşkilat yasaları
yerine 1 Sayılı CBK ile bakanlıkların yapısını, görev ve yetkilerini düzenlemiştir. Cumhurbaşkanlığı
kararnameleri ile bakanlıkların sayısı on altıya düşürülecek ve Cumhurbaşkanlığı teşkilatı yeni sistemin
gerekleri doğrultusunda yeniden yapılandırılmıştır.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 9 Temmuz 2018 günü TBMM’de mazbatasını teslim almış ve ant içerek
göreve başlamış, sonrasında 1 No’lu CBK ile bakanlıkları yeniden düzenlemiş ve o günün akşamında
yeni bakanları atayarak ve kamuoyuna açıklamıştır. Böylece tam anlamıyla yeni döneme girilmiştir.
Ayrıca yemin törenine kadar olan sürede yeni KHK’lar çıkmaya devam etmiştir.
Uyum Yasaları
Cumhurbaşkanlığı sistemine geçiş süreci Anayasa değişikliklerinin yürürlüğe girmesi ve
kararnamelerle yapılan düzenlemeler sayesinde kısa sürede tamamlandı. Yeni sisteme ilişkin hükümlerin
geçişi bu şekilde sağlanmış olsa da başta Siyasi Partiler Kanunu (SPK), seçim kanunları ve TBMM
28 “Ak Parti’den uyum Yasası Açıklaması”, Sabah Gazetesi, 19.4.2018.

29 10.05.2018 tarih ve 7142 sayılı “6771 Sayılı Kanunla Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Yapılan Değişikliklere Uyum
Sağlanması Amacıyla Çeşitli Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Konusunda Yetki Ka-
nunu”, R.G.: 18.05.2015-30425.
333
İçtüzüğü olmak üzere çok sayıda uyum düzenlemesinin seçimlerin üzerinden geçem dört yıla rağmen
hayata geçirilemediği görülmektedir.
Bugün liberal demokratik rejimlerde siyasi partileri konu alan kanunlar, genel itibarıyla kısa ve
çerçeve metinler olarak karşımıza çıkıyor. Bu düzenlemelerin temel mantığı, siyasal partilerin mümkün
mertebe demokratik bir siyasal yaşama katkı sunmalarıdır. Türkiye, yürürlükteki 22 Nisan 1983 tarih
ve 2820 sayılı SPK’nın yerine yeni bir siyasi partiler yasası hazırlamayı uzun süredir tartışıyor. Bunun
gerekliliği konusunda neredeyse bütün siyasi partiler de hem fikir durumda. Her şeyden önce 2820 sayılı
SPK’nın en temel problemi, siyasi partileri düzenleyen bir yasa olmasına rağmen siyasi partilerin hiçbir
müdahalesi ve katılımı gerçekleşmeden askeri ara rejim döneminde hazırlanmasıdır. Siyasi partilerle
ilgili hemen her hususu otoriter bir biçimde düzenleme eğiliminde olan 124 maddelik kanunun dünyada
eşine rastlanmayan ölçüdeki kazuistik yapısı, askeri yönetimin siyaset kurumuna olan güvensizliğini net
bir biçimde yansıtıyor.
Siyasi partiler için legalist olmayan bir anlayışla kuruluşu, örgütlenmesi, finansmanı ve mali
denetimi gibi hususlarda parti içi demokrasiyi önceleyecek temel ilkeleri ortaya koymakla yetinen bir
kanun yapılması en isabetli tercih olarak görünüyor. Özgürlüğün kural, regülasyonun istisna olduğu
çağdaş anlayış benimsenmeli ve mevcut SPK, doktriner bir üslupla kullanılan ideolojik öğelerden
arındırılmalıdır. Temel hedef mümkün olduğunca siyasi partileri düzenlemekten kaçınmak olmalıdır.
Siyasi Partiler Kanunu için belirtilen eksikliklerin büyük oranda diğer uyum yasaları için de geçerli
olduğu söylenebilir. TBMM İçtüzüğü, hala parlamenter hükümet sistemine göre hazırlanmış İçtüzüktür.
Seçim kanunlarında sadece zorunlu görülen bazı değişikliklerle yetinilmiştir. Milletvekili seçimlerinde
partilerin ittifak yapmasına izin veren ve ulusal seçim barajını %7’ye indiren düzenleme dışında esaslı
değişiklikler yapılmamıştır.
SONUÇ
Türkiye 16 Nisan referandumu ile önemli bir hükümet sistemi değişimini kabul etti. Bu değişimin
hayata geçmesi sonucunu doğuracak seçimler, çeşitli sebeplerle 2019 yılının Kasım ayından 24 Haziran
2018 tarihine alındı. Bu erken seçim kararı ile birlikte, Cumhurbaşkanlığı sistemine geçiş ve uyum
süreci konusunda bazı tartışmalar doğdu. Ancak üç kısımda yürürlüğe girecek Anayasa değişikliğinin
ikinci kısmı seçim takviminin açıklanması ile, kalan bütün hükümler ise seçimlerin sonunda yeni seçilen
Cumhurbaşkanının göreve başlamasıyla yürürlüğe girmiş oldu. Gecikmeler ve takvim sıkışıklığına
rağmen sürecin Anayasal çerçeve içerisinde ilerlediği, zorunlu bir takım uyum düzenlemelerinin ivedi
olarak yapıldığı ve seçim sonrasında yeni sisteme uyum çalışmalarının devam ettiği söylenebilir.
Ancak geçen dört yıllık sürede, Anayasa’da altı ay içerisinde çıkarılması öngörülen uyum yasalarının
çıkarılamaması önemli bir eksiklik olarak durmaktadır.
334
TIME VARIATION IN PRODUCER INFLATION IN

TURKEY
Gülserim Özcan
Atılım University, Faculty of Business, Department of Economics, Ankara, Turkey.
ORCID Code: 0000-0002-8207-8930
ABSTRACT
Inflation is one of Turkey’s ongoing macroeconomic problems. Producer prices are considered a
leading indicator of consumer prices, which are carefully monitored by the Central Bank Republic of
Turkey (CBRT), as they provide information about the cost of production. This study tests for time-
variation in the volatility of producer inflation in Turkey to understand the dynamics of the cost of living.
To do so, I employ a version of the unobserved components model by Stock and Watson (2007), where
the producer inflation is decomposed into transitory and permanent components, and each component
follows an independent stochastic volatility process. The purpose of this research is to understand the
pass-through to consumer inflation by investigating whether the fluctuations in production costs are
permanent. To formally test if both stochastic volatility processes are needed, I employ the non-centered
parametrization of Chan (2018). The data is the quarterly annualized growth rate of the producer price
index (PPI) for Turkey from 1985:Q1 to 2022:Q2 obtained from the Turkish Statistical Institute database.
I estimate the time-varying volatilities of the transitory and trend components using Bayesian methods.
The results show that the posterior densities of both components are bimodal, implying that both
stochastic volatility processes are essential. Economic shocks, especially in the 2008 global financial
crisis and in 2018 currency and debt crisis in Turkey caused large temporary spikes in the transitory
component. When the permanent component is examined, although there is some stabilization with
inflation targeting of CBRT, it increased after 2010 and made a spike in 2012. While the trend was
relatively stable between 2012 and 2018, I observe a sharp rise in the volatility of the trend PPI after
the 2018. The standard deviation of the trend component has surpassed its historical trend by becoming
seven times its historical average in 2022.
Keywords: Trend-cycle model, stochastic volatility, producer price inflation, permanent and
transitory shocks.
INTRODUCTION
Inflation is one of Turkey’s ongoing macroeconomic problems. Since the beginning of the inflation
targeting period of Central Bank Republic of Turkey (CBRT), inflation levels has experienced a
downward trend (Figure 1). Producer prices are considered a leading indicator of consumer prices,
which are carefully monitored by CBRT, as they provide information about the cost of production
(Clark, 1995; Akçay, 2011). Annualized consumer price inflation and producer price inflation shown in
Figure 1 are quite volatile and highly correlated (with a correlation of 0.98). Therefore, it is important
335
to understand the dynamics of producer prices in order to predict the future course of consumer prices.
In this study, I test for time-variation in the volatility of producer inflation in Turkey to understand the
dynamics of the cost of living. To do so, I employ an unobserved components model, where the producer
inflation is decomposed into transitory and permanent components, and each component follows an
independent stochastic volatility process. Clark (2011) and Koop and Korobilis (2012) empirically show
that allowing for stochastic volatility significantly improves inflation forecasts. The purpose of this
research is to understand the pass-through to consumer inflation by investigating whether the fluctuations
in production costs are permanent.
Figure 1. Annualized CPI Inflation (blue line) and PPI Inflation (red line).
Source: Central Bank Republic of Turkey database.
DATA AND METHODOLOGY

I employ a version of the unobserved components model by Stock and Watson (2007), where the
producer inflation is decomposed into a permanent stochastic trend component and a stationary
transiyory component . Each component follows an independent stochastic volatility process in
the non-centered parameterization of Chan (2018). This method is extensively used in the literature
(Jarocinski and Lenza, 2018; Fu, 2020).
336
Here is the univariate process for the producer inflation rate of Turkey, and are
independent .
The data is the quarterly annualized growth rate of the producer price index (PPI) for Turkey from
1985:Q1 to 2022:Q2 obtained from the Turkish Statistical Institute database. I first formally test if both
stochastic volatility processes are needed, and estimate the time-varying volatilities of the transitory
and trend components using Bayesian methods. To estimate the model, I utilize the codes provided by
Chan (2018). The author suggests evaluating Bayes factors comparing the above model summarized by
equations (1)-(4) with its version where the volatilities of the temporary and the trend components are
constant. For the details on the implementation of the Bayesian estimation, I refer the readers to Chan
(2018).
RESULTS
To examine whether stochastic volatilities in the transitory and permanent components are essential,
I show the estimated posterior densities for and in Figure 2. The prior densities are assumed
to be centered around zero, implying that volatilities are constant at zero. This prior is uninformative
regarding the posterior.
Figure 2. The prior and posterior densities of the transitory component (left panel) and the permanent
component (right panel).
According to Figure 2, I find that the posterior masses of the variance that governs the time variation
in both the transitory and trend components of producer inflation do not center around zero. More
spesifically, the posterior densities of of the transitory and the trend components are bimodal, providing
evidence in favor of the presence of stochastic volatility processes. Hence, in what follows, I estimate
equations (1)-(4) taking implies prior means equal to 0.2 as in Stock and Watson (2007).
337
Figure 3. The estimates of time-varying standard deviations of the transitory and trend components.
The shaded areas represent the 90% confidence intervals.
Figure 3 demonstrates the estimates of time-varying standard deviations of the transitory and trend
components for Turkish producer inflation with the 90% confidence intervals. According to the figure,
transitory inflation has a decreasing trend until the recent periods. Economic shocks, especially in the
2008 global financial crisis and in 2018 currency and debt crisis in Turkey caused large temporary spikes
in the transitory component. When the permanent component is examined, although there is stabilization
to some extent with inflation targeting of CBRT, I observe a substantial increase after 2010 and made
a spike in 2012. While the trend was relatively stable between 2012 and 2018, I observe a sharp rise in
the volatility of the trend PPI inflation after the 2018. The standard deviation of the trend component has
surpassed its historical trend by becoming seven times its historical average in 2022.
CONCLUDING REMARKS
In this research, I formally test whether the producer inflation has time-variation and find strong
evidence in support of the time-varying inflation. The empirical analysis suggests that transitory and
permanent components of producer inflation is quite volatile and unstable since 1985, with a short
exception of the beginning of inflation targeting of CBRT. Persistent shocks to inflation have become
more significant in recent data. Considering the lagged pass-through from costs to consumer inflation,
the CBRT has to already acknowledge the role of persistent shocks, and it should adjust the policy stance
accordingly in order to obviate further deterioration in the inflation outlook.
REFERENCES
Akçay, S. 2011. The Causal Relationship Between Producer Price Index and Consumer Price Index: Empirical
Evidence from Selected European Countries. International Journal of Economics and Finance, 3(6), 227-
232.
Chan, J. C. 2018. Specification tests for time-varying parameter models with stochastic volatility. Econometric
Reviews, 37(8), 807-823.
Clark, T. E. 1995. Do Producer Prices Lead Consumer Prices?. Economic Review- Federal Reserve Bank of Kan-
sas City, 80, 25-25.
Clark. T. E. 2011. Real-time density forecasts from Bayesian vector autoregressions with stochastic volatility.
Journal of Business and Economic Statistics, 29(3):327–341.
338
Fu, B. 2020. Is the slope of the Phillips curve time-varying? Evidence from unobserved components models. Eco-
nomic Modelling, 88, 320-340.
Jarocinski, M., and Lenza, M. 2018. An inflation‐predicting measure of the output gap in the euro area. Journal of
Money, Credit and Banking, 50(6), 1189-1224.
Koop, G. and Korobilis, D. 2012. Forecasting inflation using dynamic model averaging. International Economic
Review, 53(3):867–886.
339
BANA GEORGIA ZINCIR ÇETESINI HATIRLATIYOR:

LOGO TASARIMLARININ ARKASINDAKILER
Nursan Korucu1
Dr. Öğr. Üyesi, İstanbul Aydın Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi Çizgi Film ve Animasyon Bölümü, ORCID: 0000-
0002-5308-4506
Korucu, Nursan. “Bana Georgia zincir çetesini hatırlatıyor: Logo Tasarımlarının Arkasındakiler”.
ÖZET
IBM yöneticisi, çizgili logoyu ilk gördüğünde, “Bana Georgia zincir çetesini hatırlatıyor” dedi.
Paul Rand’a göre; Westinghouse amblemi (1960) ilk görüldüğünde, “bu bir tefeci işaretine benziyor”
gibi alaylarla karşılandı. Bu yavan hata arayışı yüzünden kaç tane örnek iş boşa gitti! Kötü tasarım
çoğu zaman akılsız cüretkarlığın sonucudur ve zorluk yalnızca logoların tasarımıyla sınırlı değildir. Bu
anlayış eksikliği, tüm görsel tasarıma hakimdir. (paulrand.design.com, 2022)
Logo bir markanın görünen yüzüdür. Bir ürünün satın alınmasında ve akılda kalıcılığında önemli
bir yere sahiptir. Markanın kimliği ve imzasıdır. Bu yönüyle markayı ilk temsil eden tasarım unsuru
logodur.
Bu çalışmada; logo tasarımlarında dikkat edilmesi gereken kriterleri ortaya koymak amaçlanmıştır.
Bu amaç doğrultusunda; logo ve marka olarak dünya standartlarında kabul gördüğü düşünülen,
tesadüfi yöntemle seçilen firmaların logolarının analiz edilmiştir. Bu analiz için nitel araştırma yöntemi
kullanılmıştır. Yapılan analizler sonucunda ulaşılan sonuçlar şu şekildedir. Firmanın logosunun
güçlü olabilmesi için, görsel algı hiyerarşisine uyulması gerekmektedir. Logonun zamansız olması,
her zamana uyumlu olması, kullanılan tipografinin sembol ile uyumlu olması, sembolün ve logonun
firmanın hedeflerine uyması gerektiği gözlemlenmiştir. Sonuç olarak; etkili bir logo tasarımı için,
öncelikle firmanın hedeflerini, çıkış noktasını yansıtan ve aidiyet hissettiren bir tasarım olmalıdır. Ayrıca
tasarım yönü ile de bu aidiyet duygusu desteklenmelidir. Logonun tasarım hikayesi, hedefler, görsel algı
hiyerarşisi ve doğru tipografi, yalınlık ile birleştirilerek sonuca gidilmelidir. Bütün bunlar sağlandığında;
zamansız bir logo oluşturulacaktır ve etkisini yıllar geçse de kaybetmeyecektir.
Anahtar Kelimeler: Logo, Logo Tasarımı, Tasarım Kuralları, Etkili Logo
Giriş
İnsanların algılarının hesabı yok. Bazıları bir Rorschach mürekkep lekesini gördükleri gibi bir logo
ya da başka bir şey görebilir. Diğerleri bir logonun anlamını ve hatta işlevini görmeden bakarlar. ABC
TV’yi logosunu “güncelleme” fikriyle oynamaya sevk eden belki de bu tür bir sorundur (1962). Bu
çılgınlığı ancak bir pazar araştırmasının yüksek bir izleyici kitlesinin tanınmasını ortaya çıkardıktan
sonra fark ettiler. Bu, köklü bir sembolün içsel değeri hakkında hiçbir şey söylemez. Bir logonun
340
tasarlanmasının önemi yoktur; kalite, eski veya gösteriş değil, belirleyici faktördür. (paulrand.design.
com, 2022)
Yeni bir logo tasarlarken veya güncellerken, arka planda bunu gerektiren birçok sebep olabilir. Logosu
yeniden tasarlanacak veya güncellenecek olan firmanın, sektördeki Pazar payını artırma ihtiyacı, sektöre
yeni giren bir firma olmak veya markanın tüketici zihnindeki yerini korumak, sağlamlaştırmak, akılda
kalıcılığı artırmak bu sebeplerden bazılarıdır.
Bu sebeplerden bazılarına ihtiyaç duyulduğunun anlaşıldığı an ise, o logonun kısa ömürlü olduğu,
ömrünü tamamladığı andır. Bunu markanın değer kaybetmesiyle, tüketici tercihlerinde alt sıralara
düşmesiyle anlarız.
Ancak bazen de sadece bir CEO’nun isteklerine göre o logonun tekrar tasarlandığı da olabilir.
Hürel’e göre: Kimlik… Adı üzerinde… Herhangi bir nesneyi belirlemeye yarayan. Onu
benzerlerinden ayırmamızı sağlayan özelliklerin toplamıdır. Kimliğinizin, logonuzun varlığı ve etkisi
firma olarak varlığınız için önemlidir. Bir kurumsal kimliğin dışa yansıyan en önemli yüzü, öncelikle
logo, kartvizit vb. markayı ilk olarak tanıtan unsurlardır. Tasarımcı olarak; “Müşteri böyle istiyor, biz
de yapıyoruz” demek mazeret değildir. Sizler reklam vereni yönlendirmek ve neyin doğru olduğunu
anlatmak zorundasınız.
Amaç Önem
Bu çalışmada; logo tasarımlarında dikkat edilmesi gereken kriterleri ortaya koymak amaçlanmıştır.
Bu araştırma; logo tasarımlarında nelere dikkat edileceğinin ortaya konması ve bundan sonraki yapılacak
tasarımlara yol göstermesi açısından önemlidir.
Yöntem
Bu araştırmada nitel araştırma yöntemi ve içerik analizi (görsel analiz) yöntemi kullanılmıştır. İçerik
analizi, nitel veri analiz türleri arasında en sık kullanılan yöntemlerdendir. Ağırlıklı olarak, yazılı ve
görsel verilerin analiz edilmesinde kullanılan bir yöntemdir.
Araştırmanın Problemi
• Logolarda kullanılan tipografinin sembol ile oluşturduğu görsel hiyerarşi nasıldır?
• Logo ve kullanılan tipografiler, bu araştırmada belirtilen, logo tasarım kurallarına uygun mu?
• Renk kullanımları firmaya uygun mu?
Evren ve Örneklem
Araştırmanın evrenini dünyadaki logo tasarımları oluşturmaktadır. Örneklemini ise; marka değeri
ve başarılı logo etkisi ispatlanmış, firmaların imajını en doğru şekilde temsil eden, tesadüfi yöntemle
seçilen logo tasarımları oluşturmaktadır.
Sınırlılıklar
1. Araştırma Şubat 2022-Haziran 2022 tarihleri arasında incelenmiş logo tasarımları ile sınırlıdır.
Kavramsal Çerçeve
En iyi Logo Tasarım Kuralları:
Paul Rand’a göre etkili bir logo tasarımında olması gerekenler;
a. distinctiveness : Ayırt edicilik,
341
b. visibility: Görünürlük,
c. usability: Kullanılabilirlik,
d. memorability: Akılda Kalıcılık,
e. universality: Evrensellik,
f. durability: Dayanıklılık,
g. timelessness: Zamansızlık olarak sınıflandırılmaktadır.
Bu sınıflandırmayı tekrar yorumlamak gerekirse şu şekilde düşünebiliriz. Tasarlayacağınız logo
Smart Plus olmalıdır. Yani bir logo akıllı nasıl olabilir.
Simple: Basit, yalın, sade net, anlaşılır olmalıdır.
Memorable: Akılda kalıcı ve hatırlanabilir olmalıdır. Logoya baktıktan 2 sn. Sonra da akılda kalabilir
olması gerekir.
Appropriate: Logo firmayı yansıtmalıdır. Firmanın vizyonuna uygun olması gereklidir.
Resizable: 3 mm. veya 30 metre ’de anlaşılabilir olmalıdır.
Timeless: Dönemsel olarak tekrar tasarlanmaya ihtiyaç duyulmamalıdır. Her zamana uyum
sağlayabilmelidir.
Unique/be different: Eşsiz, benzersiz ve rakiplerinden farklı ve yeni olmalıdır.
Be able to speak: Logo, kendiliğinden müşteriyle ve hedef kitleyle konuşabilmeli
Fitting Colors: Kullanılan renkler, markaya ve hedeflerine uygun olmalıdır.
Personalized Font: Logo tasarımında kullanılan fontlar, firmaya özel, kişiselleştirilebilir olmalıdır.
“Simple is the best! Less is more!” Nursan Korucu
Nike, Apple, Fedex, Target, Mont Blanc, The North Face basit ama etkili logolardan bazılarıdır.
Bazen 1 million $’a mal olan bir logo, gerekli kriterleri taşımazken, 300 $’a mal olan bir logo bütün
kriterleri karşılayabilir.
“Londra M&C Saatchi’den Maurice Saatchi, yalınlık üzerine şunları söylemiştir: “Yalınlık her şeyde
geçerlidir. Yalın mantık, yalın argümanlar, yalın görsel imajlar. Eğer argümanınızı birkaç net sözcüğe
ya da ifadeye indirgeyemiyorsanız, argümanınızda bir sorun var demektir”(campaignlive.co.uk, 2021)
Ayrıca yalınlık ve sadelik hakkında Henry David Thoreau, göl kıyısındaki meşhur kulübesinde
otururken, tekrarlardan oluşan bu satırı yazmıştır. Bence Hank’in ilacından bir doz alması gerekiyor:
“Yalınlık, yalınlık, yalınlık!”
Yalınlık hakkında Vincent Van Gogh da şöyle demiştir. “Yalın olmak ne kadar zor !”
Logo Tasarımlarında Kullanılmaması Gereken Fontlar
Tasarımlarınızın Saygı Görmesini İstiyorsanız Asla Bu Fontları Kullanmayın…
Bu fontlar reklamcılık sektöründe artık outdate / modası geçmiş fontlar olarak adlandırdığımız
gruba girmektedirler. Bu fontları kullanmak, eğer bir marka iseniz; doğru bir ajansla/tasarımcıyla
çalışmadığınız imajını verirler. Eğer bir tasarımcı iseniz işinizi iyi bilmediğiniz düşünülür ve her an
profesyonel meslektaşlarınıza karşı espri konusu olabilirsiniz.
Özellikle logo tasarımında kullanılmaması gereken bu fontlar hangileridir. Bir tasarımcısı olarak,
aşağıdaki font tasarımcılarına sonsuz ve içten saygılar sunulmakla birlikte, logo tasarımlarında bu
fontları ve türevlerini kullanmamaya özen gösterilmelidir. Logo tasarımı dışında, gerekli olduğu yerlerde
bu fontlar kullanılabilir.
342
Resim 1. Kullanılmaması gereken fontlara reklam ajansının bloğunda yer verdiği örnek. (kettlefirecreative.
com, 2022)
Algerian, Beeswax, Birth of a hero, Blackoak Std., Bradley Hand ITC., Brush Script Std.,
Charlemagne Std., Cheri, Comic Sans, Cooper Std., Courier New, Curlz MT, Freestyle Script, French
Script MT, Giddyup Std, Hobo Std, Impact, Jokerman, Kristen ITC, Lithos Pro, Lucida Handwriting,
Matisse ITC, Mistral, OCR A Std, Papyrus, Ransom, Segoe Script, Stencil Std. Tekton Pro, Tempus Sans
ITC., Chiller, Indie Flower
Logolarda Tipografi Kullanımı
Kullanılan tipografilerde yazı karakterlerinin çekiştirilmemesi, harf formlarının bozulmaması
gereklidir. Harfler arası boşlukları tasarım elemanı olarak kullanmak önemlidir. Gerekli olduğunda
kullanılmalıdır. Harfleri birbirinden uzaklaştırarak, harf aralarını açarak, tasarım yapmaktan korkmayın.
Resim 2. Okunaklı olmayan Fontlara örnek (kettlefirecreative.com, 2022)
Logo, afiş, billboard, föy, insert, durak reklamı, instagram post, web sayfası tasarımı vb. tüm
tasarım mecralarında kullanacağınız fontlar iki farklı şekilde kullanılırlar. Tasarım amacıyla, okutmaya
yönelik. Eğer yukarıdaki örnekteki gibi, tasarımınız bu iki amaca da hizmet etmiyorsa; doğru bir font
kullanıldığından bahsedemeyiz.
343
Resim 3. Leading: Satır arası uzaklık, Tracking: Evrensel Harf Aralığı , Kerning: Özel Yazı tipi aralığı
(kettlefirecreative.com, 2022)
Logo tasarımlarında olduğu kadar, yapılan tüm tasarımlarda Leading satır arası boşluğunun oranı
tasarımın nasıl algılandığına önemli oranda etki eder.
Resim 4. Serif (Tırnaklı), Sans Serif (Tırnaksız), Script Fontlar (El Yazısı Fontlar). (kettlefirecreative.com,
2022)
Logo tasarımlarında ilk olarak Script olarak adlandırılan el yazısı türü fontlar kullanılmamalıdır.
Sans Serif ve Serif fontlar, firmanın beklentileri doğrultusunda kullanılabilir. Logoda kullanılan tipografi
kolay ve net bir şekilde okunarak, anlaşılabilmelidir.
Logolarda Siyah Kullanımı
Markanın hedeflerine göre renk belirlenir. Belirlenirken; renklerin psikolojik etkileri ve insanlarda
bırakacağı etki göz önüne alınmalıdır. Canlı ve enerjik logolar için, parlak tonlar seçmek, yumuşak
ve soft bir bebek markası için pastel tonları seçmek uygun olacaktır. Ancak bir logonun etkisi ve
tasarım gücü siyah kullanımda ortaya çıkmaktadır. Yeni bir logo tasarımı yaparken, ilk olarak siyah
tasarlanmalıdır. Negatif + pozitif olarak logo geliştirilip, daha sonra renk alternatifleri eklenmelidir.
Renk alternatiflerinde ise; parlak, canlı, çarpıcı ve akılda kalıcı renkler tercih edilmeli, veya logo birden
fazla renk içerecek ise tamamlayıcı renkler seçilebilir.
344
Resim 5. Tamamlayıcı Renkler. (www.gencgrafiker.com, 2022)
Logo Tasarımında Gestalt Kuramı Kullanımı

Similarity (Benzerlik), Proximity (Yakınlık), Contonuation (Devamlılık), Closure (Kapalı Formlar),
Figure/Ground (Şekil-zemin ilişkisi) kuramlarının bir veya bir kaçından faydalanılarak logo tasarımı
oluşturulabilir.
LOGO ANALİZLERİ
Analiz Soruları
• Logolarda kullanılan tipografinin sembol ile oluşturduğu görsel hiyerarşi nasıldır?
• Logo ve kullanılan tipografiler, bu araştırmada belirtilen, logo tasarım kurallarına uygun mu?
• Renk kullanımları firmaya uygun mu?
Paul Rand’a göre; Bir logo, niteliğini anlamından değil, anlamını temsil ettiği şeyin niteliğinden
alır. Tasarımın amacı basitleştirmek, sadeleştirmek, netleştirmektir. İkna etmek, değer vermek,
oyunlaştırmaktır (Armtson, 2007)
Bulgular
IBM
IBM logosu, yaptığı tasarımlarda, Bauhaus, Kübizm, De Stijl ve Konstrüktivizm’den izler yansıtan,
Avrupa modernizm ilkelerini, Amerikan tasarımına etkili ve başarılı bir biçimde çeviren tasarım Paul
Rand tarafından tasarlanmıştır.
Logo, şekil ve renk unsurlarının bütünlüğü logonun temel unsurlarıdır. Logonun tasarım tarihçesine
bakıldığında, tüm tasarım kurallarının hiçbirine uymayan bir tasarıma sahip şekilde 1946’lara kadar
devam ettiği görülür. Son derece karmaşık, yalınlıktan uzak, firmayı anlatmayan, akılda kalıcılığı düşük,
küçültülüp kullanılamayacak bir tasarımdan sonra, bunu değiştirmek zorunlu olmuştur. 1967 ile birlikte
de firma şu anki logosuna en yakın logoya kavuşmuştur. Tek fark logoda 1967’de 13 satır varken, şu
an 8 satır yer alır. Logo minimalist, sade, basit, anlaşılır eşsiz logosuna kavuşmuştur. Renk olarak,
hakimiyet ve güç duygusunu anlatmak için bazı şirket logolarında mavi kullanılır. Bu sebeple mavi
tercih edilmiştir. Ve bu güç, logodaki çizgilerle de dinamizm kazanır. Markanın yazı tipi Beton ttf’den
City ttf isimli bir yazı karakteri ile değiştirilmiştir. Son versiyonuyla IBM Logosu basit, sade, yalın,
anlaşılır, firmayı temsil eden ve siyahtaki etkisi ve gücü ile zamansız bir tasarım halini almıştır.
Westinghouse
Resim 6. Westinghouse Logo. 1886-1900 (https://logos.fandom.com/wiki/Westinghouse, 2022)
345
Resim 7. Paul Rand Westinghouse Logo Eskizleri. (https://www.paulrand.design/work/Westinghouse.

html, 2022)
Paul Rand’in logo tasarım eskiz sürecinde markanın özelliklerinden ve ürünlerinden yola çıkarak
tasarım yaptığı görülmektedir. Dikkat çeken nokta ise; tek özellik belirlenip (elektrik şemaları)
fokuslanarak bu özelliğin etrafında logo tasarımları düşünülmüştür.
1 2 5
3 4
Resim 8. Westinghouse Logo. 1.nci Logo 1913-1936, 2.nci 1936-1960, 3-4.ncü 1960, 5.nci Şu anki Logo
(https://logos.fandom.com/wiki/Westinghouse, 2022)
İlk logoda küçültüldüğünde okunamayacak bir yazı karakteri kullanılmıştır. 1936’da ise logodaki
yazı tipinde, küçük harflerle basıldığında daha kolay algılanabilecek ve kolay basılabilecek olan, sade
ve basit bir sans-serif tasarıma geçildi. Logo güncellenirken, eskiden çok fazla ilham alındı. Aynı genel
dairesel şekil korundu. Ancak logonun içindeki her bir öğeyi geliştirilmiştir. Paul Rand tarafından
tasarlanmıştır.
Örneğin, “Westinghouse Electric” yazan küçük oval, ana W’nin altını çizen basit, yuvarlak bir çizgiye
dönüştürülmüştür. Yeni ve eski logolar arasındaki bu benzerlik, Westinghouse için marka sürekliliğinin
korunmasına yardımcı olmuştur. Mavi renk su ve yüksek sıcaklık anlamlarına gelmektedir (logorealm.
com, 2022)
Logodaki “W” akıllı bir tasarımdır. Elektrik şemalarını ve devre kartlarını çizmek için kullanılan
sembollere benzemektedir. Bu, şirketin elektrik gücü alanındaki yeniliklerini vurgular ve logoya modern
ve teknolojik bir görünüm kazandırır. Logonun son versiyonundaki sadelik, yalınlık, zamansızlık,
ölçeklenebilir olması gibi özellikler nedeniyle de şu anda da hala etkisini ve gücünü korumaya devam
etmektedir.
346
NIKE Swoosh
Nike Swoosh sembolü, dünyanın en basit ama en etkili marka logolarından birisidir. Sporcular ve spor
takipçilerinin yanı sıra Y kuşağı, Nike logosunu taşıyan ürünleri satın almaktan oldukça hoşlanır. Spor
ayakkabısı pazarının ise %62’si Nike’a ait durumdadır. Nike, merkezi Oregon eyaletindeki Washington
County’de bulunan bir ABD şirketidir. 1964 yılında şirket Phil Knight ve Bill Bowerman tarafından
kuruldu. Şirket başlangıçta Blue Ribbon Sports olarak biliniyordu, ancak 1971’de mevcut Nike adına
geçmiştir (blog.logomway.com/nike-logo, 2021)
1 2 3
Resim 9. Nike Swoosh / Logoları. 1.nci Logo 1964, 2.nci Logo 1971, 3.ncü Logo 1978 (https://blog.
logomyway.com/nike-logo/, 2021)
Nike swoosh logosundaki shape (şekil) Yunan Zafer tanrıçası Nike’ın bir kanadı şeklindedir. Aynı
zamanda Roma mitolojisinde de Victoria olarak isimlendirilir (designhill.com, 2022) Uzun yılar güçlü
siyah rengi ile hedef kitleye ulaşan marka, daha sonra marka rengi olarak turuncu ile pazardaki yerini
aldı. 1978’de kullanılan sans serif yazı grubundan Futura Bold, serif yazı grubundan bitişik el yazısı
stilinin yerini aldı. Yeni yazı tipi daha geometrik bir forma sahiptir. E harfinin kenarı, Swoosh’un
kuyruğu ile bağlantılıdır.
4 5
Resim 10. Nike Swoosh / Logoları. 4.üncü Logo 1985, 5.nci Logo 1995, 3.ncü Logo 1978 (https://blog.
logomyway.com/nike-logo/, 2021)
1984’te Nike, Michael Jordan ile “Air Jordan” markasını lanse eden bir onay anlaşması imzalamıştır.
1985’te Nike logosu bir kare içerisine alınmıştır. Ancak bu tasarım, Nike’ın önde gelen Michael Jordan
ile popüler sporcuları desteklemeye başladığı bu dönemde olduğu gibi uzun sürmemiştir. 1995’te
Nike’ın şu an ki logosu olarak “sadece swoosh” kullanımı kabul edilmiştir (blog.logomway.com, 2022)
Dünyanın en tanınmış, en sağlam logolarından birisin olarak kabul ve değer gören, Nike logosu, logo
tasarım kurallarından tamamını en doğru şekilde karşılamaktadır. Bu yönüyle de zamansız bir tasarım
olarak değerlendirilmelidir. Logotype kullanılmadan, sadece sembol/amblem olarak karşımıza çıkan
1995’teki çizim, iyi bir logonun, type kullanılmadığı zamanlarda da ne kadar akılda kalıcı olabileceğini
anlatan, etkili örneklerden birisidir.
“Unutulmaz bir tasarım yaratmak için, hatırlanmaya değer bir düşünce ile başlamalısınız…” Thomas
Manss (zevendesign.com,2022)
347
“Mükemmelliğe eklenecek bir şey kalmadığında değil, çıkarılacak bir şey kalmadığında ulaşılıyor
gibi görünüyor.” - Antoine de Saint-Exupéry (zevendesign.com,2022)
“Bir logo tasarımı yaparken veya herhangi bir tasarım yaparken; ekleyeceğiniz her bir parçayı
çıkardığınızda o tasarım değerinden bir şey kaybeder mi? Kendinize ilk olarak bu soruyu sormalısınız.
Eğer çıkarttığınız parça ile tasarım bir değer kaybetmiyorsa, o parça fazladır. Atın gitsin… Eğer
tasarımınız değer kaybediyorsa o parçaya sarılın…” Nursan Korucu
“Bir profesyonel gibi kuralları öğrenin, böylece bir sanatçı gibi onları kırabilirsiniz.” — Picasso
(zevendesign.com,2022)
FEDEX
1971 yılında bir kargo paket teslimat firması olarak kurulmuştur. Kurulusundan bu yana gecen on
yıllar içinde, önemli bir lojistik markası haline gelmiştir. Diğer büyük markaların aksine, tarihi boyunca
sadece 3 logo değiştirmiştir. Federal Express ismi, sivil nüfus ve ABD hükümeti arasındaki bağlantıyı
göstermek için düşünüldü. Logodaki kırmızı gücü ve cesareti mavi ise profesyonelliği temsil etmekteydi.
1 2
Resim 11. Fedex Logoları. 1.nci Logo 1973-1994, 2.nci Logo 1991-1994 (https://blog.logomyway.com/
fedex-logo/, 2021)
Şirket büyük ve lüks imajını göstermek için mavi rengi mor renk ile değiştirilmiştir. FedEx logosunun,
logoyu araştırmak ve tasarlamak için dokuz aydan fazla sürdüğü bilinmektedir. Bu araştırma sayesinde
Lindon, müşterilerin bakış açılarını öğrendi ve pek çoğunun Federal Express’in kapsamı ve yetenekleri
hakkında bilgi sahibi olmadığını fark etmiştir. Ayrıca, “federal” sözcüğü, dünya çapındaki bazı hedef
pazarlarda, örneğin Latin Amerika’daki Federalistler ve Federal Almanya Cumhuriyeti’nde bazı
olumsuz çağrışımlar uyandırdı. Sonuç olarak, şirket adını kullanımı kolay FedEx olarak değiştirilmiştir
(blog.logomway.com, 2022)
Resim 12. Fedex Logoları. 3.nci Logo 1994 - Günümüz (https://blog.logomyway.com/fedex-logo/, 2021)
Lindon Leader, 1994 yılında ikonik FedEx logosunu tasarladı. Disney, Addison ve Motorola gibi
önde gelen markalar ve şirketler için çalışmıştır (inkbotdesign.com, 2022)
348
Logo tasarım çalışmaları arasında Hawaiian Airlines, Novariant, ALSCO ve diğerleri yer alıyor.
Başyapıt olan FedEx logosu, dünya çapında 40’tan fazla tasarım ödülü kazanmış ve son 35 yılda en iyi
sekiz logo tasarımı arasında yer almıştır.
FEDEX Logosu E ve X arkasındaki hikaye
Resim 13. Fedex Logo E-X ve ok görünümü. (https://blog.logomyway.com/fedex-logo//2021)
Resim 14. Fedex Logo E-X ve ok görünümü. (https://inkbotdesign.com/history-of-the-fedex-logo-

design/2021)
Fedex logosu, bir mesajı güçlü ve etkili bir sekilde iletmek için, negatif boşlukları, tasarim unsuru
olarak kullanmanın ne kadar etkili olduğunun, güçlü bir örneğidir. E ve X harflerinin arasına bakıldığında
sag tarafa doğru çıkan bir ok görülmektedir.
Lindon, tasarımlardaki beyaz alan kullanımının gücünün farkındaydı ve tasarimlarinda kullanıyordu.
Lindon röportajında şöyle söylemiştir. “Müşterilerle beyaz alan konusunda ne kadar fazla kavga
ettiğimi sana anlatamam. Hatta bir keresinde bir müşteri: ‘ben bu reklam için dergiye ne kadar fazla
para ödüyorum biliyor musun? Ama sen bana bu alanın %60”inin beyaz kalması gerektiğinden
bahsediyorsun.’ Dedi. Ancak temel olarak, ortalama bir müşteri, beyaz alanın stratejik bir pazarlama
aracı olabileceğini anlayacak kadar sofistike bir anlayışa sahip değil.”(inkbotdesign.com, 2022)
FedEx için seçilen yazı tipi, Futura Bold ve Univers 67 olmak üzere iki yazı tipinin karışımıydı.
1990’da, bu iki yazı tipi Lindon’un en sevdiği yazı tipleriydi.
Dünyada Etkili Firma Logo Tasarımları ve Analizleri

Aşağıdaki logo tasarımları; tipografi kullanımları, tipografinin sembol ile ilişkisi, logo tasarım
kuralları, görsel hiyerarşi ve renk kullanımı bakımlarından incelenmiştir.
MINI
1959 yılında British Motor Corporation, MINI araçları üretmeye ilk başladığında, farklı araçlar
için çok sayıda MINI logosuna sahipti. 1961 yılında, şirket John Cooperı kurucu olarak aldı. 1961
yılında John Cooper’in ismi ilk şarjlı MINI’leri inşa ederken markayla ilişkilendirildi. MINI sayısız ralli
kazandıkça, otomobilin ismi MINI Cooper olarak değiştirildi. Ve kanatlı MINI Cooper rozeti mevcut
logonun ilham kaynağı oldu. 1962 yılından itibaren logonun her iki tarafında kanatlar yer aldı. Ortasında
da gümüş bir daire içerisinde kırmızı Mini Cooper yazıyordu
349
Resim 15. MINI Logo Tasarım Tarihçesi. (https://1000logos.net/mini-logo//2021)
Firma, 1969 yılında altıgen içerisinde, üst tarafa MINI yazısı yerleştirildi. Alt tarafında beşgen şekilli
yeni bir logoya sahipti. 2001 yılında, MINI tekrar eski kanatlarına geri döndü. Ancak tasarım gitgide
sadeleşmeye ve yalınlaşmaya başladı. 2018’de ise logo en sade, monokrom ve yalın formunu kazandı.
Logolarda siyah tasarımda logonuz etkili ise, o logonun sağlamlığı kendini daha çok göstermektedir.
Aynı güçlü etki MINI logosunda da görülebilir. Merkeze yerleştirilen tipografi ile dikkat ilk olarak
marka ismine çekilerek, daha sonra sembole dağılmaktadır. Sembolün çizgilerine benzeyen köşeli bir
form yazı karakteri için de seçilmiştir (miniofescondido.com, 2022)
350
Resim 16. Bentley Logo. (www. Resim 17. Tesla Logo. (https://1000logos.net/tesla-logo//2021)
bentleymotors.com/en.html /2021)
Bentley Tesla
1919 yılında W.O. Bentley tarafın- Temmuz 2003’te mühendis Martin Eberhard ve Marc Tarpen-
dan kurulmuştur. Politikası hızlı ve ning tarafından “Tesla Motors” olarak kurulan şirketin adı, elekt-
sınıfının en iyisi olmaktı. W.O. kra- rik teknolojisine büyük katkılarından dolayı ünlü mucit ve elekt-
liyet donanma Hava Hizmetlerinde rik mühendisi olan Nikola Tesla’dan gelmiştir.
bir kaptan olarak görev yaptığı sıra-
da, İngiliz kuvvetleri için, güçlü ve Elon Musk’in açıklamasına göre Tesla logosunun sembolü bir
güvenilir bir uçak motoru tasarladı. elektrik motorunun kesitini temsil etmektedir. E ve A’daki çizgi-
Hizmetleri sayesinde, Britanya imler iptal edilerek, elektrikli araç sistemi görüntüsü kazandırılmak
paratorluğu tarafından mucitler ödü- istenmiştir. İlk olarak sembol algılanır ve daha sonra tipografi
lü aldığında, Bentley’i kurmuştur. algılanır.
Ortada disk etrafında iki yanlarda Sans Serif yazıda kullanılan renk bakımından da sembol ile bü-
kanat yer alır. Beyaz renk, saflığı ve tünlük oluşturmaktadır. Ayrıca akılda kalıcı ve çarpıcıdır.
çekiciliği temsil eder, gümüş mü-
kemmelliği, yaratıcılığı, siyah ise
şirketin zarafet ve mükemmelliğini
temsil eder.
Sans Serif yazı karakterinde köşe-
li bir font seçilmiştir. Bu yönüyle,
sembolün rounded kenarlı yapısına
karşın, zıtlıkla tamamlayıcılık sağ-
lanarak, akılda kalıcılığı artırmıştır.
351
Resim 18. Cadillac Logo. (https:// Resim 19. Maserati Logo. (https://www.maserati.com/us/
blog.logomyway.com/cadillac-logo/ en//2021)
/2021)
Cadillac Maserati
1902’de Henry Leland tarafında Roma donemi mitolojisinde Neptün tanrıçası ve 3 mızrağını
Detroit Michigan’da kurulmuştur. temsil etmektedir. 1914’te İtalya’nın Bologna kentinde kuruldu.
İsmini eyaletin kurucusu Mothe Ca- Logo sembolü, Maserati kardeşlerden birinin aile dostu olan bir
dillac’tan almıştır. kişinin önerisi ile hayata geçirilmiştir. 1920’de marka logosu
oluşturulmuştur. Sembolün görsel olarak algılanması on planda
Logolarda, üretildiği ülkeye aidiyet, gelip, daha sonra tipografi algılanmaktadır.
değer kazandırmak için, çizgiler El yazısı tarzında, tüm harfler birbirine bağlantılıdır. Bu hızı ve
içerebilirler. Cadillac’ın logosu da ilerleme hissini simgeler.
armayı andıran tarzda oluşturulmuş-
tur. Kaligrafi tarzı ancak okunaklı
bir yazı tipi kullanılmıştır.
Resim 20. Mercedes-Benz Logo. Resim 21. BMW Logo. (https://www.bmw.com/en/automo-

(https://blog.logomyway.com/mer- tive-life/bmw-logo-meaning-history1.html//2021)
cedes-logo-history//2021)
Mercedes-Benz BMW
Üç köşeli yıldız, deniz – kara – BMW ilk kurulduğunda; otomobil, tarım ve tekne motorları üre-
hava’ yı temsil eder. Bu üç alanda timi için yola çıkmıştır. İlk logo oluşturulduğunda talep etme-
da üretim gerçekleştirmektedir. Bu si gereken, nihai müşteri olmadığı için, logo da o dönemlerde,
yönüyle firmanın hedeflerine birebir bugünkü kadar geniş bir kitleye ulaşmıyordu. Ana işleri, Alman
bağlantılı bir logodur. Hava Kuvvetleri için, uçak motorları üretimi ve bakımıydı. Log-
Amblem/form tipografiden daha onun renkleri, Bavaria’ nın bayrak renkleri olan mavi-beyaz’dır.
baskın tutulmuştur. Bu yönüyle de, Ayrıca dairenin içerisinde yer alan mavi-beyaz; dönen bir uçak
bakıldığında ilk olarak form algılan- pervanesini andırır. Logo mobilite ve sürüş keyfinin önemini
maktadır. Yalın olarak sadece form vurgular.
görüldüğünde de hangi markaya ait Daire içerindeki BMW yazisi sembol ile butunluk içerisindedir.
olduğu direkt olarak tüketicinin zih- Yazi karakterinde sembolün aksine koseli bir stil kullanilmistir.
ninde oluşmaktadır.
Kullanılan tipografi ikinci planda al-
gılanmaktadır.
352
Resim 22. Lamborghini Logo. Resim 23. Porsche Logo. (https://www.logodesignlove.com/

(https://car-brand-names.com/lam- porsche-crest-origins /2021)
borghini-logo 2021)
Lamborghini Porsche
Kurucusu Ferrucionun boğa sevgisi- Ferdinand Porsche, 1931’de merkezi Stuttgart’da bulunan oto-
ni temsil eder. Logoda boğa güreşler- mobil markasını kurdu. Logo eski Weimar Almanya’sının Özgür
ine hazır, altın boğa, üst tarafta yer Halk Eyaleti Wurttemberg’in armasına dayanıyordu. Arabalar
alan altın firma ismiyle birlikte, Stuttgart’ta yapıldığından, Stuttgart arması olan at figürü bir
kalkan içerisinde gücü temsil et- rozet olarak armanın ortasına yerleştirilmiştir (Airey, 2015)
mektedir. İlk olarak sembol görsel
ağırlığıyla on plana çıkmaktadır. İlk olarak sembole dikkat çekilmektedir. Daha sonra tipografi
Arma tarzını da andıran logosunun algılanmaktadır. Sembolün aksine, tipografide köşeli bir form
akılda kalıcılığı yüksektir. Tipografi kullanılarak, görsel denge ve zıtlık oluşturulmuştur. Bu yönüyle
ikinci planda algılanmaktadır. dikkat çekici ve akilda kalicidir.
Türk Hava Yolları
Resim 24. Türk Hava Yolları İlk Logosu. (https://www.designgost.com/makale/basarili-turk-markalarin-

ardindaki-ilginc-logo-hikayeleri/2021)
20 Mayıs 1933’te T.C. Devlet Hava Yolları ismiyle kurulur. 1956 yılında ise Türk Hava Yolları olarak
ismini değiştirip, Turkish Airlines olarak uluslararası arenada kullanılmaya başlandı. Ancak ilk yıllardaki
logosu bir miktar tartışmalı olduğu söylenir. Lufthansa Turnası ve Devlet Havayolları logosundaki kuşu
yan yana koyduğunuzda, benzerlik olduğu düşünülebilir (designgost.com, 2022)
353

1950’li yıllarda logonun değişmiş versiyonunda hız efektinin kullanıldığı görülmektedir. Kullanılan
yanlış ve hatalı tipografi ile logo tasarımının etkisi daha da gerilemiştir. Logo tasarımlarında çizimlerin,
şekillerin, amblemlerin yanı sıra, kullanılan tipografinin de eğer yanlış kullanılırsa, firmanın marka
değerine ne kadar negatif etki yapabildiğine çarpıcı bir örnektir.

1956 yılında Mesut Manioglunun kazandığı yarışma sonucunda, hız efektli THY yazısı ve kaz figürü
birlikte kullanılmaya başlanmıştır. 1986 yılında ise THY yazısı çıkarılır ve sadeleşmeye gidilir.
Resim 27. Türk Hava Yolları Güncel Logosu. (https://logos-world.net/turkish-airlines-logo//2022)
2000’li yılların başında ise logo Bülent Erkmen’e emanet edilir. Sadeleşmeye gidilir. Kullanılan
Proxima Nova isimli Sans Serif yazı karakteri, kaz figüründen baskın değildir. İkinci sırada
algılanmaktadır. Bu yönüyle de , görsel bir hiyerarşi oluşturulmuştur. 2018 yılında son versiyonunu
alarak güncellenmiştir.
354
TOGG
Resim 28. TOGG Logosu. (https://www.trthaber.com/haber/gundem/toggun-yeni-logosu-belli-

oldu-636946.html/2022)
Marka ismi Türkiye Otomobil Girişim Grubunun kısaltması olan T.O.G.G. harflerinden oluşmaktadır.
Logoda tipografi ve sembol/amblem eşit görsel ağırlığa sahiptir. Ancak şu ana kadar incelediğimiz
dünyanın önde gelen güçlü firmalarının logolarına baktığımızda, sadece sembol ile değil, kullandıkları
fontlar ile de sağlam, akılda kalıcı marka imzalarını oluşturmaktadırlar. Grafik tasarım alanı içerisinde;
poster, billboard, teaser, hareketli medya, föy, insert, gazete, dergi, instagram postu vb. hangi mecrada
yayınlanmak üzere bir tasarım yaparsanız yapın; doğru tipografi kullanarak o tasarımın değerini ve
etkisini artırabilirsiniz. Ancak yanlış bir tipografi seçilirse veya kendi başına doğru olan bir yazı
karakteri, sembol ile birleştiğinde yanlış kullanım hissi oluşturursa, görsel tasarımınız ne kadar güçlü
olursa olsun bir anlam ifade etmez.
“New York Doyle Dane Bernbach ajansının sahibi Bill Bernbach’a göre: “İnsanlar size inanana kadar,
gerçek gerçek değildir. Eğer ne söylediğini bilmiyorlarsa sana inanmazlar, eğer seni dinlemiyorlarsa ne
söylediğini bilmezler. Eğer ilgi çekici değilsen seni dinlemezler ve sen hayal gücünü kullanarak orijinal
ve canlı şeylerden bahsetmediğin sürece de ilgi çekici olmazsın” (Sullivan, Luke, 2001)
Yaptığınız tasarımda, insanların size ve markanıza inanması gerekmektedir. Bunu sağlamak, doğru
tipografi kullanımı ve markayı çok iyi anlatan logo tasarımı ile mümkündür.
Logoya kurumsallık ve aidiyet duygusu kazandırmak amacıyla ilk olarak renkte, Türk Hava Yollarında
olduğu gibi, bayrak kırmızısı seçilebilir. Tipografi ile form eşit ağırlıkta algılanmaktadır. Daha kalın bir
yazı karakteri seçilebilir. Veya sembolün leke değeri yoğunluğu daha fazla olabilir.
Yanlış yazı tipi seçimiyle, logo başarısızlığa uğrayabilir. Her yazı tipinin kendisine özgü özellikleri
vardır.
Tüketici artık her şeyin efendisidir. Dolayısı ile asil müşterinin tüketici olduğunu her zaman
hatırlamak gerekir. Onu daha yakından tanımak ve hangi urunu neden dolayı tükettiğini anlamak şart.
Reklam veren her zaman bu bilgiyi aklında bulundurmalı. Urun tasarımı ve logo tasarımı yaparken de
ayni bilgileri aklımızda bulundurmalıyız.
Reklam urunun ruhunu, kişiliğini doğru yansıtmalıdır. Tüketiciye verilen vaatler ne eksik ne de fazla
olmalıdır. Eksik tanıtım urunun, hakki olan satışa ulaşamamasına neden olur. Fazlası daha da kotu…
Eğer urun vaatlerini yerine getiremiyorsa, müşteri o urunu tekrar tekrar almaz. Sadece bir kere satın alır.
355
Sembolde T,O,G,G’nın ilk harf- Sembolde T,O,G,G’nın ilk harf- Orijinal amblem etkilidir. Aynen
leri yer alır. Sembol tipografiden leri yer alır. Sembol tipografiden kullanılabilir. Ancak marka değeri
görsel olarak daha önce algıla- görsel olarak daha önce algıla- oluşturabilecek bir isimle birlikte
nabilecek nabilecek düşünülebilir. Amblem ilk once al-
şekilde tasarlanmıştır. şekilde tasarlanmıştır. gilanmasi için, daha buyuk olarak
Urun ismi değiştirilmiştir. “Tri- kullanilmistir. Sembolden sonra
Böylelikle, tüketicinin zihnine umph: Zaferi Kutlamak” anla- tipografi algılanır.
ilk önce sembolü yerleştirmek mındadır. Ürunun ülkemize ait “Vaunt: Övgüye değer” anlamın-
hedeflenir. olması, ülke için bir zaferdir, dadır.
anlamı taşımaktadır. Ülkemize ait bir tasarım ve övgüye
Sade, yalın ve akılda kalıcı, mar- Ayrıca urun isminin etkili olma- değer bir araç algısı oluşturulmak
ka değeri oluşturan bir tasarım sı, markanın ve logonun gücünü istenmiştir. Ayrıca urun isminin
oluşturmak hedeflenmiştir. de arttırır. etkili olması, markanın ve logonun
Tipografi ikinci sırada algılatıl- Tipografi ikinci sırada algılatıl- gücünü de arttırır. Tipografi ikinci
mak istendiğinden light bir yazı mak istendiğinden light bir yazı sırada algılanır. Tipografi yuksek-
karakteri kullanılmıştır. karakteri kullanılmıştır. ligi sembolden daha kisa tutularak
bu etkiye ulaşılmıştır.
T.B.M.M. logosundaki kırmızı T.B.M.M. logosundaki kırmızı T.B.M.M. logosundaki kırmızı

çerçeve kullanılmıştır. Ürünün çerçeve, altın renginde olarak çerçeve kullanılmıştır.
ülkemize ait olduğunu gös- kullanılmıştır. Ürünün ülkemize Ülkemize ait bir tasarım oldu-
termek hedeflenmiştir. Renk ait olduğunu göstermek hedeflen- ğunu ve resmiyet göstermesi
olarak, T.B.M.M. logosundaki miştir. Renk olarak ta T.B.M.M. hedeflenmiştir. Renk olarak ta
kırmızı tonu kullanılmıştır. ve ülkenin değerine vurgu yapmak T.B.M.M. logosu ve bayrağımı-
Kırmızı çerçevenin içerisinde için, altın tonu kullanılmıştır. za vurgu yapmak için, bayrak
TOGG’un sadeleştirilmiş tasarı- Altın sarisi çerçevenin içerisinde kırmızı tonu kullanılmıştır.
mı yer alır. Görsel algı sıralama- TOGG’un sadeleştirilmiş tasarı- İlk önce sembole dikkat çekil-
sında ilk olarak sembol algılanır. mı yer alır. Logoya marka değeri mektedir.
Daha sonra TOGG yazısı algı- katmak için “Lucency: Parıldama “Vaunt: Övgüye değer” anlamın-
lanır. Özelliği Olan” kelimesi seçilmiştir. dadır.
Akılda kalıcı ve farklıdır. Telaffuzu
kolaydır. Ayrıca semboldeki altın
renginin anlamını birebir karşılar.
356
I. nci Çıkış Logosu II. Geçiş Dönemi Logosu III. Firmanın Nihai Logosu
Bu piyasa çıkarılması düşünülen Piyasaya çıkarılacak 2.nci logo Piyasaya çıkarılacak son logo
ilk logo olarak düşünülebilir. İlk ise budur. Burada marka ismi ise, daha çok tipografi ağırlık-
önce, sembol ve marka ismi tü- geri plana alınıp, sembol/logo ön tadır.
keticinin zihnine yerleştirilir. plana çıkarılmıştır. Tüketicinin
zihnine arma tarzı amblem yer- Marka artık tüketicinin zihnine
Daha geleneksel ve arma tarzın- leştirilir... yerleşmiştir. Arma tarzı sembo-
da bir logo tasarlanmıştır. lün kullanılmasına gerek yoktur.
Armanın içerisinde yer alan
Armanın içerisinde yer alan formda ise; TBMM Milli Sa- Sade ve yalın bir şekilde “Va-
formda ise; TBMM Milli Sa- raylar logosunda yer alan çeşitli unt: Övgüye Değer” marka ismi
raylar logosunda yer alan çeşitli formlardan birisi kullanılmıştır. olarak on plana çıkar. Her yerde
formlardan birisi kullanılmıştır. sadece tipografim olarak marka
Böylelikle, tasarım ülkenin diğer Böylelikle, tasarım ülkenin diğer ismi artık kullanılır. Türkiye’nin
logo ve kurumsal yapılarıyla da logo ve kurumsal yapılarıyla da gururu olduğu için de marka
bütünlük ve aidiyet oluşturur. bütünlük ve aidiyet oluşturur. ismi olarak övgüye değer anla-
mına gelen Vaunt seçilmiştir.
Armanın içerisinde yer alan
formda ise; TBMM Milli Sa-
raylar logosunda yer alan çeşitli
formlardan birisi kullanılmıştır.
Böylelikle, tasarım ülkenin diğer
logo ve kurumsal yapılarıyla da
bütünlük ve aidiyet oluşturur.
Tasarım yapmadan önce; “Müşterinizin isini öğrenebildiğiniz kadar öğrenin.” — Bill Bernbach
(zevendesign.com,2022)
Bill Bernbach’e göre “Sihir üründedir… Ürününüzle yaşamalısınız. Onun hakkında derinlemesine
ve doyurucu bilgi sahibi olmalısınız” Yazarlar ve sanat yönetmenleri için, yapmaları gereken, tasarımını
yapacakları ürün hakkında, ilgili firmayı iyice tanımaktır. Ürünlerin üretildiği fabrikalara geziler
yapmak, urunu tanımak, urun nasıl üretiliyor öğrenmek, urunun içerisinde neler bulunduğunu öğrenmek
önemlidir. Urun ile ilgili her dokümanı dikkatle incelemek ve okumak gerekmektedir. İçerisinde, bir
anda, reklama dönüşmeyi bekleyen fikirler bulabilirsiniz. Ayrıca müşteri ile, isleri hakkında konusun.
Konuşurken onların kullandığı, bildiği terimleri de bilmek, öğrenmek ve kullanmanız hoşlarına
gidecektir (Sullivan, Luke, 2001)
Başarılı bir reklam için, başarılı bir marka oluşturmak için, etkili bir logo için müşteriyi tanımak,
piyasayı tanımak sonuç için önemlidir. Kestirme yol diye bir şey yoktur. Ancak müşteriyi, firmayı iyi
tanımanın karşılığı mutlaka vardır (Sullivan, Luke, 2001)
357
Ürunun tanıtımını da doğru gerçekleştirmek için, ihtiyacımız olan şey, ilk başta tanıtımını yaptığınız
urunun firmasının sağlam ve etkili bir kurumsala ve logoya sahip olmasıdır. Logo ne kadar firmayı
yansıtırsa, firmaya aidiyetlik duygusu hissettirse, o firma için tasarlayacağınız ürünler de o oranda, etkili
olacaktır ve hedef kitleye ulaşacaktır.
“Doğruyu doğru şekilde söylemek…” — Bill Bernbach (zevendesign.com,2022)
Bill Bernbach’e göre: “UNUTMAYIN ÇÖZMENİZ GEREKEN İKİ PROBLEMİNİZ VAR:
MÜŞTERİNİN Kİ VE SİZİN Kİ!
Müşterinizi tam olarak tanımadan etkili tasarım üretemezsiniz. Urun/logo hakkında tasarım
problemleri de çözülmedikçe başarılı sayılmazsınız.
Filozof John Dewey’in belirttiği gibi, “iyi ifade edilmiş bir problem, yarı yarıya çözülmüş demektir”.
Bir tasarim yaparken en önemli yöntemlerden birisi de; kendinizi müşteri yerine koymaktır. Veya
kendinizi tüketici yerine koymaktır.
• Siz müşteri olsaydınız; tasarımcının ürettiği o logoya veya ajansın kampanyasına bütçe ayırır
mıydınız?
• Siz tüketici olsaydınız; urunu ve logoyu market, mağaza, billboard vb. Bir yerde gördüğünüzde,
o urun size kendini sattırır mıydı ?
“Bir kampanyanın başarılı olduğundan bahsetmek için; urunun kendisini size sattırması ve sizinle
konuşması gerekmektedir. Eğer sizinle konuşmuyorsa geçmiş olsun!..” — Nursan Korucu
Sonuç
Siz sadece “dünyaya damganızı vuran kişi değilsiniz”. Müşterinizi ve müşterinizin urunu
sembolize etmek için bir sembol (logo) tasarımı yapıyorsunuz. O urunun doğasını ve kalitesini bir
hedef kitleye yansıtmalıdır. Şirketi, urunu ve kaliteyi iyi araştırın. Paul Rand’ın dediği gibi “Bir ticari
marka bir tasarımcı tarafından tasarlanır. Ancak şirket tarafından oluşturulur. Ticari marka bir şirketin
görüntüsüdür”. Basitlik bir erdemdir. Marka şirketin logosunu; kartvizitlerden, şirketin aracına kadar
birçok yerde kullanacaktır. Küçüldüğünde etkisini koruyan bir logo en iyisidir. İyi bir geştalt ile basit,
ilginç bir sekli hatırlamak, karmaşık bir tasarımdan her zaman daha kolaydır. Tarihsel olarak önemli
sembolleri kullanmak logonun etkisini ve firmaya aidiyetini etkilemektedir (Arntson, 2007)
Etkili bir logo ve urun tasarlamak için de markayı, firmayı, urunu ve üretildiği yeri tanımanın yani
sıra rakip markaları da tanımak gereklidir. Rakip firma ve markaları tanımak; size oluşturacağınız urun
için, diğerlerinden nasıl farklılaşacağınız noktasında önemli ipuçları verecektir.
Bir tasarım yaparken ne kadar sade ve yalın olursa o kadar etkili olacaktır. Ancak bilin ki; rakipleriniz
“aaa bu ne kadar basit bunu ben de yapardım!” diyecekler. Unutmayın, etkili, sade basit ve yalın bir
tasarım yaparsanız siz yaptınız ve başardınız.. Onlar değil!...
Bütün tasarım alanlarında olduğu gibi; logo tasarımı yaparken de negatif alan kullanımından
faydalanabilirsiniz. Negatif alanları kullanmak; tasarımınızın anlam kazanmasında, etkisini arttırmada
önemli rol üstlenecektir.
Öneriler
İyi bir logo tasarlamak için; tüm araştırmalarınızı yapın.
Müşteriyi iyi tanıyın.
Hedef kitlenizi tanıyın.
Ürünü inceleyin.
358
Ürünün içeriğini bilin.

Rakiplerinizi tanıyın.
Müşterinize urun hakkında tüm soruları sorun.
Tasarlayacağınız logonun veya urunun, firmaya ait olması gerektiğini unutmayın.
Sadelik ve yalınlığın gücünü önemseyin.
Logonuz yıllar geçse de kalıcı olmalıdır.
Ürününüz hedef kitleyle konuşmalıdır.
Doğru tipografiyi sembolle uyumlu şekilde kullanarak logonuzun etkisini arttırın.
Canlı renkler veya sadece siyah kullanarak akılda kalıcılığı ve dikkat çekiciliği arttırın.
“Dreamworks ve Pixar’da çalışan tasarımcılar sürekli yanlarında sketchbooklarıyla dolaşırlar.
Ve çizerler, konuşmazlar. Fikrin ne zaman geleceği belli olmaz. Bilgisayar sadece bir araçtır bunu
unutmayın. Kaleminizi hazırlayın. Artık yalnızsınız ve üretme zamanı!..” Nursan Korucu
Kaynaklar
Sullivan, Luke. Satan Reklam Yaratmak. Marka Yayınları: MediaCat Kitapları: Pelin Ofset: Ankara, 2001
Helen Armstrong, Helen. (Derleyen), Grafik Tasarim Kuramı. Tasarim Alanindan Okumalar. Espas Yayinlari: Istanbul, 2017
Karahasan, Fatoş 2007 Neden Herkes Futbol ve Reklamdan Anlar ? İstanbul, BAMM Propedia Yayin Grubu: İstanbul, 2007
Hürel, Feridun 1998 . 18 Yasindan Kucukler Okuyamaz!. MediaCat Yayinlari, Ikinci Basim, Plaka Matbaacilik: Ankara, 1998
Arntson, Amy E. Graphic Design Basics. Thomson Wadsworth. The Thompson Corporation, USA. Fifth Edition: 2007
Airey, David. Logo Design Love. New Riders. Pearson Education. Second Edition: 2015
İnternet Kaynakları
https://www.paulrand.design/writing/articles/1991-logos-flags-and-escutcheons.html Web. 2022
https://www.campaignlive.co.uk/article/art-simplicity-change-world/1094108
https://kettlefirecreative.com/choosing-fonts-mistakes/ Web. 2022
https://kettlefirecreative.com/typography-explained-font-terminology/ Web. 2022
https://www.gencgrafiker.com/renk-bilgisi-ve-unsurlari/ Web. 2022
https://logorealm.com/westinghouse-logo/#:~:text=When%20George%20Westinghouse%20first%20founded,the%20
1930s%2C%20the%20company%20had Web. 2022
https://blog.logomyway.com/nike-logo/ Web. 2021-2022
https://www.designhill.com/design-blog/surprising-facts-you-didnt-know-about-nike-swoosh-logo/#:~:text=The%20
Nike%20logo%20was%20designed,in%20the%20spring%20of%201972. Web. 2022
https://blog.logomyway.com/nike-logo/ Web. 2022
https://zevendesign.com/how-to-design-a-logo/ Web. 2022
https://blog.logomyway.com/fedex-logo/ Web. 2022
https://inkbotdesign.com/history-of-the-fedex-logo-design/ Web. 2022
https://www.miniofescondido.com/mini-logo-history/#:~:text=1961%20%E2%80%93%20John%20Cooper’s%20name%20
became,inspiration%20to%20the%20current%20logo. Web. 2022
https://www.bmw.com/en/automotive-life/bmw-logo-meaning-history1.html Web. 2022
359
https://www.designgost.com/makale/basarili-turk-markalarin-ardindaki-ilginc-logo-hikayeleri Web. 2022
https://www.adriga.com/logo-design-rules/ Web. 2022
https://car-brand-names.com/lamborghini-logo/#:~:text=The%20Lamborghini%20logo%20symbolizes%20the,golden%20
title%20%E2%80%9CLamborghini%E2%80%9D%20above. Web. 2022
https://logos.fandom.com/wiki/Westinghouse. Web. 2022
https://www.paulrand.design/work/Westinghouse.html. Web. 2022

https://1000logos.net/mini-logo. Web. 2021
Görsel Kaynaklar
Resim 1. Kullanılmaması gereken fontlara reklam ajansının bloğunda yer verdiği örnek. (kettlefirecreative.com,
2022)
Resim 2. Okunaklı olmayan Fontlara örnek (kettlefirecreative.com, 2022)
Resim 3. Leading: Satır arası uzaklık, Tracking: Evrensel Harf Aralığı , Kerning: Özel Yazı tipi aralığı (kettlefi-
recreative.com, 2022)
Resim 4. Serif (Tırnaklı), Sans Serif (Tırnaksız), Script Fontlar (El Yazısı Fontlar). (kettlefirecreative.com, 2022)
Resim 5. Tamamlayıcı Renkler. (www.gencgrafiker.com, 2022)
Resim 6. Westinghouse Logo. 1886-1900 (https://logos.fandom.com/wiki/Westinghouse, 2022)
Resim 7. Paul Rand Westinghouse Logo Eskizleri. (https://www.paulrand.design/work/Westinghouse.html, 2022)
Resim 8. Westinghouse Logo. 1.nci Logo 1913-1936, 2.nci 1936-1960, 3-4.ncü 1960, 5.nci Şu anki Logo (https://
logos.fandom.com/wiki/Westinghouse, 2022)
Resim 9. Nike Swoosh / Logoları. 1.nci Logo 1964, 2.nci Logo 1971, 3.ncü Logo 1978 (https://blog.logomyway.
com/nike-logo/, 2021)
Resim 10. Nike Swoosh / Logoları. 4.üncü Logo 1985, 5.nci Logo 1995, 3.ncü Logo 1978 (https://blog.logom-
yway.com/nike-logo/, 2021)
Resim 11. Fedex Logoları. 1.nci Logo 1973-1994, 2.nci Logo 1991-1994 (https://blog.logomyway.com/fedex-lo-
go/, 2021)
Resim 12. Fedex Logoları. 3.nci Logo 1994 - Günümüz (https://blog.logomyway.com/fedex-logo/, 2021)
Resim 13. Fedex Logo E-X ve ok görünümü. (https://blog.logomyway.com/fedex-logo//2021)
Resim 14. Fedex Logo E-X ve ok görünümü. (https://inkbotdesign.com/history-of-the-fedex-logo-design/2021)
Resim 15. MINI Logo Tasarım Tarihçesi. (https://1000logos.net/mini-logo//2021)
Resim 16. Bentley Logo. (www.bentleymotors.com/en.html /2021)
Resim 17. Tesla Logo. (https://1000logos.net/tesla-logo//2021)
Resim 18. Cadillac Logo. (https://blog.logomyway.com/cadillac-logo/ /2021)
Resim 19. Maserati Logo. (https://www.maserati.com/us/en//2021)
Resim 20. Mercedes-Benz Logo. (https://blog.logomyway.com/mercedes-logo-history//2021)
Resim 21. BMW Logo. (https://www.bmw.com/en/automotive-life/bmw-logo-meaning-history1.html//2021)
Resim 22. Lamborghini Logo. (https://car-brand-names.com/lamborghini-logo 2021)
Resim 23. Porsche Logo. (https://www.logodesignlove.com/porsche-crest-origins /2021)
Resim 24. Türk Hava Yolları İlk Logosu. (https://www.designgost.com/makale/basarili-turk-markalarin-ardinda-
ki-ilginc-logo-hikayeleri/2021)
360

Resim 27. Türk Hava Yolları Güncel Logosu. (https://logos-world.net/turkish-airlines-logo//2022)
Resim 28. TOGG Logosu. (https://www.trthaber.com/haber/gundem/toggun-yeni-logosu-belli-oldu-636946.
html/2022)
Reminds me of the Georgia chain gang: What’s Behind the Logo

Designs Nursan Korucu
ABSTRACT
the IBM executive said when he first saw the striped logo.”It reminds me of the Georgia chain gang,”
When the Westinghouse emblem (1960) was first seen, it was met with ridicule such as “that looks
like a loan shark”. How many sample jobs have been wasted because of this insipid bug search? Bad
design is often the result of mindless audacity, and the challenge isn’t just limited to designing logos.
This lack of understanding dominates all visual design (Paul Rand)
A logo is the visible face of a brand. It has an important place in the purchase and retention of
a product. It is the identity and signature of the brand. In this respect, the first design element that
represents the brand is the logo.
In this study; It is aimed to reveal the criteria to be considered in logo designs. In line with this
purpose; The logos of the companies selected by random method, which are thought to be accepted
at world standards as logos and brands, were analyzed. Qualitative research method was used for this
analysis. The results obtained as a result of the analyzes are as follows. In order for the company’s logo
to be strong, it is necessary to comply with the hierarchy of visual perception. It has been observed
that the logo should be timeless, compatible with all times, the typography used should be compatible
with the symbol, and the symbol/logo should comply with the goals of the company. As a result; for an
effective logo design; First of all, it should be a logo that reflects the company’s goals and starting point
and makes you feel a sense of belonging. In addition, this sense of belonging should be supported by the
design aspect. The design story of the log, goals, hierarchy of visual perception and correct typography
should be combined with simplicity to reach the result. When all these are provided; a timeless logo will
be created and it will not lose its effect over the years.
Keywords: Logo, Logo Designs, Design Rules, Effective Logo
361
CA(OH)2 SORBENT SYNTHESIS FROM HIGH

CALCIUM FLY ASH
Soner TOP1*, Mahmut ALTINER2, Sait KURŞUNOĞLU3, Hüseyin VAPUR2

*1
Abdullah Gül University, Engineering Faculty, Nanotechnology Engineering Department, Kayseri, Turkey. 2Cukurova
University, Engineering Faculty, Mining Engineering Department, Adana, Turkey. 3Batman University, Faculty of
Engineering and Architecture, Petroleum and Natural Gas Engineering Department, Batman, Turkey.
ORCID Code: (https://orcid.org/0000-0003-3486-4184)
ABSTRACT
In this study, portlandite (Ca(OH)2) synthesis from C class Afşin Elbistan high-calcium fly ash was
investigated. Alkali leaching tests were carried out at following conditions: 2 M NaOH concentration,
300 rpm stirring speed, 20% solids ratio, 85 °C leaching temperature, and atmospheric pressure (1
atm). After alkali leaching, the conversion of anhydrite (CaSO4) to (Ca(OH)2) was confirmed by
X-ray diffractometry and SEM analyses. It was determined that the cation exchange capacities of the
synthesized materials increased with the increasing leaching time.
Keywords: Portlandite, anhydrite, fly ash, calcium, greenhouse gas, absorbents.
362
MEANINGFUL FIBROSIS PREDICTION WITH

DIFFERENT MACHINE LEARNING TECHNIQUES
Kemal Tolga ÇETİN1*, Şakir TAŞDEMİR2

1
Institute of Science, Faculty of Technology, Biomedical Engineering, Konya.
2
Institute of Science, Faculty of Technology,
Computer Engineering, Konya.
0000-0002-1736-7154, 0000-0002-2433-246X
ABSTRACT
Non-alcoholic steatohepatitis (NASH) is a progressive and usually more severe form of non-alcoholic
fatty liver (NAFLD), the most common chronic liver disease in the world. Detection of the stage of liver
fibrosis (damage) in insidious NASH disease; It is critical in preventing the progression of patients to
cirrhosis or liver cancer. Liver biopsy is the gold standard for detecting liver damage. However, since
the biopsy can be repeated and represents a specific area of the
liver, errors in sampling are inevitable.
In this study, different types of data of non-alcoholic steatohepatitis (NASH) patients with liver biopsy
results were obtained and different machine learning methods were applied to two different models to
predict the significant (> F2) stage of the liver. Model-1 and Model-2 are designed to predict significant
fibrosis (>F2). Model-1 includes demographic, clinical and laboratory values. Model-2 includes
demographic, clinical and laboratory values as well as fibroscan values. C5.0, CRT (classification and
regression trees), random forest, logistic regression and artificial neural networks were used on real
patient data in a total of 5 different classification methods. In the study, classification performances of
machine learning methods belonging to different models were compared. As a result, for the detection
of significant (> F2) fibrosis (> F2), with the C5.0 classification method for model-1, 67.85% sensitivity,
90.4% precision, 66.6% accuracy; For model-2, the best results were obtained with 76.19% sensitivity,
76.19% accuracy, 68.75% accuracy.
Keywords: Fibroscan, Liver Fibrosis, Machine Learning, NASH.
INTRODUCTION
Non-alcoholic fatty liver disease (NAFLD) is one of the leading causes of cirrhosis and hepatocellular
carcinoma (HCC), with a global prevalence of 25% (Powell et al., 2021). Non-alcoholic steatohepatitis
(NASH) is a subtype of non-alcoholic fatty liver disease that can progress to cirrhosis, hepatocellular
carcinoma (HCC), and death. NASH is a progressive and often more severe form of non-alcoholic fatty
liver disease, the most common chronic liver disease in the world. In addition to fat in the liver cells of
patients with NASH, swelling (ballooning) in the liver cells and an increase in the inflammatory cells
are observed.
363
Due to the close associations of NAFLD with type 2 diabetes (T2DM) and obesity, the latest
models suggest that the prevalence of NAFLD and NASH will increase, which will be an increasing
public health problem with an enormous clinical and economic burden. In the last decade, NASH was
the most common etiology among patients with a diagnosis of HCC and on the waiting list for liver
transplantation (Younossi et al., 2019). In the progression of fatty liver disease, not only nutrition and
exercise habits, but also factors such as age, gender, obesity play an active role. It is estimated that 3-6%
of the general population in the United States (USA) has NASH (Sheka et al., 2020). The prevalence of
NAFLD in Turkey is between 48.3% and 60.1%. Since our country is the most obese country in Europe
with a 32.1% obesity prevalence according to 2016 World Health Organization (WHO) data, it can be
considered as a risky region in terms of NAFLD burden.
Accurate and early diagnosis is very important in NASH. Currently, the reference standard in
the evaluation of liver fibrosis is liver biopsy (Forlano et al., 2020). Currently, liver biopsy results
are evaluated to identify fibrosis, which is usually staged as F0 (normal) – F4 (cirrhosis). However,
differences in interpretation among evaluated subjects are limitations of sampling error liver biopsy.
In addition, since liver biopsy is an invasive method, it is not an ideal method for repeated evaluation
in disease progression. Therefore, the global use of non-invasive methods to evaluate liver fibrosis
is increasing (Ferraioli et al., 2012). Vibration-controlled temporal elastography (VCTE-Fibroscan)
is an important ultrasound-based method and is currently one of the most widely used techniques
internationally.
Since machine learning algorithms differ according to problem types, they have different classification
successes in different problems. Machine learning algorithms are a widely used method because of their
high performance in the field of health as well as in many fields. When the literature on non-alcoholic
steatohepatitis was examined, it was determined that fibrosis was tried to be predicted by using different
machine learning methods.
In this study, different machine learning methods were applied on fibroscan, demographic, clinical
and laboratory data of true non-alcoholic steatohepatitis (NASH) patients with liver biopsy results.
Significant fibrosis (> F2) stage of the liver was tried to be estimated as a result of using five different
classification methods, namely C5.0, CRT (classification and regression trees), random forest, logistic
regression and artificial neural networks in two different models. Performance results of five different
classification methods are presented.

In order to develop a recommendation system that can help physicians, applications were made using
different machine learning methods to predict significant (> F2) fibrosis of the liver by using patients’
demographic, clinical, laboratory and fibroscan values together on a single system. In this context, 132
real Turkish patient data were obtained retrospectively. Information about the parameters in the data set
is given in Chart 1.
364
Chart 1. Parameters used in the study
Demographics Values Clinical-Laboratory Values Fibroscan Values
Age (Years) BMI Stiffness median (kPa)

Gender Waist circumference CAP median (dB/m)
Type 2 diabetes (Y/N)
Hypertension (Y/N)
Dyslipidemia (Y/N)
Metabolic syndrome (Y/N)
Albumin
Platelets count
INR (Protrombin Test)
Bilirubin
AST
ALT
AST/ALT
GGT
Fasting glucose
Ferritin
Total cholesterol
HDL (High Density Lipopretin)
LDL (Low Density Lipoprotein)
Triglycerides
TG/HDL
Fibroscan; it consists of a probe, electronic system and control unit. The ultrasound transducer in the
probe sends low frequencies (50 MHz) and amplitude vibrations to the liver tissue. The transmission rate
of the wave is related to the elasticity of the tissue through which it passes. As the stiffness increases, the
propagation speed of the wave increases. This rate is determined by the detector in the probe, expressed
in kilopascals (kPa) and reflects the amount of fibrosis in the liver. The liver volume, whose hardness
was measured by Fibroscan, is 3 cm³. This value is at least 100 times the size of the tissue that can be
taken with liver biopsy. In order to obtain an accurate result, it is recommended to make at least 10
valid measurements and the success rate to be above 60% (Alahdab et al., 2013). Controlled attenuation
parameter (CAP), a new measurement technique that has recently come into use in Fibroscan, is based
on the principle of weakening the signals generated by backward propagating radiofrequency waves in
the fatty liver. The degree of attenuation in the signal gives a numerical idea of the degree of fat in the
liver.
IBM SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) V.28.01.1 program was used in the analysis.
Machine learning methods such as C5.0, CRT (classification and regression trees), random forest, logistic
regression and artificial neural networks were applied to two different models to predict significant (>
F2) fibrosis. Figure 1 shows the designed models.
365
Figure 1. Model Architectures.
The analysis process was carried out in three main stages:

• In the first stage, the data of the patients in which any of the variables in the data set were missing
were cleared,
• After excluding missing data in the second stage, 75% of all data is divided into two as training
and 25% as test data sets,
• At the last stage, classification performances of different machine learning methods in fibrosis
prediction are presented.
RESULTS
Among 132 patients, 75% of 123 patients with complete data were divided as education and 25% as
test data. The training set consists of 90 data and the test set consists of 33 data. The model was learned
in the training set by using the ten-fold cross-validation method, which is one of the internal validity
methods.
The performances of the different algorithms used in Model-1 in fibrosis prediction are given in
Chart 2. When evaluated in terms of sensitivity, precision and accuracy metrics, the C5.0 decision tree
model gave the best results with 67.85% sensitivity, 90.4% precision, and 66.6% accuracy values.
366
Chart 2. Prediction performance of algorithms in Model 1
Estimation Model Sensitivity Precision Accuracy
C5.0 67.85 90.4 66.6

CRT 63.6 88 63.63
Random Forest 64 76.19 57.57
Logistic Regression 58.3 33.3 42.4
Artificial Neural 64.28 85.7 60.6
Networks
Fibrosis prediction performances obtained by using different algorithms of Model-2 are shown in
Chart 3. When evaluated in terms of sensitivity, precision and accuracy metrics, C5.0 decision trees
model gave the best results with 76.19% sensitivity, 76.19% precision, 68.75% accuracy values.
Chart 3. Prediction performance of algorithms in Model 2
Estimation Model Sensitivity Precision Accuracy
C5.0 76.19 76.19 68.75

CRT 60 71.4 51.5
Random Forest 60 71.42 54.54
Logistic Regression 68.75 52.38 54.5
Artificial Neural 65 61.90 54.54
Networks
When the models designed for significant fibrosis detection are compared, the sensitivity and accuracy
values of the C5.0 estimation model increased compared to model-2 with fibroscan values in the data set
and model-1 without fibroscan values.
REFERENCES
Powell EE, Wong VW 2021. Non-alcoholic fatty liver disease. Lancet, 397 (10290): 2212-2224.
Younossi, Z, Tacke F, Arrese M, Sharma BC, et al. 2019. Global Perspectives on Nonalcoholic Fatty Liver Disease
and Nonalcoholic Steatohepatitis. Hepatology, 69 (6): 2672-2682.
Sheka AC, Adeyi O, Thompson J, et al. 2020. Nonalcoholic steatohepatitis: A Review. JAMA, 323 (12): 1175-1183.
Forlano R, Mullish B, Giannakeas N, et al. 2020. High-Throughput, Machine Learning-Based Quantification of
Steatosis, Inflammation, Balloning and Fibrosis in Biopsies From Patinets With Nonalcoholic Fatty Liver
Disesase. Clin Gastroenterol Hepatol, 18 (9): 2081-2090.
Ferraioli G, Tinelli C, Dal Bello B, et al. 2012. Accuracy of real-time shear wave elastography for assessing liver
fibrosis in chronic hepatitis C. A pilot study. Hepatology, 56 (6): 2125-2133.
Alahdab YÖ, Yılmaz Y 2013, Transient Elastografi (Fibroscan®): Karaciğer Fibrozisin Değerlendirilmesinde Yeni
Ufuk. Güncel Gastroenteroloji, pp. 59-64.
367
THE INFLUENCE OF EQUITY MARKET VOLATILITY

ON THE TURKISH STOCK MARKET: EVIDENCE
FROM NONPARAMETRIC QUANTILE REGRESSION
APPROACH
Murat GUVEN
Sakarya University, Faculty of Science, Department of Statistics, Sakarya, Turkey.
ORCID Code: 0000-0001-5604-4369
ABSTRACT
The aim of this paper is to investigate the effect of equity market volatility on the Turkish stock
market. For this purpose, I employ nonparametric quantile regression approach using monthly data for
the period from January 2007 to June 2021 for Turkey. Applying the nonparametric quantile regression
approach, I analyze the influence of the equity market volatility on Turkish stock market return for
different market conditions, namely, bearish market, normal market, and bullish market. The results of
the study indicate that the equity market volatility has a significantly negative effect on Turkish stock
market return in the bearish market and normal market for this period. The results of the study also
indicate that equity market volatility has no significant influence on Turkish stock market return in the
bullish market. In addition, the results show that the influence of equity market volatility on Turkish
stock market return varies with respect to the bearish market, normal market, and bullish market
Keywords: Equity market volatility, Turkish stock market, Nonparametric quantile regression,
Different market conditions
368
EKONOMİK BÜYÜME, TİCARİ AÇIK, YENİLENEBİLİR

ENERJİ VE NÜFUSUN CO2 EMİSYONU ÜZERİNDEKİ
ETKİLERİNİN ARDL YÖNTEMİYLE İNCELENMESİ:
TÜRKİYE ÜZERİNE KANITLAR
Tahsin AVCI*1, Nedim MERCAN2

Pamukkale Üniversitesi, Uygulamalı Bilimler Fakültesi, Uluslararası Ticaret ve Lojistik Bölümü, Denizli, Türkiye
*1
2
Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye ABD, İstanbul, Türkiye
ORCID Code: (0000-0002-7243-8541), (0000-0002-7604-6828)
ÖZET
Karbon emisyonu, günümüzde birçok nedenden dolayı artmaktadır. Bu nedenler arasında nüfus
artışı, büyüme eksenli politikalar, ticari faaliyetlerin serbestleşmesi ve merkez-çevre ülke paradigması
çerçevesinde üretimin çevre ülkelere kayması sayılabilmektedir. Günümüz liberal çizgiye sahip
ekonomiler temelde büyüme odaklı politikalara sahip olmaktadır. Büyümeye yönelik politikalar
geliştirme çabaları, karbon emisyonu gibi özellikle doğal yaşamı tahribata uğratacak bazı zararlı
etkenleri göz ardı etmeye sebep olabilmektedir. Bu minvalde çalışmada Türkiye’de büyüme, nüfus,
ticari açık ve yenilenebilir enerjinin karbon emisyonu üzerindeki etkilerini araştırmak amaçlanmaktadır.
Çalışmada yıllık veriler kullanılmakta ve 1990-2019 arası dönem incelenmektedir. Yöntem olarak
Pesaran vd. (2001) tarafından geliştirilen ARDL eşbütünleşme testi kullanılmaktadır. Elde edilen
sonuçlar eşbütünleşik bir ilişkinin varlığını kanıtlamaktadır. Büyümede meydana gelen %1’lik bir artış
CO2 emisyonunu %0,80 oranında artırdığını göstermektedir. Ayrıca yenilenebilir enerjinin toplam yakıt
içerisindeki payının artması CO2 emisyonunu düşürdüğü analiz sonucunda görülmektedir. İstatistiksel
olarak yenilenebilir enerji kullanımında meydana gelen %1’lik artış CO2 emisyonunu %0,02 oranında
azaltmaktadır. Bununla birlikte kısa dönemde meydana gelen bir şokun etkisinin ortalama altı aylık
bir sürede etkisini yitirdiği tespit edilmektedir. Dolayısıyla ülkeler ekonomik büyümeyi temel hedef
olarak aldıkları zaman CO2 emisyonunun artış veya azalışını göz ardı edebilmektedir. Bu sonuçlar
ise doğal tahribata neden olabilmektedir. Bu durumda büyüme eksenli politikalar yenilenebilir enerji
ile desteklendiği zaman fosil yakıt kullanımında azalmalara neden olabilecek ve CO2 emisyonunun
azalmasını sağlayacaktır. Türkiye’nin de dahil olduğu gelişmekte olan ülkelerin bu konudaki temel
politikalarının yenilenebilir enerji kullanımını artırması hayati önem taşımaktadır.
Anahtar kelimeler: CO2 Emisyonu, Ekonomik Büyüme, Ticari Açık, Yenilenebilir Enerji
369
Investigation of the Effects of Economic Growth, Trade Deficit,

Renewable Energy and Population on Co2 Emissions by ARDL
Method: Evidence on Turkey
ABSTRACT
Carbon emissions are increasing for many reasons today. Population growth, growth-oriented
policies, liberalization of commercial activities and the shift of production to peripheral countries within
the framework of the center-periphery country paradigm can be counted among these reasons. Today’s
liberal economies basically have growth-oriented policies. Efforts to develop policies for growth
may lead to ignoring some harmful factors, such as carbon emissions, that will destroy natural life in
particular. In this context, it is aimed to investigate the effects of growth, population, trade deficit and
renewable energy on carbon emissions in Turkey. Annual data are used in the study and the period
between 1990-2019 is examined. As a method, Pesaran et al. (2001) ARDL cointegration test is used.
The results obtained prove the existence of a cointegrated relationship. 1% increase in growth indicates
that CO2 emissions increase by 0.80%. In addition, it is seen as a result of the analysis that the increase
in the share of renewable energy in the total fuel reduces the CO2 emission. Statistically, 1% increase in
the use of renewable energy reduces CO2 emissions by 0.02%. However, it is determined that the effect
of a shock that occurs in the short term loses its effect in an average of six months. Therefore, when
countries take economic growth as their main target, they may ignore the increase or decrease in CO2
emissions. These results can cause natural destruction. In this case, when growth-oriented policies are
supported by renewable energy, they can lead to reductions in fossil fuel use and reduce CO2 emissions.
It is of vital importance that the basic policies of developing countries, including Turkey, increase the
use of renewable energy.
Keywords: CO2 Emission, Economic Growth, Trade Deficit, Renewable Energy
370
TÜRKİYE’DE KALKINMACI DEVLET ÜZERİNE

AMPİRİK, TEORİK VE METODOLOJİK
DEĞERLENDİRMELER
Hüseyin Emrah Karaoğuz1*, İlgi Doğa Albasar2

*12
Kadir Has Üniversitesi, İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü, İstanbul, Türkiye.
ORCID: 0000-0003-4525-2626
*1
2
ORCID: 0000-0001-8420-3574
ÖZET
Bu çalışma, Türkiye’nin ekonomik kalkınma deneyimini uluslararası ekonomi politik gözlüğü ile
küreselleşme dinamiklerini de dikkate alarak ve kalkınmacı devlet yaklaşımıyla inceleyen araştırmalara
odaklanmaktadır. Bu bağlamda makale, kitap, kitap bölümü ve tezlerden oluşan 23 çalışma Web of
Science, ULAKBİM, Ulusal Tez Merkezi ve Google Scholar üzerinden yapılan tarama sonucu tespit
edilmiştir. Bu 23 çalışma derinlemesine okunarak kodlanmıştır. Kodlama sürecinde makalelerin konusu,
amacı, küreselleşme boyutu, kalkınmacı devleti nasıl tanımladıkları, hangi örnekleri analiz ettikleri ve
metodolojileri gibi hususlar sistemli olarak irdelenmiştir. Ek olarak, çalışmaların anahtar kelimeleri
kullanılarak bir ağ analizi gerçekleştirilmiştir. Böylece hangi anahtar kelimelerin hangi kelimeler ile
ve ne sıklıkta eş oluştuğu analiz edilmiştir. Dört çalışmanın 1990’lı yıllarda, iki çalışmanın ise 2000-
2010 yılları arasında gerçekleştirildiği görülmüştür. Kalkınmacı devlet perspektifine olan ilginin genel
olarak artışı ile birlikte 2015 yılından sonra Türkiye’yi bu analitik çerçeve ile analiz eden çalışmaların
sayısında da ciddi bir artış olmuştur. 2015 ve sonrasında toplam 15 çalışma yapılmıştır. Çalışmalar,
Türkiye örneğini analiz ederek yazına ya ampirik ya da hem ampirik hem teorik katkı yapmayı
amaçlamıştır. Türkiye örneğini analiz ederek kalkınmacı devlet yazınına metodolojik katkı sunmayı
hedefleyen bir çalışmaya rastlanmamıştır. Türkiye örneği kalkınmacı devlet yazınının belirleyici
kurumlarına (profesyonel bürokrasi, gömülülük, vb.) ve araçlarına (korumacı politikalar vb.) atıflarda
bulunularak analiz edilmiştir. Güney Kore, Tayvan, Hindistan ve Pakistan Türkiye ile karşılaştırılmalı
olarak incelenen vakalardan olmuştur. Türkiye genel itibari ile görece başarılı veya görece başarısız
bir vaka olarak ele alınmıştır. Bu yazının başarı hikayelerini yirminci yüzyıl Doğu Asya deneyimleri
(Japonya, Güney Kore, Tayvan, Singapur ve Hong Kong) oluşturmaktadır. Analizlerde en çok kullanılan
yöntem mülakat yöntemi olmuştur. Bunun dışında az sayıda çalışma vaka analizini sistemli bir metot
olarak kullanmıştır. Özellikle karşılaştırmalı vaka analizi yönteminin daha detaylı ve analitik olarak
uygulanması ile Türkiye örneğinden de hareketle yazına daha çok teorik katkının yapılabileceği
Anahtar Kelimeler: Uluslararası ekonomi politik, küreselleşme, kalkınmacı devlet, metodoloji.
371
GİRİŞ
Uluslararası ekonomi politik yazınının en başat tartışmalarından bir tanesi devlet-piyasa ilişkisi
üzerinedir. Başarılı bir ekonomik kalkınma girişiminin başlatılabilmesi ve sürdürülebilmesi için
devletlerin ne oranda ve ne şekilde piyasaya müdahalelerde bulunması gerektiği üzerine kökleşmiş
tartışmalar vardır. Bu tartışmalardan önemli bir tanesi liberal ve merkantilist bakış açıları arasındadır.
Ekonomik liberal yaklaşıma göre devletlerin ana görevi serbest piyasaların sağlıklı işleyebilmesi
adına gerekli altyapıyı sağlamaktır (Balaam ve Dillman, 2016: 25–52). İç ve dış güvenliğin tesisi
ve yasal düzenlemeler vasıtasıyla ekonomik ilişkilerin liberal öğretiler doğrultusunda şekillenmesi
devletin sorumluluğundadır. Bireylerin özgürce ekonomik teşebbüslerde bulunabilmesi ve herhangi bir
kısıtlama karşısında bu özgürlüklerinin bir hukuk devleti tarafından güvence altına alınması esastır.
Devletlerin buna ek olarak toplumun faydasına olan fakat sadece piyasaya bırakıldığı zaman yeteri
kadar üretilemeyen veya sağlanamayan hizmetlerde de aktif olması önemlidir. Eğitim ve sağlık gibi
pozitif dışsallıkları olan, yani piyasanın dikkate almadığı fakat topluma çok çeşitli ek faydaları olan,
hizmetlerde devletin desteği ve varlığı benimsenmektedir. Ekonomik liberal yaklaşıma göre devletler
bu rollerinin ötesinde piyasalara müdahalelerde bulunmamalıdır. Serbest piyasanın Adam Smith’in ünlü
tabiri ile “görünmez eli” dünya üzerindeki kıt kaynakların en verimli şekilde kullanılabilmesini sağlayan
mekanizmadır. Her ne kadar ekonomik liberal yaklaşım içerisinde birbirinden farklı görüşler bulunsa da
(örneğin, 1945-1980 döneminin gömülü liberalizmi ve 1980 sonrası dönemin neoliberalizmi), bir ekol
olarak ekonomik liberalizm devletlerin bir kural olarak piyasaya mümkün olan en az ve en kısa süreli
müdahalesini salık vermektedir.
Merkantilist yaklaşım ise ekonomik kalkınmanın dinamikleri üzerine ekonomik liberalizm ile
(özellikle neoliberalizm) oldukça çelişen bir çerçeve sunmaktadır. Merkantilizme göre gelişmekte
olan bir ülkenin kalkınabilmesi ve gelişmiş ülkelerle arasındaki gelişmişlik farkını kapatabilmesi için
öncelikli olarak korumacı politikalar uygulaması ve stratejik bir ulusal plan çerçevesinde sanayileşmeyi
veya teknolojik gelişmeyi doğrudan desteklemesi gerekmektedir (Balaam ve Dillman, 2016: 53–77).
Liberalizmin öngördüğü gibi uluslararası ticaretin serbest olduğu ve piyasanın kendi haline bırakıldığı
bir senaryonun gelişmekte olan ülkelere avantaj sağlamayacağı; tam aksine, böyle bir düzenin sadece
gelişmiş ülkelerin lehine işleyerek aradaki gelişmişlik farkını daha da açacağı vurgulanmaktadır.
Gelişme sürecinin erken aşamasında devletler piyasalara doğrudan müdahalelerde bulunmalıdır. Yerli
üreticileri gümrük vergileri, kotalar vb. politikalar ile korumalı, onları doğrudan ve dolaylı teşvikler
ile ihracata yönlendirmeli ve gerekli olduğunda riski paylaşarak özel sektörün araştırma ve geliştirme
(Ar-Ge) alanında faaliyet göstermesini garanti altına almalıdır. Merkantilist bakış açısına göre devletler
ancak ve ancak yerli firmalar stratejik ve katma değeri yüksek sektörlerde ve küresel ölçekte rekabetçi
konuma geldiğinde liberallerin savunduğu şekli ile serbest piyasayı savunmalıdır.
Ekonomik liberalizm ve merkantilizm arasındaki bu tartışmanın yürütüldüğü ampirik zeminlerden
bir tanesi yirminci yüzyıl Doğu Asya ülkelerinin kalkınma hikayesidir. Önce Japonya ve takiben Güney
Kore, Tayvan, Singapur ve Hong Kong’un istisnai ekonomik performansları dikkat çekmiş ve bu ülkelerin
diğer ülkelerden farklı olarak neye sahip oldukları veya neyi doğru bir şekilde uygulayabildikleri
sorgulanmıştır (Haggard, 2018). Kalkınmacı devlet yaklaşımı bu tartışma ekseninde 1980’lerde yazına
kazandırılmıştır (Johnson, 1982). Kalkınmacı devlet bakış açısına göre Doğu Asya’nın başarısını devlet
üzerinden okumak gerekmektedir (Evans vd., 1985). Bu ülkelerde devletler merkantilizmin savunduğu
şekilde teşvikler ve korumacı politikalar yoluyla fiyatlara etki etmiş ve özellikle dışsallığı yüksek
stratejik alanlarda ihracatı destekleyek ekonomik kalkınmanın önünü açmıştır (Wade, 1990). Bu süreçte
kendilerine verilen teşviklere ve desteklere karşın başarı kriterlerini karşılayamayan firmalar disipline
edilmiş ve böylece girişimcilik ve verimlilik güdüsü korunmuştur (Amsden, 1989). Kalkınmacı devlet
perspektifine göre temel soru devletin piyasaya ne kadar müdahale etmesi gerektiği değil; ne tür bir
devletin piyasaya müdahale etmesi gerektiğidir (Evans, 1995: 11).
372
Kalkınmacı devlet yaklaşımı farklı coğrafyaları ve ülkeleri analiz etmek için sıklıkla kullanılan bir
yaklaşım olagelmiştir (Thompson, 1996; Shaw, 2012; Singh ve Ovadia, 2018; Bolesta, 2022). Türkiye de
bu çerçeveden hareketle irdelenen bir vaka olmuştur. Mevcut çalışma Türkiye’yi kalkınmacı devlet teorik
yaklaşımıyla inceleyen çalışmalara odaklanmaktadır. Amaç bu çalışmaların derinlemesine irdelenmesi
ile Türkiye örneğini analiz eden bu yazın üzerine teorik, ampirik ve metodolojik değerlendirmelerde
bulunmaktır. Bu giriş bölümünü takip eden bölüm çalışmanın yöntemini ortaya koymaktadır.
YÖNTEM
Türkiye’yi kalkınmacı devlet yaklaşımı ile analiz eden çalışmalara ulaşabilmek amacıyla alanda en
çok kullanılan veri merkezlerinden olan Web of Science, ULAKBİM, Ulusal Tez Merkezi ve Google
Scholar üzerinden anahtar kelimeler kullanılarak tarama yapılmıştır. Anahtar kelimeler Türkçe ve
İngilizce olmak üzere “kalkınmacı devlet” (developmental state) ve Türkiye (Turkey) olmuştur. Bu
anahtar kelimeler eserlerin başlıkları, özleri ve anahtar kelimeleri kapsamında taratılmıştır. Tarama
sonucunda makale, kitap, kitap bölümü ve tezlerden oluşan 23 çalışmaya ulaşılmıştır. Bu 23 çalışma
derinlemesine okunarak kodlanmıştır. Kodlama sürecinde makalelerin konusu, amacı, küreselleşme
boyutu, kalkınmacı devleti nasıl tanımladıkları, hangi örnekleri analiz ettikleri ve metodolojileri gibi
hususlar sistemli olarak irdelenmiştir. Ek olarak, çalışmaların anahtar kelimeleri kullanılarak bir ağ analizi
gerçekleştirilmiştir. Bu analizde R programı kullanılmıştır. Böylece hangi anahtar kelimelerin hangi
kelimeler ile ve ne sıklıkta eş oluştuğu analiz edilmiştir. Bu hususta anahtar kelimesi olmayan çalışmalar
için çalışmaların başlıklarından, özlerinden ve içeriklerinden hareketle anahtar kelimeler türetilmiştir.
Aynı kategori altına girebilecek anahtar kelimeler gruplandıktan sonra analiz gerçekleştirilmiştir.
BULGULAR VE DEĞERLENDİRMELER
Öncelikle kalkınmacı devlet yazınındaki gelişmelere paralel olarak Türkiye’nin ekonomik kalkınma
deneyimini kalkınmacı devlet yaklaşımı ile inceleyen çalışmaların sayısında son on yılda gözle görülür
bir artış olmuştur. Genel yazın açısından önemli bir kırılma noktası 2008 küresel ekonomik krizi olmuş
ve özellikle neoliberal yapının vaad edilen ekonomik performansı sergileyemezken Çin gibi karma
ekonomik modelleri başarı ile hayata geçiren örneklerin çoğalması kalkınmacı devlet perspektifine olan
ilginin de artmasına yol açmıştır. Türkiye’ye odaklanan dört çalışmanın 1990’lı yıllarda gerçekleştirildiği
görülmüştür (Aydın, 1996; Bayar, 1996; Biddle ve Milor, 1997; Erdogdu, 1999). İki çalışma ise 2000-
2010 döneminde gerçekleştirilmiştir (Chibber, 2005; Erdogdu ve Arun, 2001). Geriye kalan 15 çalışma
2015 ve sonrasında gerçekleştirilmiştir. Bu yazının bir değerlendirilmesi Karaoğuz ve Bozkurt (2022)
çalışmasında yapılmıştır.
Türkiye üzerine olan çalışmalar genellikle kalkınmacı devlet yazınına ampirik katkı yapmayı
hedeflemiştir. Temel argümanlardan bir tanesi Türkiye’nin ideal bir kalkınmacı devlet yapısından çeşitli
sebeplerle uzaksadığı ve bu yüzden Doğu Asya ülkeleri kadar başarılı olamadığıdır. Aydın (1996), Biddle
ve Milor (1997) ve Yağcı (2017) bu çalışmaların örneklerindendir. Kalkınmacı devlet yaklaşımından
hareketle yazına teorik veya kavramsal katkı yapmaya hedefleyen çalışmalar da vardır. Kalkınmacı
devletin tanımlayıcı özellikleri (Erdogdu, 1999) ve kalkınmacı devletin kökenleri (Naseemullah
ve Arnold, 2015) çalışılan alanlardan olmuştur. Burada dikkat çeken bir husus kalkınmacı devlet
kavramsallaştırmasından hareketle Türkiye’yi inceleyen çalışmalarda yazına metodolojik açıdan katkı
sunmayı heefleyen bir çalışmanın olmayışıdır. Esasen kalkınmacı devletin metodolojisi genel yazında
da oldukça az çalışılan bir konu olarak ortaya çıkmaktadır.
Türkiye örneği genel yazına paralel olarak kalkınmacı devletin belirleyici kurumlarına (görece
özerklik, Weberyan bürokrasi, vb.) ve araçlarına (korumacı politikalar vb.) atıflarda bulunularak analiz
edilmiştir. Değinildiği üzere kalkınmacı devletin gündeme getirdiği temel husus devlet yapısıdır ve bir
devleti kalkınmacı yapan ana husus onun kurumlarıdır (Chibber, 2014). Güney Kore, Tayvan, Hindistan
ve Pakistan Türkiye ile karşılaştırılmalı olarak incelenen örneklerden olmuştur. Türkiye bu yazında
373
genel itibari ile görece başarılı veya görece başarısız bir vaka olarak değerlendirilmiştir. Kalkınmacı
devlet yazınının başarı hikayeleri yirminci yüzyıl Doğu Asya deneyimleridir. Günümüzde Çin (Knight,
2014), Etiyopya (Clapham, 2018) ve Botswana (Botlhale, 2017) gibi ülkeler de belirli açılardan başarı
hikayeleri olarak ele alınmaktadır.
Türkiye’yi kalkınmacı devlet perspektifi ile analiz eden eserlerde en çok kullanılan yöntem mülakat
yöntemi olmuştur (yedi çalışmada kullanılmıştır). Bunun dışında az sayıda çalışma vaka analizini
sistemli bir metot olarak kullanmıştır. Özellikle karşılaştırmalı vaka analizi yönteminin daha detaylı
ve analitik olarak uygulanması ile Türkiye örneğinden de hareketle yazına daha çok teorik katkının
yapılabileceği düşünülmektedir.
SONUÇ
Küresel çapta neoliberal dönüşümün yaşandığı 1980’li yıllarda kavramsallaştırılan kalkınmacı
devlet yaklaşımı, ekonomik kalkınma dinamiklerinin araştırılması bakımından yıllar içerisinde en çok
kullanılan uluslararası ekonomi politik yaklaşımlarından bir tanesi olmuştur. Türkiye de özellikle 2015
sonrasında bu bakış açısı ile irdelenen bir vaka olarak karşımıza çıkmaktadır.
Her ne kadar eş-oluşum analizi çok sayıda çalışma kapsama alındığında daha anlamlı sonuçlar verse
de mevcut çalışmanın ana bulgularını görselleştirmesi açısından Türkiye’ye odaklanan eserlerin anahtar
kelimeleri kullanılarak gerçekleştirilen eş-oluşum analizinin faydalı olduğu düşünülmektedir (Şekil 1).
Şekil 1’deki her bir düğümün büyüklüğü o anahtar kelimenin ne sıklıkta kullanıldığını göstermektedir.
Şekilleri birbirlerine bağlayan bağlantıların kalınlığı ise kelimelerin ne sıklıkta eş oluştuğunu
göstermektedir. Değinildiği üzere Türkiye’yi kalkınmacı devlet yaklaşımından hareketle irdeleyen
yazında kalkınmacı devlet kurumları ele alınmış, Türkiye Güney Kore, Tayvan, Hindistan ve Pakistan
ile karşılaştırmalı olarak analiz edilmiş ve Türkiye’den hareketle yazına metodolojik katkı yapmayı
hedefleyen bir çalışmaya rastlanmamıştır. Son olarak, metodolojik açıdan, vaka çalışması yönteminin
daha sistemli uygulanması ile Türkiye’den hareketle kalkınmacı devlet yazınına daha fazla teorik veya
kavramsal katkının yapılabileceği düşünülmektedir.
Şekil 1: Türkiye’yi kalkınmacı devlet yaklaşımı ile analiz eden çalışmaların anahtar kelimelerinin eş-
oluşum analizi
374
KAYNAKÇA
Amsden, A H 1989. Asia’s next giant: South Korea and late industrialization. Oxford University Press.
Aydın, Z 1996. The role of the state in Turkish and South Korean development experiences. Turkish Public Admi-
nistration Annual, 22–23: 17–44.
Balaam, D N, Dillman, B 2016. Introduction to international political economy. Routledge.
Bayar, A H 1996. The developmental state and economic policy in Turkey. Third World Quarterly, 17(4): 773–786.
Biddle, J, Milor, V 1997. Economic governance in Turkey: Bureaucratic capacity, policy networks, and business
associations. S. Maxfield ve B. R. Schneider (Eds.), Business and the state in developing countries (pp.
277–309). Cornell University Press.
Bolesta, A 2022. From socialism to capitalism with communist characteristics: The building of a post-socialist
developmental state in Central Asia. Post-Communist Economies, 34(1): 71–98. https://doi.org/10.1080/1
4631377.2019.1694350
Botlhale, E 2017. Sustaining the developmental state and moving towards a developed state in Botswana. Deve-
lopment Southern Africa, 34(1): 90–104. https://doi.org/10.1080/0376835X.2016.1259994
Chibber, V 2005. Reviving the developmental state? The myth of the “national bourgeoisie.” Socialist Register,
41, 144–165.
Chibber, V 2014. The developmental state in retrospect and prospect: Lessons from India and South Korea. In M.
Williams (Ed.), The end of the developmental state? (pp. 30–54). Routledge.
Clapham, C 2018. The Ethiopian developmental state. Third World Quarterly, 39(6): 1151–1165. https://doi.org/1
0.1080/01436597.2017.1328982
Erdogdu, M M 1999. The developmental capacity and role of states in technological change: An analysis of the
Turkish and South Korean car manufacturing industries [Doktora Tezi]. University of Manchester.
Erdogdu, M M, Arun, T 2001. Developmental states and industrialisation: An evaluation of Indian and Turkish
experiences. 1–23.
Evans, P 1995. Embedded autonomy. Princeton University Press.
Evans, P, Rueschemeyer, D, Skocpol, T (Eds.) 1985. Bringing the state back in. Cambridge University Press. htt-
ps://doi.org/10.1017/CBO9780511628283
Haggard, S 2018. Developmental states. Cambridge University Press.
Johnson, C 1982. MITI and the Japanese miracle: The growth of industrial policy, 1925-1975 (1 edition). Stanford
University Press.
Karaoğuz, H E, Bozkurt M 2022. Yirmi birinci yüzyılda Türkiye’nin yenilik sistemi üzerine kurumsal bir
değerlendirme, savunma sanayinin gelişimi ve çıkarımlar, kitap bölümü olarak değerlendirilme aşamasında.
Knight, J B 2014. China as a developmental state. The World Economy, 37(10), 1335–1347. https://doi.org/10.1111/
twec.12215
Naseemullah, A, Arnold, C E 2015. The politics of developmental state persistence: Institutional origins, indust-
rialization, and provincial challenge. Studies in Comparative International Development, 50(1), 121–142.
https://doi.org/10.1007/s12116-014-9164-0
Shaw, T M 2012. Africa’s quest for developmental states: ‘Renaissance’ for whom? Third World Quarterly, 33(5):
837–851. https://doi.org/10.1080/01436597.2012.681967
Singh, J N, Ovadia, J S 2018. The theory and practice of building developmental states in the Global South. Third
World Quarterly, 39(6): 1033–1055. https://doi.org/10.1080/01436597.2018.1455143
Thompson, M R 1996. Late industrialisers, late democratisers: Developmental states in the Asia: Pacific. Third
World Quarterly, 17(4): 625–647. https://doi.org/10.1080/01436599615290
375
Wade, R H 1990. Governing the market: Economic theory and the role of government in East Asian industrializa-
tion. Princeton University Press.
Yağcı, M 2017. The political economy of AK Party rule in Turkey: From a regulatory to a developmental state?
Insight Turkey, 19(2): 89–113. https://doi.org/10.25253/99.2017192.06
376
İBN HALDUN’DA MÜLK VE MÜLK ’ÜN İŞLEYİŞİ30
Mücahit GÜLPINAR
Sosyal Bilimler Enstitüsü SAB Yüksek Lisans Öğrencisi, Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale, Türkiye
ORCID Code: 0000-0002-5448-2864
ÖZET
İbn Haldun Mukaddime adlı eserinde ele almış olduğu konuların başında ümran ilmi gelmektedir. İbn
Haldun bu ilmi esasında müverrihlere tenkit bağlamında kurmuş olmakla beraber, toplumsal olayların
asıl gerçek tarafını ve nedenlerini görmek ve göstermek için oluşturmuştur. Bu açıdan ümran ilmi
bağlamında ele almış olduğu konuların başında mülk ve mülkün işleyişi sorunu gelmektedir. Çalışmanın
temel amacı İbn Haldun nazarından devlet nedir? İbn Haldun’a göre devlet denilen yapının var olma
nedenleri nelerdir? Devlet ile toplum arasındaki ilişkilerde temel sorunlar nelerdir? Gibi temel konular
etrafında İbn Haldun’un devletin işleyişi konusunda fikirlerini ortaya koymaktır. Bu amaçla ilk önce
İbn Haldun’un eseri temel alınarak ikincil olarak konu hakkında kaleme alınmış kitap, makale, tez vb.
çalışmalar dikkate alınarak çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu çerçevede İbn Haldun’a göre mülkün varlığı
insan toplulukları için bir zarurettir. İbn Haldun’a göre içsel ve dışsal güvenlik nedeniyle mülk ortaya
çıkmıştır. İnsan sosyal bir varlıktır olarak içsel ve dışsal güvenlik ihtiyaçlarını tek başına karşılayacak
kudrette değildir. Bu ihtiyaçları bir topluluk dayanışması, asabiyet duygusu ve topluluğu temsil eden
reislik, hanedanlık vb. liderlik ile sağlanabileceğini zikretmiştir. Bu çerçevede İbn Haldun’a göre dinî
ve ahlaki olarak mülkün dini, insanı/nefsi, nesli, aklı ve malı korumak gibi “beş zaruri” ihtiyacı yerine
getirmek işlevi söz konudur. Mülkün malı ve canı koruma işlevi kültürler üstü evrensel bir zarurettir.
Başlangıçta soy asabiyesiyle sağlanan içsel güvenlik ve iş birliği hanedanlığın “tek başsına şana sahip
olmaya dönüşmesiyle soy asabiyeti ve dini asabiyet önemini kaybeder. Dayanışmaya sebep asabiyesine
dönüşür. Hanedanlık tek kişinin mutlak hâkimiyetine dönüşür. Böylece asabiyet siyaseti yerini zulüm
siyasetine bırakır. Mülk ’ün işleyişi de halkın can ve mal varlığını korumanın ötesinde adeta bunları
tehdit eden bir politik mekanizmaya dönüşür. İbn Haldun’a göre mülkün içsel ve dışsal çerçevede
halkın, tebaanın mal ve can güvenliğini sağlayamama durumu onun varlığını nihayete erdirir. Ona göre
mülkün karşısında halkın can ve mal güvenliğin sağlanamaması mülkün işleyişinin en sorunlu yanıdır.
Sonuç olarak İbn Haldun devleti insan yaşamı için zorunlu bir etmen olarak belirlemiş ve onu var eden
yegâne duygunun asabiye duygusu olduğunu zikretmiştir. Bu sebepten iç ve dış güvenliği sağlayacak,
can ve mal güvenliğini garanti altına alacak olan şey asabiye duygusu kuvvetli bir devlettir. Asabiye
duygusunun değişime uğraması zikrettiğimiz üzere devleti peyderpey yıpratan ve nihayete götüren
temel etken olacaktır.
Anahtar Kelimeler: Ümran ilmi, Asabiyet, Mülk, İbn Haldun, Devletin İşlevleri
30 Bu çalışma Kırıkkale Üniversitesi SBE Sosyoloji Anabilim Dalında Doç. Dr. Abdülkadir ZORLU danışmanlığında hazır-
lanan “İbn Haldun’da Mülk ve Mülk ’un İşleyişi” isimli Yüksek Lisans tezinden üretilmiştir.
377
THE STATE AND THE FUNCTIONING OF THE STATE IN IBN KHALDUN
ABSTRACT
The science of umran comes first among the subjects that Ibn Khaldun dealt with in his book the
Muqaddimah. Although Ibn Khaldun originally established this science in the context of criticism of
the anarchists, he created it to see and show the real side and causes of social events. From this point of
view, the problem of property and the functioning of property comes at the forefront of the issues he has
dealt with in the context of the science of umran. The main purpose of the study is what is the state in the
eyes of Ibn Khaldun? According to Ibn Khaldun, what are the reasons for the existence of the so-called
state? What are the main problems in the relations between the state and society? It is to present Ibn
Khaldun’s ideas about the functioning of the state around basic topics such as For this purpose, firstly,
based on Ibn Khaldun’s work, a second book, article, thesis, etc. The study was carried out taking into
account the studies. In this context, according to Ibn Khaldun, the existence of mulk is a necessity for
human societies. According to Ibn Khaldun, mulk emerged due to internal and external security. As a
social being, man is not able to meet his internal and external security needs on his own. These needs
include a sense of community solidarity, a sense of irritability, and a headship, dynasty, etc. representing
the community. stated that it can be achieved with leadership. In this context, according to Ibn Khaldun,
the function of religious and moral property is to fulfill the “five essential” needs such as protecting
the religion, human/nafs, generation, mind and property. The function of protecting property and life
of property is a supracultural universal necessity. Inner security and cooperation, which was initially
provided by ancestry, loses its importance as the dynasty transforms into “solo glory”. The reason for
solidarity turns into asabiyyah. The dynasty becomes the absolute rule of one person. Thus, the policy of
asabiyya leaves its place to the politics of oppression. The functioning of the property also turns into a
political mechanism that threatens them beyond protecting the life and property of the people. According
to Ibn Khaldun, the inability of mulk to ensure the security of property and life of the people, within
the internal and external framework, ends its existence. According to him, the most problematic aspect
of the operation of the property is the inability to ensure the safety of life and property of the people in
front of the property. As a result, Ibn Khaldun determined the state as a necessary factor for human life
and mentioned that the only emotion that created it was the feeling of asabiyya. For this reason, what
will ensure internal and external security and guarantee the security of life and property is a state with a
strong sense of asabiyyah. As we have mentioned, the change in the feeling of asabiyya will be the main
factor that gradually wears out the state and takes it to an end.
Keywords: Umran science, Asabiyyah, State, Ibn Khaldun, Functions of the State
GİRİŞ
İnsan dünyaya münferit olarak gelmesine karşın toplum halinde yaşamış veya yaşamak mecburiyeti
içerisinde kalmıştır. Bu sebepten temel arzusu asgari yaşam şartlarını tesis etmekle birlikte mutlu olmayı
ve huzurlu bir ömür geçirmeyi kendisine amaç edinmiştir. Mutluluğu amaç edinen sayısız düşünür bu
konu üzerinde kafa yormuştur. Kahir ekseriyetinin varmış olduğu sonuç mutluluğa ve refaha ancak ideal
bir devletle veya erdemli bir şehirle varılacağı yönünde olmuştur. Bu sebepten Devletin varlığı, işleyişi
ve mahiyeti neredeyse tarihin her safhasında tartışılan konular arasında ilk sıralarda yer almıştır. Bundan
dolayı olsa gerek hem batılı münevverler hem de doğu dünyasının düşünürleri bu konu üzerinde epeyce
bir mesai harcamışlardır.
İnsan doğası gereği erdemli bir varlıktır ve hayat amacı bu erdeme ulaşmak ve kâmil bir insan
olmaktır. Lakin insanoğlunun bu amaca ulaşması ferdi olarak ne yazık ki mümkün değildir. Yani insan
kendisine ait olan bir erdemi elde etmek konusunda diğer insanlara ihtiyaç duyar. Bu ihtiyaca dayalı
olarak da toplum yani dolayısıyla devlet teşekkül eder (Rüşd, 2020: 11). İnsan zaruret hali içerisinde
olan bir arada yaşama, sosyal düzeni devam ettirme, maddi ve manevi ihtiyaçları, çeşitli sosyal ve siyasi
378
teşekküllerin meydana gelmesine vesile olmuştur. Mesela, başlangıçta kan ve inanç ortaklığına dayanan
aileler teşekkül etmiş daha sonra ailelerin gelişmesi ve birleşmesiyle kabileler, aşiretler, tribü, köy,
kasaba, site, komün, konton ve müstakil şehir devletleri meydana gelmiştir. Nihayetinde bütün bunların
hepsi toplumlumda tek tek fertlerin üstünde kolektif bir varlık olup kendine has şuuru ve bu şuur ve
iradenin tezahürü olarak otorite, hukuki varlık vs. alanların varlığı devleti zorunlu kılmıştır (Okandan,
1968: 3). Diğer bir değerlendirmeye göre devlet sureti katiyede toplumun kendi rızası ve kolektif iradesi
sonucu meydana gelmemiştir. Devlet kendileri dışında güç atfettikleri ve kendi iç örgütlenmelerinin
dışarıdan belirlendiğine, bir dış odak tarafından meşru kılındığına inandıkları bir örgütlenme üzerinde,
kendilerine bir hak tanımayan toplumların ardılı olarak ortaya çıkmıştır. Daha sarih bir şekilde anlatacak
olursak devlet insanın insana bir anlam yüklemesi, emretme/itaat bölünmesinden bir grup insanın diğer
bir gruba yabancılaşması sonucu meydana gelmiştir (Gauchet, 2018: 35-36). Diğer bir değerlendirmede
ise devlet nihayetinde zafer kazanmış bir insan grubunun, yendikleri üzerindeki egemenliğini, düzen
ve istikrarı koruyacak, kendisini içten ve dıştan gelebilecek saldırıla karşı güvenceye almak amacıyla
kendi kural ve kaidelerini yendiği gruba dayatan bir sosyal kurumdur. Yine devlet insanın muhteris bir
varlık olması hasebiyle insanı insandan korumak amacıyla kurulduğunu da söylememiz mümkündür
(Oppenheımer, 1984: 39-46).
Devletin varlığına ilişkin tarihin neredeyse her safhasında birtakım varsayımlar ve teoriler inşa
edilmiştir. Bu sebepten devletin ilk varlık nedenini net bir şekilde ortaya koymak sosyal bilimler
nazarında oldukça zordur.
1.DEVLETİN OLUŞUMU
1.1. Devlet’in Varlığı, Mahiyeti ve Zorunluluğu Hakkında

İbn Haldun ümranların oluşmasının olur şartı olarak insan yaşamının olması gerektiğini dile
getirmekte ve El İdrisi’nin meşhur eseri olan ve daha sonra Türkçeye “kadim dünya coğrafyası” olarak
çevrilen “Nüzheti’l Müştak” isimli eseri referans göstererek yedi iklim bölgesini teferruatlı bir şekilde
ele almıştır (İbn Haldun, 2021: 230-258). Nitekim uygun iklim şartlarında yaşayan insanların vücutları
ve huyları da ölçülü durumdadır. Maişet, imar, sanat, ilim, mülk gibi durumlar insana mahsus haller
olması sebebiyle zikredilen iklim bölgelerinde mevcuttur (Zorlu, 2020a: 182). Bunu ek olarak İbn
Haldun ümran ilmini şu cümlelerle terennüm etmiştir:
Malum olsun ki, tarihin hakikati, âlametleri Ümran’dan ibaret olan insan Cemiyetinden (insanî içtimâ)
haber vermektir. Bu da âlemin Ümran’ı ve bu Ümran’ın tabiatına ârız olan vahşilik, ehlileşme, asabiyet,
insanların yekdiğerine galip olma yolları gibi haller ve bundan meydana gelen mülk, hanedanlıklar,
bunların mertebeleri, kazanma, geçinme, ilimler ve sanatlar gibi insanların iş ve çalışmaları ile edinmiş
oldukları meslekler ve bu gibi şeylerden olmak üzere tabiatı icabı ummandan doğan diğer Ahvallerdir.
(İbn Haldun, 2021: 199)
Mülk genel itibariyle İbn Haldun nazarında günümüz anlamıyla devlet kavramına tekabül etmektedir.
İbn Haldun’un yaşadığı çağ itibariyle hükümdarlık anlamına gelen mülk evrensel bir siyasal örgütlenme
biçimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Esas itibarıyla İbn Haldun mülk kavramı ile egemenlikle teçhiz
edilmiş bir örgütlenmeyi ifade etmek için kullanmıştır. Bu anlamda çalışmamızın temel yapısını oluşturan
mülk kavramı Mukaddime boyunca geliştirilen ve İbn Haldun’un siyaset teorisinin yapısını oluşturan bir
kavramdır. Bu açıdan bakıldığında muhteva itibariyle mülk ve devlet aynı anlamı taşımaktadır (Hassan,
2019: 251-52). Devletin varlığını asabiye kavramına bağlayan İbn Haldun devletin doğasının bedevî
ümrandan hadarî Ümran’a evrilerek olageldiğini dile getirir ve bunu döngüsel bir çerçevede ümranın
doğasında olduğunu söylemiştir (Yıldız, 2010: 41). Ve buna ek olarak bedevîlerin hadarîlere nazaran
yaşam seviyelerinin aşağısında olduğunu terennüm eder. Bedevî hayat şartlarının ve yaşam tarzının sade
hayat seviyesinin basit, ihtiyaç ve zevklerinin sade olduğuna değinir (Zorlu, 2020b: 490).
379
Bu çerçevede devletin varlığının ve devamlılığının güvenlik nedeniyle zorunlu olduğunu zikreden İbn
Haldun insanların toplum halinde yaşamalarının zaruri olduğunu dolayısıyla devletin de bir mecburiyet
ürünü olduğunu dile getirmektedir. İbn Haldun iptidai anlamda toplumların oluşumunu gıda ve güvenlik
gibi evrensel nitelikte olan temel ihtiyaçları karşıma arzusu üzerine kurulduğunu dile getirmektedir.
Öyle ki yoğun olarak hadarî ümranda teşekkül edecek olan ilim ve sanat gibi ihtiyaçlar, gıda ve güvenlik
hususundan her daim sonra gelmektedir (Zorlu, 2020b: 497- 501). Yine aynı şeklide Filozoflar bu hususu
insan tabiatı icabı medenidir sözleriyle ifade etmiştir. Yani insan için cemiyet düzeni içerisinde yaşamak
zaruridir. Hz. Allah insanı yaratmış ve her canlıyı olduğu gibi gıdasız yaşamasının ve hayatını idame
ettirmesini imkânsız kılmıştır. Nitekim insanın ferdi olarak ihtiyacı olan gıdayı temin etmesi ve kendine
mal etmesine imkân yoktur. Bundan dolayıdır ki olsun insanoğlu ferdi olarak yaşayamaz ve cemiyet
halinde yaşamaya mecburdur. Bu durumu İbn Haldun şu şekilde örneklendirmektedir: mesela insanın
ihtiyacı bir günlük buğday olsun, bu az bir miktar bile öğütme, hamur yapma ve pişirme gibi birçok
muameleden sonra hasıl olur. Bu üç işlem için bile her bir işlem için ayrı ayrı alet ve edevata ihtiyaç
duyulur. Demirci, marangoz ve çömlekçi gibi. Farz edelim ki bunların hiçbirine ihtiyaç duymamak
adına buğdayın ham tane şeklinde yenilsin bu durumda dahi ekme, hasat etme hatta ve hatta tohumu
dahi almak için bir başkasına ihtiyaç duyacaktır (İbn Haldun, 2021: 213). Buradan da anlaşılacağı üzere
insan sosyal bir varlıktır ve devletin varlığı da bu nispette doğal ve zorunludur.
İbn Haldun insanları bir arada yaşamalarının zorunlu olduğuna değinmekte ve yemek, yaşamak ve
diğer zaruri ihtiyaçlarını karşılamalarının münferit olarak sağlanamayacağını dile getirmektedir. Buradan
hareketle bir araya gelen insanlar birbirlerine muamelelerde bulunmaya ve birbirlerinin ihtiyaçlarını
gidermeye mecburdurlar. Lakin insan tabiatı icabı hayvani yapıda olduğu için birbirinin malına ve
canına el uzatır ve çekip alır. Bu durumda mukavemet ve karşı koyma durumu hasıl olur. Bu durum
kargaşayı ve kan dökmeyi ve insan türünün yok olup gitmesine varan nüfus kaybına yol açacaktır. Bu
sebepten insanlar aralarında adaleti tesis edecek ve birbirlerine saldırmalarını engelleyecek olan bir
yasakçıya ihtiyaç duyar. Bu yasakçı kuvvet hükümdardır (İbn Haldun, 1997: 472-473). İnsan türü için
daha önce de değinildiği üzere sosyal bir hayatla yaşamak zorunludur. Ümranın manası da esasında
bundan müteşekkildir. Bir araya toplanmak ve sosyal bir hayat yaşamanın da temel şartı yasakçının ve
hâkimin bulunmasıdır. O toplumun azaları ancak yasakçıya başvururlar. Bahsi geçen yasakçı hükmünü
bazen tanrı yasalarına göre gerçekleştirirken bazen de akli siyasetle insanların düşünerek ortaya koymuş
oldukları kanunlarla hükmeder (İbn Haldun, 1991: 117).
Esasında en temelde mülkü ortaya çıkartan sebep insanın zaruri ihtiyaçlarıdır. İbn Haldun devletinin
yerine getirmesi gereken zorunlu gereksinimleri beş başlık altında ele alır. Bunları dini muhafaza, nefsi
muhafaza, aklı muhafaza, nesli muhafaza ve malı muhafaza olarak ifade eder (İbn Haldun, 2021: 551).
Mülk/devlet bu ihtiyaçları sağlamak ve korumakla görevlidir.
Bu bağlamda mülk, fert ve cemiyetin için bu gereksinimleri karşılamakla mükelleftir. Mülke düşen
ilk vazife içsel ve dışsal olarak güvenliği sağlamaktır. İnsanoğlu ister hemcinslerinden isterse de diğer
mahlukattan gelebilecek tehlikelere karşı kendini koruma eğiliminde olmuş ve bir takım savunma
yolları geliştirmiştir. Bu savunma durumu nasıl ki iaşe durumunda tek başına yeterli ve muktedir
olamıyorsa güvenliğini inşa konusunda da diğer insanların yardımına ihtiyaç duymaktadır. Tanrı tüm
canlıları yaratırken onlara bir takım güç ve istidatlar bahşetti. İnsana ise bahşedilen özellik düşünme ve
el becerisiydi. Bu anlamda el düşünmenin bir mahsulü olarak pratik zanaatlar ortaya koymaktadır. Bu
imal edilen zanaatlar ise diğer mahlukattan farklı olarak kendini koruyucu organları teşkil eder. Böylece
kargılar, mızraklar, kılıçlar vs. aletler ortaya çıkar (İbn Haldun, 2014: 116).
Toplum ve devleti ortaya çıkaran tek neden yardımlaşma ihtiyacı ya da duygusu değildir. İbn Haldun
ikinci bir neden olarak korunma ve güvenlik ihtiyacından söz eder ve ancak bu korunma ihtiyacı ilk
etapta insanların birbirlerine karşı saldırmaları olarak terennüm edilmez. İlk merhalede dış dünyadan
gelebilecek olan saldırılara karşı mukavemet göstermek asına bir araya gelirler ve topluluk olurlar
(Andıç, Andıç ve Koçak, 2009: 20). İnsan tek başına kudreti, suret-i katiyede yabani hayvanlarla
380
mukavemet edecek durumda değildir. Nitekim savunma amacıyla ortaya koymuş olduğu alet edevatı
da tıpkı gıda üretim ve tüketiminde olduğu gibi tek başına kullanması ve muvaffakiyet sağlaması
imkansızdır. Bu durumda insan şayet cemiyet halinde değil de ferdi olarak bir yaşam sürmüş olsaydı
yırtıcı hayvanların avı olur böylece uzun yıllar yaşayamadan helak ve telef olurdu. Bu suretle insan
nevi bâtıl ve mahvolurdu. Yardımlaşma hali mevcut olunca insan soyu güvence altında oluyor ve bekası
tehlikeye düşmemiş oluyor (İbn Haldun, 2021: 215). Nitekim mülkün gerçekleşmesi kudret sahibi
bir kimsenin ve topluluğun birlikte harekete geçmesiyle mümkündür. Egemenliğin devamlılığı ve
hükmetmenin zuhur etmesi için kurulan siyasal örgüt, asabiyetin bir sonucudur (Hassan, 2019: 253).
1. 2. Asabiyet ve Mülk
Asabiye kavramını yıllar önce sosyal bilimlere kazandıran İbn Haldun olmuştur. Esasında muhteva
itibarıyla kavim dayanışması ya da birlik ruhu anlamına gelebilecek asabiye kavramı İbn Haldun
açısından devletin varlığının yegâne sebebi olarak görülmüştür. Yani bir milleti var eden temel etken
asabiye olmuş, asabiyenin zayıfladığı milletler ise tarih sahnesinden bir yok olmuşlardır. Bu açıdan
asabiyenin birlik ruhu anlamıyla birlikte iki farklı anlama tekabül etmiş ve diğer anlamı ise zikredilen
birlik ruhundan kaynaklanan güçtür olmuştur. Bu nedenle asabiyet hem dayanışmayı nitelerken hem de bu
dayanışmadan doğan güç sahibi olmayı ihtiva etmektedir. Bunun yanında Mukaddime tercümanlarından
Ugan asabiye kavramını devleti koruma ve idare kuvveti olarak tanımlamaktadır (Kongar, 1978: 185).
Asabiye kavramı temel anlamda zikrettiğimiz anlamlara gelmekle beraber muhtelif yerlerde farklı
anlamda kullanıldığını görmekteyiz. Bazı alanlarda grup bilinci, bazı alanlarda birlik ruhu gibi anlamlara
gelmesinin yanında İbn Haldun bu kavramı ilk olarak Mukaddime’de bedevî ümranın ortaya çıkışında
kullanmaktadır. Bedevî ümranda oluşan dıştan gelebilecek tehlikelere karşı grubun kendisini koruması
içgüdüsü olarak ele almaktadır (Arslan, 2019: 94-95).
Defaatle dile getirdiğimiz üzere asabiyet kavramı İbn Haldun açısında çok önemli bir yere sahiptir.
Öyle ki asabiyet konusunun ne olduğu ve İbn Haldun’un asabiyet ile anlatmak istediklerini anlamadan
onun genel düşünce yapısını, devlet ve tarih düşünü hakkında söylediklerini anlamamız güçleşecektir.
Binaenaleyh lügat olarak sinirler, sargı, baba tarafından akrabalık gibi manalara gelen asabiyetin içtimai
manaları üç farklı manayı ihtiva ettiğini söyleyebiliriz. Burada genel itibariyle varmış olduğu genel
kanı kan bağlılığı, soy bağlılığı gibi birlikteliklerin yanında cemaat bilinci, toplum ruhu; din şuuru,
mezhep şuuru gibi kavramları ihtiva eden durumlar olmuştur (Hülagu, 1999: 69-70). Türk sosyolojinin
ünlü simalarından olan ülken ve Fındıkoğlu 1940 basımlı İbn Haldun’a ithafen kaleme almış oldukları
eserde bu satırlarda da değindiğimiz üzere İbn Haldun’un asabiye kavramı ile bazen nesebi bağlılık
bazen dini bağlılık bazense hilafet merkezli bir bağlılığın münevverler tarafından terennüm edildiğini
dile getirmekle birlikte kendilerinin bu anlam karmaşasına katılmadıkları beyan etmişlerdir. Esasında
iki tür asabiyetten bahsetmemiz bu konunun açıklığa kavuşması açısından yeterli olacaktır. İlki nesep
bağlarının kuvvetli olduğu yerlerde nesep asabiyeti, başka yerlerde ise dini, hissi ve mefkûrevi olan
sebep asabiyetidir (Ülken, Fındıkoğlu, 1940: 62).
İbn Haldun asabiye kavramı ile mülkün nasıl oluştuğu, hangi evrelerden geçtiği, gelişme ve çökme
nedenlerini açıklamıştır. Asabiye kavramına İbn Haldun o kadar çok önem vermiştir ki peygamberlerin
dinini yayması ve devletlerin başarıya ulaşabilmesinin bile yegâne sebebini asabiyede aramıştır
(Yıldırım, 2007: 17-19). İbn Haldun devletin mecburiyeti üzerine gerekli açıklamaları yapmasının
akabinde bu devleti bir arada tutan yegâne şeyin asabiye olduğunu terennüm etmiştir. Ona göre zaruriyet
hali olarak asabiyeye ihtiyaç vardır. Çünkü bir topluluğun kedisini müdafaa etmesi ve taarruza geçmesi
için asabiyeye ihtiyaç vardır. Lakin eklememiz gereken önemli noktalardan bir tanesi her asabiye
sahibinin mülk oluşturamayacağıdır. Nitekim hakiki manada mülk oluşturmak için hükmü altını aldığı
kimselerden mal ve vergi toplayan, elçiler gönderen, hudutları koruyan ve gücünün üstünde kahir bir
güç bulunmayan asabiyete mahsustur. Nihai olarak mülkün manası ve hakikati budur (İbn Haldun, 2021:
417). Yine İbn Haldun başka bir deyişinde asabiye hakkında şunları dile getirmiştir:
381
Tespit ettiğimiz gibi, mücadele ve karşı koyma, sadece asabiyetle mümkün olur. Zira imdada koşmak
ve cengaverlik bu sayede mümkün olmakta asabiyet içinde yer alan herkesin birbiri yerine, gönüllü olarak
canını feda etmesi de bu suretle vukua gelmektedir. Sonra mülk, bütün dünyevi hayırları (menfaattarı),
bedeni arzuları ve nefsani hazların şümulüne alan zevkli ve şerefli bir mevkidir. (İbn Haldun, 2021: 373)
İbn Haldun’un asabiye olarak tabir ettiği kavrama ehemmiyet vermesi esasında sadece bir tefekkür
mahsulü değil aynı zamanda tecrübe ve gözlemlerinin birer tezahürüydü. Öyle ki bugün Suriye sınırları
içerisinde buluna Şam vilayetinde 1401 yılında bir Moğol çadırında Timur lenk (aksak) ile görüşen İbn
Haldun asabiye hakkında Timur’a tafsilatlı bilgiler verecekti. Emir Timur okuma yazma bilmemesine
rağmen hem tarih ilmine hem de dini ilimlere oldukça meraklı bir kişiliğe sahipti. O sebepten İbn
Haldun’un methini duymuş onunla çadırında sohbet etmiş ve kendisinden tafsilatlı bir tarih kitabı
yazmasını söylemiştir. Bu görüşmede İbn Haldun biraz siyasi bir yaklaşımla Timur’dan için sen alemin
en yüce hükümdarısınız, insanlar için bugüne değin senin gibi muktedir bir kral geldiğini hatırlamıyorum
gibi övgü dolu sözler dile getirmiştir (İbn Haldun, 2020: 244-47). Akabinde asabiye ile ilgili şu sözleri
Timur’a karşı anlatmıştır:
Mülk, ancak asabiyetle olur. Asabiyetin çokluğuna göre, mülk miktarı belirir. Eski ve yeni bilim
adamları, şunda söz birliği eder: milletlerin çoğu iki gruptur: Araplar ve Türkler. Arapların, dinleri
konusunda peygamberlerin çevresinde toplandıklarında nasıl olduklarını bilirsin. Türklerin ise,
fars (Pers/İran) hükümdarlarına saldırılarında ve Horasan’da Afrasyab’ın fars mülklerini ellerinden
alışında, mülkteki nisaplarının tanığı vardır. Asabiyetlerinde Kisra, kayser, İskender veya Buhtenassar
(Buhtunnâsî/Nebukadnezar) gibi yer yüzündeki hiçbir hükümdar onlara denk olamaz. Kisra, Farslıların
büyüğü ve hükümdarıdır. Farslar nerede, Türkler nerede? Kayser ve İskender, Rum’un hükümdarlarıdır.
Rumlar nerede, Türkler nerede? Buhtenassar, Babil ve Nabat halkının büyüğüdür. Bunlar nerede, Türkler
nerede? Bu mülk konusunda öne sürdüklerime, işte bu apaçık bir kanıttır. (İbn Haldun, 2020: 247)
Dolayısıyla bireyin ve ait olduğu toplumun kendini güvene alması, refaha erişmesi ve nihai olarak
mülkü kurması büyük ölçüde asabiyet düşüncesiyle paralellik arz etmektedir. Ezcümle toplumun güçlü
olması ve varlığının devamlılığı ancak asabiye ile mümkündür (Karagül, 2016: 54). Bununla birlikte
devleti açıklarken İbn Haldun iki tür asabiyeden bahseder. Bunlar nesep asabiyesi ve sebep asabiyesi
olarak karşımıza çıkmaktadır. Nesep asabiyesi ile anlatmak istediği temelde aynı soydan, aynı kabileden
gelme durumu olarak zikredilirken sebep asabiyesinde ise bu birliktelik durumu çıkar birlikteliği olarak
karşımıza çıkmaktadır.
Soy dayanışması insanların aynı soydan gelmiş olmasından kaynaklıdır. Aynı soydan gelen insanlar
bir şekilde birbirlerine çok bağlı olurlar ve birbirlerini koruma ve savunma duygusu içerisinde olurlar.
İbn Haldun insanların yakınlardan, akrabalarından birine herhangi bir şey olması halinde içlerinde bir
burkulma ve yardım duygusunun kabaracağından söz eder. Lakin ister dar anlamıyla aynı soydan gelenleri
ihtiva etsin, isterse de geniş anlamıyla aynı soydan gelmeyenleri de içerisinde alsın temel anlamda
asabiye bir gruba ait olma duygusundan kaynaklı oluşan savunma, koruma ve birlikte hareket etme
duygusu olarak tezahür etmektedir (Uygun, 2019: 40-41). Bu durumu İbn Haldun kendi cümleleriyle şu
şekilde dile getirmiştir:
Çok azı müstesna, insanlarda sıla-ı rahim ve akrabalık bağı tabiî bir şeydir. Bu bağın gereklerinden biri
de gayrete gelerek, zarara uğrayan veya mahvolma durumunda kalan hısım ve akrabaların (feryatlarına
kulak vererek galeyana gelmek ve) imdadına koşmaktır. Şüphesiz ki akrabası zulme veya tecavüze
uğrayan bir kimse, bundan dolayı kendini zelil hisseder, bu durum ağrına gider. Keşke akrabamın maruz
kaldığı haksızlıkları ve tehlikeleri önleyebilsem, diye arzu eder. Bu, var olduklarından beri insanlarda
tabiî olarak mevcut olan bir temayül ve histir. (İbn Haldun, 2021: 334-335)
Esasında en temelde can ve mal güvenliğinin tesisini hükümdarın sağlaması nesep asabiyesi
çerçevesinde olmaktadır. Lakin devletin gelişmesiyle birlikte hükümdar aynı kandan geldiği ve devleti
kurduğu nesepten uzaklaşır ve devşirme ve azatlılardan olan amaç çıkar birlikteliği olan sebep asabiyesine
yönelmiş olur. Devlet idaresi esasında onu kuran ve abat eden sülalenin elindedir. Lakin kurucu güç
382
olan hükümdarın kendi neslinden gelenleri uzaklaştırmasıyla birlikte güç azatlılardan ve devşirmelerden
olan vezirlerin eline geçmiş olur. Bundan sonra tahta geçecek olan kişi zayıf sayılabilecek durumda bir
kimse olarak görülmekte ve hükümdarı kapı arkalarında olduğu ve devlet yönetiminde acizlik gösterdiği
görülmektedir. Bundan dolayı gücü eline alan kişi devleti ele geçirmek adına halk ile hükümdar arasında
temas olması engeller. Bunun yanında devleti oluşturan nesep idareden uzaklaştırıldığı ve yerine
sebep asabiyesi temelinde azatlılar ve devşirmelerin eline geçtiği ve devlet idaresinin bunar tarafından
yürütüldüğü görülmektedir. Nitekim bu durumu İbn Haldun tedavisi olmayan bir hastalık olarak
nitelendirmektedir (İbn Haldun, 1997: 467-469).
2. DEVLETİN GELİŞMESİ AÇISINDAN CAN- MAL GÜVENLİĞİ VE REFAH
2.1. Dışsal Can -Mal Güvenliği, Refah İçin Galibiyet Ve İstila

İbn Haldun devletleri tıpkı insanlar gibi doğup, büyüyüp ve belli merhalelerden geçip olgunluk yaşına
geldiğini ve en nihayetinde ise yok olduğunu dile getirmektedir. Bununla beraber İbn Haldun’a göre
evren ve evrende bulunan her şey hem olucu hem de bozucudur. Yani bütün varlıklar var olmaya ve yok
olmaya mahkumdurlar. İbn Haldun bu durumu değişmenin ve bozulmanın kaçınılmaz olması şeklinde
yorumluyor (Kongar, 1978: 188). İbn Haldun’a göre devleti var eden ve devamlılığını sağlayan şey
toplumsal anlamda dayanışmanın hâkim olası durumudur. Yani asabiye duygusudur. Asabiyet insanlar
ve toplum açısından bir bakıma bir enerji kaynağıdır. Mülk bahsi geçen bu enerji kaynağından güç alır
ve o nispette güçlü olur. Bu bağlamda asabiyesi güçlü olmayan bir toplumda ne devlet kurulabilir ne
de o devlete bir hukuk sistemi inşa edilir. Bu açıdan İbn Haldun asabiyeye bağlı determinist bir görüşe
sahip olmakla birlikte her asabiyenin tabiî bir ömrünün olması gerektiğini dile getirmiştir (Bilgiseven,
1994: 63). Binaenaleyh İbn Haldun devletlerin ekseriyetle geçirmiş olduğu merhalelerin olduğuna
değinmekte ve bu merhaleleri tamamlayan devletin asabiyesinin zayıflaması nispetinde yok olduğunu
dile getirmektedir. Bu açıdan bu durumla ilgi izahı İbn Haldun şu cümlelerle dile getirmektedir:
Bilmek gerekir ki, bir devlet muhtelif tavırlardan ve yenilenen birtakım hallerden geçer. Devleti
ayakta tutanlar her tavırda, o tavrın hallerinden birtakım huylar ve karakterler kazanırlar ki, diğer tavırda
onun misli bulunmaz. Çünkü karakterdeki hususiyet, tabiatıyla içinde bulunduğu halin mizacına tabidir.
Devletteki haller ve tavırlar ekseriya beşi geçmez. (İbn Haldun, 2021: 399)
Buradan hareketle devletlerin kurulmasında ve yıkılmasında etkili olan birtakım haller mevcuttur.
Bunlardan birincisi: Devlet ilk kuruluş aşamasında göçebelik tavrı içerisinde olup halkın mal varlığına
göz dikmez ve el uzatmaz. Bilakis onları koruma eğilimindedir. Giderleri az olması sebebiyle vergi
ve haraçları hafif tutar. Nitekim bunu yerine getirmeyip lüks ve şatafata önem veren bir hükümdarın
olması halkında kendisini örnek edinmek suretiyle refah ve bolluk içinde yaşamanın gerekli olduğunu
düşünmesi ve bu durumun hükümdar ve ahalisinden halka sirayet etmesi bir şehrin harap olmasının ilk
nedenidir. Diğer taraftan devlet bir başka devlete galebe çalmak ve istila etmekle kurulur. İstila ise ancak
iki taraf arasında yaşanan husumet sonucunda meydana gelir (İbn Haldun, 1991: 304-305).
Görüleceği üzere devlet iptidai aşamada hem tebaanın can ve mal güvenliğini sağlamakta hem de
onlara az vergiler yükleyerek devletin bayındır olmasında etkili olmaktadır.
Bu aşama hanedanlığın içinde bulunduğu ilk aşama olmakla beraber asabiyenin de en güçlü olduğu
evre olarak karşımıza çıkar. Bu dönemde hükümdar vergi toplama, adaleti sağlama, yurt savunması
yapma gibi temel vazifeleriyle halkına örnek olur. Lakin tüm tutumları içerisinde kendi nefsi için
herhangi bir şey talep etmez. Bu tutumuyla dayanışmanın emrettiği gibi davranır ve halkını birlik ve
beraberlik içerisinde yönetir (İbn Haldun, 2014: 283). Bu tavırda iktidar toplumun genelinde olup güç
ve mutlakiyet tek kişinin eline geçmemiştir. Asabiyet duygusu yüksektir (Ülken ve Fındıkoğlu, 1940:
67). Yine bu dönemde demokratik anlayışın nüvesi nispetinde hükümdar diğerlerine danışmadan tek
başına karar vermez ve harekete geçmez (İbn Haldun, 2004: 249).
383
Bu dönemde hanedanlık kendisine direnen ve güç kullanma girişiminde bulunan güç odaklarını
yenilgiye uğratır ve önceki hanedanlığın elinde buluna mal ve mülke el koyar (Uludağ, 2015: 96).
Halihazırda bedevî toplum geleneklerinin varlığını sürdürmesine dayalı olarak nesep asabiyesi gücünü
korumaktadır. Bu dayanışmanın nihai amaç ve gayesi devlet kurmak ve devleti ele geçirmektir (Uygun,
2019: 145). Bu dönemde henüz devlet iptidai aşamada olması hasebiyle geleneksel alışkanlıklar
yitirilmemiştir (Bursalıoğlu, 2007: 49). Hanedanlık genç ve diri bir durumda olmakla birlikte siyasi
iktidarda mutlakiyete sapma meyli meydana gelmemiştir. Bununa birlikte cemiyetin kahir ekseriyeti
nizami ve ahlaki çerçeveye uygun minvalde yaşamakta ve ahlaki bozulma ve zafiyet görülmemektedir
(Bilgiseven, 1994: 63). Tüm bu durumları İbn Haldun kendi cümleleriyle şu şekilde dile getirmektedir:
Zafere ulaşma, müdafaa vaziyetinde olana galip gelme, mülkü istila etme ve onu kendinden evvelki
devletin elinden çekip alma tavrıdır. Bu tavırda mecd ve şan kazanma, vergi toplamak, memleketini
savunmak ve bölgesini korumak konusunda devletin sahibi, kavmine örnektir. Onlar olmadan, tek
başına bir şey yapmaz. Zira galebenin ve zafer’in husulüne esas teşkil eden asabiyetin gereği budur ve
asabiyet henüz hali üzere bulunmaya devam etmektedir. (İbn Haldun, 2021: 399-400)
Hulasa olarak baktığımızda bu dönemde devlet yeni kurulma aşamasında olmakla birlikte gücünü
tam anlamıyla sağladığı söylenemez. Bu merhalede devlet-halk bir bütün durumda olup homojen bir
yapıya sahip olduğunu söyleyebiliriz. Bununla birlikte çekirdek aile dayanışmasına benzer nitelikte bir
birliktelik hâkim durumdadır. Bir bakıma nesep asabiyesinin had safhada yüksek olduğu bir dönemdir
ve kavim birlikteliği esas belirleyici olan etkendir.
Mülk olgunluk ve bolluk evresinde olduğu için her şey yerlilerinde olup hükümdarın ve zevatının
lüks ve şatafat içerisinde yaşadıkları evredir. Bu evre olgunluk evresi olması hasebiyle hükümdar
daha önceden yaşanılan zorlukların meyvesini topladığı ve mükafatını aldığı evre olarak karşımıza
çıkmaktadır. Bu sebepten bu dönemde hükümdarın en büyük çabası gelir gider dengesini gözetip
vergileri yerli yerinde almaktır. Alınan bu vergilerle bayındırlık hizmeti, temel harcamalar ve halkı
gözetip bir nevi sosyal yardımın yapıldığını görmekteyiz (İbn Haldun, 2004: 249-250). Bu dönemde
hükümdar kalıcı anıtlar bırakma ve ününü uzak memleketlere yaymak için çaba sarf eder. Bundan
dolayı hazinesi doludur ve bol bol ihsanda bulunur (Uludağ, 2015: 97). Hükümdar bu evrede devlet
gelirlerini kenti güzelleştirme, kamu binaları yapma, büyük köşkler, kaleler, büyük şehirler ve büyük
heykeller yapar. Bunun yanında kendisiyle görüşmeye gelen diğer kavimlerin sefirlerine ihsanlarda
bulunur (İbn Haldun, 1997: 445-446). Bununla beraber elde etmiş olduğu vergi gelirlerinin bir kısmını
ise kültürel ve bilimsel çalışmaların desteklenmesi için harcar. Bu dönemde devlet gelirleri bürokrasi
sınıfı için bolluk ve rahatlık getirirken halk içinde aynı durum geçerlidir (Uygun, 2019: 147). Yine bu
dönemde devlet ekonomik anlamda bolluk içerisinde olduğu için halkına cömert davranır ve ücretli
olarak beslemiş olduğu askerlerin maaşını zamanında öder. Bundan dolayı askerlerin kılık kıyafetleri
nizami ve düzenlidir (İbn Haldun, 2014: 284).
Bu evrede toplum bedevî geleneklerin çoğundan uzaklaşmış ve hadarî cemiyetin alışkanlık ve
özellikleri toplumun her kesimine sirayet etmiştir. Yine bu dönemin tipik bir özelliği olan mimari
eserlerin yapımı ve güzel sanatların toplumda yaygınlaştığını görmekteyiz (Ülken ve Fındıkoğlu, 1940:
67). Toplumsal ayrışmanın ve mülkün yıkılmasında temel etkenlerde bir tanesi olan ahlaki yozlaşma bu
dönemde olmadığı için halk arasında ayrışmalar, suiistimal ve idarenin tahakküme dayalı zıtlaşma ve
çatışma ortamı yoktur (Bilgiseven, 1994: 63).
2.1.2. Devletin Gerilmesi Döneminde İçsel Olarak Mal Ve Can Güvenliğinin

Zayıflaması
İbn Haldun’un bu döneme vermiş olduğu isimden de anlaşılacağı üzere mülk belli nispette güç
kazanmış olup, bu doğrultuda hükümdarın kendi tahakkümünü kurmaya başladığı devre olarak
nitelendirmemiz mümkündür. Bu dönemde hükümdar bir önceki dönemde kendileriyle birlikte ve
onlarsız hareket etmediği kavmine karşı tahakküm oluşturmaya ve hakimiyete giden yollardan onları
384
uzaklaştırmaya çalışır (Bursalıoğlu, 2007: 49). Yine bu dönemde hükümdar kendi gücünü perçinlemek
ve diğer boy beylerini küçük düşürmek için ya da kendisini onların üzerinde bir güç olarak göstermek
için köleler edinerek onların sayısını olabildiğince fazla tutmaya gayret eder (İbn Haldun, 1997: 444-
445). Hükümdar kavminin desteğiyle gücüne güç katar ve hakimiyeti sağlar. Sonrasında onlar üzerinde
istibdat kurmaya başlar ve tek başına iktidarı elde tutmak için kavmini bir tarafa iter ve iktidara tek
başına hâkim olur (Husrî, 2001: 229). Bu dönemde hükümdar başka kavimlere ve milletlerle taraftarlık
etmekte, müttefiklik kurmakta ve devşirmeler edinmeye gayret göstermektedir (Uludağ, 2015: 97).
Başka bir deyişle bu dönemde idare edenlerle edilenler arasında bir ayrım oluşmaya başlar ve tahakküm
temelli bir yönetim baş gösterir (Bilgiseven, 1994: 63). Bahsi geçen tahakküm muhtelif şekillerde
olmakla beraber, hükümdar kendisini Allah’ın yeryüzündeki gölgesi ve temsilcisi şeklinde gösterir
ve ona itaat etmemek demek Allah’a karşı gelmek demektir ve dolayısıyla iktidarı devirmeye ve yok
etmeye çalışmak demek Allah’ın dinini ortadan kaldırmaya çalışmak demektir (Çilingir, 2009: 120). Bu
dönem monarşinin oluştuğu ve toplumda nesep asabiyetinin yerini sebep asabiyesinin aldığı bir dönem
olarak karşımıza çıkar (Ülken ve Fındıkoğlu, 1940: 67). Hükümdar bu dönemde soy dayanışmasından
ziyade kendisine sadık olan kişilerin desteğine güvenir. Buradan hareketle hükümdar artık gücü tekeline
aldığı için ücretli asker beslemeye başlar. Diğer bir taraftan bu dönemde bedevî hayatın alışkanlıkları
neredeyse tamamen unutulmuş, göçebe hayat tarzından yerleşik şehir hayatı durumuna geçiş iyice
yerleşmiştir (Uygun, 2019:147).
Hükümdarın ve devletin yegâne amacı can ve mal güvenliğini tahsis etmektir. Bundan dolayı bu
dönemde malları bakımından halka tecavüz etmek yaygınlaşmış, bu malları edinme hususundaki
hevesleri ve şevkleri kırılmış olur. Çünkü kazandıkları malın en nihayetinde vergi yoluyla veya çeşitli
sebeplerden yağma olunacağı ve ellerinden alınacağına kanidirler. Bu anlamdaki zulüm ve tecavüz
meslekleri ortadan kaldırır. Ümranın mükemmelliği, çarşı pazarın hareketliliği, halkın istek ve arzu
içerinde sabah akşam çalışmasına bağlıdır. Bu sebepten malın muhafaza edilememesi iktisadi hayatın
bozulmasına sebebiyet verecektir (İbn Haldun, 2021: 549). Zulme uğrayan beldenin mallarının ne
kadar çok olduğu ya da ne kadar bayındır olduğu önemli değildir. O şehir veya bölgede zulmün tesiri
peyderpey örülmekte ve hissedilmektedir. Zulmün tesiri açık bir şekilde görülmez ve bu zulmün eseri
belli bir zaman sonra ortaya çıkacaktır. Burada zulmü sadece karşılıksız olarak mal ve mülke el koyma
olarak anlamak gerektiğine değinen İbn Haldun haksız olarak hak sahibinin ücretini kesmek ve haksız
vergi toplamak zulüm olarak nitelemiştir. Buradan hareketle devlet yine İbn Haldun devlet bir suret ya
da heykelse zikredilen hususların bu suretin maddesi olduğuna değinmektedir (İbn Haldun, 1991: 76-
80). Sonuç olarak hükümdarın haksız vergiler yüklemesi ve buna binaen zulüm siyaseti gütmesi devleti
harap eden sebepler arasında yer almaktadır.
Çünkü harap olmanın ve yıkılmanın bariz özellikleri arasında lüks, şatafat, israf göze çarpmakta
ve toplumda bozulmalar ayyuka çıkmaktadır. Bu dönem insanın ihtiyarlık dönemine tekabül etmekle
birlikte devlet çökmek üzeredir. Bu çöküş muhtelif tedbirler ve önlemlerle geciktirilebilir olmakla
beraber nihayeti değiştirmez. Yani çöküş kaçınılmazdır (Bilgiseven, 1994: 64).
Bu dönemde hükümdar devlete ait olan kısıtlı imkânı kendi arzu ve istekleri uğruna israf eder.
Mülkün ’ün servetini yakınlarına, dostlarına ve konuştuğu kimselere dağıttığı gibi devlet kademelerine
kötü eğitim ve terbiye almış kimseleri getirir. Onlara içinden çıkamayacakları ve idare edemeyecekleri
kritik görevler verir. Devletin imkanlarını kendi istek ve arzularına kullandığı için askerlere maaşlarını
ödeyemez hale gelir ve bunun neticesi olarak askeriyede bozulmuş olur. Hattı zatında devletin kritik
görevlerine liyakat sahibi olmayan kimseler geldiği için devlet adamlarından da istediği desteği
bulamaz. Bu sebepten devlet tedavisi olmayan bir hastalığa yakalanmış olur ve yıkılıncaya kadar bu
hastalıktan kurtulamaz (İbn Haldun, 1997: 447). Yine bu dönemin bariz bir özelliği olarak hükümdar
kendi kabile mensuplarıyla birlik olamaz çünkü onları ihmal etmiş, kurmuş olduğu tahakküm ortamında
onları dışlamıştır. Bu sebepten asabiyenin varlığından da söz etmemiz mümkün değildir (Uludağ, 2015:
98). Yine devletin yıkılış evresinde hükümdarın devlet ricali ve memurlarının ve askerlerin ihtiyaç ve
masraflarını kapatamadığı için devlet bu aşamadan sonra tebaanın mal ve servetine el uzatması, çarşı
385
pazarda satılan ürünlere yeni vergiler konulması ve hatta devlet memurlarının kazançlarında şüpheye
düşürecek bir etken olmadı halde onların mallarına el koyması durumu hasıl olur. Yine bu dönemde
asker devletin zayıfladığını görür ve devlete karşı cesaretli davranmaya emirlere itaat etmeme ve kargaşa
çıkarmaya başlar (İbn Haldun, 1991: 102-104).
Nihai olarak devlet son kertede askerin ve memurun maaşlarını ödeyemez ve besleyemez, giderleri
karşılayamaz duruma gelmiş olması hasebiyle yıkılması mukadder olmuştur (Bursalıoğlı, 2007: 49).
3. DEVLETİN NİHAYETE ERMESİ

İbn Haldun hemen her seferinde mülkü veya devleti elde etmeyi sağlayacak olan yegâne şeyin
asabiye duygusu olduğunu dile getirmiştir. Bu durumda devleti varlığını ve ayakta kalmasına sağlayan
asabiye duygusunun kaybolması da devleti ortadan kaldıracaktır. Öte yandan mülkün varlığı şehir
hayatının yani hadarî birlikteliğin varlığına bağlı ise asabiye duygusunun çözülmesi ile dolaylı olarak
şehir hayatının ortadan kamasına vesile olacaktır. Bahsi geçen çözülmenin yaşanmasını asabiye
duygusunun yok olmasına bağlayan İbn Haldun asabiyenin çözülmesini ise hükümdara, toplumda
ileri gelenlere ve sözü geçen birtakım grupların hayatında meydana gelen bazı değişiklikler olarak
görmekte ve yorumlamaktadır (Arslan, 2019: 121). Bu değişim daha önce dile getirmiş olduğumuz gibi
bedevî hallerin giderek azalması hadarî toplumun getirisi olan refaha kapılmak şeklinde yorumlamak
mümkündür. Bunun yanında lüks ve şatafatın artması, israfın arması ve asabiyenin bozulmasının ilk yeri
hanedanlıktır. Dolayısıyla hükümdardır. Buradan hareketle hükümdar ve ahalisinde yaşanan gösteriş,
lüks, israf zamanla şehirlere oradan da insanlara sirayet etmektedir. Bu durumu İbn Haldun şu cümleyle
özetlemiştir: “İnsanlar krallarının dinindendirler” (İbn Haldun, 2014: 94).
İbn Haldun Mukaddime de refahın zuhur etmesi ve hükümdarın bu refaha dalması konusunu işlemiştir.
Belli bir asabiye bedevi durumda iken sahip olduğu asabiye nispetinde diğer bir topluluğa karşı bir
galibiyet elde eder. Bu durumda bu galibiyetin neticesi olarak bolluk ve refahın etkisine kapılıp refah
ve zenginliğe tabi olmak bu doğrultuda giyim kuşamlarında yaşananlar başta olmak üzere toplumda
yaşanan köklü değişimler bedavetin getirmiş olduğu gelenek ve göreneklerin zayıflamasına, bunun
neticesi olarak da asabiye duygusunun ve kahramanlık bilincinin ortadan kalmasına zemin hazırlar (İbn
Haldun, 2021: 352).
İbn Haldun düşün dünyasına oturtmuş olduğu temel kavramların başında gelen asabiye kavramı
ile bedevî toplumların hadarî toplumlara nazaran her daim asabiyesinin daha güçlü olduğunu dile
getirmiştir. Buradan hareketle bedevî yaşam şartları hadarî toplumlarınkine nazaran iptidai konumda
olmuştur. Bu bakımdan bedevî toplumlarda yaşamakta olan insanlar nispeten dar mekanlarda ve birbirine
yakın konumda yaşamaktaydılar. Oysa şehir hayatında bu insanlar birbirlerinden uzak evlerde yaşamaya
başadırlar, buna bağlı olarak aralarındaki gündelik ilişkiler azaldı. Bununla birlikte hükümdar toplumun
ileri gelen insanlarını muhtelif görevlerle birbirlerinden uzak bölgelere gönderecek ve aralarındaki
bağ bu doğrultuda azalıp kopacaktır. Diğer bir bakımdan nesep asabiyesinin zayıflamasına paralel
olarak devlet yöneticisi kendi kavminin dışında yer alan kimselerden paralı ordu kuracak ve bu orduyu
güçlü teçhiz ettiği nispette devletin devamlılığını sağlayacaktır. Aksi taktirde devleti düşmanlara karşı
koruyacak kendisini bu nispette savunacak gücü olmayacaktır (Arslan, 1987: 151).
Hulasa olarak baktığımızda devleti var eden yegâne duygunun asabiye temelinde içte ve dışta
oluşabilecek tehlikelere karşı tebaayı korumak ve mal güvenliğini sağlamaktır. Yani devletin kuruluş
amacı can ve mal güvenliğini tesis etmek olduğu bilgisine ulaşılmıştır. Bu sebepten devleti fesada
uğratan ve nihayete götürecek olan etmenleri İbn Haldun şu şekilde terennüm etmiştir:
Bil ki, devlet iki temel üzerine kurulur. Bu temelden biri şevket ve asabiyet olup, kuvveti ordudan
ibarettir. İkinci temel asker beslemek için ve devletin her halinde ve zorluklara katlandığı vakit muhtaç
olduğu paradır. Bundan dolayı devlete husule gelecek fesat ve bozgunculuk bu iki temel ‘in zaafından
ileri gelir. (İbn Haldun, 1991: 97)
386
Bunun yanında hükümdar devleti kendi nesebinden kimselerle kurar ve kendine karşı isyan edenleri
bunlar yardımıyla tarumar eder ve yener. Ülkenin çeşitli yerlerine onları memur eder, vezirleri onlardan
seçer, vergileri bunlar vasıtasıyla toplar. Çünkü hükümdarın tebaanın can ve mal güvenliğini sağlamada
yani galebe çalmada bunlar yardımcı olmuştur. Lakin devletin hadarî evreye intikali ile ikinci evrede
onları istibdadı altına alır ve tek güç olarak karşılarına çıkar. Devamında kendi nesebinden olan kimseleri
devlet işlerinden ve kendi etrafından uzaklaştırır. Artık devlet görevine hükümdar devşirmelerden
ve azatlılardan olmak üzere yeni kimseler seçer. Ve bu sebepten hükümdar artık kendi tahakkümünü
kurmuş olur ve asabiye nesep asabiyesinden sebep asabiyesine intikali gerçekleşmiştir (İbn Haldun,
1997: 460-461).
Yukarıda da anlatıldığı üzere bir devleti içte ve dışta mevzubahis olan düşmanlara karşı korumanın
yegâne yolu koruyucu bir asker zümresine sahip olmaktır. Diğer taraftan sürekli genişleyen bir uygarlık
için askerin yanında uzak beldeleri koruyacak polis birliklerine, adaleti sağlayacak yargıçlara ve muhtelif
devlet görevlerini yerine getirecek sivil bürokratlara ihtiyacı vardır (Arslan, 1987: 152-153). Bundan
dolayı zikredilen görevlere getirilen görevlilerin maaşını ödemek için devletin her daim paraya ihtiyacı
vardır. İbn Haldun açısından bakıldığında devletin malum olan parayı elde etmesinin tek ve sağlıklı
yönü vardır o da toplamış olduğu vergilerdir. Bu vergilerinde sürekli ve sağlıklı bir biçimde devlet
kasasına gelmesi için devletin ekonomik temelleri iyi olması gerekir (Arslan, 2019: 126). Vergilerin
devlet tarafından adaletli bir biçimde toplanmasının yanında İbn Haldun açısından bir devletin halkından
alacağı vergi miktarı ne kadar az olursa o devlet gücüne güç katar. Çünkü tebaa vergilerin az olması
hasebiyle çalışmaya heves eder ve devlet zengin ve bayındır bir hale gelir. Vergilerin artmasıyla birlikte
ise içtimai çözülmeler zuhur edecek ve sorunlar birbiri ardınca artarak devam edecektir (İbn Haldun,
1991: 58-60).
Bir devletin iptidai aşamada, ahirine nazaran fazla paraya ihtiyacı yoktur. Çünkü devletin toprakları
daha sınırlı durumda olup bahsi geçen güvenlik güçlerine ve muhtelif bürokratlara buradan hareketle
birtakım kurumlara ihtiyacı yoktur veya tam anlamıyla komplike bir hale bürünmemiştir. İptidai aşamada
hem devlet yöneticisinin hem de halkın ihtiyaç ve giderleri müsriflik derecesine ulaşmamış, daha ilken
ve temel ihtiyaçlar nazarındadır. Diğer taraftan tebaa ve lider arasında asabiye bağının güçlü olması
hasebiyle devlet ve millet yek vücut olmakta ve dayanışma temelli hareket etmektedirler. Bu sebepten
daha sonraları parayla yapılan ve yaptırılan işler birliktelik bilinciyle el birliğiyle yapılmaktadır.
Lakin ilerleyen safhalarda hükümdar kendi kavminden uzaklaşmakta ve yabancı olanlarla birliktelik
kurmaya başladığında onlara hizmet bedeli olarak belli bir miktar para vermek mecburiyetindedir. Bu
kimseler maaşlarını aldıkları taktirde devlete hizmet edecek maaşları azaldığında veya ödenmediğinde
hoşnutsuzluk ortamı oluşup, bu kimseler hükümdardan uzaklaşmaya hatta düşmanlarıyla birlikte hareket
etmeye dahi başlayacaklardır (Arslan, 1987: 153-154).
Ezcümle devlet asabiye ve ekonomi temelli oluşan bir yapı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu açıdan
devletin varlığı ve devamı asabiyenin güçlü olmasına ve bu doğrultuda ekonominin sağlam temeller
üzerine oturtulmuş olmasından geçer. Lakin devletin gelişmesi, bayındır hale gelmesi, refah seviyesinin
artmasına mukabil hükümdarın bedevî durumdaki sert duruşunu muhafaza edememekte ve israfa,
rehavete ve gösterişe merak sarması her anamda devletin sonunu getiren etmenlerin başında gelmiştir.
Bu açıdan iç ve dış sorunların tazyiki ve bertaraf edilmesi hem güçlü bir ekonomiye hem de İbn Haldun
nazarında asabiyenin güçlü olmasından geçer. Aksi taktirde devlet bertaraf olacak ve nihayete erecektir.
Diğer taraftan ekonominin bozulması ve asabiyenin zayıflaması toplumsal ahlakın da bozulmasına
zemin hazırlayacaktır.
İbn Haldun ekonomik bozulma veya buhran dönemlerinde toplumsal hayatta yaşanan bir takım
ahlaki sıkıntıların zuhur ettiğini dile getirmiştir. Bedevî durumda halk aza kanaat etmekte ve zaruri
ihtiyaçları dışındakine meyletmemektedir. Lakin bolluğun ve refahın hâkim olduğu hadarî toplum
durumunda hükümdar ve ricali rahata ve müreffeh yaşam tarzına alışmış durumdadırlar. Bahsi geçen bu
ekonomik bolluk ve gelişme sonsuza kadar böyle gitmeyecek ve belli bir sınırda duracak ve hükümdarın
387
ve eşrafının bitmek bilmeyen ihtiyaç ve arzularını karşılayamaz hale gelecektir. (Arslan, 1987: 165).
Bu duruma Osmanlı tarihi kapsamında verilecek en iyi örneklerinden bir tanesi celali isyanlarıdır.
Bu isyanların çıkma sebebi olarak devlet idaresinin ehil olmayanların eline geçmesi, para ayarının
bozulması, ekonomik durumun her geçen gün kötüye gitmesi ve devlet yöneticilerinin meşru olmayan
yollara sapıp halka zulüm yapması olarak bilinmektedir (Şahin, 2003: 6). Buradan da anlaşılacağı üzere
herhangi bir toplumda meydana gelen ekonomik bir buhran o toplumun ahlaki yapısını da etkilemekte
ve çeşitli isyanların çıkmasına sebep olmaktadır.
İbn Haldun’a göre şehir hayatı veya uygarlığın kendisi hem fiziksel hem de ruhsal bakımdan insanı
olumsuz etkilemesinin yanında ahlakını da kötü yönde etkilemektedir (Arslan, 2019: 134). Bedevî
toplumların daha insancıl ve ahlaklı olduğuna değinen İbn Haldun hadarî toplumların gereğinden fazla
lükse ve şatafata meylettikleri dile getirip bu bolluk durumunun onların ahlaki durumlarına olumsuz
yönde etki ettiğini dile getirmektedir, hatta hadarî nitelikteki toplumların dünya nimetlerine çokça
alıştığını dile getirmekte ve onları güçsüz bırakan ve direncini kıran şeyin içinde bulunmuş oldukları
bolluk durumu olduğunu dile getirmektedir. Bunun yanında bolluk ve kıtlığın inançlar üzerinde de
yoğun etkisinin olduğuna değinen İbn Haldun çölün ücra köşelerinde yaşayıp azla yetinen ve dünya
nimetlerinin çoğundan el çekmiş olanlar Allaha ibadet etmeye ve dinini yaşamaya özen gösterirken,
kentlerde yaşayanlar ise bolluğun getirmiş olduğu rehavet ortamında ihmalkâr davranmakta ve dinin
gereklerini yerine getirmemektedirler. Bundan dolayı kır yaşantısında dindarların sayısı fazla iken
şehir hayatında oldukça azdır. İnsan eylemlerinin ve davranışlarının genel belirleyici etkeni olan şeyin
alışkanlıklar olduğunu dile getiren İbn Haldun insan karakterini ve ahlakını belirleyen temel etkenin
içerisinde yaşamış olduğu toplumsal hayatta arar. Her daim dile getirmiş olduğumuz gibi bedevî
toplumlar iptidai yaşam şartları içerisinde olmasının bir getirisi olarak ahlaki anlamda bozulmamış ya
da bozulmaya fırsat elde edememiştir. Lakin hadarî toplumlarda insanlar temel yaşam şatlarının çok çok
üzerinde bir seviyede oldukları için farklı alışkanlık edinip ahlaklarını da bu nispette iyi ya da kötü yönde
değiştirmişlerdir. Hadarî toplumlar bolluğa o kadar alışmıştırlar ki toplum nihai gelişimini tamamlayıp
zayıflamaya başladığında insanlar hastalanır ve ölüme giderlerdi. Çünkü her şeyin fazlasına alışan hadarî
cemiyet insanı yokluk durumu ile karşılaştığında hem psikolojik hem de biyolojik anlamda vücutları
kaldırmaz durumu gelmiştir (İbn Haldun, 2014: 171-174). Bu sebepten bolluk dönemlerinde hayvansal
besinlere ve çeşitli yiyeceklere bünyesi alışan insanlar kıtlık dönemlerinde bu tür iaşelere ulaşamadıkları
için metabolizmaları zayıflayıp, bağırsakları kuruyup ve ani bir şekilde hastalığa yakalanacaklardır ve
ölümleri de ani olacaktır. İbn Haldun bu konuda yapmış olduğu tespitte kıtık ve sıkıntı dönemlerinde
ölenlerin ölümü açlıktan değil bilakis bolluk döneminde alışmış oldukları tokluktandır şeklinde terennüm
etmektedir (İbn Haldun, 2021: 272). Diğer taraftan ferdi ve toplumsal alışkanlıklara atıfta bulunan İbn
Haldun şu cümleleri zikretmektedir:
İnsan kendi alışkanlıklarının çocuğudur, yoksa kendi doğasının ve mizacını ürünü değil. İnsanın
içinde yaşadığı ortam, onu kendi karakterinin bir verisi ve alışkanlıklarının alanı haline geldikten sonra
onun kendi doğasının yerini alır. (İbn Haldun, 2014: 221)
Tüm bu anlatılanların yanında bolluğun ve refahın haddinden fazla olması ve bitmek tükenmek
bilmez talep ihtiyaçlar temel anamda ekonominin çarklarını bozar. Bunun yanında her şeyin fazlasına
sahip olan güruh fitne fesat çıkarmaya meyleder, çeşitli hileler yoluyla fazla kazanmanın gayrimeşru
yollarını arar ve fikri dünyası sürekli olarak bununla meşgul olur. Bu zuhur eden kötü huyun tezahürü
olarak yalancılık, kumar, aldatma, hırsızlık, yalan yere yemin etme gibi muhtelif hayasızlıklar ayyuka
çıkıp toplumun geneline sirayet eder. Kötü ahlakın bir diğer yansıması ise şehvet düşkünü olmaktır.
Bu konuda çeşitli mezheplerden alıntı yapan Haldun insanların şehvet peşinde koşup zina yapanların
çok büyük günah işlediğine değinirken toplumsal anlamda nesilleri birbirine karışıp toplumun genel
durumunu bozduğunu dile getirmektedir (İbn Haldun, 1991: 297-303).
388
SONUÇ
İbn Haldun insanların dünyaya münferit olarak gelmeleri rağmen ferdi olarak hayatlarını idame
ettiremeyecekleri konusuna değinmekte ve toplum birlikteliğinin zorunlu bir etken olduğunu dile
getirmiştir. Lakin bir arada yaşayan insanın diğer hemcinsine karşı şiddet eğiliminde olma durumu
vardır ve bu durum insan nesli için tehdit niteliğinde bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Diğer
taraftan insanın insana mukavemet göstermesi hayatta kalmak ve günlük yaşamını idame ettirmek
için elde etmiş olduğu mala da zeval getirecektir. Bunun neticesi olarak bir üst merci ve hükmeden
olarak insanlar devleti kuran, can ve mal güvenliğini tahsis edecek olan hükümdara ihtiyaç duyarlar.
Bu doğrultuda hükümdar kendi nesebinden yola çıkarak insanların en temel ihtiyaçlarını gözeterek bir
devlet oluşturur ve yönetimini kendi nesebinden olan insanlarla sağlar.
Bu doğrultuda Devletin esas amacı insanları bir arada tutma, can ve mal güvenliği sağlamak temel
amacıdır. Bu minvalde kurulan devlet esasında ilk etapta nesep asabiyesi üzerine teşekkül etmiş ve
kuruluşu ve gelişimi bu sayede olmuştur. Lakin devletin bedevî hayat tarzından uzaklaşarak hadarî
hayat tarzını benimsemesiyle birlikte bedevî alışkanlıklar unutulup hadarî alışkanlıklar edinilmiştir.
Devletin ve hükümdarın esas amacı birlik ve beraberliği kuvvetli bir toplum inşa etmektir. Yani asabiyesi
güçlü bir toplum. Nitekim hadarî aşamadan itibaren hükümdar birtakım alışkanlıklarını unutup yeni
alışkanlıklar edinme eğilimindedir. Bunlardan belki de en önemlisi nesep asabiyesini terk edip yerine
sebep asabiyesine bırakması durumudur. Bu durumda mülkü el birliğiyle kurmuş olduğu kimselere sırt
çevirir ve onlarla arasına yeni kimseleri koyar. Devlet kademelerine devşirmeleri ve azatlıları yerleştirir,
kendi nesebinden olan askerlerin yerine paralı askerler tahsis eder, haciplik kurumunu inşa eder ve
halk ile arsasına ulaşılmaz bir duvar örmüş olur. Tüm bunların yanında hükümdarın şan şöhret peşinde
koşması, lüks ve şatafata önem vermesi vs. buna binaen israfın had safhaya ulaşması halka fazla vergiler
yüklenmesine sebep verir. Ve nihai olarak mensup olduğu mülk için savaşan değil para için savaşan
askerler, ürettiğinin büyük kısmını vergi olarak devlete vermek zorunda kalan halk ve buna benzer
sebeplerden ötürü devlet esas amacını yerine getiremez olur ve sonuç olarak yıkılması kaçınılmaz olur.
KAYNAKÇA
Arslan, A (2019). İbn Haldun (4. Baskı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Arslan, A (1987). İbn Haldun’un İlim ve Fikir Dünyası. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Andıç, F. , Andıç, S. Ve Koçak, M. (2009). İbn Haldun Hayatı ve Eserleri Üzerine Düşünceler. Ankara: Alternatif
Politikalar Merkezi Yayınları.
Bursalıoğlı, S. (2007). İbn-i Haldun Sosyolojisinde Asabiyet Bağları, Devlet ve Kamu Maliyesi. Celal Bayar Üni-
versitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(2), 43-56.
Çilingir, L (2009). Farabi ve İbn Haldun’da Siyaset (1.Baskı). Ankara: Araştırma Yayınları.
Fromherz, Allen J (2018). İbn Haldun Hayatı ve Dönemi (1. Baskı) (Çev: Yusuf Selman İnanç). İstanbul: Ketebe
Yayınları.
Gauchet, Marcel (2018). Anlam Borcu ve Devletin Kökenleri. İlkellerde Din Ve Siyaset. Akali Cemal Bâli (Edt.),
Devlet Kuramı. Ankara: Dost Yayınevi.
Hassan, Ü (2019). İbn Haldun Metodu ve Siyaset Teorisi (7.baskı). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
İbn Haldun (2020). Bilim ile Siyaset Arasında Hatıralar (çev: V. Akyüz). İstanbul: Dergâh yayınları.
İbn Haldun (1997). Mukaddime 1.Cilt (Çev: Z. K. Ugan). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
İbn Haldun (2021). Mukaddime (3. Baskı). (Çev: Süleyman Uludağ). İstanbul: Dergâh Yayınları.
İbn Haldun (2004). Mukaddime 1.cilt. (Çev.: Halil Kendir). Ankara: Yeni Şafak Yayınları.
İbn Haldun (2014). Mukaddime 1. cilt. (Çev: Sevim Belli). Ankara: Onur Yayınları.
389
İbn Haldun (1991). Mukaddime 2. Cilt (Çev: Z. K. Ugan). İstanbul: Milli Eğitim Yayınları.
Karagül, M. (2016). İbn-İ Haldun’da Asabiyet İle Devlet Ve Mülk İlişkisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi
ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(6), 47-59.
Kongar, E (1978). İbn Haldun ve Asabiyet. Ulusal Kültür Dergisi, 1(2), 183-190.
Kurtkan Bilgiseven, Â. (1994). Sosyal Bilimler Metodolojisi. İstanbul: Filiz Kitapevi.
Okandan, Recai G. (1968). Umumi Amme Hukuku. İstanbul: Fakülteler Matbaası.
Oppenheımer, f. (1984). Devlet (1.baskı). (Çev: Alaettin Şenel, Yavuz Sabuncu). Ankara: kaynak yayınları.
Rüşd, İbni (2020). Siyasete Dair Temel Bilgiler (1. Baskı). (Çev: Muharrem Hilmi Özev). İstanbul: Karbon Ki-
taplar.
Sâtî el-Husrî. (2001). İbn Haldun Üzerine Araştırmalar. (Çev: Süleyman Uludağ). İstanbul: Dergâh yayınları.
Şahin, Dilek (2003). 17. Yüzyılın ilk yarısında Anadolu’da Celali İsyanları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
İstanbul üniversitesi, sosyal bilimler enstitüsü, İstanbul.
Uludağ, S. (2015). İbn Haldun Hayatı, Eserleri ve Fikirleri (2. Baskı). Ankara: Harf Yayınları.
Uygun, O. (2019). İbi Haldun’un Toplum ve Devlet Kuramı. İstanbul: On İki Levha Yayınları.
Ülken, Hilmi Z. Ve Fındıkoğlu, Ziyaeddin F. (1940). İbn Haldun. İstanbul: Kanaat Kitabevi.
Yıldırım, E (2007). İbn Haldun’un İktisadi ve Mali Düşünceleri. Ankara: Vergi Denetlemeleri Derneği Eğitim
Yayınları.
Yıldız, M. (2022). İbn Haldun’un Tarihselci Devlet Kuramı.
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/803704. Erişim Tarihi: 10.10.2022
Zorlu, A. (2020a). İbn Haldun’da Beden İnşası Açısından Bedevî Ümran ve Hadarî Ümran. Selçuk Üniversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, 43, 177-192.
Zorlu, A. (2020b). Gereksinimlerin, İhtiyaçların ve Arzuların Dönüşümü Bağlamında İbn Haldun’un İhtiyaçlar
Kuramı. Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi, 12(2), 487-528.
390
İBN HALDUN PERSPEKTİFİNDEN GÖÇ OLGUSU31
Deniz Büşra KUT1

1
Sosyal Bilimler Enstitüsü SAB Yüksek Lisans Öğrencisi, Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale, Türkiye
ORCID Code: 0000-0002-6821-2566
Doç. Dr. Abdülkadir ZORLU2

2
Sosyoloji Bölümü, Kırıkkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Kırıkkale, Türkiye
ORCID ID: 0000-0002-0074-2296
ÖZET
Göç konusu geleneksel toplumlarda temel sorunlardan birisidir. Günümüzde ise savaşlar, ekonomik
krizler, gelir adaletsizlikleri, dini ve kültürel baskılar gibi nedenlerle tüm dünyayı ilgilendiren uluslararası
bir sorun haline gelmiştir. Bu çalışmanın temel amacı İbn Haldun’a göre insanların neden göç etmeye
gerek duyduklarını ortaya koymaktır. İkinci amaç ise İbn Haldun’a göre insanların göç etme nedenleri ve
göç türleri arasındaki ilişkiyi tespit etmektir. Bunları yaparken göç ile ilgili en eski çalışmaları yapan ilim
insanlarından biri olan İbn Haldun’un perspektifinden göç olgusuna bakmak amaçlanmıştır. Bu çalışmanın
önemi ise göç olgusunun geleneksel toplumlarda nasıl ortaya çıktığını ortaya koymasıdır. Çalışmanın
kuramsal çerçevesinde ise bedevî, hadari, asabiyet, gibi kavramlar ele alınmıştır. Çalışmanın tarihselliği
nedeniyle nitel yöntem kullanılmış olup araştırma sorusu ‘’İbn Haldun’a göre insanlar neden göç etmeye
gerek duymuşlardır?’’ olarak belirlenmiştir. Göç olgusu Mukaddime isimli eser temel alınarak incelendiği
için doküman/metin analizi tekniği kullanılmıştır. Çalışmanın sonucu olarak şu bulgular tespit edilmiştir.
İlk önce İbn Haldun insanların genel olarak refah nedeniyle kentlere göç ettiklerini tespit eder. Kentsel
refah insanları çöllerden ve köylerden kentlere doğru göç etmelerini ana nedenidir. Ümranın ve şehirlerin
kökeninin ve kaynağının göçebeler olduğunu belirterek, insanların sürekli olarak bedeviden ve hadarîye
doğru göç ettiğini ifade eder. Bedeviler için şehirli olmanın bir gaye olduğu, bedevilerin bu gayeye doğru
koştuğunu, şehirlerin refahına ulaşmak için sürekli olarak şehirlere göç edildiğini tespit eder. İkinci olarak,
emeğinin karşılığını almayan zanaatçı ve çiftçilerin diğer hanedanlıklara göç ettiğini gözlemleyerek bir tür
emek göçünün örneklerini aktarır. Üçüncü olarak zulüm nedeniyle kente can ve mal güvenliğin olmaması
nedeniyle insanların göç edebileceğini zikreder. Bu çerçevede bürokrat ve alimlerin hacca gitmek bahanesiyle
hanedanlıktan ayrıldıkları başka hanedanlığa görevler için göç ettiklerini gözlemlerler. Dördüncü olarak İbn
Haldun’a göre çöküşteki kentlerde can ve mal güvenliğinin ortadan kaybolması nedeniyle güvenli kentlere
doğru kitlesel göç akımının gerçekleşmesidir. Aynı zamanda çöküşteki kentlerden zorunlu ihtiyaçlarını
karşılamak için kırsala ve köylere doğru tersine göçün yaşandığını gözlemler. Özetle İbn Haldun kavramsal
olarak refah göçü, beyin göçü, hac göçü, emek göçü ve politik göç olarak ifade edebileceğimiz konuları, göçe
neden olan olguları örnekleriyle ele alır. Bu çerçevede İbn Haldun göç kuramlarının bir öncüsü sayılabilir.
Anahtar Kelimeler: Bedevi, Hadari, Asabiyet, Göç
31 Bu çalışma Kırıkkale Üniversitesi SBE Sosyoloji Anabilim Dalında Doç. Dr. Abdülkadir ZORLU danışmanlığında hazır-
lanan “İbn Haldun ve Göç” isimli Yüksek Lisans tezinden üretilmiştir.
391
THE PHENOMENON OF MIGRATION FROM THE PERSPECTIVE OF İBN

HALDUN
ABSTRACT
Migration is one of the main problems in traditional societies. Today, it has become an international
problem that concerns the whole world due to reasons such as wars, economic crises, income injustices,
religious and cultural pressures. The main purpose of this study is to reveal why people need to migrate
according to Ibn Khaldun. The second purpose, according to Ibn Khaldun, is to determine the relationship
between the reasons for people’s migration and the types of migration. While doing this, it is aimed to
look at the phenomenon of migration from the perspective of Ibn Khaldun, one of the scientists who
made the oldest studies on migration. The importance of this study is that it reveals how the phenomenon
of migration emerges in traditional societies. In the theoretical framework of the study, concepts such
as bedouin, hadarî, asabiyya were discussed. Due to the historicity of the study, the qualitative method
was used and the research question was determined as “Why did people need to migrate according to
Ibn Khaldun?” The document/text analysis technique was used because the phenomenon of migration
was examined on the basis of the Muqaddimah. As a result of the study, the following findings were
determined. First of all, Ibn Khaldun finds that people migrate to cities because of welfare in general.
Urban prosperity is the main reason why people migrate from deserts and villages to cities. Noting
that the origin and source of Umra and cities are nomads, he states that people constantly migrate from
Bedouin and Hadarî. He finds that for the Bedouins, being a city dweller is a goal, that the Bedouins are
running towards this goal, and that they constantly migrate to the cities in order to achieve the welfare of
the cities. Secondly, he cites examples of a kind of labor migration by observing that unpaid craftsmen
and farmers migrated to other dynasties. Thirdly, he mentions that people may migrate to the city due
to persecution and lack of security of life and property. In this context, they observe that bureaucrats
and scholars migrate to another dynasty, from which they left the dynasty, on the pretext of going on
pilgrimage. Fourthly, according to Ibn Khaldun, it is the mass migration flow towards safe cities due
to the disappearance of security of life and property in cities in decline. At the same time, he observes
that there is reverse migration from the declining cities to the countryside and villages to meet their
essential needs. In summary, Ibn Khaldun deals with the concepts of welfare migration, brain drain,
pilgrimage migration, labor migration and political migration, with examples of the phenomena that
cause migration. In this context, Ibn Khaldun can be considered a pioneer of migration theories.
Keywords: Bedouin, Hadari, Asabiyya, Migration
GİRİŞ
İnsanlar ve toplumlar tarihin ilk zamanlarından günümüze kadar olan süreçte farklı nedenler
dolayısıyla göçler gerçekleştirmişlerdir. İnsanların ve toplumların göç etme nedenlerine bakıldığında
ise her bireyin ve toplumların farklı farklı nedenlerle göç ettikleri görülmüştür. İnsanların ve toplumların
göç etme nedenlerinin farklı olması göç etme sonuçlarında da farklılıklar meydana getirmiştir. Bir diğer
önemli nokta ise göç kavramının modern dünyada var olan bir kavram olarak görülmesidir. Göç insanlığın
var oluşundan günümüze kadar olan süreçte hep var olmuştur. Fakat göç kavramı yeni bir kavram olarak
görülmektedir. Bu nedenle göçün geçmişte var olan ve bahsedilen bir kavram olduğunu göstermek
için eski çağlarda yaşamış olan İbn Haldun önemlidir. İbn Haldun yazmış olduğu Mukaddime’de dini,
sosyal, politik, ekonomik birçok konuyla ilgili bilgiler vermiştir. İbn Haldun göç ile ilgili ise insanların
neden göç ettiği sorusuna yanıt vermiştir. İkinci olarak ise İbn Haldun insanların ve toplumların göç
etme nedenlerine bağlı olarak göç türeleri ile ilişki kurmuştur. Burada istenen iki amaç ise İbn Haldun’a
göre insanlar neden göç etmişlerdir. İkinci olarak ise insanların ve toplumların göç etme nedenlerine
bağlı olarak hangi göç türleri ile aralarında ilişki vardır? Bu iki amaç etrafında bu soruların cevapları
aranacaktır.
392
‘’Bir kişinin veya bir grup insanın uluslararası bir sınırı geçerek veya bir devlet içinde yer değiştirmesi.
Süresi, yapısı ve nedeni ne olursa olsun insanların yer değiştirdiği nüfus hareketleridir’’ (IOM, 35-
36). ‘’Göç (az veya çok) bireylerin ya da grupların sembolik veya siyasal sınırların ötesine, yeni
yerleşim alanlarına ve toplumlara doğru kalıcı hareketini içerir’’ (Marshall, 2005: 685). Göç tanımlarına
bakıldığında tüm tanımlarda iki ortak özellik öne çıkmaktadır. Bunlardan birincisi göçün bir yerden bir
yere yapılan bir hareketlenme olduğudur. İki yerleşim alanı arasında gerçekleşen bir olgu olduğu üzerinde
durulmuştur. İkinci ortak özellik ise göçün kimler tarafından gerçekleştirildiğidir. Gerçekleştirenlerin
ise bireyler ya da insan toplulukları olduğu üzerinde durulmuştur (Özdemir, 2008: 10). Göç, insanların
sosyal, ekonomik, siyasi veya doğal nedenlerden dolayı coğrafî olarak yer değiştirmesi biçiminde
tanımlanabilir. İnsanlar bazen çalışmak, iş aramak ve daha konforlu bir hayat sürebilmek için gönüllü
olarak doğup büyüdükleri yerlerden ayrılırken bazen de savaşlar, baskılar, sürgünler veya doğal afetler
gibi zorunlu sebeplerle yaşadıkları yerlerden göç etmektedir (Adıgüzel, 2016: 1).
‘’Göç olgusu, insan türü ile sınırlanamayacak kadar geniştir. Bazı hayvanlar, beslenme ve doğal
koşullar gereği göçebe bir hayat yaşamaktadır. Bu doğrultuda düşünürsek insanlık tarihi ile göç,
birbiriyle paralel giden bir varoluş içinde olmuşlardır’’ (Hurma, 2003: 71). Göçün tanımı ile ilgili fikir
birliğine varmak ne kadar zor ise göç türlerini kesin sınırlarla ayırmakta da o denli güçtür. Bu çalışma
da ise İbn Haldun’un perspektifinden bu ayrımlar yapılmaya çalışılacaktır.
1.İBN HALDUN’A GÖRE İNSANLARI GÖÇE İTEN SEBEPLER

İbn Haldun insanların neden bulundukları yerlerde kalmayıp başka yerlere göç ettiklerini merak
etmiştir ve araştırıp görüşlerini ifade etmiştir. İbn Haldun diğer ilim insanları gibi insanın sosyal bir
varlık olduğunu ifade etmiştir. İnsan doğası gereği tek başına yaşayamaz insanın diğer insanlarla ilişki
içinde olması, temel ihtiyaçlarını karşılaması gerekmektedir. Bu durum ise gönüllük esasına bağlı
değil tam tersi insanın doğasının bir zorunluluğudur (Yıldırım, 1990: 53). İbn Haldun bu görüşünü dini
temellere dayandırarak Allah’ın doğuştan insanı birtakım ihtiyaçlarla donatarak yarattığını ifade etmiştir.
Bu ihtiyaçlardan biri beslenme ihtiyacıdır. Allah insana besinleri vermiştir. Bunu elde etmek için ise akıl
vermiştir. Fakat insan gıdayı elde ederken başka birinin yardımına ihtiyaç duyacak şekilde yaratılmıştır.
Buna örnek olarak ise insanın temel besin maddelerinden biri olan buğdayın yetiştirilmesi, un haline
getirilmesi, undan ekmek haline getirilmesi için farklı farklı insanların iş bölümüne ihtiyaç duyulması
verilmiştir. Buğdayın ekmek haline gelmesi için bu aşamalardan geçmesi gerekirken buğdayın insanların
sofralarına gelmesinin yanı sıra onun un haline gelmesine kadar ekilmesi, biçilmesi sırasında da bir sürü
farklı alete ihtiyaç duyulmuştur. Bu aletleri üretmek için ise farklı insanların becerileri gerekmektedir.
Buğdayın tarladan çıkıp insanların sofrasına gelmesi için bu denli fazla iş bölümüne ihtiyaç duyması
bile insanların bir diğeri olmadan hayatlarını idame ettiremeyecekleri ve birbirlerine muhtaç olduğunu
göstermektedir. Bu nedenle insanlar en temel ihtiyaçlarından olan beslenme ihtiyacını gidermek için bir
araya gelmişlerdir. Bu durum ise belki de dünyadaki ilk insanların neden göç etmek zorunda kaldıklarını
anlatmaktadır (İbn Haldun, 2020: 125-126).
İnsanların bir araya gelmesinin bir diğer sebebi ise insanların güvenlik ihtiyacıdır. İnsanlar
ilk zamanlar doğayla iç içe savunmasız bir hayat yaşamaktaydılar. Doğayla iç içe hayat yaşamanın
güzellikleri olduğu kadar zor tarafları da mevcuttu. Bu zor taraflarından biri ise insanların ve hayvanların
aynı ortamı paylaşmasıydı. Hayvanlar insanların aksine güçlü, saldırgan ve fikir etmeyen varlıklar
olarak yaratılmışlardır. İnsanlar ise hayvanlar kadar güçlü varlıklar değillerdir. Allah bu eşitsizliği
gidermek için ise insanlara fikir ve el vermiştir. İnsanlar hayvanlardan korunmak için fikrini kullanarak
çeşitli aletler yaparak bu eşitsizliği ortadan kaldırmaya çalışmıştır (Altay, 2019: 100). İnsanların bir
diğer güvenlik ihtiyacı ise kendi cinsi olan insana karşı olmuştur. Thomas Hobbes insan doğası gereği
bencil bir varlıktır diyerek insanın yaratılıştan bir başkasının hayatını yok etmeye meyilli olduğunu dile
getirmiştir. Doğal durumda her insanın her şeyi yapmaya ve istemeye hakkı vardır. Özgürlüğünün sınırı
nerede başlayıp nerede bittiği belirsizdir. Bir insanın canı isterse diğerini öldürmeye, yerinden etmeye
veya malına kastetmeye hakkı olmadığını kimse iddia edemez (Hobbes, 2007: 94-95). Bu noktada
393
insanın hayvanlardan korunmak için yapmış olduğu silahlarda işe yaramaz çünkü bu silahları yapmayı
akıl etmek her insanın aklına gelmiştir. İnsanın diğer insanlara üstün geleceği bir silahının olmaması
insanları toplu halde yaşamaya bunun için de belirli mekanlara göç etmeye itmiştir. İnsanlar göç ettikleri
bu mekanlarda ise insanı diğer insanlardan koruması için haklarını kendinden daha büyük bir otoriteye
devretmiştir (İbn Haldun, 2020: 127-128).
İbn Haldun da birçok sosyal bilimci gibi insanların iki temel ihtiyaçtan dolayı göç ettiklerini ifade
etmiştir. İnsanlar ilk olarak beslenme ihtiyacına öncelik verip sulak alanlara ve tarım yapacakları alanlara
göç etmişlerdir. İbn Haldun’a göre insanlığın ilk uygarlık hali; bedevi ümran olarak ifade ettiği konar
göçerlik, göçebe halidir. İbn Haldun bedevi ümranın hadari ümrana göç etmek istediğini bu durumu
bir gaye, amaç haline getirdiğini söylemektedir. Bedevi ümranın hadari ümrana göç etmesinin sebebi
ise hadari ümranda gelir ve gider dengesi vardır. Hadari ümranda gelir ve harcamalar ne kadar artarsa
bu durum refah ve bolluğunda o denli arttığını göstermektedir. Bir ümran refah ve bolluk açısından ne
kadar ileride olursa şehirlerini ve bölgelerini o derece mamur hale getirir. Mamur olan şehirler ise o
topluma daha çok para kazandırır ve kazancın yüksek olmasıyla harcamalarda yüksek olur. Bu nedenle
para kazanma hayali kuran, daha refah bir ümranda yaşamak isteyen bedeviler ise hadari ümranlara
göç ederler. İbn Haldun bedevi ümranlar bir yana refah içinde yaşayan ümranlara hayvanların bile
göç ettiğini ve bu şehirlerin etrafında toplandığını ifade etmiştir. Bu konu özelinde ise kuşları örnek
vermiştir. Kuşların zengin ve servet içinde yaşanan, bolluğun çok olduğu, sofralarında her şeyin olduğu
evlerin etrafında uçtuğunu ifade etmiştir. Çünkü bu evlerde bolluk o denli fazladır ki yenen ekmeklerin
kırıntıları bile kuşları doyurmaya yetmektedir. Fakir, servet sahibi olmayan toplumların evinin etrafında
ise ne bir kuş ne başka bir hayvan bulunmaz. Çünkü bu toplumlar kendi karınlarını zor doyururlar.
Aynı zamanda hadari ümranda yaşayan halk ellerindeki servetin fazla olması sebebiyle bu servetten
fakirlere de yardım yaparak onlarında durumlarını iyileştirirler. İbn Haldun’a göre bedevi ümrandan
kırsaldan hadari ümranlara şehrin refahı, rahatlığı ve sükûneti için taşınırlar, göç ederler. Hayvanlar
bile o şehrin evleri etrafına toplanırlar (İbn Haldun, 1991: 273-274). İkinci olarak ise kendisini güvende
hissetmeyen insan kendisini hem doğadan hem de kendi cinsinin zulmünden korumak için göç etmiştir.
Bu nedenler ilk olarak insanları ümran olmaya itmiştir. İbn Haldun ise bedevi ümranın hadari ümrana
göç etmesinin bir diğer sebebini ise zulüm olarak ifade etmiştir. Burada ifade edilen zulüm ise fiziksel
bir anlayıştan ziyade halkın zorluklarla kazandığı malını elinden almaktır. Malları zorla ellerinden
alınan halk ne kadar çok kazanırlarsa kazansın mallarının yağma edileceğini bildiği için üretim yapacak
hevesleri kalmaz. Bu nedenle halk çalışmayı bırakır. Zulmün fazlalığı veya azlığı ise halkın üretimdeki
devamlılığını belirler. Zulmün şiddeti ne denli fazla olursa halkın çalışmaktan kaçınması da o denli fazla
olur. Zulmün az olması ise iş bırakmayı o derece az hale getirir. Halkın çalışmayı bırakması ise zamanla
yaşadıkları toplumun mamurluğunun gerilemesine neden olur. Ümranın gerilemesi ise ekonomiyi kötü
yönde etkileyip halkın kazanç kaynağının yok olmasına neden olur. Bu zulme dayanamayan bedevi
ümran ise çareyi göç etmekte bulur (İbn Haldun, 1991: 76). Burada da ifade edildiği üzere ilk insanın
mağaralarından çıkıp yerleşik hayata geçmesi ve toplum olma sürecinde önemli olan beslenme ve
güvenlik ihtiyacı İbn Haldun’un bedevi ümranın hadari ümrana göç etmesinde etkili olan iki ana neden
olarak karşımıza çıkmaktadır.
2.İBN HALDUN’A GÖRE GÖÇ TÜRLERİ
2.1.Refah Göçü
İbn Haldun Mukaddime’de açık açık bir göç başlığı açıp göç kavramını anlatmasa da İbn Haldun
Mukaddime’nin birçok farklı bölümünde göç kavramından, nasıl gerçekleştiğinden bahsetmiştir. İbn
Haldun toplumların ilk etapta bedevi ümrandan hadari ümrana göç ettiğini ifade eder. Zamanla ise
hadari ümranda da yaşanan sorunlar dolayısı ile toplumlar hadari ümrandan bedevi ümrana ya da hadari
ümrandan diğer hadari ümrana göç ederler. İbn Haldun bedevi ve hadari ümranların birbirinden farklı
394
olmasını göçebe ve yerleşik olmasının yanında bu toplumlar arasında var olan üretim biçimlerinin
farklılıklarına bağlamıştır.
İlk olarak bedevi toplumlardan hadari ümranlara neden göç ettiklerine bakılacak olursa ilk göze
çarpan neden üretim biçimlerinin farklılık arz etmesi sonucu ortaya çıkan refah sorunudur. ‘’O’na göre
ister göçebe ister yerleşik olsun toplumsal yaşamın temeli ekonomik etkinliklere bağlıdır. Ne zaman ki,
insanlar kendi ihtiyaçlarından fazla (artı(k) ürün) bir zenginlik ve büyüme elde ederler, işte o zaman
yerleşik yaşama geçmeye başlarlar’’ (Polat, Sucu Polat, 2017: 1330) İbn Haldun’un toplum türlerinin
ayrımı aslında üretim ve tüketim kaynaklı olmalarına göre de değişiyor diyebiliriz. İlk yaşam biçimi olan
bedevi ümranların geçimlerini tarım ve hayvancılık gibi basit ekonomik faaliyetler ile sağlamaktadır.
Bedevi ümranların geçim kaynağı olarak gördükleri bu faaliyetleri yapmalarının sebepleri ise etraflarında
boş arazilerin çok olması, bu arazilerin ya tarım faaliyetleri için uygun olması ya da mera alanları
olup hayvancılık için uygun olmasıdır (İbn Haldun, 2020: 273). ‘’Bedevilerin, tarım ya da çobanlık
üretiminde bulunmalarına, belirli coğrafî konumlarda olmalarına, kavimlerinin gelenek-göreneklerine
göre gelişme farklılıkları, dereceleri olmaktadır. Yalnızca çobanlıkla uğraşanlar bile, ürettikleri hayvan
cinsine göre gelişkinlik derecelerine ayrılırlar’’ (Hassan, 2010: 191). Toplumların birbirleri arasında
meydana gelen bu değişiminin asıl sebebi ise üretim tarzlarında meydana gelen değişimlerdir. ‘’Bedevȋ
umrȃn aşamasında “ihtiyaç ekonomisi”, ikincisi hazerȋ umrȃnın ilk aşamalarında “refah ekonomisi” ve
hazerȋ umrȃnın ileri aşmalarında “lükse dayalı arzular (tüketim) ekonomisi” olmak üzere üç tür ekonomi
türünün ve rejiminin uygulandığı ifade edilebilir’’ (Zorlu, 2020a: 516).
İbn Haldun görüldüğü üzere toplum tiplerini ekonomik temelli farklılıklar temelinde ayırmıştır.
Bedevi ümran basit düzeyde tarım ve hayvancılıkla uğraşan ihtiyaçlarını karşılamayı amaç edinen
toplumlardır. Bedevilerin zamanının çoğu geçimlerini sağlamak için çalışmakla geçer ve boş zamanları
yok denecek kadar azdır. Buna karşılık hadari ümranlar zanaat, sanat ve ticaret gibi faaliyetlerde ilerlemiş
bu yollarla servet elde etmişlerdir. Servetlere sahip olan hadari ümranlar refaha ulaşmanın verdiği
ekonomik özgürlükle daha az çalışırlar. Hadari ümranda boş zaman kavramı ortaya çıkar. İnsanlar
bu kadar boş zamanı ise sanat ve ilim gibi faaliyetlerle ilgilenerek geçirirler. Bu ise hadari ümranın
gelişmesine sosyal, kültürel aktivitelerin çoğalmasına neden olur. Bu imkanlara sahip olan hadari ümran
ise bedevilerin hayalini kurduğu her şeye sahiptir. Bu nedenle bedevilerin hadari ümrana göç etmek
istemeleri bir amaç, bir gaye olarak hep akıllarının bir köşesinde var olmuştur. ‘’Bedevi ümrandan
hadari ümrana geçiş, İbn Haldun’a göre zorunlu bir süreçtir. Bir takım bedevi kabileler diğerleri arasında
sivrilerek ve onların bir kısmını da itaat altına alıp güçlenerek yıkılma aşamasına gelmiş bir devlete
saldırarak onu yıkar ve yerine geçer’’ (Yıldırım, 1990: 60).
İbn Haldun bedevi ümranın yaşamış oldukları çöllerin verimsiz topraklar olduğunu ifade etmiştir.
Bu topraklarda ot bile bitmediği, kuraklığında etkisiyle bedevilerin tarım yapmak amacıyla kendilerine
verimli ve sulak alanlar aradıklarını belirtmiştir. Bedevilerin ümranın tarım faaliyetlerine gelince
bedeviler tarlalardan elde ettikleri besinleri ham haliyle ya da basit işlemlere tabi tutarak tüketmektedirler.
Bu nedenle besinlerini kendi emekleri ile elde ettikleri için sulak alanlara ya da verimli topraklara göç
etmek zorunda kalmışlardır. Göç ettikten sonra bu topraklara yerleşerek tarım yapmışlar ve hayatlarını
bu şekilde devam etmişlerdir. Bu nedenle bedevi toplumlarının hepsinin göçebe toplumu olduğunu
söylemek yanlış bir ifadedir. Tarımla uğraşan bedevi ümran genelde yerleşik hayat yaşamışlardır (İbn
Haldun, 2020: 275-277).
İbn Haldun’a göre bedevi ümran zamanla hadari ümran olma yönünde ilerlemiştir. Bedevî ümranda
yaşayan insanların gayesi hadari ümran olmaktır. Bedevi ümrandan hadari ümrana geçiş birden meydana
gelmemiştir. İlk olarak göçebe yaşayan toplumlar daha sonra yarı-göçebe toplum olmuşlardır. En son
aşama olarak ise yerleşik hayata geçmişlerdir. Bu geçiş süreci Mukaddime’de kimi zaman daha medeni
bir hayata geçiş, kimi zaman daha gelişmiş bir uygarlık olma, kimi zaman ise yerleşik hayata geçiş olarak
nitelendirilmiştir (Şen, 2010: 23-24). Hadari ümrana göç eden toplumlar ilk olarak şehirler kurmuşlardır,
395
zamanla nüfusları artmış, tarım ve hayvancılık ise yerini ticaret, zanaat, sanat gibi faaliyetlere bırakmıştır.
Medeniyetin yolu bu toplumlara açılmıştır (Polat, Sucu Polat, 2017: 1330-1331).
İbn Haldun ise bedevi yaşam tarzına sahip olan toplumların hadari ümrana geçmesini farklı yönden
ele almıştır. İbn Haldun’a göre bedevi ümranlar kendilerine yetecek kadar üretim yapıp daha fazlasına
göz dikmiyorlardı. Fakat zamanla ihtiyaçlarından daha fazla üretip ellerinde daha fazlası birikmeye
başlayınca bedevi ümranlar yerleşik hayata geçip refah peşinde koşmaya başlamışlardır. ‘’İbn Haldun
gıda ve güvenlik ihtiyacını karşılayan ümranların bedenî arzulara ve lükslere yöneldiğini düşünür. Bu
bağlamda servet elde etme, refaha ulaşma ve üstün olma; bedenî arzulara ve lükslere ulaşmak için birer
araçtır’’ (Zorlu, 2020a: 508). Bedevi ümranların asıl gayesi zaten hadari ümranın sahip olduğu refahı,
lüksü ve bolluğu tatmaktır. Bu amacı taşıyan bedeviler ise fırsat ellerine geçtiğinde toplumsal iş bölümü
ve dayanışmayla birbirlerine destek olarak şehrin kurulmasını sağlarlar. İlk olarak göçebe yaşadıkları
için hayvancılık için uygun olan iklim ve toprak şartlarından uzaklaşarak şehir kurmaya elverişli alanlara
göçerler. Burada beslenmeleri için gerekenden daha fazla ve çeşitli ürünler üretip, giyim-kuşamlarını
değiştirirler. Tıpkı hadariler gibi saf ipekten yapılan kıyafetler giymeye başlarlar. İpek kumaş asırlar
boyunca sultanların, zenginlerin, refah seviyesi yüksek diğer grupların tercih ettiği bir kumaş olması
ve statü belirtmesi yönünden oldukça önemli olmuştur. Zamanla oturdukları evleri de yeterli bulmayan
bedeviler hadariler gibi bahçeleri, havuzları olan konaklar yaparlar. Sanatın da bu toplumlarda gelişmesi
sayesinde konaklarını süsleyip, sanat eserleriyle doldururlar. Görkem ve ihtişam bu toplumların yaşam
tarzı haline gelir. Geçimlerini ise hayvancılık, tarım yerine sanat, ticaret gibi faaliyetler üzerine kurarlar
(İbn Haldun, 2020: 274). Hükümdarın halkı mağdur etmeden şehrin daha mamur bir yer haline gelmesi
için uğraş vermesi de bedevilerin göç etme sebepleri arasındadır. Bedevi ümranda yaşanılan bölgenin
mamur olması, hükümdarın toplumun refahını artırması öncelikleri ve görevleri arasında görülmüyordu.
Hadari ümranda ise amaç tüm toplumun refah merkezinde toplanmasıdır (Stowasser, 1984: 177).
Bedevi ümranı hadari bir hayat tarzına zorlayan bir diğer unsur ise mülk ve servetlerinin fazlalaşması
sonucu bu serveti oradan oraya taşıyamayacak hale gelmesidir. Göçebe hayat yaşayan bedeviler bu
serveti sürekli taşınmaktan sıkılıp yerleşmeye ve serveti harcamaya mecbur kalmıştır. Bedevi ümranın
hadari ümrana geçmesinin psikolojik olarak sebebi ise ihtiyacından fazlasının elde eden bedevilerin
zamanla çalışmaya, servete doymasıdır. Hayatı boyunca çalışan bedeviler artık zamanının geldiğini ve
hadari ümranda yaşayanlar gibi bu serveti harcayacağını düşünmektedir (Özkılıç, 2006: 3).
Bedevi ümranın hayat tarzına baktığımızda neden hadari ümrana göç ettiklerini net bir şekilde
anlamaktayız. Bedevi ümranda yaşanan kıtlık, kazandıkları serveti dini emirlere göre harcayabileceği
fakat israf edemeyeceği baskısı, daha iyi bir hayat yaşamak istemeleri, lüks ve bolluk dolu bir hayat özlemi
bedevi ümranın hadari ümrana göç etmelerinde önemli bir etkendir. İhtiyacından fazlasını elde etmesi
bedevi ümranın zamanla yaşamış olduğu hayat tarzından kopması da bu durumda etkendir. Yani refah
için göç etmek istemesinin yanı sıra bedevi ümranda beraber yaşadığı insanlardan daha çok serveti olması
ve bu serveti o toplumdakilerden farklı şekilde değerlendirmek istemesi etkili olmuştur. Bedevi ümranın
hadari hayat tarzına geçme süresi ise bedevi ümranların bulundukları coğrafyaya, toplum özelliklerine
göre değişiklik göstermektedir. Bedevi ümranın hadari ümrandan daha az gelişmiş toplum olmasının bir
yanılsaması da bedevilerin hadari ümranın gelişmişlik seviyesini yakalayıp yakalayamayacağıdır. Fakat
örneklere bakıldığında bazı bedevi ümranların hadari ümranın gelişmişlik seviyesini yakalamayı geçip
hadari ümranlardan daha gelişmiş toplumlar haline gelmiştir (Uludağ, 2007: 106).
İbn Haldun hadari ümranın bedevi ümrandaki basit düzeyli iş bölümüne karşın ileri derecede
işbölümüne dayalı olduğunu ifade etmektedir. Bedevi ümranda bir ürünün ortaya çıkması için beş kişi
gerekiyorsa hadari ümranda bu sayı oldukça fazla olmuştur. Bedevi ümranda tarım ve hayvancılıkla
geçinen insanlar artık refahın da etkisiyle bu işleri terk edip zanaat ve ilim öğrenmeye yönelmiştir. Bu
toplumlarda uzmanlaşma ön planda tutulmuştur. Her insan kendi işinin sorumluluğunu taşımaktadır.
Bunun yanı sıra hadari ümranlar ihtiyaçlarından fazlasını üretmektedir. Bu durum ihtiyacından
fazlasının israfına neden olmaktadır. Bedevi ümranın hadari ümrana göç etmesinde en önemli neden
396
olan bu bolluk o denli fazladır ki insanların hayallerini süslemektedir (Fidan, 2019: 606). İbn Haldun
Mukaddime’de bu duruma örnek olarak Mağrip halkını vermektedir. Mağrip halkının yoksulları Mısır
halkının çok zengin olduğunu hatta yoksullara çok fazla sadaka verdiklerini duyarlar ve Mısır’a göç
etmeye çalışırlar. Mısır halkının refah içinde olması sebebiyle kuşların evlerinin etrafında dolaştığını
belirtmiştir. Mısır toplumunda servet o denli fazladır ki insanların yediklerinden artanlar bile kuşların
karınlarını doyurmaya yeter. Fakir hakların evlerinin etrafına ise ne bir kuş ne de hayvan uğramaz.
Çünkü bu halklar kendi karınlarını zor doyurduğu için sadece kendilerine yetecek kadar yiyecekleri
vardır. Bu nedenle bedevi ümran hadari ümranda yaşayan insanların bu denli bir refah içinde yaşadığını
duyup bu toplumlara göç etmişledir. Fakat İbn Haldun bu durumun sadece servetle açıklanamayacağını
söylemiştir. Ona göre Mısır halkının bu denli servetinin olması ve yoksullara sadaka vermesinin sebebi
servet sahibi bir toplum olmalarının yanı sıra bu servetin sonucu olarak ümranın son derece gelişmiş
olması ve paylaşımcı olmasıdır. Olaylara bu minvalde bakıldığında İbn Haldun toplumlarının gelişmişlik
seviyesini ilim, irfan, değerler, ahlak gibi bir sürü nedene bağlamıştır (İbn Haldun, 2020: 767-768).
İbn Haldun bedevi ümranın hadari ümrana göç etmesini ve hadari yaşam tarzını refah ve bolluğun bir
sonucu olarak görmektedir. Bedevi ümranın refah, lüks, bolluk yani kısaca daha iyi bir yaşam tarzı için
kırsal alanlardan şehirlere göç etmeleri bir noktada günümüz kırdan kente yapılan göçlere benzemektedir.
Kırdan kente yapılan göçlerde de daha iyi bir yaşam amaçlanmaktadır. İnsanlar kırsal yerleşimlerde
sağlık, eğitim, ekonomik, altyapı gibi hizmetlerin yetersizliği sebebiyle bu alanlarda kırsal alanlardan
daha iyi fırsatlar sunan kentlere göç etmektedirler. Kentlere göç ilk aşamada Sanayi İnkılabı ile ortaya
çıkan fabrikaların etrafında ortaya çıkan kentlere göç etme şeklinde ortaya çıkmıştır. Fakat zamanla
insanlar sadece daha çok gelir elde etmek için değil sağlık, eğitim, sosyal alanlarda da kendilerini
daha iyi hizmet veren kentlere göç ederken bulmuşlardır. Bu yönüyle İbn Haldun’un Mukaddime’sinde
bahsettiği bedevi ümranın hadari ümrana yapmış oldukları göçler refah seviyesinin artması, insanların
zamanla ilime yönelmesi, sanat, zanaat, gibi alanlara yönelmesiyle sosyal ve kültürel gelişmeleri de
beraberinde getirmesi sebebiyle bu göçler kırdan kente göçlere benzer özellikleri barındırmaktadır.
2.2.Tarımda Çalışanların (Çiftçilerin) Göçü

İbn Haldun bedevi ümranda yaşayan çiftçiler ve zanaatkarların da hadari ümrana göç ettiğini ifade
etmiştir. İkinci önemli göç eden grup ise çiftçi ve zanaatkarlar olmuştur. İlk olarak çiftçilerin bedevi
ümrandan neden göç ettiklerine bakacak olursak gözümüze ilk çarpan emeklerinin karşılığını alamamış
olduklarını görmekteyiz. İbn Haldun Mukaddime’de çiftçiliğin doğal bir geçinme kaynağı olduğunu
söylemektedir. Çiftçilik ilk insanın ortaya çıktığı zamandan beri var olan doğal ve insanla uyumlu bir
geçim kaynağıdır. Hatta İbn Haldun çiftçiliğin ilk insan olan Hz. Adem’e dayandığını savunmaktadır.
İnsanlara çiftçiliği, tarımı öğreten Hz. Adem olmuştur. Bu nedenle ilk ortaya çıkan geçim kaynağı
çiftçilik olmuştur. Çiftçilik ilk insandan günümüze kadar olan insanlığın geçim kaynaklarından biri
olmasına rağmen çiftçiliğin bedevilerin ve zayıfların yaptığı bir faaliyet olarak görülmesi ise çiftçiliğe
olan bakış açısını değiştirmiştir. İbn Haldun’un aktardığına göre çiftçiliği şehirde yaşayanlar değil
bedeviler yapmaktadır. Refahın olduğu yerde sanat, ticaret gibi faaliyetlere yönelim vardır (İbn Haldun,
2020: 810-830). ‘’İbn-i Haldun’un hadari olarak ifade ettiği yerleşik şehir hayat tarzında yönetim, yatay
bir yapıdan dikey bir yapıya dönüşürken, iktisadi faaliyetler de kişisel üretim sürecinden toplumsal
üretime kayarak karın yüksek olduğu sanayi ve ticarete dönüşmektedir’’ (Karagül, 2016: 55). Bu duruma
örnek olarak ise Peygamber efendimizin bir sözü alıntılanmıştır: ‘’Bu demir herhangi bir kavmin evine
(ve ülkesine) girdiyse, mutlaka oraya zillet de girer.’’ Peygamber efendimiz bu sözü bir sapan demiri
görüp söylemiştir. İbn Haldun ise bu sözün çiftçiliğin küçük düşürücü ve kötü bir meslek olduğu için
söylenmediğini çiftçilere ağır vergiler yükleyerek onlara zulmedilmenin sonucunda söylendiğini dile
getirmiştir (İbn Haldun, 2020: 810-830).
Bedevilerin karakter özelliklerine baktığımızda ise gözümüze ilk çarpan doğayla uyumlu olduklarıdır.
‘’Bedevî ümranda, sosyal muhit değerleri, geçim biçimleri ve mülkün işleyişi gibi hususlar nedeniyle
daha çok ilk fıtrat ve düalistik insan doğası yaygındır’’ (Zorlu, 2020b: 190). Çiftçilikle uğraşan insanların
397
da oldukça sert ve kaba olduklarına dair bir algı vardır. Bu algının nedeni ise toprakla uğraşmanın,
onu ıslah etmenin zor bir uğraş olmasıdır. Hem çiftçilik hem de çiftçilikle uğraşan insanlara karşı
bakış bu şekildedir. Bedevilerin tarımda kullandıkları aletler bile daha kaba, estetikten uzak olarak
nitelendirilmiştir (Şen, 2010: 77). Bu yargıların yanı sıra çiftçilerin bedevi ümranın göç etmelerinin
en önemli nedenlerine gelecek olursak bunlardan ilki çiftçilerden alınan ağır vergilerdir. Devletin ilk
zamanlarında toplumda şeriat hükümleri uygulanmaktaydı. Şeriat hükümlerine göre belirlene vergiler
halkın yararına olup herkesten ekip biçtiği alan kadar alınırdı. Vergilerin ücretleri çiftçilerin yararını
gözetirdi. Çiftçiler de az vergi alınmasından dolayı teşvik olup tarım alanlarını ekip biçip daha fazla
verim almak için uğraşırlardı. Bu durum ise o ülkenin mamur haline gelip kalkınmasını sağlardı. Bu
durum da hem yönetici hem de halk kazanırdı. Hükümdar ise toplumu adaletle yönetir toplum istikrarlı
bir şekilde devam ederdi. Fakat bunların yerine gelen yöneticinin ihtiyaçları artıp lükse, bolluğa dayalı bir
yaşamı tercih etmeye başlayınca bu ihtiyaçlarını ise halktan yani çiftçilerden almayı tercih eder. Böylece
çiftçilere uygulanan vergilerde zam yapmaya gider. Yöneticinin ihtiyacı arttıkça vergilerde kademe
kademe artar. Çiftçiler ise buna ses çıkarmaz. Çünkü vergilerin kademe kademe artması nedeniyle bu
durumu anlamazlar. El birliği ile bu vergileri öderler. Bu vergiler halkın refahı için harcanmak yerine
yöneticinin lüks ihtiyaçları için harcandığından toplumların kalkınmasında bir etkisi olmaz. Zamanla
bunun farkına varan çiftçiler üretim yapmayı bırakınca vergilerde de gözle görülür oranlarda bir düşüş
yaşanır. Memurlar ise bu duruma vergi miktarlarını daha fazla artırarak çare bulmaya çalışırlar. Hatta
çiftçilerden zorla, baskı, zulüm ile bu vergileri almaya çalışırlar. Fakat bu durum böyle devam ettikçe
vergileri tahsil etseler dahi çiftçilerin topraklarını nadasa bırakması sonucu ülkede tarım ürünlerinin
verimi düşer. Bu ise kısa vadede bir kıtlık ortaya çıkarmıştır (İbn Haldun, 2020: 570-572).
Çiftçilerin yaşadığı zorluklardan bir diğeri ise çiftçilerin tarım yaparak diğer uğraşlara göre daha
fazla servet biriktirmesi sonucu hükümdarında tarım işine girmesidir. Bunu hükümdar doğrudan kendisi
değil memurları aracılığıyla yapmaktadır. Vergi gelirlerinin azalması sonucu ihtiyaçlarını karşılamayan
hükümdar bunu bir çıkış yolu olarak görüp tarım yapmaya başlamıştır. Bu durum ise çiftçileri zor
duruma sokmaktan başka bir işe yaramamıştır. Devlet tarım arazileri ve gücü elinde bulundurduğu
için kuralları hükümdar koyuyordu. Böyle olunca ise olan halka olmaktadır. Devletin yani hükümdarın
gücü ile çiftçinin gücü bir olamaz. Hükümdar bu düzende üstün olan taraftır. Hükümdar tarım yapmaya
başlayınca ürünler pazara pahalı şekilde yansıtılır. Daha önce tarımdan elde edilen ürünleri satan tacirler
kendisi gibi tacir olanlarla rekabet halindeydi. Artık karşısındaki rakibi mülkün sahibi olan hükümdardı.
Hükümdar piyasadaki tüm ürünleri alarak vergi açığını kapatmak için ürünleri fiyatının üstüne piyasaya
sürer. Tacirlerin ise sermayesi tükendiği için ürün alıp satamaz hale gelirler. Sattıkları ürünleri de
değerinin çok altında satacakları için ürünlere talep olmaz. Böylece çiftçiler ve tacirler artık kendilerine
yetecek kadar bile üretim yapamaz hale gelirler. Bu durum ise bir tarafta vergisini ödeyemeyen, toprakları
ekmeyi bırakıp çareyi göç etmekte bulan çiftçiler diğer tarafta ise vergilerini tahsil edemeyen, üretimin
devamlılığını sağlayamayan bir devlet bırakmıştır (İbn Haldun, 2007: 542-544).
Çiftçilerin topraklarını bırakıp göç etmelerinin bir diğer sebebi ise hükümdarın toprakları çiftçilerin
elinden alıp kendi yakınlarına vermesidir. Mukaddime’de bu olayla ilgili bir hikaye üzerinden öğütler
verilmektedir. Hükümdarın tarım arazilerini toplumun temellerinden birini oluşturan çiftçilerden alıp
kendi yakınlarına, hizmetkarlarına verdiğini bunun sonucu olarak ise çiftçilerin tarlalarını terk edip göç
etmek orunda kaldığını anlatmaktadır. Bunun yanı sıra çiftçilerden alınan vergilerin bu yeni sahiplerinden
temin edilmemesi ise devletin gelir kapılarından biri olan topraktan gelen vergilerin kalkmasına neden
oldu. Bu olay ise hem vergileri azaltıp devletin işleyişini aksattı hem de üretimde sürekliliğin sağlanması
sonucu halk mağdur oldu. Bununla birlikte çiftçiler ise topraklarından olup uzak kentlere göç etmekten
başka çare bulamadılar (İbn Haldun, 2020: 584-585).
Burada görüldüğü üzere devlet eliyle konulan ağır vergiler, hükümdarın çiftçilerin geçim kaynağına
sekte vurmak istemesi, toprakların adaletsiz bir şekilde dağıtılması çiftçilerin göç etmelerinde en büyük
etkendir. Çiftçilerin bir kısmı başka yerlere göç edip tarım yapmaya devam etmişlerdir. Diğerleri ise
398
hadari ümranlara yerleşip sanat, zanaat gibi faaliyetlerle uğraşmaya başlamışlardır. Çiftçilere yapılan
zulüm ve tecavüz ise çiftçilerin göç etmelerini zorunlu kılmıştır.
İbn Haldun göç etmek zorunda kalan diğer grubun ise zanaatçılar olduğunu söylemektedir. Bedevi
ümranda üretim basit usulde yapılıp tarım ve hayvancılık yoğunluklu olurken hadari ümranda gelişmiş
tekniklerin kullandığı daha karmaşık bir üretim sistemi kullanılıyordu. Hadari ümranın geçim kaynakları
sanat, zanaat ve ticaret gibi faaliyetlerden oluşuyordu (Hassan, 2010: 151). İnsanlığın ilk üretim
biçimlerinden biri çiftçilik ise ikincisi zanaat olarak kabul edilmiştir. Zanaat göründüğü kadar basit bir
üretim biçimi değildir. Zanaat yapabilmek için düşünmek, bilgi edinmek, araştırmak gerekmektedir.
Zanaat bu yönleriyle şehirlere has bir üretim biçimi olarak görülmüştür. Fakat basit usulde köylerde,
bedevi toplumlarda da yapıldığı görülmüştür. Zanaat ilk olarak basit usulde fazla teknik ve bilgiye
gerek duymadan yapılmıştır. Zamanla şehirler kurulmaya ve imkanlar artmaya başladıkça teknikler
gelişmiş ve nitelikli zanaatçılar ortaya çıkmıştır. İlk zamanlarda insanların zorunlu ihtiyaçlarına yönelik
bir meslek olurken zamanla lüks ihtiyaçların karşılanması için yapılmaya başlamıştır. Fakat zanaatın
gelişimi birden bire olmamıştır. Bilgi birikimine muhtaç olan zanaatın bu halini alması asırlar boyu
sürmüştür ve bugünkü halini almıştır. Bedevi ümranda basit malzemelerle basit usulde yapılan zanaat
ihtiyaçların artması, medeniyetin gelişmesiyle nitelikli hale gelmiştir. Bu nedenle bedevi ümranda var
olan zanaat basit usulde daha fazla bilgi ve teknik gerektiren zanaat ise hadari ümranda ortaya çıkmıştır.
Sanayi ise ikiye ayrılmıştır. Sanayinin ilk kolu insanların günlük ihtiyaçlarından doğan marangozluk,
terzilik kasaplık gibi alanları oluştururken ikinci kısım da ise akıl ve ilimden oluşmaktadır (İbn Haldun,
2020: 811-845).
Zanaatkarların göç etme nedenlerine bakıldığında ise Arapların etkili olduğu görülmektedir. İbn
Haldun Arapların yağmacı zihniyette olduklarını söylemiştir. Araplar sadece yıkmayı bilen yapmaktan
anlayan bir toplum değillerdir. Göçebe oldukları için bir yere ve bir topluluğa bağlı kalmak onların
fıtratına terstir. Bu nedenle elleriyle yaptıkları çadırları ve evleri bile başka yerlere göç ederken
yıkmaktadır. Bu göç eden Arapların bir kısmı ise zorla devletlerin mallarını yağmalayarak ve istila
ederek o devletlerin başına geçmiştir. Devlet yöneticilerinin asli görevi olan halkına adaletli davranmak
ve onlar adına ülkeyi servet sahibi yapmak gibi erdemlerden uzaktırlar. Asi, kanunsuz bir toplum
oldukları için halklarının yaşam tarzları ve çektikleri onları ilgilendirmez. Hatta zanaat sahiplerini
kendi çıkarları uğruna kendi işlerinde çalıştırırlar. Zanaat sahiplerine hak ettikleri ücreti de vermezler.
Zanaat sahipleri hep emeklerini, hem zamanlarını yöneticilere adayan bir köle haline gelirler. Fakat
zanaat sahiplerinin geçim kaynağı emekleridir. Emekleri hiçe sayılan ve hak ettiği değeri alamayan
zanaat sahipleri çaresiz kalırlar. Karşılığında ücret alamayan ve zorla çalıştırılan zanaat sahipleri işlerini
yapmayı bırakır. Geçimlerini emeklerinden sağlayan zanaat sahipleri tek sermayeleri olan işlerini de
kaybederler. Yöneticinin zanaat sahiplerine yaptığı zulümdür. Bu zulme maruz kalan zanaat sahipleri
çözümü ise daha gelişmiş, daha refah dolu toplumlara göç etmekte bulmuşlardır. Böylece emeklerinin
karşılığını alıp zulümden de kurtulacaklardır. Zanaat sahiplerine zulüm uygulayan devlet ise yok olmaya
mahkum olacaktır (İbn Haldun, 2007: 364-366).
Çiftçilerin ve zanaatkarların neden göç ettiklerine bakıldığında iki grubunda ortaya koydukları
emeklerin karşılığını alamadıklarını görmekteyiz. Çiftçiler ilk olarak orantısız vergilerle, arazilerinin
ellerinden alınmasıyla, adam kayırmayla mücadele edip tarım yapmaya devam etseler de zamanla diğer
toplumları görüp kendi yaşadıkları hayatın adil olmadığı ve bununla yetinemeyeceğini anladığında
göç etmeye karar vermişlerdir. Zanaatkarlar ise emeklerinin karşılığını alamayıp, zorla çalıştırıldıkları
için göç etmeye karar vermişlerdir. İkisinin de göç etme nedenleri temelde emeklerinin bulundukları
toplumda değersiz olması ve karşılığını alamamalarıdır. Göç ettikleri ülkeler ise emeklerinin karşılığını
alıp daha rahat bir hayat yaşayacakları yerler olmuştur. Çiftçilerin ve zanaatkarların göç etme nedenleri
ve türlerine bakıldığında günümüzdeki emek göçleriyle benzeştiğini görmekteyiz. ‘’Emeğin, sosyal
ve ekonomik nedenlerden dolayı dış göç veya iç göç yoluyla yer değiştirmesi emek göçü olarak
nitelendirilmektedir’’ (Yıldırımoğlu, 2005:2). Emek göçünün tanımına bakıldığında da günümüz emek
399
göçleri ile Mukaddime’de belirtilen çiftçilerin ve zanaatkarların ekonomik ve sosyal nedenlerden dolayı
göç ettiğini görmekteyiz.
2.3.Hayvancılıkla Uğraşanların Mevsimlik Göçü

Bedevi ümranın bir diğer geçim kaynaklarından olan hayvancılığa geldiğimizde ise hayvancılık
bedevi ümranda koyun, inek ve deve besleme olarak farklılıklar göstermiştir. Koyun ve inek besleyen
bedeviler verimli otlaklar ve sulak alanlara ihtiyaç duyduğundan bu alanlara rastladığında buraya
yerleşip çok uzaklara gitmezler. Otlak alanlara çadırlarını kurarak hayatlarını burada yaşamaya devam
ederler. Bu nedenle yarı göçebe olarak adlandırılmaktadırlar. Fakat özellikle Arap toplumunda önemli
bir yeri deve bu hayvanlardan farklı koşullarda yaşamaktadır. Devenin yaşaması için gür bitki örtüsüne
ihtiyaç yoktur. Deve çöl hayvanıdır. Çöllerde yetişen bitkilerle beslenip, çöllerde bulunan tuzlu suya
ve çöl havasına ihtiyaç duymaktadır. Soğuktan hoşlanmaz ve sıcağa doğru göç eder. Sıcak hava
dayanıklı olması ve vücut yapısı dolayısıyla at, eşek gibi hayvanlardan farklı olarak sahibini sürekli göç
etmeye teşvik etmişlerdir (İbn Haldun, 2020: 275-277). Bedevi ümranın develerine otlak aramak için
bulundukları bölgelerden başka bölgelere göç etmesi günümüzdeki mevsimlik göçle benzer özellikler
göstermektedir. Mevsimlik göç kavramında da insanlar hayvanlarını otlatmak için bulundukları yerden
daha otlak ve sulak alanlara göç etmektedirler. Bu doğrultuda bakıldığında geçmişte de günümüzdeki ile
benzer özelliklere sahip göç türleri olduğunu görmekteyiz.
2.4.Kol Gücüne Dayalı İşlerle Geçinenlerin (İşçi) Göçü

İbn Haldun’un Mukaddime’de bahsettiği bir diğer göç ise işçi göçüdür. Devletlerin zamanla göçebeden
yerleşik hayata geçmesiyle insanlar refaha kavuşup ihtiyaçları şekillendikçe toplumların istekleri de
farklılaşmıştır. Servetin ve bolluğun artmasıyla insanlar çadırlarda veya basit usulde yapılan evlerden
konaklar ve saraylara taşınmıştır. Yüksek binalar şehrin simgesi haline gelmiştir. Bu binalar aynı zamanda
devletin ihtişamını ve gücünü gösterecek şekilde yapılmıştır. Bu sayede hem medeniyetin üst düzeyde
olduğu gösterilip hem de diğer devletlere en güçlü biziz mesajı verilmiştir. Bu binaların yapımında ise
işçiler görev almaktadır. İbn Haldun şehirlerin oluşmasını bu binaların inşasına bağlamaktadır. Bu denli
görkemli ve büyük binaların yapılması için ise ülkenin ve diğer ülkelerin bir ucundan gelecek olan
işçilere bağlanmıştır. İşçiler bir araya gelerek işbirliği ile bu görkemli binaları yapacaktır. Bu binaların
yapımında işçilerin gücünün yanı sıra büyük ölçekli makinelerden ve mühendislikten de yardım
alınmıştır. İşçilerin ise bu gelişmiş şehirlere göç etmesinin temel nedenleri vardır. Bunlardan ilki şehirler
son derece gelişmiş ve refahın oldukça yüksek oldukça yerlerdir. Bu nedenle servetleri fazla olduğu
ve geçim sıkıntısı yaşamadıkları için bu servetlerini evlerine ya da eserler yaparak harcamaktadırlar.
Bu nedenle işçilere ihtiyaç duyarlar. İkinci sebep ise şehirde refahın çok olması ve yiyecek bulmada
sıkıntı yaşanmaması ve yiyeceklerin çeşitli olması işçilerin göç edip bu toplumun zenginlerine hizmet
etmesinde etkili olmuştur. Üçüncü olarak ise bu şehirlerde refah içinde yaşayanların sayısının çok olması
ve işçiye duyulan ihtiyacın çok olması sebebiyle işçiler arasında rekabetin olmasıdır. Bu rekabet ise
işçiler arasındaki ücret artışını tetiklemektedir. Uzun vadede ise bu refaha alışan işçilerin yüksek ücretler
istemesi bu şehirlerde işçi bulunmasını sıkıntıya sokmuştur (İbn Haldun, 2020: 732-771).
İbn Haldun bir devletin yaptırdığı eserlerin devletin büyüklüğü, işçilerin fazlalığı ve ümranın fazla
oluşuyla ilgilidir diyerek devletin gücünü bu etkenlere bağlamıştır. Bir devletin bu denli büyük yapıları
yapması çok fazla işçi toplamasına, nüfusunun çok olmasına bağlı olursa o ülkenin refah seviyesi de
yüksek olmak zorundadır ki bu denli büyük insan ihtiyaçlarını karşılayıp onlara hak ettiklerini versin.
Bu yapılara ise örnek olarak Ad ve Semud kavimlerinin yapıları örnek verilmiştir. Bunun yanı sıra
Harun Reşid Kisraların taklarını yıktırmak istemiş fakat takları yıkamamıştır. Halife Velid’in Dimaşk’te
yaptırdığı Belat sarayı Ümeyveoğullarının Kurtube de yaptırdıkları cami ve köprüler yüzlerce işçinin bir
araya gelmesiyle yapılan eserler arasında yer almıştır. Bu dayanıklı yapıların yapılması için ülkenin her
yerinden işçi göçleri yaşanmıştır (İbn Haldun, 2007: 402).
400
Burada da görüldüğü üzere işçilerin daha yüksek ücretlerle, daha iyi şartlarda yaşamak istemesi
sadece günümüzde değil geçmişte de var olan bir durumdur. Bu nedenle işçiler bugün nasıl ülkelerini,
hayatlarını bırakıp başka bir ülkeye ya da şehre göç ediyorsa geçmişte de aynı şekilde göç etmişlerdir.
İş gücü ihtiyacı önceden binalar eserler yapmak için gerekirken bugün binalar inşa etmenin yanı sıra
fabrikalarda çalışmak şeklinde de olmaktadır. İşçiler her dönemde iş gücü ihtiyacı, yüksek ücretler, daha
iyi bir yaşam için şehirlerinden, ülkelerinden daha gelişmiş olan toplumlara göç etmiştir. Bu nedenle İbn
Haldun zamanında yapılan işçi göçleri ile günümüzdeki işçi göçleri benzer özellikler barındırmaktadır.
2.5.Bilim Adamlarının (Beyin) Göçü

İbn Haldun göçlerin sadece daha az gelişmiş toplumlardan daha gelişmiş toplumlara olmadığını
savunmuştur. Bedevi ümranın refah, lüks, zulüm, baskı, vergiler nedeniyle göç ettiğini söylemektedir.
Bunun yanında medeniyet seviyesinde ileri olmasına karşın hadari ümranında kendi aralarında göç
ettiklerini söylemektedir. Hadari ümranda yaşayan insanlar veya toplumlar kendileri gibi gelişmiş
toplumlara ya da köylere, kırsala göç etmişlerdir. Bunun en önemli sebeplerinden biri ise ülkenin aydın,
yönetici veya ilim insanlarının baskı ve zulüm nedeniyle yaptığı göçlerdir.
İbn Haldun hadari ümranın kuruluş aşamasında hükümdar ve akrabalarının etkili olduğunu ifade
etmiştir. Kuruluş aşamasında devleti el birliğiyle kuran hükümdar ve akrabaları zorluklar bitip devlet
refaha ulaştığında araları açılmıştır. Hükümdarın edinilen servetten tek başına pay almak istemesi ve
aynı kandan gelen akrabalarını tehdit olarak görmesi neticesinde hükümdar akrabalarını ve görevden
uzaklaştırmıştır. Bu akrabalar ise hükümdar kadar bilgili, eğitimli devlet adamları, vergi memurları gibi
nitelikli insanlardan oluşmaktadır. Hükümdar bu nitelikli insanları görevden uzaklaştırınca boşluğu
yabancılardan oluşan devşirme denen insanlarla doldurmaya çalışmıştır. Hükümdarın artık en yakınları
hiç tanımadığı bu yabancılar olmuştur. Devletin kuruluş aşamasında önemli hisseleri ve ayrıcalıkları
elinde tutan bu kavim zamanla hem hisselerinden hem de görevlerinden uzaklaştırılırlar. Devletin önemli
hisseleri ve görevleri yabancıların elindedir. Vergi toplamak, devlet memurluğu, vezirlik yabancıların
elindedir. Dolayısı ile artık tüm saygı ayrıcalık bu sınıfa geçmiştir. Bu durum ise devletin organlarının
bozulmasına neden olmuştur. Devlet geri dönülemez bir çöküşe gitmektedir. Devletin kuruluşunda hakları
ve emekleri olan bu sınıf hükümdara karşı kin ve nefret beslemeye başlamıştır. Devletin yıkılmasını bile
umursamayacak kadar nefret etmektedirler. Bu durumda bu devlet adamları haklarını alamadıklarını
düşünmeye başlarlar. Bununla birlikte fikirlerinin, eylemlerinin daha çok önemsendiği yerlere doğru
göç etmeye başlamışlardır. Göç ettikleri yerler ise başka hadari ümranlar olmuştur. Bu düzen ise böyle
devam ederek devleti yıkıma götürmüştür. Çünkü hükümdar yabancıların ayrıcalıklarını yıllar geçtikçe
daha da artırmıştır (İbn Haldun, 2007: 412).
Bu durum her yeni nesilde devam etmiştir. Bu durumda iki türlü bir göçten bahsetmek gerekir.
İlk olarak hükümdarın kendilerini haklarından mahrum bıraktığını düşünen akrabaların yani nitelikli
insanların başka yerlere yaptığı göçler vardır. İkinci olarak ise yabancılar olarak bahsedilen devşirmelerin
bu ülkelere göç etmeleridir. Bu ülkelere göç eden yabancılar bu ülkelerde oldukça yüksek mevki ve
makamlara gelmiştir. Ülkenin yönetiminde söz sahibi dahi olmuşlardır.
İbn Haldun devletin kuruluş aşamasında hükümdarın ganimet ve vergilerden ihtiyacı kadar pay alıp
kalanları ise akrabalarından oluşan yönetici kısmına dağıttığını söylemiştir. Devlet kuruluştan yükseliş
aşamasına geçtiğinde ise bu durum değişmiştir. Artık hükümdar refahın etkisiyle kendine daha fazla
pay alıp devletin hazinesini çoğaltır. Devletin gücüne güç katar. Devlet servet elde ettikçe devletin
organlarında çalışan hacib, vezir, katip, azatlı gibi görevlilerde hatırı sayılır bir servete sahip olurlar.
Devlet ihtiyarlamaya başladığında ise devletin yönetici kadrosunun yabancılardan oluşmasının da
etkisiyle devlet düzeninde aksamalar başlamıştır. Devlete karşı isyan başlayacak korkusu ile hükümdar
servetin çoğunu bu yabancılara verir. Yine bu dönemde harcamaların artmasıyla servette eksilmeler
başlar. Devletin sıkıntıya girmesiyle yönetici kadrosunda çalışanların oğulları hükümdara servetlerinden
yardımda bulunurlar fakat ataları kadar istekli çalışmazlar. Bunu gören hükümdar ise bu zamana kadar
401
kazandıkları tüm mallara el koyar. Böylece mallarına el konulan bu yöneticiler mağdur olurlar. Bu
duruma tarihten örnek olarak ise Abbasilerin vezirleri olan Benu Kahtabe, Benu Bermek, Benu Sehl,
Benu Tahir verilmiştir (İbn Haldun, 2007: 544-546).
Bu noktaya kadar anlatılan kısımlar nitelikli yöneticilerin nasıl bir ortamda yaşadıklarını daha net
anlamak için kaleme alınmıştır. Böylesi bir ortamda yaşayan yönetici kısım devletin haline bakıp bu
yaşanan müsadere usulünün ve zulümlerin kendi başlarına da geleceğini görüp elinde bulunan servetlerini
de alıp başka ülkelere göç etmeye karar verirler. Böylece bu zamana kadar biriktirmiş oldukları serveti
de alıp göç ettikleri ülkelerde refah dolu bir hayat yaşayacaklardır. Fakat bu durum hiçte tahmin ettikleri
gibi olmamıştır. Devletin kuruluş, yükseliş dönemlerinde kolaylıkla göç edilirken, devletin çöküş
döneminde vergilerin azalması, sınırların daralması gibi nedenlerden dolayı servete ihtiyaçta artmıştır.
Bunun yanı sıra hükümdar devletin bu kötü gününde göç etmek isteyeni iyi niyetli bulmaz (İbn Haldun,
2020: 577-581). Bu devlet adamlarının hükümdarla ilişkisi çıkar temelinde görülmüştür. Bu devlet
adamları halk tarafından da kabul görmez. Bunun nedeni ise bu devlet adamlarının sadece kendilerini
düşünmeleri, refaha, zevke, sefaya çok dalıp halkı mağdur etmeleridir. Bu refahın sürmesi için ise daha
fazla servete ihtiyaç duyarlar. Hükümdar halkın refahı için uğraşırken onlar hazineyi kendi çıkarları için
harcarlar. Halka ağır vergiler yükleyip daha fazla servet edinirler. Bu durum ise hem halk tarafından hem
de hükümdar tarafından hoş karşılanmaz (Yumuk, 1978: 274).
Bir diğer sorun ise hükümdar vezirlerini ya da yüksek rütbeli memurlarını kendi kölesi olarak
görmektedir. Bu nedenle devletin ve kendinin tüm sırlarına vakıf olması ve göç ettiği ülkede bunun
aleyhine kullanılacak olması hükümdarı endişeye düşürmüştür. Bu nedenle bir kısım yöneticiler göç
etmek için çeşitli bahaneler öne sürmüştür. Bunlardan en önemli bahane hacca gitmektir. Devlet adamları
hac gibi dini bir vazifeyi bahane ederek başka ülkelere göç etme planları yaparlar. Hükümdarın ise bu dini
yolculuğa karışmayacağını düşünürler. Bu duruma örnek olarak ise Emevi hükümdarların Abbasilerin
eline düşecek korkusuyla devlet erkanından kimsenin hacca gitmesine dahi izin verilmemiştir.
Hükümdarın devlet yöneticilerine izin vermesinin bir diğer sebebi ise giderken servetlerini de yanlarında
götürmeleridir. Bu nedenle hükümdar bu servete el koymayı kendine hak olarak görür. Çünkü bu servet
devlet adamlarının hayatı boyunca devletin şanından yararlanarak kazandığı servettir. Kazandığı para
kendi alın terinden çok devletin ona verdikleridir. Devlet nasıl ki bu zamana kadar ona servet verdiyse
günü geldiğinde de almaktan çekinmez. Bunu ise meşru olarak görür. Bunun dini dayanağı olduğunu
öne sürerek bu serveti müsadere usulüyle elinden alırlar (İbn Haldun, 2020: 577-581).
Burada anlatılanlara bakıldığında nitelikli iş gücü diye adlandırdığımız, ülkelerin yetiştirmiş olduğu
vasıflı ilim insanlarının zulüm, baskı, korku, gibi nedenlerle göç ettiğini görmekteyiz. Bazen kendi
istekleri dahilinde daha refah dolu bir hayat yaşamak, ilim dünyasına katkıda bulunmak için göç
ettiklerini görsek de geneli siyasi baskılar, istikrarsızlık ve belirsizlik nedeniyle göç etmiştir. Bu göç
türü bu yönleriyle beyin göçüne benzemektedir. ‘’İyi eğitim almış yetenekli iş gücünün yetiştiği az
gelişmiş bir ülkeden gelişmiş bir ülkeye göçüne beyin göçü denmektedir’’ (Kepenek, Uğuzman, 2018:
15). ‘’İyi eğitim görmüş, kalifiye, nitelikli, seçkin, profesyonel, uzman ve üstün yetenekli işgücünün
yetiştiği az gelişmiş/gelişmekte olan bir ülkeden gelişmiş bir ülkeye en verimli olduğu dönemde istekli
olarak çalışmak/araştırma yapmak için yer değiştirmesi/akışı ‘’ beyin göçünün tanımı olarak karşımıza
çıkmaktadır (Kaya, 2009: 14-15). Tanımlarda da görüldüğü gibi eğitimli, nitelikli insanların göç
etmesi beyin göçü olarak adlandırılmaktadır. Mukaddime’de yer alan göçlerin farkı ise göçün yönüdür.
Mukaddime’de yer alan nitelikli insanlar hadari toplumlardan hadari toplumlara ya da zaman zaman
daha az gelişmiş yerlere de göç etmişlerdir. Günümüzde ise beyin göçleri az gelişmiş veya gelişmekte
olan ülkelerden gelişmiş olan ülkelere doğru olmaktadır.
2.6.Kentten Kırsala (Tersine) Göç

İbn Haldun göç etmenin sadece bedevi ümrana özgü bir eylem olmadığını öne sürmüştür. İbn Haldun’a
göre hadari ümranda yaşayan insanlarda göç etmiştir. İbn Haldun bedevi ümranın hadari yaşam tarzına
402
geçişlerini bir mecburiyet olarak görmüştür. Bunun yanı sıra bedevi ümranın hadari ümran olmasını
hayatlarının yegane amacı olarak gördüklerini ifade etmiştir. Hadari ümran bedeviler için en üst seviye
bir yaşam biçimi olarak görülse dahi toplumların hadari ümranda da sonsuza kadar var olamayacağını
söylemiştir. Hadari ümranlar zamanla keyfe ve lükse olan alışkanlıkları sayesinde refaha dalıp çevresinde
bulunan düşman devletlerin istilasına açık hale gelmiştir. Bu durum ise hadari ümranın zamanla yıkılıp
çöküntü kentlerinin oluşmasına neden olmuştur. ‘’Nasıl toplumların bedevilik aşamasından hadarilik
aşamasına geçmeleri zorunlu ise, hadariliğin gelişmiş bir düzeye ulaşmasıyla çöküş sürecine girmeleri
de zorunludur’’ (Canatan, 2016: 211). Bu olay ise İbn Haldun’a göre toplumların döngüsel olmasının
sonucudur. İbn Haldun toplumların doğacağını, büyüyeceğini ve öleceğini ifade etmiştir. Bu nedenle
toplumlar bedevi ümrandan hadari ümrana, hadari ümrandan bedevi ümrana doğru bir yol izlemiştir
(Fidan, 2019: 606).
İbn Haldun hadari ümranın da zamanla göç veren toplumlar haline geleceğini ifade etmiştir. İbn
Haldun devletin veya hükümdarın zulüm ve baskıyla halkın elindeki mallarını ya da tarlalarını elinden
alarak insanların göçe itildiğini söylemektedir. Halkın elindekiler alınarak ya da elinden alınacak
korkusuyla yaşatılarak toplumun üretimden uzaklaştırıldığını söylemektedir. Yağma edilme düşüncesi
tarım ve ticaretle uğraşan halkı çarşı, pazardan uzaklaştırır. Ticaretin olmadığı ya da kısıtlı olduğu bir
toplumda ise halk tek çareyi göç etmekte bulur. Bulundukları ülkeden daha refah, zulmün ve baskının
olmadığı toplumlara doğru göç ederler. Halkın geçimini sağlamak için başka toplumlara göç etmesiyle
şehrin nüfusu azalır. Şehirde halkın azalmasıyla ticari faaliyetler duraklar. Halk eskisi kadar üretim ve
tüketim yapamayınca denge bozulur. Şehirler sakinleşir ve yıkılmaya yüz tutar. Toplumdaki aksaklıklar
zamanla devletin yıkılmasına kadar devam eder (İbn Haldun, 2007: 549).
Hükümdar lüksünü ve iki grubun desteğini sürdürebilmesi için vergileri arttırma zorundadır. Bunun
sonucu olarak yeni arttırılan vergi ödenekleri küçülen ve sürekli azalan bir gelir kaynağı oluşturmakta,
çünkü bu tür bir vergi politikası ekonomik faaliyetleri ürkütmektedir. Devletin geliri azaldığı ölçüde,
hükümdar yeni taraftarlarını destekleme olanağını yitirmektedir. Konfor ve lüks ün tükettiği alışkanlıklar
fiziki zaaf ve kötü huyların yayılmasına neden olmaktadır. İlkel yaşamın başlangıcındaki haşin ve
mert davranış biçimleri unutulmaktadır. Halk gevşek bir yaşam biçimine dönmüştür. Yönetilenlerin
ümitleri zayıflamıştır, kamuoyu bezginlik içindedir, ekonomik faaliyet ve inşaat projeleri duraklama
haline -gelmiştir. İnsanlar uzun vadeli planlar yapamaz olmuşlardır. Doğum hızı gerilemektedir.
Fiziksel bir zayıflığa düşen tüm nüfus, çevre sorunları ile karşı karşıya bulunan büyük ve kalabalık
kentlerde yaşamaktadır. Devlet çözülmeğe başlamıştır. Merkezden uzak bölgelerde yaşayan prensler,
generaller, memnun olmayan soydaşlarla yabancı fatihler belli toprak parçalarını devletin denetiminden
koparmaktadırlar. Devlet, küçük iller ve onun alt birimleri haline bölünmektedir. Başkentte bile
silahlı kuvvetlerle bürokratlar entrikalar yolu ile hükümdarın otoritesine sahip olmağa çalışmaktadır,
hükümdarın sadece makam ve sıfatını bırakmaktadırlar. Nihayet dışardan gelen genç, sağlıklı bir grubun
istilası devletin yaşamını sona erdirmekte ya da gerileme adım adım devam ederek devleti “yağı bitmiş
olan bir lambanın fitili”ne benzer şekilde söndürmektedir (Stowasser, 1984: 178).
İbn Haldun toplumun refah içinde olmasının nedenini çok çalışılıp çok kazanılmasına ve ortaya
çıkan servet ile şehrin bayındır hale getirilmesine bağlamıştır. Bu özelliklerini yitiren toplumlar göç
vermeye mecburdur. Bu duruma örnek olarak Mukaddime’de Kuzey Afrika ve Berka verilmiştir. Bu
bölgeler dönemin en gelişmiş, bayındır ve kalabalık bölgeleri iken zamanla göç vermesi nedeniyle
ekonomik faaliyetlerin aksamasıyla zayıflamaya başlamıştır. Geride kalan halk ise vergilerin ve servetin
azalmasıyla zor durumda kalmıştır. Bu bölgelerde Fatimi ve Sinhace hanedanlıkları hüküm sürerken
ise bu durumun tam tersi yaşanmıştır. Halk yüksek vergiler ve artan servet ile refah içinde yaşamıştır.
Bu dönemde halkın Mısır halifesine bile ihtiyaçlarını gidermesi için para gönderdiği ifade edilmiştir.
Aynı şekilde halkı bu derece zengin olan bu devletin Mısır’ı fethetmek için yola çıkarken yanlarında
ihtiyaçlarını gidermek için bin yük servet götürdüğü söylenmiştir (İbn Haldun, 2020: 776).
403
Bu örneklerde de görüldüğü üzere hadari ümranda zamanla yağma, zulüm, baskı, vergilerin azalması
bunlara bağlı olarak refahın azalmasıyla bedevi ümranlara ya da diğer hadari ümranlara göç hareketleri
görülmüştür. Burada önemli olan hadari ümranın zamanla refahında etkisiyle daha fazla kazanma
hırsıyla uyguladığı zulümlerini artırmasıdır. Hadari ümranın refah için göç eden bedeviler bu refahtan
yoksun bırakıldığında tam tersi yöne doğru göç hareketlerini başlatmıştır.
İbn Haldun bedevilerin sert koşullarda yaşaması ve etrafındaki devletler tarafından sürekli tehdit
olarak görülmesi sebebiyle tetikte yaşadığını dile getirmiştir. Bu nedenle bedeviler cesur, savaşçı
özelliklere sahiptir. Fakat bedeviler hadari ümranlara göç ettikten sonra servet kazanma arzusuyla refaha
erişip bu servetle binalar yapmaya başlayınca kendini güvende hissetmeye başlamıştır. Bu yeni yaşam
tarzı insanların karakterini değiştirmiştir. Bedevilerin sert karakteri yerini hadarilerin yumuşak, sakin
karakterine bırakmıştır. Bedeviler her ne kadar hadari yaşam tarzına uyum sağlamış olsa da zamanla
yaşadıkları hadari ümranlar yıkılmaya başlamıştır. Bunun neticesinde yıkılan bu hadari ümranların yerine
yeni devletler kurulmuştur. Fakat bazı bölgelerin bayındırlık alanlar olmaması ve ümran için gerekli
unsurları bulundurmaması sebebiyle buralarda yeni devletler kurulamamıştır. Yeni devlet kuramayan
bu bölgelerde eski devletleri de devam ettiremediği için halk bu bölgelerden göç etmek zorunda kalır.
Düzenin ve istikrarın olmadığı bu bölgelere refah için gelen halk tekrar eski yaşam biçimi olan göçebe
yaşam tarzına geri dönerler. Fustat, Kufe, Kayravan, Mehdiyye ve Benu Hammad bu şehirlere örnek
olarak verilmiştir (İbn Haldun, 2020: 730).
İbn Haldun Araplara ise özel bir parantez açmıştır. Arapların bedevi ümranlar oldukları doğrudur.
Fakat Arapların İslam’ı kabul ettikleri ilk yıllarda İslam’ın Müslümanları kardeş ilan eden anlayışı, birlik,
beraberlik ve dayanışmayı öğütlemesi, düzen inşa edilmesinin önemli olması gibi nedenlerle insanları
bir arada yaşamaya teşvik etmişlerdir. Bu nedenle Arapların başına geçen yönetici ve halifelerde devletin
sınırlarını geliştirip, medeniyet kurmaya önem verdiler. Araplar ilk başlarda kabileciliği bırakıp bir devlet
olma yolunda ilerleseler de zamanla İslam’ın getirdiği toplum olma bilincini kaybettiler ve geldikleri
yerler olan çöllere geri döndüler. İbn Haldun Arapların vahşi ve ilkel yapılarının devlete itaat etmelerini
zorlaştırdığını söylemektedir. Araplar çöl toplumlarıdır. Çöl şartları ise sert ve korkutucudur. Bu nedenle
Araplar vahşi, itaatsiz ve dik başlıdırlar. İslam’ın medeni ümranına ayak uyduramamışlardır. Ahlak,
adalet gibi kavramları önemsemezler. Devlet kurmaya çalışsalar bile bu devletler ya zamanla yıkılmıştır
ya da başka devletler onlara son vermişlerdir. Araplar da çöllerde yaşamaya mahkum olmuşlardır.
Çöllere göç ettikten sonra önce dini kaideleri sonra ise siyaseti bırakmışlardır (İbn Haldun, 2007: 366-
368). Arapların ehlileştirilemez karakteri onların devlet kurma, medeniyet seviyesini yükseltme gibi
amaçları edinmesinin de önüne geçmiştir. Bugün bile Araplar denildiğinde çoğu kişinin aklına göçebe,
çöl toplumları gelmesi bu yüzdendir.
İbn Haldun bir devletin yaşlandığını ve sonlarına yaklaştığını devletin ikiye bölünmesinden anlamıştır.
Devletler doğar, büyür ve ölür diye adlandırdığı görüşünün büyür kısmının sonlarına doğru devlet refah
olarak ulaşabileceği son raddeye ulaşmıştır. Devletin bu denli büyümesi ise iktidarda hak sahiplerinin
çoğalacağı düşüncesini getirmiştir. Hükümdar ülkenin kurulmasında rol oynayan akrabalarını kendine
bir tehdit olarak görmeye başlamıştır. Bunlardan bir kısmını göç etmek zorunda bırakarak ya da hayatına
son vererek yok etmiştir. Tehlikenin farkına varan akrabalarından oluşan bu grup başka şehirlere ya da
kırsal yerlere göç etmişlerdir. Hükümdarın akrabalarından oluşan bu grup göç ettikleri yerlerde ise yeni
bir devlet kurmuşlardır. Zamanla büyüyüp, gelişerek göç ettikleri ülkelerden daha fazla toprak sahibi
olmaya başlamışlardır. Hatta bu topraklar öyle büyümüştür ki göç ettikleri ülkelerin topraklarına kadar
uzanmıştır. Bu ise devletin ikiye bölünüp iki koldan yönetilmesine yol açmıştır (İbn Haldun, 2020: 593).
İbn Haldun bedevi ümranda yaşayan halkın hadari ümrana göç ettiğini ifade etmiş olsa da bu
durumun tam tersi durumunda var olduğunu yukarıda verdiğimiz örneklerle açıklamıştır. Göç kavramına
bakıldığında genelde gelişmemiş ülkelerden gelişmiş ülkelere doğru bir doğrultuda olduğu kanısına
varırız. Günümüzde de bu algı böyle devam etmektedir. Fakat Mukaddime’de de ifade edildiği üzere
insanlar çok gelişmiş, medeni olarak görülen hadari ümrandan daha az gelişmiş olan toplumlara da göç
404
etmişlerdir. Bunun sebeplerine bakıldığında ise baskı, zulüm, hadari yaşam tarzına uyum sağlayamama,
hadari ümranın zamanla yıkılmaya yüz tutmasıyla ticaret, sanat, ilim gibi alanlarda eski üstünlüğünü
kaybetmesidir. İnsanların hadari ümrandan bedevi ya da hadari ümrana olan göçü ise sadece göç
edeni etkilememiş bunun yanı sıra hadari ümranda kalan halkıda etkilemiştir. Nüfusun azalması ve
şehirlerin eski mamurluğunu kaybetmesiyle ilim, sanat, mimari, gibi alanlarda gerileme yaşandı. Bu
alanlar ise şehrin kırsaldan üstün olduğu alanlar olarak bilinmekteydi. Bu üstünlüğü kaybeden hadari
ümranlar zamanla bedevi ümranların özelliklerini barındırmaya başlamışlardır. Bu ise yıkılmalarına
sebep olmuştur. Bu anlatılanlardan yola çıkılarak hadari ümrandan bedevi ümrana ya da hadari ümrana
yapılan göçler tersine göç olarak adlandırılabilir. Tersine göç insanların geldikleri yerlere geri dönüşü
anlatan bir göç çeşidi olduğu için bu kavramla yukarıda değinilenler oldukça benzerlik göstermiştir.
Bedevi ümranda yaşayanlar hadari ümrana refah için göç etmişlerdir. Fakat daha sonra bu toplumlarda
göç ettikleri topraklar gibi refah yönünden gerilemeye başladığında, baskı ve zulüm arttığında ya göç
ettikleri bedevi ümrana geri dönmüşlerdir ya da başka hadari ümranlara göç etmişlerdir. Daha iyi bir
hayat için göç eden bedeviler zamanla elde ettiklerinden de daha rahat bir hayat için başka yerlere
göç etmişlerdir. Özellikle Arapların bedevi ümrandan hadari ümrana göç edip daha sonra buraya uyum
sağlayamayıp bedevi ümrana geri dönmesi tam anlamıyla bir tersine göç örneğidir.
2.7.Kitlesel Göç
İbn Haldun Mukaddime’de bireysel göçlere değinmiş olsa da daha çok kitlesel göçlere yer vermiştir.
O dönemlerde günümüzde olduğu gibi bireysel göç yolların güvensizliği, insanların toplum olma
bilincine önem vermesi ve bireyselliğin ikinci plana atılması gibi nedenlerle tercih edilmemekteydi.
Bu nedenle İbn Haldun göçlerin daha çok kitlesel olanlarına değinmiştir. İbn Haldun bedevi ümrandan
hadari ümrana, hadari ümranın bedevi ümrana göç etmesini örnek olarak vermiştir. Bunun yanı sıra
Mukaddime’de Endülüs halkının gördükleri zulüm nedeniyle kimilerinin isteyerek kimilerinin ise zorla
göç ettirilmesi örnek olarak verilmiştir. Endülüs halkı dini baskılar nedeniyle toplu olarak Mağrib’e göç
etmişlerdir. Endülüs halkı kendileriyle birlikte kültürlerini de bu bölgede yaymışlardır. Endülüs halkının
bir kısmı ise daha sonra Kuzey Afrika’ya göç etmiştir. Bu göçler topluluk halinde gerçekleşmiştir. Bunun
nedeni ise halkın yaşadığı zorlukları birlikte yenme isteği olmuştur (İbn Haldun, 2020: 784).
Bir devletin merkezi mağlup edilirse, çevresinin ve sahasının var olmaya devam etmesinin ona bir
faydası olmaz. Daha açıkçası devlet derhal izmihlale uğrar. Çünkü merkez, kendisinden ruhun ve canın
çevreye yayıldığı kalp gibidir. Kalp mağlup edilir ve ona malik olunursa, bütün çevre ve uç noktalar
hezimete uğrar. Bu hususta İran devletine bakınız: (Sasanilerin) merkezi Medain idi. Müslümanlar,
merkez olan Medain’i mağlup edince (H. 636), İran hakimiyeti tümden inkıraza uğradı. Çevredeki illerin
ve memleketlerin elinde kalması, Yezdicurd’a bir fayda temin etmedi. Halbuki Suriye’ deki Bizans
devletinde durum bunun tam tersi oldu. Çünkü Bizans’ın merkezi Kostantiniye idi. Müslümanlar onları
Suriye’de mağlup edince, Bizanslılar merkezleri olan İstanbul’a çekilerek orada tutundular, Suriye’nin
ellerinden çıkmış olmasının onlara bir zararı dokunmadı. Allah (ve onun ictimai kanunları) inkırazına
izin verinceye kadar oradaki mülkleri aralıksız olarak sürüp gidecektir. İslamın ilk dönemlerinde
Arapların haline de bakınız; Arapların asabeleri çok olduğu için topraklarına bitişik ve komşu olan Şam,
Irak ve Mısır gibi yerleri en kısa sürede nasıl mağlup ve işgal ettiler! Sonra bunun da ötesine geçerek
(Hindistan’daki) Sind’e, (Pakistan’a) Habeşistan’a, İfrikiyye’ye ve Mağrib’e, sonra da Endülüs ‘e nasıl
vardılar? (İbn Haldun, 2007: 383-384).
Yukarıda da görüldüğü üzere Müslümanların Bizans’ı mağlup etmesiyle o topraklarda yaşayan
Bizanslılar toplu bir halde İstanbul’a göç etmişlerdir. Bizanslılar Suriye’de Müslümanlara yenildiğinde
tek başlarına o topraklardan merkezlerine göç etmek yerine topluluk halinde göç etmişlerdir.
Savaşların sonucunda meydana gelen göçlerde de görüldüğü üzere toplumların bir arada hareket ettiği
görülmektedir. Bunun nedeni ise ortak geçmiş, asabiyet, aynı toplumun insanları olması vardır. Zor
zamanlarda dayanışmanın yüksek olduğu bu toplumlar dayanışma içinde hareket ederler.
405
SONUÇ
İbn Haldun ilk insanlardan başlayarak dönemine kadar olan süreçte göç olgusunun var olduğunu ve
dinamik bir süreç olduğunu gözlemlemiştir. İlk insanın mağarasından çıkıp sulak alanların yakınlarında
yerleşik hayata geçmesi bir göçtür. Yine ona göre ilk insanların kendini doğanın tehlikeli yanlarından ve
hemcinsi olan insanın tehlikelerinden korumak için devlet kurup toplum halinde yaşaması da insanlığın
göç etmesinin bir sonucudur. İbn Haldun insanların en genel göç etme nedenleri beslenme ve güvenlik
ihtiyacıdır. Yine ona göre insanların bedevî ümrandan ve hadarî ümrana göç etmesinin ilk ve önemli
nedeni kentsel refah ve hükümdarın zulmüdür.
İbn Haldun farklı göç etme nedenleri sonucu toplumların birbirinden farklı göç türlerini ortaya
çıkardığını ifade etmiştir. Bunlardan ilki bedevî ümrandan ve hadarî ümrana göç etmesidir. Bedevî
ümranda yaşayan insanlar hadarî ümrannda bulunan servet, lüks, bolluk ve refah gibi şeylere sahip olmak
göç etmişlerdir. Bağlamda bedevî ümrandan ve hadarî ümrana gerçekleşen göç olgusunun günümüzde
kırdan kente yapılan göçler ile benzer özellikleri olduğu söylene bilir.
İbn Haldun ikinci olarak ise çiftçilerin artan vergiler, hükümdarın kendisinin de tarım yapması,
toprakların adaletsiz şekilde ellerinden alınması sonucu göç ettiklerini ifade etmiştir. Bunun yanı sıra
zanaatla uğraşan kişilerin hak ettiği ücreti alamaması, kendi rızaları dışında çalıştırılması gibi nedenlerle
göç ettiğini ifade etmiştir. Bu göç türünün ise emek göçü ile benzerlikler gösterdiği söylenebilir. Emeğinin
karşılığını alamayan ve emeği sömürülen çiftçi ve zanaatkarlar bir tür emek göçü gerçekleştirmiştir.
İbn Haldun üçüncü olarak ise devletlerin servet sahibi olması ve gücünü göstermek için görkemli ve
büyük binalar, saraylar, konaklar yaptırmak için işçi talebi nedeniyle göç ettiğini belirtmiştir.
İbn Haldun dördüncü olarak devlet yönetiminde üst düzeyde bulunan yöneticilerin mallarına el
konulması ve görevlerinden azledilmesi sonucu nitelikli kişilerin bilim ve sanat adamlarının başka
toplumlara göç ettiğini ifade etmiştir. Burada nitelikli ilim insanlarının ve bürokratların başka ülkelere
göç etmesi günümüzdeki beyin göçü olgusuna benzerlikler taşımaktadır.
Beşinci olarak İbn Haldun, devletlerin çöküş ve kentlerde ortaya çıkan kaos nedeniyle kırsal alanlara
göç ettiklerini gözlenmemiştir. Toplumlar zamanla refahın daha az olduğu yerlere göç ederek tersine göç
örnekleri göstermiştir. Son göç türü olarak ise İbn Haldun geleneksel toplumda insanların bireyselden
ziyade kitleler halinde göç ettiğini vurgulamıştır.
Sonuç olarak İbn Haldun’un göç örnekleri ile günümüz göç türleri arasında benzerlikler olduğu
söylene bilir. İbn Haldun’un bu konuda bir öncü olduğu sonucuna varılmıştır.
KAYNAKÇA
Adıgüzel, Y. (2016). Göç Sosyolojisi. Ankara: Atlas Akademik Basım Yayın Dağıtım.
Altay, S. (2019). İbn Haldun’un ‘İlm-İ Ümran’ı İle Klasik Sosyoloji Kuramlarının Karşılaştırmalı Analizi: Me-
todoloji, Toplumsal Yapı, Toplumsal Değişme, Toplumsal Değerler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Canatan, K. (2016). “Sosyal Bilimler Metni Olarak Mukaddime: Bir Meta-Anlatı”. Mukaddime. Cilt 7, Sayı 2,
s.201-216.
Fidan, S. (2019). “İbn-İ Haldun’un Toplumla İlgili Fikirlerinin A. Comte, K. Marks Ve E.Durkheim’in Sosyolojik
Görüşleri İle Benzerlikleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 63, s.604-614.
Hassan, Ü. (2010). Ibn Haldun Metodu ve Siyaset Teorisi. (yay. haz. Taşkın Takış, Cansu Özge Özmen), Ankara:
Doğu Batı Yayınları.
Hobbes, T. (2007). Levıathan. (çev. Semih Lim). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Hurma, H. (2003). Türkiye’de Kentleşme Ve Göç Olgusunun Siyasal Katılıma Etkisi. (Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi), Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
406
IOM (Uluslararası Göç Örgütü), Göç Terimleri Sözlüğü. Ed. Richard Perruchoud, Jillyanne Redpath–Cross, Cenev-
re 2013, YayınNo:31file:///C:/Users/KUT%20PC/Desktop/göç%20sözlüğü.pdf Erişim Tarihi: 16.11.2019.
İbn Haldun (2020). Mukaddime 1.cilt. (yay. ve çev. Arslan Tekin), İstanbul: İlgi Kültür Sanat.
İbn Haldun (2020). Mukaddime 2.cilt. (yay. ve çev. Arslan Tekin), İstanbul: İlgi Kültür Sanat.
İbn Haldun (2007). Mukaddime 1.cilt. (çev. Süleyman Uludağ). İstanbul: Dergah Yayınları.
İbn Haldun (2009). Mukaddime 2.cilt. (çev. Süleyman Uludağ). İstanbul: Dergah Yayınları.
İbn Haldun (1991). Mukaddime 2.cilt. (Zakir Kadiri Ugan). Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları: İstanbul.
Karagül, M. (2016). “İbn-İ Haldun’da Asabiyet İle Devlet Ve Mülk İlişkisi”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İkti-
sadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 2, s. 47-59.
Kaya, M. (2009). “Beyin Göçü / Entellektül Sermaye Erozyonu (Braın Draın)”. Eğitim-Öğretim ve Bilim Araştır-
ma Dergisi, Sayı 13, s.14-29.
Kepenek, E.B. Uğuzman, T. (2018). “Haydi Köyümüze Geri Dönelim! Tersine Göçün Sosyoekonomik Etkileri:
Yeniyol Köyü Örneği”. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, Yıl: 18 Sayı: 40/2, s.11-36.
Marshall, G. (2005). Sosyoloji Sözlüğü. (O. Akınhay, & D. Kömürcü, Çev.) Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
Özdemir, M. (2008). Türkiye’de İçgöç Olgusu, Nedenleri Ve Çorlu Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi).
Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne, 2008
Özkılıç, İ. (2006). “İbn Haldun’da İktisadî Kalkınmanın Dinamikleri Ve Girişimcilik”. Akademik Bakış Uluslara-
rası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, Sayı: 10, s.1-14.
Polat, E. Sucu Polat, M. (2017). “Konar-Göçerlikten Yerleşikliğe, Yüzer-Gezerlikten Yerelliğe Göç”. Süleyman
Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.22, s.1329-1341.
Stowasser, B. (1984). “Ibn Khaldun’un Tarih Felsefesi: Devletlerin ve Uygarlıkların Yükseliş ve Çöküşü”. (çev.
Nermin Abadan Unat). Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 39, Sayı 01, s. 173-181.
Şen, R. C. (2010). İbn Haldun’da Şehir Ve Medeniyet. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniver-
sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dal, Ankara.
Yıldırım, Y.(1990). İbni Haldun’un Metodu ve Ümran Teorisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Yıldırımoğlu, H. (2005). “Uluslararası Emek Göçü “Almanya’ya Türk Emek Göçü”. Kamu İş, Cilt 8, Sayı 1, s.1-
24.
Yumuk, R. (1978). “İbn Haldun’da Devlet Görüşü”. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt
3, Sayı 1-2, s.229-278.
Zorlu, A. (2020b). “İbn Haldun’da Beden İnşası Açısından Bedevi Ümran ve Hadari Ümran”. Selçuk Üniversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, 43, s.177-192
Https://Dergipark.Org.Tr/En/Pub/Susbed/İssue/61825/925094 Erişim Tarihi: 10.10.2022
Zorlu, A. (2020a). “Gereksinimlerin, İhtiyaçların ve Arzuların Dönüşümü Bağlamında İbn Haldun’un İhtiyaçlar
Kuram”, Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi, Cilt:12, Sayı:2, s. 487-528.
407
THE EFFECTS OF INTENSIVE CARE NURSES’ ROLE

CONFLICT AND COPING WITH STRESS LEVELS ON
QUALITY OF LIFE
Safiye Yanmış1*, Yasemin Özyer2

1
Erzincan Binali Yıldırım University, Faculty of Health Sciences, Department of Nursing, Erzincan/Turkey.
Orcid Id: 0000-0002-9095-4048
2
Sinop University, Faculty of Health Sciences, Department of Nursing, Sinop/Turkey.
Orcid Id: 0000-0002-2706-8107
ABSTRACT
The changes and developments in the globalizing world affect health services as well as all areas.
Nurses who provide care in health institutions play an active role in health services. In this process,
nurses face many stressful situations. Intensive care nurses work under intense stress and as a result
of this, their mental states are affected and their quality of life decreases. In this context, it becomes
important to determine the levels of stress and quality of life caused by role ambiguity and role conflict
in working nurses. This study was conducted as a descriptive cross-sectional study. The study was
conducted online through Google Forms with intensive care nurses between April 1 and July 1, 2021.
101 intensive care nurses who volunteered to participate in the study and who responded to all questions
between these dates were included in the study. The data in the study were collected with “Personal
Information Form”, “Role Conflict, Role Ambiguity and Work Load Scale”, “Ways of Coping Inventory
(WCI)” and “Quality of Life Scale (SF-12 short form). SPSS 25 v. was used in data analysis. In the study
conducted with nurses working in intensive care, 42.6% of the participants were found to be between
the ages of 25 and 29. It was found that 83.2% of the participants were female, 62.4% were single and
73.2% were undergraduates. It was found that the participants had a mean role ambiguity sub-scale score
of 20.45±2.99, while they had a mean role conflict sub-scale score of 27.27±4.03, a mean work load
sub-scale score of 6.49±1.21 and a mean optimist approach sub-scale score of 21.48±2.74. In line with
the results obtained from the study, it is critically important to evaluate the role conflict, role ambiguity,
work load, stress and quality of life levels of nurses working in intensive care units.
Key Words: Nurse, work load, Role conflict, Stress, Quality of life, Intensive care.
408
THE JOINT USE OF MYTHOLOGY, LEGEND AND

OTHER CULTURAL ELEMENTS IN ADVENTURES OF
MISFIT DEFNE KAMAN EARTH NOVEL
Dr. Ercan Yücel

Oguzeli vocational school, Gaziantep University, Gaziantep, Türkiye
ORCID : 0000-0002-4081-6907
Abstract
Novel is the longest genre in literature but even in the novel, every information requested in the
work cannot be written directly. Giving complex meanings with less words is a rule in novel too. The
best way to expand a text in this sense is to refer to other known texts, concepts or cultural codes. In
this way, it has an immediate effect for the reader who knows the references, while the motivation for
deciphering the references occurs for other readers. Therefore, the successful establishment of references
in examining the success of the author; The plot is as important as the person, time and place elements.
Buket Uzuner has produced three works focused on the environment and Turkish Culture in the last 10
years. Adventures of misfit defne kaman earth novel best for our work which is one three novels named:
Adventures of misfit defne kaman water, Adventures of misfit defne kaman earth, Adventures of misfit
defne kaman air. Even a careful reader cannot realize the situation when she combines elements that are
not directly related to each other in the work. For these reasons, in the statement; the dominant elements
used in the work will be revealed and how these elements are combined will be examined.
Keywords: Buket Uzuner, Mythology, Legend, Misfit Defne Kaman’s Adventures Earth
Uyumsuz defne kaman’ın maceraları toprak isimli romanda mitoloji,

efsane ve diğer kültürel unsurların ortak kullanımı
ÖZET
Edebiyatta en uzun tür olan romanda bile eserde istenilen her bilgi doğrudan yazılamamaktadır.
Mümkün olan en az hacimle en çok anlam içeren metin yazmak romanda da geçerlidir. Bir metni bu
manada genişletmenin en iyi yolu ise bilinen başka metin, kavram veya kültürel kodlara gönderme
yapmaktır. Bu sayede göndermeleri bilen okuyucu için hemen etkisi olurken diğer okuyucular için
göndermeleri çözme güdüsü oluşmakta bu durumda ise okuyucu okuma eylemi bitse de eserle meşgul
olmaktadır. Dolayısıyla göndermelerin başarılı kurulması yazarın başarısını incelemede; olay örgüsü,
kişi, zaman ve mekân unsurları kadar önemli olmaktadır. Buket Uzuner yaklaşık olarak son 10 yıllık
süreçte çevre ve Türk Kültürü odaklı üç eser vermiştir. Uyumsuz Defne Kaman’ın Maceraları Su,
Uyumsuz Defne Kaman’ın Maceraları Toprak, Uyumsuz Defne Kaman’ın Maceraları Hava isimlerine
409
sahip üç eserden biri olan Toprak isimli romanı çalışmamız için önemli bir örnek olarak karşımıza
çıkmaktadır. Birbirleriyle doğrudan alakası olmayan unsurları eserde birleştirdiğinde dikkatli bir
okuyucu bile durumun farkına varamamaktadır. Bu sebeplerle bildiride; eserde kullanılan başat unsurlar
ortaya çıkarılarak bu unsurların nasıl birleştirildiği irdelenecektir.
Anahtar Kelimeler: Buket Uzuner, Mitoloji, Efsane, Uyumsuz Defne Kaman’ın Maceraları Toprak
GİRİŞ
Metinlerarasılık çeşitli şekillerde karşımıza çıkabilmektedir. Başka bir metne gönderme yapmak,
anıştırmak, belirli kavramları kullanmak ve o metinle bağ kurmak gibi çok çeşitli yollar vardır.
İlintilendirmek bir başka bakış açısıyla bir metinde birden fazla metni barındırma yoluyla onların içerdiği
kavram veya değerleri kullanarak metnin anlamını geliştirmek, büyütmektir. Bu konuya artsüremli
bakıldığında sözlü kültüre kadar gidilebilir. Sözlü kültür ve sonrasında yazılı kültürde temel amaç
sonraki nesle bilgi, tecrübe aktarımıdır. Her ne kadar günümüzde imkanların elvermesi bireysel haz için
de kullanımı arttırsa da sonuçta her birey bir tecrübe birikimini aktarmaya çalışır. Bu aktarımlar sadece
bireysel düşünceler olabileceği gibi toplumu doğrudan ilgilendiren konular da olabilir. Bireyler toplum
içerisinde yaşarlar. Bu sebeple her birey toplum içerisinde okuduğu, dinlediği veya gözlemlediği her
şeyle geçmişten gelen birikimi deneyimler, bilinçli veya bilinçsiz şekilde aktarımda zincirin bir parçası
olur. Dolayısıyla bireysel olarak da yazılsa her eserde geçmişten gelen birikimler mutlaka olacaktır.
Edebi eserlerin incelemesinde bu aktarımın bilinçsiz olanlarını tespit etme çabası, sebebi ve kaynakları
varsa değişime uğrama sebepleri gibi unsurları incelenir. Başka metinlere göndermeler bilinçli de
yapılabilmektedir. Burada ise yazarın ne derece aktarımı gizlediği veya ne şekilde yaptığı önem arz eder.
Çalışmamızda Buket Uzuner’in son 10 yıl içerisinde yayınladığı odak noktası çevre ve Türk kültürü
olan Uyumsuz Defne Kaman’ın Maceraları serisi bulunmaktadır. Bu seri Uyumsuz Defne Kaman’ın
Maceraları Su, Uyumsuz Defne Kaman’ın Maceraları Toprak ve Uyumsuz Defne Kaman’ın Maceraları
Hava olarak günümüzde 3 romandan oluşur. Bildiri süresinin kısıtılılığı sebebiyle odak noktamız olan
farklı unsurları ortak kullanabilme yetisinin incelenmesinde en çok veri bulunduğu görülen Uyumsuz
Defne Kaman’ın Maceraları Toprak romanı örnek evren olarak seçilmiştir.
TARTIŞMA
Buket Uzuner’in Uyumsuz Defne Kaman’ın maceraları Toprak romanında macera Defne Kaman’ın
Çorum’a gitmesiyle başlar. Tarihi eser kaçakçılığını soruşturmaya giden Defne Kaman iki gün görüşmeler
yapar. Görüşmelerinin bazılarında Vali Sabahattin Ali Okur da vardır. Bu sırada çocukluğundan tanıdığı
ve artık ailesinin bir bireyi gibi olan Karaca Yörüklü ile iletişimdedir. Kaçakçılık hakkında önemli
bilgileri Karaca’dan alan Defne Kaman soruşturmasını derinleştirir. Sonra aniden ortadan kaybolunca
anneannesi Umay Bayülgen Çorum’a gelir. Vali ve İl Emniyet Müdürü Defne Kaman’ı bulmak için arama
çalışmalarını hızlandırmaya çalışmaları ve bizzat Vali Sabahattin Ali Okur soruşturmayı takip etmesine
rağmen bir ilerleme sağlanamaz. Defne Kaman’ın kaybolduktan sonra, Umay Bayülgen gelir gelmez
esrarengiz bir şekilde büyük bir geyik ortaya çıkmıştır. Umay Bayülgen geyiğin başından hiç ayrılmaz.
Geyikle Defne’nin kaderlerinin birbirine bağlandığına inanmakta ve söylemektedir. Esrarengiz olaylar
bunlarla bitmez. Karaca’da bir anda kaybolur ve şans eseri bulunur. Hastanede komadan çıkar çıkmaz
yine kayıplara karışır. Bu arada hastanede odasında bıraktığı cep telefonundan Defne Kaman kaynağı
belli olmayan bir şekilde mesajlar göndermeye başlar. Kutadgu Bilig’den beyitler içeren mesajlar
gizemin çözülmesinde yardımcı olur. Ancak romanda bu durum açıkça bir olaya ilişkilendirilmez.
Sonunda Defne Kaman ve Karaca sağ salim kurtulur ve haber geldiği sırada geyik de bir anda ortadan
kaybolur.
Mutlu sonla biten romanda birden fazla unsurun kullanıldığı görülür. Türk Mitolojisinden, Erlik Han,
Umay Ana (ene) kullanılırken, orta dünya alt dünya gibi dünya katmanları arasındaki ilişki de kısaca
410
verilir. Bu arada alageyik hikayesi ve Gaybi ile Kaygusuz Abdal arasında geçen efsane de anlatılır. Tüm
bunların merkezinde doğa, Kam’lık ve Umay Bayülgen vardır.
Mitolojik unsurlara bakıldığında eserde Erlik Han’ın açıkça tasvir edildiği görülür:
en az 10 metre boyunda, sağlam yapılı, karnına kadar uzun çatal uçlu simsiyah sakallı, kan çanağı
içinde kapkara gözbebekleri meydan okuyan, azı dişleri kurtlarınki kadar iri, bir elinde bir yılanı kamçı
gibi sallayan, simsiyah kaftanının etekleri altın işlemeli, vahşi bir hayvanla insan arası bir devdi .Kendine
Erlik Han adını vermiş olan bu ejderhanın sadece asası bile insanı korkudan öldürebilirdi. Çift çatallı
iki dilli, kan çanağı gözleri olan, bir çam ağacı gövdesi kadar kalın, en az dört-beş metre boyunda,
kapkara bir yılan. …. Umay Nine’nin tarif ettiği Erlik Han’a tıpatıp benziyordu. (Uzuner:2015:381)
Erlik Han’ın fiziksel detayları yanında görevleri ve statüsü de anlatılmıştır. Bu konuda bir bölüm
ayrılmıştır. “Hades’in kardeşi Erlik Han” başlığı ile 6. Bölüm Erlik han odaklıdır. Bu bölümde Umay
Bayülgen ile Kemal Yörüklü arasındaki sohbette:
İyi. İşte Erlik Han ile başlayacağız. Çünkü bizim kadim kamanlık geleneğimizde, Erlik Han ‘Alt
Dünya’nın efendisidir. Her ne kadar toprak, tabiatın efendisi: Umay Ana’nın gücü dahilinde olsa da
yerin dokuz kat altında yaşayan Erlik Han, ölüler ve onların yakınları olan orta dünyadaki biz fanilerle
de ilgilidir. (Uzuner:2015:100)
Ancak yer altında olması, ölülerle ilgileniyor olması anlatılsa da Erlik han ile kötülük birebir
eşleştirilmez. Bir karakter ağzından diğer karaktere anlatma metoduyla okuyucuya aktarılır. Umay
Bayülgen, Kemal Yörüklü’ye anlatmaktadır:
Umay Ana’nın gücü dahilinde olsa da yerin dokuz kat altında yaşayan Erlik Han, ölüler ve onların
yakınları olan orta dünyadaki biz fanilerle de ilgilidir. Yani senin anlayacağın, kötü, iblis, şeytan diye
bize belletilen hiçbir şey tamamen kötü değildir. (Uzuner:2015:101)
Detaylı olarak bakıldığında aslında geleneksel düşünceler yahut bilgilerin de yıkıldığı görülür. Erlik
Han doğrudan kötülükle ilişkilendirilmezken iblis, şeytan gibi şeylerin de tamamen kötülük içermediği
söylenir. Ancak sadece bu düşünce yıkılmaz. Saf kötülük içeren bir varlık olmadığı bilgisi alttan alta
verilirken Erlik Han kötülükten biraz daha uzaklaştırılmıştır. Bu uzaklaştırmanın bilinçsiz olduğu
düşünülemez. Çünkü metne daha detaylı bakıldığında bir sayfa önce bazı öncelemelerin verildiği
görülür:
Kadim Kamanlık geleneğimizde, yas tutmak, doğum, ölüm ve yaşam kadar özbeöz can hakkıdır. Türk
mitolojisi, diğer dünya mitolojileri gibi, ölüm ve yas tutmak haklarını mükemmel destanlarıyla bize
aktaran zengin bir şifa kaynağıdır. Senin şifan Erlik Han’da gizlidir Kemal Yörüklü! (Uzuner:2015:99)
Burada şifanın ne şekilde geldiği belirtilmemiştir. Ancak, şifa ve şifa kaynağı olmak kötülükle
bağdaştırılamayacaktır. Eserde Kemal Yörüklü karakteri rüya motifi ile Erlik Han’la görüştürülür.
Sonrasında ise karakterde bir rahatlama olduğu okuyucuya gösterilir. Böylece dolaylı olarak da olsa
karakterin şifa bulduğu okuyucuya hissettirilmiştir. Farklı bir bakış açısıyla Erlik Han verilirken Hades’e
gönderme de aynı bölüm içerisinde bir cümleyle yeniden yapılır:
“Senin şu Yunan mitolojinde yeraltı tanrısı Hades var ya, işte bizim mitolojimizdeki Erlik Han, bir
anlamda onun kardeşi sayılır.” Diyerek kaldığı yerden devam etti yaşlı kadın. (Uzuner:2015:102)
Hades’e gönderme yapılırken de birebir eşleştirilmemektedir. Okuyucu, Yunan mitolojisi ve Hades
hakkında bilgilere yönlendirilmiş veya biliyorlarsa ilgili metinleri de eserin içerisine dahil edilmiştir. Bu
dahil etme sonrasında da anlatıcının hamlelerine devam ettiği görülür. Dış bir metne gönderme yapılmış
ancak anlam genişlemesi sağlandıktan sonra sadece onunla yetinilmemiş, okuyucu yönlendirilmiştir:
Aslında bütün mitolojiler birbirine benzer, fark ayrıntıda gizlidir. Zaten bir kültürü anlamak için
onun anadilinin matematik düzenine bakacaksın! Bu da o dilde söylenmiş bütün masal ve efsanelerin
temelindeki hakkı, hukuku ve vicdanı yansıtır. (Uzuner:2015:102)
411
Bu yönlendirmeyle beraber anlam genişlemesinin sonuçlandırıldığı görülür. Bu sayede bir sayfayı

bile doldurmayan birkaç paragraf ile iki mitoloji, iki karakter ve bunların içinde oluştukları kültürlerin
farklılığı da anlatılabilmiştir. Erlik Han ile Hades arasındaki farkın kültür üzerinden verilmesiyle
genişleme sonuçlandırılmıştır.
Romanda göndermeler sadece mitoloji üzerinden de olmaz. Eserde efsanelerin de kullanıldığı
görülmektedir. Dikkate değer olan geyikle ilgili efsane ve diğer kültür unsurlarının mitolojiyle bir
ilintisinin verilmemesidir. Geyikli baba efsanelerinden bahsedilir. Ancak bu bahse giriş doğrudan olmaz:
… şehirde gezen büyülü bir geyik söylencesi Çorum’a yayılmaya başlamıştı. Bazı meraklı vatandaşlar,
Çorum saat kulesi civarında dolaşan yabani bir geyik hakkında bilgi almak için valilik ve belediyeyi
arıyordu. (Uzuner:2015:246)
Geyik gizem katılarak konu edilir ve sonrasında efsaneyle ilişkilendirilir:
Ancak, Açıkhava Tapınağı’nı gezen yerli ve yabancı turistler kadar Doğa Koruma ve Milli Parklar
Müdürlüğü’ne bağlı görevlileri de şaşırtan bu olayın nasıl olup, kilometrelerce uzaktaki Çorum saat
kulesi civarına taşındığı bir muammaydı… Anadolu’da yaygın olan ‘Geyikli Baba’ efsanelerinin hâlâ
canlı kalmasının altında yatan gücün tesiriydi ya da İstanbullu gazetecinin etkisi sandığından büyük
olmalıydı. (Uzuner:2015:247)
Oluşturulan gizem hem Defne karakteriyle ilişkilendirilmiş hem de isim verilmeden efsanelerle
ilişkilendirilmiştir. Sonraki sayfalarda ise Gaybi’nin avlanması ve yaraladığı bir geyik peşinde
koşarken onun aslında Kaygusuz Abdal olduğunu öğrendiği efsane de kısaca anlatılır. Romanda
olaylara bakıldığında Defne Kaman’ın kayboluşu ile geyiğin ortaya çıkışı eş zamanlı olduğu daha
önce belirtilmişti. Anlatıcı daha önce de belirttiğimiz gibi geyikle ilgili gizem oluştururken İstanbullu
gazeteci olarak Defne Kaman’ı ile bir ilinti kurmuşken daha sonra geyik efsanesi, ulu bir kişinin form
değiştirerek geyiğe dönüşmesinin anlatımı sırayla takip edildiğinde okuyucu Defne Kaman ile geyik
arasında aynı durumu düşünmeye başlayacaktır. Bu ilinti Umay Bayülgen’in açıkça söylemesi ve Defne
Kaman bulunana kadar geyiğin başından ayrılmamasıyla daha çok güçlendirilir.
Geyikle ilgili olarak sadece efsane kullanılmamıştır. Dede Korkut olarak da hitap edilen Korkut
Bayülgen ile Karaca Yörüklü arasında yıllar önce Karaca daha çocukken gerçekleşen bir sohbet verildiği
bir bölümde alageyik şiiri işlenir:
Çocuktum, ufacıktım,
Top oynadım, acıktım.
Buldum yerde bir erik,

Kaptı bir alageyik.
Geyik kaçtı ormana,

Bindim bir akdoğana.
Doğan, yolu şaşırdı,

Kaf Dağı’ndan aşırdı.
Attı beni bir göle;

Gölden Çıktım bir çöle,
412
Çölde buldum izini,

Koştum tuttum dizini.
Geyik beni görünce,

Düştü büyük sevince.
Verdi bana bir elma,

Dedi, dinlenme, durma.
Dağdan yürü, kırdan git,

Altın Köşke çabuk yet.
Seni bekler ezeli,

Orda dünya güzeli.
Bin yıllık çile doldu!

Bunu dedi, kayboldu.
Yedim sırlı elmayı,

Gördüm gizli dünyayı.
Gündüz oldu, geceler;

Ak sakallı cüceler,
Korkunç devler hortladı,

Cinler, cirit oynadı.
Kesik başlar yürürdü,

Saçlarını sürürdü.
Bir de baktım, melekler,

Başlarında çiçekler.
Devlere el bağlıyor,
Gizli gizli ağlıyor.
Kılıcımı çıkardım,
Perileri kurtardım.
Kurtardığım periler,
Adım adım geriler,
413
Kanadını açardı,
Selam verir, kaçardı.
Az, uz gittim, dolaştım,

Altın Köşke ulaştım.
Bir kapısı açıktı,

Öteki kapanıktı.
Kapalıyı açarak,
Açığa vurdum kapak.
At önünde et vardı,
İt, ot yemez ağlardı;
Otu ata yedirdim,

Eti ite yedirdim.
Açtım bir elmas oda;

Dev şahı uykuda
Gördüm, kestim başını,

Dedim, Ey dev nerede?
Nerede Dünya Güzeli?

Dedi, Elinde eli!
Döndüm, baktım. Bir Kırgız,

Elbiseli güzel kız.
Durmuş, bakar yanımda,

Şimşek çaktı canımda.
Güldü, dedi, Türk Beyi!

Tanıdın mı geyiği?
Kimse, beni bu devden

Alamazdı. Ancak sen, (Uzuner:2015:117)
414
Bu şiir Ziya Gökalp’in Alageyik şiirin bir bölümüdür. Bu şiirde de efsane gibi bir form değişikliği
konu edilmiştir. Türk beyinin kurtardığı güzel kız ona yol gösteren geyiktir. Şiirdeki form değişikliği,
efsanedeki form değişikliğiyle beraber romanın son sahnelerine kadar Umay Bayülgen’in geyiğe ilgisi
ve söylemleri göndermelerin belirli bir amaç veya amaçlara uygun şekilde kurulduğunu göstermektedir.
Mitoloji, efsane, şiir gibi unsurlar yanında anlatıcı isimleri de başarılı şekilde kullanmaktadır. Alageyik
şiiri verilirken anlatan kişi Korkut Bayülgen’dir. Defne Kaman’ın dedesi olması sebebiyle de Dede(m)
Korkut olarak da hitap edildiği görülür. Şiir sahnesinde çocuk olan Karaca Yörüklü’nün Defne Kaman
ile görüşmelerinde alevi oldukları sürekli vurgulanır. Defne Kaman kendisinin de baba tarafından alevi
olduğunu belirtmesi de incelenebilecek başka bir noktadır. Demokratik, ılımlı ve uzlaşmacı bir yapıya
sahip olan Vali’nin isminin Sabahattin Ali Okur olması, önemli karakterlerden biri olan ve gelişmeleri
reddetmesi, ailesinde ve çevresinde baskıcı bir tutum sergilemesiyle muhafazakâr bir yapıyı simgeleyen
emniyet müdürünün isminin Muhtar Körağaoğlu olması da anlamlı görünmektedir. Umay Bayülgen’in
romanda sık sık Umay Ana ile eşleştirilme hissi Erlik Han ismini taşıyan bölümde daha açıkça verilmesi
de düşünüldüğünde isim seçimleri ve karakterlerin özelliklerinin kurgulanmasının rastgele olmadığını
göstermektedir.
SONUÇ
Genel olarak bakıldığında; Buket Uzuner amacına uygun olarak mitoloji, efsane ve diğer kültürel
unsurları çok güzel şekilde harmanlayarak sunabilmektedir. Ayrı ayrı bakıldığında bahsedilen şiir
ve efsanelerin Erlik Han veya Umay Ana gibi mitolojik karakterlerle doğrudan bir alakası yoktur.
Anlatıcı Defne Kaman’ın kayboluşu ve geyiğin ortaya çıkışıyla bir ilinti kurmuştur. Bu ilinti üzerinden
geyikle alakalı efsane ve kültürel ürünleri ustaca kullanmıştır. Alageyik şiirinde bir form değişikliği
vardır. Anlatılan geyik efsanesinde de Kaygusuz Abdal’ın form değişikliği görülür. Bunları birer
basamak olarak kullanan anlatıcı Umay Bayülgen merkezinde Dene Kaman ile geyiğin kaderlerini
birleştirmesiyle bağlantı sonuçlandırılmıştır. Bağlantı aynı zamanda doğa konusundaki amaca da hizmet
eder. Uzuner doğa üzerinden Umay Ana ve mitolojiye ve Erlik Han’a da ilinti kurar. Hades üzerinden
Yunan mitolojisini esere dahil ederek oradaki düşünceden farklı olarak Erlik Han’ın sadece kötülük
içermediğini söylemiş hatta bir ileriye giderek şeytan, iblis gibi şeylerin genel olarak hiçbir şeyin
tamamen kötülük içermeyeceğini de vurgulamıştır.
Saf kötülük hakkındaki geleneksel yargıyı yıkma eylemini anlatıcı bu durumu Emniyet müdürü –
Vali ve Emniyet müdürü – Umay Bayülgen arasındaki küçük gerilimlerle de güçlendirir. Ilımlı ve yapıcı
olan valiye Sabahattin Ali Okur ismini verirken karşı tarafta olan emniyet müdürüne Muhtar Körağaoğlu
ismini vermesi bu sebeple olmalıdır. Ancak tüm bu vurgulamalar yavaş yavaş uygulanmıştır. Her bir
vurgu için birden fazla basamağın başarılı bir şekilde kurulmuştur.
KAYNAKÇA
Uzuner B 2015. Uyumsuz defne kaman’ın maceraları toprak. İstanbul: Everest yayınları.
415
RETROSPECTIVE EVALUATION OF PATIENTS WITH

PATHOLOGICAL DIAGNOSIS OF APPENDICEAL
MUCOCELE
M.Tolga KIRIŞ
Ministry of Health, Department of Medical Specialization Board, G.surgery, Ankara, Turkey
ORCID : 0000-0003-0279-832X
ABSTRACT
Objective: Appendiceal mucocele; It is a rare disease with a massive appearance, which is seen due
to the obstruction in the appendix lumen and manifests as a cystic dilatation with mucus accumulation.
It is four times more common in women than men. Its pathogenesis may include the development of
fecalitis or lumen obstruction due to inflammation. In this study, we examined the surgical approach,
cystic-tumoral characteristics and clinical definition of our hospital in cases of appendiceal mucocele
with scientific data.
Material and Methods: Eight patients who were admitted to our hospital between 2017 and 2021,
whose postoperative pathological examination was reported as appendiceal mucocele were evaluated
retrospectively. In the evaluation criteria of our patients, age, gender, clinical diagnosis, surgery, imaging
reports and pathological diagnoses were examined.
Results: Six of the eight patients were admitted to the emergency outpatient clinic, and two of them
were admitted to the general surgery outpatient clinic. Abdominal pain was the most common complaint
on admission. According to the physical examination, it was observed that there was tenderness in the
lower quadrant in seven patients (87.5%), defense in four patients (50%), and rebound in six patients
(75%). In the preoperative imaging, seven patients were interpreted as significant for acute appendicitis
and one patient was evaluated as significant for appendiceal mucocele. As a result of the pathological
examinations, the diagnosis of appendiceal mucocele in six patients and appendiceal mucocele
accompanied by acute appendicitis in two patients were reported.
Conclusion: Appendiceal mucocele is a disease that often causes acute appendicitis-like complaints
and similar clinical findings. Preoperative Ultrasonography (USG) and Computed Tomography (CT)
may be useful for diagnosis. In terms of the surgical technique of appendiceal mucocele, open or
laparoscopic appendectomy can be performed. In addition to appendectomy, cecum resection, right
hemicolectomy and omentectomy can be added if clinically necessary. In appendiceal mucocele surgery,
there is a risk of developing pseudomyxoma peritonei due to the risk of the cyst contents spreading into
the abdomen. Although it is rarely encountered, it is a condition that requires surgical experience and
attention.
Keywords: Appendiceal mucocele,surgery,pathology
416
DOCUMENTARY CREDIT OPERATING MECHANISM IN

THE ISLAMIC BANKS; A CASE STUDY
Emre FERAH
ISTANBUL SABAHATTIN ZAIM UNIVERSITY GRADUATE EDUCATION INSTITUTE
INTERNATIONAL FINANCE AND PARTICIPATION BANKING
ORCID Code: 0000-0003-1892-7229
ABSTRACT
As a result of the development of international banking and the import and export transactions
between countries around the world, it was necessary to have a guarantee tool to regulate in the same
time to facilitate the international trade transactions, and during the implementing of these international
trade transactions, it was imperative to introduce a tool that give confidence between the importers
and exporters in any transaction, which led to the emergence of financial transactions, including the
documentary credits.
Given the importance of documentary credits and their dealings in the Islamic banks and the Islamic
Financial Institutions, it was necessary to refer to the uniform customs and practice of the documentary
credits (UCP 600), which contradict with Islamic laws in some of its provisions and which the Islamic
and conventional banks refer to settle disputes related to documentary credits transactions.
This study was presented to determine the mechanism of issuing documentary credits in the Islamic
banks and to clarify the practice and the actual rules of these banks in the documentary credits in addition
to the real concept of this process, starting from issuing the documentary credit to the completion and
implementing it, and clarifying the extent of their commitment to Shariah rules compared to civil laws,
and in terms of problems faced by Islamic banks during the process of issuing and the implementation
of these documentary credits. In addition, all issues related to the documentary credit payments type
are explained in the study by including the documentary credit payment methods, the parties of the
documentary credit transaction, its types, its legal nature, and the documents used in the documentary
credit transactions.
Keywords: International Trade Transactions, Payment Methods, Documentary Credit, UCP 600
INTRODUCTION
International commodity trade constitutes the largest part of international payments. The prices
of goods sold in international trade are paid in convertible currencies. Payments are made through
international banks. There are various forms of international payment that allow the payment of the cost
of goods. The payment method according to which the cost of goods will be paid will be determined as
a result of the bargaining and agreement to be reached between the parties.
417
Documentary Credit, in short in international transactions (called L/C-Letter of Credit); It is a kind of

guarantee that the payment will be made after the fulfillment of certain conditions regarding the payment
of the prices of the exported goods.
Generally, it is preferred that the payment of the goods cost is made after the shipment. However, if
the creation of the necessary financing for the production of the ordered goods is included in the terms
of the contract, part or all of the cost of the goods is paid in advance to the seller. In this case, the seller
must be trusted or provided with a warranty.
Against the fact that the seller wants to be sure that the payment will be made as soon as the goods
are shipped, the buyer also wishes to make the payment to the seller if the goods of the quality agreed in
the sales contract are shipped from the designated place within the specified time and a certain document
is submitted within the required time for the goods to be cleared from the customs.
As we explained in the paragraphs above, the effective operation of the documentary credit process
is an important factor in the success of international trade. Despite the importance of the documentary
credit process, one of the problems encountered in the implementation of exports in our country is the
inability to collect the export costs on time. Therefore, knowing the payment methods used in export and
knowing the benefits and risks related to these payment methods are of great importance in increasing
the export performance. The aim of this study, which we will carry out based on this importance, is
to explain the documentary credit transaction in the Islamic Banks, which is an extremely important
interbank payment method in the development of the export process.
Documentary credits appeared to meet the needs of merchants who need money to spend outside their
country to buy the goods they need without having to transport this money with them on their travels
and bear the risks of that (‫بايد‬, 1999), as documentary credits did not arise as a legal system with roots
and legal assets, but rather as a banking system created by the need for work to settle the international
sales contracts to provide security and confidence to both the seller and the buyer (‫يبنلا دبع‬, 2001).
From here, the thinking turned to seeking the assistance of an intermediary that both parties trust to
protect their rights, and to confirm their commitment to implement the sale contract, and this intermediary
is the bank in front of which the buyer undertakes to pay the price of the goods and deliver the necessary
documents according to which the ownership of the shipped goods is transferred to him.
Since documentary credit is a process from which multilateral legal relations from different
countries branch, and this difference creates a kind of concern for those in charge of the foreign trade
process, and in appreciation of the effects of this issue that often lead to impeding trade between
different countries, it has appeared since the beginning of the twentieth century A trend that calls
for the unification of the rules governing documentary credit at the international level, as these rules
place different responsibilities on each of the parties to the documentary credit transaction, and among
these responsibilities is the responsibility of the documentary credit applicant (the issuer) towards the
beneficiary and the responsibility of the documentary credit applicant towards the Islamic bank, the
source of the documentary credit transaction.
The importance of documentary credits in financing foreign trade, especially the trade of importing
goods that are transported by sea, has emerged. Especially that the relationship of the exporter and
the importer is without direct communication between them. There must be a financial and credit
communication tool that links between them, so Islamic banks came to keep pace with the era of
communications and trade relations between the importers and the exporters. The source: In view of
the increase in the volume of foreign trade between the countries of the world, it has introduced the idea
of the documentary credit system into its agreements and laws from a legal point of view to guarantee
the rights of traders, and to provide the needs of economic development for many of the developing
countries (‫بيومي&الشيخ‬,2007).
418
At first, Islamic banks faced several difficulties in bringing merchants, exporters and importers, to
deal with them in several areas, including the documentary credits, due to the lack of clarity or rather
the lack of public understanding of their method of work. However, it developed and continued to
improve its banking services somewhat and as far as it has now reached; in a way it has become a
strong competitor to the conventional banks (‫السعودي‬,2010).
The Study Problem
The problem of the study lies in the mechanism of dealing of the Islamic Banks with documentary
credit transactions, where they face some difficulties from the legal point of view through their practice
of dealing with documentary credits, as these difficulties are represented by the submission of Islamic
banks to the unified international rules and norms, and their subordination to the central bank center
in determining the currency in relation to the credit The document, and how to deal with the problem
of interest in their transactions with the foreign banks, and one of the most important problems faced
by Islamic banks is the problem of ownership of the goods in all its stages, starting from its exit from
the seller’s hand until its arrival and stability in the hands of the customer, as well as the problem of
interests that Islamic banks must pay to the foreign banks. In the extent of its conformity mechanism
with Bulletin 600 issued by the International Chamber of Commerce.
This study also aims to find an answer whether the documentary credit in the Islamic banks is used
effectively or not, which is considered one of the foreign trade important payment methods, and affects
exports and foreign trade processes in the international market positively and / or negatively.
Purpose of the Study
The international trade has been developing rapidly in the world since the 1980s, and the share of
Turkish goods and services in the foreign market has been increasing. It is known that the competition
in the foreign market is growing rapidly in the globalized world and this is important for companies that
import and export.
In order to expand the market share in international trade and to be protected from competition, the
most important point for import and export companies is to determine the right payment method. The
most reliable payment method, which is based on trust between the parties and distributes risks and
responsibilities equally, is payment by documentary credit.
The Importance of the Study
The study is important in terms of examining the documentary credit method in the international
trade payments, which is an important banking transaction in the success of the export process and
which is a common form of international payment in practice, and presenting it to companies engaged
in international trade.
The importance of studying documentary credits through its important role, in financing the private
foreign trade between its parties (the importers and exporters), and their commercial operations that are
carried out remotely between two or more countries, and most often they meet only through the contacts
that take place between them, and after the emergence and entry of Islamic banks to the field of the
international banking transactions, and due to the need to meet the requirements of these Islamic Banks
clients, traders and importers in particular, it was necessary to search for a mechanism for dealing with
documentary credits that complies with the justifications for their establishment as Islamic banks and
does not contradict their goals of an Islamic nature.
Therefore, it was necessary to have a credit tool and a financial connection linking them, which is the
documentary credit that serves and performs many functions. It is the means of security for the parties
through the process of fulfilling obligations and it is binding on their parties, and also that it enables the
beneficiary to transfer the sale through documents in the event that the buyer abandons the payment of
the price and the seller’s obligation to send the goods to the buyer, and this is the role that banks play
419
through their documents with the guarantees they provide to the creditor, for all parties to reach their
rights based on the sales contract and documentary credit.
The Research Methodology
Given the nature of the chosen topic, and in order to answer the problem posed, the descriptive
approach will be followed in relation to the general concept during the study, and the statistical analytical
approach in relation to the field study of the subject.
Definitions
The definitions required to be explained in the thesis made under the name of documentary of credit
from interbank payment methods in international trade are given below.
Documentary Credit: It is a written undertaking by the importer’s bank to the exporter that, pursuant
to the importer’s instruction, it will pay the exporter up to the cost of the import, accept or negotiate
the policies drawn up by the exporter, in return for a document issued by the exporter and the details of
which are specified by the importer, within a certain maturity (Pekcan & Üçdal, Bankalarda Dış Ticaret
İşlemleri ve Uluslararası Kurallar, 1992, p. 19).
The Documents: It is the general name of documents such as invoices and bills of lading in the
banking transactions.
Reimbursement: It is the process of depositing the price of the goods delivered on condition that the
price is paid.
The Advising Bank: It is the bank that transmits the documentary credit message received from the
issuing bank to the beneficiary of the documentary credit. It is the exporter’s bank.
The Confirming Bank: It is the second bank that bears the responsibility of payment in the documentary
credit together with the issuing bank.
The Beneficiary: It is the person whose name is written on the bill, who can benefit from these bills
in commercial bills such as checks, bills, and policies. In bearer or subordinate bills, the beneficiary is
the person who holds or holds the bill at his or her disposal.
The Applicant: It is the company/person that provides the documentary credit instruction to the
issuing bank issue the documentary credit in favor of the beneficiary. In documentary credits based
on buying and selling goods, companies in the position of importers are usually the applicants of the
documentary credit.
The Transferring Bank: In a transferable documentary credit, it is the bank assigned to transfer the
documentary credit. The transferring bank is not obliged to transfer a documentary credit unless it
expressly agrees to it. The issuing bank, which issues a transferable documentary credit, can also transfer
the documentary credit to the second beneficiary as the transfer bank.
420
CHAPTER I
THE INTERNATIONAL TRADE
With the proliferation of humanity and its dispersal over the world, the exchange of goods between
tribes, groups or close regions, went beyond the borders with the formation of countries, and the goods
produced and the wealth owned began to be exchanged and shared. The different distribution of world
resources on the world geography necessitates the countries existing in the world to trade with each
other. The fact that countries trade with each other is due to the motive of meeting people’s needs with
the most affordable price and quality products (Melemen, Uygulamalı Uluslararası Ticaret İşlemleri,
2016, p. 93).
1.1. The Economics Concept

Economics deals only with efforts to meet material needs and increase material well-being. Some
of the material needs are biological needs such as food, drink, clothing and shelter. Need is actually a
psychological concept and can be defined as an emotion that gives pleasure, benefit or pleasure when it
is met, and causes pain, sadness or anguish when it is not met (Seyidoğlu, 2006, p. 33).
1.2. International Economics

It is a general economics science that deals with the examination of all kinds of interests, events,
relations and developments between independent countries in the world and having economic
characteristics. It is not possible for countries to maintain their economic existence without international
economics or to restrict themselves with certain commercial relations. International economics includes
some differences according to general economic theory.
While “General Economic Theory” deals with the problems of a closed economy, international
economics focuses on the problems of the economies of two or more countries. It also clarifies the same
problems as in general economic theory, but treats, analyzes and discusses them on an international
platform. International economy is more global than a closed economy, and the world economy
determines its borders (Tunç, 2004, p. 152). International economics includes all kinds of economic
relations between countries. These relationships are; foreign trade, finance, grants, trade agreements,
capital movements, investments and embargoes and trade concessions applied by one country to another.
International economics aims at what should be ideal in the light of certain theories. There may be some
differences in implementation.
1.3. Foreign trade

Trade can be defined as all of the activities carried out until the goods and services produced are
delivered to the consumer for a certain price, trade is divided into two as domestic and foreign trade.
Domestic trade deals with the flow of goods and capital within national borders (Millî Eğitim Bakanlığı,
2011, pp. 3-4). Foreign trade is a transaction that takes place between two or more countries, which
is mostly in the form of buying and selling goods, but can also be in the form of purchase and sale of
services (Aktaş, 2017, p. 3). In other words, the exchange of goods and services between real and legal
persons living, operating, working in different countries or citizens of different states can be defined as
foreign trade.
Another reason that causes foreign trade is that the production costs of the countries are different,
while another reason is that the goods produced by the countries are different from each other (Gündoğdu,
2016, pp. 3-4). In this respect, foreign trade allows countries to specialize in the production of some
421
goods, which increases the knowledge about the goods in question and ensures the emergence of
innovations. In addition, foreign trade allows efficient use of production resources, labor and time, and
enables countries to benefit from economies of scale (Gündoğdu, 2016, pp. 3-4).
Foreign trade can take place in two different ways: export and import. Export and import will be
briefly explained in the following sub-headings.
1.3.1. Export
The Export can be defined as is a company’s sales activity in the international arena with the aim of
making a profit (Gündoğdu, 2016, p. 4). In the legal sense, export is the removal of a product out of the
Turkish customs territory or free zones in accordance with the legislation. On the other hand, any natural
or legal person with a tax number can export. (İhracat Yönetmeliği, 2008).
In Table 1, the world export statistics for the last 10 years (2010-2019) are given. The export figures
of the top ten countries with the highest export volume and Turkey are presented in the table.
Table 1.1. World Export Statistics for the Last 6 Years 2015-2021 – (Thousand Dollars)
Exported Exported Exported Exported Exported Exported Exported

No Exporters
value in 2015 value in 2016 value in 2017 value in 2018 value in 2019 value in 2020 value in 2021
World 16.412.910.145 15.926.878.233 17.564.178.367 19.326.713.983 18.737.613.360 17.503.376.175
1 China 2.281.855.922 2.118.980.582 2.271.796.142 2.494.230.195 2.498.569.866 2.590.607.686
United
States of
1.503.328.350 1.451.459.684 1.547.195.403 1.665.688.484 1.642.820.352 1.424.934.919 1.753.941.406
2 America
Germany
3 1.323.665.116 1.332.489.067 1.444.776.367 1.556.622.939 1.486.877.250 1.379.900.278 1.626.360.007
Japan
4 625.005.915 645.589.410 698.021.623 738.164.252 705.842.013 640.953.137 756.001.404
Hong
Kong,
510.552.779 516.588.131 549.861.455 569.105.740 535.711.019 551.515.756 672.039.201
5 China
Netherlands
6 464.697.216 468.176.328 527.907.822 587.893.084 576.784.455 551.352.792
Korea,
7 Republic of 526.900.733 495.465.606 573.716.618 605.169.190 542.333.337 512.788.606 644.438.622
Italy
8 456.988.626 461.667.625 507.430.236 549.906.996 537.748.429 495.976.960
France
9 495.442.074 490.433.897 524.180.934 569.764.876 556.550.374 476.082.181 568.334.519
Belgium
10 396.919.286 398.345.784 429.799.692 468.629.855 446.876.870 419.478.288
Turkey
30 143.844.066 142.606.247 156.992.940 167.923.862 180.870.841 169.657.940 225.291.385
Resource: International Trade Center, n.d.
422
1.3.2. Import
It is defined as the whole of the transactions of bringing the goods produced abroad into the country
in accordance with the legislation and paying the price (Aktaş, 2017, p. 94).
Procurement of a good from within the country instead of being imported; The increase in production,
the growth of the companies producing the goods, the employment of more workers by these companies,
the decrease in unemployment will result in the growth of the country’s economy, and the per capita
income and welfare level in the growing economy will increase. For this reason, countries resort to
measures such as putting quotas on imports, increasing import taxes, encouraging exports with state
aids in order to make imports more difficult and to encourage exports. However, in some cases, it may
be necessary to import products that cannot be produced in the country due to the climatic conditions of
the country or the level of development.
Table 1.2. World Import Statistics for the Last 6 Years 2015-2021 – (Thousand Dollars)
Imported Imported Imported Imported Imported Imported Imported

No Importers
value in 2015 value in 2016 value in 2017 value in 2018 value in 2019 value in 2020 value in 2021
World 16.566.800.341 16.069.826.806 17.787.492.777 19.663.682.297 19.082.377.602 17.706.134.564

United
States of
2.315.889.217 2.249.113.117 2.406.075.845 2.609.126.878 2.563.536.173 2.406.931.650 2.937.064.484
1 America
2 China 1.681.670.816 1.588.695.867 1.840.957.060 2.134.987.265 2.068.950.255 2.055.590.612
3 Germany 1.053.388.444 1.056.664.804 1.164.586.085 1.286.008.402 1.236.217.435 1.172.923.865 1.421.036.733
4 Japan 648.436.326 608.071.912 672.100.069 749.092.205 720.964.445 634.678.167 768.940.335

United
5 Kingdom 630.251.058 636.367.936 640.907.689 671.694.258 692.494.170 634.174.870 690.598.178
Hong
Kong,
559.305.500 547.124.448 589.317.440 627.327.031 578.590.151 573.061.310 713.851.349
6 China
7 France 563.204.454 559.429.399 610.231.098 666.157.927 643.953.084 569.325.016 700.068.833
8 Netherlands 412.644.304 408.052.966 461.902.679 521.035.628 514.857.688 484.088.531

Korea,
9 Republic of 436.547.721 406.059.974 478.413.948 535.172.391 503.259.397 467.540.264 615.034.495
10 Italy 410.933.398 406.670.670 453.583.034 503.581.134 474.957.328 422.648.102
23 Turkey 207.235.628 198.601.934 233.799.651 223.046.879 210.346.890 219.514.373 271.424.473
Resource: International Trade Center, n.d.
423
In Table 2, world import statistics for the last 6 years (2016-2021) are given. In the table, the import
figures of the top ten countries with the highest export volume and Turkey are presented. Turkey has
found its place as the 23rd largest importing country in the world.
1.4. The International Trade

The international trade includes international trade of goods and money-finance. The international
trade means trade between countries and is the application area of macro and micro economics. While
international economics includes all kinds of relations between countries such as goods, capital,
investments, grants and loans, international trade more specifically includes goods, services and financial
movements. The international trade includes more applications than the international economics
(Melemen, Uygulamalı Uluslararası Ticaret İşlemleri, 2016, p. 33).
1.5. Payment Methods in the International Trade

The choice of payment methods determined by the contract between the parties in international trade
is based on the relationship of trust between the parties. In some payment methods, the exporter assumes
the risk, while in some payment methods, the importer assumes it. In payment methods, the parties
prefer to choose a payment method that will provide them with an advantage and not put themselves at
risk. Different payment methods have emerged as a result of different needs and conditions. Payment
methods are as follows:
1.5.1. Advance Payment

The advance payment method is used with the term “advance payment” in international trade. The
price of the goods purchased in this form of payment is transferred in advance by the importer at the
time the order is placed (Akat, 2003, p. 245). In the form of advance payment, the goods and shipping
documents are sent directly to the address of the importer and the importer clears the goods from the
customs with the documents sent to him.
While this form of payment provides an advantage for the exporting company, it carries a great risk
for the importer company as it pays the cost of the goods without receiving the goods (Dölek, Gümrük
Birliği Sonrası Uygulamalı İhracat Bilgileri, 1999, p. 33). Since the exporter receives the price of the
goods before shipment, they can use this price as working capital and have the chance to ease the cash
flow. There is no risk of the exporter in the form of cash payment. In addition, it provides pre-financing
for the exporter to receive the cost of the goods in advance, for the supply or production of the goods.
However, advance payment poses a risk for the importer as there is no guarantee whether the goods
will be of the desired quality, whether the shipping documents will be arranged as desired and there is
no guarantee regarding the shipment of the goods. The form of advance payment must be based on a
certain relationship of trust.
Advance Payment Example:
(1) Importer residing in Turkey. imports materials from the exporter company on the basis of advance
payment.
(2) The importer presents the bank with the advance payment transfer order without submitting a
proforma invoice, final sales invoice or any other document. It is essential that the transfer transaction is
made before the registration date of the declaration of release for free circulation.
(34) The transfer of the advance payment goods cost by the relevant bank must have been completed
to the exporter’s account with a value date of two business days at the latest.
(5) The exporter carries out the loading after receiving the cost of the goods.
424
(6) After the transfer, the Importer company withdraws its goods from the relevant customs directorate
by obtaining the customs letter/transfer notification form from the bank.
Figure 1.1: Example of Advance Payment
Source: Melemen & Arzova, 2000
1.5.2.Cash Against Goods

The cash against goods payment method is used in international trade under the name of “cash
against goods”. In this form of payment, the exporter sends the goods to the importer without paying
the cost of the goods or issuing a policy. The cost of goods is paid to the exporter at a later date or after
the goods are sold, within the framework of the contract between the parties (Melemen, Uygulamalı
Uluslararası Ticaret İşlemleri, 2016, pp. 268-274).
In this form of payment, the risk is on the exporter. It is advantageous for the importer. The opportunity
to pay the cost of goods is used after the goods are sold. The exporter must know the importer very well
(Akgüç, 2009, p. 81). Cash against goods can only be secured by a bank guarantee. This guarantee is
called external guarantee/counter guarantee. With the firm’s request for an external guarantee, it has the
opportunity to reduce the risk and to take the guaranteeing bank as an interlocutor in case the cost of the
goods is not paid. MT 103 SWIFT message format is used in this transfer process.
If there is a risk concern that the External Guarantee/Counter Guarantee payment will be made or
the promised work will be completed, these commitments are guaranteed by the bank and there is an
irrevocable payment obligation.
External guarantee and counter-guarantee undertake the same obligation, although they give the
same guarantee, the difference between them is that in external guarantee, the letter is drawn up from the
correspondent bank, in counter-guarantee, it is requested directly from the addressee.
In the external guarantee, the guarantee text received from abroad is notified without taking any
responsibility of the bank, while the bank notifying the guarantee in the counter-guarantee bears the risk
of the guaranteeing bank as well, and issues the guarantee text on behalf of the guaranteeing bank and
notifies the addressee.
Cash Against Goods Example:
(1) The importer firm residing in Turkey works with the exporter firm residing in Italy on the basis of
cash against goods. According to the agreement between the two companies, the payment will be made
60 days after the invoice date.
425
(2) The exporter company loads the spare parts for which the price has not been received yet from
the Trieste port to the ship and sends them to the Izmir Port.
(3) After the Importer company learned that the goods have arrived at the port, pursuant to the
communiqué no. 6 regarding the decree dated 12.05.1988 and numbered 88/12944, and the provision
that the imports made according to the payment method against goods are subject to the Resource
Utilization Support Fund (KKDF). apply to the bank and deposit 6% of RUSF over the cost of the goods.
(4) The importer company withdraws the goods from İzmir Customs by presenting the invoice,
loading document (CMR, BLC, FCR) and KKDF receipt.
(5) Importer company 60 days after the invoice date. applies to the bank to ensure that the goods
transfer can be made. In order for the transfer to be made, the declaration of entry for free circulation
showing that the goods have been cleared from customs, the final sales invoice and the transfer instruction
are submitted to the bank.
(6-7) The cost of the goods must be transferred to the account of the exporting company by the
relevant bank with a value date of two working days at the latest.
Figure 1.2: Example of Cash Against Goods Payment
1.5.3. Cash Against Documents

It is a form of payment that works in the form of sending the shipping documents to the importer’s
bank through a bank in its own country after the exporter has loaded the goods (Öztürk & Sandalcılar,
2018, p. 20). The buyer has to pay to get the paperwork from his own bank. After the payment is made,
the shipping documents are delivered to the importer. This is called paid when seen. When the importer
presents the relevant documents to the transport company, the goods can be cleared from customs (Millî
Eğitim Bakanlığı, 2011).
While it creates a risk for the importer company due to the fact that it pays without seeing the quality
of the goods, there is a risk for the exporter company to return the goods to their origin or to search for a
426
new market in the importer company’s country due to the importer company’s refusal to buy the goods,
and there is a risk of loss of time and cost.
In the form of cash against documents, the provisions of the brochure numbered 522 published by the
International Chamber of Commerce are applied in order to ensure uniformity due to the involvement of
banks from the beginning (Kılıç, 2010, p. 98).
Interbank instructions in the form of cash against documents should be clear, unambiguous and plain.
The exporter and therefore the exporter’s bank is the supervisor. How the importer bank charges will
be paid should be included in the accompanying letter. Such that, when the issuing bank requests that
the importer’s bank collects the collection document commission or telecommunication costs from the
importing company, that is, the net cost of the document is paid to the exporter company, the delivery
of the documents will not take place due to the rejection of the collection commission by the importer
company.
The documents are the documents required during the withdrawal of the goods from the customs
directorates. The most important of these are commercial invoices and bills of lading. Bills of lading are
the documents that are valuable documents used in ship shipments and give the property to the person
holding the property (Kılıç, 2010, p. 28). The bill of lading to be presented in the form of payment
against documents should be arranged for the order of the importer bank and all originals should be sent
to the importing bank.
Apart from this, additional documents may be required to be submitted according to the type of the
goods, the method of delivery or the customs legislation of the country of export, packing list, certificate
of origin, ATR, EUR 1, insurance policy, surveillance report, phytosanitary certificate, halal certificate
can be given as examples of these documents.
Example of Cash Against Documentation:
(1) An importer company residing in Turkey imports toys with a Chinese company on the basis of
payment against documents.
(2) The exporting firm carries out the customs loading of the goods.
(3) After the customs loading of the goods, the exporter company submits the shipping documents
directly to its bank in China.
(4) The type and number of shipping documents received to be sent to the importer’s bank are
important. The exporter’s bank gives a clear instruction on the number of documents and the conditions
under which the documents will be delivered to the importer company, and sends the documents to the
importer’s bank, accompanied by a letter of accompaniment.
(5) As soon as the bank of the importer company receives the document, it prepares the document
arrival notice to the importer company and notifies the importer that it is in the possession of the
document.
(6) The importer requests a transfer by depositing the document amount to his bank.
(7) The importer’s bank makes a transfer to the exporter’s account to be paid at the latest within 2
working days.
(8) The importer’s bank delivers the documents to the importer.
(9) The importer company receiving the documents can thus clear the goods from the customs.
427
Figure 1.3: Example of Cash Against Documents
Apart from this, the delivery of the shipping documents may also be dependent on the acceptance of
a certain condition. It is possible to deliver the documents to the importer upon the acceptance by the
importer company of the policy, which includes a certain maturity, which the seller company will add
to the documents.
The importer company signs “accepted” on the policy and delivers the policy to the bank. In return
for acceptance, he clears the goods from customs with the documents delivered to him. Delivery made
against acceptance is called “Documents Against Acceptance”. The importer company makes the
payment to the exporter by applying to the bank at the maturity of the policy. A bill accepted by the
importer is clearly evidence of a debt. Failure to pay may result in loss of reputation in the international
market for the importer.
In some cases, it is requested that the policy be accepted by the customer and the bank’s endorsement
of the policy. If the avalized policy price is not paid by the importer at the policy maturity, it must be paid
by the buyer’s bank. The avalized bill given by the bank is a non-cash loan established to the importer
company. The policy is an unconditional payment order and is a valuable document.
The following should be written on the avalized bill of exchange by the issuing bank (Demirkapı,
2014, p. 38):
(a) “It is for avalization” statement should be written.
(b) To show for whom it is being given an avalization
(c) Under the information in a and b, the stamp and signature of the bank officials issuing the
avalization must be included.
Foreign banks often request that the policies accepted by the companies and bearing the bank’s bill
be sent to them after acceptance and billing. The purpose of this is to obtain financing by having the
policy, which has the quality of a valuable paper, exchanged with another bank through transfer and
428
endorsement, and by converting the policy price into cash before maturity. The important point here is to
evaluate the risk of the bank issuing the bill on the policy and the country risk of this bank. The bank that
will make the payment should pay attention to the fact that the original of the policy reaches the bank
counters at the payment due date. If the original policy is not received, the payment cannot be made.
Example of Cash Against Documents with Credit Acceptance
1) An importer company residing in Turkey imports toys from one Chinese exporter company based
on the payment method with cash against documents with acceptance credit.
2) The exporting firm carries out the customs loading of the goods.
3) After the customs loading of the goods, the exporter company submits the policy with the maturity
date of 03.09.2019 to its bank in China, together with the shipping documents.
4) The type and number of shipping documents received to be sent to the importer’s bank are
important. The exporter’s bank gives a clear instruction on the number of documents and the
conditions under which the document will be delivered to the importer company, and sends the
document to the importer’s bank, accompanied by a letter of accompaniment.
5) As soon as the bank of the importer company receives the document, it prepares the document
arrival notice to the importer company and notifies the importer that it is in the possession of the
document.
6) The importer company accepts the policy with a maturity date of 03.09.2019.
7) The importer’s bank delivers the shipping documents and the customs letter containing the
maturity note to the importer company so that the goods can be cleared from the customs. The
Bank must keep the Policy accepted by the importer.
8) The importer withdraws his goods from the customs. Like all futures transactions, the importer is
required to deposit 6% of KKDF in return for documents with acceptance credit.
9) On 03.09.2019, which is the due date, the importer company requests a transfer by depositing the
document amount to its bank. It submits the commercial invoice and customs declaration to the
bank for the transfer. Simultaneously, the importer’s bank transfers to the exporter’s account to be
paid with a value date of at least 2 working days and records “paid” on the policy.
429
Figure 1.4: Example of Cash Against Documentation with Credit Acceptance
430
CHAPTER II
THE HISTORY OF THE BILL OF LADING AND DOCUMENTARY CREDIT
To understand the reason behind the world-wide usage of both of Bill of Lading as well as the
documentary credit as an international financial instrument all over the world requires to look at the
historical stages it took from these instruments to reach us in these days.
2.1. The Bill of Lading:

A bill of lading is a document of title related to goods shipped on board in sea vessel. Issued by, or on
behalf of, the shipping company in favor of the person who delivers the goods for shipment and carriage
to a remote port. An invoice often declares that the carrier will deliver the goods to the shipper, or to the
shipper’s order, at the agreed destination. This wording allows the shipper to certify the invoice in favor
of the buyer and deliver it against the price of the goods. In return, the buyer can get delivery of the
goods from the carrier by presenting the invoice at the port of discharge. It also enables the invoice to be
pledged with a bank as security for an advance in favor of the buyer. An advance allows the buyer to pay
the purchase price. The legal effect of a bill of exchange as a property document is said to be its ability
to give the rightful holder of the bill of exchange the right to receive it from the carrier (Curwen, 2007).
In the earliest times, societies did not have the custom to use any documents when transporting the
goods, and that was due to the merchant was often also the captain of the ship which transporting the
goods, or at least accompanied his goods at sea until the goods were sold. These traders were continuously
traveling and moving in unending pursuit of profit. As the commercial activity increases, and the traders
prefer to remain on land instead of traveling with their goods, especially with the prevention of disputes
dictate the use of documents to serve as evidence of the shipment, to the benefit of both sides; the sender
and the consignee, as the shipment abroad will be for period in the area out of control for both of them
(Toit, 2005).
The practice of the merchant accompanying merchandise (at sea or on land) began to change in 1250.
In this respect, one could refer to this “new type of merchant” as the “settled merchant”. Some authors
have already identified Italy as the birthplace of the bill of lading. Because of the booming economies of
Italian city-states and the contemporary rise of maritime trade there in the eleventh century. Historically,
there are good reasons why the first evidence of the modern bill of lading was found in Italy. There is a
close relationship between Italy and the Roman Empire in Constantinople, and the application of later
Empire law in Italy. The development of maritime law traveled through the ages from Rome toward
Constantinople, then back to Italy, again to France and Spain, after that toward the north then England,
to the Low Countries and to Wisby in the Baltic Sea (Toit, 2005, p. 5).
The bill of lading, originally only a copy of the book of lading, probably came into existence to
guard against the loss of the only record of the cargo when a ship was lost. In such a case the shipper
would often be at the mercy of the master as to what the cargo consisted of. When the shipper did not
accompany his goods in the sea anymore, there would also be a need for separate documentation that
he could keep with him, and later another copy would also serve as proof that the person demanding
delivery was in fact the consignee. To avoid disputes all the interested parties needed a copy of the
register (Toit, 2005, p. 17).
Although the law of 1063 is given as the first date of the bill of lading, it goes back to the 15th year
(15 AD) after Jesus (PBUH), that is, to the Roman Empire. At this date, the bill of lading contained
information on the amount and condition of the cargo loaded on the ship. For this reason, it served as a
document regarding the receipt of goods (prima face evidence of receipt), that is, the receipt of the cargo,
431
and was also a contract of transportation. This document is about the transportation of wheat cargo to the
Port of Alexandria in Egypt and its delivery to Dionysus and Philliogus and did not have a statement as
Document of Title. Again, according to the latest records and documents, it is thought that documents
similar to bills of lading were used thousands of years before Christ in the transports made in Egypt
and the Yangzi River in China. However, according to GRONFORS, these documents did not have a
function regarding the ownership of the property. Therefore, it is not appropriate to define them as a bill
of lading in today’s sense (IGMD, 2012).
According to the historical records on which an alliance was established, the first bill of lading
emerged in the 11th century with the law of 1063 Ordınammenta et Conssuetudo Maris de Trani.
According to this law, the obligation to keep a record of the goods on board was an undoubted evidence
that the goods were received by the shipper. This law, which emerged in the Italian city of Trani, spread
to all Mediterranean City-states over time. Thus, it became necessary for the ship captains to record the
goods received by a ship clerk or officer in the ship’s book. The officer who kept this record took an oath
of loyalty that he would write the goods he received correctly, and he was keeping this record under oath.
Although these officers served under the captain on the ship, they were public officials. These records
made in the parchment book were made under the supervision of the ship’s captain and a witness, and
according to the aforementioned law, this record was an evidence of the goods received by the ship.
As mentioned above, this registrar was an official, not an agent or representative of the ship’s captain
or loader. He was a neutral officer appointed to protect the interests of both the ship’s master or carrier
and the loader. Therefore, the records made in this book are the first version of the bill of lading and are
defined as “Book of Loading”. In fact, this need for registration, which emerged with the increase in
trade in the Mediterranean, first emerged as an unofficial practice, but later gained a legal character with
the aforementioned law. Another reference found in this regard is Traite de Droit Commercial Maritime.
These registrars had to keep the record accurately, if they did not act in this way, they would lose their
right arm, and this fraud would be documented on the visible part of their bodies by being branded with
a hot iron, and their property would be confiscated (IGMD, 2012).
According to Hanseatic Law in 1369, after the ship’s captain delivered the goods, a sealed letter
taken from the delivered party was brought back to the loader, thus documenting that the goods were
delivered to the person specified by the order by the shipper. Notice that this is a reverse function of the
bills of lading today. In today’s bills of lading, the goods were delivered to the person presenting the bill
of lading, but according to the aforementioned law at that time, the buyer was confirming that he had
received the goods by issuing a letter with this letter. In Lubeck in the 1420s and in the Hanseatic Cities
in 1418, it is mentioned that a record was kept of the delivery of the goods to the ship by the loader, but
there is no information about the bill of lading in the records.
In fact, in the early periods, since the captain was both the owner of the ship and the trader, he was
selling his own goods by loading and there was no need for a record or bill of lading. Again in ancient
times, since the merchant traveled with his goods on the ship, the record was kept only in terms of the
delivery of the goods to the ship by this merchant and the determination of the owner of the goods on
the ship at the destination and the claim of the merchant on the goods at the destination (IGMD, 2012).
As it can be understood from the above, the Bill of Lading did not appear out of nowhere, it has
evolved over time, starting from the Load Book application, and attained its current quality.
The bill of lading, as it is today, first appeared in the Hanseatic Cities Law of 1591. In Southern
Europe, it was started to be applied by another nation in the 16th century. This nation is Italians. In
the literature, Italy is considered to be the birthplace of the Bill of Lading. The reason for this is the
emergence of the above-mentioned practice with the gradual development of trade between the Italian
City-States in the 11th century. Historically, the relations and trade between East Rome and West Rome
played a role in the development of a bill of lading system. It is seen that Eastern Roman law was also
applied in Western Rome. When we look historically, the law regarding the bill of lading was first
432
passed in West Rome, then passed to East Rome “Istanbul”, from there it developed over time and
spread again to Italy, France, Spain, from there to England to the north and then started to be applied in
the Baltic Countries. Thus, the verbal trade turned into written form. As mentioned above, Ordınamante
et Conseetudo Maris of Trani 1063 was the first law on this subject. The registrar mentioned here was
employed as two on large ships and was the person who came after the captain in terms of status on
the ship. The book in which the record was kept was called Parchment book or Register, Scheepsbook
(IGMD, 2012).
Similar provisions were found by Bennett in the Code that emerged in Barcelona in the middle of the
13th century. In this law, there are the same provisions as the Ship Book as a Maritime Convention, but
the function of this book is not only for the receipt of the goods, but also includes the contract conditions
and the record of the payments made by the ship. In the 14th century, at a time when parchment paper
was rare, records were kept in a single ledger, sometimes moving goods without a record. Bennett claims
that these records are a document of title, that is, records that determine or document the ownership of
the goods, and points out that at the end of the expedition, the Merchant has stated his rights on the goods
according to these records. However, as it is known, the document of title feature of the bill of lading
is the last function of the bill of lading, and these documents did not have this function yet in the 14th
century. The bills of lading issued on this date were a copy of the ship’s book (book of landscaping)
record, and if the ship sank or was lost on the way, this document was a proof of the record in the ship’s
book by avoiding this problem, since it would be lost with the ship in the cargo records. When the loader
stopped traveling with the ship, it became necessary to give him a document regarding the records kept
in this ship’s book. Afterwards, it was necessary to issue the second copy to be sent to the buyer as
well. Thus, this second copy was sent to the buyer and the buyer demanded the goods with this copy.
Sometimes, the parties requested a copy of this record in order to avoid a dispute about this record later
on (IGMD, 2012).
Apart from the loader copy, a second copy was also entrusted to a trusted person at the port of
shipment. These documents, which have information about the ship book record, appear as the first
examples of the bill of lading. When the ship captain gave a document containing the information
written in this record to the loader, he was now responsible for delivering the goods at the destination
in accordance with the information in this document. The modern bill of lading originated in Italy,
in Southern Europe, as mentioned above. There is no provision in the old Mediterranean Laws on
how many bills of lading will be issued. In addition, with the transfer of the bill of lading, there is
no provision regarding the transfer of ownership of the goods to someone else, that is, the transfer or
endorsement of the bill of lading.
The documents that emerged since 1390, on the other hand, contain some provisions that have the
quality of endorsement (transferable to someone else), but these provisions did not mean that the bill of
lading should have a negotiable or transferable feature. Only the original consignee, that is, the buyer,
indicated to the carrier to whom the goods will be delivered. In short, the sender could not change
the ownership of the goods by endorsing the bill of lading to someone and the room to another, and
the person who appeared as the buyer on the bill of lading could instruct whom the goods would be
delivered to.
By 1552, not only the boxes received but also the cargo in these packages were recorded in the ship
records. In the 16th century, the ship’s captain and registrar were not responsible for a cargo that was not
recorded in the ship’s book. With the spread of trade and the business life becoming more complex, it
has revealed the need for the ownership of the goods to change hands before they reach their destination.
Thus, the bill of lading started to become an important element as a document that allows the goods to
change hands (IGMD, 2012).
The existence of such a document has become inevitable in terms of the delivery of the cargo to the
shipper or their agent or the party to which they have transferred the bill of lading, or a third party or a
433
party they have transferred, in short, in terms of being negotiable and determining the ownership of the
goods.
Another step emerged with the Ordinance of Louis, the Laws of Louis XIV of France, dated 1681.
This is the “Trois Coppies”, that is, the 3 Copy rule. A copy of the bill of lading remained with the loader,
a copy was given to the captain, and a copy was sent to the buyer by a fast ship. On the front of the
bill of lading, the quantity, brand and condition of the cargo, the name of the consignee and the freight
amount were written. Thus, the endorsement of the bill of lading to the buyer before the goods arrived
at the discharge port became widespread. As will be appreciated, the negotiable feature of the bill of
lading has emerged, and the presentation of the bill of lading to the carrier, that is, the determination of
the ownership of the goods, in terms of delivery of the goods to the bearer of the bill of lading at the
port of arrival, in other words, the function of being a document of title has begun to gain importance
(IGMD, 2012).
The bill of lading has now become an evidence in terms of determining the ownership of the goods.
Processing and presentation of a bill of lading and other original copies were void. If attention is paid,
these features have the same characteristics as the applications related to today’s modern bills of lading.
In the 14th or 16th centuries, a bill of lading fulfilled the function of an agreement, that is, a contract
of carriage. Bills of lading made under a lease agreement are issued in reference to a Charterparty. When
the party to this lease agreement and the bearer of the bill of lading are the same person, this bill of
lading is no longer a contract of carriage, but a receipt for the receipt of the goods.
The bill of lading turns into a contract of carriage between these 3 parties. If there is a reference to
the Charterpary provisions in this bill of lading, these Charterparty provisions between the charterer and
the carrier now bind the bill of lading bearer. Here, the carrier is the private carrier of the tenant, namely
the Private Carrier. However, since there are many shippers in regular line transportation, Charterparty
cannot be made with each of them separately.
While the charter contract, namely the Charterparty, is related to the ship and assigns the ship carrying
the ship to the disposal of the charterer for the transportation business, the bill of lading is related to the
cargo and the carrier is under the obligation of carrying this load here and the ship loses its importance.
At the same time, the bill of lading performs the function of being the proof of the receipt of the loaded
cargo and the contract of carriage. While the bill of lading is in the hands of the transferred party, it binds
the carrier as a contract of carriage. The carrier is responsible for the amount of the cargo received and its
condition at the time of loading, that is, it is obliged to deliver the goods in the same condition in which
it was received. In this sense, the bill of lading issued for the loaded cargo and given to the loader is a
document proving that the goods were received as specified in the bill of lading.
Giving this bill of lading to the merchant, who is the loader, includes the promise to deliver these
goods to this merchant at the destination or to the party specified in the bill of lading. All these issues
are the same as today’s practice. On this day, 3 original bills of lading are issued, 3 original copies are
given to the shipper, sometimes 2 originals are given to the shipper, and 1 original ship goes to the port
of arrival and one of the bills of lading in the hand of the loader is sent to the buyer by the shipper.
However, it is argued that today, with the development of technology, there is no need to issue 3 bills of
lading and that a single bill of lading will be sufficient. Although this is the case, in practice, it is a very
common issue to give the goods with a Letter of Guarantee LG due to the bill of lading still not reaching
the buyer’s fifty on time. comes out.
In the 17th century, the transferable bill of lading was fully established. In 1794, with the decision of
the Jury in London in the Lickbarrow V Mason Incident, it was officially accepted that the Bill of Lading
is a legally negotiable document and that the ownership of the goods changed with the endorsement of
this document and the submission of this document was required for the delivery of the goods. In this
decision, Lord Loughboraugh decided that the bill of lading is a written evidence of the contract of
434
carriage for the carriage of the goods by sea for a certain fee and delivery to the party specified in the
bill of lading. Notice that the “evidence of contract” function of the bill of lading has been officially
accepted (IGMD, 2012).
In legal terminology, a contract is a surety agreement. Here, the bearer enters into a surety debt with
the bill of lading. In other words, on the cargo received from the loader, he has the right to save on the
account of the person with whom he has entered into the surety contract as the guarantor of the loader,
and undertakes the obligation to deliver the goods to the desired person with this guarantee debt in
accordance with the instructions of the loader or the instructions of the party to which the bill of lading
is transferred. However, if the load was lost on the way, this decision started to cause problems. Because
although the original contract of carriage was made with the loader, with a transferred bill of lading, the
bearer of the bill of lading was demanding the load with the document in his hand based on this bill of
lading.
This decision led to the emergence of the first law in this regard, regarding the Grant v Norway
Case. Thus, the 1855 Bill of Lading ACT in England paved the way for the emergence of the ACT. In
1992, this law was replaced by the Carriage of Goods By Sea Act COGSA 1992, which replaced the
1855 Act. Not to be confused with 1971, these two ACTs relate to The Hague and The Hague Visby,
which relate to the transfer of the International Conventions of the Bill of Lading into the English
Legal System.)
In this case, the ship’s captain signed the bill of lading and documented that 12 bales of Silk cargo
were officially received, although the goods were not loaded on the ship. Assurance of a debt in the bill
of lading or transferred to a third party by endorsement. Since the goods were not received and could not
be transported, the carrier could not deliver these goods to the bearer of the bill of lading and the debt of
the loader to the bearer of the bill of lading could not be fulfilled. Thereupon, the buyer filed a lawsuit
against the carrier. But the court rejected this case. In his decision, he decided that the captain of the
ship acted outside his authority and that this would not bind the carrier. It has been decided that for the
carrier, a transport contract will only occur with the completion of the loading if the contract does not
specify an axle, and that such a transport contract will not be valid since there is no loading or receipt
of the goods. The carrier can make a carriage contract with the shipper before loading, but this contract
becomes valid with the receipt of the goods after loading. (TORT) can be prosecuted against him, this
is a different thing.
What we are talking about here is the responsibility of the ship owner. However, this situation and
practice has been completely reversed with 1992 Cogsa, and the on board or the bill of lading signed
by the captain or the person authorized by him (this law also includes this) in terms of the bill of lading
holder demanding the goods against the carrier. It constitutes definitive proof that the goods have been
received by the carrier. There is a similar application in terms of Hague Rules, if the goods are not
delivered after the bill of lading is issued, then the provisions of this convention do not apply to this
event. However, the point to be considered here is not whether the carrier is responsible for this, but
whether the Hague Rules will be applied to this event. A carrier who issues a bill of lading for a good
that is not received due to his knowledge and fault will be liable before the bearer of the bill of lading.
However, if this carrier is the shipper himself, that is, if the bill of lading has not changed hands, he will
not be liable on the condition that he proves that the goods have not been delivered.
If the bill of lading has changed hands, the bearer has not delivered the goods to me, and the bill of
lading bearer cannot defend himself against the 3rd party because I did not receive the goods.
However, the Hague Rules apply to a contract of carriage covered by a bill of lading or similar
document determining ownership of the goods, whether or not the bill of lading is actually issued.
Because the bill of lading is not a necessary document for the contract of carriage, it is its proof (IGMD,
2012).
435
2.2. The Documentary Credit:

Some of the researchers believe that the history of the documentary credits started to be applied since
the ancient times, like in the Egypt and Babylon civilization, which it believed that they had a sufficient
financial system at that time. Some statements indicate to a clay promissory from Babylon civilization
from 3000 B.C, these clay are exhibited in University museum of Philadelphia U.S.A, these clay showed
a prove about an amount to be repaid on a specific date with its interest (Trimble, 1948).
Other studies showed a prove about an obligation which have been made in 248 B.C in Ancıent
Egypt for a repayment in goods such as wheat, and against double quantity of its value (Wigmore, 1936).
Moreover, it was also proved that in ancient Greece the banks have prepared documentary credıts to
avoid the actual transport of specie in payment of accounts (Trimble, 1948).
According to Özalpa, when we look at the Sumerian and ancient Mesopotamian sources, it is seen
that the payment method similar to the documentary credit goes back to the periods before Christ. In
the Babylonian sources, a payment method committed by a similar third party is also found. It is seen
that the term documentary credit in its current meaning was first used as “Travelers Letters of Credit”
in the 18th century for the organization made to meet the needs of traders and travelers who go abroad
and cannot carry money with them for security reasons. This includes the Knights Templar. According
to this, people who requested documentary credit deposited money or equivalent in their banks as much
as they would demand. On the other hand, their banks would state that their customers were reputable
and valuable, and that they needed the help of the correspondent bank or the agency (branch) of the
documentary credit bank, and they would send a copy of the documentary credit to these correspondents
or agents (Özalp, Yeni ISBP’ye Göre Akreditif ve Uygulama, 2015).
In case of need, the person who applied to the correspondent bank or the agency of the documentary
credit with the text of the documentary credit in his hand was paid the requested price, was written on
the back of the documentary credit and a policy was drawn on the bank of the documentary credit for the
amount and expenses paid. He would pay the price from the provision in the documentary credit bank on
which the policy was drawn, in accordance with the instructions of the correspondent or the agent. These
early documentary credits were in letter form. The maximum amount and maturity of the documentary
credit were specified in the documentary credit. In addition, the method of how the payment party will
be rambused from the documentary credit bank was also included in the documentary credit. He would
record the payment and the remaining balance on or behind the text of the documentary credit so that
he could see the balance of the documentary credit, so that subsequent payments would be made on the
basis of the last balance (Özalp, Yeni ISBP’ye Göre Akreditif ve Uygulama, 2015).
With the decline of the Roman Empire the banks activities at that time decreased with the diminishing
of the trade volume between the nations. This situation continued until the ends of the 12th and the early
of 13th century where the banks in many Italian cities like Florence, Genoa, Venice and some other
different cities in the European continent where the of the bank were re-established, at that period of
time, the traders have faced two essential problems; the danger of travelling with gold, and the trade
generated a currency that was not enough to meet the needs of merchants.
One of the first methods the merchants try to solve these two problems, was by using the bills of
exchange and documentary credit, in its first stages these payment tools were operated in very similar
way, and the documentary credits were used as complement to the bills of exchange (Law, 1988).
Some of the commentators believe that the development of these tools in the European continent
was inspired by the reports that prepared by Marc Polo after his discoveries in the 13th century. These
reports showed the usage of the currency and other negotiable documents in China, saying that, these
ways were the essential reason that made the Great Chan could have more fortune than most of the kings
in the world at that time (rooy, 1984).
436
In the period between 1385 – 1401, Medici Bank in Bruges as well as in Italy the documentary
of credit were used, the diverse provisions of these documentary credits were similar to the to those
documentary credits used at these days. For an instance, they showed that the payments are to be
executed as demanded by a named beneficiary, as well as the payments should not exceed a specific sum,
the applicant shall receive the relevant documents from the beneficiary, and according to the receipt of a
notice by the payer the subject amount has to be paid to the relevant beneficiary (Trimble, 1948).
In the 17th century, the documentary credits were common financial tools in both of the European
continent as well as in England, at that period they were used like a traveler’s cheque.
In the 19th century, the British banks have played a virtual monopoly role in issuing the document
credits, this was because of the dominance of Pound Sterling the England currency in the international
trade at that time, as well as the superior of the English bankers in the international finance field.
In the United States of America, the issuance of the documentary credit started by “the competition of
factorage houses for business, which led to the issuance of promises to accept drafts against shipment”
(Kozolchyk, 1965). The increase of the factories number over the country, led to the increase of their
relationship with foreigner merchants, the baking activities specializations and the developments in the
technological instruments like the common use of the telegraph in the communicating the conditions of
the contracts led to the increasing the usage of the documentary credits (Kozolchyk, 1965).
The well-established trade and the trusted links between the merchants and traders that had existed
have vanished with the eruption of the 1. World war. The traders at that time were forced to find new
trade lines which were new and unfamiliar to them in order to keep on in their trading transactions.
These new conditions were favorable for the extensive use of the documentary credit which created
trustworthy payment instrument, which were the banks in the payment conditions for the merchants’
relationship. The documentary credits, have earned a predominant position and were widely used in
the international trade as well as in the domestic commerce inside the United States by 1950’s (Eberth,
1983).
Since the 2. World war, the use of the documentary credits stayed firm in the world trade. And they
have proved that they were flexible instruments, which can meet the needs of the changing conditions
of the international commerce transactions and will continue to play a key role to make the international
trade more reliable and flexible (Kozolchyk, 1965).
437
CHAPTER III
THE TRADITIONAL CONCEPT OF THE DOCUMENTARY CREDIT AND ITS

TYPES
The concept of documentary credit emerged after the existence of several traditional methods of
fulfillment in international sales contracts, such as documentary collection and documentary withdrawal
discount, which are not sufficient for commitment between the contracting parties. The agreed articles,
and the concept of documentary credit and its functions have developed, and the types of documentary
credit have multiplied to meet the requirements of international trade, and are consistent with the services
provided by banks in this field.
3.1. Definition of the Documentary Credit

The documentary credit system appeared after the existence of several traditional methods of
fulfillment in international sales contracts, such as documentary collection and documentary withdrawal
discount, which were insufficient for the commitment between the contracting parties, so this system was
found to protect the rights of the contracting parties through a specific bank that pays certain amounts
to the other party,
A documentary credit is a written commitment by a bank to the exporter, based on the importer’s
instruction, that it will pay the exporter up to a certain amount, within a certain period of time, in
return for certain documents and provided that the stipulated conditions are met, or that it will accept or
negotiate the policies drawn by the exporter (Ataman & Sümer, 1995).
In international trade, the parties are in a mutual distrust and risk since they do not know each other
closely and different exchange regimes are applied in various countries. The seller aims to collect the
price of the goods sold, and the buyer aims to receive the contracted goods on time. In transactions with
documentary credit, the intermediary bank acts as an impartial guarantor and undertakes to pay the seller
upon presentation of the appropriate documents specified in the documentary credit. If the seller does
not act in accordance with the terms of the documentary credit, the intermediary bank will not pay the
seller in any way, which creates a great deal of confidence for the buyer. For this reason, documentary
credit is a form of payment that provides a high level of assurance to the seller and the buyer (Onursal,
Dış Ticaret İşlemleri ve Uygulama, 1996).
In short, a documentary credit is a conditional commitment. Documentary credits are generally issued
subject to UCP (Uniform Customs and Practice for Documentary Credits), which is the International
Chamber of Commerce (ICC)’s uniform rules for documentary credits. The Buyer writes in the
documentary credit Issuing Offer Form that the documentary credit to be issued by the issuing bank will
be subject to UCP. The issuing bank that issues the documentary credit also writes on the documentary
credit it has issued that that documentary credit is subject to UCP (Özalp, Dış Ticarette Yeni Kurallar
UCP 600’ın Kullanılması, 2007).
Documentary credit payment is used not only in the trade where a certain goods are bought and sold,
but also in the transactions related to the fulfillment of a certain service (Onursal, Dış Ticaret İşlemleri
ve Uygulama, 1996).
3.2. Functions of the Documentary Credit

Documentary credit has important benefits for international trade. With the development of
international trade, the application of the documentary credit has also developed. Since the buyer and
the seller do not know each other and are located in different countries, a documentary credit payment
438
system has been developed so that they can fulfill their debts to each other properly, and the stagnation
caused by the distrust between the parties and not knowing each other has disappeared (Göğer, 1980).
3.2.1 Assurance (Guarantee) Function

There are risks for the seller (exporter) and buyer (importer) in international trade. The reason for this
is that the documentary credit transaction is not carried out in the same country and the obligations of the
parties regarding the delivery of the goods and the payment of the price are not fulfilled simultaneously
and mutually. For this reason, the reason for the birth and use of the documentary credit institution is
to ensure that the risks that may arise from this are minimized because the parties cannot perform their
performance simultaneously and mutually in international trade (Kaya, 1995).
The most important issue for the seller in international trade is to get the price of the goods delivered.
For example, the economic or political situation in the buyer’s country or restrictions on foreign exchange
pose a risk to sellers. Similar risks exist for the buyer. The Supreme Court evaluated this situation in
a decision and stated that the documentary credit would ensure that the relations between the buyer
and the seller, which are in different countries and subject to different foreign exchange legislation, are
carried out in confidence and concluded (Bozkurt S. , 2006).
Although the buyer has paid the price of the commodity, it may not have received the goods,
whether or not the seller’s fault. For this reason, it is necessary to define the function of securing as
securing the contract that constitutes the main relationship with a documentary credit by the parties
in accordance with the law and the contract. The buyer and seller of the basic relationship benefit
from this function together. Due to the assurance provided by the documentary credit, the buyer pays
the money and gets the goods/services he wants in return. Of course, these are the documents that
represent the goods that provide this assurance to the buyer, prove their quality and features, and
protect it with an insurance policy. It is that the seller will receive the greatest collateral receivable.
The money may be deposited in a bank by the buyer, or even if it has not been deposited, the bank has
committed to pay, provided that the documents in the terms of the documentary credit are presented
(Tekinalp, 2009).
3.2.2 Payment Function

In a sense, the documentary credit replaces the Zum-um-Zug, that is, the simultaneous and reciprocal
of the performance and in this context, the payment in distance and cross-border trade, it becomes
its surrogate. When the buyer issues the documentary credit, he fulfills a debt arising from the basic
relationship, but for the realization of the performance, the payment is made with the submission of the
documents in the documentary credit to the bank by the seller. This is called the payment function of the
documentary credit (Tekinalp, 2009).
The fact that the buyer issues the documentary credit based on the fundamental relationship is not a
substitute for performance, but is for the purpose of performance. For this reason, the debt of the buyer
will not end with the issuing of the documentary credit by the buyer. Therefore, if the bank does not
pay the price despite the proper and complete submission of the documents to the bank within due time,
the seller demands its receivable based on the underlying relationship, as the buyer’s deferral defense
cannot survive (Tekinalp, 2009).
According to TCO article 83, EBK article 67, if the creditor does not have an interest in the payment
of the debt by the debtor himself, the debtor will not be obliged to perform his debt personally. This is
the case with the documentary credit. In the documentary credit, the performance of the bank, that is,
the third party, is determined as a primary mode of performance. In other words, the debtor does not pay
his debt himself, but fulfills his debt through a third party (Bozkurt S. , 2006).
439
3.2.3. Credit Function

Even if the word “credit” includes the phrase “credit”, it is not a loan in the narrow sense for the
bank. In cases where the entire amount of the documentary credit is paid by the buyer to the bank, the
bank provides only one service. As a rule, a documentary credit does not provide a loan for either the
buyer or the seller. This result is encountered in cases where the documentary credit is deposited in
foreign currency. In this case, the bank only provides services and receives a commission in return for
this service (Bozkurt S. , 2006). If the documentary credit is deposited in Turkish Lira, a portion equal
to the exchange rate risk will form a non-cash loan opened by the bank to the buyer (Reisoğlu, Akreditif
ile İlgilli 600 Sayılı Kuralların Uygulanması ve Sorunlar, 2014).
As we have stated, the documentary credit transaction is not legally a credit (Bozkurt S. , 2006).
The documentary credit’s applicant can pay the debt to the seller with a loan to be used by the bank.
However, in this case, the loan agreement and the documentary credit are completely independent.
Since the bond between them is of an economic nature, this does not make the documentary credit a
credit institution. However, the similarities between the documentary credit transaction and the credit
transaction reveal the credit function of the documentary credit. When the bank issues a documentary
credit, it makes a promise of payment. This amount to be paid by the bank is normally provided by
the bank under a special documentary credit account by the chief of credit, and the chief of credit
cannot dispose of the account until payment is made to the beneficiary (Kaya, 1995). For this reason, it
should be understood that the payment of the cost of goods and services on the documentary credit is
postponed until the presentation of the documents, and the buyer can use this period to provide the price
(Tekinalp, 2009). Until the documentary credit documents are presented to the bank, the documentary
credit issuer must open a reserve account with the bank. A credit account can be opened instead of a
provision account with the agreements of the bank and the documentary credit issuer (Göğer, 1980). In
this case, the documents submitted to him constitute the guarantee of the loan given by the bank. The
buyer can lend himself to the seller, not to the bank. The buyer and the seller may agree that the payment
will be made through a deferred documentary credit. That is, the seller would get the goods and have
the right to dispose of it, without paying the price by the bank (hence the buyer). In the event that a
transferable documentary credit is issued in favor of the beneficiary, the beneficiary can fulfill the loan
requirement by transferring the documentary credit (Bozkurt S. , 2006). Unless otherwise agreed, the
beneficiary may transfer the documentary credit to a third party. This person, referred to as the second
beneficiary, is usually the producer of the goods. In this way, the second beneficiary gives a deadline to
the seller until the collection of the documentary credit value (Tekinalp, 2009). This would be a kind
of credit to the beneficiary. In other cases, where the seller is credited, red clause and green clause
are documentary credits. In the presence of the red record, payment is made to the seller before the
documents are submitted yet by the seller. Therefore, the seller is credited up to the payment amount.
In the green record documentary credit, only the general store receipt and a part of the price are paid to
the seller before the documentary credit documents are submitted yet. Back-to-back documentary credit
have a credit function (Tekinalp, 2009).
3.3. Documentary Credit Parties

In documentary credit transactions, there are generally three parties, namely the issuing bank, the
beneficiary, and a contractual relationship is established between these parties that creates definite
obligations (Bozkurt T. , 2008). In addition to the three parties mentioned, banks such as the notice bank,
the confirmation bank, the negotiation bank and the reimbursement bank can also be parties (Gökgöz
& Özdemir, 2015) For the banks that constitute the parties of the documentary credit, the documents
used in the issuing of the documentary credit are taken into consideration, neither the goods or services
subject to trade. These documents are transport documents, insurance documents, financial documents,
commercial documents and official documents.
440
In the documentary credit, which is one of the safest forms of payment, banks act as a bridge between
the exporter and the importer. The issuing and beneficiary bank enters into a written obligation and
becomes the guarantor of the documentary credit transaction and acts as an intermediary in the payment
transaction subject to foreign trade. As a result of the banks completing the necessary documents, the
documentary credit is issued (Kula, 2001).
3.3.1. Documentary Credit Applicant / Importer

The importer company is used with the term “applicant” in foreign trade applications and is the
issuing party that instructs the bank to issue a documentary credit (Tekinalp, 2009). It determines the
document details that must be included in the documentary credit in order to clear the goods from
customs within the framework of the contract made with the exporter company.
When necessary, it notifies the bank that issued the documentary credit and ensures that the changes
requested by the exporting company are conveyed to the exporting company. Although the applicant is
an actor in the issuing of the documentary credit as the party initiating the transaction, the obligation to
make payment upon presentation of documents in accordance with the terms of the documentary credit
is excluded from the Uniform Rules No. 600 to which the documentary credit is subject.
According to the banking law, non-cash credit facility is made to the importer company. In the
General Loan Agreement signed between the importer company and the bank, it is stated that, upon
submission of appropriate documents, the document amount is paid to the beneficiary by both the bank
that issued the documentary credit and the confirming bank and there is a payment obligation as of the
date the bank account is embezzled, and that the non-cash loan has now turned into a cash loan, and it is
signed and accepted by the importer company. (Özel, 1991).
Thus, the bank that issues the documentary credit will make a payment to the exporting company or
the confirming bank, if appropriate documents are presented. From a legal perspective, there is a power
of attorney relationship between the bank that issued the documentary credit and the importer company.
3.3.2. The Issuing Bank / Importer Bank

It is the bank that prepares the documentary credit upon the order of the applicant or on its own behalf,
transmits it to the beneficiary’s bank and enters into an irrevocable payment obligation upon presentation
of appropriate documents in accordance with the terms of the documentary credit (Melemen & Arzova,
Uluslararası Ticaret, Alternatif Finansman Teknikleri ve Muhasebeleştirilmesi, Ticari Yazışma Örnekleri,
2000). It is referred to as “opening bank” or “issuing bank” in foreign trade applications.
The bank that issues the documentary credit plays an important role in the documentary credit by
establishing a non-cash loan in favor of the applicant. The acquisition undertaken by the bank that issued
the documentary credit is definitive. The exporter’s finalization of production by relying on the issuing
of the documentary credit, or the supply of the goods subject to the documentary credit and the loading
and the submission of the documents in accordance with the terms of the documentary credit, the bank
that issues the documentary credit enters into an irrevocable payment obligation to the beneficiary
(Somuncuoğlu, Çakalır, Varlık, & Bumin, 2009).
The issuing bank’s liability begins from the moment the issuing bank issues the documentary credit
and assumes an irrevocable obligation (Kızıl, Şoğur, & Örsçelik, 2013). Since the issuing bank is
obliged to pay the unpaid policies, it has the right to impose any conditions on the documentary credit.
However, the conditions to be set by the issuing bank must not be contradictory, not to the detriment of
the parties and must be determined in agreement with the customer. In addition, the issuing bank is not
obliged to add all the conditions required by the issuing bank to the documentary credit. For example:
The issuing bank does not have to add the terms that the issuing bank would like to add, but contrary to
bank practices.
441
3.3.3. The Advising Bank

As in UCP 600, it means the bank that notifies the documentary credit at the request of the issuing
bank. In foreign trade applications, the advising bank is used with the term “advising bank”. It is the
bank in charge and acts in line with the task given by the bank that issued the documentary credit. The
beneficiary has the obligation to advise the documentary credit issued on his behalf (Onursal, Ulusal
ve Uluslararası Ticari Kurallar ve Uygulama, 2000). Changes made in the documentary credit are sent
to the advising bank to be advised. The advising bank should take the utmost care to investigate the
accuracy of the documentary credit issued to it.
The advising bank has no obligation to pay in return for proper presentation. If the bank appointed
as the advising bank does not want to take the obligation to advise the documentary credit, it must
immediately advise the issuing bank of the documentary credit. The advising bank should advise the
issuing bank without delay in cases where it has any doubts about the authenticity of the documentary
credit or the documentary credit /changes, or in cases where the documentary credit issued is incomplete.
If he chooses to advise the documentary credit, although he has not been able to determine sufficient
validity, this time he has an obligation to notify the beneficiary of his reservation.
3.3.4. The Beneficiary / Exporter

As in UCP 600, it means the party in favor of which a documentary credit is issued, and it is
commonly used with the term “beneficiary” in foreign trade. Following the advising of the documentary
credit to him by the advising bank, the obligation arises to produce or procure the goods subject to the
documentary credit, to prepare the documents in accordance with the conditions of the documentary
credit after loading and to send them to the bank in charge (Somuncuoğlu, Çakalır, Varlık, & Bumin,
2009).
If the beneficiary issued a documentary credit does not load within the term of the documentary credit,
the documentary credit is automatically cancelled. Failure to load the goods means that the provision of
the documentary credit is not fulfilled.
The beneficiary should examine the terms of the documentary credit issued on his behalf and ensure
that the change, if any, reaches him through the applicant. For example, if there is a lack of time for the
supply of goods, an extension of the loading deadline may be required. The beneficiary shall convey
his request for the extension of the loading maturity to the applicant, and the applicant shall instruct
the issuing bank and make the change in the text of the documentary credit issued and convey it to the
beneficiary through the advising bank. Changes must be made to the bank where the documentary credit
is issued (Özel, 1991).
The biggest risk of the beneficiary is not to make the appropriate presentation (complying
presentation). A beneficiary who does not present appropriately cannot benefit from the documentary
credit and the rights granted to it. Appropriate presentation means that the documentary credit complies
with its provisions, is issued according to UCP rules, and complies with ISBP (International Standard
Banking Practice). If even one of these conditions is missing, the documentary credit will be deemed
not to be presented properly and the beneficiary will not be able to benefit from the documentary credit.
3.3.5. The Confirming Bank

It is the bank that adds its confirmation to the documentary credit upon the request or authorization
of the issuing bank, as in UCP 600, and is used as “confirming banks” in foreign trade applications
(ICC 2007). Confirmation means that in addition to the definitive obligation of the issuing bank, the
confirming bank also has a firm obligation upon appropriate presentation. In a documentary credit, a
request for confirmation is actually a right given to the beneficiary (Kızıl, Şoğur, & Örsçelik, 2013).
442
Before the documentary credit is issued, the beneficiary should request that the documentary credit
be issued with or without confirmation during the agreement with the applicant. The bank appointed as
the confirming bank is not obliged to add its confirmation to the documentary credit. However, he must
promptly inform the issuing bank that he will not include his confirmation.
In a confirmed documentary credit, the document prepared by the beneficiary in accordance with
the terms of the documentary credit must be submitted to the confirming bank within the term of the
documentary credit. As a general rule, the appropriate document review period is 5 bank working days,
and the document should be examined by the confirming bank as soon as possible, but not exceeding
5 bank working days, and the loading cost should be paid to the beneficiary in documentary credit or
documentary credit where partial loading is allowed. The confirming bank should advise the issuing bank
that the appropriate documents have been examined and the payment has been made to the beneficiary,
and that it has been reimbursed from the reimbursement bank assigned in the documentary credit in
accordance with the terms of documentary credit, specifying the date of payment request.
In the event that the payment is made after being examined by the confirming bank and found
appropriate, the condition that does not comply with the conditions of the documentary credit is
determined by the issuing bank, in other words, in case of rejection of the document with reserve,
the confirming bank does not recourse to the beneficiary. Therefore, the payment obligation of the
confirming bank is as certain as the payment obligation of the issuing bank.
The confirming bank, like the issuing bank, is obligated to the beneficiary. The beneficiary requests
that the confirming bank enter into the documentary credit transaction. The reason for this is that it wants
to eliminate the risk of foreign countries and issuing banks that are subject to trade. Thus, it has secured
itself twice with both the issuing bank and the confirming bank. After the confirming bank enters the
documentary credit process, it can withdraw the confirmation only with the consent of the beneficiary.
Therefore, as long as the beneficiary does not want, two guarantees continue.
3.3.6. The Reimbursement Bank

Reimbursement means making the payment. It is the correspondent bank where the issuing bank
gives the authority to pay to the confirming bank simultaneously with the issuing of the documentary
credit and the issuing bank has accounts in the documentary credit and is used with the term “reimbursing
bank (Ünay, 1989).” At the issuing of the documentary credit, MT 700 is stated as a reimbursement bank
in the SWIFT message (Özalp, 2007).
In the normal course of the documentary credit, the reimburse transaction takes place between
the issuing bank and the confirming bank. However, in some cases the issuing bank authorizes the
reimbursement bank to transmit the payment and thus the reimbursement bank is also involved in the
documentary credit transaction. Although the reimbursement bank is responsible for transmitting the
payment made by the issuing bank, it does not deal directly with the beneficiary (Akgüç, 2009).
3.3.7. The Nominated Bank

It is the bank that ensures the operation of the documentary credit in accordance with the uniform
rules by undertaking any task during the execution of the documentary credit and is used with the term
“Nominated Bank” in foreign trade applications. The bank information assigned in a documentary credit
is specified in Article 41 of the MT 700 SWIFT message (International Chamber of Commerce, 2007).
There is no payment obligation in the documentary credit unless the bank in charge gives a written
commitment to the exporters. The payment obligation of the incumbent bank is not clearly stated in
the documentary credit. If the designated bank is not expressly appointed by the issuing bank, but
nevertheless incurs an obligation to the beneficiary, it is at its own risk, such a commitment to the
443
beneficiary is valid and binding, but this event remains dependent on the special agreements between it
and the beneficiary outside the UCP. This is often referred to as confidential confirmation (Özalp, 2015)
3.4. Types of the Documentary Credit

Documentary credit differ in terms of payment terms, guarantees, payment terms and financing
features. Due to these differences, the need for different types of documentary credit has arisen. The
types of documentary credit are as follows:
3.4.1. Revocable Documentary Credit

Revocable documentary credit is used with the term “revocable documentary credit “ in foreign trade
applications (Erdemol, 1993).
The revocable documentary credit has lost its validity with the brochure numbered 600. In brochure
500, the documentary credit could be changed or canceled by the issuing bank at any time and without
prior notice to the beneficiary, provided that the document is presented to the issuing bank (Pekcan, Dış
Ticarette Uluslararası Kurallar ve Banka Uygulamaları, 1.Basım, 1991) In this type of documentary
credit, there is an advantage for the buyer (Millî Eğitim Bakanlığı, 2011) .There was a risk that the
issuing bank making changes on the documentary credit without informing the beneficiary in the
type of revocable documentary credit could result in consequences to the detriment of the beneficiary
(Reisoğlu, Akreditif ile İlgilli 600 Sayılı Kuralların Uygulanması ve Sorunlar, 2014). For this reason,
article 8 on “Invalidation of a documentary credit “ in brochure number 500 is not included in brochure
number 600.
3.4.2. Irrevocable Documentary Credit

Irrevocable documentary credits are used in foreign trade applications with the term “irrevocable
documentary credit “. In this type of documentary credit, the terms of the documentary credit cannot be
changed or canceled without the joint consent of the buyer and seller.
The submission of documents in accordance with the terms of the documentary credit by the seller
company constitutes the payment commitment of the bank (Somuncuoğlu, Çakalır, Varlık, & Bumin,
2009).
A documentary credit that does not bear the phrase irrevocable is also considered as irrevocable.
While it was possible to issue revocable documentary credit in the brochure numbered 500, the phrase
“revocable” was removed from the provisions of the brochure numbered 600. This change can be
considered as one of the most important changes made in the brochure numbered 600. After the change
in the brochure number 600, it is stated that the commercial documentary credit is irrevocable, even if
the phrase irrevocable is not specified. Irrevocable documentary credit is guarantee for the seller.
3.4.3. Unconfirmed Documentary Credit

The advising bank located in the exporter’s country advises the documentary credit issued to the
beneficiary, which has a payment commitment of the issuing bank. The responsibility of the advising
bank is limited to checking the authenticity and accuracy of the documentary credit and forwarding the
documents submitted to it to the issuing bank (Ünüsan & Canıtez, Dış Ticaret İşlemler ve Uygulamalar,
2014).
In an unconfirmed documentary credit, the advising bank has no obligation to pay (Millî Eğitim
Bakanlığı, 2011) The term unconfirmed documentary credit is used with the name of “unconfirmed
documentary credit” in foreign trade applications.
444
3.4.4. Confirmed Documentary Credit

Confirmed documentary credit is used with the term “confirmed documentary credit “ in foreign
trade applications (Doğan, 2012). If the issuing bank within the scope of the applicant instruction
of the documentary credit assigns the to add the confirmation, while advising the beneficiary of the
documentary credit, the documentary credit is both an irrevocable and a confirmed documentary credit.
In this respect, the documentary credit is considered more secure (Canıtez, 2008).
In confirmed documentary credit, since the issuing bank adds the advising bank confirmation, it will
also be assigned as the confirming bank, and a payment commitment will be formed just like the issuing
bank. Unless the parties agree, there is no cancellation in this type of documentary credit (Millî Eğitim
Bakanlığı, 2011).
Although it is not registered in the UCP 500 or UCP 600, there are confirmation forms called “soft
confirmation” and “silent confirmation” in the application.
In soft confirmation, the confirming bank does not meet the submission unless it is reimbursed by the
issuing bank. This confirmation form, which has the condition of reimburse, is completely contrary to
the spirit of confirmation, but it is a form of confirmation that has been put into practice.
Silent confirmation, on the other hand, is a confirmation form in which a confirmation is added to the
documentary credit on its own initiative by a bank that has not been authorized to confirm (Reisoğlu,
Türk Hukukunda ve Bankacılık Uygulamasında Akreditif, 2009).
Since the issuing bank does not have the authority to give reimbursement to the confirming bank in
confirmed documentary credits and the reimbursement bank is not authorized to meet the reimbursement
request, the bank that applies silent confirmation does not have the right to demand reimbursement.
3.4.5. Revolving Documentary Credit (Renewable Documentary Credit)

They are documentary credits that can be renewed and reused as they are used according to the
conditions they carry, and they are used under the name of “Revolving Documentary Credit “ in foreign
trade applications. Revolving documentary credits can be conditional on the loading term and loading
amount. This type of documentary credit can only be used when the same product is traded.
This type of documentary credit is preferred especially among companies that have been trading for
a long time and well know each other in their active trade, and the aim here is to decrease the time loss
(Tumay, 1987).
The two most important factors in trading are time and costs. Since a documentary credit will not
be re-issued for each loading in a revolving documentary credit, the loss of time in the application is
reduced and the costs that may occur are also reduced (Ataman & Sümer, 1995).
In case the revolving documentary credit is renewed automatically, the subject documentary credit is
called “Evergreen Documentary Credit”.
3.4.6. Transferable Documentary Credit

If the beneficiary who has been issued a documentary credit in favor of him is impossible for certain
reasons to load, he can transfer the documentary credit to another beneficiary (Tumay, 1987). For the
transfer of the documentary credit, it must be stated in the documentary credit that it is transferable at the
issuing stage of the documentary credit. A documentary credit with the transferable condition can only
change beneficiaries once. In other words, the beneficiary who took over the documentary credit can
no longer transfer the documentary credit to another beneficiary (Onursal, Ulusal ve Uluslararası Ticari
Kurallar ve Uygulama, 2000). The documents that a documentary credit is transferable are indicated by
writing “transferable documentary credit “.
445
If the issuing bank did not assign any bank as the nominated bank in the documentary credit once
has issued, or if the documentary credit is a free negotiable documentary credit, the transfer bank must
be specified separately in the documentary credit, otherwise the issuing bank makes the transfer. The
bank shown as the transfer bank is not obliged to perform the transfer upon the request of the beneficiary
(Özalp, Yeni ISBP’ye Göre Akreditif ve Uygulama, 2015).
3.4.7. Deferred Documentary Credit

In this type of documentary credits, the payment which is related to the documentary credit is foreseen
to be made in a certain maturity, and it is used with the term “differed documentary credit “ in foreign
trade applications.
This term may include such terms as x days after the loading date, x days after the document
submission, x days after the invoice date. The policy is not obligatory in term documentary credits
(Saraç, 2014).
In the deferred documentary credits, upon submission of documents that comply with the terms of
the documentary credit and the approval of the documentary credit documents by the issuing bank after
the control, documentary credit fee is paid in the maturity specified on the documentary credit. The
difference from the documentary credit with acceptance credit is that there is no policy in the process
(Melemen & Arzova, Uluslararası Ticaret, Alternatif Finansman Teknikleri ve Muhasebeleştirilmesi,
Ticari Yazışma Örnekleri, 2000).
3.4.8. Sight Documentary Credit

While preparing the documentary credit, depending on the terms of the agreement of the parties,
it can be prepared in deferred form or in the form of sight payment or payment when seen (Selek &
Gönen, 2005). Sight, paid documentary credit are used with the term “at sight documentary credit “ in
foreign trade applications. Such documentary credits do not have a fixed maturity date. Payment is made
immediately upon presentation of documents in accordance with the terms of the documentary credit
and if these documents are approved by the issuing bank. In Sight documentary credit, the issuing bank
authorizes the confirming bank that it can be reimbursed within 2 days if the appropriate documents
are presented at the issuing of the documentary credit (Özalp, Dış Ticarette Yeni Kurallar UCP 600’ın
Kullanılması ve Akreditif, 2007).
When sight, paid documentary credit can be in four ways: export without sight of credit, export with
sight of credit, import without sight of credit, and import with sight of credit.
3.4.9. Red Clause Documentary Credit

It is a type of documentary credit that envisages payment of all or part of the amount of documentary
credit to the beneficiary in advance. It has been named “red clause” because the parts related to the
advance payment are written in red so that it is not overlooked (Toroslu, 1998).
This type of documentary credit allows the exporter to be paid in advance of some or all of the
amount of the documentary credit before the goods are loaded or supplied. The exporter’s receipt of
the cost of the documentary credit in advance cannot relieve him of the responsibility of submitting
appropriate documents. In case of not loading or not submitting appropriate documents, the prepaid
amount must be paid to the issuing bank with interest (Akın, 2008).
3.4.10. Green Clause Documentary Credit

Green clause documentary credits are also used in foreign trade applications with the name of
“Green Clause”. Although these documentary credits are similar to red clause documentary credit, the
446
beneficiary of the documentary credit has to submit the warehouse receipt to the payment bank, which
shows that the goods are kept in the designated warehouse in order to collect the cost of the documentary
credit. If he cannot present it, he will not be able to collect the fee (Reisoğlu, Akreditif ile İlgilli 600
Sayılı Kuralların Uygulanması ve Sorunlar, 2014).
3.4.11. Mixed Payment Documentary Credit

This type of documentary credit, on the other hand, is the documentary credit in which the payment
terms are clearly stated, allowing some of the documentary credits to be paid by sight, and some of it by
deferred payment, acceptance credit or cash. Mixed payment documentary credits are commonly used
in foreign trade under the name of “mixed payment documentary credit” (Özalp, Yeni ISBP’ye Göre
Akreditif ve Uygulama, 2015). For this type, it can be given as an example that 80% of the documentary
credit amount is paid for Sight and 20% is paid x days after loading.
In a confirmed documentary credit issued with mixed payment, if there is a condition that a certain
part of the amount of the documentary credit will be paid with the acceptance document to be submitted
to the issuing bank after the control of the issuing company, the amount corresponding to this ratio
should be considered as the amount excluded from the documentary credit, since the issuer will have to
withdraw the goods from the customs directorate for control.
Since this condition is entirely at the discretion of the applicant, it should be excluded from
confirmation. At the same time, the situation of the applicant not giving an acceptance certificate after
the goods control should be carefully evaluated by the parties. There is a risk of non-payment of the
balance if an indefinite period is not determined for issuing the acceptance certificate and if the document
is not submitted.
3.5. The Reimbursement in Documentary Credit

It is the process of paying money by the issuing bank and requesting the money by the beneficiary’s
bank through the nominated bank, the reimbursement bank, in order to make payment to the beneficiary
and to accelerate the flow, if the banks assigned in international foreign trade practices do not have an
account relationship in foreign currency (Özalp, Dış Ticarette Akreditif, Riskler ve UCP, 2010).
If the currency in a documentary credit is US dollars, then the bank that issued the documentary
credit in the 53A digit of the MT700 text must assign the correspondent bank that keeps its accounts in
US dollars. During the issuing phase of the documentary credit, the reimbursement bank is instructed to
meet the demand, if the fee is requested from the bank where the documentary credit is issued or from
the confirming bank simultaneously.
When the confirming bank finds the documentary credit complying and decides to pay, it demands
the amount of the documentary credit from the reimbursement bank in which was assigned in the MT700
text issued to it. It also advises the issuing bank with a SWIFT message that it finds the documents
complying, requests reimbursement, makes the payment within the scope of complying documents, and
sends the documents to the issuing bank. Here, the issuing bank takes the risk of the confirming bank
and pays the cost of a document that has not reached it from the correspondent bank Nostro accounts.
If the reimbursement bank is not authorized at the issuing of the documentary credit, the demands
of the confirming bank are not met. In this case, the reimbursement bank turns to the issuing bank,
conveys the request of the confirming bank, and requests with an encrypted message that it be authorized
to meet the request of the confirming bank. For this reason, it is of great importance to authorize the
reimbursement bank at the issuing of the documentary credit in order to prevent possible delays.
Reimbursement rules are implemented within the framework of the rules determined by the UCP
525 published by the ICC. If the documentary credit is confirmed in the UCP 600, the text of the
447
MT700 should be written “40E: Applicable Rules UCP URR latest version”. This rule is an innovation
introduced with the UCP 600.
3.6. Discrepancy in the Documentary Credit

In the documentary credit, the discrepancy is the deficiencies, inconsistencies and errors in the
documents submitted by the parties to the banks. In foreign trade applications, the discrepancy is used
under the name of “discrepancy”. It is possible to examine the reserve from two different perspectives.
These are the reserves arising from the terms of the credit and the reserves arising from the documents
(Ünüsan & Canıtez, Dış Ticaret İşlemler ve Uygulamalar, 2014).
The most important condition to prevent these discrepancies is to know the conditions of the
importing country.
The discrepancies arising from the conditions of the documentary credit are related to the issues
that may arise during the implementation of the documentary credit. If the exporter does not load the
goods within the shipping deadline specified in the documentary credit documents, if the document is
submitted with late submission, if transactions are made outside the UCP rules, these are discrepancies
arising from the terms of the documentary credit. In summary, every issue that is promised but not
fulfilled in the documentary credit documents is a matter of discrepancy.
The discrepancies arising from the documents are due to the inconsistency of the information on
the documents, the fact that the description of the goods does not comply with the description of the
goods specified in the documentary credit, the delivery places of the goods are written differently in the
documents, the additional documents are outside the requested conditions.
If there are documents added other than the required documents in the documentary credit, since
these documents are not subject to examination, even if they are inconsistent with the information in
other documents, they are not considered to be the subject of discrepancy, and the bank has no obligation
to examine these documents (Mutlu, 2011).
Banks are required to collectively report the discrepancies they have determined at once. Partial
discrepancy notification cannot be made.
The main discrepancy issues that the parties may encounter in documentary credits, standby
documentary credit, policies and invoices are as follows. To check whether there is a discrepancy,
these items should be cross-checked between documents. E.g. While the maturity is 02.07.2019 in the
documentary credit, it should be checked one by one in the other documents requested and it should
be confirmed that it is stated as 02.07.2019 in all of them. Otherwise it will be a matter of discrepancy.
If it is requested to specify the documentary credit numbers in every document, as in the application
text, and if this information is not included in the documents, this is also a reserve item and this deficiency
must be reported immediately, otherwise the documentary credit will be deemed void. For this reason,
it is important to check the items in the checklist below one by one.
448
Table 3.1. Subjects That May Create a Reserve in a Documentary Credit Transaction
Documentary Credit Standby Bill of Exchange Invoices

Documentary Credit
Maturity Maturity Shape requirement/ The title
format
Presentation place Presentation place Amount Sides (applicant/
beneficiary)
Late presentation Late presentation Maturity Goods description and
incoterms
Late loading Misrepresentation Date Amount and quantities
Misrepresentation Partial drawing Sides Date
Partial presentation Multiple presentation Signatures Signatures
Over presentation Over presentation Endorsement Tolerance
Language Language Marks/notes Surplus goods
Inversion Inversion Surplus information
Documentary credit Standby number Partial use/shipping
number
Number of documents Number of documents Approvals
Missing document Missing document Calculations
Special conditions Declaration/special Amendments
declarations
Presentation method Special conditions Typos
Send form Presentation method Marks/notes
Original/copy Send form
Extra documents Original/copy
Marks/notes Extra documents
Marks/notes
Resource: Özalp, 2015
3.8.2. Summary of UCP 600

Here are a few of the main elements that make up the UCP 600:
1. Defining key terms common in international trade (eg; honoring payments, applicants, banking
days, presentation).
2. The signing and the approval of international trade documents (Documentary Credit) by all parties.
3. The difference between documents, goods and services (and relevant parties).
4. Which parts of the documentary credit are negotiable and non-negotiable.
5. How does a credit work and how to pay?
449
6. How banks can transmit goods confirmation (tele transmission).

7. The carriage of goods, the modes of transport and the responsibility.
8. Inconsistencies, waivers, and reporting.
9. Provision of original documents or electronic copies.
10. The Bills of Lading.
11. The covering insurance and the cost of goods.
Loss of transit documents (www.abdurrahmanözalp.com).
450
CHAPTER IV
THE PROBLEMS OF DOCUMENTARY CREDITS IN THE ISLAMIC BANKS
4.1.The Problems Of Documentary Credit In The Islamic Banks:

One of the most important problems faced by Islamic banks is the problem of ownership of the goods
during the transaction through its various stages, from the time of its exit from the seller’s hand until its
stability with the customer to dispose of it by sale. Another important problem is the issue of the interest
demanded by foreign banks if the payment of the value of the documentary credit is delayed by a day or
a few days, and how Islamic banks act to avoid dealing with interest (‫علم الدين‬, 1996, p. 113).
Both problems will be studied in separate section in this chapter as the following:
1- Goods ownership problem
2- Interest problem
4.1.1.Goods ownership problem

The international sales are dealt with through visits to factories producing in their countries to view
the goods and bargaining over their purchase, or through correspondence exchanged between the buyer
and seller, in which pro forma invoices and catalogs are often used. The contract, and the best effect in
determining the location of the contract. Dealing with these methods is defined in Islamic jurisprudence
as “sale on the program,” that is, selling through documents that express the goods and dispense with
their vision and inspection. And dealing on these documents can continue until the goods are delivered
according to them. There is nothing to prevent the use of the instruments that represent the goods and
that express their ownership and possession of judgmental possession at the same time, especially since
the disposal of the goods according to the instruments is an easy matter, and therefore the bill of lading
for the holder, or a bond The promissory note is a document that represents the goods, as the legitimate
holder of the goods is; He is the owner of the goods, and he is the one who has the right to change
their destination on the way and transfer them from one country to another according to the aspects of
the transaction that he wants to implement on them, and the legal rulings related to sales apply to these
instruments what apply to other goods and commodities (‫علم الدين‬, 1996, p. 115).
The principle in the sales contract is that it is one of the contracts transferring ownership, and as
soon as the contract is issued, the ownership is transferred and does not delay until the time of delivery
(). The transfer of ownership to the purchaser by sale requires that he owns the disposal of the thing sold
as soon as it is sold, provided that the seizure is made, because the transfer of the ownership of the thing
sold is not confirmed except by taking possession. His guarantee, and because the buyer who sells what
has not been received is not able to deliver it, it is not permissible to sell the thing sold until he takes
possession of it (‫السنهوري‬, 1998, p. 54).
The assumption in the transfer of ownership is that the goods are present and ready for shipment
so that once the contract can transfer their ownership, and that their possession and delivery is done
through the documents representing the goods, and the conditions related to their transfer, which is what
is customary and has become known as sales by their names, so the sale is said by CIF or FOB or other
than that in the international trade Incoterms; in which the international sales that have been dealt with.
If the transaction is a Murabaha sale, and the customer promises to buy, the Islamic bank imports the
goods and issues the documentary credit in favor of the seller, and the ownership and liability for the
destruction of the goods is transferred to the type according to the type of sale (CIF, FOB or other) and
451
when the goods are received and received and sold to the customer Murabaha and he receives it, it is
transferred It owns and guarantees it.
But if the transaction is implemented under Mudaraba or Musharaka, then the guarantee is not
only on the customer when receiving the goods, but rather on the bank and the customer as owners
in the case of Musharaka in proportion to their participation, or on the customer as a trustee of them.
If the goods are not present, but will be prepared according to the Istisna’ contract, if they are industrial
goods or according to a Salam sale, then the price or part of it shall be expedited or deferred.
These sales have a counterpart in the type of credits known as the red ink condition and the green ink
condition, which includes an advance payment on the suppliers of the goods, and the expenses of storing
it (‫علم الدين‬, 1996, p. 116).
It is preferable that the contracts prepared by Islamic banks include a specification of the manner and dates of
transfer of ownership at each stage and a specification of the delivery dates with which the guarantee of the goods
is transferred so that each party is aware of the consequences and responsibilities that will be imposed on him.
And there is nothing in the rules of the International Chamber of Commerce that prevents the bank from
owning the goods, because the ownership of the goods comes through that the bill of lading represents
the goods and through it the disposal of the goods is carried out. International trade is even built upon
(‫علم الدين‬, 1996, p. 117).
However, Islamic banks contracts under trade finance transactions which documentary credit is
deemed one of these tools can be categorized under two form contracts, commonly known as Asset-
Based Murabaha and Asset-Backed Murabaha (Gündoğdu, 2016).
4.1.1.1. Asset Based Murabaha Contracts

Asset based Murabaha is a simultaneous buying and selling process by an Islamic financial institution
that transfers ownership to the borrower upon completion of the transaction. As the ownership does not
remain with the Islamic financial institutions, but rather is transferred to the borrower in exchange for
a payment obligation with a fixed return (Gündoğdu, 2014), however, Asset-based Murabaha has been
subject to the following criticism:
- Debt Creation: In the case of Murabaha sale on the basis of assets, the transfer of ownership
is simultaneous from supplier to financier and from financier to loan applicant. Presentation
of the invoice and/or bill of lading would ensure the real transaction but it is argued that
Islamic finance should be based on principles of profit and risk sharing. Hence, the creation
of debt obligations in asset-based murabaha, as discussed, would lead to a result similar to
conventional financing.
- Mark-up Feature: In the case of asset-based Murabaha, the loan seeker tells his request casually,
requests the purchase of certain commodities from the lender, and commits to purchase them
from the lender with a predetermined margin. In return the lender, with the form of acceptance,
is bound by the transaction. Some argue again that Islamic finance should be based on profit
and risk sharing rather than fixed return arrangements. Another aspect of the profit margin is
the late payment fee. Islamic Financial Instructions are not allowed to collect any additional
margin after the due date in case of delay in payment by the borrower. However, some Islamic
banks have started charging late payment fees which would effectively convert Islamic finance to
conventional finance.
- Collateral: Like conventional financial institutions, Islamic banks often ask for collateral in the
form of mortgage, collateral, etc. to ensure timely repayment of debts arising from a Murabaha
sale.
452
- Risk and Agency: The Islamic seek to avoid the quality issues related to the goods finances
as the same in the conventional financial institutions. The Asset-based Murabaha are designed
to appoint the loan seeker to conclude the purchase contract, the quality control and insurance
issues. All the associated risk related to the process is transferred to the loan seeker in Asset-based
Murabaha contracts (Gündoğdu, 2014).
In the Murabaha import financing contract, the main risks associated with the contract are the credit
risk of the borrower, since under this structure the financier will not interfere with the goods except
for their financing based on the successful representation of shipping documents. In the case of Asset-
Based Murabaha, as opposed to Asset-Backed Murabaha in which the ownership of the goods remains
with the financier for a period of time, the transaction is done by agreement which is essentially a
financing contract. Since there is a simultaneous transfer of ownership, unlike Asset-Backed Murabaha,
there are no unusual legal risks associated with this. The financier, upon a financing request for the
shipping documents that have arrived at its destination, disburses the funds to the supplier on behalf of
the importer, who is the loan applicant and then the borrower accordingly. Many conventional financing
contracts can become Sharia compliant with some modifications. This conclusion may be more accurate
for asset-based Murabaha. However, there is an important advantage of Islamic finance contracts even
though the risk assessment in conventional finance and asset-based Islamic finance contracts are similar.
Unlike conventional financial institutions, Islamic financial institutions will provide payments for the
transaction and, therefore, they will have more knowledge about the use of the loan. In conventional
finance, the funds will be disbursed to the account of the loan applicant and the loan applicant will be
free to use. In the case of Islamic finance, the funds are disbursed to the supplier’s account. If Islamic
financial institutions follow this basic principle, then the nature of Islamic finance not only ensures
proper use of the loan in the core business, but also provides more information to the financiers about
the borrower’s business (Gündoğdu, 2016).
4.1.1.2. Asset Backed Murabaha Contracts

Asset-backed Murabaha contracts require the assumption of ownership of the goods, usually the
financed goods. These contracts were signed to operate the structured trade finance facility. Under these
structures, the financier will purchase easily marketable goods as specifically requested by the loan
applicant; He then places the goods in a warehouse, usually a warehouse, near the loan applicant’s
premises and releases title to the goods upon payment. These are cash structures and portable types,
and collateral is assumed in the form of financed goods but not traditional collateral like mortgages.
The original backed Murabaha contract may take the form of an import financing facility or an export
financing facility in exchange for assignment of the sales contract and export receivables (Gündoğdu,
2016).
4.1.2.Interest problem
Islamic banks refuse to deal with interest as a form of usury, so they do not take it or give it. And
dealing in documentary credits is not often without interest, as the beneficiary applies to the bank dealing
with the documents or to the supporting bank, and pays to that bank and sends the documents, and the
bank carries the originator of the credit (and therefore the importing customer) with the value of the
interests for the period from the date of submission until the date of disbursement. And if there is some
kind of facility for the suppliers (ninety days to meet, for example), the price will increase to increase
the term.
What is the solution to the problem of the interest that the beneficiaries demand Islamic banks to pay
them:
The first solution: If the transaction is between two Islamic banks, their position will be the same,
which is to reject the interest. The second solution: If the correspondent and the supporting bank are not
453
Islamic and demand interest, then the Islamic bank opens a deposit account with it (not exceeding the
value of the credit by a lot), and the non-Islamic bank pays the value of the documentary credit from the
deposit or by the security of the deposit (‫عبد الجواد‬, 1992, p. 267-268).
It is taken from this solution that the deposit of the Islamic bank will remain idle and it will not accept
interest on it while it is profitable for the non-Islamic bank.
The third solution: the conclusion of a reciprocity agreement between an Islamic bank and a non-
Islamic bank, or an agreement on the exchange of deposits (‫عبد الجواد‬, 1992, p. 268)
Fourth solution: The interest is extracted and interpreted jurisprudentially on the basis of the
condition in the sales contract. In the sense that the exporter in his contract with the importer is required
to pay a certain amount of money for each day prior to collecting the price, so the importer and the bank
representing him are obligated to pay the stipulated amount, and this is not from the forbidden usurious
increase, because the obligation to pay that amount is governed by the sale contract not the loan contract
is governed by (‫الصدر‬, 1977, p. 131-132). However, this view was not free from criticism, given that the
interest is a usurious transaction, which results from dealing in credit and is not usually stipulated in the
sales contract.
The fifth solution: differentiate between the productive loan and the consumer loan. This solution is
based on the consideration that the forbidden usury is what is taken from the needy, the poor, the needy,
or the one in financial difficulty, and this opinion finds support from the interpretation of the verses at
the end of Surat Al-Bakarah, which is the last revealed in the matter of usury. Society, and people are
divided into three types: the benefactor, the frugal one, and the oppressor to himself (‫علم الدين‬, 1996, p.
120).
So the benefactor is the one who gives to the needy and does not take back what he gave him, i.e. he
gives as charity, and this is the highest of dispositions, then comes the frugal one who gives and takes
back the original and has an extra, and he is the usurer who Allah Almighty threatens with torment. And
if we put these types in one frame and look at the other party in every relationship with one of these
types, we will find that the other party is always the needy who goes victim to exploitation from whom
he takes more than what he lent.
As for those who are in this distress, what is taken from him is considered not included in the chapter
of usury, and the general distress is not included in what they pay in excess of the forbidden usury. The
debt is lost, all or part of it. This solution agrees with the fourth solution in conclusion and differs from
it in justification or rooting (‫علم الدين‬, 1996, p. 120).
CONCLUSION
International trade has mediated the recognition of nations throughout history. However, with the
expansion of foreign trade volume over time, international relations became stronger and more complex,
and national borders lost their commercial influence with the ease of capital and goods transfers. Over
time, comprehensive agreements have emerged among international traders regulating relations.
However, the legal rules to be applied to these contracts differ at the national level, and conflicts may
arise in terms of the applicable legal rules in the international commercial activities of countries and
companies at different levels. These international trade relations are linked to multiple legal systems and
deeply affect international trade. This may lead to negativities that may cause uncertainty.
There are many risks for buyers and sellers in international trade. Since each country’s own social
and cultural structuring is different than other countries, its commercial practices are also different.
However, differences and restrictions in foreign exchange regimes make commercial life risky, so the
fact that buyers and sellers do not know each other makes it difficult for them to enter into commercial
relations due to existing risks and drawbacks. In order to minimize these difficulties and not disrupt the
flow of commercial life, documentary credit payment has been developed.
454
The main forms of payment in foreign trade are documentary credit, cash against goods, cash against
documents and acceptance credit. While cash payment is preferred by the seller, cash against goods
payment is not preferred. Conversely, the buyer prefers the cash against goods payment method. Cash
and cash payment are used when there is an element of trust between the parties. The documentary
credit payment method, on the other hand, gives certain assurances to both the buyer and the seller.
documentary credit payment method played a major role in the expansion of foreign trade volume. The
reason for this is that the documentary credit, by its nature, provides assurance to both parties, the banks,
which are trust institutions, mediate the transactions of the documentary credit, its operation is easy and
its operation is tied to certain rules, etc.
With the development of international trade, the documentary credit payment method has become
a payment tool that is frequently used. In Turkey, a documentary credit has not been issued in our
national legislation. Since the documentary credit has not been regulated in national legislation not only
in Turkey but also in many other countries, the International Chamber of Commerce has tried to fill the
gaps and regulations have been made.
The purpose of the documentary credit is to reduce and eliminate the risks for the buyer and seller in
cross-border trade. Thanks to the documentary credit payment method, a secure commercial relationship
develops for the buyer and seller. Issues such as the fact that the parties are in different countries, foreign
exchange, import and export legislation are minimized thanks to the documentary credit transactions.
In addition to the documentary credit payment, cash payment from other payment methods used in
international trade is risky for the buyer because the buyer only reaches the goods after the seller collects
the sales price, while the cash against goods payment method is risky for the seller because the seller
performs in this payment method first, that is, the goods are delivered to the buyer. We stated that after
sending it, you can get your money back. In the acceptance credit payment method, the buyer does not
pay the price of the goods immediately. In this payment method, the buyer is made after a certain period
of time after the goods are delivered to him. In the method of cash against documents (payment against
documents), banks intervene. The seller sends all kinds of documents representing the goods and related
to the goods to the bank in his country for delivery to the bank in the buyer’s country. The bank pays the
seller the price for the goods and the bank delivers the necessary documents to the applicant so that he
can clear the goods from the Customs if the buyer (applicant) pays him. The most important difference
that distinguishes the documentary credit payment from the cash against goods is that in the documentary
credit payment method, the sales price is made available to the seller (beneficiary) in advance.
A documentary credit has three functions: assurance, payment and credit function. Since the
documentary credit is at least a three-sided relationship, due to the effect of the nature of the legal
relations between the parties on the documentary credit relationship, there are opinions that try to
explain the documentary credit with a single legal institution, as well as the documentary credit of these
opinions, power of attorney, money order, documentary credit, abstract debt promise, There are also
opinions that try to explain it as a contract of work, a contract in favor of a third party and a sui generis
contract. German law describes a documentary credit as a contract of work. According to them, the
bank’s payment to the beneficiary is defined as the creation of a work. That is, the bank produces a result.
Whereas, in the documentary credit, payment of the bank will only be possible if the documents agreed in
the documentary credit are submitted by the beneficiary fully and completely. Apart from this, those who
tried to explain the documentary credit payment method according to the fragmentation theory stated
that the nature of the legal relationship between the parties should be determined separately according
to the nature of each relationship. Trying to explain the documentary credit as a transfer is insufficient to
understand this payment relationship. This is because in a remittance the bank is authorized only to make
the payment, whereas in a documentary credit the bank has the authority to pay the beneficiary as well
as the obligation to make the payment. In addition, there is a double authority in the transfer. Here, the
transferor both authorizes the receiver to accept and authorizes the bank to make a payment. In a transfer,
the parties have debts and receivables from each other. In other words, there may be a debt relationship
455
between the remittance and the remittance payer. As a result of the remittance’s debt relationship with
another person (the beneficiary), the remittance payer, who is authorized to perform this debt and also
owes a debt to the remitter, makes the necessary payment to the beneficiary based on its authority, thus
both getting rid of its debt to the remitter and the transferee. the debt to the beneficiary ends. However,
in a documentary credit, there is no debt relationship between the applicant and the issuing bank. The
reason for this is that while the third party may claim the right that he has acquired as a party to the
contract when the contract is made, in the documentary credit, the beneficiary does not become a party
to this contract with the bank making a documentary credit contract. For this, a documentary credit is
sent to the beneficiary by the bank, and when the beneficiary sees that a documentary credit has been
issued as agreed in the main contract with the applicant, he accepts the offer sent to him by the bank and
a documentary credit contract is established between the bank and the beneficiary in the narrow sense.
Briefly, the result tried to be revealed in this study is as the following:
The world is gradually turning into a consumer society with the effect of globalization, and all countries
attach great importance to foreign trade in order to realize their economic and social developments
and increase their welfare levels. When international trade statistics are analyzed, it is seen that world
exports have increased faster than world production with constant figures since the second world war.
Therefore, inter-country dependency is increasing in the world.
In order for the relevant exchanges to take place in international trade, there must be a system of
payments and financing. In national trade, the system of payments and financing is much easier. In
international trade, there are highly developed and institutionalized payment methods and financing
opportunities related to the collection of export or import costs and the financing of these transactions.
It is very important to know the payment methods well in international trade.
When companies open to foreign markets, many new problems are added to the problems they face
in terms of pricing. Pricing decisions become more difficult.
As a result, the parties participating in the documentary credit transaction should know the
documentary credit payment method very well so that they do not face any commercial problems. The
rights and obligations of the parties participating in the documentary credit transaction, the explanations
regarding the documents and the provisions regarding the documentary credit transactions should be
well known to the parties. Again, in order for the documents used in documentary credit transactions
to be prepared correctly, not to include reserve transactions, it is necessary to know very well the local
legislation regarding documents, as well as the provisions regarding the documents in the brochure
number 600.
BIBLIOGRAPHY
Ahmed, A, (2010). “Global Financial Crisis: An Islamic Finance Perspective”,
International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, Vol. 3 No. 4.
Akat, Ö. (2003). Uluslararası Pazarlama Karması ve Yönetimi (4. ed.). Ekin Yayın Evi.
Akgüç, Ö. (2009). Dış Ticaret Finansmanı (2. ed.). Arayış Basım ve Yayıncılık.
Akın, H. (2008). Yeni İşimiz Dış Ticaret, Güncellenmiş (7. ed.). Elma Yayınevi.
Akın, C, (1986). Faizsiz Bankacılık ve Kalkınma, Kayıhan Yayınları.
Aktaş, N. (2017). Türk dış ticaret sistemi ve yapısının incelenmesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Dış Ticaret Ens-
titüsü.
Ataman, Ü., & Sümer, H. (1995). Dış Ticaret İşlemleri ve Muhasebesi. Türkmen Kitabevi.
Bozkurt, S. (2006). Akreditifin Uygulanması. Seçkin.
456
Bozkurt, T. (2008). Teyitli Akreditife İlişkin Hukuk Genel Kurulu‟nun 18.12.2002 Tarih ve “E.2002/12 1078,
K.2002/1072” Sayılı Kararının İrdelenmesi. TBB Dergisi.
Canıtez, M. (2008). Dış Ticaret: İşlemler ve Uygulamalar (6. ed.). Gazi Kitabevi.
Civelek, M. E., & Sözer, E. G. (2003). İnternet Ticareti: Yeni EkoSosyal Sistem ve Ticaret Noktaları (1. ed.). Beta
Basım.
Coşkun, E. (2012). Lojistiğe Giriş (1. Basım b.). Zafer Ofset Matbaacılık.
Curwen, N. (2007). The Bill of Lading as a Document of Title. pure.solent.ac.uk.
Çevik, O., & Gülcan, B. (2011). Lojistik Faaliyetlerin Çevresel Sürdürülebilirliği ve Marco Polo Programı. KMÜ
Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 34.
Çürük, S, (2013). İslami Finansın Türkiyedeki Gelişimi, Mevcut Sorunlar Ve Çözüm,
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı PhD Thesis.
Demirkapı, E. (2014). Avalin Şekil Şartları. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi.
Diallo, A. T., & Gündoğdu, A,Ş (2021). Sustainable Development and Infrastructure, An Islamic Finance Perspe-
ctive. Springer International Publishing.
Doğan, V. (2012). Uluslararası Ticarette Ödeme Aracı Olarak Akreditif (3. ed.). Seçkin Yayıncılık.
Dölek, A. (1999). Gümrük Birliği Sonrası Uygulamalı İhracat Bilgileri.Beta Yayınları.
Eberth, R. (1983). Deffered Payment Credits: A Comparative Analysis Of Their Special Problem. Journal of Ma-
ritime Law and Commerce, 387.
Ece, N, (2011). Dünya’da Ve Türk Bankacılık Sektöründe İslâm Bankalarının Gelişimi,
Akademi Bakış Dergisi Sayı: 25 Temmuz – Ağustos.
Erdemol, H. (1993). Bankalarda Dış Ticaret ve Uygulama (1. ed.). Akbank Ekonomi Yayınları.
Göğer, E. (1980). Akreditif Muamelesi ve Hukuki Mahiyeti (2. ed.). Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü.
Gökgöz, A., & Özdemir, H. (2015). Dış ticarette Teslim ve Ödeme Şekillerinin TMS 18 Hasılat Standardı Çerçe-
vesinde İncelenmesi. Journal Accounting, Finance and Auditing Studies, 1(3), 105.
Gumrukleme.com.tr. (2010, 8 26). Gumrukleme. Gumrukleme.com.tr: https://www.gumrukleme.com.tr/gumruk-
leme-terimleri-sozlugu/mensei-sahadetnamesi-nedir/ adresinden alındı
Gülen, O. (1950). Akreditif Muameleleri Pratik ve İngilizce Terimli (1. ed.). Güney Matbaacılık ve Gazetecilik.
Gündoğdu, A,Ş (2014). Margin Call in Islamic Finance. International Journal of
Economics and Finance.
Gündoğdu, A,Ş (2016). Risk Management in Islamic Trade Finance. Boğaziçi Journal
Review of Social, Economic and Administrative Studies, Vol. 30.
Gündoğdu, N. (2016). Diş Ticarette Teslim ve Ödeme Şekillerinde Eğitim Gereklerinin Belirlenmesi. Nevşehir
Haci Bektaş Veli Üniversitesi (Master Thesis Project).
IGMD. (2012, 07 02). Istanbul Gümrük Müşavirleri Derneği. Retrieved from https://www.igmd.org.tr/: https://
www.igmd.org.tr/Konsimento-Tarihi--1-_haberi
İhracat Yönetmeliği. (2008). İHRACAT YÖNETMELİĞİ - Mevzuat. Retrieved from https://www.mevzuat.gov.tr/
anasayfa/MevzuatFihristDetayIframe?MevzuatTur=7&MevzuatNo=10365&MevzuatTertip=5
International Chamber of Commerce. (2007). ICC Uniform Customs and Practice for Documentary Credits 2007
Revision. International Chamber of Commerce.
International Trade Center. (n.d.). Trade Map. Retrieved from Trade Statistics For International Business Develop-
ment: https://www.trademap.org/Index.aspx
457
Iqbal, M and Molyneux, P, (2005). Thirty Years of Islamic Banking History,

Performance and Prospects, Palgrave Macmillan.
Karacan, S., & Uygun, R. (2018). Büyük ve Orta Boy İşletmeler İçin Finansal Raporlama Standardı (BOBİ FRS)
ile Türkiye Muhasebe/Finansal Raporlama Standartlarının (TMS/TFRS) Karşılaştırılması. Uluslararası
Sosyal Araştırmalar Dergisi, 123.
Kaya, A. (1995). Belgeli Akreditifte Lehdarın Hukuki Durumu. Beta.
Kayıhan, Ş., & Eski, M. (2010). Uluslararası Ekonomi Hukuku (1. ed.). Seçkin Yayıncılık.
Kılıç, Ş. (2010). Uluslararası Ticarette Vesaik Mukabili Ödeme Yöntemi. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Der-
gisi.
Kızıl, A., Şoğur, M., & Örsçelik, N. (2013). İthalat İhracat İşlemleri ve Muhasebe Uygulamaları El Kitabı (1. ed.).
Der Yayınları.
Kozolchyk, B. (1965). The Legal Nature of the Irrevocable Commercial Letter of Credit. American Journal of
Comparative Law, 395-398.
Kula, V. (2001). Akreditif İşlemlerinde Evrak İncelemesine İlişkin Alternatif. Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F.
Dergisi(1.), 45.
Laussel, D., & Montet, C. (1993). Echange international et concurrence imparfaite. Revue d’économie politique.
Law, U. N. (1988). www.uncitral.org.
Melemen, M. (2016). Uygulamalı Uluslararası Ticaret İşlemleri. Türkmen Kitabevi.
Melemen, M., & Arzova, S. (2000). Uluslararası Ticaret, Alternatif Finansman Teknikleri ve Muhasebeleştirilme-
si, Ticari Yazışma Örnekleri. Türkmen Kitabevi.
Milletlerarası Ticaret Odası. (2013). UCP 600 Altında İbraz Edilen Belgelerin İncelenmesine İlişkin Uluslararası
Standart Bankacılık Uygulaması. Milletlerarası Ticaret Odası Türkiye Milli Komitesi.
Millî Eğitim Bakanlığı. (2011). Muhasebe ve Finansman, İhracat Kayıtları.
Mutlu, Y. (2011). 111 Soruda Akreditif (1. ed.). Optimist Yayım ve Dağıtım.
Neova Participation Insurance Inc. (2021). Neova Participation Insurance Inc. Retrieved from Neova Participati-
on Insurance Web Site: https://www.neova.com.tr/kurumsal-urunler/nakliyat-emtea-sigortalari
Onursal, E. (1996). Dış Ticaret İşlemleri ve Uygulama..
Onursal, E. (2000). Ulusal ve Uluslararası Ticari Kurallar ve Uygulama (1. ed.). Okur Ofset.
Özalp, A. (2004). Uluslararası Yeni Kurallar Işığında Dış ticarette Teslim ve Ödeme Şekilleri (1. ed.). Türkmen
Kitabevi.
Özalp, A. (2007). Dış Ticarette Yeni Kurallar UCP 600’ın Kullanılması ve Akreditif (1. ed.). Türkmen Kitabevi.
Özalp, A. (2010). Dış Ticarette Akreditif, Riskler ve UCP (1. ed.). Türkmen Kitabevi.
Özalp, A. (2015). Yeni ISBP’ye Göre Akreditif ve Uygulama (1. ed.). Türkmen Kitabevi.
Özel, S. (1991). Akreditif ve Hukuki Niteliği (1. ed.). Beta Basım Yayım.
Öztürk, A., & Sandalcılar, A. (2018). DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE TERCİH EDİLEN ÖDEME YÖNTEM-
LERİ. Kastamonu Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi.
Öztürk, N. (2003). Dış Ticaret Kuramında Yeni Yaklaşımlar. Cumhuriyet Üniversitesi, Cumhuriyet MY0, Dış
Ticaret Program.
Pekcan, E. (1991). Dış Ticarette Uluslararası Kurallar ve Banka Uygulamaları, (1. ed). C Yayınları.
Pekcan, E., & Üçdal, E. (1992). Bankalarda Dış Ticaret İşlemleri ve Uluslararası Kurallar. İstanbul Üniversitesi
Yayınları.
Reisoğlu, S. (2009). Türk Hukukunda ve Bankacılık Uygulamasında Akreditif (2. ed.). Cem Web Ofset.
458
Reisoğlu, S. (2014). Akreditif ile İlgilli 600 Sayılı Kuralların Uygulanması ve Sorunlar (1. ed.).
rooy, F. d. (1984). Documentary Credits.
Saraç, S. (2014). Akreditifin Hukuki Niteliği. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hukuk Ana-
bilim Dalı, Özel Hukuk Yüksek Lisans Programı, Yüksek Lisans Tezi.
Selek, S., & Gönen, S. (2005). Dış Ticaret İşlemlerinden Akreditifli Ödeme Şeklinin Muhasebeleştirilmesi. Yak-
laşım Dergisi, 27.
Seyidoğlu, H. (2006). İktisat Biliminin Temelleri. Istanbul: Güzem Can Yayınlan.
Somuncuoğlu, Ü., Çakalır, A., Varlık, E., & Bumin, G. (2009). Türk Hukuku’nda Akreditif-MTO 600 Sayılı Broşür
Hükümlerinin Türk Hukuku Işığında Yorumlanması (1. ed.). Vedat Yayınevi.
Tekinalp, Ü. (2009). Banka Hukukunun Esasları, Genişletilmiş (2.Baskı ed.). Vedat Kitapçılık.
Toit, S. D. (2005). THE EVOLUTION OF THE BILL OF LADING. University of Johannesburg - Fundamina, 2.
Toroslu, V. (1998). Akreditif İşlemleri ve Muhasebesi. Vergi Sorunları Dergisi, 121.
Trimble, R. J. (1948). The Law Merchant and the Letter of Credit.
Tumay, T. (1987). Dış Ticaret Banka Tekniği, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş (2. ed.). Kambiyo Yayınları.
Tunç, H. (2004). Uluslararası Ticaret, Para ve Finans. Istanbul: Alfa Yayınlan.
Türker, H, (2010). “İslâmî Finans Sisteminde Finansal Aracılık: Dünyadaki Gelişmeler
Ve Sermaye Piyasasının Geliştirilmesi Açısından Türkiye İçin Öneriler”, Sermaye Piyasası Kurulu Aracılık Faa-
liyetleri Dairesi Yayınları.
Ünay, V. (1989). Bankalarca Dış Ticaretin Finanse Edilmesi Usulleri (1. ed.). Es Yayınları.
Ünüsan, Ç., & Canıtez, M. (2014). Dış Ticaret İşlemler ve Uygulamalar (9. ed.). Gazi Kitabevi.
Varlık, U., & Uçar, M. (2019). Dış Ticarette Ödeme Şekilleri ve Vesaik Mukabili İşlemlerde Operasyonel Riskler.
Dergipark.
Wigmore, J. (1936). A Panorama of the World’s Legal System.
Yılmaz, M., & Özken, A. (2011). İhracat Anlamak ve Yönetmek İçin Bilmeniz Gereken Her Şey. Optimist Yayım
Dağıtım.
‫ زهران للنشر‬.‫ إدارة المؤسسات المالية المتخصصة‬.)2010( .‫ ج‬,‫السعودي‬.
‫ مصادر الحق في الفقه االسالمي‬.)1998( .‫ ع‬,‫(السنهوري‬Vol. 6). ‫منشورات الحلبي الحقوقية‬.
‫ دار الفكر الجامعي‬.‫ التكيف الفقهي والقانوني لالعتمادات المستندية‬.)2007( .‫ م‬.‫ ح‬,‫ & بيومي‬,.‫ ع‬,‫الشيخ‬.
‫ البنك االبوري في االسالم‬.)1977( .‫ ا‬,‫الصدر‬. Beirut: ‫دار التعارف للمطبوعات‬.
‫ المؤسسة االجتماعية للدراسات والنشر‬.‫ االعتمادات المستندية التجارية‬.)1999( .‫ ح‬,‫دياب‬.
‫ دار الصحابة للتراث‬:‫ القاهرة‬.‫ البديل االسالمي‬.)1992( .‫ ع‬,‫عبد الجواد‬.
‫ مركز الكتاب الجامعي‬.‫ االعتمادات المستندية‬.)2001( .‫ ج‬,‫عبد النبي‬.
‫ المعهد العالي للفكر االسالمي‬.‫ االعتمادات المستندية‬.)1996( .‫ ا‬.‫ م‬,‫علم الدين‬.
459
MODELING OF THE SURVIVAL OF INDUSTRIES WITH

APPROXIMATE BAYESIAN COMPUTATION
Oya Ekici
Assistant Professor Dr Istanbul University, Faculty of Political Sciences,
Department of Business Administration, Quantitative Methods İ.Ü. Ana Yerleşke, Beyazıt, 34452, İstanbul, Türkiye
ORCID: 0000-0001-5008-0238
Abstract
We discuss how to model the survival of new firms in the industries considering the analogy between
evolutionary ecology and economics. We suggest several scenarios which have the potential to analyze
the “life of firms” in industry. Firm size, interaction among the firms, and firm diversity in the relevant
industry are the variables that become apparent within the context. The scenarios involve the idea of
using both micro and macro-level information. Based on this information, we need to make inferences
from these complicated models. As for many complex models having the issues of missing data or poor
prior knowledge, the proposed models within the scenarios have computationally intractable likelihoods.
Applying Approximate Bayesian Computation to these survival models allows posterior inference
about parameters in the model. Thereby we discuss adopting the Approximate Bayesian Computation
framework in applying to data on the survival of private sector establishments in an economy.
Keywords: the survival of firms, evolutionary economics, firm diversity, Approximate Bayesian
Computation
References
Paul Krugman, 1996, (A talk given to the European Association for Evolutionary Political Economy) http://www.
mit.edu/~krugman/evolute.html
S. P. Hubbell, 2001. “The Unified Neutral Theory of Biodiversity”. Princeton University Press.
Jabot, F. and Chave, J., 2009, Inferring the parameters of the neutral theory of biodiversity using phylogenetic
information, and implications for tropical forests. Ecol. Lett. 12, 239–248
Helmers and Rogers, 2007, “Innovation and survival of new firms across British Region”, Working Paper, https://
www.ifw-kiel.de/konfer/staff-seminar/paper/folder.2008-02-22.4077567561/helmers.pdf
Giovannetti, Ricchiuti and Velucchi, 2011, “Size, innovation and internationalization: a survival analysis of Italian
firms”, Applied Economics, 43:12. (http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00036840802600566)
Asplund, M., and Sandin, R., 1999, “The Survival of New Products”, Review of Industrial Organization, 15:219-
237. (http://down.cenet.org.cn/upfile/47/200511915473189.PDF)
Pritchard, J., Seielstad, M. T., Perez-Lezaun, A. & Feldman, M. W., 1999, Population growth of human Y chromo-
somes: a study of Y chromosome microsatellites. Mol. Biol. Evol. 16, 1791–1798.
460
Marjoram, P., Molitor, J., Plagnol, V. & Tavare, S., 2003, Markov chain Monte Carlo without likelihoods. Proc.
Natl Acad. Sci. USA 100, 15 324–15, 328. (doi:10.1073/pnas. 0306899100)
Csillery, K., Michael G.B. Blum, Oscar E. Gaggiotti and Olivier Francois, Approximate Bayesian Computation
(ABC) in practice, Trends in Ecolgy and Evolution, Tree-1239, Article in Press.
Beaumont, M.A. et al., 2002, Approximate Bayesian Computation in population genetics. Genetics 162, 2025–
2035
Li, S. and Jakobsson, M., 2012, Estimating demographic parameters from large-scale population genomic data
using Approximate Bayesian Computation , BMC Genetics 2012, 13:22
J. Owen, D. Wilkinson, C. Gillespie, 2014, Scalable inference for Markov processes with intractable likelihoods,
Statistics and Computing; 25(1). (doi: 10.1007/s11222-014-9524-7)
Esteve-Perez, S., Manez-Castillejo, J., Rochina-Barrachina, M., & Sanchis-Llopis, J., 2007, A Survival Analysis of
Manufacturing Firms in Export Markets. In J. Arauzo-Carod, & M. (. Manjon- Antolin, Enterpreneurship,
Industrial Location and Economic Growth. Edward Elgar Publishing.
461
MEVLÂNA İDRİS’İN VEJETERYAN ASLAN ADLI

ESERİNİN ÇOCUĞA GÖRELİK, EĞİTSEL İLETİLER
VE YARATICI DÜŞÜNME BECERİLERİ AÇISINDAN
İNCELENMESİ
Doç. Dr. Yasemin Baki

Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi ABD
ORCID: 0000-0003-4064-3724
Çocuk edebiyatı eserleri çocuğun düşünme gücünü geliştirip yaşam modelleri sunarak çocukları hayata
hazırlayan bir anlatı formudur. Bu eserlerin yapı ve içerik özellikleri çocukların gelişim özelliklerine
göre farklılaşmakta olup bu eserlerin çocuğa görelik olarak bilinen niteliklere sahip olması gerekir. Bu
eserlerde farklılaşmayı sağlayan bir diğer unsur ise eserlerin dokusunu ören eğitsel iletilerdir. Çocukların
sezme, duyma, farkındalık gibi biliş ötesi niteliklerini açımlayarak estetik zevklerinin gelişimine katkı
sağlar. Duygu, düşünce ve hayal dünyalarının gelişimini çocuk estetik zevk ve beğenilerine göre
inşa eden bu yordayıcılar ise asıl gücünü yaratıcı düşünmeden alır. Çocuk edebiyatı eserlerinin diğer
metinlerden farklı kılan bu özelliği çocuğun düş dünyasını geliştirmesi açısından etkin bir rol üstlenir.
Türkçe öğretiminde sadece ders kitaplarındaki metinlerle yetinmeyip çocuğun hayal gücünü geliştirecek
yaratıcı çocuk edebiyatı eserleriyle buluşturulmalı ve iyi örnekler tanıtılmalıdır. Bu gerekçeyle
araştırmada çocuk edebiyatı alanında çokça okunan yazarlardan biri olan Mevlâna İdris’in Vejeteryan
Aslan adlı eseri inceleme nesnesi olarak kullanılmıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden doküman
inceleme ile gerçekleştirilen araştırmada elde edilen veriler betimsel analiz yoluyla incelenmiştir. Bu
eser çocuğa görelik ilkelerine göre; görsel (biçimsel-dış yapı) özellikleri, dil ve anlatım özellikleri, içerik
özellikleri açısından incelenmiş ve eserin çocuğa görelik ilkelerini taşıdığı görülmüştür. Eğitsel iletilere
ilişkin veriler ise sunuluş biçimlerine ve amaçlarına göre olmak üzere iki kategoride değerlendirilmiştir.
Eserdeki eğitsel iletilerin büyük çoğunluğunun sunuluş biçimleri açısından dolaylı iletilerden oluştuğu
belirlenmiştir. Amaçlarına göre ise kişisel gelişim, toplumsal gelişimi sağlayan iletilerden oluşmaktadır.
Yaratıcı düşünme becerileri açısından yapılan değerlendirmede ise akıcılık, esneklik, özgünlük,
ayrıntılama ve imgeleme becerileri açısından incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda eserin yaratıcı
düşünme becerileri içerisinde en çok özgünlük, akıcılık ve imgeleme becerilerini geliştirdiği tespit
edilmiştir. Bu bulgulardan hareketle eserin yaratıcı düşünme becerilerini geliştiren çocuğa göre eğitsel
bir eser olduğu söylenebilir.
Anahtar Kelimeler: Mevlâna İdris, Vejeteryan Aslan, çocuğa görelik, eğitsel ileti, yaratıcılık.
462
EXAMINATION OF MEVLÂNA İDRİS’ VEGETARIAN LION IN TERMS OF

CHILDREN’S RELATED, EDUCATIONAL MESSAGES AND CREATIVE
THINKING SKILLS
Children’s literature is a narrative form that prepares children for life by developing their thinking
power and presenting life models. The structure and content features of these works differ according to
the developmental characteristics of children, and these works must have the qualities known as child-
appropriate. Another element that provides differentiation in these works is the educational messages
that weave the texture of the works. It contributes to the development of aesthetic pleasures by explaining
the metacognitive qualities of children such as intuition, hearing and awareness. These predictors, which
build the development of the worlds of emotions, thoughts and imaginations according to the aesthetic
pleasure and taste of the child, get their real power from creative thinking. This feature of children’s
literature, which makes it different from other texts, plays an active role in the development of the
child’s dream world. In teaching Turkish, not only the texts in the textbooks should be contented, but
also creative children’s literature works that will develop the imagination of the child should be brought
together and good examples should be introduced. For this reason, the work of Mevlâna İdris, one of
the most widely read authors in the field of children’s literature, named Vegetarian Aslan was used
as the object of study in the research. The data obtained in the research, which was carried out with
document review, one of the qualitative research methods, was examined through descriptive analysis.
This work, according to the principles of child-appropriateness; visual (formal-external structure)
features, language and expression features, content features were examined and it was seen that the
work carried the principles of child-appropriateness. Data on educational messages were evaluated in
two categories, according to their presentation formats and purposes. It has been determined that the
majority of the educational messages in the work consist of indirect messages in terms of the way they
are presented. According to their purposes, personal development consists of messages that provide
social development. In the evaluation made in terms of creative thinking skills, it was examined in terms
of fluency, flexibility, originality, elaboration and imagination skills. As a result of this examination,
it was determined that the work developed the most originality, fluency and imagination skills among
creative thinking skills. Based on these findings, it can be said that the work is an educational work for
the child who develops his/her creative thinking skills.
Key Words: Mevlâna İdris, Vegetarian Leo, child friendly, educational message, creativity.
463
KAPADOKYA BÖLGESİ’NDE YER ALAN TÜRK

GECESİ KONSEPTLİ RESTORANLARIN MÜŞTERİ
MEMNUNİYETLERİ VE ŞİKÂYETLERİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ: TRIPADVISOR ÖRNEĞİ
Araş. Gör. Dr. Firdevs YÖNET EREN1*

Dr. Öğr. Üyesi Koray ÇAMLICA2, 3. Doç. Dr. Eda ÖZGÜL KATLAV3
*1
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümü, Nevşehir, Türkiye,
ORCID: 0000-0001-8912-0786
2
Dr. Öğr. Üyesi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Turizm Rehberliği Bölümü, Nevşehir, Türkiye,
ORCID: 0000-0003-0746-285X
3
Doç. Dr., Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Turizm İşletmeciliği Bölümü, Nevşehir, Türkiye,
ORCID: 0000-0002-4168-909X
ÖZET
Araştırmada Kapadokya Bölgesi’nde bulunan Türk gecesi konseptli restoranlarına Tripadvisor
üzerinden yapılan olumlu-olumsuz yorumların incelenmesi ve uygulayıcılara öneriler geliştirilmesi
amaçlanmıştır. Bu kapsamda Kapadokya Bölgesi’nde yer alan 400’den fazla restoran işletmesi
arasından sadece Türk gecesi konsepti sunan 6 restoran işletmesi incelemeye alınmıştır. Bu işletmelerin
Tripadvisor web sitesi üzerinden yapılan yorumlarına 1-15 Ekim 2022 tarihinde erişim sağlanmıştır.
Restoranların olumlu-olumsuz yorumları ve işletme yöneticilerinin yorumlara geri dönüşleri nitel
araştırma yöntemlerinden içerik analizi yöntemi ile incelenmiştir. Elde edilen veriler sonucunda 6
restoran işletmesinin 1088 yoruma ulaşılmıştır. Bu yorumlardan 766’sının “mükemmel ve çok iyi” ve
180’inin “kötü ve berbat” kategorisinde değerlendirildiği tespit edilmiştir. Ayrıca sadece bir işletmenin
olumlu-olumsuz yorumlara geri dönüş yaptığı sonucuna ulaşılmıştır. Bununla birlikte, yapılan
yorumların büyük çoğunluğunun Türkçe ve İngilizce dillerinde olduğu da belirlenmiştir. Yorumlardan
elde edilen veriler sonucunda, müşterilerin bu restoranlar hakkındaki memnuniyet ve şikayet konuları
ana temalar ile ortaya konulmuştur. Araştırma sonucunda, şikayet içerikli yorumlardan elde edilen ana
temalar hakkında değerlendirmeler yapılarak, uygulayıcılara öneriler geliştirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Türk gecesi, restoran, Tripadvisor, memnuniyet, şikâyet
GİRİŞ
Turizm endüstrisi gün geçtikçe büyümekte ve farklılaşarak insanların farklı isteklerine ilişkin yeni
ürünler geliştirerek yeni mal ve hizmetler sunmaya başlamıştır. Bu açıdan bakıldığında son yıllarda
turistlerin turizm faaliyetlerine katılmalarının sebepleri farklılaşmış ve özellikle ilgi odağı olarak farklı
kültürleri deneyimleme yani yerinde görüp tanıma arzusu git gide artmaya başlamıştır. Bu yüzden
464
Türkiye’de turistlere Türk kültürünü tanıtmak veya deneyimletmek amacıyla restoranlarda ve konaklama
işletmelerinde Türk geceleri etkinlikleri düzenlenmektedir. Türk geceleri etkinlikleri, Türk kültürünün
yöresel ve geleneksel halk oyunlarını, gösterilerini, faaliyetlerini ve yöresel yemeklerini kültüre has
özelliklerle turistlere sunmaktadır. Turistler, farklı kültürleri deneyimleme arzusunu gerçekleştirebilmek
için internet ortamında çevrimiçi yorum sitelerinden gitmek istedikleri restoranların olumlu ve olumsuz
yorumlarını incelemektedir. Bu durum turistlerin karar verme ve satın alma davranışları üzerinde etkili
olmaktadır (Erdem ve Yay, 2017). Bu nedenle turistler, işletmelerin yorumlarını incelemek amacıyla
özellikle Tripadvisor isimli web sitesini ziyaret etmektedir. Bu web sitesi, insanların gittikleri işletmeler
hakkında deneyimlerini olumlu-olumsuz sunma ve değerlendirme fırsatı sunmaktadır. Bu yorumlar da
turistlerin tercihlerini etkileyebilmektedir (Şahin Perçin ve Yiğit, 2020).
Türk gecesi etkinliklerini başarılı bir şekilde restoranlar aracılığıyla sunan destinasyonlardan biri
Kapadokya Bölgesi’dir. Kapadokya Bölgesi destinasyon olarak bünyesinde 400’den fazla yiyecek-
içecek işletmesi bulundurmaktadır. Ancak Türk Gecesi konseptli sadece 6 yiyecek-içecek işletmesi
bulunmaktadır. Bu yüzden bu çalışmada; Kapadokya Bölgesi’nde yer alan Türk gecesi konseptli
restoranlar hakkında Tripadvisor üzerinden yapılan müşterilerin memnuniyet ve şikâyet yorumları ile
birlikte restoran yöneticilerinin yorumlara geri dönüşlerini incelenmiş, sınıflandırılmış ve bu konulara
ilişkin öneriler geliştirilmiştir. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerine başvurulmuş ve Tripadvisor’da
Türk gecesi konseptli 6 restoranın yorumları MaxQDA Professional 22 programı ile 1088 yorum
toplanmış ve analiz edilmiştir. Türk kültürünü yansıtan bu restoranların olumlu ve olumsuz yorumlarının
incelenmesinin kültürün turistler tarafından nasıl algılandığının ve restoran yöneticilerinin bu yorumlara
geri dönüşlerinin ne durumda olduğunun tespit edilmesi açısından önemli olduğu düşünülmektedir.
Araştırma, teorik ve uygulayıcılara yönelik yapılması gereken öneriler sunularak sonlandırılmıştır.
YÖNTEM
Bu araştırma Kapadokya Bölgesi’nde bulunan Türk gecesi konseptine sahip restoranların
TripAdvisor’daki kullanıcıların yaptığı olumlu ve olumsuz yorumların betimsel analiz yardımıyla
sınıflandırılmasını ve uygulayıcılara yönelik öneriler geliştirilmesini kapsamaktadır. Restoranlarla
ilgili yapılan olumlu olumsuz yorumların incelendiği literatürde benzer çalışmalar bulunmasına
rağmen Kapadokya Bölgesi’nde yer alan Türk gecesi konseptli restoranların yorumlarının daha önce
incelenmediği tespit edilmiştir. Bu araştırmanın temel sorusunu TripAdvisor kullanıcılarının Kapadokya
Bölgesi’nde bulunan Türk gecesi konseptli restoranlara ilişkin yapılan yorumlarda memnuniyet ve
şikayet konularının neler olduğunun sınıflandırılması oluşturmaktadır. Bu kapsamda en çok memnun
kalınan ve şikayet edilen özelliklerin ana temalar şeklinde belirlenmesi amaçlanmaktadır.
Araştırmanın evrenini Kapadokya Bölgesi’nde yer alan 400’de fazla restoranlara ilişkin
Tripadvisor’da olumlu-olumsuz yorum yapan kullanıcıları oluştururken, araştırma örneklemini ise
Kapadokya Bölgesi’nde yer alan Türk gecesi konseptli 6 restoran işletmesine yapılan olumlu-olumsuz
yorum yapan kullanıcılar oluşturmaktadır. Yorumların incelendiği web sitesi olan TripAdvisor’dan
01-15 Ekim 2022 tarihinde geçmişten bu zamana yapılan tüm yorumlara tarih sınırlaması yapılmadan
incelenmeye alınmıştır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerine başvurulmuş ve Tripadvisor’da Türk
gecesi konseptli 6 restoranın yorumları MaxQDA Professional 22 programı ile 1088 yorum toplanmış
ve yorumlar içerik analize tabi tutulmuştur. Yapılan analizler sonucunda elde edilen bulgulara aşağıda
yer verilmektedir.
BULGULAR
Araştırma kapsamında, Kapadokya Bölgesi’nde bulunan Türk gecesi konseptli restoranların olumlu-
olumsuz yorumlar Tripadvisor internet sitesinden toplanmış ve elde edilen veriler tasnif edilerek aşağıda
tablolaştırılarak açıklanmıştır. Araştırma sonucunda 6 farklı Türk gecesi konseptli restoran olduğu tespit
edilmiş olup, işletmeler A, B, C, …, E şeklinde kodlanmıştır.
465
Tablo 1. Restoranlar ve Yorum Sayıları
Sıra
İşletme n %
No
1 A Türk Gecesi Konseptli Restoran 407 37,4
2 B Türk Gecesi Konseptli Restoran 410 37,6
3 C Türk Gecesi Konseptli Restoran 93 8,5
4 Ç Türk Gecesi Konseptli Restoran 120 11
5 D Türk Gecesi Konseptli Restoran 20 1,8
6 E Türk Gecesi Konseptli Restoran 20 1,8
Toplam 1088 100,0
Tablo incelendiğinde, en çok olumlu-olumsuz yorumun B işletmesinin (410), en az olumlu-olumsuz

yorumun ise D (20) ve E (20) işletmesine ait olduğu görülmektedir. Tabloya bakıldığında, A (407)
ve B (410) işletmelerinin diğer işletmelere göre daha fazla olumlu-olumsuz yoruma sahiptir. Türk
gecesi konseptli 6 restoranın yorumlarının betimsel analizi sonucunda yüzdelik oranlarına bakıldığında
aşağıdaki grafik ortaya çıkmıştır.
Grafik 1. Restoran Yorumlarının Yüzdelik Dağılımı
Grafik incelendiğinde, toplam olumlu-olumsuz yorum sayısında B işletmesinin (%37,6), A

işletmesinin (%37,4), C işletmesinin (%8,5), Ç işletmesinin (%11), D ve E işletmelerinin (%1,8) bir
paya sahip olduğu tespit edilmiştir. Araştırma örnekleminin sadece 6 Türk gecesi konseptli restorandan
oluşması ve işletme sayısının azlığından dolayı müşteri yorumlarının %86’sının 3 işletme üzerinde
yoğunlaştığını söylemek mümkündür.
Kapadokya Bölgesi’ndeki Türk gecesi konseptli restoranlarına ait müşteriler tarafından 5 puan
üzerinden yapılan genel değerlendirmeler Tablo 2’de yer almaktadır. Tripadvisor sitesi üzerinden yapılan
değerlendirmelerde 1 puan berbat, 2 puan kötü, 3 puan vasat, 4 puan iyi, 5 puan mükemmel olarak
derecelendirilmektedir. Ayrıca işletmeler “Yemek, Hizmet, Değer ve Atmosfer” temaları üzerinden
değerlendirilmektedir.
466
Tablo 2. Restoranlara İlişkin Yorumların Genel Puanlama Dağılımı
Sıra Genel
İşletme Yemek Hizmet Değer Atmosfer
No Puan
1 A Türk Gecesi Konseptli Restoran 3,5 3,5 3,5 4 4
2 B Türk Gecesi Konseptli Restoran 4 4 4 4,5 4
3 C Türk Gecesi Konseptli Restoran 3 3,5 3,5 4 3,5
4 Ç Türk Gecesi Konseptli Restoran 3 3,5 3,5 4 4
5 D Türk Gecesi Konseptli Restoran - 3,5 3 - 3
6 E Türk Gecesi Konseptli Restoran - - - - 3,5
Tabloya bakıldığında, E kodlu işletmenin yemek, hizmet, değer ve atmosfer temaları üzerinden
derecelendirilmediği tespit edilmiştir. İlk olarak işletmeler yemek açısından değerlendirildiğinde A,
C ve Ç işletmelerinin (3-3,5 puan) değerlendirmelerinin vasat olduğu, B işletmesinin ise (4 puan) iyi
olduğu görülmüştür. İşletmeler hizmet ve değer açısından puanlamaları incelendiğinde A, C, Ç ve D
işletmelerinin (3-3,5 puan) vasat veya vasatın üstünden iyiye yakın ve B işletmesi ise (4 puan) iyi
olarak derecelendirilmiştir. Atmosfer açısından işletmelerin puanlamalarına bakıldığında ise A, B,
C ve Ç işletmelerinin (4-4,5 puan) iyi ve iyinin üstünde mükemmele yakın olduğu ortaya çıkmıştır.
Temalar açısından ve genel puanlamaya bakıldığında, işletmelerin özellikle yemek, hizmet ve değer
kategorilerinde puanlarını yükseltmeleri açısından iyileştirme çalışmalarını yürütmesi gerektiği
Kapadokya Bölgesi’nde bulunan Türk gecesi konseptli restoranlarına yapılan olumlu-olumsuz
yorumlar 5 farklı kategori de değerlendirilmektedir. Bu kategoriler “mükemmel, çok iyi, ortalama, kötü,
berbat” şeklinde ifade edilmektedir. İşletmelerin bu kategorilere göre aldıkları yorumların sayıları ve
oranları ve yapılan yorumlara işletmelerin geri dönüş sayısı Tablo 3’de gösterilmektedir.
Tablo 3. Müşterilerin İşletmelere Yapmış Oldukları Yorumların Dağılımı
İşletmenin
Sıra
İşletme Mükemmel Çok İyi Ortalama Kötü Berbat Toplam Geri
No
Dönüşü
n % n % n % n % n % n % n %
1 A Restoran 232 47,4 66 23,8 41 33 20 30,7 48 41,7 407 37,4 407 100
2 B Restoran 162 33,1 134 48,3 56 45,1 33 50,7 25 21,7 410 37,6 0 0,00
3 C Restoran 29 5,9 29 10,4 12 9,6 7 10,7 16 13,9 93 8,5 0 0,00
4 Ç Restoran 47 9,6 45 16,2 13 10,4 4 6,1 11 9,5 120 11 0 0,00
5 D Restoran 8 1,6 1 0,3 2 1,6 1 1,5 8 6,9 20 1,8 0 0,00
6 E Restoran 11 2,2 2 0,7 0 0 0 0 7 6 20 1,8 0 0,00
Toplam 489 44,9 277 25,4 124 65 5,9 115 10,5 1088 100,0 407 100,0
Tablo 3 incelendiğinde, araştırmaya konu olan 6 Türk gecesi konseptli restoranların toplam aldığı
yorum sayısı 1088’dir. Bu toplam yorumlarım % 70,3’lük kısmını oluşturan 766 yorum mükemmel ve
çok iyi kategorisinde değerlendirilmektedir. Yapılan toplam yorumun % 16,4’lük kısmı yani 180 yorum
ise kötü ve berbat kategorisinde yer almaktadır. Tablo incelendiğinde 6 işletmeden sadece bir işletme
467
(A) yapılan olumlu ve olumsuz yorumların hepsine geri dönüş yapmaktadır. Elde edilen bu verilere göre,
Türk gecesi konseptli restoranlara giden ve yorumlarını Tripadvisor üzerinden paylaşan müşterilerin %
70,3’lük kısmının aldıkları hizmetten memnun kalarak restoranlardan ayrıldığı söylenebilmektedir.
Grafik 2. Restoranlara Tripadvisor Üzerinden Yapılan Yorumların Dillere Göre Dağılımı
Yukarıdaki grafikte, işletmelerin aldıkları yorumların en çok hangi dilde yazıldığını göstermektedir.
Grafik incelendiğinde, en fazla yorum yazılan dillerin sırasıyla, Türkçe (557 yorum), İngilizce (252
yorum), Portekizce (75 yorum), İspanyolca (73 yorum), İtalyanca (40 yorum), Japonca (48 yorum) ve
Çince (13 yorum) şeklinde olduğu görülmektedir.
Tablo 4. Yorum Yapan Müşterilerin Memnuniyetlerinin Ana Temaları
Sıra Müşterilerin Memnuniyet Yorumlarının Ana

n %
No Temaları
1 İlgili, Güler Yüzlü ve Kibar Personel 425 55,4
Mekânın Ambiyansı (Mağara, Kaya Restoran) ve 231 30,1
2
Atmosferi
3 İkramlar/İçecekler 658 85,9
4 Gösteriler/Eğlence 694 90,6
5 Servis-Hizmet 352 45,9
6 Geleneksel Türk Gecesi 211 27,5
7 Yöresel Halk Oyunları/Dans Ekibi 319 41,6
8 Yöresel Yemekler 568 74,1
9 Samimi ve Sıcak Ortam 347 45,3
10 Uygun Fiyat 189 24,6
Yukarıdaki tabloda, Türk gecesi konseptli restoranlara yapılan olumlu yorumlara uygulanan içerik
analizi sonucunda ortaya çıkan memnuniyet ile ilgili ana temalara ilişkin veriler yer almaktadır. Elde edilen
sonuçlara bakıldığında müşterilerin işletmelerle ilgili yaptıkları memnuniyet yorumlarından 10 ana tema
tespit edilmiştir. Müşteriler yorumlarda birden fazla konular hakkında memnuniyetlerini dile getirmiştir.
468
Yapılan yorumlarda mükemmel ve çok iyi kategorilerinde toplamda 766 yorum yapılmıştır. Tabloda her
bir temanın geçtiği yorum sayıları ve toplam memnuniyet yorumlarına oranları verilmiştir. Yukarıdaki
tablodada görüldüğü üzere, müşterilerin olumlu yorumlarında bahsedilen en çok tema sırasıyla gösteriler/
eğlence (%90,6), ikramlar/içecekler (%85,9), yöresel yemekler (%74,1) ve ilgili, güler yüzlü ve kibar
personel (%55,4) gelmektedir. Müşteriler tarafından yapılan olumlu yorumlara bakıldığında en az uygun
fiyat (%24,6) ve geleneksel Türk gecesi (%27,5) temalarının yorumlarda geçtiği görülmektedir. Müşterilerin
Türk gecesi konseptli restoranlara yaptığı olumlu yorumlardan bazılarına aşağıda yer verilmiştir.
“Çok güzel ve nezih bir ortamda eğlencenin ve gösterinin farkındalığını yaşadığımız bir akşamdı”
“Kapadokya’ya gelip de A Restaurant’ta Türk gecesi programına katılmamak büyük kayıp olur. Son
derece profesyonel folklor ekibi. Akşam yemeği menüsü sınırsız içecekle beraber son derece olumlu.
Çalışanlar da gayet kibar ve güler yüzlü. Tebrikler...”
“Şimdi sizlere harika bir mekân tavsiye ediyorum. Kapadokya bölgesinin en harika restoranlarından
birisidir. Güler yüzlü personelleriyle, harika yemekleriyle, muhteşem halk oyunlarıyla ve folklor ekibiyle,
sınırsız yemek ve içecekleriyle vakit geçirmek için muhteşem bir mekân.”
“Yemekler, mezeler, gösteriler çok güzeldi. Ama bunların dışında inanılmaz güzel bir ilgi, alaka ve
güler yüzle karşılaştık. En keyif aldığım aktivitelerdendi.”
“Kapadokya’da en sevdiğim aktivite olabilir Türk gecesi. İlgi alaka ve gösteriler çok keyifliydi,
herkese tavsiye ediyorum”
“Eğlence güzeldi hiç aralıksız sürekli bir gösteri vardı, eğlenceden memnun kaldık”
“Güler yüzlü personel, kaliteli hizmet, büyüleyici atmosferi ile Harika bir gece geçirdik. Dans
şovları, sunulan yiyecek içecek hizmetinin kalitesi şüphesiz 10 üzerinden 10 puanı hakediyor. “
“Personelin kapıda karşılamasından, içeriye kadar eşlik etmesinden, masaların adımıza revize
edilmesinden, çok çeşitli olmamasına rağmen yemeklerin çok lezzetli olmasından, mezelerin yeterli ve
taze olmasından ötürü, tercih sebebidir. Geleneksel halk oyunları, oryantal dansı ile mutlaka görülmesi
ve gidilmesi gereken bir mekân. Şiddetle tavsiyedir.”
“Yemekler çok güzel fiyat uygun temiz ve büyüleyici bir Mekan”
“Fiyat / kalite olarak çok memnun kaldık. ortamın hareketliliği ve garsonların ilgili olması ile birlikte
çok güzel vakit geçirdik. Açılış-kapanış saati, otoparkı, çalışanları ve ortamı ile müthiş bir mekân.”
Tablo 5. Yorum Yapan Müşterilerin Şikayetlerinin Ana Temaları
Sıra Müşterilerin Şikayet Yorumlarının Ana Temaları

n %
No
1 Yemek, İçecek (Menü Çeşitliliği) 102 56,6
2 Gösteriler 74 41,1
3 Servis-Hizmet (yavaş ve kötü) 153 85
4 Dizayn ve Dekorasyon (oturma alanları) 89 49,4
5 Temizlik ve Hijyen 119 66,1
6 Agresif, Kaba ve İlgisiz Personel 126 70
7 Mezeler ve İkramlar (Kötü) 97 53,8
8 Türk Kültürünü Yanlış Tanıtım 23 12,7
9 Yiyecek Kalitesi ve Lezzeti 134 74,4
10 Yiyecek ve İçecek Sunumu 121 67,2
469
Tablo 5’de, Türk gecesi konseptli restoranlara yapılan olumsuz yorumlara uygulanan içerik analizi
sonucunda ortaya çıkan şikayet ile ilgili ana temalara ilişkin veriler yer almaktadır. Elde edilen sonuçlara
bakıldığında müşterilerin işletmelerle ilgili yaptıkları şikayet yorumlarından 10 ana tema tespit edilmiş
olup, müşteriler tek yorumda birden fazla şikayetlerinden behsetmiştir. Restoranlara yapılan yorumlarda
kötü ve berbat kategorilerinde toplamda 180 yorum yapılmıştır. Tabloda her bir temanın geçtiği yorum
sayıları ve toplam şikayet yorumlarına oranları yer almaktadır. Tablo incelendiğinde en çok şikayet
edilen konuların yiyecek kalitesi ve lezzeti (%74,4), personel (%70), yiyecek ve içecek sunumu (%67,2)
ve temizlik/hijyen (%66,1) olduğu elde edilen bulgular arasındadır. Müşterilerin Türk gecesi konseptli
restoranlara yaptığı olumsuz yorumlara örnekler aşağıda bulunmaktadır.
“Program çok eğlenceli, keyifli. Kapadokya’ya gidip de bu şovu izlemeden dönmeyin derim. Ama
programı izlerken size ikram edilen mezeler inanılmaz kötü. Bakın kötü demiyorum, inanılmaz kötü.”
“Öncelikle böyle bir mekânın yapımında emeği gecen herkese teşekkür ederim üzülerek belirtmek
isterim ki garsonlarınız daha güler yüzlü olabilir menüleriniz daha lezzetli olabilir böyle bir mekânın bu
halde olması içler acısı lütfen yetkililere sesleniyorum yazık etmeyin böyle bir tesise lütfen”
“Mekan yapı olarak çok iyi fakat yemekler çok lezzetsiz. Sadece otantik bir yerde yemek yemek
isterseniz gidin. Tat lezzet bakımından bir beklentiniz olmasın.”
“Yemekler berbat, eğlence çok vasat, verilen paraya yazık, otellerde bile eğlence daha iyi, içecekleri
garsonlardan zorla istiyorsunuz, dansöz haricinde eğlence yok diyebilirsiniz, masalar ve oturacak
yerler çok rahatsız”
“Yemek, meze, meyve, çerez hepsi fenaydı. Bir şey yeme beklentisiyle gelmeyin.”
“Yemekler kötü, mezeler kötü, içkiler kötü, bir kaçı hariç dansçılar kötü, işletme kötü. Sınırsız hizmet
yazan arkadaşa sesleniyorum patlamış mısır dışında ne yiyip içebildiniz de o sınırsız hizmeti aldınız”
“Sıkış tıkış bir mekân çok kötü bir oturma düzenine sahip, 3 kişilik yere 5 kişi oturuyorsun. 3 kuruş
fazla kazanacaklar diye tanımadığınız insanlarla fiziksel temasta bulunmak zorunda kalıyorsunuz ve
insanları zor durumda bırakıyorlar serviste pek iyi değil mezeler çerez falan uyduruk.”
Yukarıdaki ifadelerden anlaşılacağı üzere restoranlarla ilgili müşterilerin yaptığı olumlu-olumsuz
yorumlardan memnuniyet ve şikâyet ettikleri özellikler belirlenmeye çalışılmıştır.
Bu araştırmada, Kapadokya Bölgesi’nde bulunan Türk gecesi konseptli restoranlara ilişkin
Tripadvisor’daki bulunan olumlu olumsuz yorumların betimsel analiz yardımıyla sınıflandırılması ve
işletmelerin geri dönüş yapma sıklığının belirlenmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla yapılan analizler
sonucunda müşterilerin bu restoranlardan memnuniyet ve şikâyet konularında 10 ana tema belirlenmiş
ve frekans değerlerine yer verilmiştir. Restoran yorumları incelendiğinde müşterilerin memnuniyet
düzeylerini gösteren 766 yorum ve müşterilerin şikâyet düzeylerini gösteren 180 yorum toplanmıştır.
Bu restoranlara yapılan olumlu-olumsuz yorumlara işletmelerin geri dönüşün bir işletme hariç diğer
işletmelerde önem verilmediği sonucuna ulaşılmıştır.
Araştırmanın bulgularına bakıldığında müşterilerin Türk gecesi konseptli restoranlarla ilgili olumlu
yorumlarına istinaden, ilgili, güler yüzlü ve kibar personel, mekânın ambiyansı (mağara, kaya restoran)
ve atmosferi, ikramlar/içecekler, gösteriler/eğlence, servis-hizmet, geleneksel Türk gecesi, yöresel
halk oyunları/dans ekibi, yöresel yemekler, samimi ve sıcak ortam, uygun fiyat şeklinde ana temalar
ortaya çıkmıştır. Restoranlara yapılan olumsuz yorumlar incelendiğinde ise, yemek, içecek (menü
çeşitliliği), gösteriler, servis-hizmet (yavaş ve kötü), dizayn ve dekorasyon (oturma alanları), temizlik
ve hijyen, agresif, kaba ve ilgisiz personel, mezeler ve ikramlar (kötü), Türk kültürünü yanlış tanıtım,
yiyecek kalitesi ve lezzeti, yiyecek ve içecek sunumu olarak ana temalar tespit edilmiştir. Elde edilen
bulgulara göre müşterilerin şikâyet ettiği konular olan yemekler, yiyecek kalitesi, sunumu ve lezzeti,
470
personel, temizlik ve hijyen, servis-hizmet gibi ana temalarla alanyazında yapılan benzer çalışmaların
sonuçlarıyla (Kitapçı, 2008; Sökmen, 2010; Albayrak, 2013; Olcay ve Sürme, 2014; Olcay ve Özekici,
2015; Dalgıç vd., 2016; Doğan, vd. 2016; Taştan ve Kızılcık, 2017; Erdem ve Yay, 2017) benzer olduğu
tespit edilmiştir.
Yapılan araştırma sonucunda ortaya çıkan bulgularla ilgili Kapadokya Bölgesi’nde bulunan Türk
gecesi konseptli restoranlara aşağıda bazı öneriler sunulmuştur.
• Son yıllarda müşteriler bir mekâna gitmeden önce Tripadvisor gibi işletme yorumlarının bulunduğu
siteleri inceleyerek mekân tercihlerini yapmaktadır. Bu yüzden işletmeler böyle web sitelerinin
yorumları dikkate almalı ve değerlendirmelidir. Ayrıca yapılan olumlu-olumsuz yorumlara geri
dönüş yapılması müşterilerin görüşlerini dikkate alındığını gösterdiğinden işletmeler açısından
avantaj sağlayabilecek bir konudur.
• Restoranlarda fix menü uygulaması olduğundan yorumlarda menü çeşitliliğinden şikâyet edildiği
bulgulanmıştır. İşletmelerin menülerini çeşitlendirmesi müşterilere daha fazla seçenek sunma
fırsatı sunacak ve memnuniyet sağlayabilecektir.
• Temiz ve hijyenik olmayan ortamlarda yemek deneyiminin iyi olması pek mümkün değildir.
Müşteriler bu restoranlar hakkında temizlik ve hijyen konularından şikayet etmiştir. İşletmelerin
tüm alanlarında temizlik ve hijyen konuların özen gösterilmelidir.
• Restoranlarla ilgili yapılan diğer şikâyet konusu ise yiyecek ve içeceklerin kalitesi, lezzeti ve
sunumudur. Restoranlarda sunulan yemeklerin standart reçetesinin oluşturulması ve kaliteli
yiyecek-içeceklerin kullanılması müşteri memnuniyetini arttırabilecektir.
• Elde edilen şikâyet ile ilgili bulgulara bakıldığında, servis, hizmet ve personel ile ilgili şikâyetler
bulunduğu tespit edilmiştir. Bu konudaki şikâyetleri azaltmak amacıyla çalışan personellere
müşteri memnuniyeti, doğru iletişim kurma ve doğru servis usullerini uygulama konusunda
eğitim vererek, servis ve hizmet kalitesi arttırılabilir.
• Türk gecesi restoranlarının ana amacı Türk kültürünü yansıtmaya çalışmaktadır. Bu kültürü
aktarırken doğru bir şekilde aktarılması, kültürün gelecek nesillere veya farklı kültürlere
öğretilmesi açısından önemlidir. Bu yüzden bu kapsamda gerçekleştirilen gösteriler, oyunlar
veya sunulan yiyecek-içecekler Türk kültürünü doğru bir şekilde yansıttığından emin olunmalı ve
gerekirse konuyla ilgili alanında uzman kişilerden destek alınmalıdır.
Araştırma kapsamında elde edilen sonuçlara bakıldığında, müşteriler Türk gecesi konseptli
restoranlardan büyük oranda memnun oldukları görülmektedir. Ancak bu restoranlarla ilgili şikâyet
ettikleri konularda göz ardı edilmemelidir. Bu yüzden yapılan bu araştırma ile restoranların iyi ve kötü
oldukları konular ortaya konulmuştur. İşletmelerin hangi konularda iyi olduklarını ve hangi konuları
düzeltirlerse hizmet kalitelerini arttıracakları belirlenmeye çalışılmıştır. Bu araştırmanın restoranlarla
ilgili şikayet edilen konuların ortaya koyulması ve uygulayıcılara yönelik öneriler sunulması açısından
önemli olduğu düşünülmektedir.
KAYNAKÇA
Albayrak, A 2013. Restoran İşletmelerinde Müşteri Şikâyetleri ve Şikâyete İlişkin Davranışlar. Paradoks Ekonomi,
Sosyoloji ve Politika Dergisi, (9)2, 24-51.
Dalgıç, A, Güler, O ve Birdir, K 2016. Tripadvisor. com’da Yer Alan Restoran Şikâyetlerinin Analizi: Mersin ve
Hatay’da Yöresel Yiyecek Sunan Restoranlara Yönelik Bir Araştırma, Journal of Tourism and Gastronomy
Studies, 4(1),153-173.
Doğan, S, Güngör, MY ve Tanrısevdi, A 2016. Çevrimiçi Tüketici Yorumlarının İçerik Analizi Yoluyla İncelenme-
si: Kuşadası’ndaki Yiyecek ve İçecek İşletmeleri Üzerinde Bir Araştırma, Uluslararası Hakemli Pazarlama
ve Pazar Araştırmaları Dergisi, www.uhpadergisi.com, 9, 1-22.
471
Erdem, Ö & Yay, Ö 2017. Tripadvisor’daki Müşteri Şikâyetlerinin Değerlendirilmesi: Antalya Örneği. Journal of
Tourism and Gastronomy Studies, 227, 249.
Kitapçı, O 2008. Restoran Hizmetlerinde Müşteri Şikâyet Davranışları: Sivas İl’inde Bir Uygulama. Erciyes Üni-
versitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 31, 111-120.
Olcay, A ve Özekici YK 2015. Yiyecek-İçecek İşletmelerinde Hizmet Hataları, Telafi Yöntemleri ve Müşteri
Memnuniyeti İlişkisi (Gaziantep Örneği). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 41(8), 1254-1268.
Olcay, A ve Sürme, M 2014. Otel İşletmelerinde Müşteri Şikâyetlerini Belirlemeye Yönelik Ampirik Bir Çalışma,
Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(35), 836-855.
Sökmen, A 2010. Yiyecek İçecek Hizmetleri Yönetimi ve İşletmeciliği, (5. Baskı), Ankara: Detay Yayıncılık.
Şahin Perçin, N, & Yiğit, S 2020. Tripadvisor da yer alan yiyecek ve içecek işletmeleri hakkındaki e-şikayetlerin
değerlendirilmesi: Kapadokya bölgesi örneği. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 8 (4), 2985.
Taştan, H ve Kızılcık, O 2017. Kahramanmaraş’ta Bulunan Yiyecek İçecek İşletmelerine Yönelik Tripadvisor.
com’da paylaşılan şikâyetlerin sınıflandırılması. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26(1), 270-284.
472
SEÇİLMİŞ ÜLKELERDE KAMU HARCAMALARI

İLE EKONOMİK BÜYÜME İLİŞKİSİ: PANEL ARDL
YAKLAŞIMI
Yaşar Turna
çivril Atasay Kamer Vocational School, Banking and Finance, Denizli, Turkey.
ORCID Code: 0000-0002-3972-9099
ÖZET
Geçmişten günümüze kadar ekonomik olaylar incelendiğinde, ülkeler arasında oluşan büyüme ve refah
farklılıklarının nedenleri araştırma konusu olmuştur. Ülkelerin ekonomi performansları incelendiğinde
bazı ülkelerin gelir seviyeleri yüksek iken, bazı ülkelerin gelir seviyeleri düşük gerçekleşmektedir.
Bunun nedeni ise, ülkeler arasındaki gelişmişlik farklarından kaynaklanmaktadır. Ülkeler arasında ortaya
çıkan gelişmişlik farkları ülkelerin iktisadi performanslarından kaynaklanmaktadır. Bu performansın
değerlendirilmesinde devletin iktisadi hayat içerisindeki rolünün ne olacağı konusu literatürde uzun
yıllardan bu yana tartışma konusu olmuştur.
1980’ li yıllardan sonra ortaya çıkan içsel büyüme teorilerine göre verimli kamu harcamaları ekonomik
büyümede artışa neden olmaktadır. Bu çalışmada, kamu harcamalarının önemli bir kısmını oluşturan
savunma harcamaları, sağlık harcamaları ve eğitim harcamaları ile ekonomik büyüme arasındaki
ilişki Birleşmiş Milletlere üye olan seçilmiş altı ülke (ABD, Çin, Rusya, Fransa, İngiltere ve Türkiye)
için Panel ARDL yöntemi ile test edilmiştir. Elde edilen test sonuçlarına göre, eğitim harcamalarında
meydana gelen artışlar uzun dönemde, sağlık harcamalarında meydana gelen artışlar ise kısa dönemde
ekonomik büyümede artışa neden olmaktadır. Savunma harcamalarında meydana gelen değişimler ise
ekonomik büyümede istatistiki olarak herhangi bir etkiye neden olmamaktadır.
Anahtar Kelimeler: Savunma Harcaması, Sağlık Harcaması, Eğitim Harcaması, Panel ARDL
yaklaşımı
THE RELATIONSHIP OF PUBLIC EXPENDITURE AND ECONOMIC

GROWTH IN SELECTED COUNTRIES: THE PANEL ARDL APPROACH
ABSTRACT
When the economic events from the past to the present are examined, the reasons for the growth
and welfare differences between countries have been the subject of research. When the economic
performances of the countries are examined, while the income levels of some countries are high, some
countries have low-income levels. This is due to the differences in development between countries. The
differences in development between countries are due to the economic performance of the countries.
473
The issue of what the role of the state in economic life will be in the evaluation of this performance has
been a matter of debate in the literature for many years.
According to the endogenous growth theories that emerged after the 1980s, efficient public
expenditures cause an increase in economic growth. In this study, the relationship between defense
expenditures, health expenditures and education expenditures, which constitute a significant part of
public expenditures, and economic growth was tested with the Panel ARDL method for six selected
countries (USA, China, Russia, France, England and Turkey) that are members of the United Nations.
According to the test results obtained, increases in education expenditures cause an increase in economic
growth in the long term, while increases in health expenditures cause an increase in economic growth in
the short term. Changes in defense expenditures do not have a statistically significant effect on economic
growth.
Key Words: Economic Growth, public expenditure, panel ARDL approach
474
KÜRESELLEŞMENİN KAMU BORÇLARI ÜZERİNDEKİ

ETKİSİ
Mehmet Avcı
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Biga İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Maliye Bölümü, Çanakkale, Türkiye.
ORCID Code: https://orcid.org/0000-0002-5672-4142.
ÖZET
Küreselleşme ile sermaye, emek, teknoloji, mal ve hizmetlerin ulusal sınırları aşan hareketliliği ülkeler
arasında ekonomik etkileşimin artmasını sağlamıştır. Bu bağlamda uluslararası sermaye piyasalarının
serbestleşmesi kamu kesimi finansmanında alternatif borçlanma olanaklarını ortaya çıkarmıştır. Söz
konusu sürecin kamu borçlarının artmasında etkili olduğu söylenebilir. Zira küreselleşme döneminde
gelişmekte olan ülkelerin dışında gelişmiş ülkelerde de kamu borçlanma düzeyinde bir artış kaydedildiği
görülmektedir. Bu çalışmada 1996-2017 yılları arasında 23 OECD ülkesinde küreselleşmenin kamu
borcu üzerindeki etkisi dinamik panel veri analizi kullanılarak incelenmiştir. Araştırma hipotezi
“küreselleşmenin kamu borcunu arttırdığı” savıdır. Analizde küreselleşme verisi olarak Dreher vd.
(2008) tarafından yayınlanan KOF verisi kullanılmışken, kamu borcu verisi ise IMF’den alınmıştır. Elde
edilen bulgularda küreselleşmenin hem genel formunun hem de alt bileşenlerinin (ekonomik, sosyal ve
politik) kamu borcunu arttırdığı sonucuna varılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Küreselleşme, kamu borçları, panel veri analizi.
THE EFFECTS OF GLOBALIZATION ON PUBLIC DEBT
ABSTRACT
Cross-border mobility of capital, labor, technology and good and services through globalization have
led increasing of economic integration among countries. In this context, liberalization of international
capital markets has revealed alternative borrowing opportunities for public sector financing. Increasing
of public debt after 1980 is related to developments of governments’ alternative borrowing sources.
In the globalization process, it is observed that there are high increases in the level of public debt for
developed countries as well as for developing countries. In this study, the effect of globalization on
public debt in 23 OECD countries between 1996 and 2017 was examined by using dynamic panel data
analysis. The research hypothesis is that “globalization increases public debt”. Globalization data is
obtained from Dreher et al. (2008) whereas public debt is obtained from IMF. Findings show that both
general form of globalization and sub-components (economic, social and political) of it increases public
debt.
Keywords: Globalization, public debt, panel data analysis
475
YOUTUBE’DA ROBOT ŞEFLER TARAFINDAN YEMEK

YAPILAN VİDEOLARA İLİŞKİN YORUMLARIN
Doç. Dr. Eda ÖZGÜL KATLAV1* Araş. Gör. Dr. Firdevs YÖNET EREN2 Dr. Öğr. Üyesi
Koray ÇAMLICA3,
*1
Doç. Dr., Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Turizm İşletmeciliği BölümüNevşehir, Türkiye,
ORCID: 0000-0002-4168-909X
2
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümü, Nevşehir, Türkiye,
ORCID: 0000-0001-8912-0786
3
Dr. Öğr. Üyesi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Turizm Rehberliği Bölümü, Nevşehir, Türkiye,
ORCID: 0000-0003-0746-285X
ÖZET
Endüstri 4.0 sonrası teknolojide yaşanan değişim ve gelişmeler günlük hayatta yer bulmaya başlamıştır.
Bunlardan biri de robot şeflerin restoran mutfaklarında kullanılmasıdır. Dünya genelinde işçi bulmanın
zorlaşması ve teknolojinin ucuzlaması ile robotlar mutfaklara girmeye başlamıştır. Amerika Birleşik
Devletleri, Japonya gibi ülkelerde robot şeflerin çalıştığı restoran sayısı artmaktadır. Tanınmış yiyecek
içecek işletmeleri Chipotle, Wing Zone ve White Castle robotiğe yatırım yapan restoran zincirlerinden
sadece birkaçıdır. Bu işletmeler robotlara yatırım yapma kararı alsa da şu anda robot şeflerin yemek yaptığı
yiyecek-içecek işletmeleri henüz çok yaygın değildir. Tüketicilerin robot şeflere ilişkin algıları yatırım
kararını etkileyecektir. Bu çalışmada mevcut ve potansiyel tüketicilerin robot şeflere yönelik algılar
tespit etmek amaçlanmıştır. Robot şeflerin hizmet verdiği işletme sayınının yaygın olmaması nedeniyle
bu çalışmada aylık kullanıcı sayısı 1.5 milyarı geçen ve 2022 yılında 2.56 milyar aktif kullanıcısı olan
YouTube platformunda yer alan robot şeflere yönelik videoların yorumlarını analiz etmek amaçlanmıştır.
İnternet kullanıcılarının yaklaşık %82’si tarafından kullanılan Youtube’da bu tarz videolara yapılan
yorumların gelecekteki tüketici davranışı hakkında bilgi vereceği düşünülmüştür. Araştırmada nitel
araştırma yöntemlerine başvurulmuş ve en çok izlenen 8 videoya ilişkin izleyici yorumları MaxQDA 22
programı ile toplanmış ve analiz edilmiştir. Analiz sonucuna göre, videolar görünüm, yemek, maliyet,
hizmet sunumu, hijyen, teknolojik donanım ve deneyimleme isteği ana temalarına ayrılmış ve bu ana
temalara yapılan yorumlar olumlu ve olumsuz alt temalarında gruplandırılmıştır.
Keywords: Robot şef, YouTube, Kullanıcı yorumları
Evaluation of Comments on Videos Cooked by Robot Chefs on

Youtube
Changes and developments in technology after Industry 4.0 have begun to find a place in daily
life. One of them is the use of robot chefs in restaurant kitchens. With the difficulty of finding workers
476
worldwide and the cheapening of technology, robots have begun to enter kitchens. The number of
restaurants where robot chefs work is increasing in countries such as the United States and Japan.
Well-known catering businesses Chipotle, Wing Zone, and White Castle are just a few of the restaurant
chains that have invested in robotics. Although these businesses have decided to invest in robots, food,
and beverage businesses where robot chefs cook are not common now. Consumers’ perceptions of
robot chefs will affect the investment decision. This study, it is aimed to determine the perceptions
of potential consumers towards robot chefs. This study, it is aimed to analyze the comments on the
videos of robot chefs on the YouTube platform, whose monthly user number exceeds 1.5 billion since
the number of businesses served by robot chefs is not widespread yet. It is thought that the comments
made on such videos on YouTube, which is used by approximately 82% of internet users, will provide
information about future consumer behavior. Qualitative research methods were used in the research
and the comments on the most watched 8 videos were collected and analyzed with the MaxQDA 22
program. According to the analysis results, the videos were divided into the main themes of appearance,
food, cost, service delivery, hygiene, technological equipment, and the desire to experience, and the
comments made on these main themes were grouped into positive and negative sub-themes.
Keywords: Robot chef, YouTube, User reviews
GİRİŞ
Ağırlama endüstrisinde robotların hizmet sağlayıcı olarak kullanımı gün geçtikçe yaygınlaşmaktadır
(Ivanov, Gretzel, Berezina, Sigala & Webster, 2019; Ivanov, Webster & Garenko, 2018; Kuo, Chen
& Tseng, 2017; Murphy, Hofacker & Gretzel, 2017). Teknolojik ilerleme ve yenilikler, müşteri
tercihlerindeki değişiklikler, artan rekabet ve artan işgücü maliyetlerini dengeleme ihtiyacı, ağırlama
endüstrisinde hizmet robotlarının uygulanmasını yönlendirmiştir (Tuomi, Tussyadiah & Stienmetz,
2021; Loria, 2018). Amerika Birleşik Devletleri’nde restoran işletmelerinin neredeyse %50’si işgücü
boşluklarını doldurmaya yardımcı olması için önümüzdeki 2-3 yıl içinde otomasyon teknolojisinde
yararlanmayı planlamaktadır (Stone, 2022). Bu endüstri içinde yer alan restoran işletmelerinde ilk başta
robotlar garson olarak kullanmaya başlansa da kademeli olarak robotların kullanım alanları arttırarak
şef olarak da işletmenin bir parçası haline getirmektedir. Son yıllarda özellikle gastronomi odaklı
turizm hareketleri artmış ve gastronomi, turistlerin bir destinasyonu ziyaret etme kararlarında giderek
daha fazla motive edici bir faktör haline gelmiştir (Levitt, Zhang, DiPietro & Meng, 2019; Kim & Eves,
2012). Bu nedenle birçok özellikli ve farklı konsepte restoranların sayısı artmaktadır. Bunlardan biri
de robotik otomasyon sistemlerinin kullanıldığı robot temalı restoranlardır. Robot temalı restoranlara
geçtiğimiz yıllarda bir talep olsa da Covid-19 pandemisi sonrasında talep daha da artmıştır. Çünkü 2020
yılı itibari ile tüm dünyayı etkisi altına alan Covid-19 pandemisiyle birlikte insanların sosyal ortamlarda
beraber olması zorlaşmış, sosyal mesafe artmış ve insanın insandan hizmet alması zorlaşmıştır. Bu
dönemde hastalıktan korkan insanların otomasyona ve insan temasını azaltacak uygulamalara ilgisi
artmıştır. Covid-19 sonrasında turizm işletmeler faaliyetlerine devam edebilecekleri yöntemler ararken
teknolojiye ve robotik otomasyona dayalı hizmet sistemlerine daha fazla yönelmiştir (Ye, Sun, Law,
2022; Messori & Escobar, 2021).
Literatür incelendiğinde robot şeflerin Çin, Japonya, Singapur, Fransa, Almanya, Dubai, Hindistan,
Amerika Birleşik Devletleri gibi ülkelerdeki restoran/otel mutfaklarında ya da kamyon kasasında üretim
yaptığı görülmektedir. Robot şeflerin daha çok “fast food” olarak adlandırılan ve hızlı tüketilen gıdaları
ya da içecekleri üretebildiği görülmektedir. Robot şefler pizza, ramen, noodle, sosis, omlet, okonomiyaki
ve hamburger yapabilmektedir (Uzan & Sevimli, 2020). Robot şeflerle ilgili bilgiler Tablo 1’de yer
almaktadır.
477
Tablo 1. Literatürde Tanımlanan Robot Şefler
Robot Adı Üretici Firma Robotun Yaptığı Ürün/İş

Robotik Mutfak Moley Robotik Sisteme kaydedilen her türlü reçete
Bot Şef Samsung Doğrama, çırpma, dökme ve temizleme gibi mutfak
işleri
Foxbot Foxconn Teknoloji Erişte kesimi, erişte pişirme, kendini temizleme
Grup
Pazzi EKIM Pizza hamuruna domates sosunu yayma, fırına koyma,
bir karton kutuya koyup kesme
Pepe, Giorgio, Zume Pizza Pizza hamuruna sos dökme ve sosu yayma, pizzayı
Marta, Bruno, fırına yerleştirme, fırından çıkarıp servise sunma
Vincenzo
The Kitchen Toyota, Pizza Buzdolabından hazır pizzayı çıkarma, konveyörlü
Hut, Nachi Robot fırına yerleştirme, pizzayı dilimleme ve kutuya
Sistemleri yerleştirme
AUSCA Curve Otomasyon Tavaya yağ dökme, yumurta kırma ve bunun
sonucunda omlet yapma ve omleti servis etme
Flippy Miso Robotik Hamburger köftesinin ızgaraya ne zaman
yerleştirildiğini otomatik olarak algılama, pişirme
boyunca köfteleri gerçek zamanlı olarak izleme, pişen
köftelerin ıspatula ile çevirme ve pişirme sonrası ızgara
yüzeyini temizleme
Koya ve Kona Erişte kesme, erişteleri kaynatma, servis yapma
Ramen Robotu AiseiCo Erişte kaynatma, süzme, ramen kasesine erişteleri
dökme, kâseyi et suyu ile doldurma, kâseye garnitür
ekleme ve servis etme
BratWurst Bot Forschungszentrum Izgaraya sosis yerleştirme, çevirme, pişirme ve sosisi
Informatik (FZI) servis etme
Okonomiyaki ToyoRikiCo Izgarayı yağlama, Okonomiyaki karışımını ızgaraya
Robotu dökme, ürünü çevirme ve pişirme
Kaynak: Uzan & Sevimli, 2020.
Tablo 1. İncelendiğinde robot üreten firmaların şimdiye kadar 11 farklı robot şef geliştirdiği ve
bu robot şeflerin önceden tanımlanan işleri ya da menüleri yapabildiği görülmektedir. Robot şeflerin
genellikle otel, havayolu, fast food restoranlarında hizmet verdiği görülmektedir.
Robot şeflerin restoranlarda hizmet personeli olarak kullanılmaya başlamasıyla birlikte robot
şeflere yönelik yönelik tüketici algılarını araştıran çalışmaların sayısı artmaktadır (Zu, 2022; Fuste-
Forne, 2021; Ayyıldız & Eroğlu, 2021). Günümüzde hala turizm hizmetlerinde robotların kullanımı
tartışmaya neden olmaktadır. Çünkü turizm hizmetlerinde robot kullanımı konusunda tüketicilerin
bir kısmı aşırı heyecan ve istek duyarken, bir kısmı ise bu durumu olumsuz karşılamaktadır. Turizm
478
ve gastronomik deneyimlerin robotlaştırılması hem hizmet sağlayıcıların hem de müşterilerin bu

yeni oluşuma uyum sağlaması gereken bir durumdur (Fusté-Forné, 2021). Bu nedenle çalışmada bu
restoranları deneyimlemiş ya da deneyimlememiş potansiyel müşterilerin robot şeflere yönelik algıları
tespit edilmeye çalışılmıştır. Tüketicilerin robot şeflere ya da bu konsepte hizmet veren restoranlara
yönelik ilgili yatırımcıların kararları üzerinde etkili olabileceği için çalışmanın sonuçlarının önemli
olacağı düşünülmektedir.
YÖNTEM
Bu çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi yöntemine başvurulmuştur. İçerik analizi
yönteminde dokümanlar yoluyla elde edilen veriler, verilerin kodlanması, temaların bulunması, kodların
ve temaların düzenlenmesi ve bulguların tanımlanması ve yorumlanması olarak farklı aşamalarda analiz
yapılabilmektedir (Yıldırım & Şimşek, 2013). Bu çalışmada YouTube platformunda robot aşçılarla
ilgili yayınlanan videolara ait yorumlar değerlendirilmiştir. Bu nedenle çalışmanın evrenini Youtube
platformunda paylaşılan “Robot Şef” videolarına yapılan yorumlar oluşturmaktadır. Youtube’da
robot şef hakkında birçok dilde video olduğu için bu çalışmada örnekleme yöntemlerine başvurulmuş
Türkçe ve İngilizce yayınlanan videolara yapılan yorumlar değerlendirmeye alınmıştır. Youtube’da
“robot şef”, “robot aşçı”, “robot chef”, “robot restoran”, “robot restaurant” anahtar kelimeleri arama
yapılmıştır. Arama 9-14 Ekim 2022 tarihinde yapılmıştır. Arama sonucunda toplam 86 video olduğu
tespit edilmiştir. Bu videolardan bazıları 6-7 yıl öncesine ait olduğu bazılarına ise herhangi bir yorum
yapılmadığı görülmüştür. Teknolojideki gelişmelerin çok hızlı olması nedeniyle robot teknolojileri çok
geliştiği için 1 yıldan eski videoların güncel olanı göstermeyeceği düşünülmüştür. Bu nedenle çalışmada
en çok 1 yıl öncesi ve günümüze kadar olan, izlenme sayısı 10.000 ve üzeri olan ve yorum yapılan
videolar incelenmiştir. Bu kriterler kapsamında toplam 8 video tespit edilmiştir. Bu videolara yapılan
yorum sayısı toplam 2.504 olarak tespit edilmiştir. Ancak yorumların içeriği incelendiğinde konuyla
alakasız olan yorumlar analizden çıkarılmıştır. Konuyla ilgili olan 1083 yorum üzerinden analizler
gerçekleştirilmiştir. Yorumlar MAXQDA Professional 22 ile toplanmış ve yine aynı program yardımı
ile kodlama yapılarak analiz edilmiştir.
BULGULAR
Araştırma sınırlılıkları doğrultusunda YouTube’da arama yapıldığında içinde robot aşçı ve robot
restoran içeriğine sahip 8 video tespit edilmiştir. Bu videolara ilişkin detaylı bilgiler Tablo 2’de yer
almaktadır.
Tablo 2. Robot Aşçıların Olduğu Videolara İlişkin Genel İstatistikler
Restoran Video İzlenme Oranı Video Süresi Yorum Sayısı

Video 1 535.182 14:24 913
Video 2 55.268 15:05 204
Video 3 1.107.124 1.29 940
Video 4 33.517 5.32 76
Video 5 41.461 7.07 88
Video 6 33.814 7.32 37
Video 7 191.366 3.41 220
Video 8 14.346 1.07 26
Toplam 2.504
479
Tablo 2. incelendiğinde en çok izlenme oranına sahip videonun 1.10.124 olduğu en az izlenen
videonun ise 14.346 kere izlendiği görülmektedir. En uzun video süresi 15.05 dakikadır ve bir videoya
en fazla yapılan yorumun 940 olduğu görülmektedir. YouTube’da yer alan robot şef içerikli videolar
incelendiğinde robot restoranların genellikle Dubai, Amerika Birleşik Devletleri, Japonya gibi ülkelerde
hizmet verdiği görülmektedir. Robot şeflere ait videolar incelendiğinde Tablo 3.’deki ana temalar
oluşturulmuştur.
Tablo 3. Robot Şeflere Ait Videoların Ana Temaları
Değerlendirme Kriteri
Görünüm
Yemek
Maliyet
Hizmet Sunumu
Hijyen
Teknolojik Donanım
Deneyimleme İsteği
Personel
Tablo 3 incelendiğinde araştırma kapsamında değerlendirilen videoların görünüm, yemek, maliyet,

hizmet sunumu, hijyen, teknolojik donanım ve deneyimleme isteği kriterleri ile değerlendirildiği
görülmektedir. Bu kriterler 2 ana kategori kapsamında ele alınmıştır. Videoyu izleyen YouTube
kullanıcılarının yapmış olduğu yorumlar “Olumlu” ve “Olumsuz” olmak üzere iki ana kategori
kapsamında incelenmiştir ve her biri kendi içinde alt kategorilere ayrılmıştır (Bakınız Tablo 4).
480
Tablo 4. Robot Şeflere Yönelik YouTube Kullanıcı Yorumlarının Değerlendirilmesi
Ana Tema Alt Tema Alt Tema

Görünüm Olumlu Etkileyici n:251, Fantastik n:245, muhteşem
tasarım n: 121, Eğlenceli n:115 Yaratıcı n:102,
filmlerdeki gibi n:95
Olumsuz Kötü n:286, Sınırlı tarif sayısı ve yemek
seçeneği n:265, korkunç n:152, soğuk
n:102, Sıradan n:94, Vasat n:67, iştah açıcı
görünmüyor n:64
Yemek Olumlu Güzel görünüm n: 255, standart kalite n: 246,
sağlıklı görünüm n:197, muhteşem n: 179,
standart baharat miktarı n:54,
Olumsuz Sınırlı tarif seçeneği n: 289, standart ve makine
üretimi n: 279, Malzeme kalitesi ve tazeliği
sorunu n: 186, robotların şef olarak yetenekleri
olamaz n: 154, ruhu yok n: 113
Maliyet Olumlu Uzun vadede maliyet düşebilir n: 451
Olumsuz Robot şeflerin olduğu restoranlar pahalı n: 352,
Yatırım maliyeti yüksek n: 124
Hizmet Sunumu Olumlu Farklı n: 451, İlgi çekici n: 145, Kaliteli n: 165,
Malzeme kullanımı standart n: 95
Olumsuz Yavaş n: 441, İnsan sıcaklığı yok n: 170, İnsana
ihtiyaç var n: 152,
Hijyen Olumlu Temiz n: 264, Sosyal mesafe korunuyor n: 145,
Kendi kendini temizleyebilir n: 65
Olumsuz Hijyenik değil n: 320, robot kim tarafından
temizlenecek n: 106
Olumsuz İnsan gibi görünmesi için gelişmeye ihtiyacı var
n: 420
Deneyimleme İsteği Olumlu Deneyimlemek isterim n: 851
Olumsuz Denemek istemem n: 462
Personel Olumlu Personel standart hizmet verecek n: 147,
personel sorununa çözüm olacak n: 112
Olumsuz İşsizliği arttıracak n: 684, Sıcak bir personel
karşılaması ile aynı deneyim olmayacak n: 254,
Aşçı olarak kendi tarifleri olamaz n: 115
Teknolojik Donanım Olumlu Tasarım harikası n: 552
Olumsuz İnsan gibi görünmesi için gelişmeye ihtiyacı var
n: 420
481
Tablo 4’te yer alan olumlu kategorisi altındaki ana tema değerlendirildiğinde görünüm açısından
robot şefleri ve restoranları etkileyici, eğlenceli, yaratıcı, filmlerdeki gibi buldukları görülmektedir.
(“Robot şeflerin olması çok etkileyici, robotların bu seviyeye gelmesi benim için çok etkileyici”,
“Bir robotun şef olması çok yaratıcı!! Gordon Ramsey’e rakip olabilir mi?” ). Bir başka ana tema
olan yemek kullanıcılar tarafında güzel, sağlıklı görünüm ve standart kalite gibi nitelendirmişlerdir.
Kullanıcıların hepsi robot şeflerin yaptığı yemekleri deneyimlememişlerdir. Ancak videoda hazırlanan
yemeklerin sağlıklı yiyeceklerden seçilmesi kullanıcıları etkilemiştir. Aynı zamanda yemeğin şeften şefe
farklılık göstermeyeceği standart bir kalitede olacağı vurgulanmıştır (“Bir restorana gittiğimde aşçı
değiştiğinde aynı tadı bulamıyorum. Robot aşçılar (şefler) buna çözüm olabilir” “Robot şefler sağlıklı
yiyecekler pişiriyorlar bu çok muhteşem.”). Bir diğer ana tema olan maliyet için kullanıcılar uzun
vadede maliyetlerin düşeceğini ve yemeğin daha uygun fiyatla satışa sunulacağını belirtmiştir. Robot
şefler hizmet sunumu değerlendirildiğinde farklı, ilgi çekici, kaliteli olarak nitelenmiş ve robot şeflerin
standart ölçülerde herkese aynı ürünü çıkaracağı belirtilmiştir. (“Robot barmen tarafından kokteylimin
hazırlanması muhteşem bir deneyim”. “Robot şef için yapılan her bir yemek standart tuz, baharatlar
hep aynı miktar tuzu eksik ya da acı deme şansınız yok!”). Kullanıcılar robot şefler tarafından yapılan
yiyeceklerin ve robot şeflerin olduğu mutfakların daha hijyenik olacağını düşünmektedir. Özellikle
Covid-19 pandemisi sonrasında robot şef tarafından yapılan yiyeceğin bulaşıcı hastalıkları önleyebileceği,
personel ihmalinden kaynaklanacak herhangi bir hijyen olmayan durum meydana gelmeyecektir (“Robot
şefler kendi kendilerini temizleyebiliyor olması restoranın temiz olup olmaması endişelerimi azaltıyor.”,
Covid-19 sonrasında dışarda yemek yemek benim için oldukça zor. Hiçbir restoranın temizliğine
güvenim yok. Robot şefler bu konuda içimi rahatlatıyor”). Yorumlar incelendiğinde 851 kişinin robot
şef ve/veya robot restoran konseptini deneyimlemek istediği görülmektedir (“Robot şeflerden yemek
yemek fikri çok etkileyici, adeta bir film sahnesi gibi”). Kullanıcıların bir kısmı robot şeflerin işgücü
sorununa çözüm olacağını ve bir restorana gidildiğinde standart hizmet verecek olmasını olumlu olarak
değerlendirdikleri görülmektedir (“Bir restorana gittiğimde ucuz ve standart bir hizmet almak isterim.
Robot aşçılarla bu mümkün!”, . “Sonunda artık fast food işçileri olmayacak, bir McDonald’s ve bunun
gibi diğer restoranlarda çalışan bir kişi iki kişi olabilir bundan sonra robotlar ile işgücü otomatik
hale getirilecek”). Ayrıca videoyu izleyen kullanıcılar robot şeflerin bir tasarım harikası olduğunu
belirtmişlerdir.
Tablo 4.’te yer alan kriterler olumsuz yorumlar açısından incelendiğinde kullanıcılar robot şefleri
görünüm açısından kötü, korkunç, soğuk, sıradan ve vasat olarak değerlendirdikleri görülmektedir.
Ayrıca robot şeflerin sınırlı sayıda tarif bildiği ve çok fazla yemek seçeneğinin olamayacağı belirtilmiştir.
Bununla birlikte robot şefler tarafından yapılan yemeklerin iştah açıcı olmayacağı vurgulanmıştır (“Bir
robot insanın yerini asla alamaz mutfak yardımcı olabilir belki ama bir insan gibi yemek yapamaz”,
Robot şefe yüklenen tarif kadar yemek yapabilir. Ünlü aşçıların mutfak sırlarını buna yüklemek ne
kadar mümkün?, Bir robottun yemek yaptığını düşünmek bana soğuk bir hissiyat veriyor.”). Yemek
ana temasına göre robot şeflerin yapacağı yemeklerin standart ve makine üretimi gibi olacağı, malzeme
kalitesi ve tazeliğini nasıl denetleneceği konusunda endişeleri vardır. Ayrıca robot aşçıların ruhu
olmayacağı ve asla bir insan gibi yemek pişiremeyeceği de vurgulanmıştır. Yorum yapanlar arasında
daha önce böyle bir restoranı deneyimlediğini söyleyen birkaç kullanıcı robot aşçıların yaptığı yemekleri
denemek istediklerini ancak denedikten sonra insan bir şef kadar lezzet almadıklarını vurgulamışlardır.
Kullanıcılar robot şeflerin işletmeler için maliyetli olacağı ya da bu restoranların pahalı olacağını
düşünmektedirler Kullanıcı yorumları incelendiğinde robot şeflere yönelik en fazla eleştirinin hizmet
sunumuna yönelik olduğu görülmektedir. Robot şeflerden hizmet alan kullanıcıların yorumlarına göre
hizmet sunumunun çok yavaş olduğu belirtilmiştir (“O kadar yavaş hareket ediyor ki yemeğin pişme
süresini merak ettim.”, …robot restoranda robot barmene sipariş verdim içeceğim hazırlanırken robot
arızalandı içeceğin hazırlanması için belirtilen süreden uzun bir süre sonra hazırlandı.”). Robot şeflerle
ilgili videoları izleyen kullanıcılar robot şeflerin nasıl ya da kim tarafından temizleneceği konusunda
kaygılarını dile getirmişler ve hijyenik olmadığını belirtmişlerdir. Kullanıcı yorumlarının 462 tanesinde
robot şefleri ve/veya restoranları deneyimlemek istemediklerini vurgulanmıştır. Yorumların bir kısmında
482
robot şeflerin olduğu işletmelerde işsizliğin artacağına yönelik yorumlar bulunmaktadır. Bunun dışında
robot şeflerin, robot işgücünün insanın yerini tutmayacağına belirtilmektedir. Yorumlara göre robotlar
insansı bir tasarıma sahip olsa bile insan sıcaklığının olmayacaktır. Ayrıca robot şeflerin kendine has
tarifleri (reçeteler) olamayacağını ve yemeklerin bekleneni karşılamayacağını vurgulamışlardır ( “Ben
şu an saatlik 15$’a çalışıyorum. Robot işçilerin artmasıyla bu rakam daha da düşebilir. Endeşeliyim!”,
Robot bir şefi diğer şeflerden ayıran ne olabilir? Kendine özgü tarifleri olabilecek mi hiç sanmam!”).
Kullanıcılar robot şeflerin insan gibi görünmesi ya da daha iyi hizmet verebilmesi için gelişmeye ihtiyacı
olduğunu belirtmişlerdir (“Robotların kat ettiği yolu azımsamıyorum ancak daha iyi hizmet verebilmek
için biraz daha gelişmeye ihtiyaçları var”).
Teknolojide yaşanan gelişmelerle birlikle ağırlama endüstrisinde robotik teknolojiler daha fazla
alanda kullanılmaya başlamıştır. Robotların turizm sektöründe ne kadar yer edineceğine dair tartışmalar
sürerken sektörde lider olan turizm işletmeleri iş süreçlerine robotları dahil etmektedir. Turizm
sektörünün ayrılmaz bir parçası olan yeme-içme faaliyetleri gastronomi turizmi ile farklı bir boyuta
taşınmış ve günümüzde yeme-içme başlı başına bir destinasyonu ziyaret etme nedeni olmuştur. Bu
nedenle yiyecek-içecek işletmeleri tercih edilebilmek, rakiplerine karşı rekabet avantajı elde edebilmek
için yenilikçi uygulamaları iş süreçlerinde kullanmaktadır. Günümüzde robot şefler özelikle Japonya,
Dubai, Amerika Birleşik Devletleri gibi ülkelerdeki restoran işletmelerinde yer almaktadır. Ancak
robotik teknolojiler kullanılarak tasarlanan restoran işletmeleri hala çok yaygın değildir ve birçok
kişi tarafından denenme şansı yoktur. Bu çalışmanın amacı 2022 yılında 2.56 milyar aktif kullanıcısı
olan YouTube’da (Dijital 2022 Küresel Genel Bakış Raporu) yayımlanan robot şef/robot restoran ile
ilgili videolara yapılan yorumların analiz edilmesidir. Çalışmada YouTube’un seçilme nedeni internet
kullanıcılarının neredeyse yarısının YouTube kullanıcısı olması ve videoların geniş bir kullanıcı kitlesi
tarafından izlenebilir olmasıdır. Araştırmada YouTube’da yapılan yorumların tüketicilerin düşüncelerini
yansıtacağı varsayılmıştır.
Araştırma sonuçlarına göre videolara yapılan yorumlar görünüm, yemek, maliyet, hizmet sunumu,
hijyen, teknolojik donanım ve deneyimleme isteği ana teması altında gruplandırılmıştır. Daha sonra olumlu
ve olumsuz yorumlar iki alt temaya ayrılmıştır. Araştırma bulguları incelendiğinde bazı kullanıcıların
robot şefler ve robotik tasarımlı restoranlar için heyecanlı olduğu görülürken bazı kullanıcıların ise
robot şefler konusunda istekli olmadığı görülmektedir. Ancak yorumların analizi sonucunda robot şef
ya da robot tasarımlı restoranları deneyimlemek isteyen potansiyel tüketici sayısının daha fazla olduğu
görülmektedir. Bu sonuçtan hareketle işletme yatırımlarının gelecekte karşılığını bulacağı ve tüketiciler
tarafından tercih edileceği söylenebilir. Bu çalışmanın sonuçları literatürde yer alan çalışmalarla
benzerlik göstermektedir (Zu, 2022; Fuste-Forne, 2021; Ayyıldız & Eroğlu, 2021).
İlerleyen çalışmalarda tüketicilere anket ya da görüşme yöntemi ile robot şef ya da robot tasarımlı
restoranlara gitme motivasyonları konusunda araştırma yapılabilir. Bu çalışmanın sonuçları uygulamaya
katkı sağlayabilir. Çalışma sonucunda özellikle robot şeflere yönelik yapılan olumsuz yorumlar robot
tasarımı ve hizmet sunumu noktasında uygulamacılara fikir verebilir.
KAYNAKÇA
Fusté-Forné, F. (2021). Robot chefs in gastronomy tourism: what’s on the menu? Tourism Management Perspec-
tives, 37, 100774.
Ivanov, S., Gretzel, U., Berezina, K., Sigala, M., & Webster, C. (2019). Progress on robotics in hospitality and
tourism: a review of the literature. Journal of Hospitality and Tourism Technology.
Ivanov, S., Webster, C., & Garenko, A. (2018). Young Russian adults’ attitudes towards the potential use of robots
in hotels. Technology in Society, 55, 24-32.
483
Kim, Y. G., & Eves, A. (2012). Construction and validation of a scale to measure tourist motivation to consume
local food. Tourism management, 33(6), 1458-1467.
Kuo, C. M., Chen, L. C., & Tseng, C. Y. (2017). Investigating an innovative service with hospitality robots. Inter-
national Journal of Contemporary Hospitality Management.
Levitt, J. A., Zhang, P., DiPietro, R. B., & Meng, F. (2019). Food tourist segmentation: Attitude, behavioral in-
tentions and travel planning behavior based on food involvement and motivation. International Journal of
Hospitality & Tourism Administration, 20(2), 129-155.
Loria, K. (2018), “Robots Find a Home in the Restaurant Industry- Here’s What is Next”, Link: https://upserve.
com/restaurant-insider/the-future-is-now-how-robots-are-used-in-the-food-service-industry/, Erişim Tari-
hi: 02.09.2022 .
Murphy, J., Hofacker, C., & Gretzel, U. (2017). Dawning of the age of robots in hospitality and tourism: Challen-
ges for teaching and research. European Journal of Tourism Research, 15(2017), 104-111.
Stone, S. (2022),” Robots in Restaurants? What Restauranteurs Need to Know About This Growing Trend” Link:
https://squareup.com/us/en/townsquare/robots-in-restaurants#:~:text=Robot%20servers%20and%20
food%20runners,kitchen%20to%20a%20guest’s%20table., Erişim Tarihi: 01.09.2022.
Tuomi, A., Tussyadiah, I. P., & Stienmetz, J. (2021). Applications and implications of service robots in hospita-
lity. Cornell Hospitality Quarterly, 62(2), 232-247.
Uzan, Ş. B., & Sevimli, Y. (2020). Gastronomideki robotik uygulamalar ve yapay zekâ. Tourism and Recreati-
on, 2(2), 46-58.
Ye, H.; Sun, S.; Law, R. A (2022), Review of Robotic Applications in Hospitality and Tourism Research. Sustai-
nability, 14, 10827. https://doi.org/10.3390/su141710827.
Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri.(9. Genişletilmiş Baskı) Ankara:
Seçkin Yayınevi.
Zhu, D. H., & Chang, Y. P. (2020). Robot with humanoid hands cooks food better? Effect of robotic chef anth-
ropomorphism on food quality prediction. International Journal of Contemporary Hospitality Manage-
ment, 32(3), 1367-1383.
484
CONCENTRATION AND SIZE DISTRIBUTION OF

FUNGAL BIOAEROSOLS AROUND ARCHAEOLOGICAL
SITES OF TAXILA AND ITS HEALTH IMPACT ON
VISITORS
Muhammad Farooq
University of Swabi, Faculty of Sciences, Department of Microbiology, Swabi, Pakistan.
ABSTRACT
The aracheological sites and historical places are always attractive for national and international
visitors in any country of the world. Taxila is world fame archaeological site in Pakistan having many
stone monuments. The presence of bioaersols may cause some health issues in tourists when they are
exposed to a high concentration of these spores. The main objective of this study was to calculate
the concentration and size distribution of fungal aerosols in selected sites of Taxila during different
seasons. The qualitative and quantitative analysis of fungal spores was carried out with measurement
of particulate matter, environmental and metrological factors. The fungal spores showed a well-marked
seasonal variations in their concentration and distribution. The fungal species of Alternaria, Apergillus,
Curvularia, Cladosporium, Helminthisporum, Penicillium, Rhizopus, Mucor, Candida and Epicoccum
were dominant in different seasons. The fungal spores showed high concertino in summer season
followed by spring, winter and autumn. Fungal aerosols concentration was significantly associated with
metrological factors. The number of visitors and weather conditions were recorded periodically. The
respirable fraction of fungal aerosols was found variable at different sampling sites ranges from 62.55%
to 94.27%. The high concentration and seasonal distribution of fungal aeroallergens in Arcaheological
sites of Taxila may cause respiratory infections especially seasonal allergy and asthma in visitors.
Keywords: Bioaerosols, Fungal spores, respiratory infections, respirable fraction, metrological
factors
485
EFFECT OF INPUT SIGNALS, FREQUENCY RANGE,

AND DISTANCE FROM THE VORTEX CANNON
ON THE FIRE SUPPRESSION PROCESS OF THE
ACOUSTIC FIRE EXTINGUISHER
Hammad Ali1*, Fawad Ali2, Muhammad Ali Kamran3

Department of Mechanical Engineering, University of Engineering and Technology Peshawar, Pakistan
1*, 2
Faculty of Mechanical Engineering, University of Engineering and Technology Peshawar, Pakistan

3
ABSTRACT
Fire suppression by sound waves is an alternative technology to the chemical agents, responsible
for putting off the flame. It is a clean, environment-friendly, and reliable method of extinguishing a
fire. Instead of water or carbon dioxide gas, it uses an electrical subwoofer to generate high bass loud
sound waves that can put off the fire. However, it needs a low-frequency input to work effectively. This
paper outlines the effect of different input signals, namely, sinusoidal, triangular, square, and sawtooth
waveforms, and their corresponding frequency ranges on the performance of fire suppression. For this
purpose, a frequency generator, an amplifier, and a subwoofer are configured with a special design of
vortex cannon to focus the acoustic waves in the required direction. A series of experiments were carried
out to examine the aforementioned input signals and their performance. The effectiveness of each signal
is evaluated based on the required time to extinguish the candle flame against a certain range of frequency.
The results indicate that the effective ranges of frequency for sinusoidal, triangular, square, and sawtooth
waveforms are 50-55 Hz, 52-57 Hz, 25-35 Hz, and 2-12 Hz respectively. Additionally, the effect of
distance between the vortex cannon and the candle flame is also investigated by putting the candle flame
at various positions. The results show that increasing the distance, decrease the effectiveness of acoustic
fire extinguisher.
Keywords: Acoustic Fire Extinguisher, Vortex Cannon, Subwoofer, Amplifier, Frequency Generator
486
STUDY OF THE OXAZABOROLIDINE CATALYZED

BORANE SELECTIVE REDUCTION OF INDANEDIONE
TO INDANEDIOL
GUEMMOUR Hind1,2*, KHEFFACHE Djaffar 1,3

1 Département de Chimie, Faculté des Sciences, Université M’Hamed Bougara, Boumerdes 35000, Algérie.
2 Laboratoire de Synthèse Macromoléculaire et Thio-organique Macromoléculaire, Faculté de Chimie, Université des
Sciences et de la Technologie Houari Boumediene USTHB, Alger 16111, Algérie.
3 Laboratoire de Physico-Chimie Théorique et Chimie Informatique, Faculté de Chimie, Université des Sciences et de la
Technologie Houari Boumediene USTHB, Alger 16111, Algérie.
Abstract
Asymmetric reducing agent from the family of oxazaborolidine CBS, attracted our attention to the
synthesis of an indanediol. This method of selective reduction is performed by the joint addition of
a boron hydride complex and chiral oxazaborolidine as a catalyst. Cis-indan-1,3-diol was selectively
synthesized in highest efficiency and yield via reduction of indane-1,3-dione using the reducing
agent the borane tetrahydrofurane complex (BH3-THF) in the presence of chiral oxazaborolidine as
catalyst. The reduction was carried out with a ratio of 1:2 diketone: borane in the presence of 60 mol%
(R)-oxazaborolidine (molar solution) in toluene. The obtained isomer was confirmed by different
spectroscopic methods (FTIR, 1H NMR and 13C NMR) and elemental analysis.
Key words: Catalysis, Oxazaborolidine, Cis 1,3-indanediol.
INTRODUCTION
Asymmetric synthesis has been an important challenge for organic chemists for extensively over
the past years. Various strategies have been developed a selective synthesis enantiomer indanol, which
are widely used in pharmaceutical as well as chemical industries [1-3]. Unquestionably, biocatalysis,
metal catalysis and organocatalysis are considered the main pillars of modern asymmetric chemistry.
The Oxazaborolidine family asymmetric reducer (Corey-Bakshi-Shibata) CBS [4-7] has attracted the
attention of several researchers regarding the synthesis of indanic alcohols [4-7]. Provides an efficient
mechanism to reduce ketones and produce the desired enantiopure alcohols. The oxazaborolidine has
been employed as a catalyst in the asymmetric reduction of a number of structurally diverse prochiral
ketones. This asymmetric (selective) reduction method is performed by the joint addition of a boron
hydride complex and the chiral oxazaborolidine as a catalyst. Many oxazaborolidines have been prepared
but the most efficient ones are the presented on figure 1.
487
Figure 1. Structure of oxazaborolidine CBS most used in reduction reactions.
The most commonly used oxazaborolidine-associated hydride complexes are THF-borane (BH3.
THF), dimethylsulfide-borane (BH3-SMe2) [8-12], catecholborane [13], and N,N-diethylaniline-borane
[14-17] (Figure 2).
Figure 2. Example of reducing agents used as borane complexes
The reduction of 2-bromo indan-1-one and 2-p-toluenesulfonyloxy-1-indanone was carried out in

the presence of oxazaborolidine CBS catalysts and N- ethyl-N-isopropylaniline-borane in THF at 25°C
[4]. The results of these studies showed that in the presence of CBS oxazaborolidine the reaction led
after 10 min give only cis-2-bromo indan-1-ol in quantitative yield [4]. The same operating conditions
used in the reduction reaction of 2-p-toluenesulfonyloxy-1-indanone leads to a cis/trans isomeric
mixture of 2-p-toluenesulfonyloxy indan-1-ol with a proportion of about 60/40, respectively [4]. In our
previous study, we have synthesized indanediol as 90/10 cis/trans isomeric mixture. The reduction was
achieved with sodium borohydride (NaBH4) or lithium aluminium hydride (LiAlH4) as reducing agent
in 1,2-dimethoxyethane [18] (figure 3).
Figure 3. Synthesis of indane-1,3-diol
488
In a first step, we have used the mixture of the two isomers as building block in the synthesis of polyester
in combination with an aromatic acid terephthaloyl chloride [18]. Then, we proceeded to the separation
of the two isomers cis/trans indane-1,3-diol mixture was performed by column chromatography with a
9/1 (v.v) chloroform/methanol mixture as reported by Gibson et al [19]. We have also investigated the
influence of using pure cis 1,3-indanediol or trans 1,3-indanediol as a building unit in the synthesis of
a new aliphatic–aromatic copolyester obtained by polycondensation [20-21]. The growing interest in
1,3-cyclohexanediol derivatives as substructures in the pharmaceutical industry and polymer synthesis
leads to the development of new synthetic strategies allowing the preparation of a variety of novel
1,3-diols such as cis 1,3-indanediol.The aim of our work is to direct the reduction of indane-1,3-dione
towards the exclusive formation of cis or trans indane-1,3-diol, we performed a reduction with a boron
hydride-THF complex used as reductant and chiral CBS-oxazaborolidine used as catalyst. The catalyst
employed is (R)-2-methyl-CBS- oxazaborolidine (figure 4). The reduction was performed with a 1:2
diketone:borane in the presence of 60 mol% of (R)- 2-methyl-CBS-oxazaborolidine (solution molar
solution in toluene).The borane used is in the form of a complex in molar solution in tetrahydrofuran
[22-23]. The reaction is carried out in THF at an initial temperature of 0° for 30 minutes then the reaction
is allowed to proceed at room temperature for 2h.
Figure 4. Synthesis of cis indane-1,3-diol in the presence of oxazaborolidine
Experimental section
Materials
Indane-1,3-dione m.p 136 °C (Aldrich) was purified according to the procedure described in the
literature (15) m.p 130 °C. Indane-1,3-dione (Aldrich) (97%) was purified by recrystallization. The
product was dissolved in a dioxane-benzene mixture (50/50), then precipitated in petroleum ether,
filtered and dried under vacuum at 45°C [18]. The reducing agents: tetrahydrofuran borane complex
(BH3-THF) (Aldrich) and (R)-2-methyl-CBS-oxazaborolidine 1M solution in toluene (Aldrich) were
used without prior purification.
Characterization techniques
Fourier transform infrared (FTIR) spectra of the polymers were recorded on a Bruker IFS 45
spectrometer (Bruker Corporation, Billerica, MA, USA) in 4000–400 cm-1 wavenumber range by
using KBr pellets.The 1H and 13C NMR spectra were recorded respectively at 200 MHz and 50
MHz respectively, on a Bruker AC 200 spectrometer in DMSO-d6 as solvent and TMS as internal
standard. Differential scanning calorimetry (DSC) measurements were performed with Mettler DSC
12E apparatus, a heating rate of 20°C/min.
489
General procedure for the synthesis

In a 1L tricol flask equipped with magnetic stirrer, refrigerator, and bromine ampoule, a solution
of (R)-2-methyl CBS (60% mol, 0.041 mol, 41 mL 1 M in toluene) was introduced into 100 mL of
anhydrous THF at 0 °C. Then 20% of the total amount, which was to be used, of the reducing agent
BH3-THF (1M in THF, 0.068 mol, 68.4 mL) was added. The mixture is left under stirring for about 10
minutes before starting the dropwise addition of indane-1,3-dione (5g, 0.034mol) solubilized in 100 ml
of THF and containing the remaining BH3-THF solution. The reaction mixture was left under stirring at
room temperature. The reaction was followed based on the appearance of the reaction medium. At the
beginning of the reaction the solution is green then turns yellow. After two hours the reaction is stopped
by adding 110 ml of MeOH. The solution was extracted with ethyl acetate (AcOEt) and diethyl ether.
The organic phases has been combined, washed with H2O and dried over MgSO4. After evaporation of
the solvents a solid product was recovered which was recrystallized in acetone to obtain cis indane-1,3-
diol in the form of white crystals, with a yield of 100%.
Characterization of indanediol
Fourier-transform infrared spectroscopy (FTIR)
The FTIR spectrum of indane-1,3-dione shown in figure 5a was taken as a reference to analyze the
spectra of the diols.
The FTIR spectra of cis indane-1,3-diol is shown in figure 5b. We notice on the spectra of indanediol,
the disappearance of the peaks corresponding to the vibrations of elongation of the bond C=O of the
carbonyl groups located at 1707-1746 cm-1 and the appearance of the bands of vibrations of elongation
of the bond OH of the hydroxyl groups between 3253-3316 cm-1 thus confirming the total reduction of
the carbonyl groups.
Figure 5. FTIR spactra of a/ indane-1,3-dione b/ indane-1,3-diol
The peaks located around 3052 cm-1 are attributed to the elongation vibrations of the C-H bonds of
the aromatic ring. The peaks located between 2848-2967 cm-1 are attributed to the elongation vibrations
of the C-H bonds of the methylene group of the pentagonal ring. The peaks located in the region of
1427-1608 cm-1 are attributed to the elongation vibrations of the C=C bonds of the aromatic ring.The
peaks located around 1215 cm-1 are attributed to the deformation vibrations of the C-H bonds of the
methylene group of the pentagonal ring. New peaks that did not exist on the spectrum of indane-1,3-
dione appear in the region of 1035 cm-1 and 1072 cm-1. They are attributed to the elongation vibrations
of the -C-O- bond of the hydroxyl groups.
490
Nuclear magnetic resonance (NMR)

NMR characterization of the product obtained confirmed the presence of a single isomer in this case
the cis indane-1,3-diol.
1
H NMR nuclear magnetic resonance of cis indane-1,3-diol
The nuclear magnetic resonance of the proton of the cis indane-1,3-diol isomer was performed in
DMSO-d6. Figure 6 illustrates the 1H NMR spectrum of the isomer cis indane-1,3-diol. The numbering
of the atoms constituting indane-1,3-diol are indicated on the following diagram.
Figure 6. 1H NMR spectrum of cis indane-1,3-diol in DMSO-d6.
The peak assignments of the 1H NMR spectra are as follows: The two protons H2 and H’2 of the
methylene groups of the cis indane-1,3-diol do not possess the same environment, and as such, manifest
as two different chemical shifts, one at δ = 1.58 ppm (H2) and the other at 2.75 ppm (H’2). A multiplet
at δ = 4.8 ppm was assigned to the tertiary carbon protons (H1 and H3). A doublet at δ= 5.4 ppm was
assigned to the protons of the two hydroxyl groups (OH1 and OH3). A multiplet at δ = 7.25 ppm and δ =
7.33 ppm was assigned to the protons of the aromatic ring (H4, H5, H6, H7).
RMN 13C de l’isomère cis indane-1,3-diol
The 13C NMR spectra of cis 1,3-indanediol are shown in Figure 7.
The following attributions of cis indane-1,3-diol:
The shift around 47 ppm corresponds to the methylene carbon (C2). The displacement around 71 ppm
was attributed to the carbons carrying hydroxyl groups (C1 and C3), whereas these same carbons present
a displacement at 197.26 ppm when they carry carbonyl groups (case of indanedione). This confirms
the complete reduction of carbonyls to hydroxyls. The shifts at 124 and 127 ppm were attributed to the
carbons (C4, C7) and (C5, C6) of the aromatic ring respectively. The shift at 145 ppm was attributed to the
quaternary carbons (C8 and C9) of the aromatic ring.
491
Figure 7. 13CNMR spectrum of cis indane-1,3-diol in DMSO-d6.
Elemental analysis
The elemental analysis of cis indane-1,3-diol confirmed the chemical composition, table 1 combines
the experimental and theoretical values of the elemental analysis.
Table 1. The elemental analysis of cis indane-1,3-diol.
compound atom calculated values experimental values

Cis indane-1,3-diol C 72.0 71.8
H 6.7 6.57
Differential Scanning Calorimetry (DSC)

Since cis indane-1,3-diol was solid at ordinary temperature we analyzed it, by DSC to determine its
melting temperature. Figure 8 shows the DSC thermogram obtained for the cis indane-1,3-diol isomer.
The melting temperature of cis indane-1,3-diol is 194.3°C (onset), the melting temperature at the peak
was 200.4°C and its enthalpy was 135.8 J/g. It should be noted that the melting temperature of indane-
1,3-dione is 136 °C. This further confirms that the reduction reaction has indeed taken place.
Figure 8. DSC thermogram of the cis indane-1,3-diol.
492
Conclusion
In conclusion, the selective reduction has been successfully carried out and the corresponding cis
indane-1,3-diol was obtained in high yield. Asymmetric reduction of indane-1,3-dione was achieved
using the catalytic complex (BH3 -THF) in the presence of (R)-2-methyl-CBS-oxazaborolidine. The cis
indane-1,3-diol has been confirmed with NMR characterization.
Acknowledgements
I wish to extend my thanks to the organisers of this online conference for the invitation to contribute
a paper.
References
1. A. Raouf, S.C. Taneja, Chirality 26 (2014) 63.
2. I. Gallou, C. H. Senanayake, Chemical Reviews, 106 (2006) 2843.
3. W. Mączka, K. Wińska, M. Grabarczyk and R. Galek, Catalysts 9 (2019) 844.
4. E J. Corey, R K. Bakshi, S. Shibata, J Am Chem Soc 109 (1987) 5551.
5. E J. Corey, R K. Bakshi, S. Shibata, J Org Chem 53 (1988) 2861.
6. E J. Corey, R K. Bakshi, S. Shibata, V. K. Singh, J Am Chem Soc 109 (1987) 7925 et
US patent #4.943, 635.
7. O. K. Choi, B.T. Cho, Tetrahedron: Asymmetry 12 (2001) 903.
8. B.T. Cho, Tetrahedron 62 (2006) 7621.
9. S. M. Nettles, K. Matos, E. R. Burkhardt, D. R. Rouda, J. A. Corella, J Org Chem 67 (2002) 2970.
10. M Hoogenraad, G M. Klaus, N Elders, S M. Hooijschuur, B McKay, A. A. Smith, E W.
P. Damen, Tetrahedron: Asymmetry 15 (2004) 519.
11. B.T. Cho, Chem Soc Rev 38 (2009) 443.
12. Y Kawanami, K Hoshino, W Tsunoi, Tetrahedron: Asymmetry 22 (2011) 1464.
13. E.J.Corey, J.O. Link, R.K.Bakshi, Tetrahedron Lett 33 (1992) 7107.
14. A.M.Salunkhe, E. R. Burkhardt,Tetrahedron Lett 38 (1997) 1523.
15. E A. Voight, J F. Daanen, S M. Hannick, B H. Shelat, F A. Kerdesky, D J. Plata, M E. Kort, Tetrahedron Lett
51 (2010) 5904.
16. T. H. K Thvedt, T. E. Kristensen, E Sundby, T Hansen, B. H. Hoff, Tetrahedron: Asymmetry 22 (2011) 2172.
17. X. Wang, J Du, H Liu, D-M Du, J Xu, Heteroatom Chemistry 18 (2007) 740.
18. H. Guemmour, F.Carrière, A. Benaboura, Polym Bull 46 (2001) 1.
19. K. Lee, S. M. Resnick, and D. T. Gibson, Appl Environ Microbiol 63 (1997) 2067.
20. H. Guemmour, A. Benaboura, Polym Sci Ser B, 55 (2013) 280.
21. H. Guemmour, A. Benaboura, Int J Polym Anal, 23 (2018) 1.
22. G Delogu, D Fabbri, C de Candia, A Pattib, and S Pedotti, Tetrahedron: Asymmetry 13 (2002) 891.
23. G Delogu, M. A Dettori, A. Patti, S. Pedotti, A Forni and G Casalone, Tetrahedron:
Asymmetry 14 (2003) 2467.
493
ANTIOXIDANT, ANTI-INFLAMMATORY AND

HEPATOPROTECTIVE ACTIVITIES OF PERSICARIA
MACULOSA (LINN.) AND ITS ACTIVE PRINCIPLE I.E
TANNIC ACID AGAINST CARBON TETRACHLORIDE
INDUCED OXIDATIVE STRESS AND HEPATOTOXICITY
IN WISTAR RATS
Mohd Shafi Dar

Sri Satya Sai University of Technology and Medical Sciences, Sehore, Madhya Pradesh, India.
Abstract
Background and Objective: Persicaria maculosa (linn.) contains antibacterial, anti-inflammatory,
and antioxidant activities, although its protective effects in liver cells are debatable. The effect of Persicaria
maculosa (PM) and its active principle, tannic acid (TA), aqueous extracts on carbon tetrachloride-
induced hepatotoxicity in rats was investigated in this work.
Materials and Methods: Forty-two male Wistar rats were divided into seven groups: group-I act
as Normal group), group-II (Toxicant group CCl4 1.5ml/kg i.p), group-III Standard group which pre-
treated with silymarin (100mg/kg/day), groups-IV & V which were pretreated with PM aqueous extracts
at a dosage of 200 & 400 mg/kg/day o.p, followed by CCl4, groups-VI & VII which were pretreated
with aqueous extracts of TA at doses of 200 & 400 mg/kg/day o.p followed by CCl4 respectively. After
14 days, liver enzymes such as alanine aminotransferase (ALT), aspartate aminotransferase (AST),
and alkaline phosphatase (ALP), bilirubin (BIL), and also oxidative stress biomarkers including lipid
peroxidation (LPO), in vitro antioxidant activity were measured by 2,2′- diphenyl-1-picrylhydrazyl
DPMH. Quantitative determination of some vital phytochemicals, and the histopathological changes
were determined using standard procedure.
Results: The findings showed that CCl4 caused a remarkable rise in levels of serum hepatic enzymes
such as ALT, AST, ALP and BIL (P≤0.001) compared with the control group. In addition, CCl4 led to
the increasing of LPO (P≤0.001) in liver tissue in comparison with the control group. Rats pretreated
with silymarin significantly reduced the adverse effects of CCl4 on serum and tissue markers. In this
regard, remarkable vascular congestion, hepatocellular degeneration, and vacuolization were observed
in hepatic tissue of CCl4-treated rats. The pre-treatment of Persicaria maculosa and tannic acid aqueous
extracts shows a significant improvement was observed in the functional and oxidative stress indices of
hepatic tissue alongside histopathology changes.
494
Conclusion: The current investigation found that Persicaria maculosa and its active ingredient Tannic
acid aqueous extracts may help to reduce hepatic oxidative injury in rats exposed to CCl4 by enhancing
the oxidant/antioxidant balance.
Keywords: Antioxidant; Anti-inflammatory; hepatoprotective; Hepatotoxicity; Histopathology;
Persicaria maculosa; Silymarin; Tannic acid.
495
IMPROVING THE WAYS OF SECOND LANGUAGE

LEARNING THROUGH ERROR ANALYSIS AT BS
LEVEL: AN ANALYSIS
*Dr. Muhammad Safdar Bhatti

Adjunct Faculty, The Islamia University of Bahawalpur-Pakistan.
**Maria Noor
Govt. Sadiq College Women University, Bahawalpur-Pakistan
***Slamet Setiawan
English Department, Faculty of languages and Arts, Universitas Negeri Surabaya, Indonesia
Abstract
Since the time when human beings first seemed on Earth, languages have been spoken. Language
was used by people to meet their elementary needs through communication. They even found a system
of writing to be able to express their practices to next generations. With the passage of time, communities
started to interact more and more which increased the need for other languages. English is being learnt
and used all over the world. It has become a dire need of this age. It also exercises a great influence
on the elite class of the country. Its knowledge is a successful passport for employment. Both the oral
and written skills are essential for learning any language. But learning a second language is never easy.
Students must have to wrestle with new vocabulary, rules of grammar and sentence structure, idioms,
pronunciation and much more. Some people seem to catch on more quickly than others whereas some
make mistakes frequently during learning a second language. As writing is a productive skill and its
main concern is to give an insight about grammatical rules and composition writing. The current study
is initiated to promote the significance of error-analysis system which is an important aspect of language
teaching. This study will also analyze the issue that how writing errors of the BS level students can be
minimized by proper utilization of error-analysis system. It will also try to dig out the causes behind
these errors. It will also be investigated whether the error correction helps the learners to improve
their linguistic accuracy or not. This paper also highlights the factors of poor writing due to lack of
knowledge on the part of students and also investigates the effectiveness of error analysis which leads
them to accuracy. The researcher has studied the reasons behind these deficiencies and has paved the
ways which may be helpful for English language teachers to enable the students to write correct English.
Sample of the study was taken from The Islamia University of Bahawalpur-Pakistan. The data was
collected by using pre-test, post-test and questionnaire. The participants were including 20 teachers and
200 students. The findings of the study proved the hypothesis correct. The researcher’s conclusion with
suggestions and recommendations was also summed up at the end of the study.
Key Words: Influence, Highlights, Investigates, Error Analysis, Enable.
496
EFFECT OF PROJECT BASED LEARNING ON THE

READING SKILLS OF THE YEAR 3 STUDENTS
Shahzadi Hina Sain

Beaconhouse School System, Pakistan
Zohaib Hassan Sain

Superior University, Pakistan
ABSTRACT
The topic was selected to probe the effectiveness of project-based learning on the reading skills of
the students. In this case study, the prime objective was to determine the impact of PBL on the year
3 students in the TNS, DHA branch, Lahore, Pakistan. Moreover, understanding students’ progress
in various ways and become autonomous learners to improve their reading skills. A literature review
conducts a meticulous investigation of the research in the same area.
The data was collected through census sampling which enabled the researcher to have authentic data,
and details in a short time. The researcher practiced triangulation by comparing a variety of sources
which are: running records, reading logs, observations and students’ artefacts (reflective journals and
writing journals). The study was held for two months in each term. The results prove that project-based
learning not only improved their literacy skills but also made them inquisitive and independent learners.
Therefore, many surveys and studies conducted before on the secondary level, have proven the findings
of this study similar to the one conducted now at the primary level highlighting the scope of the study.
Keywords: Autonomous learners, Independent learners, Literacy skills, Project Based Learning,
Case study.
497
CHALLENGES IN QUALITY OF EDUCATION IN

HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS (HEIS) OF
PAKISTAN
Zohaib Hassan Sain

Faculty of Business & Management Sciences, Superior University, Pakistan
ABSTRACT
The purpose of this study is based on exploratory research to identify “Challenges in Quality of
Education in HEIs of Pakistan”. Exploratory research approach is used to achieve the objectives of the
study in less time and inexpensive means. From the last few years, Pakistan is facing a lot of challenges
in education sector such as curriculum, less training institutions, corruption in education, teacher’s
behavior, less research work. Emerging issues in education sector are less training institutions and trend
towards research work which is essential to follow for the growth and strength of any economy. The
purpose of this research is to identify the major challenges in educational sector in Pakistan which the
educational sector is suffering from last few years. The researcher used triangulation in order to carry
the reliability and validity of the data for results. So, to conduct this triangulation the researcher used
polling survey for the students, questionnaire for the teachers and interviews of the management. . In
this regard primary data was collected from the focused group of students and teachers using a sample
of 100 questionnaires for each university were filled by the students of the selected five universities.
This attempt of conducting the research will play an important role in the development of Pakistan. In
this research curriculum, corruption in education, less training institutions, teacher’s behavior and less
research work are independent variables and quality of education is dependent variable. In future, we
will research on the solution of these problems. To increase the literacy rate, the Govt. of Pakistan has
announced that the education is compulsory for sixteen years old for every citizen.
Keywords: Curriculum, Corruption, Teacher’s Behavior, Research Work.
498
CHALLENGES FACED TO ONLINE EDUCATION

& LEARNING IN PAKISTAN DURING COVID-19
PANDEMIC
Zohaib Hassan Sain

Faculty of Business & Management Sciences, Superior University, Pakistan
ABSTRACT
This study required to analyse the challenges/issues teachers and students encountered in the online
education & learning process as it was being carried out in Pakistan during the Covid-19 pandemic.
The social, economic, and political systems around the world have all experienced COVID-19 as a
nightmarish. In Pakistan, one of the most damaged sectors is thought to be education. The developed
nations have already switched from traditional classroom settings to online learning environments,
while Third World nations like Pakistan were most negatively impacted because they lacked the
necessary technology for online learning at any point during the COVID-19 pandemic. There have
been several difficulties in getting teachers and students to adopt new technology. In this study, closed-
ended questionnaires were used in a mixed-method research design. To improve data collection and
analysis, the researcher issued questionnaires to students, teachers, and the management in addition to
conducting management interviews. This study offers advice to online teachers in Pakistan on how to
overcome their difficulties. The results show a negative attitude toward faculty members using online
learning environments for teaching and learning. The difficulties faced by faculty members prevented
them from providing effective teaching and learning. Faculty members also needed extensive expertise
teaching online and were not provided the right training to deal with the technical difficulties. This
study will assist educators in improving the quality of online teaching in Pakistan by identifying the
suitable solutions and suggestions by exploring the experiences and difficulties faculty members have
with online education and learning.
Keywords: Online Education & Learning, Pakistan, Covid-19 Pandemic, Online Teaching &
Learning Challenges.
499
VICTORY CELEBRATION IN THE CREATIVITY OF

AZERBAIJAN PAİNTERS
Emil Raul oğlu Ağayev

Teacher of the subject combination commission “Art and physical education” of the Azerbaijan State Pedagogical College
under the Azerbaijan State Pedagogical University
ORCID NO: 0000-0001-9354-0839
ABSTRACT
If we look at the history of the Azerbaijani people, the struggle for territorial integrity occupies
an important place. After regaining its independence, Azerbaijan faced the threat of the enemy. The
occupation of Karabakh by the Armenian army, the policy of illegal occupation carried out for 30
years, the destruction of mosques, and the tragedies caused prevented the peaceful end of the war. On
September 27, 2020, as a result of Armenia’s violation of the ceasefire once again, the Azerbaijani army
fought to protect its territorial integrity. On November 8, 2020, our army, which liberated villages,
towns, and cities for 44 days, raised the Victory flag in Shusha, our cultural capital. The historical
success became a source of inspiration in the creativity of our artists in Azerbaijani fine art. In this
article, the works of Yashar Samadov “Karabakh is Azerbaijan”, Abulfas Faraj “Returning Home”, Mais
Aliyev “After Global Warming”, Rafael Alizade “Mother Mountain”, Rahman Kamiloglu “Karabakh”,
Malahat Ismayil “ Bulbul Sings” are analyzed in the context of art criticism .
Keywords: Azerbaijan, Karabakh, Shusha, Victory, color, image
AZƏRBAYCAN RƏSSAMLARININ YARADICILIĞINDA ZƏFƏR BAYRAMI
ÖZET
Azərbaycan xalqının tarixinə nəzər yetirsək, ərazi bütövlüyü uğrunda mübarizə mühüm yer tutur.
Müstəqilliyini yenidən qazandıqdan sonra Azərbaycan düşmən təhlükəsi ilə üz-üzə qaldı. Ermənistan
ordusunun Qarabağı işğal etməsi, 30 il ərzində aparılan qanunsuz işğalçılıq siyasəti, məscidlərin
dağıdılması, törədilən faciələr müharibənin sülhlə bitməsinə mane olurdu. 2020-ci il 27 sentyabr
tarixində ermənistanın növbəti dəfə atəşkəsi pozması nəticəsində Azərbaycan ordusu ərazi bütövlüyünü
qorumaq üçün mübarizəyə qalxdı. 44 gün ərzində kənd, qəsəbə, şəhərləri azad edən ordumuz 2020-
ci il 8 noyabrda mədəniyyət paytaxtımız Şuşada Zəfər bayrağını ucaltdılar. Tarixi uğur Azərbaycan
təsviri sənətində rəssamlarımızın yaradıcılığında ilham mənbəyi oldu. Bu məqalədə Yaşar Səmədov
“Qarabağ Azərbaycandır”, Əbülfəs Fərəc “Evə dönüş”, Mais Əliyev “Qlobal istilikdən sonra”, Rafael
Əlizadə “Ana dağı”, Rəhman Kamiloğlu “Qarabağ”, Məlahət İsmayıl “Son val Bülbül oxuyur” əsərləri
sənətşünaslıq kontekstində təhlil edilmişdir.
Açar sözlər: Azərbaycan, Qarabağ, Şuşa,Zəfər, rəng, obraz
500
GROWTH AND CARCASS CHARACTERISTICS

OF RABBITS FED CORN COB-BASED DIET
SUPPLEMENTED WITH PROBIOTICS, EXOGENOUS
ENZYMES AND SYMBIOTICS
1
Adeosun, T. A., 2Ganiyu, A. O., 3Fatai, R. B., and 4Abu, O. A.
1&2
Federal College of Education (Technical), Bichi, Kano State
3
Federal College of Education, Kano, Kano State
4
University of Ibadan, Ibadan, Nigeria
Abstract
In a completely randomized design experiment, a total of 48 growing rabbit bucks of New Zealand
White x Chinchilla crosses weighing 642.01±4.99 g were randomly assigned to four dietary treatments,
with twelve rabbits per treatment at three replicates of four rabbits per replicate in order to investigate
the effects of corn cob-based diet supplemented with feed additives on growth performance and carcass
characteristics of the animals. Diet 1 (Basal, corn cob-based diet with no additive), diet 2 [Basal diet
+ Probiotic (Bactofort® at 500g/ton)], diet 3 Basal diet + Exogenous Enzyme (Cellulase at 500g/ton)}
and diet 4 {Basal diet + Symbiotic (Bactofort® at 500g/ton + Cellulase at 500g/ton)} were fed the
rabbits in a ten-week feeding trial. Daily body weight gain (DBWG), daily feed intake (DFI), feed
conversion ratio (FCR) of individual rabbits were monitored throughout the experimental period. Four
rabbits per treatment were euthanized for carcass characteristics at the end of the feeding trial. The
supplementation of probiotic, exogenous enzyme and symbiotics to rabbit diets increased (P<0.05) the
average final weight and DBWG compared to control, while the DFI and FCR were lower (P<0.05) in
the same treatments compared to control. Cost of feed consumed per day was observed lower (P<0.05)
in rabbits fed probiotic-supplemented diet (₦6.99±0.10) compared to control (₦7.31±0.14), enzyme
(₦7.41±0.12), and probiotic+enzyme (₦7.43±0.13) supplemented groups. Also, feed cost per kilogram
weight gain was lower (P<0.05) in the rabbits fed probiotic-supplemented diet (₦358.62±8.17) compared
to control (₦484.52±4.53) and enzyme-supplemented (₦394.81±15.69) groups, but similar to the
symbiotic (₦382.53±23.06) group. Percentage savings in terms of cost of feed per kilogram weight gain
in rabbits compared to control was highest in probiotic-supplemented group (25.99%). Both liveweight
at slaughter and dressed weights of rabbits in all the groups fed feed additives-supplemented diets were
improved (P<0.05) than the control. The results suggest that supplementing corn cob-based diet with
the feed additives (probiotics, exogenous enzyme and symbiotics) enhanced rabbit performance with
reduction in production cost, and the supplementeation of only probiotic found most effective with best
economic efficiency.
Keywords: Growth, Carcass Characteristics, Supplementation, Exogenous Enzyme, Probiotics
501
Introduction
Protein consumption among Nigerians has been observed to be very low compared with the advanced
countries of the world. One of the factors leading to that problem is grossly inadequate production level
of farm animals. Rabbit has been said to be one specie of animal that can breach the gap because of its
small body size that requires small space for production, being very prolific, easy to rear, not expensive
to feed, good quality meat, amongst others. However, the source of fibre during long dry season, most
especially in the northern part of Nigeria has always being a problem that could not make rabbit to
actually serve the purpose of providing sustainable meat. The conventional sources of fibre in rabbit
diet, for example corn and wheat bran are always very expensive around this period, to the extent that
using them to feed rabbits may not make the venture a profitable one. Nigeria is one country that is
greatly blessed with a lot of cereal crop residues that can probably serve as sources of fibre in their diets.
However, many of these crop residues are too lignified for non ruminant to utilize them in the diets.
Supplementing diets that contain some of these crop residues with feed additives has been observed to be
growth supporting in farm animals. One of those crop residues that are produced in large quantity in the
country is corn cob. This research work was therefore designed to evaluate the effects of supplementing
corn cob-based diet with probiotic, exogenous enzyme, and addition of the two in rabbits’ diets on their
growth and carcass indices.
Materials and Methods
Experimental Site
The experiment took place at the Rabbitry Unit, Teaching and Research Farm, University of Ibadan,
Nigeria. It is situated in the humid forest zone of South-West, Nigeria on latitude 7o7’N and longitude
3o5’ to 3o36’E with mean annual temperature of 25oC - 30oC, relative humidity of 65% - 84%, average
annual rainfall of about 1250mm and altitude between 200m and 300m above sea level.
Sources of Probiotics (Bactofort®) and Exogenous Enzymes (Cellulase)

The probiotic used was commercial Bactofort®, containing: Lactobacillus acidophilus (77 x 109
cfu/kg), Enterococcus faecium (44 x 109 cfu/kg), Saccharomyces cerevisiae (5,000 x 109 cells/kg)
and Bacillus subtilis (2.2 x 109cfu/kg). It is manufactured by Biofeed Technology Inc., Brossand, QC,
Canada, and mixed at the rate of 0.5g/kg according to manufacturer’s recommendation. Cellulase is
manufactured by Co-Suppliers Ltd, China. Cellulase system according to the manufacturer consists
of three major components: endoglucanases (endo-1,4-β-D-glucanases), cellobiohydrolases (exo-1,4-
β-D-glucanases), and β-glucosidases (1,4-β-D-glucosidase). It was as well mixed at the rate of 0.5g/kg
according to manufacturer’s recommendation.
Experimental Animals and Management

Forty eight growing rabbit bucks of mixed breeds (New Zealand White x Chinchilla), weighing
642.01±4.99g were used for the experiment. The rabbits were procured from a reputable farm in
Abeokuta, Ogun State, Nigeria. On arrival, the animals were dewormed with Banmith. They were
acclimatised for the first two weeks in the experimental site. During this period, control diet was slowly
introduced to the rabbits to take the place of the diet the animals were being fed before. This is to ensure
that there was no stomach upset in rabbit that could lead to enteritis and some other related problems.
After the acclimatisation period, the rabbits were allotted to four dietary treatments. 12 rabbits were in
each treatment, and there were three replications in a treatment at four rabbits per replicate arranged in
a completely randomised design. Clean water was supplied ad libitum.
502
Experimental diets
Four experimental diets were formulated such that the control (basal diet) contained no
supplementation. Diets 2, 3 and 4 were supplemented with bactofort, cellulase, and bactofort + cellulase,
respectively. The ingredients composition of the basal diet is shown in Table 1 below. The experimental
diets layout is as follows:
Diet 1: Basal diet
Diet 2: Basal diet + Bactofort®
Diet 3: Basal diet + Cellulase
Diet 4: Basal diet + Bactofort® + Cellulase
Table 1: Gross composition of experimental diets
Ingredients Basal Diet

Maize 20
Maize offal 10
Corn cob 20
Soyabean meal 20
Palm kernel cake 21.5
Others* 8.5
Total 100
Calculated nutrient composition:
Dry matter 85.62
Crude protein 16.34
Crude fibre 12.11
Ether Extract 3.70
Ash 3.60
Nitrogen Free Extract** 49.87
Neutral Detergent Fibre 36.77
Acid Detergent Fibre 17.63
Acid Detergent Lignin 5.67
Hemicellulose*** 19.14
ME (kcal/g)**** 2.65
*Others: Cassava Flour = 5%, DCP = 2%, Oyster Shell = 1%, Table Salt = 0.25%, Premix = 0.25%
**Calculated as 100 – (% moisture + % CP + % CF + % EE + % Ash) ***Calculated as %NDF - %ADF,
****Calculated using Pauzenga Formula, ME = Metabolizable Energy
503
Data Collection
Growth study
The weight of rabbits in each treatment was balanced before the commencement of the experiment.
Each rabbit was weighed on weekly basis so as to get weekly weight gain. At the end of the ten weeks
measurement, the total weight added by each rabbit was divided by the number of days to arrive at daily
body weight gain (DBWG). In order to measure feed intake, the rabbits were served a known quantity of
experimental diets daily with the feed intake arrived at by measuring the weight of the leftover feed and
subtracting it from the weight of the served quantity. Feed conversion ratio (FCR) was obtained through
the division of the total feed consumption by the total body weight gain per rabbit.
Carcass analysis
After ten weeks feeding trial, twenty four rabbits under the study (six per treatment) were picked
with reference to the average weight of each group to evaluate carcass characteristics. The rabbits were
not served feed for twelve hours (overnight) to clear the gut before slaughter. Only water was provided
them during this period. The live weight at slaughter was thereafter recorded for each animal. The
rabbits were sacrificed by manually severing the jugular vein at the neck region with a sharp knife, after
which they were allowed to bleed thoroughly. The carcasses were eviscerated and weights recorded as
dressed weights. The dressed weight obtained for each carcass was used to generate dressing percentage
by making it a percentage of live weight. Cut parts were measured as hind limb (femur, fibula, tibia and
calcaneus), fore limb (scapula, ulna and radius), loin, thoracic cage, pelt, head as described by (http://
www.geauga4h.org-/rabbits/rabbit_skeleton_labelled.htm).
Statistical Analysis
Data collected were analysed using analysis of variance (ANOVA) with the procedure of SAS (2003).
Statistically significant observed means were compared using Duncan Multiple Range test of the same
package at 5% level of probability.
Results
Growth performance of growing rabbits fed corn cob-based diet supplemented with feed
additives
Table 2 shows the effects of diets supplemented with feed additives (probotics, enzymes, and probiotics
+ enzymes) on growth characteristics of growing rabbits. Average initial weights of the rabbits across
the treatments were not significantly different. Average final weight was greater (P<0.05) in probiotic
fortified group by 14.50% and 2.70% than control and enzyme supplemented groups respectively, but
statistically similar to probiotic + enzyme supplemented group. In addition, the treatment administered
diet treated with enzyme got higher (P<0.05) average final weight by 12.13% than control. DM intake
was however significantly higher in control by 6.06, 7.16 and 8.36% than probiotic, enzyme, and
probiotic + enzyme groups respectively. Daily feed intake followed the same pattern with dry matter
intake with the control having 6.05, 7.13 and 8.34% higher (P<0.05) feed consumption than what was
recorded for probiotic, enzyme, and probiotic + enzyme groups respectively.
Daily body weight gain among probiotic, enzyme, and probiotic + enzyme groups were almost same
(P>0.05), but greater (P<0.05) by 20.89%, 19.51% and 20.16% respectively in comparison to control
group. The values observed for FCR followed the same trend found in daily body weight gain by being
statistically similar among the supplemented groups, but lower (P<0.05) by 27.19, 25.39 and 28.76%
respectively than control. Feed cost per day was lesser (P<0.05) in probiotic group by 4.38, 5.67 and
5.92% than control, enzyme, and probiotic + enzyme groups respectively. Feed cost per kilogram gain
was statistically similar between probiotic and probiotic + enzyme groups. The value obtained for
504
probiotic group was however lower (P<0.05) by 25.99 and 9.17% than the observed value for control
and enzyme supplemented groups respectively.
Table 2: Effects of diets supplemented with probiotic, enzyme, and addition of probiotic and enzyme on
growth performance of the rabbits
Parameters Control Probiotic Enzyme Probiotic + Enzyme SEM

Av. Initial Wt. 640.08 644.00 641.75 642.17 1.44
Av. Final Wt. 1698.67c 1986.75a 1933.10b 1968.22ab 21.01
DMI (g/day) 61.03a 57.33b 56.66b 55.93b 0.64
Feed Intake (g/day) 67.14a 63.08b 62.35b 61.54b 0.71
DBWG (g/day) 14.81b 18.72a 18.40a 18.55a 0.18
FCR 4.45a 3.24b 3.32b 3.17b 0.16
FCD (N) 7.31a 6.99b 7.41a 7.43a 0.06
FCKG (₦) 484.52a 358.62c 394.81b 382.53bc 14.82
Savings (₦/Kg gain) - 125.90 89.71 101.99 -
Percent Savings - 25.99 18.52 21.05 -
a, b, c, means in the same row with different superscript differ significantly (P<0.05). Av. = Average, Wt=
Weight, DBWG = Daily body weight gain, FCR = Feed conversion ratio, FCD = Feed cost per day, FCKG:
Feed cost per kilogram gain, Kg: Kilogram, SEM = Standard Error of Means.
Carcass characteristics of growing rabbits fed corn cob-based diet supplemented with feed
additives
Table 3 shows results obtained on carcass indices of growing rabbits given diets supplemented with
feed additives. Live-weight at slaughter of rabbits on probiotic, and probiotic + enzyme groups were
comparable (P>0.05), but statistically greater than rabbits in control and enzyme groups. Rabbits in
control group were observed significantly lower by 12.42% than those ones fed enzyme supplemented
diet. Dressed weight of the rabbits offered control diet was lower (P<0.05) by 18.19%, 14.01% and
17.78% than probiotic, enzyme, and probiotic + enzyme groups respectively. Meanwhile, dressed
weight was similar among the treatments fed supplemented diets. No significant difference existed in
the dressing percentage of the rabbits among the treatments. Likewise, the values got for meat parts of
the rabbits across the treatments were statistically alike.
505
Table 3: Carcass characteristics of growing rabbits offered diets supplemented with probiotic, enzyme,
and addition of probiotic and enzyme
Diets
Parameters Control Probiotic Enzyme Probiotic + SEM
Enzyme
Live weight (g) 1631.72c 1940.28a 1863.03b 1926.26a 37.85
Dressed weight (g) 935.29b 1143.25a 1087.69a 1137.58a 26.70
Dressing % 57.33 58.93 58.37 59.06 0.46
Meat parts (% live weight)
Hind limbs 16.40 16.72 15.92 17.01 0.21
Fore limbs 8.61 8.86 8.49 8.54 0.13
Thoracic cage 13.87 14.13 13.45 13.66 0.19
Loin 12.73 13.39 14.30 13.48 0.46
Skin 10.49 10.45 10.33 10.50 0.28
Head 9.29 9.44 8.96 9.88 0.23
Abdominal Fat 1.00 1.01 0.98 0.95 0.05
a, b, c, means in the same row with different superscript differ significantly (P<0.05). SEM: Standard
Error of Means
Discussion
Growth performance of growing rabbits offered diets fortified with feed additives
All parameters measured were found significantly different across the treatments except average
initial weight. This is an indication that variations noted in the parameters might not have anything to
do with their body weight at the commencement of the experimentt. All the three groups of rabbits fed
supplemented diets were observed with significantly improved average final weight compared to those
given control diet. This probably could be an indication that supplementation with the feed additives
had enhanced growth in the rabbits. Kritas et al. (2008) had previously concluded that supplementing
rabbit diets with probiotics did not only lead to enhanced growth, but did so by successfully eliminating
harmful gut flora thereby promoting the immune system. The significant increase in the final live weight
of rabbits administered probiotic supplemented diet under this work compared to control corroborated
the observations of Bhatt et al. (2017), who gave diets supplemented with lactobacillus acidophilus and
lactococcus lactic to weaner rabbits and reported significant improvement in final body weight of the
rabbits fed lactobacillus acidophilus compared to control. Also, in the work of Abdul-Aziz et al. (2015),
supplementing rabbit diets with L. acidophilus, ZAD® enzyme and combination of the two additives led
to higher growth in rabbits placed on the treated treatments compared to control.
In disagreement to the obtained result under this trial was the observation of Rabie et al. (2011)
who documented that feeding probiotics (Avian Plus)-supplemented diet to rabbits led to no significant
difference in final live body weight of the animals. The differences observed in final body weight of
rabbits fed with supplemented diets from different researchers might not be unconnected to different
stages of the animals used, efficacy of the feed additives and different protocols followed in carrying out
the research.
506
The significantly decreased feed consumption observed in the treatments administered with treated
diets compared to control under this investigation corroborates the report of Hajati et al. (2009) when
broiler chicken were served with diets supplemented with multi-enzyme (Endo-feed-W) and observed
significant decrease in feed intake from 29-44 days of age for the enzyme supplemented group. The
decrease in feed consumption due to diet supplementation with feed additives might not be unconnected
with the fact that rabbits were able to derive their nutritional requirements from lesser quantity of feed
compared to control probably due to enhanced digestibility that had taken place in them. The significant
decrease in dry matter intake observed in rabbits served diets supplemented with feed additives compared
to control under this trial was in support of the observation of Abdul-Aziz et al. (2014), who fed rabbits
with diets supplemented with Lactobacillus acidophilus (LAC), exogenous enzyme (ZAD), and their
combination (LAC+ZAD) and observed that dry matter intake significantly reduced in rabbits served
supplemented diets in comparison to control.
A significant improvement observed in daily body weight gain of rabbits given diets treated with feed
additives under this study was in agreement with the observation of Sherif (2018) who supplemented
rabbits’ diets with enzymes, organic acids and probiotics with the reports that supplementation gave
rise to significantly improved daily weight gain and FCR in rabbits. The results were also in tandem
with the observation of El-Badawi et al. (2017), who administered diets fortified with Bacillus subtilis,
Saccharomyces cerevisiae and their mixture to rabbits and obtained significant increase in average
daily gain and better FCR in rabbits offered diets supplemented with feed additives in comparison to
control. Bahtt et al. (2017) equally observed improvement in feed conversion ratio and average total
weight gain in rabbits served feed additives treated diets compared to control. The significant increase
in average final weight, average daily gain and better FCR values observed in the rabbits administered
feed additives treated diets in this study had most likely demonstrated that the feed additives under
use promoted growth performance of the rabbits probably because of the greater nutrient digestibility
that had taken place in those groups. Daily weight gain of 14.81- 18.72g per rabbit per day observed
in this study were higher than 13.37-14.75g obtained by Ewuola et al. (2011) when dietary prebiotics,
probiotics and symbiotics were fed to rabbits; but lower than 23.45-30.33g obtained by Onu and Oboke
(2010) in rabbits administered diets treated with enzyme and probiotics.
Carcass characteristics in growing rabbits offered diets supplemented with feed additives
Both live and dressed weights in this trial came up to be significantly greater in rabbits served
treated diets with reference to control. It was equally reported in Abdel-Aziz et al. (2014) that dressed
weights were higher in rabbits offered diets treated with Lactobacillus acidophilus and exogenous
enzyme (ZAD) compared to control. This improvement in carcass yields could be as a result of higher
nutrient absorption that was metabolically converted to flesh in rabbits offered fortified diets. Under
this study, feed additives supplementation was however observed not to have any significant effect on
relative weights of various carcass characteristics examined. Similar effects of prebiotics, probiotics and
symbiotics on carcass characteristics was documented by Ewuola et al. (2011), but with little deviation
because they observed significantly lower weight in right arms of rabbits served prebiotic-supplemented
diet compared to those fed diet supplemented with probiotic. Also corroborating this result is the reports
of Bhatt et al. (2017) who documented statistically similar weight in head and skin of rabbits fed diets
supplemented with Lactobacillus acidophilus and Lactococcus lactis.
Rabbits in all dietary treatments had similar dressing percentage. This result equally corroborates the
reports of Bhatt et al. (2017). The values observed for dressing percentage of the rabbits in this study
was higher than the range of 52.2-53.47% documented by Rabie et al. (2011). The values were however
similar to the range of 58.7-60.7% obtained by Sherif (2018) from the growing rabbits administered diets
fortified with enzymes, organic acids, probiotics and their combination; but lower than the ranges of
61.84-62.49% and 71.79-73.46% reported by Abaza and Omara (2011), and El-Sagheer and Hassanein
(2014).
507
Conclusion and Recommendations

 Supplementation of corn cob-based diet with feed additives (probiotic, cellulase, and probiotic +
cellulase) enhanced growth performance in growing rabbits with best economic efficiency in the
group fed probiotic-supplemented diet
 Supplementing rabbit diets with feed additives (probiotic, cellulase, and probiotic + cellulase)
improved live and carcass dressed weight of growing rabbits
 Better utilization of corn cob in growing rabbits’ diet was achieved by supplementing the diets
with feed additives (probiotic, cellulase, and probiotic + cellulase)
 Some other feed additives should also be looked into and see how they can be effectively used to
increase the utilization of corn cob in growing rabbit diets
References
Abaza, I. M. and Omara, M. E. 2011. Effect of dietary corn cobs and enzymes supplementation on growing rabbit
performance. Journal of Products and Development, 16(3): 507-527.
Abdel-Aziz, N. A., El-Adawy, M. M., Mariezcurrena-Berasain, M. A., Salem, A. Z. M., Olivares-Pérez, J., Kholif,
A. E. and Borhami, B. E. 2015. Effects of exogenous enzymes, Lactobacillus acidophilus or their combina-
tion on feed performance response and carcass characteristics of rabbits fed sugarcane bagasse. Journal of
Integrative Agriculture, 14(3): 544-549.
Abdel-Aziz, N. A., El-Adawy, M. M., Salem, A. Z. M., Cerrillo-Soto, M. A., Camacho, L. M.
and Borhami, B. E. 2014. Effects of exogenous enzymes, Lactobacillus acidophilus or their combination on feed
intake, digestibility and performance of rabbits fed sugarcane bagasse. Animal Nutrition and Feed Techno-
logy, 14: 137-145.
Bhatt, R. S., Agrawal, A. R. and Sahoo, A. 2017. Effect of probiotic supplementation on growth performance,
nutrient utilization and carcass characteristics of growing Chinchilla rabbits. Journal of Applied Animal
Research, 45(1): 304-309.
El-Badawi, A. Y., Helal1, F. I. S., Yacout, M. H. M., Hassan, A. A., El-Naggar, S. and Elsabaawy. E. H. 2017.
Growthperformance of male NZW rabbits fed diets supplemented with beneficial bacteria or live yeast.
Agricultural Engineering International: CIGR Journal, Special issue: 220–226.
El-Sagheer, M. and Hassanein, H. H. M. 2014. Effect of enzymes and probiotic mixture supplementation to the
diet on performance and carcass criteria of growing females of three rabbit strains. Egyptian Poultry
Science Journal, 34(I): 273- 288.
Ewuola, E. O., Amadi, C. U. and Imam, T. K. 2011. Performance evaluation and nutrient digestibility of rabbits fed
dietary prebiotics, probiotics and symbiotics. International Journal of Applied Agricultural and Apicultural
Research. 7 (1): 107-117.
Hajati, H., Rezaei, M. and Sayyahzadeh, H. 2009. The Effects of Enzyme Supplementation on Performance,
Carcass Characteristics and Some Blood Parameters of Broilers Fed on Corn-Soybean Meal-Wheat Diets.
International Journal of Poultry Science, 8(12): 1199-1205.
Kritas, S. K., Petridou, E. I., Fortomaris, P. E., Tzika, G. and Arsenos, K. G. 2008. The effect of probiotics on
microbiology, health and performance of fattening rabbits. Asian Australasian Journal of Animal Science,
21: 1312–1317.
Onu, P. N. and Oboke, S. A. 2010. Evaluation of enzyme and probiotic supplementation of maize processing
waste-based diets on performance and nutrient utilisation of weaner rabbits. Indian Journal of Animal Re-
sources, 44(2): 87 – 93.
508
Rabie, M. H., Sherif, K. E., Hussein, M. A. A. and El-Desouqi, A. R. F. 2011. Growth performance of rabbits as
affected by dietary fibre level and probiotic addition during the postweaning period. Journal of Animal and
Poultry Production, 2(6): 185-199.
Sherif, S. K. 2018. Effect of dietary additives on growth performance, carcass traits and some blood constituents
of rabbits. Journal of Agricultural Science, 10(1):139-151.
Statistical Analysis System (SAS) 2003. SAS/STAT. Guide for Personal Computers, Version 6, pp. 697-978. SAS
Institute, Cary, NC.
509
AN ANALYSIS OF MAHATMA GANDHI NATIONAL

RURAL EMPLOYMENT GUARANTEE ACT (MGNREGA)
G.BALAJI1 and Dr. M. Kavaskar2

1.
PG scholar 2. Associate professor,
Department of Agriculture Extension, Faculty of Agriculture , Annamalai University, Tamil Nadu, India.
Abstract
In India has a second largest population in the world. India has 29 states and 8 union territories. The
states and union territories are further subdivided into 780 districts where around 69% live in rural areas.
Majority of the people in India are living in rural areas which are dependent on agriculture and other allied
activities related. The share of agriculture and allied sectors in Gross Domestic Product (GDP) drops
over the last few decades and stand points is 14%. In response to the growing poverty and unemployment
in rural areas, Government of India passed the Mahatma Gandhi National Rural Employment Guarantee
Act (MGNREGA) on 7th September 2005 for the improvement of livelihood security of the households
in rural areas of the country by providing at least one hundred days of guaranteed wage employment.
Mahatma Gandhi National Rural Employment Guarantee Act (MNREGA) scheme was launched in
200 particular districts in India in 2006-07 and it was expanded to additional 130 districts during 2007-
08. This scheme assurance employment for the poor rural citizen to make their employment security.
Mahatma Gandhi National Rural Employment Guarantee Act (MNREGS) scheme plays an vital role in
improving living standard and economic status of poor peoples in rural areas. Mahatma Gandhi National
Rural Employment Guarantee Act (MNREGS) scheme sponsors various schemes which helping rural
people who are all in below the poverty line . This scheme has both advantages and disadvantages but it
also play an important role in improving economic status of our nation.
Objectives of MGNREGA
• To Providing 100 days of wage employment for the people in rural areas.
• For Creating productive assets.
• Reducing urban migration.
• Empowering rural women and people from poor background through the provision of a right-
based law.
• To create strong social secure & safety net for the vulnerable groups by providing employment
source, when other alternative are inadequate.
VISION
Fulfilment of the objectives of MGNREG that leads to the strengthening the livelihood and living
standard of rural households by
510
a) Augmenting employment opportunities by providing employment

up to 100 days.
b) Regeneration of natural resource base and creation of durable assets.
c) Strengthening the Rights based framework of development.
STRATEGIC FRAMEWORK
a) Build Capacity of Management Systems for most effective delivery.
b) Facilitate development of workers capabilities to exercise their Rights.
COVERAGE
• First phase it covers 200 districts – 6th February 2006.
• Second phase it covers 130 districts additionally – (2007-2008).
• Now 708 districts are covered – 2022.
WORKING MECHANISM
• Jobs cards are provided to every household registered under MGNREGA within 15 days from the
date of receipt of application.
• After verification gram panchayat will issues job card.
• The job card will bear the photograph of all adult members of the household who are all willing
to work under MGNREGA and is free of cost.
• 50 percent of works will be allotted to gram panchayats for execution.
• The works are allocated and proposed by the village community and that was no altered by anyone.
• The work shall be provided within 5kms jurisdiction from the village and the job seekers shall be
given 10% of the minimum wages as additional amount.
• Employment will be given within 15 days of application for work.
• The payment was provided through bank accounts.
Funding
• State government has to pay 25% of minimum wage for the 1st 30 days as compensatory daily
unemployment allowance on failure to provide employment for the failure for the families
demanding the works under MGNREG Act, and half of the wage for remaining period of the
year, if there was need.
• The central government provides 100 percent wage cost of unskilled manual labor and 75 percent
of the material cost including the wages of skilled and semi-skilled workers.
Permissible works
• Main water conservation.
• Drought prevention (including Farmville farm and forestations).
• Horrible Flood Protection.
• Land Development.
• Rural connectivity.
511
Salient features
• Equal payment for both men and women.
• Wages has to be done weekly basis.
• 1/3 beneficiaries should be women.
• No machineries and contractors are allowed.
• Social Audit is to be done by gram sabha and it is a must for all the works implemented under
NREGA.
• Facilities such as drinking water shade and emergency health care have to be provided.
• 60:40 wage and material ratio have to be maintained for all works undertaken under NREGA.
Problems in working of MNREGA

1. Primary aids not available at times.
2. Unavailability of crèche.
3. The MNREGA provides less wages than market wages.
4. Nobody is provides information related to MNREGA.
5. Unavailability of shade during the work at site or working place.
6. In MNREGA the work is not available timely.
7. The goods of respondents/labour are not safe at working hour.
II. Suggestions to improve the working of MNREGA
1. Information should provide to respondent in timely.
2. The work should available when are need it.
3. Our goods and equipment should be protected.
4. Primary aids should be available.
5. Wages of MNREGA should equal to market.
6. Hundred days of work should available.
Conclusion
The MNREGA programme has enabled the rural household to increase their purchasing power, lead
a quality and heathy life with all the basic facilities and provide education to their children and several
other benefits. The MNREGA has enabled the rural household by the additional income to go an extra
mile and spend for a better quality of life. Generally when the income increases it has a huge impact on
the expenditure of the family. Thus, the MNREGA programme has definitely brought about development
in the rural household and it has enabled them to access many facilities and enhance the quality of the
life, but this development is limited, MNREGA has not developed the rural households completely and
it is not possible for MNREGA individually to develop the rural household completely. This complete
development can only happen when the central and state governments introduce policies and initiatives
which will cause growth and development of the rural household.
512
AN ASSESSMENT OF THE SOCIAL PENSION

PROGRAM IMPLEMENTATION FOR INDIGENT SENIOR
CITIZENS OF PUERTO PRINCESA CITY, PHILIPPINES
TOWARDS PROGRAM ENHANCEMENT
Lordessa Fe Rivera Gilera

Master in Public Administration
Polytechnic University of the Philippines
ABSTRACT
Social Pension Program for Indigent Senior Citizens is a government assistance for Indigent Senior
Citizens in the Philippines as stipulated under Republic Act 9994 also known as Expanded Senior
Citizens Act of 2010. This program started in 2011 and provided a Php 500.00 monthly stipend to
augment the daily subsistence and other medical needs of senior citizen who is frail, sickly or with
disability; without pension, permanent source of income, compensation and financial assistance from
his/her relatives to support his/her basic needs. After nine (9) years of implementation, the goal and
objectives of the program are expected to be achieved however, Department of Social Welfare and
Development have not conducted assessment and comprehensive research to date.
This study utilized the mixed method research. The mixed method research provides rigorous approach
to answering questions that it compares quantitative and qualitative data. Major findings showed that the
Social Pension program beneficiaries’ assessment is “high level” in the areas of awareness level, level of
satisfaction, implementation, facilitating and hindering factors. On the other hand, significant changes
experienced is assessed as “low level”.
This study also revealed the Key-Informants’ assessment which pointed out the major changes in
the operational guidelines such as qualification and validation of potential beneficiaries and payment
scheme greatly affects the program implementation. The result also identified the good practices of the
local government unit and encouraged to come up with more innovative practices to address the gaps in
the Social Pension implementation.
The reinforcement of regular monitoring of the program implementation would help assess the
effectivity and efficiency of the policies and strategies being used in the delivery of programs and
services.
Keywords: social pension program, government assistance, stipend, indigent senior citizens, key-
informant persons
513
ABSORPTIVE CAPACITY OF COURT

STENOGRAPHERS WITH THE REIMPLEMENTED
CONTINUOUS TRIAL SYSTEM IN THE CITY OF
MAKATI: BASIS FOR A MORE RESPONSIVE SUPPORT
Jeffrey Cortez Ovilla

House of Representatives, Quezon City, Philippines
ABSTRACT
Continuous Trial System’s reimplementation in the Judiciary is seen to be the game changer for our
Philippine criminal justice system as part of its reformation. However, the rebirth of Continuous Trial
System also comes with pressing problems and challenges for the employees behind its execution, most
especially for the “Human Recorders of the Judiciary”, the court stenographers. The identification of the
problems brought about by the shift from piecemeal trial to continuous trial in the course of work of the
court stenographers will be the basis for assessing the level of absorptive capacity of these employees
on how well they cope with their existing situations in their workplace.
This study utilized the descriptive method research. As widely accepted, the descriptive method of
research is a fact-finding study that involves adequate and accurate interpretation of findings. Major
findings of this research showed that court stenographers in the Makati City trial courts often have work-
life balance, health-related work hazards, and adequacy of office supplies. In addition, the working
accommodation of the respondents is always in good condition. However, there are only seldom training
and development being offered to the court stenographers. Oftentimes, the number of court stenographers
is sufficient. The respondents often transcribe their stenographic notes on time. On the other hand, the
rewards and recognitions the court stenographers are getting is seldom. As a result, many problems were
cited by the respondents in their present situations.
This study also revealed that the Potential Absorptive Capacity of the court stenographers in Makati City
trial courts is very high since the knowledge acquisition and assimilation capabilities of the respondents
on their existing situations in their workplace is very high. The results also showed that the Realized
Absorptive Capacity of the court stenographers is high because the respondents’ transformation and
exploitation capacities are high. In other words, court stenographers have a very high potential probability
to absorb new knowledge, method, or system, but are then find it a little hard to actually apply it.
The development of a more responsive personnel support for the court stenographers would help
them adapt with the change and lessen the problems they are currently experiencing since Continuous
Trial System was reimplemented.
Keywords: continuous trial system, piecemeal trial, absorptive capacity, organizational change,
organizational adaptation, court stenographers
514

THE COMPREHENSIVE ENVIRONMENTAL AND
SANITATION CODE IN THE MUNICIPALITY OF
ROSARIO, CAVITE: TOWARDS BETTER COMPLIANCE
Ella Mae A. Honrada

Philippines
One of the most common problems of Local Government Units (LGU) in developing nations that
aggressively pursue economic stability, like the Philippines, is the significant generation of waste that
contributes to environmental degradation and global climate change. Rosario, a municipality of Cavite
is one of the many municipalities undergoing rapid urbanizations leading to a high generation of waste.
The purpose of this study is to assess the implementation of the Municipal Ordinance No. 242 or the
Comprehensive Environmental and Sanitation Code in the Municipality of Rosario, Province of Cavite,
towards better compliance of all stakeholders on proper Solid Waste Management in accordance to
a landmark legislation, Republic Act No. 9003 or the Ecological Solid Waste Management Act of
2001. The study utilized Quantitative Method to gather numerical data to understand the extent of
implementation of the ordinance in three (3) different set (implementers, household, and small-scale
business) of respondents. Interviews were also conducted to the Municipal Environment and Natural
Resources Office (MENRO) and the Municipal Solid Waste Management Board (MSWMB) Department
Heads and Staff, in terms of local ordinance implementation and current status of waste management
generation and treatment. Major findings of this research showed that the overall policy compliance of
the Municipality of Rosario, Cavite towards the implementation of the Comprehensive Environmental
and Sanitation Code in terms of the accountability indicators descended to a low response of agreement
among respondents. In addition, data showed that there is statistically significant difference on the level of
responses from the MENRO and MSWMB, and household and small-scale business groups. The findings
of the study indicated an opportunity to develop a more strengthened accountability commitments and
monitoring schemes towards better compliance to improve the delivery of services and a streamlined
decision-making process. The study also suggests that the municipality conduct community interviews
and impact assessments, invest in involving all stakeholders in project design, increase local ownership
of projects and sense of responsibility on environmental and sanitation practices, like sorting, recycling,
re-using, and pollution control, and finally, fund these recommendations. Participating in project
management increases everyone’s accountability to the community.
Keywords: environmental and sanitation code, municipal solid waste management, local government
accountability, policy implementation towards better compliance, public participation
515

TRANSITION ASSISTANCE PROGRAM OF THE
PHILIPPINE AIR FORCE TOWARDS PROGRAM
ENHANCEMENT
Ivey Anne Ello Muncada

Master in Public Administration
Polytechnic University of the Philippines
ABSTRACT
The purpose of this study is to assess how the Philippine Air Force (PAF) implements the Transition
Assistance Program (TAP) in terms of the compliance or deviation level of the organization, the
helpfulness of the program when it comes to the coping ability to transition of the beneficiaries and the
challenges encountered by both program beneficiaries and implementers. The results of the assessment
will be the basis for proposing enhancement measures for the program.
This study utilized the mixed methods of research. The researcher has employed two sets of survey
questionnaires - one for the TAP beneficiaries and one for the program implementers. Both questionnaires
contained close-ended and open-ended questions and were conveyed via phone, email and Facebook
messenger.
The findings of this study showed that most of the beneficiaries of TAP are married male who
chose to retire optionally from service at the rank of Master Sergeant (MSg) at their 40s to 50s. The
thriving characteristics of respondent’s socio-demographics gives them high level of confidence and
positively affect the beneficiaries’ coping ability to transition brought by their retirement. Assessment
of compliance level of program implementers in terms of policies, program processes and transition
services is very high though there are some challenges and there’s much more can be done to improve
the program’ s implementation. The implementers comply and implement the program in a way that
will be suitable in the needs and capacity of their offices/units. Assessment of the beneficiaries’ coping
ability with transition brought by retirement through the help of Transition Assistance Program is very
high. With retirement being an anticipated event for military personnel, beneficiaries’ positive outlook
in life and support primarily from family and the organization, TAP boosted coping ability to transition
and helped its beneficiaries to take actions and device a plan for their retirement. Adding new provisions
to policies at the level of AFP and maximizing the provisions of the existing policies at the level of PAF
would result to an enhanced transition assistance program.
Keywords: retirement planning, military retirement, transition assistance program, retirement
benefits, coping ability to transition, military personnel
516
METADISCOURSE ANALYSIS ON OPINION COLUMNS
Sunshine C. Angcos, MALit

University of Mindanao Tagum College, Department of Arts, Sciences, and Education,
Tagum City, Davao del Norte, Philippines
ORCID Code: 0000-0002-9596-726X
ABSTRACT
This study entitled Metadiscourse Analysis on Opinion Columns aims to determine and analyze the
metadiscourse markers found in the opinion columns of Conrado de Quiros.
This study employed descriptive method since the researcher analyzed and described the metadiscourse
markers found in the fifteen (15) opinion columns of Conrado de Quiros. The corpora were analyzed
based on the Metadiscourse Typology of Hyland (2005).
Based on the analyses, interactive and interactional metadiscourse markers were present in the
opinion columns of Conrado de Quiros and the student writers. The findings further revealed that
metadiscourse markers in the opinion columns of Conrado de Quiros function to guide the readers in the
text by organizing arguments, ideas, and information and include readers to the discourse by displaying
authorial presence in the opinion columns.
Based on the findings, the researcher recommends the following: a.) English 2 teachers need to
make students aware of the fact that metadiscourse markers can affect writing skills so that students
may develop effective and appropriate writing techniques; b.) There must be experts in the field of
metadiscourse in Universities and Colleges to continuously guide students of how to use it in both
written and spoken discourse; c.) Future language researchers may conduct a study on metadiscourse in
different genres of written discourse.
Keywords: Metadiscourse, Conrado de Quiros, Opinion Columns, Writing
517
THE QUALITY OF EDUCATION IN PUNJAB

EDUCATION FOUNDATION FINANCIALLY ASSISTED
SCHOOLS OF DISTRICT BAHAWALPUR.
Tariq Raza
Ph.D. Scholar
The Islamia University Bahawalpur
Dr. Nasreen Akhtar

Professor/ Chairperson Department of Special Education
The Islamia University Bahawalpur
Abstract
Punjab Education Foundation (PEF) provides financial assistance to the affiliated schools under
public-private partnership programs like FAS, EVS, NSP, and PSSP for free education to the students
all over the Punjab province. Foundation Assisted Schools (FAS) program is the major contributor to
district Bahawalpur’s education sector. This study aims to evaluate the quality of education in Punjab
Education Foundation-affiliated schools under the FAS program of district Bahawalpur. Since the quality
of education is a comprehensive term, this study focuses on the following aspects of quality related to
education, i.e., infrastructural facilities, Principals, and teachers’ competencies. All PEF schools under
FAS mode (i.e.,344) in district Bahawalpur constituted the population of the study. The sample size of
the study was 150 principals and 450 teachers. The data collection tools were questionnaires for teachers
and principals, an observation scale for the availability of facilities, and the 18th Quality Assurance Test
(QAT) result analysis to measure students’ academic achievements. Data of the study was analyzed by
applying frequency, percentage, means score, t-test, and One Away ANOVA statistical tests through
SPSS. The results indicated that infrastructural facilities like classrooms, management offices, staff
rooms, science labs, etc., were present in all FAS schools, while playgrounds were unavailable in
most schools. The observation scale also indicated that secondary schools were better than primary
and elementary schools. The Majority of the principals and teachers were well qualified. The 18th
QAT results of district Bahawalpur indicated that out of 344 FAS schools, 87.8 % were passed, which
shows high achievement in the academic field. It was recommended that teachers of PEF schools should
be trained extensively, and Libraries should be updated with new books. For the construction of new
buildings, labs, and other facilities, PEF should provide loans to school management. Most importantly,
PEF should take steps for the betterment of teachers and provide a service structure for teachers.
518
DISTRACTION DUE TO MOBILE PHONE USAGE BY

THE STUDENTS IN-SIDE CLASSROOM AT COLLEGE
LEVEL OF DISTRICT BAHAWALPUR
Tariq Raza
Ph.D. Scholar
The Islamia University Bahawalpur Punjab Pakistan
Dr. Nasreen Akhtar

Professor/ Chairperson Department of Special Education
The Islamia University Bahawalpur Punjab Pakistan
Dr. Khawaja Imtiazullah

Ph.D. M.Ed. (Science Education).
Hazara University Mansehra KPK Pakistan.
Abstract
Over six billion people use the mobile phone now. Devices like smartphones, smartwatches, and
tablets are used by students studying at school, college, and university levels. This research aimed to find
the level of distraction due to using mobile phones in classrooms. All 23 Govt. and 46 private college
teachers were the populations of the study. This study was conducted on teachers of various colleges in
district Bahawalpur. The questionnaire was given to the 35 teachers serving in the government and private
sector. The respondent conveyed a strong and unanimous perception that smartphones are responsible for
classroom distraction during teaching and learning. Also, this technological intervention is responsible
for creating a disturbance in the class by interrupting the teaching-learning process. Unanimously, it is
established that mobile phones make sense of concern among teachers and students as their use during
class hours may cause a deficiency in class work quality. The teachers’ response clarifies that mobile
phone users’ concentration power in their work is badly compromised. Most teachers suggested that
mobile use during class hours must be prohibited and the management must impose some sort of check
and balance for a good learning environment.
Keywords- Mobile phones, Classroom Distraction, Teaching
519
DUE TOMORROW, DO TOMORROW: A

CORRELATIONAL STUDY ON ACADEMIC
PROCRASTINATION & ACADEMIC PERFORMANCE
AMONG SENIOR HIGH SCHOOL STUDENTS OF
UNIVERSITY OF MINDANAO TAGUM COLLEGE
Jesus Emmanuel M. Saclot

University of Mindanao Tagum College, Bachelor of Science in Psychology, Department of Arts & Sciences Education,
Tagum City, Philippines.
ABSTRACT
Procrastination is a common and prevalent phenomenon among students in the academe community.
It is defined as the action of purposefully delaying any task or activity, affects the student. This research
study employed a quantitative non-experimental research design using descriptive and correlational
techniques, which primarily sought to determine the relatiosnship between academic procrastination and
academic performance among the 282 senior high school students of University of Mindanao Tagum
College, selected through random sampling technique. Using SPSS program in analyzing the data,
result revealed that there is a significant relationship between academic procrastination and academic
performance with an r-value of 0.800 and p-value of <.001. The results were discussed along with
practical implications, limitations of the study, and future directions.
Keywords: procrastination, academic performance, senior high school, correlational
520
ASSESSMENT OF THE INTERNAL CONTROL SYSTEM

(ICS) AT THE PROPERTY MANAGEMENT SECTION
OF THE DEPARTMENT OF JUSTICE: SOURCE OF ICS
STANDARDIZED GUIDE FOR EVALUATION
Anneliese B. Claravall
Polytechnic University of the Philippines, Public Administration, Manila, Philippines.
ABSTRACT
This study assessed the internal control system (ICS) at the Property Management Section of the
Department of Justice. Specifically, it determined the extent of implementation of the internal control
system, the problems encountered by the implementing office in carrying out their mandates as employees
of the Department of Justice, the solution offered by the respondents to the problems cited.
The research utilized the descriptive Method of research and a researcher-generated survey
questionnaire in gathering data. It employed such statistical tool frequency and percentage distribution
and weighted mean in the analysis and interpretation of the result of the study.
Generally, the respondents agreed that the employees carried out their functions according to their
mandates to ease transaction flow in their office. It was found that ICS had a significant relationship
with the agency performance. Based on the research findings it can be concluded that a weak internal
control leads to waste and misuse of government resources and non-accomplishment of objectives. The
findings of the study suggested that the department should establish a Property Management Manual.
The presence of an operating manual has the following benefits/advantages among others: (a) There
will be a clear-cut policies and procedures on how the policies as embodied in the COA Manual can
be effectively and efficiently carried out in the Department of Justice; (b) It will help in the uniform
application of laws, rules, and regulations; (c) Present and future employees being the user of the manual
will have a ready reference in the performance of their functions.
Keywords: Internal Control System, Internal Control Standards, Property Management.
521
ARTIFICIAL INTELLIGENCE IN OPHTHALMOLOGY: A

SCOPING REVIEW
Jared Robinson1,Indrajit Banerjee2

1
Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Belle Rive, Mauritius. Seewoosagur Ramgoolam Medical College,
Department of Pharmacology, Belle Rive, Mauritius.
ABSTRACT
Background: The world has entered the era of artificial intelligence and machine learning, where
the capabilities of technology have been extrapolated beyond our human capabilities.[1] Numerous
fields are taking advantage of this technology. In medical science, the field of ophthalmology has great
scope and potential for AI with its greatest aptitude being applicable in the screening and diagnosis of
a myriad of retinopathic conditions.[2,3] The use of such technology may improve patient compliance
and treatment with various pathological conditions being identified early on in their pathogenesis.[4,5]
Purpose: This study aims to find the relevant applications and challenges facing the use of artificial
intelligence in the field of ophthalmology.
Methodology: An extensive review of literature was done on the following databases: Google scholar,
Trip database, EMBASE, PubMed, PubMed Central in order to collate the latest data available on artificial
intelligence in the field of ophthalmology. A combination of keywords was used “Ophthalmology” OR
“Artificial intelligence” OR “Screening” OR “Retina” OR “Machine learning” for data extraction.
Findings: The use of artificial intelligence in the diagnosis and staging of common ophthalmologic
conditions such as diabetic retinopathy (DR), age related macular (ARMD), anterior segment diseases,
glaucomatous diseases and retinopathy of prematurity where fathoms of photographic and optical rich
data is available as a reference point to sustain machine learning is viable. The models have outperformed
skilled experts in the diagnosis and staging of these common retinopathies. The challenges facing AI in
Ophthalmology is the application, standardization and image quality of various diagnostic modalities
for the most accurate AI diagnosis.
Conclusion: It is clear that AI will play an invaluable role in the field of ophthalmology, however
numerous challenges in the standardization of parameters will need to be overcome before AI can be
universally implemented.
Keywords: Ophthalmology, Artificial intelligence, Retina, Machine Learning
References:
Miailhe, N., & Hodes, C. (2017). The third age of artificial intelligence. Field Actions Science Reports. The journal
of field actions, (Special Issue 17), 6-11
Du, X. L., Li, W. B., & Hu, B. J. (2018). Application of artificial intelligence in ophthalmology. International
journal of ophthalmology, 11(9), 1555–1561. https://doi.org/10.18240/ijo.2018.09.21
522
Ting, D. S. W., Pasquale, L. R., Peng, L., Campbell, J. P., Lee, A. Y., Raman, R., ... & Wong, T. Y. (2019). Artificial
intelligence and deep learning in ophthalmology. British Journal of Ophthalmology, 103(2), 167-175.
Li, J. P. O., Liu, H., Ting, D. S., Jeon, S., Chan, R. P., Kim, J. E., ... & Ting, D. S. (2021). Digital technology, te-
le-medicine and artificial intelligence in ophthalmology: A global perspective. Progress in retinal and eye
research, 82, 100900.
Benet, D., & Pellicer-Valero, O. J. (2022). Artificial intelligence: the unstoppable revolution in ophthalmo-
logy. Survey of Ophthalmology, 67(1), 252-270.
523
GENDER AND DEVELOPMENT (GAD) INITIATIVES OF

THE CONSTRUCTION INDUSTRY AUTHORITY OF THE
PHILIPPINES (CIAP): AN ASSESSMENT
Nerlie Jean P. Sakay

Philippines
Historically, there had been several movements and initiatives promoting and advocating gender
equality and women empowerment in society. United Nation’s Sustainable Development Goal 5
seeks to attain gender equality by eradicating discrimination and violence in all its forms, as well
as any harmful practices against women and girls in the public and private domains. The Philippine
construction industry is in the limelight due to the Build Build Build Program, a comprehensive plan
of the government to ramp up infrastructure development and spending to help boost the economy.
Statistics showed a big gap among men and women employed in the industry. The industry mostly
employs men from construction laborers, project managers and executives. The government agency
mandated to promote and regulate the industry is the Construction Industry Authority of the Philippines
(CIAP). In compliance to Republic Act (RA) No. 9710 or the Magna Carta of Women Act of 2009, all
government agencies, including CIAP are mandated to develop and implement plans and allocate 5%
of their total annual budget to gender and development (GAD) programs, activities and projects (PAPs).
The purpose of this study is to assess the GAD initiatives of CIAP towards a strong GAD-centered
programming. The tool, enhanced Gender Mainstreaming and Evaluation Framework (eGMEF), was
used to assess the level of CIAP’s GAD mainstreaming in terms of different facets (policy, people,
enabling mechanism, and PAPs). The study utilized Qualitative Method to assess the GAD Plan and
Budget (GPB) and GAD Accomplishment Report (GAD AR) of CIAP. Quantitative Method was used
to determine the respondents’ socio-demographic profiles and to assess the implementation of CIAP’s
GAD initiatives. An interview with the head of the agency, the GAD Focal Point System (GPFS), was
also conducted to determine the agency’s response to the identified gender mainstreaming issues. Data
showed that there are limited GAD PAPs even though CIAP had allocated more than 5% of their total
budget to GAD. This means that some initiatives in the GPB were not implemented. The level of gender
mainstreaming of CIAP for the year 2017 was determined to be at Level 2 (Installation of Strategic
Mechanisms). This level signifies that CIAP is beginning its transition to gender mainstreaming.
However, for the year 2018, it was found out that CIAP did not submit an approved GPB and GAD AR
to the oversight agency implementing RA 9710. This non-compliance resulted to CIAP receiving an
Audit Observation Memorandum from the Commission on Audit (COA). With this, the level of gender
mainstreaming of CIAP for 2018 cannot be determined due to absence of pertinent documents. The
study also revealed that the respondents are familiar with key GAD concepts but are not that aware of
CIAP’s initiatives on gender mainstreaming. Female respondents indicated that they are still prone and
vulnerable to harassment, discrimination, and intimidation in the workplace. Although CIAP has more
female employees, top management remains male-dominated. In addition, the study showed that CIAP
524
does not have high impact PAPs related to GAD, the GFPS lacks knowledge on GAD concepts and other
important technical knowledge, and there is no visible and active GAD champion in the agency. Strong
commitment through policy pronouncement, capacity building and awareness trainings, effective and
efficient resource mobilization, strengthening of the CIAP GFPS and GAD Technical Working Group
(TWG), and development of GAD PAPs through the use of gender analysis tools, among others, would
help CIAP towards a strong GAD-centered programing.
Keywords: gender and development, gender mainstreaming, gender equality, sustainable development
goals, gender analysis tool, evaluation framework, women empowerment, construction industry
525
A NOVEL METHOD TO IDENTIFY INFLUENTIAL

NODES IN A COMPLEX ASD: A NETWORK
THEORETICAL APPROACH
Naveen Kumar Singh1, and Saurabh Kumar Sharma1*

School of Computer and Systems Sciences, Jawaharlal Nehru University, New Delhi-110067, India.
1
Introduction
Autism spectrum disorder (ASD) is a multifactorial developmentally heterogeneous syndrome. ASD
is a neurodegenerative disease caused by differences in the brain. People with ASD often have problems
with social communication and interaction, and restricted or repetitive behaviours or interests.
Background: In this study, we try to find the high-impact core regulating processes and factors
involved in ASD’s protein–protein interaction network. We also explore various aspects related to
its stability and signal propagation. This study also explores influential genes from a vast number
of prominent hubs, which are firmly embedded from top to bottom of the network and serve as the
network’s backbone.
Method: Using gene interaction databases such as STRING and GeneMANIA, a principal ASD
network (ASDN) consisting of 981 experimentally verified genes was achieved. It was assortative in
nature with hierarchical, scale-free topology enriched in various gene ontology (GO) categories and
KEGG pathways.
Result: we found a number of communities at different levels of hierarchy in ASDN consisting of
20 “motif-localized hubs”, out of which, 7 were present at deepest level and hence were key regulators
(KRs) of ASD (ACTB, CTNNB1, GRIA1, GRIA2, GRIN2B, MAPK3 and NRXN1). In order to explore
aspects of network’s resilience, a knockout (of motif-localized hubs) experiment was carried out. It
changed the network’s topology from a hierarchal scale-free topology to scale-free, where independent
clusters exhibited greater control. Additionally, network experiments on interaction of druggable genome
and motif-localized hubs were carried out where ACTB, CTNNB1, GRIA1, GRIA2, GRIN2B, MAPK3
and NRXN1 were identified as hubs in the resultant network (RN). We finally concluded that stability
and resilience of ASDN highly relies on motif-localized hubs (especially those present at deeper levels),
making them important therapeutic intervention candidates. We have performed knockout experiment
and traced the network pathway, communities, and sub-communities of the network. These genes are
the backbone of the network. To validate the temporospatial expression of key genes in human central
nervous system (CNS), we searched the Human Brain Transcriptome (HBT) dataset. Further validate
the expression profiling of these key genes in publicly available brain data expression profile databases.
This study concluded with novel insights into the therapeutic mechanisms of curcumin which in the
future will ease the treatment of ASD with the clinical application of curcumin.
526
Conclusion: The study suggested a novel approach to pinpoint key genes in ASD networks. The
study can be applied to therapeutic and translational research on ASD. We can also pinpoint how
influential genes might diagnose ASD early. The identification of key disease genes/pathways within a
network theoretical framework also offers a new dimension to our understanding of the condition and
its management. Any networks created from patient datasets that have a hierarchical structure may use
this method.
Keywords: Complex Network, Influential nodes, Centrality Measures, ASDN
527
VOLUMETRIC ASSESSMENT OF BREAST DENSITY

USING MAGNETIC RESONANCE IMAGING; A
FEASIBILITY STUDY
Aalia Nazir
Institute of Physics, The Islamia University of Bahawalpur
Abstract
Purpose: This study aimed to quantify whether 3D MRI volumetric T1 and T2 sequences could be
used for quantification of density measures by establishing the most appropriate sequence, associated
errors and typical annual changes in a high risk patient cohort.
Methods: A breast tissue mimicking phantom of known volume was constructed to check the
reliability of MR imaging sequences. T1 and T2 weighted images were acquired on a 3.0 T MRI scanner
using a 7-channel breast coil. Ten healthy volunteers and 32 patients were scanned twice to assess intra-
observer reproducibility and scan-scan repeatability.
An Analysis was performed using Analyze 12.0 software using threshold measures to determine fat
and fibroglandular tissue volumes. Percentage density was calculated as a ratio of fibroglandular tissue
to total breast volume.
Results: T1 weighted images showed the best agreement with actual phantom volumes with 0.5%
error compared with 3.9% error associated with T2-weighted images.
Considering an annual follow up of high-risk patients, a good intra-class agreement (ICC) for
fibroglandular tissue volume (FTV) and Percentage density (PD) measurement were found to be 0.91
and 0.82 for T1-weighted study and 0.81 and 0.80 for T2-weighted study respectively.
Conclusion: This study demonstrates that the measurement error of fibroglandular tissue volume and
percentage density using T1 and T2-weighted MRI images are comparable with the measured average
annual changes in a high-risk patient cohort concluding T2-weighted sequence to be more appropriate
for detecting even the small changes in fibroglandular tissue volume.
Keywords: Magnetic resonance imaging, Breast density measurement, 3D MR imaging, Breast
MRI, Fibroglandular Tissue
528
DRUG UTILIZATION STUDY OF ANTIPSYCHOTIC

DRUGS: A HOSPITAL BASED SURVEY FROM A
TERTIARY CARE CENTRE
Indrajit Banerjee1,2, Indraneel Banerjee3, Srijana Koirala4, Jared Robinson5, Abhishek

Kashyap6, Poornasha Mohabeer7
*1Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Department of Pharmacology, Belle Rive, Mauritius.
2
Former Chief of Manipal Sanjeevani Clinic, Manipal College of Medical Sciences, Pokhara, Nepal 3Consultant Uro
oncologist and Robotic Surgeon, Apollo multispeciality Hospitals, Kolkata, West Bengal, India, 4Tribhuvan University, Nepal
5
Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Belle Rive, Mauritius. 6Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Belle
Rive, Mauritius 7Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Belle Rive, Mauritius
ABSTRACT
Background: Presently a large number of atypical antipsychotics accessible in the market and are
recommended as better option for treating schizophrenia than the typical antipsychotics. Information
regarding the utilization pattern of antipsychotic drugs is lacking in Nepalese population. By means of
this study one is expected to acquire an idea concerning clinician’s preference to the antipsychotic drugs
in actual clinical setup.
Purpose: The main objective of the study was to find the commonest antipsychotics prescribed in a
tertiary care centre among hospitalized patients in Western Nepal.
Methodology: A cross sectional observational study was carried out at Manipal Teaching Hospital,
Nepal. The diagnosis of schizophrenia was based on ICD-10 (Tenth revision). The main outcome
variable of the study was the most common antipsychotic drug prescribed. Z test, Chi square test and
logistic regression were used for analytical purpose.
Findings: Out of 210 cases of schizophrenia, most of the patients were less than 40 yrs. 78.6%, male
61.9%, unemployed 86.7% and having their monthly income less than NPR 10000 /month 80.5%. As
far as religion, 78.1% patients were the Hindus and ethnically schizophrenia was common among the
Dalit 26.2%. The study revealed that 46.2% of patients were students followed by 25.2% of housewives.
Olanzapine was the commonest antipsychotic drug to be prescribed 34.3%. It was observed that the
psychiatrists had a tendency of using antipsychotic drugs by trade names [OR 3.3 (1.407, 8.031)] in
male patients as compared to female patients.
Conclusion: According to the utilization pattern of antipsychotics, it is concluded that atypical
antipsychotics were used relatively more common than that of typical antipsychotics. Among the
atypical antipsychotic drugs, there is a trend of using Olanzapine during Schizophrenia as compared to
other atypical antipsychotic drugs in Nepal.
Keywords: Antipsychotic Agents; Drug Utilization; Nepal; Psychiatry; Pharmacology
529
References:
Banerjee, I., Roy, B., Sathian, B., Banerjee, I., Chakraborty, P. K., & Saha, A. (2013). Socio demographic profile
and utilization pattern of antipsychotic drugs among schizophrenic inpatients: a cross sectional study from
western region of Nepal. BMC psychiatry, 13, 96. https://doi.org/10.1186/1471-244X-13-96
Anozie, I. G., James, B. O., Omoaregba, J. O., Oriji, S. O., Erohubie, P. O., & Enebe, A. C. (2022). Correlates of
high-dose antipsychotic prescription amongst outpatients with Schizophrenia in a Nigerian Hospital. The
South African journal of psychiatry : SAJP : the journal of the Society of Psychiatrists of South Africa, 28,
1791. https://doi.org/10.4102/sajpsychiatry.v28i0.1791
Padhi, D., Shukla, P., & Chaudhury, S. (2021). Sociodemographic and clinical profile of cannabis-induced ps-
ychosis: A comparative study. Industrial psychiatry journal, 30(Suppl 1), S132–S139. https://doi.
org/10.4103/0972-6748.328804
Ayenew, W., Asmamaw, G., & Bitew, T. (2021). Antipsychotic Polypharmacy Among Patients With Schizophrenia
in Africa: A Systematic Review and Meta-Analysis. The international journal of neuropsychopharmaco-
logy, 24(12), 956–964. https://doi.org/10.1093/ijnp/pyab046
Sneider, B., Pristed, S. G., Correll, C. U., & Nielsen, J. (2015). Frequency and correlates of antipsychotic polyp-
harmacy among patients with schizophrenia in Denmark: A nation-wide pharmacoepidemiological study.
European neuropsychopharmacology : the journal of the European College of Neuropsychopharmacology,
25(10), 1669–1676. https://doi.org/10.1016/j.euroneuro.2015.04.027
530
STUDENTS ATTITUDE TOWARDS PLAGIARISM AT

UNIVERSITY LEVEL
Dr. Nasreen Akhtar

In The Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master Philosophy
Department of Education
The Islamia University of Bahawalpur
ABSTRACT
In the universities lot of students get admission in M.Phil and Ph.D but they do not complete their
degree in time due to the problem of plagiarism policy. In the research writing plagiarism is a main
issue that faced by the students. The main purpose of this study was to investigate the student’s attitude
towards plagiarism at university level. The objectives of the study were (i) Investigate awareness of
students regarding concept of plagiarism.(ii)Search out plagiarism practices of university students. (iii)
Search out reason behind plagiarism practices. All the students of M.Phil and Ph.D were the population
of the study. A convenient sampling technique was used for selection of sample. Total 260 students
were selected as a sample. One questionnaire for students was developed for the collection of data. Two
hundred and thirty questionnaires were returned back. Collected data were analyzed and tabulated by
using SPSS and interpreted in the light of objectives of the study .The main results obtained show that
the issue of plagiarism was not entirely clear to the students. Students M.Phil and Ph.D had the same
opinion in many topics such as the one regarding having clear information about what is allowed and not
allowed. These results were taken into account to consider the possibility that even though plagiarism
was a common issue at the level of M.Phil and Ph.D. The Study recommends thesis supervisors to
educate scholars offence of plagiarism and train them to work according to HEC policy honestly.
531
IS THE PHILIPPINE PUBLIC UTILITY VEHICLE (PUV)

MODERNIZATION PROGRAM FEASIBLE, PROFITABLE,
& SUSTAINABLE IN A RURAL SETTING? EVIDENCE
FROM FORECASTING SYSTEMS, SIMULATION
MODELS, AND SENSITIVITY ANALYSIS
Emmanuel A. Onsay1 Kevin C. Baltar2 Rolan Jon G. Bulao3 Jenievi S. Asia4 Jomar C.
Coruno5
1
Faculty of accountancy and economics, Partido Institute of Economics and College of Business and Management, Partido
State University, the Philippines & Master in Applied Economics Scholar, School of Economics, De La Salle University,
Manila, the Philippines
2
Faculty of economics, Partido Institute of Economics and College of Business and Management, Partido State University,
the Philippines
3
Faculty-director of economics, Partido Institute of Economics and College of Business and Management, Partido State
University, the Philippines
4
Faculty of Office Administration, College of Business and Management, Partido State University, the Philippines & Master
in Applied Economics Scholar, School of Economics, De La Salle University, Manila, the Philippines
5
Industry Accountant, Accounting Supervisor- General Ledger Kamal Osman Jamjoom Services Philippines Inc.
Abstract
A national government agency has issued several advisories and regulatory memos towards the
modernization of public transportation to guide operators in their transition to modern Jeepneys. This
study scrutinizes and examines the feasibility, profitability, and sustainability of the Public Utility Vehicle
(PUV) Modernization Program in the local setting of Partido district, Camarines Sur, the Philippines.
As a concrete step towards attaining economic, social, and environmental progress, the operators of
Jeepneys are compelled to organize a transportation cooperative. With the foregoing, Key informant
interviews and focus group discussions were conducted. Forecasting systems, capital budgeting analyses,
financial analyses, simulation models, and sensitivity analyses were facilitated. The overall viability of
the cooperative was evaluated. It has been found that the cooperative from its commencement, up to the
next three years is not too liquid, solvent, profitable, and growing. For every peso of liability, there is
an average of .67 assets to meet currently maturing obligations. Working capital to sustain the operation
ranges from PhP 545,781.26 to PhP-460,187.17. The cooperative has a scarce asset to be utilized for
operating activities. Regarding the ability to meet long-term maturing obligations, the organization is
solvent with a 1.25 to 1.89 solvency ratio. The leverages are favorable, and equity and debt financing
are efficiently utilized. The returns on revenue, sales, and equity are low but realistic. The cooperative’s
532
size and asset is growing at a rate of 34 to 36%. Various policy recommendations were proposed by
researchers to uplift performance and enhance sustainability.
Keywords: Jeepney, Modernization Program, Sustainability, Simulation Models and Sensitivity
Analysis, Philippines
533
AN ARCHETYPAL ANALYSIS OF SELECTED

GODDESSES IN THE GREEK PANTHEON
Alneza M. Bangasin MALit

University of Mindanao, Tagum College
Department of Arts and Sciences and Education Tagum City, Davao del Norte, Philippines
ORCID Code: 0000-0002-9360-9303
ABSTRACT
This study deals with the selected Goddesses from Greek Pantheon. The selected Goddesses are
analyzed according to the trope Women in Refrigerator. Descriptive qualitative analysis has been
employed in this study.
The following goddesses analyzed in this study are Medea, Medusa, Arethusa, Andromeda, Danaë,
Daphne, Eurydice, Antigone, Helen, and Cassandra. The aforementioned characters possess the trait
of a fridged woman archetype. These women have been, in one way, or another, killed, abused, and or
depowered to serve the character of a male protagonist thereby reducing their characters as a plot device
leaving no room for character development.
This study is beneficial to enthusiasts of literature specifically the following: students, educators,
and future researchers. This research will help readers to view female characters under the spotlight
of the archetype, Women in Refrigerator. The researcher suggests that authors be made aware of the
aforementioned trope so that they do not compose their characters in this manner.
Keywords: Archetypal Analysis, Greek Pantheon, Goddesses
534
TELEMEDICINE IN OPHTHALMOLOGY: A SCOPING

REVIEW
Jared Robinson1, Indrajit Banerjee2

1
Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Belle Rive, Mauritius. Seewoosagur Ramgoolam Medical College,
ABSTRACT
Background: The world has entered the technological era, whereby the capabilities of technology and
telecommunication have transformed the world into a “global village” where physical distance plays no
bounds in communication.[1] Numerous fields are taking advantage of telecommunication. In medical
science, the field of ophthalmology has taken great use of telemedicine in practice, with a large shift to
telemedicine occurring due to the global SARS-CoV-2 pandemic.[2,3] The use of such telemedicine is
well suited to and applicable in the field of Ophthalmology due to the image rich diagnostic approach to
various retinopathies and ophthalmologic conditions.[4,5]
Purpose: This study aims to find the relevant advantages and challenges facing the use of telemedicine
in the field of ophthalmology.
Methodology: An extensive review of literature was done on the following databases: Google scholar, Trip
database, EMBASE, PubMed, PubMed Central in order to collate the latest data available on telemedicine
in the field of ophthalmology. A combination of keywords was used “Ophthalmology” OR “Telemedicine”
OR “Screening” OR “Referral and Consultation” OR “Telecommunications” for data extraction.
Findings: The use of telemedicine in the diagnosis and management of ophthalmologic conditions is
invaluable and was proven so throughout the COVID-19 pandemic. The access to a consultation with an
expert in the field allows for earlier diagnosis and better management of conditions and in certain cases
may safeguard certain patients from permanent blindness. Telemedicine also helps improve health equity
in developing countries. The challenges facing telemedicine in Ophthalmology range from medicolegal
to training of medical personnel.
Conclusion: It is clear that telemedicine can and will play an invaluable role in the field of
ophthalmology and will help create health equity, however numerous challenges in personnel training,
acceptance and costly outlay requirements will need resolutions before the universal application thereof.
Keywords: Ophthalmology, Telemedicine, Referral and Consultation, Screening and
Telecommunications
References:
Clarke, M. A., Fruhling, A. L., Sitorius, M., Windle, T. A., Bernard, T. L., & Windle, J. R. (2020). Impact of Age
on Patients’ Communication and Technology Preferences in the Era of Meaningful Use: Mixed Methods
Study. Journal of medical Internet research, 22(6), e13470. https://doi.org/10.2196/13470
535
Saleem, S. M., Pasquale, L. R., Sidoti, P. A., & Tsai, J. C. (2020). Virtual ophthalmology: telemedicine in a CO-
VID-19 era. American journal of ophthalmology, 216, 237-242.
Sommer, A. C., & Blumenthal, E. Z. (2020). Telemedicine in ophthalmology in view of the emerging COVID-19
outbreak. Graefe’s Archive for Clinical and Experimental Ophthalmology, 258(11), 2341-2352.
Sharma, M., Jain, N., Ranganathan, S., Sharma, N., Honavar, S. G., Sharma, N., & Sachdev, M. S. (2020). Te-
le-ophthalmology: Need of the hour. Indian journal of ophthalmology, 68(7), 1328–1338. https://doi.
org/10.4103/ijo.IJO_1784_20
Mazzuca, D., Borselli, M., Gratteri, S., Zampogna, G., Feola, A., Della Corte, M., ... & Giannaccare, G. (2022).
Applications and Current Medico-Legal Challenges of Telemedicine in Ophthalmology. International
Journal of Environmental Research and Public Health, 19(9), 5614.
536
TURKO-MUSLIM STATE-SAJILAR
Asadova Ayten Vagif

Sumgait State University-Faculty of History and Geography
ORCİD-0000-0002-5067-1393
Summary
Keywords : Azerbaijan , Islam , state , Saji
The Saji state was a unified Muslim-Turkish state that covered the territory of the entire Azerbaijan
for the first time, extending from the cities of Ani and Dvin in the west to the Caspian Sea in the east,
from the shores of Lake Van to Kars, to Zanjan in the south, and to the city of Darband in the north.
The founder of the Azerbaijan Saji state (879-941 years), the founder of the Saji dynasty was the
Turkish general Abu Saj Divdad. Divdad, a prominent commander of the caliphate, was closely involved
in the Arab caliphate’s wars against Byzantium and the suppression of rebellions within the state. It is
undeniable that the Saji state left a great mark in the Islamic world in terms of army building and culture.
The capital of the state was Maragha in 879-901, and Ardabil in 901-941.
The family of the Sacoguls is originally from the Usrushana province of Central Asia. The Saco
family, who took their name from their founder, the Turkish general Abu Saj Divdad, were in power in
Azerbaijan in 892-941. There are enough facts about the Turkic origin of the Sajis in Turkish sources
and medieval Arabic-language sources
After Abu Saj Divdad, his son Muhammad Ibn Abu Saj led the Sajids. Divdad left behind two sons:
Muhammad Afshin and Yusif. In 880, Muhammad Abu Saj, who was victorious in the battles with Al-
Mahshumi, captured his rival’s possessions and saved Mecca from the hands of the Negroes. In 886, he
had a battle with the viceroy of Damascus, in which the ruler of Damascus, Ibn Ishaq, was defeated. In
this battle, Muhammad Saj takes the main support from the Tulunogullars, the ruler of Egypt. In 886,
Mosul province was captured. In 887, there were conflicts again in Damascus. Kundach is defeated.
Kundach, who fled to Egypt, gathered forces in Egypt and again opposed Muhammad. In the month of
Muharram 888, there was a battle in the east of Damascus, the Sajis were defeated. Muhammad returned
to Aleppo. In 889, Muhammad came to Baghdad, away from all wars. In 889, Muhammad was received
lavishly by the Caliph in Baghdad and was appointed the judge of Azerbaijan. In 890, Muhammad, who
won the battle with the ruler of Maragha, plundered the city to the Tamils. The city was captured in 893.
During this period, Muhammad appointed Saj’s son Divdad as the judge of Armenia. In 896-898,
Azerbaijan, Armenia (Western Azerbaijan) came under the rule of the Sajis.
During the period of Yusif Abu Saj, the power of the Sajo family became stronger. The lands of
Azerbaijan were united under a single authority for the first time. From 912, the Sajis stopped sending
tribute to the Caliphate treasury and refused to pay tribute. Yusuf, like his brother Muhammad, minted
537
gold and silver coins in his name. In 913, the territories west of Azerbaijan joined the state. Caliph Yusif
was imprisoned in Baghdad for 3 years in 919. Yusuf was released from prison in May 922.
In 924, Yusuf leaves the Caliphate and pursues a completely independent policy. In 925, he captures
Rey. After Yusif’s death in 927, his nephew Abu’l Musafir Fath-ibn Musafir-ibn Muhammad came to
power in 928. In 931-932, Muflim al Yusifi, one of Yusif’s orders, came to power in Saji. He creates a
powerful army in no time. In 931-932, he minted coins in his name in Ardabil and Barda. After him,
Deysen Ibrahim (932-941), one of Yusif’s slaves, came to power. During the reign of Deysam, the Saji
state had the upper hand in many regions of the South Caucasus.
In 941, Salar Mahizban Ibn Muhammad attacked the Sajis at the insistence of Hakim Daylam. If I
say, he is defeated, the power goes into the hands of the Salaris. At the same time, during the weakening
of the Abbasid Caliphate, the Saji state, which was the first centralized and independent Turkish state in
Azerbaijan, fell.
In the 9th-10th centuries, when the Sajis were in power, the main population in the territory of
Azerbaijan consisted of Turks. During the rule of the Sajis, the Turkish national culture was fully formed
as the dominant culture in the South Caucasus until the Seljuks. Among the states subject to the caliphate,
the Sajis were the second Turkish state after the Tuluns in Egypt, which had an independent domestic
and foreign policy. The glorious history written by the Sajis in the South Caucasus can even be valued
as the state that started the first formation of all Turkic states from the Seljuks to the Ottoman Empire.
For this reason, the topic we are investigating is valuable from the point of view of the statehood history
of the Turks, the history of Islam, and the history of Azerbaijan.
Text: The Sajgullari, who took their name from the name of their founder, the Turkish general Abu
Saj Divdad, were in power in Azerbaijan in the years 892-941 (49 years). There are enough facts about
the Turkic origin of the Sajis in Turkish sources and medieval Arabic-language sources. The name of
Abu Saj is first found in written sources. Western sources suspect that they are Iranian because the word
Divdad is a Persian word. Regarding the suspicions that the word Divdad is a Persian word, it should
be noted that it is normal to have this name in a period dominated by Persian culture. The Persian word
Divdad is used in Turks as “giant” and Divdest as “giant hand” [1].
In 1847, M. Deprem mentioned in his work that the Sajis were Turks [2]. P. K. Juze stated that it was
the Turkish viceroy who created the Saji state. Istekhri, Ibn-Havqal, and Yagut Hamavi give extensive
information about the Usrushana province where the Saji lived. The fact that Sajogullari commanders
were nicknamed Afshin meant that they were from Central Asia, not Arabs or Persians.
From the middle of the 9th century, all management in the Caliphate army was in the hands of Turkish
generals. The highest-ranking commanders, emirs, and officials were Turks. As a result, like other Turkic
states (Tulunogullari: 868-905, Ihsidis: 935-969), the state of Azerbaijan Sajis was created. The Sajis
only pay taxes to the Abbasids, and since 912, taxes have not been paid to the center of the Caliphate,
and they were independent in other matters. Abu Saj Divdad, as a historical figure, laid the foundation
of the people of Sajgullari. Research shows that he did not get involved in the bloody conflicts between
the Turkish generals and the Caliphate during his Kirkhil activities. Even this is explained by the fact
that he served far from the center. After Abu Saj Divdad, his son Muhammad Ibn Abu Saj led the Sajids.
Divdad left behind two sons: Muhammad Afshin and Yusif.
Muhammad Abu Saj, who was appointed as the judge of the cities of Mecca and Medina in 879, was
the head of the Mecca road, in 882 he was the viceroy of Anbar, and the head of the Euphrates and Rahba
roads. Later, he worked as the viceroy of the cities of Mosul and Kunnasrin [3. p.313]. It was no accident
that he was assigned to the roads of Mecca and Medina, which were attacked by robbers. Because he
had worked in similar jobs before and gained experience in fighting raids. In 880, Muhammad Abu
Saj, who was victorious in the battles with Al-Mahshumi, captured his rival’s possessions and saved
Mecca from the hands of the Negroes. It should be noted that in 878-879, Mecca was in the hands of
538
Al Mehzumi, who revolted in Basira and joined the side of the blacks. In 886, he had a battle with the
viceroy of Damascus, in which the ruler of Damascus, Ibn Ishaq, was defeated. In 886, Mosul province
was captured. In 889, Muhammad was received lavishly by the Caliph in Baghdad and was appointed
the judge of Azerbaijan. According to the information given by the Middle Ages historian Tabari, he
declared himself independent immediately after the period when he was the judge of Azerbaijan [4.
p.276]. However, when examining the information of other historians, it becomes clear that he did not
cut ties with the Khalifa at first. In 896-898, Azerbaijan, Armenia (Western Azerbaijan) came under the
control of the Sajis. After Ani and Dabil, Muhammad attacked Tiflis. Seeing Muhammad’s victories,
the neighboring states began to avoid him. Later, Muhammad bypassed Shirak and captured the Vanand
region (the center of Kars) and besieged Kars. After a long siege, Kars surrendered. Muhammad acted
in accordance with Turkish Islamic customs by not touching Afshin’s captives in the city fortress and
even the family of lSumbat [5.p.4 -5].
Muhammad died of an illness in Barda in 901 on the way to Sumbat, which took place in Armenia [6
.p.113]. During the time of Muhammad Ibn Abu Saj, the main central city of the state was Ardabil, but in
Azerbaijan there were other big cities like Ardabil, Maragha, Barda, Tabriz, Khoy, Selmas, Marand and
other cities. Muhammad, who had his place in the history of the Saji state, minted money in his name in
898-900. Abu Saj Muhammad, the founder of the Saji state, bequeathed his son Divdad to power after
him. After his death, Divdad came to power, but his rule lasted only a few months. Muhammad’s brother
Yusuf Abu Saj defeated Divdad and his followers and took power in his own hands [4. p. 314].
Yusif’s coming to power resulted in the strengthening of the Sajo family’s power in Azerbaijan and
the weakening of the central authority of the Abbasids. Like his brother Muhammad, Yusif issued gold
and silver coins (dinars and dirhams) in his name [30]. During Yusif’s reign, the borders of the state
expanded significantly. In 913, the territories west of Azerbaijan were included in the state. [7; 8 p.59].
During the reign of Yusif, it is noted that the Sajis were made vassals in the Shirvanshahs’ Mazyadis[12.
p100]. In Azerbaijan (Southern Azerbaijan), the state of the Sajis, which was strengthened in Aran,
covered the territories from Ani and Dabil, to the Caspian Sea, from Zanjan to Darban [6. p.103]. The
emirs and judges of Shirvan, Sheki, Khachin, Sunik paid taxes to the Sajis. During the reign of Yusuf
Abu Saj, the lands of Azerbaijan were united under a single authority for the first time. From 912, the
Sajis stopped sending tribute to the Caliphate treasury. During Yusif’s reign, Tiflis and Kakhetia were
taken over. During the Saji era, the lands of “All Azerbaijan” were united in a single state. This was the
first time after the 600-year-long struggle for freedom against Sasanian and Arab oppression. In an era
of feudal disunity, the Byzantine front, and intermediate wars, the need to create a single state arose.
Before Sajilar, who sent 120,000 dinars to the Caliphate treasury, refused to do so during Yusif’s reign.
Yusuf, who took control in Armenia, turned his attention to the north of Iran. In 912, Yusuf attacked
Ray and the city surrendered. Yusif, who captured Zanjan, Ahbar, Ghazvin, was appointed the governor
of Ray in 913 by Ali Ibn Isa, the vizier of the Abbasids. It should be noted that during this period, Ray
was in the hands of the Samanis. However, in a short time, Ali Ibn Isa was released from the position of
vizier. After Ibni Furat was appointed as a new vizier, Yusuf was released from the governorship of Ray.
An angry Yusif refused the tax paid to the center [9. p.433 ] . British orientalist J. Bosworth stated that.
Yusuf openly declared disobedience to the caliphate and refused to pay 120,000 dinars [10. p. 128; 11.
p. 745]. In 927, Yusif, who marched on the leader of the Carmats, Abu Tahir, was captured near Kufa
despite strong protection during the battle. The captured Yusif was executed by Abu Tahir. Thus, the rule
of Yusuf Ibn-Abu-Saj, who united the lands of Azerbaijan into a single state for the first time, ended.
The death of Yusif, who was a special name in the caliphate, caused great alarm in Baghdad. With the
death of Yusif, the collapse of the Saj state, which had been a strong state of Azerbaijan since 901, began.
The state of the Sajis, who were Turkic subjects in the Caliphate after the Tulunoguls, became a fully
independent state during the time of Yusif. During the time of Yusif Abu Saj, the Saji state extended
to Darban. In the sources of the 10th and 10th centuries, there is no information about the presence of
539
the Mazyadis, who established a state in Shirvan, in Aran [12.p.120]. When the Sajis captured Aran,
the Mazyadis moved to Shirvan. During the research, it is known that Shirvan was under the Sajis in
908-909. In V.V. Barthold, the Sajis stated that his rule extended from the shores of the Caspian Sea
to Derbend. It was no coincidence that Yusif attached special importance to the strengthening of the
northern borders and the Darbend pass.
After Yusif’s death in 927, his nephew Abul Musafir Fath - ibn Musafir - ibn Muhammad came to
power in 928. There is no extensive information about the management policy of Musafir, who was in
power for only about two years (928-929 years). He was poisoned and killed in Ardabil in 929.
In 931-932, Muflim al Yusifi, one of Yusif’s orders in Saji, came to power [12. p.130].He creates
a powerful army in a short time. In 931-932, he minted coins in his own name in Ardabil and Barda.
In 932, Muflin sought refuge from Yazi, the judge of Azerbaijan, to protect himself from Balduya.
However, Shirvanshah Yazid had captured the Mufti and given him to Balduya so that there would be
no conflict between them. After him, Deysan Ibrahim (932-941 years), one of Yusif’s slaves, came to
power. The judge of Azerbaijan, known as Balduya, was Deysam Ibrahim Shadluya. Ten years after
Yusif’s death, the power in Azerbaijan was in the hands of Emir Deysam, a subordinate of the Sajis. Ibn
Havgal described these events in his works. provides extensive information about. In the years 941-942,
money was minted in Deysam’s name in Debil, Barda, and Ardabil.
During the reign of Daysam, Lashkari Ibn Mardi, the judge of Gilan province (937-938 years),
attacked Azerbaijan. If Deysam resists him, he will be defeated. Lashkari captured Azerbaijan and
besieged the city of Ardabil. As a result of the joint resistance of the city’s population with Deysam,
Lashkari, whose army was completely destroyed, fled to Mughan. goes to Deysam Re, whose property
is in the hands of the Gilans.
During the reign of Deysam, the Saji state had the upper hand in many provinces of the South
Caucasus. At that time, many of his opponents, Lashkari and their supporters, suffered losses due to the
smallpox that spread in Azerbaijan. During the period when Deysam was the ruler of the Saji, Khachin,
Cürzan, Sheki, Haydak, Ahar and other provinces were taxed. 500,000 dinars were paid to the Caliph’s
treasury many times more than before. During this period, Abdul Qasim Ali Ibn Jafar, who was looking
after financial affairs, went to Tarom (a place between Zanjan and Ardabil). The reason for his going to
Tarom was that he was removed from the post of vizier, where he served the Sajis faithfully for a long
time. He runs to the judge of Deylam. In 941 Salar Mahizban Ibn Muhammad attacked the Sajis at his
insistence [3. p. 322]. If I say, he is defeated, the power goes into the hands of the Salaris. At the same
time, during the weakening of the Abbasid Caliphate, the Saji state, which was the first centralized and
independent Turkish state in Azerbaijan, fell.
Rulers of the Sajis:

Abu Saj Divdad: 868-870 years
Muhammad ibn Abu Saj: 889-901 years - Interest
Divdad ibn Muhammad: 901-901i il-Maraga
Yusif ibn Abu Saj: 901-928 years, 3 years of imprisonment - 919-922 years - Ardabil
Subuk - Yusif’s slave: 919-922 years - Ardabil
Abul Musafir Conquest: 928-929 years-Ardabil
Muflih al-Saji: 929-935 years-Ardabil
Deysam ibn Ibrahim: 935-942 years - Ardabil.
540
Result:
The topic we are researching - the history of the Saji state is very important from the point of view of
both the South Caucasus and Azerbaijan, as well as Muslim-Turkish history. The glorious history written
by the Sajis in the South Caucasus can even be evaluated as the state that started the first formation of
all Turkish states from the Seljuks to the Ottomans. For this reason, the topic we are investigating is
valuable both from the point of view of the history of statehood of the Turks, the history of Islam, and
the history of Azerbaijan, and this article is rich in information to be used by those conducting research
in the above-mentioned fields.
God save Turk!
LITERATURE.
1. Huart C. Saciler.Milli Egitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi.cild -10.İstanbul MEB-1966
2.Kramers J.H.Osrushana. The ensychopedia of İslam.vol.lll,Leiden-London .p.1004
3.Azərbaycan tarixi 7 cilddə.ll cild.lll-Xlll əsrlərin l rübü. Red.N .Vəlixanlı.Bakı 2007 s. 604
4.ASE.Vlll-cild.Bakı 1984.s.607
5.Ali İpək .Karsda ilk müselman türk hakimiyyeti. EKEV.Akademi Dergisi .yıl 15, say 44,(Güz 2011)S.163-174
6. Hacıyev Q.Ə.Bərdə şəhəri. Coğrafi. Siyasi və mədəni tarixi.Bakı-Uniprint 2008. S.250
7.Əliyev F.Ə. Azərbaycan Yaqut əl Həməvinin əsərlərində.Bakı Çaşıoğlu 1999.s. 244
8.Vəlixanlı N.M. Ərəb xilafəti və Azərbaycan. Bakı Dövlət Nəşriyyatı 1993.s.157
9.Yıldız H.D. Abdullah b. Hamdan.Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisişcl,İstanbul –TDV Yayınları, 1988
10.Bosworth C.Sadjids\The Encyclopaedia of Islam.New editionîn 12 volumes.vol.Vlll\Ed.E.J.Brill.1995/
pp.745-746
11.Ламия К.Государство Саджидов в произведениях выдающегося Британского востоковеда К.Э.Босвор-
та.\Tarix və onun problemləri.\N-3,2014 .c309-315
12.Şərifli M.X Lx əsrin ll yarısı-Xl əsrin əvvəlləri Azərbaycan feodal dövlətləri.AMEA-Tarix institutu.Bakı 2013
.s. 398 http://lib.az/users/1/upload/files/M.X._Sherifli._IX_esrin_II_yarisi_-_XI_esrlerde_Azerbaycan_
feodal_dovletleri..pdf
13.İslam. Tarix –fəlsəfə.tarixi oçerk .red. Z.M. Bünyadov.Bakı Elm-1994.s.336
541
ENGAGING SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS

(SDGS) FOR MITIGATING CLIMATE CHANGE
ISSUES-A PARADIGM SHIFT!
Taiwo Adetutu Odubanjo

Department of Business Administration, Ahmadu Bello University, Zaria, Kaduna State, Nigeria
Oladeji Daniel Oladele

Seneca College of Applied Arts & Technology Toronto, Ontario Canada
Sehrish Munsif
Dalian Institute of Chemical Physics, Chinese Academy of Sciences (CAS), Dalian, China
Ehinola Abigail Opeyemi

Obafemi Awolowo University Ile-Ife, Nigeria
Solomon Tosin Okeshina

Ladoke Akintola University of Technology, PMB 4000, Ogbomoso, Oyo State, Nigeria
Abstract
Climate action and sustainable development are inseparable. Climate change is a threat multiplier. It
amplifies existing threats, exacerbating problems for the economy, environment, and society. The UN
Sustainable Development Goals (SDGs) and targets are an important achievement. They largely reflect
the worldview of Modernity, with its emphasis on scientific and planning rationality and emancipatory
ideals. Global industrialization and excessive dependence on non-renewable energy sources have led to
an increase in solid waste and climate change, calling for strategies to implement a circular economy in
all sectors to reduce carbon emissions by 45% by 2030, and to achieve carbon neutrality by 2050. While
circular economy strategies can be implemented in various sectors such as industry, waste, energy,
buildings, and transportation, life cycle assessment is required to optimize new systems to achieve
sustainability. Engaging Sustainable Development Goals (SDGs) for Mitigating Climate Change Issues
is a new paradigm ought to be embraced and therefore, we present pathways this can be achieved with
emphasis on SDGs towards combating climate change and some environmental issues.
Keywords: Climate change, SDGs, Environment, Energy, United Nations
542
INTERSECTION OF CLIMATE CHANGE AND

INSURANCE INDUSTRY: IMPLICATIONS AND WAY
FORWARD

Taiwo Adetutu Odubanjo

Department of Business Administration, Ahmadu Bello University, Zaria, Kaduna State, Nigeria
Sobande Tobi Oladipupo

Federal University of Agriculture, Abeoukuta, Nigeria
Sehrish Munsif

ABSTRACT
The problem of global climate change presents overwhelming factual, analytical, and normative
challenges. It is no longer new to us that climate change is one of the global issues that really demand
attention for way out. Almost every sector is affected with severe heat of climate effects. The effects
of climate change on the financial services industry, including insurance have been predicted to be
fundamental. Though its implications and the alertness of the industry to address the issues seems to be
ambiguous now. Therefore, this present work aims at addressing the fundamental roles of the insurance
industry with emphasis on climate change adaptation. Not only that, this work also tends to equally
present major roles of mitigation, sensitization, and effective communication as strategic pathways
to address the climate change and their beneficial functions to insurance. Furthermore, more work is
required on the preparedness of financial regulatory bodies on the workable approach to address the
climate change and plans towards adaptation of the industry to combat climate change. We then conclude
that regional studies are required at country level to be able to provide holistic solution at international
level towards achieving sustainable development with the help of the (re)insurance industry expertise
in risk assessment and risk management. The efficient policy response, and the challenges of achieving
coordinated global action are also highlighted.
Keywords: Insurance, Financial institution, Climate Change, Environment.
543
UPSURGE IN PLASTIC POLLUTION DUE TO

COVID-19 PANDEMIC: THREATS, IMPLICATIONS ON
ECOLOGICAL SPHERE AND WAY FORWARD
Sehrish Munsif

Oludare O. Osiboye
School of Sciences, Tai Solarin College of Education, Omu-Ijebu, Ogun State, Nigeria
Ehinola Abigail Opeyemi

Obafemi Awolowo University Ile-Ife, Nigeria

Abstract
According to the published reports in 2020, global sales of disposable face masks alone skyrocket
from an estimated $800 million in 2019 to $166 billion in 2020. However, this is just an integral
part of the menace. Aggravated the matter was the proposed and mandatory social distancing which
resulted to a flood of products delivered daily to homes concealed in a plethora of packaging as peopled
finally engaged in online shopping and takeout services which has led to upsurge in plastic use with
huge record of plastic wastes across the globe. Plastics have become a severe transboundary threat
to natural ecosystems and human health, with studies predicting a twofold increase in the number of
plastic debris (including micro and nano-sized plastics) by 2030. Plastic eventually breaking down in
micro & nanoscopic bits due to physical or chemical or biological actions in the environment, can enter
animal and human food web. The COVID-19 pandemic is exacerbating plastic pollution. A shift in
waste management practices is needed towards intelligent design and sustainable upcycling. Therefore,
recent work provides useful overview on threats, implications of plastics on ecological sphere and Way
forward with the involvement of the scientific community, plastic producers, and politicians in order to
be prepared for the near future.
Keywords: Plastics, Pollution, Environment, Sustainability, Covid-19 Pandemic
544
SELF-MEDICATION: A CURRENT CHALLENGE

AMONG UNIVERSITY STUDENTS IN NEPAL
Indrajit Banerjee1,2, Abhishek Kashyap3, Poornasha Mohabeer4, Jared Robinson5,

Indraneel Banerjee6, Srijana Koirala7
*1Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Department of Pharmacology, Belle Rive, Mauritius.
2
Former Chief of Manipal Sanjeevani Clinic, Manipal College of Medical Sciences, Pokhara, Nepal 3Sir Seewoosagur
Ramgoolam Medical College, Belle Rive, Mauritius. 4Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Belle Rive, Mauritius
. 5Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Belle Rive, Mauritius, 6Consultant Uro oncologist and Robotic Surgeon,
Apollo multispeciality Hospitals, Kolkata, West Bengal, India, 7Tribhuvan University, Nepal
ABSTRACT
Background: The practice of self-medication can be defined as the unsupervised consumption
of medicine or the consumption of medicine not prescribed by a physician. [1]. Due to the easy
availability of medicines and lack of governing control over the selling of drugs non-doctor prescription
and self-medication is a common problem globally [2]. The World Health Organization (WHO) has
recommended that responsible self-medication can help prevent and treat diseases that do not require
medical consultation and thus provide a cheaper alternative to treat common illnesses. [3] It is well
recognized that irrational self-medication of antibiotics without a diagnosis may contribute to antibiotic
resistance.[4] The adverse effects of self-medication cannot be over looked.
Purpose: The primary objective of the study is to discover the pattern of self-medication practice
among the medical students at Manipal College of Medical Sciences, Nepal.
Methodology: A cross sectional observational study was carried out using structured questionnaire at
Manipal College of Medical Sciences, Pokhara, Nepal.
Findings: Out of 512 preclinical medical students participated in the study 488 students completed
the questionnaire completely and their responses were assessed which gives a response rate of the
research 95.31%. 81.35% of the students were practicing self-medication in this institution. Most
common group of drugs that were consumed were antipyretics 31%, antibiotics 26.2%, analgesics
18.89%, antihistaminics 10.1% respectively. Paracetamol was the most common drug used for self-
medication 31%, followed by Azithromycin 17.6% and combination of Paracetamol and Ibuprofen
15.6%, Cetirizine 8.6%, Amoxicillin 6.5%, Omeprazole 6.3%, Albendazole 3.3%, Mefenemic acid
2.8%, Cefpodoxime 2% respectively.
Conclusion: Medical student should be educated through awareness programme regarding pros and
cons of self-medication practice and they should be motivated regarding the rationale use of antibiotics.
Keywords: Nonprescription Drugs; Self Medication; Students, Medical ; Pharmacology
545
References:
Banerjee, I., Sathian, B., Gupta, R. K., Amarendra, A., Roy, B., Bakthavatchalam, P., Saha, A., & Banerjee, I.
(2016). Self-medication practice among preclinical university students in a medical school from the city
of Pokhara, Nepal. Nepal journal of epidemiology, 6(2), 574–581. https://doi.org/10.3126/nje.v6i2.15165
Kifle, Z. D., Mekuria, A. B., Anteneh, D. A., & Enyew, E. F. (2021). Self-medication Practice and Associated
Factors among Private Health Sciences Students in Gondar Town, North West Ethiopia. A Cross-sectional
Study. Inquiry : a journal of medical care organization, provision and financing, 58, 469580211005188.
https://doi.org/10.1177/00469580211005188
Faqihi, A., & Sayed, S. F. (2021). Self-medication practice with analgesics (NSAIDs and acetaminophen), and an-
tibiotics among nursing undergraduates in University College Farasan Campus, Jazan University, KSA. An-
nales pharmaceutiques francaises, 79(3), 275–285. https://doi.org/10.1016/j.pharma.2020.10.012
Fetensa, G., Tolossa, T., Etafa, W., & Fekadu, G. (2021). Prevalence and predictors of self-medication among uni-
versity students in Ethiopia: a systematic review and meta-analysis. Journal of pharmaceutical policy and
practice, 14(1), 107. https://doi.org/10.1186/s40545-021-00391-y
546
PERCEIVED SAFETY CULTURE OF FILIPINO

HEALTHCARE PROVIDERS IN SELECTED PRIVATE
AND PUBLIC HOSPITALS: A DESCRIPTIVE-
CORRELATIONAL STUDY
Fritz Gerald V JABONETE
Abstract
Safety culture has been proposed as a means to keep patients safe. Thus, identifying the level of
culture and awareness on patient safety is essential in order to improve the quality of care. This study
aimed to determine the perceived safety culture of healthcare providers in selected private and public
hospitals in the Philippines. This study utilized the Manchester Patient Safety Culture Assessment
Tool. The tool consisted of 10 dimensions to reflect the entire safety culture. A descriptive-correlation,
comparative design was used in this study.
Generally, healthcare providers in the private hospitals have higher level of safety maturity as
compared to those in the public hospitals. Most healthcare personnel perceived learning and effecting
change, personnel management, and staff education and training at a proactive level. They also perceived
that hospitals have a punitive response to error reports. Overall scores on the perception of safety culture
showed that auxiliaries (49.4%) obtained the highest score at a proactive level. Study findings will guide
hospital leaders to give focus on strategies to improve patient safety. This study also suggests that group-
specific interventions should be campaigned to improve patient safety.
Keywords: patient safety, safety culture, healthcare providers, error incident
547
PARENTAL EXPECTATIONS AS PREDICTOR OF

EDUCATIONAL FULFILMENT AMONG DASE
STUDENTS
Chelsi T. Nierves
Student – UM Tagum College
Kristine Joy L. Daniles

Meil Jean B. Paro

Armela G. Taclibon
Faculty- UM Tagum College
ABSTRACT
This research study aimed at exploring parental expectations as predictors of educational fulfilment
among UMTC Department of Arts and Sciences students using a quantitative method non-experimental
study with 108 respondents. This study investigates the reasons and the effects of parental expectations
to the academic performance of students. Further, this study sought answers to the decreasing population
in DASE and how parental expectations have to do with it. This study was conducted to assess the
impact of parental expectations as predictors of students’ educational attainment in the Arts and Sciences
Departments and to identify the reasons and beliefs of parents in their children’s education. Data were
thoroughly analyzed and statistically interpreted. Parental expectations and educational fulfilment among
DASE students got a high descriptive level according to the findings of this research. Average weighted
mean and Pearson r were statistical tools used for data processing. The findings revealed a moderate
level of parental expectations and a high level of educational fulfilment among DASE students.
Keywords: Parental Expectation, Educational fulfilment, Parents, Students.
548
ÜMUMTƏHSİL MƏKTƏBLƏRİNİN ƏDƏBİYYAT

DƏRSLİKLƏRİNDƏ QARABAĞ MÖVZUSUNUN
TƏDRİSİ
Nazile Abdullazade
assos. professor, Azerbaijan State Pedagogical University, Head of Department of literature and teaching methods
ORCID No: https://orcid.org/0000-0002-1829-7178
ÖZET
XIX əsrdən etibarən ədəbiyyatda əksini tapan Qarabağ mövzusu son zamanlar daha da aktuallaşıb.
Etnik mənsubiyyətindən, milli kimliyindən asılı olmayaraq, hər bir Azərbaycan vətəndaşı Qarabağ
təəssübü çəkir, Qarabağ uğrunda mübarizədə canından, qanından keçməyə hazır mövqe tutur. Lakin
Qarabağ mövzusunda nə qədər əsərlər yazılsa, nə qədər şüarlar səslənsə də, insanların daxilindəki
duyğuları, yaşadıqları hissləri ifadə etməkdə boşluq özünü göstərir. Qarabağ sevgisi uşaqlıqdan hər bir
fərdin beynində, təfəkküründə özünə yer eləməli, yaddaşında kodlaşmalıdır. Bu mənada orta məktəbdə
ədəbiyyat dərsləri və dərsliklərinin rolu əvəzsizdir.
Azərbaycanın Bolonya prosesinə qoşulması və Milli kurikulum çərçivə sənədinin qəbulu tədrisdə
bir çox islahatların aparılması zəruriyyətini ortaya qoydu ki, bunun da biri yeni nəsil dərsliklərin
hazırlanması idi. 2003-cü ildən etibarən V-XI siniflər üçün yeni nəsil dərsliklər, metodik vəsaitlər nəşr
olunub istifadəyə verildi. Bu dərsliklərin özəlliyi tərtibatın müasir tələblərə cavab verməsi ilə yanaşı,
tədris olunacaq mövzuların aktuallığı, şagirdlərin vətənpərvər, azərbaycançılıq ideologiyasına sadiq
ruhda böyümələrini təbliğ edən bədii nümunələrin seçimində idi.
Ümumtəhsil məktəblərinin V-XI sinifləri üçün hazırlanan ədəbiyyat dərsliklərində Qarabağ
mövzusuna həsr olunmuş mövzulara yer verilmişdir. F.Qocanın “Şuşa”, E.Hüseynbəylinin “Firuzə qaşlı
xəncər”, H.Ziyanın “Qarabağda”, Ə.Səmədlinin “Qanlı bənövşə”, S.Nuruqızının “Ağabəyim ağa” (VI
sinif), Z.Xəlilin “Sonuncu güllə” (VII sinif) əsərlərində Qarabağ həqiqətlərinin müəyyən aspektləri
ifadəsini tapıb.
Açar sözlər: dərslik, təlim-tərbiyə, Qarabağ, bədii əsər, milli dəyərlər.
TEACHING OF THE KARABAKH SUBJECT IN LITERATURE TEXTBOOKS

OF GENERAL EDUCATION SCHOOLS
ABSTRACT
The subject of Karabakh, which has been reflected in literature since the 19th century, has recently
become more relevant. Regardless of ethnicity and national identity, each citizen of Azerbaijan is
prejudiced against Karabakh and is ready to sacrifice his life and blood in the struggle for Karabakh.
549
However, no matter how many works are written on the subject of Karabakh, no matter how many
slogans are raised, there is a gap in expressing people’s inner feelings and feelings. The love of Karabakh
should be encoded in the memory of everybody individual from childhood. In this sense, the role of
literature classes and textbooks in high school is invaluable.
Azerbaijan’s joining the Bologna process and the adoption of the National Curriculum Framework
Document revealed the need for many reforms in education, one of which was the development of new
generation textbooks. Since 2003, a new generation of textbooks and methodical materials for grades
V-XI have been published and put into use. The peculiarity of these textbooks was the fact that the layout
meets modern requirements, the relevance of the topics to be taught, and the choice of artistic examples
that promoted the growth of students in a spirit of patriotism, loyal to the ideology of Azerbaijaniism.
Literature textbooks prepared for grades V-XI of general schools include topics dedicated to the
Karabakh issue. “Shusha” by F. Goja, “Dagger with Turquoise Eyebrows” by E. Huseynbeyli, “In
Karabakh” by H. Ziya, “Bloody Violet” by A. Samadli, “Agabayim Agha” by S. Nurugyzi (grade VI),
“The Last Bullet” by Z. Khalil (Class VII) found expression of certain aspects of Karabakh truths in his
works.
Key words: textbook, education, Karabakh, artistic work, national values.
550
AN ASSESSMENT OF THE SAN JUAN PUBLIC

CEMETERY SERVICES AND ADMINISTRATION: BASIS
FOR EXPANDED SERVICES AND RE-DEVELOPMENT
Ma. Theresa R. Verano

Polytechnic University of Philippines, Master in Public Administration, Manila Philippines
ABSTRACT
The main purpose of this study is to assess the services and administration of San Juan Public
Cemetery, as a basis for the expansion and re-development of a public cemetery. In the methodology
used, the researcher used the mixed method and the descriptive research method. The researcher
interviewed some officials of the San Juan Public Cemetery on their solutions to the cemetery problems
and at the same time, provided a questionnaire to the respondents for on their assessment on the services,
practices and administration in the cemetery.
As the respondents assessed the services, practices and administration of the San Juan Public
Cemetery, clearly shows the dissatisfaction of the respondents on the ineffective services they provide.
Due to this mismanagement, the respondents agreed that there must be a re-development on the public
cemetery thus, they provide recommendations to achieve the better delivery of services to them as
clients. They also want the San Juan Public Cemetery management to develop a tool for them to have an
easier transactions and communications.
(Keywords: San Juan Public Cemetery, Expanded Services, Management)
551
SOVET İŞĞALINA QARŞI GƏNCƏDƏ BAŞ VERƏN

MÜQAVİMƏT HƏRƏKATI
Aysu Müqabil qızı Bülbülzadə,

Quba şəhərində “Soyqırımı Memorial Kompleksi”nin
Elmi Araşdırmalar, Ekspozisiya və fond şöbəsinin əməkdaşı.
Açar sözlər: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti, bolşevik işğalı, XI Qızıl Ordu, Gəncə üsyanı
Ключевые слова: Азербайджанская Демократическая Республика, большевистская оккупация,
11-я Красная Армия (aрмия), Гянджинское восстание
Keywords: The Azerbaijan Democratic Republic, Bolshevik occupation, 11th Red Army, Ganja
Uprising
Xülasə
Tarixə daim yadelli işğalçıların hədəfinə çevrilmiş Odlar Yurdu Azərbaycanımızın başı bəlalardan
əskik olmamışdır. Bu səbəbdən də xalqımızın qəhrəmanlıq tarixi olduqca qabarıqdır. Belə qəhrəmanlıq
nümunələrindən biri də 1920-ci ildə Şərqdə ilk demokratik respublika olan Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyətinin (AXC) azadlığına, müstəqilliyinə son qoyaraq ölkəmizə soxulan bolşevik qoşunlarına
qarşı Gəncədə baş verən üsyandır. Bu üsyan, rəhbərlərinə, əhatə dairəsinə, işğalçılara vurduğu ziyana,
xalqımızın içindəki azadlıq atəşini alovlandırmasına görə müstəqil Azərbaycan Respublikasının
qurulması istiqamətində mühüm hadisələrdən biri kimi qəbul edilir.
Резюме
ВОССТАНИЕ ПРОТИВ СОВЕТСКОЙ ОККУПАЦИИ В ГЯНДЖЕ

Страна огней Азербайджан, всегда была мишенью иноземных захватчиков, Азербайджан не
обходился без бед. По этой причине героическая история нашего народа очень выдающаяся. Одним
из таких примеров героизма является восстание, произошедшее в Гяндже против большевистских
войск, вторгшихся в нашу страну в 1920 году, положившее конец свободе Азербайджанской
Демократической Республики, первой демократической республики на Востоке. Это восстание
рассматривается как одно из важных событий из-за ущерба, нанесенного ее руководителям и
захватчикам, ее размаху, разжигания огня свободы внутри нашего народа в направлении создания
независимой Азербайджанской Республики.
552
Summary
UPRISING AGAINST THE SOVIET OCCUPATION IN GANJA

The Land of Fire, which has always been the target of foreign invaders, has not been short of troubles
in our Azerbaijan. For this reason, the heroic history of our people is very prominent. One of such
examples of heroism is the rebellion that took place in Ganja against the Bolshevik troops who invaded
our country in 1920, ending the freedom of ADR, the first democratic republic in the East. This uprising
is regarded as one of the important events towards the establishment of the independent Republic of
Azerbaijan due to the damage it caused to its leaders, its scope, the invaders, and the fact that it ignited
the fire of freedom in our people.
Azərbaycan hər zaman özünün yeraltı və yerüstü sərvətləri, əlverişli iqlimi, münbit torpağı, mühüm
ticarət yolu olan Böyük İpək Yolunun buradan keçməsi kimi bir çox üstünlükləri ilə seçilmişdir. Məhz
bu xüsusiyyətlərə görə yurdumuz tarix boyu güclü imperiyaların işğal hədəfinə çevirmişdir. Buna
baxmayaraq, xalqımızın hər zaman birlik və bərabərliyi sayəsində yadelli işğallara baş əyməmiş, böyük
imperiyaları süquta uğratmışdır. Bir zamanların ən güclü imperiyası olan SSRİ-yə qarşı da üsyan
qaldıran xalqımızın minlərlə igid oğul və qızları azadlığa gedən yolda canından, qanından keçmişdir.
1918-ci il may ayının 28-də qurulan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (AXC) bütün müsəlman Şərqində
və türk xalqları arasında ilk parlamentli respublika idi. 1920-ci il aprelin 28-də ölkəmiz rus-bolşevik
qoşunları tərəfindən işğal edildi. Lakin, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti süqutundan sonra yaranan
Sovet hakimiyyəti Gəncədə qəbul olunmadı. Ağır zərbədən sarsılan istiqlal mücahidləri cümhuriyyətin
ilkin paytaxtı olan Gəncəyə gəldilər.
1920-ci ilin may ayının 24-dən 25-nə keçən gecə hər yana səs salan məşhur Gəncə üsyanı başlandı.
Gəncə üsyanının təşkilatçısı və istiqamətverici qüvvəsi yenicə formalaşan AXC-nin Milli Ordusunun
zabitləri idi. Mayın 23-də üsyan başçılarının keçirdiyi geniş müşavirədə iştirak edən milli ordumuzun
zabitlərindən general Məhəmməd Mirzə Qacar, Cavad bəy Şıxlinski, Cahangir bəy Kazımbəyli və
başqaları var idi. [1]. Üsyanın təşkilində başlıca olaraq birinci piyada diviziyası, üçüncü Gəncə alayının
bölmələri, üçüncü Şəki süvari alayının təlim komandası, bir topçu batareyası, diviziya qərargahına tabe
olan komendant bölməsinin şəxsi heyəti iştirak edirdi. Qaçaq Qəmbər, Sarı Ələkbər, Qaçaq Qasım,
Qaçaq Mikayıl və başqaları da öz silahlıları və silahdaşları ilə birlikdə Gəncə üsyanının təşkilində xüsusi
fəallıq göstərirdilər. Üsyana qısa müddətdə ətraf kəndlərdəndə insanlar qoşuldu. Beləliklə, onların sayı
10 min nəfəri keçmişdi [2, s.19].
1920-ci il may ayının 28-də Gəncə üsyanına rəhbərlik edən keçmiş Milli Ordunun zabitləri və şəhər
sakinləri dairə məhkəməsinin binasına yığışdılar və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin elan edilməsinin
iki illiyini qeyd etdilər [8]. Həmin gün qiyama qalxan xalq üsyançılar belə bir şüar irəli sürdülər: “Bu gün
təkcə müstəqilliyin ildönümü deyil, həm də Vətənimiz uğrunda şəhid olanların xatirəsi günü olacaq, 28
Mayda düşmənə verdiyimiz cavab əbədi olaraq dövlətimizin müstəqilliyinin təzahürü olaraq qalacaqdır.
Bu, bizim mətanətimiz və mənəvi qələbəmizdir”. 1920-ci il mayın 28-i “millətin şərəf və ləyaqətinin
yenidən hamılıqla tanındığı” gün idi [1, s.396].
Gəncədə baş verən üsyan qığılcımlarından xəbər tutan hökumət XI Qızıl ordunun XX atıcı
diviziyasının qüvvələrini şəhər daxilində və ətrafında həmçinin, diviziyanın 178 və 180-ci atıcı
alayları şəhərin ermənilər yaşayan yerlərində, 3-cü briqadasının hissələri isə azərbaycanlıların yaşadığı
məhəllələrdə, Zurnabad kəndi ətrafına isə 40-cı süvari briqadası yerləşdirildi. Taman süvari briqadasının
2-ci alayı da may ayının 25-də Gəncə şəhərinə gətirildi [3, s.154].
Mayın 29-da qırmızı qüvvələrin üsyançılar üzərinə ilk mütəşəkkil hücumu uğursuzluqla başa
çatdı. Üsyançıların əks-hücumları onları ağır vəziyyətə saldı. Belə olduqda XI qırmızı ordu komandanlığı
Gəncəyə əlavə qüvvələr gətirdi.
553
Mayın 30-da Gəncə şəhərinin şimalında yerləşdirilən XI qızıl ordu qüvvələri mayın 31-də əsas
hücum başladı. Çoxlu sayda canlı qüvvənin, topların və zirehli avtomobillərin işə salınması şəhərdə son
dərəcə böyük dağıntılara səbəb oldu. Silahlanmış nizami ordu qarşısında tab gətirməyən üsyançılar,
habelə dinc əhali mühasirəyə alınaraq kütləvi şəkildə güllələnirdilər.
Bir neçə gün davam edən üsyanda itki düşmən tərəfdən 8,5 min nəfər, üsyançılar tərəfindən isə 12 min
nəfərə çatırdı. 1920-ci il Gəncə üsyanının yatırılmasından sonra onun rəhbər və iştirakçılarından Qaçaq
Qəmbər, xalqımızın böyük ədəbiyyatşünası Firudin bəy Köçərli, hüquqşünas İsmayıl xan Ziyadxanov,
müəllim Mirzə Abbaszadə, Mühəndis Abuzər Rzayev və digərləri baş verən üsyanın qurbanlarından
idi. 12-si general, 27-si polkovnik və podpolkovnik, 46-sı kapitan olmaqla Azərbaycan ordusunun
500-ə yaxın hərbi qulluqçusu sovet hakimiyyəti tərəfindən güllələnərək qətlə yetrilidi. Bundan əlavə,
Gəncənin general-qubernatoru Xudadat bəy Rəfibəyli və 79 nəfər yüksək rütbəli zabitin heç bir dəlilsiz,
məhkəməsiz Nargin adasında həyatına son verildi [5, s.382].
Mərkəzi Dövlət Arxivinin 267-ci fondunda saxlanılan materiallardan bəlli olur ki, ermənilər
bolşeviklərin yolunu həsrətlə gözləyirdilər. Gəncə ətrafındakı Zəylik kəndindən 140, Çardaqlıdan 150,
Badakənddən 40 erməni daşnakı bolşevik qüvvələrinə qoşulub. Onların qəddarlığı üsyan yatırıldıqdan
sonra daha da güclənib. Bu nankorlar saysız-hesabsız günahsız insanın sorğu-sualsız Quru Qobuda,
Üçtəpə ətrafında qətlə yetirilməsində fəal iştirak ediblər.
Gəncədə qalxmış üsyan dalğası sürətlə yaxınlıqdakı rayonlara da təsir edərək bütün ölkəni bürümüşdü.
Bu çıxışların sovet hakimiyyəti üçün nə ilə nəticələnə biləcəyini anlayan XI ordu qərargahı Gəncə üsyanı
baş verən günü bütün hərbi hissə komandirlərinə aşağıdakı məzmunda direktivlər göndərmişdi: “Bakı,
26 may, 60 №-li xüsusi məxfi-operativ direktiv. Yelizavetpolda üsyan qalxıb. Bir qədər əvvəl belə bir
üsyan Tərtərdə yatırılıb. Bakıda sanki nə ilə hazırlanır... Ümumi üsyan gözlənilir... Biz bu mübarizəyə
hazır olmalıyıq. Bununla əlaqədar olaraq Azərbaycan Respublikası ərazisi hərbi rayonlara bölünür,
üsyanların qəddarlıqla yatırılması həmin rayonların məsul rəislərinə tapşırılır... Üsyanı yatırarkən
rayon rəisləri ləğvetmə əmrini gözləməməlidirlər, çünki, rabitə hər an pozula bilər. Müstəqil hərəkət
edilməli, üsyanları məhv etmək üçün tam təşəbbüs göstərilməli, bütün şübhəli ünsürlər məhkəməsiz
güllələnməlidir. Üsyanın qarşısını almaq üçün əhalinin ən görkəmli və nüfuzlu təbəqələri arasından
gələcəkdə güllələnmək üçün 4 nəfər girov götürülməlidir. Kiçik qığılcımlar sərtlik və amansızlıqla
yatırılmalı, əgər üsyanların inkişafı milli və dini münaşiqə zəminində kütləvi fövqaladə hal xarakteri
alarsa, o zaman hamımız Bakıya üz tutmalı və şəhəri bütün ziyanlı ünsürlərdən təmizləməliyik. Daha
sonra respublikanın digər ərazilərində üsyanlar amasızcasına yatırılmalıdır”.
Gəncə usyanı ilə bağlı şahid ifadələrində qeyd edilir ki, Gəncə üsyançılarına uzaq kəndlərdən də
qoşulanlar çox idi. Onların arasında Şəmkir bölgəsinin Morul kəndindən gəlmiş Sarı bəyin dəstəsi özü
ilə iri atıcı döyüş maşını, sursat-silah da gətirmişdi. Həmin günlərdə “Qırmızı Dağıstanlı”, “Qırmızı
Həştərxan”, “III internasional”, “Qrom”, “Karl Marks”, “Şaumyan-Çaparidze” zirehli qatarları da
Gəncə stansiyasına gəldi. Bu zirehli qatarlardan və toplardan şəhər müntəzəm olaraq atəşə tutulurdu.
Gəncədə 1920-ci ildə sovet hakimiyyətinə qarşı baş tutmuş üsyan xalqımızın azadlığına qovuşması
yolunda baş vermiş mühüm xalq müqavimət hərəkatlarndandır. Sovet hakimiyyəti illərində üsyanın
səbəbləri pərdələnmiş, üsyançılara vətən xaini, quldur damğaları vurularaq xalqın azadlıq səsini boğmağa
çalışmışlar. Lakin üsyanın baş vermə səbəbləri ilə bağlı mühüm səbəblər o dövrdə sovet hökuməti
içərisində gizli kəşfiyyat aparan fransız kəşfiyyatçıları tərəfindən qeyd edilərək sənədləşdirilmişdir
və bu sənədlər Fransanın arxivində “Les archives diplomatiques du Ministère des Affaires étrangères
de la République Française” adlı sənədlər toplusunda saxlanılmaqdadır. Bu sənədlərə və tarixçilərin
araşdırmalarına görə, 1920-22-ci iilərdə baş verən üsyanların başlıca səbəbi Azərbaycan xalqının yadelli
əsarəti ilə barışmaması olmuşdur. Fransanın regiondakı kəşfiyyatçıları tərəfindən hazırlanan sənədlərdə
qeyd olunan məlumata görə sovet hakimiyyətinə qarşı baş vermiş bu mühüm üsyançı hərəkata AXC-nin
keçmiş baş naziri Fətəli xan Xoyski, Milli Ordunun zabitləri və Müsavat partiyasının başçıları rəhbərlik
edirdi [5, s.382].
554
M.Ə. Rəsulzadə Gəncə Üsyanı və onun səbəbləri haqqında Azərbaycan qəzetində belə yazırdı :
“Ixtilaldan bir ay sonra artıq bütün Azərbaycan, məmləkətinin müdhiş bir istilaya məruz qaldığını acı
bir surətdə dərk eyləmişdi....sərvət vəb samanının yağmaya getdiyini, ədəb və əxlaqi-milliyyəsinin fəna
surətdə təhqirə məruz qaldığını bduyunca, bittəbb Xalq təhəmmül bedəmədi. Üsyan etdi. Bu üsyan
ibtida Gəncədə başladı. Çarizmin qəddar generalı Knyaz Sisyanova parça-parça doğranıncaya qədər
müqavimət göstərən Cavad xan şəhəri bu dəfə də kəndisini göstərdi! Millətin təhəmmül edəmədiyi
təcavüzlərə qarşı üsyankar ruhilə köpürdü!”
Üsyan yatırıldıqdan sonra Tiflisə gedən Fətəli Xan Xoyski Gəncə üsyanınn səbəbləri haqqında
yazdığı yazıda qeyd edir: “Bolşevik ordusu Azərbaycana daxil olduqdan sonra 6 gün ərzində ölkədə
vəziyyət stabil olmuşdur. Lakin sonrada bolşevik hakimiyyəti bərqərar olunmağa, ordunun üzvləri
buraxılmağa və ya XI Qızıl Orduya daxil edilməyə, ruslaşdırma siyasəti yeridilməyə başlandı. Bütün
dövlət qurumlarında və idarələrində Azərbaycan dili rus dili ilə əvəz olundu. Azərbaycanlı məmurlar
işdən çıxarılaraq rus məmurlar vəzifəyə gətirildi. Sovet işğalına qədər bolluq olan ölkədə işğaldan sonra
məhsullar Rusiyaya çıxarıldı və ölkədə xroniki çörək çatışmazlığı başlandı.” [9].
Gəncə Üsyanın birbaşa rəhbərlərindən biri olmuş polkovnik Cahangir bəy Kazımbəyli Üsyan öncəsi
yaranmış durumdan və insanların keçirdiyi hisslər haqda belə yazırdı: “İndi içində olduğumuz dəhşətə
inanmaq istəmirdim. Doğrudanmı bizlər – azərbaycanlılar belə asanlıqla, heç bir dirənişsiz və etirazsız
öz zəngin və çiçəklənən ölkəmizi bolşevik vəhşilərinə buraxacaqdıq?.. Doğrudanmı bu rüsvayçı zülmdən
qurtulmaq üçün əlimizi ağdan-qaraya vurmayacağıq?..Hanı bizim mənliyimiz?..Hanı bizim şərəfimiz?..
Adamın içini oyub ağrıdan bu sualları hər bir azərbaycanlının, hər bir əsgərin, hər bir zabitin üzündən
oxumaq olardı.” [8, s.211].
Beləliklə, hər nə qədər yatırılsa da, Gəncə üsyanı müstəqil dövlət olmaq yolunda sonralar baş
verən üsyanlar, qaçaq hərəkatları, azadlıq hərəkatları üçün başlanğıc olmuş, xalqın azadlıq atəşinin ilk
qığılcımları olmuşdur.
“Azərbaycan” qəzetinin redaktoru Ceyhun Hacıbəyli Gəncə Üsyanını belə qiymətləndirirdı: “Gəncə
üsyanı- millətimizin şərəf və namusunun yenidən kəsbi, etibar qazandığı bir dastandır! Gəncədə may
ayında tökülən türk qanı 27 aprel hadisəsində millətimizə atılan şərəfsizlik ləkəsini silib götürdü!” [5,
s.27].
Dövlət arxivində üsyanın başvermə səbəbləri, müqavimət hərəkatında iştirak etmiş insanların sonrakı
taleləri barədə və o dövrün əsl mənzərəsini əks etdirən bolşevik rejiminin iç üzünü açmaqda xüsusi
əhəmiyyətə malik böyük maraq doğuran sənədlər var. Bundan əlavə, Gəncə üsyanını görünməmiş
qəddarlıqla yatıran XI qızıl ordu birləşmələrinin Azərbaycan xalqı üzərində öz “qələbələrini” hərəkatı
boğduqdan dərhal sonra Bakıda hərbi paradın keçirdikləri də qeyd edilmişdir:
Arxiv sənədlərindən aydın olur ki, Gəncə üsyanına Azərbaycanın görkəmli hərbi sərkərdələri, Port-
Artur qəhrəmanları, əfsanəvi generallar, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hərbi naziri Səməd bəy
Mehmandarov və onun müavini, bir zamanlar “rus artilleriyasının allahı” adlandırılmış Əliağa Şixlinski
rəhbərlik edirdilər. [9]. Şübhəsiz, bütün üsyan iştirakçıları kimi, bu görkəmli şəxsiyyətləri də ən ağır
cəza gözləyirdi. Bu məqsədlə də onlar həbs edilərək Moskvaya göndərilmişdir.
Gəncə üsyanının mübarizlərindən general-mayor Mirzə Qacar, kapitan Mirizadə, hüquqşünas
İsmayılxan Ziyadxanov, habelə ədəbiyyatımızın mahir tədqiqatçısı Firudinbəy Köçərli, mühəndis Abuzər
bəy Rzayev, görkəmli maarifci-müəllim Mirzə Abbaszadə və başqaları namərd güllələrinin qurbanı olub.
Azərbaycan ordusunun 12 generalı, 27 polkovnik və podpolkovniki, 46 kapitanı, ştabskapitanı, poruçik
və podporuçiki, 146 praporşik və podpraporşiki, 267 digər hərbi qulluqçusu bolşeviklər tərəfindən
güllələndi. Təkcə Nargin adasında Gəncənin general qubernatoru Xudadat bəy Rəfibəyovla birlikdə 79
nəfər yüksək çinli zabit məhkəməsiz, sübutsuz qətlə yetirildi...
555
Ədəbiyyat:
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, cild 1. Bakı, – 2004, 440 səh.
Bayramova, R. Azərbaycan rəhbərliyində ixtilaflar və daxili siyasi çəkişmələr: 1920-1925-ci illər (PDF) // –
Bakı: Elm nəşriyyatı, – 2007. – səh.19
Əmrahov, M. XX əsrdə Azərbaycanda milli-azadlıq hərəkatı /M.Əmrahov. / – Bakı: ADPU-nun nəşriyyatı, – 2009.
– səh.154
İbişov, F. Azərbaycan kəndində sosial-iqtisadi proseslər (1920-1930-cu illər)// – Bakı: 2018
AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURİYYƏTİNİN GƏNCƏ QUBERNİYASINDAN OLAN DÖVLƏT XADİM-
LƏRİ səh.27
Məmmədzadə, N. 1920-ci ilin Gəncə üsyanı və Azərbaycanda anti-bolşevik hərəkatı (Fransanın arxiv sənədləri
əsasında) // – Bakı: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti, – 2018. – s.381-385
Süleymanov, M. Azərbaycan Ordusu: 1918–1920 / M.Süleymanov. / – Bakı: Hərbi Nəşriyyat, – 1998. – səh.445
Yaqublu, N. Azərbaycan legionerləri / N.Yaqublu. / – Bakı: Çıraq nəşriyyatı, – 2005. – səh.317
https://military-az.com/forum/viewtopic.php?t=1777
Gəncə Üsyanı-1920 ci il
Ahmedova Firdovsiya. Les principales réalisations de la République Démocratique d’Azerbaïdjan. (2014) https://
irs-az.com/new/pdf/201407/1405423681267066922.pdf
556
CORRELATION BETWEEN TIME ALLOCATION AND

ACADEMIC PERFORMANCE OF DTE STUDENTS IN
UMTC
Jayson Keith T. Alo1, Keneth Dave C. Danila1, John Leslie D. Ybañez1, Cyril V. Dampog2*
Department of Teacher Education1, Department of Arts and Sciences Education2
UM Tagum College, Tagum City, Philippines
Abstract
The study’s primary purpose was to investigate the correlation between academic performance terms
of scholarly output achieved by the DTE students, mainly focusing on the student’s time allocation when
studying. The researchers employed the descriptive type of research. In this study, the respondents are
students in a university currently enrolled in an education program. Convenience sampling was used to
determine the respondents. This study utilized a correlation research design descriptive type of analysis
with 1382 population respondents chosen through convenience sampling. Mean, and Pearson-r was the
statistical tools used in this study. The level of students’ time allocation was very high, and the level
of academic performance was very high. Moreover, there is a significant relationship between Time
Allocation and Academic Performance.
Keywords: DTE Student’s Time Allocation and Academic Performance
557
AN ASSESSMENT OF THE INTERVENTION

PROGRAM OF SAN JUAN CITY GOVERNMENT FOR
DRUG SURRENDEREES: BASIS FOR PROGRAM
IMPLEMENTATION AND INSTITUTIONALIZATION
Beverly Joy Baldovino

Polytechnic University of the Philippines, Master in Public Administration, Manila Philippines
ABSTRACT
The paper evaluated the intervention programs implemented in the City Government of San Juan
to drug surrenderees. The impact of these programs was assessed through survey questionnaire and
interviews.
Results show that despite the intervention implemented by the local government, there are still
factors affecting surrenderees participation. For the rehab workers, they learnt to appreciate their role
and contributions. It also shows the importance of local government’s support in sustaining intervention
programs for drug users.
Likewise, the study finds out the advantage of institutionalization of community based rehabilitation
program to strengthen its effectiveness and to highly encourage mass participation of the drug
surrenderees to ensure a sustainable recovery.
(Keywords: Community based rehabilitation program, intervention program, institutionalization)
558
INDWELLING URINARY CATHETER ASSOCIATED

INFECTIONS IN GERIATRIC PATIENTS: A SYSTEMATIC
REVIEW
Jared Robinson1*, Indrajit Banerjee2, Alexandra Leclézio3, Indraneel Banerjee4

*1
Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Belle Rive, Mauritius. 2Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College,
Department of Pharmacology, Belle Rive, Mauritius. 3Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Department of
Pharmacology, Belle Rive, Mauritius. 4Consultant Uro oncologist and Robotic Surgeon, Apollo multispeciality Hospitals,
Kolkata, West Bengal, India.
ABSTRACT
Background: Urinary tract infections are among some of the most common infections experienced
and dealt with in the medical fraternity.[1] Numerous risk factors play an intrinsic role in the development
of such infections, namely: Age, sex, instrumentation, obstructive uropathy, compromised immunity and
constipation.[2] A great deal of urinary tract infections in the geriatric age group is due to catheter related
infections. These infections can be both simple and complicated and may have devastating outcomes
such as septicaemia and even death in severe cases. It is vital to understand the microbiology of the
causative organisms and methods by which such hospital related infections can be minimized in an
already often frail age group. [3-5]
Purpose: This systematic review aims to find the causative agents, risk factors and mitigating factors
for Catheter associated urinary tract infections in geriatric patients.
Methodology: A systematic review of literature was done on the following databases: Google scholar,
Trip database, EMBASE, Pubmed and Pubmed Central. A further hand search was done on the CDC
(centre for disease control) and the WHO (world health organization) in order to collate the latest data
available on catheter associated urinary tract infections in geriatric patients. A combination of keywords
was used “urinary tract infections” OR “catheter associated infections” OR “Geriatrics” OR “Urinary
Catheterization” for data extraction.
Findings: Far less information is present on CAUTIs in the primary care setting as opposed to hospital
acquired infections and acute cases. It has been found that there is a 5% increased of infection per day of
catheterization. The majority of patients suffer from asymptomatic CAUTIs in long-term care facilities
who have in dwelling urinary catheters. The primary causative agent being mainly gram-negative
bacteria such E. coli, Klebsiella and Proteus who form a biofilm. The risk factors for CAUTIs range
from urethral trauma, overdistention of the bladder, prolonged duration of use to improper handling of
the urine bag.
Conclusion: The international increase in the elderly population and the rise in such CAUTIs and
mistreatment of such cases with antibiotics have led to widespread antibiotic resistance and thus it is
559
pertinent for stricter guidelines and policies for catheterization, use thereof and initiation of antibiotic
therapy to be implemented and adhered to.
Keywords: Catheter associated infections; Geriatrics; Urinary tract infections; Urinary Catheterization
References:
Clarke, K., Hall, C. L., Wiley, Z., Tejedor, S. C., Kim, J. S., Reif, L., Witt, L., & Jacob, J. T. (2020). Catheter-As-
sociated Urinary Tract Infections in Adults: Diagnosis, Treatment, and Prevention. Journal of hospital me-
dicine, 15(9), 552–556. https://doi.org/10.12788/jhm.3292
Kunin C. M. (2006). Urinary-catheter-associated infections in the elderly. International journal of antimicrobial
agents, 28 Suppl 1, S78–S81. https://doi.org/10.1016/j.ijantimicag.2006.05.013
Firoozeh, N., Agah, E., Bauer, Z. A., Olusanya, A., & Seifi, A. (2022). Catheter-Associated Urinary Tract Infection
in Neurological Intensive Care Units: A Narrative Review. The Neurohospitalist, 12(3), 484–497. https://
doi.org/10.1177/19418744221075888
Gould, C. V., Umscheid, C. A., Agarwal, R. K., Kuntz, G., Pegues, D. A., & Healthcare Infection Control Prac-
tices Advisory Committee (2010). Guideline for prevention of catheter-associated urinary tract infections
2009. Infection control and hospital epidemiology, 31(4), 319–326. https://doi.org/10.1086/651091
Zeng, G., Zhu, W., Lam, W., & Bayramgil, A. (2020). Treatment of urinary tract infections in the old and fra-
gile. World journal of urology, 38(11), 2709–2720. https://doi.org/10.1007/s00345-020-03159-2
560
CAUSES OF DE-MOTIVATION AMONG SECONDARY

SCHOOL STUDENTS OF DISTRICT RAHIM YAR KHAN
Lubna Huma Naz1, Sarfraz Ali2 Akhter Ali3

Ph.D Scholar, Principal SED Rahim Yar Khan, Pakistan.
1
Principal SED Rahim Yar Khan, Pakistan.

2
3
Dean of Special Education,Islamia Univrsiy of Bahawalpur,Pakistan.
ABSTRACT
Learning failure is often directly related to demotivation. The purpose of this study is to examine
the process of demotivation and identify its causes. Motivation has been the center of attention among
teachers throughout the years because it constitutes the backbone of the learning process. Will to learn
builds one of the basic elements of learning; students take an important step on the road to learning
through motivation. However, students may sometimes lose their willingness and interest in the
lesson, which puts a major obstacle in front of effective learning. Therefore, this study is concerned
with the causes of the demotivation of secondary students. This study explores the reasons for the
disinterest students display in learning. The Principals, teachers, and students of secondary school
are the participants of this study. The data were collected through classroom observation, interviews
with Principals, teachers, and four points Likert scale questionnaire for students. The necessary data
were gathered from 772 secondary school students male (N=447) and female (N=325) students. A
57-item demotivation questionnaire along with an item eliciting the participants’ assessment of their
demotivation to learn was administered. Based on the results of factor analysis, the factors, namely,
(1) Inadequate School Facilities, (2) Improper Teaching style, (3) Parent involvement,(4)absence of
group activities (5)Improper curriculum contents,(6) Assessment method and (7)Absence of Intrinsic
Motivation were identified as the major demotivating factors for the learners. Contrary to the results of
previous research, however, teacher-related factors were not found as a strong cause of demotivation.
Statistical Package for Social Sciences (SPSS) versions16 and 18 were employed. The data was coded
and recorded in SPSS sheets. The Personal observation of the researcher (Videos, Snaps, and remarks)
was also described through a qualitative approach. Findings, conclusions, and recommendations were
made accordingly. The results from the post hoc multiple comparisons test and results of a mixed between
within ANOVA and the follow-up tests indicated that Improper teaching style, Lengthy curriculum, and
parent’s disinterest were the main de-motivation factors. This study recommends identifying the cause
of demotivation, to overcome demotivation at school, the help of parents and teachers is essential, to
foster a positive change in students’ life.
561
DIAGNOSIS OF ACUTE CORONARY SYNDROME:

RECENT ADVANCES
Poornasha Mohabeer1*, Indrajit Banerjee2

*1Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Belle Rive, Mauritius. 2Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College,
ABSTRACT
Background: Acute coronary syndrome (ACS) constitutes the range of myocardial ischemic states
which include unstable angina (UA), non-ST elevated myocardial infarction (MI), or ST-elevated MI.
As per World Health Organization, CAD accounted for around 32% of all deaths worldwide in 2019 and
is the leading cause of mortality globally [1,2].
Purpose: Chest pain is the typical complaint in ACS. However, this symptom is present in many other
cardiac and non-cardiac conditions, owing to which the need for unerring diagnostic tools is paramount.
This research aims to explore recent advances made in ACS diagnosis.
Methodology: An extensive literature review was done using PubMed, Medline, PubMed Central,
Embase, Google Scholar databases, BOOLEAN OPERATORS. A combination of keywords “Acute
Coronary Syndrome” OR “Acute Myocardial Infarction” OR “Chest pain” OR ‘practice guidelines’
AND “Practice Guideline” was used during the literature survey.
Results: Development of high sensitivity cardiac troponin assays (hs-cTn) increases the diagnostic
accuracy of undetectable cardiomyocyte injury as compared to low sensitivity tests. Clinical practice
of 0 hour/1hour/2-hour hs-cTn is followed by the implementation of rule-out and rule-in protocols.
Angiography, echocardiography and coronary computed tomography angiogram (CCTA) are employed
to localize the site of coronary obstruction. Prospective studies suggest the advantage of machine
learning-based diagnostic prediction algorithm to execute treatment at the facility of therapeutic
intervention. Research in spatial gene expression and regulatory networks within the myocardium during
MI is expected to play a key role in its diagnosis. Plaque characterization in UA patients by intravascular
Optical Coherence Tomography predicts future coronary events [3,4,5]
Conclusion: No new findings to be reported. ACS remains till date a life-threatening condition. With
a door-to-balloon time and door-to-needle time of 90 min and 30 min respectively, the diagnosis of ACS
must be well-structured to ensure the survival of the patient. Further scrutiny of diagnostic methods is
required.
Keywords: Acute Coronary Syndrome; Acute Myocardial Infarction; Chest pain; Practice Guideline
562
REFERENCES:
Smith, J.N., Negrelli, J.M., Manek, M.B., Hawes, E.M. and Viera, A.J. (2015). Diagnosis and Management of
Acute Coronary Syndrome: An Evidence-Based Update. The Journal of the American Board of Family
Medicine, [online] 28(2), pp.283–293. doi:10.3122/jabfm.2015.02.140189.
World Health Organization (2022). Cardiovascular diseases. [online] Who.int. Available at: https://www.who.int/
health-topics/cardiovascular-diseases#tab=tab_1.
‌Guedeney, P. and Collet, J.-P. (2020). Diagnosis and Management of Acute Coronary Syndrome: What is New and
Why? Insight From the 2020 European Society of Cardiology Guidelines. Journal of Clinical Medicine,
9(11), p.3474. doi:10.3390/jcm9113474.
Takeda, M., Oami, T., Hayashi, Y., Shimada, T., Hattori, N., Tateishi, K., Miura, R.E., Yamao, Y., Abe, R., Ko-
bayashi, Y. and Nakada, T. (2022). Prehospital diagnostic algorithm for acute coronary syndrome using
machine learning: a prospective observational study. Scientific Reports, 12(1). doi:10.1038/s41598-022-
18650-6.
‌Kuppe, C., Ramirez Flores, R.O., Li, Z., Hayat, S., Levinson, R.T., Liao, X., Hannani, M.T., Tanevski, J., Wünne-
mann, F., Nagai, J.S., Halder, M., Schumacher, D., Menzel, S., Schäfer, G., Hoeft, K., Cheng, M., Ziegler,
S., Zhang, X., Peisker, F. and Kaesler, N. (2022). Spatial multi-omic map of human myocardial infarcti-
on. Nature, 608(7924), pp.766–777. doi:10.1038/s41586-022-05060-x.
563
IMPACT OF COVID-19 AND LOCKDOWN ON MEDICAL

STUDENTS: A CROSS SECTIONAL OBSERVATIONAL
STUDY FROM MAURITIUS
Indrajit Banerjee1*, Jared Robinson2, Poornasha Mohabeer3, Abhishek Kashyap4

*1-4Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Department of Pharmacology, Belle Rive, Mauritius. 2Sir Seewoosagur
Ramgoolam Medical College, Belle Rive, Mauritius. 3Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Belle Rive, Mauritius.
4
Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Belle Rive, Mauritius.
ABSTRACT
Background: The novel coronavirus or (COVID-19) which surfaced in Wuhan, China, in 2019
subsequently led to a pandemic. [1,2,3] To abate the exposure and viral transmission resulting in the
closure of universities, lockdown of students in confined quarters and has culminated in exacerbating
the complexity of medical studies.[4,5,6]
Purpose: The primary purpose of the study was to find the educational and psychological impact
of lockdown on medical students due to COVID-19. A cross-sectional study was conducted at Sir
Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Mauritius from May-June 2020.
Methodology: A validated questionnaire was used to collect the sample through Google form. The
internal consistency between the items using Cronbach’s alpha was found to be 0.717.
Findings: A total of 663 students out of 700 participated in the study, which gives an overall response
rate of 95%. Due to the pandemic 348 (52.5 %) of the students were stationed in their hometown and 315
(47.5 %) were stationed in Mauritius. 634(95.6%) of the students suffered from the educational impact
and 464(70%) of the students suffered from the psychological impact due to lockdown. Mauritian
students suffered from a greater educational impact aOR 4.236[1.606-11.173]. Students perusing clinical
studies has a OR1.219 [ 0.531-2.798] educational impact as compared to preclinical studies.
Conclusion: Lockdown triggered both educational and psychological impact on medical students.
On a psychological basis it was proven that the lockdown induced a feeling of guilt and had subsequent
psychological impacts in certain students. The COVID-19 situation was simultaneously indicated to be
a motivator in the majority of students; however, juxtaposed to this was the fact that various students
felt as if they could not study at the same level that they are accustomed to due to the uncertainty of the
situation.
Keywords: SARS-CoV-2; Anthropology; Education; Public Health
564
References:
Žuljević, M. F., Jeličić, K., Viđak, M., Đogaš, V., & Buljan, I. (2021). Impact of the first COVID-19 lockdown on
study satisfaction and burnout in medical students in Split, Croatia: a cross-sectional presurvey and post-
survey. BMJ open, 11(6), e049590. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2021-049590
Van Lancker, W., & Parolin, Z. (2020). COVID-19, school closures, and child poverty: a social crisis in the ma-
king. The Lancet. Public health, 5(5), e243–e244. https://doi.org/10.1016/S2468-2667(20)30084-0
Kachra, R., & Brown, A. (2020). The new normal: Medical education during and beyond the COVID-19 pande-
mic. Canadian medical education journal, 11(6), e167–e169. https://doi.org/10.36834/cmej.70317
Harries, A. J., Lee, C., Jones, L., Rodriguez, R. M., Davis, J. A., Boysen-Osborn, M., Kashima, K. J., Krane, N.
K., Rae, G., Kman, N., Langsfeld, J. M., & Juarez, M. (2021). Effects of the COVID-19 pandemic on me-
dical students: a multicenter quantitative study. BMC medical education, 21(1), 14. https://doi.org/10.1186/
s12909-020-02462-1
Liu, S., Yang, L., Zhang, C., Xiang, Y. T., Liu, Z., Hu, S., & Zhang, B. (2020). Online mental health services
in China during the COVID-19 outbreak. The lancet. Psychiatry, 7(4), e17–e18. https://doi.org/10.1016/
S2215-0366(20)30077-8
Ferraro, F., Calafiore, D., Dambruoso, F., Guidarini, S., & de Sire, A. (2021). COVID-19 related fatigue: Which
role for rehabilitation in post-COVID-19 patients? A case series. Journal of medical virology, 93(4), 1896–
1899. https://doi.org/10.1002/jmv.26717
565
THE LIVED EXPERIENCES OF SEASONED TEACHERS

ON MILLENNIAL LANGUAGE A QUALITATIVE INQUIRY
CLARICE M. CABRERA
UNIVERSITY OF MINDANAO TAGUM COLLEGE
ABSTRACT
This qualitative-phenomenological study delved the lived experiences of seasoned teachers in the
Division of Tagum City, Davao del Norte. The purpose of this study was to explore and understand the
lived experiences of English seasoned teachers on millennial language when engage in communication.
This study is gleaned through the theory of Communication Accomodation Theory (CAT) of British
Language psychologist Howard Giles which sought to explain and predict why, when, and how people
adjust their communicative behaviour during social interaction and what social consequences might
result from such adjustments. Thus, there was a dilemma among veterans. There were fourteen (14)
seasoned teachers who participated in the study. As to the participants’ lived experiences, six major themes
emerged: Encountering the Innovations used in Millennial Language, Experiencing the Complexity of
Meaning of the Millennial Language, Having Problematic Issues in Students’ Academic Performance,
Bridging Generation Gap, Having the Difficulties brought by the Students’ Misuse of Language Trend,
and Compromising the English Language in Classroom Instruction. With regards to how they cope
with the challenges encountered, three major themes emerged: Meeting the Students Halfway using
Millennial Language, Utilizing Social Media Applications to Keep up with the Millennial language, and
Seeking Assitance from others. Lastly, their insights revealed three major themes: Be Open to Learn
Millennial Language, Use the Language Properly, and Be Adaptive to Change. The results are deemed
significant to teachers and administrators to address the academic dilemmas of learners especially in
planning possible interventions and creating writing and speaking activities.
Keywords: education, millennial language, seasoned teachers, qualitative-phenomenological
research, thematic analysis, Davao del Norte, Philippines
566
CONSUMER PREFERENCE AND BRAND LOYALTY

AMONG SELECTED RTW GOODS IN PANABO CITY
Amelie L. Chico1, Jhon Anthony M. Enico 2, Jeffrey E. Genodiala 2, and Grace Melody D.
Genelza 2
UM Panabo College, Adviser, Department Business Administration Education, Panabo City, Philippines.
*1
2
UM Panabo College, Student, Department Business Administration Education, Panabo City, Philippines.
ABSTRACT
The study aimed to determine the relationship between consumer preference and brand loyalty
among selected ready to wear goods in Panabo City. The independent variable of the study was
consumer preference. The indicator of the consumer preference is consumer choice. On the other hand,
the dependent variable of this study was brand loyalty. The researchers use the descriptive correlation
method and random sampling and determining the number of respondents and the statistical tools using
the study where Mean and Person-r. the result of the computation using r-value is 0.095 associated with
the significant value of 0.512 of the P-value which is greater than the alpha of 0.05. Moreover, there
is no significant relationship between consumer preference and brand loyalty among selected ready to
wear goods in Panabo City. It implies that there are other factors that can affect brand loyalty.
Keywords: Consumer Preference, Brand Loyalty, and RTW
567
BEST MANAGEMENT PRACTICES AND JOB

SATISFACTION AMONG SELECTED EMPLOYEES IN
PANABO MULTI-PURPOSE COOPERATIVE
Amelie L. Chico1, Princess Mae Amor M. Fuentes2, Wellalyn C. Medalla 2, and Rayah
Gelline G. Olea 2
*1
2
ABSTRACT
This study aimed to determine the relationship between best management practices and job
satisfaction among selected employees in Panabo Multi-Purpose Cooperative. The independent variable
of the study is best management practices with an indicator of training, career planning and counselling.
On the other hand, the dependent variable of the study was job satisfaction. In this study, the researchers
used the descriptive-correlation method to determine the relationship of the two variables by using the
statistical tools which are the weighted mean and Pearson-r. The result of the computation using r-value
is 0.650 associated with the significant value of 0.000 which is less than the alpha of 0.05. Furthermore,
there is significant relationship between best management practices and job satisfaction among selected
employees in Panabo Multi-Purpose Cooperative.
Keywords: Best Management Practices and Job Satisfaction
568
FACTORS INFLUENCING ONLINE SHOPPING

BEHAVIOR AND PURCHASE INTENTION AMONG
MARKETING STUDENTS
Amelie L. Chico1, Jenelyn Montecillo 2, Leah Formon 2, and Gretchen Mae Tan 2
*1
2
ABSTRACT
This study aimed to determine the factors influencing online shopping behavior and purchase
intention among Marketing students. The independent variable of the study was factors influencing
online shopping behavior with the indicators of perceived usefulness, perceived ease of use, website,
and social commerce constructs. On the other hand, the dependent variable of this study was purchase
intention. The researchers used the descriptive correlation method in determining the number of
respondents and the statistical tools used are Weighted Mean and Pearson-r.The result of Correlation
Coefficient using R-value is 0.66 associated with the significant value of 0.00 which is less than the
alpha of 0.05. Thus, it was found out that there is significant relationship between factors influencing
online shopping behaviorand purchase intention among Marketing students. This implies that factors
influencing online shopping behavior in terms of perceived usefulness, perceived ease of use, website,
and social commerce constructs does have an impact on purchase intention. In other words, factors
influencing online shopping behavior does affect the purchase intention among Marketing Students.
Keywords: Factors Influencing Online Shopping, Behavior and Purchase Intention
569
CƏNUBİ QAFQAZDA İQTİSADİ İNTEQRASİYA

PROSESLƏRİ: AZƏRBAYCAN-TÜRKİYƏ-GÜRCÜSTAN
NÜMUNƏSİ
Çinarə Qabil qızı Səfərova

Müəllim, Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti
Dissertant, Gəncə Dövlət Universiteti
Summary
After the collapse of the socialist bloc in the late twentieth century, a new world order was formed,
new foreign policy directions and forms of interstate relations emerged for the world powers. Before
the collapse of the USSR, even the closest neighbors could not cooperate because they represented
different poles and socio-political systems, but in the new world order, mutually beneficial economic
cooperation of geographical neighbors was identified as a priority. In this regard, the Caucasus, one of
the most important regions, stands out. Historically, border changes and relations between local states
have been determined by the interests of regional and global power centers in the Caucasus. During the
Soviet era, the countries of the Caucasus can be characterized by the complete cessation of historical
traditions related to the geographical neighborhood. After the collapse of the Soviet Union, new forms
of cooperation began to emerge in the Caucasus. In this context, relations with the South Caucasus
Republics have formed one of the important directions of the foreign policy of the Republic of Turkey.
In particular, it has led to the establishment of high-level strategic relations between the Republic of
Turkey, Azerbaijan and Georgia in both bilateral and multilateral formats. Historical and cultural ties,
geographical proximity, being part of a single transit corridor, favorable conditions for joint economic
cooperation and political will have led to the formation of the Azerbaijan-Georgia-Turkey triangle.
Açar sözlər: Yeni dünya nizamı, Cənubi Qafqaz ölkələri,Türkiyə,iqtisadi-ticari əlaqələr
Keywords: New world order, South Caucasus countries, Turkey, economic and trade relations
Ключевые слова: Новый мировой порядок, страны Южного Кавказа, Турция, торгово-
экономические отношения.
Giriş
Aparılan təhlillər göstərir ki, Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə arasında həm ikitərəfli, həm də
üçtərəfli əməkdaşlıq ümumi siyasi,iqtisadi və ticari maraqların inkişafı ilə yanaşı, regional təhlükəsizlik
problemlərinin sülh yolu ilə həllinə və strateji əməkdaşlığa yönəlmişdir. Bu əməkdaşlıq Xəzər, Qara və
Aralıq dənizi arasında üçbucaq meydana gətirən sahədə əhəmiyyətli layihələr həyata keçirmək üçün
siyasi bir zəmindir. Üçlük təkcə Cənubi Qafqazda deyil, həm də Xəzər, Aralıq və Qara dəniz hövzələri
ilə qarşılıqlı əlaqədə olan strateji bir sahə yaratmağı hədəfləyir. Bu baxımdan Türkiyə-Gürcüstan-
570
Azərbaycan üçtərəfli mexanizmi Qafqazdan başlayaraq Xəzər və Aralıq dənizinə qədər böyük bir
bölgədə sülh, sabitlik və firavanlıq sahəsinə çevrilməsini təmin etmək üçün konstruktiv fürsətlərdən
biri olaraq görülməktədir. Ölkələr həm ikitərəfli, həm də üçtərəfli əməkdaşlıqda BMT Nizamnaməsinin
şərtləri, Helsinki yekun akt və beynəlxalq hüququn əsas qaydalarına riayət etdiklərini təsdiqləyirlər.
Nəzərdə tutulmuş əməkdaşlığın regional sülh, sabitlik və firavanlıq içərisində qurulması bölgə üçün
daha yaxşı bir gələcək vəd edir. Hər üç ölkə bir-biri ilə strateji tərəfdaşdır.
Azərbaycan,Türkiyə və Gürcüstan arasında XX əsrin 90-cı illərinin ortalarında başlanan və XXI
əsrin əvvəllərindən etibarən daha da sürətlə inkişaf edən qarşılıqlı ikitərəfli əlaqələr 2012 -ci ilin
iyununda imzalanan Trabzon Bəyanatı ilə rəsmi olaraq üçtərəfli əlaqələrə çevrilmişdir. Üç ölkə arasında
müqavilənin imzalanma tarixi diplomatik əlaqələrin qurulmasının 20 illiyinə təsadüf etmişdir.
Azərbaycan və Gürcüstan üçün Türkiyə iqtisadi modeli

Dünya iqtisadi təcrübəsində Türkiyə iqtisadi modeli hazırda iqtisadiyyatda əsaslı struktur dəyişikliklər
aparılarkən, təsərrüfatçılığın bazar prinsipləri tətbiq edilərkən, iqtisadiyyat modernləşdirilərkən, bir
sözlə, səmərəli iqtisadiyyat yaradılarkən örnək olaraq öyrənilməsi və istinad olunması məqbul sayılan
məlum ictimai tərəqqi modelləri ( Cənubi Koreya, Tayvan, Sinqapur,Çili və s.) içərisində özünəməxsus
yer tutur.Bugünkü Türkiyə qısa tarixi müddət ərzində inzibati-bürokratik buxovlar içərisində donub
qalmış etaist (dövlətçi) iqtisadiyyatı əsaslı şəkildə yeniləşdirib bazar təsərrüfatçılıq metdolarının
tətbiqi sahəsində dərin təsir buraxan müvəffəqiyyətlər, cəmiyyətin demokratikləşdirilməsi və sosial
inkişafında mühüm dəyişikliklər əldə etmiş ölkə nümunəsidir.Bu da məlumdur ki, sürətli irəliləyiş
və iqtisadiyyatda sıçrayışlı tərəqqi ilk növbədə Türkiyə rəhbərliyinin 1980-ci illərin əvvəllərindən
başlayaraq həyata keçirdiyi yeni inkişaf strategiyası və köklü islahatlarla bağlıdır [4, s.15]. Sovetlər
Birliyi dağıldıqdan sonra Türkiyə Respublikasının Azərbaycan və Gürcüstan ilə iqtisadi-ticari əlaqələri
əhəmiyyət qazanmışdır. Yeni müstəqilliyini elan edən iki Cənubi Qafqaz respublikası təkcə Türkiyə ilə
iqtisadi əlaqələrdən faydalanmamış, həm də iqtisadiyyatın Türkiyə modelinin müsbət xüsusiyyətlərini
öyrənərək tətbiq etməyə çalışmışdır.
Azərbaycan-Türkiyə iqtisadi-ticarət əlaqələrinin regional inkişafa

təsirləri
Azərbaycan və Türkiyə “bir millət, iki dövlət” çərçivəsində prioritet və təbii tərəfdaş hesab olunur.
Türkiyə Azərbaycanın müstəqilliyini 9 noyabr 1991-ci ildə tanımışdır. “Türkiyə Respublikası və
Azərbaycan Respublika arasında diplomatik əlaqələrin yenidən qurulması haqqında protokol isə
14 yanvar 1992 –ci ildə Bakıda imzalanaraq qüvvəyə minmişdir [9, s.60].İqtisadi əlaqələrin hüquqi
əsası baxımından ən çox əhəmiyyətli sənədlərdən biri 1 noyabr 1992-ci ildə Türkiyə Cümhuriyyəti
və Azərbaycan Respublikası Hökuməti arasında imzalanan Ticarət və İqtisadi Əməkdaşlıq Sazişi
olmuşdur [8, s.3-4]. Müqaviləyə əsasən, tərəflər qanunvericiliyə uyğun olaraq, mövcud imkanlar
çərçivəsində ticari əlaqələrini uzunmüddətli, sabit və balanslı şəkildə inkişaf etdirmək, şaxələndirmək
və iqtisadi əməkdaşlığı genişləndirmək üçün lazımi tədbirləri görmək öhdəliyi götürmüşdülər. Sazişin
ikinci maddəsinə görə Azərbaycan və Türkiyə idxal və ixrac üçün gömrük vergisi, ödənişlər və digər
əməliyyatlarla bağlı bir-birilərinə ən çox üstünlük verilən ölkə prinsipini tətbiq etməyə başlamış,
bu isə gələcəkdə digər region ölkələri üçün cəlbedici bir nümunə rolunu oynamışdır. Sənəd iki ölkə
arasında texnologiya, kənd təsərrüfatı məhsullarının emalı, yüngül sənaye obyektlərinin qurulması və
modernləşdirilməsi, sənayeyə birgə investisiyaların yatırılması, neft-kimya, neft kəşfiyyatı, hasilat və
neft sənayesi, inşaat, nəqliyyat və telekommunikasiya, mədənçilik və turizm sahəsində əməkdaşlıqla
bağlı da bir çox məsələlərin hüquqi əsaslarını müəyyənləşdirmişdi.
Qeyd etmək lazımdır ki, eyni dövrdə imzalanan “Türkiyə Respublikası ilə Azərbaycan Respublikası
arasında Əməkdaşlıq və Həmrəylik Sazişi”ndə də siyasi məsələlərlə yanaşı iqtisadi məsələlərə də yer
verilmişdi [10, s. 1].Bu sənədin ikinci maddəsində Azərbaycan və Türkiyə ticarət və iqtisadi əməkdaşlığın
571
ikitərəfli əlaqələrin vacib bir elementi olduğunu nəzərə alaraq, aralarındakı ticarət həcmini mövcud
potensiala uyğun bir səviyyəyə qaldırmaq, birgə investisiya layihələrinin hazırlanması və həyata
keçirilməsi səyləri göstərəcəklərini ifadə edirdilər. İki ölkə arasında iqtisadi, xüsusən ticarət əlaqələrinin
statistik metodlarla qiymətləndirilməsi göstərir ki, əlaqələrin bu hüquqi əsaslara dayanılmaqla qurulması
hər iki ölkənin inkişafına, eləcə də regional inkişafa müsbət təsir göstərmişdir. Beynəlxalq Ticarət
Mərkəzinin (International Trade Center) istifdə etməyi təklif etdiyi ticarət sistemini nümunə götürərək
bu tezisi əsaslandırmaq mümkündür [5,s.54]. Qeyd edək ki, BTM-in təklif etdiyi model hər hansı bir
ölkənin xarici ticarət əlaqələrinin coğrafi və ticari quruluşunu təhlil etməklə gələcək qabiliyyət və idxal-
ixrac diversifikasiya imkanlarının müəyyənləşdirilməsinə imkan verir. Bu kontekstdə aparılan təhlillər
göstərir ki, Azərbaycan və Türkiyə arasında illik ticarət həcmi Türkiyənin illik xarici ticarət dövriyyəsi
həcminin 0,6%-i, Azərbaycanın illik xarici ticarət həcminin təxminən 15% -i təşkil etmişdir [1, s.59].İki
ölkə arasındakı ticarət həcmi ümumilikdə artım sərgiləmiş, 1992-ci ildə təxminən 2 milyon dollardan
2016-cı ilin sonuna olan məlumata görə təxminən 2,5 milyard dollara qədər yüksəlmişdir.İkitərəfli
ticarət həcminin artdığı bəzi dövrlərdə Türkiyədə və Azərbaycanda yaşanan devalivasiyalar ikitərəfli
ticarət həcminin ABŞ dolları üzərindən azalmasına səbəb olmuşdur. Türkiyənin Azərbaycana əsas
ixrac məhsulları mebel, dəmir/polad hissələri, qiymətli metallar, müxtəlif tikinti materialları, əsasən
Azərbaycandan idxal olunan məhsullar işlənməmiş alüminium, etilen polimerləri (ilkin formada),
neft yağları, asiklik karbohidrogenlər, heyvan dəriləri, neft qazları və digər qazlı karbohidrogenlər,
təmizlənməmiş qurğuşun, pambıq iplik və s. təşkil edir.
2010-cu ilin avqustun 16-da iki ölkə arasında imzalanan hərtərəfli Strateji Tərəfdaşlıq və Qarşılıqlı
Yardım Sazişi ilə bu əlaqələrin xüsusiyyəti dərinləşmiş, həmin ilin senrtyabrında iki ölkə arasında
Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şurasının yaradılması haqqında Birgə Bəyanat imzalanmış, bu isə
əlaqələrin yeni strateji səviyyəyə yüksəlməsinə şərait yaratmışdır. Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq
Şurası çərçivəsində fəaliyyətlərdə və alınan qərarlarda iqtisadi sahəyə xüsusi diqqət yetirilmişdir. Türkiyə
ilə Azərbaycan arasındakı iqtisadi əlaqələrin ən əhəmiyyətli tərəfləri qarşılıqlı investisiyalar, ikitərəfli
ticarət, regional və qlobal enerji və nəqliyyat layihələri təşkil edir. İki ölkə arasında birbaşa sərhədin
yalnız Naxçvan Muxtar Respublikası vasitəsi ilə mövcud olması, muxtar respublikanın isə ölkənin digər
hissəsi ilə quru bağlantısının olmaması üçüncü region ölkələrinin əlaqələrə və layihələrə cəlbini zəruri
etmişdir. Bu baxımdan qiymətləndirdikdə işğalçı və təcavüzkar siyasət yürüdən Ermənistan, fərqli
regional maraqları olan İranla müqayisədə Gürcüstan daha əlverişi ölkə olmuşdur.
Türkiyə-Gürcüstan iqtisadi-ticarət əlaqələrinin regional inkişafa

təsirləri
Soyuq müharibə dövründə Gürcüstan və Qafqaz bölgəsi Türkiyə üçün əlçatmaz idi. Sovet İttifaqının
dağılması Gürcüstanın kapitalist blokun bir hissəsini təşkil edən yeganə qonşusu olan Türkiyə ilə ticarət
əlaqələri qurmasına imkan verdi. Soyuq müharibə dövründə Türkiyə ilə hər hansı bir iqtisadi və ticari
münasibətlər qəti qadağan edilmişdi. Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Türkiyə Avropa ilə Qafqazı
birləşdirən körpüyə, kapitalist dünyası ilə ticarət yolunun qurulması ilə azad bazarın ilk pəncərəsi oldu.
Türkiyə ilə Gürcüstan arasındakı iqtisadi və siyasi əlaqələr, Gürcüstanın müstəqillik qazanmasından
dərhal sonra başladı. Sərhəd qapısının açılması ilə minlərlə Gürcüstan vətəndaşı həm qohumlarını
görmək,həm də kommersiya məqsədləri üçün Türkiyəyə gəlmişdir. Gürcüstan və Türkiyə arasındakı
viza rejimi səbəbindən köç siyasətini araşdırdığımızda nisbi liberal bir siyasət izlənildiyi deyilə bilər.
1989-cu ildə sərhədlərin açılmasıyla Gürcüstan vətəndaşlarına 1 ay davamlı turist vizası verilmiş daha
sonra Türkiyə Gürcüstan arasında 1996-ci ildə imzalanan müqavilə ilə bu vizanın sərhəd qapılarında
alınmasına istiqamətli hökm gətirilmişdir.[7] Müstəqillik qazandıqdan sonra “ciddi iqtisadi böhranla
üzləşən” Gürcüstan da öz növbəsində xarici ticarət sahəsi də daxil olmaqla, Türkiyəni Gürcüstan
iqtisadiyyatına dəstək verməyə qadir bir iqtisadi qüvvə kimi qəbul etdi. Bundan əlavə, Gürcüstan
Türkiyəyə Qərb bazarı ilə bir əlaqə kimi baxırdı. Eyni zamanda, Türkiyə coğrafi baxımdan Avropa
bazarından uzaq olduğu üçün qonşu ölkələrlə iqtisadi əməkdaşlıq ilə genişlənmə kursunu davam etdirdi.
572
İkitərəfli Türkiyə-Gürcüstan iqtisadi münasibətlərinin təməli iki sənəddə qoyuldu.Bunlardan

birincisi- 30 iyun 1992-ci ildə ikitərəfli münasibətlərin hüquqi təməlinin əsas sənədi olan «Dostluq,
Əməkdaşlıq və Mehriban qonşuluq» müqaviləsi imzalandı. [6,s.165] İkitərəfli əlaqələrin inkişafı üçün
vacib bir addım atılmışdır.Bura investisiya qoyuluşuna və investisiya kapitalının qorunmasına dair bənd
daxil edildi. İkinci sənəd Ticarət sazişi və İqtisadi Əməkdaşlıq sazişidi (1994), bu sazişin imzalanması
iki ölkə arasında əməkdaşlığın genişləndirilməsi üçün şərait yaratmışdır.
2006-cı ildə imzalanan bir sazişlə Türkiyə və Gürcüstan arasınmda viza rejiminin liberallaşdırılmasına,
iqtisadi-ticarət əlaqələrin daha da inkişafına müsbət təsir göstərən amillərdən biri olmuşdur. Bu
razılaşmaya əsasən, hər iki ölkənin vətəndaşları 90 gün müddətində vizasız daxil ola və çıxa bilərlər.
Tətbiq olunan viza rejiminin Türkiyə-Gürcüstan arasında əhali hərəkətlərinə artırıcı istiqamətdə təsiri
olacağı təxmin edilə bilər. Necə ki, Türkiyənin turizm statistikasında bu artım müşahidə olunsa da
Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatının (IOM) 2008-ci ildəki reallaşdırdığı Gürcüstan ölkə hesabatına görə
Türkiyə Gürcü əhalinin yönəldiyi ölkələrin başında gəlməkdədir. Məlumata görə, Rusiya Federasiyası
ilə siyasi gərginlik səbəbindən sərhədlərin bağlanması və eyni dövrdə Türkiyənin Gürcüstana 3 aylıq
müddət ilə viza tətbiqinin Türkiyəni mərkəz halına gətirdiyi ifadə olunur [15]. Qarşılıqlı səfirliklərin
qurulması, xüsusən də siyasi münasibətləri daha sistemli hala gətirdi. Əslində Türkiyədə yaşayan,
tarixi müddətdə bəzi dövrlərdə müxtəlif səbəblərə görə köç edən və milyonlarla ifadə edilən Qafqaz
mənşəli bir əhali var. Bunların arasında Gürcüstanın etnik quruluşunda yer alan ən böyük topluluklar
olan gürcülər,abxazlar və osetinlər mühüm yer təşkil edirlər. Türkiyədə qurduqları qeyri-hökumət
təşkilatları sayəsində Gürcüstanda olub baş verənlərlə çox maraqlanırlar. Türkiyə ilə Gürcüstan
arasındakı ticarət əlaqələri də olduqca inkişaf etmişdir. Gürcüstanın ehtiyac duyduğu dərhal hər cür
vasitə-vəsait, maşınlar, qida məhsulları Türkiyə tərəfindən qarşılana bilinir.Hal-hazırda Gürcüstanın ən
böyük ticarət ortaqlarından biri Türkiyədir.1990-cı illərin əvvəllərində Gürcüstanda iqtisadi tənəzzül
və həyat səviyyəsinin kəskin azalması yaşanırdı. Mərkəzləşdirilmiş şəkildə planlaşdırılan sərbəst
bazar iqtisadiyyatına keçid Gürcüstanda çox ağrılı bir proses idi. Bir çox keçmiş Sovet Respublikaları
kimi, Gürcüstan da böyük ölçüdə dövlət idarəçiliyi və dövlət mülkiyyəti sisteminə malik olduğu
üçün müstəqilliyə hazır deyildi. 1991-ci ildə müstəqillik qazandıqdan sonra vətəndaş müharibələri
və etnik qarşıdurmalar Gürcüstan iqtisadiyyatını dağıtdı. Bu müharibələr iqtisadi inkişaf və tərəqqi
qarşısında ən böyük maneə idi. Ölkə iqtisadiyyatı keçmiş Sovet İttifaqı bazarlarına güzəştli girişlərin
itirilməsi,Moskvadan böyük büdcə köçürmələri və çoxsaylı qarşıdurmaların təsiri altında çökdü [16].
Gürcüstanda müstəqilliyin ilk illərində (1992-1994) Ümumi Daxili Məhsul (ÜDM) orta hesabla
28,2% azalıb, iqtisadi tənəzzül 65%-ə çatıb. Bu dövrdə sənaye məhsulunda orta hesabla 35 faiz, kənd
təsərrüfatı məhsulunda isə 21 faiz azalma müşahidə olunub. 1994-cü ilin ortalarında böhran ölkənin
bütün bölgələrini əhatə etdi. Meşə təsərrüfatı və tikinti tamamilə dayandı, digər sahələrdə istehsal 1960-
cı illərin səviyyəsinə düşdü, sənaye istehsalı, kənd təsərrüfatı və nəqliyyat infrastrukturu tamamilə məhv
edildi [3, s.31]. Kəskin iqtisadi tənəzzül nəticəsində məhsul və istehlak malları çatışmazlığı yaşandı.
Keçid iqtisadiyyatının məruz qaldığı ən pis eniş ixracata yüzdə 70 % təsir etdi. Bu vaxt,yüngül sənaye və
qida sənayesi də daxil olmaqla Türk iqtisadiyyatının fərqli sahələri çox sürətlə böyüyürdü. 1988-ci ildə
Sarp gömrük keçid məntəqəsinin açılması minlərlə gürcüyə türklərlə ticarət və iqtisadi əlaqələri qurmağa
imkan verdi. Bu dövrdən etibarən iki qonşu ölkə arasında ticarət əlaqələri sürətlənməyə başladı. Gürcülər
Türkiyəyə Sovet dövründə istehsal olunan məhsullar, habelə metal qırıntıları və qiymətli metalların
olduğu müxtəlif növ yerli məhsullar ixrac etməyə başladılar. Gürcüstan tərəfi, öz növbəsində, işlənmiş
kənd təsərrüfatı məhsulları da daxil olmaqla gündəlik istehlak üçün Türkiyədən qida və yüngül sənaye
məhsulları idxal etməyə başladı. 1990-cı illərin əvvəllərində Gürcüstan və Türkiyə arasındakı ticarətin
ümumi həcmi 12.823 milyon ABŞ dolları təşkil etdi və az miqdarda fərdi ixracat ilə xarakterizə edildi.
Bu dövrdə Gürcüstan iqtisadiyyatına çox az sayda birbaşa Türk investisiyası qoyulmuşdu.Gürcüstandakı
Türk investisiyaları siyasi qeyri-sabitlik və qeyri-sabit biznes mühiti şəaritində əngəlləndi [12]. Bundan
əlavə, Gürcüstan və Türkiyə arasında ikitərəfli ticarət səmərəsiz sərhəd keçidləri, mürəkkəb bürokratik
prosedurlar, geniş yayılmış korrupsiya, iki ölkəni birləşdirən köhnəlmiş avtomobil yolları və dəmir
yollarının olmaması səbəbindən də məhdudlaşdırıldı.
573
1991-1996-cı illərdə Gürcüstanda bəzi kiçik türk müəssisələri fəaliyyət göstərsə də, bu dövrdə
ikitərəfli dövriyyə heç bir əhəmiyyət kəsb etməmişdir. 1990-cı illərin ortalarından,Gürcüstanın regional
enerji və nəqliyyat layihələrinin iştirakçısına çevrilməsindən sonra vəziyyət dəyişməyə başladı. Türkiyə
regional siyasətini təbliğ etmək üçün Gürcüstanla iqtisadi münasibətlərini gücləndirdi. Ancaq 1995-
2003-cü illər ərzində iki ölkə arasındakı ticarət dövriyyəsi 200 milyon dolları keçmədi və Türkiyənin
Gürcüstandakı birbaşa investisiyaları təxminən 150 milyon dollar təşkil etdi. Bu, Türkiyənin həmin
mərhələdə əsasən Gürcüstan ilə hərbi-siyasi əməkdaşlığın dərinləşdirilməsində maraqlı olması ilə
əlaqəli idi və və ölkə daxilindəki qanunlar xarici investisiyalar üçün cəlbedicilik təmin etmirdi.
Bununla paralel qeyd edilməlidir ki, 2003-cü ildən bəri nəqliyyat infrastrukturunun yaxşılaşdırılması
və sərhəd keçidlərində bürokratik prosedurların sadələşdirilməsi üçün bir çox müsbət addımlar atılmışdır.
2002-ci ildə AK (Ədalət Partiyası) hakimiyyətə gəldikdən sonra Türkiyənin yeni strategiyasının
əsas məqsədi qonşu ölkələri təsir dairəsinə daxil etmək idi. İlk növbədə iqtisadi əlaqələrin fəal inkişafı
yolu ilə buna nail olmaq idi. Nəticədə, 2000-ci illərin ortalarından Türkiyənin Gürcüstana qarşı iqtisadi
siyasəti daha aktivləşdi [13, s.5]. Buna Gürcüstanda daxili siyasi vəziyyət də kömək etdi.
2006-cı ildə Türkiyə və Gürcüstan hökumətləri öz vətəndaşları üçün vizasız rejim barədə razılığa
gəldilər və viza tələblərinin qaldırılmasına qərar verdilər, bu da işgüzar səyahətləri və iki ölkə arasındakı
ticarət əlaqələrini artırdı. 2006-cı ilə qədər Gürcüstanın əsas ticarət ortağı Rusiya idi. Ancaq 2006-cı
ildə Rusiya Gürcüstan məhsullarına embarqo tətbiq etdi və Rusiyaya kənd təsərrüfatı məhsullarının,
Gürcüstan şərabının və mineral suların idxalını qadağan etdi. Nəticədə Gürcüstan cənub qonşusu ilə daha
yaxın iqtisadi, ticarət əlaqələri qurmağa qərar verdi və 21 Noyabr 2007-ci ildə Türkiyə Respublikası ilə
1 Noyabr 2008-də qüvvəyə minən Sərbəst Ticarət Sazişini (FTA) imzaladı. Sərbəst ticarət müqaviləsi
Türkiyənin Gürcüstanın ən böyük ticarət tərəfdaşı olmasına kömək etdi [11 s.146]. Razılaşmanın
əsas məqsədləri bunlardır: Gürcüstan və Türkiyə arasında ticarət-iqtisadi əməkdaşlığın inkişafına
kömək, sahibkarları bazarlara çıxış əldə etməyə təşviq etmək və tərəfdaş Tbilisi tərəfindən investisiya
layihələrinin həyata keçirilməsinə dəstək vermək idi. İki ölkə arasındakı ticarət həcmi bu müqaviləni
imzaladıqdan sonra tədricən böyüməyə başladı. 2007-ci ildə Türkiyə ilə Gürcüstan arasındakı ticarət
həcmi 900 milyon ABŞ dolları idi, bunlardan Türk ixracatı 728 Milyon ABŞ dollarına çatdı.
Təhlillər göstərir ki, türk şirkətlərinin Gürcüstan bazarına daxil olmasına “Qızılgül inqilabı” ndan
sonra Gürcüstanda baş verən dəyişikliklər, özəlləşdirmə proqramı əhəmiyyətli dərəcədə müsbət təsir
göstərmişdir. Gürcüstan hökuməti Rusiya Federasiyasından iqtisadi asılılığı azaltmaq və Rus şirkətlərinin
bu ölkədə genişlənməsini dayandırmaq üçün Türk şirkətlərini Gürcüstana daha çox sərmayə yatırmağa
çağırdı. Türk şirkətləri də Gürcüstana investisiya qoymağa çox maraq göstərdilər [17, s. 364].
Nəticədə, 2007-dən 2010-a qədər iki ölkə arasındakı ticarət dövriyyəsi 1 milyard dollara yüksəldi.
2011-ci ildə vizasız razılaşmanın asanlaşdırılması müqaviləsi Türkiyə-Gürcüstan iqtisadi əlaqələrinin
inkişafına töhfə verdi. Nəticədə ticarət dövriyyəsi 1,5 milyard dollara çatdı, Türkiyədən idxalın 1,28
milyard dollar olmasına baxmayaraq bu rəqəm Türkiyənin daha əlverişli şəraitdə olduğunu göstərirdi.
2012-ci ildə iki qonşu ölkə arasındakı ticarət həcmi 1,4 milyard ABŞ dollarına yüksəlmişdi. Gürcüstandan
idxal 180 milyon ABŞ dolları, Türkiyənin Gürcüstana ixracatı isə 1,25 milyard ABŞ dolları olmuşdu.
Türkiyə 2013-cü ildə ümumi dövriyyəsi 1,52 milyard ABŞ dolları ilə Gürcüstanın əsas ticarət tərəfdaşı
olmuş, türk şirkətləri öz vəsaitlərini Gürcüstana yatırmağa başlamışdılar.
Paralel olaraq Gürcüstana yatırılan türk sərmayələrinin miqdarı da bu dövrdə yüksəlmişdi. 2006-cı
ildə Türkiyə Gürcüstana 127 milyon dollar sərmayə yatırmışdı. 2008-ci ildə Ankara-Tbilisi arasında
imzalanan Sərbəst Ticarət Müqaviləsindən sonra Gürcüstanda Türkiyənin sərmayələri gedərək artmış və
ticarətin həcmi 1 milyard dolları keçmişdir. 2008-ci ildə isə Türk investisiyaları 165 milyon dollar idi.
2013-cü ildə «Gürcüstanın xarici siyasətinin istiqamətlərinə dair qərarlar» parlament tərəfindən qəbul
edilmiş, Türkiyə ilə iqtisadi əlaqələrin genişləndirilməsi vəzifəsi ilk prioritetlər arasında qoyulmuşdur.
2014-cü ildə iki ölkə arasındakı ən yüksək ticarət həcmi təxminən 1,79 milyard dollardır. 2015-2016-
574
cı illərdə isə iki ölkə arasında ticarət və iqtisadi əlaqələrdə azalma oldu. Ticarət dövriyyəsi təxminən
1,51 milyard dollar təşkil etmişdir. 2016-cı ildə Türkiyənin Baş naziri B.Yıldırım Gürcüstan-Türkiyə
Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şurasının ilk iclasının nəticələrini yekunlaşdıraraq, iki ölkənin
iqtisadiyyat nazirlərinin vəzifəsinin ölkələr arasındakı ticarət və iqtisadi əlaqələrdəki geriləməni aradan
qaldırmaq olduğunu vurğuladı. 2017-ci ildə ticarət yenidən 16 % artaraq 1,59 milyard dollara yüksəldi,
Türkiyədən idxal 1,37 milyard dollar oldu. Böyümə tendensiyası 2018-ci ildə də davam etdi [14].
Lakin 2009-2015-ci illərdə Türkiyənin Gürcüstandakı investisiyaları demək olar ki, yarıbayarı
azalmışdı.Bu isə 2008-2009-cu illərdəki qlobal böhranla, eləcə də 2011-ci ildən Türkiyənin Yaxın
Şərqdəki hadisələrə qarışması və ölkənin xarici siyasətinin Cənubi Qafqaz vektorunun arxa plana
atılması ilə əlaqəli olmuşdu. Bu sahədə müsbət dinamika 2016-cı ildən etibarən yenidən bərpa olunmağa
başlamışdır. Bu dinamika Türkiyə-Qərb münasibətlərinin soyuması və ölkənin xarici siyasətinin Avrasiya
vektorunun aktivləşməsi fonunda ölkənin Şərqə üz tutması ilə izah edilir Bu tendensiya 2017-ci ildə də
davam etdi. 2018-ci ildə Türk investisiyaları kifayət qədər azaldı, ancaq bu TANAP neft boru kəmərinin
inşasının başa çatması ilə əlaqəli Gürcüstandakı xarici investisiyaların (35,5% ) azalmasının ümumi
fonunda baş verdi, xarici kapitallı bir neçə şirkətin mülkiyyət hüququ Gürcüstan sakinlərinə verildi.
Beləliklə, 2007-ci ildən bu günə qədər Türkiyə Gürcüstanın əsas ticarət tərəfdaşıdır. Qarşılıqlı ticarətdə
artım dinamikası Gürcüstanın xarici ticarət kəsirinin artması ilə müşayiət olunur ki, bu da Gürcüstan
istehlak bazarının yüksək artım templəri ilə əlaqədardır [18,s.222]. Türkiyə Gürcüstana borular, şlanqlar,
qara metallar, məftillər, izolyasiya edilmiş kabellər və digər rəngli metallardan hazırlanmış boşluqlar,
sement, nəqliyyat vasitələri, sanitariya məhsulları ixrac edir və Gürcüstandan ferro ərintilər, tullantılar
və alüminium qırıntıları, ağac materialları, taxta, buğda, kostyumlar, qadın geyimləri, elektrik enerjisi,
tullantılar və mis qırıntıları idxal edir [19].
Aparılan təhlillər göstərir ki, Türk şirkətləri inşaat işlərində (hava limanı terminalları və hidroelektrik
stansiyaları daxil olmaqla) fəal iştirak etmiş, bir şüşə fabrikinə, telekomunikasiya və hava limanı
əməliyyatlarına sərmayə qoymuşlar. Gürcüstanda bir çox kiçik və orta miqyaslı şirkət yaratdılar. Hazırda
da Gürcüstan Türkiyə ilə əməkdaşlığa böyük əhəmiyyət verir və birlikdə yeni investisiya layihələri
həyata keçirilməsinə müsbət yanaşır.
Türk kapital qoyuluşlarına xidmət sektoru, emal sənayesi, telekomunikasiya, inşaat, o cümlədən
hava limanlarının modernləşdirilməsi və istismarı, dövlət və hərbi obyektlərin inşası, dəmir yolları və
avtomobil yolları daxildir. Gürcüstanda fəailiyyət göstərən türk şirkətləri içində ağırlıq əsasən kiçik və
orta müəssisələrin payına düşür. Ölkədəki türk kapitallı şirkətlərin sayı 200-ə çatmış, Türkiyə-Gürcüstan
ortaq müəssisələrinin sayı 3200-ə yaxınlaşmışdır. Türkiyə Gürcüstandakı investisiyalar baxımından
Azərbaycandan sonra ikinci yeri tutmağa başlamışdır. Təkcə onu qeyd etmək lazımdır ki, Gürcüstanda
ən böyük türk şirkətlərindən biri olan Türksel Gürcüstanın üç əsas telefon şirkətindən olan Geosellin
nəzarət səhmlərini əldə etmişdir. 2001-ci ildə 27 mart tarixində ölkənin üçüncü böyük GSM operatoru
olan GT mobili də satın alan Geocell Gürcüstanda ən böyük mobil şəbəkələrdən biridir. Ölkə əhalisinin
təxminən 90% -i bu operatorun rabitəsindən istifadə edir.
Türkiyə, həmçinin, sənaye sektoruna da investisiya yatırır. Avropanın ən böyük şüşə istehsalçılarından
biri Türk konserni Shishedzham (Şişecam) Gürcüstanda fəaliyyət göstərir. Şüşə cam sahəsində şirkətlər
1997-ci ildə xüsusiləşdirilən Mına Ksani Cam fabrikinin 76% -ni almış, 1999-cu ildə isə fabrikin
hissələrinin tam hissəsinə sahib olmuşdur.Fabrik geniş miqyaslı yenilənmədən sonra ildə 20 min ton
güclə istehsala başlamışdır.2002-ci ildə açılan obyektlərlə gücü artmış fabrik növbəti il ərzində 50 min
tonluk istehsal gerçəkləşdirmişdir.
Türkiyənin Shener Arda Group şirkəti (realiener Arda Group) ağır sənaye, inşaat, lojistik, qida
sənayesində fəaliyyətlərini həyata keçirir. Şener Arda şirkəti Gürcüstan Batum Enterprizes Limited
(BEL) adlı bir müəssisə ilə ilk olaraq Batum Limanının bərə terminalını inşa etmişdir. Şirkət daha
sonra eyni limanda çox məqsədli terminal inşasını tamamlamışdır. Hər iki layihə də qurmaq-işlətmək-
köçürmək şəklindədir və Şener Arda Qrupu bu təsislərin 30 illik fəailiyyət hüquqlarını almışdır.Qrup
575
həmçinin Türk-Gürcü ticarət mərkəzini də inşa etmişdir.Qrupun tərkibindəki şirkətlərdən biri olan Arda
Enterprizes Ltd isə Tbilisi hava limanından 2 km uzaqlıqda yerləşən bir Türk-Gürcüstan ticarət mərkəzi
və Batuma 20 km uzaqlıqdakı Kobuletidə 1200 ton tutumlu un fabriki layihəsini gerçəkləşdirmişdir
[19].
Türk şirkətləri, Gürcüstanda enerji obyektlərinə xidmət sahəsində də fəaliyyət göstərir.2014-cü il
fevral ayında isə Türkiyə ilə Gürcüstan arasında Ahıska-Borcka Qoşulma xətti ilə sərhədsiz elektrik
enerjisi ticarəti haqqında müqavilə qüvvəyə mindi. Saziş elektrik enerjisi ötürmə infrastrukturunun
inkişafını asanlaşdırmaq üçün səylərin gücləndirilməsi və elektrik ötürücü qurğuların inkişafı üçün
mövcud planların reallaşdırılması məqsədi daşıyır. Sazişin məqsədi tərəflər arasında sosial, iqtisadi
və texniki əməkdaşlığı artırmaq və gücləndirmək, qarşılıqlı əlaqə qurğularının işini idarə etmək üçün
zəruri müqavilələri və vaxtları təyin etmək üçün müəyyən edilmişdir. Razılığa əsasən, iki ölkə tədarük
təhlükəsizliyinə mənfi təsir göstərməsinə, ictimai sağlamlıq və təhlükəsizliyə, əmlak və ya ətraf mühit
üçün əsassız olmayan təhlükə və ya riskə məruz qalma halları istisna olmaqla müdaxilə etməyəcək və
hər iki tərəf istifadə üçün imkanları qoruyacaqdır.Yaxın ticarət və iqtisadi əlaqələr nəticəsində Türkiyə
Gürcüstan bazarına genişlənməyi bacarmışdır.
Nəticə
Beləliklə, aparılan təhlillər göstərir ki, 1991-ci ildə Azərbaycan və Gürcüstanın müstəqilliklərini elan
etməsindən ötən dövr ərzində Türkiyə bu ölkələr üçün ən əhəmiyyətli iqtisadi tərəfdaşlardan biri rolunu
oynamışdır. Hər iki ölkə Türkiyə iqtisadi modelinin müsbət xüsusiyyətlərini əxz edərək tətbiq etməyə
çalışmış, dünya bazarlarına çıxmaq üçün Türkiyə amilindən istifadə etmişdir. Türkiyə üçün isə həm
Gürcüstan, həm Azərbaycan bazarı əhəmiyyətli geoiqtisadi məkan olmuşdur. Türkiyə Cənubi Qafqazın
bu iki respublikasını Mərkəzi Asiyanın türk dövlətləri ilə keçid qapısı olaraq da görmüşdür. Paralel
olaraq Türkiyə enerji diplomatiyasının məqsədlərinə uyğun olaraq Mərkəzi Asiya ölkələrinin, eləcə
də Azərbaycanın karbohidrogen ehtiyatlarının Gürcüstan vasitəsi ilə öz ərazisindən keçməsini təmin
etmişdir. Buna isə məhz Azərbaycan və Gürcüstanla qurulan sıx siyasi və iqtisadi əlaqələr nəticəsində nail
olmuş, beləliklə də Türkiyə özünün Yaxın Şərqdən Avropaya enerji dəhlizi rolunu möhkəmləndirmişdir.
Xülasə
XX əsrin sonlarında sosialist blokunun dağılmasından sonra yeni dünya nizamı formalaşdı, dünya
dövlətləri üçün yeni xarici siyasət istiqamətləri və dövlətlərarası münasibət formaları meydana çıxdı.
SSRİ-nin süqutuna qədər ən yaxın qonşu dövlətlər də fərqli qütbləri, sosial-siyasi sistemləri təmsil
etdikləri üçün əməkdaşlıq edə bilmirdilərsə, yeni dünya nizamında coğrafi qonşuların qarşılıqlı, faydalı
iqtisadi əməkdaşlığı prioritet istiqamət kimi müəyyənləşdi. Bu baxımdan əhəmiyyətli mövqeyə malik
regionlardan biri olan Qafqaz xüsusi olaraq seçilir. Tarixən sərhəd dəyişiklikləri və yerli dövlətlər
arasındakı əlaqələr Qafqazdakı regional və qlobal güc mərkəzlərinin maraqları əsasında müəyyən
edilmişdir. Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Qafqazda yeni əməkdaşlıq formaları ortaya çıxmağa
başladı. Bu konteksdə Cənubi Qafqaz Respublikaları ilə münasibətlər Türkiyə Cümhuriyyətinin xarici
siyasətinin mühüm istiqamətlərindən birini təşkil etmişdir.Xüsusilə Türkiyə Cümhuriyyəti, Azərbaycan
və Gürcüstan arasında həm ikitərəfli, həm də çoxtərəfli formatda yüksəksəviyyəli strateji əlaqələrin
qurulmasına səbəb olmuşdur. Tarixi və mədəni əlaqələr, coğrafi qonşuluq, vahid tranzit dəhlizinin bir
hissəsi olmaları, birgə iqtisadi əməkdaşlıq üçün əlverişli şərait və siyasi iradə Azərbaycan-Gürcüstan-
Türkiyə üçbucağın yaranmasına səbəb olmuşdur.
576
İstifadə edilmiş ədəbiyyat siyahısı

1.İsmayılov, İ. (2007). Azerbaycan Türkiye ticari ilişkileri. Azerbaycan genc bilim adamlari sempozyumu. İstanul
2.Kəlbizadə, E. (2019). Gürcüstanın inzibati-ərazi quruluşunda hüquqi və faktiki dəyişikliklər və ermənilərin
“kripto-miatsum” siyasəti. Gənc tədqiqatçı, V cild, №2, 234-252.
3.Kəlbizadə, E., Ömərov, V., & Mirzəyeva, N. (2018). Gürcüstan: daxili ictimai-siyasi şərait. Bakı: Mütərcim.
4.Türkiyə Respublikası və Osman dövləti. (2000). Türkiyə Cümhuriyyətinin 75 illiyi və Mustafa Kamal Atatürkün
xatirəsinə həsr edilmiş elmi konfransın və Osmanlı imperiyasının 700 illiyinə həsr edilmiş elmi sesiyanın
materialları (s. 15). Bakı: Elm.
5.Azerbaycan-Türkiye ekonomik ilişkileri. (2008). Ankara: ATİB yayınları.
6.Dışişleri Bakanlığı 1992 tarihçesi . (1994). Ankara: Dışişleri Eğitim Merkezi
7.Gürcistan Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti Arasında İmzalanan Vize Kolaylığı Anlaşmasının
Onaylanması Hakkında Karar.10 Şubat 2006 tarihinde resmi gazete yayınlanan Türkiye-Gürcistan vize
kolaylığı anlaşması. (1996, Mayıs 07). Resmi Gazete
8.Milletlerarası Sözleşme . (1993, Ocak 23). Resmi Gazete, s. 3-4.
9.Şimşir, B. (2011). Azerbaycan: Azerbaycan’ın Yeniden Doğuş Sürecinde Türkiye-Azerbaycan İlişkileri. Ankara:
Bilgi Yayınevi.
10.Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Arasında İşbirliği ve Dayanışma Anlaşmasının Onaylanma-
sının Uygun Bulunduğuna İlişkin Kanun. (1993, Mayıs 11). Resmi Gazete, s. 1.
11.Aydın, M. (2011). Non-Traditional Security Threats and Regional Cooperation in the Southern Caucasus. Brüs-
sels: IOS Press
12.Black Sea Trust for Regional Cooperation . (2011). Ekim 03, 2021 tarihinde https://ei-lat.ge/images/stories/
Documents/Broshura_All_BookLAST_VERSION%20(Accessed%20Date:%202014,%20February%205
adresinden alındı
13.Chkhikvadze, I. (Summer 2011). Zero Problems with Neighbors: The Case of Georgia. Turkish Policy Quar-
terly. Vol. 10. No. 2., 1-9.
14.External Trade. (2021). April 02, 2021 tarihinde National Statistics of Georgia: https://www.geostat.ge/en/mo-
dules/categories/35/external-trade adresinden alındı
15.IOM. (2008.). Migration in Georgia: A Country Profile, . İOM.
16.Jugheli, T., Shukakidze, N., & Torosyan, K. (2010, Mart). Growth and Poverty Dynamics in Georgia. Ağustos
04, 2021 tarihinde http://www.pepnet.org/fileadmin/medias/pdf/files_events/8th-PEPmeeting2010-Dakar/
papers/Tamar_Jugheli.pdf
17.Modebadze, V., Sayın, F., & Yılmaz, R. (2014). Georgian – Turkish Relations since the Breakdown of Soviet
Union. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. Cilt 4, Sayı 1., 359-369.
18.Дёгтев, А., Маргоев, А., & Токарев, А. (2016). Экономика Грузии в пространстве противоречий
региональных держав. Вестник МГИМО(у) МИД России. 2(47), 222.
19.Иванов, В. (2013, февраля 1). Грузино-турецкие отношения: реалии и перспективы (II). Кавказовед:
www.kavkazoved.info/news/2013/02/01/gruzino-tureckie-otnoshenija-realii-i-perspektivy-ii.html adresin-
den alınmıştır
577
FABRICATION OF COLLOIDAL SILVER-PEPTIDE

NANOPARTICLES FOR ANTI-BACTERIAL ACTION.
Atia Atiq
University of Education, Lahore, Pakistan.
Manzar Abbas, Maria Atiq
Abstract
Increased antibiotic resistance has become a real healthcare challenge for humanity. Several novel
approaches for the formation of nanomaterials have been developed to tackle different bacterial strains
and wound disinfection. Short peptide modulated metal nanomaterials have gained attention because of
their biocompatibility and ability to reduce metal ions in-situ to form nanoparticles. Here we have used
a short peptide conjugate as a reducing and capping agent to make stabilized silver-peptide composite
nanoparticles under mild UV light exposure. This photochemical method is one of the green approaches
and reduces the toxic effects of chemicals that are often used in traditional synthetic strategies. These
composite nanoparticles demonstrated promising activity against Escherichia coli and Staphylococcus
aureus at an in-vitro level and have the ability to cure wounds disinfections in-vivo. Furthermore, these
composite nanoparticles show excellent biocompatibility, and no side effects were observed in liver
enzymes and organs, in a histopathology study. Such a simple strategy of sustainable supramolecular
chemistry could help develop novel nanomaterials as potential antibiotic agents of the future.
Biography
Atia Atiq has completed her PhD at the age of 32 years from The Islamia University of Bahawalpur, Pakistan. She
is the Assistant Professor at University of Education, Lahore, Pakistan. She has over 20 publications that
have been cited over 60 times, and her publication H-index is 5 and has been serving as an editorial board
member of reputed Journal.
578
COMPARISION OF RAPIDARC AND IMRT PLAN

QUALITY FOR TREATMENT OF CERVICAL CANCER
PATIENTS
Maria Atiq
Institute of Physics. The Islamia University of Bahawalpur, Pakistan.
Atia Atiq
Abstract
Background: RapidArc therapy, a complex form of intensity-modulated radiotherapy (IMRT), is now
widely used to treat cancer patients. Aims: This study aimed to investigate and compare the plan quality
of IMRT and RapidArc techniques using various dosimetric indices to find the better treatment modality
for treating patients with cervix cancer. Materials and methods: Thirteen cervical cancer patients
treated with IMRT were selected for analysis and original plans were subsequently re-optimized using
the RapidArc technique. Plans were generated such that dose of 5000 cGy was delivered in 25 equal
fractions. Inverse planning was done by Eclipse (Varian Medical Systems, Palo Alto, CA) treatment
planning system for 15 MV photon beams from computed tomographic data. Double arcs were used
for RapidArc plans. Quality of treatment plans was evaluated by calculating conformity index (CI),
homogeneity index (HI), gradient index (GI), coverage, and unified dosimetry index (UDI) for each
plan. Results and conclusion: RapidArc resulted in better planning target volume (PTV) coverage as is
evident from its superior conformation number, coverage, CI, HI, GI, and UDI. Regarding organs at risk
(OARs), RapidArc plans exhibit superior organ sparing as is evident from integral dose comparison.
Difference between both techniques was determined by statistical analysis. For all cases under study,
modest differences between IMRT and RapidArc treatment were observed. RapidArc-based treatment
planning is safer with similar planning goals compared to the standard fixed IMRT technique. This study
clearly demonstrated that favorable dose distribution in PTV and OARs was achieved using RapidArc
technique, and hence, the risk of damage to normal tissues is reduced.
Biography
Maria Atiq has completed her PhD in 2019 from The Islamia University of Bahawalpur, Pakistan. She is the Assis-
tant Professor at Islamia University of Bahawalpur, Pakistan. She has over 15 publications that have been
cited over 50 times, and her publication H-index is 5 and has been serving as an editorial board member of
reputed Journal.
579
SOCIAL MEDIA IN CREATIVE WRITING: IN THE LENS

OF THE STUDENTS
Daisy DAGOHOY
This qualitative-phenomenological study navigates the perceptions of the students in UM Tagum

College. The purpose of this study was to explore and unfold the experiences and perceptions on the role
of social media platforms in Creative Writing of Third year BSED-English and AB-English students.
This study is gleaned through the theories of Bandura’s Social Learning Theory, Atkinson’s Socio-
cognitive Theory and Bronfenbrenner and Morris’ Ecological Theory of Writing and as cited in the
study of Cheng (2010) stating that writing is a process of social interaction which is also influenced by
the computer and ICT roles in online or social networking environments. There was a total of fourteen
students (14) both from BSED-English and AB-English whom seven (7) participated individually in the
in-depth interview and another seven (7) for focus-group discussion. As to the participants’ perceptions
on the role of social media in creative writing, five major themes emerged: serve as a reference, provide
easy access of use, serve as an enrichment tool, exposes one to unreliable sources of information, and
must be used responsibly. Lastly, with regards to the influences of social media exposure in creative
writing, five major themes emerged: enriching students’ ideas, affecting writer’s originality, having
poor diction, diminished creativity, and committing plagiarism. The results are deemed significant to
students, teachers, administrators and other stakeholders to create and support programs to surpass the
changes brought by social media platforms.
Keywords: education, role of social media platforms in creative writing, BSED-English and AB-
English, qualitative-phenomenological research, thematic analysis, Tagum City, Philippines
580
INTERVENING MECHANISM OF CHANGE SELF-

EFFICACY BETWEEN CHANGE-ORIENTED
LEADERSHIP AND CHANGE-ORIENTED OCB:
MODERATING ROLE OF FELT-OBLIGATION
*1
Muhammad Salman Chughtai, Yasra Khalid, Iqra Mushtaque, Ayesha Shafique
Faculty of Management Sciences,
International Islamic University, Islamabad, Islamic Republic of Pakistan.
Department of Business Administration,
University of Sahiwal, Sahiwal, Islamic Republic of Pakistan.
Department of Psychology,
BZU, Bahadur Sub Campus Layyah, Islamic Republic of Pakistan.
Abstract
Purpose
The present study examines the direct effect of change-oriented leadership on change-oriented OCB.
Furthermore, this study investigates the mediating role of change self-efficacy between the change-
oriented leadership and change-oriented OCB relationship. This study also examines the moderating
role of felt obligation between change self-efficacy and change-oriented OCB.
Methodology
Using the simple random sampling technique with time-lagged data collection, 394 permanent
employees (269 male and 125 female) working in service sector organizations (207 from banking and
187 from telecom) voluntarily joined the survey process. To test the proposed hypotheses of the current
study, data was analyzed using SPSS v.25 through different statistical techniques.
Findings
The present study’s findings reveal that change-oriented leadership predicts change-oriented OCB
and change self-efficacy positively and partially mediates the relationship between change-oriented
leadership and change-oriented OCB. Furthermore, felt-obligation moderates the relationship between
change self-efficacy and change-oriented OCB.
581
Research Implications for practice

The present study highlights the importance of leadership and extra-role (OCB) behaviors of employees
for the successful implementation of change policies, procedures, and methods. Moreover, this study
also shows that employees’ higher level of self-confidence for the acceptance of organizational change
also increases the change-oriented OCB. Finally, this study explains the importance of felt-obligation,
which becomes beneficial with higher self-efficacy for a higher level of change-oriented OCB.
Originality/value of the results

The findings of this study will be beneficial for policymakers and practitioners, especially during the
planning, execution, and implementation of organizational change policies, procedures, and practices.
This study explains that role of leadership is much imperative not only for the demonstration of extra-
role behaviors (OCB); also, good leadership plays a vital role in the enhancement of self-efficacy
in the workforce. This study also highlights the importance of felt-obligation of employees for the
organizations, especially during the change process. Furthermore, this study adds to the literature on
leadership, change management, and positive psychology.
Keywords Change-Oriented Leadership (COL), Change Self-Efficacy (CSE), Felt-Obligation
(FO), Change-Oriented Organizational Citizenship Behavior (CO-OCB), Social Schema Theory (SST),
Social Cognitive Theory (SCT)
582

*1
Abstract
Purpose
Methodology
Findings
583


584

*1
Abstract
Purpose
Methodology
Findings
585


586

HAVE APPLICATION AS NATURAL SENSITIZERS
IN PHOTODYNAMIC THERAPY (PDT): CASE STUDY
KESSLERI
HIND ATTAOUI1*, YOUSSEF MIR2

Medical-Surgical, Biomedicine and Infectiology Research Laboratory, Faculty of Medicine and Pharmacy, University of Ibn
*1
Zohr, Agadir, Morocco.
Medical-Surgical, Biomedicine and Infectiology Research Laboratory, Faculty of Medicine and Pharmacy, University of Ibn
2
Zohr, Agadir, Morocco.
ABSTRACT
Microalgal species are known to have many types of pigments in their cellular constitute. These
pigments have important pharmacological potential for diagnosis and treatment in many medical
applications.
The process described in the present study consists of only few main steps: 1) microalgae culture;
2) extraction of the algal pigments; 3) Thin layer chromatography (TLC) and Column chromatography
(CC) of the extract; 4) Photophysical and photochemical study of the extracted pigments. Three
strains of microalgae were included in this study: Parachlorella Kessleri (PK), sp1 and sp2. We have
optimized, improved then compared the outcomes of each procedure. Thin layer chromatography and
Column chromatography were used to separate and assess both the culture and extraction methods.
To date, three parameters have been tested: cultivation time, light intensity and sodium bicarbonate
(NaHCO3) concentration added to the culture medium. The photophysical and photochemical studies of
the pigments were carried out by spectrophotometry and spectrofluorimetry.
Parachlorella Kessleri strain was chosen as the cell model for this study. Growth culture factors, such
as light intensity and NaHCO₃ concentration have been optimized in order to have better cell growth
and higher pigments content. Preliminary results show that this strain produce pigments that include
chlorophyll a and b, β-carotene, xanthophylls, and pheophytin; that might have potential application as
photosensitizers.
The extraction procedures used in this study are able to provide sufficient cell disruption and
variety of photosynthetic pigments from microalgae. In order to optimize the best extraction protocol,
the development of the extraction and identification methods is still ongoing. The characterization of
587
photophysicochemical properties of the photosynthetic pigments is still in progress to identify the most
appropriate pigments for photodynamic therapy and/or optical imaging.
Keywords: microalgae; pigments; extraction methods; photodynamic therapy; optical imaging;
physico-chemical characterization.
588
SECURE ANALYSIS OF ROUTING PROTOCOL UNDER

WORMHOLE FOR MANET
K.THAMIZHMARAN
Assistant Professor, Dept. of ECE, Government College of Engineering, Bodinayakkanur, Theni
ABSTRACT
The primary challenge in building a MANET is equipping each device to continuously maintain
the information required to properly route traffic. Such networks may operate by themselves or may be
connected to the larger Internet. The solutions may not always be sufficient, as ad-hoc networks have
their own vulnerabilities that cannot be addressed by these solutions. Some malicious nodes pretend to
be intermediate nodes of a route to some given destinations, drop any packet that subsequently goes
through it, is one of the major types of attack. We introduce a analysis method to detect malicious
nodes in MANETs. The mechanism is cooperative were the protocol work cooperatively together so
that they can analyze, detect malicious nodes in a reliable manner. We verify our method by running
simulations with mobile nodes using Ad-hoc on-demand Distance Vector (AODV) routing, Dynamic
Source Routing (DSR), Optimized Link State Routing Protocol (OLSR) and Destination-Sequenced
Distance-Vector Routing (DSDV) on comparison with each other performance. It is observed that the
malicious node detection rate is very good; the overhead detection rate is low, packet delivery ratio is
little bit high and also the response time is observed when there is a change of mobility speed.
Keywords - MANET, Black hole, AODV, DSR, DSDV, OLSR
1. INTRODUCTION
The mobile nodes that are in radio range of each other can directly communicate, whereas others
of any fixed infrastructure as access points or base stations need the aid of intermediate nodes to route
their packets. These networks are fully distributed, and can work at any place without the help. These
networks are faced with the traditional problems inherent to wireless communications such as lower
reliability than wired media, limited physical security, time-varying channels, interference, etc. Despite
the many design constraints, mobile ad hoc networks offer numerous advantages. A number of proposed
solutions attempt to have an up-to-date route to all other nodes at all times. Therefore, reactive routing
protocols only set up routes to nodes they communicate with and these routes are kept alive as long as
they are needed. Combinations of proactive and reactive protocols, where nearby routes (for example,
maximum two hops) are kept up-to-date proactively, while far-away routes are set up reactively, are also
possible and fall in the category of hybrid routing protocols. A completely different approach is taken
by the location-based routing protocols, where packet forwarding is based on the location of a node’s
communication partner.
589
2. ATTACK ON ROUTING
These threats can be further subdivided, as in the attack model. Attacks arising from malicious
behavior can be divided in to those where packets are originated by the malicious node, and those where
a malicious node is an intermediate node and receives control packets for forwarding. When a malicious
node is originating packets, it can send control packets using its own source address, an address which
belongs to an existing node in the ad hoc network, or an arbitrary address which does not belong to
any node. Malicious intermediate nodes can either modify or replay received packets. This section
concentrates on possible attacks on the various mechanisms used to discover and maintain routes in both
proactive and reactive protocols. In particular, we investigate if the type of routing protocol used has a
bearing on the effort needed to successfully perform such attacks.
3. WORMHOLE ATTACK
For tunneled distances longer than the normal wireless transmission range of a single hop, it is
simple for the attacker to make the tunneled packet arrive sooner than other packets transmitted over
a normal multichip route, for example through use of a single long-range directional wireless link or
through a direct wired link to a colluding attacker. It is also possible for the attacker to forward each
bit over the worm hole directly, without waiting for an entire packet to be received before beginning
to tunnel the bits of the packet, in order to minimize delay introduced by the wormhole. If the attacker
performs this tunneling honestly and reli- ably, no harm is done; the attacker actually provides a
useful service in connecting the network more efficiently. However, the wormhole puts the attacker
in a very powerful position relative to other nodes in the network and the attacker could exploit
this position in a variety of ways; the attacker can also still perform the attack even if the network
communication provides confidentiality and authenticity and even if the attacker does not have any
cryptographic keys.
4. PROPOSED SOLUTION
Ad hoc On-demand Distance Vector (AODV), DSR, Optimized Link State Routing Protocol (OLSR)
and Destination-Sequenced Distance-Vector Routing (DSDV) routing for analysis of the effect of the
black hole attack when the destination sequence number is changed via simulation when an intermediate
node receives a RREP checks if the difference between the Dst_Seq present in the RREP message
and the sequence no present in its table is greater than some predefined threshold value, if so then the
intermediate node stops forwarding the message and mark the node as „M‟ or malicious in the status
table (ST) and send a notification message (NM) to source node along with the malicious node‟ s id and
neighbor list of the malicious node. Node 6 keeps track of the status of each neighbor node in the ST
whether it is a safe node or a malicious one.
STEPS:
 IN receives the RREQ check If
RREQ <= Dst_Seq
Send RREP with the Dst_Seq in SnT
Else
Broadcast the updated RREQ
 IN receives RREP Check
If (Dst_Seq in RREP -Dst_Seq in SnT) >Thr
ST and make the status as „M
590
Else
the status as „S‟ and forward RREP.
 NM, SN broadcast a Further Detection message to all M1HNs
If MN sends a RREP to M1HN
M1HN send a Test packet to SN via this route
Else
M1HN send an acknowledgement packet (AP)
 SN waits for „wt‟ time
If a Test Packet is received
id to FT and set flag as „Y‟ .
Else
then add the source node id to FT
If all the flags are „N‟ , updates its status table (ST) by adding MN‟ s id and setting Status as.
AODV, like all reactive protocols, is that topology information is only transmitted by nodes on-
demand. When a node wishes to transmit traffic to a host to which it has no route, it will generate a
route request (RREQ) message that will be flooded in a limited way to other nodes. AODV avoids the
``counting to infinity’’ problem from the classical distance vector algorithm by using sequence numbers
for every route. AODV defines three types of control messages for route maintenance:
RREQ - A route request message is transmitted by a node requiring a route to a node. Every RREQ
carries a time to live (TTL) value that states for how many hops this message should be forwarded.
RREP - A route reply message is uni casted back to the originator of a RREQ if the receiver is either
the node using the requested address, or it has a valid route to the requested address.
RERR - Nodes monitor the link status of next hops in active routes. When a link breakage in an
active route is detected, a RERR message is used to notify other nodes of the loss of the link. A possible
path for a route replies can attempt to use any other route it happens to know to D, or can invoke Route
Discovery again to find a new route. The basic mechanism of forwarding Route Requests forwards the
Request if the node (1) is not the target of the Request and (2) is not already listed. Also, the Time- to-
Live field in the IP header of the packet carrying the Route Request may be used to limit the scope over
which the Request will propagate, using the normal behavior of Time-to-Live defined by IP. Request
from S for another node D, B searches its own Route Cache for a route to D. If B finds such a route,
it does not propagate the Route Request, but instead returns a Route Reply to node S based on the
concatenation of the recorded source route from S to B
5. RESULTS AND DISCUSSION

The routing protocol we use is AODV. Our simulated network consists of 100 mobile nodes placed
randomly within a 1000 m x 1000 m area. All nodes have the same transmission range of 250 meters.
The channel capacity is 2 Mbps. The random waypoint model was used in the simulation runs. In this
model, a node selects a destination randomly within the roaming area and moves towards that destination
at a predefined speed 10, 20, 30, 40 and 50m/s. Once the node arrives at the destination, it pauses at the
current position for 10 seconds. The node then selects another destination randomly and moves towards
it, pausing there for 10seconds, and so on. Each simulation executed for 70 seconds of simulation time.
The traffic used is UDP/CBR traffic between random node pairs. The size of data payload is 512 bytes.
Multiple runs with different seed numbers were conducted for each scenario and measurements were
591
averaged over those runs. In our experiment we have assumed 5 percent of the number of nodes as
malicious i.e. 3 nodes are malicious for 50 nodes, 5 nodes are malicious for 100 nodes and 7 nodes are
malicious for 150 nodes. We study the detecting technique of the packet delivery ratio, overhead and
response time for 50 node network, 100 node network and 150 node network. We run the simulation 5
times and all the data are plotted using MATLAB, averaged from the 5 runs.
Fig.1. Routing Performance analysis
Fig.1 shows that the routing performance where the comparison with proactive and reactive protocols
were AODV routing has decrease in increase with the number of malicious node. Since the graph
explains the performance of routing in varies proceeded routing.
Fig.2. Average-End to End Delay
The Fig 2 shows the packet delivery ratio for the network having 50 nodes, network having 100
nodes, network having 150 nodes respectively. The packet delivery ratio is shown as a function of
mobility speed. As the number of nodes increases and malicious node increases, the packet delivery ratio
decreases with the varying of mobility speed.
Fig.3 Comparison of Throughput
592
The Fig 3 shows the throughput for the network having 50 nodes, network having 100 nodes, network
having 150 nodes respectively. The throughput is shown as a function of mobility speed. As the number
of nodes increases and malicious node increases, the throughput decreases with the varying of mobility
speed.
Fig.4 Comparison of Routing Overhead
The Fig 4 shows the routing overhead for the network having 50 nodes, network having 100 nodes,
network having 150 nodes respectively. The response time is shown as a function of mobility speed.
In our experiment we have taken the random way point model which changes the position of the node
arbitrarily. So the routing overhead arbitrarily when the number of nodes increases and malicious node
increases.
Fig.5 Comparison of Packet loss ratio
Fig 5 shows the packet loss ratio in two different scenarios i.e. for proposed model and the existing
model As the mobility speed increases, the packet loss ratio increases in both the cases. But from the
graph it is cleared that the packet delivery ratio for the mobility speed 10, 20, 30 m/s of the proposed
model is improved as compared whereas for the mobility speed 40 and 50 m/s, it is decreasing as
compared to the existing one.
593
CONCLUSION
The black hole attack causes dropping of data packets by malicious nodes in the path source to
destination. In this paper, we have analyzed the black hole attack and detected the malicious nodes. This
paper is proposed to minimize the number of data packet dropping. Also it reduces false detection rate.
This is a reliable algorithm since all mobile nodes cooperate together to analyze and detect possible
multiple black hole nodes. The proposed scheme in this thesis work has been implemented to minimize
the number of data packet dropping in the network and improves the efficiency of the network.
Reference
Thamizhmaran, R. Santosh Kumar Mahto, and V. Sanjesh Kumar Tripathi, «Performance Analysis of Secure Rou-
ting Protocols in MANET,» International Journal of Advanced Research in Computer and Communication
Engineering, vol. 1, no. 9, pp. 651-654, November 2012.
Thamizhmaran Krishnamoorthy, Akshaya Devi Arivazhagan, «Energy Efficient Routing Protocol with Ad hoc
On-demand Distance Vector for MANET», IEEE Sponsored 9th International Conference on Intelligent
Systems and Control (lSCO) 2015.
K.Thamizhmaran,Akshaya Devi Arivazhagan, M.Anitha “Co-operative analysis of Proactive and Reactive Proto-
cols Using Dijkstra’s Algorithm” IEEE Sponsored 9th International Conference on Intelligent Systems and
Control (ISCO)2015.
Vennila, K., and K. Thamizhmaran. 2017. Implementation of multilevel thresholding on image using firefly algo-
rithm. International Journal of Advanced Research in Computer Science 8 (3):373–78
Akshayadevi Arivazhagan, K.Thamizhmaran and N.Thamilselvi (2015) “Performance Comparison of on Demand
Routing Protocols under Back whole For MANET”, Advance Research in Computer science and software
Engineering, Vol. 5, No. 3, pp. 407 – 411.
K. Thamizhmaran (2016) “Performance Evaluation of EA3ACK in different topology’s Using EAACK for MA-
NET, I - Manager Journal of information technology , Vol. 5, No. 4, pp. 5-10.
K.Thamizhmaran, M.Anitha and Alamelunachippan (2017) “Comparison and Parameter Adjustment of Topology
Based (S-EA3ACK) for MANETs”, International Journal of Control Theory and Application, Vol. 10, No.
30, pp. 423-436.
K.Thamizhmaran, M.Anitha and Alamelunachippan (2017) “Performance Analysis of On-demand Routing Proto-
col for MANET Using EA3ACK Algorithm”, International Journal of Mobile Network Design and Innova-
tion (Inderscience), Vol. 7, No. 2, pp. 88-100.
K. Thamizhmaran (2017) “Modified ABR (M-ABR) Routing Protocol with Multi-cost Parameters for Effective
Communication in MANETs, IJARCS, Vol. 8, No. 1, pp. 288-291.
K.Thamizhmaran, M.Anitha and Alamelunachippan (2018) “Reduced End-To-End Delay for MANETS using
SHSP-EA3ACK Algorithm”, Journal on Communication Engineering and System, Vol. 7, No. 3, pp. 8-15.
K.Thamizhmaran (2020) “Acknowledgement based Topology Control using Hybrid Cryptography for MANETs”,
i-manager’s Journal on Information Technology, Vol. 9, No. 2, March - May 2020, pp. 36-4
K.Thamizhmaran (2020), “Cluster based Data Collection Scheme for VANET”, i-manager’s Journal on Software
Engineering, Vol. 14, No. 4, pp. 37-40
R.Pushpavani, K.Thamizhmaran and T.Ravichandaran (2017) “Fast Handover Algorithm for Mobility Manage-
ment in VANETs”, IJARCS, Vol. 8, No. 3, pp. 860-863. (0.7)
K.Vennila and K.Thamizhmaran (2017) “Multilevel image segmentation based on firefly algorithm”, International
Journal of Biometrics and Bioinformatics, CIIT, Vol.9, N0. 3, pp. 57-60. (0.361)
K.Thamizhmaran, Dr. K. Prabu (2017) “Trust Based Dynamic Source Routing Protocol by Exclusion of Bla-
ck-Hole Attack for MANETs”, International Journals of Computer Science Trends and Technology, Vol. 5,
No. 2, pp. 486-490. (1.91)
594
K.Thamizhmaran, Dr. K. Prabu (2017) “Trust Based DSR Routing Protocol by Exclusion of Black Hole Attack of
Through for MANET”, Computational Methods, Communication Techniques and Informatics, 202
K.Thamizhmaran “Secure Three Acknowledgements Based Quality Routing Protocol for WSN”, Journal of
Optoelectronics and Communication (HSBR), Vol. 2, No. 3, pp. 1-5, 2020. https://doi.org/10.5281/zeno-
do.4042916
K. Thamizhmaran (2017) “Comparison of Reactive Routing protocols in MANET using IDS system”, IJARCS,
Vol. 8, No. 3, pp. 13-15. (0.7)
K.Thamizhmaran and M.Anitha, “A Survey of Routing Protocols in Mobile Ad-hoc Network”, International Jour-
nal of Applied Engineering Research, Vol. 10, No. 1, pp. 490-496, 2015. (1.8233)
K. Prabu and K.Thamizhmaran, “Cluster head Selection based energy Aware Routing Protocol for MANET”,
Journal of Network Security Computer Networks, Vol. 3, No. 1, pp. 9-14, 2017.
K.Thamizhmaran, (may 2021), “Face Recognition Thourgh Simulation”, Journal of Advanced Research in Instru-
mentation and Control Engineering, Vol. 8, No. 1, pp. 12-17, 2021.
K.Thamizhmaran “Efficient Dynamic Acknowledgement Scheme for MANET”, Journal of Advanced Research in
Embedded System, Vol. 7, No. 2, pp. 1-6, 2020. https://doi.org/10.24321/2395.3802.202005
K.Thamizhmaran (may 2021), “Signature Verification Through Simulation”, Journal of Advanced Research in
Electronics Engineering and Technology, Vol. 8, No. 1, pp. 19-22.
K.Thamizhmara (Oct 2020), “Developed QoS using S-EA3ACK Algorithm for MANETs”, Journal of Ad-
vanced Research in Electronics Engineering and Technology, Vol. 7, No. 3 & 4, pp. 1-5. https://doi.
org/10.24321/2456.1428.202002
K.Thamizhmaran, (may 2021) “RFID for Library Management System”, Journal of Advance in Communication
System, Vol. 4, No. 1, pp. 1-18. http://doi.org/10.5281/zenodo.4787338
K.Thamizhmaran (June 2020), “Network Privacy Reflection using Internet of Thinks”, HBRP Publication on Re-
cent Trend in Control and Converter, Vol. 3, No. 3, pp. 1-11. http://doi.org/10.5281/zenodo.4477853
K.Thamizhmaran, (may 2021) “Image Segmentation using Edge Detection through Simulation” Journal of Sensor
Research and Technology, Vol. 3, No. 1, pp. 1-10. http://doi.org/10.5281/zenodo.4738452
K.Thamizhmaran, “A Review of Vehicular Ad hoc Network Broadcasting Techniques”, Journal of Sensor Re-
search and Technologies, Vol. 2, No. 3, pp. 1-10, 2020. https://doi.org/10.5281/zenodo.4222093
K.Thamizhmaran, “Enhanced Secure Technique for Detecting Attacks in Network”, Journal of Advancement in
Electronics Design, Vol. 3, No. 3, pp. 1-6, 2020. https://doi.org/10.5281/zenodo.4223718
K.Thamizhmaran “Analyses of Secure Hybrid Routing Protocol for MANET”, Journal of Advancement Signal Pro-
cessing and its Application (HSBR), Vol. 3, No. 2, pp. 1-9, 2020. https://doi.org/10.5281/zenodo.4010274
K.Thamizhmaran “Design Secure Routing Protocol for MANET”, Journal of Research and Advancement in Elec-
trical Engineering (HSBR), Vol. 3, No. 2, pp. 1-9, 2020. https://doi.org/10.5281/zenodo.4008889
K.Thamizhmaran (Jan 2020 - June 2020), “EE-ATPSP – Evaluation Node Life Time for WSNs”, i-manager’s
Journal on Wireless Communication Network Vol. 8, No. 4, pp. 27-35.
K.Thamizhmaran, “Issues in Wearable Electronics Devices for Wireless Sensor Network”, i-manager’s Commu-
nication System and Engineering,, Vol. 9, No. 1, pp. 34-38, 2020.
K.Thamizhmaran (2018) “Performance Comparison of ABR using EPKCH In MANET”, I - Manager Journal of
Information Technology, Vol. 7, No. 2, pp. 23-28. (0.725)
A.Kayalvizhi, K.Thamizhmaran and G.Ramprabu (2017) “Implement PAPR Reduction in OFDM System Using
SAS DCT with Commanding”, IJARCS, Vol. 8, No. 3, pp. 922-925. (0.7)
K. Thamizhmaran (2017) “EEQRP-Energy Efficient Quality Routing Protocol for Wireless Sensor Networks,
Journal of Signal Processing, Vol. 3, No. 1, pp. 1-6.
595
K.Thamizhmaran (2019) “Markovian Implementation Methods using Mobile Ad hoc Networks”, Journal of Wire-
less Communication, Network and Mobile, Vol. 4, No. 2, pp. 21-29.
K.Thamizhmaran, “Performance Analysis of TS-AODV and MTS-AODV Routing Protocols in MANET”, Journal
of Computer Science Engineering and Software Testing, Vol. 3, No. 1, pp. 1-8, 2017.
K.Thamizhmaran (2018) “Comparison of AODV and M-AODV IN MANET”, IOSR Journal of Engineering, Vol.
8, No. 5, pp. 11-14.
K.Thamizhmaran and G.Girishkumar (2019) “ACO of Energy Efficient Clustering Routing Method”, Journal of
gujarat research society, Vol. 21, No. 7, pp. 66-71, Nov 2019.
K.Thamizhmaran, “Survey on Cluster Head with Cluster Head Selection Techniques and algorithm for MANET”,
Journal of Applied Sciences Research, Vol. 11, No. 23, pp. 43-46, 2015.
K.Thamizhmaran, “Performance Comparison of Proactive and Reactive Routing Protocol under Wormhole for
MANET”, International journal of applied engineering research, Vol. 10, no. 46, 32193-32198, 2015.
(1.8233)
K.Prabu and K.Thamizhmaran, “Cluster Head Selection Techniques and Algorithm for Mobile Ad-hoc Networks
(MANETS)”, Advance Research in Computer science and software Engg, Vol.6, No. 7, pp. 169-173, 2016.
(2.5)
K.Thamizhmaran, A.Akshyadevi and Dr.M.Anitha “Energy Efficient Routing Protocol with Ad hoc on-demand
Distance Vector for MANET” WEAST, Vol. 2, No. 8, pp. 1-6. (1.5)
K.Thamizhmaran (2019) “IOT - Fundamentals and Applications” International Journal of Advance Research and
Review, Vol. 4, No. 3, pp. 10-13.
K.Thamizhmaran “Security Attacks in Wireless Sensor Networks – A Study”, i-manager’s Journal on Information
Technology, Vol. 9, No. 1, December 2019 - February 2020, pp. 35-43.
K.Thamizhmaran “IOT supported security considerations for network” WSEAS Transactions on Communica-
tions, Vol.19, pp. 113-123, 2020. https://doi.org/10.37394/23204.2020.19.14.
596
SECURE AD HOC ON-DEMAND DISTANCE VECTOR

USING SHORTEST PATH ROUTING IN MANET
K.THAMIZHMARAN
ABSTRACT
MANETs require a reliable, efficient, and scalable and most importantly, a secure protocol as they are
highly secure, self-organizing, rapidly deployed and they use dynamic routing. In preference, MANET
routing protocols should also support constrained low-power devices. AODV is flat to attacks like
modification of sequence numbers, modification of hop counts, source route and production of error
messages. AODV does not specify any special security measures. The proposed scheme we have to
using a shortest path used to avoiding any type of attacking model on the network. Route Request and
Route Reply from the data transmission on the source to destination on network process. Mainly to focus
on compare the AODV with proposed secure routing to reduce the packet delay and improve network
performance and then saving an energy level of the network.
Keywords: AODV, S-AODV, Throughput, Packet loss, End Delay
1. INTRODUCTION
As a result, the network graph is rarely, if ever, connected and message delivery required a mechanism
to deal with this environment Routing in MANET using the shortest-path metric is not a sufficient
condition to construct high-quality paths, because minimum hop count routing often chooses routes
that have significantly less capacity than the best paths that exist in the network. Due to the frequently
change in the network topology there is a significant change in the status of trust among different nodes
which adds the complexity to routing among the various mobile nodes. The self-organization of nodes
in ad hoc networks may to deny providing services for the advantage of other nodes in order to keep
their own resources acquaint new security that are not addressed in the infrastructure-based networks in
MANET. Routing protocols for MANETs are usually classified into proactive and reactive protocols,
and hybrid protocols based on how routing information is acquired and maintained by mobile nodes.
AODV is another routing algorithm used in ad hoc networks, it does not use source routing, but it is
on-demand. In S-AODV, each node maintains a routing table which is used to store destination and next
hop IP addresses as well as destination sequence numbers. Each entry in the direction-finding table has
a destination talk to, next hop, procedural nodes list, lifetime, and distance to destination. We defined
a console as the set of sensors that will be required to route high priority packets from the data sources
to the sink. Our solution does not require active queue organization, maintenance of multiple queues or
preparation algorithms, or the use of specialized MAC protocols of the network. Our wide simulations
show that as compared to AODV with secure AODV. An efficient network Traffic control has to prevent
the packets losses, which are caused by unexpected traffic bursts. Thus, it has to estimate the dynamic
597
behavior of the traffic in the nodes buffers and to send sources the congestion notifications early enough.
Therefore, due to the dynamic nature of buffer occupancy and congestion at a node, it is expected that
by applying traffic aware routing and to find the shortest path Routing (SPR) model on the network
performance system. We have to using a shortest path route finding on a model that have to using a best
route find determination on the mobile ad hoc network.
2. RELATED WORK
In basic design of this technique is to construct a graph of the subnet, with each node of the graph
in place of a router and each arch of the graph representing a message line using link. For result a route
between a given pair of routers, the algorithm just finds the shortest path between them on the graph. The
length of a path can be measured in a number of ways as on the basis of the number of hops, or on the
basis of area distance. They have more using the routing method to implementing for a data transmission
on the system. Security attacks in MANET routing can be divided in network performance model on
intention of a attack is typically to listen and retrieve vital information inside data packets, for example by
launching a traffic monitoring attack. In such an attack, a malicious node tries to identify communication
parties and functionality which can provide information to launch further attacks. The attack type is
called passive since the normal functionality of the network is not altered. That time to identify the
attack model, so we have using the secure and efficient routing protocol and then avoiding model of their
process. The route discovery begins with the flooding of Route Request (RREQ) messages by a source
node. RREQ is broadcast from source S, received by the neighbor nodes of S, and then is rebroadcast.
This Multihop transmission allows the RREQ to reach the expected destination D. In response to the
RREQ, D unicast Route Reply (RREP) messages toward S. This RREP will eventually reach the source
node through the Multihop path. In this way, the route from S to D is established. It should be noted
that this path is the shortest path out among possible routes, and is best route performance on their
network. Hybrid routing protocols aggregates a set of nodes into zones in the network topology. Then,
the network is partitioned into zones and proactive approach is used within each zone to maintain routing
information. To route packets between different zones, the reactive approach is used. Consequently, in
hybrid schemes, a route destination that is in the same zone is established without delay, while a route
discovery and a route maintenance procedure is required for destinations that are in other zones. The
routing protocol provide a compromise on scalability issue in relation to the frequency of end-to-end
connection, the total number of nodes, and the frequency of topology change.
Proposed Approach: The nodes in MANETs perform the routing functions in addition to the inbuilt
function of being the network. The limitation on wireless transmission range requires the routing in
multiple hops. So the nodes depend on one another for transmission of packets from source nodes to
destination nodes via the routing nodes. So we have to take hybrid pro active and reactive routing and to
data transmission for all the network nodes. Most routing protocols have been designed without taking
security into account. It has been assumed that all nodes in a MANET are trusted.
Efficient Secure Ad hoc On-Demand Distance Vector Routing: AODV is basically an improvement
of DSDV which is a reactive routing protocol instead of proactive. AODV have to include Efficient
Secure system improving a network performance model system. It minimizes the number of broadcasts
by creating routes based on demand, if we have any source node wants to send a message to a destination,
it broadcasts a route request (RREQ) message require active queue organization, maintenance of multiple
queues or preparation algorithms, or the use of specialized MAC protocols of the network. Our wide
simulations show that as compared to AODV with secure AODV. An efficient network Traffic control
has to prevent the packets losses, which are caused by unexpected traffic bursts. Thus, it has to estimate
the dynamic behavior of the traffic in the nodes buffers and to send sources the congestion notifications
early enough. Therefore, due to the dynamic nature of buffer occupancy and congestion at a node, it is
expected that by applying traffic aware routing and to find the shortest path Routing (SPR) model on
598
the network performance system. We have to using a shortest path route finding on a model that have to
using a best route find determination on the mobile ad hoc network.
3. RELATED WORK
The Performance metrics that are used to evaluate routing protocols are Routing Overhead,
Throughput and Average End to End Delay, Packet loss ratio. Shortest path algorithm is a simple and
easy to understand method. In basic design of this technique is to construct a graph of the subnet,
with each node of the graph in place of a router and each arch of the graph representing a message
line using link. For result a route between a given pair of routers, the algorithm just finds the shortest
path between them on the graph. The length of a path can be measured in a number of ways as on the
basis of the number of hops, or on the basis of area distance. They have more using the routing method
to implementing for a data transmission on the system. Security attacks in MANET routing can be
divided in network performance model on intention of a attack is typically to listen and retrieve vital
information inside data packets, for example by launching a traffic monitoring attack. In such an attack, a
malicious node tries to identify communication parties and functionality which can provide information
to launch further attacks. The attack type is called passive since the normal functionality of the network
is not altered. That time to identify the attack model, so we have using the secure and efficient routing
protocol and then avoiding model of their process. The route discovery begins with the flooding of
Route Request (RREQ) messages by a source node. RREQ is broadcast from source S, received by the
neighbor nodes of S, and then is rebroadcast. This Multihop transmission allows the RREQ to reach the
expected destination D. In response to the RREQ, D unicast Route Reply (RREP) messages toward S.
This RREP will eventually reach the source node through the Multihop path. In this way, the route from
S to D is established. It should be noted that this path is the shortest path out among possible routes,
and is best route performance on their network. Hybrid routing protocols aggregates a set of nodes into
zones in the network topology. Then, the network is partitioned into zones and proactive approach is
used within each zone to maintain routing information. To route packets between different zones, the
reactive approach is used. Consequently, in hybrid schemes, a route destination that is in the same zone
is established without delay, while a route discovery and a route maintenance procedure is required for
destinations that are in other zones. The routing protocol provide a compromise on scalability issue
in relation to the frequency of end-to-end connection, the total number of nodes, and the frequency of
topology change.
4. PROPOSED APPROACH
The nodes in MANETs perform the routing functions in addition to the inbuilt function of being the
network. The limitation on wireless transmission range requires the routing in multiple hops. So the
nodes depend on one another for transmission of packets from source nodes to destination nodes via the
routing nodes [12]. So we have to take hybrid pro active and reactive routing and to data transmission for
all the network nodes. Most routing protocols have been designed without taking security into account.
It has been assumed that all nodes in a MANET are trusted.
Efficient Secure Ad hoc On-Demand Distance Vector Routing: AODV is basically an improvement
of DSDV which is a reactive routing protocol instead of proactive. AODV have to include Efficient
Secure system improving a network performance model system. It minimizes the number of broadcasts
by creating routes based on demand, if we have any source node wants to send a message to a destination,
it broadcasts a route request (RREQ) message. The neighboring nodes in turn broadcast the message
to their nearest node and the process continues until the message reaches the destination. While the
route request message is forwarded, intermediate nodes record the address of their neighboring nodes
from which the first copy of the broadcast packet is received. The messages are discarded if later the
additional copies of the same RREQ messages are received.
599
Shortest Path Routing: Shortest path routing (SPR) in which average conditional intermeeting times
are used as link costs rather than standard intermeeting times and the messages are routed over the
network. A comparison is made between SPR protocol with the existing system model based routing
protocol through real trace- driven simulations. The results demonstrate that SPR achieves higher
delivery rate and lower end-to-end delay compared to the shortest path based routing protocols. This
shows how well the conditional intermeeting time represents internodes link costs and helps making
effective forwarding decisions while routing a message.Routing algorithms utilize a paradigm called
store-carry-and-forward. It generates the multiple messages from a random source node to a random
destination node at each second.
 Source node broadcasts a RREQ
 Authenticate the RRE
 calculate its security level
 update the security level in the RREQ packet
 broadcast the RREQ to its neighbor nodes
 if network=traffic then Q queue check to D
 SPR -> D {Shortest path routing model}
 If network ≠ T Route SPR to D
 Dropped Packets Find another
 By SPR algorithm model S data send to D on network
 route path selection method process over
Performance Analysis: The goal of our simulation is to analyze the behavior of the ES-AODV
by deploying mobile ad hoc Networks. The simulation environment is created in NS-2, a network
simulator that provides support for simulating mesh wireless networks. NS-2 was written using C++
language and it uses the Object Oriented Tool Command Language (OTCL). It came as an extension of
Tool Command Language (TCL). The simulations were carried out using a mobile node environment
consisting number of wireless mobile nodes roaming over a simulation area of 1000 meters x 1000
meters flat space operating for 10 seconds of simulation time. The radio and IEEE 802.11 MAC layer
models were used. Nodes in our simulation move according to Random Waypoint mobility model,
which is in random direction with maximum speed from 0 m/s to Hence, the simulation experiments do
not account for the overhead produced when a multicast members leaves a group. Multicast sources start
and stop sending packets; each packet has a constant size of 512 bytes. Each mobile node in the network
starts its journey from a random location to a random destination with a randomly chosen speed.
Performance Results: The simulation scenario is designed specifically to assess the impact of
network concentration on the performance of the protocols. The impact of network density is assessed
by deploying 80 nodes over a fixed square topology area of 1000m x 1000m using 5m/s node speed and
3 identical source-destination connections. S-AODV has a number of quantitative metrics that can be
used for evaluating the performance of mobile ad hoc network. We have used the following metrics for
evaluating the performance.
5. CONCLUSION
Hence we developed Secure AODV protocol to using the trust management architecture for security
solutions based on intrusion detection system on network. It thus can easily be sending the data on
routing method and then SPR algorithm to be implemented on the process. In this paper, a Shortest
Path Routing algorithm model on packet optimization has been proposed to improving throughput. In
600
our future work to take a different protocol comparison with for Secure method using the shortest path
where further increase in the performance.
Reference
Control (ISCO)2015.
30, pp. 423-436.
No. 2, pp. 486-490. (1.91)
do.4042916
601
Vol. 8, No. 3, pp. 13-15. (0.7)
org/10.24321/2456.1428.202002
8, No. 5, pp. 11-14.
602
(1.8233)
(2.5)
Review, Vol. 4, No. 3, pp. 10-13.
603
SECURE WIRELESS AD HOC SENSOR NETWORKS
K.THAMIZHMARAN
Abstract
Prior security work in this area has been focused on denial of communication. In this paper, a clean
slate routing protocol called PLGPn is proposed, which presents a various mechanisms of resource
depletion attacks. This mitigates the various types of attacks by improving an already existing protocol
called PLGPa. These are clean slate routing protocols capable of overcoming problems such as carousel
attack, stretch attack, directional antenna attack and malicious discovery attack during topology discovery
phase. Developing such mechanisms is used to avoid the looping among the nodes in the network by
loop-free technique. This scheme provides defense for topology discovery and avoid looping concept in
an efficient and robust manner even if there are a large number of active attackers in the network.
Keywords - Denial of service; clean slate routing; wireless ad-hoc networks; PLGPn; topology
discovery.
1. INTRODUCTION
As WSNs become more and more crucial to the everyday functioning of people and ad-hoc based
networks does not need any central admin and its setup cost is low, these are used in wide range of
applications. But there is a huge availability of these networks is a critical property, and should hold even
under malicious condition. The goal of this work is to ensure node-to-node message delivery, even if the
sensor network is in unsecure condition. In the presence of an attacker, it is an extremely challenging
task to maintain correct routing information; the attacker could inject malicious routing information or
alter legitimate routing paths. Routing protocols are providing an optimal data transmission route from
sensor nodes to sink to save energy of nodes in the network. These sensor nodes have a critical piece of
information to be sent to the sink. Therefore reliable sensor-to-sink communication has to be guaranteed
for such areas. This is the main concept of the various issues and strategies of reliable communication
in this paper. There are three main subjects for designing secure routing protocols: prevention, detection
/ recovery, and resilience. The prevention approach is done by cryptographic mechanisms that restrict
attacker’s actions. Detection involves monitoring behavior of protocol functions. We need to recover it.
The recovery techniques eliminate attackers and to restore the network actions. The resilience approach
seeks to maintain a certain level of availability even there is as failure. Previous secure routing protocols
usually rely on a single approach. It is effective against known attacks; an example is the S-BGP
protocols, the watchdog scheme attempts to identify malicious behavior in ad hoc networks, and secure
routing mechanisms attempt to find out malicious nodes along a routing path. To mitigate attacks during
packet forwarding phase PLGPa protocol is examined. Adversary can target not only the forwarding
packets but also route paths and topology discovery phases. In our routing protocol, we dynamically
establish routing tables and full path history at each node using techniques that prevent attacks. We then
604
apply routing techniques to transmit packets, while incorporating mechanisms to detect and eliminate
malicious nodes. Then damage bounds and defenses for topology discovery are derived using various
mechanisms.
Fig 1.Senor networks
In a reactive (on-demand) protocol, the information about the routing is shared only when there is a
need for it. Each kind of routing protocol has some prons and cons. In this paper, we concentrate secure
ad-hoc clean slate routing protocols and in particular with proposed PLGPn protocol. This protocol is
efficient in terms of; it saves the (energy) battery power of the network. There are numerous protocols
such as SEAD, ARAIDNE are defined but none of them is used to save the power consumption, rather
it focus on to save the node itself in the network. In this paper, we present a series of increasingly
damaging malicious attacks, evaluate the vulnerability of several protocols, and suggest how to improve
protection during topology discovery phase. In Section II of this paper, we discuss the various related
works. In Section III, we describe the basic operations of clean slate routing, and we describe PLGPa
wireless ad-hoc sensor network routing protocol on which we consider as our basic work. In Section IV,
the possible attacks against PLGPa protocols are specified. In Section V, we proposed a protocol called
PLGPn, our modified clean slate routing protocol and compare it with the basic PLGPa protocol. In
Section VI, system model is defined. The rest of the paper shows the conclusion.
2. RELATED WORK
In contrast, we design a general secure routing protocol that can relay messages between arbitrary
nodes Karlof and Wagner describe attacks on standard (unsecured) sensor network routing protocols
and propose some generic countermeasures, without proposing a complete protocol. S.Sarjoun Doumit
and P.Dharma Agrawal proposed that the two nodes use an out-of band channel (e.g., a directional
antenna) to forward traffic between themselves enabling them to mount other attacks. Poturalski et
al. proposed that a malicious node creates multiple fake identities to perform attacks. In this, protocol
fake identities can claim to be at the multiple locations. V. Gligor et al., proved that an adversary may
compromise a single legitimate node and insert copies throughout the network increasing their presence
in the network and thus allowing them to influence and subvert the network’s performance. In other
work, a secure routing protocol for ad-hoc networks namely Araidne, which provide security for end-to-
end delivery, and SEAD which works as hop-by-hop for distance vector routing but the path control is
absent in these distance vector routing protocols. DoS attacks and its resistance mechanisms are briefly
mentioned. These mechanisms are only give resist on the DoS specific attacks with replay resistance
605
and do not consume the energy and resources. Y.Eugene Vassermann and Nicholas Hopper proposed
a protocol called PLGPa, the first sensor network routing protocol that provably bounds damage from
vampire attacks by verifying the packets towards the destination. This prevents Vampire attack which
means creating and sending messages by malicious node which causes more energy consumption by the
network leading to slow depletion of node’s battery power. This attack is not specific to any protocol;
instead it uses protocol complaint messages. Few kinds of attacks are carousal and stretch attack. It
derives the damage occur during packet forwarding phase but instead we modified the protocol as
PLGPa which prevents the node in the network during topology discovery.
Clean Slate Routing-PLGPa: The clean slate secure sensor network routing protocol called PLGPa
can prevents various types of attacks during the packet forwarding phase. It has two phases as topology
discovery phase and packet forwarding phase. Topology Discovery: There may be different types of
topology construction. But it should be discovered at a time limited period. Nodes need to join as a
group. Each node stores the virtual address of other nodes in the network. These nodes build a tree
like structure for neighboring relationship. Discovery phase makes the nodes to create a tree, which is
turn into addressing scheme for that network. Then the nodes are needed to discover the neighbours
and create a neighbourhood which forms a network as a group. Then the multiple groups are created in
multiple locations.
Fig 2. Topology Discovery
Packet Forwarding: In this phase, each node made decisions independently. While forwarding the
packets, it is necessary to shorten the distance to the destination.
Fig 3.Packet Forwarding
606
Attacks on PLGPa: In this kind of protocol, the nodes which are forwarding the packets do not
know where the path to send a packet is. This allows the malicious attackers to divert the packets to
any false locations in the network. This makes the PLGPa vulnerable to attacks. Thus, in this way the
attacker moves the packet away from the destination. The attackers are not able to do attacks on nodes,
rather it rely on route specified by the source. We examined two types of attacks that affect this protocol
PLGPa. They are carousel attack and stretch attack. Carousel Attack: In this type of attack, an adversary
composes packets with purposely introduced loops between the nodes. This is named as carousel attack,
since it sends packets in circles. It targets source routing protocols by exploiting the limited verification
of message headers at forwarding nodes, by making a packet to travel along the same node as many times.
This attack is mentioned in various literatures, but neither intuition for defenses nor any evaluation is
provided. In this attack, an adversary sends a packet with a route composed as large loops, such that the
single node appears in the route as so many times. This is the method of adversary to increase the route
length beyond the number of nodes in the network. Stretch Attack: In this attack, also targeting source
routing, an adversary creates artificially long routes, potentially covered every node in the network. We
call it as stretch attack, since it stretches the length of packet paths, causing packets to be processed by
a number of nodes that is independent of hop count along the shortest path between the adversary and
packet destination. A single attacker can use a carousel attack to increase energy consumption while
stretch attacks increase energy usage by up to an order which depend upon the location of the malicious
node. Methods to preventing the attacks: In carousel attack, the packet is rerouted again and again.
The original length of the route is disrupted and bounded by damage, so the packet can create a cycle in
indefinite manner. But it can be avoided by forwarding node which needs to check the source routes for
loops or simply drop the packets without allowing them to pass through the network. The stretch attack
may be avoided by loose source routing. In this the intermediate nodes may replace a part or the entire
route in packet header, if they know a better alternate route to destination. But this the challenging task.
In this case, it needs to cache the best routes to forwarding the packets. But it is not obvious than the
global topology network. Therefore there is need for modifications in the packet forwarding phase of
this existing PLGPa protocol.
3. PLGPn-MODIFIED PLGPa PROTOCOL

It is the first sensor network clean slate routing protocol which prevents the Vampire attacks, and
automate the messaging system. This prevention is by checking the movement of the packet towards
the destination. It securely governs the progress of an each packet and also provides no-back warding
property. This property states that the movement of each node does not need to go backwards for any
satisfactory process. This protocol prevents the types of attack as carousel and stretch attack and thus
avoids looping by sending through the specified path. Basic Design of PLGPn: Here, we start the basic
design of PLGPn, the clean slate routing protocol on with the bass of PLGPa. In contrast to PLGPa, to
avoid the looping concept in PLGPa, we use the mechanism as forwarding nodes are needed to check the
loops or just simply drop the packet. This is the way to avoid the carousel attack. For stretch attack, the
source routing must be maintained. Instead of using strict source routing, we use loose source routing to
avoid the alteration in the packet route length, in which if the intermediate nodes knows a better route to
destination, it will replace a single route or the entire route of the packet. But this strategy of recovery
needs more energy to spend on the packet routing. PLGPn differs from PLGPa in the way that maintain
the energy saving and also no-back warding property. This is the property, in which the nodes are no
need to check for the originator authorization every time. In this PLGPn, the packet progress is securely
verified towards the final sink in the network. The back warding property is satisfied, only when the
number of hops covered by the honest node and the malicious node is same. So, the energy usage is also
common. In this scheme, every packet is attached with attestations. This attestations content is filled
with the full packet path history. This path history is secured by the originator. These attestations are
grouped together. Because of all the attestations are combined and chained together, the path history
607
is verified securely, therefore the attacker are not able to compromised any node because the packet
must travel along anyone of the valid honest node. If there is any adversary in the network, only the
attestations are hacked and damaged, and not the full packet because every packet are signed by the
original authenticator. With PLGPn, there is no way for looping to occur in the network. This is attained
by, the path are discovered at initial topology discovery time itself. Unlike, other protocols, the full path
history towards the sink node is set in advance. Each and every node is filled with the entire path history.
If any adversary in the network tries to damage the packet, it really gets the attestations attached with
the packet and not the packet or node. So, there is nothing to gain in damaging the attestation because
each and every packet are securely verified and authenticated by the originator. This is the better choice
to avoid looping among the nodes. The major concern of this paper is to reduce the energy usage in the
network. So, if the path history is set in advance, there is no need to packet progress rediscovery. Once
the malicious node is detected, it may be punished or not allow to enter into the network again. This is
meant by if there is a node which created loop in the network, it just discarded. Therefore, the energy
automatically saved. This strategy does not exist in PLGPa protocol. The comparison of PLGPa and
PLGPn protocol as described below in Table 1
TABLE 1- Comparison of Proposed (PLGPn) and Existing (PLGPa) Protocol
PLGPn PROTOCOL PLGPa PROTOCOL

Defense attacks during topology discovery phase. Defence attack during packet forwarding phase.
Prevents attacks on long-term availability. Prevents attacks on short-term availability.
PLGPn brings the better performance in both state Works better only in stateless protocols.
full and state-less protocols.
This satisfies the no-back warding property and This protocol does not satisfy no-back warding
also avoids looping among the routes. property and thus creates loops.
Neighbour Relationship: The neighbor of each node in the network is authenticated in PLGPn. If the
neighbor is not an authenticated node, looping is created by them itself. The mechanism such as TESLA
is used to neighbor authentication, but there is a pitfalls in these approaches, that is it needed a time
synchronization to maintain the neighbour relationship. To authenticate the neighbour relationship in the
network, we use PLGPa [1] mechanism to discover the neighbourhoods. At the discovery phase itself,
each node creates its own neighbouring node by itself. All the nodes in the network know the neighbour’s
node virtual addresses and authenticated keys. Each node maintains the neighbour authentication in the
way that forming a group together. If the receiving node is not a neighbour, discard the packet. Defending
the Topology Discovery: The topology discovery phase is considered as the initial main phase in the
network construction. There is a need to synchronize the discovery. In this topology discovery phase, all
the discovery terms is introduced. The certification of each node is given in this phase. Every message
is signed by the authorized sender. The major issue in this is that the malicious node creates flooding,
merging of the nodes and thus cause looping. This creates a serious problem. Therefore we need to
provide more security on topology. In PLGPn, at the initial setup, first the node is allowed to send
through the network. It finds out the shortest distance using the implementation of the Bellman-ford
algorithm. Then, consider it as the honest path. So each and every node allowed to forming a group with
the full packet history. Therefore, there is no way to alter the path like creating loops and lengthen the
path such as carousel and stretch attack. If there is a malicious insider in the network, the node’s path
does not altered, only it able to damage the attestations and there is no use in it, because other nodes
are able to maintain the path. To prevent the Vampire Attacks in Topology construction, the following
steps are followed. Finding the Shortest Path: PLGPn computes the shortest path between the nodes by
the Classical Bellman-Ford Algorithm. This algorithm is very efficient when solving the single source
608
related problem, if there are large weights in the node. Loop-free Technique: Once the shortest path is
known, data packets are shared through that path and check for loops. To avoid the loops created by the
malicious, we use this loop-free technique. This is the technique for checking loops created in the routing
path. While transferring the packets to other nodes, first allow to send through the computed shortest
path. Only, in accordance with topology constructed, the paths are maintained. If there is a node which
makes a false claim about discovery, just discard the node to again participate in the network. The nodes
are travelled through the specified path at only one time. The next time, there is another way to send the
packets. Because, the loops are created here by the honest node itself, the packets are sending through
other nodes in the network. Therefore, just discard the node which creates a loop. For e.g.: Consider Fig
1. The shortest path computed at first time is ABC means, allowed to send through this path. The second
time it shows the path as CDE means, here node C created a loop in the network. Handling Mobile
Networks: In ad-hoc sensor networks, handling the mobile networks is the challenging one. In PLGPa,
we give some intuitions to handle the Vampire attacks in mobile networks. There are some steps while
handling the mobile ad-hoc routing networks as described below.
 Register to the network for authentication
 Ask key for transmission and compute the shortest distance among the mobile nodes
 Transmit the packet through the shortest path specified
 Check for loops using Loop-free algorithm.
 Do the verify process
 If it is honest one, accept the message or just discard it.
But in mobile ad-hoc networks, the attackers may able to do attack by using directional antenna
method to capture the neighboring nodes. This leads to merging of the nodes. In malicious discovery
attack, the malicious may act as a neighbor of the honest node and make a fool the honest node. This
is the powerful attack to discover. In these mobile networks, the attacker may less punish in malicious
discovery attack. And also of using the full path history in the every single packet, the packet size may
increase.
4. SYSTEM MODEL
Topology Construction Module: In this module, first the user needs to authenticate. User needs
to register their details to sending a packet or a message. Then the topology designs of the network
are constructed. These are constructed in the way that, there are two paths to verify the honest one.
If the user details are correct, the node message is showed in the honest path. Otherwise it placed in
the malicious path. The same criteria are also used in the receiver side. Denial of Service Module:
Denial of service is an attempt to make the system resources unavailable to the responsible user. This
is the system to interrupt the main services. In this, we should consume the resources to avoid denial
of communication by strictly authenticate the entire network. Data Verification Module: This module
consists of verification of data and its integrity. This is the phase that done in receiver side. Here, the
receiver verifies the path. This shows that if the data are passed through the attacker path, it will place in
malicious path or else it will place in honest path. Otherwise it placed in honest packet. This module is
concentrate on data accuracy and consistency. Carousel Attack Module: This is the module for looping
elimination. In this we use a loop-free technique. This technique is used only to allow the permitted
node. Here the nodes are allowed to check for looping in their path. Once it detected the node which
is responsible to create a loop, is discarded. And that node is not allowed to enter into the transmission
process again. Stretch Attack Module: The malicious node creates a long route to increase the original
path length. It will affect the entire nodes which are participated in the network. The neighbouring nodes
are check for original path. If one node fails, the other nodes are able to retain the original path and
609
reach the destination. This is the main module to concentrate on attack prevention. In this module, the
attackers’ entry is detected.
5. CONCLUSION
Providing energy saving and resource management schemes in wireless sensor networks (WSNs)
is an efficient thing in case of various attacks. In this paper, we defined a new resource management
protocol PLGPn, to mitigate attacks of Vampire such as Carousel and Stretch attack. We proposed a
secure routing protocol providing solution for energy conservation. This PLGPn protocol provides the
defences of topology and consistently gives security during packet forwarding phase by selecting the
preferred shortest path. This is the full satisfactory solution for Vampire attacks like stretch attack and
carousel attack. We give some ideas to further improvement on PLGPn. In future work, we plan to
derive the damages on malicious discovery and directional antenna attack and to reduce the packet size
in case of maintain of bandwidth efficiency.
REFERENCES
Control (ISCO)2015.
30, pp. 423-436.
610
No. 2, pp. 486-490. (1.91)
do.4042916
Vol. 8, No. 3, pp. 13-15. (0.7)
org/10.24321/2456.1428.202002
611
8, No. 5, pp. 11-14.
(1.8233)
(2.5)
Review, Vol. 4, No. 3, pp. 10-13.
612
ADAPTIVE LOCATION UPDATE IN WIRELESS MOBILE

AD HOC NETWORKS
K.THAMIZHMARAN
Abstract
The continuous transmission of small packet is called beacon packet, that advertises the presence of
a base station and the mobile units sense the beacons and attempt to establish a wireless connections.
Basing their forwarding decisions only on the local topology, geographic routing protocols have
drawn a lot of attentions in recent years. However, inaccurate local topology knowledge and the
outdated destination position information can lead to inefficient geographic forwarding and even
routing failure. Proactive local position distribution can hardly adapt to the traffic demand. It is also
difficult to pre-set protocol parameters correctly to fit in different environments. We have developed
two self-adaptive on-demand geographic routing schemes. The local topology is updated in a timely
manner according to network dynamics and traffic demands. Our route optimization scheme adapts
the routing path according to both topology changes and actual data traffic requirements. Each node
can determine and adjust the protocol parameter values independently according to different network
environments, data traffic conditions and node’s own requirements. Our simulation studies have
shown that the proposed routing protocols are more robust and outperform the existing geographic
routing protocol.
Keywords - Mobile Ad hoc Network, Geographic routing, GPSR, Local topology, Beacon
packets.
1. INTRODUCTION
MANETs are a kind of Wireless ad hoc network that usually has a routable networking environment
on top of a Link Layer ad hoc network. In a mobile ad hoc network (MANET), a collection of mobile
devices with in wireless network interfaces figure a momentary network without the help of any fixed
infrastructure therefore, all nodes are free to travel arbitrarily. One of the merits of wireless networks
is its capability to permit data communication between different parties and still maintain their own
mobility. This means that two nodes do not communicate with all other when the space between those
two nodes is outside the communication range of their own. MANET solve this difficulty by allow the
intermediate parties to communicate data transmissions. This is achieved by separating MANET into
two different types of networks, that is, single-hop and multihop. Here the single-hop network, all nodes
inside the communication range talks directly with each other. And another one is a multihop network;
nodes exchange information to intermediary nodes to transmit if the target is not in their communication
range.
613
ADVANTAGES OF MOBILE AD-HOC NETWORKS

Low cost of deployment:
As the name suggests, ad-hoc networks can be deployed on the fly, thus requiring no expensive
infrastructure such as copper wires, data cables, etc.
Fast deployment:
When compared to WLANs, mobile ad-hoc networks are very convenient and easy to deploy
requiring less manual intervention since there are no cables involved.
Dynamic Configuration:
Mobile ad-hoc network configuration can change dynamically with time. For the many scenarios
such as data sharing in classrooms, etc., this is a useful feature. When compared to configurability of
LANs, it is very easy to change the network topology. Minimal configuration and quick deployment
make MANET ready to be used in emergency circumstances where an infrastructure is unavailable or
unfeasible to install in scenarios like natural or human-induced disasters, military conflicts and medical
emergency situations.
2. BACKGROUND
Geographic routing requires that each node can determine its own location and that the source is
aware of the location of the destination. With this information a message can be routed to the destination
without knowledge of the network topology or a prior route discovery. MANET used different types
of routing protocols such as topology based routing protocols, Position based routing protocols. GPSR
routing protocols offer significant performance improvements over topology-based routing protocols
such as DSR and AODV. Topology Based Routing Protocols further divided into Proactive approach,
e.g., DSDV, Reactive approach, e.g., DSR, AODV, TORA and Hybrid approach, e.g., Cluster, ZRP.
A reactive routing protocol tries to find a route from S to D only on-demand, i.e., when the route is
required, for example, DSR and AODV are such protocols[4]. The main advantage of a reactive protocol
is the low overhead of control messages. However, reactive protocols have higher latency in discovering
routes. A proactive protocol maintains extensive routing tables for the entire network. As a result, a
route is found as soon as it is requested. The main advantage of a proactive protocol is its low latency
in discovering new routes. However, proactive protocols generate a high volume of control messages
required for updating local routing tables. The topology based routing protocols provides a certain
demerits over the Position based routing protocols. Position Based Routing Protocols: In Geographic
Routing, nodes need to maintain up-to-date positions of their immediate neighbors for making effective
forwarding decisions. The forwarding strategy employed in the aforementioned geographic routing
protocols requires the following information: (A) the position of the final destination of the packet
and (B) the position of a node’s neighbors. The former can be obtained by querying a location service
such as the Grid Location System (GLS) or Quorum. To obtain the latter, each node exchanges its own
location information (obtained using GPS or the localization schemes) with its neighboring nodes. This
allows each node to build a local map of the nodes within its vicinity, often referred to as the local
topology. However, in situations where nodes are mobile or when nodes often switch off and on, the
local topology rarely remains static[8]. Hence, it is necessary that each node broadcasts its updated
location information to all of its neighbors. These location update packets are usually referred to as
beacons. Beacons are performing important role in geographic routing. In most geographic routing
protocols (e.g. GPSR), beacons are broadcast periodically for maintaining an accurate neighbor list
at each node. Position updates are costly in many ways. Each update consumes node energy, wireless
bandwidth, and increases the risk of packet collision at the medium access control (MAC) layer. Packet
collisions cause packet loss which in turn affects the routing performance due to decreased accuracy in
determining the correct local topology (a lost beacon broadcast is not retransmitted). A lost data packet
614
does get retransmitted, but at the expense of increased end-to-end dela. Clearly, given the cost associated
with transmitting beacons, it makes sense to adapt the frequency of beacon updates to the node mobility
and the traffic conditions within the network, rather than employing a static periodic update policy. For
example, if certain nodes are frequently changing their mobility characteristics (speed and/or heading),
it makes sense to frequently broadcast their updated position.
III. PROPOSED SYSTEM

Adaptive Position Updates: Initially, each node broadcasts a beacon informing its neighbors about
its presence and its current location and velocity. Following this, in most geographic routing protocols
such as GPSR, each node periodically broadcasts its current location information. The position
information received from neighboring beacons is stored at each node. Based on the position updates
received from its neighbors, each node continuously updates its local topology, which is represented
as a neighbor list[10]. Instead of periodic beaconing, ALU adapts the beacon update intervals to the
mobility dynamics of the nodes and the amount of data being forwarded in the neighborhood of the
nodes. Adaptive Location Updates [ALU] strategy eliminates the drawbacks of periodic beaconing.
ALU employs two mutually exclusive beacon triggering rules such as Mobility Prediction rule and
On-Demand Learning rule. Adaptive Location Updates uses two principles 1) nodes that are frequently
changing its position are updated frequently 2) nodes which are in forwarding path are updated. The
first rule, referred as Mobility Prediction (MP), uses a simple mobility prediction scheme to estimate
when the location information broadcast in the previous beacon becomes inaccurate. The next beacon
is broadcast only if the predicted error in the location estimate is greater than a certain threshold, thus
tuning the update frequency to the dynamism inherent in the node’s motion. (ODL), aims at improving
the accuracy of the topology along the routing paths between the communicating nodes. ODL uses an
on-demand learning strategy, whereby a node broadcasts beacons when it overhears the transmission of
a data packet from a new neighbor in its vicinity. Mobility Prediction Rule: This rule adapts the beacon
generation rate to the mobility of the nodes. Nodes that are highly mobile need to frequently update
their neighbors since their locations are changing dynamically. On the contrary, nodes which move
slowly do not need to send frequent updates. A periodic beacon update policy cannot satisfy both these
requirements simultaneously, since a small update interval will be wasteful for slow nodes, whereas
a larger update interval will lead to inaccurate position information for the highly mobile nodes. In
our scheme, upon receiving a beacon update from a node i, each of its neighbors, denoted by the set
N(i), records its current position and velocity and continues to track node i’s location using a simple
prediction scheme (discussed below). Based on this position estimate the neighbors N(i), check whether
node i is still within their transmission range and update their neighbor list accordingly. The goal of the
MP rule is to send the next beacon update from i when the error between the predicted location in N (i)
and i’s actual location is greater than an acceptable value. To achieve this, node i, must track its own
predicted location in its neighbors, N(i).
Xip = X li + (T c – Tl) * Vxi
Yip = Y li + (T c – Tl) * Vy i
We use a simple location prediction scheme based on the physics of motion to track a nodes current
location. Note that, in our discussion we assume that the nodes are located in a two-dimensional
coordinate system with the location indicated by the x and y coordinates. However, this scheme can
be easily extended to a three dimensional system. Let (Xa, Ya), denote the actual location of node i,
obtained via GPS or other localization techniques. (Xp, Yp) denotes the predicated position of the node
I at current time. Node i then computes the deviation Di Devi as follows:
Di devi = √(Xia - Xip) 2 + (Yia – Yip ) 2
615
If the deviation (Obtained in (1)) is greater than a certain threshold, known as the Acceptable Error
Range (AER), it acts as a trigger for node i to broadcast its current location and velocity as a new beacon.
The AER threshold is an important parameter that can affect the performance of the APU scheme. The
MP rule, tries to maximize the effective duration of each beacon, by broadcasting a beacon only when
the position information in the previous beacon becomes inaccurate. This extends the duration of the
beacon for nodes by the following way: For low mobility node, reduces the number of beacons, for
highly mobile node frequent beacons for the support of the rapidly changing topology.
On-Demand Learning Rule: The MP rule solely may not be sufficient for maintaining an accurate
local topology. Now assume that node P has just sent a beacon while at L1. Since node Q did not
receive this packet, it is unaware of the existence of node P. Further, assume that the AER is sufficiently
large such that the MP rule is never triggered. Node P is within the communication range of Q for
a significant portion of its motion. If either P or Q was transmitting data packets, then their local
topology will not be updated and they will exclude each other while selecting the next hop node.
Hence, it is necessary to devise a mechanism which will maintain a more accurate local topology in
those regions of the network where significant data forwarding activities are ongoing. This is precisely
what the On-Demand Learning (ODL) rule aims to achieve. As the name suggests, a node broadcasts
beacons on-demand, i.e. in response to data forwarding activities of that node. According to this rule,
whenever a node overhears a data transmission from a new neighbor, it broadcasts a beacon as a
response. The ODL rule allows active nodes that are involved in data forwarding to enrich their local
topology beyond this basic set. Thus the rich list is maintained only at the active nodes and is built
reactively in response to the network traffic. All inactive nodes simply maintain the basic neighbor list.
By maintaining a rich neighbor list along the forwarding path, ODL ensures that in situations where
the nodes involved in data forwarding are highly mobile, alternate routes can be easily established
without incurring additional delays. The solid lines in the figure denote that both ends of the link
are aware of each other. The initial possible routing path from P to L is P-R-L. Now, when source P
sends a data packet to node R, node Q and S receive the data packet from P. Since node Q and S are in
communication range of node P. As P is a new neighbor of Q and S, according to the ODL rule, both Q
and S will send back beacons to P. As a result, the links PQ and PS will be discovered. Further, based
on the location of the destination and their current locations, Q and S discover that the destination L is
within their one-hop neighborhood. Similarly when R forwards the data packet to L, the links RQ and
RS will be discovered
3. CONCLUSION AND FUTURE WORK

Introduce two self-adaptive on-demand geographic routing schemes, the two schemes adopt to obtain
and maintain local topology information. One scheme purely relies on one-hop topology information for
forwarding as other geographic routing schemes; the other one combines both geographic and topology
based mechanisms for more efficient path building. To alleviate the negative effects of outdated local
topology information on geographic routing and design more efficient position distribution mechanisms
to update the local topology knowledge in time and adaptively based on demand. The simulation results
show that our proposed scheme can efficiently adapt to different scenarios and perform better than the
existing geographic routing protocols. Nearly four times delay reduction has been observed in high
mobility case. Future work includes find optimal protocol parameters such as the optimal radio range
and load balancing.
References
616
Control (ISCO)2015.
30, pp. 423-436.
No. 2, pp. 486-490. (1.91)
do.4042916
Vol. 8, No. 3, pp. 13-15. (0.7)
617
org/10.24321/2456.1428.202002
8, No. 5, pp. 11-14.
618
(1.8233)
(2.5)
Review, Vol. 4, No. 3, pp. 10-13.
619
AD-HOC ROUTING PROTOCOL FOR AERONAUTICAL

MOBILE HYBRID ROUTING NETWORK
K.THAMIZHMARAN
Abstract
A collection of independent mobile nodes that can communicate with each other on through radio
waves as MANETs. Where they are need to fulfill the application of aeronautical link of particulars on
move. Aeronautical Mobile Routing Protocol contained with radar communication or Internet-connected
computer terminal where there are provided with the aeronautical link, where it is primarily based on
AODV. Theory designed to implement for aeronautical link used to route the network, The result shows
that APRAM has the better performance again the different hybrid routing protocol for future MANET
implementation using network simulator (NS2).
Keywords-MANET, ZHLS-GF, DST, PDR, Throughput, Routing Overhead, APRAM.
1. INTRODUCTION
The data transmission system designed to provide location-independent network access between
computing devices by using radio waves rather than a cable infrastructure as 802.11. They provide the
way on to develop the Broadcasting of the essential communication models of MANETs. Aeronautical
Telecommunications Network: Flight concept is one of the most important innovations the aeronautical
community intends to implement in the next 20-30 years. The application will lead to several benefits like
the reduction in the length of flight routes, reduced environmental pollution and operating costs. Currently
aeronautical network technologies, such as Aeronautical Telecommunications Network (ATN) have
difficulty in fulfilling free flight requirements and various efforts are ongoing to resolve these restrictions.
Fig 1: Routing Topology
620
ATN drawbacks include the using of aircraft only as end nodes, on which means they must transmit
their data packets on through ground stations, prohibiting the direct communication between each other.
On the other hand the dynamic nature of MANETs allows nodes to form both Intermediate and End
Systems that, coupled with communication data links, provide aircraft to aircraft and high bandwidth
connectivity on bypassing ATN limitations and accommodating the transit to the free flight using
MANETs we truly expand the communication capabilities among aircraft and between aircraft and
airports.
Fig 2: ATN
Novel routing solution emerges from the lack of a protocol which is suitable enough for the aeronautical
environment and its demands, were as the exploitation of the comparison of novel directional high
bandwidth data link technologies with the conventional and recently utilized Omni-directional VHF
data-links. The directional links are much more suitable compared to their Omni-directional counterparts
in providing the bandwidth consuming applications, in particular where long distances are involved such
as in aeronautical applications. In Addition, the existing multi-purposed unicast routing protocols lack
the provision for handling the geographical information, where as an important capability on due to the
high mobility of the nodes that make up the network.
Aeronautical Mobile Ad hoc Networks (ARPAM): The data link selection mechanism makes sure
that data is transmitted through the appropriate antenna while it also ensures that the directional antennas
of the node are pointing to the right direction. ARPAM is primarily an on demand and distance vector
protocol which utilizes proactive functions in specific circumstances on Ad hoc On demand Distance
Vector (AODV) and Topology Dissemination Based on Reverse-Path Forwarding (TBRPF) routing
protocol. Based on the geographic information made available by external aeronautical applications,
ARPAM discovers the shortest route based on various criteria like distance between nodes and the
number of hops between them. ARPAM introduces an on demand route maintenance mechanism which
in combination with the error reporting mechanism included in AODV protocol provides reduced routing
overhead.
621
Fig 3: ARPAM Routing Network
2. NODE DESCRIPTION ON TOPOLOGY

The airspace is populated by airports, High Altitude Platforms or satellites and aircraft, which act as
network nodes. HAPs are either airships or planes, which operate in the stratosphere, 17 to 22 km above
the ground, well above any normal aircraft but substantially below orbiting satellites. Airports, HAPs
and satellites are referred to as backbone nodes and act as gateways to the Internet while satisfying
high demanding aeronautical and in flight entertainment applications. Also they have specific coverage
footprints and thus among them exist uncovered airspace areas. MANETs connect the aircraft which are
not in coverage and create paths among them in order for each aircraft to be capable to communicate
with a backbone node. Also, in order to satisfy the need for communication between two aircraft it is
possible to satisfy air traffic control (ATC) applications bypassing the need of communication through
an intermediate node like satellites and airports. Each and every aircraft is equipped with a single Omni-
directional antenna similar to the ones already used in aviation and several directional antennas which
could be of different type.
3. ARPAM WITH TABLE DRIVEN ROUTING

Time critical applications such as voice over IP (VoIP) and video on demand (VoD) require low
response times from the network. While, on demand protocols is not considered suitable due to the
dynamic nature of these protocols, especially when aircraft move in high density continental areas.
Table driven protocols provide a rapid response when a route is requested from a node and the route
is maintained in the routing table. Each and every node involved has to maintain a specific number of
routes towards backbone node as shown in Fig. 2, where node B is capable of establishing a link through
node A towards the HAP.
UPDATE PACKETS (UPD): When an aircraft joins the network, it does not have any available
route towards a gateway node and broadcasts network solicitation packets in order to advertise its
presence (this process should not be confused with similar techniques utilized in IPv6). When it becomes
apprehensible from the other nodes, it receives fragments of the local routing table from its neighbor
nodes through update packets (UPD)[10,12]. The completion of the routing table is made by combining
all the available fragments that have been received similarly to what is done by the TBRPF protocol.
This approach is considered preferable because if the whole network topology was to be transmitted
using a single packet to the new aircraft, the instantaneous network overhead traffic would increase
prohibitively.
622
Fig 4: UDP Packets
The first UPD packet which the aircraft receives when it joins the network is called UPD_TREE and
contains a few routes towards the gateway node. The gateway node does not advertise itself continuously
because the update packets already contain routes towards it, since the gateway nodes are also diversified
from their IP addresses. Also, it advertises itself only for a specific period of time and when it has not yet
accepted any connection requests from any aircraft. After this, the joining aircraft receives UPD packets
which contain fragments of the rest network topology until the topology tree with routes towards the
gateway is completed.
4. IMPLEMENTATION OF APRAM ROUTING

Nodes send the HELLO messages periodically every HELLO_INTERVAL time period. It is possible
to decrease the number of these packets using a mechanism which could be considered a combination
of the link layer acknowledgement mechanism reported in the dynamic source routing protocol (DSR)
along with the network layer acknowledgement mechanism of the AODV protocol. FORWARDING
HELLOW PACKETS: In ARPAM, if the MAC layer of the nodes which make up a communication
path, for instance C – D – E path, keeps reporting to the network layer for a specific amount of time
that the connection between nodes C and D is no longer available will effectively cause C and D to
send a HELLO packet in order to investigate the integrity of the path. Then, the originator node waits
to receive a HELLO-acknowledgment packet from the destination node in order to mark the path as
valid. If, after an elapsed period of time, the node has not yet received any acknowledgment packet, it
will emit a HELLO message again, waiting this time for a variable number of periods of time. If again
the node does not receive an acknowledgment packet, the route will be marked as invalid and the error
reporting procedure will be initialized. The exact number of periods is set according to the flight phase
of the aircraft and the application which demands the route. Routing overhead has to be reduced in order
to provide full bandwidth potential for the use of high bandwidth consuming applications such as VoIP
on aircraft which are not equipped with directional antennas. Thus, by increasing the threshold of MAC
failure notifications we manage to decrease the total number of HELLO packet retransmissions avoiding
the increased overhead they impose. When a HELLO acknowledgment packet is not received the nodes
which detect this failure assume that the route is no longer valid. Then they will unicast an error control
message to all their neighbors in the precursors list informing them that the route is no longer available
in order to remove that route from their routing tables. On behalf of the benefits of the Air Traffic
Management (ATM) applications in the routing protocol we take advantage of the Automatic Dependent
Surveillance - Broadcast (ADS-B) concept.
AUTOMATIC DEPENDENT SURVEILLANCE (ADB): ADS-B is a cornerstone for the
implementation of the free flight concept. It exploits the existing Global Positioning System (GPS) and
the Galileo system in order to acquire the precise position of the aircraft. Its functionality is based on
the periodic broadcast of valuable information about the position and the velocity of the aircraft to other
ADS-B enabled nodes, like aircraft and ground stations, providing airspace awareness to pilots and air
traffic controllers.
623
Fig 5: ADS-Broadcasting
The ADS-B application is very useful in order to handle the process of neighbor discovery on
behalf of the routing protocol and in order to avoid the continuous data flow regarding the geographical
information that has to be exchanged. Using the information from the ADS-B and by assuming that
the neighbor nodes are within ADS-B data-link range, ARPAM completes the table which contains
information about the neighboring aircraft. This geographic information is also necessary for the
computation of coordinates, time and velocity of the neighbor aircrafts, as already described in section 2.
5. SIMULATION
The concept described in this paper we assume a topology that, it is attempting to illustrate a future
realistic scenario promoting the free flight concept which is deemed sufficient enough to provide proper
observations and useful results. The topology consists of twelve nodes, ten of which are performing
random movements. Specifically, the nodes are moving in random directions within a field of one thousand
6
by one thousand kilometer square (10 squared km) with velocity ranging from four hundred to eight
hundred kilometers per hour. The server node performs a specific movement using the trajectory shown
in Fig.3, while the client node maintains a specific direction at constant velocity. Randomness of the
nodes movement is an approximation used which simplifies the simulation scenario without jeopardizing
the validity and the usefulness of the results. In this simulation scenario we assume that the client node
requests and succeeds on establishing a VoIP session with the server node. The VoIP application has been
selected in order to show the network and protocol performance according to the applications demands.
Table 1.Parameter for Simulation
PARAMETER VALUE
Simulator Ns-2
Propagation Model Two Ray Ground
MAC Layer IEEE 802.11
Simulation Time 10 m sec
Average Delay 1ms
Simulation Area 1000*1000m
Transmission Range 50-300 m
Node Movement Model Random Way Point
Traffic Model CBR(UDP)
Transfer per Packet 512 Bytes
624
6. RESULT AND DISCUSSION
Fig 6. Packet Per Route Request Vs Overhead
Simulations results of RO are shown in Fig.6. We observe that ARPAM protocol achieve the best
performance than other protocols. ARPAM has the lowest overhead when there are 20% to 40%.
Fig 7. No. of nodes Vs Delay
Simulations results of end to end delay are shown in Fig.7We observe that ARPAM protocol achieve
the best performance than other protocols. ARPAM has the lowest overhead when there are 10% to 40%
7. CONCLUSION
We presented and described the ARPAM routing protocol on to the existing avionics technology and
effectively we compared it to antagonistic routing protocols. Even though the simulation results show
only a small fraction of its capabilities in routing, the ARPAM currently exhibits a very stable and high
performance behavior for routing in aeronautical MANETs. It has to be noted that, compared to the
typical real world avionics flight plans, the topology we describe in this paper is relatively more complex
but nevertheless the performance of the protocol compared to alternative MANET protocols is promising.
ARPAM indeed appears very competitive to the other protocols. Obviously, there is a improvement and
our goal is to further develop ARPAM and provide future simulations which will include more complex
network topologies and scenarios closer to the future aviation environment. We are continuing our work
in extending the capabilities of the working model and also extending its internal routing mechanisms
for increased reliability on critical applications and additional stability.
625
Reference
Control (ISCO)2015.
30, pp. 423-436.
No. 2, pp. 486-490. (1.91)
do.4042916
Vol. 8, No. 3, pp. 13-15. (0.7)
626
org/10.24321/2456.1428.202002
8, No. 5, pp. 11-14.
627
(1.8233)
(2.5)
Review, Vol. 4, No. 3, pp. 10-13.
628
PERFORMANCE OF NETWORK SIMULATION TOOLS

THROUGH REACTIVE PROTOCOL FOR WIRELESS
MANET
K.THAMIZHMARAN
Abstract
In communication and computer network research area, network simulation is a technique where a
program models the behavior of a network either by calculating the interaction between the different
network entities using mathematical formula. The behavior of the network and the various applications
and services it supports can be observed in a test lab; various attributes of the environment can also be
modified in a controlled manner to assess how the network would behave under different conditions. In
the network research area, the network simulators are save a lot of money and time in accomplishing
particular task. Network simulators are also particularly useful in allowing the network designers to test
new networking protocols or to change the existing protocols in a controlled and reproducible manner.
In this paper performance comparison of network simulation tools through DSR routing protocol for
MANET, Finally NS2 simulation tools provide better performance compare to all other simulation tools.
Keywords: MANET, NS2, NS3, OPNET, NetSim, OMNeT++, REAL, J-Sim and QualNet.
1. INTRODUCTION
A network simulator is software that predicts the behavior of a computer network. In simulators, the
computer network is typically modeled with devices, links, applications and the performance is analyses.
Typically, users can then customize the simulator to fulfill their specific analysis needs. Simulators
typically come with support for the most popular protocols and networks in use today, such as WLAN,
Wi-max, TCP, WSN, cognitive radio etc. Most of the commercial simulators are GUI driven, while
some network simulators are CLI driven. The network model / configuration describe the state of the
network and the events. An important output of simulations is the trace files. Trace file slog every
packet, every event that occurred in the simulation and are used for analysis. Network simulators serve
a variety of needs. Compared to the cost and time involved in setting up an entire test bed containing
multiple networked computers, routers and data links, network simulators are relatively fast and
inexpensive. They allow engineers, researchers to test scenarios that might be particularly difficult or
expensive to emulate using real hardware – for instance, simulating a scenario with several nodes or
experimenting with a new protocol in the network. Network simulators are particularly useful in allowing
researchers to test new networking protocols or changes to existing protocols in a controlled and
reproducible environment. A typical network simulator encompasses a wide range of networking
technologies and can help the users to build complex networks from basic building blocks such as a
629
variety of nodes and links. With the help of simulators, one can design hierarchical networks using
various types of nodes like computers, hubs, bridges, routers, switches, links, mobile units etc. Dynamic
Source Routing (DSR): DSR is based on the concept of source routing. Unlike other unicast routing
protocols, DSR does not maintain a routing table, but uses a Route Cache to store the full paths to the
known destinations. Unlike other protocols, DSR requires no periodic packets. For example, it does not
use any periodic routing advertisements. The lack of periodic activity may reduce the control overhead.
The protocol is composed of two mechanisms to discover and maintain the source routes: Route
discovery and Route Maintenance. Route discovery: When a node has a ready data packet to send, it first
searches for a route to the destination in its route cache. If an active route entry towards the destination
is found, it uses the found route to send the data packet. Otherwise, the source node initiates route
discovery by broadcasting a Route Request (RREQ) packet. The RREQ packet contains the source
node’s address, the destination node’s address, and a unique request id. Also, each RREQ contains a
record listing the address of each intermediate node that forwarded the packet. Each intermediate node
receiving the RREQ packet checks whether it has a route to the destination. If it does not have a route,
it adds its own address to the route record of the packet and then broadcasts it to its neighbours. To limit
the number of route requests propagation, the node only broadcasts the RREQ if it has been received for
the first time. A route reply (RREP) is generated, when the RREQ is received by the destination or an
intermediate node that has an unexpired route to the destination. If the receiving node is the destination,
it places the route record contained in the RREQ into the RREP. If the receiving node is an intermediate
node, it appends its cached route to the route record and then generates the RREP. If the responding node
has a route to the RREQ initiator, the route can be used to return the RREP packet. Otherwise, if
symmetric links are supported, the responding node may reverse the route in the route record. If
symmetric links are not supported, the node initiates its own route discovery and piggybacks the RREP
packet on the new route request. Route Maintenance: Unlike proactive routing protocols and AODV,
DSR does not introduce a periodic HELLO message. Every node along the path is responsible for the
validity of the downstream link connecting itself with the next hop. If a broken link is detected, route
maintenance is invoked. This phase is accomplished through the use of Route Error (RERR) packets and
acknowledgements. A RERR packet is generated at a node that discovers a link failure and sent to the
source node. When an RERR packet is received, the hop in error is removed from the node’s route cache
and all routes containing the hop are truncated at that point. In addition to RERR packets,
acknowledgements are used to verify the correct operation of the route links. When the source node
receives the RERR packet, it may re-initiate route discovery if an alternate route is not found. Merits of
DSR route is established only when it is required and hence the need to find routes to all other nodes is
eliminated. The intermediate nodes utilize the route cache information to reduce the control overhead.
Demerits of DSR route maintenance mechanism do not locally repair a broken link. The connection
setup delay is higher than in table-driven protocols. This routing overhead is directly proportional to the
path length. NS2: Network simulator 2 has been developed under the VINT (Virtual Inter Network
Tested) project; in 1995 it is a joint effort by people from University of California at Berkeley, University
of Southern California’s Information Sciences Institute, Lawrence Berkeley National Laboratory and
Xerox Palo Alto Research Center. The main sponsors are the Defense Advanced Research Projects
Agency and the National Science Foundation. It is a discrete event simulator that provides substantial
support for simulation of TCP, routing, and multicast protocols over wired and wireless networks. NS3:
The ns-3 simulator is a discrete-event network simulator for Internet systems, targeted primarily for
research and educational use. The ns-3 project, started in 2006, is an open source project developing ns-
3. Ns-3 is frees of ware, licensed under the GNU GPLv2 license. It will rely on the ongoing contributions
of the community to develop new models, debug or maintain existing ones, and share results. OPNET:
This simulator is developed by OPNET technologies; Inc. OPNET had been originally developed at the
Massachusetts Institute of Technology (MIT) and since 1987 has become commercial software. It
provides a comprehensive development environment supporting the modeling of communication
networks and distributed systems. Both behavior and performance of modeled systems can be analyzed
630
by performing discrete event simulations. NETSIM: NetSim is a discrete event simulator developed by
Tetcos in 1997, in association with Indian Institute of Science. NetSim has also been featured with
Computer Networks and Internets V edition by Dr. Douglas Comer, published by Prentice Hall. It has
an object-oriented system modeling and simulation (M&S) environment to support simulation and
analysis of voice and data communication scenarios for High Frequency Global Communication Systems
(HFGCS). OMNET++: It is a component-based, modular and open architecture discrete event simulator
framework. The most common use of OMNeT++ is for simulation of computer networks, but it is also
used for queuing network simulations and other areas as well. It is licensed under the own Academic
Public License, which allows GNU Public License like freedom but only in noncommercial settings. It
provides component architecture for models. JSIM: J-Sim has been developed by a team at the
Distributed Real-time Computing Laboratory (DRCL). The project has been sponsored by the National
Science Foundation (NSF), DARPA’s Information Technology Office, Air Force Office of Scientific
Research’s Multidisciplinary University Research Initiative, the Ohio State University and the University
of Illinois at Urbana-Champaign. J-Sim is free and available with source code. QUALNET: It is a
commercial network simulator from Scalable Network Technologies, Inc in 2000-2001. It is ultra-high
fidelity network simulation software that predicts wireless, wired and mixed-platform network and
networking device performance. REAL: It is in Computer Science Department Technical Report 88/472,
UC Berkeley, 1988. REAL is a simulator for studying the dynamic behavior of flow and congestion
control schemes in packet switch data networks. It provides users with a way of specifying such networks
and to observe their behavior.
2. Types of Network Simulators

Different types of network simulators can be Categorized and explained based on some criteria such
as if they are commercial or free, or if they are simple ones or complex ones. Commercial and open
source simulators: Some of the network simulators are commercial which means that they would
not provide the source code of its software or the affiliated packages to the general users for free.
All the user s have to pay to get the license to use their software or pay to order specific packages
for their own specific usage requirements. One typical example is the OPNET. Commercial simulator
has its advantage and disadvantage. The advantage is that it generally has complete and up-to-date
documentations and they can be consistently maintained by some specialized staff in that company.
However, the open source network simulator is disadvantageous in this aspect, and generally there are
not enough specialized people working on the documentation. This problem can be serious when the
different versions come with many new things and it will become difficult to trace or understand the
previous codes without appropriate documentations. On the contrary, the open source network simulator
has the advantage that everything is very open and everyone or organization can contribute to it and find
bugs in it. The interface is also open for future improvement. It can also be very flexible and reflect the
most new recent developments of new technologies in a faster way than commercial network simulators.
We can see that some advantages of commercial network simulators, however, are the disadvantage for
the open source network simulators. Lack of enough systematic and complete documentations and lack
of version control supports can lead to some serious problems and can limit the applicability and lifetime
of the open source network simulators types in table.
Simulator types Simulator name

Commercial OPNET, QualNet
Open source NS2, NS3, OMNeT++, SSFNet, J-Sim
Types of Network Simulator
631
1. Language Used And Component Diagram of Simulators

In this section defining the languages that are seed by different network simulator and also define why
these languages are used in the simulator. NS2:C++: C++ is fast to run but slower to change, making
it suitable for detailed protocol implementation. Otcl: OTcl runs much slower but can be changed very
quickly (and interactively), making it ideal for simulation configuration. Ns provides glue to make
objects and variables appear on both languages. NS3: C++: implementation of simulation and core
model. NS3 is built as a library which may be statically or dynamically linked to a C++ main program.
These libraries define the start of simulation and simulation topology. Python: C++ wrapped by Python.
Python programs to import an “ns3” module. OPNET: C (C++): The main programming language
in OPNET is C (recent releases support C++development). The initial configuration (topology setup,
parameter setting) is usually achieved using Graphical User Interface (GUI), a set of XML files or
through C library calls. Simulation scenarios (e.g., parameter change after some time, topology update,
etc.) usually require writing C or C++ code; although in simpler cases one can use special “scenario”
parameters (e.g., link fail/restore time). NETSIM: Java: It creates fast, platform independent software
that could be used in simple, consumer electronic products. Java designed for simple, efficient, platform-
independent program for creating WWW-based programs. Using Java one can create small programs
called applets that are embedded into an HTML document and viewable on any Java-compatible browser.
Java applets are compiled into a set of byte-codes, or machine independent processing instructions.
OMNET++: C++: A C++ class library which consists of the simulation kernel and utility classes (for
random number generation, statistics collection, topology discovery etc) -- this one you will use to create
simulation components (simple modules and channels); infrastructure to assemble simulations from these
components and configure them (NED language, ini files); runtime user interfaces or environments for
simulations (Tkenv, Cmdenv); an Eclipse-based simulation IDE for designing, running and evaluating
simulations; extension interfaces for real-time simulation, emulation, MRIP, parallel distributed
simulation, database connectivity and so on. JSIM: Java: Java is easy to learn and easy to use. In case of
any problems, source texts provided with J-Sim can be used to generate new code, compiled in the target
environment, thus 100-percent compatible with JVM used. Java provides a class called Thread whose
instances run parallel with other such instances. Java is a fully object-oriented language. JSim provides
basic classes for simulation, process and queue. These classes can be either directly used or extended
according to specific user’s requirements. Tcl: Scripting is an essential part of J-Sim, use it to “glue” all
the components and define how the system operates. It makes it possible to manipulate Java objects in
the Tcl environment, such as creating an object from a Java class, invoking a method of a Java object, or
accessing afield variable of a Java object. QUALNET: C++: For implementing new protocols, Qualnet
uses C/C++ and follows a procedural paradigm. Uses the parallel simulation environment for complex
systems (PARSEC) for basic operations, hence can run on distributed machines. REAL: C: The actions
are C code that creates the graph structure. The combination of a workload and flow control protocol
is implemented by a single C function. Each such function is executed in parallel by the underlying
thread-based simulation package, and can be thought of as being an independently scheduled and non-
preemptable entity.
632
4. PERFORMANCE COMPARISON
NN/Simulators 10 20 30 40 50
NS2 88 89 91 94 96
NS3 86.5 87 89 91 94
OPNET 86 86 87 88 90
NETSIM 84 85 85.5 86 88
OMNET++ 83 84 86 87 89
JSIM 80 82 83 83.5 85
QUALNET 83 84 85.5 87 90
REAL 81 83 84 84.5 86
Table PDR vs. Number of Nodes
We observe all simulator tools based on the DSR protocol performance 10 to 50 nodes in the network.
From the results, we conclude that NS2 simulator is provides better performance compare to all other
simulators.
5. CONCLUSION
In this paper is to offer a general overview on the current development status of network simulators
for the people who are not very familiar with this topic, or for someone who want to get some general
information related to it. So gave a brief introduction on some key concepts of network simulation
and network simulators. After that, various typical network simulators: NS2,NS3, OPNET, NetSim,
OMNeT++, REAL, J-Sim and QualNet etc. In this paper performance comparison various network
simulator through based on the on-demand routing protocol (DSR) for MANET with number of node
is 10 to 50 and transmission range is 250 meter. Finally NS2 simulator provide better performance
compare all other simulator tools.
REFERENCES
http://en.wikipedia.org/wiki/Network_simulation
http://www.webnms.com/simulator/networksimulatords.html
http://sites.google.com/site/jsimofficial/j-simtutorial
http://en.wikipedia.org/wiki/QualNet
http://www.realsimulator.com/
http://physiome.org/jsim/docs/JSim_Science.html
http://www.odu.edu/engr/networking/Tools.html
http://www.opnet.com/
http://www.isi.edu/nsnam/ns/
http://nsnam.isi.edu/nsnam/index.php/Main_Page
http://www.nsnam.org/documents.html
633
http://www.omnetpp.org/
[REAL] REAL 5.0 simulator overview,
http://www.scalable-networks.com/products/
Control (ISCO)2015.
30, pp. 423-436.
634
PERFORMANCE OF 0N-DEMAND AND HYBRID

ROUTING PROTOCOL IN WIRELESS MANET
K.THAMIZHMARAN
Abstract
Due to unique characteristics of MANETS, it creates a number of consequential challenges to its
security design. To overcome the challenges, there is a need to build a multi defense security solution
that achieves both broad protection and desirable network performance. MANETs are vulnerable to
various attacks, black hole, is one of the possible attacks. Black hole is a type of routing attack where
a malicious node advertise itself as having the shortest path to all nodes in the environment by sending
fake route reply. By doing this, the malicious node can deprive the traffic from the source node. It can be
used as a denial-of-service attack where it can drop the packets later. In this paper, we proposed running
simulations with mobile nodes using Ad-hoc on-demand Distance Vector (AODV) routing comparison
with Zone Routing Protocol (ZRP). It is observed that the malicious node detection rate is very good;
the overhead detection rate is low, packet delivery ratio is little bit high and also the response time is
observed when there is a change of mobility speed.
Keywords: MANET, Malicious, Delivery Ratio, Throughput, Routing Overhead, AODV, ZRP
1. INTRODUCTION
Early research assumed a friendly and cooperative environment of wireless network. As a result they
focused on problems such as wireless channel access and multihop routing. But security has become a
primary concern to provide protected communication between mobile nodes in a hostile environment.
Although mobile ad-hoc networks have several advantages over wired networks, on the other side they
pose a number of non-trivial challenges to the security design as they are more vulnerable than wired
networks. These challenges include open network architecture, shared wireless medium, demanding
resource constraints, and, highly dynamic network topology. In this paper, we have considered a
fundamental security problem in MANET to protect its basic functionality to deliver data bits from
one node to another. Nodes help each other in conveying information to and fro and thereby creating a
virtual set of connections between each other. Routing protocols play an imperative role in the creation
and maintenance of these connections. In contrast to wired networks, each node in an ad-hoc networks
acts like a router and forwards packets to other peer nodes. The wireless channel is accessible to both
legitimate network users and malicious attackers. As a result, there is a blurry boundary separating the
inside network from the outside world.
635
2. BACKGROUND
The detection process relies on a state-based misuse detection system, therefore each node requires
extra processing power and sensing capabilities. In, the method requires the intermediate node to send
Route Confirmation Request (CREQ) to next hop towards the destination. This operation can increase
the routing overhead resulting in performance degradation. In, source node verifies the authenticity of
node that initiates RREP by finding more than one route to the destination, so that it can recognize the
safe route to destination. This method can cause the routing delay, since a node has to wait for RREP
packet to arrive from more than two nodes. In, the feature used is dest_seq_no, which reflects the trend
of updating the threshold and hence reflecting the adaptively change in network environment. Therefore,
a method that can prevent the attack without increasing routing overhead and delay is required. To
resolve the problem, threshold value should be reflecting current network environment by updating
its value. And also, our solution ensures that a node once detected as malicious cannot participate in
forwarding and sending of a data packet in the network. MANETs are vulnerable to various attacks.
General attack types are the threats against Physical, MAC, and network layer which are the most
important layers that function for the routing mechanism of the ad hoc network. Attacks in the network
layer have generally two purposes: not forwarding the packets or adding and changing some parameters
of routing messages; such as sequence number and hop count. A basic attack that an adversary can
execute is to stop forwarding the data packets. As a result, when the adversary is selected as a route, it
denies the communication to take place. In black hole attack, the malicious node waits for the neighbors
to initiate a RREQ packet. As the node receives the RREQ packet, it will immediately send a false RREP
packet with a modified higher sequence number. So, that the source node assumes that node is having
the fresh route towards the destination. The source node ignores the RREP packet received from other
nodes and begins to send the data packets over malicious node. A malicious node takes all the routes
towards itself. It does not allow forwarding any packet anywhere. This attack is called a black hole as it
swallows all objects; data packets.
Fig 1 Black hole attacks in MANETs
In figure 1, source node S wants to send data packets to a destination node D in the network. Node M
is a malicious node which acts as a black hole. The attacker replies with false reply RREP having higher
modified sequence number. So, data communication initiates from S towards M instead of D.
3. PROPOSED SOLUTION
To detect the malicious node we have proposed one method which uses a reactive routing protocol
known as Ad hoc On-demand Distance Vector (AODV) with Zone Routing Protocol (ZRP) routing
for analysis of the effect of the black hole attack when the destination sequence number is changed
via simulation. The proposed algorithm first detects those nodes, which may be malicious. Then the
neighbor of the malicious node initiates a cooperative detection mechanism to detect the actual black
hole node. The following explains the conditions for the detection mode:
 IN receives the RREQ check RREQ <= Dst_Seq Send RREP with the Dst_Seq in SnT
636
 IN receives RREP Check (Dst_Seq in RREP -Dst_Seq in SnT) >Thr and make the status as „M
 MN sends a RREP to M1HN a Test packet to SN via this route
 SN waits for „wt‟ time If a Test Packet is received
If all the flags are „N‟, updates its status table (ST) by setting Status as „B‟
Reactive- AODV: In AODV routing, messages contain only the source and the destination addresses.
It uses destination sequence numbers to specify the valid route. At first the sender broadcast the Route
Request (RREQ) message to its neighbors. Each node that receives the broadcast, checks the destination
to see if it is the intended recipient. If yes it sends a Route Reply (RREP) message back to the originator.
RREP message contains the current sequence number of the destination node. The same process
continues till the packets reach to destination or reach to an intermediate node, which has a fresh, enough
routes to destination. Every node keeps track of its neighbor by maintaining two small size tables. One
is sequence table (SnT) to keep the neighbor nodes id and neighbor nodes sequence number and other
is the status table (ST) to keep track of the nodes status whether it is a safe node or a malicious one[12].
When an intermediate node receives a RREP checks if the difference between the Dst_Seq present in the
RREP message and the sequence no present in its table is greater than some predefined threshold value?
if so then the intermediate node stops forwarding the message and mark the node as M or malicious in
the status table(ST) and send a notification message(NM) to source node along with the malicious nodes
id and neighbor list of the malicious node. The threshold value is the average difference of Dst_Seq in
each time slot between the sequence numbers of RREP message
Fig 2 Reactive AODV
Node 1 need to send a data packet to node 7 by assuming node 6 knows a current route to node
7.hence assuming that no other route information exists in the network. Node 1 sends a RREQ packet
to its neighbors. Hence node 2 and 4 verify that this is a new RREQ and that the source_sequence _#
is not stale with respect to the reverse route to node 1. Node 2 and 4 forwards the RREQ by update
source_sequence _#for node 1 and by increment hop_cnt in the RREQ packet. RREQ reaches node 6,
which knows a route to 7 and 3, 5 will forward the RREQ packet, but the receivers recognize the packet
as duplicates. Hybrid ZRP: The Zone Routing Protocol is a hybrid which combines the best features of
both reactive and proactive routing protocols. The protocol itself consists of three components:
 The Intra Zone Routing Protocol (Pro-actively maintain state information for links within a short
distance from any given node).
 The reactive Inter zone Routing Protocol (Use a route discovery protocol for determining routes
to far away nodes).
 Border cast Resolution Protocol (uses unicast routing to deliver packets directly to the border
nodes).
The Whole network is effectively divided into zones, where each zone represents a small part of the
network. Every node in the zone maintains a routing table having an entry for every other node in its
zone. It also specifies a zone radius which represents the maximum number of hops to reach the farthest
637
node in the zone. Within a zone, the routing is done by a table-driven mechanism using the Intra Zone
Routing Protocol. A node can be long to more than one zone. Hybrid protocols seek to combine the
proactive and reactive approaches. An example of such a protocol is the Zone Routing Protocol (ZRP).
ZRP divides the topology into zones and seek to utilize different routing protocols within and between
the zones based on the weaknesses and strengths of these protocols. ZRP is totally modular, meaning
that any routing protocol can be used within and between zones. The size of the zones is defined by a
parameter r describing the radius in hops. The Figure illustrates a ZRP scenario with r set to 1. Intra-
zone routing is done by a proactive protocol since these protocols keep an up to date view of the zone
topology, which results in no initial delay when communicating with nodes within the zone. Inter-zone
routing is done by a reactive protocol. This eliminates the need for nodes to keep a proactive fresh state
of the entire network.
TABLE 1 Parameter for Simulation
PARAMETER VALUE
Simulator Ns-2
Propagation Model Two Ray Ground
MAC Layer IEEE 802.11
Simulation Time 10 m sec
Average Delay 1ms
Simulation Area 1000*1000m
Transmission Range 50-300 m
Node Movement Model Random Way Point
Traffic Model CBR(UDP)
Transfer per Packet 512 Bytes
4. RESULT AND DISSCUSSION
Fig 3 No. of nodes Vs Packet Delivery Ratio
In Fig 3 we observe that both AODV and ZRP-based IDSs system ZRP surpassed AODV performance
by above 92% when there are 30% and 40% of nodes in the network. From the results, we conclude that
hybrid protocol better than on-demand.
638
Fig 4 No. of nodes VS overhead
Simulations results of RO are shown in Fig 4 We observe that ZRP scheme achieve the best
performance, as they do not detect misbehaviors. For the rest of the IDSs, ZRP has the lowest overhead
when there are 10% to 30%.
Fig 5 No. of nodes Vs Throughput
In Fig 5 shows that results of RO are we observe that AODV scheme achieve the reduce network
energy than ZRP when there are 20% to 40%.
5. CONCULSION
In this paper, we have analyzed the security concern of IDS and detection of the malicious nodes.
This paper is proposed to compare the Reactive and Hybrid Routing Protocol In IDS for all mobile
nodes in order to cooperate together to analyze and detect possible multiple black hole nodes. IDS-based
compassion work ZRP better performance minimize the number of data packet dropping and network
overhead and improves the efficiency (PDR) throughput of the network than AODV. In future work
can apply the same concept in satellite, reduce more congestion in the route and also reduce end-to-end
delay, and also save more energy.
639
Reference
Control (ISCO)2015.
30, pp. 423-436.
No. 2, pp. 486-490. (1.91)
do.4042916
Vol. 8, No. 3, pp. 13-15. (0.7)
640
org/10.24321/2456.1428.202002
8, No. 5, pp. 11-14.
641
(1.8233)
(2.5)
Review, Vol. 4, No. 3, pp. 10-13.
642
SURVEY ON VANET ROUTING PROTOCOLS AND

ISSUES
K.THAMIZHMARAN
Assistant Professor, Dept. of ECE, Government College of Engineering, Bodinayakkanur, Theni.
Abstract
VANET is a kind of mobile ADHOC network where the transmission of information in a network is
between two vehicles .It is also characterised as autonomous, self-configured wireless network which
has dynamic topology, variable network size and also constrained mobility. Due to these characteristics
it needs an effective and efficient routing protocol to fit into an environment. The main concern of this
survey paper is nothing but reliable dissemination of location information in a network. Hence the
survey on routing protocols based on various parameters is necessary issue in vehicle to vehicle (v2v)
and Infrastructure to vehicle (IVC) communication. This paper also gives the general outline of all the
routing protocols that can be used for transmitting information in VANET.
Keywords: VANET, Topology, Position, Cluster, Geocast, Broadcast
1. INTRODUCTION
VANET is a special kind of mobile ADHOC networks where vehicles will be replaced in place of
mobile nodes. VANET has two entities for communication .1.access points 2.vehicles.Here access points
are fixed entities which are connected with the internet and they acts as the distribution starter from the
source nodes for all vehicles. Here the communication is of the form: vehicle to vehicle (v2v), vehicle to
Infrastructure (v2I). Modes of communication discussed here are one hop (vehicle to vehicle), multihop
(vehicle to other vehicle for retransmission of data). The main goal of routing protocol is to provide an
efficient path for establishing an communication in a network. In VANETs, vehicles can communicate each
other (V2V, Vehicle-to-Vehicle communications) also they can connect to an infrastructure (V2I, Vehicle-
to-Infrastructure) to get some service. This infrastructure is located along the roads. Network nodes in
VANETs are highly mobile, thus the network topology is ever-changing. Accordingly, the communication
link condition between two vehicles suffers from fast variation, and it is prone to disconnection due
to the vehicular movements. Fortunately, their mobility can be predictable along the road because it
is subjected to the traffic networks and its regulations. VANETs have normally higher computational
capability and higher transmission power than MANETs.Various characteristics of neighbourhood
vehicles are transferred namely acceleration, velocity, and brake. The main characteristic of the VANET is
the infrastructure absence, such as access point or base stations, which is existing in Wi-Fi, Wimax, GSM
or UMTS. Other important characteristic is media without wire which means no infrastructure and also it
uses multi hop routing which transforms these network in potential targets of the diverse types of attacks
that go into simple eavesdropping of the messages. It also has high mobility, independent of the network
size of the VANET, self organisation, distributed communication, road pattern restriction.
643
Fig 1. Vehicular Ad hoc Network (VANET)
The characteristic of highly dynamic topology makes the design of efficient routing protocols for
VANET challenging.
Table 1: Overview of routing protocol
Type of Protocol Topology Position Cluster Geocast Broadcast

based Based Based Based Based
Forwarding Wireless Heuristic Wireless Wireless Wireless
Technique multi-hop Technique multi-hop multi-hop multi-hop
Forwarding forwarding forwarding Forwarding
Strategy of Multi Hop Carry & Carry & Flooding Carry &
Recovery Forwarding Forward Forward Forwarding
approach approach approach
Digital Map No No No No No
Requirement
Virtual No No Yes No No
Infrastructure
Requirement
Realistic Traffic Yes Yes No Yes Yes
Flow
Scenario Urban Urban Urban Urban Urban
2. TOPOLOGY BASED PROTOCOLS

These protocols discover the route and maintain it in a table before the sender starts transmitting data.
They are further divided into Proactive, Reactive and hybrid protocols. PROACTIVE PROTOCOLS:
The proactive protocol is also known as table driven routing protocol. These protocols work by
periodically exchanging the knowledge of topology among all the nodes of the network. The proactive
protocols do not have initial route discovery delay but consumes lot of bandwidth for periodic updates of
topology. There are several routing protocols that fall under this category. Fisheye state routing (FSR):
It is similar to link state routing protocol (LSR). Each node maintains a topology table based on the
644
latest information received from neighbourhood nodes. It uses different exchange period for different
entries in routing table to reduce the size of control messages in large networks. The disadvantage in
FSR routing, is the size of the routing table increases with increase in network size. Route discovery
may fail if the destination node lies out of scope of source node. Due to high mobility in VANET,
route to remote destination become less accurate. Optimized Link State Routing Protocol (OLSR): It
is an optimization of a pure link state protocol for mobile ad-hoc networks. Each node in the network
selects a set of neighbour nodes called as multipoint relays (MPR) which retransmits its packets. The
neighbour nodes which are not in its MPR set can only read and process the packet. This procedure
reduces the number of retransmissions in a broadcast procedure. Topology Dissemination Based on
Reverse-Path Forwarding (TBRPF): It is a link-state routing protocol designed for ad-hoc network
every node constructs a source tree which contains paths to all reachable nodes by using topology table.
Nodes are periodically updated with only the differences between the previous and current network state
using HELLO messages. Therefore, routing messages are smaller, can therefore be sent more frequently
to neighbours. REACTIVE PROTOCOLS: These protocols are called as on-demand routing protocols
as they periodically update the routing table, when some data is there to send. But these protocols use
flooding process for route discovery, which causes more routing overhead and also suffer from the initial
route discovery process, which make them unsuitable for safety applications in VANET. AODV: Is a
source initiated routing protocol and uses HELLO messages to identify its neighbours. Source node
broadcasts a route request to its neighbours which fill forward to the destination. Then the destination
unicast a route reply packet to the sender. Every node maintains broadcast-id which increments for
new RREQ. When a RREQ arrives at a node, it checks the broadcast id if it is less than or equal to
previous message then it will discard the packet. DSR: It Uses source routing instead of depending
on intermediate node routing table. So routing overhead is always dependent on the path length. The
limitation of this protocol is that the route maintenance process does not locally repair a broken link. The
performance of the protocol briskly decreases with increasing mobility. Temporally-Ordered Routing
Algorithm (TORA) : Each node constructs a directed cyclic graph by broadcasting query packets. On
receiving a query packet, if the node has a route to destination it will send a reply packet, else it drops
the packet. A node on receiving a reply packet will update its height only if the height of packet is
minimum than other reply packets. It gives a route to all the nodes in the network, but the maintenance
of all these routes is difficult in VANET. HYBRID PROTOCOL: The hybrid protocols are introduced
to reduce the control overhead of proactive routing protocols and decrease the initial route discovery
delay in reactive routing protocols. Zone routing protocol (ZRP): In this the network is divided into
overlapping zones. The zone is defined as a collection of nodes which are in a zone radius. The size of
a zone is determined by a radius of length α where α is the number of hops to the perimeter of the zone.
In ZRP, a proactive routing protocol (IARP) is used in intra-zone communication and an inner-zone
reactive routing protocol (IARP) is used in intra-zone communication. Source sends data directly to the
destination if both are in same routing zone otherwise IERP reactively initiates a route discovery. ZRP
aims to find loop free routes to the destination. HARP: It divides entire network into non-overlapping
zones. It aims to establish a stable route from a source to a destination to improve delay. It applies
route discovery between zones to limit flooding in the network, and choose best route based on the
stability criteria. In HARP routing is performed on two levels: intra-zone and inter-zone, depending on
the position of destination. It uses proactive and reactive protocols in intra zone and inter-zone routing
respectively.
3. POSITION BASED PROTOCOLS

These protocols use geographic positioning information to select the next forwarding hops so no
global route between source and destination needs to be created and maintained. Greedy Perimeter
Stateless Routing (GPSR): Each node periodically broadcasts a beacon message to all its neighbours
containing its id and position. If any node does not receives any beacon message from a neighbour
645
for a specific period of time, then GPSR router assumes that the neighbour has failed or out of range,
and deletes the neighbour from its table. It takes greedy forwarding decisions using information
about immediate neighbours in the network. In a city scenario greedy forwarding is often restricted
because direct communications between nodes may not exist due to obstacles such as buildings and
trees. Converting network topology into planar zed graph when greedy forwarding is not possible will
degrade the performance of routing. The authors in eliminated graph planarization in Greedy Perimeter
Coordinator Routing (GPCR) it consists of two parts: a restricted greedy forwarding procedure and a
repair strategy which is based on the topology of real world streets and junctions and hence does not
require a graph planarization process. The GPCR takes advantage of the fact that streets and junctions
form a natural planar graph, without using any static street map. Vertex-Based predictive Greedy Routing
(VGPR): It is a multi-hop vehicle-to-infrastructure routing protocol for urban environment. It estimates
a sequence of valid junctions from a source node to fixed infrastructure and then, transmit message
to the fixed infrastructure through the sequence of junctions. It uses position, velocity and direction
of vehicles for calculating both sequence of valid junctions and greedy forwarding. In calculation of
a sequence of valid junctions, a source node calculates the shortest path between itself and its nearest
fixed infrastructure with the help of navigation system. If the source node gets more than one route to
the fixed infrastructure with same number of junctions then it randomly selects one route among them. It
uses predictive directional greedy routing (PDGR) to forward data from source node to the nearest fixed
infrastructure. Each vehicle maintains a table, containing id, position, velocity and direction of its two-
hop neighbours. The table is periodically updated by exchanging beacon messages among neighbouring
vehicles. The current packet carrier carries the packet until it finds its neighbour which has higher
weighted score than itself. VGPR have less control overhead, reduces packet retransmissions, increases
reliability of packet delivery, and minimizes end to end delay. MIBR: It uses buses as a key element in
route selection and data transfer process. While designing the protocol quality of transmission for each
road segment and different transmission abilities of various vehicles are also considered. It measures
the density of every road segment using bus line information. MIBR is a location based reactive routing
protocol. Source node uses GPS system to get the destination information. Each bus contains two
heterogeneous wireless interfaces and other vehicles have single interface. While routing it estimates
next road segment and hop count and stored in a route table. The next road segment is chosen when the
packet is near a junction. This process consumes less bandwidth. In packet forwarding process it uses
“bus first” strategy. MIBR is only suitable in urban scenarios. GYTAR: Is an improved Greedy Traffic
Aware Routing Protocol for Vehicular Ad Hoc Networks in City Environments. It contains two modules:
Junctions selection, forwarding data between two junctions. A packet will pass through junctions to
reach its destination. The junction with highest value will be chosen for packet forwarding. In second
module each vehicle maintains a table which contains position, velocity and direction of each neighbour
vehicle and the table is updated periodically. Thus, when a packet is received, the forwarding vehicle
computes the new predicted position of each neighbour using the table and then selects the next hop
neighbour which is closer to the destination junction which may cause packets in a local optimum.
In this strategy packet will be stored at the intermediate node until another vehicle which is closer to
the destination junction enters in its transmission range. Due to high mobility in VANET all greedy
forwarding protocols can also cause routing loops problem and some packets may get forwarded to the
wrong direction.
4. GEOCAST BASED PROTOCOLS

These protocols are used to send a message to all vehicles in a pre-defined geographical region.
Robust Vehicular Routing (ROVER): It is a reliable geographical multicast protocol where only control
packets are broadcasted in the network and the data packets are unicasted. The objective of the protocol
is to send a message to all other vehicles within a specified Zone of Relevance (ZOR). The ZOR is
defined as a rectangle specified by its corner coordinates. A message is defined by the triplet [A, M, Z]
646
it indicates specified application, message and identity of a zone respectively. When a vehicle receives
a message, it accepts the message if it is within the ZOR. It also defines a Zone of Forwarding (ZOF)
which includes the source and the ZOR. All vehicles in the ZOF are used in the routing process. It uses
a reactive route discovery process within a ZOR. This protocol creates lot of redundant messages in the
network which leads to congestion and high delay in data transfer. To overcome this problem author
proposed a Two Zone Dissemination Protocol for VANET. It uses hop-count in packet and is decremented
when the packet is forwarded. If the hop-count reaches to zero, the packet will be discarded. It causes
nodes near to the sender forward a packet multiple times. To avoid it they introduced sequence number
for every packet to detect whether a packet has been received before or not. DTSG: The main aim of this
protocol is to work even with sparse density networks. It dynamically adjusts the protocol depending
on network density and the vehicles speed for better performance. It defines two phases: pre-stable and
stable period. Pre-stable phase helps the message to be disseminated within the region, and stable-period
intermediate node uses store and forward method for a predefined time within the region. It also tries to
balance between packet delivery ratio and network cost.
5. CLUSTER BASED PROTOCOLS

In Cluster-based routing protocols vehicles near to each other form a cluster. Each cluster has one
cluster-head, which is responsible for intra and inter-cluster management functions. Intra-cluster nodes
communicate each other using direct links, whereas inter-cluster communication is performed via cluster
headers. In cluster based routing protocols the formation of clusters and the selection of the cluster-head
is an important issue. In VANET due to high mobility dynamic cluster formation is a towering process.
HCB: It is a novel based Hierarchical Cluster routing protocol designed for highly mobility ad-hoc
networks. HCB is two-layer communication architecture. In layer-1 mostly nodes have single radio
interface and they communicate with each other via multi-hop path. Among these nodes some also have
another interface with long radio communication range called super nodes which exist both on layer-
1and 2. Super nodes are able to communicate with each other via the base station in layer-2. During the
cluster formation, each node will attach to the nearest cluster header and super nodes will become cluster
headers in layer-1. In HCB, intra-cluster routing is performed independently in each cluster. Cluster
heads exchange membership information periodically to enable inter-cluster routing. Cluster Based
Location Routing (CBLR): It is a reactive and cluster based routing protocol. In cluster formation every
node broadcasts a hello message and waits for a predefined time. If the node receives a reply message
from a cluster header before the timer expires, it becomes a cluster member. Otherwise, it becomes a
cluster header. Each cluster header maintains a table contains the addresses and geographic locations of
the cluster members and gateways nodes, and it also maintains a Cluster Neighbour Table that contains
information about the neighbouring clusters. When a source wants to send data to a destination, it first
checks whether the destination is in the same cluster or not. If it is in same cluster, it sends the packet
to the closest neighbour to the destination. Otherwise, the source stores the data packet in its buffer,
starts a timer and broadcasts Location Request (LREQ) packets. Only gateways and cluster-heads can
retransmit the LREQ packet to minimize number of retransmissions. After receiving a request, each
cluster-head checks whether the destination is a member of its cluster or not. If it is a cluster member,
then cluster header sends a Location Reply (LREP) packet to the sender based on the information in
LREQ packet and cluster neighbour table. Otherwise it retransmits to adjacent cluster-headers. CBLR is
suitable for high mobility networks because it updates the location of the source and destination every
time before data transmission starts. Cluster Based Routing (CBR): The geographic area is divided into
square grids. Each node calculates optimal neighbour cluster header to forward data to the next hop
by using geographic information. The routing overhead is less as it need not discover route and save
in routing table. The cluster header broadcasts a LEAD message to its neighbours with coordinate of
its grid and the location of cluster header. If there is a road side unit (RSU) in the grid it will become a
cluster header. Whenever the header is leaving the grid, it will broadcast LEAVE message containing
647
its grid position. An intermediate node stores it until a new cluster header is selected. The new cluster
header uses this information for data routing. This protocol does not consider velocity and direction
which are important parameters in VANET. Cluster-Based Directional Routing Protocol (CBDRP): It
divides the vehicles into clusters and vehicles which are moving in same direction form a cluster. The
source sends the message to its cluster header and then it forwards the message to header which is in
the same cluster with the destination. At last the destination header sends the message to the destination.
The cluster header selection and maintenance is same like CBR but it considers velocity and direction
of a vehicle.
6. BROADCAST BASED PROTOCOLS

Edge-aware epidemic protocol (EAEP): It is reliable bandwidth efficient information dissemination
based highly dynamic VANET protocol. It reduces control packet overhead by eliminating exchange
of additional hello packets for message transfer between different clusters of vehicles and eases cluster
maintenance. Each vehicle piggybacks its own geographical position to broadcast messages to eliminate
beacon messages. Upon receiving a new rebroadcast message, EAEP uses number of transmission
from front nodes and back nodes in a given period of time to calculate the probability for making
decision whether nodes will rebroadcast the message or not. But EAEP does not address the intermittent
connectivity issue. Specifically, a node does not know whether it has missed any messages to its new
neighbours or its neighbours have missed some messages. EAEP overcomes the simple flooding problem
but it incurs high delay of data dissemination. Distributed vehicular broadcast protocol (DVCAST) : It
uses local topology information by using the periodic hello messages for broadcasting the information.
Each vehicle uses a flag variable to check whether the packet is redundant or not. This protocol divides
the vehicles into three types depending on the local connectivity as well connected sparsely connected,
totally disconnected neighbourhood. In well connected neighbourhood it uses persistence scheme
(weighted persistence, slotted 1and p persistence). In sparsely connected neighbourhood after receiving
the broadcast message, vehicles can immediately rebroadcast with vehicles moving in the same
direction. In totally disconnected neighbourhood vehicles are used to store the broadcast message until
another vehicle enters into transmission range, otherwise if the time expires it will discard the packet.
Secure Ring Broadcasting (SRB): It is to minimize number of retransmission messages and to get
more stable routes. It classifies nodes into three groups based on their receiving power as Inner Nodes
(close to sending node), Outer Nodes (far away from sending node), Secure Ring Nodes (preferable
distance from sending node). It restricts rebroadcasting to only secure ring nodes to minimize number
of retransmissions. PBSM: It is an adaptive broadcasting protocol that does not require nodes to know
about position and movement of their nodes and itself. It uses connected dominating sets (CDS) and
neighbour elimination concepts to eliminate redundant broadcasting. It employs two-hop neighbour
information obtained by periodic beacons to construct CDS. Each vehicle A maintains two lists of
neighbouring vehicles: R and NR, containing neighbours that already received and that which did not
receive the packet. After a timeout, A rebroadcasts the packet if the list NR is nonempty. Both lists R
and NR are updated periodically by using beacon messages. Nodes in CDS have less waiting timeout
than nodes that are not in CDS. The main idea of PBSM is two nodes do not transmit every time they
discover each other as new neighbours. It is a parameter less protocol which does not consider vehicle
position, direction and velocity. To overcome this problem authors proposed ACKPBSM which tries
to reduce the control packet overhead in data forwarding. It uses GPS to retrieve position information
and acknowledgements are piggybacked in periodic beacon messages. It employs 1-hop position
information obtained by periodic beacons to construct CDS. As PBSM AND ACKPBSM uses store and
forward method to deliver the message in whole network which employs high end to end delay this is
not acceptable in safety application for VANET. INFRASTRUCTURE BASED PROTOCOLS: The
following protocols are infrastructure based because the relay on fixed infrastructure for their routing.
SADV: It is a static node assisted adaptive data dissemination protocol for vehicular networks. It uses
648
static nodes at junctions to forward a packet. It employs store and forward mechanism in the static
nodes till a vehicle enters into transmission range or optimal path is available. Roadside-Aided Routing
(RAR): Is a framework for effective routing in vehicular hybrid networks rather than a concrete routing
protocol. Here roads are divided into sectors by using road side units (RSUs), and the route consists of
vehicles and RSUs. These protocols are not efficient in high way scenarios as they require static node
or R.
7. COMPARISION OF ROUTING PROTOCOLS

TABLE 2. COMPARISION OF PROTOCOLS
Parameter Forwarding Routing Scenario Recovery Infrastruc- Digital Control Number of

Protocols Strategy Mainte- strategy ture Requi- map Packet Retrans-
nance rements Overhead missions
FSR Multi hop Proactive Urban Multi hop No No High Less
OLSR Multi hop Proactive Urban Multi hop No No High Less
TBRPF Multi hop Proactive Urban Multi hop No No High Less
AODV Multi hop Reactive Urban Store and No No Low Less
Forward
DSR Multi hop Reactive Urban Store and No No Low Less
Forward
TORA Multi hop Reactive Urban Store and No No Low Less
Forward
ZRP Multi hop Hybrid Urban Multi hop No No Moderate Less
HARP Multi hop Hybrid Urban Multi hop No No Moderate Less
GPSR Greedy Reactive Urban Store and No Yes Moderate Less
Forwarding Forward
VGPR Greedy Reactive Urban Store and No Yes Moderate Less
forwarding forward
GPCR Greedy Reactive Urban Store and No Yes Moderate Less
Forwarding forward
MIBR Bus First Reactive Urban Store and No Yes Low Moderate
Forward
GYTAR Greedy Reactive Urban Store and No Yes Moderate Less
forward
ROVER Multi hop Reactive Urban Flooding No No Moderate High
TZDG Multi hop Reactive Urban Flooding No No Low High
DTSG Multi hop Reactive Urban Flooding No No Moderate High
HCB Multi hop Reactive Urban Store and No Yes Moderate High
Forward
CBLR Multi hop Reactive Urban Flooding No Yes Less High
CBR Multi hop Reactive Urban Store and No Yes Moderate High
Forward
CBDRB Multi hop Reactive Urban Store and No Yes Moderate High
forward
EAEP Multi hop Reactive High way Store and No No High Moderate
Forward
649
DV-CAST Multi hop Proactive High way Store and No No High Moderate
forward
SRB Multi hop Reactive High way Store and No No High Moderate
forward
PBSM Multi hop Reactive High way Store and No No High Moderate
Forward
ACKPBSM Multi hop Reactive Highway Store and No No High Moderate
forward
SADV Store and Reactive Urban Multi hop Yes No Low Low
Forward
RAR Store and Reactive Urban Multi hop Yes No Low Low
Forward
8. CONCLUSION
Routing is an important component in vehicle-to-vehicle (V2V) and infrastructure-to-vehicle (I2V)
communication. This paper discusses various routing protocols of VANET. Designing an efficient
routing protocol for all VANET applications is very hard. Hence a survey of different VANET protocols,
comparing the various features is absolutely essential to come up with new proposals for VANET. The
performance of VANET routing protocols depend on various parameters like mobility model, driving
environment and many more. Thus this paper has come up with an exhaustive survey and comparison
of different classes of VANET routing protocols. From the survey it is clear that position based, geocast
and cluster based protocols are more reliable for most of the applications in VANET.
REFERENCES
Control (ISCO)2015.
30, pp. 423-436.
650
No. 2, pp. 486-490. (1.91)
do.4042916
Vol. 8, No. 3, pp. 13-15. (0.7)
org/10.24321/2456.1428.202002
651
8, No. 5, pp. 11-14.
(1.8233)
(2.5)
Review, Vol. 4, No. 3, pp. 10-13.
652
DEDUCTION AND CORRECTION OF MALICIOUS

ATTACKS IN WIRELESS MOBILE AD HOC NETWORK
K.THAMIZHMARAN
Abstract
Wireless Mobile Ad hoc Network (MANET) has become one of the most important wireless
communication mechanisms among all, unlike traditional network. MANET does not have a fixed
infrastructure. Every single node in the MANET works as both receiver and transmitter. Each node
directly communicates with others when they are both within their communication ranges. All nodes
work as routers and take path in discovery and maintenance of routes to other nodes in the network.
In this paper proposed a new routing algorithm named Enhanced Adaptive 3 Acknowledgement
(EA3ACK) using EAACK specially designed for MANET. This hybrid cryptography a two key method
namely MARS4 which is a combination of RSA and MAJE4 employed to reduce the routing overhead.
The proposed EA3ACK algorithm provides efficient secured transmission compare to existing EAACK
algorithm.
Keywords: EA3ACK, IDS, Security, MANET, Throughput.
1. INTRODUCTION
As shown in the fig 1 nodes of a MANET do not have a centralized administration mechanism. It
is known for its routable network properties where each node act as a “router” to forward the traffic
to other specified node in the network. MANET were wireless multi-hop networks without any fixed
infrastructure and centralized administration, in contrast to today’s wireless communications, which is
based on fixed, pre-established infrastructure. All networking functions, such as determining the network
topology, multiple accesses, and routing of data over the most appropriate paths, must be performed in
a distributed way. These tasks are particularly challenging due to the limited communication bandwidth
available in the wireless channel.
Figure 1 Mobile Ad hoc Networks
653
2. BACKGROUND
Routing Protocol: A routing protocol specifies how routers communicate with each other,
disseminating information that enables them to select routes between any two nodes on a computer
network. Routing algorithms determine the specific choice of route. Each router has a priori
knowledge only of networks attached to it directly. A routing protocol shares this information first
among immediate neighbors, and then throughout the network. The two main types of routing: Static
routing and dynamic routing. Generally, there are two different stages in routing; they are route discovery
and data forwarding. In route discovery, route to a destination will be discovered by broadcasting the
query. Then, once the route has been established, data forwarding will be initiated and sent via the routes
that have been determined. The power consumption, route relaying load, battery life, and reduction
in the frequency of sending control messages, optimization of size of control headers and efficient
route reconfiguration should be considered when developing a routing protocol. Proactive: approach
every node generates routing information periodically to maintain and construct routing tables even if
there is no data traffic to deliver. Information contained in routing tables, is updated when the topology
changes. Thus, every node maintains routing information to every other node in the network. Proactive
routing protocols may use either hop-by-hop or source routing strategies to forward data traffic. The
performance of the network degrades due to the exchange of control traffic messages, but the packets
experience less latency because the routes are always constructed and maintained for eventual data
traffic. Proactive protocols work better in networks with low mobility. Reactive: routing protocols
discovery and maintenance of routes are delayed until necessary. When a given node needs to send a
packet to any other node in the network, the sender node initiates the process to construct a path to reach
the destination. To discover a route, a node floods the route request messages through the network. When
a node with a route to the destination (or the destination itself) is reached, a route replay message is sent
back to the source node. Reactive protocols can be classified into two categories: source routing and hop-
by-hop routing. Hybrid routing protocol is a combination of proactive and reactive routing protocol.
Zone-based Hierarchical Link State (ZHLS) is a typical example. According to ZHLS routing protocol,
the entire network is divided into several non-overlapping zones. If the source and destination nodes
are within the same zone, ZHLS works as a passive routing protocol. Cryptography: Cryptography
technique has a long and fascinating history. Completed in 1963, the Kahn’s book covers the most
important history of cryptography technique. From 4,000 years ago by the Egyptians, to the two world
wars in the twentieth century, the cryptography technique has been widely served as a tool to protect
secrets. With the development of Internet, the security of communication has become more important
than ever. Many researchers and scientists have contributed their countless time and efforts in this area
since then. Among all of them, it is believed the most significant development was in 1976 when Diffie
and Hellman published the paper “New Directions in Cryptography”, in which they first introduced the
concept of public-key cryptography. Although no practical implementation was provided along with the
paper, the idea had since then attracted various attentions and interests. Two years later, in 1978, Rivest,
Shamir and Adleman proposed the first practical public-key encryption and signature scheme, which
we now referred to as RSA. Later after that, the 1980s has witnessed much more advancement in this
area but none of them rendered RSA as insecure. EIGamal in 1985, found another class of powerful and
practical public-key schemes. These are also based on the discrete logarithm problem.
3. PROPOSED SYSTEM
MARS4: Now MAJE4 and RSA can be combined to have MARS4 as a very efficient security
solution. Assume that A is the sender of a message and B is the receiver. MARS4 is designed to work
as follows.
a. A encrypts the original message (PT) with the help of MAJE4 and the symmetric key (K1) and
forms the cipher text (CT).
654
b. Encrypt K1 (CT) to (K2) of B using RSA.

c. B now uses the RSA algorithm and its private key (K3) to decrypt K1.
d. Then B uses K1 and the MAJE4 algorithm to decrypt the CT for the original plain text (PT).
FLOW DIAGRAM
Figure 2 Flow diagram for EA3ACK
In this section, we describe our proposed EA3ACK scheme in detail. The approach described in
this research paper is based on previous work (2), where the backbone of EA3ACK was proposed and
evaluated through implementation. We extend it with the introduction of MARS4 Hybrid cryptography
to prevent the attacker from forging acknowledgment packets. EA3ACK is consisted of four major parts,
namely, ACK, secure ACK (S-ACK), 3-ACK and misbehaviour report authentication (MRA). In order
to distinguish different packet types in different schemes In EA3ACK, we use 3 b of the different types
of packets. Details are listed in Fig 2 presents a flowchart describing the EA3ACK scheme. Please note
that, in our proposed scheme, we assume that the link between each node in the network is bidirectional.
Furthermore, for each communication process, both the source node and the destination node are not
malicious. Unless specified, all acknowledgment packets described in this research are required to two
different keys (public and private) by its one key for sender and verified another key by its receiver.
4. RESULT AND DISSCUSSION

Simulation Configurations: In this section, we evaluate the performance of routing protocol of
MANETs in an open environment. The simulations were carried out using network simulator (NS 2.34).
We are simulating the mobile ad hoc routing protocols using this simulator by varying the number of
nodes. The IEEE 802.11 distributed coordination function (DCF) is used as the medium access control
protocol. The traffic sources are UDP. Initially nodes were placed at certain specific locations. The
simulation parameters are specified in Table 1.
655
Table 1 Simulation parameters
Parameters Values
Simulation area 1,000 m * 1,000 m
Number of nodes 60
Average speed of nodes 0–25 meter/second
Mobility model Random waypoint
Number of packet senders 40
Transmission range 250 m
Constant bit rate 2 (packets/second)
Packet size 512 bytes
Node beacon interval 0.5 (seconds)
MAC protocol 802.11 DCF
Initial energy/node 100 joules
Antenna model Omni directional
Simulation time 500 sec
In this section, malicious nodes drop all the packets that pass through it. Fig 3 and Table 2 shows the
simulation results that are based on PDR.
Table 2 Performance Comparison
Packet Delivery Ratio

Routing / Malicious Node 0% 10% 20% 30% 40%
DSR 1 0.82 0.73 0.68 0.66
WATCHDOG 1 0.83 0.77 0.70 0.67
AACK 1 0.96 0.96 0.93 0.92
TWOACK 1 0.97 0.96 0.92 0.92
THREEACK 1 0.96.5 0.96 0.91 0.92
EAACK(RSA) 1 0.96 0.97 0.92 0.92
EEACK(DSA) 1 0.96 0.97 0.93 0.91
EA3ACK 1 0.97 0.97 0.96 0.95
Routing Overhead
DSR 0.02 0.023 0.023 0.022 0.02
WATCHDOG 0.02 0.025 0.025 0.023 0.023
AACK 0.03 0.23 0.32 0.33 0.39
TWOACK 0.18 0.4 0.43 0.42 0.51
THREEACK 0.19 0.43 0.45 0.42 0.50
EAACK(RSA) 0.16 0.3 0.37 0.47 0.61
EEACK(DSA) 0.15 0.28 0.35 0.44 0.58
EA3ACK 0.14 0.26.5 0.32 0.40 0.55
Throughput
EAACK(RSA) 0 0.25 0.38 0.50 0.54
EEACK(DSA) 0 0.27 0.40 0.53 0.57
EA3ACK 0 0.37 0.50 0.63 0.58
Energy
EEACK 1 0.95 0.89 0.80 0.76
EA3ACK 1 0.92 0.84 0.76 0.72
656
In Fig 3 and Table 2 we observe that all acknowledgment-based IDSs our proposed scheme EA3ACK
surpassed EAACK performance by above 95% when there are 30% and 40% of malicious nodes in
the network. From the results, we conclude that acknowledgment-based schemes, EA3ACK, are able
to detect misbehaviors with the presence of receiver collision, limited transmission power and partial
dropping.
Figure 3 PDR vs. Malicious Nodes
Simulation results are shows that fig 4 and table 2. We observe that DSR scheme achieve the best
performance, as they do not require acknowledgment scheme to detect misbehaviors. For the rest of the
IDSs, EA3ACK has the lowest overhead when there are 10% to 30%.
Figure 4 Routing Performance vs. Malicious Nodes
Simulation results are shows that fig 5 and table 2 shows that comparison of the EAACK with
corresponding RSA and DSA algorithm since on along with EA3ACK where it shows the throughput is
increase with increase in the number of malicious nodes on while 30% and 40%.
657
Figure 5 Average Energy Consumption vs. Malicious Nodes
Simulation results are shows that fig 6 and table 2 shows that our proposed EA3ACK deceasing the
remaining energy with increasing malicious nodes compare to the existing algorithm.
Figure 6 Packer per/sec vs. Malicious Nodes
Simulation results are shows that the all above figure and Table shows that the comparison of the
EAACK with corresponding RSA and DSA algorithm since on along with EA3ACK with hybrid
cryptography where it shows the throughput is increase with increase in the number of malicious nodes
on while.
5. CONCLUSION
In the recent research year there has been a lot of interest within the field of cryptography in
MANET. Because during the transmission drop (or) attack the packet without the acknowledgement.
So acknowledge based transmission is very safe and high security. The motivation for our work is
to develop an Intrusion Detection System (IDS) scheme able to detect misbehaving node in case of
collision, limited transmission power and false misbehavior report. We demonstrated the performance of
our proposed scheme named EA3ACK with hybrid cryptography using EAACK through an evaluation
in the network simulator environment. This EA3ACK provide better performance compare to existing
EAACK routing protocol and also improved packet delivery ration, improved throughput, and reduced
658
routing overhead compare to existing EAACK routing protocol. Finally EA3ACK shows that the result
of proposed scheme is effective in detecting misbehaving nodes in MANET.
REFERENCES
Control (ISCO)2015.
30, pp. 423-436.
No. 2, pp. 486-490. (1.91)
do.4042916
659
Vol. 8, No. 3, pp. 13-15. (0.7)
org/10.24321/2456.1428.202002
8, No. 5, pp. 11-14.
660
(1.8233)
(2.5)
Review, Vol. 4, No. 3, pp. 10-13.
661
NETWORK LAYER VARIOUS ATTACKS FOR WIRELESS

K.THAMIZHMARAN
Abstract
A unified security solution is in very much need for such networks to protect both route and data
forwarding operations in the network layer. Without any appropriate security solution, the malicious
nodes in the network can readily act to function as routers. This will solely disturb the network operation
from correct delivering of the packets, like the malicious nodes can give stale routing updates or drop all
the packets passing through them. In this paper a study that will through light on such attacks in different
layers is presented. The paper also focuses on different security aspects of network layer and discusses
the effect of the attacks in detail.
Keywords — MANETs, security Issues, Network attacks, Defence Mechanisms.
1. INTRODUCTION
The Open Systems Interconnection (OSI) model is a reference tool for understanding data
communications between any two networked systems. Above it and offers services to the layers below
it. The three lowest layers focus on passing traffic through the network to an end system. The top four
layers come into play in the end system to complete the process. This white paper will provide you with
an understanding of each of the seven layers, including their functions and their relationships to each
other. This will provide you with an overview of the network process, which can then act as a framework
for understanding the details of computer networking. The main benefits of the OSI model include the
following:
 Helps users understand the big picture of networking.
 Helps users understand how hardware and software elements function together.
 Makes troubleshooting easier by separating networks into manageable pieces.
 Defines terms that networking professionals can use to compare basic function relationships on
different networks.
 Helps users understand new technologies as they are developed.
 Aids in interpreting vendor explanations of product functionality. There are different types of
attacker present, which tries to reduce the performance of network.
662
Attacks Types and attitudes
In this paper we study about various attackers, which are classified in the figure. The attacks can
also be classified into two categories, namely external attacks and internal attacks. External attacks are
those, launched by the adversaries that do not belong to the network. Such attacks can be prevented by
using powerful encryption techniques and firewalls. Internal attacks are launched by the compromised
nodes within the network. This node tries to collect security information and can access the protected
rights of the network.
Table 1 Different Types Of attacks
Layers Type of Attacks Mode Of Attack Result Of Attack

• Jamming By receiver tuning • Reading messages by
•
• Eavesdropping to proper frequency unintended Receiver
Physical • Active Interference • Blocks the • Prevents reception of
Layer communication legitimate Packets
channel • Change order of
messages
• Selfish Misbehaviour of node • Selfish nodes • Drops the packet
• Malicious Behaviour of • Disrupts operation • Misdirects traffic
Node of routing protocol • Information to
• DOS unintended receiver
Data Link • Misdirecting Traffic
Layer • Attacking Neighbour
Sensing Protocol
• Traffic Analysis
• Wormhole Attack • Fake optimum • Loss of confidential
• Black hole Attack route message information on Packet
Network • Byzantine Attack • Tunnel between • Loss of safe route
Layer • Information Disclosure malicious nodes
• Resource Consumption • Subvert route
• Invisible node attack discovery process,
• Black mail Attack
• Location Disclosure Attack
• Node Isolation Attack
• Impersonation Attack
• Sleep Derivation
• Link Spoofing
• Replay Attack
• Sybil Attack
663
• Session Hijacking Attack • Spoofs victim node • DoS attacks

• SYN Flooding Attack IP address
Transport • Malicious Code Attack • Open TCP
Layer connection with
victim node
• Virus
• Worms
Application • Man in the Middle Attack • Denial of • Attack to OS
Layer • Impersonation participation • Communication failure
• Data Corruption in parts of
communication
2. Network Layer
The network layer is most commonly known as the layer where routing takes place. A router’s main
job is to get packets from one network to another. Layer 3 protocols and technologies allow for network-
to-network communications. A Layer 3 switch is simply a Layer 2 device that also does routing (a Layer3
function). Another key aspect of routers is that each interface on a router has its own IP address, because
each of those interfaces is on different networks. Black hole Attack: In this type of attacks, malicious
node claims having an optimum route to the node whose packets it wants to intercept. On receiving the
request the malicious node sends a fake reply with extremely short route. Once the node has been able to
place itself between the communicating nodes, it is able to do anything with the packets passing between
them. For example, in fig, malicious node “4” advertises itself in such a way that it has a shortest route
to the destination. When source node “S” wants to send data to destination node “D”, it initiates the
route discovery process. The malicious node “4” when receives the route request, it immediately sends
response to source. If reply from node “4” reaches first to the source than the source node “S”
Black hole Attack
Ignores all other reply messages and begin to send packet via route node “2”. As a result, all data
packets are consumed or lost at malicious node.
664
Wormhole Attack: In wormhole attack, malicious node receive data packet at one point in the network
and tunnels them to another malicious node. The tunnel exist between two malicious nodes is referred
to as a wormhole. Wormhole attacks are severe threats to MANET routing protocols. Attackers use
wormholes in the network to make their nodes appear more attractive so that more data is routed through
their nodes. When the wormhole attacks are used by attacker in routing protocol
Wormhole Attack
Such as DSR and AODV, the attack could prevent the discovery of any routes other than through the
wormhole. If there is no defence mechanism are introduced in the network along with routing protocols,
than existing routing protocols are not suitable to discover valid routes. For example in fig.4, the nodes
“X” and “Y” are malicious node that forms the tunnel in network. The source node “S” when initiate the
RREQ message to find the route to node “D” destination node. The immediate neighbour node of source
node “S”, namely “2” and “1” forwards the RREQ message to their respective neighbours “5” and “X”.
The node “X” when receive the RREQ it immediately share with it “Y” and later it initiate RREQ to
its neighbour node “8”, through which the RREQ is delivered to the destination node “D”. Due to high
speed link, it forces the source node to select route for destination. It results in “D” ignores RREQ that
arrives at a later time and thus, invalidates the legitimate route. Rushing Attack: Rushing attacks are
mainly against the on-demand routing protocols. These types of attacks subvert the route discovery
process. On-demand routing protocols that use duplicate suppression during the route discovery process
are vulnerable to this attack. When compromised node receives a route request packet from the source
node, it floods the packet quickly throughout the network before other nodes, which also receive the
same route request packet can react. For example, in figure the node “4” represents the rushing attack
node, where “S” and “D” refers to source and destination nodes rushing attack of compromised node
“4” quickly broadcasts the route request messages to ensure that the RREQ message from itself arrive
earlier than do those from other nodes. This result in when neighbouring node of “D” i.e. “7” and “8”
when receive the actual (late) route request from source, they simply discard requests. So in the presence
of such attacks “S” fails to discover any useable route or safe route without the involvement of attacker.
Byzantine Wormhole Attack: If more than one node is compromised, it is reasonable to assume that
these nodes may interact in order to gain an additional advantage. This allows the adversary to perform
a more effective attack. Indeed, one such attack is a Byzantine wormhole, where two adversaries collude
by tunnelling packets between each other in order to create a shortcut (or wormhole) in the network.
This tunnel can be created either using a private communication channel, such as a pair of radios and
directional antennas, or by using the existing ad hoc network infrastructure. The adversaries can send
a route request and discover a route across the ad hoc network, then tunnel packets through the non-
adversarial nodes to execute the attack. The adversaries can use the low cost appearance of the wormhole
links in order to increase the probability of being selected as part of the route, and then attempt to disrupt
the network by dropping all of the data packets. The Byzantine wormhole attack is an extremely strong
attack that can be performed even if only two nodes have been compromised. Information Disclosure:
665
T he Information Disclosure section covers attacks designed to acquire system specific information
about a web site. System specific information includes the software distribution; version numbers, and
patches levels. Or the information may contain the location of backup files and temporary files. In
most cases, divulging this information is not required to fulfil the needs of the user. Most web sites will
reveal a certain amount of data, but it s best to limit t he amount of data whenever possible. T he more
information about the web site an attacker learns, the easier the system becomes to compromise
 Directory Indexing: Automatic directory listing/indexing is a web server function that lists all of
the files within a requested directory if the normal base file is not present.
 Information Leakage: Information Leakage is when a web site reveals sensitive data, such as
developer comments or error messages, which may aid an attacker in exploiting the system.
 Path Traversal: The Path Traversal attack technique forces access to files, directories, and
commands that potentially reside outside the web document root directory.
 Predictable Resource Location: Predictable Resource Location is an attack technique used to
uncover hidden web site content and functionality.
Resource consumption attack: This attack is known as Hash DoS, or more generally as Algorithmic
Complexity Attack. There are several ways to implement lookup tables:
 Balanced trees: The relevant operations have logarithmic performance, regardless of the data.
These are naturally immune to this attack, but they’re slower.
 Hash tables: If the hashes are well distributed, the relevant operations are O (1) and really fast, but
if they’re badly distributed they become O (n).
There are two common strategies to avoid Hash DoS: You can switch to trees, or you can use keyed
hashes. For keyed hashes the server chooses a random secret key. Depending on the situation this key
can be per-process, per-table, per-request, Longer lifetimes can allow adaptive attacks over multiple
requests, but I’m not sure how big a problem that is in practice. Then it uses a keyed hash to determine
the bucket, instead of an unkeyed hash function. If the keyed hash is good, this prevents the attacker
from producing collisions quickly. Earlier keyed hashes often suffered from key independent collisions,
and thus didn’t prevent the attack once these were found. Link Withholding & Link Spoofing Attacks:
In link withholding attack, the malicious node does not broadcast any information about the links to
specific nodes. It results in losing the links between nodes spoofing attacks, a malicious node broadcasts
or advertises the fake route information to disrupt the routing operation [7]. It results in, malicious node
manipulate the data or routing traffic.
Link Spoofing Attack
666
Blackmail: The attack incurs due to lack of authenticity and it grants provision for any node to corrupt
other node’s legitimate information. Nodes usually keep information of perceived malicious nodes in a
blacklist. This attack is relevant against routing protocols that use mechanisms for the identification of
malicious nodes and propagate messages that try to blacklist the offender. An attacker may fabricate such
reporting messages and tell other nodes in the network to add that node to their blacklists and isolate
legitimate nodes from the network. Location disclosure attack: An attacker discover the Location of a
node or structure of entire networks and disclose the privacy requirement of network through the use of
traffic analysis techniques, or with simpler probing and monitoring approaches. Adversaries try to figure
out the identities of communication parties and analyze traffic to learn the network traffic pattern and track
changes in the traffic pattern. The leakage of such information is devastating in security. Impersonation:
An impersonation attack is an attack in which an adversary successfully assumes the identity of one of
the legitimate parties in a system or in a communications protocol. Impersonation attacks are launched
by using other node’s identity, such as IP or MAC address. Impersonations attacks are sometimes are the
first step for most attacks, and are used to launch further, more sophisticated attacks. Sleep Deprivation:
In sleep deprivation attack, the resources of the specific node/nodes of the network are consumed by
constantly keeping them engaged in routing decisions. The attacker node continually requests for either
existing or non-existing destinations, forcing the neighbouring nodes to process and forward these
packets and therefore consume batteries and network bandwidth obstructing the normal operation of
the network. The Invisible Node Attack: the invisible node attack and proved it to be different from the
existing attacks (man in the middle, masquerading, and wormhole) and established its uniqueness. They
have defined it as in any protocol that depends on identification for any functionality, any node that
effectively participates in that protocol without revealing its identity is an invisible node and the action
and protocol impact is termed an INA. Discussing the effects of INA on different routing protocols, they
have shown it to be an unsolvable attack so far. Replay Attacks: In MANETs, the topology is not fixed; it
changes frequently due to mobility of nodes. In replay attack, a malicious node record control messages
of other nodes and resends them later. This results in other nodes to record their routing table with stale
routes. These replay attacks are later misused to disturb the routing operation in a MANETs. An attacker
that performs a replay attack are retransmitted the valid data repeatedly to inject the network routing
traffic that has been captured previously. This attack usually targets the freshness of routes, but can also
be used to undermine poorly designed security solutions. Sybil Attack: In Sybil attack, Sybil attacker
may generate fake identities of number of additional nodes. In this, a malicious node produces itself as
a large number of instead of single node. The additional identities that the node acquires are called Sybil
nodes. A Sybil node may fabricate a new identity for itself or it steals an identity of the legitimate node.
Various effects due to presence of
Sybil attacks are:
 In the presence of Sybil nodes in network, it may make difficult to identify a misbehaving node.
 Sybil attacks prevent fair resource allocation among the nodes in network.
 In certain application, sensors can be used to perform voting for decision making. Due to presence
of duplicate identities the outcome of voting process may vary.
 Sybil nodes affect the normal operation of routing protocols by appearing itself at various locations
in network.
667
Sybil Attacks
Two types of nodes one is trusted group of nodes and other is Sybil attacker nodes .The Sybil attackers
are basically nodes with random identity or identity of a legitimate node. The link from the trusted node
region to Sybil attacker region helps the Sybil attacker to capture information send through it.
3. CONCLUSIONS
The paper gave broad analysis of the current vulnerabilities, security issues, existing solutions
related to MANET security and their pros and cons. Most of the existing protocols and solutions are
attack-oriented that is they focus on particular attack and neglect other attacks or collapse in presence
of unidentified and unanticipated attacks. The security solution must encompass wider perspective
involving both known and unknown attacks. So developing multifence security solution is an area of
future research. There is a trade-off between security and network performance. The need of the hour
is to integrate security with QoS (Quality-of-Service) so that optimized security solutions developed
for MANET In future, mobile computing will keep flourishing and an eventual seamless integration of
MANET with other wireless networks and the fixed “infrastructure appears inevitable.
Reference
Control (ISCO)2015.
30, pp. 423-436.
668
No. 2, pp. 486-490. (1.91)
do.4042916
Vol. 8, No. 3, pp. 13-15. (0.7)
org/10.24321/2456.1428.202002
669
8, No. 5, pp. 11-14.
(1.8233)
(2.5)
Review, Vol. 4, No. 3, pp. 10-13.
670
CLUSTER HEAD SELECTION BASED ROUTING

PROTOCOL FOR WIRELESS MANET
K.THAMIZHMARAN
Abstract
In such case out of 2 CHs secondary has got to withdraw the role and first can take over. A replacement
economical technique of merging each clusters is additionally projected within the analysis paper. They
use this methodology as associate degree Improved Cluster Maintenance theme (CMS) and primarily
targeted on minimizing CH once ever-changing topology so as to reinforce the performance. CH
methodology is enforced to avoid any style of offensive model on the network with 2 head nodes rule
besides avoiding delay and energy; it will increase the node speed additionally. Network machine (NS2)
is employed to simulate the projected rule and compared with Weight based Cluster (WBC), Primary and
Secondary Weight based Cluster (PS-WBC). The projected cluster methodology and enforced within the
take a look at system provides secure transmission and additional reduces routing overhead, delay and
energy conjointly will increase potency of topology.
Keywords: Cluster Head, MANET, Primary Cluster, Secondary Cluster, Delay, Energy,
Overhead
1. Introduction
Considerable work has been exhausted the event of routing protocols in several kinds of mobile
spontaneous networks like table driven, on-demand, hybrid Networks. To gift a theme that ends up in
cluster formation this with efficiency uses the resources of the MANETs. They initial of all the nodes
produce in specified region, secondly; type the clusters of created nodes, finally, applying the selection
economical Protocol (SEP) protocol for the election of the cluster head node and this created cluster
head node are going to be of larger life. Cluster head selection process: Cluster head choice is required
in cluster primarily based Network, should analysis has been done on election of cluster head during
a cluster atmosphere. In MANET, there’s no position to regulate the election method and quality is
additionally a problem. Another Cluster Head Election technique was planned supported remaining
energy and relative position of the node within the cluster, the cluster head is chosen on the idea of
threshold price T, Threshold is calculated by the 3 factors Energy, Distance and site and chance of the
node, each node generates a Random range, if it’s smaller than a predefined price the node elects itself as
a Cluster-head. Another Cluster Head Election technique was planned supported remaining energy and
relative position of the node within the cluster, the cluster head is chosen on the idea of threshold price
T, Threshold is calculated by the 3 factors Energy, Distance and site and chance of the node, each node
generates a Random range, if it’s smaller than a predefined price the node elects itself as a Cluster-head.
671
2. Problem Definition
Clustering could be a well-known technique extremely used among MANETs to alleviate these
issues. It’s primarily utilized to cut back the quality of protocols by dividing the complete mobile ad
hoc network in little and manageable areas. Mobile nodes can elect, supported some QoS criteria, a
delegated node that is termed a cluster head. during this work, we have a tendency to aim to outline
a replacement cluster choice approach supported the energy and delay criterion that’s one in every of
the foremost necessary QoS parameters of a commercial ad hoc network so as to produce an extended
network life, in addition on cut back energy consumption for spontaneous network, significantly in
cluster and routing. The planned approach aims to reinforce the routing method and produces a little
range of stable (higher residual energy) cluster heads. Within the literature, many cluster approaches
were planned. They often take issue on the used cluster head choice criterion. In our proposal, we have
a tendency to gift a 2 cluster approach primary and secondary that elects a reduced and cheap range of
cluster heads that have a high residual energy. This could prolong the life of the complete network and
enhance the routing method. This 2 cluster technique provides higher performance compared to the
present routing protocols and additionally reduces routing delay and routing overhead energy between
intermediate nodes.
3. Proposed Concept
Algorithm description: energy aware Wight based Cluster (WBC) bunch in MANETs is outlined as
a virtual partitioning of mobile nodes into totally different network teams. These teams square measure
designed with relevance their concerning every other’s. Clusters during a MANET is categorised as
overlapping clusters or non-overlapping clusters. They need primarily based our work on the energy
based primary and secondary model planned by NS2 live Energy consumption of every node. The
residual energy are used as a metric to optimize the quantity of cluster heads and to maximise the
network time period. At the start of every simulation, the node energy is about to the initial energy that
is then decremented once causing or receiving packets.
PRIMARY AND SECONDARY CLUSTER HEADS SELECTION FORMATION:

{
Received node_info from all its neighbour
First max_weightprimary = max(weight[node (id)]) and P-Chid=node (id)
Second max_weight secondary = max (weight [node (id)]) and S-Chid = node (id)
IF CHid> 1 Then
IF CHid = 1 Then
CHid = Lagest_Value_ID
SEND “Construct CH_advertisement message and broadcast”
END IF
}
CLUSTER_CH_PRIMARY and SECONDRY NODES (higher forward capacity)
{
Old_P-CH Received Hello from New_S-CH
Delay timer =delay period
672
Max_limt=Tran_Range/2*node speed
Request interval = transmission time
Delayed clusterhead change for delay timer.
IF S-CH is in the same radio range P-CH
WHILE delay_time<=Max_limt
P-CH_Priority_factor=Max_degree_ch+Battery_life
P-CH_Priority_factorMax_degree_CH+Battery_life
IF S-CH_Priority_factor>P-CH_Priority_factor
S_CH=1
P_CH=0
Exit (0)
ELSE
delay_time=delay_time+hello_interval
END IF
ENDWHILE
IF Pch_ID<=Sch_ID
S_ch=1
P_ch=0
Exit (0)
END IF
}
ALGORITHM DESCRIPTION: ENERGY AWARE CLUSTERING

Transmitted Energy eitxðΔtÞ ¼ P tx _ txtime; ð1Þ (4.1)
Receiving Energy eirxðΔtÞ ¼ P rcv _ rcvtime; ð2Þ (4.2)
Idle Energy eiidleðΔtÞ ¼ P idle _ idletime; ð3Þ (4.3)
eitotalðΔtÞ ¼ eitxðΔtÞ þ eirxðΔtÞ þ eiidleðΔtÞ; ð4Þ (4.4)
EiðtÞ ¼ Eiðt−ΔtÞ – eitotalðΔtÞ ð5Þ (4.5)
Where
Tx-time Transmitting time for a packet,
Rx-time Receiving time for a transmitted packet
Idle-time Time where a node is in the idle state
Ei(t ) Residual energy at a given time t
Ei (t−Δt ) Residual energy total at t-Δt
eitotal (Δt ) total energy consumption during the interval[t−Δt ,t].
673
Enery consumption modelseach node:

Transmission power =P_tx.
Receiving power =P_rcv.
Idle power =P_idle.
P idle < P rcv< P tx ð6Þ (4.6)
Election algorithmic program of cluster heads in a very clustered PS-WBC network, every node will
be in one amongst 3 modes:
Undecided: once a node has simply arrived or it’s simply left its cluster and has no neighbour in
its neighbourhood, its standing isn’t set however. There’s no cluster heads or cluster member. It should
anticipate the receipt of greeting messages.
Cluster head: The node changed greeting messages, and it’s the very best worth of residual energy.
It creates a cluster during which it had been appointed head of the cluster.
Member: The node has changed greeting messages; its residual energy is a smaller amount
comparison to its neighbour nodes and is an element of the cluster members.
Thus, every node will discover network conditions favourable to vary its mode.
• If criteria one (Ei≥E) is true, the node moves from Undecided to cluster head mode.
• If criteria two (Ei<E) is true, the node moves from Undecided to Member.
• If the node i is within the Member mode (respectively in mode cluster heads) and it receives
a greeting message with criteria one (respectively criteria 2), it moves in cluster heads mode
(respectively moves in Member mode) as a result of its mode must modification.
• If the node i is in Member mode and it receives a greeting message with criteria two (respectively
criteria 1), it remains in Member mode (respectively remains in mode cluster heads) as a result of
its mode has not modified.
4. Results and Discussion

In this work, the lowest forward capacity nodes are provided the ability to loss packets. This way,
weakest nodes simply drop message and acknowledgement the packets that they receive and send back
to secondary forward capacity node to reduce loss packets to their previous nodes whenever necessary.
This is a common method for degrade network performance while still maintaining their reputation. The
proposed approach PS-WBC is designed to tackle weaknesses oldest cluster based scheme.
674
Table 1 Result of Parameter Values
Routing Overhead
RO/NN 20 40 60 80 100
WBC 0.20 0.33 0.39 0.48 0.57
PS-WBC 0.16 0.27 0.35 0.41 0.43
Delay
AD/NN 20 40 60 80 100
WBC 0.52 0.47 0.41 0.33 0.24
PS-WBC 0.44 0.39 0.31 0.24 0.17
Energy
AE/NN 20 40 60 80 100
WBC 0.14 0.19 0.24 0.29 0.34
PS-WBC 0.07 0.12 0.17 0.22 0.27
The impact of packet drop on routing overhead is analysed using the two algorithms and the simulation
results are shown in figure 2 and table 1.
Figure 2 Routing overhead Vs. Number of nodes
Simulation results reveal that the proposed algorithm reduces the routing overhead by 7% than WBC.
If any of the primary cluster nodes is found to be busy, then the proposed algorithm is able to transmit
through secondary cluster node using PS-WBC itself which reduces the overhead.
Figure 3 shows the graph of Average delay when the number of nodes is increased from 20 to 100.
Figure 3 Average delay Vs. Number of nodes
675
According to figure 3 and table 1, it is clear that in all, the proposed scheme PS-WBC surpassed
the performance of WBC in minimising average delay by 8.4% when there are 20 to 100 nodes in the
network. As the proposed algorithm finds two highest capability clusters in initial stage, it is possible to
minimize the delay.
Finally average energy is analysed using the two algorithms when the total number of nodes is varied
from 20 to 100 and the simulation results are shown in figure 4 and table 1.
Figure 4 Average energy Vs. Number of nodes
Figure 4 and table 1 describe the decrease in energy obtained by the proposed PS-WBC when there
are dynamic packet drops. PS-WBC algorithm reduces the average energy by 7% as the proposed
algorithm is capable of finding unbreakable short route while transmitting and receiving packets.
5. Conclusion
The proposed algorithm is a Primary and Secondary Weight Based Cluster (PS-WBC) approach
that takes three parameters into account. The first parameter is the overhead degree that gives the idea
of population of nodes in is around. The second parameter is the average delay requirement that gives
the busyness of the node. The third parameter is the average energy decreased in increasing number of
mobile nodes. Based on these three parameters a weight function is derived and weight is calculated.
Cluster formation of the cluster and selection of the primary and secondary cluster head, the protocol
considers the weight of every candidate for cluster head. This merging algorithm proposed here compels
two cluster heads to weight for a certain time interval before assume and select single cluster. This
PS-WBC provides better performance compared to the existing WBC routing protocol by decreasing
average delay by 8.4% lowering routing overhead by 7% and reducing average energy by 7%.This
approach reduces the chances of unnecessary cluster selection in case of passing by clusters.
References
Control (ISCO)2015.
676
30, pp. 423-436.
No. 2, pp. 486-490. (1.91)
do.4042916
Vol. 8, No. 3, pp. 13-15. (0.7)
677
org/10.24321/2456.1428.202002
8, No. 5, pp. 11-14.
(1.8233)
(2.5)
678
Review, Vol. 4, No. 3, pp. 10-13.
679
QUALITY OF SERVICE FOR WIRELESS MOBILE AD

HOC NETWORKS
K.THAMIZHMARAN
Abstract
Mobile Ad hoc Network (MANET) is the significant technologies among various un-wired
communication technologies where all the mobile nodes are mobile and which can be connected to
random dynamically using wireless link in the random manner. It can provide Quality of Service (QoS)
requirements in real update transmission for wireless application. But it stream including critical mission
application like military use or emergency recovery. In this research paper the propose efficient Secure
Quality Oriented Distributed (S-QOD) Secure Enhanced Adaptive 3 Acknowledgements (S-EA3ACK).
Implement a new intrusion detection system for on-demand wireless networks. SQOD can improve
a best performance of output quality (QoS) to reduce transmission delay, transmission time and also
increase network communication throughput for Enhanced Adaptive 3 ACK’s (S-EA3ACK) using
EAACK (DSA) with MAJE4 symmetric cryptography specially designed for MANET through Network
Simulator-2.34 (NS2) to implement it.
Keywords: painter, QoS, EA3ACK, Cryptography, MAJE4, Delivery, loss, throughput
1. INTRODUCTION
The mobile nodes that area unit in radio vary of every different will communicate directly, whereas
others want the help of intermediate nodes to route their packets. Each node encompasses a through air
interface to speak with different nodes. These networks area unit absolutely distributed, and may work
anyplace while not the assistance of any mounted infrastructure as access points or base stations. Mobile
impromptu networks area unit prone to varied attacks not solely from outside however additionally from
at intervals the network itself. Impromptu network area unit in the main subjected to 2 totally different
levels of attacks. The primary level of attack happens on the fundamental mechanisms of the impromptu
network love routing. Whereas the second level of attacks tries to break the safety mechanisms utilized
within the network. Internal Attacks: Internal attacks area unit directly results in the attacks on nodes
presents in network and links interface between them. This sort of attacks might broadcast wrong form
of routing info to different nodes Internal attacks area unit typically tougher to handle as compare to
external attacks, as a result of internal attacks happens due a lot of trusty nodes. The incorrect routing
info generated by compromised nodes or malicious nodes area unit troublesome to spot. This will result
to the compromised nodes area unit able to generate the valid signature mistreatment their non-public
keys. External attacks: these varieties of attacks attempt to cause congestion within the network,
denial of services (DoS), and advertising wrong routing info etc. External attacks stop the network
from traditional communication and manufacturing extra overhead to the network. External attacks
680
will classify into 2 categories: Quality of Service: Quality of Service (QoS) refers to the aptitude of
a network to supply higher service to choose network traffic over varied technologies, together with
Frame Relay, Asynchronous Transfer Mode (ATM), LAN and 802.1 networks, SONET, and IP-routed
networks that will use any or all of those underlying technologies. The first goal of QoS is to supply
priority together with dedicated information measure, controlled interference and latency and improved
loss characteristics. QoS technologies give the basic building blocks which will be used for future
business applications in field, WAN and repair supplier networks.
2. PROBLEM DEFINITION
The EAACK improves network performance within the presence of misbehaving nodes in a very
route of active and passive path for dynamic nature of MANETs. Hence it becomes essential to watch
the constraints in intermediate nodes. This projected approach S-EA3ACK is intended to tackle four of
the six weaknesses of Watchdog theme, namely, false wrongful conduct, restricted transmission power,
receiver collision and cooperative attack. This paper aims to produce unbreakable route for secure
transmission. thus a brand new routing algorithmic rule named S-EA3ACK victimization EAACK
(DSA) with Secure Quality oriented Distributed (SQOD) is projected. This S-EA3ACK provides secure
quality output compared to the prevailing algorithmic rule and additionally reduces overhead with none
wrongful conduct at intermediate nodes.
3. PROPOSED SYSTEM
Associate in nursing on-demand network has widespread base stations. The info transmission in
on-demand networks has 2 options. Associate in Nursing Access purpose (AP) may be a supply or a
destination to any mobile node. Second, the amount of transmission hops between the mobile nodes
associate in nursing an AP is tiny.
Distributed packet programming algorithmic program: After qualified neighbors are known, this
algorithmic program schedules packet routing. A distributed queuing mechanism is given below.
The queuing time of a packet with priority x calculable by
• and The transmission delay and arrival interval of a packet with the j th priority
The number of packets arriving during the packet’s queuing time
Mobility-based phase resizing rule: The supply node adaptively resizes every packet in its
packet stream for every neighbor node in step with the neighbor’s quality so as to extend the planning
practicability of the packets from the supply node.
 The supply node adaptively resizes every packet in its packet stream for every neighbor node in
step with the neighbor’s quality
 The quality of a node will increase, the scale of a packet Sp sent from a node to its neighbor nodes
i decreases as following :
 γ : Scaling parameter AN
 υi: The relative quality speed of the supply node and intermediate node =1 kb
681
Due to the broadcasting feature of the wireless networks, the APs and mobile nodes will catch and
cache packets. Use AN end-to-end traffic redundancy elimination (TRE) rule eliminates the redundant
information to enhance the QoS of the packet transmission. The redundant elimination for the node is
explained within the following flowchart.
Figure 1 S-QOD Data transmission
Specifically, higher than the algorithms employed in S-QOD, if a supply node isn’t inside the
transmission vary of the AP, a supply node selects near neighbors that may offer QoS services to forward
its packets to base stations during a distributed manner. The supply node schedules the packet streams
to neighbors supported their queuing condition, channel condition, and quality, reaching to cut back
TRM and increase network capability. If any intermediate node cannot send the packets to destination.
Check the node if it’s affected from any wrongdoer or malicious used Secure increased adaptative three
Acknowledgment (S-EA3ACK) theme. MAJE4:
 Encryption for a protracted amount.
 Uses solely primitive procedure operations.
 Suitable for hand-held sort devices with restricted memory.
Use of quite one arithmetic and / or mathematician operator complicates scientific discipline. The
secured selection is with the key sizes of 128 or 256 bits.
4. METHODOLOGY
Simulation Methodology: To better investigate the performance of S-EA3ACK during this
analysis work, it’s accustomed check the new IDS’s performance once the attackers square measure
good enough to acknowledge packets and claim positive result whereas, in fact, it’s negative. As
Watchdog could be a un-acknowledgment-based theme, it’s not eligible for this work a coffee level
basic packet dropping attack is simulated. The aim of this kind is to check the performance of IDSs
against four weaknesses of Watchdog, namely, false wrongdoing, receiver collision, cooperative and
restricted transmission power.
682
Figure 2 Flow diagram of S-EA3ACK
In this section, the projected S-EA3ACK theme is delineating thoroughly. The approach delineate
during this analysis paper is predicated on the previous work (Shakshuki et al 2013), wherever the
backbone of S-EA3ACK was projected and evaluated through implementation. Ist’s extended with the
introduction of MAJE4 cryptography to forestall the assailant from formation acknowledgment packets.
S-EA3ACK consists of 4 major components, namely, ACK, secure ACK (S-ACK), 3-ACK and misdeed
report authentication (MRA). So as to {differentiate} to tell apart} a different packet in numerous forms
of schemes In S-EA3ACK, three b of the various forms of packets is employed. Details area unit listed
in Table one and Figure a pair of that gift describing the S-EA3ACK theme. Please note that, within the
projected effective secure theme, it’s assumed that the link between each node within the network is full
duplex bifacial. What is more, for every communication method, each the transmitted node and also the
receiver node aren’t malicious, unless all acknowledgment and message packets delineate during this
analysis area unit needed to possess same keys for the sender and receiver.
Table 1 Packet Type Indicators
Packet type General Data ACK S-ACK 3-ACK MAR

Packet flag ABCDE BCDEA CDEAB DEABC EABCD
Simulation Configurations: When comparing the simulation results with other research works, it is
clear that the default scenario setting in NS 2.34 has been adopted. The maximum hops allowed in this
configuration setting.
683
Table 2 Simulation parameter
Parameter Value
Simulation area 800 m * 800 m
Number of nodes 50
Average speed of nodes 0–20 meter/second
Mobility model Random waypoint
Number of packet per/sec 4
Transmission range 300 m
Constant bit rate 3 (packets/second)
Node beacon interval 0.5 (seconds)
MAC protocol 802.11 DCF
Initial energy/node 100 joules
Antenna model Omni directional
Simulation time 600 sec
Malicious nodes 10
5. RESULT
In this work, when the attackers are smart enough to acknowledge packets and claim positive
result while, in fact, it is negative. Table 3 shows the simulation results that are based on different
parameters.
Table 3 Results of Parameter Values
Packet Delivery Ratio

PDR / MN 10% 20% 30% 40% 50%
EAACK (S-QOD) 0.58 0.54 0.50 0.46 0.42
EA3ACK (S-QOD) 0.63 0.59 0.55 0.51 0.47
Throughput
Throughput / MN 10% 20% 30% 40% 50%
EAACK (S-QOD) 0.33 0.43 0.42 0.48 0.51
EA3ACK (S-QOD) 0.24 0.30 0.39 0.38 0.41
Packet Loss
Packet loss / MN 10% 20% 30% 40% 50%
EAACK (S-QOD) 0.03 0.035 0.04 0.05 0.06
EA3ACK (S-QOD) 0.02 0.01 0.015 0.02 0.03
684
From Figure 3 and Table 3 it’s clear that our proposed scheme S-EA3ACK surpassed EAACK
performance by above 47% when there are 10% and 50% of malicious nodes in the network. S-EA3ACK
(S-QOD) is able to detect misbehaviors in the presence of false misbehaver, receiver collision, limited
transmission power and partial dropping.
Figure 3 Quality of Service vs. malicious nodes
From Figure 4 and Table 3 it is clear that the comparing of the EAACK (S-QOD) with corresponding
DSA algorithm with S-EA3ACK (S-QOD) shows the throughput increased with increase in the number
of malicious nodes by 20% and 50%.
Figure 4 Packer per/sec vs. malicious nodes
Figure 5 and Table 3 clearly depict comparison of EAACK with corresponding S-QOD algorithm
along with S-EA3ACK (S-QOD) where it shows the Packet loss ratio deceases with increase in the
number of malicious nodes on by 10% and 50%.
Figure 5 Packet loss Vs. malicious nodes
685
From all the higher than figures and table it’s clear that the comparison of the S-EA3ACK
corresponding S-QOD algorithmic rule with EAACK with MAJE4 cryptography shows the turnout
and packet delivery magnitude relation increase with the rise within the range of malicious nodes and
additionally packet ratio decease with the rise within the range of malicious nodes.
6. CONCLUSION
During this analysis paper, a completely unique IDS approach named S-EA3ACK protocol specially
designed for MANETs is projected compared with alternative widespread techniques through simulations.
The results incontestable positive performance of the packet loss and quality of networkS-EA3ACK
(S-QOD) than EAACK(S-QOD) within the cases of receiver collision, restricted transmission power,
and false misbehavior report and cooperative attacks. Moreover, in an attempt to stop the attackers from
initiating cast acknowledgment attacks, the analysis was extended to include Secure Quality destined
Distributed during this projected theme. Improve secure transmission Packet delivery quantitative
relation with quality output and scale back packet ratio compared to the present EAACK (S-QOD)
routing protocol.
References
Control (ISCO)2015.
30, pp. 423-436.
686
No. 2, pp. 486-490. (1.91)
do.4042916
Vol. 8, No. 3, pp. 13-15. (0.7)
org/10.24321/2456.1428.202002
687
8, No. 5, pp. 11-14.
(1.8233)
(2.5)
Review, Vol. 4, No. 3, pp. 10-13.
688
TRUST ON-DEMAND ROUTING PROTOCOL IN

WIRELESS MOBILE AD HOC NETWORK
K.THAMIZHMARAN
Abstract
Most of the proposed protocols assume that all nodes in the network are cooperative, and where it
does not address any security issues. Black hole attack is a common security issue encountered in mobile
ad hoc network routing protocol. In this technical research paper a trust value for each node has been
obtained depending upon the packet forwarding ability of the node. A rank is generated based on this
trust value. In the route discovery step of the Dynamic Source Routing (DSR) protocol a path is chosen
in such a way that more trusted nodes are involved. Also a node can be without which is not trusted from
the path. Thus the packet is transferred through a more trusted path rather than the shortest path. Results
of simulation through the use of NS2 software that shows higher packet deliver ratio and lower packet
drops providing more suitable communication.
Keywords: mobile ad hoc network, security, black hole attack, packet delivery ratio, packet drop.
1. Introduction
In internal attack the attacker silently hearing the communication medium to guess what
communication is going on in that channel. It does not modify any process in the message packet.
Thus the attacker may come to know the secret information that is being sending via the air medium in
the network. On the other hand in active attack the attacker can destroy, loss, and change the original
data. Black hole attack is one of the most important security attacks which are responsible for packet
dropping that leads to packet loss. It receives the RREQ from its neighbour node and also send back
route replay response message to the route request sender. Thus according to the constant DSR routing
protocol a maximize sequence number is also allocated to this node. Thus this actively node takes part
in route discovery process of DSR routing. Thus the route is also established via this node. The sender
and the target seem that the actual route is established, so they start to send the data. But then these
misbehaviour nodes deny forwarding the packet. This node swallows the packet. Thus the packets
are loosed here rather than forwarding it to its original target. This corresponding node is known as
black hole node and this effect is the black hole attack. Obviously this black hole attack degrades the
Quality of Service in terms of packet loss. There are several designs developed by the researchers to
handle this issue. Trust based routing is one of the widely accepted methods. The rest of the paper is
organized as follows.
689
2. Proposed Work
This trust value is measure depending upon the able to forward packets and the RREQ forwarding
ability of a node. To obtain this ability the number of packets collected and the number of packet transmit
is counted. Two different weight factors W1 and W2 are introduced. W1 is the ratio of number of packets
transmits from a node to the number of packets collected to that node. A maximum value of this ratio
indicates that, the node has a greater ability to forward the packets. Thus the probability of drop of
packets is lower. The maximum value of W1 may be 1, where all the collected packets are forwarded
and no packet is loosed. From this value we can also found the untreated nodes in the network. The other
weight vector W2 is the ratio of number of RREQ collected to number of RREP transmits. This ratio
founds the nodes which continuously collect the RREQ from its neighbour nodes but never respond to
that request by transmitting the reply. Then this two weight factor is multiplied to get the trust value
of that node. Here we check if any nodes have the W1 value greater than the threshold value. If it can
transmit a packet then the trust value is maximized otherwise it is minimized. This trust value is saved
in the routing table of that node. And in the route discovery step of DSR routing protocol the path is
established according to that trust value rather than the shortest path. Thus the less trusted node can be
avoided during the route establishment in DSR routing protocol.
 Count the number of packet collected at each active node.
 Count the number of packet transmits by each active node.
 Count the number of RREQ collected at each active node.
 Count the number of RREP transmits by each active node.


 Increase the packet trust value when threshold value is greater than the threshold value. Otherwise
decrease the packet trust value.
 Calculate Trust Value = W1 * W2 * packet trust
 Insert Trust value into routing table.
 Route in establishment according to routing table. Rest of the part is similar to the traditional DSR
routing Protocol.
Simulation Environment: NS2 is an extensible, modular, component based C++ simulation library
and scenario, primarily for building network simulators. Our simulation results with other research works,
we adopted the default scenario settings in NS 2.34. The maximum hops allowed in this configuration
setting are four. The physical and MAC layer are both included in the air medium extension of NS2. The
moving speed of mobile node is limited to 20 m/s and a pause time of 1000 s. In NS 2.34, the default
configuration specifies 50 nodes in a flat space with a size of 650× 650m. User Datagram Protocol
traffic with constant bit rate is implemented with a packet size of 512 B. For every model, we ran every
active network framework three moments and analysis the average performance. In order to analysis
and compare the results of our developed scheme, we continue to adopt the following two performance
metrics.
690
Simulation Parameters
Parameter values
Routing protocol T-DSR
Application traffic CBR
Transmission range 500m
Transmission rate 4 packets/sec
Number of nodes 100
Area 650*650m
Propagation model Free space
Attack types Block hole
Movement model Random waypoint
3. Results and Discussion

This way, weakest nodes simply drop message and acknowledgement the packets that they
receive and send back to secondary forward capacity node to reduce loss packets to their previous
nodes whenever necessary. This is a common method for degrade network performance while still
maintaining their reputation. The developed approach T-DSR is designed to tackle weaknesses oldest
DSR trust based scheme. To evaluate the performance we apply the above scheme / design at various
threshold values. The threshold value indicates the ability to forward packets. An absolute value 0.9
means that the node is thinker as trusted when it can forward communication at least 80 % of the
received packet. The performance of the proposed technique is amazing. The trust value randomly
varies from various active nodes to active node depending upon the all other different network
parameters. The interesting observation is that the rate of packet loss changes significantly with the
change of the trust value. Our technical research simulated following parameters namely PDR, RO,
and Throughput.
Fig 1 Packet delivery ratio Vs. Malicious node
In Fig 1 we observe that our proposed scheme T-DSR surpassed DSR performance by above 95%
when there are 10 to 100 of nodes in the network.
691
Figure 2 Packet loss Vs. Malicious node
From the fig 2 shows that comparison of the DSR with corresponding dynamic routing algorithm
since on along with T-DSR where it shows the packet loss is decrease with increase in the number of
malicious nodes.
Figure 3 Throughput Vs. Malicious node
In Fig 3 shows that our proposed T-DSR decease the throughput with increasing malicious nodes
compare to the existing algorithm.
4. Conclusion
That is why the ad hoc network is most sensitive towards different methods of attack. Black hole
attack is one of them, where certain node allows all the information packets in the same network zero
packets is forwarded towards its real target. Therefore the quality of service of the network becomes
an important issue with respect to packet losing. Here a trust value is analysis to every node and this
value will be increased depending upon the ability to forward packet and ability to forward RRRQ.
Then this analysis trust value is inserted into the routing table. It is applied on DSR routing protocol.
The trust value is analysis at every 0.10 second of interval and the new trust value is updated. In this
case, the set of trusted nodes is maintained which is dynamic in nature. Depending upon the trust value
and the threshold value the black hole node is identified and it is excluded from the route establishment
operations. At the time of route discovery if alternative trusted nodes are available it will always try to
692
establish a path where more trusted nodes are involved. Here the route establishment is done according
to the analysis trust value saved in the routing table rather than the traditional minimum shortest path.
Thus as it avoid the low level nodes trusted, the average packet drops of the network is also reduced
significantly. Thus the quality of service of the network is enhanced in terms of packet loss.
References
Control (ISCO)2015.
30, pp. 423-436.
No. 2, pp. 486-490. (1.91)
693
do.4042916
Vol. 8, No. 3, pp. 13-15. (0.7)
org/10.24321/2456.1428.202002
694
8, No. 5, pp. 11-14.
(1.8233)
(2.5)
Review, Vol. 4, No. 3, pp. 10-13.
695
OPTIMIZATION EA3ACK-EEDS IN WIRELESS MOBILE

AD HOC NETWORKS
K.THAMIZHMARAN
Abstract
All nodes work as routers and take path in discovery and maintenance of routes to other nodes in
the network. The Energy efficiency continues to be a key factor in limiting the deploy ability of ad-
hoc networks. Deploying an energy efficient system exploiting the maximum life time of the network
has remained a great challenge since years. The major concern in Wireless network in recent days is
Energy consumption. There are numerous algorithms proposed to overcome this issue. In this paper
proposed new intrusion detection system is Enhanced Adaptive 3 Acknowledgement (EA3ACK) using
Energy Efficiency Dynamic State (EEDS) algorithm. This algorithm is designed to increase the network
lifetime and remaining energy by continuously monitoring the individual nodes in the network, thereby
it increases the quality of service of the network. The proposed EEDS-EA3ACK algorithm provides
secure transmission & further it improves network performance.
Keywords: MANET, IDS, EA3ACK, EEDS, Network lifetime
1. INTRODUCTION
If the nodes are connected through the air or space, then it is called wireless network. MANET is built
for special purposes; it does not rely on the base stations or routers. MANET represent a new form of
communication consisting of mobile wireless terminals where it is an infrastructure less IP based network
of mobile and wireless machine nodes connected with radio frequencies. As shown in the Fig 1 nodes of
a MANET do not have a centralized administrator. It is known for its routable network properties where
each node act as a “router” to forward the traffic to other specified node in the network. MANET were
wireless multi-hop networks without any fixed infrastructure and centralized administration, in contrast
to today’s wireless communications, which is based on fixed, pre-established infrastructure. To improve
the quality of service we need to improve mainly the 3 parameters that are, PDR (packet delivery Ratio)
is the essential parameter to measure the network performance. PDR is defined as the Ratio between the
total numbers of packets received to the total number of packets sent by the nodes. Throughput is the
second essential parameter. In networks, throughput is defined as the amount of data can be sent by the
source node per unit time. Typically it can be measured by bits per second (bps). Network lifetime is the
most essential parameter to improve the performance of the network. It is the time taken by the node at
which it starts participating in routing until the node running out of energy. While improving the above
3 parameters we should avoid the attacks to the nodes, reduce the congestion and traffic and maintain
the energy. All networking functions, such as determining the network topology, multiple accesses,
and routing of data over the most appropriate paths, must be performed in a distributed way. These
696
tasks are particularly challenging due to the limited communication bandwidth available in the wireless
channel. Routing Protocol: A routing protocol specifies how routers communicate with each other,
disseminating information that enables them to select routes between any two nodes on a network.
Routing algorithm determines the specific choice of route. Each router has a priori knowledge only
of networks attached to it directly. A routing protocol shares this information first among immediate
neighbors, and then throughout the network. The two main types of routing: Static routing and dynamic
routing. The router learns about remote networks from neighbor routers or from an administrator and
builds a routing table. If the network is directly connected then the router already knows how to get to the
network. The router must learn how to get to the remote network with either static or dynamic routing.
If static routing is used, then the administrator has to update all changes into all routers and therefore
no routing protocol is used. Only Dynamic Routing uses routing protocols, which enable routers to.
Generally, there are two different stages in routing; they are route discovery and data forwarding. In
route discovery, route to a destination will be discovered by broadcasting the query. Then, once the route
has been established, data forwarding will be initiated and sent via the routes that have been determined.
The power consumption, route relaying load, battery life, and reduction in the frequency of sending
control messages, optimization of size of control headers and efficient route reconfiguration should be
considered when developing a routing protocol
2. PROPOSED METHODOLOGY
Simulation Framework: In 500 X 500 areas, mobile nodes exist. Square area is used to increase
average hop length of a route with relatively small nodes. Every mobile node is, moving based on the
mobility data files that were generated by mobility generator module. A number of 50 nodes are created.
The transmission range is fixed at 100 meters. 100 nodes have destinations and try finding routes to
their destination nodes. Maximum speed of node is set to 20 m/sec. The nodes are assigned with an
initial position. All nodes do not stop moving and the simulation second is 500 seconds. In this section
we describe the EEDS algorithm. Initially, the network is divided into virtual grids. Each virtual grid is
assigned with n number of nodes based on their current position. The nodes which are in the same virtual
grid are designed in such a way that these nodes within a grid will rely on one another i.e., any node in
the virtual grid can assign its work to the any other node which is present in the same virtual grid. In
this paper we discuss about three different states where a node can enter to conserve its energy. i) Active
state –it contains the nodes which is actively participating in the routing process. ii) Night mode - it
contains the nodes which are idle and it is in a energy consuming state. iii) Discovery state- it contains
nodes which are ready to participate in routing process.
Fig 1 Flow diagram of EA3ACK
697
In this section, we describe our proposed EA3ACK scheme in detail. The approach described
in this research paper is based on previous work EAACK, where the backbone of EA3ACK was
proposed and evaluated through implementation to prevent the attacker from forging acknowledgment
packets. EA3ACK is consisted of four major parts, namely, ACK, secure ACK (S-ACK), 3-ACK and
misbehaviour report authentication (MRA). Fig 3 presents a flowchart describing the EA3ACK scheme.
Please note that, in our proposed scheme, we assume that the link between each node in the network is
bidirectional. Furthermore, for each communication process, both the source node and the destination
node are not malicious.
Flow Chart of EEDS
Fig 2 Energy Efficient Dynamic State Algorithm
In this section we describe the EEDS algorithm. Initially, the network is divided into virtual grids.
Each virtual grid is assigned with n number of nodes based on their current position. The nodes which
are in the same virtual grid are designed in such a way that these nodes within a grid will rely on one
another i.e., any node in the virtual grid can assign its work to the any other node which is present in the
same virtual grid.
EEDS Algorithm
Fig 3 Energy Efficient Dynamic State (EEDS)
698
This algorithm is found to be more efficient that existing algorithms since entire network lifetime is
maintained uptime throughout the simulation
3. EXPERIMENTAL ANALYSIS
The packets are routed very efficiently by nodes that are actively participating in the routing process.
The Packet loss Ratio is evaluated with the parameters such as number of packets sent and number of
packets received. It is inferred that as the number of nodes with minimum energy increases with respect to
the simulation time the packet loss ratio increases gradually as shown in the Fig 4. The Calculated packet
loss ratio is lesser than the value that obtained without any Energy efficiency algorithm incorporated in
nodes in the network.
Fig 4 Packet drop ratio
From the above graph, it is inferred that once the Energy Efficiency Dynamic State Algorithm has
been incorporated with the routing protocol the results produced are far better than the other traditional
methods used for energy efficiency. Here the Packet Drop Ratio is tremendously reduced when each
and every node in the network can actively participate in transmitting and receiving the packets beyond
a stipulated timestamp. Similarly they obtained results for throughput also infers that results are better
than other existing works. EEDS Algorithm has been compared with other routing protocols for
comparison. In the below table, the nodes lifetime are compared with respect to simulation time. The
results obtained are more encouraging that above 80 percentages of the nodes maintain its energy level
above 50 Percentage after the end of simulation. This shows that the entire network can perform more
than a expected timestamp with uptime efficiency.
Fig 5 throughput
699
Table I Comparison of active nodes with respect to simulation time
From the all above figure and Table shows that the comparison of the EAACK EEDS-EA3ACK
algorithm where it shows the throughput is increase with increase in the number of malicious nodes on
while.
4. CONSLUSION
Because during the transmission drop (or) attack the packet without acknowledgement. So
acknowledge based transmission is very safe and high security. Network lifetime is considered to be
the major impact that influences the performance of the network. This Paper proposed a solution to
improve the entire lifetime of the network by monitoring the nodes continuously. The EEDS-EA3ACK
enhances the nodes performance throughout the simulation by maintaining the energy of the node up
time than other traditional methods used to provide energy efficiency. This EEDS-EA3ACK provide
better performance compare to existing EAACK routing protocol and also improve packet delivery
ration above 80 % of the nodes maintain its energy level above 50 Percentage after the end of simulation
compare to existing EAACK routing protocol, all the nodes can actively perform in the routing process
beyond the expected time stamp the overall performance is also increased.
References
Control (ISCO)2015.
30, pp. 423-436.
700
No. 2, pp. 486-490. (1.91)
do.4042916
Vol. 8, No. 3, pp. 13-15. (0.7)
org/10.24321/2456.1428.202002
701
8, No. 5, pp. 11-14.
(1.8233)
(2.5)
Review, Vol. 4, No. 3, pp. 10-13.
702
AD HOC ON-DEMAND DISTANCE VECTOR FOR

SECURED WIRELESS MANET
K.THAMIZHMARAN
Abstract
Each node directly communicates with others when they are both within their communication ranges.
All nodes work as routers and take path in discovery and maintenance of routes to other nodes in the
network MANETs are more suspicious to security attacks due to the need of a reliable centralized cloud
and scanty resources. In MANET, We have malicious nodes that overcome the network protocols thereby
diminishing the network’s performance. The development of mobile networks has implicated the need
of new IDS models in order to deal with new security issues in these communication environments.
In this paper, we proposed a Secured Network using Promiscuous Mode (SNuMP) which is a part of
Intrusion Detection System (IDS) where it can repair the malicious nodes and convert back them into a
normal node for effective network performance also compare AODV and M-AODV protocol.
Keywords - MANET, Attack, Malicious node, Promiscuous mode
1. INTRODUCTION
A MANET is a type of ad hoc network that could alternate locations and configure itself on the fly.
A MANET is generally defined as a network that has many unfastened or self sustaining nodes, more
commonly composed of cellular gadgets or different mobile portions, which may arrange themselves in
quite a lot of ways and operate without infrastructure or centralized administrator. MANETs in general
are used for communication in event of natural disasters, on business conferences, and battle field,
illustrates the importance of guaranteed safety of data transfer between two nodes. In a MANET, a
malicious node directs fake routing data, putting forward that it has a superb route and causes other
good node to route knowledge packets by way of the malicious one. Most secure routing protocols
are designed to prevent hazards to security properties, such as: (1) Personality verification and non-
repudiation; (2) resource availability; (3) plenitude; and (4) covertness and privacy by way of forging a
routing message, a malicious node is intended to scramble the path, and then, further eavesdrop or drop
the packets, posing a possible chance to protection properties (2), (3), and (4). An IDS passively screens
network visitors at more than one location within your network with the aid of using IDS sensors.
2. OVERVIEW OF AODV
AODV defines three types of control messages for route maintenance: RREQ - A route request
message is transmitted by a node requiring a route to a node. Every RREQ carries a time to live (TTL)
value that states for how many hops this message should be forwarded. RREP - A route reply message is
703
uni casted back to the originator of a RREQ if the receiver is either the node using the requested address,
or it has a valid route to the requested address. RERR - Nodes monitor the link status of next hops in
active routes. When a link breakage in an active route is detected, a RERR message is used to notify
other nodes of the loss of the link. A possible path for a route replies if A wishes to find a route to J.
3. PROMISCUOUS MODE
Promiscuous mode is a type of computer networking operational mode where all network data packets
can be accessed and viewed via all network adapters operating in this mode. It is a mode for a wireless
network interface controller (WNIC) that causes the controller to pass all the traffic it receives to the
Central Processing Unit (CPU) rather than passing only the frames that the controller is meant to obtain.
This mode is generally used for packet sniffing that takes place on a router or on a computer related to
a hub (instead of switch) or one being part of a WLAN. Promiscuous mode is often used to diagnose
network connectivity issues. Promiscuous mode permits a network device to intercept and read each
network packet that arrives in its entirety. First, it enables collection of local information without any
additional communication overhead. Second, the process of local traffic observations without disturbing
the other node is made less complicated. Promiscuous mode mechanism deals the new method which
has two parts: By using the Performance analysis part which gives the probability of packet received
by the sender or the next hop i.e., packet drop. The next mechanism is Quick local repair scheme which
makes use of nodes working in the adaptive. Promiscuous mode when the expected constrains of the
nodes drops down beyond a specified value.
4. METHODOLOGY
Network Formation: The goal of our simulation is to analyze the behaviour of the M-AODV by
deploying mobile ad hoc Networks. The simulation environment is created in NS-2, a network simulator
that provides support for simulating mesh wireless networks. NS-2 was written using C++ language
and it uses the Object Oriented Tool Command Language (OTCL). It came as an extension of Tool
Command Language (TCL).
Table 1 Parameter values
Modified AODV: In MANET, routing protocols should be designed giving prior attention to security
and data integrity. Modified Adhoc On-demand Distance Vector (MAODV) is one such routing protocol
that incorporates SNuPM algorithm which continuously monitors the behaviour of nodes in the network.
AMN algorithm identifies the malicious nodes present in the network with the following assumptions.
 source node broadcasts a rreq
 authenticate the rreq
 calculate its security level
704
 update the security level in the rreq packet

 broadcast the rreq to its neighbour nodes
 if network = traffic then q queue check to d
 spr> d (shortest path routing model)
 if network ≠ t route spr to d
 dropped packets find another
 by spr algorithm model s data send to d on network
 route path selection method process over
SNuPM Algorithm: In this algorithm, Packet Drop Ratio and Energy level are considered to be the
important parameters to compute the performance of a network. In this paper a node is considered to
be inactive or vulnerable to attack when it’s Packet Drop ratio and energy level drops down below a
threshold value. Trust based IDS works as the following assumption of calculating PDR (packet Drop
ratio) and energy level. Energy Level Computation: Every node in the network is assigned with some
initial energy value. The energy of a node is reduced for every transmission and reception of packets.
The difference between the initial energy level and obtained energy level gives the final energy level of
the node. If the energy level goes beyond 40% then the node is considered to be vulnerable to attacks
and such nodes are noted. So continuous monitoring of node’s energy has been carried out throughout
the simulation. Power Consumption: Every node in the MANET computes its power consumption for
every transaction and finds the remaining energy periodically. Each node may operate in any of the
following modes.
a) Transmission mode: The power consumed for transmitting a packet is given by Eq. (1)
Consumed energy = Pt *T----- (1)
Where Pt is the transmitting power and T is transmission time.
b) Reception mode: The power consumed for receiving a packet is given by Eq. (2)
Consumed energy = Pr * T----- (2)
Where Pr is the reception power and T is the reception time.
The value T can be calculated as
T= Data size / Data rate--------- (3)
Hence, the remaining energy of each node can be calculated using Eq. (1) or Eq. (2) based on the
mode of operation.
Remaining energy = Current energy – Consumed energy………. (4)
Other two modes like sleep and idle are not considered in our proposal since energy reduction is
negligible. Initially every node has full battery capacity say 100% which is assigned to current energy.
On each transmission or reception of a data packet the remaining energy is found using the Eq.(4). If the
remaining energy falls below 40%, that node will not act as a router to forward the packets.
Packet Drop Ratio Computation: When packets are forwarded from source to destination the
quantity of dropped packet can be estimated by the following formula.
705
Packet delivery ratio=(Nr/Nf)*100

PDR=No. of packets generated – Packet delivery ratio.
Where, No. of packets forwarded to destination = Nf, No. of packets received at destination = Nr,
Probability of Packets received =Pr.
Confirmation of Malicious Behaviour: Malicious nodes are nodes which do not meet the requirements
and overcome the network protocol. From the above two cases calculated, If energy level is less than
40% and packet drop ratio is g reater than 20 % for a particular node then the node is demonstrated to
be a node that cannot effectively involve in transactions anymore and mismatches the protocol or simply
called a malicious node. From results obtained by above two tables the node with minimum energy level
(i.e, less than 40%) and PDR (greater than 20%) is to be treated with Promiscuous mode. This will lead
to the re-enforcement (which converts them back into a normal node after a periodic interval by local
repair scheme) of such nodes that will certainly increase the energy level of the node and the capacity to
transfer packets in Trust based IDS.
Flow chart 1 Promiscuous Mode
Flow chart 1 demonstrates how malicious nodes are detected and treated with Promiscuous mode
to convert them back into a normal node in a stipulated time. This continuous monitoring of nodes in
a network will possibly increase the efficiency of the network. Since the nodes are treated and made
to participate again in the routing process the entire lifetime of the network is increased. However,
the efficiency of the network depends upon how the nodes actively perform in the network after it is
recovery.
706
5. PERFORMANCE ANALYSIS
Throughput and PDR are considered to be the major parameters to enhance the performance of the
entire network. Here, MDSR is proposed to enhance the overall quality of service of the network. PDR
and Throughput are computed with the following formulas:
Packet delivery ratio= (Nr/Nf )*100-----(5)
PDR=No. of packets generated – Packet delivery ratio. Where, Nf= No. of packets forwarded to the
destination
Nr= No. of packets received at the destination
Throughput = Number of Packets sent / time----- (6)
Estimate Run-time Packet Drop
voidMalTimer:handle(Event*){
agant>check_mal(){
scheduler:instance().schedule(this,&intr,0.5);
}
voidAODV::check_mal(){
if(index==0){
if(fcount>rcount+1){
fprintf(stderr,”No.of packets dropped are %d\n”,fcount-rcount):
}}}
Calculate Throughput
#filename:Throughput.awk
#---Formula---:
Throughput = received_data*8/data transmissionperiod
#---AWK script format---:
The script has the following format:
Begin{}
{
Content
}
END{}
707
Fig 2 Packet Drop Ratio VS Simulation Time
Fig 3 Throughput Vs Simulation Time
From the above graph, it is inferred that the packet drop ratio has been reduced drastically since there
is no any malicious node participated in the routing process. Similarly, throughput is also maintained
uptime throughout the routing process. This inference shows that the proposed method is far better that
the existing methods to improve the efficiency of the network by eliminating the malicious nodes.
6. CONCLUSION
Promiscuous mode has local repair scheme that is used to convert the nodes to normal state to
initiate its configuration in network again. So the Promiscuous mode is initiated that monitors such
inactive nodes and convert them into active one. Our future work is to implement IDS mechanism for all
threats in MANET by incorporating Trust evaluation and management as Trust based IDS. Although it
generates M-AODV more throughput in all cases, as demonstrated in this research, it can vastly improve
the network’s throughput to more than 8 compared to the existing AODV routing protocol and improve
packet drop ratio by 10% compared to the existing AODV routing protocol when the attackers are smart
enough to forge acknowledgment packets. Eventually, it is concluded that the M-AODV PROTOCOL
is more suitable to be implemented in MANETs.
REFERENCES
708
Control (ISCO)2015.
30, pp. 423-436.
No. 2, pp. 486-490. (1.91)
do.4042916
Vol. 8, No. 3, pp. 13-15. (0.7)
709
org/10.24321/2456.1428.202002
8, No. 5, pp. 11-14.
(1.8233)
(2.5)
710
Review, Vol. 4, No. 3, pp. 10-13.
711
ADAPTIVE LEADERSHIP AND EMOTIONAL

EXHAUSTION: OCCUPATIONAL SELF-EFFICACY AS
MEDIATOR AND PSYCHOSOCIAL SAFETY CLIMATE
AS MODERATOR
*1
Muhammad Salman Chughtai, Yasra Khalid, Fatima Shamim, Shadab Qazi
Abstract
Purpose
The main objective of the present study is to examine the direct effect of adaptive leadership on
emotional exhaustion. This study also investigates the mediating role of occupational self-efficacy
between adaptive leadership–emotional exhaustion relationships. Furthermore, the present study also
examines the moderating role of psychosocial safety climate in the relationship between occupational
self-efficacy and emotional exhaustion.
Study design/methodology/approach
Through the simple random sampling technique, data for this study was collected using the survey
method, and 394 permanent employees working in service sector organizations (banking, communication,
and IT) voluntarily participated. The proposed hypotheses of this study were tested using different
statistical techniques (descriptive statistics, Cronbach alpha, correlations, and PROCESS-macro).
Findings
The findings of this study indicate that leadership positively influences emotional exhaustion, and
occupational self-efficacy partially mediates the relationship between adaptive leadership and emotional
exhaustion. Moreover, the psychosocial safety climate moderates the relationship between occupational
self-efficacy and emotional exhaustion.
712
Research Implications for Practice

The role of leadership is imperative as old as the history of humans; the present study also highlights
the vital role of adaptive leadership in reducing employees’ emotional exhaustion. On the other side,
occupational self-efficacy also helps individuals to reduce their emotional exhaustion with the support of
adaptive leadership. Additionally, a higher level of psychosocial safety climate also enables individuals
to reduce emotional exhaustion with the help of occupational self-efficacy.

The findings of the present study will benefit policymakers and practitioners in overcoming the
higher level of emotional exhaustion in their workforce. This study highlights the importance of adaptive
leadership, as this leadership, through their supportive and cooperative behavior, guide and helps their
subordinates to overcome higher emotional exhaustion. Furthermore, this study enlightens the value of
organizational climate in the form of psychosocial safety climate, which at a higher level with a higher
perception of occupational self-efficacy enables the employees to overcome emotional exhaustion. To
conclude, this study’s findings also add value to the literature on leadership, positive psychology, and
organizational climate by explaining the intervening role of occupational self-efficacy and moderating
role of psychosocial safety climate.
Keywords Adaptive Leadership (AL), Occupational Self-Efficacy (OSE), Psychosocial Safety
Climate (PSC), Emotional Exhaustion (EE), Social Schema Theory (SST), Social Cognitive Theory
(SCT)
713
MANAGEMENT OF ACUTE CORONARY SYNDROME: A

RECENT UPDATE
Poornasha Mohabeer1*, Indrajit Banerjee2

*1Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Belle Rive, Mauritius. 2Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College,
Acute coronary syndrome (ACS) englobes the spectrum of myocardial ischemic states namely unstable
angina (UA), non-ST elevated myocardial infarction (MI), or ST-elevated MI. The classical symptom
of an ACS is chest pain ranging from retrosternal chest discomfort to ripping chest pain, Clinical risk
stratification followed by new imaging modalities, medical treatment and invasive intervention have
revolutionized the management of ACS [1,2].
Purpose: The aim of this research is to revisit and explore the new updates in management of ACS.
Methodology: A scrutiny of literature was conducted using literature from PubMed, Medline, PubMed
Central, Embase, Google Scholar databases. A combination of keywords “Acute Coronary Syndrome”
OR “Myocardial Infarction” OR “Chest Pain” AND “Practice Guideline” OR “Disease Management”
OR “Percutaneous Coronary Intervention” was used during the literature survey.
Results: The immediate instituted conservative treatment of STEMI includes aspirin with prasugrel.
For anticoagulation, Bivalirudin is preferred followed by enoxaparin and unfractionated heparin, while in
NSTEMI, fondaparinux is considered. The administration of oxygen, beta blockers, Renin- Angiotensin
Inhibitors and HmG– coenzyme A reductase inhibitors follow an individualized approach [1]. NSTEMI
patients of very-high risk category require emergency invasive coronary angiography (<2 hours). High
risk STEMI patients should undergo catheterization within first 24 hours. Emergent revascularization
by percutaneous coronary intervention is of prime priority, with first medical contact-to-device time of
less than 60–90 minutes [3]. Modulated leukocyte functions could be a therapeutic opportunity post MI
[4]. Trials involving the use of colchicine within 30 days of MI has revealed decreased risk of major
adverse cardiovascular event [3]. In vivo inhibition of histone deacetylase promotes myocardial repair
and improves remodeling post MI [5].
Conclusion: The management of ACS remains a cornerstone for the survival and optimum quality of
life of patients suffering from ACS. Hence, it should be further explored to alleviate this rising global
concern.
Keywords: Acute Coronary Syndrome; Myocardial Infarction; Chest Pain; Practice Guideline;
Disease Management
REFERENCES:
Smith, J.N., Negrelli, J.M., Manek, M.B., Hawes, E.M. and Viera, A.J. (2015). Diagnosis and Management of
Acute Coronary Syndrome: An Evidence-Based Update. The Journal of the American Board of Family
Medicine, [online] 28(2), pp.283–293. doi:10.3122/jabfm.2015.02.140189.
714
, M., Levy, P.D., Mukherjee, D., Amsterdamet al. (2021). 2021 AHA/ACC/ASE/CHEST/SAEM/SCCT/SCMR
Guideline for the Evaluation and Diagnosis of Chest Pain: Executive Summary: A Report of the American
College of Cardiology/American Heart Association Joint Committee on Clinical Practice Guidelines. Cir-
culation. doi:10.1161/cir.0000000000001030.
Bergmark, B.A., Mathenge, N., Merlini, P.A., Lawrence-Wright, M.B. and Giugliano, R.P. (2022). Acute coronary
syndromes. The Lancet, [online] 399(10332), pp.1347–1358. doi:10.1016/S0140-6736(21)02391-6.
‌Grune, J., Lewis, A.J.M., Yamazoe, M.et al. (2022). Neutrophils incite and macrophages avert electrical storm
after myocardial infarction. Nature Cardiovascular Research, 1(7), pp.649–664. doi:10.1038/s44161-022-
00094-w
Zhang, L.X., DeNicola, M., Qin, X.et al. (2014). Specific inhibition of HDAC4 in cardiac progenitor cells enhances
myocardial repairs. American Journal of Physiology-Cell Physiology, 307(4), pp.C358–C372. doi:10.1152/
ajpcell.00187.2013.
715
A REVIEW: PROSPECTS OF INTEGRATED RICE-CUM

FISH CULTURE IN NIGERIAN FOOD SECURITY
Hauwau_SALELE
Abstract
Ever since the advent of petroleum in Nigeria in the 1960’s, agricultural activities decline making
Nigeria a consumer nation where majority of rice and fish consumed is imported from other countries to
meet up demand and supply. With continuous increase in the population of Nigerians and high increase
demand for rice and fish, there is less intake of proper diet and many people are facing nutritional
deficiency disease. In order to meet the rising demands for food and nutrition of the over-increasing
populations, there is an urgent need nowadays to increase rice and fish production in Nigeria. Despite
there have been higher potential for rice-fish integration in Nigeria, it has been adopted by comparatively
few farmers due to various socioeconomic, environmental, technological and institutional constraints.
Even though, integrated rice-fish farming is the best farming practice in terms of resource utilization,
diversity, productivity, production efficiency and food supply. In spite of this, a small proportion of
farmers are involved in integrated rice-fish farming. Thus, integrated rice-fish farming can help Nigeria
keep pace with the current demand for food through the production of sufficient rice and fish by efficient
resource utilization and proper management. However, the lack of technical knowledge of farmers, high
production costs and risks associated with flood and drought, are inhibiting the widespread adoption
of this practice throughout the country in a sustainable and significant manner. This paper therefore
highlights the prospects of integrated rice-cum fish in Nigeria.
Keywords: Fish. Rice. Integrated farming. Food security. Nigeria
716
NETIQUETTE OF ONLINE COMMUNICATION OF THE

BACHELOR OF ELEMENTARY EDUCATION STUDENTS
IN UM PANABO COLLEGE
Apple Ponte, Quimberly Balaquinto, Danica Mae Gaerlan and Jeanilyn E. Tacadena, Phd
UM Panabo College, Panabo City, Philippines
Abstract
Netiquette practices are currently playing an essential role in improving effective online
communication. This study aimed to determine the extent of netiquette practices among the students of
Bachelor of Elementary (BEED) in UM Panabo College and the significant difference in the extent of
netiquette of online communication when analyzed according to year level. The variable of the study
was the netiquette of online communication. The moderator of this study was the year level of the
students. The researchers used the quantitative-descriptive design in determining the extent of netiquette
practices. The statistical treatment employed in the study were mean and ANOVA. The result of the
computation using f-value is 2.84 and associated with the p-value of 0.04 which is less than 0.05. It
implies that the null hypothesis is rejected. Therefore, it was found out that there is significant difference
in the extent of netiquette of online communication of BEED students in UM Panabo College when
students are grouped by year level. These results indicate that students from first year to fourth year of
their study journey shows difference in their perspectives regarding netiquette implemented practices.
The reason could be related to the limited knowledge of the concept of netiquette and its practices. The
other expected reason of these results is that netiquette practices are related to the personal attributes and
habits more than content knowledge that may be affected by study level.
Keywords: Netiquette, Internet, Online Communication, UM Panabo College, Philippines
717
LIVED EXPERIENCES OF PERIPATETIC MERCHANTS

DURING PANDEMIC: A MULTIPLE CASE STUDY
MARILYN C. ARBES, PhD

University of Mindanao Tagum College
Tagum City, Davao del Norte, Philippines
Abstract
The focus of this study is the lived experiences of peripatetic merchants in Tagum City during the
pandemic. The research uses a qualitative multiple case design. This study employs a purposive sampling
technique in selecting the three informants. This research aims to determine the experiences faced by
mobile vendors. The three merchants revealed their struggles, coping mechanisms, and insights during
the pandemic. There are common themes generated based on the results, namely: Hardship in selling,
Fear of getting ill, Limited capital, Selling amidst pandemic, Established regular customers, Take care
of health, Borrow money for capital, Diligence is vital in life and business, Consumers’ patronizing
the industry is helpful, Government support is appreciated, Financial literacy is essential in living.
The informants’ answers manifest uniqueness and individual differences in their lived experiences as
peripatetic merchants.
Keywords: lived experiences, peripatetic merchants, pandemic struggles
718
THE PERCEPTION OF STUDENTS AND TEACHERS

ON QUIPPER LMS: A KEYSTONE FOR IMPROVEMENT
Christine Jade Ticong, Emma Calvo, Jinnifer Casinao and Jeanilyn E. Tacadena, PhD
UM Panabo College, Panabo City, Philippines
Abstract
People have been forced to stay at home as a result of the COVID-19 response even teachers and
students are required to use either modules or different online educational platforms, or Learning
Management Systems (LMS). This study understands the perception of the students and teachers in
using Quipper-LMS. The categorical variables of this study are: experiences of students and teachers in
using Quipper-LMS; coping mechanisms of students and teachers in using Quipper-LMS; and insights
generated from the findings. There were ten (10) participants from the study; five (5) students and five
(5) teachers from the UM Panabo College. Researchers made a consent letter to the offices of the school
to conduct the interview. Moreover, the researchers made use of a transcript to analyze the data. The
findings show that most teachers and students had the same opinion or showed the same interest toward
Quipper as a medium of learning tool that could increase the students ‘standard of learning by way of
motivating them to learn, improving their various skill, and helping them understand more of latest
version in textbook or in article.
Keywords: LMS, Quipper, Teachers, Students, UM Panabo College, Philippines.
719
A WILD EDIBLE ETHNOMEDICINAL PLANT: “LEEA

MACROPHYLLA ROXB. EX HORNEM.”
Ms. Riya
PhD Research Scholar
Lab of Biotechnology and Plant Physiology, Department of Botany, Ranchi University, Ranchi, Jharkhand, India.
Abstract
Medicinal plants are the richest bio-resource of drugs of several traditional systems of medicines.
Plants are used as a potential source of medicines since the prehistoric era. Worldwide various systems
of medicines make use of drugs from plant, animal and mineral origin. The larger number of medicines
utilized globally are from plant origin. Medicinal plants can also be used as nutraceuticals, food
supplements, folk medicines, pharmaceutical intermediates, chemical entities for synthetic drugs. A
several researches on medicinal plants have enriched the science of modern medicine over the last
decades. Traditionally used plants and their products have been widely evaluated for pharmacological
properties have been increased throughout the world now a day’s. India is well known for its rich
heritage and known repository for medicinal plants since the ancient times. A wild edible medicinal
plant Leea macrophylla Roxb. ex Hornem., locally known as ‘Hastikarnapalasa’, belonging to the genus
Leea family Vitaceae, is herbaceous shrub that has been used in herbal medicine as a cure for a number
of disorders. It is a wild edible plant with enormous ethnomedicinal importance. The leaves of the plant
look like an Elephant’s ear. Hence, it is traditionally named as ‘Hastikarnapalasa’ by the local tribal
people. This traditional name of this plant might be come from the morphological structures of leaf which
looks like an Elephant’s ear. Several studies have verified that the plant possesses potential analgesic,
antimicrobial, anti- inflammatory, antioxidant, anticancer, anti- diabetic, neuropharmacological
activities. The tribal communities used the plant parts as a remedy for a number of ailments as well as
nutritional products. Local tribal peoples often harvest leaves of the plant to prepare vegetables.
Keywords: Enormous ethnomedicinal, Wild edible, Pharmacological, Food supplements, Synthetic
drug, Leea macrophylla.
720
PREDICTION OF NOVEL AND POTENT EFFLUX PUMP

INHIBITORS OF CANDIDA GLABRATA
Mohd Waseem1, Jitendra K. Thakur2, Naidu Subbarao1*

*1
School of computational and integrative sciences, Jawaharlal Nehru University, New
Delhi, India.
2
Plant Mediator Lab, National Institute of Plant Genome Research, New Delhi, India
ABSTRACT
Candida glabrata is one of the most common causes of invasive candidiasis, with a high mortality
rate. The need for novel antifungal drugs is demonstrated by the failure of clinical treatment due to the
emergence of multidrug resistance in C. glabrata against available antifungal drugs. Overexpression of
efflux transporter genes is significantly associated with the development of multidrug resistance. Efflux
pump inhibitors could be a promising strategy to resensitize the existing drug. CDR1 is an ABC transporter
protein that expels the drug from the cell, thereby decreasing drug concentration inside the cell. In this
study, we have predicted some novel and potential inhibitors of CgCDR1 (Candida glabrata CDR1)
by employing high throughput virtual screening of more than a hundred thousand molecules from four
different chemical datasets (Zinc, Drugbank, ChemDiv antifungal, Chembl bioassay, ChemDiv Kinases).
As a result three best high-affinity compounds, C1 (ZINC ID: ZINC169292785), C2 (ZINC257345443),
and C6 (ZINC257616569), were selected to confirm their binding under molecular dynamic simulation.
The docking energies of C1, C2, and C6 are -17.10, -16.49, and -15.22 kcal/mol, respectively, indicating
that these molecules bind to CgCDR1 with a higher affinity than Milbemycin A3 Oxim (benchmark
compound), which has docking energy of -4.98 kcal/mol. A molecular dynamics simulation study also
indicates that the selected molecules are structurally more stable in the binding sites than the benchmark
compound. In conclusion, this study reports three phytochemical compounds which could be potent
inhibitors of CgCDR1 and may act synergistically with an existing antifungal drug.
Keywords: Antifungal, Multidrug resistance, High throughput Virtual Screening, Molecular
docking, Molecular Dynamics Simulation, Phytochemicals.
Bibliography
1. Lee, Y., Puumala, E., Robbins, N., & Cowen, L. E. (2020). Antifungal drug resistance: molecular mechanisms
in Candida albicans and beyond. Chemical reviews, 121(6), 3390-3411.
2. Krishnasamy, L., Krishnakumar, S., Kumaramanickavel, G., & Saikumar, C. (2018). Molecular mechanisms of
antifungal drug resistance in Candida species. Journal of Clinical & Diagnostic Research, 12(9).
3. Silva, L. V., Sanguinetti, M., Vandeputte, P., Torelli, R., Rochat, B., & Sanglard, D. (2013). Milbemycins: more
than efflux inhibitors for fungal pathogens. Antimicrobial agents and chemotherapy, 57(2), 873-886.
721
TEXTBOOKS OF PHARMACOLOGY- A MEDICAL

STUDENT’S PERSPECTIVE: A CROSS SECTIONAL
SURVEY FROM MAURITIUS
Amarendra Annavarapu1*, Indrajit Banerjee2, Jared Robinson3, Rajesh Kumar Gupta4

*1Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Department of Pharmacology, Belle Rive, Mauritius. 2Sir Seewoosagur
Ramgoolam Medical College, Department of Pharmacology, Belle Rive, Mauritius.3 Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical
College, Belle Rive, Mauritius. 4Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Department of Pharmacology, Belle Rive,
Mauritius.
ABSTRACT
Background: Various medical subjects pose a daunting task to students. [1,2] Chief amongst which
the subject’s students grapple with is pharmacology. [3,4]
Purpose: The study’s primary objective was to find out the second professional medical student’s
preferences, feedback about pharmacology textbooks, and their attitude towards various pharmacology
textbooks at SSR Medical College, Mauritius. The need for the study also arises from the fact that
there is a dearth of data available on this research question.To our knowledge, this is the first study
being conducted and reported from Mauritius. Methodology: This cross-sectional questionnaire-based
observational survey was conducted from May 2018- June 2018 at Seewoosagur Ramgoolam Medical
College, Mauritius. A Chi-square test was performed to find out correlations between variables. p < 0.05
was considered as statistically significant.
Findings: A total of 192 medical students participated in the study out of 210 students, giving an
overall response rate of 91.42%. 103 (35.6%) students chosen Essentials of Medical Pharmacology-
K.D. Tripathi as a first preference, followed by 59 (30.7%) students selected Pharmacology for Medical
Students- Tara V Shanbhag and Smita Shenoy as a second preference, and 22 (11.5%) chosen Medical
Pharmacology- Padmaja Udaykumar as a third preference.
Conclusion: The textbook Essentials of Medical Pharmacology by K.D. Tripathi is the most popular
and most preferred textbook, closely seconded by Pharmacology for Medical Students by Tara V
Shanbhag and Smita Shenoy and followed by Medical Pharmacology by Padmaja Udaykumar, the third
in the list of the most preferred textbook. The shortcomings of textbooks, such as the innate lack of the
ability to cultivate interest in common diseases which are prevalent in the home country of the students,
as well as the lack to inspire students to do further reading into research articles and studies, clearly
showcases the disconnect that exists between publishers, authors and users.
Keywords: Indian ocean islands; learning; medical; Mauritius; monograph; pharmacology
722
References:
Warriner, D., & Morris, P. (2020). How to write a textbook: our experience and advice to budding authors. Heart
(British Cardiac Society), 106(3), 240–241. https://doi.org/10.1136/heartjnl-2019-315584
Winchell, A., Lan, A., & Mozer, M. (2020). Highlights as an Early Predictor of Student Comprehension and Inte-
rests. Cognitive science, 44(11), e12901. https://doi.org/10.1111/cogs.12901
Ventura-Martinez, R. , Aguirre-Hernandez, R. , Santiago-Mejia, J. , Gomez, C. & Rodriguez, R. (2014). Learning
Pharmacology in Mexico: A Survey of the Use and Views of Pharmacology Textbooks by Undergraduate
Medical Students. Creative Education, 5, 46-52. https://doi.org/10.4236/ce.2014.51009
Banerjee, I., Jauhari, A. C., Johorey, A. C., Bista, D., Roy, B., & Sathian, B. (2011). Medical Students View about
the Integrated MBBS Course: A Questionnaire Based Cross-sectional Survey from a Medical College of
Kathmandu Valley. Nepal Journal of Epidemiology, 1(3), 95–100. https://doi.org/10.3126/nje.v1i3.5575
723
BIOSYNTHESIS OF SILVER NANOPARTICLES USING

PARACHLORELLA KESSLERI AND
Cyclotella spp and Evaluation of its Antibacterial activity

Khadija El Ouardy, Rkia Lbouhmadi, Hind Attaoui, Mustapha Mouzaki, Hanane Mouine,
Zohra Lemkhente, Youssef Mir *
Faculty of Medicine and Pharmacy, BIOMCI, University Ibn Zohr, Agadir 80060, Morocco
Abstract
The current work focuses on a low cost, facile biosynthetic method for silver nanoparticles (SNPs),
and to investigate their antimicrobial properties. Green micro-algae Parachlorella kesseleri and Cyclotella
spp were scrutinized for the productive biosynthesis of SNPs. The characterization of SNPs was carried
out using UV-visible spectroscopy, X-ray diffraction (XRD), and scanning electron microscopy energy
dispersive X-ray microanalysis (SEM-EDS). The results of UV-Vis spectroscopy confirm the formation
of SNPs and show that the surface plasmonic resonance (SPR) of these nanoparticles is about 430 nm,
and SEM analysis shows that biosynthesized nanoparticles have a spherical shape, well dispersed with
an average size between 20-50 nm. In addition, the antibacterial activity of SNPs was evaluated against
two bacterial strains, Escherichia coli and Staphylococcus aureus, using the broth dilution method and
the Kirby-Bauer disc diffusion sensitivity test method. The diameters of the inhibition zone were 17.2
mm and 11 mm for E. coli and S. aureus respectively. The minimum inhibitory concentrations were
12 μg/ml for E. coli and 25 μg/ml for S. aureus. Overall, the results show that SNPs can be used as an
antibacterial agent.
Keywords : Biosynthesis, Parachlorella kesseleri, Cyclotella spp, silver nanoparticles
724
UMULTI-OMICS ANALYSIS REVEALS POTENTIAL

BIOMARKERS AND THERAPEUTIC TARGETS OF
TYPE 2 DIABETES PATIENTS ASSOCIATED WITH
CORONARY ARTERY
Md. Zubbair Malik1 & Alphonse Thangavel1

Department of Genetics and Bioinformatics, Dasman Diabetes Institute, Dasman, P.O. Box 1180, Kuwait city15462, Kuwait
Abstract
Background: coronary artery disease (CAD) and Type 2 diabetes (T2D) are both systemic diseases
linked with altered immune response, moderate mortality when present together. The treatment for
both CAD and T2D are not satisfied, partly because of the linkage between them has not yet been
appreciated. A comprehensive study for the potential associations between the two disorders is needed.
This study aimed to investigate the genes that are co-expressed in CAD and T2D in order to gain a better
understanding of the relationship between these diseases, and to identify potential biomarkers and targets
for the treatment of CAD and T2D. Methods: We evaluated the differentially expressed genes (DEGs)
that are co-expressed in CAD and T2DM genes were identified by intersecting the differential genes of
patient datasets. We used bioinformatics analysis and Pathways analysis to predict the commonalities on
signaling pathways and molecular networks between these two diseases.
Results: 644 DEGs in CAD and 451 DEGs in T2D patients were identified compared with healthy
controls, respectively. 32 DEGs were shared between the two comparisons. The significant shared
pathways interacted in cross-talking networks leading to the activated immune response were explored,
which was considered as partly of the association mechanism of these two disorders. These discoveries
would be considered as new understanding on the associations between CAD and T2D and provide
novel treatment or prevention strategy.
TLR4, IGF1, UBB, MAPK1, CCND1, MYC, JUN and MMP9 were recognized as the key genes of
the molecular network with acceptable diagnostic values in T2DM and CAD datasets. We predicted the
micro-ribonucleic acids (miRNAs) and transcription factors (TFs) of key genes.
Conclusion: Our study identified key genes that might play a critical role in both CAD and T2D.
Our study would be considered as new understanding on the associations between CAD and T2D and
provide novel prevention or treatment. However, more experimental research and clinical trials are
demanded to verify our results.
Keywords: coronary artery disease; type 2 diabetes; differentially expressed genes; protein-protein
interaction network; key regulator gene
725
INFORMATION DIPLOMACY
Sadigova Afaq
Baku State University, Faculty of Journalism, “Journalism” Research
Laboratory Researcher
ORCID: 0000-0002-7256-4767
Abstract
The amount of information produced and disseminated around the world every day makes it
extremely difficult for foreign ministries to establish the framework for determining how they can adapt
to these rapid changes and what exactly they need to adapt to. It goes without saying that diplomacy now
has more options, which means the uncertainty of communicating to a faster, wider and more diverse
audience in less time. Comprehensive communication processes that have emphasized the common
language for centuries are becoming an increasingly outdated, unnecessary form of event. Already
advanced governments also have new interests in automation, online and digital platforms. Of course,
every state wants to influence online in different layers of global communication, attract attention
and manage the important political processes that happen every minute. Information about all these
processes now comes not only from embassies, intelligence agencies or traditional media companies,
but also from platforms where this information is distributed equally to everyone. This, of course, opens
up new avenues for knowledge brokers in general to look at things from a new perspective as innovators,
developing new skills and abilities to stay ahead.
Key words: information diplomacy, government, global, communication
BİLGİ DİPLOMASİSİ
Özet
Her gün dünya çapında üretilen ve yayılan bilgi miktarı, dışişleri bakanlıklarının bu hızlı değişimlere
nasıl uyum sağlayabileceklerini ve tam olarak neye uyum sağlamaları gerektiğini belirlemek için gerekli
çerçeveyi oluşturmayı oldukça zorlaştırmaktadır. Diplomasinin artık daha fazla seçeneğe sahip olduğunu
söylemeye gerek yok, bu da daha hızlı, daha geniş ve daha çeşitli bir kitleye daha kısa sürede iletişim
kurmanın belirsizliği anlamına geliyor. Yüzyıllardır ortak dili vurgulayan kapsamlı iletişim süreçleri,
giderek modası geçmiş, gereksiz bir olay biçimi haline geliyor. Halihazırda gelişmiş hükümetlerin de
otomasyon, çevrimiçi ve dijital platformlarda yeni çıkarları var. Elbette her devlet, küresel iletişimin
farklı katmanlarında çevrimiçi olarak etkilemek, dikkat çekmek ve her dakika gerçekleşen önemli
siyasi süreçleri yönetmek istiyor. Tüm bu süreçlerle ilgili bilgiler artık sadece elçiliklerden, istihbarat
teşkilatlarından veya geleneksel medya şirketlerinden değil, bu bilgilerin herkese eşit olarak dağıtıldığı
platformlardan geliyor. Bu, elbette, bilgi simsarlarının genel olarak konulara yenilikçiler olarak yeni
726
bir perspektiften bakmaları, geride kalmamak için yeni beceriler ve yetenekler geliştirmeleri için yeni
yollar açar.
Anahtar kelimeler: bilgi diplomasisi, hükümet, küresel, iletişim
Diplomaside belirsizlik yapısı son zamanlarda daha güçlü. Modern siyasal iletişim daha kısa ve keskin
retorik ve otomasyon araçlarına doğru ilerledikçe, bazı iletişimsel ritüeller ve diplomatik uygulamalar
modası geçmiş hale geliyor. Aralarındaki ilişkilerde arabuluculuk ve müzakere, diplomasinin gelişmesi,
daha dinamik olduğunu söylemek, Soğuk Savaş döneminde bile ne kadar yenilikçi olduğunu göstermek
kadar önemlidir. Günümüzde yeni güç merkezleri, teknolojik bilgi, klasik gerçekçiliğin devlet merkezli
parametrelerini değiştirebilir. Ancak güç dengesini yeniden kurma sürecini karakterize eden dinamikler,
diplomasiyi hala kritik bir çaba haline getiriyor. Ancak modern diplomasi, değişen dijital iletişim ve
otomasyon gelişmelerine ayak uydurmak için güçlü bilgi işlem yetenekleri geliştirmelidir.
Anahtar kelimeler: Diplomasi,dijital, klasik realizim İnternet ve sosyal medya kanallarının
gelişmesiyle birlikte giderek daha fazla insan topluluğa yöneliyor ve sosyal medya kullanımlarını
artırıyor. Geçmiş yıllarda sadece bilgisayarlar üzerinden internet bağlantısı kurulurken, günümüzde cep
telefonları üzerinden de yapılabilmektedir. İnternete cep telefonu ile bağlanan kişilerin sosyal medya
üzerinden iletişim kurabilmeleri için sosyal medyanın yaygınlaşması ile bireyler anında ve sürekli
çevrimiçi olmaktadır. Bu durumda dış politika ve karar vericilere sosyal medya üzerinden bireylere
anında ve sürekli erişim sağlanmalıdır. Ve sosyal medya bunlara karşı devlet müdahalesinin önemini
artırdı. Bu artan farkındalıkla birlikte literatürde ve uygulamada dijital diplomasi araştırmaları da hız
kazanmıştır.
Dijital diplomasi ile birçok terim birbirinin yerine kullanılsa da, farklı anlamlara sahip olan siber
diplomasi ve dijital diplomasi çoğu zaman birbirinin yerine kullanılmaktadır. Sosyal bilimlerle
ilgilenenlerin kafasında bu kelimenin benzer anlamları bilgisayar terminolojisinin anlamını açıklamaktadır.
Bu anlamda dijital diplomasi kavramı, diğer kavramlara göre tercih edilmesi gereken dijital diplomasi
olarak nitelendirilmelidir. Dijital diplomasi ile birçok terim birbirinin yerine kullanılsa da, farklı
anlamlar taşıyan siber diplomasi ve dijital diplomasinin birbirinin yerine kullanıldığı görülmektedir.
Dijital diplomasi kavramı, diğer kavramlara tercih edilerek dijital diplomasi olarak nitelendirilmelidir.
Dijital diplomasiye ilişkin ilk bulgu, dijital diplomasinin kamu diplomasisinin sadece bir alt alanı gibi
görünmesidir. Sosyal medyayı geleneksel medyadan ayıran önemli bir özellik, bireylerin, liderlerin ve
dış politika uygulayıcılarının kendi politikalarına ilişkin görüşlerini paylaşabilmeleridir. Geleneksel
medya kuruluşlarından yapılan yayınlar tek yönlüyken, sosyal medya iletişimi iki yönlü hale getiriyor.
Dijital diplomasi kavramı, daha geniş bir faaliyetler dizisini kavramsallaştırır.
Dış politika uzmanları tarafından kabul edilen ortak bir dijital diplomasi tanımı henüz tam olarak
geliştirilmemiştir. Akademisyenlerin ve dış politika uzmanlarının dijital teknolojilerin dış politika
üzerindeki etkisini tanımlamak için “net diplomasi”, “siber diplomasi”, “diplomasi”, “2.0” ve “ağ
diplomasisi” gibi farklı kavram veya terimler önerdiği görülmektedir. vb. içerir. Bazen aynı anlamda
kullanılan benzer kavramlar farklı yorumlardan getirilmektedir. Dijital diplomasinin etkileri göz önüne
alındığında, daha geniş diplomatik hedeflere ulaşmak için kullanılabilir.
Zaman zaman aynı anlamda kullanılan benzer kavramlar farklı yorumlarla getirilmiştir. Dijital
diplomasi ve siber diplomasi farklı anlamlara sahip olduğundan, dijital diplomasi, daha geniş diplomatik
hedeflere ulaşmak için dijital araçların kullanılması olarak yorumlanmalıdır. Siber diplomasi ise siber
uzaydaki sorunların çözümünde veya en azından yönetilmesinde diplomatik araçların kullanımına ve bu
düşünce biçimine atıfta bulunmalıdır. Bazı literatürlerde dijital diplomasinin farklı tanımları konusunda
fikir birliği olmasa da dijital çağın getirdiği yeniliklerin diplomasi alanına sunduğu fırsat ve olanaklara
daha çok değinildiği görülecektir.
Diplomatik hedeflere ulaşmak için internet ve yeni bilgi ve iletişim teknolojileri kullanılabilir.
Siber kelimesi, yeni bir diplomasi anlayışını belirtmek için kullanılır. Dijital kelimesi yaygın olarak
727
kullanıldığı için siber ve dijital kavramların anlamlarına bakmak daha doğru bir fikir vermektedir.
İnternetin hızlı gelişimi, geleceğin olanaklarını mümkün olduğunca geniş bir şekilde değerlendirmeyi
uygun kılmaktadır.
Devletlerin devletlerarası ilişkileri yöneten tek aktör olmadığını belirleyen ulusötesilik kavramı,
uluslararası sistemde çoğulcu bir yapıya da işaret etmektedir. Ulusötesilik kavramı, dünyanın farklı
yerlerinde yaşayan insanların birbirleri hakkındaki görüşlerini değiştirme potansiyeline sahip olduğunu
ifade etmekle kalmaz, aynı zamanda bu çıkar gruplarının birbirine bağımlı olabileceğini belirleyen
uluslararası çıkar gruplarını da doğurur. Ekonomik konularda karşılıklı bağımlılığın artması, ekonomik
boyutun öneminin askeri boyuttan daha fazla arttığına işaret etmekte ve bu nedenle ekonomik konularda
işbirliği çabalarının daha yoğun ve başarılı olduğunu savunmaktadır.
İnternetin yaygınlaşması bu alanda teknik ihtiyaçların oluşmasına ve bunların tatminine olan ilginin
artmasına neden olmuştur. Dünya genelinde kablo ağları ile birbirine bağlanan internete erişimi sağlamak
için kablo şebekesine ek olarak bilgisayar, akıllı telefon ve tablet gibi cihazlara ihtiyaç duyulmaktadır.
Modern teknolojilerin tüm dünyada bu kadar etkili olması neoliberal politikaların bir sonucudur. Veri
güvenliği nasıl sağlanır Uluslararası konuların yanı sıra birçok ulusal güvenlik konusu da gündemde.
Sonuç olarak, dijitalleşme ve dijital diplomasinin gelişimi, devlet, sermaye ve sivil toplum arasındaki
karşılıklı bağımlılık ilişkilerini ve bunun uluslararası siyasete etkisini değerlendirmek için daha
anlamlıdır.
Uluslararası ilişkilerde belirleyici aktör olmak isteyen ülkelerin, geniş bir yelpazede kültürler,
ekonomi ve dünya kamuoyu ile etkileşim içinde kamu diplomasisini etkin bir şekilde kullanarak
hedeflerine ulaşabileceklerine dair güveni beraberinde getirmektedir. Sosyal medyanın ortaya çıkışı ve
geleneksel iletişim kanallarından ayrılması, bazı araştırmacı ve yorumcuların onu düzenleyici teknoloji
olarak adlandırmasına neden olmuştur. Bu şüphesiz sosyal medyanın hızlanması ve demokratik ülkelerde
daha fazla kullanılmasıdır. Gelişmiş ülkelerde insanlar bu sistem üzerinde daha fazla etkiye sahiptir ve
onların görüşleri çok önemlidir. Özellikle insanların konuşma ve konuşma özgürlüğüne sahip olduğu
bir ülkede sosyal medya, halkın fikirlerini anında paylaşmasına olanak tanıyor. devletlerarası ilişkileri
bireyler sosyal medya kullanımına bağlı sorunlar yaşayabilmektedir. Demokratik ülkelerde sosyal
medya memnuniyet ve memnuniyetsizliklerini yetkililere iletebilirken, demokratik olmayan ülkelerde
bireyler kendilerini ifade etmekte zorlanırlar.
Edebiyyat
1. Kemal Girgin, Çağdaş Politika ve Diplomasi El Kitabı (Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları, 1975), 134.
2. Tuncer, H. (2009). Diplomasinin Evrimi, Gizli Diplomasiden Küresel Diplomasiye. İstanbul: Kaynak
Yayınları.
3. Eytan Gilboa, “DigitalDiplomacy”, TheSAGE Handbook of Diplomacy, Ed: Costas M. Constantinou, Pa-
uline Kerr ve Paul Sharp,(Londra:SAGE Publications,2016),540
4. Tuch, H. (1990). Communicating with The World: U.S. Public Diplomacy Overseas. Washington: George-
town University Institute for The Study of Diplomacy.
5. Leonard, M., Stead, C. ve Smewing, C. (2002). Public Diplomacy. London: Foreign Policy Center.
6. Shaun Riordan, CyberdiplomacyManaging Security and Governance Online (Cambridge: PolityPress,
2019)
7. Naidoo, K. ve Tandon, R. (1999). “The Promise of Civil Society” in CIVICUS World Alliance for Citizen
Participation. Westhartford: Kumarian Press.
8. http://www.qeh.ox.ac.uk/sites/www.odid.ox.ac.uk/files/DigDiploROxWP2.pdf
9. https://smpa.gwu.edu/sites/smpa.gwu.edu/files/downloads/BGregory_HJD_AmericanPD.pdf.
10. https://smpa.gwu.edu/sites/smpa.gwu.edu/files/downloads/BGregory_HJD_AmericanPD.pdf.
728
EUTHANASIA AND/OR THE END OF MEDICAL CARE:

AN ANALYSIS OF THE LEGAL SYSTEMS OF KOSOVO
Vilard Bytyqi1, Ferid Azemi1

Faculty of Public Safety, Kosovo Academy for Public Safety, Kosovo
https://orcid.org/0000-0003-2893-0069 & https://orcid.org/0000-0002-0001-1928
ABSTRACT
Euthanasia is one of the controversial issues related to the issue of the individual’s right to end his life
through medical assistance due to incurable diseases, namely the loss of hope for life. Many countries
have prioritized the individual’s right to euthanasia. One of the countries that has not yet addressed the
issue of euthanasia in legal terms is Kosovo. The paper aims to address two basic objectives, namely
the analysis of the legal framework that addresses the individual’s right to end his life due to incurable
illness and loss of hope for health. From the analysis of the legal framework in force, namely, the
Constitution, the Criminal Code, the Law on Health, the Law on Chambers of Health Professionals,
as well as the Code of Medical Ethics and Deontology, it follows that none of the known forms of
euthanasia that are known in the field of medicine and of law, are expressly not allowed by these legal
documents, and that all this gives only an opportunity to the health professional that the patient should
only be offered health care at all stages of his life, including situations when he is at the end of his life
and may be in excruciating pain from the incurable disease. The legal framework in force does not
recognize the autonomy of the individual to determine his fate in terms of the law through medical
methods to end his life.
Keywords: euthanasia, palliative care; right to life;
729
EXPLORING THE SIGNIFICANCE OF THE INTERNET

TO EDUCATION: IMPLICATION ON SCHOOL
MANAGEMENT
Moses Adeolu AGOI

Lagos State University of Education, Lagos Nigeria.
ORCID iD: 0000-0002-8910-2876
Oluwakemi Racheal OSHINOWO

Lagos State University of Education, Lagos Nigeria.
ORCID iD: 0000-0003-0568-6446
Abstract
The exponential rates of changes experienced in various industries are traced to the evoking
technologies. In recent years, digital technology has been proved to be the drivers of new innovations
in life-long education. Thanks to the internet, the accessibility to educational resources has been made
significantly easier. This development is as a result from the availability of free content in the databases
found with the use of the internet. This paper is a content survey of the internet. The paper also enumerated
the usefulness of the internet in the various fields of education. Advantages and disadvantages of using
the internet in regards to school management were discussed. Drafted copies of questionnaire instrument
were administered to respondents using online Google form in order to aid the discussion of the paper.
The responses collected were collated and subjected to reliability analysis. The paper concludes that the
technology behind the internet has open doorways to an unending wealth of information, insights and
educational resources. Finally, recommendations were made.
Keywords: Internet, Technology, Life-long Education, School Management.
INTRODUCTION
In the 21st century education system, technology has played a role as vital catalyst in educational
development strategies. Digital technologies have been proven as anchor to diverse of new innovations
in life-long education. Kudos to the internet, educational resources are now easily accessible as more
and more institutions and individuals are sharing their learning resources across networks for free. The
internet is a global system of interconnected computer networks linked by a huge array of wireless,
optical and electronic networking technologies. The internet carries an endless range of information
resources and services, electronic mails and file sharing. The internet serves as useful learning tool in
education.
730
RELATED LITERATURE
The impact of technology is felt in every aspect of life including education within and outside the four
walls of classrooms. According to Kumpulainen & Mutanen (1998), the applications of computer and
internet technologies have created innovative learning environments which have challenge educational
research and practices. Tezci (2011), opine that these technologies should be used not only for supporting
of traditional teaching methods but should be used as tools for accessing learning resources. Atansuyi
(2005), explain that computers can be used to access large amount of information via the internet.
Adeleke I.A. (2007) defines the internet as a global connection of enumerable computers that allow
people to share information, data, ideas, and other resources. Aggarwal (2000) denotes that students
exercise their critical thinking skills as they learn to sift through the huge amount of information they
find on the internet. Shneiderman et al. (1998), emphasize that the use of computer and the internet
empowers and engages the students to learn on their own pace.
The use of internet at various levels of Education

The internet is playing a revolutionary role at the various levels of education as it is challenging most
of its basic tenets. These innovations are resulted from outside influences and resource accessibility
through the internet. Using internet technology has brought huge benefits to teaching and learning
processes.
1. Primary Education
The internet is used in the primary and secondary schools for various reasons. The major reason
include being able to go over a class that was missed at their school, being able to retake a foiled
course and the possibility of augmenting an additional subjects so as to perform better than other
peers.
2. Secondary Education
The internet is used at the post- secondary level, corporate and government levels as school aims
at meeting up with the standards set up in NO Child Left Behind Policy. It is assumed that not
less than 15 States provided a form of virtual school to supplement the conventional classes. This
is according to the data retrieve from the National Education Technology Plan 2004 by the US
Department of Education.
3. Tertiary Education
The internet is used in tertiary education in order to access the limitless educational resources and
research support. This includes a very large range from students accessing course work on line to
running courses on campus or taking online programmes.
Benefits and drawbacks of the use of internet in education

The incorporation and use of the internet in education is more frequent than ever before. Both teachers
and students are exposed to a huge volume of resources over the internet and therefore the standard of
education becomes better, however the misuse of this technology can lead to a lot of disservice.
Advantages
1. Improves quality of education
The internet increases learning opportunities because it allows the accessibility to information,
knowledge and educational resources. The internet makes provision for quality and relevant
learning contents that enhances the quality of education
731
2. Engaging and motivating

The internet actively engages both students in their studies and even the teachers in research
findings. The use of internet technology in a classroom creates a more preoccupied teaching and
learning environment as there is free and easy access to online study material.
3. Cost effectiveness and affordability
The use of internet has made learning possible from any place and any time. With the internet,
students will be able to search exam related information and carry out their research work at an
affordable cost.
4. Effective teaching and learning tool
Internet based learning connects both teachers and their students as teachers are able to post
important notes, study materials and assignment using the internet.
5. Convenient and easy way of learning
Internet makes learning easier; it keeps you updated about relevant information. Students and
teachers can share documents easily through websites and forums using internet. Students can
study from their home and learn new concepts easily and effectively.
6. Students and teachers inter-communication
The internet is a powerful tool of communication between students and teachers as teachers can
share study material and other important information using the internet.
7. Flexible timing
Internet based learning is flexible and time independent as students can engage on their online
classes and study using online material at anytime and anywhere.
Disadvantages
1. Overuse and Distraction
If the use of the internet is abused it creates a variety of problems. Students are liable to become
overly impressed with the sophistication behind internet technology and lose their attention to the
main information being communicated with the so called sound effects and splashy visuals.
2. Lost Learning Time
Teachers and students are prone to waste their precious time if not experienced with the evoked
internet technology in the classroom. More so, some teacher faces the difficulty of having unskilled
students who are not used to the internet. While trying to educate such student, a lot of learning
time will be wasted.
3. Loss of Controls
While the Internet serves as useful resource location, it is a vast ocean of largely unsuitable
material for children. Good enough, some browsers ensure that a certain amount of control over
contents such as pornography and violence that are not suitable for young children. It is however
not possible to ensure a 100 percent control over internet users.

This paper adopted a content survey of the internet. For the purpose of gathering vital information for
this paper discussion, drafted copies of carefully formulated questions were administered to respondents
using online Google form questionnaire instrument. The collated responses were subjected to Cronbach’s
732
alpha reliability analysis. The result of 0.79 a good reliability index of the instrument. The entire exercise
took place within the space of 39 days before completion.
RESULT AND DISCUSSION
The pictorial representation in fig.1 shows confirms that a larger number of the correspondents infer
that the internet serves as medium of connectivity between teachers and their students. The respondents
explained that the internet’s greatest strengths in learning environment is that it open up the learner to a
wealth of knowledge and educational resources.
The respondents in response to the question posted in fig. 2 generally agree that there is a significant
correlation between the internet and education. They further noted that the internet has become a major
tool for effective teaching and learning tool. Teachers can use the internet to post their teaching materials
over the school platform.
733
In response to question posted in fig.3, majority of the respondents denote that the internet open
the door of opportunities to improve the quality of education. The internet ensures a better access to a
huge range of resources and information. In short, the internet can help to achieve education goals and
enhance sustainable developments.
The responses to the question posted in fig. 3 infer that the internet technology is beneficial to
education.
A greater number of the respondents in fig.5 infer that there also a number of drawbacks of the
internet to education. The disadvantages may include technical problems, students’ ex extracurricular
activities and cheating during lessons.
The chart analysis in fig.6 shows that the internet has a positive and significant impact on education.
A clear majority of the respondents see the internet as a positive influence on education.
734
CONCLUSION
This paper has discussed the fundamental concept of internet. The paper enumerated the usefulness of
the internet in various levels of education. Some of the benefits and drawbacks of the internet were also
mentioned. The paper affirmed that internet technology have contributed more positively and improve
the quality of the teaching and learning processes in education system. The internet has reduced the time
and cost of training and overall, it has made both academic and administrative aspects of education more
easy and interesting.
RECOMMENDATION
The following recommendations were made based on the findings and discussion on this paper:
1. Government and other stake holders in education should help equip should at various levels
with adequate computers and internet facilities.
2. School Managers should ensure the implementation of Educational Technology in school
curriculum as a means to enhance high standard in the quality of Education.
3. School Managers should help to organize periodic in-service training for teachers on evoking
educational technology.
4. School teachers at various levels should mandated to regularly attend computer literacy
workshops, seminars and conferences in order abreast them of new technology-based instructions.
REFERENCE LIST
Adeleke, I.A. (2007): Fundamentals of Computing Published by Touch Point Communications, Lagos, Nigeria.
Aggarwal Anil (2000). Web-based Learning and Teaching Technologies: Opportunities and Challenges. Opportu-
nities in Web-based Teaching: The future of education, 2000.
Atansuyi, M.O. (2005). Introduction to Computer Operations. Published by Classique Production, Lagos.
Kristiina Kumpulainen and Mika Mutanen (1998). Collaborative Practice of Science Construction in a Compu-
ter-Based Multimedia Environment. Computers and Education, Vol. 30, No 1/2. Pp 75-85.
Shneiderman Ben; Yu Borkowski Ellen; Maryam Alavi, Kent Norman (1998). Emergent Patterns of Teaching/
Learning in Electronic Classrooms. Educational Technology Research and Development Vol. 46, No 4. Pp
23-42.
Tezci, E., 2011a. Factors that Influence Pre-Service Teachers. ICT Usage in Education. European Journal of Tea-
cher Education. Vol. 34. Pp.483-499.
735
II QARABAĞ SAVAŞINDAN SONRA CƏNUBI

QAFQAZDA DƏYIŞƏN GEOSIYASƏT
Babayeva-Şükürova Fərahilə Fazil qızı

AMEA Qafqazşünaslıq İnstitutu Qafqaz
Siyasəti şöbəsi əməkdaşı.
Açar sözlər: Qafqaz, Qarabağ,geosiyasət, müharibə, dəhliz

Qafqaz regionu geosiyasi mövqeyi, strateji əhəmiyyəti və tarixi baxımından zəngin ərazidir.
Qafqaz xalqları arasında inkişaf, firavanlıq və dinc yanaşı yaşama perspektivləri hələ də ərazi və etnik
münaqişənin kölgəsindədir. Cənubi Qafqazda sabitlik yaranması olduqca əhəmiyyətlidir. 2020-ci ildə
Ermənistan-Azərbaycan arasında baş vermiş II Qarabağ müharibəsindən sonra Cənubi Qafqazda ticarət
əlaqələri və iqtisadi əməkdaşlıqda böyük dəyişikliklər baş verdi. Təbii ki, Qarabağda döyüşlərin başa
çatmasından sonra regionun geoiqtisadi əhəmiyyəti bir daha aydın oldu. Bələki müharibə Azərbaycanın
Ermənistan üzərində hərbi qələbəsi və 30 il müddətində işğala məruz qalmış torpaqlarını azad etməsi
ilə başa çatdı. Bu gün hərbi ehtiyaclara xərclənən milyardlarla dollarlar turizm, iqtisadiyyat və elmə
sərf edilərsə regionda çox böyük inkişafa səbəb ola bilər. Bu xalqların yaxşı yaşayışını təmin edər digər
tərəfdən isə turizm inkişaf edər. Geosiyasi tendensiya və dəyişikliklərin hər biri – enerji, iqtisadiyyat və
təhlükəsizlik sahələrində – ciddi əks-səda doğurduğundan bu təsir uzun müddət özünü göstərəcək . Qapalı
dəmir yolu xətlərinin yenidən açılması həm də Cənubi Qafqazın yollarından böyük həcmdə yüklərin
daşınması ilə müsbət ekoloji fayda verə bilər. Azərbaycan dövlətinə məxsus olan dəmir yolunun nisbətən
kiçik hissələrinin yenidən qurulması 7,200 kilometrlik (4,400 mil) Beynəlxalq Şimal-Cənub Nəqliyyat
Dəhlizini, Finlandiya və Rusiyadan keçməklə Fars körfəzinə və Hindistana uzanan dəmir yolu marşrutu
Cənubi Qafqaz region üçün daha səmərəli olacaq. Bu, Cənubi Qafqaz vasitəsilə Çin, Mərkəzi Asiya,
Türkiyə və Avropa İttifaqı arasında malların daşınması marşrutu olan Orta Dəhlizinin cəlbediciliyini
artıracaq. 2021-ci ilin fevralında Azərbaycan dəmir yolunun Horadiz şəhərindən Ermənistanla sərhədə
qədər olan 108 kilometrlik (67 mil) hissəsinin yenidən qurulmasına başladığını elan etdi. Əgər bütün
xətt bərpa olunarsa, 2020-ci il müqaviləsini imzalayan üç ölkə bundan faydalanacaq. Azərbaycan öz
eksklavı olan Naxçıvana, oradan da Türkiyəyə birləşdiriləcək. Rusiya üçün bu əlaqənin yenidən açılması
o deməkdir ki, yük daşımaları son 30 ildə ilk dəfə Qafqaz dağlarını və qərbyönlü Gürcüstandan yan
keçərək Ermənistan və İrana - Fars körfəzinə qədər - birləşə bilər. Azərbaycan marşrutlarının yenidən
açılması ölkəni “Qafqazın qapısı” edəcək. Ermənistan və Azərbaycan arasında 2020-ci ilin noyabrında
imzalanmış atəşkəs sazişində qeyd olunduğu kimi Cənubi Qafqazda qapalı nəqliyyat marşrutlarının
açılmasının iqtisadi faydaları bütün region ölkələrinə, eləcə də Rusiya, Türkiyə və İrana şamil oluna
bilər. Lakin bu qanun hələdə regionda icrasın tapmayıb.
736
CHLOROGENIC ACID PREVENTS THE FORMATION

OF MOLTEN GLOBULE STATE IN HORSE
HEART CYTOCHROME-C INDUCED BY HFIP AT
PHYSIOLOGICAL PH
Sadaf Khan1, Bushra Ansari1, Aabgeena Naeem1*

*1
Department of Biochemistry, Faculty of Life Sciences, Aligarh Muslim University, Aligarh 202002,
U.P., India
ABSTRACT
Protein misfolding and aggregation is the hallmark of various neurodegenerative diseases. Protein
aggregation is a complex mechanism. It is challenging to study the protein aggregation mechanism at the
cellular level. Inhibition of the protein aggregation or intermediates of the protein aggregation pathway
is one of the ways to prevent these neurodegenerative diseases. In the present work, we have evaluated
the protective effect of polyphenol chlorogenic acid (CGA) on the molten globular state of native horse
heart cytochrome c. A molten globular state was achieved in the presence of 50% v/v the formation in
the presence of fluorinated alcohol 1,1,1,3,3,3-hexafluoroisopropanol (HFIP) at physiological pH. We
analyzed the changes in the tertiary and secondary structure with the help of UV-Vis absorption and
circular dichroism studies. At 50% (v/v), we get the molten globule state at which there is a partial loss
of tertiary structure while the secondary structure is restored. Further hike in the intrinsic fluorescence
at this concentration reveals the global unfolding of the cytochrome c at this concentration. A hike in
the 8-anilino-1-naphalene-sulphonic acid fluorescence of about 47% relative to native and blue shift
confirms the exposure of hydrophobic residues of the protein. Also, absorbance at 695 nm shows the
weakening of the local Met80-S protein structure. These biophysical characteristics help characterize
the molten globular state of the Cyt-c. Further, with the help of these biophysical techniques protective
action of polyphenol CGA is evaluated. Molecular modeling of the Cyt-c and CGA shows that there
is one binding site of CGA in the loop structure of native Cyt-c. CGA binds to cytochrome c with
the docking score of -6.0 kcal/mol. CGA inhibits the molten globule formation of cytochrome c in a
concentration-dependent manner, thus showing a protective action of CGA on proteins.
Keywords: Neuro degenerative diseases, Horse heart Cytochrome-C, HFIP, Molten globule state,
Chlorogenic acid.
Bibliography
1. Abioye, R. O., Okagu, O. D., & Udenigwe, C. C. (2022). Disaggregation of Islet Amyloid Polypeptide Fibrils
as a Potential Anti-Fibrillation Mechanism of Tetrapeptide TNGQ. International Journal of Molecular
Sciences, 23(4), 1972.
737
2. Agudelo-Quintero, M. L., Varela, S. A., Lopera-Rodríguez, J. A., & Llano-Ramirez, M. A. (2021, October).
Molecular affinity between caffeic and chlorogenic acid with proteins associated with apoptosis pathways
using docking molecular analysis. In 2021 IEEE 2nd International Congress of Biomedical Engineering
and Bioengineering (CI-IB&BI) (pp. 1-4). IEEE.
3. Parray, Z. A., Ahamad, S., Ahmad, F., Hassan, M. I., & Islam, A. (2019). First evidence of formation of pre-mol-
ten globule state in myoglobin: A macromolecular crowding approach towards protein folding in vivo.
International journal of biological macromolecules, 126, 1288-1294.
4. Parray, Z. A., Ahmad, F., Alajmi, M. F., Hussain, A., Hassan, M. I., & Islam, A. (2020). Formation of molten
globule state in horse heart cytochrome c under physiological conditions: Importance of soft interactions
and spectroscopic approach in crowded milieu. International journal of biological macromolecules, 148,
192-200.
738

PHYSICOCHEMICAL PROPERTIES OF ASA RIVER
Fausat Abimbola Jimoh¹, Wakili Tope Aborisade² and Zainab Biola AbdulSalam³
¹²³Department of Microbiology, Faculty of Pure and Applied Sciences, Kwara State University, Malete, Nigeria.
Abstract
Water is one of the most valuable natural resources for the existence of all living entities. The
aim of this study was to assess the physicochemical and bacteriological characteristics of Asa river
water samples. Physicochemical parameter of the water sample analyzed included: the temperature,
pH, total dissolved solid, chemical oxygen demand, total organic carbon and electrical conductivity.
The bacteriological characteristics were carried out using multiple tube fermentation and pour plate
techniques. Antibiotic susceptibility pattern of bacterial isolates was also assessed using standard
methods. The results of the physicochemical properties ranged from 25.4 - 28.7⁰C, 6.7 - 7.4, 88.5 -164.0
(ppm), >10 mg/l, 8.9-10.0 mg/l and 114-210µS/cm. The total heterotrophic bacterial count ranged from
5.7x10⁴ to 1.6x10⁵ cfu/ml, total coliform count ranged from 2.8 x10⁴ to 7.4x10⁴ cfu/100ml, total faecal
coliform count ranged from 1.8x10⁴ to 2.4x10⁴ cfu/100ml and Salmonella- shigella count 1.3x10⁴ to
3.5x10⁴ cfu/ml. The study indicated faecal contamination ranged between 120 - 1600 MPN per 100ml.
The bacterial species obtained from the studied sites were Escherichia coli, Enterobacter species,
Citrobacter species, Bacillus species, Micrococcus species, Streptococcus species, Salmonella species,
Shigella species and Klebsiella species. Regular enlightenment of the populace on dangers associated
with indiscriminate dumping of wastes into the water body as well as simple practice of water treatment
prior to consumption is strongly recommended.
KEYWORDS: Water, Multiple tube fermentation technique, Feacal contamination
739

PHYSICOCHEMICAL PROPERTIES OF ASA RIVER
Fausat Abimbola Jimoh¹, Wakili Tope Aborisade² and Zainab Biola AbdulSalam³
¹²³Department of Microbiology, Faculty of Pure and Applied Sciences, Kwara State University, Malete, Nigeria.
Abstract
Water is one of the most valuable natural resources for the existence of all living entities. The
aim of this study was to assess the physicochemical and bacteriological characteristics of Asa river
water samples. Physicochemical parameter of the water sample analyzed included: the temperature,
pH, total dissolved solid, chemical oxygen demand, total organic carbon and electrical conductivity.
The bacteriological characteristics were carried out using multiple tube fermentation and pour plate
techniques. Antibiotic susceptibility pattern of bacterial isolates was also assessed using standard
methods. The results of the physicochemical properties ranged from 25.4 - 28.7⁰C, 6.7 - 7.4, 88.5 -164.0
(ppm), >10 mg/l, 8.9-10.0 mg/l and 114-210µS/cm. The total heterotrophic bacterial count ranged from
5.7x10⁴ to 1.6x10⁵ cfu/ml, total coliform count ranged from 2.8 x10⁴ to 7.4x10⁴ cfu/100ml, total faecal
coliform count ranged from 1.8x10⁴ to 2.4x10⁴ cfu/100ml and Salmonella- shigella count 1.3x10⁴ to
3.5x10⁴ cfu/ml. The study indicated faecal contamination ranged between 120 - 1600 MPN per 100ml.
The bacterial species obtained from the studied sites were Escherichia coli, Enterobacter species,
Citrobacter species, Bacillus species, Micrococcus species, Streptococcus species, Salmonella species,
Shigella species and Klebsiella species. Regular enlightenment of the populace on dangers associated
with indiscriminate dumping of wastes into the water body as well as simple practice of water treatment
prior to consumption is strongly recommended.
KEYWORDS: Water, Multiple tube fermentation technique, Feacal contamination
740
MOLECULAR CHARACTERIZATION OF LAMBDA-

CYHALOTHRIN DEGRADING BACTERIAL ISOLATE
FROM AGRICULTURAL SOIL IN MALETE, KWARA
STATE, NIGERIA
¹Abdulsalam Z.B.*, ²Eniola, K.I.T. and ²Awe, S.

¹Department of Microbiology, Faculty of Pure and Applied Sciences, Kwara State University, Malete, PMB 1530, Ilorin,
Kwara State, Nigeria
² Department of Biological Sciences, Joseph Ayo Babalola University, Ikeji Arakeji, PMB 5006, Ilesha, Osun State, Nigeria
²Department of Microbiology, Faculty of Pure and Applied Sciences, Kwara State University, Malete, PMB 1530, Ilorin,
Kwara State, Nigeria
ABSTRACT
The removal of pesticides from agricultural soils using microorganisms is proposed to be a cheaper
and environmentally friendly alternative to other methods. Therefore, this study was on the isolation
and identification of bacteria with abilities to degrade lambda-cyhalothrin (LC) pesticides from the
contaminated agricultural soil in Malete, Kwara State, Nigeria. The bacteria were isolated through
enrichment techniques in mineral salt medium and the optical density as well as the total viable bacteria
counts were measured at intervals of 0, 5, 10, 15, 20 and 25 days. After 25 days of incubation the
metabolites were detected using GC-MS analysis. The lambda-Cyhalothrin Degrading Bacterium
(LCDB) was found to be tolerant of LC up to 100 ppm than the rest of the isolates. The bacterium
degraded the compound up to 98.6 % within 25 days under standard growth conditions. The metabolites
obtained were 2-Butone, Cyclotrisiloxane, Benzene, Propane-1, 3-diol, Phosphoacetic acid and
Trisiloxane. Molecular characterization confirmed the bacterium species to be Klebsiella pneumoniae
strain ATIG44Z2013. From these results, it was confirmed that the Klebsiella pneumoniae strain
ATIG44Z2013 was capable of utilizing LC at a concentration of 100 ppm. Therefore, further study is
required to carry out the toxicity test on the metabolites produced by this strain in order to substantiate
its suitability for bioremediation purposes.
Key words: Synthetic Pyrethroids (SPs), Lambda –Cyhalothrin (LC), Bacterial isolates,
Biodegradation, GC-MS
741
CHILD SEXUAL ABUSES BY CATHOLIC PRIESTS:

CASE OF ORGANIZATIONAL CULTURE
Ferid Azemi & Vilard Bytyqi

Faculty of Public Safety, Kosovo Academy for Public Safety, Kosovo
https://orcid.org/0000-0003-2893-0069 & https://orcid.org/0000-0002-0001-1928
Abstract
Debates about clerical child sexual abuses are often complex since media often portrays these issues
through sensational lenses. Many people complain about being abused by priests in the past, however,
with the lack of evidence, they cannot prove such claims.
The main purpose of this study is to understand the issue and degree of child sexual abuses by
Catholic priests, and evaluate the organizational culture in keeping abuses hidden.
In this study, secondary data in relation to child sexual abuses are analyzed to understand the prevalence
of the issue. Qualitative methodology was used in this study, by using secondary data, and case study
design to gain deeper insight of the problem This research consists of the analysis of child sexual abuses
by Catholic Church using the case of institutional culture of denying responsibility. Organizational
Culture (OC) theory was used to assess the issue of low rate of prosecutions and the church intervention
and its influence. The prevalence of child sexual abuses by priests or faith community ranges from 2
to 6 percent of all allegations. Results show that the within span of 50 years, the child sexual abuse
prosecution rate was no higher than 6 percent. This low rate of prosecutions is in part the results of
Church’s’ influences and organizational culture that tend to maintain hidden such abuse rates and mostly
deny responsibility. This study led to new knowledge of the issue of child sexual abuses that is not
addressed enough, and prevented.
742
STUDY AND INNOVATION OF AN INNOVATIVE

COMPOSITE MATERIAL MANUFACTURING PROCESS
Diogo F.A. Bento1, Raul D.S.G. Campilho1,2*

1
Departamento de Engenharia Mecânica, Instituto Superior de Engenharia do Porto, Instituto Politécnico do Porto, R. Dr.
António Bernardino de Almeida, 431, 4200-072 Porto, Portugal.
2
INEGI – Pólo FEUP, Rua Dr. Roberto Frias, 400, 4200-465 Porto, Portugal
ABSTRACT
The aeronautical industry has a great impact on the world economy and, in recent years, the increase
in composite material components has considerably increased. In fact, the new generations of aircraft
have more than 50% of the components in composite material, which triggered the need to develop the
manufacturing processes associated with this material, in order to be able to manufacture components
with better properties and low weight. These manufacturing processes can be categorized into families,
such as Liquid Composite Molding (LCM). This family in particular brings some advantages over
others, namely the low volume of voids and the high volume of fibers, which give the component better
mechanical properties. One of the most recent processes within the scope of LCM processes is the
Ultra-RTM, which still needs optimization in the manufacturing process and validation of its mechanical
properties.
In this worf, the study and validation of the Ultra-RTM manufacturing process is carried out. For
this purpose, a demonstrator and a mold for the study of the process were developed. Finally, for the
validation of the chosen materials and the manufacturing process, simulations were used to ascertain
whether the manufacturing process and selected materials are the most suitable. As a result of this work,
it was concluded that the Ultra-RTM is a more efficient and beneficial process within the selection.
Keywords: Aeronautical industry; Composite materials; Manufacturing processes; Ultra-RTM;
Mold.
743
DESIGN OF A SHEET STORAGE AND FEEDING

SYSTEM FOR AIR CONDITIONING SYSTEM
FABRICATION
João P.P. Fernandes1, Raul D.S.G. Campilho1,2*

1
Departamento de Engenharia Mecânica, Instituto Superior de Engenharia do Porto, Instituto Politécnico do Porto, R. Dr.
António Bernardino de Almeida, 431, 4200-072 Porto, Portugal.
2
INEGI – Pólo FEUP, Rua Dr. Roberto Frias, 400, 4200-465 Porto, Portugal
ABSTRACT
Raw material handling is a key process in production. In all sectors of the industry, most companies
spend much of resources and time handling the material inefficiently to the post where it will be
transformed. Industry 4.0 and automated processes have given companies every means to increase their
productivity. These new tools lead to lower labor costs, decrease production times, divert resources to
more critical parts of the process, and increase the quality of the final product. However, the transition
to these means is not easy. It is necessary to adapt the existing production line to a smooth transition
without stopping production. In the production of air conditioning machines, often production lines
heavily depend on human labor. The integration of automated processes is a necessary step for the
companies to grow in the market and face the large multinationals in the sector. So, it was with this in
mind that this project was developed.
The objective of this work is to design a solution capable of transporting the plates, necessary to
produce the machines, for the puncher. The company requires that this equipment is compact due to space
limitations. This solution will have to be easily adapted by the company using the resources already used
today. To achieve the main objective, an analysis was made of the company, the current solution, and the
problem of handling existing sheet metal in the production chain, to discover the solution that meets the
required requirements. Then, the various preliminary design solutions were analyzed until the solution
that meets all the requirements and finally the various components were dimensioned. This solution
allowed to reduce the labor and time spent handling the raw material, which consequently increased the
efficiency of the production line and reduced the cost of production of the final product.
Keywords: Mechanical Design, Distribution System, Automation, Automated Warehouses, Sheet
Handling.
744
LONG COVID IN PEDIATRIC POPULOUS: A SCOPING

REVIEW
Kirti Kamna1, Reema Audit2, Bhumika Daria3, Pratik Gungaram4, Jared Robinson5,
Indrajit Banerjee6
1-5
Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Belle Rive, Mauritius.6 Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College,
Background: Children have accounted for a lower proportion of the reported cases of COVID-19 cases
since the emergence of the detrimental contagion. [1-3] Juxtaposed to this, recent statistics have shown a
surge in the number of cases, where the post COVID symptoms are persistent in pediatric patients. Due
to the plethora of various limitations that exist with investigations in the pediatric populous, the extent
and spectrum of the long-term effects of covid in children remains unclear. [4,5]
Purpose: The aim of this scoping review is to assess the signs and symptoms, prevalence and severity
of post COVID syndrome in the pediatric populous.
Methodology: A selection of keywords was used “post-acute COVID-19 syndrome” OR “COVID-19
postintensive care syndrome” AND “Pediatrics” for data extraction. The following databases were
utilized to conduct the literature survey: Google scholar, PubMed and PubMed Central.
Findings: Long COVID-19 symptoms persist for as long as 12-16 weeks after the initial infection
in the pediatric populous. Mild to severe symptoms affect the everyday activities of children suffering
from post COVID syndrome. Fatigue (92%) and headache (65%) are the most common reported
post COVID complications followed closely by dyspnoea (62%) and decreased concentration (45%).
The UK NS has shown an increment in the number of persistent cases in the unvaccinated populous.
Conclusion: Symptoms such as fatigue, headache and dyspnoea are the most frequent complications
noted in the pediatric populous, whereas symptoms such as anosmia and persistent fever are atypical.
The dearth of data surrounding Long COVID in the pediatric populous remains a phenomenon that
needs further research to allow for better management of such paediatric cases.
KEYWORDS: post-acute COVID-19 syndrome; postintensive care syndrome; COVID-19;
Pediatrics
References:
Borch, L., Holm, M., Knudsen, M., Ellermann-Eriksen, S., & Hagstroem, S. (2022). Long COVID symptoms
and duration in SARS-CoV-2 positive children - a nationwide cohort study. European journal of pediatri-
cs, 181(4), 1597–1607. https://doi.org/10.1007/s00431-021-04345-z
Parisi, G. F., Diaferio, L., Brindisi, G., Indolfi, C., Umano, G. R., Klain, A., Marchese, G., Ghiglioni, D. G., Zicari,
A. M., Marseglia, G. L., & Miraglia Del Giudice, M. (2021). Cross-Sectional Survey on Long Term Sequ-
elae of Pediatric COVID-19 among Italian Pediatricians. Children (Basel, Switzerland), 8(9), 769. https://
doi.org/10.3390/children8090769
745
Brackel, C., Lap, C. R., Buddingh, E. P., et al. (2021). Pediatric long-COVID: An overlooked phenomenon?. Pe-
diatric pulmonology, 56(8), 2495–2502. https://doi.org/10.1002/ppul.25521
Kildegaard, H., Lund, L. C., Højlund, M., Stensballe, L. G., & Pottegård, A. (2022). Risk of adverse events af-
ter covid-19 in Danish children and adolescents and effectiveness of BNT162b2 in adolescents: cohort
study. BMJ (Clinical research ed.), 377, e068898. https://doi.org/10.1136/bmj-2021-068898
Nygaard, U., Holm, M., Hartling, U. B., et al. (2022). Incidence and clinical phenotype of multisystem inflam-
matory syndrome in children after infection with the SARS-CoV-2 delta variant by vaccination status: a
Danish nationwide prospective cohort study. The Lancet. Child & adolescent health, 6(7), 459–465. https://
doi.org/10.1016/S2352-4642(22)00100-6
746
MEDICINE IN DIABETES MELLITUS: A SCOPING

REVIEW
Shivam Bhargava1*, Jared Robinson2, Abhishek Kashyap3, Indrajit Banerjee4

1*
Belle Rive, Mauritius. 3Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Belle Rive, Mauritius. 4Seewoosagur Ramgoolam
Medical College, Department of Pharmacology, Belle Rive, Mauritius.
ABSTRACT
Background: Diabetes Mellitus is a disease of global concern, with cases on the rise. It is a chronic
metabolic disease which is affected by an individual’s day to day activities and therefore often requires
frequent interventions by medical professionals.[1] Globalization has created a host of new digital
options for intense glycaemic control through mediums such as Telemedicine.[2] Telemedicine is
the transmission of health care services from a clinician to a patient via an electronic medium, where
distance is a critical factor. [3-5]
Purpose: To identify the relevant benefits and drawbacks associated with the use of telemedicine in
Diabetes Mellitus.
Methodology: An extensive review of literature was done on the following databases: PubMed,
PubMed Central in order to collate the data available on telemedicine in Diabetes Mellitus. A combination
of keywords was used “Diabetes Mellitus” OR “Glycemic Control” OR “Diabetes Mellitus, Type
2” OR “Diabetes Mellitus, Type 1” AND “Telemedicine” OR “Telecommunications” OR “Remote
Consultation” for data extraction.
Findings: Telemedicine has proven to be a beneficial tool for diabetic patients. It has been observed
that telemedicine improved both patient satisfaction and quality of life via stringent controlling of
their disease. Patients using telemedicine services had lower HbA1c levels, waist circumferences,
body weights, fasting plasma glucose levels, 2hr postprandial glucose levels, triglyceride levels and
had stricter glycaemic control. Patients using Telemedicine have better access to health care advice,
which in turn reduces the likelihood of complications. The major drawbacks were digital illiteracy
among older individuals, a decent internet connection and in certain cases poor user interfaces with
the applications.
Conclusion: Patients are more likely to use telemedicine as an adjunct to complement traditional OPD
visits rather than replacing it entirely. Telemedicine is more beneficial for type 2 diabetes. Telemedicine
offers a host of disease controlling and cost saving benefits which ultimately improve patient care and
disease prognosis.
Keywords: Diabetes Mellitus; Telemedicine; Glycemic Control; Remote Consultation;
Telecommunications; Diabetes Mellitus; Type 2; Diabetes Mellitus; Type 1.
747
References
de Kreutzenberg S. V. (2022). Telemedicine for the Clinical Management of Diabetes; Implications and Conside-
rations After COVID-19 Experience. High blood pressure & cardiovascular prevention : the official journal
of the Italian Society of Hypertension, 29(4), 319–326. https://doi.org/10.1007/s40292-022-00524-7
Eberle, C., & Stichling, S. (2021). Clinical Improvements by Telemedicine Interventions Managing Type 1 and
Type 2 Diabetes: Systematic Meta-review. Journal of medical Internet research, 23(2), e23244. https://doi.
org/10.2196/23244
Xie, W., Dai, P., Qin, Y., Wu, M., Yang, B., & Yu, X. (2020). Effectiveness of telemedicine for pregnant women
with gestational diabetes mellitus: an updated meta-analysis of 32 randomized controlled trials with trial se-
quential analysis. BMC pregnancy and childbirth, 20(1), 198. https://doi.org/10.1186/s12884-020-02892-1
Sim, R., & Lee, S. (2021). Patient Preference and Satisfaction with the Use of Telemedicine for Glycemic Control
in Patients with Type 2 Diabetes: A Review. Patient preference and adherence, 15, 283–298. https://doi.
org/10.2147/PPA.S271449
Hamasaki H. (2022). Patient Satisfaction with Telemedicine in Adults with Diabetes: A Systematic Review.
Healthcare (Basel, Switzerland), 10(9), 1677. https://doi.org/10.3390/healthcare10091677
748
RISE IN CAFFEINE CONSUMPTION IN

ADOLESCENTS: SHOULD WE BE CONCERNED
ABOUT THE HEALTH EFFECTS?
Hatim Patanwala1*, Dhwani Arora2, Zahirah Aliraja3, Abhishek Kashyap4, Indrajit

Banerjee5
1-4
ABSTRACT
Background: Caffeine has been associated to increase alertness, physical performance, memory
enhancement and ability to concentrate but it is often associated with side effects viz. anxiety, restlessness,
insomnia and tachycardia. According to the U.S. Food and Drug Administration (US- FDA) and Public
Health Agency of Canada, 400 milligrams (mg) of caffeine in adults is proven to be the safest quantity
to be consumed per day [1] Therefore, with increased consumption of caffeinated products among
adolescents, continues to be concern as over consumption can lead to addiction. [2]
Purpose: The primary objective of this study was to find out the effect of caffeine consumption and
its addiction on physical, mental and behavioral health in adolescents.
Methods: An extensive review was done on Medline, PubMed, PubMed Central and Google scholar
databases using the keywords and boolean operators’ “Caffeine” OR “Coffee” OR “Food Addiction” OR
“Behavior, Addictive” AND “adolescent”.
Findings: According to survey conducted on college students by Mahoney C, et al at US reported
that the various ways for which students consumed caffeine in their everyday life was to stay awake
(79%), savoring the taste (68%), social aspects like social interaction and motor activity (39%), better
concentration (31%), mood elevation (18%), stress reliever (9%) and increase in physical energy
(27%). [3] According to Samaha A, et al. 72.15% of Lebanese medical students, believe that caffeine
causes addiction. [4] On the other hand, a study conducted by McIlvain GE, et al in a Southeastern
University revealed that the mean caffeine consumed per day was 849.86mg which was approximated
to be about 12.1mg per kg of body weight per day. [5] It was also found that if a person quits this
massive amount of caffeine intake abruptly, he/she is likely to develop withdrawal signs and symptoms
associated with it.
Conclusion: Caffeine consumption does impact the behavior, produces mood changes in adolescents
and causes addiction. Adolescents should be educated about the pros and cons of caffeine addiction
through education and awareness programme thus the ill effects on health can be minimized.
Keywords: Adolescent; Caffeine; Coffee; Food Addiction; Behavior, Addictive
749
References:
Caffeine in Foods. Health Canada. Ottawa (ON): 2012. Available from: https://www.canada.ca/en/health-canada/
services/food-nutrition/food-safety/food-additives/caffeine-foods/foods.html (Accessed on 9.10.2022)
Pennington, N., Johnson, M., Delaney, E., & Blankenship, M. B. (2010). Energy drinks: a new health hazard for
adolescents. The Journal of school nursing : the official publication of the National Association of School
Nurses, 26(5), 352–359. https://doi.org/10.1177/1059840510374188
Mahoney, C. R., Giles, G. E., Marriott, B. P., Judelson, D. A., Glickman, E. L., Geiselman, P. J., & Lieberman,
H. R. (2019). Intake of caffeine from all sources and reasons for use by college students. Clinical nutrition
(Edinburgh, Scotland), 38(2), 668–675. https://doi.org/10.1016/j.clnu.2018.04.004
Samaha, A., Al Tassi, A., Yahfoufi, N., Gebbawi, M., Rached, M., & Fawaz, M. A. (2019). Data on the relations-
hip between caffeine addiction and stress among Lebanese medical students in Lebanon. Data in brief, 28,
104845. https://doi.org/10.1016/j.dib.2019.104845
McIlvain, G.E., Noland, M.P., Bickel, R. (2011). Caffeine Consumption Patterns and Beliefs of College Freshmen.
American Journal of Health Education, 42(4):235-244.
https://doi.org/10.1080/19325037.2011.10599193
750
CƏNUBİ QAFQAZDA MÜASİR VƏZİYYƏT VƏ

ERMƏNİSTANIN MÖVQYİ
Prof.Dr.Kasım HACIYEV
Azerbaycan Milli Elmler Akademisi, Kafkas Araştırmaları Enstitüsü Ermeni Araştırmaları Bölüm Başkanı, Azerbeycan
Universitetinin professoru, Taşkent Turan Bilimler Akademisinin akademiki. https://orcid.org/0000-0002-6500-7890
Cənubi Qafqazda Ermənistan dövləti yarandığı zamandan etibarən (1918-ci il) terror və separatizm
yuvası olmuşdur. Bu dövlət Cənubi qafqazın bir qayda olaraq dincliyini pozmaqla məşğul olmuşdur.
Bu, region dövlətlərin arxivlərində saxlanmış arxiv materiallar və digər sənədlərlə təsdiq olunur.
Məruzədə, çoxsaylı məlumatlar əsasında Ermənistanın bu yönümdə fəaliyyəti aşağıdakı tezislər üzrə
şərh ediləcəkdir.
1. Ermənilər XIX əsrdə Qafqaza toplum şəkildə məqsədli şəkildə köçürülmüşdür.
2. Etmənilər üçün Qafqazda dövlət yaratmaq (XX əsrin əvvəllərində) üçün bir sıra dövlətlər maraq
göstərmiş, erməni dövlətini Rusiya imperiyası yaratmışdır.
3. Ermənilər dövlət yaratmaq ərəfəsində Azərbaycan xalqına qarşı separatizm, terrorizm və etnik
təmizləmə təşkil etmişlər.
4. Ermənistan onlara dövlət yaradan və digər anti-türk siyasəti yürüdən dövlətlərə bir qayda olar
müxtəlif istiqamətlərdə, hər çür xidmət göstərmişdir.
5. Özünün müstəqil siyasəti olmayan Ermənistan Cənubi Qafqazda region dövlətləri üçün separatizm
yuvası rolu oynamışdır.
6. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə qarşı Ermənistanın silahlı təxribatları sovet bolşevik ordusunun
Azərbaycan ərazisinin işğalına şərait yaratmışdır.
7. Ermənistan regionda möhkənlənmək üçün, ona hər cür kömək edən dövlətlərin aləti rolununu
oynamış, “böyük Ermənistan” uydurması ətrafında erməniləri birləşdirmək siyasəti yürütmüşdür.
Ermənistan təkcə Azərbaycana deyil Türkiyə Cümhuriyyətinə, Gürcüstana və d. dövlətlərə də
əsassız ərazi iddiaları irəli sürmüşdür.
8. Sovetlər dövründə də Ermənistan Azərbaycana qarşı əsassız ərazi iddialarından əl çəkməmişdir.
9. XX əsrin sonlarında Ermənistanın ərazi iddialarını yenidən kəskinləşdirməsi və təcavüçü
Azərbaycanın 20% ərazisinin işğalı ilə nəticələnmişdir.
10. İkinci Qarabağ müharibəsində Azərbaycan Respublikası ordunun şücaəti, xalqın birliyi və
Türkiyə Cümhuriyyətinin mənəvi yardımı ilə Ermənistanı hərbi-siyasi baxımdan məğlub edərək
işğal edilmiş əraziləri azad etdi.
11. Revanşizmlə öz işğalçılıq siyasətini davam etdirən Ermənistanın əsassız ərazi iddialarına nə zaman
son qoyulacağını demək çətindir. Ermənistan region dövlətlərinə qarşı əsassız ərazi iddialarından
əl çəkməmişdir.
751
GÜNEY KAFKASYA’DAKİ MEVCUT DURUM VE ERMENİSTAN’IN KONUMU

Azerbaycan Milli Elmler Akademisi, Kafkas Araştırmaları Enstitüsü Ermeni Araştırmaları Bölüm
Başkanı, Azerbeycan Universitetinin professoru, Taşkent Turan Bilimler Akademisinin akademiki.
https://orcid.org/0000-0002-6500-7890 gasimh@mail.ru
Güney Kafkasya’da Ermeni devletinin kuruluşundan beri (1918), terör ve ayrılıkçılığın yuvası
olmuştur. Bu devlet Güney Kafkasya’nın genel barışını bozmakla meşgul olmuştur. Bu, bölge
devletlerinin arşivlerinde saklanan arşiv materyalleri ve diğer belgeler tarafından onaylanmaktadır.
Raporda, çok sayıda veriye dayanarak Ermenistan’ın bu yöndeki faaliyetleri aşağıdaki tezlere göre
yorumlanacaktır.
1. Ermeniler, 19. yüzyılda kasıtlı olarak Kafkasya’ya yerleştirildi.
2. Bazı devletler Etmaniler için Kafkasya’da (20. yüzyılın başlarında) bir devlet kurmaya ilgi
gösterdiler ve Rus İmparatorluğu Ermeni devletini yarattı.
3. Ermeniler, devlet kurma arifesinde Azerbaycan halkına karşı ayrılıkçılık, terör ve etnik temizlik
örgütlediler.
4. Ermenistan, kural olarak, devlet kuran devletlere hizmet vermiş ve çeşitli yönlerde Türk karşıtı
politikalar izlemiştir.
5. Kendi bağımsız politikası olmayan Ermenistan, Güney Kafkasya’da bölge devletleri için ayrılıkçı
yuva rolü oynamıştır.
6. Ermenistan’ın Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’ne karşı silahlı provokasyonları, Azerbaycan
topraklarının Sovyet Bolşevik ordusu tarafından işgal edilmesi için koşullar yarattı.
7. Ermenistan bölgede kendini konumlandırmak için kendisine her konuda yardımcı olan devletlerin
maşası rolünü üstlenmiş, Ermenileri «büyük Ermenistan» kurgusu etrafında birleştirme politikası
izlemiştir. Ermenistan sadece Azerbaycan’a değil, aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti’ne,
Gürcistan’a vb. Ayrıca devletlere temelsiz toprak iddialarında bulundu.
8. Sovyet döneminde bile Ermenistan, Azerbaycan’a karşı temelsiz toprak iddialarından vazgeçmedi.
9. 20. yüzyılın sonunda Ermenistan toprak iddialarını yeniden yoğunlaştırdı ve saldırgan Azerbaycan
topraklarının %20’sinin işgal edilmesiyle sonuçlandı.
10. İkinci Karabağ Savaşı’nda Azerbaycan Cumhuriyeti askeri ve siyasi açıdan Ermenistan’ı mağlup
etmiş ve işgal altındaki toprakları ordunun cesareti, halkın birliği ve Türkiye Cumhuriyeti’nin
manevi desteği ile özgürleştirmiştir.
11. Saldırganlık politikasını intikamla sürdüren Ermenistan’ın asılsız toprak iddialarının ne zaman
sona ereceğini söylemek zor. Ermenistan bölge devletlerine yönelik temelsiz toprak iddialarından
vazgeçmedi.
752
HISTORICAL AND LEGAL FOUNDATIONS OF

ARMENIAN REVANCHISM
Khagan Anaroglu Hajiyev

Baku State University of the Republic of Azerbaijan, SABAH group, Faculty of Law, 3rd year,
1. Ever since the creation of the state of Iran, it managed to create an autonomous province by turning
Upper Karabakh into an administrative territory, skirting territorial claims against Azerbaijan. In fact,
this province had no historical or legal basis.
2. At the request of the states pursuing an anti-Azerbaijani policy, Armenia’s first steps were to attack
the AKP, the first democratic republic in the east, through terrorism and ethnic cleansing activities.
3. The CSTO created by Russia within the Azerbaijani state at the request of Armenia was a betrayal
of the territorial integrity of Azerbaijan. This den of betrayal continued separatism under the name of
joining Armenia and led to the Karabakh war at the end of the 20th century.
4. In the First Karabakh War, the Armed Forces of Armenia occupied 20 percent of the territory of
Azerbaijan and kept it under occupation for 30 years.
5. Armenia turned the occupied territories into an illegal camp.
6. In the Second Karabakh War, the Azerbaijani Army defeated Armenia and occupied its territories.
7. Armenia resorted to revanchism, trying to hide its military and political defeat.
8. 200 years of groundless territorial claims have been proven to have no historical or legal basis.
753
ASSESSMENT OF THE MICROBIAL QUALITY

OF SLICED READY-TO-EAT WATERMELON AND
PINEAPPLE SOLD IN SOME SELECTED MARKETS IN
ILORIN METROPOLIS, KWARA STATE, NIGERIA.
¹Abdulsalam Z.B.*, ²Aborisade, W.T. and ²Jimoh, F. A.

¹ ²Department of Microbiology, Faculty of Pure and Applied Sciences, Kwara State University, Malete, PMB 1530, Ilorin,
Kwara State, Nigeria.
ABSTRACT
Fruits spoilage which results from the microbial contamination during the processes of irrigation,
processing, harvesting, improper storage, packaging and transporting, personal handling, soil, dust and
even manure is a great source of concern to the world. The microbial quality of sliced ready- to- eat
fruits sold at some selected markets within Ilorin metropolis were assessed in order to determine the
microorganism associated with their contamination. The fungal mean count of watermelon and pineapple
in the markets ranges from 1.0 x 10⁵ – 1.2 x 10⁵ cfu/ml and 1.1 x 105⁵ – 2.0 x 10⁵ cfu/ml respectively.
The bacterial mean counts in all the markets for watermelon and pineapple and ranges between 2.5
x 10⁵ – 8.5 x10⁵ cfu/ml and 1.9 x 105⁵ – 7.6 x 10⁵ cfu/ml respectively. The fungal species isolated
were Aspergillus spp, Rhizopus spp, Fusarium spp and Mucor spp while the bacterial isolates were
Bacillus spp, Citrobacter spp, Salmonella spp, Klebsiella spp, Staphylococcus spp. The result reveals
that these microorganisms are responsible for microbial contamination of the fruits sold in the selected
markets within Ilorin Metropolis. These microorganisms isolated from this study are of economical and
public health importance. Therefore, there is need for the proper processing of sliced fruits in clean and
hygienic condition to prevent microbial contamination and also the creation of awareness on how to
control these food borne infectious diseases associated with the consumption of contaminated raw fruits
within the study area.
Key Words; Microbial quality, watermelon, pineapple, spoilage, foodborne infectious diseases.
754
FACTORS AFFECTING THE ONLINE SHOPPING

BEHAVIOUR OF STUDENTS - A CASE STUDY FOR
STUDENTS OF DANANG UNIVERSITIES, VIETNAM
Ngo Tran Xuat1), Nguyen Van Minh Vuong2), Nguyen Pham Quynh Thi3), Ta Khanh Ha4),
Dang Hong Nhung5)
1), 2) 3), 4),5)
FPT University, Da Nang, Vietnam
Abstract
Nowadays, the Internet has evolved into a valuable tool for humanity. The Internet revolutionized
numerous societal development trends. With the explosion of the Internet, Vietnam has made significant
strides in the economy, society, culture, and education, among other areas. Shopping online is no
longer considered strange; it has gradually become one of the most common and important modes of
consumption for people, particularly students. The purpose of this study is to determine the primary
factors influencing the online shopping behavior of college students in Da Nang. To test the hypotheses,
a quantitative research method was used. We collected primary data from a convenience sample of
185 respondents, who ranged in age from 18 to 26 years and attended five universities in Da Nang.
We analyze and interpret the data in this study using basic statistical tools, SPSS version 20. The study
discusses key factors such as benefits received, product risks, website design, privacy, and trust. Then
making some recommendations for the commercial business’s development. It is extremely beneficial
for Vietnamese businesses, particularly small and medium-sized ones.
Keywords: Online shopping, student behavior, the city of Danang, and the university
1. Introduction
Vietnam has developed significantly over the last 24 years, since the country’s first official connection
to the global Internet, owing to the useful features and convenience of this tool. Popular and widely
used social networking platforms such as Facebook, Instagram, Tiktok, and online sales websites. The
Internet has brought sellers and buyers closer together, simplifying and expediting the viewing, ordering,
and transacting processes. Even payment is no longer an issue, thanks to the availability of numerous
e-wallets and online payment services. The number of people who use mobile applications is rapidly
increasing. As a result, demand for online shopping and payment via e-commerce platforms and social
media platforms is rapidly increasing in Vietnam. The variety of online shoppers has increased in recent
years.
755
Fig1. Annual digital growth in Vietnam
Vietnam currently has 68.72 million Internet users, accounting for more than 70% of the country’s
population, according to a January 2021 report. It demonstrates that consumer behavior and habits are
gradually evolving.
In summary, market data on the consumption habits of Vietnamese people indicate that e-commerce
is thriving and is expected to continue growing at a rapid pace. even after we have overcome social
isolation and travel restrictions.
However, there are still some disadvantages to online purchases, such as low-quality products,
counterfeit goods, the risk of money loss, and the leakage of personal information. As a result, we chose
this topic for research to gain a clear understanding of the factors influencing young people’s online
purchase decisions.
2. Review of the Literature
2.1.1. Theoretical underpinnings of “online shopping”

“Online shopping is a method of purchasing goods and services over the Internet. Buyers go through
the purchasing process directly on the seller’s website (anytime, anywhere, connected by smart devices:
phones, laptops, etc). Buyers make payments in a variety of ways, including cash on delivery, credit
card, and more” (Solis, 2020)
2.1.2. Intentions and behaviours regarding online shopping

a. Intention to purchase
When a customer expresses an interest in purchasing a product or service, this is referred to as
purchase intention (Elsevier and Cannada 2020). On the other hand, customers will buy after reading
product reviews because numerous factors customers’ purchase intention when deciding to purchase
products/services. The final decision is determined by the buyer’s intent in conjunction with significant
external factors. (Vardi, Kotler, and colleagues, 2021)
b. Intention to shop online
The term “online purchase intention” refers to a customer’s willingness and proclivity to purchase
a product or service via the internet (Smith 2020). The extent to which a customer wishes to increase
and continue using a particular product demonstrates the consumer’s motivation for engaging in the
shopping behavior (Lumen 2015). Additionally, consumer purchasing behavior refers to the actions
of consumers in connection with the purchase and consumption of products/services, such as need
recognition, information seeking, and alternative evaluation. alternatives to purchase, purchasing
decisions, and post-purchase behavior (Kotler 2021).
756
c. Purchase habits
Consumer purchasing behavior is defined as the process by which an individual’s personal needs are
met when purchasing, searching for and evaluating the product they expect. “Online shopping behavior
refers to how products or services are purchased over the Internet” (Constantinides 2020)
2.1.3. The benefits and drawbacks of online shopping

a. Advantages:
- Time and convenience savings: rather than having to visit multiple stores to purchase products,
buyers can complete multiple transactions simultaneously on their website. sell. And the store’s delivery
staff or a third-party shipping company will deliver it directly to the buyer’s home, saving the buyer time
on shipping. Buyers can place orders on e-commerce platforms such as Lazada, Tiki, and Shopee at any
time and from any location (Tran 2021)
- Proactivity and pricing: buyers can choose and compare product prices on e-commerce platforms,
as well as read reviews from previous buyers to determine whether a product is of acceptable quality.
Additionally, the buyer has the option of initiating payment (cash on delivery, credit card, etc.) and
selecting a delivery time that fits his schedule. At the moment, e-commerce platforms (Shopee, Lazada,
Tiki, etc.) offer numerous incentives and promotions to buyers, which means that the price of goods
purchased online will also be significantly more profitable. (2020 Nellythedeli)
- Safety during the covid-19 pandemic: rather than being crowded, online shopping helps control the
pandemic more safely and protects your health as well as the health of those around you. all around you.
(Psychiatry in the Twenty-First Century)
b. Disadvantages:
- Quality and quantity: Online shopping is a direct action on the seller’s website, but it is not a
direct purchase. As a result, sometimes the customer’s expectation of service or product quality is
not met (Lesonsky 2019). Then there’s the quantity; currently, on e-commerce platforms, particularly
international ones, only ten products can be delivered concurrently, which means that if a customer
wishes to order more, it will take time and money. transport.
- Accuracy and information: Many stalls do not always provide complete information about product
prices, captions, and so on (Nellythedeli, 2020). This demonstrates the credibility of the customers
selling. When unanticipated problems (defective goods, etc.) occur, it will be difficult for someone to
take responsibility for them.
2.2. Theories of purchase intention based on research
2.2.1. TAM stands for technology acceptance model.

The TAM (Davis, 1986) technology acceptance model was developed to help explain computer
usage behavior (based on TRA).
Fig2. TAM stands for technology acceptance model.
757
This article confirms the TAM model as one of the most influential models for the theory of use
and acceptance behavior. While TRA (Fishbein & Ajzen,1975) provides general information about
behaviors, TAM forecasts behavior through the use of technical means to process data. (2011) (Kien)
2.2.2. Acceptance model for e-commerce (E-CAM)

The E-CAM model is a hybrid of risk perception theory (TPR) and technology acceptance theory
(TAT) (TAM). The E-CAM model is used to forecast consumers’ online shopping behavior. (2014)
(Dung 2014)
Fig3. Acceptance model for e-commerce (E-CAM)
2.3. Model for research
Fig4. Model for research
2.4. Factors influencing students’ online shopping behavior

Benefits of online shopping as perceived
Numerous news developed as a result of the internet these days. This includes shopping online.
Consumers receive numerous benefits from online shopping, in addition to the benefits that have changed
consumer behavior, as going to each store has been replaced by online shopping. These advantages
include convenience, time savings, easier access to information, and cost savings.
758
We can shop online at any time and from any location. When the time comes to purchase, we can
easily search and shop. According to a study (commentator 2020), “convenience is driving the growth
of e-commerce and influencing consumer decline,” which means that convenience is a significant part
of online shopping. In this study, the author discovered that convenience influences 52% of customers’
online shopping decisions, and as a result, consumers accept to pay a delivery fee during the purchase
process. Over 66% of people accept this. Users have saved a great deal of time as a result of this utility.
Rather than consumers having to visit each store in advance, locate the correct item, and then wait for
that item to restock, it takes a long time for that store to do so. Consumers can make purchases via the
internet in this location. The author validated this in a study conducted in Vietnam (Anh 2021). It has
been demonstrated that customers save significant time when shopping online by eliminating the need
to search for complete product information and by being able to see how previous customers used the
product. Since then, consumers of all ages have embraced online shopping. Additionally, consumers save
money when shopping online, owing to the preferential programs and discount codes that customers are
more interested in when shopping online. According to the study, more than 64% of consumers will
purchase an item when it is on sale, and consumers will pay attention to discount codes and promotions
when shopping online, with more than 70% of American consumers believing that discount influences
their decision to shop online. (2021 Saleh)
H1: Perceived benefits influence the online shopping behavior of Da Nang university students.
Perceived dangers associated with goods/services
Additionally to the advantages that online shopping provides customers. Consumers face numerous
risks when shopping online, and these risks can result in a negative shopping experience and cause
customers to avoid shopping online altogether. such as excessive time spent shopping, increased charges,
and product risk. When customers make a purchase, product risk can cause significant frustration, for
example, if the product does not meet the requirements, the product, in reality, differs from the product
displayed on the platform, or the manufacturer is at fault. Additionally, consumers are likely to spend
a lot of time shopping due to the convenience of a variety of products, because there are too many
products, too much obvious information, and it causes them to hesitate a lot. Additionally, consumers
will be charged additional costs such as shipping fees or fees associated with returning goods during
the online shopping process. The author’s research (BHATTI 2020) established that perceived risk has
a negative effect on consumers’ online shopping behavior. They have a critical relationship with one
another and must be minimized to avoid creating negative customer experiences.
H2: Perceived risks associated with goods/services have a detrimental effect on the online shopping
behavior of Da Nang university students.
Design of a website
Website design is critical because it has the potential to positively influence users’ purchase intentions
and increase their desire to shop online. If an online sales website contains a wealth of information and
is well-organized, it is relatively simple to entice customers to make an online purchase (Agnieszka
2014). This is demonstrated by the ease with which university students in Da Nang city manipulate
products, locate product information on online shopping websites, and easily compare products to one
another. Wolfinbarger & Gilly (2001) stated that one of the critical characteristics for businesses to
easily sell goods online is the information available on the Website. Customers who purchase online will
appreciate the convenience of receiving information directly from the Website without having to consult
the seller (Zeithaml et al. 2014). This is why customers reduce the cost of product information search.
H3: The design of a website has a positive effect on the online shopping behavior of Da Nang
university students.
Confidentiality (Security issues in online shopping)
759
Nowadays, privacy is regarded as a critical condition for the safest shopping or financial transactions.
Additionally, to ensure that customers’ personal information is not abused, particularly students at
Danang universities. (Norjihan 2009) argue that confidentiality is a critical factor in determining the
viability of online retail services. Additionally, purchasing online entails numerous risks; shoppers are
unable to inspect product quality, monitor security, or ensure the security of their personal and financial
information. online shopping (Binti 2019)
When a merchant obtains a customer’s credit card information, the customer may have the impression
that their personal information has been compromised and misused by a third party. This is also why
customers are occasionally charged excessive fees to ensure the security of their personal information.
Due to numerous loopholes in cyber law, shopping online remains quite risky. When a sales website is
secure, customers’ trust in that website is also high, which has a positive effect on customers’ online
shopping behavior and purchasing decisions. From there, the quality of online services will improve, as
will consumer satisfaction with online purchases.
H4: Confidentiality has a beneficial effect on the online shopping habits of Da Nang university students.
Trust
According to (Bhimani 1996), “security and security on the Internet are a barrier to adoption and
adoption of e-commerce.” Because most businesses that use online networks require users to pay with a
credit card account, the number of online shoppers is limited as soon as a request is seen.
H5: Trust has a beneficial effect on the online shopping habits of Da Nang university students.
Factors Sign Items

Benefits of online PB1 You can shop online anytime, anywhere
shopping as perceived
PB2 You can save time when you shop online
PB3 You will save money when you shop online
Perceived dangers PR1 You are concerned about buying products that do not match the
associated with goods/ product images online
services PR2 You are concerned about spending a lot of time shopping online
PR3 You are concerned about quality products when shopping online
PR4 You are concerned about incurring other costs such as shipping
and returns
Website design WD1 You find it easy to find product information
WD2 You feel it easy when operating on shopping websites online
WD3 You find it easy to compare products with each other
Confidentiality P1 You feel that your credit card details may be compromised and
misused if you shop online.
P2 Shopping online is risky because of a lack of strict cyber laws in
place to punish frauds and hackers.
P3 You feel that your personal information given to the retailer may
be compromised to third party
Trust T1 You believe online transactions through websites are always safe.
T2 You believe that I always receive benefits when you shopping online.
T3 You believe that the websites you use are trustworthy.
760
3. Methodology of Research
3.1. Methods of Research

- Quantitative Research Method: Using books, the internet, articles, and research articles, we
determine the factors affecting the online shopping behavior of students from universities in Danang
city.
- Qualitative Research Method: we use related theories to develop research models and scales, and
then collect primary data through surveys using questionnaires. The questionnaires contain 27 questions
in total, divided into two sections: the first section contains six demographic questions, and the second
section contains 21 questions aimed at estimating the factors affecting the online shopping behavior of
college students in Da Nang city.
3.2. Number of samples

No Schools Students Sampling
1 DUT University 43,000 30
2 DUE University 33,000 60
3 DTU University 20,000 30
4 UFL University 47,000 40
5 FPT University 3,500 30
6 TOTAL 146,500 190
4. Conclusion and discussion

185 students from five universities in Da Nang distributed the questionnaire.
4.1. Demographic Factors: Descriptive statistics
Through analysis of a total of 185 survey samples from students at five universities in Da Nang,
it can be determined that 55.7 percent of respondents are female and 42.7 percent are male, while 1.6
percent prefer to remain anonymous; thus, the number of female respondents outnumbers the number
of male respondents.
761
As can be seen from the total of 185 survey participants analyzed this time, 95.7 percent are between
the ages of 18 and 22, while 4.3 percent are between the ages of 23 and 26 and are still students. This
difference in age proportions demonstrates the limitations of the normative sampling method, which
uses random selection to ensure easy access and convenience for the surveyors.
From 185 analyzed survey samples, 26 students attend FPT University Danang, accounting for the
lowest rate of 14.1 percent. DUT (Da Nang University of Science and Technology) accounts for 16.8
percent, while DUE (Da Nang University of Economics) accounts for the highest rate of 31.4 percent
with 58 survey participants. In second place are students attending UFL (Da Nang University of Foreign
Languages), accounting for 20%. (Duy Tan University of Danang).
60.5 percent of the 185 students who responded to the survey are seniors, followed by sophomores
with 15.1 percent, freshmen with at least 20 respondents at 10.8 percent, and juniors with 25 respondents
at 13.5 percent.
The majority of students earn between 1 and less than 3 million VND, accounting for 42.7 percent of
the total 185 students surveyed for this article; this is the highest percentage of students earning because
the majority are still studying and receiving money from their parents. Next, the number of students
earning between 3 and 5 million VND is equal to the number of students earning less than 1 million
VND, or 37 people with 20.
762
We can see from the proportions that the survey respondents’ income level is still low, as they are
students.
With the advancement of technology and the popularity of e-commerce and online shopping
platforms, almost every student spends time and money shopping online on a monthly basis, with a
moderate frequency. The majority of students shop online three times per month, accounting for 37.8
percent, followed by students who shop online once per month, accounting for 32.4 percent. Only 13%
of students shop online five times per month, accounting for 16.8 percent more students.
4.2. Testing the Scale’s Reliability (Cronbach’s Alpha)

Cronbach’s Alpha coefficients are greater than 0.6, with the highest being website design (WD)
at 0.868, which meets the requirements for reliability. Cronbach’s Alpha coefficients for other factors
range between 0.7 and 0.8, while Privacy (P) has a Cronbach’s Alpha coefficient of less than 0.6, which
is considered unsatisfactory.
As a result of the Cronbach’s Alpha test, there is one observed variable P1 that must be eliminated
prior to including it in the EFA exploratory factor analysis. The following statistical table summarizes
the results of the final test frequency for each group of variables:
The
Initial
remaining Cronbach’s Discarded
No Factors observed
observed Alpha variable
variable
variable
1 Benefits of online shopping as 3 3 0.786
perceived (PB)
2 Perceived dangers associated with 4 4 0.697
goods/services (PR)
3 Design of a website (WD) 3 3 0.868
4 Confidentiality (P) 3 2 0.640 P1
5 Trust (T) 3 3 0.710
6 Factors affecting online shopping 5 5 0.755
(FT)
763
4.3. EFA
4.3.1. Conduct an analysis of the independent variable using the EFA method.
=> The first table contains KMO and Bartlett’s Test values of 0.5 KMO = 0.802 1, indicating that
factor analysis is appropriate for the research data set.
=> When the Sig Bartlett’s Test value is less than 0.000 0.05, factor analysis is appropriate.
=> Eigenvalue = 1,058 1 and 4 factors with the best information summary meaning were extracted.
=> The total variance extracted is 63,030 50%, indicating that the EFA model is appropriate; thus, the
extracted factor accounts for 63,030 percent of the variation in observed variables.
=> Because the variable WD2 is said to be suitable for two factors, one of which is the WD factor, it
is retained in the Component 2 column, alongside the WD1, WD2, and WD3 variables.
764
=> The rotation matrix results indicate that 15 observed variables can be classified into four factors;
all observed variables have Factor Loading coefficients greater than 0.5.
4.3.2. Analyze the dependent variable using EFA
=> As a result of the final rotation matrix table, the following factors have been redefined:
Numbers Factors Observable variables Type

1 PB PB2, PB1, PB3, WD2 (4 variables) Independence
2 WD WD1, PR1, PR3, WD3 (4 variables) Independence
3 PR P2, P3, PR4, PR2 (4 variables) Independence
4 T T2, T1, T3 (3 variables) Independence
5 FT FT1, FT2, FT3, FT4, FT5 (5 variables) Dependence
Total number of independent observed variables:
15
Total number of dependent observed variables: 5
765
4.4 Matrix of Correlation
According to the correlation matrix in the table, the Sig correlation of the independent variables (PB,
WD, P, and T) with the dependent variable (FT) is 0.000 less than 0.05, indicating that there is a linear
relationship between these independent variables and the FT variable, with the WD variable having the
highest correlation with FT at 0.616 and T having the lowest correlation with FT at 0.337.
Additionally, because all pairs of independent variables have a low correlation, multicollinearity is
improbable.
4.5. Analysis of multiple regression
According to the model summary table, the Adjusted R square is only 0.486, indicating that the
independent variable in the regression accounts for only 48.6 percent of the change in the dependent
variable, with the remaining 51.4 percent accounted for by variables not included in the model and
random errors.
Additionally, the Durbin-Watson coefficient reaches 1,608, indicating that no similar first-order
series correlation exists, as this coefficient is between 1.5 and 2.5.
766
ANOVA analysis indicates that the F-test Sig is 0.00 less than 0.005, indicating that the multiple
linear regression model is appropriate for the data set and can be used.
The Coefficients table demonstrates that the Sig test t regression coefficients for all independent
variables except T are less than 0.05, indicating that three variables, PB, WD, and P, are significant in
explaining the dependent variable, and the variable T is excluded from the model.
Conduct multiple regression analysis again after removing the variable T from the model.
After re-analyzing the Multiple regression model summary, it is determined that the Adjusted R
square remains at 0.486, indicating that the independent variable affects only 48.6 percent of the change
in the dependent variable, with the remaining 51.4 percent due to variables not included in the model
and random errors.
Additionally, the Durbin-Watson coefficient has decreased slightly to 1,596, indicating that no similar
first-order sequence correlation exists, as this coefficient is in the range of 1.5 to 2.5.
The ANOVA results for the F-test Sig remain 0.00, less than 0.005, which indicates that the multiple
linear regression model is appropriate for the data set and can be used.
The Coefficients table demonstrates that the Sig test t regression coefficients for all independent
variables except T are still less than 0.05, indicating that three variables PB, WD, and P are significant
for the dependent variable.
Because the VIF coefficients of PB, WD, and P are all less than 2, there is no evidence of
multicollinearity.
767
Additionally, because the regression coefficients are all larger, the three variables PB, WD, and P
included in the regression analysis have the same effect as the dependent variable FT. Additionally,
based on the size of the normalized regression coefficient Beta, the order of the independent variables’
influence on the dependent variable is as follows: WD(0.341) > P(0.289) > PB (0.232)
=> FT= 0.232*PB+0.341*WD+0.289*P
Students’ online shopping habits are calculated as follows: 0.232* Benefits of online shopping as
perceived
+ 0.341* Design of a website + 0.289* Confidentiality.
4.6. Recommendation
Consequences for Benefits of online shopping as perceived
E-commerce platforms and online sales websites must prioritize user experience and application
quality; this is a critical factor in creating perceived benefits of online shopping; once customers
perceive the benefits of online shopping, they will increasingly prefer and frequently shop online when
the opportunity presents itself.
Additionally, buyers perceive the utility of online shopping based on their own experiences; benefits
include the ability to purchase products from any location, at any time, saving time and money. As a
result, suppliers should offer a diverse range of high-quality, convenient, and easy-to-use products. It is
also prudent to understand customer behavior in order to improve products and services in order to meet
the increasingly demanding and increasing needs of customers.
Consequences of solution for Perceived dangers associated with goods/services
The “perceived risk to goods/services” variable has a detrimental effect on operations.
This indicates that if too much emphasis is placed on reducing “perceived risks associated with
products/services,” this does not imply that customers’ online shopping behavior will increase.
Despite this, because the reflection is insufficiently reliable to accept that relationship, there is a
relationship between “perceived risk to goods/services” and “factors affecting online shopping behavior”
of the customer. Additionally, there are many customers who are concerned about online shopping
taking too much time; the product does not match the image on the advertisement; and shipping and
return costs.
Businesses should continue to pay attention to the risks that customers perceive when shopping
online, as this information can be used to develop strategies for improving and developing products, as
well as future development plans.
Consequences for Design of a website
Because website design has a significant impact on customers’ online shopping behavior, particularly
students, the research team recommends that businesses prioritize investing in upgrading website
design to better suit their target audience, which requires learning and analyzing customer insight and
preferences.
Businesses must constantly improve the features, interface, and usability of online shopping
applications in order to increase customer shopping behavior; additionally, the application must have an
attractive, creative, and appropriate design that will entice customers to use it more frequently.
Consequences for confidentiality
Enterprises must strictly control and strengthen their security and security systems, conduct regular
checks and evaluations of the system’s safety to ensure that necessary repairs and upgrades are made,
768
and implement strict penalties for thieves and hackers, as well as information security policies and
reasonable complaint guidelines.
Because the majority of customers remain fearful of online payments, fearful that their information
will be stolen and used for improper purposes, reassuring them that their credit card information is
completely secure will help increase online shopping behavior and build customer confidence.
The implications of the solution for trust
To earn customers’ trust, each store must publicize information such as its address, phone number,
product price, supplier, and return policy. Additionally, it is necessary to satisfy customers in order to
minimize negative rumours and feedback about the store.
Conclusion
Nowadays, with the rapid development of the Internet and consumers shifting to online shopping in
the aftermath of the Covid-19 pandemic, 2021 is expected to be a boom year for online shopping and
E-commerce platforms, particularly in Vietnam, where more than 53 million people have access to the
internet and the number of categories of goods purchased online by Vietnamese users has increased by
50%. The number of online stores has increased by 40%.
The study discovered three factors that positively influence students’ online shopping behavior in
Da Nang: perceived benefits of online shopping have the greatest impact on students’ online shopping
behavior, website design has the second greatest impact on students’ online shopping behavior, and
privacy (security concerns associated with online shopping) has the third greatest impact on students’
online shopping behavior.
While the study has limitations, it also proposes a new research model and incorporates additional
observed variables into the model, which improves the accuracy and relevance of the results in Da Nang.
Based on the findings, businesses can make decisions and develop appropriate business strategies to
increase customer purchase intent and growth in the e-commerce industry.
REFERENCES
Microsoft Word - ojs0629Mojtaba Nourbakhsh-An Analysis of Factors-check-e (psu.edu)
7caa1a8fb4d0c6e1af363377a6fc80d3e990.pdf (semanticscholar.org)
Convenience is driving e-commerce growth and influencing consumer decisions | Smart InsightsAgnieszka (2014).
“5 Essential Ways to Attract Customers to Your Online Store.”
Anh, H. (2021). THỜI TRANG MẶC ĐẸP Vì sao người Việt chuộng mua sắm online?
BHATTI, A. (2020). PERCEIVED BENEFITS AND PERCEIVED RISKS EFFECT ON ONLINE SHOPPING
BEHAVIOR WITH THE MEDIATING ROLE OF CONSUMER PURCHASE INTENTION IN PAKIS-
TAN.
Bhimani, A. (1996). Management Accounting: European Perspectives, Oxford University Press.
Binti, K. W. O. Z. N. (2019). “Perceived Risk Factors Affecting Consumers’ Online Shopping Behaviour.”
commentator, E. (2020). “Convenience is driving e-commerce growth and influencing consumer decisions.”
from https://www.smartinsights.com/ecommerce/customer-experience-examples/convenience-is-dri-
ving-e-commerce-growth-and-influencing-consumer-decisions/.
Constantinides, E. (2020). Influencing the online consumer’s behavior: the Web experience.
Dung, T. (2014). NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN Ý ĐỊNH SỬ DỤNG DỊCH VỤ MUA
HÀNG ĐIỆN TỬ QUA MẠNG CỦA NGƯỜI TIÊU DÙNG TẠI THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG.
769
Elsevier, H. and L. K. Cannada (2020). “Management of Pain Associated with Fractures.” Curr Osteoporos Rep
18(3): 130-137.
Fishbein and I. Ajzen (1975). Belief, attitude, intention and behavior: An introduction to theory and research.
Kien, N. T. (2011). CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN XU HƯỚNG SỬ DỤNG DỊCH VỤ 3G TẠI THÀNH
PHỐ HỒ CHÍ MINH.
Kotler, A. (2021). “The Consumer Decision Process.” from https://courses.lumenlearning.com/boundless-marke-
ting/chapter/the-consumer-decision-process/.
Lesonsky, R. (2019). “Are Rising - Is Your Business Keeping Up?”.
Lumen (2015). “Factors Influencing Consumer Decisions.” from https://courses.lumenlearning.com/wmopen-prin-
ciplesofmarketing/chapter/reading-situational-factors/.
Nellythedeli (2020). “Promotion Methods in Consumer Sales.”
Nhi, T. (2020). Mô hình thuyết hành động hợp lí (Theory of Reasoned Action - TRA) là gì? vietnambiz.
Norjihan, A. (2009). “Personal information privacy protection in e-commerce.”
Psychiatry, J. (2020). “COVID-19: Fear, quackery, false representations and the law.”
Saleh, K. (2021). How Discounts Affect Online Consumer Buying Behavior [Infographic], 11th April.
Smith (2020). “Pur.” Purchase intentuin and behavior online.
Tran, K. L. (2021). THE ULTIMATE MARKETING STRATEGY IS TO DOMINATE THE VIETNAM’S ECOM-
MERCE MARKET.
Vardi, R., et al. (2021). “Social behaviour and foraging success of little egrets (Egretta garzetta).” Behav Processes
183: 104318.
Zeithaml et al. (2014). “Benefits of doing business online.”
770
II QARABAG MÜHARIBƏSI ZAMANI TÜRKIYƏNIN

AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASINA DƏSDƏYI
Günel İsmayılova Yaşar qızı Azərbaycan

Universitetinin
əməkdaşı , Gəncə Texnalogiya Unversitetinin
magistrı.
Açar sözlər: Türkiyə,Azərbaycan, nazir, müharibə, dəstək

Azərbaycanın öz torpaqlarını Ermənistanın işğalından azad etmək məqsədilə sentyabrın 27-də
başlatdığı və 44 gündən sonra şanlı zəfərlə başa çatdırdığı Vətən müharibəsində kimin dost, kiminsə
düşmən olduğunu açıq-aşkar gördük. Hətta səssiz qalmağa üstünlük verib, “nə şiş yansın, nə də kabab”
deyiminə uyğun olaraq tərəflərdən heç birini incik salmamaq üçün səsləndirilən çağırışları da eşitdik.
İllərlə dost, qardaş dediyimiz ölkələrin bir çoxunun düşmən qarşısında acizliyinin, qorxaqlağının şahidi
olmaq bizi çox incitdi, amma nə yaxşı ki, dost, qardaş ölkələrin bir çoxu etimadı yüksək səviyyədə
doğrultdu və bizi qələbəyə ilhamlandırdı. Torpaqlarını azad etməsi üçün Azərbaycana ən böyük
dəstəyi qardaş Türkiyə Dövləti verib. Türkiyə tərəfi Prezident, XİN başçısı, Milli müdafiə Naziri, Milli
İstikbarat Təşkilatı – bütün səviyyələrdə qələbə gününədək Azərbaycanla birlikdə oldu və müharibədən
sonrakı proseslərdə də Azərbaycanın yanındadır. Hətta belə demək mümkündürsə, Türkiyə Respublikası
torpaqlarımızı geri almaqda Azərbaycanla birlikdə mübarizə apardı. Dünyada heç bir iki dövlət tapılmaz
ki, bir-birinə siyasi və iqtisadi maraqdan dolayısı deyil, sırf qardaş olduqları üçün belə dəstək versin.
“Bir millət, iki dövlət” meydanda da özünü açıq şəkildə göstərdi və göstərməkdədir. Türkiyə hərbi
əməliyyatların ilk günündən Azərbaycanı ədalətli mübarizəsində dəstəkləmiş, ona siyasi və diplomatik
dəstək göstərmişdir. Son hadisələr bir çox regional vəzifələrin həllində Azərbaycanın, Rusiyanın və
Türkiyənin qarşılıqlı əməkdaşlığının effektliyini bir daha göstərmişdir. İkinci Qarabağ müharibəsi
başladığı ilk saatlardan etibarən Azərbaycan istiqamətində öz qəti mövqeyini bəyan edən Türkiyə
Respublikasının istər rəsmi dairələri, istərsə də Türkiyə ictimaiyyəti siyasi və diplomatik dəstəyini davam
etdirmişdir. Belə ki, müharibənin başladığı tarixdən etibarən, sentyabrın 27-də Türkiyənin Müdafiə
naziri H.Akar Azərbaycanın tərəfində olduğunu bildirərək Ermənistanın mövqeyinin Cənubi Qafqazda
sülh və sabitliyin ən böyük əngəli olduğunu vurğulamışdır. Türkiyə prezidenti R.T.Ərdoğan isə həmin
gün “Erməni xalqını onları fəlakətə aparan hökumətlərinə və onları bir kukla kimi oynadanlara qarşı
çıxmağa, gələcəklərinə sahib çıxmağa dəvət edirəm. Bütün dünyaya işğala və zülmə qarşı verdikləri
mübarizədə Azərbaycanın yanında olmağa çağırıram.
771
MILLI AZƏRBAYCAN TARIXI MUZEYINDƏ QORUNAN

SULTAN ƏBDULMƏCID DÖVRÜNÜN YADIGARLARI
Qasımova Sənubər Abbas Ağa qızı,

PhD, AMEA Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin Köməkçi Tarixi Fənn Materialları Fondunun müdiri (Azərbaycan, Bakı)
Məmmədova Aygün Musa qızı,

PhD, AMEA Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin
Numizmatika Fondunun müdiri (Azərbaycan, Bakı)
Babayeva-Şükürova Fərahilə,
AMEA Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin Qafqazşünaslıq İnstitutu,
tarixçi – araşdırmaçı
Açar sözlər: Osmanlı, Əbdulməcid, muzey, sikkə, orden

Məqalədə ilk dəfə olaraq Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Milli Azərbaycan Tarixi
Müzeyinin Numizmatika fondunda qorunan Osmanlı sultanı Əbdül Məcid dövrünə aid (1255-1277
= 1839 - 1861) sikkələr (qızıl, gümüş və mis) və həmin muzeyin Köməkçi Tarixi Fənn Materialları
fondunda olan “Məcidiyyə” ordeni haqqında məlumat verilib.
Qeyd edirik ki, belə materiallar müasir dövrümüzdə digər şəxsi kolleksiyalar və muzeylərdə də
qorunur.
Osmanlı sultanı Əbdül Məcid dövrünün (1255-1277 = 1839 - 1861) sikkələri. Milli Azərbaycan
Tarixi Müzeyinin Numizmatika və Xüsusi fondlarında Osmanlıların pul siyasətini açıqlayan sultan Əbdül
Məcidin hakimiyyəti dövründə Qonstaniyyə (İstanbul), Misir, Tunisdə zərb edilən sikkələr qorunur.
Bu sikkələr ötən əsrin əvvəllərində Tarix Muzeyinin Numizmatika Fondunun sikkə kolleksiyasının
zənginləşdirilməsi məqsədilə, tarix elmləri doktoru, professor Yevgeni Paxomovun (1880 - 1965)
məsləhəti ilə alınmışdır. Alim bu sikkələrin numizmatik təyinatını edərək fondda qorunan inventar
jurnallarına qeyd etmişdir.
Numizmatika Fondunda bu hökmdarın ilk hakimiyyət ili hicri 1255 = 1839-1840-cı ildə Qonstaniyyədə
zərb edilən aşağıdakı gümüş və mis sikkələr qorunur:
NF 16147. Osmanlılar. mis, 5 para, 5,2 q
NF 16960. Osmanlılar. 1-ci il, gümüş, 12 q
NF 20776. Osmanlılar. 4-cü il, gümüş, 0,1 q
NF 1621. Osmanlılar. 4-cü il, mis, 1,6 q
772
NF 11021. Osmanlılar. 6-cı il, gümüş, 6 q

NF 1622. Osmanlılar. 6-cı il, gümüş, məcidiyyə, 23,5 q
NF 12548. Osmanlılar. 7-ci il, gümüş, 5,8 q
NF 1624. Osmanlılar. 8-ci il, gümüş, məcidiyyə, 23,2 q
NF 1625. Osmanlılar. 9-cu il, gümüş, məcidiyyə, 23,2 q
NF 1626. Osmanlılar. 9-cu il, gümüş, 2 piastr, 2,4 q
NF 17567. Osmanlılar. 10-cu il, gümüş, 20 para, 0,5 q
NF 1627. Osmanlılar. 10-cu il, gümüş, məcidiyyə, 23,3 q
NF 12549. Osmanlılar. 13-cü il, gümüş, piastr, 1,2 q
NF 9224. Osmanlılar. 13-cü il, mis, para, 1 q
NF 1631. Osmanlılar. 14-cü il, mis, 5,2 q
NF 1632. Osmanlılar. 15-ci il, gümüş, məcidiyyə, 23,3 q
NF 1623. Osmanlılar. gümüş, 1/2 məcidiyyə, 11,5 q
NF 8103. Osmanlılar. mis, 5 para, 5 q
NF 4748. Osmanlılar. gümüş, 20 para, 1,1 q
773

NF 21120. Osmanlılar. mis,1 para, 0,7 q
Tarixi məlumatlara əsasən, 1843-cü ildə əvvəlki sikkələrin dövriyyədən yığılması qərarı qəbul
edilmiş və növbəti ilə aid qəzetdə bu barədə elan nəşr edilmişdi.
Numizmatik tədqiqatlara əsasən, dövrün pul təsərrüfatındakı fərqli tipli və çəkili sikkələrdə
nizamlanma yaratmaq məqsədilə 1260-cı (1844-1845) ildə sultanın adına “məcidiyyə” sikkələri zərb
edilmişdir. Dövrün zərbxanalarında texniki imkanlar yetərli olmadığı üçün Londondan müvafiq alətlər
alınmış və nəticədə zərbxanalar yenilənmişdir [Mecidiyye // İslam Ansiklopedisi: 2003, s. 239].
İlk məcidiyyələr 22 aprel, yarım məcidiyyələr 18 may, ¼ məcidiyyələr isə 19 may 1844-cü ildə zərb
edilmişdi.
“Məcidiyyə” nominalı ilə yalnız 20 kuruşluk (1 məcidiyyə) gümüş sikkələr xalq arasında “bəyaz
məcidiyyə” və ya “sim məcidiyyə” adlanırdı [Mecidiyye // İslam Ansiklopedisi: 2003, s. 239]. Belə
sikkələrin tərkibi 19 qram 945 milliqram xalis gümüş, 4 qram 110 milliqram isə misdən ibarət idi.
774
Bu dövrdə 500, 100, 250, 50 və 25 kuruşluk qızıl məcidiyyələr və ½ (10 kuruş) və ¼ (5 kuruş)
gümüş məcidiyyələr də zərb edilmişdi. Ümumilikdə 15.312.329 ədəd qızıl və 54.987.960 ədəd gümüş
məcidiyyələr istehsal edilmişdi [Mecidiyye // İslam Ansiklopedisi: 2003, s. 239].
Məcidiyyələrin bir üzündə Əbdülməcidin tuğrası və culusun müvafiq ili, o biri üzündə isə zərb ili və
zərbxana həkk edilirdi.
Əvvəlki zərbdən fərqli olaraq beş yüzlük və iki yüzlük məcidiyyələrdə rəqəmlə sikkənin nominalı
zərb edilirdi. Bununla yanaşı belə sikkələrə fərqli sayda ulduz və dəfinə budaqları təsvirləri həkk edilirdi.
Sultan Əbdülməcid dövründə Qonstantiniyyə, Tunis, Misir, Bağdad, Ədirnə zərbxanaları fəaliyyət
göstərmişdir [Osmanlı İmparatorluğu Madeni Paraları: 2011, s. 36].
Milli Azərbaycan Tarixi Müzeyinin Numizmatika Fondunda həm də hicri 1255 = 1839-1840-cı ildə
Misirdə zərb edilən aşağıdakı mis sikkələr qorunur:
NF 15748. Osmanlılar. 5 para, 6 q
NF 1729. Osmanlılar. 5 para, 6,5 q
Milli Azərbaycan Tarixi Müzeyinin Xüsusi Fondunda sultan Əbdülməcid dövründə beynəlxalq
ticarətdə iştirak edən qızıl sikkə (soltani) qorunur (Rəcəbli Ə., Rüstəmbəyova A. 2020, s. 137).
Sikkənin üst tərəfində yuxarıda yeddi ulduz, aşağıda dəfinə ağacı budaqları, mərkəzdə “daim zəfər
qazanan Əbdülməcid xan bin Mahmud”, arxa tərəfində yuxarıda beşguşəli ulduz, zeytun budaqlarından
çələng, mərkəzdə “(Allahın) əziz köməyi ilə, Qostantiniyyədə zərb edilib, 1255” həkk edilmişdir.
Müasir dövrümüzün numizmatik araşdırmalarına əsasən, sultan Əbdülməcid dövründə pul
təsərrüfatında “para”, “kuruş”, “piastr”, “məcidiyyə” və “sultani” adlı sikkələr iştirak etmişdir [https://
www.zeno.ru/showgallery.php?cat=1431&page=4].
Bu sultanın hakimiyyəti dövründə yenidənqurma, ixtisaslaşma və müəssisələşmə sahəsində
yeniliklər edilmiş, cəza və ərazi qanunnaməsi ilə yanaşı həm də ticarət qanunnaməsi və məhkəməsində
irəliləyişlərə nail olunmuşdur [Sultan Abdülmecid (1839-1861) ve Osmanlı arşiv vesikalarina göre
Cülus-I Hümayunus: 2017, s. 3].
Dövrün maliyyə sahəsində də irəliləyişlər edilərək Məclisi Mihasebei Maliyyə qurulmuşdur.
Bu dövrün yeniliklərindən biri də 1840-cı ildə iqtisadi çətinliklərin aradan qaldırılması üçün kağız
qaimələrin çap edilməsidir [Aynur Ezer: Sultan I. Abdülmecid dönemi (1839-1861), s. 8].
Qeyd etməliyik ki, sultan Əbdülməcid dövrünün sikkələri Türkiyədə bir sıra arxeoloji qazıntılarda
da aşkarlanıblar.
“Məcidiyyə” ordeni. Milli Azərbaycan Tarixi Müzeyinin Köməkçi Tarixi Fənn Materialları
fondunda “Mecidiyyə” ordeni qorunur. Bu orden 2013-cü ildə Azərbaycan vətəndaşı Əhmədov Rövşən
Ələkbər oğlu (hazırda Müdafiə Sənayesi Nazirinin müşaviri, baş konstruktor, əməkdar mühəndis olaraq
fəaliyyət göstərir) tərəfindən muzeyə təhvil verilmiş və muzeyin alqı-satqı komissiyasının qərarı ilə
(2 fevral 2013-cü il tarixli 78 saylı akt) fond kolleksiyasının zənginləşdirilməsi məqsədilə alınmışdır.
Ordenin hərbi geyimə bərkidildiyi yuxarı hissəsi və lent mövcud deyildir.
Dairəvi halqa ilə ordenə birləşdirilən ordenin təsvirini təqdim edirik.
Ümumilikdə Günəşi ehtiva edən ordenin kənarlarında bərq vuran beşşüa və beşguşəli ulduzla Ay
motivi yeddi dəfə, mərkəzi hissədə isə qırmızı minadan olan dairədə ərəb qrafikası ilə dairə boyunca:
775
“hamiyyət” sola doğru “qeyrət”, hicri tarixə müvafiq il “1268 il” (1851-1852), daha sonra isə “sədaqət”
sözləri həkk edilib. Orden üzərindəki rəqəm onun təsis edildiyi ili bildirir.
Ordenin mərkəzində sultan Əbdül Məcidin adı olan tuğra, arxa tərəfındə isə mərkəzə yuxarıda
beşguşəli ulduz və Ay daxilinə Osmanlı zərbxanasına aid tuğra və “darbhaneyi əmiri” sözləri zərb edilib.
Orden üzərindəki tarixdən məlum olur ki, bu təltif məhz sultanın hakimiyyəti dövründə təsis edilib
və heraldik təyinata əsasən - V qılınclı “Məcidiyyə” ordeni dərəcəsinə aiddir.
1918-ci ildə digər təltiflər olmadığı üçün məhz bu orden Qafqaz İslam Ordusunda xidmət edən
Azərbaycan əsgərlərinə təqdim edilib.
Hazırda Türkiyə Cumhuriyyəti arxivlərində, o cümlədən Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt
ve Denetleme Başkanlığı Arşivinde Azərbaycan hərbçilərinə aid təltiflər haqqında məlumatların yer
aldığı sənədlər qorunur [Əhmədov S.: 2013, s. 563].
Qeyd edilən Arxivdə olan 03.09.1918-ci il tarixli sənədə əsasən, 18 azərbaycanlı zabit iki təltif nişanı
– “Məcidiyyə” nişanı və “Hərbi” medala layiq görülmüşdü [Əhmədov S.: 2013, s. 563].
Tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Səbuhi Əhmədovun araşdırmasına görə, 1-ci alay “mülazimi-sani”
rütbəli Zeynalov, Gülməmmədov, II alay yüzbaşı vəkili Həşimbəyov, Azərbaycan zirehli qatarı yüzbaşısı
İsrafilov, təlimgah miralayı Məmmədov V qılınclı “Məcidiyyə” ordeni ilə, 1-ci alay süvari qaimməqamı
Həmid bəy isə “Hərbi” medal və V qılınclı “Məcidiyyə” ordeni ilə təltif ediliblər [Əhmədov S.: 2013,
s. 566].
Bundan əlavə Azərbaycanda xidmət zamanı türk zabitlərindən – Ağdaş müfrəzə komandanı, topçu
minbaşı Ehsan bəy, II şöbə müdiri, minbaşı Süleyman bəy, Tərtər mövqe komandanı, yüzbaşı Həqqi
əfəndi, Zəngəzur mövqe komandanı, yüzbaşı Anut əfəndi, Qubada yüzbaşı Fəxri əfəndi, topçu yüzbaşı
Müzəffər bəy, mülazimi əvvəl Ehsan əfəndi, Qazaxda minbaşı Səbri bəy V qılınclı “Məcidiyyə” ordeninə
layiq görülüblər [Əhmədov S.: 2013, s. 567].
Azərbaycan və Türkiyənin qəhrəman hərbçilərinin rəşadəti nəsillər üçün silinməz örnəkdir.
Məqaləmizdə işıqlandırdığımız, cəmi 38 il ömür sürmüş Osmanlı sultanı Əbdəlməcid dövrünün
sikkələri və orden üzərində ümumi cəhətlər barədə danışarkən, Qonstantiniyyə (hazırda İstanbul) şəhər-
zərbxanasını xüsusi vurğulamaq lazımdır. Tarixdən məlumdur ki, zərbxanalar sosial-iqtisadi və hərbi
əhəmiyyəti şəhərlərdə təsis edilirdi. Məhz bu baxımdan XIX əsrdə Qonstantiniyyə şəhərinin mühümlüyü
məhz tarixi yadigarlarla təsbit edilir.
Bundan əlavə qeyd etməliyik ki, məqalədə haqqında bəhs edilən materiallarda ortaq cəhətlər
aşağıdakılardır:
1) Sikkə və ordenin zərb edildiyi metal (əsasən gümüş).
2) Ərəb qrafikalı xətt, hicri təqvimə müvafiq zərb ili və sultan tuğrası;
3) beşguşəli ulduz.
XX əsrdə Azərbaycan Cumhuriyyəti (nişan, poçt markaları), daha sonralar isə Azərbaycan Sosialist
Şura Cumhuriyyətinə aid ordenlər və əskinaslarda Ay və beşguşəli ulduz təsviri vardır [Azərbaycanda
kağız pul nişanları və qiymətli kağızlar: 2013, s. 59; Касимова С., Ахмедов Р.: 2022, с. 278].
Tədqiqata cəlb etdiyimiz muzey materialları XIX-XX əsrlərdə türk tarixi və iqtisadi-mədəniyyətini
açıqlayan bariz tapıntılardır.
776
Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyində qorunan sultan Əbdul Məcid dövrünün sikkələri
Şəkil 1. XF 433/5636. Osmanlılar. Əbdülməcid (1839-1861), Qostantiniyə, 1255=1839/40, soltani, qızıl,

3,79 q.
Şəkil 2. NF 1647. Osmanlılar. Əbd əl-Məcid. Qonstantiniyyə, 1255 = 1839-1840, mis, 20 para, 10,8 q
Şəkil 3. NF 1649. Osmanlılar. Əbd əl-Məcid. Qonstantiniyyə, 1255 = 1839-1840, gümüş, 20 para, 0,6 q
777
Şəkil 4. NF 17566. Osmanlılar. Əbd əl-Məcid. Misir, 1255 = 1839-1840, mis, 5 para, 6,3 q
Şəkil 5. NF 8105. Osmanlılar. Əbd əl-Məcid. Tunis, 1269 = 1852-1853, mis, 11,3 q
Şəkil 6. KTFMF 1756. “Məcidiyyə” nişanı. Hicri 1268 = 1851-1852, gümüş (diametri – 60 mm, uzunluğu –
95 mm).
778
Şəkil 7. “Məcidiyyə” nişanı ilə təltif edilmiş Qafqaz İslam Ordusu komandanı Ənvər Paşa (1881 – 1922)
(Bax: Əhmədov S. Azərbaycan Tarixi Muzeyində mühafizə edilən Qafqaz İslam Ordusuna aid əşyalar //
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Qafqaz İslam Ordusu (2-ci nəşr). Bakı: Nurlar, 2013, s. 654)
Şəkil 8. “Məcidiyyə” nişanı ilə təltif edilmiş Qafqaz İslam Ordusu zabitləri (ad və soyadları məlum deyil).
(Bax: Əhmədov S. Azərbaycan Tarixi Muzeyində mühafizə edilən Qafqaz İslam Ordusuna aid əşyalar //
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Qafqaz İslam Ordusu (2-ci nəşr). Bakı: Nurlar, 2013, s. 661).
İstifadə edilmiş ədəbiyyat:

1. Aynur Ezer: Sultan I. Abdülmecid dönemi (1839-1861). https://www.academia.edu/43263140/SULTAN_I_AB-
D%C3%9CLMEC%C4%B0D_D%C3%96NEM%C4%B0
2. Azərbaycanda kağız pul nişanları və qiymətli kağızlar. Tərtib edənlər: Qasımova S., Əhmədov R. Elmi redaktor:
akademik Nailə Vəlixanlı. Kataloq. Bakı: Ziya, 2013, 96 s.
779
3. Əhmədov S. Azərbaycan Tarixi Muzeyində mühafizə edilən Qafqaz İslam Ordusuna aid əşyalar // Azərbaycan
Xalq Cümhuriyyəti və Qafqaz İslam Ordusu (2-ci nəşr). Bakı: Nurlar, 2013, s. 563 - 568
4. Mecidiyye // İslam Ansiklopedisi. 28 Cilt, Ankara: 2003, s. 239
5. Osmanlı İmparatorluğu Madeni Paraları. Abdulmecid, Abdulaziz, V. Murad, II. Abdulhamid, V. Mehmed Reşad,
VI. Mehmed Vahdeddin. 2. Baskı - Aralık 2011 / 2nd Edition Dec.2011. Yayıma Hazırlayan / Edited by:
M.Fatih Beyazıt - Tuncay Kara - Kaan Uslu. İstanbul, 2011, 125 s.
6. Rəcəbli Ə., Rüstəmbəyova A. Orta əsr müsəlman dövlətlərinin qızıl sikkələri. Bakı, AFpoliqrAF, 2020, 168 s.
7. Sultan Abdülmecid (1839-1861) ve Osmanlı arşiv vesikalarina göre Cülus-I Hümayunus // Beytimz e-dergi,
Şubat 2017/2, 19 s.
8. Касимова С., Ахмедов Р. Первые почтовые марки Азербайджана // Azərbaycan Tarixi Muzeyi -2022.
Məqalələr toplusu. Bakı: Elm, 2022, с. 277 – 281.
9. https://www.zeno.ru/showgallery.php?cat=1431&page=4
780
THE MATERIALS PRESERVED IN MUSEUMS ARE

IMPORTANT FOR THE INVESTIGATION OF THE
OTTOMAN STATE, WHICH WAS CHOSEN FOR ITS
IMPORTANT POSITION IN THE WORLD HISTORY
Mammadova Aygun Musa gizi,

PhD, Head of Numismatical Fund of National Historical Museum of Azerbaijan ANAS (Azerbaijan, Baku)
Key words: Ottoman, Abdul Mecit, museum, coin, order

Qasimova Sanubar Abbas Aga gizi,
PhD, Head of Fund Historical Disciplines Materials of National Historical Museum of Azerbaijan
ANAS (Azerbaijan, Baku)
In the National Museum of the History of Azerbaijan, which has been operating for more than 100
years, an order established during the reign of the Ottoman Sultan Abdul Mecit and the coins of his
period are accurately preserved.
The “Mecidiyye” order belonging to the year 1268 (1851) is preserved in the Foundation of The
Auxiliary Historical Science Materials of the Museum.
Five-pronged star and crescent in the upper part of this silver insignia (diametry - 60 mm, length - 95
mm) containing the sun, seven crescent stars on the side of the seven-deck star below it, the words “bliss,
effort, mercy” are written I. the circle with the red mina on the central part with the establishment year
of the order was “1268”. Within the circle, there is the Ottoman monogram, the Ottoman mint seal on
the back of the badge and the words “the Emir’s mint”.
Based on historical investigations, this engagement was established by the order of Sultan Abdul
Mecit.
In 1918, the following insignia was presented to the Azerbaijani soldiers serving in the Caucasus
Islamic Army, since there were no other awards. Currently, the documents containing information about
the copyrights of the Azeri’s combatants are preserved in the archives of Turkey.
In the Numismatic Foundation of the museum, there are coins and cents minted in Qonstaniyye,
Egypt, Tunis from the reign of Sultan Abdul Mecit (1255-1277 = 1839 - 1861), explaining the monetary
policy of the Ottomans.
The following relics, presented to the attention of the visitors of the National Museum of The History
of Azerbaijan and illuminated in scientific works, explain the social, economic and civil life of the
Ottoman period.
781
EFFECT OF RATE NH4+/NO3-+NH4+TO K+, IONS

UPTAKE ON PEACH TREES (PRUNUS PERSICA (L.)
BATSCH. CVS. ALBERTA & ZAFERANI)
Rahmani Mahsa a, Babalar Mesbah b

aMc graduate, Department of Horticultural Science, University College of Agriculture and Natural Resources, University of
Tehran, Karaj, Iran.
b Professor, Department of Horticultural Science, University College of Agriculture and Natural Resources, University of
Abstract
This experiment was conducted as factorial in a randomized complete block design with 5 nutrient
treatments and 10 replications for each cultivar and total number of 100 peach trees that the investigation
was at Tehran University about 2 years. In this study the effects of five nutrient solutions with different
concentrations of NH4+ and NH4+/NO3-+NH4+ and equal mineral concentrations of total nitrogen, calcium,
phosphorous, magnesium in comparison with the control or treatment one with different concentrations
of all nutrients (about half of other treatments) on 4 years old peach trees ( Prunus persica (L.) Batsch.
cvs. Alberta & Zaferani) was studied. The concentrations of NH4+ were (0, 0.3, 0.5, 0.7 & 1 meq L-1)
and the ratio of concentrations NH4+/NO3-+NH4+ were (0, 0.04, 0.07, 0.1 & 0.15) in treatments one to
five. The
concentration of total nitrogen calcium, phosphorous and magnesium were (6.3, 3.5, 1.5 & 2.1 meq
L ) in treatments two to five and in control they were (2.7, 1.5, 0.75 & 1.2 meq L-1). The result of
-1
variance analysis for leaf percent K was affected significantly by nutrient solutions. Also leaf percent
NH4+ and leaf percent Ca were affected by cultivar. But leaf percent Mg and leaf percent P were not
affected by nutrients. Between nutrition elements with each other positive or negative regression relation
were observed. Nutrient content in the leaves of Alberta cultivar was higher than Zaferani cultivar.
Finally, nutrient solution S3 and S5 was determined to be suitable for peach trees nutrition.
Keywords: Nutrient solution, NH4+ , NH4+/NO3-+NH4+, Ca, Mg, P, Zaferani, Alberta, Cultivar.
Interduction
The botanical name of peach (Prunus persica (L.) Batsch) was picked up from Iran and related
(Rosacea) and subfamily (Prunoideae) that named Stone fruit (Layne and Bassi 2008).The garden peach
trees are required a balanced nutrient supply that should be arrived by nutrition element and fertilizer
supplementation. One of the influences of high-density planting is a greater contest for nutrients among
herb, which influences nutrient supply, fertilizer requirements and usage recommendations. The current
nutritional solution and fertilizer recommendations for peach trees increased soil organic matter content
in relation to the orchard (Ferreira et al 2018). Nitrogen is one of the important nutrient demanded in great
782
quantities by peach trees. In addition, the nitrogen concentration and the form of this nutrient element
(NO3¯ and NH4+) have considerable effects on the yield, growth and directly affected on vegetative
growth and fruit quality; the setting of amount is therefore essential to access the best nutritional balance
(Altotanje and Joody 2019). The researchers reported that nitrogen application on pomegranate has
significantly affected on leaf dry weight and N, P ,and K leaf content (Abdel-Sattar and Mohammed
2017), also (Thokchom et al 2018) probed that put nitrogen fertilizers had a significant increase nitrogen
leaf content on Apricot trees cv. New Castle.
These days, the modern agricultural production system accentuates the usage of sufficient amounts
of nitrogen and NH4+ and NH4+/NO3- for plant nutrition such as peach trees. The unbalanced nutrition
or inadequate nitrogen levels could decrease vegetative growth, which reduces the ability of plants to
produce adequate yield and fruit of high quality (Barbosa da Silva
Junior et al 2020; Habasy 2017). It is very obligatory to utilize proper nitrogen level and other
element nutrition that cause to balance growth and fruiting status. Selecting the appropriate and sufficient
source of nitrogen and other elements for fruit orchards is very essential for enhancing the availability
of most nutrients. The researcher investigated that adjusting N nutrition of citrus is thought-out an
essential factor for improving production and fruit quality (Habasy 2017). According to the farm and
greenhouse experiments, when nitrate and ammonium are used both of them, if nitrogen ammonium
dominates, it observes more than nitrate in the leaves decomposition, in addition, the acidity of the
nutrient solution and potassium absorption are reduced. In general, how nitrate is absorbed in plant is
affected by soluble ions, for example, when chlorine ion is increased that causing the nitrate absorption
is decreased (Brunetto 2015).
For this reason, the aim of this study is determination of relation NH4+/NO3-+NH4+ and it effect on the
quantity of K+, Ca2+, Mg2+ and PO4 H2- uptake on peach trees (Prunus Persica (L.) Batsch. cvs. Alberta
& Zaferani).
Materials & Methodes

This research was conducted at university of Agricultural and Natural Resources, University
of Tehran. Peach graft seedlings of Alberta and Zaferani cultivars which were based on peach seed
rootstock where provided from Ministry of Agricultural organization and placed in 30 cm diameter and
height pots with a volume of 10 liters. They were planted in soil and perlite compound culture beds with
volume ratios of 1.3 and 2.3 respectively. This experiment was conducted as a factorial in a randomized
complete block design. Then effect of 5 nutrient solutions with different ratio of ammonium nitrogen
to total nitrogen and effect of this ratio to concentration of calcium, magnesium and phosphorus in
compare with the control solution (nutrient solution number 1) and 10 replications for cv. Alberta and 10
replications for cv. Zaferani (each replication equal one tree) and total number of 100 trees. A 150 liter
container was used for nutrient solution. Irrigation of trees with 150 liter nutrient solution was carried
out once a week in winter and autumn and twice a week in summer with nutrient solutions and once a
week with water for cations and anions leaching. Increasing temperature and trees size (Babalar et al
2009). Base solutions were made for each of the macro elements individually, while the total amount
of micro elements, other than iron were prepared in one container in a way that for each of the macro
elements, a stock solution was made based on meq/g of Merck
company pure salts with a 1000 fold concentration and it was maintained in two - liter containers
(Table 1- 6). The irrigation solution was prepared by diluting 1000 times the base solution in plastic
containers (barrels) with a volume of 150 liters (Babalar et al 2009).
A. The composition of the treatment nutrient solution ions of one control or S1 (meq/ L),
treatment nutrient solution ions of number two or S2 (meq/ L), and treatment nutrient solution ions of
number three or S3 (meq/ L)
783
I II III
NO3 PO4 SO4 CLTotal NO3 PO4 SO4 CL Total NO3 PO4 SO4 CL Total
K 1.2 0.3 0.25 1.95 2.9 0.6 3.7 2.7 0.6 3.5
0.2 0.2 0.2
Na 0.10.1 0.1 0.1 0.1 0.1
Ca 1.5 1.5 3.1 3.1 3.1 3.1
Mg 0.75 0.75 1.5 1.5 1.5 1.5
NH4 0 0.3 0.3 0.5 0.5
H 0.6 0.7 1.2 1.3 1.2 1.3
0.1 0.1 0.1
Total2.7 1.2 1 0.1 5 6.3 2.1 1.5 0.1 10 6.3 2.1 1.5 0.1 10
B. The composition of the treatment nutrient solution ions of number four or S4 (meq/ L) and
treatment nutrient solution ions of number five or S5 (meq/ L)
IV V
NO3 PO4 SO4 CL Total NO3 PO4 SO4 CL Total
K 2.5 0.6 3.3 2.2 0.6 3
0.2 0.2
Na 0.1 0.1 0.1 0.1
Ca 3.1 3.1 3.1 3.1
Mg 1.5 1.5 1.5 1.5
NH4 0.7 0.7 1 1
H 1.2 1.3 1.2 1.3
0.1 0.1
Total 6.3 2.1 1.5 0.1 10 6.3 2.1 1.5 0.1 10
C. The composition of micronutrient elements in nutrient solution
Consumed salts mg/Lit

(NH4)6Mo7O24,4H2O 0.05
HBO3 1.5
MnSO4,4H2O 2
CuSO4,5H2O 0.25
ZnSO4,7H2O 1
Fe(Sequestrone 138) 10
The pH of nutrient solutions was adjusted by nitric acid 0.2 normal to 6.5± 0.1 EC of nutrient
solutions for nutrient solution number one to five was 1.8, 2.4, 1.8, 1.92 and 2.28 Millie Siemens/Cm)
respectively.
784
Measurement of nutrients from leaf dry matter: The concentrations of nitrogen, phosphorus,
potassium, calcium and magnesium leaves were measured and leaf samples were taken from the mid-
branches in July. The leaf samples were selected four replicates of each cultivar and dried then they
were from each cultivar two samples were used to measure the elements. Nitrogen was measured the
powdered leaf samples and other elements were measured the powdered ash leaf samples then the extract
was prepared of them. Preformation nitrogen was Kielgdal Japanese Shimaz, calcium and magnesium
were a titration, phosphorus was a spectrophotometric (UNICCO USA) and potassium was a flame
photometry (Kraneng model in France) (Saini et al 2012).
Results & Discussion Statistical analysis

For statistical analysis of the data and comparing average results SAS and MSTAT-C software were
used at (P ≤ 0.01, P ≤ 0.05) and chart was drawn using Excel Software. The results were gained by GLM
analysis and comparing averages with Duncan’s multiple range test.
Table 2.Variance analysis of nutrient solution, cultivar and their interaction on nutrition elements in
peach trees
Average of squares
degree
Freedom
changes
of
Source
P K Mg Ca +
NH4
0.0003 0.69* 0.004 0.035 0.18 4 S
0.0001 1.04 0.01 0.23* 0.58* 1 C
0.0008 0.12 0.007 0.08 0.11 4 C ×S
0.00002 0.01 0.015 0.002 0.04 1 Repeat
0.001 0.22 0.012 0.03 0.07 9 Error
9.87 23.7 11.18 14.11 9.06 CV
Note: significant at **P ≤ 0.01, *P ≤ 0.05
S× C= The interaction of nutrient solutions in the cultivar C = Cultivar S= Solution
Ammonium nitrogen: According the table 2 results of variance analysis illustrated that the
ammonium nitrogen concentration of the peach leaf tissues was affected by cultivar at P ≤ 0.05 but the
effect of nutrient solutions and the interaction of nutrient solutions in cultivar were not significant. Based
on comparing averages of the cultivar effect (Figure 1) was observed that in cv. Alberta (3.24 % leaf
dry matter) & in cv. Zaferani (2.9 % leaf dry matter). The different levels of ammonium nitrogen were
not significant difference on nitrogen concentration of leaf tissues (Ibrikci et al 2018; Liu et al 2018;
Zhao et al 2020). The amount of ammonium nitrogen absorption was depended on the amount of plant
growth, physiological stages, the amount of nutrient element and nutritional requirements in the plant,
that it was varied plant growth stage. Plant organs, especially leaves, played a role in the activity of
nutrient elements (especially nitrogen activity). The use of ammonium nitrogen as a nutrient or fertilizer
solution in the fruit trees and increased the concentration of ammonium nitrogen caused to increase the
concentration of total nitrogen in leaf tissue and vegetative traits (Cheng and Schupp 2004).
785
Figure 1. Cultivar effect on the concentration elements in leaf tissues (leaf percent NH +, leaf percent Ca)
(C cv. Alberta and C2 cv. Zaferani)
According to the positive regression relation between ammonium nitrogen of nutrient solutions and
NH4+/NO3-+NH4+ concentration of leaf tissues, but it was not significantly affected on total nitrogen
concentration of leaf tissues (Chandrika et al 2016; Hao et al 2019; Alva et al 2006). The regression
relation between nutrient solutions elements and leaf tissues elements (Table 3) showed that the amount
of ammonium nitrogen in nutrient solutions with the amount of NH4+/NO3-+NH4+ and the amount
of magnesium in leaf tissues were positive regression relation and the highest ammonium nitrogen
concentration of nutrient solutions due to increasing the amount of NH4+/NO3-+NH4+ and magnesium
amount of leaf tissues. However, the concentration of ammonium nitrogen in nutrient solutions was
negative relation the amount of calcium in leaf tissues, so increasing the concentration of ammonium
nitrogen in nutrient solutions had reduced the amount of calcium in leaf tissues (Kingston 2018) also,
the regression relation between leaf tissues elements (Table 3) showed that the highest NH4+/NO3-+NH4+
concentration in leaf tissues was decreased the amount of potassium in leaf. Therefore, ammonium
nitrogen had increased to absorb anions to cations, while nitrogen nitrate had reduced to absorb anions
to cations (Marschner 1995).
Table 3. Regression relation and R2 the amount of NH + in nutrient solutions and NH4+/NO3-+NH4+with
the elements in leaftissue.
Nutrient Solutions Regression Relation R2

NH4
NH4 /NO3 +NH4 y=0.54x + 2.79 0.71
Ca y=-0.16x + 1.34 0.51
Mg y=0.09x + 0.93 0.72
NH4 /NO3 +NH4
K y=-1.21x+ 5.92 0.502
Calcium: The results of data variance analysis presented in table 2 illustrated that calcium
concentration in peach leaf tissues had been significantly affected by cultivar at P ≤ 0.05 that it was
observed in cv. Zaferani (1.37 % leaf dry matter) and cv. Alberta (1.16 % leaf dry matter) (Figure 1), but
the effect of nutrient solutions and the interaction of nutrient solutions in cultivar were not significant
786
(Gezerman 2019; Roosta et al 2016). The negative regression relation between the amounts of calcium
in leaf tissues (Table 4) had observed with the amount ofmagnesium the concentration of leaf tissues, so
the amount of magnesium in leaf tissues was decreased by increasing calcium in leaf tissues. Increasing
the concentration of ammonium nitrogen in nutrient solutions was not significant difference the amount
of calcium in leaf tissues, but they had negative regression relation with each other, that the presence
of the amount of ammonium nitrogen in nutrient solutions had reduced the concentration of calcium in
leaf tissues
(Piao 2020; Jaroszewska 2011). The inverse relationship between the amount of nutrient ammonium
nitrogen and the amount of calcium leaf tissue were caused the antagonistic behavior of these elements
in fruit trees & increasing the amount of ammonium nitrogen nutrient was prevented calcium absorption
and decreasing the amount of calcium in leaf tissue. Antagonism behavior was probably caused that
both ions were transmitted by similar carriers in the width of plasma membrane, or negative interaction
between ammonium nitrogen and calcium were been in terms of absorption or reduction of transmission
in the xylem (Lecee 1976).
Table 4. Regression relation and R2 of calcium concentration with magnesium concentration in leaf
tissues

Ca
Mg y= -0.4x + 1.48 0.83
Magnesium: The results from variance analysis in table 2 indicated that the amount of magnesium in
leaf tissues was not affected by nutrient solutions, cultivars and interactions of nutrient solutions in the
cultivar. Increasing the concentration of ammonium nitrogen in nutrient solutions was not significantly
affected the concentration of magnesium leaf tissues (Ma et al 2018), but they had negative regression
relation. Proper concentration of magnesium affected on the amount of calcium, unless the concentration
of calcium was decreased absorption of the soil (Hoying et al 2004).
Potassium: The results from variance analysis in table 2 showed that potassium concentration in leaf
tissues was affected by nutrient solutions at P ≤ 0.05, but the effect of the cultivar and the interaction
of the nutrient solutions were not significant. In comparison nutrient solutions effect on the amount
of potassium in leaf tissues (Figure 2), nutrient solution S2 (2.50 leaf percent K in gram dry matter),
nutrient solution S4 (2.35 leaf percent K in gram dry matter) and the nutrientsolution of S5 (1.89 leaf
percent K in gram dry matter) had greater the amount of potassium than nutrient solution of S1 (1.46
leaf percent K in gram dry matter).
Potassium concentration in nutrient solutions with the amount of NH4+/NO3-+NH4+ and the amount of
magnesium in leaf tissues had reverse regression relation (Table 5), so increasing potassium concentration
in nutrient solutions was caused to decrease the amount of NH4+/NO3-
787
Figure 2. Nutrient solutions effect on the percentage of potassium in leaf tissues (S1 to S5 nutrient
solutions)
and the amount of magnesium in leaf tissues (Khaledian et al 2017; Mengistu et al 2016), of
course it is depend on the age of tree, the amount of product, the type of soil absorption, it is also
impressed on the amount of ammonium nitrogen in nutrient solutions and the amount of potassium in
leaf tissues (Hoying et al 2004). The amount of potassium nutrient solutions was positive regression
relation with the amount of calcium in leaf tissues, so increasing potassium concentration in nutrient
solutions was caused to increase calcium concentration (Berg et al 2017; Ostovari et al 2016; Solhjo
et al 2017). Also, the regression relation between leaves tissues elements (Table 5) showed that
increasing potassium concentration in leaf tissues was reduced the concentration of phosphorus in
leaf tissues.
Table 5. Regression relation and R2 the amount of potassium in nutrient solution with the elements in
leaf tissues.

K
NH4 /NO3 +NH4 Y= -0.54x + 4.95 0.71
Ca Y= 0.16x + 0.69 0.51
Mg Y= -0.09x +1.27 0.72
P Y= -0.02x + 0.41 0.75
Phosphorus: The results from variance analysis in table 2 indicated that the amount of phosphorus
in leaf tissues was not affected by nutrient solutions, cultivar and interaction of nutrient solutions in
the cultivar also the different levels of ammonium nitration was not significantly affected phosphorus
concentration. When the concentration of potassium and zinc was scanty, the amount of phosphorus
aggregation in leaf tissues or at the time of development and growth of leaves was increased (Kou et al
2017; Zheng et al 2018).
788
Table 6. Interaction of nutrient solutions in cultivar on elementnutrition (S1 to S5 nutrient solutions, C1

Albert cv and C2 Zaferani cv)
P K Mg (leaf Ca (leaf NH 4 C ×S
(leaf percent (leaf percent percent dry percent dry (leaf percent dry
dry matter) dry matter) matter) matter) matter)
0.39 a 1.85 a 0.93 a 1.1 a 2.88 a S1C1
0.36 a 2.7 a 0.97 a 1.36 a 3.24 a S2C1
0.4 a 1.86 a 0.94 a 1.16 a 3.2 a S3C1
0.35 a 2.6 a 0.97 a 1.16 a 3.3 a S4C1
0.37 a 2.07 a 1.01 a 0.96 a 3.34 a S5C1
0.36 a 1.07 a 1.13 a 1.6 a 2.8 a S1C2
0.36 a 2.3 a 0.97 a 1.16 a 2.45 a S2C2
0.36 a 1.86 a 0.96 a 1.48 a 2.93 a S3C2
0.38 a 1.9 a 1.05 a 1.2 a 3.02 a S4C2
0.38 a 1.7 a 1.03 a 1.4 a 3.5 a S5C2
C1= cv.Alberta C2= cv. Zaferani
Table 7. Comparing averages of cultivar on element nutrition of peach trees in Alberta cv and Zaferani cv
P K Mg Cultivar
(leaf percent dry matter) (leaf percent dry matter) (leaf percent dry matter)
0.376 a 2.69 a 0.96 a C1

0.37 a 2.14 b 1.02 a C2
C1= cv. Alberta C2= cv. Zaferani
Table 8. Comparing averages of nutrient solutions on element nutrition S1 to S5 nutrient solutions of

peach trees in Alberta cv and Zaferani cv
+
P Mg Ca
Solution
NH4
(leaf percent dry (leaf percent dry (leaf percent dry
(leaf percent dry
matter) matter) matter)
matter)
0.38 a 1.03 a 1.4 a 2.84 a S1
0.36 a 0.97 a 1.26 a 2.85 a S2
0.38 a 0.95 a 1.32 a 3.18 a S3
0.367 a 0.99 a 1.18 a 3.22 a S4
0.37 a 1.02 a 1.18 a 3.27 a S5
S= Solution
789
Conclusion
In general, nutrient solution is commonly applied to improve the vegetative, yield and quality in
orchards, therefore ammonium nitrogen and other elements like Ca, Mg, P and K play an obligatory role
in agriculture and distributed in the environment on an enormous scale to promote growth in peach trees,
also in this investigation ammonium nitrogen application rates vary greatly and important effect on leaf
peach trees. Development and growth in leaves indices were measured submission to explore the leaf
trees responses to different level of NH4+ and NH4+/NO3-+NH4+ and equivalent level of other elements
in the nutrient solution. Between elements nutrition were observed positive or negative regression
and potassium was significantly affected on nutrient solutions and another elements were impacted
by cultivar like leaf percent NH4+ and leaf percent Ca but leaf percent Mg and leaf percent P were not
affected by nutrients in leaf tissues that they can be affected on vegetative traits on peach trees that they
cause better effect on the environment. Also Alberta cultivar was higher nutrient content than Zaferani
cultivar in the leaves. It can be concluded that peach trees had a positive reaction to the moderate
concentration of ammonium nitrogen, because the measured indices in peach trees fed with S3 and S5
nutrient solution, which had the concentration of ammonium nitrogen 0.5 meq / L and 1 meq / L and the
ratio of ammonium nitrogen (0.5 meq / L and 1 meq / L) to NH4+/NO3-+NH4+
0.07 meq/ L and 0.15 meq/ L, indicated greater effects.
References
Abdel-Sattar, M., Mohammed, Y. I. 2017. Pomegranate trees productivity in response to three levels of irrigation
and slow or fast nitrogen release fertilizer as well as their combinations. L. Plant Production, 8(8), 813-820.
[Cross Ref] [Google Scholar]
Altotanje, A. R. K., Joody, A. Effect of nitrogen, root stimulator, and gibberellic acid on a specific characteristic of
peach saplings. Iraqi Journal of Agricultural Sciences. 2019, 50(3), 827-834. [Cross Ref] [Google Scholar]
Alva, A. K., Paramasivam, S., Fares, A., Obreza, T. A., Schumann, A. W. 2006. Nitrogen best management practice
for citrus trees II. Nitrogen rate-transport and components of N budget. Scientia Horticulturae, 109, 223-
233. [Cross Ref] [Google Scholar]
Babalar, M., Asgari, M. A., Ahmadi, A., Kafi, M., Nadri, R. A. 2009. Zeoponic and phosphorus nutrition of iranian
apatites. Final Report of Applied and Research Project.
Barbosa da Silva Junior, G., De Mello Prado, R., Letícia Oliveira Silva, S., Naudi Silva Campos,
C., Gonzáles Castellanos, L., Cláudio Nascimento dos Santos, L., Ferreira Barreto, R., Eduardo Teodoro, P. 2020.
Nitrogen concentrations and proportions of ammonium and nitrate in the nutrition and growth of yellow
passion fruit seedlings. Journal of Plant Nutrition, 43(16), 2533-2547. [Cross Ref] [Google Scholar]
Berg, B., Liu, Ch., Faituri. M., Sanborn, P., Vesterdal. L. Ni. X., Hansen, K., Ukonmaanaho, L. 2017. Calcium
in decomposing foliar litter – A synthesis for boreal and temperate coniferous forests. Forest Ecology and
Management, 403, 137-144. [Cross Ref] [Google Scholar]
Brunetto, G., Bastos de melo, G. W., Toselli, M., Quartieri, M., Tagliavini, M. 2015. The role of mineral nutrition
on yields and fruit quality in grapevine, pear and apple. Revista Brasileira de Fruticultura, 37(4). [Cross
Ref] [Google Scholar]
Chandrika, D. S., Sharma, K. L., Vidyavathi, S., Munnalal, M., Kumar, T. S., Rani, K. U. 2016. Effect of con-
servation tillage, residue and nitrogen levels on soil nitrogen fractions and their contributions in nitrogen
uptake in castor (Ricinus communis). Indian Journal of Agricultural Sciences, 86(4), 474–80. [Cross Ref]
[Google Scholar]
Cheng, L., Schupp, J. 2004. Nitrogen fertilization of apple orchards. In: Robinson, T. & Hoying,
S. New York Fruit Quarterly. New York State Horticultural Society, 12(1), 22-25. [Cross Ref] [Google Scholar]
790
Ferreira, L. V., Picolotto, L., Pereira, I. d. S., Schmitz, J. D., Antunes, L. E. C. 2018. Nitrogen fertilization in con-
secutive cycles and its impact on high-density peach crops. Pesquisa Agropecuária Brasileira, v.53, n.2,
p.172-181. [Cross Ref] [Google Scholar]
Gezerman, A. O. 2019. Effects of ammonium thiosulfate and guanyl thiourea as calcium ammonium nitrate in-
hibitors on fertilization and plants. Chemical Review and Letters, 2, 84-89. [Cross Ref] [Google Scholar]
Habasy, R. E. Y. 2017. Effect of different levels and sources of nitrogen on tree growth, yield and fruit quality of
navel orange trees. Middle East Journal of Agriculture Research , 6, 639-645. [Google Scholar] [Cross Ref]
Hao, K., Zong, Y. Li. Y., Huang, D., Duan, X. 2019. Correlation analysis of sewage removal rate and microbial
quantity in plateau environment . IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, Volume 349.
The Second International Workshop on Environment and Geoscience. [Google Scholar] [Cross Ref]
Hoying, S., Fargione, M., Iungerman, K. 2004. Diagnosing apple tree nutritional status: leaf analysis interpretation
and deficiency symptoms. In: Robinson, T. & Hoying, S. New York Fruit Quarterly. New York State Horti-
cultral Society, 12(1), 19-16. [Cross Ref] [Google Scholar]
Ibrikci, H., Koca, Y. K., Cetin, M., Karnez, E., Balci Koca, G., Sagir, H., Ryan, J., Islam, K. R. 2018. Considering
residual soil mineral nitrogen in corn fertilizer recommendations in an irrigated Mediterranean area. Com-
munications in Soil Science and Plant Analysis, 49(2). [Google Scholar]
Jaroszewska, A. 2011. Quality of fruit cherry, peach & plum cultivated under different water and fertilization regi-
mes. Journal Elementol , 16(1), 51–58.
Khaledian, Y., Pereira, P., Brevik, E. C., Pundyte, N., Paliulis, D. 2017.The influence of organic carbon and ph on
heavy metals, potassium, and magnesium levels in lithuanian podzols. Land Degradation and Develop-
ment, 28(1), 345-354. [Cross Ref] [Google Scholar]
Kingston, P. H. 2018. Substrate production of blueberry: evaluation of soilless media and potassium, nitrogen fer-
tility on growth and nutrition. Oregon State University Libraries & Press. MS. p.190. [ Cross Ref] [Google
Scholar]
Kou, L., Wang, H., Geo, W., Chen, W., Yang, H., Li, Sh. 2017. Nitrogen addition regulates tradeoff between root
capture and foliar resorption of nitrogen and phosphorus in a subtropical pine plantation. Trees, 31, 77–91.
[PMC free article] [Google Scholar]
Layne, D. R., Bassi, D. 2008. The peach: botany, production & uses. CABI, Wallingford, UK. p.615. [Google
Scholar]
Leece, D. R. 1976. Diagnostic leaf analysis for stone fruit. 7. Effects of fertilizer nitrogen, phosphorus & potassi-
um on leaf composition of peach. Astralian Journal of Experimental Agriculture and Animal Husbandry,
16(82), 775-779. [Cross Ref] [Google Scholar]
Liu, C., Guo, T., Du, Y., Hu, Y. G. 2018. Nitrogen and phosphorus use efficiency of 43 wheat alien chromosome
addition lines evaluated by hydroponic culture. Journal of Plant Nutrition, Latest Articles. https://doi.org/
10.1080/01904167.2018.1476539.
Ma, Y., Yuan, D., Mu, B., Gao, L., Zhang, X., Zhang, H. 2018. Synthesis, properties and application of double
salt (NH4)2Mg(SO4)2·6H2O in wet magnesium-ammonia FGD process. Fuel, 219, 12-16. [Cross Ref]
[Google Scholar]
Marschner, H. 1995. Mineral Nutrition of Higher Plants, Second Edition. Academic Press, London Harcourt Brace
& Company. p.889. [Cross Ref] [Google Scholar]
Mengistu, A., Yin, X., Bellaloui, N., Mcclure, A. 2016. Potassium and phosphorus have no effect on severity of
charcoal rot of soybean. Canadian Journal of Plant Pathology, 38(2), 1-9. [Cross Ref] [Google Scholar]
Ostovari, Y., Ghorbani-Dashtaki, Sh., Bahrami, H. A., Naderi, M., Dematte, J. A. M., Kerry, R. 2016. Modification
of the USLE K factor for soil erodibility assessment on calcareous soils in Iran. Geomorphology, 273, 385-
791
Piao, H. Ch. 2020. Negative effects of calcium on magnesium and potassium benefit for adaptability of Chine-
se prickly ash (Zanthoxylum bungeanum) grown on poor soils. Plant Physiology Reports, 25, 268–276.
Roosta, H. R., Bagheri, M. H., Hamidpour, M., Roozban, M. R. 2016. Interactive effects of nitrogen form and oxy-
gen concentration on growth and nutritional status of eggplant in hydroponics. Journal Agriculture Science
Technology, 18, 731-739. [Cross Ref]
Saini, R. S., Sharma, K. D., Dhankhar, O. P., Kaushik, R. K. 2012. Laboratory manual of analytical techniquesin
horticulture. Published by Agrobios. p.136. [Cross Ref]
Solhjoo, S., Gharaghani, A., Fallahi, E. 2017. Calcium and potassium foliar sprays affect fruit skin color, quality
attributes, and mineral nutrient concentrations of ‘red delicious’ apples. International Journal of Fruit
Science, 17(4). [Cross Ref] [Google Scholar]
Thokchom, R., Sharma, D. P., Thakur, K. K. 2018. Effect of rejuvenation pruning and nitrogen levels on leaf
nutrient status of old senile Apricot (Prunus armeniaca L.) cv.New castle Trees. International Journal of
Current Microbiology and Applied Sciences , 7(1), 2319- 7706. [ Cross Ref] [Google Scholar]
Zheng, J., She, W., Zhang, Y., Bai, Y., Qin, Sh., Wu, B. 2018. Nitrogen enrichment alters nutrient resorption and
exacerbates phosphorus limitation in the desert shrub Artemisia ordosica. Ecol Evol, 8(20), 9998–10007.
Zhao, Q., Guo, J., Shu. M., Wang., P., Hu., Sh. 2020. Impacts of drought and nitrogen enrichment on leaf nutrient
resorption and root nutrient allocation in four Tibetan plant species. Science of The Total Environment, 723,
792
EFFECT OF NUTRIENT SOLUTION ON VEGETATIVE

TRAITS , CHLOROPHYLLS AND CAROTENOID OF
PEACH TREES
Rahmani Mahsa a, Babalar Mesbah b.

aMSc graduate, Department of Horticultural Science, University College of Agriculture and Natural Resources, University of
b, Professor, Department of Horticultural Science, University College of Agriculture and Natural Resources, University of
ABSTRACT
This experiment was conducted as factorial in a randomized complete block design with 5 nutrient
treatments and 2 cultivars (Alberta and Saffron) with 2 replications and experimental units of 10 peach
trees and total number of 100 pots. Nutrient elements (nitrogen, phosphorus, calcium, magnesium and
potassium) had significant effects on the vegetative parts of the peach trees and improved function and
growth of peach trees. The results of variance analysis for vegetative characters showed that flower bud
density, chlorophylls a and carotenoids were affected by nutrient solutions significantly. But chlorophyll
b and total chlorophylls were not affected by nutrients. Finally, solution No. 5 was determined as suitable
solution for 2 cultivars peach trees (Alberta and Saffron) nutrition.
Keywords: Nutrient solution, NH4+, NH4+/ NO3- + NH4+, Alberta, Saffron, Cultivar, Peach.
INTRODUCTION
Plant nutrition management can affect vegetative growth, flowering, fruit formation, and other plant
characteristics (Nagy et al 2011). Optimizing nutrition is necessary for proper growth and development
of products with high yield and high quality in agriculture. In this regard a system without soil and
controlled to determine the actual needs of the plant is considered as an important key, because this
management system allows the proper proportions of nutrient elements for good growth and produce
the proper product (Arzani 2012)
Peach trees, like many other plants, need 16 elements to complete their cycles. Among these, carbon,
hydrogen and oxygen elements are important inorganic elements, which are the main components of
organic matter. The macronutrient minerals concentration is expressed so that changing the ratio of
nitrate to ammonium in nitrogen supply is a proper way to control the relative absorption of anions and
cations (Fernandez-Escobar et al 2014).
Nitrogen plays an important role in plant nutrition. The use of nutrients such as potassium, calcium,
phosphorus, magnesium and other macronutrient and micronutrient elements in nutrition programs
is very important. In this regard, the suitable application of ammonium fertilizers, balance between
793
nutritional elements (calcium, phosphorus, potassium and etc.) and nitrogen ions such as ammonium
and nitrate and determination of appropriate time and correct method of using nutrient solutions can be
mentioned. Using nutritional solution affects the vegetative characteristics of trees.
So, determination of proper concentration of nutrient solutions is very effective in producing high
quality and quantity products. For this reason, the aim of this study is determination of a suitable nutrient
solution, in which concentration of nutrients satisfies plant’s requirement, and causes most suitable plant
growth and yield in peach trees of Saffron and Alberta cultivars.
2. MATERIAL AND METHODS
2.1. Experimental site

This research was conducted at faculty of agricultural and natural resources, University of Tehran.
Peach graft seedlings of Alberta and Saffron cultivars which were based on peach seed rootstock were
placed in 30 cm diameter and height pots with a volume of 10 liters. They were planted in soil and perlite
compound culture beds with volume ratios of 1/3 and 2/3 respectively. This experiment was conducted
as a factorial in a randomized complete block design.
Then effect of 5 nutrient solutions with different concentrations of ammonium nitrogen and different
ratio of ammonium nitrogen to total nitrogen and same concentrations of total nitrogen, calcium,
magnesium and phosphorus in compare with the control solution (nutrient solution number 1), was
investigated in this research.
A 150-liter container was used for nutrient solution. Irrigation of seedlings with nutrient solution was
carried out once a week in winter and autumn and twice a week in summer and once a week with water
for cations and anions leaching (Babalar et al 2009). Base solutions were made for each of the macro
elements individually, while the total amount of micro elements, other than iron were prepared in one
container in a way that for each of the macro elements, a stock solution was made based on meq/l of
Merck company pure salts with a 1000-fold concentration and it was maintained in two - liter containers
(Table 1(a,b.c)).
The irrigation solution was prepared by diluting 1000 times the base solution in plastic containers
(barrels) with a volume of 150 liter (Babalar et al 2009).
The pH of nutrient solutions was adjusted by nitric acid 0.2 normal to 6.5± 0.1 EC of nutrient solutions
for nutrient solution number one to five was 1.8, 2.4, 1.8, 1.92 and 2.28 milisiemens/cm) respectively.
Table1(a). The composition of the treatment nutrient solution ions of one control or S1 (meq/ L),
treatment nutrient solution ions of number two or S2 (meq/ L), and treatment nutrient solution ions of
number three or S3 (meq/ L)
794
Table 1(b). The composition of the treatment nutrient solution ions of number four or S4 (meq/ L) and
treatment nutrient solution ions of number five or S5 (meq/ L)
I II III
NO3 PO4 SO4 CL Total NO3 PO4 SO4 CL Total NO3 PO4 SO4 CL Total
K 1.2 0.3 0.25 1.95 2.9 0.6 3.7 2.7 0.6 3.7
0.2 0.2 0.2
Na 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1
Ca 1.5 1.5 3.1 3.1 3.1 3.1
Mg 0.75 0.75 1.5 1.5 1.5 1.5
NH4 0 0.3 0.3 0.5 0.3
H 0.6 0.7 1.2 1.3 1.2 1.3
0.1 0.1 0.1
Total 2.7 1.2 1 0.1 5 6.3 2.1 1.5 0.1 10 6.3 2.1 1.5 0.1 10
Table 1(c). The composition of the nutrient solution of the micronutrient elements
IV V
NO3 PO4 SO4 CL Total NO3 PO4 SO4 CL Total
K 2.5 0.6 3.3 2.2 0.6 3
0.2 0.2
Na 0.1 0.1 0.1 0.1
Ca 3.1 3.1 3.1 3.1
Mg 1.5 1.5 1.5 1.5
NH4 0.7 0.7 1 0.3
H 1.2 1.3 1.2 1.3
0.1 0.1
Total 6.3 2.1 1.5 0.1 10 6.3 2.1 1.5 0.1 10
Consumed salts mg/Lit

(NH4)6Mo7O24,4H2O 0.05
HBO3 1.5
MnSO4,4H2O 2
CuSO4,5H2O 0.25
ZnSO4,7H2O 1
Fe(Sequestrone 138) 10
795
2.2. Flower bud density

The flower bud density was measured in March after nutrient solutions were used during the previous
year.
Flower bud density was calculated by counting the number of flower buds on a branch (20 - 15 cm)
in trees. The unit of measurement was calculated based on the number of flower buds over branch length
(cm) using the formula: flower bud density = (Number of flower bud / Branch length).
2.3. Leaf dry matter percent

After measuring fresh and dry weight of leaves, the percentage of dry matter was determined using
the formula (% leaf dry matter= leaf dry weight / leaf fresh weight × 100) according to (Saini et al 2012).
2.4. Chlorophylls a, b & total & carotenoids of the leaf

The measurement of leaf Chlorophylls a, b, total and Carotenoid were performed in October. In each
cultivar five replications were selected and five leaves were selected from each of the five replications.
At first, 0.5 g of fresh leaf tissue was homogenized with 10 ml of 80 % acetone in a falcon. The resulting
solution was centrifuged at 9,000 rpm and temperature of 4 °C for 15 min. Then surface liquid was
removed and amount of absorption at 663, 645, 510, 480 nm was measured using the spectrophotometer.
Chlorophylls a, b, total and Carotenoids were then calculated by mg/g leaf fresh weight (Arnon 1949).
1. Chlorophyll a= [12/7(D663)-2/69(D645)] × (V) / (W) ×1000
2. Chlorophyll b= [22/9(D645)-4/68(D663)] × (V) / (W) ×1000
3. Chlorophyll total = [20/2(D645) +8/02(D663)] × (V) / (W) ×1000
4. Carotenoid = [7/6(D480)-1/49(D510)] × (V) / (W) ×1000
W= leaf fresh weight (0.5g) D= Optical absorption rate V= extract volume (10)
3. RESULTS
3.1. Statistical analysis

For statistical analysis of the data and comparing average results, SAS and MSTAT-C software
were used, and charts were drawn using Excel software. The results were gained by GLM analysis and
comparing averages with Duncan’s multiple range test.
796
Table 2(a). Variance analysis of nutrient solution, cultivar and their interaction on vegetative
characteristics of peach trees
Leaf dry Flower Freedom Source of

matter Leaf dry weight Leaf fresh weight bud degree changes
percent density
545.23** 0.201** 0.18** 0.06* 4 S
1.70 0.206** 0.28** 1.22** 1 C
173.41** 0.02* 0.01* 0.35* 4 S ×C
55.51 0.16 0.01 0.51 9 Repeat
46.65 0.008 0.007 0.02 81 Error
8.37 19.53 15.2 27.89 CV
1%*, 5%**
S× C= the interaction of nutrient solutions in the cultivar C = Cultivar Solution
Table 2(b). Variance analysis of nutrient solution, cultivar and their interaction on vegetative
characteristics of peach leaves
Average of squares
Freedom degree
changes
Source of
Carotenoid Chlorophyll total Chlorophyll b Chlorophyll a
0.01* 0.062 0.007 0.02* 4 S
0.003 0.005 0.012 0.14 1 C
0.05 0.19 0.04 0.17 4 S ×C
0.06* 0.16 0.21* 1.16* 4 Repeat
0.016 0.15 0.012 0.07 36 Error
11.82 21.33 21.92 19.76 CV
1%* ، 5%**
S= Solution
S× C= interactions of nutrient solutions in the cultivar C = Cultivar
797
Table 3. Comparing averages of nutrient solutions on vegetative characteristics of peach trees in cv.
Alberta and cv. Zafarani
Leaf fresh Flower bud

weight (gr) density Solution
0.43d 46 b S1
0.51c 56.2 ab S2
0.6b 56.3ab S3
0.657a 56.6 ab S4
0.658a 61 a S5
S= Solution
Table 4. Comparing averages of cultivar on vegetative characteristics of peach trees

(mg/g)
Carotenoid
total (mg/g)
Chlorophyll
b (mg/g)
Chlorophyll
a (mg/g)
Chlorophyll
matter
Leaf dry
weight (gr)
Leaf dry
weight (gr)
Leaf fresh
(mm2)
Leaf area
(cm)
Leaf length
current year
Lengh of
(cm)
Tree height
density(num
Flower bud
Cultivar
1.087a 1.84a 0.48a 1.34 81.69 0.51a 0.62a 2674.3 12.46 22.9 161.5 C1
a a a a b a 44b
1.085a 1.86a 0.5a 1.36 81.43 0.42b 0.52b 2447.2 12.28 25.6 158.9 66a C2
a a b a 2a a
C1= cv. Alberta C2= cv. Zaferani

According to table 2(a) results of variance analysis showed flower bud density was significantly
affected by nutrient solutions and the interaction of nutrient solutions in cultivar at 5% level and effect of
cultivar at 1% level. Comparing average effect of nutrient solutions according to table 3 showed that S5
(61 number of flower bud / cm) had the highest flowering density compared to S1 (46 number of flower
bud / cm). Comparing average effect of cultivar on flower density according to table 4, it was observed
that cv. Alberta density was 44 (number of flower bud / cm) and cv. Saffron was 66 (number of flower
bud / cm). According to Figure 1, interactions of nutrient solutions in the cultivar showed that, S5C2
treatment (77 number of flower bud / cm) had the highest flower density compared to S1C1 (40 number
of flower bud / cm). The highest flower bud density was observed in nutrient solution S5 which contained
the highest concentration of ammonium nitrogen and ammonium nitrogen to total nitrogen ratio with
amounts of 1 meq / L and 0.15 respectively. The lowest flower bud density was observed in solution S1,
which contained the lowest ammonium nitrogen concentration and ammonium nitrogen to total nitrogen
ratio, with amounts of 0 meq / L and 0, respectively.
798
Figure 1. Interaction of nutrient solutions in cultivar on peach flower bud density (S1 to S5 nutrient
solutions, C1 cv.Alberta and C2 cv.Zaferani)
4.2. Leaf fresh and dry weight
According to table 2(a) leaf fresh weight was significantly affected by nutrient solutions and cultivar
at 1% level and the interaction of nutrient solutions with cultivar at 5% level. In comparing averages
effects of nutrient solutions on leaf fresh weight in table 3 it was indicated that S5 and S4 nutrient
solutions with 0.65, 0.657 g leaf fresh weight had more fresh weight than S1 solution with
0.43 g fresh weight. In comparing average effect of cultivars on leaf fresh weight according to table
4 it was observed that cv. Alberta weights 0.62 g and cv. Saffron weights 0.52 g. Comparing the average
effect of nutrient solutions and cultivars interactions on leaf fresh weight according to Figure 2, S5C1
with 0.74 g had greater leaf fresh weight than S1C1 with 0.38 g.
The highest amount of leaf fresh weight was observed in trees treated with S5 and S4 nutrient solutions,
with ammonium nitrogen concentration of 1 and 0.7 meq / L, and the ratio of ammonium nitrogen to
total nitrogen of 0.15 and 1 / 0, and the lowest leaf fresh weight was observed in trees treated with S1
nutrient solution, with ammonium nitrogen and the ammonium nitrogen to total nitrogen concentration
ratio of 0 meq / L and 0, respectively.
Figure 2. Interaction of nutrient solutions in cultivar on peach leaf fresh weight (S1 to S5 nutrient
solutions, C1 cv.Alberta and C2 Zaferani)
According to table 2(a), leaf dry weight was significantly affected by nutrient solutions and cultivar
at 1% level and the interaction of nutrient solutions in cultivar at 5% level. Comparing average effects of
799
nutrient solutions on leaf fresh weight showed that S5 and S4 nutrient solutions caused 0.57, 0.56 g leaf
fresh weights which were more than 0.35 g fresh weight caused by S1 nutrient solution. In comparing
average effect of cultivars on leaf dry weight, it was observed that according to table 4 cv. Alberta had
0.51 g dry weight and cv. Saffron had 0.42 g dry weight. Comparing the average interaction effect of
nutrient solutions and cultivars on leaf dry weight in Figure 3, S5C1 caused greater dry weight of 0.67 g
in compare with S1C2 which has dry weight of 0.30 g.
The highest amount of leaf dry weight was observed in trees treated with S5 and S4 nutrient solutions,
in which ammonium nitrogen concentration were 1 and 0.7 meq / L, and the ratio of ammonium nitrogen
to total nitrogen were 0.15 and 1 / 0, and the lowest leaf dry weight was observed in trees treated with S1
nutrient solution, that ammonium nitrogen concentration and the ammonium nitrogen to total nitrogen
ratio were 0 meq / L and 0, respectively.
Figure 3. Interaction of nutrient solutions in cultivar on peach leaf dry weight (S1 to S5 nutrient solutions,
C1 cv.Alberta and C2 Zaferani)
3.4. Percent of leaf dry matter

As it is presented in table 2(a), leaf dry matter percent was significantly affected by nutrient solutions
and the interaction of nutrient solutions and cultivar at 1% level. Comparing average effects of nutrient
solutions on percent of leaf dry matter in table 3, indicate that leaf dry matter percent in S5 and S4 nutrient
solutions are 87.24%, 86.67% respectively, which are greater percent in compare with S1 nutrient solution
which produced 75.73% leaf dry matter. Comparing average amounts mentioned in table 4 show that
effect of cultivars on leaf dry weight was not significant with 81.69% for cv. Alberta and 81.43% for cv.
Saffron. Comparing the average interaction effect of nutrient solutions and cultivars on leaf dry matter
percent in Figure 4, S5C1 with 90.69% and S4C2 with 90.56% were greater than dry matter percent of
74.26% resulted after using S2C1.
The maximum amount of leaf dry matter percent was observed in trees treated with S5 and S4
nutrient solutions, in which ammonium nitrogen concentrations were 1 and 0.7 meq / L, and the ratio
of ammonium nitrogen to total nitrogen was 0.15 and 0.1, and the lowest percent of leaf dry matter was
observed in trees treated with S1 nutrient solution, in which ammonium nitrogen concentration and the
ammonium nitrogen to total nitrogen ratio were 0 meq / L and 0, respectively.
800
Figure 4. Interaction of nutrient solutions in cultivar on peach leaf dry matter percent (S1 to S5 nutrient
3.5. Chlorophylls a, b & total & carotenoids of the leaf (mg / g leaf fresh
weight)
In the analysis of variance in table 2(b) it was indicated that, leaf chlorophylls a were significantly
affected by nutrient solutions at 1% level. But the effects of cultivar and the interaction of nutrient
solutions and cultivar were not significant. In comparing the average effects of nutrient solutions on
leaf chlorophylls a, using Figure 5, S4 nutrient solution with 1.44 mg/g leaf fresh weight had higher leaf
chlorophylls a than S1 nutrient solution with 1.15 mg / g leaf fresh weight.
In analysis of variance, it was indicated that leaf carotenoids were significantly affected by nutrient
solutions at 5% level. But the effects of cultivar and interaction of nutrient solutions and cultivar were
not significant. In comparing average effects of nutrient solutions on leaf carotenoids according to Figure
5, S5 nutrient solution with 1.05 mg/g leaf fresh weight had the maximum leaf carotenoids in compare
with S1 nutrient solution with 0.98 mg/g leaf fresh weight.
Figure 5. The effect of the nutrient solution on peach Chlorophylls a, Carotenoides (S1 to S5 nutrient
According to the analysis of variance Table 3 leaf chlorophylls b and total chlorophyll content were
not affected by nutrient solutions, cultivars and interactions of nutrient solutions in the cultivar. The
levels of chlorophylls and carotenoids are affected by the ammonium nitrogen nutrient solution more.
The nutrient solutions number four and five were more effective and significantly affected chlorophylls
a and carotenoids in leaf.
801
4. DISCUSSION

The amount of ammonium nitrogen concentration was affected by formation of the bud of peach
trees (Polara et al 2015). Feeding the apple trees cv. Jonathan, with nitrogen in nitrate or ammonium
forms, or both forms, showed that in all cases, ammonium caused sooner flowering and leads to flower
formation in buds (Kuhn et al 2011). There has been relationship observed between nutrient elements
(especially ammonium nitrogen) and flower buds’ density. So that level of ammonium nitrogen plays
an important role during the growth and development of flower buds (Carranca et al 2018; Ulger et al
2004). Treatments which have not received ammonium nitrogen nutrient solution would have the lowest
flower bud density compared to other treatments. Therefore, the existence of ammonium nitrogen affects
formation and development of trees flower and it is one of the important elements in tree nutrition
(Ferreira et al 2018). According to the reports, ammonium nitrogen increased the flower density and
encouraged the development of flower buds (Hoying et al 2004). The nutritional effect and sufficient
amount of ammonium nitrogen and of course, other nutritional elements in plant content, have important
effects on the growth and vegetative characteristics of it. The experiments conducted in this research
showed that, nutritional elements, especially ammonium nitrogen, are the compounds required for
the formation of flowers and flower bud density. Therefor the presence of ammonium nitrogen and its
increase, has been considered as one of the factors affecting the flower bud density (Talaii 1998)
4.2. Percent of leaf dry matter

The amount of leaf dry matter during vegetative growth is mostly affected by the soluble ammonium
nitrogen. The use of ammonium nitrogen has great impact on peach trees, so that with increasing
nitrogen concentration, the percentage of dry matter increased (Marathe et al 2016; Rufat and Dejong
2001). In studies on peach trees, the increase or decrease of levels of ammonium nitrogen fertilizers
had significantly affected the percentage of leaf dry matter, so that the increase in ammonium nitrogen
fertilizers increased the percentage of leaf dry matter of peach trees (Martinz et al 2010).
According to observation leaf dry matter percentage increased with increasing concentration
of nutrient elements, especially ammonium nitrogen. This indicates, that these factors are affected
by nutrient elements, so nutrient elements concentration should be carefully considered, to prevent
weakening of leaves and trees (Junior et al 2020).
Trees with good strength and healthy leaves, also have sufficient nutrition. Of course, the proper
concentration of other nutrient elements is also effective. In the case of high concentrations of ammonium
nitrogen, the amount of absorption of cations is reduced, in which case nitrate nitrogen must have a
suitable concentration (Zhang and Rengel 1999). On the other hand, the ammonium content should be
supplied within the plant’s need range, since it is more likely to be known as a toxic cation, while the
results indicate that the ratio of ammonium nitrogen to total nitrogen is very important (Junior et al 2020;
Zhang and Rengel 1999).
4.3. Chlorophylls a, b & total & carotenoids of the leaf (mg / g leaf fresh
weight)
The results showed that there was significant relationship between chlorophylls a, chlorophylls b,
total chlorophylls and carotenoids and ammonium nitrogen concentration of nutrient solution. Nitrogen is
the main element in the structure of chlorophylls, which enables the plant to use sunlight to make sugars.
Chlorophyll’s content are specific measures, which is considered as an index of photosynthetic activity
in agriculture. Regarding the presence of nitrogen in the structure of chlorophylls, high absorption of
this element enhances the increase of chlorophyll a content (Jia et al 1999)
802
Nitrogen caused the increasing of vegetative growth, improve chlorophylls, and protoplasm
(Carranca et al 2018). Chlorophylls and ammonium nitrogen in plants are closely related, therefore
the amount of chlorophylls are used to determine the state of nitrogen in plants (Carranca et al 2018;
Scharf et al 2006). Increasing the amount of chlorophylls simultaneously with increasing ammonium
nitrogen concentration is due to the role of this element in the structure of chlorophylls, which prevents
the destruction of chlorophylls and the factor for its rebuilding (Dumičić et al 2020; Dong et al 2015;
Martinz et al 2010; Rubio-Civarrubias et al 2009).
The use of nitrogen solutions which contain ammonium ions leads to increase in chlorophylls content
and carotenoids of the leaf. With this increase photosynthesis, carbohydrate production, the performance
and quality of the products are affected (Almaliotis 1997). Therefore, the high concentration of total
nitrogen in leaves due to increase in ammonium nitrogen concentration in the nutrient solution will
affect the amount of chlorophylls (Almaliotis 1997; Pilbeam 2011).
7. REFERENCES
Almaliotis, D., Therios, I., Karatassiou, M., Effects of nitrogen fertilization on growth, leaf, nutrient concentration
and photosynthesis in tree peach cultivars, Acta Hortic.,1997, vol. 449, pp.169--174. [Google Scholar]
[Cross Ref]
Arnon, D. I., Copper enzymes in isolated chloroplasts polyphenoloxidase in Beta vulgaris, Plant Physiol.,1949,
vol. 24, pp. 1--15. [Google Scholar] [Cross Ref] [PubMed]
Babalar, M., Asgari, M.A., Ahmadi, A., Kafi, M., Nadri, R.A., Zeoponic and phosphorus nutrition of Iranian apa-
tites. Final Report of Applied and Research Project, Iran, University of Tehran, 2009.
Carranca, C., Brunetto, G., Tagliavini, M., Nitrogen nutrition of fruit trees to reconcile productivity and environ-
mental concerns, Plants, 2018, vol. 7, pp. 4. [Google Scholar] [Cross Ref].
Cultivating without commercial soil and homemade, Arzani, A., Publishing Center of Isfahan University of Tech-
nology, Iran, 2012. [Cross Ref]
Dong, Y., Zhi, H., H., Zhao, Q., Guan, J. F., NO3 −/NH4 + ratios affect plant growth, chlorophyll content, res-
piration rate, and morphological structure in Malus hupehensis seedlings, J. For. Res., 2015, vol. 26, pp.
983--991. [Google Scholar] [PubMed]
Dumičić, G., Cukrov, M., Lemić, G., Žanić, K., Urlić, B., Effect of nitrogen and pot volume on pepper (Capsicum
annuum L.) and eggplant (Solanum melongena L.) seedlings development, Acta Hortic., 2020, vol. 1273,
pp. 355--360. [Google Scholar] [Cross Ref]
Ferreira, L. V., Picolotto, L., Pereira, I. D. S., Schmitz, J., D., Antunes, L. E. C., Nitrogen fertilization in consecu-
tive cycles and its impact on high-density peach crops, Pesq. agropec. Bras., 2018, vol. 53, pp. 172--181.
[Google Scholar] [PubMed]
Fernández-Escobar, R., Antonaya-Baena, M. F., Sanche-Zamona, M. A., Molina-Soria, C., The amount of nitrogen
applied and nutritional status of olive plants affect nitrogen uptake efficiency, Sci. Hortic., 2014, vol. 167,
pp. 1--4. [Google Scholar] [Cross Ref] [PubMed].
Hoying, S., Fargione, M., Iungerman, K., Diagnosing apple tree nutritional status: leaf analysis interpretation and
deficiency symptoms. In: Robinson, T. & Hoying, S. New York Fruit Quarterly. New York State Horticul-
tural Society, 2004, vol. 12, pp. 16--19. [Google Scholar] [Cross Ref].
Jia, H., Hirano, K. & Okamoto, G., Effects of fertilizer levels on tree growth and fruit quality of
،Hakuho, peaches (Prunus persica), Journal of Japanese Society of Horticulture Science, 1999, vol. 68, pp. 487--
493. [Cross Ref]
Junior, G., B., D., S., Prado, R., D., M., Silva, L., O., S., Campos, C., N., S., Castellanos, L., G., dos Santos, L.,
C., N., Barreto, R., F., Teodoro, P. E., Nitrogen concentrations and proportions of ammonium and nitrate
803
in the nutrition and growth of yellow passion fruit seedlings, Journal of Plant Nutrition, 2020, vol. 43, pp.
2533--2547. [Google Scholar][PubMed]
Kuhn, B.F., Bertelsen, M., Sorensen, L., Optimizing quality-parameters of apple cv ،Pigeon, by adjustment of
nitrogen, Sci. Hortic., 2011, vol. 129, pp. 369--375. [Google Scholar] [Cross Ref].
Laboratory Manual of Analytical Techniques in Horticulture, Saini, R.S., Sharma, K.D., Dhankhar, O.P., Kaushik,
R.A., India: Agrobios - Jodhpur, 2012. [Cross Ref]
Marathe, R., A., Murkute, A., A., Dhinesh Babu, K., Mineral Nutrient Deficiencies and Nutrient Interactions in
Pomegranate, Natl. Acad. Sci. Lett., 2016, vol. 39, pp. 407--410. [Google Scholar] [PubMed]
Martinz, X.D., Lamarca, J.F., Villa Mir, J.M., Effects of irrigation & nitrogen application on vegetative growth,
yield & fruit quality in peaches (Prunus persica L. Batsch cv. Andross) for processing, Tesi Doctroal, Spai.
Universitat de Leida Spain, 2010. [Cross Ref] [PubMed].
Nagy, P.T., Sipos, M., Nyeki, J., Szabo, Z., Nutritional aspects of organic apple growing in East Hungary, Studia
Universitatis “Vasile Goldiş”, Seria Ştiinţele Vieţii, 2011, vol. 21, pp. 761—765. [Google Scholar] [Cross
Ref]
Pilbeam, D. J., 13 The Utilization of Nitrogen by Plants: A Whole Plant Perspective, 2011, vol. 42, pp. 305—351.
[Google Scholar] [Cross Ref]
Physiology of temperate zone fruit trees, Talaii, A., Institute of Printing and Publishing, University of Tehran,
1998. [Cross Ref]
Polara, N. D., Gajipara, N. N., Barad, A. V., Effect of nitrogen and phosphorus nutrition on growth, flowering,
flower yield and chlorophyll content of different varieties of African marigold (Tagetes erecta L.), Journal
of Applied Horticulture, 2015, vol. 17, pp. 44--47. [Google Scholar] [Cross Ref]
Rubio-Civarrubias, O.A., Brown, P.H., Weinbaum, S.A., Johnson, R.S., Cabrera, R.I., Evaluating foliar nitrogen
compounds as indicators of nitrogen status in Prunus persica trees, Sci. Hortic., 2009, vol. 120, pp. 27--33.
[Google Scholar] [Cross Ref]
Rufat, J., Dejong, T.M., Estimating seasonal nitrogen dynamics in peach trees in response to nitrogen availability,
Tree Physiol, 2001, vol. 21, pp. 1133--1140. [Google Scholar] [Cross Ref] [PubMed].
Scharf, P.C., Brouder, S.M., Hoef, R.G., Chlorophyll meter reading can predict corn nitrogen need and yield
response of corn in the north- central USA. J. Agron., 2006, vol. 98, pp. 655--665. [Google Scholar] [Cross
Ref] [PubMed].
Ulger, S., Sonmez, S., Karkacier, M., Ertoy, N., Akdesir, O., Aksu, M., Determination of endogenous hormones,
sugars and mineral nutrition levels during the induction, initiation and differentiation stage and their effects
on flower formation in olive, Plant Growth Regulation, 2004, vol. 42, pp. 89--95. [Google Scholar] [Cross
Ref].
Zhang, X.K., Rengel, Z., Gradients of pH and ammonium and phosphorus concentration between the banded
fertilizer and wheat roots, Aust. J. Agric. Res., 1999, vol. 50, pp. 365--373. [Google Scholar] [Cross Ref]
[PubMed].
804
ASSESSMENT OF POTENTIAL HAZARD AND

BIOAEROSOL LEVEL AROUND THE SAWMILL
ENVIRONMENT IN ILORIN AND ITS ENVIRONS
Wakili Tope Aborisade*; Fausat Abimbola Jimoh; Zainab Biola AbdulSalam

Department of Microbiology, Faculty of Pure and Applied Sciences, Kwara State University, Malete, Nigeria
Health hazard related to sawmill activities among the people working in sawmill environment in
developing countries is at alarming rate due to little or no precautionary measures during the activities.
Thus, this study is on the assessment of potential hazard due to bioaerosol exposure among the people
working around the sawmill area in Ilorin and its environs. The questionnaires were designed to collect
the demographic data (gender, age) as well as the potential health risk related to bioaerosol exposure
(respiratory symptoms (RS), skin infection (SI) and eye irritation (EI)) experienced within 3 months
among 176 subjects around the sawmill area. The microbial loads were evaluated using standard settle
plate technique (expose for 1 hour and 10 meters away from sawmill machine) on nutrient agar and
potato dextrose agar for bacteria and fungi load respectively. The findings showed that 72 % of the
subjects were male within the age range 12 – 63 years; while the remaining 28 % were female within
age range 15 – 57 years. The potential hazard risk analysis revealed that 64.8 %, 11. 1 % and 60.2 %
responded to have RS, SI and EI respectively. The total viable bacterial counts range from 156 to 231
cfu/m3, while the fungi counts range from 9 cfu/m3 to 16 cfu/m3. The 7 isolated bacteria were Bacillus
sp., Pseudomonas sp., Serratia sp., Staphylococcus sp., Proteus sp., and Chromatium sp. The five fungi
isolates were Aspergillus flavus, Aspergillus niger, Fusarium sp. Penicillium sp. and Mucor sp. The
presence of this potential pathogenic bioaerosol microbes in the air samples from the study area could
constitute health hazard especially to immunocompromised individuals within the area. Therefore,
enlighten people on the use of personal protective equipment in sawmill environment is recommended.
Keywords: Bioaerosol, hazard, sawmill, subject
805
PRION DISEASES: AN OVERVIEW
Davina Hijam1*, Niketa Ashem2

*1
Regional Institute Of Medical Sciences,
Associate Professor, Department of Biochemistry, Imphal, India.
2
Regional Institute Of Medical Sciences,
Post Graduate Trainee,
Departmentof Biochemistry, Imphal, India
ORCID Code: (Only for Turkish Participants)
ABSTRACT
Prion protein (PrP) is a 253 amino acids protein which may exists in two forms: a normal cellular prion
protein designated as PrPC and a pathogenic misfolded conformer designated as PrPSc. Prion diseases
are a group of neurodegenerative diseases caused by the conversion of the normal prion protein (PrPC)
with a primarily ∝-helical structure into an abnormal form of the prion protein (PrPSc) which stands for
proteinaceous infectious particle, and has a primarily β-pleated sheet structure. Prion diseases occur by
three mechanisms namely spontaneous/sporadic (Jacob-Creutzfeldt disease), genetic/familial (genetic
Jacob-Creutzfeldt disease, Gertsmann-Straussler-Scheinker syndrome, and fatal familial insomnia) and
acquired/infectious/transmitted
( kuru, variant Jacob-Creutzfeldt disease, and iatrogenic Jacob-Creutzfeldt disease). Sporadic and
genetic cases of human prion diseases are occurring worldwide with an annual prevalence rate of 1 to 2
cases per million of population. Among genetic human prion diseases, Gertsmann-Straussler-Scheinker
syndrome presents predominantly as an amyloidopathy. The classic presentations are often easy to
diagnose, however the breadth of clinical presentation is extremely broad. Hence, clinicians have a low
threshold for considering a prion diagnosis. MRI and improved CSF tests greatly aid in the diagnostic
work-up of prion diseases.
Keywords: prion diseases, Jacob-Creutzfeldt disease, fatal familial insomnia
806
ANTIBIOGRAM OF STAPHYLOCOCCUS AUREUS

ISOLATED FROM THE NOSTRILS OF TERTIARY
INSTITUTION STUDENTS IN NIGERIA.
Muritala Issa BALE,

Department of Microbiology, Faculty of Pure and Applied Sciences, Kwara State University, Malete, Nigeria.
Wakili Tope ABORISADE,

Habeeb Salman ISIAKA

Ibrahim ABDULRASAK,
Department of Microbiology Faculty of Life Sciences, University of Ilorin Ilorin, Nigeria.
Nafisat MURITALA-BALE
Department of Chemistry, Faculty of Physical Sciences, University of Ilorin Ilorin, Nigeria.
Abosede Tobiloba MORAKINYO

ABSTRACT
Skin and mucosal tissues are home to the commensal and opportunistic bacterium Staphylococcus
aureus. The organism can enter the body, particularly in immunosuppressed or immunocompromised
person resulting in sepsis which can range from mild to life-threatening. This study aims to the antibiotic
sensitivity profile of Staphylococcus aureus isolated from the nose of healthy Kwara State University
undergraduate students’ inclusive of males and females of different ages. The study was conducted
between August to September, 2022. Nasal samples were collected using a sterile cotton swab pre-
moistened with sterile saline, cultured on previously prepared mannitol-salt agar and cultured aerobically
at 35-37°C for 18-24 hours for isolation and identification of S. aureus using standard microbiological
techniques. Antimicrobial susceptibility testing was performed using the disk diffusion method to
commonly prescribed antibiotics. A total number of 140 students were randomly screened with 28
(20%), 11 males and 17 females carrying S. aureus in their nostrils. The antibiotic susceptibility profile
of S. aureus isolates showed that 55.6%, 55.6%, 33.3%, and 72.2% were susceptible to levofloxacin,
ciprofloxacin, ampicillin, and gentamicin, while 88.9% and 94.4% were resistant to cefuroxime and
ceftazidime. The presence of resistance to commonly used antibiotics poses a threat to the community,
therefore there is need to prevent community spread of resistance.
Key words: S. aureus; antibiotics resistance
807
ASYPTOMATIC BACTERIURIA AND ESBL PRODUCING

E. COLI AMONG ANTENATAL PREGNANT WOMEN IN
NORTH CENTRAL NIGERIA
Muritala Issa BALE

Department of Microbiology, Faculty of Pure and Applied Sciences, Kwara State University Malete, Nigeria.
Wakil Okanlawon MURITALA,

Department of Obstetrics and Gynecology Ladoke Akintola University of Technology Ogbomoso, Nigeria.
Ibrahim ABDULRASAK
Department of Microbiology Faculty of Life Sciences University of Ilorin Ilorin, Nigeria.
Elizabeth Oluwapelumi OLUWALEGAN

Department of Microbiology, Faculty of Pure and Applied Sciences, Kwara State University Malete, Nigeria
Abstract
Extended Spectrum Beta Lactamase (ESBL) producing Escherichia coli is a global therapeutic burden.
This study characterizes ESBL producing E. coli from urine sample of patients attending a health Center
in North Central Nigeria. The study was conducted between January 2022 and August 2022. A total of 117
midstream urine samples were collected with a sterile, wide mouthed, and leak proof containers from Ajikobi
Cottage hospital Ilorin. Standard microbiological procedures such as Gram staining and biochemical tests
was carried out to identify the bacteria. Antibiotic susceptibility testing was by the modified Kirby-Bauer
protocol while ESBL production was determined by the Double Disk Synergy Test (DDST). Age distribution
shows that 11.1% of the total participants were between the age of 15-20 years, 24.8% between 21-25 years,
13.7% are 26-30 years of age, 31.6% were 31-35 years of age, and 18.8% were 35 years and above. 45.3 %
of the respondents are illiterates, 16.2% are primary school students, 29.1% are secondary school students
and 9.4% of the respondents are tertiary students. The bacteria isolated include Staphylococcus aureus 12
(10.3%), E. coli 18 (15.4%), Pseudomonas 7 (6%), Enterococcus 7 (6.0%) of the total isolates, Klebsiella
pneumonia 8 (6.8%) of the total isolates, Proteus 5 (4.27%) of the total isolates, and CONS 16 (13.7%) of the
total isolates. Out of the 18 E. coli isolated only 3 (17%) were ESBL producing E. coli. E. coli was susceptible
to ceftriaxone (98.3%), ciprofloxacin (96.6%), cefuroxime (89.8%), meropenem (95.7%), nitrofurantoin
(100%), gentamicin (97.4%), amoxicillin/clavulanic acid (95.7%), ceftazidime (94.9%), and ofloxacin
(100%). There is a rapid emergence of multidrug resistant ESBL producing E. coli in the community which
poses a very serious threat to the treatment of both nosocomial and community acquired infections.
Keywords: E. coli, Extended Spectrum Beta Lactamases
808
CHARACTERIZATION OF STAPHYLOCOCCUS
AUREUS ISOLATED FROM CHICKEN IN SELECTED
FARMS IN MORO, NIGERIA
Muritala Issa BALE,

Wakili Tope ABORISADE,

Ibrahim ABDULRASAK,
Department of Microbiology Faculty of Life Sciences, University of Ilorin Ilorin, Nigeria.
Timilehin Faith Owolabi

ABSTRACT
The increased rate in the usage of antimicrobial agents for infections treatment in poultry birds has
prompted the rise in antimicrobial resistance in poultry birds among which is S. aureus is one of the
major pathogens. This study therefore determines antibiotics susceptibility profile of S. aureus isolated
in selected from small scale farms in Moro, Nigeria. A total number of 74 poultry birds were screened;
they were all screened for Staphylococcus aureus using standard microbiological procedures such as
growth on mannitol salt agar, Gram reaction and biochemical tests such as catalase and coagulase tests.
Antimicrobial susceptibility testing of the isolates to conventional antibiotic sensitivity discs of some
antibiotics commonly prescribed in the study area was done using the disc’s diffusion method. A total
number of 63 (84%) Staphylococcus aureus was detected from poultry birds and 18 (28.6%) were
MRSA. The antibiotic sensitivity profile shows that 63 (85%) S. aureus isolated from poultry birds 53
(84%) were resistance to cefuroxime, 52 (82%) were resistance to cefazoline, 48 (76.2%) were resistance
to meropenem, 42 (66.7%) were resistance to ceftazidime, 29 (46%) were resistance to ciprofloxacin,
25 (39.7%) were resistance to ceftriaxone, 12 (19%) were resistance to gentamicin, 7 (11.1%) were
resistant to amoxycilli6n/clavulanic acid while 4 (6.4%) were resistance to ofloxacin. There is need for
absolute discretion in the use of animal feed and management to minimize antibiotics resistance.
Key words; S. aureus, laying birds; MRSA
809
PREVALENCE AND ANTIMICROBIAL SUSCEPTIBILITY

PATTERN OF ASYMPTOMATIC BACTERIURIA IN HIV
POSITIVE PATIENTS IN ILORIN, NIGERIA
Muritala Issa BALE

Department of Microbiology Faculty of Pure and Applied Sciences, Kwara State University, Malete, Kwara State, Nigeria.
Rahmat Ajoke BADMUS

Department of Microbiology Faculty of Pure and Applied Sciences, Kwara State University, Malete, Kwara State, Nigeria.
ABSTRACT
Urinary tract infections are the most common type of infection in the world and the emergence
of antibiotic resistant microorganisms make it of public challenge. Its prevalence is fueled by human
immunodeficiency virus (HIV) infection. This study investigated the prevalence and antimicrobial
susceptibility pattern of bacterial isolates of urinary tract infections among HIV-positive patients. A
cross-sectional study was conducted among 300 randomly selected HIV-positive patients within Ilorin,
Kwara State from January 2019 to March 2019. Clean-catch midstream urine samples were collected
aseptically and examined microbiologically using CLED agar and Blood agar and identified using
morphological appearance, Gram reactions and biochemical tests. Antimicrobial susceptibility testing
was performed using the Kirby–Bauer disk diffusion technique. The overall prevalence of urinary tract
infection was 22.3%. Individuals with age 35–44 years and a CD4+ count less than 200cells/mm3 had
higher incidence of UTIs. The isolated bacteria include Staphylococcus aureus 28 (41.8%), Escherichia
coli 17 (25.4%), and Klebsiella pneumoniae 12 (17.9%). Antibiotics susceptibility profile shows that
S. aureus were resistant to amoxycillin/clavulanic acid (64.3%), ciprofloxacin (64.3%), nalixidic acid
(71.4%) and ceftriaxone (53.6%); E. coli were also resistant to amoxycillin/clavulanic acid (70.6%),
ciprofloxacin (52.9%), nalixidic acid (64.7%) and ceftriaxone (53.6%); and K. pneumoniae were resistant
to ciprofloxacin (58.3%), nalixidic acid (75.0%) and moderately resistant to amoxycillin/clavulanic acid
(50.0%); Multidrug resistance was observed in 40.8% of the isolates. CD4+ count less than 200cell/
mm3 increase the risk of urinary tract infections. The isolation of high MDR bacteria highlights the
growing challenge of UTIs that are impossible to treat. Health professionals should be aware of regional
resistance rates to consider the current empirical antimicrobial therapy for UTIs among HIV positive
patients. Actions to help mitigate the further spread of resistance are urgently needed in the study area.
Keywords: Antimicrobial, Urinary tract infections, HIV
810
UNDERSTANDING THE DYNAMICS OF CHANGING

INTERNATIONAL POLITICAL ORDER
Dr. Quaisar Alam

Political Science & International Relations
(Ph.D, M.Phil, M.A, LLB, ADJM, PGDJM, MJMC, UGC/NET)
(JNU-New Delhi/DU-New Delhi/AMU-Aligarh/University of Gordan/State University of Eritrea)
University of Delhi, New Delhi
Abstract
The “contemporary international politics” is constantly confronting with uncertain unfolding events.
Today’s globalised world is highly polarized and camp-centric. The world appears to be chaotic and based
on Realist theory. This underlines as power-centric of the nation state. The purpose of this paper is to
explore “the dynamics of change in the international political order.” The paper begins by discussing the
concept of the international political order and its evolution over time. It then looks at the various factors
that have contributed to changes in the” international political order,” including economic globalization,
the rise of new actors, and changes in the balance of power. This research paper principally employs
quantitative content analysis as method banking upon the APA style for bibliography to address the
research understandings of the title. Then article assesses the implications of these changes for the
future of the international political order. This is a constantly evolving entity. In recent years, we have
seen significant changes in this order, with old patterns of behavior and relationships being replaced by
new ones. These changes have been driven by a number of factors, including economic globalization,
the rise of new actors, and changes in the balance of power. Besides, our study adopted ‘data selection’
as a methodology banked on a number of official government documents and reports associated with
our title of the research paper. Also, a considerable amount of literature has been published linked to
the paper’s title. The implications of these changes are far-reaching and will shape the future of the
international political order. In order to understand the dynamics of change in the “international political
order”, it is necessary to first understand the concept of the “international political order” itself. The
international political order is a system of rules, norms, and institutions that govern the behavior of
states and other actors in the international arena. This system has evolved over time in response to
changes in the geopolitical environment. The most significant changes to the international political order
have been those associated with the rise of new actors and changes in the balance of power. With the end
of the Cold War and the globalization of the world economy, we have seen a dramatic increase in the
number of actors involved in the “international political order.” The most notable new actors are non-
state actors such as transnational corporations, and NGOs. These actors have introduced new challenges
to the existing order. In addition, the key findings of the results highlight a shift in the balance of
power away from the West and toward the East. These changes have led to a more complex and diverse
811
international political order. Conclusively, Maintaining hegemonic stability and being countered by the
multiple emerging powers, this is what has become the order of the day.
Keywords: Dynamics, International, Changing, Political Order
Introduction
In a rapidly globalizing world, the international political order is constantly changing(Edwards,
2003). To keep up with these changes, it is important to understand the dynamics at play. In this article,
we will explore some of the key factors driving changes in the international political order(Leveringhaus
& De Estrada, 2018). Since the end of the Cold War, the international political order has been in a state
of flux. With the rise of new actors and the decline of others, the way we understand and interact with
the world is constantly changing. In this blog section, we’ll explore some of the key dynamics that
are shaping the changing international political order(Richards et al., 2015). We’ll look at the rise of
China and its impact on the global balance of power, the spread of democracy around the world, and
the growing importance of international organizations in managing global affairs(Raymond, 2019). By
understanding these dynamics, we can get a better sense of where the international political order is
heading in the 21st century(Sinha & Dorschner, 2010).
In recent years, there has been a growing interest in the study of international political order. This is
due in part to the increasing acknowledgement of the role that international institutions and organizations
play in global politics(Ehteshami, 2015a). In addition, the end of the Cold War and the rise of globalization
have led to a more complex and interdependent world, resulting in a need for a better understanding
of the dynamics of change in international political order. There are a number of different approaches
to studying international political order. One approach focuses on the structure of the international
system, while another emphasizes the role of ideas in shaping international relations(Kuteleva, 2021).
Additionally, some scholars emphasize the agency of states in driving change, while others emphasize
the role of non-state actors.
Despite these different approaches, there are some common themes that emerge from the literature on
international political order(LI, 2022). First, it is clear that change is a constant feature of international
politics. Second, there are a variety of factors that can drive change in international political order. And
finally, it is important to consider both short-term and long-term effects when assessing changes in
international political order. In recent years, there has been a great deal of discussion about the changing
international political order(Limaye, 2022). To some, this change is seen as a positive development that
will lead to a more stable and prosperous world. To others, however, the changes are seen as a threat to
the existing order and a potential source of conflict(Koga, 2022).
Understanding the dynamics of the changing international political order is essential for anyone
who wishes to engage in the debate about the future of the world. In this blog section, we will attempt
to provide some clarity on the issue by discussing the main drivers of change and their implications
for the international system(Edwards, 2003). The international political order is constantly changing
and evolving. In order to understand the dynamics of this change, it is important to first understand
the concept of international political order. According to the Merriam-Webster dictionary, international
political order is defined as “the system of relationships among states that deals with questions of war and
peace, trade and commerce, and other matters of international concern.” In other words, the international
political order is the set of rules and norms that govern the relations between states. This includes
everything from formal treaties to informal understandings(Johnson, 2017). The international political
order is constantly changing because states are constantly changing. States can change in terms of their
internal politics, their economic situation, their foreign policy, or any number of other factors(Cassani
& Tomini, 2019). All of these changes can impact the way that states interact with each other, and thus
the international political order.
812
The end of the Cold War was a major turning point in the international political orde(Eguia, 2019)
r. For decades, the world had been divided into two blocs - the capitalist West and the communist East.
With the collapse of communism in Eastern Europe and the Soviet Union, this division came to an end.
This created a new set of challenges for the international political order(Ehteshami, 2015a).
Research Methodology
In order to understand the dynamics of change in the international political order, this article will
employ a qualitative research methodology. This methodology will involve a review of the literature on
the topic, as well as interviews with experts on the international political order. The article will also make
use of secondary data sources, such as news reports and academic journal articles. The international
political order is a constantly evolving entity. In recent years, we have seen significant changes in
this order, with old patterns of behavior and relationships being replaced by new ones. These changes
have been driven by a number of factors, including economic globalization, the rise of new actors, and
changes in the balance of power.
The implications of these changes are far-reaching and will shape the future of the international
political order. In order to understand the dynamics of change in the international political order, it is
necessary to first understand the concept of the international political order itself. The international
political order is a system of rules, norms, and institutions that govern the behavior of states and other
actors in the international arena. This system has evolved over time in response to changes in the
geopolitical environment. The most significant changes to the international political order have been
those associated with the rise of new actors and changes in the balance of power. With the end of the
Cold War and the globalization of the world economy, we have seen a dramatic increase in the number
of actors involved in the international political order. The most notable new actors are non-state actors
such as transnational corporations, NGOs, and terrorist organizations.
Research Questions
1. What are the main drivers of change in the international political order?
2. What are the implications of these changes for the future of the international political order?
3. How has the concept of the international political order evolved over time?
4. What are the most significant changes to the international political order in recent years?
Aims and Objectives

The aim of this article is to explore the dynamics of change in the international political order.
The article will begin by discussing the concept of the international political order and its evolution
over time. It will then look at the various factors that have contributed to changes in the international
political order, including economic globalization, the rise of new actors, and changes in the balance of
power. Finally, the article will assess the implications of these changes for the future of the international
political order.
Survey Literatures
In order to understand the dynamics of change in the international political order, this article will
review the existing literature on the topic. This literature includes academic journal articles, books,
and reports from think tanks and NGOs. The article will also make use of secondary data sources, such
as news reports and academic journal articles. The article will begin by discussing the concept of the
international political order and its evolution over time. It will then look at the various factors that have
contributed to changes in the international political order, including economic globalization, the rise of
813
new actors, and changes in the balance of power. Finally, the article will assess the implications of these
changes for the future of the international political order.
Theoretical Framework
This article will employ a constructivist theoretical framework. This framework views the international
political order as a constructed entity, that is, a product of the interactions and relationships between
states and other actors. This framework will be used to analyze the changes that have taken place in
the international political order in recent years. The article will begin by discussing the concept of the
international political order and its evolution over time. It will then look at the various factors that have
contributed to changes in the international political order, including economic globalization, the rise of
new actors, and changes in the balance of power. Finally, the article will assess the implications of these
changes for the future of the international political order.
Theories of International Relations

Tthere are a variety of different theories that seek to explain the dynamics of the changing international
political order. These theories offer differing perspectives on the causes and consequences of changes
in the global system, and can be broadly categorized into three main schools of thought: realist, liberal,
and constructivist.
• Realists believe that changes in the international political order are primarily driven by the actions
and interactions of states, which are motivated by their own national interests. According to this
view, states are in a constant state of competition with one another, and the balance of power
between them is always shifting. As such, realists believe that war is a natural consequence of this
competition, and that states must be prepared to defend themselves against aggression.
• Liberals, on the other hand, emphasize the role of individuals and civil society organizations in
shaping international politics. They argue that cooperation between states is possible and necessary
in order to address global challenges such as poverty, disease, and climate change. Liberals also
believe that international institutions can play a positive role in facilitating this cooperation, by
providing a forum for dialogue and dispute resolution.
• Constructivists take a more sociological approach to understanding international relations.
• They argue that the way we think about the world – our perceptions, beliefs, and values – shapes
the way we act in it. As such, constructivists believe that it is possible to change the international
system by changing the way people think about it. These are just a few of the many different
theories that exist within the field of international relations. Each offers a unique perspective on
the causes and consequences of change in the global system, and all are relevant to understanding
the complex dynamics of today’s world.
The Changing International Political Order

The international political order is constantly changing. Political scientist has only begun to develop
an understanding of the dynamics of this change. The end of the Cold War was a major turning point in
international politics, and since then, the world has been undergoing a process of globalization. This has
led to increased interdependence between countries, and a more complex web of relationships. There
are a number of factors that are driving the changes in the international political order. These include
economic globalization, the rise of new powers, and the spread of democracy. Each of these factors
is having a major impact on the way that countries interact with each other. Economic globalization
is making it easier for countries to trade with each other, and this is leading to increased economic
interdependence. The rise of new powers such as China and India are also reshaping the international
political landscape. And the spread of democracy is causing a shift in the balance of power between
814
developed and developing countries. All of these factors are leading to a more complex and ever-
changing international political order. It is an exciting time to be studying international politics, and
there is much still to learn about the dynamics of this change.
The international political order is constantly changing. This can be seen in the way that different
countries interact with each other, the way that international organizations operate, and the way that
global issues are addressed. Understanding the dynamics of this changing international political order is
essential for anyone who wants to understand the world around them. One of the most important changes
to the international political order in recent years has been the rise of China. As China’s economy has
grown, so has its influence in the world. This has led to a number of changes in the way that international
relations are conducted. For example, China is now a major player in climate change negotiations,
something that would have been unthinkable a few decades ago.
Another significant change to the international political order has been the increasing importance of
non-state actors. Organizations like NGOs and transnational corporations now have a major impact on
global affairs. This is often seen as a positive development, as it gives a greater role to civil society in
shaping the world around us. However, it also introduces new challenges for traditional diplomacy. The
international political order is constantly evolving. By understanding the dynamics of this change, we
can better understand the world around us and how to navigate it effectively.
The Causes of the Changing International Political Order

What is the international political order? It is the system of sovereign states, international organizations
and treaties that governs relations between states. The international political order has been changing
since the end of World War II, when the victorious Allies established a new world order based on the
principles of democracy, human rights and self-determination. The Cold War between the United States
and the Soviet Union was a major factor in shaping the international political order during the second
half of the 20th century. The collapse of the Soviet Union in 1991 led to a period of unipolarity, with the
United States as the only superpower. The 9/11 attacks in 2001 marked a turning point in international
politics, as the War on Terror launched by the US led to a period of increased tensions and conflict.
The election of Donald Trump as US President in 2016 has further shaken up the international political
order. Trump’s protectionist trade policies and aggressive rhetoric towards China and other countries
have led to fears of a new Cold War, or even World War III. What are the causes of these changes
in the international political order? There are many factors, but some of the most important include
globalization, technological change, economic shifts and demographic changes. The international
political order has changed dramatically in recent years. The end of the Cold War and the rise of China
are just two of the factors that have led to this new world order. But what exactly is causing these
changes? Here are four key factors:
1. The End of the Cold War
The Cold War was a major driving force behind the international political order for decades. With
the end of the Cold War in 1991, that all changed. The bipolar world gave way to a more complex and
multi-polar one. This has led to increased competition and conflict in many areas of the world.
2. The Rise of China
China is now the world’s second largest economy and it is rapidly closing the gap on the United
States. This has led to a major shift in the global balance of power. China is now a major player on the
international stage and its rise is having a profound impact on the global political order.
3. The Spread of Democracy
815
The spread of democracy is another key factor shaping the new international political order. In the
past, most countries were dictatorships or authoritarian regimes. Today, there are more democracies than
ever before.
Globalization
• The international political order is constantly changing. The reason for this is because the balance
of power between states is constantly changing. When one state becomes too powerful, other
states will form alliances to try to balance the power. This can lead to conflict, which can then lead
to changes in the international political order.
Some of the main reasons for the changing international political order are:
• 1. The rise of new powers: Over the last few years, we have seen the rise of new powers such as
China and India. These countries are now starting to challenge the existing world order.
• 2. The decline of old powers: At the same time, we are seeing the decline of old powers such as
the United States and Europe. This is leading to a shift in the balance of power.
• 3. Economic globalization:
Economic globalization is making it easier for countries to trade with each other and invests in each
other’s economies. This is leading to a more interdependent world economy.
4. The spread of democracy:
The spread of democracy around the world is also having an impact on the international political
order. Democracies tend to be more stable and peaceful than other types of government. In recent years,
there has been a shift in the international political order. This has been caused by a number of different
factors, some of which are listed below.
-The rise of new powers:
With the rise of countries like China and India, the balance of power in the world is changing. These
countries are challenging the traditional dominance of Western powers and are having a major impact
on international politics.
-The globalization of the world economy: The globalization of the economy is making it increasingly
difficult for any one country to dominate the world economically. This is leading to a more equal
distribution of power and influence around the world.
-The increasing importance of international organizations:
International organizations such as the United Nations and the European Union are playing an
increasingly important role in international politics. This is giving smaller countries a greater voice in
the international arena.
The Consequences of the Changing International Political Order

The international political order is constantly shifting and evolving. As globalization continues and
countries become more interconnected, the balance of power between states is also changing. These
shifts can have far-reaching consequences for the entire world(Mazumdar, 2020). One of the most
significant changes in the international political order is the rise of China and other Asian countries.
For centuries, Europe and North America have been the dominant powers in the world. But now, Asia
is increasingly asserting its economic and geopolitical clout. This has major implications for the global
balance of power. As China and other Asian nations continue to grow in strength, they are likely to
challenge the existing world order. This could lead to greater competition and conflict between states.
It could also mean that the traditional Western powers will no longer be able to dictate terms on the
global stage(Raymond, 2019). The changing international political order also has major implications
816
for global governance. The current system of global governance is based on a rules-based approach
that has been developed by the Western powers. But as Asia grows in influence, it is likely to push for a
different approach that gives more weight to regional institutions and norms. The changes happening in
the international political order are sure to have far-reaching consequences for all states(Pradhan, 2019).
Discussions
It is about the shifting global political order often focusing on the role of China. Some commentators
believe that the rise of China will lead to a new Cold War between the US and China. Others argue that
China is not seeking to challenge the existing world order, but simply wants a greater role in it.
Whatever the case may be, it is clear that the changing international political order is having a major
impact on the entire world.
What do you think are the most significant changes happening in the international political order?
Do you think that the rise of China and other Asian countries will lead to greater competition and
conflict between states?
Do you think that the current system of global governance is adequate to deal with the challenges of
the 21st century?
Key Findings
1. The international political order is constantly shifting and evolving.
2. The rise of China and other Asian countries is changing the global balance of power.
3. The changing international political order has major implications for global governance.
4. The changes happening in the international political order are sure to have far-reaching consequences
for all states.
Recommendations
1. States should monitor the changes happening in the international political order and assess the
implications for their own interests(Leveringhaus & De Estrada, 2018).
2. States should engage with China and other Asian countries to ensure that the changes in the
international political order do not lead to greater competition and conflict.
3. States should work together to reform the current system of global governance so that it is more
inclusive and responsive to the changing world order.
4. States should prepare for the possibility that the traditional Western powers will no longer be able
to dominate the global stage(Petito, 2016).
Conclusion
In conclusion, it is clear that the international political order is constantly changing and
evolving(Edwards, 2003). While this can be a chaotic and unpredictable process, it is also one that offers
opportunities for countries to improve their position in the world(Ehteshami, 2015b). By understanding
the dynamics of the changing international political order, countries can make informed decisions about
how to best protect their interests and ensure their continued prosperity(Johnson, 2017).
References
Stepputat, F. (2002). Global Governance and the New Wars: The Merging of Development and Security. Journal
of Refugee Studies, 15(1). https://doi.org/10.1093/jrs/15.1.120
817
Wadhva, C. D. (2006). Management of rising power by China and India in the 21st century: Scope for strategic
partnership. Vikalpa, 31(3). https://doi.org/10.1177/0256090920060301
WANG, J. (2022). China’s Policies and Challenges in the Taliban’s Afghanistan. East Asian Policy, 14(01), 111–
123. https://doi.org/10.1142/S1793930522000083
Wolf, S. O., Schöttli, J., Frommherz, D., Fürstenberg, K., Gallenkamp, M., König, L., & Pauli, M. (2015). Politics
in South Asia: Culture, rationality and conceptual flow. Politics in South Asia: Culture, Rationality and
Conceptual Flow, 1–204. https://doi.org/10.1007/978-3-319-09087-0
Yang, G. (2014). World Energy Markets and China’s Relations with West Asia. Journal of Middle Eastern and
Islamic Studies (in Asia), 8(3), 1–24.
Açikgöz, Ö., & Günay, A. (2020). The early impact of the Covid-19 pandemic on the global and Turkish economy.
Turkish Journal of Medical Sciences, 50(SI-1), 520–526. https://doi.org/10.3906/SAG-2004-6
Ahmad, I. N. (2022). Indo-Pacific Region, Conflict or Cooperation among Key Players; A Critical Perspecti-
ve. Web of Scholars : Multidimensional Research Journal, 1(4), 35–44. http://www.innosci.org/index.php/
wos/article/view/63
Ashley, R. K. (1987). The Geopolitics of Geopolitical Space: Toward a Critical Social Theory of International Poli-
tics. Alternatives: Global, Local, Political, 12(4), 403–434. https://doi.org/10.1177/030437548701200401
Baig, T., Beg, S., & Khan, A. (2018). US-Pakistan Relations in Retrospect: The Changing Geopolitical Landscape
of South Asia. Global Social Sciences Review, III(III). https://doi.org/10.31703/gssr.2018(iii-iii).01
Bond, P. (2018). THE BRICS’ CENTRIFUGAL GEOPOLITICAL ECONOMY. Vestnik RUDN. International
Relations, 18(3), 535–549. https://doi.org/10.22363/2313-0660-2018-18-3-535-549
Cassani, A., & Tomini, L. (2019a). Autocratization in post-Cold War Political Regimes. Autocratization in Post-
Cold War Political Regimes. https://doi.org/10.1007/978-3-030-03125-1/COVER
Cassani, A., & Tomini, L. (2019b). Modes of post-Cold War Autocratization. Autocratization in Post-Cold War
Political Regimes, 57–93. https://doi.org/10.1007/978-3-030-03125-1_4
Cassani, A., & Tomini, L. (2019c). Trends of post-Cold War Autocratization. Autocratization in Post-Cold War
Degterev, D. A., & Андреевич, Д. Д. (2019). Multipolar World Order: Old Myths and New Realities. Vestnik
RUDN. International Relations, 19(3), 404–419. https://doi.org/10.22363/2313-0660-2019-19-3-404-419
Dorian, J. P. (2006). Central Asia: A major emerging energy player in the 21st century. Energy Policy, 34(5),
544–555. https://doi.org/10.1016/J.ENPOL.2005.11.009
Ehteshami, A. (2015). Regionalization, Pan-Asian Relations, and the Middle East. East Asia, 32(3), 223–237.
https://doi.org/10.1007/S12140-015-9233-7/TABLES/2
Goddard, S. E., & Nexon, D. H. (2016). The dynamics of global power politics: A framework for analysis. Journal
of Global Security Studies, 1(1), 4–18. https://doi.org/10.1093/jogss/ogv007
Harshé, R., & Tripathi, D. (2016). Power configurations and evolving trajectories. Afghanistan Post-2014: Power
Configurations and Evolving Trajectories, 1–248. https://doi.org/10.4324/9781315665474/AFGHANIS-
TAN-POST-2014-RAJEN-HARSH
Iketaki, K. (2018). Geopolitics of the Middle East and South Asia: Changing relationships through the movement
of migrant workers. South Asian Migration in the Gulf: Causes and Consequences, 191–210. https://doi.
org/10.1007/978-3-319-71821-7_10/COVER
Kazakhstan, Kyrgyzstan, and Uzbekistan. (2017). Kazakhstan, Kyrgyzstan, and Uzbekistan. https://doi.
org/10.1057/978-1-137-52236-8
Knorringa, P., & Nadvi, K. (2016). Rising Power Clusters and the Challenges of Local and Global Standards.
Journal of Business Ethics, 133(1). https://doi.org/10.1007/s10551-014-2374-6
818
Kuteleva, A. (2021). China’s energy security and relations with petrostates: Oil as an idea. China’s Energy Security
and Relations With Petrostates: Oil as an Idea, 1–165. https://doi.org/10.4324/9781003128045/CHINA-E-
NERGY-SECURITY-RELATIONS-PETROSTATES-ANNA-KUTELEVA
LI, L. (2022). China’s Afghanistan Policy in a Post-US Era. East Asian Policy, 14(01), 85–97. https://doi.
org/10.1142/S179393052200006X
Maguire, R., Lewis, B., & Sampford, C. (2013). Shifting global powers and international law: Challenges and op-
portunities. Shifting Global Powers and International Law: Challenges and Opportunities, 1–255. https://
doi.org/10.4324/9780203758496
Malysheva, D. B. (2021). Post-Soviet Central Asia in the Focus of Interests of Major Asian States (2019-2020).
Outlines of Global Transformations: Politics, Economics, Law, 14(2). https://doi.org/10.23932/2542-0240-
2021-14-2-5
Ostrowski, W. (2009). Politics and oil in Kazakhstan. Politics and Oil in Kazakhstan, 1–206. https://doi.
org/10.4324/9780203869161/POLITICS-OIL-KAZAKHSTAN-WOJCIECH-OSTROWSKI
Pradhan, R. (2021). Central Asia’s pipeline politics and India’s energy quest. Asia Europe Journal, 19(1), 129–
148. https://doi.org/10.1007/S10308-020-00588-X
Raballand, G., & Esen, F. (2007). Economics and politics of cross-border oil pipelines - The case of the Caspian
basin. Asia Europe Journal, 5(1), 133–146. https://doi.org/10.1007/S10308-006-0086-Y
Rachel, V., Sandra, F. J., & Roza, T. (2020). Between the bear and the dragon: Multivectorism in Kazakhstan as
a model strategy for secondary powers. International Affairs, 96(4), 975–993. https://doi.org/10.1093/IA/
IIAA061
Raymond, G. V. (2019). Advocating the rules-based order in an era of multipolarity. Australian Journal of Inter-
national Affairs, 73(3), 219–226. https://doi.org/10.1080/10357718.2018.1520803
Rehman, S., & Ahmad, R. E. (2022). Pakistan-China Strategic Relations in the Context of Geopolitical Dynamics
of Indian Ocean Region (IOR). VII(I), 1–12. https://doi.org/10.31703/gsssr.2022(VII-I).01
Sinha, A., & Dorschner, J. P. (2010a). India: Rising power or a mere revolution of rising expectations. Polity,
42(1). https://doi.org/10.1057/pol.2009.19
Sinha, A., & Dorschner, J. P. (2010b). India: Rising power or a mere revolution of rising expectations. Polity,
42(1), 74–99. https://doi.org/10.1057/POL.2009.19
Stephen, M. D. (2014). Rising powers, global capitalism and liberal global governance: A historical materia-
list account of the BRICs challenge. European Journal of International Relations, 20(4). https://doi.
org/10.1177/1354066114523655
819
THE ROLE OF INTERNATIONAL RELATIONS IN

ENCOURAGING “IMMIGRATION AND TRAVEL”
Dr. Quaisar Alam

(JNU/DU/AMU)
Abstract
This research paper discusses the role of international relations in “encouraging immigration
and travel.” It argues that although international relations can facilitate travel and migration, they
cannot be solely responsible for encouraging these activities. Rather, it is the interactions between
people of different cultures that ultimately lead to increased immigration and travel. The role of
international relations in encouraging “immigration and travel” is often understated. The interactions
between people of different cultures are what ultimately lead to increased “immigration and travel”.
This research paper understandably uses quantitative content analysis as method banking upon the
APA style for bibliography to address the research understandings of this research paper’s title.
More so, these interactions can be facilitated by international relations, but they cannot be created by
international relations alone. Only when people interact with people from other cultures do we see
increased “immigration and travel.” This is because it is only through these interactions that we learn
about new cultures and develop a desire to visit or live in foreign countries. International relations
play an important role in facilitating “travel and migration”, but they cannot be solely responsible
for encouraging these activities. Rather, it is the interactions between people of different cultures
that ultimately lead to increased immigration and travel. In addition to this, my study procured ‘data
selection’ as a methodology depended on a number of official government documents and reports
associated with our title of the research paper. Additionally, a considerable amount of literature has
been published linked to the title. More than anything else, International relations can provide the
opportunity in a changing matrix today. It is through our interactions with others that we learn about
new cultures and develop a desire to visit or live in foreign countries. International relations play a
role in facilitating these interactions, more so, that too depend how best countries relations are with the
target countries the person is desirous to travel. Key findings indicate in today’s globalised world, the
role of IR or international relations is decisive in addressing the travel and immigration opportunities.
Conclusively, it is high time; the globalised world offers challenges and opportunities both. Therefore,
the later can be quite essential for travel and immigration.
Keywords: IR, Immigration, Travel, Globalised World
820
Introduction
As the world becomes more and more connected, the role of international relations becomes more
and more important(Wolf et al., 2015). With so many countries now working together to promote
peace and stability, it’s no surprise that one of the main goals of international relations is to encourage
immigration and travel(Cassani & Tomini, 2019c). There are many reasons why immigration and travel
are important. For one, they help people to understand different cultures and ways of life. They also
promote economic growth and development, as well as provide opportunities for people to learn new
skills and gain new experiences. In this blog post, we will explore the role of international relations
in encouraging immigration and travel. We will look at the benefits of these activities, as well as the
challenges that need to be overcome(Cassani & Tomini, 2019). We will also see how international
relations can help to make these activities more safe and secure for everyone involved. Immigration
and travel have always been integral parts of international relations. For centuries, people have moved
between countries in search of better opportunities or to flee persecution. In recent years, however, the
role of international relations in encouraging immigration and travel has come under scrutiny(Ostrowski,
2009). There are a number of reasons for this.
First, the increase in global terrorism has made many people wary of travelling to unfamiliar places.
Second, the economic downturn has led to a rise in protectionism, with countries becoming more
reluctant to accept immigrants. Finally, the ongoing refugee crisis has put a strain on resources and
goodwill. Despite these challenges, international relations still play an important role in promoting
immigration and travel(Dorian, 2006). By establishing relationships with other countries, we can learn
about their customs and cultures, which can help reduce fears and prejudice. Additionally, by working
together to resolve global issues, we can create a better world for everyone(Dorian, 2006).
International relations play a significant role in encouraging immigration and travel. The various
international organizations set up different rules and regulations to facilitate the movement of people
and goods between countries. There are a number of reasons why people migrate from one place to
another. Some move for better economic opportunities, others for political reasons, and still others for
family reunification or education. Whatever the reason, international relations have a hand in it. In this
blog post, we will explore the role of international relations in encouraging immigration and travel. We
will look at the different motivations for migration and how international relations can help make it
happen(Abdollahpour, 2020). Immigration and travel are two of the most commonly discussed topics
in International Relations. International travel has become increasingly commonplace as globalization
has increased. And as our world gets smaller, the need for immigration has become more pressing. In
this blog post, we will explore the role of International Relations in encouraging immigration and travel.
We will discuss the motivations behind why people move, the impact of globalization, and the role of
diplomacy in making it all possible(Ahmad, 2022).
The world is getting smaller every day. With technology making it easier to connect with people all
over the globe, and social media giving us a window into different cultures, it’s no wonder that more and
more people are interested in travel and immigration. International relations play a big role in encouraging
both of these things(Pradhan, 2021). By establishing diplomatic ties with other countries, we can make
it easier for people to travel and migrate. And when we encourage cultural exchange, we open up the
world to new ideas and perspectives. In this blog post, we will explore the role of international relations
in encouraging immigration and travel. We will look at how diplomacy can facilitate movement, and
how cultural exchange can lead to greater understanding and tolerance(Raymond, 2019).
This research article uses a qualitative research methodology. It relies on data from a variety of
sources, including news articles, academic journals, and personal interviews(Sinha & Dorschner,
821
2010a). In order to explore the role of international relations in encouraging immigration and travel,
this blog post will take a close look at the different motivations for migration(Pradhan, 2021). We will
also examine how international relations can help facilitate travel and migration. Additionally, we will
discuss the challenges that need to be overcome in order to make these activities more safe and secure.
Research Questions
1.What are some of the reasons why immigration and travel are important?
2.How can international relations help to encourage immigration and travel?
3.What are some of the challenges that need to be addressed in order to promote immigration and
travel?
Scope of the Studies

The role of international relations in encouraging immigration and travel is a vast and complex topic.
In this blog post, we will focus on the different motivations for migration and how international relations
can help facilitate travel and migration. Additionally, we will discuss the challenges that need to be
overcome in order to make these activities more safe and secure.
Aims and Objectives

The aim of this blog article is to explore the role of international relations in encouraging immigration
and travel. The objectives of this blog article are to:
1. Identify the different motivations for migration
2. Examine how international relations can help facilitate travel and migration
3. Discuss the challenges that need to be overcome in order to make these activities more safe and
secure
Survey Literatures
This research paper will review a variety of sources, including news articles, academic journals, and
personal interviews. In order to explore the role of international relations in encouraging immigration
and travel, this blog post will take a close look at the different motivations for migration. We will also
examine how international relations can help facilitate travel and migration. Additionally, we will discuss
the challenges that need to be overcome in order to make these activities more safe and secure(Baig et
al., 2018). The world is becoming increasingly connected. With technology making it easier to connect
with people all over the globe, and social media giving us a window into different cultures, it’s no
wonder that more and more people are interested in travel and immigration. International relations play
a big role in encouraging both of these things(Wang, 2022). By establishing diplomatic ties with other
countries, we can make it easier for people to travel and migrate. And when we encourage cultural
exchange, we open up the world to new ideas and perspectives. In this blog post, we will explore the
role of international relations in encouraging immigration and travel. We will look at how diplomacy
can facilitate movement, and how cultural exchange can lead to greater understanding and tolerance(LI,
2022).
Theoretical Framework
There are a number of theories that help to explain the role of international relations in encouraging
immigration and travel(WANG, 2022). The first is the theory of “Cultural diffusion”, which argues that
people migrate in order to learn about new cultures and ways of life. The second is the theory of economic
822
development, which suggests that people migrate in order to find better economic opportunities. The third
is “the theory of Political instability,” which posits that people migrate in order to escape persecution
or conflict(Rehman & Ahmad, 2022). In this paper, I will use these theories to examine the role of
international relations in encouraging immigration and travel. This will show how international relations
can facilitate travel and migration, and how they can help people to understand and appreciate different
cultures. The role of international relations in encouraging immigration and travel is a vast and complex
topic. In this paper, we will focus on the different motivations for migration and how international
relations can help facilitate travel and migration(Raballand & Esen, 2007). Additionally, we will discuss
the challenges that need to be overcome in order to make these activities more safe and secure.
What are International Relations?

In short, international relations is the study of how different countries interact with each other. This can
include economic interactions, trade agreements, diplomatic relations, and military alliances(“Kazakhstan,
Kyrg. Uzb.,” 2017). There are a few different schools of thought when it comes to international relations.
Realism is the belief that countries are primarily motivated by self-interest, and that they will act in
ways that promote their own power and security. Liberalism is the belief that countries can cooperate
with each other to further their shared interests, and that international organizations can play a role in
promoting peace and stability. Constructivism is the belief that a country’s identity shapes its foreign
policy decisions(Ehteshami, 2015). The field of international relations has been increasingly important
in encouraging immigration and travel. With globalization, people are more interconnected than ever
before, and it’s important to understand how different countries interact with each other. International
relations can help us understand why some countries may be hostile to immigrants, and why others may
be more welcoming. It can also help us understand the complex issues surrounding refugee crises, and
what role different countries can play in providing relief(Stephen, 2014).
The Different Types of International Relations

There are different types of international relations, each with their own set of rules and regulations.
Here are the different types:
1. The United Nations: The United Nations is an international organization that encourages
immigration and travel. It has a set of rules and regulations that all member states must follow.
2. The European Union: The European Union is another international organization that encourages
immigration and travel. It also has a set of rules and regulations that all member states must follow(Degterev
& Андреевич, 2019).
3. The World Trade Organization: The World Trade Organization is an international organization that
promotes free trade between nations. It has a set of rules and regulations that all member states must
follow.
4. International Criminal Court: The International Criminal Court is an international court that
prosecutes individuals for war crimes, crimes against humanity, and genocide. It has a set of rules and
regulations that all member states must follow(Wadhva, 2006).
The Pros and Cons of Immigration and Travel

• The pros of immigration and travel are that it can help promote economic growth and cultural
exchange. Immigration can also help alleviate poverty and conflict in countries of origin. The
cons of immigration and travel are that it can lead to social disharmony, as well as environmental
degradation.
823
• There are pros and cons to immigration and travel. On the pro side, immigration can help boost
a country’s economy by bringing in new workers and talents(Knorringa & Nadvi, 2016). It can
also help promote cultural exchange and understanding between different peoples. On the con
side, immigration can put strain on a country’s resources, cause social tension, and lead to crime.
• Carefully weighing the pros and cons is essential when making decisions about immigration and
travel. For example, while the economic benefits of immigration may be significant, a country
must also be able to provide adequate housing, healthcare, and education for all its residents –
otherwise, the negative social effects of immigration could outweigh the positives(Açikgöz &
Günay, 2020). Ultimately, it is up to each individual country to decide how to best manage its own
borders and population.
• There are both pros and cons to immigration and travel. On the pro side, immigration can
bring new people and ideas into a country, which can help spur economic growth and cultural
enrichment(Cassani & Tomini, 2019). Additionally, travel can promote understanding and
cooperation between different peoples and nations. On the con side, immigration can put strain on
a country’s resources, and travel can sometimes lead to conflict instead of cooperation.
• It is important to weigh the pros and cons of immigration and travel when making decisions about
policy in the area of international relations. Encouraging immigration and travel can have many
benefits, but it is important to be aware of the potential drawbacks as well.
• The pros of immigration and travel far outweigh the cons. International relations play a vital role
in encouraging immigration and travel. By increasing connectivity between people and cultures,
international relations can help reduce the risk of xenophobia and promote understanding and
cooperation(Iketaki, 2018).
• The benefits of immigration and travel are many. They include economic benefits such as
increased trade and investment, as well as cultural benefits such as increased understanding and
tolerance. Immigration and travel can also help to spread ideas and technologies, which can lead
to innovation and progress.
• The risks associated with immigration and travel are relatively small compared to the benefits.
There is always a risk that some people will take advantage of the system or that terrorist groups
will exploit it to their own ends. However, these risks can be managed with effective policies and
security measures. Overall, the pros of immigration and travel far outweigh the cons.
The Relationship between International Relations and Immigration
• International relations play a significant role in encouraging immigration and travel. The
globalization of the world economy has led to the rise of multinational corporations and the
growth of international trade. This has created opportunities for people to move to new countries
in search of work and a better standard of living.
• In recent years, there has been an increase in the number of refugees and asylum seekers fleeing
conflict or persecution in their home countries(Stepputat, 2002). The United Nations High
Commissioner for Refugees (UNHCR) estimates that there are currently more than 25 million
refugees worldwide.
• The global movement of people has placed pressure on governments to develop policies that
manage immigration flows and protect the rights of migrants. International organizations such as
the UNHCR and the International Organization for Migration (IOM) work to promote humane
and orderly migration(Ashley, 1987).
824
Case Studies 1
The Syrian refugee crisis is one of the most significant challenges facing the international community
today. More than 5 million people have fled Syria since the start of the conflict in 2011. The majority of
refugees have found shelter in neighboring countries.
Case Studies 2
The Islamic State (IS) is a terrorist group that emerged from the chaos of the Syrian civil war. The
group has carried out a number of high-profile attacks in Syria, Iraq and Europe. In 2015, IS claimed
responsibility for the Paris terror attacks which killed 130 people. The Boko Haram insurgency of
conflict is a case in point.
How to Encourage Immigration and Travel

In recent years, international relations have played an increasingly important role in encouraging
immigration and travel(Harshé & Tripathi, 2016). With the globalization of the world economy, and
the increasing interconnectedness of people and cultures, it is essential that countries work together to
promote the free flow of people and goods across borders(Kuteleva, 2021). There are many reasons why
immigration and travel are important. Immigration allows for the movement of people with valuable
skills and knowledge, which can help to spur economic growth. Travel opens up new experiences and
opportunities for cultural exchange. And both immigration and travel can help to promote understanding
and cooperation between different peoples and nations(Iketaki, 2018). There are a number of ways
in which international relations can encourage immigration and travel. One is by working to reduce
barriers to entry, such as visa requirements. Another is by promoting cultural exchange programs, such
as student exchanges or professional exchanges. And finally, international relations can help to create
an environment that is conducive to immigration and travel by working to resolve conflict and promote
peace(Yang, 2014).
Discussions
In recent years, international relations has played an increasingly important role in encouraging
immigration and travel. With the globalization of the world economy, the need for skilled workers has
never been greater. In order to fill this need, many countries have turned to immigration policies that
encourage highly skilled workers to move to their country.
There are a number of reasons why immigration and travel are important for the world economy.
First, they provide much-needed skills and labor to countries that have a shortage of these resources.
Second, they help to promote economic growth and development by providing new consumers and
business owners to markets around the world. Finally, they help to create a more globalized and
interconnected world, which can lead to increased understanding and cooperation between people of
different cultures(Goddard & Nexon, 2016).
There are a number of ways in which international relations can encourage immigration and
travel. One way is through trade agreements. For example, the North American Free Trade Agreement
(NAFTA) between the United States, Canada, and Mexico has led to an increase in both legal and illegal
immigration from Mexico to the United States. Another way is through visa programs that make it easier
for people from certain countries to visit or live in another country: For example, the United States.
Key Findings
1. Immigration and travel are important for the world economy.
825
2. International relations can help to encourage immigration and travel by working to reduce barriers
to entry, such as visa requirements.
3. International relations can also help to create an environment that is conducive to immigration
and travel by promoting cultural exchange programs and by working to resolve conflict and promote
peace(Malysheva, 2021).
Recommendations
1. Countries should work together to reduce barriers to entry for immigrants and travelers.
2. Countries should promote cultural exchange programs that help to create an understanding and
appreciation of different cultures(Dorian, 2006).
3. Countries should work together to resolve conflict and promote peace(Maguire et al., 2013).
Conclusion
International relations play an important role in encouraging immigration and travel(Rachel et al.,
2020). By building relationships with other countries, we can learn about their customs and cultures,
which can make it easier for us to understand and accept people from different backgrounds(Sinha
& Dorschner, 2010b). In addition, by promoting international trade and cooperation, we can create
opportunities for people to travel and work in other countries, which helps to break down barriers
between people of different cultures(Bond, 2018).
References
Abdollahpour, B. (2020). China’s western horizon: Beijing and the new geopolitics of Eurasia. International Affa-
irs, 96(6). https://doi.org/10.1093/ia/iiaa179
Açikgöz, Ö., & Günay, A. (2020). The early impact of the Covid-19 pandemic on the global and Turkish economy.
Turkish Journal of Medical Sciences, 50(SI-1), 520–526. https://doi.org/10.3906/SAG-2004-6
Ahmad, I. N. (2022). Indo-Pacific Region, Conflict or Cooperation among Key Players; A Critical Perspecti-
ve. Web of Scholars : Multidimensional Research Journal, 1(4), 35–44. http://www.innosci.org/index.php/
wos/article/view/63
Baig, T., Beg, S., & Khan, A. (2018). US-Pakistan Relations in Retrospect: The Changing Geopolitical Landscape
of South Asia. Global Social Sciences Review, III(III). https://doi.org/10.31703/gssr.2018(iii-iii).01
Cassani, A., & Tomini, L. (2019a). Autocratization in post-Cold War Political Regimes. Autocratization in Post-
Cold War Political Regimes. https://doi.org/10.1007/978-3-030-03125-1/COVER
Cassani, A., & Tomini, L. (2019b). Modes of post-Cold War Autocratization. Autocratization in Post-Cold War
Cassani, A., & Tomini, L. (2019c). Trends of post-Cold War Autocratization. Autocratization in Post-Cold War
Degterev, D. A., & Андреевич, Д. Д. (2019). Multipolar World Order: Old Myths and New Realities. Vestnik
RUDN. International Relations, 19(3), 404–419. https://doi.org/10.22363/2313-0660-2019-19-3-404-419
Dorian, J. P. (2006). Central Asia: A major emerging energy player in the 21st century. Energy Policy, 34(5),
544–555. https://doi.org/10.1016/J.ENPOL.2005.11.009
826
Ehteshami, A. (2015). Regionalization, Pan-Asian Relations, and the Middle East. East Asia, 32(3), 223–237.
https://doi.org/10.1007/S12140-015-9233-7/TABLES/2
Goddard, S. E., & Nexon, D. H. (2016). The dynamics of global power politics: A framework for analysis. Journal
of Global Security Studies, 1(1), 4–18. https://doi.org/10.1093/jogss/ogv007
Harshé, R., & Tripathi, D. (2016). Power configurations and evolving trajectories. Afghanistan Post-2014: Power
Configurations and Evolving Trajectories, 1–248. https://doi.org/10.4324/9781315665474/AFGHANIS-
TAN-POST-2014-RAJEN-HARSH
Iketaki, K. (2018). Geopolitics of the Middle East and South Asia: Changing relationships through the movement
of migrant workers. South Asian Migration in the Gulf: Causes and Consequences, 191–210. https://doi.
org/10.1007/978-3-319-71821-7_10/COVER
Kazakhstan, Kyrgyzstan, and Uzbekistan. (2017). Kazakhstan, Kyrgyzstan, and Uzbekistan. https://doi.
org/10.1057/978-1-137-52236-8
Knorringa, P., & Nadvi, K. (2016). Rising Power Clusters and the Challenges of Local and Global Standards.
Journal of Business Ethics, 133(1). https://doi.org/10.1007/s10551-014-2374-6
Kuteleva, A. (2021). China’s energy security and relations with petrostates: Oil as an idea. China’s Energy Security
and Relations With Petrostates: Oil as an Idea, 1–165. https://doi.org/10.4324/9781003128045/CHINA-E-
NERGY-SECURITY-RELATIONS-PETROSTATES-ANNA-KUTELEVA
LI, L. (2022). China’s Afghanistan Policy in a Post-US Era. East Asian Policy, 14(01), 85–97. https://doi.
org/10.1142/S179393052200006X
Maguire, R., Lewis, B., & Sampford, C. (2013). Shifting global powers and international law: Challenges and op-
portunities. Shifting Global Powers and International Law: Challenges and Opportunities, 1–255. https://
doi.org/10.4324/9780203758496
Malysheva, D. B. (2021). Post-Soviet Central Asia in the Focus of Interests of Major Asian States (2019-2020).
Outlines of Global Transformations: Politics, Economics, Law, 14(2). https://doi.org/10.23932/2542-0240-
2021-14-2-5
Ostrowski, W. (2009). Politics and oil in Kazakhstan. Politics and Oil in Kazakhstan, 1–206. https://doi.
org/10.4324/9780203869161/POLITICS-OIL-KAZAKHSTAN-WOJCIECH-OSTROWSKI
Pradhan, R. (2021). Central Asia’s pipeline politics and India’s energy quest. Asia Europe Journal, 19(1), 129–
148. https://doi.org/10.1007/S10308-020-00588-X
Raballand, G., & Esen, F. (2007). Economics and politics of cross-border oil pipelines - The case of the Caspian
basin. Asia Europe Journal, 5(1), 133–146. https://doi.org/10.1007/S10308-006-0086-Y
Rachel, V., Sandra, F. J., & Roza, T. (2020). Between the bear and the dragon: Multivectorism in Kazakhstan as
a model strategy for secondary powers. International Affairs, 96(4), 975–993. https://doi.org/10.1093/IA/
IIAA061
Raymond, G. V. (2019). Advocating the rules-based order in an era of multipolarity. Australian Journal of Inter-
national Affairs, 73(3), 219–226. https://doi.org/10.1080/10357718.2018.1520803
Rehman, S., & Ahmad, R. E. (2022). Pakistan-China Strategic Relations in the Context of Geopolitical Dynamics
of Indian Ocean Region (IOR). VII(I), 1–12. https://doi.org/10.31703/gsssr.2022(VII-I).01
Sinha, A., & Dorschner, J. P. (2010a). India: Rising power or a mere revolution of rising expectations. Polity,
42(1). https://doi.org/10.1057/pol.2009.19
Sinha, A., & Dorschner, J. P. (2010b). India: Rising power or a mere revolution of rising expectations. Polity,
42(1), 74–99. https://doi.org/10.1057/POL.2009.19
Stephen, M. D. (2014). Rising powers, global capitalism and liberal global governance: A historical materia-
list account of the BRICs challenge. European Journal of International Relations, 20(4). https://doi.
org/10.1177/1354066114523655
827
Stepputat, F. (2002). Global Governance and the New Wars: The Merging of Development and Security. Journal
of Refugee Studies, 15(1). https://doi.org/10.1093/jrs/15.1.120
Wadhva, C. D. (2006). Management of rising power by China and India in the 21st century: Scope for strategic
partnership. Vikalpa, 31(3). https://doi.org/10.1177/0256090920060301
WANG, J. (2022). China’s Policies and Challenges in the Taliban’s Afghanistan. East Asian Policy, 14(01), 111–
123. https://doi.org/10.1142/S1793930522000083
Wolf, S. O., Schöttli, J., Frommherz, D., Fürstenberg, K., Gallenkamp, M., König, L., & Pauli, M. (2015). Politics
in South Asia: Culture, rationality and conceptual flow. Politics in South Asia: Culture, Rationality and
Conceptual Flow, 1–204. https://doi.org/10.1007/978-3-319-09087-0
Yang, G. (2014). World Energy Markets and China’s Relations with West Asia. Journal of Middle Eastern and
Islamic Studies (in Asia), 8(3), 1–24.
828
5G TECHNOLOGY AS A TOOL FOR REVOLUTIONIZING

INDIA IN THE SUB-CONTINENT
Dr. Quaisar Alam

(JNU-New Delhi/DU-New Delhi/AMU-Aligarh/University of Gordan/State University of Eritrea)
Abstract
The world is in the early days of a new industrial revolution that is being driven by data and powered
by connectivity. 5G technology is a key enabler of this digital transformation, which is creating new
opportunities for businesses and consumers alike. In India, 5G technology has the potential to contribute
$1 trillion to the economy by 2035, according to a recent report by Deloitte. The aim of the paper is
to explore as to how 5G technologies can revolutionaries India in the Sub-continent. Truly, this is an
exciting time for India as the country looks to lead the way in the 5G revolution. Here are three reasons
why 5G technology is set to transform India: 1. Increased mobile broadband speeds 2. Lowered latency
3. Improved capacity is in the offing. 5G technology is the next generation of wireless connectivity, and
it has the potential to revolutionize India. This new technology will provide much faster speeds, lower
latency, and more capacity than ever before. My research paper primarily employs quantitative content
analysis as method banking upon the APA style for bibliography to address the research understandings
of the 5G. Besides, 5G will enable new applications and services that were not possible with previous
generations of wireless technology. In this article, we will explore some of the potential applications of
5G in India. 5G is the fifth generation of mobile network technology. It follows on from 1G, 2G, 3G and
4G, and is designed to provide a much faster and more reliable mobile internet service. In theory, 5G
should be able to provide speeds of up to 20 times faster than 4G. 5G is still in its early stages, but it is
already being trialed in a number of countries around the world, including India. In India, a country of
more than 1.3 billion people, the race is on to develop and deploy 5G wireless networks. The country’s
three leading wireless carriers - Reliance Jio, Bharti Airtel and Vodafone Idea - are all working to rollout
5G services in the best practically possible way. But what exactly is 5G, and how will it revolutionize
India? 5G technology is the next step in the evolution of mobile networks. Key findings underline: India
is set to be a world leader in 5G adoption, due to its high population density and growing demand for
mobile data services. To conclude, this research paper discusses how 5G can revolutionize India by
providing faster speeds, lower latency, and more reliable connections.
Key words: 5G Technology, India, Impacts, Revolution
829
ANALYZING THE SIGNIFICANCE OF “GEOPOLITICS

AND GEO-ECONOMICS”
Dr. Quaisar Alam

(JNU/DU/AMU)
Abstract
The 21st century has ushered in a new era of “geopolitics and geo-economics.” In a world where
the global economy is more interconnected than ever before, the decisions of political leaders can have
far-reaching consequences. This research paper will explore the significance of “geopolitics and geo-
economics” in the contemporary world. Further, we will look at how these disciplines are shaping our
world and what implications they have for our future. My paper aims to highlight the very significance
of “geopolitics and geo-economics” in the contemporary global dynamics. In fact, “Geopolitics” is the
study of the effects of geography on international politics, while “geo-economics” is the study of the
economic aspects of geography. My research paper mainly applies quantitative content analysis as method
hinges upon the APA style for bibliography to attend to the research understandings of the title. Both
concepts are important in understanding the behavior of countries. “Geopolitics” is imperative because
it helps us to understand the fallout of geography on international politics. For example, a country’s
location can have a major impact on its foreign policy. A country that is located in a “strategic position”
may be able to exert more influence over its neighbors than a country that is not. “Geo-economics” is
vital, because it facilitates us to understand the economic aspects of geography. For example, a country’s
access to resources can have a significant impact on its economy. They are both closely linked to each
other and have a considerable impact on the way countries interact with each other. In this paper, I
will be further underlining the implications of “geopolitics and geo-economics”, and as to how they
turn the countries more viable and strategic in the comity of nations. In addition to this, this research
paper studies adopted ‘data selection’ as a methodology depended on a number of official government
documents and reports associated with our title of the research paper. Furthermore, an extensive amount
of literature has been published linked to the “Geo-politics and Geo-economics.” The key findings of
the results emphasize upon the country-laden with “Geo-politics and Geo-economics” and the country
deprived with has “contrasting ramifications” in the contemporary globalised world. The crux delineates
the research title carries huge importance in the changing international flux.
Keywords: Geo-politics, Geo-economics, Significance, Globalised world
Introduction
Since the end of the Cold War, geopolitics and geo-economics have become increasingly important
in the contemporary world. With the rise of globalisation and the increasing interconnectedness of
830
the world, the way countries interact with each other has changed drastically. In this research paper,
we will be analysing geopolitics and geo-economics in the contemporary world. We will look at how
globalisation has changed the game, what effect geopolitics and geo-economics have on our everyday
lives, and how to make sense of it all. Geopolitics and geo-economics are two concepts that are often
used interchangeably, but they actually refer to two different things(Casarini, 2016). Geopolitics is the
study of how geography affects politics and international relations, while geo-economics is the study
of how economics is affected by geography. While they may seem like two sides of the same coin, they
are actually quite different. In this blog post, we will explore the significance of geopolitics and geo-
economics, and how they play a role in our world today(Edwards, 2003). Geopolitics and geo-economics
are two terms that are often used interchangeably, but they actually refer to two different concepts(Parlar
Dal, 2018). Geopolitics is the study of how geography and politics interact, while geo-economics is the
study of how economic activity is shaped by geographic factors. While both disciplines are important in
understanding the world around us, geopolitics has been gaining more attention in recent years due to the
increasing importance of globalization(Contessi, 2015). In this paper, we will analyze the significance of
geopolitics and geo-economics in our current political and economic climate. The contemporary world
is one that is constantly evolving and changing. Geopolitics and geo-economics are two areas that have a
huge impact on the way the world operates. They both play a role in shaping the world we live in today.
Geopolitics is the study of the effects of geography on international politics and relations. It looks at
how different countries interact with each other and how their geographical location can impact these
interactions. Geo-economics is the study of the economic aspects of geopolitics. It looks at how different
countries’ economies are linked and how they can be affected by political decisions. Both geopolitics
and geo-economics are important methods of analysis for understanding the world we live in today. By
understanding how these two areas interact, we can gain a better understanding of the complex issues
that shape our world.
The concept of geopolitics was first introduced by Swedish political scientist Rudolf Kjellén in
the early 20th century. Geopolitics is a method of analysis that studies the interaction between
political power and geographical space. It is concerned with the ways in which countries use
their geographical position to further their national interests. In recent years, there has been a
growing interest in the study of geopolitics and geo-economics. This is partly due to the fact
that the world has become increasingly globalised and interconnected. The rise of China and
other emerging economies has also contributed to this trend. Geopolitics and geo-economics are
closely linked. Geo-economics is concerned with the economic aspects of geopolitical issues.
It looks at how countries use their economic power to influence events in other parts of the world.
There are a number of factors that need to be considered when analysing geopolitics and geo-economics
in the contemporary world. These include:
- The impact of globalization
- The rise of China and other emerging economies
- The role of technology
- The increasing importance of energy security
- Environmental issues
Geopolitics and Geo-economics

• In simple terms, geopolitics is the study of the impact of physical geography on international
politics and geo-economics is the study of how economic activity is affected by geographical
factors(Ndlovu-Gatsheni, 2020).
831
• The term ‘geopolitics’ was first coined by Swedish political scientist Rudolf Kjellén in 1899. It
has been defined in various ways, but most simply it can be described as the interaction between
geographic features and political power.
• Geo-economics, on the other hand, focuses on the impact of geographical factors on economic
activity. It looks at how things like a country’s location, natural resources, and infrastructure can
affect its economy(Lenz & Schwenken, 2002).
• Both geopolitics and geo-economics are interdisciplinary fields that draw on concepts from politics,
economics, and geography. They are concerned with understanding the complex relationships
between these three disciplines.
• Geopolitics and geo-economics are important because they help us to understand the world around
us(Baig et al., 2018). They can be used to explain why certain events happen, and how they might
affect different countries or regions.
• For example, geopolitics can be used to explain why some countries are more prone to conflict
than others.
In order to write this research paper, Qualitative and Quantitative Content analysis. Then I have
used a number of sources. Firstly, I have relied on my own knowledge and understanding of geopolitics
and geo-economics. Secondly, I have used a variety of academic articles and books on the subject.
Finally, I have also used news articles and real-world examples to illustrate my points with the help of
questionnaires also.
What is Geopolitics?
Geopolitics is the study of how countries interact with each other in the international arena. It looks
at the ways in which countries compete for power and influence, and how they use their geographical
position to further their interests. In the past, geopolitics was largely concerned with military conflict
and security issues. However, in the contemporary world, geopolitics has become increasingly focused
on economic issues. This is because the global economy has become increasingly important in recent
years, and because economic power is now seen as a more important tool of influence than military
power.
What is Geo-Economics?
Geo-economics is the study of how economic factors affect geopolitical relations. It looks at how
trade, investment, finance, and other economic activities impact on the ways in which countries interact
with each other. Geo-economics is a relatively
Research Questions
1) How has globalisation changed the game of geopolitics and geo-economics?
2) What effect do geopolitics and geo-economics have on our everyday lives?
3) How can we make sense of the complex world of geopolitics and geo-economics?
Aims and Objectives

The aim of this paper is to provide an analysis of geopolitics and geo-economics in the contemporary
world. The objectives of this blog post are to:
1) Understand how globalisation has changed the game of geopolitics and geo-economics.
832
2) Understand the effect that geopolitics and geo-economics have on our everyday lives.
3) Develop a critical understanding of the complex world of geopolitics and geo-economics.
Scope of the Study:

• This paper will focus on geopolitics and geo-economics in the contemporary world. It will not be
possible to cover every aspect of these vast and complex subjects, but we will attempt to provide
a comprehensive overview.
Survey Literatures
I have used a variety of academic articles and books on the subject. I have also used news articles and
real-world examples to illustrate my points.
Data Collection
The data for this paper has been collected from a variety of sources. Firstly, I have relied on my
own knowledge and understanding of geopolitics and geo-economics. Secondly, I have used a variety
of academic articles and books on the subject. Finally, I have also used news articles and real-world
examples to illustrate my points.
Data Analysis
The data for this will be analyzed using a qualitative approach. This is because geopolitics and geo-
economics are complex subjects which cannot be adequately covered using quantitative methods.
Theoretical Framework:
The theoretical framework for this blog post will be based on the works of academics such as Robert
Gilpin, Paul Kennedy, and Joseph Nye.
Practical Implications
The practical implications of this paper will be based on the findings of the study.
The significance of Geopolitics and Geo-economics

The significance of geopolitics and geo-economics has been on the rise in recent years as globalization
has brought the world closer together. The term “geopolitics” was first coined by Swedish political
scientist Rudolf Kjellén in 1899, and it is generally used to refer to the study of how geography and
politics interact. The term “geo-economics” was coined more recently, in the 1970s, and it refers to
the study of how economic activity is affected by geographical factors. There are a number of reasons
why geopolitics and geo-economics have become more important in recent years. First, as the world
has become more interconnected, the decisions made by one country can have a ripple effect on other
countries around the globe. This was demonstrated most clearly during the global financial crisis of
2008, when the collapse of Lehman Brothers sent shockwaves through the global economy. Second,
with the rise of China and other countries, there is a greater need than ever before to understanding
how different regions of the world interact with each other. Finally, as we face challenges like climate
change and terrorism, it is clear that we need to take a holistic approach to problem-solving that takes
into account both political and economic
833
How Geopolitics and Geo-economics have changed over time

The world has changed a great deal since the days when geopolitics and geo-economics were first
defined. In the past, these terms referred to the study of how political power was distributed across
the globe, and how this power influenced economic activity(Bond, 2018). Today, geopolitics and
geo-economics are still concerned with these issues, but they have also come to encompass a much
broader range of topics. As the world has become more interconnected, the scope of geopolitics
and geo-economics has expanded. Nowadays, these disciplines are concerned with everything from
climate change and energy security to international finance and trade. In order to properly understand
the significance of geopolitics and geo-economics in the modern world, it is necessary to take a look
at how these fields have evolved over time(Ashley, 1987). In the early days of geopolitics, scholars
such as Halford Mackinder and Alfred Mahan focused on the role of geographical factors in shaping
global politics. They argued that states with favorable geopolitical conditions (such as access to natural
resources or strategic location) were more likely to emerge as great powers than those without such
advantages. This line of thinking had a major impact on state behavior in the early 20th century, when
countries such as Germany.
The Future of Geopolitics and Geo-economics

With the current global political and economic landscape in a state of flux, it is difficult to predict
what the future holds for geopolitics and geo-economics. However, there are a number of factors that
suggest that the importance of these disciplines will only grow in the years to come. As the world
becomes increasingly interconnected, the decisions made by political leaders can have far-reaching
consequences. This was demonstrated most recently by the financial crisis, which began in the United
States but soon spread around the globe. The interdependence of economies means that geo-economic
issues are now more important than ever before(Kuik, 2021). The rise of China and other emerging
economies is also having a major impact on geopolitics. These countries are challenging the traditional
dominance of the Western powers and their influence is growing rapidly. This is likely to lead to a
more complex and competitive geopolitical environment in the future(Bond, 2018). The increasing
importance of energy security is another factor that is likely to shape geopolitics in the years to come.
With many countries now reliant on imported energy, securing access to supplies has become a key
concern for governments. This has led to increased competition and conflict in some regions, such as
the Middle East.
In the contemporary world, geopolitics and geo-economics are inextricably linked. Geopolitical factors
such as the rise of China and India, the ongoing conflict in the Middle East, and Russia’s intervention in
Ukraine have significant implications for the global economy. Likewise, economic developments such
as the 2008 financial crisis and the Euro zone debt crisis have had major geopolitical repercussions. As
we enter a period of renewed global economic uncertainty, it is more important than ever to understand
the interplay between geopolitics and geo-economics. This research paper will analyze some of the key
issues and trends shaping the world today.
Discussions
1. What are the main geopolitical and geo-economic issues affecting the world today?
2. How do these issues impact upon each other?
3. What are the implications of these trends for the global economy?
1. What do you think are the most important geopolitical and geo-economic issues facing the world
today?
2. How do you think these issues will impact the global economy in the short and long term?
834
3. What are your thoughts on the current state of the world economy? Do you think it is heading for
another major crisis?
Key Findings
The rise of China and India, the ongoing conflict in the Middle East, and Russia’s intervention in
Ukraine are some of the major geopolitical issues affecting the world today.
2. These issues have significant implications for the global economy, with the potential to cause
economic instability and even another financial crisis.
3. It is therefore essential to understand the interplay between geopolitics and geo-economics in order
to make informed decisions about the future of the world economy.
1. The most important geopolitical and geo-economic issues facing the world today include the rise
of China and India, the ongoing conflict in the Middle East, and Russia’s intervention in Ukraine.
2. These issues are interrelated and have significant implications for the global economy. For example,
the rise of China and India is contributing to global economic growth, but it is also causing geopolitical
tensions as these countries compete for resources.
3. The current state of the world economy is precarious and another major economic crisis is possible
in the near future.
Recommendations:
1. It is essential to understand the geopolitical and geo-economic issues affecting the world today in
order to make informed decisions about the future of the world economy.
2. These issues are complex and interconnected, so it is important to take a holistic view when
considering their implications.
3. The world economy is currently in a precarious state, so it is important to be prepared for another
economic crisis.
4. It is also important to monitor the situation closely and make adjustments as necessary to avoid or
mitigate the impact of these issues.
Conclusion
Geopolitics and geo-economics are two of the most important factors in determining the course of
world events(Scott, 2013). By understanding these concepts, we can better predict and prepare for the
future. While there is no one perfect way to analyze these factors, by using a variety of methods we can
gain a more comprehensive understanding of their significance(Gyasi & Adam, 2021).
References
Baig, T., Beg, S., & Khan, A. (2018). US-Pakistan Relations in Retrospect: The Changing Geopolitical Landscape of
South Asia. Global Social Sciences Review, III(III), 1–14. https://doi.org/10.31703/GSSR.2018(III-III).01
Casarini, N. (2016). When All Roads Lead to Beijing. Assessing China’s New Silk Road and its Implications for
Europe. International Spectator, 51(4), 95–108. https://doi.org/10.1080/03932729.2016.1224491
835
Contessi, N. P. (2015). Foreign and security policy diversification in eurasia issue splitting, co-alignment, and
relational power. Problems of Post-Communism, 62(5), 299–311. https://doi.org/10.1080/10758216.2015.
1026788
Edwards, M. (2003). The New Great Game and the new great gamers: Disciples of Kipling and Mackinder. Cent-
ral Asian Survey, 22(1), 83–102. https://doi.org/10.1080/0263493032000108644
Gyasi, R. M., & Adam, A. M. (2021). Does financial inclusion predict a lower risk of loneliness in later life? Evi-
dence from the AgeHeaPsyWel-HeaSeeB study 2016–2017. Aging and Mental Health, 25(7), 1254–1261.
https://doi.org/10.1080/13607863.2020.1786006
Kuik, C. C. (2021). The Twin Chessboards of US-China Rivalry: Impact on the Geostrategic Supply and Demand
in Post-Pandemic Asia. Asian Perspective, 45(1), 151–176. https://doi.org/10.1353/APR.0.0010
Lenz, I., & Schwenken, H. (2002). Feminist and Migrant Networking in a Globalising World. Crossing Borders
and Shifting Boundaries, 11, 147–178. http://dx.doi.org/10.1007/978-3-663-09527-9_10
Ndlovu-Gatsheni, S. J. (2020). Geopolitics of Power and Knowledge in the COVID-19 Pandemic: Decoloni-
al Reflections on a Global Crisis. Journal of Developing Societies, 36(4), 366–389. https://doi.or-
g/10.1177/0169796X20963252
Parlar Dal, E. (2018). Rising powers in international conflict management: an introduction. In Third World Quar-
terly (Vol. 39, Issue 12). https://doi.org/10.1080/01436597.2018.1503048
Scott, D. A. (2013). Multipolarity, multilateralism and beyond...?EU- China understandings of the international
system. International Relations, 27(1), 30–51. https://doi.org/10.1177/0047117812463153
836
KNOWLEDGE, ATTITUDES AND PRACTICES

REGARDING FAMILY PLANNING CHARACTERISTICS
AMONG ADOLESCENTS IN-SCHOOL AND OUT OF
SCHOOL ADOLESCENTS IN KAVANGO REGION,
NAMIBIA
Taimi Amakali-Nauiseb , Toini De Almeida

1,2
University of Namibia, Faculty of Health Sciences & Veterinary Medicine, School of Nursing & Public Health, Windhoek,
Namibia
Abstract
Background: Teenage pregnancies give an impression of being unwanted because they are never
planned. USAID (2011) pointed out that 91% of teenage pregnancies in the Kavango region in Namibia
were unwanted. The unplanned and unwanted pregnancies among teenage girls are often terminated by
unsafe abortions, which may have a long-term negative effect on their social and emotional being. The
Demographic Health Survey (2018) revealed that the teenage pregnancy rate in the Kavango Region
has double the national average, standing at 34% among the 15-19 year old. In Namibia, 2015 the
prevalence of adolescent pregnancy was 31.3%.
Purpose: The purpose of this study was to determine the knowledge, attitudes and practices
regarding family planning methods among the in-school and out of school adolescents in Kavango
region, Namibia and identify the association between the sexual and reproductive health characteristics
of the adolescents.
Methods: A cross-sectional analytical study was conducted using mixed methods - quantitative
and qualitative approaches among 350 school learners (grade 6 to grade 12) and 150 school drop-out
adolescents (aged 12 to 19 years). In total a sample of 540 was utilized. The stratified random sampling
techniques were used in the selections of the circuit and the schools. Structured questionnaires were
used and in-depth interviews were conducted among the key informants (25 teachers).
Findings: The following variables were included in the family planning characteristics contraceptive
methods known, contraceptive methods used, 1st pregnancy, current pregnancy, talk attended on
contraceptives, sexually transmitted diseases and pregnancy; contraceptives requested and number of
times services sought and 1st pregnancy, low condom used and no contraceptives used. Descriptive
statistics were used to summarise the different variables. Cross-tabulations of, family planning variables
were used to describe the relative frequencies. The associations between different categorical variables
were assessed using Chi-square test whilst the identification of different determining factors was
analysed with the epidemiological methods using odds ratios and/or estimated relative risks.
837
Conclusion: The study found that family planning characteristics such as: talk attended on
contraceptives,; contraceptives requested and number of times services sought; contraceptive used and
currently pregnant and 1st pregnancy, low condom used and no contraceptives used, education level
,early sexual debut, first sexual intercourse, number of sexual partners, relationship with sexual partners
older than 5 years and dropping out of school were associated with adolescent pregnancy in Okavango
region.
Keywords: Adolescents, Contraceptives, Family planning methods, Reproductive health, Sexual
health.
REFERENCES
Babington, L. M., Malone, L., & Kelley, B. R. (2015). Perceived Social Support, Self Esteem, and Pregnan-
cy Status among Dominican Adolescents. Applied Nursing Research : ANR, 28(2), 121–6. http://doi.or-
g/10.1016/j.apnr.2014.08.001.
Clarke.K.E.N, Kraft .J.M, Wiener .JB, Hatfield-Timajchy .K, Kottke .M, les .J.M, Goedken .P, Kourtis.A.P, (2016).
Factors Associated with Contraceptive use differ between Younger and Older African- American Female
Adolescents.
Department of Reproductive Health and Research World Health Organization. (2011).Adolescent Pregnancy. Ave-
nue Appia 20, CH-1211 Geneva 27, Switzerland E-mail: reproductivehealth@who.int.
Gottschalk, L. B., & Ortayli, N. (2014). Interventions to Improve Adolescents’ Contraceptive Behaviors in Low-
and Middleincome Countries: a Review of the Evidence Base. Contraception, 90(3), 211–25. http://doi.
org/10.1016/j.contraception.2014.04.017.
Johnson, K. M., Dodge, L. E., Hacker, M. R., & Ricciotti, H. A. (2015). Perspectives on Family Planning Services
among Adolescents at a Boston Community Health Center.Journal of Pediatric and Adolescent Gyneco-
logy, 28(2), 84–90. http://doi.org/10.1016/j.jpag.2014.05.010.
Lillian ,P., Mumbango, T. (2015). Statistical Modeling of Adolescent Pregnancy in Namibia. J Nurs Care, 4, 262.
doi:10.4172/2167-1168.1000262
Mburu, G., Ram, M., Oxenham, D., Haamujompa, C., Iorpenda, K., & Ferguson, L. (2014). Responding to Ado-
lescents living with HIV in Zambia: A Social–Ecological approach. Children and Youth Services Review,
45, 9–17. http://doi.org/10.1016/j.childyouth.2014.03.033.
Ministry of Health & Social Services (MoHSS). (2013). Namibia Demographic Health Survey 2013.
Mushwana, L., Monareng, L., Richter, S., & Muller, H. (2015). Factors influencing the Adolescent Pregnancy
Rate in the Greater Giyani Municipality, Limpopo Province – South Africa. International Journal of Africa
Nursing Sciences, 2, 10–18. http://doi.org/10.1016/j.ijans.2015.01.001.
Kangootui,N., (2016). Pregnancy statistics in Namibia. Namibian Newspaper, p. 14 July 2016.
National Statistical Office United Nations Children’s Fund. (2008). Teenage Pregnancy and Motherhood. Malawi.
Omar, K., Hasim, S., Muhammad, N. A., Jaffar, A., Hashim, S. M., & Siraj, H. H. (2010). Adolescent Pregnancy
Outcomes and Risk factors in Malaysia. http://doi.org/10.1016/j.ijgo.2010.06.023
Simon,K.,(2013).Investigation of Teenage Pregnancy in Oshana Region.Namibia.
Thornberry, T. P., Krohn, M. D., Augustyn, M. B., Buchanan, M., & Greenman, S. J. (2015). The Impact of Ado-
lescent Risk Behavior on Partner Relationships.Advances in Life CourseResearch. http://doi.org/10.1016/j.
alcr.2015.04.002 [15]. UNICEF.(2012).Progress for Children:A Report Card on Adolescents,No 10,April
2012.
WHO (2014) .Adolescent Pregnancy Fact Sheet, Department of Reproductive Health and Research, Geneva, Swit-
zerland.
838
MODERN DÖNEMDE YAYINCILARININ YARATICILIĞI
Nigar Ağayeva
“İletişim” Bilimsel Araştırma Laboratuvarı Bilim insanı
Bakü Devlet Üniversitesi
İletişim Fakültesi
Özet
Modern dönemde, halkımızın bağımsızlıkları için cesur mücadelesi başladı. Ayrıca bu dönemde
Ermeniler tarafında propaganda faaliyetleri ve ayrılıkçılık başlamıştır. Sadece Rusça gazete ve
dergilerde değil, aynı zamanda yabancı medyada da birçok makale, monografi, eser yayınladılar. Bu
eserlerde Azerbaycan tarihi çarpıtıldı, Karabağ’ın Ermenistan’a ait olduğu hakkında gerçekler icat edildi
ve Azerbaycanlıların ve genel olarak Türklerin imajı, Ermenileri deviren saldırganlar olarak aktif olarak
yaratıldı. Yani aslında yaratılmıştır ve şimdiye kadar Ermeniler kendilerini kurban, Azeriler ise saldırgan
olarak tanıtmaktadır. Azeri kültür ve gazeteciliğinin Ziya Buniyatov, Bahtiyar Vahabzade, Famil Mehdi
gibi tanınmış temsilcileri, eserlerinde buna karşı aktif olarak savaştılar, yalanları ortaya çıkardılar. O
zaman Z. Buniyatov, makalelerinin yardımıyla Azerbaycan tarihi etrafındaki mitleri ortadan kaldırmış,
aktif olarak “mit yaratıcılarına” karşı savaşmıştır. Ayrıca, Sovyet rejiminin merkezi hükümeti tarafından
inşa edilen yalanları çürütmekten korkmadı ve tarihi gerçekliği geri getirmeye çalıştı. Yalan, yayıncının
sayısız makalesinde düzeltildi ve ortaya çıktı.
Bahtiyar Vahabzadeh ve Famil.Mehdi şiirlerinde Karabağ sorununun sorunlarına, topraklarımızın
bölünmesine değindi, sömürge bağımlılığından kurtulma fikirlerini somutlaştırdı, insanları sosyal
sorunlar hakkında bilgilendirdi, ifade etti ve vatandaşlık görevi duygusunu aşılamaya çalıştı. vatana.
Modern dönemi geride kalsa da, Azerbaycan aleyhine propaganda faaliyetleri yürütüldüğü için B.
Vahabzade, F. Mehdi, Z. Buniyatov’un eserleri günümüze kadar güncelliğini korumaktadır. Perestroyka
ve glasnost dönemindeki yayıncıların çalışmaları, insanlarımıza yalanlara karşı savaşmamız gerektiğini,
kendi tarihimizi hatırlamamız ve dünya sahnesinde gerçeklerin yardımıyla tarihsel gerçekliği tanıtmamız
gerektiğini hatırlatabilir.
Anahtar kelimeler: dönem, savaş, mücadile
The creativity of broadcasters in the modern era
Summary
In the modern period, the brave struggle for independence of our people began. Also, during this
period, propaganda activities and separatism started on the part of the Armenians. They published many
articles, monographs and works not only in Russian newspapers and magazines, but also in foreign
media. In these works, the history of Azerbaijan was distorted, facts about Karabakh belonging to
839
Armenia were invented, and the image of Azerbaijanis and Turks in general was actively created as
aggressors who overthrew Armenians. In other words, it was actually created and until now, Armenians
identify themselves as victims, and Azeris as aggressors. Well-known representatives of Azeri culture
and journalism, such as Ziya Buniyatov, Bakhtiyar Vahabzade, Famil Mehdi, actively fought against it
in their works and exposed lies. At that time, Z. Buniyatov, with the help of his articles, eliminated the
myths surrounding the history of Azerbaijan and actively fought against the “myth creators”. In addition,
he was not afraid to refute the lies built by the central government of the Soviet regime and tried to
restore the historical reality. The lie was corrected and exposed in countless articles by the publisher.
In his poems, Bakhtiyar Vahabzadeh and Famil. Mehdi touched on the problems of the Karabakh
problem, the division of our lands, embodied the ideas of getting rid of colonial dependence, informed
people about social problems, expressed and tried to instill a sense of civic duty. home
Although the modern period is behind, the works of B. Vahabzade, F. Mehdi, and Z. Buniyatov are
still up-to-date due to propaganda activities against Azerbaijan. The work of broadcasters during the
period of perestroika and glasnost can remind our people that we should fight against lies, remember our
own history and promote historical reality with the help of facts on the world stage.
Key words: era, war, struggle
840
SOSYAL MEDYA KULLANIMININ İNSANLARIN

PSİKOLOJİK SORUNLARI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİNİN
İNCELENMESİ
Mahmudova Güney Salam kızı

Bakü Devlet Üniversitesi
İletişim Fakültesi, “İletişim”
Bilimsel Araştırma Laboratuvarı, bilim adamı
ORCID: 0000-0002-7756-5849
Özet
İnternet teknolojisinin gelişmesi ile birlikte insanların kullanımına sunulan araçlar ve imkanlar
çok çeşitli ve farklı boyutlara ulaşmıştır. Bunlardan biri olarak değerlendire bileceğimiz sosyal medya
bireyler arasında farklı bir iletişim şeklini ortaya çıkarmakla kalmamış, bununla birlikte insanların
yaşamındaki tüm alanları etkilemiş ve değiştirmiştir.
Günlük yaşam pratiklerinin bir parçası haline gelmiş sosyal medya toplumsal yaşam üzerinde
dönüştürücü bir rol oynamıştır. Sosyal medyanın kültürel, sosyolojik ve psikolojik yönden olumlu
veya olumsuz etkileri de kendisi ile beraberinde gelmiştir. Araştırmacılar tarafından sosyal medyanın
kültürel ve sosyolojik açıdan etkilerine daha çok değinilmiş, psikolojik etkileri genel anlamda saf dışı
bırakılmıştır. Nitekim, sosyal medya kullanım özelliklerinin kişilik yapılanmaları, narsisizm, yaşam
doyumu ve depresyon ile ilişkili olduğu son dönemlerde gündeme getirilmektedir.
Tüm bunlardan yola çıkan çalışma sosyal medya ile insanların psikolojik sorunları arasındaki ilişkiyi ve
etkileşimi, mevcut etki potansiyelini ve ne türlü bir etkinin olduğunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu
amaç doğrultusunda, öncelikle psikolojik sorunlar ve sosyal medya kullanımı arasında bağlantıya ilişkin
kavramsal çerçeve oluşturulacaktır. Aynı zamanda daha önce yapılmış araştırmalarla ilgili detaylı literatür
taramasına yer verilecektir. Ardından Bakü Devlet Üniversitesi İletişim Fakültesi öğrencilerine uygulanan
alan araştırmasında (anket çalışması) elde edilen veriler incelenerek değerlendirilecek ve yorumlanacaktır.
Anahtar kelimeler: Sosyal Medya, Psikolojik Sorunlar, Sosyal Medya ve Etkileri
Investigation of the Effects of Social Media Use on People’s

Psychological Problems
Abstract
With the development of Internet technology, the tools and facilities available to people have reached
a wide variety and different sizes. Social media, which we can consider as one of them, has not only
841
revealed a different form of communication between individuals, but dec affected and changed all areas
of people’s lives.
Social media, which has become a part of daily life practices, has played a transformative role on
social life. The positive or negative effects of social media from a cultural, sociological and psychological
point of view have also come with it. The researchers focused more on the cultural and sociological
effects of social media, and its psychological effects were eliminated in a general sense. As a matter
of fact, it has been recently raised that the characteristics of social media use are related to personality
structures, narcissism, life satisfaction and depression.
Based on all this, the study aims to reveal the relationship and interaction between social media and
people’s psychological problems, the dec impact potential and what kind of impact it has. At the same
time, a detailed literature review of previous research will be included. Then, the data obtained in the
field research (survey study) applied to the students of the Faculty of Communication of Baku State
University will be examined, evaluated and interpreted.
Key words: Social Media, Psychological Problems, Social Media and its Effects
842
Role of Allopurinol in cardiovascular diseaseS
Akshita Bhan1*, Abhishek Kashyap2

1-2
Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Belle Rive, Mauritius.
ABSTRACT
Background: Hyperuricemia has been linked to cardiovascular diseases (CVD) due to an increase
in inflammatory factors. Also, an increased level of uric acid in blood can manifest as gout, which is a
chronic inflammatory disease. Several studies have suggested that there can be a beneficial effect of uric
acid lowering drugs in cardiovascular diseases.[1]
Purpose: This study aims to determine whether the Allopurinol shows some promising outcomes in
patients with CVD in pateints with gout.
Methods: A extensive literature review was done on PubMed and Google scholar. Using the keywords
and boolean operators “allopurinol” AND “Cardiovascular Disease”. Articles published in english
language were only selected.
Findings: High uric acid levels has been linked with production of superoxide radicals and reactive
oxygen species. These are radicals are the prime cause of endothelial dysfunction, increase in vascular
inflammation and increase oxidative stress [2]. Allopurinol relieves the oxidative stress by inhibition
of xanthine oxidase (XO), reducing arterial stiffness, activation anti-atherosclerotic substance, and also
increasing the ATP synthesis in ischaemic cardiac tissue.[3] Past studies have revealed that gout patients
receiving urate lowering therapy had 32% lower risk as compared to the control group. Allopurinol has
been associated with lower risk of thromboemolic event(50%) and other cardiac events in hypertensive
patients but the result was only evident over a long time use (minimum of 6 months) and administeration
of high dose. [1] Other beneficial effects are over the people suffering from angina pectoris as it increases
total ATP production for the same myocardial oxygen supply, thereby improving the exercise capacity
and reducing chest pain [4] On the contrary allopurinol in patients with cardiac syndrome X didn’t
improve the exercise capacity or coronary endothelial function [5]. The ALL-HEART study conducted
on elderly patients concluded that allopurinol therapy doesn’t show positive outcomes in patients with
heart disease but no clinical gout.[6]
Conclusion: This study reveals that allopurinol can advocate a novel role as anti-ischaemic, anti-
atherogenic and anti-anginal drug and it can be included amongst the cardiovascular prevention strategies
for the patients already suffering from gout.
Keywords: Heart Diseases, Ischaemic Heart Diseases, Myocardial Infarction, drug therapy, Purine-
Xanthine Oxidase
843
References:
Chuang, T.-J., Wang, Y.-H., Wei, J. C.-C., & Yeh, C.-J. (2021). Anti-gout medications and risk of cardiovascu-
lar disease: A nested case-control study. Frontiers in Medicine, 8. https://doi.org/10.3389/fmed.2021.739680
Zdrenghea, M., Sitar-Tǎut, A., Cismaru, G., Zdrenghea, D., & Pop, D. (2017). Xanthine oxidase inhibitors
in ischaemic heart disease. Cardiovascular Journal of Africa, 28(3), 201–204. https://doi.org/10.5830/cvja-
2016-068
Bredemeier, M., Lopes, L. M., Eisenreich, M. A., Hickmann, S., Bongiorno, G. K., d’Avila, R., Morsch, A. L., da
Silva Stein, F., & Campos, G. G. (2018). Xanthine oxidase inhibitors for prevention of cardiovascular
events: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. BMC Cardiovascular Dis-
orders, 18(1). https://doi.org/10.1186/s12872-018-0757-9
Rekhraj, S., Gandy, S. J., Szwejkowski, B. R., Nadir, M. A., Noman, A., Houston, J. G., Lang, C. C., George, J.,
& Struthers, A. D. (2013). High-dose allopurinol reduces left ventricular mass in patients with ischemic
heart disease. Journal of the American College of Cardiology, 61(9), 926–932. https://doi.org/10.1016/j.
jacc.2012.09.066
Lim, T. K., Noman, A., Choy, A. M., Khan, F., Struthers, A. D., & Lang, C. C. (2017). The apex trial: Effects
of allopurinol on exercise capacity, coronary and peripheral endothelial function, and natriuretic peptides
in patients with cardiac syndrome X. Cardiovascular Therapeutics, 36(1). https://doi.org/10.1111/1755-
5922.12311
Mackenzie, I. S., Zutis, K. (2022). Allopurinol versus usual care in UK patients with Ischaemic Heart Disease (all-
heart): A multicentre, prospective, randomised, open-label, blinded-endpoint trial. The Lancet, 400(10359),
1195–1205. https://doi.org/10.1016/s0140-6736(22)01657-9
844
EVALUATION OF BACTERIOLOGICAL LOAD OF

WATER SAMPLES FROM SELECTED WELLS IN
MALETE, NIGERIA
FAUSAT ABIMBOLA JIMOH1, WAKILI TOPE ABORISADE2, ZAINAB BIOLA

ABDULSALAM3 AND TITILOYE, EMMANUEL O4.
¹²³4Department of Microbiology, Faculty of Pure and Applied Sciences, Kwara State University, Malete, Nigeria.
Abstract
Scarcity of portable water for drinking and sanitation which results in waterborne illnesses is a
serious challenge in many underdeveloped countries especially in Nigeria. The aim of this study was
to evaluate the bacteriological load of water samples collected from ten (10) selected wells in Malete.
Microbiological quality of water samples was done using membrane filtration method.. The well water
samples were also analyzed for physicochemical parameters and identification of bacterial isolates
was carried out using standard procedures. The research showed that the total bacterial count of well
water samples ranged from 1.08×102 ±0.20 - 1.43×102 ±0.20 CFU/100mL, total coliform count ranged
from (3.0×100 ±1.00 - 4.0×100±1.00 CFU/100mL, faecal coliform counts ranged from 2.0×100±1.00 -
3.0×100±1.00 CFU/100mL and Salmonella Shigella count ranged from 4.1×101±0.10 - 5.3×101±1.00
CFU/100mL. The well water samples temperature ranged from 26.9 ± 0.10 - 28.0±0.20 ◦C, pH ranged
from 5.67 ±0.20 - 6.70±0.20, electrical conductivity ranged from 192.00 ± 1.00 - 240.00 ±1.00 μS/cm,
Total Organic Carbon ranged from 1.00 ± 0.10 - 3.30 ±0.10 mg/L, Chemical Oxygen Demand ranged
from 1.00 ±0.10 - 2.90 ±0.20 mg/L and Total Dissolved Solid ranged from 105.00 ±1.00 - 136.00 ± 2.00
ppm. A total of 6 bacterial species were identified from the studied sites and they include; Klebsiella
species, Citrobacter species, Shigella species, Escherichia coli, Salmonella species and Staphylococcus
aureus. Salmonella species were the most predominant (22.5%) in the well water samples, followed by
Citrobacter species (21%), Staphylococcus aureus (17.5%), Escherichia coli (17%), Klebsiella species
(14%) and Shigella species (8%). The results of this study showed a high level of bacteria load and this
may be due to improper hygienic practices around the studied area. Hence, there is need for well water
maintenance, environmental sanitation and hygienic practices by the households and individuals to help
reduce the risk of disease outbreak that could result due to the organisms encountered in this study.
KEYWORDS: Portable water, Membrane filtration technique, Waterborne illnesses
845
AZERBAYCAN DEMOKRATIK CUMHURIYETININ PARIS

BARIŞ KONFERANSINA KATILIMI
Aliyeva Leyla Elkhan

Azerbaijan / Sumgait
Sumgait State University.
ORCİD-0000-0002-8195-6092
Özet
Anahtar kelimeler: Cumhuriyet, fiili, konferans, diplomasi.
Birinci Dünya Savaşı İtilaf bloğu ülkelerinin zaferiyle sona erdi. Muzaffer güçler mevcut durumu
düzenlemek ve tartışmalı konuları çözmek için uluslararası bir konferans toplamaya karar verdiler.
Ana organizasyon ülkeleri Fransa, İngiltere, ABD, İtalya ve Japonya idi. Konferansa hangi ülkelerin
davet edilmesi gerektiği tartışma konusu oldu. İngilterenin ısrarı üzerine küçük uluslara da konferansın
çalışmalarına katılma şansı verildi.
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti kurulduğu ilk günden itibaren aktif bir dış politika yürütmeye
başlamıştır. Cumhuriyetin en önemli konusundan biri belki de birincisi bağımsızlığının yabancı
ülkeler tarafından tanınmasıydı. Bu yolda atılan addımlardan biri de ADC temsilcilerinin Paris barış
konferansına katılmasıydı. 7 Aralık 1918-de açılan Azerbaycan Parlamentosu Paris Barış Konferansına
katılmak üzere bir heyet gönderdi. İngiliz hükümetinin yardımıyla konferansa katılmak için izin ala
bilen bu heyet mayıs 1919-da Parise ulaştı. 28 Mayıs 1919 tarihinde ADC kurulduğu gün V. Vilson
A.M.Topçubaşov başkanlığındaki heyeti kabul etti. Vilsona sunulan memorandumda Azerbaycan
Demokratik Cumhuriyetinin kuruluş tarihi, bir yıllık kalkınma yolu ve bağımsızlık yolunda yapılan
fedakarlıklar anlatıldı. Vilsondan Azerbaycanın bağımsızlığının tanınması, Amerika Birleşik Devletleri
ile Azerbaycan arasında diplomatik ve ekonomik ilişkilerin kurulması ve diger konularda Azerbaycan
heyetine yardım istendi. Ancak Vilson dünyayı küçük parçalara bölmek niyetinde olmadıklarını
söyleyerek konfederasyon fikrini savundu. Bu memorandumda Azerbaycan Cumhuriyetinin bağımsız bir
devlet olması, sınırlarının haritaya eklendiği gibi belirlenmesi , Milletler Cemiyetine kabul edilmelerini,
Paris barış konferansına ve komisyonlarının çalışmalarına davet edilmelerini önerdiler. Sahadaki
durumu inceleyen albay Haskel Karabağ ve Zengezurun Azerbaycana ait olduğunu, Nahçıvan, Şerur ve
Derelyezde ABD genel valisi tarafından yönetilen tarafsız bir bölge oluşturulmasını öneriyordu. Ancak
Nahçıvan halkının kararlı duruşu bu planı bozdu.
19 ocak 1920-de Azerbaycan ve Gürcistan resmi temsilcileri Paris konferansının Konsey toplantısına
davet edildiler. Toplantıda tartışılan konuların çoğunluğu Transkafkasyanın savunmasıyla ilgiliydi.
Sonuç olarak 11 ocak 1920 tarihinde ingiliz dışişleri bakanı Kerzonun önerisiyle Azerbaycan, Gürcistan
ve bir süre sonra Ermenistan fiilen tanındı. Bu olay ADC hükümetinin büyük bir diplomatik zaferiydi.
846
AZƏRBAYCANIN ŞİMAL QƏRB BÖLGƏSİNDƏ ADİ

ŞABALID (CASTANEA SATİVA MİLL) BİTKİSİNİN
XƏSTƏLİKLƏRİ VƏ ONLARA QARŞI FİTOSANİTAR
TƏDBİRLƏR
Məkkə Şaiq qızı Mustafayeva1,

İlqar Baxşəli oğlu Seyidzadə2,
Könül Qəzənfər qızı Vəliyeva3
Xülasə
Məqalədə Azərbaycanın şimal-qərb bölgəsində Şəki rayonu Baş şabalıd kəndi ərazisində 20 ha-da təbii
arealda geniş yayılmış Adi şabalıd (Castanea sativa Mill) bitkisinin biologiyası və ekologiyası, yayılması
və ehtiyatı, təsərrüfat əhəmiyyəti, növləri həmçinin bitkinin böyümə və inkişafı dövrünün müxtəlif
mərhələlərində müşahidə edilən xəstəliklərinin əsas əlamətləri, onların diaqnostikası, xəstəliklərə qarşı
mübarizə tədbirləri və onların yerinə yetirilməsi yolları və üsulları barəsində məlumatlar verilir.
Ərazidə vegetasiya dövründə yerinə yetirilən rekoknostik tədqiqatlar, bioaraşdırma işləri və alınan
nəticələrin müqayisəli təhlili göstərir ki, şabalıd bitkisində Yarpaq yanığı-(Alternaria alternata),
Krifonektrik nekrozun (kryphonectric necrosis), Tozlu kif (pulverulenta rosa), Qara pаs (rubigo fungus
nigrum) xəstəlikləri geniş yayılmış və Krifonektrik nekroz (kryphonectric necrosis) xəstəliyi dominantlıq
təşkil edir.
Tədqiqatın nəticələri göstərir ki,bu qiymətli bitkinin biomüxtəlifliyini qoruması istiqamətində
təxirəsalınmaz bioekoloji mübarizə və fitosanitar tədbirlərinin görülməsinə ciddi ehtiyac yaranmışdır.
Açar sözlər: Adi şabalıd, təsnifatı, xəstəlikləri, fitosanitar tədbirləri
Abstract
The article describes the biology and ecology, distribution and resources, economic importance of
the common chestnut (Castanea sativa Mill) plant, which is widespread in the natural area of 20 ha in
the territory of Bash Shabalıd village of Sheki region in the north-western region of Azerbaijan. The
main features are information on their diagnosis, disease control measures and ways and means of their
implementation.
Recoccnostic studies, bioresearch and comparavite analysis of the results obtained during the growing
season in the area show that Leaf Burns-(Alternaria alternata), kryphonectric necrosis (kryphonectric
necrosis), Powdery mildew(pulverulenta rosa), black pass (rubigo fungus nigrum) diseases are
widespread and kryphonectric necrosis (kryphonectric necrosis)- крифонектрический некроз are
847
dominant. The result of the study show that there is a serious need for urgent bioecological control and
phytosanitary measures to protect the biodiversity of this valuable plant.
Key words: Ordinary chestnut,classification,diseases,phytosanitary measures
Giriş.
Adi şabalıd-(Castanea sativa Mill) bitkisi Fıstıqkimilər-Fagaceae fəsiləsindən olub, hündürlüyü 30-
40 m olan meqafanerofit ağac bitkisidir, iri şara bənzər çətirə malikdir. Əsasən enliyarpaqlı meşələrdə,
dağ yamaclarında,vadilərdə dəniz səviyyəsindən 800-1800 m hündürlükdə rast gəlinir.
Şabalıd bitkisi torpaq qoruyucu və suyu mühafizəedici xassəyə malik olub, həm də sanitar funksiya
daşıyır. Əsasən aşağı dağ qurşaqlarında meşə-bərpa işlərində geniş istifadə olunur.
Şabalıd bitkisinin yarpağı növbəli, yarımoval-lanset formalı olub, sərt ucluğa malikdir. Meyvələri
kürə formasında üzəri iynələrlə örtülmüş yaşıl rəngdə, qərzəyin içərisində yerləşir, meyvəsi şabalıdı
rəngli qabıqdan ibarətdir, içərisində ağ rəngli ləpəsi vardır. (3,4)
Ləpəsi yüksək qidalılığa malik olub, yeyinti məqsədi ilə geniş istifadə olunur. Adi şabalıd bitkisi
bölgədə əsasən yabanı halda Böyük Qafqazda, Balakən, Zaqatala, Qax, Şəki, Oğuz və Qəbələ rayonları
ərazisində rast gəlinir. Bir sıra rayonlarda mədəni halda becərilir. Nektarlı və deklorativ bitki kimi
yaşıllaşdırma işlərində istifadə edilir. Hazırda bu bitkinin ehtiyatı çox azdır, mühafizəyə ehtiyacı vardır.
100-150 il ömür sürür. Yüksək məhsul 2-3 ildən bir olur. İyun, iyul aylarında çiçəkləyir, meyvələri
sentyabrın axrında oktyabr, noyabr aylarında yetişir. (5,6)
Şabalıd meyvəsinin tərkibində 61,88% nişasta;16,71% şəkər;5,95% zülal;2,31% yağ vardır. Onun
yaşıl yarpağında 800 vahid, saralan yarpağında 600 vahid K vitamini vardır. Qiymətli ərzaq və sənayə
bitkisidir(1,7). Qeyd olunanları nəzərə alaraq bu qiymətli bitkinin regionda biomüxtəlifliyinin qorunması
və xəstəliklərə qarşı mübarizə tədbirləri aktual əhəmiyyət daşıyır.
Tədqiqat obyekti və metodika. Tədqiqat obyekti olaraq Şəki ŞREM-in himayəsində olan Baş
Şabalıd biosenozu ərazisində 20 ha sahədə yetişən şabalıd bitkisi olmuşdur. Aparılan ekspedisiyalar
nəticəsində Şabalıd ağacında baş verən xəstəliklər, onların yaranma səbəbləri, mübarizə tədbirlərinin
yerinə yetirilməsi öyrənilmişdir (2).
Baş Şabalıd biosenozuna çöl ekspedisiyası təşkil olunmuş və 20 yə yaxın ağaca vizual
baxış keçirilmişdir. Xəstə ağaclar seçilmiş və onların yarpağından gövdəsindən nümunələr
götürülmüş,mikroskopla (Biolam.Lomo) baxış keçirilmişdir.
Tədqiqatın nəticələri və onların təhlili. Müşahidə nəticəsində Baş Şabalıd biosenozunda yetişən
80 ağacdan 60% sağlam, 40% xəstəliyə məruz qaldığı müəyyən edilmişdir. Şabalıd ağaclarının kütləvi
quruması tez-tez baş verir. Kütləvi quruma şabalıdın bütöv təbii yayılma arealında müşahidə olunur(şəkil
1,2).
Əsasən orta yaşlı ağacların çətri yuxarı hissədən başlayaraq quruyur,gövdəsində yaralar,yarpaqlarında
sarımtıl-qəhvəyi ləkələr əmələ gəlir (şəkil 3,4) və nəticədə ağac bir neçə ilin ərzində məhv olur.
Qulluq və yetişdirilməsi düzgün aparıldığı təqdirdə şabalıd olduqca məhsuldar meyvə ağacıdır.Yüksək
və keyfiyyətli məhsul əldə olunmasında aqrotexniki tədbirlərin vaxtında və düzgün aparılmasının böyük
əhəmiyyəti vardır.Əks halda şabalıd ağacı mikroorqanizmlər və zərəvericilərlə daha tez sirayətlənir və
müxtəlif xəstəliklər əmələ gəlir.
Aparılan müşahidələrə görə şabalıd bitkisi aşağıdakı inkişaf mərhələlərini keçirir
1.İlk olaraq fidan əmələ gəlir, ancaq bu ən çətin mərhələ olub, zərərvericilərə qarşı həssas olduğu
zamandır.
848
2.2-5 il sonra sağ qalma nisbəti xeyli artır, ağac müəyyən gövdəyə sahib olur, çiçəklənmə hələ baş
verməyir.
3.Çiçəklənmə dövrüdür, kökləri və yarpaqları tam güclü ilə işləyir.
4.Müdafiə sistemi zəifləyir, zərərvericilərə, xəstəliklərə qarşı çox həsas olur.
Xəstəliklər və onların törədicilərinin növündən, inkişaf tərzindən asılı olaraq vurduqları zərərin
xarakteri də müxtəlif olur. Böyümə və inkişaf dövründə şabalıd bitkisində əsasən aşağıdakı xəstəliklər
müşahidə olunur.
Yarpaq yanığı-(Alternaria alternata) bu xəstəlik şabalıdın yarpağına düşür. Məhsulun azalmasına
səbəb olur. Yarpağın üzərində kiçik ləkələr əmələ gəlir. Sonradan bunlar bir-birinə qarışıb, böyük
ləkələr təşkil edirlər. Ləkələrin rəngi bozumtul, tünd qırmızıdır. Ləkələrin aralıqlarında olan yaşıl rəng
sonradan sarıya çalır (şəkil3). Xəstələnmiş yarpaqlar tədricən saralıb quruyur və büzüşərək tökülməyə
başlayır. Yarpaqlar meyvə yetişməzdən əvvəl, avqustda-sentyabrda tökülür. Xəstəlik şabalıdın meyvə
qərzəklərinə də düşür.
Xəstəlik xüsusi bakteriyalar (mycospaerella maculiformis) tərəfindən əmələ gəlir. Bunların mitseliləri
yarpağın hüceyrələrini dağıdır. Tökülmüş yarpaqlarda onun sporları ildən ilə qalır.
Şabalıd kifi - (Castaneae fungus)Şabalıdın meyvələri yaxşı qurudulub saxlanılmadıqda ləpələrinin
içi kif bağlayır. Kiflənmiş ləpə quruyur, rəngi saralır pis qoxusu və yaramaz tamı olur. Bunlar bir qədər
rütubətli yerdə saxlanıldıqda üzəri külli miqdarda yaşılımtıl, tozlu kiflə örtülür. Bunlara əl dəydikdə
sporları dağılır. Bu kif Penicillium chrysogenum göbələyindən əmələ gəlir.
Çox vaxt yarpaqlar şabalıd sağlamlığının göstəricisidir, çünki xəstəliyin simptomları ilk növbədə
onlarda görünür. Yaz yarısında yarpaq lövhələri saralırsa, qıvrılır və ya sağlam olmazsa, şabalıd
müəyyən bir xəstəlikdən təsirlənir. Bütün şabalıd xəstəliklərindən pas və ya ləkələnmə (rubigo fungus)
ən çox görülən xəstəlik adlandırıla bilər.Yalnız bitkinin estetik görünüşünü pozmur, həm də şabalıdın
sağlamlığı üçün ciddi bir təhlükə yaradır, tez-tez inkişaf anomaliyalarına və hətta ağacın ölümünə
səbəb olur. Hər növ pasın öz əlamətləri və səbəbləri var. Buna görə bu şabalıd xəstəlikləri ilə mübarizə
üsulları da dəyişir. Bu xəstəliyin xarakterik xüsusiyyəti şabalıd ağacının yarpaqlarının sürətlə qaralmağa
başlaması və tezliklə tökülməsidir. Uzun müddətdə pas bitki inkişafında müxtəlif narahatlıqlara səbəb
olur; tədricən zəifləyir.
Qara pаs (rubigo fungus nigrum)
Bu xəstəliyin xarakterik xüsusiyyəti şabalıd yarpaqlarının sürətlə qaralmağa başlamasıdır və tezliklə
tökülməsidir. Bu xəstəliyin 2 səbəbi var.
1.Tez-tez suvarma və ya güclü yağış səbəbindən artıq nəmlik
2.Torpaqda kalium çatışmamazlığı.
Bu xəstəlik uzun müddət baş verdikdə çiçəklənməyə də təsir edir, çiçəklənmə daha qısa müddətli və
az olur, bəzən isə çiçəklənmə ümumiyyətlə olmur.
Qırmızı-qəhvəyi pas (rubigo fungus red-brunneis)
Adından da göründüyü kimi, bu xəstəlik şabalıdın yarpaqlarında qırmızı-qəhvəyi ləkələrin meydana
gəlməsinə səbəb olur. Çox vaxt pas özünü iyulun sonunda və ya avqustda biruzə verir. Xəstəliyin
inkişafına müdaxilə edilməsə, tezliklə pas ləkələri böyüyür və şabalıdın yarpaqlarını demək olar ki,
tamamilə örtür.
Çox miqdarda nəm qırmızı-qəhvəyi pas əmələ gətirə bilər, buna görə şabalıdı suvarma rejiminə
çox diqqət yetirməlidir. Havanın ani dəyişlməsi bitkidə xəstəliyin meydana gəlməsinə təsir edə bilər.
Bitki qeyri-sabit bir iqlimi olan bölgələrdə böyüyürsə, xüsusilə payızda şabalıd ağacının gövdəsini
istiləşdirmək üçün qayğı göstərilməlidir Qəhvəyi pas(rubigo fungus fuscus) da yay mövsümünün
849
ortalarına yaxın görünür, lakin xəstəliyin ilk günlərində qəhvəyi formasyonlar yalnız bitki yarpağının
ön hissəsini deyil, əks tərəfində də təsir edir. Qəhvəyi pas xəstəliyin qırmızı-qəhvəyi növü ilə eyni
səbəblərdən, yəni həddindən artıq suvarma və ya ani temperatur sıçrayışları səbəbindən meydana gələ
bilər.
Pasdan əlavə tozlu kif (Blumeria graminis) şabalıdı təsir edən başqa bir xəstəlikdir.
Bu xəstəliyə xüsusi bir növ göbələk səbəb olur (Uncinuella Flexuosa). Bunun üçün optimal
temperatur və rütubət şərtləri yaranan kimi aktiv şəkildə çoxalmağa başlayır. Həm də onun inkişafına
torpaqdakı azot və kalium gübrələrinin balanssızlığı səbəb ola bilər. Bitkinin yarpaqlarında xarakterik
bir boz-ağ örtük meydana gəlir, iyulun ortalarında. Bundan əlavə, şabalıd yarpaq lövhələrində tünd
qəhvəyi sferik formasiyalar müşahidə edilə bilər – bunlar göbələk sporlarıdır. Uzun müddətli müalicə
olmaması bitkinin yarpaqlarının sonunda qəhvəyi olub, məhv olmasına səbəb olur.
Tez-tez şabalıd müxtəlif nekroz-necrosis ( gövdə və budaqların vərəmi)
formalarına məruz qalır:
• kök;
• phomopsis;
• septomiks;
• krifonektrik
Bu xəstəliklərin simptomları çox oxşardır. Nekrozun hər üç forması şabalıd qabığının tədricən
ölməsinə səbəb olur: çatlamağa başlayır və adi gözlə görülə bilən, 2-3 mm diametrli qara və ya qəhvəyi
möhürlərlə örtülür. Kök nekrozu (caulis necrosis) vəziyyətində möhürlər də solğun çəhrayı ola bilər.
Bitkinin Septomiks nekrozu (Septomyx necrosis) qabığın boz-ağ rəng alması ilə tanınır. Belə bir
xəstəlik, yetkin şabalıd üçün təhlükəli olmasa da, bitkinin dekorativ görünüşünə çox zərər verir. Xəstəlik
uzun müddət gözardı edilərsə, gənc ağaclar ölə bilər.
Krifonektrik nekrozun(kryphonectric necrosis) törədicisi, Cryphonectria parazitica
Cryphonectriaceae ailəsinə məxsus göbələk növüdür. Xəstəliyin bir digər adı da gövdə yanığı adlanır.
Mülayim və isti iqlim şəraiti xəstəliyin inkişafına və geniş ərazidə yayılmasına təkan verir. Həmin
xəstəlik insan orqanizmi üçün təhlükəli olmasa da, bitkinin inkişafını zəiflədir və bəzən məhv edir.
Nekrotrofik bir patogen olaraq sahib bitkilərə gövdə və budaqlarda formalaşmış böyümə çatlaqlarından,
o cümlədən quraqlıq, yanğın, təbii seçmə və ya ağacların kəsilməsi nəticəsində yaranan zədələnmələrdən
nüfuz edə bilir. Nəticədə nekrotik zədələnmələr (yanıqlar) formalaşdırır ki, bu da budaqları və zoğları
bir neçə ay ərzində məhv edə bilir. Belə ki, gövdə yanığı sürətlə böyüyür, eləcə də yoluxmuş budaqların
yarpaqları solur, sarı və ya qəhvəyi rəng alır. Yarpaq tökülmə dövründən sonra da saralmış yarpaqlar
ağacın üzərində qalır. Bu, gövdə yanığı xəstəliyinin ilkin əlaməti hesab edilir. Yanıqların olduğu sahənin
aşağı hissəsində ağaclar adətən epikormik zoğlar formalaşdıraraq patogenə cavab verir. Aqrotexniki
mübarizə tədbirlərinin düzgün və vaxtında aparılması tövsiyə olunur.
Vegetasiya müddəti ərzində ərazidə yetişən şabalıd bitkisi üzərində yerinə yetirilən bioaraşdırma
işləri, vizual müşahidələr, mikroskopik tədqiqatlar nəticəsində alınan nəticələrin müqayisəli təhlili
nəticəsində şabalıd ağaclarında rast gələn quruma hallarının əsasən aşağıda qeyd olunan xəstəliklər
səbəbindən baş verdiyi təsdiqlənmişdr. Yarpaq yanığı-(Alternaria alternata), Krifonektrik nekrozun
(kryphonectricnecrosis), tozlu kif (pulverulenta rosa), Qara pаs (rubigo fungus nigrum). Bu xəstəliklərlə
mübarizə tədbiri üçün aşağıdakı fitosanitar tədbirlərinin yerinə yetirilməsi tələb olunur. Vəziyyətindəki
ən kiçik dəyişiklikləri qeyd edərək, vaxtında budamaq, quru və zədələnmiş bitki budaqlarını təmizləmək.
Xəstəlikdən təsirlənmiş yarpaqları yığıb ərazidən kənarlaşdırmaq lazımdır. Bitkinin qabığında görünən
yaralar və yarıqlar dərhal müayinə edilməlidir. Şabalıd bitkisinin becərilməsində suvarma üçün
tövsiyələrə riayət etmək lazımdır.
850
Şəkil 1 (Xəstə ağac) Şəkil 2 (sağlam ağac)
Şəkil 3 (xəstə yarpaq) Şəkil 4 (sağlam yarpaq
Nəticə. 1. Şəki rayonu Baş Şabalıd kəndi ətrafında 20 ha ərazidə yerinə yetirilən rekoknostik (çöldə
axtarış) tədqiqatlar nəticəsində Adi şabalıd (Castanea sativa Mill) bitkisinin 40%-nin quruması halları
müşahidə edilmişdir.
2. Vegetasiya müddəti ərzində ağaclarının oduncağı, qabığı, yarpaqları və.s üzərində aparılan vizual
müşahidələr, xəstəliyə məruz qalan və sağlam ağacların yarpaqları üzərində yerinə yetirilən mikroskop
analizi, anatomik-dioqnostik göstəricilərin təyini nəticəsində bitkinin ən çox Yarpaq yanığı-(Alternaria
851
alternata), Krifonektrik nekroz (kryphonectric necrosis), Tozlu kif (pulverulenta rosa), Qara pаs (rubigo
fungus nigrum) xəstəliklərinə məruz qalması müəyyən edilmişdir.
3. Yerinə yetirilən müqayisəli təhlillər nəticəsində bitkilərdə əsasən Krifonektrik nekroz
(kryphonectric necrosis) xəstəliyinin 80% də dominantlıq təşkil etdiyi və bu xəstəliyə məruz qalma
səbəbindən qurumağı təsdiqlənmiş və onlara qarşı ilkin mübarizə tədbirləri müəyyənləşdirilmişdir.
4. Tədqiqatların nəticələri təsdiq edir ki, ərazidə bitkilərin mühafizəsi və xəstəliyin dairəsinin
genişləndirilməsinin qarşısının alınması üçün təxirəsalınmaz sanitar profilaktiki, dezinfeksiya və
kimyəvi mübarizə tədbirlərinin yerinə yetirilməsinə ciddi ehtiyac vardır.
5. Fitosanitar tədbiri kimi ilkin yazda, xəstəliyə məruz qalmış ağacların yarpaqlarının yığılaraq
ərazidən kənarlaşdırılması, quru çürümüş hissələr təmizlənməlidir, şabalıd ağaclarının fərdi olaraq
triazol funqisidləri ilə işlənməsi daha faydalıdır. Ağacın gövdəsində xəstəliyin əlamətləri müşahidə
olunursa, mexaniki üsullardan istifadə etməklə, xəstəliyə yoluxaraq qurumuş və çürümüş hissələr
təmizlənməli, xəstəliyə 30-60% yoluxmuş ağacların budaqları zədələrdən 25 sm aşağı olmaqla kəsilməli
və yandırılmalı, 60 %-dən çox yoluxmuş və tam qurumuş ağaclar isə kök boğazından yuxarı kəsilməli
və kötüyün yerüstü hissəsi də daxil olmaqla yandırılmalıdır. Bu proses, xüsusilə, qış aylarında həyata
keçirilməlidir ki, yazda xəstəlik digər ağaclara yayılmasın. Eyni zamanda, ağacın özünü yenidən bərpa
etməsi üçün ona 15 gündən bir üç dəfə karbendazim, benomil və epoksikonazol tərkibli funqisidlər
çilənməli və ya gövdələrin inyeksiyası həyata keçirilməlidir. Xəstəliyin belə geniş miqyasda yayılmasının
bir digər səbəbi,şabalıd ağaclarının hündürlüyünün bir neçə metrə qədər olmasıdır ki,bu da dərmanlanma
prosesinin aparılmasına mane olur. Hündür ağacların havadan dərmanlanması və həmən ərazidə yaşayan
canlıların təxliyə olunması lazımdır.
Ədəbiyyat siyahısı
1.Damirov İ.A,Prilipko L.İ,Şukyurova D.Z,Kerimov Y.F,Lekarstevennie rasteniya Azerbaydjana, Baku “Maarif”
1982, 319 sh.
2. Dospekhov B.A.Metodika Polevogo opyta. “Kolos”, M .1975, 416 sh.
3.Flora Azərbaycan III cild, Bakı, “Красный Восток”. 1952, 406 sh.
4.İbrahimov A.Ş.,Əliyev C.Ə., Bəşirov R.İ., Qarayeva A.Q Botanika “Qrifli nəşr” Sumqayıt 2004, 582 sh.
5.Məmmədov T.S Azərbaycan dendroflorası, III cild, Bakı “Elm” 2016, 402 sh.
6.Məmmədov T.S.,İsgəndər E.O.,Talıbov T.H. Azərbaycanın nadir ağac və kol bitkiləri Bakı “Elm” 2016,378 sh.
7.Rastitelnie resursi SSSR:Çvetkovie rasteniya ix ximiçeskiy sostav, ispolrovanie; Şemeystva Maqnoliaceae-Li-
monaceae “Nauka”, 1984, 357 sh
852
SHARING ECONOMY: THE CONCEPT AND

IMPLICATIONS
Manita Matharu
Amity School of Business, Amity University, Noida, UP, India
ABSTRACT
In recent decades, our culture and economy have transformed, leading to new economic models. Rich
nations created these models. The informational revolution’s global growth led to these new paradigms.
Example: sharing economy Technology and the internet provide instant access to information from
anywhere in the world, boosting the collaborative economy. The concept of the “sharing economy” has
expanded to encompass numerous non-ownership types of consumption, including swapping, trading,
renting, sharing, and exchanging. These forms of non-ownership consumption have broadened the
definition of the term.
Despite the vast range of behaviors that comprise the sharing economy, there is a lack of understanding
surrounding the management of individual sharing economy practices. This study aims to develop a
theoretical framework that characterizes the sharing economy and analyzes and attempts to examine the
potential relationship between the sharing economy and sustainability. This article examines the research
conducted on product and service sharing, reports from the government and private consultants, as well
as websites and academic journals.
Keywords: sharing economy, collaborative consumption, sustainability, sustainable development
853
FABRICATION OF ECO-FRIENDLY BIOCHAR

MATERIALS FOR ELECTROCHEMICAL SENSORS
APPLICATIONS
Olunusi Samuel Olugbenga

University of Ibadan, Ibadan, Oyo State Nigeria.
Sehrish Munsif
Uddin Ikram
Abegunde Temitope Adeoye

University of Ilorin. Department of Chemistry, Nigeria
Ojo Segun Samson

Ladoke Akintola University of Technology, Ogbomoso, Oyo State, Nigeria
ABSTRACT
Recently a huge volume of biomass is generated and wasted without corresponding values. The
researchers are currently creating values out of wastes with innovative ideas of converting these wastes
to carbonaceous materials. As we already knew that carbon is the second most abundant element in
the planet with greater quantities obtainable from lignocellulosic biomass via agriculture activities.
Innovatively, utilization of abundant and sustainable carbonaceous materials as an alternative to
precious metals in electrochemical sensor applications holds promising ideas for the transformation
of lignocellulosic biomass to useful and value-added materials in electrochemical sensor application.
Though this still require dedicated and great efforts to come up with cost-effective pathways and eco-
friendly with interesting performance capable of competing with non-lignocellulosic biomass or give
better and attractive performance with potential of commercialization purpose. Therefore, this study
reviews recent advancement of biochar-based carbonaceous from biomass with fundamental concerns
that still required to be addressed are emphasised. The attention was channelled to the synthesis strategies
pertinent to diverse kinds of lignocellulosic biomass, as well as critical examination of electrochemical
sensor performance. We then conclude with an overview of future research directions for enhancing the
large-scale production of biomass-derived carbonaceous materials for appealing and feasible uses in the
areas of energy and environment.
Keywords: Biomass, Sensor, Environment, Electrochemical, Carbonaceous Materials
854
ENVIRONMENTAL REMEDIATION OF WASTEWATER

USING AGRO-WASTES: SUSTAINABLE AND GREENER
APPROACH
Olunusi Samuel Olugbenga

University of Ibadan, Ibadan, Oyo State Nigeria.
Sehrish Munsif
Uddin Ikram
Abegunde Temitope Adeoye

University of Ilorin. Department of Chemistry, Nigeria
Ojo Segun Samson

Ladoke Akintola University of Technology, Ogbomoso, Oyo State, Nigeria
Abstract
Wastewater can be regarded as one of the major sources of environmental pollution in our society
especially when they are left untreated it resulted to various environmental issues that degenerate our
health facilities and in turn affect our economy. The rise of emerging contaminants in waters challenges
the scientific community and water treatment stakeholders to design a workable, efficient and low-cost
solution to address this. In view of this environmentally friendly remediation/ clean up strategies or
methods are required. According to sustainable development goals (SDGs) #6 that deals with access
to clean water and sanitation there is need for both water resource sectors and government to rise to
action to control the issues of wastewater through certain policy on effective discharge as the scientists
work on technical way-out to proffer solutions. In view of this, our recent work is directly dealing with
sustainable and green environmental remediation of wastewater using agro-wastes. In this work we
review systematic pathways of using agro-wastes for remediation of wastewater. In this work we present
simple, practical, inexpensive, effective, and environmentally friendly adsorbents that suitable to solve
wastewater challenge in our communities and to sustainably achieve circular economy transforming
wastes to value-added materials that can generate income through utilization of agro-wastes. In
conclusion, we present overall applications of agro wastes and future challenges related to the current
tasks. This work presents overviews of different sustainable technologies used to reduce the risk of
wastewater in our society.
Keywords: Agriculture, Agro-wastes, wastewater, sustainable development, circular economy,
Environment
855
VERTİGO HASTALIĞI
ALİYEVA TELLİ
ORCID COD-0000-0003-0883-3552
ÖZET
Vertigo(Baş Dönmesi)Nedir?
Baş dönmesi olarak da bilinen Vertigo, denge kaybı ve sersemlik hissi olarak tarif edilir.Vertigo, özellikle
de hareket ederken,eğilip kalkarken ve hızlı hareket ederken kendini gösterebilir. Bu durum,yürürken
ve hatta dinlenirken bile bireyde sallanma ya da baş dönmesi olarak ortaya çıkabilmektedir. Vertigo söz
konusu olduğunda,denge hissiniz değişime uğrarken düşme tehlikeniz de artar.
Vertigo Çeşitleri.
• Santral Vertigo
• Periferik Vertigo
Vertigo Belirtileri Nelerdir?
Vertigo söz konusu olduğunda kişide görülebilen belirtileri şu şekilde sıralayabiliriz:
• Şiddetli ataklar
• Kulakda basınç hissi
• Kuvvet kaybı
• Tansiyon düşmesi
• Görme bozukluğu
• Mide bulantısı
• Karar verme yetisinde bozukluk
• Göz kararması
• Kulak çınlaması
• Vücut dengesizliği
Vertigo Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Vertigo tedavi sürecinde öncelik,sıkıntıyı azaltarak denge fonksiyonlarının en güvenli hale
getirilmesidir.Örneğin,vertigo iç kulakta bulunan kristallerin yer değiştirmesiyle ortaya çıkmışsa, tedavi
planı kristallerin yeniden konumlandırılmasıdır. Ancak vertigo soğuk algınlığı,tümör ya da enfeksiyon
gibi hastalıklardan kaynaklı olarak ortaya çıkmışsa,altta yatan hastalığın durumuna göre ilaç tedavisi ve
ya farklı tip tedavi yöntemleri gündeme gelmektedir.
856
Anahtar kelimeler: Santral Vertigo, Periferik Vertigo, Göz kararması, Mide bulanması
VERTIGO DISEASE
ABSTRACT
What is Vertigo?
Vertigo, also known as vertigo, is described as a loss of balance and a feeling of dizziness. Vertigo can
manifest itself especially when moving, bending over, and moving quickly. This situation can appear as
shaking or dizziness in an individual even while walking or even resting. When it comes to vertigo, as
your sense of balance changes, so does your risk of falling.
Varieties of Vertigo.
• Switchboard Vertigo
• Peripheral Vertigo
What Are Vertigo Symptoms?
When it comes to vertigo, we can list the symptoms that can be seen in men as follows:
• Severe attacks
• Sensation of pressure in the ear
• Power loss
• Drop in blood pressure
• Visual impairment
• Nausea
• Impaired decision making
• Darkness of the eyes
• Tinnitus
• Body imbalance
What Are Vertigo Treatments?
The priority in the treatment process of vertigo is to make balance functions safer by reducing tension.
For example, if vertigo is caused by the displacement of crystals in the inner ear, the treatment plan is to
reposition the crystals. However, if vertigo is caused by diseases such as a cold, tumor or infection, drug
treatment or different types of treatment methods are on the agenda depending on the underlying disease.
Key words: Central Vertigo, Peripheral Vertigo, Dizziness, Nausea
857
COMBINING SCIENTIFIC KNOWLEDGE AND

CUTTING-EDGE TECHNOLOGY TO MAKE FARMING
MORE RESILIENT IN THE FACE OF CLIMATE
CHANGE.
Dr.Sumanta Bhattacharya
Research Scholar at MAKAUT, Public–Foreign-Defence Policy Analyst, C.E, CH.E, M.Tech, MA in Development Studies,
LLB, MA in Security and Defence Law, DIA&D, DG&GS, PGDEDS, MPI(oxford University) ORCID ID: 0000-0003-2563-
2787,
Abstract
Deforestation and the deterioration of land resources are two ways in which conventional farming
methods contribute to global warming. In addition to lowering agricultural productivity, environmental
deterioration is harming soil health, groundwater reserves, and water reserves in terrestrial water bodies.
Therefore, environmentally friendly and sustainable growth that reduces the impacts of climate change
is a central focus of today’s agriculture operations. Crops are becoming more stress-resistant thanks
to recombinant DNA technology, other cutting-edge approaches taken from several sectors of genetic
engineering, and the increase of plant nutrient and water uptake capacity through nanotechnology. Soil
fertility is increased and crop yields are maximized without resorting to harmful chemical fertilizers
thanks to bioengineered organic fertilizers and pesticides that work in tandem with custom-made
nanomaterials. As a result of extensive land degradation, a paradigm changes in weather patterns,
and decline in soil quality in rural places, we are transitioning to alternate farming methods. Vertical
farming, which involves cultivating plants indoors, is a new frontier in the agricultural industry. With
the help of soilless growing methods like hydroponics, aquaponics, and aeroponics, farmers no longer
need to rely solely on the earth’s surface. The employment of Nano- and biotechnology as an auxiliary
to vertical farming increases its production. Burning the inedible sections of crops, fruits, stems, and
other waste products produced by agricultural land is common practice, however this contributes to
problems with global warming and climate change since it generates greenhouse gases. It’s no secret
that these problems have an effect on farmers’ bottom lines. There is a chance that implementing
circular economy ideas here might significantly improve agricultural and rural economies and speed
up the process of achieving sustainable development. The scalability of agricultural wastes in different
regions is being investigated in stages using state-of-the-art scientific and technological developments.
Banana stems, coffee grounds, dough, kapok, sisal, pineapple, and abaca are just a few examples of the
cellulosic waste materials that can be recycled into high-quality fibers used in the textile and handicraft
industries. The packaging, pharmaceutical, and cosmetic industries, among others, rely heavily on
agricultural waste products as important raw materials. Furthermore, these have been proven to be
useful components of renewable and sustainable energy systems. This research will analysis the
858
prospects for altering the agriculture sector to mitigate climate change and foster sustainable growth
in the economy’s foundational sector.
Keywords: Agricultural , sustainable energy system , vertical farming , agricultural waste , organic
fertilizers
Introduction
Agriculture, one of the cornerstones of human civilization, is in jeopardy as a result of the unpredictable
climatic changes brought on by environmental degradation. Rapid depletion of natural resources is
a major contributor to climate change, as is the contamination of water reserves and the depletion of
vital nutrients. Reduced agricultural output as a result of unfavorable physical, chemical, and biological
conditions threatens the ability of the world to meet the needs of its ever-increasing population. Due
to the increasing frequency of climate extremes like drought and flood, agricultural soil is subjected to
both biotic and abiotic stress, which in turn reduces crop growth and depletes the soil of its nutrients.
In addition, climatically stressful conditions and a lack of sufficient food and nutrients in the soil are
common causes of morphological flaws in seed that lead to intrinsic dormancy for longer periods. The
groundwater reserves also show signs of the existence of a considerable quantity of toxicants, which
leads to nutritional deficiencies in the agricultural outputs. Overuse of chemical fertilizers increases soil
stress, which slows crop growth. The declining agriculture sector poses a threat to rural economies and
food supplies. A considerable portion of the population in developing countries still relies on agriculture
and linked sectors, but their income security is at risk because of poor agricultural output. As a result,
several of the Sustainable Development Goals, such as ending poverty, ending hunger, improving health
and well-being, etc., become more difficult to attain due to the decreasing trend in the agricultural
economy.
In order to overcome a number of ecological problems and ensure long-term economic growth
and development, the global community is increasingly advocating for environmentally responsible
development. In order to better deal with environmental and climatic challenges, the agriculture and allied
industry has begun implementing cutting-edge innovations from numerous scientific and technological
fields. Agriculture benefits from the 3Ts (green technology, nanotechnology, and biotechnology).
Fertilizer, soil, nutritional medium, and the cultivation of stress-resistant crop varieties are just a few
examples of how recent advances have reshaped the agricultural industry. Nanotechnology can also be
used to clean polluted land and water. With the use of biotechnology and nanotechnology, the plants
can even thrive in places where the weather is very harsh. In the modern day, crops can be grown
autonomously without the need for soil or an atmosphere, leading to the rise of vertical farming. Large-
scale implementation of nanotechnology is boosting the efficacy of organic fertilizer, leading to more
sustainable growth in crop yield.
Figure 1 : Climate change and Impact on agriculture
859
Green Technology and sustainable agriculture

Increasing agricultural output in the face of climate stress is a growing social priority, and as a result,
society is changing toward climate-smart farming techniques. The term “green technology” is used
to describe the slew of recent innovations in farming equipment and methods that aim to reduce their
environmental impact while simultaneously increasing productivity. Optimizing resource use, managing
waste in a sustainable manner, and decreasing greenhouse gas emissions are all made easier with the
help of smart farming solutions based on cutting-edge technologies like AI, ML, IoT, Cloud Computing,
etc. [1]
One of the biggest difficulties conventional agricultural methods face in the present scenario is the
contamination in soil and groundwater reserve and the predominance of extreme climatic conditions.
Vertical farming allows us to grow our food in staggered levels, rather than in a horizontal plane like in
traditional farming. As a result, with the same amount of land, farmers can now harvest far more food.
Vertical farming is a sustainable urban farming method that benefits the ecosystem, the economy, and
the community. Farmers always do their best to improve their crops. Less water and fertilizer is also
wasted. This cutting-edge strategy has the potential to cut water consumption by as much as 95%. Helps
ensure both food and water security by improving land management and the year-round production of
fresh, organic produce.
Greenhouse gas emissions are decreased when renewable energy sources are used in agriculture.
Energy needs in agriculture are currently met by renewable sources like solar, wind, biomass, etc. To
better irrigate their crops, Indian farmers are strongly encouraged to adopt solar-powered pumps as
part of the government’s Pradhan Mantri Kisan Urja Suraksha evam Utthan Mahabhiyan programme.
Soil-based and non-soil-based agricultural methods alike can benefit from solar energy to speed up the
cultivation process. [2]
Soil erosion, the loss of beneficial microorganisms that aid in plant growth, the release of greenhouse
gases, and other negative outcomes are caused by the intensive tillage of agricultural lands performed by
large machinery prior to planting. Sowing crop seeds with drillers without first preparing the field and
spreading the soil is an example of zero tillage, an important part of green technology. It even makes use
of the crop residue from the previous year. Carbon sequestration in farmland benefits from reduced soil
erosion. By preventing soil erosion and decreasing the amount of water needed to grow crops, as well
as improving the weed effect to achieve better results than conventional tillage, it helps farmers save
money. [4]
There’s a lot of bugs out there. With the help of AI and ML, the life cycles of pests in agriculture
can be studied in great detail, allowing for more effective Integrated Pest Management strategies to
be implemented. It first determines what kind of pests, what kind of host, and what kind of beneficial
organisms there are. Additionally, it tracks the development of several pests in farmland. This method
has been shown to be more effective and environmentally sensitive than conventional pesticides and
herbicides, as it targets the undesirable population of destructive species while leaving the growth-
promoting microbes untouched. [5]
Using digital sensors and remote monitoring systems, green technology can also keep tabs on
irrigation operations. Irrigation, the process of supplying water to crops, is an essential part of farming.
Inadequate water will prevent the crop from producing a good yield. When we have the right tools, we
can make the most efficient and responsible use of our water resources. Since water is limited here on
Earth, we can only have so much. Therefore, protecting the ecosystem requires water conservation.
Thanks to advancements in wireless and remote monitoring technology, farmers now have greater
operational oversight. It allows for more well-considered decisions to be made regarding water supply
and utilization. For farms with a lot of land, this is a godsend.
860
Figure 2 : Technology and science contribution to modern farming
Nanotechnology and climate smart agriculture

The use of nanotechnology has increased the effectiveness of numerous environmentally friendly
agriculture techniques. The higher surface charge-to-volume ratio of the nanoparticles increases their
reactivity, which in turn increases the effectiveness of organic fertilizer’s, nutrient solutions, nutrient
substrates, insecticides, and so on.
Nanoparticles are able to effectively adsorb organic and inorganic pollutants from soil and water
due to their potent adsorption properties. Improved adsorption capacity in nanomaterials is achieved
by the use of cutting-edge innovative approaches such as the incorporation of aromatic compounds.
Soil and water contaminated with metal toxicants such as lead, cadmium, mercury, etc., as well as
organic and inorganic contaminants, can be successfully remedied using purpose-built 0D, 1D, and 2D
nanomaterials. [7]
The use of nanometals and nanometallic oxides has been shown to hasten crucial chemical and
biological processes in agricultural seeds, leading to rapid germination after a period of dormancy.
In addition to helping seeds germinate, nano priming technology for seed priming promotes healthy
plant growth. Nano-priming discourages the formation of ROS by photocatalytic destruction of oxygen
molecules and boosts the action of gibberallin hormones in plants, allowing them to flourish despite
adverse environmental conditions. In addition, nanoparticles boost the activity of -amylase enzymes,
which aid in the destruction of polysaccharide chains included in starch molecules found in plant cell
walls.
A seed’s plumule, which forms from the embryo’s hypocotyl, can increase its ability to absorb water
and nutrients when nanoparticles are applied to it. Plants developed from nano primed seeds will have
larger leaves, which will boost the pace at which their photosynthetic pigments are synthesized. As a
result, plants modified using nanotechnology have increased photosynthesis compared to their non-
modified counterparts. The bioactive secondary metabolites in plants are also produced more quickly by
nano priming. [8]
It has been found that nanoparticles improve the efficacy of organic fertilizers by increasing the root’s
ability to absorb water and nutrients. Organic fertilizers based on nanotechnology have the potential
to replace harmful chemical fertilizers while also being better for the environment. By increasing the
861
number of beneficial microorganisms in the soil, nano pesticides and fungicides make Integrated Pest
Management easier to implement. Growing populations of beneficial fungus in farmland soil are sped up
by nano fungicides. Using nanoparticles, diseases can induce the production of compounds in plants that
boost their own defences. When nanoparticles are added to charcoal, it serves as a productive substrate
for the long-term plant growth. The rate at which carbon is sequestered in agricultural soils is boosted
by the use of biochar. Soil nutrient absorption is improved, and carbon sequestration is enhanced, thanks
to the presence of nanomaterials. Nanomaterials transport the pesticide chemicals directly to the target.
The nanovesicles also transport synthetic genes that have been specifically designed to promote plant
development. As nanobiotechnology advances, it will be possible to breed plants with resistance to
a wider range of environmental stresses and diseases. To put it another way, nanotechnology helps
crops thrive despite biotic and abiotic stress. By stimulating the production of phytohormones, enzymes,
and other chemical and biological processes that are crucial to plant growth, plants can also thrive in
conditions of excessive rainfall and drought.
The study of how nanoparticles interact with plant tissues, known as plant nano bionics, is a relatively
new area of study. It enhances plant tissue function, which in turn promotes rapid plant development.
Nanoparticles cause ROS production, destroy cell walls, release growth-promoting phytohormones such
gibberellins, and break down starch polysaccharide chains in cell walls.
The efficiency and production of soilless farming have both been boosted by nanotechnology.
Nanoparticles improve the efficacy of nutrient solution used in hydroponics, aquaponics, and aeroponics
for plant development. Preparing beds of adjuvant soil for use in microgreen gardening also makes
use of nanoparticles. The effects of the nanoparticles are similar to those of conventional farming
techniques, including an increase in the plants’ ability to absorb water and nutrients, an enhancement of
their photosynthetic efficiency, a hastening of the germination of seeds, the promotion of cell division
through the degradation of starch, the accumulation of reactive oxygen species, the stimulation of growth
hormone, a higher rate at which carbon is sequestered in nano substrates, and so on.
Using biosensing technology, which incorporates nanomaterials such as nanotubes, nanorods, and
nanowires, it is possible to more accurately detect a wide range of properties in agricultural settings, such
as pH, the diagnosis of clinical and metabolic complications, the estimation of crop quality, temperature,
and the bioavailability of beneficial and harmful microorganisms. Nanomaterials can be used to make
biosensors because of their piezoelectric and flexible color-based detecting mechanisms. [10]
862
Figure 3: Application of nanotechnology in promoting Climate Smart Agriculture
Biotechnology and Sustainable Agriculture

Growth in the agriculture sector can be attributed in large part to the contributions made by
biotechnology. In recent years, advances in genetic engineering have allowed for environmentally
responsible and sustainable agricultural expansion. Crops with enhanced resistance to pests and diseases
can now be cultivated with the help of cutting-edge techniques like transgenesis and recombinant DNA
technology. Crops resistant to biotic and abiotic stresses can be developed through plant genome alteration.
Incorporating nanoparticles into fertilizers has been shown to be an effective method for remediating
soil and water, leading to enhanced soil health and increased agricultural output. On the other side,
advances in agricultural technology have helped farmers make the most of their natural resources. For
example, with deep water culture hydroponics, aeroponics, the wick system, the nutrient film technique,
the drip system, the ebb and flow system, and many other hydroponics methods, all that’s needed for
plant growth is water laced with nutrients. However, due to the inability of soilless potting mixture
components to store water for extended durations, cultivating water-intensive crops in a hydroponics
system presents unique challenges. Soilless agriculture techniques derived from several technological
fields, such as genetic engineering, tissue culture, embryo rescue, somatic hybridization, molecular
863
diagnosis, micropropagation, etc., can also be used to grow water-intensive crops. Nanoparticles can
be utilized to reduce the amount of contaminants in the water used in the hydroponic system. Several
biotechnological methods can be used to minimize the crop’s nutrient need, hence decreasing the
price of hydroponic solutions. Key agricultural crops can be developed through the fourth-generation
technological revolution, making it easier to achieve sustainable growth in the agricultural sector by
reducing its reliance on weather, fertilizers, water, land, and other elements.
Several medicinal plants have been documented to produce secondary metabolites in vitro, namely
in plant cell suspension cultures. Creating a bioreactor is a crucial step toward industrial synthesis of
secondary metabolites through plant biotechnology. It has been suggested that Agrobacterium rhizogenic-
induced hairy roots are a strong tool for increasing the production of new secondary metabolites through
genetic transformation.
Conclusion
The main reason behind the economic inequality of Indian subcontinent is degradation of economic
sector. Though highest percentage of population is still dependent on agricultural sector, the contribution
of agriculture in economy is lowest. Moreover, the global warming and climate change issues negatively
affects the agricultural productivity in recent times tremendously. It results in farmer unrest and suicide
of a significant section of farmers in India. Climate Smart Agriculture is the only alternative to liberate
agricultural sector from the low economic growth ambient. It is the only way out to revive the old
glory of agricultural sector in Indian economy. The green technology provides sustainable solution
to resolve the issues prevalent in agricultural sector. The application of advanced technologies like
nanotechnology and biotechnology improve the efficacy of green technology in agricultural field. The
modern farming techniques like vertical and microgreen farming facilitate the agricultural activity in
sustainable manner even in urban areas in indoor environment. However, the adoption of these modern
techniques in agricultural sector is one of the biggest challenges as it necessitates a large amount of
capital investment which is the main hindrance for the Indian farmers. This issue can be successfully
resolved by responsible intervention of government, public private partnership model, multisectoral
engagement, microfinance in adoption of green technology etc. More research is also necessary for the
development of this sector.
References
1. Hrubovcak, H.; Vasavada, U.; Aldy, Joseph E.; 1999; Green Technologies for a More Sustainable Agriculture;
US Department of Agriculture, Agriculture Information Bulletin No. 752
2. Pradhan Mantri Kisan Urja Suraksha evam Utthan Mahabhiyan; Ministry of New and Renewable energy, Gov-
ernment of India
3. Gopinath, K. A.; Rao, Srinivasa Ch.; Ramanjaneyulu, A. V.; Jayalakshmi, M.; Ravindra Chary, G.; Venkatesh,
G.; 2016; Organic Farming research in India: Present Status and Way Forward; International Journal of
Economic Plants, 3(3), 098-101
4. Singh, R. K.; Singh, A. K.; Singh, J. B.; Singh, L.; 2012; Success of Zero-Tillage Technology: A Case of Knowl-
edge Management for Sustainable Agriculture; Indian Journal of Extension Education, 12(1)
5. Alam, M. A.; Crump, Alex R.; Haque, Md. M.; Islam, Md. S.; Hossain, E.; Hasan, sabiha B.; Hasan, Sahela B.;
Hossain, Md. S.; 2016; Effects of Integrated pest Management on Pest damage and Yield Components in a
Rice Agro-Ecosystem in the Barisal region of Bangladesh; Organic Research Article, Frontier Environmen-
tal science, Section Agroecology; DOI: https://doi.org/10.3389/fenvs.2016.00022
6. Subeesh, A.; Mehta, C. R.; 2021; Automation and digitization of agriculture using artificial intelligence and
internet of things; p. 278-291; Artificial Intelligence in Agriculture, Volume 5, 2021, ScienceDirect; DOI:
https://doi.org/10.1016/j.aiia..2021.11.004
864
7. Rajan, C. S.; 2011; Nanotechnology in Groundwater remediation; pp. V2 16- V2 21; 2nd International Confer-
ence on Environment Science and Technology; IPCBEE Volume 6, IACSIT Press, Singapore
8. Chandrasekharan U.; Luo, X.; Wang, Q.; Shu, K.; 2020; Are there unidentified factors involved in the germina-
tion of Nanoprimed seeds; Frontiers in Plant Science, DOI: https://doi.org/10.3389/fpls.2020.00832
9. Yadav KK, Singh JK, Gupta N, Kumar V (2017) A review of nanobioremediation technologies for environmen-
tal cleanup: a novel biological approach. J Mater Environ Sci 8(2):740–7573.
10. Aslani, F.; Bagheri, S.; Julkapli, N. M.; Juraimi, A. S.; Hashemi, Farahnaz S. G.; Baghdadi, A.; 2014; Effects
of Engineered Nanomaterials on Plants Growth: An Overview; Hindawi Publishing Corporation, Scientific
World Journal, Volume 2014; DOI: http://dx.doi.org/10.1155/2014/641759
865
ROLE of ARTIFICIAL INTELLIGENCE IN

INTERVENTIONAL CARDIOLOGY
Abhishek Kashyap1*, Indrajit Banerjee2

1
ABSTRACT
Background: Artificial Intelligence is transforming health dynamics in its third wave. It is being
used to accelerate, automate and predict disease epidemiology. Despite growing application in various
healthcare paradigms, especially diagnostic cardiology, the role of artificial intelligence in interventional
cardiology remains unclear.
Purpose: To review the potential applications of artificial intelligence in interventional cardiology
Methods: An extensive literature review was done using PUBMED, PUBMED CENTRAL,
and Embase databases using the keyword “interventional cardiology” and “Machine Learning” OR
“Artificial Intelligence.
Findings: With the help of a convolutional neural network, angiographic recognition can identify the
end-diastolic frame, calcification, diameter of stenosed valve and dissection. The AI-based system can also
detect lesions and calculate the lumen area with the plaque burden in patients. Deep Learning algorithms
and computational fluid dynamics can assess the fractional flow reserve(FFR). Apart from non-invasive
imaging, pattern recognition and Natural language processing can mimic human intellect and support
clinical decisions. CEREBRIA-1 evaluates coronary revascularization strategies with the help of wire-
pull-back data or a hyperemic agent. [1] AutocathFFR device predicts FFR without pressure wire data;
instead, it analyses cine angiographic images using machine learning. [2] According to Mitchel A.M. et
al., AI models can segment the Internal carotid artery similar to the SYNTAX score and grade different
levels of complexity of coronary artery disease for choosing the choice of revascularization between
Per Cutaneous Intervention or Coronary Artery Bypass Graft with an accuracy of 98%.[3] Eye-tracking
glasses can reduce radiation dose during fluoroscopic angiography to avoid excessive radiation. Many
machine-learning algorithms predict pediatric tumour reactions to transarterial chemoembolization
(TACE).[4]
Conclusion: It is positively implied that Artificial intelligence can assist in safer catheter-based
procedures in addition to high diagnostic accuracy. It can also predict the post-procedure complication
risks with machine learning. Although the role of AI in interventional cardiology is still in the primitive
stages, mainly restricted to automated clinical support systems and robotic interventions.
Keywords: interventional cardiology; Deep learning; Artificial Intelligence; Cardiovascular; CABG;
machine learning;
866
References:
Sardar, P., Abbott, J. D., Kundu, A., Aronow, H. D., Granada, J. F., & Giri, J. (2019). Impact of artificial in-
telligence on Interventional Cardiology. JACC: Cardiovascular Interventions, 12(14), 1293–1303. https://
doi.org/10.1016/j.jcin.2019.04.048
Roguin, A., Abu Dogosh, A., Feld, Y., Konigstein, M., Lerman, A., & Koifman, E. (2021). Early feasibility
of automated artificial intelligence angiography based Fractional Flow Reserve estimation. The American
Journal of Cardiology, 139, 8–14. https://doi.org/10.1016/j.amjcard.2020.10.022
Molenaar, M. A., Selder, J. L., Nicolas, J., Claessen, B. E., Mehran, R., Bescós, J. O., Schuuring, M. J., Bouma,
B. J., Verouden, N. J., & Chamuleau, S. A. (2022). Current state and future perspectives of artificial
intelligence for automated coronary angiography imaging analysis in patients with ischemic heart disease.
Current Cardiology Reports, 24(4), 365–376. https://doi.org/10.1007/s11886-022-01655-y
Desai, S. B., Pareek, A., & Lungren, M. P. (2021). Current and emerging artificial intelligence applications
for pediatric interventional radiology. Pediatric Radiology, 52(11), 2173–2177. https://doi.org/10.1007/
s00247-021-05013-y
867
AVRUPA SIYASAL TOPLULUĞU BÖLGE VE DÜNYANIN

KADERINE ETKILERI
Hümətov Samir
Uluslararası İlişkiler ve Diplomasi Araştırmaları Merkezinin başkanı
ORCID COD 0000-0001-6840-5600
GIRIŞ
23-24 Haziran 2022 tarihinde Avrupa Birlği Bakanlar Konseyi başkanı olarak Fransa Cumhurbaşkanı
Emmanuel Makron tarafında yeni projenin sunumu ve tanıtımı başladı. Bu proje tüm boyutları ile dünya
siyasal sestemine yenilikler sunmakla yanaşı hem de Fransa ve Avrupa Birliğinin öncülüyünde yeniden
yapılanmaya başlanmış dünya düzeninde kendi kutpunu oluşturmaya çalışan Fransanın istek ve çıkarları
üzerinde pilanlandığını söylemek mümkündür.
Bu proje Avrupa Siyasal Topluluğu adı ile tarihe geçmiş oldu. Tabii ki, burada bir kaç önemli hususun
olduğunu da söylemek mümkündür. Bu hususlar ise şunlardır. Sözkonusu proje içinde Avrupa Birliği (AB)
ülkeleri, Avrupa Serbest Ticaret Birliği ülkeleri, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, Türkiye, Birleşik
Krallık ve Batı Balkan ülkelerinin yer alması ilerki zamanda topluluğun ana hedeflerinin oluşmakta olan
yeni güç merkesinin içinde yer almakdır. Tabii ki, burada dikkati üzerlerine çeken diğer önemli mesele
bu topluluğa katılan ülkelerin sayının 44 olmasıdır. Yani 27 Avrupa Birliği ile yetinmeyen bu proje kendi
coğrafiyasını daha da büyütmeyi hedeflediğini söylemek mümkündür. Nitekim, Fransa Cumhurbaşkanı
Emmanuel Makronun da topluluğun esas amacının Avrupa ülkelerinin yararına olan konuların ve ortak
çıkar sağlayan konuları ele almak, aynı zamanda siyasi diyalog ve işbirliğini teşvik etmek, şununla paralel
olarak sözkonusu ülkelerin güvenliğini, istikrarını ve refahını güçlendirmekten ibaretdir.
Makron’un sunumunda şöyle anlamak olur ki, proje Avrupa Birliyinin yıpranmasının karşısını almak,
yeniden yapılandırılması için alt yapının oluşumunu sağlamaktır. Bu da onu gösteriyor ki, Avrupa Birliyi
Rusya-Ukrayna savaşı döneminde yaşadığı ekonomik sıkıntılar, aynı zamanda enerji krizi yüzünden
kendi topluluğu içinde hızlı şekilde itibar kayp ediyor.
Bu yüzden Avrupa Siyasal Topluluğu için en önemli üç alanın öne çıkdığını söylemek mümkündür;
-Siyasal istikrar,
-Ekonomik istikrar,
-Güvenlik
Bu üç alanın Avrupanın geleceği için önemli olması 6-7 Ekim 2022’de Pragda yapılan Avrupa Siyasal
Topluluğu’nun zirve toplantısında ele alınan konular ve bu konuların önümüzdeki dönem için etkilerine
bakıldığında tam şekilde anlamak mümkündür.
Anahtar kelimeler: Avrupa, Siyasal, Topluluk, Kriz, İstikrar, Yapılanma
868
IMPACTS ON THE FATE OF THE EUROPEAN POLITICAL COMMUNITY,

THE REGION AND THE WORLD
ABSTRACT
On 23-24 June 2022, as the head of the Council of Ministers of the European Union, the presentation
and promotion of the new project started by the President of France, Emmanuel Makron. It is possible to
say that this project is based on the wishes and interests of France, which is trying to create its own pole
in the world order, which has started to be restructured under the leadership of France and the European
Union, as well as presenting innovations to the world political system with all its dimensions.
This project went down in history as the European Political Community. Of course, it is possible to
say that there are a few important issues here. These matters are: Inclusion of European Union (EU)
countries, European Free Trade Union countries, Azerbaijan, Armenia, Georgia, Turkey, United Kingdom
and Western Balkan countries in the aforementioned project is to take place in the emerging new power
center of the community in the future. Of course, the other important issue that attracts attention here is
that the number of countries participating in this community is 44. In other words, it is possible to say
that this project, which is not satisfied with 27 European Unions, aims to enlarge its own geography.
As a matter of fact, the main purpose of the French President Emmanuel Macron is to address issues
of common interest and interests of European countries, as well as to promote political dialogue and
cooperation, and in parallel to strengthen the security, stability and prosperity of these countries.
In Makron’s presentation, it would be understood that the project is to face the deterioration of the
European Union and to provide the infrastructure for its restructuring. This shows that the European
Union is rapidly losing credibility in its own community due to the economic difficulties it experienced
during the Russia-Ukraine war, as well as the energy crisis.
Therefore, it is possible to say that the three most important areas for the European Political
Community come to the fore;
-Political stability,
-Economic stability,
-Security
The importance of these three areas for the future of Europe can be fully understood when the issues
discussed at the summit meeting of the European Political Community held in Prague on 6-7 October
2022 and the implications of these issues for the coming period are examined.
Keywords: Europe, Political, Community, Crisis, Stability, Structuring
869
IS THERE A NEED OF VACCINATING PREGNANT

WOMEN WITH COVID-19?
Mokshita Agarwal1*, Abhishek Kashyap2, Indrajit Banerjee3

Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Belle Rive, Mauritius
1*
Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Belle Rive, Mauritius

2
3
Sir Seewoosagur Ramgoolam Medical College, Department of Pharmacology, Belle Rive, Mauritius.
Abstract
Background: The COVID-19 disease has caused catastrophic damage to human society, principally
to the high-risk population. Many immunological alterations occur during pregnancy, thus predisposing
them to develop diseases, especially respiratory infections, rendering them the “high-risk” population.
Therefore, evaluating the prospective scope of immunization among such patients is imperative.
Purpose: To ascertain and weigh the advantages and disadvantages of vaccinating pregnant females
against the COVID-19 disease.
Methodology: A literature review was conducted on PubMed and PubMed Central, using the
following keywords and the Boolean operators: ‘COVID-19’ OR ‘SARS-CoV-2’ AND ‘pregnancy’
AND ‘vaccines’
Findings: According to a study conducted by Qiao J., COVID-19 in pregnancy predisposes increased
admission to Intensive care, preterm deliveries, fetal growth retardation, first-trimester abortions, acute
renal failure and blood coagulopathies. [1]. Although rare, vertical transmission threatens the developing
baby, there can be neonatal complications viz fever, lethargy, feeding difficulties, shortness of breath,
vomiting and rashes throughout the body [2,3]. Government federations of the United States, United
Kingdom and India have approved three main vaccine varieties: messenger RNA vaccines, viral vectors
and recombinant antigen proteins for such pateints [4]. According to Lipkin et al, when vaccinated with
these COVID-19 vaccines during pregnancy, there were no pregnancy complications, including preterm
deliveries, placental infections, postpartum haemorrhage, and stillbirth [5]. Gray et al. stated that mRNA
vaccination shows titres of antibodies in the mother and the infant, correlated to vertical transmission
via the placenta and breast milk [6]. Although some cases reported adverse effects such as thrombosis in
the mother, stillbirth and small for gestational age babies after vaccination with certain vaccines, these
outcomes were infrequent [4].
Conclusions: Vaccination remains the most effective public health intervention to prevent
transmission of COVID-19 infection. Therefore, it is guarded to view mRNA vaccines as a safe and
effective method to combat COVID-19 infection in pregnant females, and hence it must be incorporated
into the immunization plan.
Keywords: coronavirus disease, maternal mortality, pregnancy, vaccination, mRNA vaccines.
870
References:
Qiao, J. (2020). What are the risks of COVID-19 infection in pregnant women?. The Lancet, 395(10226), 760-762.
doi: 10.1016/s0140-6736(20)30365-2
Kotlyar, A., Grechukhina, O., Chen, A., Popkhadze, S., Grimshaw, A., & Tal, O. et al. (2021). Vertical transmission
of coronavirus disease 2019: a systematic review and meta-analysis. American Journal Of Obstetrics And
Gynecology, 224(1), 35-53.e3. doi: 10.1016/j.ajog.2020.07.049
Kyle, M., & Dumitriu, D. (2021). The effect of coronavirus disease 2019 on newborns. Current Opinion In Pedi-
atrics, 33(6), 618-624. doi: 10.1097/mop.0000000000001063
Garg, I., Shekhar, R., Sheikh, A., & Pal, S. (2021). COVID-19 Vaccine in Pregnant and Lactating Women: A
Review of Existing Evidence and Practice Guidelines. Infectious Disease Reports, 13(3), 685-699. doi:
10.3390/idr13030064
Lipkind, H., Vazquez-Benitez, G., DeSilva, M., Vesco, K., Ackerman-Banks, C., & Zhu, J. et al. (2022). Receipt
of COVID-19 Vaccine During Pregnancy and Preterm or Small-for-Gestational-Age at Birth — Eight In-
tegrated Health Care Organizations, United States, December 15, 2020–July 22, 2021. MMWR. Morbidity
And Mortality Weekly Report, 71(1), 26-30. doi: 10.15585/mmwr.mm7101e1
Gray, K. J., Bordt, E. A., Atyeo, C., Deriso, E., Akinwunmi, B., Young, N., Baez, A. M. et al. (2021). Coronavirus
disease 2019 vaccine response in pregnant and lactating women: a cohort study. American journal of obs-
tetrics and gynecology, 225(3), 303.e1–303.e17. https://doi.org/10.1016/j.ajog.2021.03.023
871
ORTA ÇAĞIN BAŞLARINDA BERDENIN MADDİ

KÜLTÜRÜ
Caferov Perviz Tahir

Sumgayıt Devlet Üniversitesi
ORCID-0000-0002-4223-0061
Tarih biliminin temel görevlerinden biri, insanların maddi ve manevi kültürünü ortaya çıkarmak
ve incelemektir. Ancak bazen yazılı kaynaklar bile antik tarihin gizemli katmanlarını incelerken bize
yardımcı olamaz. Çünkü bütün dönemlerin tam tarihi gerçekleri yazılı kaynaklara yansımaz. Bu zaman
arkeoloji bilimi yardımımıza geliyor. Azerbaycanın eski şehir kültürünün görkemli bir örneği olan Berde
antik kenti hakkında burada yapılan arkeolojik kazılarda bulunan maddi kültür örneklerinden pek çok
gerçeği öğrenebiliyoruz. Eski Berde şehir kültürü erken Tunç Çağında Azerbaycan halkının oluşturduğu
eski Kür-Araz kültürünün temelleri üzerinde oluşturulmuş ve gelişmiştir. Kür-Araz kültürünün
yaratıcıları tarafından yaratılan ve geliştirilen zanaat alanları ve maddi kültür örnekleri, antik Berdede
yaşayan mirasçıları tarafından devam ettirilmiştir.
Azerbaycanın tarihi toprakları olan Qafqaz Albaniyası topraklarında ortaya çıkan şehirler de onu
yaratan yerel halka, yani Azerbaycan Türklerine aitti. Qafqaz Albaniyası topraklarında, antik çağda
ve hıristiyanlık dönemine tekabül eden ilk orta yüzyılın ilk yüzyıllarında paganizm ve ateş ibadetine
karşılık gelen mimari tarzlarda binalar yaratıldı. Qafqaz Albaniyasının başkenti Berde şehirinde bu
mimari peyzajın önemli unsurlarını görüyoruz.
Ancak, erken Orta Çağın sonlarına doğru - VIII yüzyıldan başlayarak, Qafqaz Albaniyasında orta
çağa ait hıristiyan yapı tarzının yerini İslam mimarisine ait yeni kentsel planlama unsurlarının aldığını
görüyoruz. Ancak İslam mimarisine ait yeni yapıların ortaya çıkması, geleneksel mimari üslubun
gelişmesine engel olmamış, hatta belirli bir dönemde paralel olarak gelişen bu iki mimari üsluptaki
yapıların oluşturulması bile.
Berdedeki arkeolojik kazılar sırasında keşfedilen her bir maddi kültür örneği - yapı malzemeleri, ev
eşyaları, süs eşyaları her biri hem kendi üretimi açısından hem de çeşitli görüntü açısından antik kent
kültürünün bir özelliği, yönlerini yansıtması açısından çok değerli bilgi taşıyıcılarıdır.
Ne yazık ki, kaynaklarda bahsedilen ilk ortaçağ yapıları günümüze ulaşmamıştır. Bununla birlikte,
Orta Çağın yer üstü anıtlarının çoğu, biçimlerini önemli ölçüde korumuştur. Ayrıca Berde kentinin
erken ortaçağdaki maddi yaşamının araştırılmasında yazılı kaynak materyallerden belirli bilgileri elde
edebilmemiz büyük önem taşımaktadır. Arkeolojik kazılarda incelenen kale ve diğer yapı temelleri ile
yapı malzemeleri de milli kültür tarihimizin ortaya çıkmasına büyük katkılar sağlamaktadır.
Kentsel planlama kültürü, maddi kültürün ana unsurlarından biridir. Berde şehrinin kuruluşu ile ilgili
yazılı kaynaklarda bahsedilen bilgiler, şehrin tarihini kapsamlı bir şekilde incelemek için yeterli değildir.
Berdede antik kentinin kazı katmanlarında bulunan çok sayıda farklı türde yapı malzemesi - çeşitli
boyutlarda pişmiş tuğla ve kiremit (çatı) örnekleri - kentte özel yapı malzemeleri üreten sanat fırınlarının
872
varlığının kanıtıdır. Bu sanat merkezlerinde üretilen yapı malzemeleri, antik kentin yapı ve mimari
açıdan gelişmesinin temel nedenlerinden biridir. Bu arkeolojik materyaller Berdenin antik ve erken
ortaçağ binalarının ve kentsel planlama özelliklerinin araştırılmasında önemlidir.
Arkeolojik kazılar sırasında ortaya çıkarılan taş yapı malzemeleri de kentin antik yapı kültürü
hakkında fikir edinmemizi sağlıyor. Geometrik ve botanik desenli taş sütun kaideleri ve sütun başlıkları,
antik ve erken ortaçağ şehir mimarisinin önemli unsurlarıdır. Başlıklardan biri karedir ve üstte bir koç
başı betimlenmiştir. Ayrıca Berdede bulunan bu başlık ve sütun kaidelerinin antik kent yapılarının
temel özelliklerinden biri olduğunu ve erken ortaçağ kent mimarisinin yapısına yayıldığını da belirtmek
gerekir.
Malzeme örnekleri - zanaat ürünleri ve arkeolojik kazılar sırasında keşfedilen sanat örnekleri
Barda’nın kültür ve sanatının tam bir resmini oluşturmaya izin verir. Bu örnekler, Barda nüfusunun
maddi ve manevi kültürünü incelemek için yeri doldurulamaz bir maddi kaynak olarak hizmet eder.
Barda kenti ve çevresinde yapılan arkeolojik kazılar sırasında keşfedilen maddi kültür kalıntıları,
kentin maddi ve manevi yaşamına dair bir ön fikir oluşturulmasına olanak sağlıyor. Bu maddi kültür
kalıntılarına çeşitli tiplerde sırlı çanak çömlek, metal ve cam objeler, farklı malzemelerden yapılmış
torevtik ürünler bağlayabiliriz. Bu malzemeler arasında özellikle sanatsal tasarımlarıyla dikkat çeken
müzik aleti ve kadın müzisyen imajlı kase gibi çok önemli örnekler de bulunmaktadır. Bu eser antik
çağa kadar uzanmaktadır.
Arkeolojik kazılar sırasında ortaya çıkarılan Kup mezarından çeşitli nesnelerle birlikte bulunan
küçük bir kadın heykeli de büyük ilgi görüyor. Heykelciğin bir süs ve ya dini inancın sembolü olarak
kullanıldığı varsayılabilir. Heykel antik çağın maddi örneklerine aittir.
Berdede yazıtlı ve özel işaretli taş idoller de bulunmuştur. Antik çağda ve Orta Çağın başlarında
daha yaygın olan bu putlar farklı boyutlardaydı.
Barda ve çevresinde erken ortaçağ döneminin karakteristik özelliği olan kamu ve ev eşyalarının
- kirkira, su değirmeni taşları ve diğer taş aletlerin - bulunması, kentin zanaat dünyasının bahsedilen
dönemdeki zenginliğini göstermektedir. Kazılar sırasında tüm katmanlardan farklı boyutlarda fırın ve
ocakların bulunması da bunu doğrulamaktadır. Burada bulunan çeşitli şekillerdeki kil ve metal kandiller
arasında, üç ayaklı, yuvarlak gövdeli, üzeri desenli kil şamdanlar kentteki yüksek zanaat ortamını bir
kez daha göstermektedir. Tüm bu maddi anıtlar Orta Çağın başlarında Barda şehrinin ve sakinlerinin çok
yüksek bir maddi ve manevi kültüre sahip olduğunu bir kez daha kanıtlıyor.
873
ECONOMIC SYSTEM IN INDIA
Gayatri Sunkad,
Post Graduate, Department of Political Science
Independent Researcher, Badami. Dist;-Bagalkot. Karnataka, India.
Member-Research Gate.
Lifetime Member-Institute of Global Professionals.
ORCID iD-https://orcid.org/0000-0001-5309-9372
Abstract
Economic system in India is surrounded by primary sector, secondary sector and service sector. Our
economic system in India is influenced by mainly agriculture and allied activities. Our economic system
was influenced by the social and spiritual point of view that was ‘’ Sarve Janah Sukhino Bhavantu’’.
Our economic system in India was influenced by the socialism, as well as mixed economic system.
But even though, it was dominated by agriculture, animal husbandry, allied activities and still the much
importance is given to production and manufacturing industries.
Now in the modern era, our economic system is influenced by science, technology internet, media
and communication. Now due to emergence of globalization, privatization, liberalization, the world is
becoming to small global village.
Key words;- Economic system, primary sector, globalization, science, technology etc.
Introduction;- The economic system n India was mainly depended on tax, revenue and it was aimed
at the welfare of all. The famous economists like Chanakya wrote a book on our economic system in
India that is ‘’ Arthashastra ‘’ in Sanskrit language. In this book he had explained about how much tax
should be collect by the people and how it can be used for the progress of the nation.
Every country is having its own economic system. The economic system of every nation reflects the
progress of that country.
Agriculture, industries, transport, communication are the main factors off the economic system.
Some are acts as mussels, and some are acts bones of the economic system.
Let us see in this paper.
Methodology;- Home » eLearning » Economics » Economic System of Nation.
874
Economic System of Nation.

Kane Dane
The Economic System of Nation is a components of economic environment. The economic system
of a particular nation exhibits its economic concept, economic structure and exposure. The economic
system mainly may be of four types, viz, Capitalism, Socialism Mixed and Communism.
Capitalist Economic System:
The system of capitalism stresses the philosophy of individualism believing in private ownership
of all agents of production, in private sharing of distribution processes that determine the functional
rewards of each participant and in individual expression of consumer choice through a free market
place. The Capitalist economic system has following essentials —
• Economic freedom
• Profit is main object
• Freedom to make decisions
• Full freedom for investment and savings
• Freedom in allotment of resources
• Free competition
• A free market place
• Freedom to select business and profession
• Limited interference of Govt.
• Private property
• Private ownership
Socialist Economic System:
The socialist economic system are those system which is to be organised, managed and owned by the
government, with the benefits accruing to the public. This system has following essentials:
• Central planning
• ownership
• Central agents
• Profits recognised
• Lack of full competition
• Pricing and wages are determined by the Govt.
• Emphasis on distribution of income between public.
• Public is free to select an employment viz occupation, profession, business and work
• Full control of Govt
Mixed Economic System:
An economy which is governed by_the capitalism and socialism system called is mixed economic
system. This system has co-ownership of public and private sector. A mixed economic system is a
system in which the public sector and private sector are allotted their respective roles in promoting the
economic welfare of all sections of the community. This system has following essentials:
875
1. Profit induced commodity production

2. Public sector
3. Direction to economic activities by the market mechanism
4. Economic freedom
5. control
6. Sector distribute between public and private
7. Private ownership of the means of production
8. Economic planning
9. Monopoly trends
10. Pre-capitalist relations of production in agriculture
11. Public interest
12. Development of both sector.
The economic system of India can be classiffied into three sectors;- Economic system of India can
be divided into three sectors.
Primary sector;- In the primary sector the primary occupations like fishing, agriculture and allied
activities of agriculture like bee keeping, dairy farming, basket making etc are comes under primary
sector.
Secondary sector;- This sector is also called as the manufacturing or production sector. In this
sector, the production activities that is the production of readymade goods made from raw materials are
comes under secondary sector.
Ex; production of cloth from cotton, production of gunny bag from jute etc.
Tertiary sector(Service sector);- This service sector contributes more to any country’s economic
system and it also contributes to remove unemployment problem. This sector contributes to other
economic fields like insurance, banking, transport, communication etc.
The classification of economic system ;- Totally we can say that we can classify the economic
system into three divisions.
Capitalist system;- Capitalist system was started after the industrial revolution in England. It was
started due to mechanization of industries. Due to this, there were two classes like owner class and
labor class were emerged in England. Another post like Manager was created who became the mediator
between owners and labors
876
Socialism system;-. To provide justice to the downtrodden classes in society, and creation of social
welfare in society, the socialism system class became one of the division of the economic system of any
nation.
Mixed economy system;- Every system have its own demerits and demerits. By utilizing the merits
of capitalist system and socialism system, another form of economic system was created and that it was
called as mixed economy system.
Now in the modern ages, most of the countries had adopted mixed economic system for the economic
progress of the nation and it also aims at the social welfare of the people.
Importance of the economic system of the nation;- The economic progress of the nation reflects
the economic progress of the nation. Every country has its own economic system and every country
adopts its own economic system according to its own culture and life style, resources of the nation.
Conclusion;-Totally we can say that every country has its own economic system whether it may be
poor or rich nation. But every type of economic system of the nation aims at economic progress and
social welfare of the nation.
References;-
www.socialstudieshelp.com › Economic_SystemsComparative Economic Systems - Social Studies help
unstats.un.org › unsd › nationalaccountSystem of National Accounts
en.wikipedia.org › wiki › Economy_of_IndiaEconomy of India - Wikipedia
www.cleverism.com › types-of-economic-systemsCleverism | Get Your Dream Job & Raise Your Lifetime Salary
seea.un.org › ecosystem-accountingEcosystem Accounting | System of Environmental Economic ...
www.un.org › ecosocEconomic and Social Council - Welcome to the United Nations
research.un.org › en › docsUN Economic and Social Council Documentation - United Nations
www.un.org › ecosocEconomic and Social Council - Welcome to the United Nations
research.un.org › en › docsUN Economic and Social Council Documentation - United Nations
877
HISTORICAL HERITAGE OF ROJI MARGINANI
Nodirjon Uraimovich Abdulahatov,

Doctor of Historical Sciences Fergana region, Republic of Uzbekistan,
Regional center for retraining and promotion qualifications of public education personnel
Annotation
The article gives information about the chronograms of the scientist Fakih and poet Khojojan Khoja -
Raji Marginani (1834-1918). One of the talented representatives of the Margilan literary milieu, the end
of the 19th and beginning of the 20th centuries, was a poet, scholarly enlightener - Raji Marginani, who
became famous among the local intellectual circles under the name “Khojazhan Kazi”. He continued the
traditions of the Ferghana school in the fields of Muslim law (fiqh). Khojazhan Kazi worked in poetry
under the pseudonym “Raji” (in Arabic, “Hopeful”).
His work bore a pronounced social coloring. In the work of Raji, a whole gallery of satirical images
of the oppressors of the people was created. Satire is essentially Raji’s main vocation. As the head of
the Judges of the Ferghana Valley (Kazi-Kalyan), he perfectly knew the secrets of the Kazykhanas,
the tricks of the Kazis. The activities and heritage of Raji Marginoni are important for the study and
understanding of the spiritual and cultural life of the Ferghana Valley.
Keywords: chronograms, epitaph, kazykalyan, ulama, madrasah, mufti, fakih, pseudonym.
Since the seizure of power by the Soviet government, judges, clergymen, eshan sayyids and lords
have begun a fierce struggle. This struggle was fought on all fronts. It is believed that Muslim clerics,
some of the clerics, ishans and Sufis were persecuted, while others were sentenced to long terms. The
rest were under constant control of the penitentiary system. Feilletons are written on them, and their
names are shaded.
In the post-Soviet era, the attitude of local judges has changed dramatically. Such judges were
interpreted as corrupt individuals who acted unfairly for their own sake. As a result, the judiciary was
subjected to a one-sided assessment of life, including the activities of judges. A striking example of this
is the report of the chairman of the People’s Commissars of Turkestan Kaigisiz Atabaev, who spoke at
the 4th plenum of the Central Executive Committee of Turkestan, held in Tashkent on July 18, 1922.
“The concept of the old world, having understood as mosques and madrasahs, we closed them.
Ulamov and Qaziyev were arrested. In our struggle against religious reasoning, the representatives of
the Soviet authorities burned down the Koran in Margilan, which is the most hanging for the Muslims.
Our red detachments, attacking the mosques, threw a bomb over the ulema and Ishanov, who were
reading namaz ”.
Rogi Marginani’s work as a judge has not yet been fully covered. For the first time, this article
describes the work of Raja Marginani and his work during his career from the perspective of modern
historiography.
878
One of the talented representatives of the Margilan literary milieu, at the end of the 19th and beginning
of the 20th century, was the poet, educator, Rogi Marginani (1834 - 1918), who became famous among
the local intellectual circles under the name “Khojazhan Kazi”. He continued the traditions of the Fergana
school in the areas of Muslim law (fiqh). Khojazhan Kazi worked in poetry under the pseudonym “Roji”
(in Arabic “Hopeful”). His legacy is undoubtedly of scientific interest. It, along with the general features
inherent in Central Asian culture, contains its own flavor and peculiarity [1, 59].
Rogzhi Marginani was born in 1834 in the Kawak kairagach quarter of the city of Margilan in the
wealthy and enlightened family of Nizomiddin Khoja, son of Mulla Tahir. He descended in a straight
line from the second righteous caliph Umar bin al-Khattab. For several decades, the ancestors of Rogja
Marginani held leading positions among the spiritual elite in the Fergana Valley, they held the positions
of the Kazi-Kalyan of the highest legal authority. The famous orientalist Zaki Validi mentions this (1890-
1970) in his article “Some data on the history of Ferghana in the 18th century”:
Diploma of Imam-Kuli Bahadur-Khan from 1077 - 1666-67 on the appointment of Kaziy Buzruk as
a qadiy in Margilan and Uzgen.
Certificate of Abdul-Ghaffar Bahadur Sultan from the 8th Safar 1030-1620 on the appointment of
Qaziy Katta Khoja as Qadiy of the Andijan region. Letter from Abdul-Karim Biya given (on behalf of
Khan) 1154 - 1741 on the appointment of the Qaziy of Asadulla Khoja as a qadi in Margilan.
A label given by a group of ataliks in 1162-1749 (on behalf of Khan) that the lands of Asadullah -
Khoja remain inviolable as before. There are seals of 19 ataliks, 14 of which are readable freely.
Qaziy of Asadulla Khoja as qadi in Margilan. Without date. Jarlik Norbut Biya, given (on behalf of
Khan) in 1188-1774 about the confirmation of Seyid (that is, a descendant of the Prophet), whose name
is not understood, as a kaziy in Margilan ”[2, 73].
In 22, Roji became a student of a prominent literary critic and authoritative Sheikh Abdulkarim, who
replaced the future poet’s father (Rogi’s father died 1851/52). Roji studied poetics under Abdulkarimbek,
especially the art of aruz, muammo (charade), tarikh (chronogram), and studied the work of Mirza
Abdulkadyr Bedil. He studied at a madrasah in the city of Kokand and Bukhara. Having mastered
the Persian-Tajik and Arabic languages to perfection, the future poet read in the original the works of
Nizami Gandjavi, Saadi Shirazi, Alisher Navoi, Fuzuli, Bedil and other classics, later he himself began
to write works in these languages.
Around 1866, Roji Marginani was appointed qadi of the city of Margilan, where he became famous
for his impartial court decisions, repeatedly entering into open conflicts with the local aristocracy. The
historian Muhammad Aziz Margilani in his book “Tarihi Aziziy” (History of Azizi) provides valuable
materials about this. According to him, Khojajan Khoja was skillful in legal matters [3, 52]. For more
than forty years he served as the head of the kazis of the Fergana Valley (kazy-kalyan). In 1906, before
making a pilgrimage to Mecca, he handed over the position of Kazi-Kalyan to his son Abdulaziz.
The literary heritage of Rogja Marginani is perfectly analyzed in the publications of the scholar
and philologist M. Madgaziev [4]. Here is what he writes about Rogi Marginani: “According to his
contemporaries, Rogi was a widely educated person, a great scientist. This is clearly evidenced by
his literary heritage, which we discovered as a result of many years of searches in Margilan, Fergana,
Andijan, Osh, Uchkurgan, Samarkand, etc. The ten manuscripts of the poet we found show that Rogi
showed a deep interest in various branches of science (philosophy, mathematics, astronomy, etc.) and
art, oral folklore, etc.
But the historical legacy of Ms Marginoni has not yet been studied. The main reason for this is that
his historical works, that is, the stories of martyrs, written on the occasion of the deaths of Muslim
scholars, saints, judges and local generous wealthy people, did not correspond to the ideology of the
879
former Soviets. For this reason, the study of its historical heritage is one of the important tasks of source
study today.
Because he wrote eligions dedicated to the deaths of wonderful people living in the land of Turkestan.
One of the features of the historical poems by Roji Marginani, dedicated to famous people of that time,
is that they express not only grief over the death of scientists, but also the socio-economic situation of
that time, the negative consequences of the country’s disasters.
In these works by Roji Marginoni, information about some of the great people who lived in Margilan
in the second half of the 19th and early 20th centuries was preserved only in the marches dedicated to
them. Due to their repressive policies in the former Soviet Union, their scientific legacy was lost. Their
surviving descendants were scattered throughout the country.
As a poet, Rogi Marginani continued and developed the best traditions of his predecessors. His work
bore a pronounced social coloring ... In the work of Khojjan Roji, a whole gallery of satirical images of
the oppressors of the people has been created. Satire is essentially Rogi’s main vocation. As the head of
the kazis of the Fergana Valley (kazy-kalyan), he perfectly knew the secrets of kazykhans, the tricks of
the kazis. The poet compares the election of the kazi with a “terrible flood” (balo tufoni) ... Most of the
poems, especially the masnavi (couplet), marsiya-tarikh (chronograms) of Khojadzhan Roji are purely
philosophical [5, 140].
He reflects on the essence of human life, on its transience. Roji, as Academician I.M. Muminov, there
are also Sufi verses ... The works of the Margilan poet are characterized by simplicity, naturalness of
architectonics, emotionality and musicality. His poetic skill had a definite influence on the work of many
contemporaries, including Furkat.
In 1886-1887. Poet Zakirjan Furkat, at the invitation of his friend Muhammad Sharif, visited Old
Margilan. Here he, through Mulla Shamsiddin, “got acquainted with the Margilan Kazi-Kalyan Domulla
Khojajan Kaziy ... He was the owner of approving qualities. He was especially distinguished by his deep
knowledge in the science of aruz and in the Turkic versification, he was the finest master. One of his
poems, Muhammas on the gazelle of Amir Alisher Navoi, turned out to be especially striking ” [6,39].
Roji Marginani had many followers and friends from among the learned people of the Fergana Valley,
including Russian scientists. Public meetings were often held at his home, which brought together a huge
number of educated people. Theological, intellectual questions, answers to questions about spiritual
culture were discussed in the majlises. For example: acad. V.V. Bartold was familiar with Rogi and
used the materials presented by the poet in his research work. “The Margilan kaziy of Dzhankhoja
(Roji Marginani,),” wrote VV Bartold, “showed me the certificates for the title of kaziy received by his
ancestors from various owners” [7, 360].
The life of the great poet and Kazi-Kalyan of the Fergana Valley ended in 1918 [8, p. 324] .. Rogi
Marginani enjoyed great respect and influence among the local population. Therefore, during the funeral
of Roji Marginani, all the people of the city of Margilan gathered. He was buried at the Khoja Parsa
cemetery in the city of Margilan [9, 520].
The great thinker, poet Alisher Navoi (1441-1501) in his book “Hamsa” asserts that humanity should
know three sciences. These are the sciences of history, religion and medicine. In fact, people who are not
familiar with these three sciences will always make various mistakes in their lives and will regret them
for the rest of their days. That is why Rogi Marginani, a famous poet who served as a judge in the second
half of the 19th and early 20th centuries in Margilan, one of the most ancient cities in Central Asia,
called people to know the three sciences and wrote more than 200 chronograms of his contemporaries
[10, 130].
Unfortunately, such fruitful work of Roji Marginani did not receive due recognition in the post-
Soviet period. His work was kept in private libraries. Rogi Marginani has had a great positive impact on
880
the judiciary through his love of fiction[11, 245]. Since the main theme of literature is man, judgment for
such creative judges was also based on the criterion of justice for human destiny. Therefore, for today’s
humanity of the 21st century, it is important to study the work of such great thinkers as Roji Marginani,
who contributed to world civilization.
In conclusion, it should be noted that studying the work of fair judges like Roji Marginani in the past
is essential to prevent existing injustice and corruption in the judicial system of the modern world.
List of references:
1. Abdulakhatov N.U. Raji Marginani // “Islamic Studies in Kazakhstan: State, Problems of Perspective”. Materi-
als of the international “round table”. Astana, November 20, 2014.
2. Validov ZA Some data on the history of Fergana of the 18th century // Minutes of meetings and messages of
members of the Turkestan circle of archeology amateurs. 2nd T., 1916.
3. Muhammad Aziz Margilani. Tarihi Azizi / Prepared by the authors of the preface and comments: Sh. Vakhidov,
D. Sangirova. –Tashkent .: “Manaviyat”, 1999. P.52-67 (in Uzbek).
4. About this: M. Madgaziev, Roji Marginani - a talented representative of Uzbek literature of the late XIX - early
XX century // Social sciences in Uzbekistan. 1972. No. 9; Madgoziev: M. Roji Marginoni and his poetic
skills. Candidate dissertation for the degree of candidate of philological sciences. Scientific adviser, aca-
demician V. A. Abdullaev. Samarkand, 1973; Hodjadjon Roji Marginoni. An amazing person. Prepared by
Mukhammadzhon Madgoziev, Ikromiddin Ostonakulov, Aziz Ostonakulov. Adib Publishing House, Tash-
kent - 2012.
5. Abdulakhatov N. History of Roji Marginani // Materials of the XVI Republican Scientific and Practical Con-
ference of Young Orientalists named after Academician Ubaydulla Karimov. - T.: “Fan”, 2019. (in Uzbek).
6. Madgaziev M. Roji Marginani - a talented representative of Uzbek literature of the late XIX - early XX century
// Social Sciences in Uzbekistan. 1972. No. 9.
7. Bartold V. V. Works, Vol. II part. I. - Moscow .: “Science”, 1963.
8. Polatjon Domulla Kayumov. “Tazkirai Kayumi”. - Tashkent., 1998. (in Uzbek).
9. Madgoziev M., Faizullaev R., Abdulakhatov N. Khojadzhon Khoja Rozha Marginoni. III. - T .: “NOSHIR”,
2016. (in Uzbek).
10. Abdulakhatov N. The story of Raji Marginani as a historical source // “Islamic Enlightenment”, 2019. №4. (in
Uzbek).
11. Dogueli J. Abdulahatov N.Ein Vogel ohne Flugel ein Garten ohne Schatten Trauerverse und Gedenken in zen-
tralasien // Der Tod in kultur und Medizin. Berlin.2014.
881
EVALUATION OF THE PRACTICE AND ATTITUDES OF

PREGNANT AND POSTPARTUM WOMEN TOWARDS
SELF-MEDICATION DURING PREGNANCY IN AFRICA
Afaf Bouqoufi1*,Laila Lahlou1, Fatima Ait El hadj 1,2, Youssef Khabbal1,2

1
Laboratory of innovation research in health sciences, therapeutic innovation, Translational research and epidemiology.
Faculty of Medicine and Pharmacy Ibn Zohr University, Morocco
2
Medical Pharmacology department, University Hospital Center, Morocco
ABSTRACT
Self-medication can be defined as “the act of the subject, on his own initiative, to consume a drug
without consulting a physician, and whether the drug is already in his possession or whether he obtains it
from a pharmacy or from another person” [1]. Self-medication can be defined as “the act of the subject,
to consume on his own initiative a drug without consulting a doctor, and that the drug is already in his
possession or that he obtains it in a pharmacy or from another person”. The objective of our study was
to evaluate the practice and attitudes of pregnant and postpartum women towards self-medication during
pregnancy in Africa through a systematic review.
We conducted a comprehensive literature search of Pubmed, Science direct, Google Scholar, and
Web of Science databases to identify relevant studies available from January 2011 to December 2021.
We used Covidence software to select all relevant studies. Data covering author, country, year of
publication, sample size, age of participants, prevalence of self-medication were extracted and collected
in an Excel table.
A total of 26 studies were eligible. Eleven studies were conducted in Ethiopia, six in Nigeria, three
in Congo, two in Cameron and Ghana, and one study in South Africa and Tanzania. The prevalence of
self-medication among pregnant women varied from 15.5% to 85%. The greatest sample size was 1594
this study was conducted in Nigeria. The most used therapeutic families are analgesics, antibiotics,
antiemetics, NSAIDs, Multivitamins.
The most common reasons for practicing self-medication were client experience and/or familiarity
with treatments, self-medication is cheaper, high cost of physician visits and health services, poor delivery
of health services, long waiting time for health services. Most of pregnant women was recommended by
their family, Friends , neighbors and internet/radio.
The results obtained from this study showed that the prevalence of self-medication among pregnant
women is relatively high. We recommend that health professionals consider implementing programs on
the risks of self-medication, and strengthening the control and monitoring of over-the-counter sales of
drugs.
Keywords: Self-medication, Pregnant women, Africa, Reproductive health, Auto prescription
882
MEDICAL STUDENTS AND SELF-MEDICATION AT

IBN ZOHR UNIVERSITY
F. AIT EL HADJ1,2, A. BOUQOUFI2, L. Lahlou2 Y. KHABBAL1,2

1
Medical Pharmacology Department, CHU Sous-Massa
Health science research laboratory, transrational medicine team. Faculty of Medicine and Pharmacy Ibn Zohr University
2
Agadir Morocco
Abstract
Background: Self-medication is a serious public health problem that can have serious consequences
if practiced in an abusive way.
Objective: The objective of this study is to determine the prevalence of self-medication among
medicals students at Ibn Zohr University in 2022.
Methods: A descriptive cross-sectional study was conducted among 170 students from Faculty of
Medicine and Pharmacy of Ibn Zohr University in March 2022 using a questionnaire developed on
Google Forms. Data analysis was performed using Jamovi software.
Results: The response rate was 97.2%. The practice of self-medication is high among the students
of Faculty of Medicine and Pharmacy at Ibn Zohr University and concerns 70% of the participants
in the study, and it is the cause of undesirable effects in 20.2% of cases. This practice is considered
unacceptable by 54.4% of the students and is justified by the fact of reducing the cost of the consultation
by 46% of them. The symptoms most reported as reasons for self-medication were fever and various
pains.
Conclusion: The prevalence of self-medication among medical students at Ibn Zohr University is
high, and facilitating access to health care could perhaps reduce it. Thus, strengthening the control and
monitoring of the sale of medicines is recommended as long as the accessibility to medicines is easy.
Keywords: self-medication, medical students, prevalence
883
A NOVEL APPROACH FOR IDENTIFICATION OF

BREAST CANCER VIA THERMOGRAPHY IMAGE
SEGMENTATION USING CLASSICAL MACHINE
LEARNING AND DEEP LEARNING TECHNIQUES
Muniraj Gupta1*, Saurabh Kumar Sharma2

*1
Jawaharlal Nehru University, Research Scholar,
School of Computer & Systems Sciences,
New Delhi 110067, India.
Jawaharlal Nehru University, Assistant Professor, School of Computer & Systems Sciences,
2
New Delhi 110067, India.
ABSTRACT
Breast cancer (BC) is one of the prominent causes of impermanence globally. Still, the survival
rate can upsurge through early diagnosis; It also contributes to preventing the spreading and born of
new tumor diseases by avoiding the spreading to other parts of the body through metastasis like breast
amputation, liver metastasis, lung metastasis many more. In this context, several technologies contributed
to reducing the mortality rate due to BC. Thermography with machine learning (ML) is a viable, quick,
accessible, and affordable approach to aid in early diagnosis because of the temperature differential
between malignant tissues and healthy neighboring tissues. Here, we consider thermography data sets
of breast cancer and different deep learning models through an ensemble method. To select models
and features by combining a Genetic Algorithm(GA) for the best feature detection, classification, and
extraction of cancer in cancerous categories including benign, malignant tumors, and non-cancerous
categories of thermal images. For classification Logistic Regression (LR), Random Forest (RF), Support
Vector Classifier (SVC), Adaboost Classifier (AC), Bagging Classifier (BC), Voting Classifier (VC),
Xception and Convolutional Neural Network (CNN) based architecture such as Inception V3, Visual
Geometry Group networks (VGG)-19, VGG-16, RestNet50 model are used to classify the breast cancer
tumor.
We also performed some pre-image data filtering techniques to compute the data analysis in less time
and enhance the overall accuracy of the model. That entails removing the image’s backdrop, removing
the pectoral muscles, and enhancing the image. The significance of this research work lies in the fact
that it will enable us to categorise cancers more quickly and precisely. It could raise people’s awareness
of breast cancer and lessen their dread of tumors also.
Keywords: Breast cancer. Benign and malignant tumors. Machine learning. Deep learning. Ensemble
method.
884
EFFECT OF ORGANIC AND INORGANIC MULCHING

MATERIAL ON SOIL MOISTURE, YIELD AND YIELD
CONTRIBUTING COMPONENTS OF SUNFLOWER
(HELIANTHUS ANNUUS L.)
ABDUL HAKEEM JAMRO1 AND RAJESH KUMAR MENGHWAR1

1) Department of Agronomy, Faculty of Crop Production, Sindh Agriculture University, Tandojam.
The field experiment entitled “Effect of organic and inorganic mulching on soil moisture, yield
and yield contributing components of sunflower (Helianthus annuus L.) was conducted at Students’
Experimental Farm, Department of Agronomy, SAU, Tandojam during, 2021-22. The trial was set in
Randomized Complete Block Design RCBD with three replications. The treatments consisted of five
mulching materials viz T1 = Control (no mulching) T2 = Wheat straw mulch @ 12 t ha-1, T3 = Banana
mulch @ 12 t ha-1, T4 = Black plastic mulch and T5 = White plastic mulch. The present findings showed
that growth and yield components of sunflower variety HO-1 were significantly differences, except plant
population (m-2) which showed non-significant response of organic and inorganic mulching materials.
Sunflower crop was covered with wheat straw mulch @12 t ha-1 resulted in highest soil moisture (24.1%),
plant height (95.00 cm), head diameter (11.50 cm), 659.00 seeds head-1, seed weight head-1 (41.66 g).
seed index (1000-seeds weight, 69.00 g). seed yield (2532 kg ha-1), followed by soil moisture (22.3 %),
plant height (94.66. cm), head diameter (11.30 cm), 650.33 seeds head-1, seed weight head-1 (40.00 g),
seed index (1000-grain weight, 68.33 g) and seed yield (2500 kg ha-1) was recorded with the banana
mulch @ 12 t ha-1, however minimum results were noted in control treatment with soil moisture (15.9
%), plant height (80.33 cm), head diameter (8.66 cm), 485.67 seeds head-1, seed weight head-1 (30.10
g), seed index (1000-seeds weight, 46.66 g), seed yield (1751 kg ha-1). It could be concluded that wheat
straw mulch preserved the maximum percentage of soil moisture as compared to other mulch materials
at different stages. The highest seed yield was recorded with wheat straw mulch @ 12 t ha-1 while the
lowest seed yield was recorded in control plots (no mulching).
885
EFFECT OF POTASSIUM LEVELS AND IRRIGATION

SCHEDULING ON THE GROWTH AND YIELD OF
SUNFLOWER (HELIANTHUS ANNUUS L.)
ABDUL HAKEEM JAMRO1 AND SANA SHAREEF SHEIKH1

1) Department of Agronomy, Faculty of Crop Production, Sindh Agriculture University, Tandojam
The field experiment was conducted at Students’ Experimental Farm, Department of Agronomy,
Sindh Agriculture University, Tandojam during kharif season, 2021. to assess the effect of potassium
levels and irrigation scheduling on the growth and yield of sunflower (Helianthus annuus L.). The field
trial was laid out in a three replicated randomized complete block design (RCBD) having net plot size
(30 m2) having variety (Hysun 33) with two factors i.e. Factor (A) four potassium levels (K1 = Control,
K2 = 25 kg ha-1, K3 = 50 kg ha-1 and K4 = 75 kg ha-1) and Factor (B) four Irrigations viz I1= (control) no
irrigation, I2 = one irrigation, I3= two irrigations, I4= three irrigations). The observations were recorded
on plant population (m2), plant height (cm), head diameter (cm), seeds head-1, seed weight head-1 (g),
seed index (1000-seeds weight, g) and seed yield (kg ha-1). The details of trail are as under. The results
showed that the K4 (K @ 75 kg ha-1) produced maximum plant population ( 15.83 m-2), height of plant
(186.85 cm), head diameter (61.87 cm), seeds head-1 (981.43), seeds weight head-1 (57.72 g), seed index
(82.47 g), and seed yield (2440.32 kg ha-1), while the minimum plant population (13.20 m-2), height
of plant (171.67 cm), head diameter (50.91 cm), seeds head-1 (690.33), seeds weight head-1 (41.52 g),
seed index (68.94 g) and seed yield (1726.4 kg ha-1) was recorded in K1 = (control) plots. In case of
irrigations I4 (three irrigations) produced maximum plant population (18.50 m-2), height of plant (203.08
cm), head diameter (68.90 cm), seeds head-1 (945.3), seeds weight head-1 (54.53 g), seed index (78.51
g) and seed yield (2143.75 kg ha-1), whereas the minimum plant population (11.83 m-2), height of plant
(155.09 cm), head diameter (45.98 cm), seeds head-1 (776.5), seeds weight head-1 (47.34 g), seed index
(69.63 g) and seed yield (1968.08 kg ha-1) was recoded in I1 = (control). On the basis of results found
in interaction of irrigation and potassium applications the seed yield was markedly higher (2524.7 kg
ha-1) where K @ 75 kg ha-1 and three irrigations were applied, whereas lowest seed yield (1643.3 kg
ha-1) was achieved where potassium and irrigation both were controlled. Therefore it is concluded that
the balanced fertilization and irrigation scheduling is better than alone application of treatments. It is
recommended that yield and yield contributing characters of sunflower are significantly influenced by
potassium applications and irrigation and K @ 75 kg ha-1 with three irrigations is the best combination
for growth and seed yield of sunflower.
886
NƏSİHƏTNAMƏ ƏNƏNƏSİ VƏ NƏSİRƏDDİN TUSİNİN

“ƏXLAQİ- NASİR” ƏSƏRİ
ABDULLAYEVA TƏRANƏ YAŞAR qızı

AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu, dissertant
AMEA Şəki Regional Elmi Mərkəzi, elmi işçi, Azərbaycan, Şəki
ORCID: 0000-0001-6352-7801
ÖZƏT
Məqalədə Nəsirəddin Tusinin “Əxlaqi Nasiri” adlı əsəri klassik Şərq ədəbiyyatında ənənəyə çevrilən
nəsihətnamələr yönündən araşdırılmışdır. Girişdə nəsihətnamələrin mahiyyəti, onların özünəməzsus
xüsusiyyətləri, şərq ədəbiyyatında yeri nəzərdən keçirilmişdir. Daha sonra N.Tusinin “Əxlaqi-Nasiri”
nəsihətnamə örnəyi kimi araşdırılmışdır. Buradakı əxlaqi, xüsusilə, nəsihətamiz fikirlər diqqətdə
saxlanmış, onların mövzu dairəsi araşdırılmışdır. Müəllifin əsərdə öz əksini tapan insanın, həyatın
müxtəlif sahələri ilə bağlı fikirləri tədqiqat obyektinə çevrilmişdir.
Açar sözlər: Nəsirəddin Tusi, nəsihət, əxlaq, “Əxlaqi Nasiri”, tərbiyə
CONSULTATION TRADITION AND NASIRADDIN TUSI’S “Akhlaq-i Nasiri”

WORK ABDULLAYEVA TARANA YASHAR
ABSTRACT
In the article, the work of Nasireddin Tusi called “Akhlaq-i Nasiri “ is examined from the perspective
of exhortations that have become a tradition in classical Eastern literature. In the introduction, the nature
of the exhortations, their special features, and their place in the oriental literature are mentioned. Later, N.
Tusi’s “Akhlaq-i Nasiri” was examined as an example of admonition. The moral, certain, admonishing
ideas here have been kept in mind, and their subject area has been investigated. It has become the object
of the author’s research on the factors affecting the life of a person, which is reflected in the work.
Keywords: Nasir al-Din al-Tusi, advice, morals, “Akhlaq-i Nasiri”, education
GİRİŞ
Nəsihətnamə klassik Şərq ədəbiyyatında geniş yayılan bir janrdır. Nəsihətnamələr mənzum, mənsur,
bəzən də mənsur-mənzum qarışıq yazılan, içərisində atalar sözü, məsəllərə, hekayə və hədislərə geniş
yer ayrılan əsərlərdir. Əxlaqi, dini, fəlsəfi, elmi, sosial sahələrdə öyüd, məsləhət vermək məqsədilə
yazılan nəsihətnamələrin istər fars, istər ərəb, istərsə də, türk xalqlarrının ədəbiyyatında bir çox dəyərli
nümunələri mövcuddur. Onlardan bəziləri birbaşa, “nəsihətnamə”, “pəndnamə”, “öyüdnamə” adını
887
daşıdığı halda, bəziləri müstəqil adlarla tanınır. Məsələn, Sədi Şirazinin “Gülüstan”, “Bustan”, Nizmi
Gəncəvinin “Sirlər Xəzinəsi” və s.
Belə əsərlərdən biri də, görkəmli alim filosof Xacə Nəsirəddin Tusinin “Əxlaqi Nasiri”dir. Əsər
əvvəlcə Əbu Əli Misqəveyhin “Ət-təharə” adlı kitabının ərəbcədən tərcüməsi kimi nərədə tutulsa da,
daha sonra Tusi özünün əxlaqi-didaktik fikirlərini də ona əlavə etməklə ojinal bir əsər yaratmışdır.
“Əxlaqi Nasiri” ənənəvi nəsihətnamələrə xas xüsusiyyət olan - “Müqəddimə” və “Kitabın yazılma
səbəbi” ilə başlayır. Daha sonra “İlk qeydlər və elmlərin bölgüsü” adlı başlıq verilir. Əsərin əsas hissəsi
üç məqalədən (30 fəsildən) ibarətdir.
“Əxlaqi Nasiri” və ənənəvi nəsihətnamələr
Əsərin birinci məqaləsi “Əxlaqın saflaşdırılması haqqında” adlanır. Bu məqalə iki hissə olub, birinci
hissə 7, ikinci hissə isə 10 fəsildir.
Klassik Şərq ədəbiyyatında geniş yayılan nəsihətnamələrin başlıca mövzusu olan əxlaq, əxlaq
tərbiyəsi əsərin I məqaləsinin də ana xəttini təşkil edir. “Əxlaqi-Nasirdə” özünəməxsus cəhət isə ondan
ibarətdir ki, nəsihətnamələrdə olduğu kimi birbaşa öyüd, məsləhət vermək yerinə, Tusi öncə haqqında
bəhs edəcəyi fikrin fəlsəfi mahiyyətinin izah edir, dəyərli alim və mütəfəkkirlərin həmin məsələ ilə
bağlı görüş və mülahizələrinə müraciət edir, onların fikirlərini qələmə alır. Daha sonra həmin məsələ ilə
bağlı öz nəsihətamiz düşüncə və məsləhətlərini ifadə edir. Məsələn, nəsf və nəfsin idarə olunması ilə
bağlı öyüdlər, tövsiyyələr ənənəvi nəsihətnamələrdə geniş yayılmışdır. Lakin, Tusi “Əxlaqi-nasirində”
ilk öncə “nəfs” anlayışını açır, onu bütün canlı və cansız varlıqların mahiyyətini təşkil edən kateqoriya
kimi təqdim edir. Daha sonra Öqlidis, Calinus, İslam filosofu Yəqumb Kindinin nəfslə bağlı fikir və
mülahizələrinə yer verir, onların kitablarından nümunələr gətirir. Bu zaman həmçinin öz nəsihətlərini
də verən Tusi fikirlərini belə ifadə edir: “Əgər biri əsassız olaraq nəfsində süstlük hiss etsə, onu
faydalı, ağır fiziki işlər görməyə, çoxlu tər tökməyə məcbur etmək lazımdır, xülasə, başını elə
qarışdırmaq lazımdır ki, nəfs ağılın məsləhət bilmədiyi əməllərlə məşğul olmağa vaxt tapmasın,
icazə vermədiyi hərəkətlərə əl atmasın”[4, s.127]. Nümunədən gördüyümüz kimi, Tusi nəfsi tərbiyə
etməyi və onun qaydasını qısaca oxucuya çatdırır.
I məqalədə nəfslə yanaşı ədalət, fəzilət kimi anlayışlarla bağlı da bu cür yanaşma mövcuddur.
“Evdarlıq elmi haqqında” adlı ikinci məqalə isə 5 fəsildən ibarət olub, burada əsasən mənzil, mal-
dövlət, ailə, övlad və xidmətçilərin idarə olunması ilə bağlı müxtəlif didaktik-nəsihətamiz fikirlər
verilmişdir. II Məqalənin başlığında ehtiyac məvhumuna toxunan mütəfəkkir, bütün sadalananların
əsasında ehtiyacın durduğunu və hər birinin ehtiyacdan yaradığını izah edir. Burada həmçinin əmək,
zəhmət, peşə sahibi olmaq, uşaq tərbiyəsi kimi məsələlər ön plana çıxır. Həmçinin, təlim, tərbiyə yemək
və davranış, cəmiyyətdə özünü aparmaq qaydaları da öz fəlsəfi izahını tapır. Məsələn, “Evdarlıq elmi
haqqında” fəsildə maraqlı və əhəmiyyətli bir məsələyə - idarəetmə sisteminə toxunan N.Tusi belə qeyd
edir: “Deməli, mənzil qurma sənəti bu camaatın hamısının xeyrinə olan, məişətini təminatını
asanlaşdıran, mənəviyyatlarının inkişafını sürətləndirən, ümumi mənafeyini müdafiə edən bir
elmdir. Bütün insan təbəqələri, istər şah, istər rəiyyət, istər alim, istərsə də nadan belə bir tədbir və
quruluşa möhtac olduqlarından, hər kəs öz mərtəbəsində, özündən yuxarıdakının, yəni rəiyyətləri
rəislərinin əməllərinə tabe olmalıdır”[4, s.156]. Gördüyümüz kimi müəllif burada ailə, idarə etmə
sistemi ilə bağlı dəyərli fikirlərini bölüşür.
N. Tusi həmçinin, qadın, qız övladı haqqında da əsərdə dəyərli nəsihətlər verir. Belə ki, “Əxlaqi
Nasiri” əsərində qızların tərbiyəsindən danışarkən Tusi onlara evdarlıq işlərini öyrətməyi, vüqarlılıq,
iffət, həya kimi xüsusiyyətləri aşılamağı vacib hesab edirdi. “Qızlara cinsinə müvafiq faydalı peşələrin
öyrədilməsini, onlara təhsil verilməsi zəruriliyini önə çəkərək onların bir ana kimi yetişməsi üçün
lazım olan bütün keyfiyyətləri öyrətməyi tövsiyə edirdi” [5,s.156].
888
Ümumiyyətlə bunun kimi bir çox bəşəri ideyalara toxunan Tusi hər bir məsələyə fəlsəfi yanaşmış,
uşaq tərbiyəsində də xüsusilə müəllimlərə bir sıra məsələlərlə bağlı öyüdlərini ifadə etmişdir.
Fəlsəfi fikirlərlə yanaşı II məqalədə ayrı-ayrı başlıqlar altında Söz danımaq qaydaları haqqında,
oturub-durmaq adətləri, hərəkət və sükut qaydaları kimi başlıqlar altında Nəsirəddin Tusi öz
nəsihətlərini verir: Məsələn, “Çox danışmamalı, başqasının sözünü yarımçıq kəsməməli, başqasının
nağıl etdiyi hekayə və nağılı bilirsə bunu üzə vurmamalı, onun danışıb qurtarmasına imkan
yaratmalıdır”[4,s.174]. Və ya Tusi süfrə, yemək-içmək qaydaları haqqında qeyd edir: “Əvvəlcə əli,
ağızı, burunu, tər-təmiz yuyub, sonra süfrə başına gələrlər; süfrə başında oturacaq masabəyi
deyilsə, dərhal yeməyə başlamamalıdır” [4,s.176].
Gördüyümüz kimi, ikinci məqalədə də N.Tusi daha çox gündəlik həyatın müxtəlif sahələrinə, məişətlə
bağlı məsələlərə toxunmaqla onları izah etməyə, mahiyyətini açmağa və zaman-zaman öz nəsihətlərini,
hikmətli fikirlərini ifadə etməyə çalışmışdır.
“Ölkə idarəetmələ qaydaları” adlı üçüncü məqalə isə səkkiz fəsildən ibarət olub, nəsihətnamələrin
bir növü sayılan “siyasətnamə” təsiri bağışlayır. Burada da ehtiyac məvhumu haqqında fikirlər davam
etdirilərək icma və onun növlərinin, şəhərlərin, ölkələrin həmçinin hakimiyyətlərin ehtiyacdan yaranması
fikri öz fəlsəfi izahını tapdıqdan sonra Tusi ictimai-siyasi nəsihətlərə xas xüsusiyyətlə sədaqət, dostluq,
xalqla davranış qaydaları, şah xidmətində durmaq qaydaları, ölkə idarə etmə qaydaları ilə bağlı əxlaqi-
nəsihətamiz fikirlərini paylaşır. Məsələn, “İnsan gərək öz vəziyyətinə baxıb xalqın bütün təbəqələri
ilə müvafiq münasibətdə olsun və müxttəlif şəkildə rəftar etsin”[4, s.252]. Üçüncü məqalədə
həmçinin, N. Tusi dosluq münasibətlərinə də fəlsəfi baxışla yanaşmış, maraqlı fikirlər irəli sürərək,
dəyərli nəsihətlərini çatdırmışdır. “Dostda bir nöqsan gördükdə onunla əlbir olmaq lazımdır, lakin
elə fənd işlətmək lazımdır ki, bu nöqsan aradan qalxsın, dost tərbiyə olunsun”[4, s.250].
Nəticə
Nəticə olaraq deyə bilərik ki, Nəsirəddin Tusinin “Əxlaqi-Nasiri” fəlsəfi, pedaqoji, ictimai-siyasi
cəhətdən olduğu qədər, ədəbi baxımdan da dəyərli bir əsərdir. Xüsusilə, əsər klassik dövr üçün ənənəyə
çevrilən, başlanğıcını qədim Şərqin “Pançatantra”, “Kəlilə-Dimnə”, “Qutadqu-Bilik” kimi ölməz
əsərlərindən götürən nəsihətnamələrin gözəl nümunələrindən biri kimi dəyərləndirməlidir.
Belə ki, Nəsirəddin Tusinin “Əxlaqi-Nasiri” istər ifadə etdiyi dəyərli fikirlər, istər forma və məzmun
xətti ilə, istərsə də ortaya qoyduğu fəlsəfi baxışlarla klassik Şərq nəsihətnamələrinin, əxlaqi-didaktik
əsərlərinin ən gözəl nümunələrindən biridir.
ƏDƏBİYYAT
Cəfər Ə. “Əxlaqi-Nasiri” əsəri və onun müəllifi. “Bakı”, 1981, 22 yanvar.
Eyvazov F.İ. Tusinin “Əxlaqi-Nasiri” əsəri haqqında. “Elm və həyat”, 1968, №11 26-27səh.
İbrahimov A. “Əxlaqi-Nasiri” dərin fikirlər xəzinəsidir. “Azərbaycan müəllimi”. 1981, 25 noyabr.
Tusi Xacə Nəsirəddin. Əxlaqi-Nasiri. Bakı, “Lider nəşriyyatı”, 2005 280səh.
https://nuhcixan.az/news/cemiyyet/11969-nesreddin-tusinin-terbiyehaqqinda-fikirleri (09.10.2022)
889
THE POSITION OF THE POET NAMI IN THE PALACE

CIRCLE OF SEYF-AL-DAWLA
Natavan Baghirova
ANAS National Museum of Azerbaijan Literature named after Nizami Ganjevi
Baku, Azerbaijan
ORCİD ID: 0000-0002-2822-938X
One of the famous poets who lived and created poems at the palace of the ruler Sayf-al-Dawla was
Nami. Abul Abbas Ahmad ibn Muhammad Al-Darimi was born in 309 A.D in the city of Masisa not far
from Tarsus. The poet, who was a butcher before, left his business and became a distinguished poet at
the court of Sayf-al-Dawla. It was also said that he was the court poet at the palace of the ruler Sayf-
al-Dawla before the poet Mutanabbi. Nami’s Divan (collection of poems) has not come down to our
days, Ibn Nedim noted that the poet’s Divan consisted of 150 pages and was collected by Abu Ahmed
Al-Hallal al-Khali.
It is known that Nami was lealous to Farabbi who also created praising poems dedicated to Sayf-
al-Dawla. Ibn Khallikan wrote in his work “Vafayat Al-Ayan” that there were frequent conflicts and
disputes between the poets. But Mustafa Shaka wrote that they were friends and both of them were
members of the second front of the palace poets, led by Mutanabbi and which included Ibn Chinni. Abul
Ashair wrote that the first front of the palace poets was headed by Abu Firas and included Ibn Khalavayh
and Abu Ashair.
According to Sami Keyali whose opinion was opposite to Shaka, Nami united with Abu Firas and
Ibn Khalaveyh against Mutanabbi.
Selected poems by Nami was presented in Saalib’s work” Yetimat al- Dahr“.
Keywords: Nami, Sayf-al-Dawla, madhiyya, palace poetry, praising poems
890
KARABAĞ HANLIĞI’NIN SOSYAL EKONOMIK

DURUMU VE KÜLTÜREL HAYATI
Doç. Sevda Fuzuli kızı Abdullayeva

Azerbaycan Devlet Tarım Üniversitesi
Azerbaycan, Gence
Anahtar kelimeler: Karabağ, kültür, anıt, han, tarih

Özet. Karabağ Hanlığı’nın maddi kültür anıtları, müziği ve edebiyatı uyumlu bir şekilde gelişmiştir.
Kroniklerin yazarları, tarihi mimari anıtlar hakkında kendi yollarıyla konuşurlar. Örneğin Mirza Cemal
oğlu, Baharlı ve Mirza Khosrov Ahundov’un yıllıklarında Şuşa’nın mahallelerinin oluşumu, sayıları ve
şehrin kapılarından en çok söz edilirken, Mir Mehdi Khazani’nin eserinde savunma için önemli mimari
anıtlar vardır. çoğunlukla bahsedilir. Şehir 350 hektarlık bir alan üzerine kurulmuştur (1752). Şehrin alt
kısmı (Gence kapısına doğru) deniz seviyesinden 1300 metre yükseklikte başlar ve üst kısım (Zangazur
kapısına doğru) 1600 metre yükseklikte biter.
Panah Ali Khan, Bayat Kalesi veya Şahbulag Kalesi’ni inşa ederken, yerleşik yaşamın ve şehir
kültürünün en önemli faktörlerinin yaratılmasını düşündü. Bayat ve Şahbulag kaleleri, Şuşa şehrini
inşa etmek için bir tür deneysel okuldu. Ayrıca, Panah Ali Khan, daha büyük savaşlar için, Hanlığın
egemenliğini korumak için kaleden kaleye savunmayı güçlendirmek için ek önlemler almaya istekliydi.
Panah Ali Khan’ın Şuşa kalesinin yapımındaki büyük önemi, inşaatına, birçok ilden ustaların inşaata
katılımına ve kalenin ve binaların dayanıklılığına yansımıştır.
Karabağ Hanlığı kroniklerinde Panahali Han döneminde ve sonrasında inşa edilen birçok kaleden
söz edilmektedir. Şehir kalesi dışında, Panahali Han’ın kendisinin ikametgahı olan kalenin ilave kaleleri
ve kuleleri vardı. Mir Mehdi Khazani, o kalenin tarifini verirken, Han’ın en büyük oğlu İbrahim Halil
Ağa için aynı tip kaleden bir kale yaptırdığını da gösterir. Günümüzde bu kalelerin sadece kalıntıları
kalmıştır.
Zamanımıza kadar nispeten iyi korunmuş olan kale, Ulu Hanım Kara’ya aittir. Kalenin girişinde
Hicri 1182 (1768) yılında yapıldığı belirtilmektedir.
Şuşa’nın kale duvarları, kurulduğu günden bu yana sürekli olarak iyileştirilmiş ve güçlendirilmiştir.
Panahali Han döneminde kale duvarının uzunluğu 2,5 kilometreye ulaştı. Karakteristik özelliği, hem kale
duvarlarının hem de kalelerin yerel taş ve kireçten yapılmış olması ve sağlamlıkları ile ayırt edilmesidir.
Yıldönümlerine göre Gargar Nehri’nin her iki kıyısını da kaplayan muhteşem Askaran kaleleri,
oğlu İbrahim Halil Han tarafından Panahali Han’ın vasiyetine göre 1783-1784 yıllarında yaptırılmıştır.
Penahali Han ve İbrahim Halil Han döneminde inşa edilen Bayat, Şahbulag, Şuşa, Ağaoğlan, Aşkaran
savunma kalelerinin kuleleri dairesel-silindirik ve birbirine benzer. Kuleler, kale duvarlarının birkaç
metre üzerinde yükseliyordu ve top, tüfek ve diğer silahları ateşlemeye uygun pencereler ve kalkanlarla
çevriliydi.
891
Panahali Han ve İbrahim Halil Han döneminde inşa edilen bazı konut yapıları, onların zamanında
bile tarihçilerin ilgisini çekmiştir. Kroniklerde yazıldığı gibi, 1797’de Ağa Muhammed Şah Kaçar’ın
Şuşa’da kısa süreli kalışı sırasında, karargahı İbrahim Halil Han’ın en büyük oğlu Muhammed Hasan
Ağa’nın evi olarak seçilmiştir. Gücü ve güzelliği ile öne çıkan bu bina, daha sonra halefi olan “Albay
Cafergulu Ağa’nın evi” olarak ünlendi.
Şuşa şehrinin mahallelerinin oluşum süreci, Baharlı’nın “Ahvalati-Karabağ” vakayinamesinde
daha ayrıntılı olarak anlatılmaktadır. Baharlı’nın bu eserdeki yazılarına göre, 17 şehir mahallesinden
dokuzuna aşağı mahalle deniyordu: Gürdlar, Seyidli, Cülfalar, Quyulug, Chukhur, Derdlar ghurdu, Haji
Yusifli, Four Chinars, Cölgala (veya Juhudlar).
Baharlı, daha sonra oluşturulan sekiz mahallenin yukarı mahalleler olarak adlandırıldığını gösterdi:
Mezdinli, Saatli, Koçarlı, Mamayi, Khoja Marjanlı, Demirchi, Hamam gabagi, Taza mahallesi.
Karabağ tarihi ile ilgili kaynaklarda, Şuşa şehri semtlerinin adları, buraya taşınanların daha önceki
daimi ikametgahlarının adlarıyla aynı şekilde adlandırılmaktadır. Örneğin Seyidli, Culfalar, Merdinli
ve Gürdler mahallelerinin adları göç eden nüfus tarafından yanlarında getirilmiştir. Şuşa’nın bazı
mahalleleri, mahallenin şehir arazisinde işgal ettiği yerle, nüfusun bu yerlere verdiği adla tanımlandı.
Örneğin Çolgala, Chukhur mahallesi, Hamam cephesi. Hamamın önündeki mahalle, Şuşa’nın ilk
hamamlarından Abdulsamad Bey’in yaptırdığı şehir hamamı anlamına geliyordu.
Kroniklerde de görüldüğü gibi kentin ticaret toplulukları o dönemde oluşmaya başlamıştır. Bazar
Basi, Rasta Bazar, Meydan Ashagi Bazar, Shaytan Bazar da şehrin önemli bir ekonomik ve sosyal destek
merkezi haline geldi. 18. yüzyılın 80’li yıllarında inşa edilen Juma Camii, çarşı komplekslerine sanatsal
ve estetik açıdan ayrı bir güzellik kazandırmıştır. İbrahim Halil Han’ın kızı Govhar Ağa’nın ünlü mimarı
Kerbelay Safi’nin projesine göre yeniden inşa edilen cami, şehrin en güzel mimari eserlerinden biri
haline geldi. Ancak Cuma Camii Meydan şehri nüfusunun ihtiyaçlarını tam olarak karşılamadığı için
yanına daha büyük ikinci bir Cuma Camii ve otuz kadar medrese hücresi inşa edildi.
18. yüzyılın sonlarında ve 19. yüzyılın başlarında Şuşa’nın her mahallesinde bulunan camiler,
hamamlar, pınarlar ve küçük ticaret kompleksleri nüfusun ihtiyaçlarına hizmet ederek, şehir planlamasının
maddi ve estetik açıdan mükemmelleşmesine katkıda bulunmuştur.
Tarihçi Baharlı, Şuşa’nın çarşı kompleksinin iki önemli yapıyı içerdiğini gösterir - bir kervansaray ve
Uğurlu Bey’in hamamı. Rasta Çarşısı’nın başında Karabağ Hanı İbrahim Halil’in divanı bulunuyordu.
Türkmençay Antlaşması’ndan sonra Han Divankhana yeniden inşa edildi ve Rus askerlerine hizmet
veren bir kilise oldu.
Şuşa şehrinin kuruluşundan bu yana burada çok sayıda kervansaray inşa edilmiştir. Bunlar
arasında Hacı Amiraslan kervansarayı, Ağa Kahraman Mirsiyab oğlu kervansarayı, Safarov kardeşler
kervansarayı, Meşadi Şükür kervansarayı gösterebiliriz. Genellikle 18. yüzyılın sonu ve 19. yüzyılın
başında Şuşa’da on kadar kervansaray faaliyet gösteriyordu.
Kronikler, Şuşa’nın Panah Ali Han dönemindeki mimari anıtları hakkında ilginç bilgiler vermektedir.
Şuşa ilk yapıldığında dört kapısı vardı. Bu kapılardan biri şehrin kuzeydoğu tarafında yer alır ve halk
ona Muhtar kapısı adını verir. İkinci kapı ise kuzey ve batı arasında bulunuyordu. Bu kapılardan birine
Erivan, diğerine Gence kapısı adı verildi. Dördüncü kapı güneye açıldı.
Karabağ’da mimarinin yanı sıra şiir, müzik ve folklor da son derece gelişmiştir. Kuşkusuz Karabağ
kültürünün zengin geleneklerine dayanıyordu. Karabağ’ın maddi kültürü, edebiyatı ve sanatı,
Karabağnamelerin çoğunda ele alınmıştır.
Bugün her Azeri Karabağ, Molla Panah Vagif, Molla Vali Vidadi, Gasim bey Zakir, Necef bey
Vezirov, Khurshudbani Natavan, Mir Muhsin Navvab, Abdurrahim bey Hagverdiyev, Firuddin
bey Koçerli, Üzeyir Hacı Yufîs Akhundhünovman, Hacı Yufûdhan Süleyov’un adını anıyor. Vezir
Chamanzaminli gibi birçok dev edebiyat klasiği yeniden canlanıyor. Kronikçilerin verdiği bilgilere göre
892
Karabağ, Azerbaycan sözlü halk yaratıcılığının - folklorunun en önemli kaynaklarından biridir. Burada
büyük destanlardan folklora kadar her türden sayısız eser yazılmıştır. 1925 yılında Karabağ’ın folklor
zenginliğini inceleyen Ceyhun Bey Hacıbeyli, “Karabağ Lehçesi ve Folkloru” adlı eseri Fransa’da
yayınlamıştır. Yazar, Karabağ ağzının kendine özgü fonetik ve morfolojik özellikleri hakkında kısaca
bilgi verdikten sonra, Karabağ’dan derlenen folklor örneklerini 33 bölümde vermiştir. 10-11 yüzyıllarda
dünya çapında ün kazanan Said ibn Amirul Berday, Ebul Bekir Berday, bilim ve kültürün önde gelen
isimleriydi. Ünlü Azeri hukukçu ve düşünür Berday Muhammed ibn Abdulla, hayatının çoğunu
Karabağ’da geçirmiş ve daha sonra Bağdat’a taşınmıştır.
Vakayinamelerin çoğunda adı geçen Beylagan şehri, Babek Hurramidi, Mesud ibn Namdar,
Mücireddin Beylagani gibi tarihi şahsiyetlerin, generallerin, bilim adamlarının, şairlerin vatanı olmuştur.
Azerbaycan rönesansının temsilcileri arasında Mujireddin Beylagani özel bir yere sahipti. Kağanî
Şirvani’nin yetenekli öğrencilerinden Mücireddin Beylagani, gazel, gazel ve rubaileri ile tanınırdı.
11. yüzyılın sonu - 12. yüzyılın başlarında yaşayan ve uzun süre Beylagan şehrinde yaşayan ve
yaratılan Mesud ibn Namdar, sadece Karabağ’ın değil, aynı zamanda Azerbaycan’ın da düşünür, tarihçi
ve şairidir. Orta Doğu. Onun Beylagan’da cereyan eden olaylara dair kasideleri de Şirvan ve Arran
tarihini incelemek için önemli kaynaklardır. Mesud ibn Namdar’ın edebi ve kamusal faaliyetleri, modern
doğu araştırmalarına derin bir ilgi uyandırdı.
Ünlü bilim adamı ve şair Yusif Memmedcan oğlu, Karabağ döneminin en ünlü aydınlarından biriydi.
Karabağ âlimlerinden ders almakla yetinmemiş, Yakın ve Ortadoğu’nun merkezlerine uzun geziler
yapmış, Farsça ve Arapça dillerinde felsefe ve mantık üzerine eserler kaleme almıştır.
Yusif Karabağ seyahat etti ve Azerbaycan, İran ve Orta Asya’yı keşfetti. O bir astronom, bir filozof
ve bir gezgindi. Orta Asya’da ona “Büyük Ahund” derlerdi. On altı büyük eserin ve birçok risalenin
yazarı olan Yusif Karabağ’ın eserleri şu anda Taşkent kütüphanesinin el yazması fonunda muhafaza
edilmektedir.
Karabağ aşk şiirinin merkezlerinden biriydi. 16. yüzyılın sonu ve 17. yüzyılın başlarında bugünkü
Laçın bölgesinin Gülabird köyünde yaşayan Sarı Âşık, kendisinden sonra gelen Azerbaycan âşıklarının
gerçek bir habercisidir. Sarı Aşık bir badas ve teknik ustasıydı. Etkileyici şiirlerinde çevresinin geleneksel
dünyasını ölümsüzleştirdi:
aşığım tatlım
Kırık kalbim sarı
Bir sevgili acıdan bir ev inşa etti
Korkudan çiti çekti
Sevgilisini küçük yaşta kaybeden Sarı Aşık, ona dokunaklı şiirler yazdı. 19. yüzyılın başlarında
Azerbaycan şiirinde önemli bir olay olan Âşık Pari’nin Sarı Aşık’tan ilham alması ve ona teşbihler
yazması tesadüf değildir.
Ağdam yakınlarındaki Abda ve Gulabla köyleri, Azerbaycan âşık sanatının beşiklerinden biriydi.
Ünlü elâşıklar Açık Valeh, Aşık Kanbar, Aşık Necefgulu, Gülablı köyünde yaşardı. Ashiq Valeh’in torunu
Ashiq Abbasgulu, 19. yüzyılın en yetenekli âşıklarından biri olarak dedesinin geleneklerini sürdürdü.
Aşık Alasgar, Aşıkların anavatanı Gulabli’yi de ziyaret etti, yerel Ashiq toplantılarında çaldı ve şarkı
söyledi ve burada ünlü “Gargar” ezberci ilahisini yazdı.
Yaşasın zavallı Karabağ
893
Khachin başa, Gargar ayağa akar

Goyche karı durdu
Özleyelim Mugan, kar yağsın, kar.
Rus çarlığına ve yerel feodal beylere karşı savaşan halk kahramanları, Aşık şiirinde daha coşkulu
bir şekilde yüceltildi. Kaçak Nebi’nin önderlik ettiği halkın özgürlük mücadelesi, bu korkusuz milli
kahraman ve sadık yardımcısı Hacer hakkında onlarca şiir ve şarkıya yol açtı.
Karabağ ve Zengezur’un dağlık bölgelerini kapsayan Gachaq Nabi ile ilgili anlatılar ve şarkılar,
kahramanlık destanı “Gachaq Nabi” nin yaratılmasına neden oldu. Aşıkların kaçak Nabi hakkındaki
şarkıları dilden dile dolaşıyor, insanları özgürlük için savaşmaya teşvik ediyor.
O dönemde Kubadlı’nın Hal köyünde Aşık Hagverdi, Mirler köyünde Aşık Memmedağa ve Aşık Mir
Şamil gibi birçok Âşık ve El şairi vardı.
18. ve 19. yüzyıllarda Azerbaycan yazılı edebiyatında âşık şiiri biçimleri - beyit ve mısralar
- Hatice’den gelen bir gelenekti, ancak Molla Panah Vagif’in parlak yaratıcılığı ile geniş bir boyut
kazandı. Bu hareketin Karabağ’daki en önemli temsilcisi Gasim Bey Zakir’dir.
Aşık Pari ve çağdaşları Muhammed Bey Aşık, Mirza Hasan Mirza, Cafergulu Khan Nava ve diğerleri
Vagif edebiyat okulundan mezun oldular. Asırlar boyunca Karabağ semti usta aşıkların yurdu olmuştur.
M.P. Vagif’in çağdaşı Aşık Valeh Ağdam’ın Abdal Gülablı köyünde yaşasa da ünlü beyitleri dillere
destan olmuş ve hakkında “Valeh ve Zarnigar” destanı eklenmiştir.
O sırada Karabağ ilçesinin Göyça ilçesinden Aşık Alasgar, Şişgayali köyünden Aşık Aydın,
Kelbecer’in Ley köyünden Aşık Bastı, Ağdaban köyünden Aşık Bastı, Ağdaban köyünden Aşık Gurban
ve oğlu Aşık Shamşir köyünden Aşık Mahmud Şuşa’nın Guşçular köyü ve onlarcası halkın manevi
dünyasından sorumluydu. , istek ve arzularını dile getirdiler.
Shishgaya’dan Ashiq Aydın, çarın yetkililerini ve beylerini ifşa eden şiirler yazdığı için haksız yere
Sibirya’ya sürüldü. Çalışkan kitlelerin geçim kaynaklarının her geçen gün kötüye gittiğini gören Aşık
Mahmud şunları yazdı:
Yolunu kaybedenler
Düğün, düğümü koparanlar
Yorganı yazanlar
Elden uzak tutun.
Yukarıdakilerden çıkan sonuç, M.P. 18. yüzyıl Karabağ şairleri, özellikle Vagif, sözlü halk
edebiyatından onun şekil ve muhteva güzelliğini öğrenmişlerdir. 18. yüzyıl, Arap-Fars edebiyatının
edebiyat ortamındaki etkisinin son derece zayıf olduğu ve halk, milli edebi geleneklerine kanat veren
folklordan son derece büyük ölçüde yararlandığı bir dönemdir.
Folklor çalışmalarının toplumsal anlamı da yeni bir boyut kazanmıştır. Halkın eklediği efsanelerde,
18. yüzyılın sonlarında zaptedilemez bir kale olan Şuşa şehrinin üzerinde sık sık kara rüzgarların estiği
belirtilir. Ağa Muhammed Şah, 1797’de Karabağ’da katıldığı bir bayatta, Şuşa şehrinin Kaçar birlikleri
tarafından ele geçirilmesinin yasını tutar:
Vay Kerbela’ya, vay kaleme!
Vay be, Kerbela’da kaldım!
Tuğla kaldırıldı!
Bir kalem aldım vay!
894
Tür ne olursa olsun, folklor eserlerindeki derin toplumsal anlamın ifadesi, halkın düşüncesinin ulusal
olgunluğundan, geleneklerinin zenginliğinden türetilmiştir. Karabağ folklor anıtlarında son derece
derin halk mizahı ve lirizm vardı. Mizahlı sayısız halk fıkraları, Karabağ’ın hemen her köyünün sonsuz
yaratıcılığının kaynağıdır, gerekli bir can vergisidir. Bu fıkraların beşiği, her köyü gibi Barda, Beylagan,
Gence, Şuşa gibi tarihi merkezleridir.
Bazı tuhaflıkları olan çeşitli profesyonellerle dalga geçmek, bunlara fıkralar eklemek günümüzde de
devam etmektedir.
Halk edebiyatı ve âşık şiirinin sadece M.P. Vagif’in yaratıcılığı üzerinde değil, aynı zamanda İbrahim
Halil Han’ın kızı, oğlu ve torunu Ağabeyim Ağa, Abulfat Ağa, Cafergulu Han ve diğer soyundan
gelenlerin yaratıcılığı üzerinde de önemli bir etkisi olmuştur.
Khan’ın kızı Agabayim Ağa’nın Tahran’da yaşarken yazdığı şiiri, bugün hala dillerin bir anısı:
siyah bahçeye aşığım
Kara demet, kara bahçe.
Tahran cennete dönerse
Karabağ asla unutulmayacak.
Fatali Şah (Baba Şah) Tahran saray çevresinden uzakta, Kutsal Daruliman sayılan Kum şehrinde
yaşayıp yaratılmış ve 1832 yılında burada vefat etmiştir. İran’da “Ağabacı” adı altında ünlendi ve Şah’ın
danışmanı ve danışmanı olarak diplomatik ilişkilerde bile aktifti.
Ünlü filolog Aziza Jafarzadeh, büyükelçinin İngiltere’nin olağanüstü elçisi ve eşi Fatali Şah
tarafından kabul edilirken Büyük Britanya Kraliçesi’nin emanetini ve hediyelerini Agabaeyim Ağa’ya
takdim ettiğini yazıyor. Çok güzel, zeki, esprili, engin ilim ve engin ilim sahibi, tahsili yüksek olan
ağabeyim sarayda “banuyi-harem” idi.
Agabeyim Ağa, Feteli Şah’ı siyasi alanda etkilemiş ve Rusya-İran ilişkilerini geliştirmeye çalışmıştır.
Aghabeyim Ağa’nın hayatı, siyasi faaliyetleri ve sanatsal yaratıcılığı tarihte belli bir iz bırakmıştır.
Şiirlerini Azerbaycan ve Fars dillerinde yazmıştır.
Burada M.P. Vagif’in Karabağ Hanlığı’nın ideolojik başı olarak edebi-siyasi edebi-siyasi faaliyeti
kapı bekçisiydi. İbrahim Halil Han’ı tarihin, ülkelerin ve halkların kalkınmasının yolu ile tanıştırdı.
Bütün “Karabağname”ler, M.P. Vagif’in siyasi ve edebi faaliyetlerinin Karabağ Hanlığı’nın
güçlenmesine hizmet ettiğini oybirliğiyle göstermektedir.
Kroniklerin yazarlarından Mirza Cemal, Mirza Adıgözal Bey, Mir Mehdi Khazani Molla Panah
Vagif, İbrahim Halil Han döneminde yaşanan siyasi olaylarla ilgili olarak Panah Vagif’in adını anmış
ve hizmetlerini çok takdir etmiştir. M.P. Vagif’in Kazak ilçesine bağlı üç Salahlı köyünden - Dash
Salahli, Orta Salahli ve Qirag Salahli - olduğu kaynaklarda doğrulanmadı. Eğitimini medresede almış,
Farsça ve Arapça dilleri öğrenmiştir. Kroniklerde mimarlık ve nujum (astronomi) alanında derin bir
bilgi birikimine sahip olduğu gösterilmektedir. Molla Panah 1759’da Gazah’tan Şuşa’ya taşındı. Önce
Karabağ’ın Veysallı köyüne geldi ve orada öğretmenlik yaptı. Daha sonra Şuşa şehrine yerleşerek Saatli
mahallesinde bir medrese açmıştır. Eskiden Alipanah Vagif olarak bilinen şair, Şuşa’da Molla Panah
Vagif olarak ünlendi. Onu Şuşa’ya, Cavanşirlerin sarayına çeken esrarengiz bir kuvvetin bulunması ve
soyunun Cavanşirlerin memleketi Bayat’a bağlı olmasıyla ilgilidir.
M.P. Vagif, Karabağ Han’ın sarayında önce uşak, sonra hizmetçi-huzur ve vezirlik görevlerini ifa
etti. Karabağ Hanlığı’nda yürüttüğü siyasi ve diplomatik çalışmalar, Karabağ Hanlığı’nın İran, Rusya,
Gürcistan, Şeki ve diğer hanlıklarla ilişkilerinin yanı sıra hanlığın iç hayatıyla doğrudan karışması derin
bir iz bıraktı. yaratıcılığına işaret eder.
895
Bilinen “Molla Panah okuyan herkes değil” örneği, Karabağ’daki uzun vadeli edebi ve sosyal-politik
faaliyetinin akıllıca bir değerlendirmesidir.
M.P. Vagif’in sanatsal yaratıcılığı, Karabağ Hanlığı’nın tarihi ve diplomatik ilişkileri ile yakından
ilgilidir. Karabağ hanlığının Gürcistan ile ilişkileri Vagif’in eserlerinde canlı bir şekilde ifade edilir.
Şairin Tiflis’e ithafen şiirleri ve muhammeleri, kendisinden sonra gelen Gasim bey Zakir, Abbasgulu bey
Bakikhanov, Mirza Shafi Vazeh, Mirza Fatali Ahundov ve diğer sanatçılar gibi sanatçıların eserlerine
yol açmış ve sanat eserlerine yön vermiştir. Milletvekili Vagif, güzelliğin ve iyimserliğin şairiydi.
Karabağ’daki tarihi şartlar onu böyle yetiştirdi. MP Vagif’in yaratıcılığı Azerbaycan şiir tarihinin
önemli aşamalarından biridir. Klasik şark şiiri konusunda derin bilgi birikimine sahip olan Vagif, gazel,
muhamme, mustazâd ve diğer formlarda eserler kaleme almıştır. Ancak o daha çok sözlü halk edebiyatı,
aşk şiiri ve beyitleri başta olmak üzere tajnilerle milli şiiri zenginleştirmiştir.
Vagif, edebi mirasın bu iki dalını - klasik ve halk şiirini - organik olarak birleştirmeyi başardı. “Güzel
bir binadan daha tatlıdır”, “Bir yerde toplanırsa güzeldir”, “Açıksa çekicidir”, “Bulutlarla güzelsin,
önünde ay”, “Tut kanatlar havada bir süre”, “Kur Kryag’ın harika bir lunaparkı var”, “Seni seviyorum
dudakların yakut gibi”, “Tatil var, ne yapacağımı bilmiyorum” ve diğer beyitler, “Bak” yarışmalı
gazelleri ve diğer şarkılar Vagif’in yaratıcılığının en güzel örnekleridir.
Güzelin tasviri Vagif’in sözlerinin ana sebebidir. Şair, sanatsal portrelerini büyük bir beceriyle,
etnografik ayrıntıları ve ulusal rengi canlı bir şekilde yansıtarak yarattı.
Vagif, bir insanı fiziksel ve geleneksel olarak mükemmel, uyumlu bir gelişim içinde görmek istedi.
Vagif, dünyevi ideallerin şairidir. İyimserlik, yaşam sevgisi onun şiirinin ana özellikleridir. Vagif’in
yaratıcılığında Gormadim şiirinin özel bir yeri vardır. Şiirde sosyal adaletsizlik ve eşitsizliğe duyulan
nefret ifade edildi. Toplumsal-felsefi genelleme düzeyi yüksek olan bu eser, Azerbabycan şiirinin en
güzel örneklerinden biridir.
Azerbaycan edebi dilinin gelişmesinde Molla Panah Vagif’in hizmeti büyüktür. Halk dilinin zengin
hazinesini hece şeklinde yazdığı şiirlerinde ustalıkla kullanmış, onu edebi ve sanatsal dil düzeyine
çıkarmıştır. Vagif’in şiirlerindeki realizm unsurlarının Azerbaycan şiirinin gelişmesinde büyük etkisi
olmuştur.
20. yüzyılın 70’lerinde M.P. Vagif’in mezarı üzerine muhteşem bir türbe inşa edildiğini hatırlatalım.
Aynı zamanda Yeni yılın sonunda Şuşa, Gazah, Bakü ve cumhuriyetin çeşitli bölgelerinde Vagif şiir
günleri düzenlemek gelenek haline geldi.
M.P. Vagif’in kendisinden sonra edebiyat ve sanat üzerinde büyük etkisi olmuştur. Gasim Bey Zakir
ve Samad Vurgun, Vagif okulunun geleneklerinden beslendiler.
Molla Veli Vidadi, Karabağ Hanlığı topraklarında yaşamış ve yaratmış olan ve Karabağ da dahil
olmak üzere Azerbaycan’ın edebi ortamında eşsiz bir yere sahip olan şairlerden biridir. Molla Veli,
Gazah’ın ilk Şikhli köyünde doğdu, Gazah ve Şemkir’de okudu, Arapça ve Farsça dillerini mükemmel
bir şekilde öğrendi. Gazah’ın Shikhli köyünde katip olarak çalıştı ve okul öğretmeni olarak çalıştı.
Daha sonra Molla Veli Vidadi Karabağ’a yerleşerek edebî faaliyetlerini burada sürdürmüştür. O
andan itibaren Molla Panah Vagif ile yakın dostluğu başladı ve daha sonra bir aile ilişkisine dönüştü.
Molla Panah Vagif, arkadaşı Vidadi’nin İbrahim Halil Han ile tanıştı ve hatta arkadaş oldu.
Firuddin Bey Koçarlı, Ahmed Bey Cavanşir’e atıfta bulunarak şunları yazmıştır: “Molla Panah,
merhum İbrahim Han’ın huzurunda iken arkadaşı Molla Vali’ye yazıp onu Gazah’tan Karabağ’a getirdi
ve burada han oldu ve Han anladı. Molla Vali’nin zekası ve mükemmelliği ve özellikle dindar ve sadık
bir insan olduğunu görerek ona lütuf ve merhamet göstermiş ve Molla Vali’ye her parçasının bir vizyon
sahibi olduğunu söylemiştir. Molla Vali bile onları oldukça uygun olarak nitelendirdi.”
896
Molla Panah Vagif ve arkadaşı Molla Vali Vidadi’nin şiirleri, o zamanın manevi hayatını, edebi
zevkini, hayallerini ve özlemlerini anlamak için güzel sanatsal örneklerdir. Vagif ile arkadaşı Vidadi
arasındaki münakaşalar, feodal beylerin ve saray entrikalarının yüzünü ortaya çıkaran gerçeklerle dolu.
M.V. Vidadi’ye gönderilen M.P. Vagif’in ana gazelinde adaletsizlik ve adaletsizlik şu beyitlerle
gözler önüne serilir:
Kim sevdiğine kızar
Bazen hapse girer, bazen hapishaneye.
Bu şiir, M. V. Vidadi’nin Tiflis’teki II. Iraklı sarayında hapsedilmesi ve kısa süre sonra serbest
bırakılması vesilesiyle yazılmıştır.
Buna karşılık, M.V. Vidadi ve M.P. Vagif, “Her sabah kötü bir iştir, bir aziz bir ruha bedeldir”
dizesiyle başlayan bir yanıt şiiri yazdı ve gönderdi.
Molla Veli Vidadi hem Aruz hem de Heja ağırlıklarında yazmıştır. Ne yazık ki, edebi mirasının çok
azı bilinmektedir. Feodal baskıdan doğan hüzün ve umutsuzluk, hanlık döneminin tiranlığı, manevi
yalnızlıktan şikayet, Vidadi’nin yaratıcılığının ana motifleridir.
M. V. Vidadi, Şaki Han tarafından şair Muhammedhüseyn Müştak’ın haince öldürülmesi vesilesiyle
kaleme aldığı “Misibatnâme” adlı şiirinde devrin tipik ve gerçekçi bir resmini çizmiş, halkın menfaatlerini
unutanlara, şöhret isteyenlere, ve haksız yere kan dökenler. Vidadi’nin insanların üzüntüsünden
kaynaklanan karamsarlık felsefesi, M.P. Vagif ile yaptığı yazışmalarda ve “Böyle kalmayacak” taslağında
daha belirgin bir şekilde yansıtılıyor.
Hümanist bir sanatçı olan Vidadi’nin vatana ve işçilere karşı büyük bir sevgisi vardır. Şairin “Çılgın
yürek gel yurt dışında eğlen”, “Ey yoldaşım seni kana bularlar”, “Hastalandım bana yardım edecek
kimse yok” gibi şiirlerinde vatan hasreti, ve yabancılaşmanın acıları samimi ve etkilidir.
Molla Vali’nin aşk şiirleri de vardır. Şarkı sözleri, yüksek sanatsal işçiliğin bir örneğidir. Heceli
şiirleri konuşma diline yakındır ve özgün sanatsal etkiler açısından zengindir. Vidadi, gerçekçi tasvire
yönelen şairlerden biridir.
Karabağ edebiyat çevresinin en önemli temsilcilerinden biri de Gasim Bey Zakir’dir. Kasım Bey
Zakir, 1784 yılında Şuşa şehrinde doğdu. Kökeni Karabağ’da ünlü olan Cavanşir neslindendir. Dedesi
Kazım Ağa, Şuşa şehrini kuran Penahali Han’ın kardeşidir. İlk eğitimini Şuşa’da bir mollahanada alan
Zakir, Arapça ve Farsça dilleri okudu. Bu dilleri bilmesi, Firdevsi, Nizami, Sadi, Hafız gibi Ortadoğu’nun
ünlü ustalarının eserlerini tanıma fırsatı verdi. Zakir, Mollakhana’daki öğrenimi sırasında adı geçen
sanatçıların sanatsal mirasını inceledi ve inceledi. Şairin ergenliği ve gençliği, Karabağ’daki siyasi ve
askeri olayların yaşandığı döneme denk gelir. 1795’te Kaçar, Karabağ’a saldırdı ve Şuşa’yı kuşattı,
halk cesurca şehri savundu, iki yıl sonra Kaçar’ın Şuşa’da öldürülmesi, şair Molla Panah Vagif, oğluyla
birlikte Çıdır Ovası’nda İbrahim Han’ın vahşice kurşunlanmasıyla öldürüldü. 19. yüzyılın başında
Karabağ’da vb. ergenlik ve ilk gençlik yıllarında gördüğü olaylar ve duyduğu hikayelerdi. Bu olaylar
onun dünya görüşünün oluşumunda etkili oldu. Karabağ Hanlığı’nın Rusya’nın kontrolüne girmesinden
sonra Zakir, Çar’ın ordusunun Kafkas Müslüman gönüllü süvari birliğine katıldı ve 1806-1813 ve 1826-
1828 Rus-İran savaşlarına katıldı. Abbas Mirza liderliğindeki İran ordusuna karşı savaşan müfrezenin
bir parçasıydı ve savaşlardaki üstünlüğü nedeniyle 1828’de gümüş madalya ile ödüllendirildi.
Aralarında Ahmed Bey Koçerli’nin de bulunduğu Kasım Bey’i görenlerin anlatımına göre, iyi yüzlü
ve hoş yüzlü, beyaz gövdeli, kartal burunlu, uzun boylu, beyaz dişli, zayıf vücutlu iyi kalpli bir insandı. O
parlak, zeki ve mavi gözleri var. Yüzünden, hareketinden ve duruşundan asalet ve bilgelik görülebilirdi.
Belahat ve belagat nedeniyle birçok kişiyi etkiledi. Konuştuğunda onu dinlemeden edemiyorsunuz. Biraz
karanlık. Hak ve adaletin dışında kalan söz ve davranışlar şairi tabiatından çıkaracak ve öfkelenmesine
neden olacaktır. Ama acısı çabucak yatıştı ve tövbe edip özür diledi. Her zamanki gibi nazik, kibar ve
cömert bir adamdı.
897
1829’da Zakir’in oğlu hastalandı ve öldü. Bu olay şairi derinden üzer. Bu vesileyle yazdığı bir şiirde
Zakir, oğlunun ölümünün yol açtığı acıyı anlatır.
Gasim Bey Zakir, 1830 yılında gönüllü polis birliklerinin bir parçası olarak Balakan’a giderek
Jar’daki ayaklanmaların bastırılmasında görev aldı. Karabağ atlılarının muharebedeki yiğitliğini övmüş
ve arkadaşı Baba Bey Şakir’e gönderdiği “Arabanın Önsözü” adlı manzum mektupta kendi yiğitliğini
anlatmıştır.
Gençliğini at üzerinde, çeşitli savaşlarda ve muharebelerde geçiren Kasım Bey Zakir, 1930’ların
sonlarında çiftçilikle uğraşmaya başladı. Yaz mevsimini Şuşa’da, yılın geri kalanını Hurşidbanu
Nateva’nın babası Mehdigulu Han tarafından kendisine verilen Khinderistan köyünde geçirdi. 20
haneden oluşan bu köyün yıllık geliri 450 manat civarındaydı. Köydeki köylülerle birlikte çalıştı ve
onlarla aynı sofraya oturmaktan çekinmedi.
Zakir, çağdaşları arasında derin bir saygı ve büyük bir itibar kazandı. Azerbaycan’ın Mirza Fatali
Ahundzade, Ismayil bey Gurtgashili, Baba bey Shakir, Khurshidbanu Natavan gibi tanınmış aydınları
ile Gürcü prensi Iliko Orbeliani, Bakü generali Mikhail Kolyubakin mektuplaştığı ve iletişim kurduğu
ünlü şahsiyetlerdi. Ancak Zakir’i sevmeyen ve onu kıskananlar oldu. Karabağ’da fesatlığı ile adından
söz ettiren Cafergulu Han Nava (Ragub Kerimov’un yeni yayınlanan “Gasim Bey Zakir ve Çağdaşları”
adlı monografisi, Cafergulu Han’ın Sovyet döneminde anlatıldığı kadar zalim olmadığını ve kendisinin
çok zalim olduğunu belirtiyor. ilerici, aydın bir kişi ve Zakir, çarlık yetkilileri tarafından kasıtlı olarak
ilişkilerin ihlali hakkında yeni iddialar vardı), Şuşa gazi Mirza Abulgasim, yerel çarlık yargıcı Konstantin
Tarkhan-Mouravov onun acımasız düşmanlarıydı. Zakir’in hiciv eleştirisine hedef olan bu kişiler, şairi
gözden düşürmek için belli bir bahane arıyor ve uygun zamanı bekliyorlardı. Sonunda böyle bir bahane
bulundu: K. Tarkhan-Mouravov, hükümetten kaçan yeğeni Behbud Bey Cavanşir’i evinde tutmakla
suçlayarak Zakir’e zulmetmeye başladı. Behbud Bey’in kardeşi Rüstem Bey, gece işten dönerken
kaçakçı olarak yakalandı ve cezaevinde idam edildi. Çarlık makamları, kardeşinin intikam alacağından
korkarak onu da tutuklamaya karar verir. Bir bahane olarak, Orlov ailesinden bir Rus askerini soyduğu
gösteriliyor. Ekim 1849’da büyük bir süvari ve silahlı grupla Zakir’in yaşadığı Khinderistan köyüne
saldırdı. Şair, bu grubun Behbud Bey’i aramaya geldiğini varsaymıştır. Bu nedenle oğlu Necefgulu
Bey’i ve yeğeni İskender Bey’i bu grubu karşılamaya gönderdi. Ama Tarkhan-Mouravov onları
kendi düşüncesiyle karşıladı: Onları Behbud Bey’in yardımcıları olmakla suçladı, ikisini de tutukladı
ve Şuşa kalesindeki hapishaneye gönderdi. O gün Zakir, aile üyeleri ve yakın akrabalarıyla birlikte
tutuklandı ve Şuşa hapishanesine getirildi. Bununla yılmayan Tarkhan-Mouravov, Khinderistan köyünü
atlılarına soydu ve köy halkını tamamen yoksullaştırdı. Bu sırada cezaevinde Behbud Bey vurulur.
Şairin kızı Nenesh Hanım, cesedini kaleden çalar ve akrabaları aracılığıyla gömer. Şair cezaevindeyken
hükümetin üst çevrelerine birkaç mektup yazarak hukuka aykırı bir şekilde gözaltına alındığını ancak
şikayetlerine adil bir yanıt verilmediğini belirtti. Şuşa hapishanesinde bir yıla kadar kaldıktan sonra
şair yargılanmadan Bakü’ye sürüldü. Necefgul Bey ve yeğeni İskender Bey onu Tiflis’e, oradan da
önce Voronej’e, oradan da Voronej’e getirdiler. Kaluga’ya sürgün edildiler. Şairin ailesi Şuşa’da kaldı.
Zakir, Bakü’ye geldikten sonra devlet dairelerinde çalışan arkadaşlarına bir mektup yazarak yasadışı
bir şekilde tutuklandığını bildirdi. O sırada Tiflis’te Valilik makamında görev yapan Mirza Fatali
Ahundzade, İsmail Bey Gürtgashinli (yazıldığına göre Çar’ın seferi sırasında I. Gutgashinli ile tanışmış),
Bakü valisi Mihail Kolyubakin ve Gürcü şehzadesi. Iliko Orbeliani, Zakir’in şikayetlerini dinleyerek
onu sürgünden kurtarmaya çalıştı. Buna ek olarak, Zakir, “Sizden” adlı şiirinde birkaç kişinin - “Gürcü
soyluları” adından bahseder:
daireden memnunum
her yerde bir şeyler yapıyordum
Bay Ivano, Kolyubakin, Iligo
Çalışıyordu. elhak, senden eşit
898
Zakir’in Bay Ivano olarak hitap ettiği kişi Ivan Silvitiski’dir (1820-1874). 1850-54 yıllarında Tiflis’te
yayınlanan Kavkaz gazetesinin yazı işleri müdürlüğünü yaptı ve M.F. Ahundov’un oyunlarını sahneledi.
Şiirde “İligo” olarak hitap edilen kişi şehzade Orbeliani’dir. Onun sayesinde şairin çocukları sürgünden
kurtulmuş ve şair bunu “Knyaz” şiirinde anlatmıştır.
Şair, Bakü’de birkaç ay sürgünde kaldıktan sonra bu kişilerin çabaları sonucu Şuşa’ya döndü. Ancak
hayatının sonuna kadar polis gözetiminde yaşadı. Oğlu ve yeğeni Rusya’da 3 yıl sürgünde kaldı. Gasim
Bey Zakir, maddi ihtiyaç ve zorluklar içinde yaşamını sonlandırdı. Karabağ’a döndüğünde Rus çarlığı
emekli maaşını kesti ama bu maaşı görmedi. Maaş Şuşa’ya ulaştığında artık çok geçti. Kasım Bey vefat
etti 1857’de Şuşa’da öldü ve şehrin Mirza Hasan mezarlığına defnedildi.
Zakir’in hicivleri esas olarak çarlık yargıçlarına ve çarlığın sömürge yasalarına ve düzenlemelerine
yönelikti. Zakir’in hicivinde en acımasızca eleştirilenler, zayıf ve acizlerin haklarını çiğneyenlerdir.
Pozlama, keskin eleştiri ve alaycı kahkahalar Zakir’in hicivlerinin ana özellikleridir. Sadece toplumsal
kusurları anlatmakla kalmaz, bunlara yönelik keskin eleştirisini, nefretini ve öfkesini de dile getirir.
Zakir’in eserlerinde şiirleri ve öyküleri de önemli bir yer tutar. Nizami, Kağanî, Fuzuli ve diğer
Azerbaycan klasikleri, manzum hikâyelerinin çoğunu modern hayatın gereklerine uygun olarak kaleme
almışlardır. Klasiklerin manzum hikâyelerinde belli olaylar, gerçek insan imgeleri, ileri fikirler anlatılır
ve yüceltilir. Aynı özellikler Zakir’in manzum hikâyelerinde de mevcuttur. Eserleri çeşitli konularda
kaleme alınmıştır: “Melikzade ve Şahsanem”, “Emirzade, âşık ve genç âşık”, “Aşığın yemeğini yapmak”,
“Aşık ve âşık hakkında”, “Zovci-akhar”, “Terleme ve haberci”, “Devesini Kaybeden”, “Dervişli Kız”,
“Küfürlü Derviş”, “Ahlaksız Kaz”, “Halka nasihat eden, kendisi de beladan kurtulan âlim” gibi manzum
kıssalar vardır.
Zakir’in manzum hikâyelerinde aşk, yüce ve asil bir insan duygusu olarak anlatılır. Aşkta vefa, sebat
ve tahammül, sadakatte sebat, bu hikayelerin bazılarının ana içeriğidirZakir’in gerçekçi eserlerindeki
temsillerinin önemi olağanüstüdür. Yayınlanan “Eserleri”: “Aslan, Kurt ve Çakal”, “Deve ve Eşek”,
“Tilki ve Kurt”, “Hain Yoldaşlar Hakkında” (“Yılan, Deve, Kaplumbağa”), “Tilki ve Aslan”, “ Hakkında
sadık arkadaşlar” (“Kaplumbağa, Karga, Kasayan, Ahu”) altı hikaye yayınlandı.
Zakir, masallarını yazarken öncelikle sözlü halk yaratıcılığında yaygın olan masalları ve ünlü Hint
anıtı “Kelime ve Dimne”yi, klasik şiirden masalları, Nizami, Celaleddin Rumi ve Fuzuli masallarını
kullanmıştır.
Zakir, oyunlarını yeni tarihsel koşullara ve modern yaşamın gereklerine uygun olarak yazmıştır.
Bu eserlerde öne çıkan fikir, şairin dönemiyle uyumluydu. Bir yandan kinayeleriyle devrinin sosyal ve
siyasi olaylarına atıfta bulunur, zulme karşı çıkar, diğer yandan da devrin gençliğine vefa, vefa, yiğitlik
vb. öğretir. asil eğitim tavsiyesi verdiği için.
Mehdigulu Han’ın kızı Hurşidbanu Natavan, 6 Ağustos 1832’de Şuşa’da doğdu. Mehdigulu Han,
kızının adını annesi Hurşidbanu’dan almıştır. Ailenin tek çocuğu ve Karabağ hanlıklarının son varisi
olduğu için sarayda “Dürrü yekta” (Tek inci), halk arasında “Han gizi” olarak anılırdı.
Küçük Hurşidbanu’nun ilk hocaları, sarayın tecrübeli dadıları ve hocalarıydı. Okul çağına geldiğinde
evde dönemin bilim adamlarından ve sanatçılarından ders almaya başladı. Khurshudbanu, eğitim
sırasında sadece “Kur’an” ayetlerini ve dini doktrinleri ezberlemekle kalmadı, aynı zamanda dünya
bilimleriyle de tanıştı. 19. yüzyılda, kural olarak, asil ailelerin çocuklarına ana dilleri ile birlikte Arapça
ve Farsça dilleri öğretildi, bu nedenle Khan’ın kızı da bu dilleri öğrendi ve klasik şiir kurallarına hakim
oldu. Gerekli bilgi düzeyini edindikten sonra düzenli olarak okumaya başladı. Doğulu dahi şairlerin
nadir kitapları ve değerli el yazmaları Hurşudbanu’yu klasik edebiyata bağladı.
Natava’nın yakın ve uzak akrabalarının çalışmaları, dünya görüşünün ve sanatsal zevkinin
oluşumunda önemsiz değildi. Kasım bey Zakir, Mirza Cemal Cavanşir Karabağı, Mirza Adıgözal bey
Karabağı, Ahmed bey Cavanşir gibi saygın ve tanınmış şahsiyetler yaratıcılıkları, edebi sohbetleri ve
tartışmaları ile birlikte Hurşudbanu’da şiir ve sanata olan şevk ve tutkuyu pekiştirdiler. akıllıca tavsiye.
899
Tarihçilere göre, bu dönemde dış ve iç durumun ciddi gerginliği nedeniyle, han aileleri üzerindeki
kontrol güçlendirildi ve Khurshudbanu, Khasay Khan Usmiyev ile evlenmeye zorlandı. Vorontsov’un
kişisel asistanı Khasai Bey’in Tiflis’teki mülkiyet iddialarında onlara yardım etmiş ve karşılığında
Khurshudbanu’yu evlenme teklif etmiş olma ihtimali de vardır. 1850 sonbaharında Khasay Bey
Şuşa’ya geldi ve evlendi ve Hurşudbanu’yu Dağıstan’a - kendi köyüne ve oradan da Tiflis’e götürdü.
Khurshudbanu, çiçek açan hayatı boyunca Tiflis’te yaşamak zorunda kaldı. Şehrin güzel yerlerini ve
doğal manzarasını sevmesine rağmen, burada yaşamak zorunda kaldığı ve çoğu zaman yalnız olduğu
için sıkılmış ve garip hissetmiştir. Natavan, bu şehirde Rus ve Gürcü kültür topluluklarına katıldı ve
ulusal geleneği, Kubarların davranışları ve üç dilde özgür konuşmasıyla toplumlarda ilgi uyandırdı.
Hurşidbanu’nun bir dizi il ve şehre yaptığı yolculuk, düşünce çemberinin genişlemesine ve dünya
görüşünün büyümesine ivme kazandırdı. Vladikavkaz, Dağıstan, Şirvan, Bakü, Gence ve Nahçıvan’a
yaptığı ziyarette üst düzey memurlar, yazarlar, bilim adamları ve seyyahlarla görüştü.
Khurshudbanu’nun oğlu 1855’te, kızı ise 1856’da doğdu. Oğlunun adı Mehdigulu, kızın adı Khanbik.
Hurşidbanu Natavan, parlak yeteneklere ve ileri ideallere sahip bir insandı. Azerbaycan kültüründe
ve sosyal hayatında derin izler bıraktı. Bu fenomenin birkaç ana nedeni vardır. Bunlardan biri de şairin
soyudur. Başka bir deyişle, Natavan iki büyük neslin kanına sahiptir - Cavanşirler ve Ziyadoğlu Kaçarlar.
Bahsettiğimiz bu iki büyük ve şerefli neslin her biri bir takım şairler yetiştirmiştir (mesela Ebulfat Han
Tutin, Cavanşir neslinden Gasim Bey Zakir, Ziyadi Karabaği, Musahib Gencevi ve Ziyad-oğlu neslinden
bir takım başka şairler. Kaçar neslinden söz edilebilir). Ziyadi Karabağ ve Musahib Gencevi’nin bir
zamanlar Karabağ prensleri olması ilginçtir. Natavan’ın yaratıcılığının büyük bir araştırmacısı olan
Beylar Mammadov, “Natavan’ın Şair Akrabaları” adlı kitabında bu konuyu ayrıntılı olarak açıklar (B.,
1989). Aynı zamanda diğer kitaplarda Ziyadoğlu Kaçar kuşağından şairlerin adı geçmektedir.
Nateva’nın kızı Khanbika Hanım, annesinin yolundan devam etti ve gazel ve rubai yazdı. Gazellerinin
birçoğu Vasif Guliyev’in “Düne Giden Yol” adlı kitabında yayınlandı (D., 2000). Bu kitap, Bayan
Khanbika’nın “Meclisi-uns” üyelerinden biri olduğunu gösteriyor.
Hurşidbanu Natavan, zamanının önde gelen şahsiyetlerinden biriydi ve sadece Azerbaycan’da değil,
tüm Transkafkasya’da nezaketi ve himayesi ile biliniyordu. Yoksullara yardım etti ve Şuşa’da bir su
boru hattı inşa etti.
Natavan, 1869’da serflikten çıkan Seyid Hüseyin adlı Şusalı ile ikinci kez evlenmiş ve bu hareketiyle
ağaları ve ağaları kızdırmıştır. Nateva’nın aile üyelerini ayırmayı ve oğlu Mehdigulu Khan’ı evden
uzaklaştırmayı başardılar. Şair hayatı boyunca eleştiri ve kınamalardan kurtulamadı. Kişisel ilişkilerin
adaletsizliği, döngü, zalimlerin istismarı şairi erken yaşlandırdı ve hayatın ışığına özlem duymasına
neden oldu. Gözleri ağlamaktan kararmış ve vücudu bitkin. Hurşidbanu Natavan 1 Ekim 1897’de öldü
ve Ağdam’ın “İmarat” mezarlığına defnedildi.
Ağdam bölgesinin işgalden kurtarılmasından sonra Ermenilerin Natavan’ın türbesini yıktıkları,
mezarına hakaret ettikleri, kazdıkları ve mezarından kemiklerini çıkardıkları öğrenildi. Ünlü Fransız
foto muhabiri Rza Careli bu konuda bilgi yayınladı ve Azerbaycan Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı bu
gerçeği doğruladı.
Natavan, yaratıcılığına 19. yüzyılın 50’li yıllarında başladı. İlk başta Hurşid imzasıyla yazdığı
şiirlerin çoğu kaybolmuş, sadece küçük bir kısmı bize ulaşabilmiştir. 1870’den beri şair “Natavan”
(çaresiz, zayıf, hasta) takma adını aldı ve derin gazellerini yarattı. Şiirleri, yaşamı boyunca ağızdan ağıza
ve el yazması olarak yayıldı. Hurşidbanu’nun şiirlerini içerik bakımından geleneksel olarak dört bölüme
ayırmak mümkündür: aşk şiirleri, tabiatın güzelliğine adanmış şiirler, çağdaşlarına yazdığı dizeler,
hüzünlü şiirler. 19. yüzyılda Azerbaycan’ın edebi ortamı, kadın şairler de dahil olmak üzere bir dizi
güçlü sanatçı üretti: Hurşidbanu Natavan, Fatma hanım Kamina, Ashiq Pari, vb. Nateva’nın doğuştan
gelen yeteneğinin ortaya çıkmasının ve gelişmesinin nedenlerinden biri Şuşa’nın eşsiz yaratıcı atmosferi
ve ortamıydı. Beyler Memmedov, Hurşidbanu Natavan adlı kitabında şöyle yazar:
900
Nateva’nın şiirleri de Azeri şarkıcılara ilham veriyor. Büyük sanatçımız Seyid Şuşinski’nin Natavan
ile ilgili anısına şairin “Segah” konulu gazellerini okuduğu belirtilmektedir. Ve o zamandan beri,
neredeyse bu güne kadar tanınmış Azerbaycanlı şarkıcılar, şairin gazellerini okuyup ilham alıyorlar.
Natavan şiiri profesyonel Azerbaycan bestecilerinin eserlerine de yansımıştır. Bunun parlak bir
örneği, ünlü besteci, Halk Sanatçısı, profesör Vasif Adıgozalov tarafından Nateva’nın sözlerine yazılan
ünlü şarkı-romantizm “Karanfil” olabilir. Besteci ayrıca “Khan gizi Natavan” operasını da yazdı.
Nateva’nın yaratıcı etkinliği sadece şiirle bitmiyor. Aynı zamanda resimle de uğraştı ve çeşitli türlerde
enfes el sanatları ve nakışlar yapma yeteneğine de sahipti.
Nateva’nın nezaketi ve yardımseverliği de dikkat çekiyor. Beylar Memmedov “Hurşidbanu
Natavan” adlı eserinde Şuşalı bir grup şairin bir sanat toplantısı düzenlemenin gerekliliğini anladıklarını
göstermektedir. Ancak toplantı yapmak için herhangi bir koşul ve imkan yoktu. Entelektüeller sadece
Han’ın kızının yardımını umdular. Han’ın kızı bu şairlerin teklifini seve seve kabul etti ve bunun
sonucunda kısa sürede Şuşa’da “Meclisi-üns” (yani bir dostluk buluşması, ulfet) oluştu. Khan’ın kızı
bu meclisin yönetimini ve tüm masraflarını üstlendi. Beylar Memmedov’un bir eserinde Natavan’ı
“Meclisi-ünlerin” kalbi olarak adlandırması tesadüf değildir. “Meclisi-faramushan” adlı bir başka şiir
meclisi Şuşa’da Mir Mohsun Nawab Karabaği liderliğinde faaliyet gösteriyordu. Hurşidbanu, “Natevan”
yani “kimsesiz”, “yardımsız” lakabını bu dönemde aldı.
Khurshidbanu Natavan, yaratıcılığına 50’li yıllarda geleneksel oryantal temalar ve şiirlerle başladı.
Gazellerinde aşk ve doğal güzellik (“Gül”, “Karanfil” vb.) yüceltilmiştir. Natavan, 16 yaşındaki oğlunun
ölümünden sonra karamsar şiirler yazdı.
Khurshudbanu Natavan da yetenekli bir sanatçıydı. Sanatsal işlemeleri, “Çiçek Defteri” (1886)
albümündeki çizimlerle kanıtlanmıştır.
Karabağ Hanlığı’nın nüfusu, yüzyıllar boyunca Azerbaycan halkının eşsiz geleneklerini korumuş
ve geliştirmiş, halkın manevi ve kültürel evriminde değerli bir yer almıştır. Halkın hayatın her alanını
kapsayan bilgeliği ve yaratıcılığı Karabağ’ın etnografik, folklor ve dil kurumlarında parlak bir başarıya
imza attı. Unutulmaz şair Samad Vurgun, Karabağ ve doğasıyla ilgili görüşlerini şu sözlerle dile getirdi:
“Karabağ güzeldir. Aşılmaz dağları, kayalıkları, sık ve el değmemiş ormanları, dağ taşkınları ve şeffaf
kaynakları Azerbaycan şairleri tarafından şiirlerinde övülmüştür. Şuşa sadece güzel doğası, yüksek şiiri
ve gelişmiş kültürü ile ünlü değildir.” Şuşa boşuna musiki ve şiirin beşiği değildir. Azerbaycan’ın ünlü
şarkıcı ve oyuncularının: Cabbar Garyağdı oğlu, besteci Üzeyir Hacıbeyov, Bülbül, ünlü tar sanatçısı
Gurban Pirimov ve daha birçoklarının Şuşa’da doğduğu söylenebilir. Meşhur lirik şair, neşe ve mutluluk
şarkıcısı Vagif’in mezarı bu güzel şehirde.
Şiirlerinde çarlık görevlilerinin ve Azerbaycan feodal sınıflarının iğrençliklerine gülüp teşhir
eden acımasız bir hicivci olan bir diğer ünlü şair G. Zakir, Şuşa’da yaşamış ve yaratmıştır. Halkının
düşüncelerine hakim ve gözdesi olan şair Vagif vefat etmiş ancak başka bir devrin şairi Zakir onun şiir
sancağını devralmıştır.
Edebiyat:
1.Azerbaycan Tarihi. Cilt III. Bakü, Karaağaç, 2007
2. Azerbaycan Tarihi. Cilt IV. Bakü, Karaağaç, 2007
3. Ahundov N. Karabağ kronikleri. Bakü, Yazıcı, 1989. 230 s.
4. Safarova Z.Y. Azerbaycan müzik bilimi (XIII-XX yüzyıllar). Bakü, 1998. 261 s.
5. Bay Mirza Adıgözel. “Karabağname”. Karabağ mektupları, cilt II, Bakü, Yazıchi, 1989. 192 sayfa.
6. Mirza Cemal Cavanşir Karabağ. “Karabağ Tarihi”. “Karabağnameler”. Cilt II, Bakü, Yazıchi 1989. 192 s.
901
7. Ahmed Bey Cavanşir. “1847-1805 Karabağ Hanlığı’nın Siyasi Durumu Üzerine”. “Karabağnameler”. Cilt II,
Bakü, Yazıchi 1989. 192 s.
8. Bakikhanov A. Gulustani-Iram. Bakü, Karaağaç, 1989. 292 s.
9. Koçerli F. Azerbaycan edebiyatı. Bakü, 1978. 520 s.
10. Mir Mehdi Khazani. Tarih - Karabağ. “Karabağnameler”. Cilt I, Bakü, Yazıchi 1989. 201 s.
11. Agil Abbas. “Batman Kılıç”. “Ulduz” dergisi No. 1. 1988.
12. Dadashzade A. 18. yüzyıl Azerice sözleri. Bakü, 1980. 463 s.
13. Cemşidov Ş. Molla Veli veya Mirza Veli. “Azerbaycan”, 1970, No. 4.
14. M.P. Vagif. Seçilmiş işler. Bakü, 1978. 185 s.
15. Samad Vurgun. X.B. Natavan. Samad Vurgun Eserleri, Cilt VI, Cilt V, Bakü, 1975.
902
INTENSIVE CARE UNIT AUGMENTATION WITH

ARTIFICIAL INTELLIGENCE

1
ABSTRACT
Background: COVID-19 Pandemic has transformed the global health scenario. During the pandemic,
there was an exponential rise in intensive care admissions, and clinicians are finding newer alternatives
to manage real-time clinical and operational decisions effectively. ICU physicians are often burdened
with heterogeneous and enormous amounts of data to determine life-threatening diseases, which delays
the treatment of severely ill patients. Artificial Intelligence (AI) could be a potential tool. Automated AI
tools could help clinicians to monitor and provide timely treatment to such patients.
Purpose: To review and explore the utility of artificial intelligence in an Intensive care unit.
Methods: A thorough literature review was done using PUBMED, PUBMED CENTRAL, and
Embase databases using the keyword “intensive care” OR “ICU” and “Machine Learning” OR “Artificial
Intelligence.
Findings: AI can be utilized in varied aspects of ICU; for Disease identification, disease evolution,
predicting complications, patient mortality, determining the patient length of stay, improving mechanical
ventilation, disease phenotyping and clinical support systems. [1] During the pandemic, AI based on
radiological imaging, blood parameters and clinical symptomology were used to assess the severity
of patients for ICU admission. Deep learning algorithms were implemented for phenotyping acute
respiratory distress syndrome, sepsis evaluation and monitoring using vital signs and clinical data. [2]
AI-Augmented ECG was used to determine left ventricular systolic dysfunction, which could layer
mortality risk in cardiac ICU patients. [3] Prediction models were also developed for patients with
Heart failure using linear regression for ICU mortality which could help in clinical decision-making.
[4] A unidirectional Convolutional neural network could forecast cardiac arrest in insensate patients. [5]
Similarly, a Machine learning model was used to predict transfusion requirements in patients admitted
due to uncontrolled bleeding. Another prototype by Nemati et al. could predict Septicaemia twelve
hours before the onset. [6]
Conclusion: AI for ICU can help overcome critical decision-making challenges and aid in prioritizing
severely ill patients. In addition, it can also be helpful in the early diagnosis of complications, reduce
patient mortality, and advocate guidelines for treatment.
Keywords: Intensive Care Unit ; Deep learning; Artificial Intelligence; Sepsis; critical care; machine
learning;
903
References:
van de Sande, D., van Genderen, M. E., Huiskens, J., Gommers, D., & van Bommel, J. (2021). Moving from
bytes to bedside: A systematic review on the use of artificial intelligence in the Intensive Care Unit. Inten-
sive Care Medicine, 47(7), 750–760. https://doi.org/10.1007/s00134-021-06446-7
Yoon, J. H., Pinsky, M. R., & Clermont, G. (2022). Artificial Intelligence in critical care medicine. Critical
Care, 26(1). https://doi.org/10.1186/s13054-022-03915-3
Jentzer, J. C., Kashou, A. H., Lopez-Jimenez, F., Attia, Z. I., Kapa, S., Friedman, P. A., & Noseworthy, P. A.
(2020). Mortality risk stratification using artificial intelligence-augmented electrocardiogram in Cardiac
Intensive Care Unit patients. European Heart Journal. Acute Cardiovascular Care, 10(5), 532–541. https://
doi.org/10.1093/ehjacc/zuaa021
Li, F., Xin, H., Zhang, J., Fu, M., Zhou, J., & Lian, Z. (2021). Prediction model of in-hospital mortality in
intensive care unit patients with heart failure: Machine Learning-based, retrospective analysis of the mimi-
c-III database. BMJ Open, 11(7). https://doi.org/10.1136/bmjopen-2020-044779
Datta, R., & Singh, S. (2021). Artificial Intelligence in critical care: Its about time! Medical Journal Armed
Forces India, 77(3), 266–275. https://doi.org/10.1016/j.mjafi.2020.10.005
Nemati, S., Holder, A., Razmi, F., Stanley, M. D., Clifford, G. D., & Buchman, T. G. (2018). An interpre-
table machine learning model for accurate prediction of sepsis in the ICU. Critical Care Medicine, 46(4),
547–553. https://doi.org/10.1097/ccm.0000000000002936
904
INTENSIVE CARE UNIT AUGMENTATION WITH

ARTIFICIAL INTELLIGENCE

1
ABSTRACT
Background: COVID-19 Pandemic has transformed the global health scenario. During the pandemic,
there was an exponential rise in intensive care admissions, and clinicians are finding newer alternatives
to manage real-time clinical and operational decisions effectively. ICU physicians are often burdened
with heterogeneous and enormous amounts of data to determine life-threatening diseases, which delays
the treatment of severely ill patients. Artificial Intelligence (AI) could be a potential tool. Automated AI
tools could help clinicians to monitor and provide timely treatment to such patients.
Purpose: To review and explore the utility of artificial intelligence in an Intensive care unit.
Methods: A thorough literature review was done using PUBMED, PUBMED CENTRAL, and
Embase databases using the keyword “interventional cardiology” and “Machine Learning” OR
“Artificial Intelligence.
Findings: AI can be utilized in varied aspects of ICU; for Disease identification, disease evolution,
predicting complications, patient mortality, determining the patient length of stay, improving mechanical
ventilation, disease phenotyping and clinical support systems. [1] During the pandemic, AI based on
radiological imaging, blood parameters and clinical symptomology were used to assess the severity
of patients for ICU admission. Deep learning algorithms were implemented for phenotyping acute
respiratory distress syndrome, sepsis evaluation and monitoring using vital signs and clinical data. [2]
AI-Augmented ECG was used to determine left ventricular systolic dysfunction, which could layer
mortality risk in cardiac ICU patients. [3] Prediction models were also developed for patients with
Heart failure using linear regression for ICU mortality which could help in clinical decision-making.
[4] A unidirectional Convolutional neural network could forecast cardiac arrest in insensate patients. [5]
Similarly, a Machine learning model was used to predict transfusion requirements in patients admitted
due to uncontrolled bleeding. Another prototype by Nemati et al. could predict Septicaemia twelve
hours before the onset. [6]
Conclusion: AI for ICU can help overcome critical decision-making challenges and aid in prioritizing
severely ill patients. In addition, it can also be helpful in the early diagnosis of complications, reduce
patient mortality, and advocate guidelines for treatment.
Keywords: Intensive Care Unit ; Deep learning; Artificial Intelligence; Sepsis; critical care; machine
learning;
905
References:
van de Sande, D., van Genderen, M. E., Huiskens, J., Gommers, D., & van Bommel, J. (2021). Moving from
bytes to bedside: A systematic review on the use of artificial intelligence in the Intensive Care Unit. Inten-
sive Care Medicine, 47(7), 750–760. https://doi.org/10.1007/s00134-021-06446-7
Yoon, J. H., Pinsky, M. R., & Clermont, G. (2022). Artificial Intelligence in critical care medicine. Critical
Care, 26(1). https://doi.org/10.1186/s13054-022-03915-3
Jentzer, J. C., Kashou, A. H., Lopez-Jimenez, F., Attia, Z. I., Kapa, S., Friedman, P. A., & Noseworthy, P. A.
(2020). Mortality risk stratification using artificial intelligence-augmented electrocardiogram in Cardiac
Intensive Care Unit patients. European Heart Journal. Acute Cardiovascular Care, 10(5), 532–541. https://
doi.org/10.1093/ehjacc/zuaa021
Li, F., Xin, H., Zhang, J., Fu, M., Zhou, J., & Lian, Z. (2021). Prediction model of in-hospital mortality in
intensive care unit patients with heart failure: Machine Learning-based, retrospective analysis of the mimi-
c-III database. BMJ Open, 11(7). https://doi.org/10.1136/bmjopen-2020-044779
Datta, R., & Singh, S. (2021). Artificial Intelligence in critical care: Its about time! Medical Journal Armed
Forces India, 77(3), 266–275. https://doi.org/10.1016/j.mjafi.2020.10.005
Nemati, S., Holder, A., Razmi, F., Stanley, M. D., Clifford, G. D., & Buchman, T. G. (2018). An interpre-
table machine learning model for accurate prediction of sepsis in the ICU. Critical Care Medicine, 46(4),
547–553. https://doi.org/10.1097/ccm.0000000000002936
906
ASSESSMENT OF RECORDS MANAGEMENT

PRACTICES IN QUEZON CITY LOCAL GOVERNMENT
TOWARDS THE DEVELOPMENT OF PUBLIC SERVICE
CONTINUITY PLAN
Mia Bella Nanon

Polytechnic University of the Philippines, Graduate School, City of Manila, Philippines
ABSTRACT
The main purpose of this study was to assess the records management practices in Quezon City
Local Government, its compliance with the similar provisions of ISO 15489 and RA 9470 towards the
development of a Public Service Continuity Plan.
The researcher used Normative Survey Questionnaire, interview with the key informant and data
analysis to generate data that will be the basis of the study.
The respondents pointed-out the problems on the transaction specifically within the flawed storage
system. Materials or equipment needed during the transactions were not enough. And there’s lack of
communication and coordination between each offices of the local government unit of Quezon City.
Keywords: Records Management, Continuity Plan, Disaster Preparedness
907
“HÜSEYN CAVİD “UÇURUM” ƏSƏRİNDƏ MƏNƏVİ

TƏRBİYƏ MƏSƏLƏLƏRİ”
Günel Musayeva
AMEA Şəki Regional Elmi Mərkəz
Özet
Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli dramaturqu, romantizm ədəbi cərəyanının əvəzolunmaz
nümayəndəsi, parlaq günəşi –Hüseyn Cavid.
Hüseyn Cavid yaradıcılığı insanın ürəyini lərzəyə salır, kövrəldir, düşündürür, insanlığa məxsus
humanist hissələri tərbiyələndirir. Cavid romantik şair olsa da hər zaman əsərlərində həqiqətlərə bədii
don geydirib, dərin hissələrlə gerçəklikləri obrazlı şəkildə əks etdirmişdir. Şairin yaradıcılığı həyatı
və insanları tanımaq məbtəbidir. Dramaturq, həyatı dərk edən, zamanın, dünyanın get-gəlləri, insanın
ağrı-acıları, həyat eşqi ilə çırpınan çağları, gələcəyə parlaq ümidlərlə addımlayan ürəklərin hissələrini
qətiyyətlə əks etdirən, yaradıcı sənətkarlardan olmuşdur.
Cavidin yaradıcılığı bir-birindən maraqlı, həyati məsələlərə toxunulmuş əsərlərlə zəngindir. Onun
əsərlərində insan arzularının mütləq azadlığı, insan içində xeyir və şərin əbədi mübarizəsi, həyatın pis
üzü və insan mövzuları yüksək sənətkarlıq məharəti ilə ifadə olunmuşdur. Yazıçının insan, əsl həyat
və parıltılı yalanın, insan nəfsinin ailə faciəsinə necə gətirib çıxardığını əks etdirən əsərlərindən biri
“Uçurum” dramıdır.
Böyük dramaturq “Uçurum” əsərində Qərbdən Şərqə keçən bir çox zərərli təsirləri, gənclərin
əxlaq həddini aşması və onların mənəvi uçuruma sürüklənməsi kimi halları tənqid edir. Faciədə firəng
mədəniyyətinin gənclərin tərbiyəsinə təsirinin mənfi tərəfləri ön planda verilir. O yabançı bir əxlaq
mənəviyyatın türklərin sağlam və sarsılmaz ruhunun işğalını qəbul etmir. Ədib istəmir ki, yeni türk
gəncliyi, farslar kimi, şürbilik və laübalilik təlqin edən bədii əsərlərin ruhunda tərbiyə olunsunlar.
Faciədə rəssam Cəlalın fransız əxlaqından necə təsirləndiyini şair ürək yanğısı ilə tənqid edir. Cəlal,
fransız əxlaqsızlığına uyan, mənasız, meşşan həyat tərzi sürən İstanbul gənclərinin ümumiləşdirilmiş
obrazıdır. Faciədə gənclər milli-əxlaqi dəyərləri unudur, yabançı mədəniyyətlərin təsiri altında pozulur.
Hüseyn Cavid yaradıcılığı gənc nəslin tərbiyə olunmasında əhəmiyyətli rola malikdir. Görkəmli
dramaturq romantik fikirlərindən bəhrələnən, ənənəvi mövzularla yanaşı, cəmiyyətdə sağlam düşüncəli
gənc nəslin yetişməsi kimi vacib problemləri də qələmə almışdır. Cavid yaradıcılığında cəmiyyətin
bütün sahələrinə toxunulmuşdur, mövzu, motiv və ideya çalarları ilə zəngin ədəbi fəaliyyətində
diqqəti daha çox ictimai-əxlaqi məsələlər yönəltməklə bədii ədəbiyyatımızı mənəvi-estetik cəhətdən
zənginləşdirmişdir.
908
“ƏKİNÇİ” QƏZETİNİN NƏŞRİ VƏ MİLLİ HƏRƏKATIN

İLKİN NƏZƏRİ VƏ İDEOLOJİ PRİNSİPLƏRİNİN
MEYDANA GƏLMƏSİ
Quliyeva Növrəstə Bayram qızı

Azərbaycan Universiteti
İctimai elmlər kafedrasının müəllimi
Açar sözlər: Həsən bəy Zərdabi, “Əkinçi qəzeti, milli hərəkat, maarif
XIX əsrin ikinci yarısında kövrək addımlarını atan Azərbaycan milli burjuaziyasının və dövrün
görkəmli şəxsiyyətlərinin milli mübarizəsi nəticəsində maarifçilik inkşaf etməyə başladı. Təhsil
sahəsində bəzi dəyişikliklər baş verdi. Bu sahədə M.F.Axundzadənin, Səid Ünsizadənin, S.Ə.Şirvanin
xidmətləri danılmazdır. Maarifçiliyin inkşafında bu şəxsiyyətlərlə yanaşı Həsən bəy Zərdabi, Məhəmməd
Tağı Sidqi, Nəcəf bəy Vəzirov, S.M.Qənizadənin də xüsusi xidmətləri var. Azərbaycan maarifçiləri
xalqın savadlanması, dövrün mütərəqqi ideyaları ilə tanış olmaları üçün mətbu orqanın yaranmasının
vacibliyini yaxşı anlayırdılar. Bütün çətinliklərə baxmayaraq bu işə Həsən bəy Zərdabi başladı.
“Əkinçi” qazetinin nəşri ilə Azərbaycan milli oyanış hərəkatı başladı. Bu dövrdə milli hərəkatın ideya
cücərtiləri meydana gəlmiş, ideoloji istiqamətləri, nəzəri prinsibləri müəyyən edilib hazırlanmışdır.
“Əkinçi” qəzeti mütərəqqi, demokratik maarifçi ideyaları təbliğ edir, cəhalətə, avamlığa qarşı çıxır və
öz dövrünü keçmiş sosial-iqtisadi qaydalarını aradan qaldırmaq və xalqının azadlığına nail olmaq üçün
elm və maarifin ən mühüm vasitə olduğunu göstərirdi. Həsən bəy Zərdabi xalqın milli özünüdərkində
təhsil və tərbiyənin əhəmiyyətinə xüsusi fikir verir, yeni təlim-tərbiyə üsullarından istifadənin vacibliyini
anlayırdı. “Əkinçi” Azərbaycanda qadınların təhsil almasını, onların ictimai həyata cəlb olunmasının
zəruriliyini müdafiə edən ilk Azərbaycan qəzeti idi.
Həsən bəy Zərdabi xalqımızın millət kimi formalaşmasında əsas vəzifə kimi xalqın birliyi məsələsini
ön plana çəkirdi. Bunun üçün iki başlıca şərti qeyd edirdi: dil və din birliyi. O, ana dilinin inkişafı üçün
səylə çalışır, “Əkinçi”də ərəb-fars sözlərindən qaçır və türkcə-azərbaycanca yazmağa üstünlük verirdi.
Buna görə də əleyhdarları ona irad tutsalar da, publisist öz milli ideyasından əl çəkməmişdi.
Həsən bəy Zərdabi “Əkinçi”də dərc olunan yazıların dilinə xüsusi fikir verir və qəzetin dilinin sadə,
əhalinin bütün kütlələri tərəfindən anlaşılan və təmiz olmasına çalışırdı.
Həsən bəy Zərdabinin dil məsələsinə üstünlük verməsi onun milli özünüdərkə nail olmaq istəyi ilə
bağlı olmuş və ömrünün sonunadək bu ideyaya sadiq qalmışdır.
Eyni zamanda Həsən bəy Zərdabi “Əkinci” də erməni riyakarlığından bəhs etmiş, onların məkrli
siyasəti qəzetin müxtəlif bölmələrində-“Məktubat”, “Təzə xəbərlər” və “Daxiliyyə”də öz əksini tapmışdı.
909
QULİYEVA AYBƏNİZ CAHİD
Azərvaycan Universiteti, baş müəllim

H. Əliyev və Azərbaycanın Avroatlantik məkana inteqrasiyası
Açar sözlər: Azərbaycan, müstəqillik, siyasi böhran, siyasi sabitlik, Avroatlantik məkan, inteqrasiya,
kommunikasiya layihələri, təhlükəsizlik
1991-ci il oktyabr ayının 18-də “Azərbaycan Respublikasının Dövlət müstəqilliyi haqqında”
Konstitusiya aktı qəbul edildi. Həmin il dekabr ayının 8-də SSRİ-nin beynəlxalq hüquq obyekti kimi
öz mövcudluğunu itirdiyi elan olundu. MDB birliyinin yaradılması haqqında saziş imzalandı. 1991-ci il
dekabr ayının 29-da Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında referendum keçirildi və
biz müstəqillik əldə etdik.
Sözsüz ki, müstəqil elan olunmuş dövlətin qarşısında bir sıra problemlər dururdu. Hakimiyyətdə olan
siyasi böhran bu problemlərin həll olunmasına manecilik törədirdi və məhz 1993-cü il iyunun 15-də
H.Əliyev Bakıya dəvət olunarkən bu problemlərdən bir çoxu həll olunmamış qalırdı. Bu problemlərdən
biri də ölkə daxilində siyasi sabitliyin olmaması idi. 1993-cü il oktyabr ayının 3-də prezident seçilən
H.Əliyev ölkədə siyasi sabitliyi yaratmağa başladı. 1994-cü ilin oktyabrında baş nazir olan Surət
Hüseynovun başçılığı ilə dövlət çevrilişi etmək cəhdi aradan qaldırıldı. Əlikram Hümbətovun “Talış-
Muğan” respublikası yaratmaq, 1995-ci ilin mart ayında DİN və XTP dəstələrinə başçılıq edən Rövşən
Cavadov və onun qardaşı Mahir Cavadov tərəfindən hökumət dəyişikliyi cəhdlərinin qarşısı alındı.
Azərbaycanda sakitlik bərqərar olundu.
1991-ci il oktyabr ayının 9-da “Azərbaycan milli özünümüdafiə qüvvələri haqqında” qanun qəbul
edilmişdir. Ordu quruculuğunda nöqsanların olması bir sıra rayonlarımızın ermənilər tərəfindən tutulması
ilə nəticələnmişdi. Hakimiyyətə gələn H.Əliyev 1994-cü il mayın 12-də Ermənistanla Azərbaycan
arasında atəşkəs elan etdi. Bu da ölkədə sabitliyin davam etməsi üçün mühüm şərt idi.
1995-ci ildə ölkə daxilində siyasi sabitlik təmin olunduqdan sonra ölkədə daxili sabitlik əsasən
bərqərar olundu. Bundan sonra H.Əliyev fəaliyyətində əsas diqqət Azərbaycanın Milli təhlükəsizliyinin
təmin olunması üçün Avroatlantik məkana inteqrasiya oldu. 1996-cı il 8 mart Tiflis deklorasiyasının
bu inteqrasiyanın həyata keçirilməsində əhəmiyyəti vardır. Bu deklorasiyada iri kommunikasiya
layihələrinin çəkilişi, çəkilmiş iri kommunikasiyaların təhlükəsizliyinin təmin olunması, beynəlxalq
investisiyaların regiona cəlb olunması, regional təşkilatların yaradılması, regionda stabilliyin təmin
olunması, əhalinin demokratiyanın inkişafından bəhrələnməsi nəzərdə tutulurdu.
1994-cü ilin sentyabr ayında BakıdaAzərbaycanın Dövlət Neft şirkəti ilə dünyanın 11 böyük neft
şirkəti arasında Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorundakı “Azəri-Çıraq-Günəşli” yataqlarının istifadə
edilməsi barədə “Əsrin müqaviləsi” adlanan müqavilə imzalandı. 1997-ci ildə GUAM adlı təşkilat
yarandı. 1997-1998-ci ildə Bakı-Supsa qərb ixrac boru kəmərinin tikintisi başlandı. Bu boru kəməri
vasitəsilə Xəzərin Azərbaycan sektorunda hasil edilən neftin Gürcüstanın Supsa terminalında tankerlərə
yüklənərək Bosfor boğazından keçməklə Avropa bazarlarına yola salınması planlaşdırılırdı. 1999-cu
ildə bu boru kəməri istifadəyə verildi. Həmin il İstanbul sammitində Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə
910
Azərbaycan neftinin ixracı üçün Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəmərinin inşası haqqında qərar qəbul etdilər.
2002-ci ildə Bakı -Tbilisi -Ceyhan ixraç boru kəmərinin təməli qoyuldu. 2001-ci ilin sentyabrında
Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz boru kəmərinin inşası haqqında müqavilə bağlandı. Bu qaz boru kəməri
Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda yerləşən “Şahdəniz” yarağından çıxarılan qazın Gürcüstan
və Türkiyəyə nəqli üçün inşa edilirdi. 2003-cü ilin fevralında bu boru kəmərinin inşasına başlandı.
Avropa -Qafqaz - Asiya dəhlizinin inkişafı üzrə beynəlxalq nəqliyyat haqqında saziş, Azərbaycanın
TASİS və TRASEKA proqramı cərcivəsində Avropa İqtisadi Komissiyası ilə əməkdaşlığı və nəhayət
Bakı-Tbilisi- Qars dəmiryolu xəttinin çəkilməsi Avroatlantik məkana inteqrasiya siyasətində həyata
keçirilmiş tədbirlərdir.
H.Əliyevin apardığı bu siyasət Azərbaycanda stabilliyinin və təhlükəsizliyinin təmin olunması
üçün kifayət qədər maraqlı tərəflər yaratdı. Artıq 2000-ci ildən başlayaraq qəti şəkildə demək olar ki,
Azərbaycan təhlükəsizliyin təmin olunmasında tək deyil.
911
“ŞUŞA NAĞILI” - ŞUŞADA MƏDƏNİYYƏT

İQTİSADİYYATININ İNKİŞAF ETDİRİLMƏ YOLLARININ
AXTARIŞI KONTEKSTİNDƏ
Pərvin Ahənçi, t.ü.f.d., dosent, a.e.i.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası
Arxeologiya, Etnoqrafiya və Antropologiya İnstitutu
Dr. Parvin Ahanchi

Associate Professor, Leading Researcher
Azerbaijan National Academy of Sciences
Institute of Archaeology, Ethnography and Anthropology
Xülasə
Məqalənin müəllifi ömrünün ən mənalı birinci qərinəsini (1963-1988) məhz dağların zirvəsində
ucalmağa layiq olan əsrarəngiz dogma Şuşada yaşayıb. Təqdim edilən məqalədə müəllif uşaqlıq və
gənclik xatirələrindən canlanan Şuşanın sağlamlıq mərkəzi, cəlbedici turizm məkanı olmasından və yerli,
əcnəbi turisltərin şəhərə səyahhətlərindən söhbət açır. Zəngin təbii bitki aləminin məhsulundan “Yaşıl
Aptek” şəbəkəsinin yaradılması, kompüter “mausı” xalçacıklarının toxunması, qurama el sənətinin
bərpa edilməsi, Turşsu mineral suyunun qablaşdırılması, Cıdır düzündə el oyunları, “Xarıbülbül”
festivallarının beynəlxalq formatda ilbəil keçirilməsini və bir sıra başqa məqamları hazırkı müdrik
yaşının spektrindən təhlil edərək, Şuşada mədəniyyət iqtisadiyyatının inkişafına təkan verə biləcəyi
mühüm amillərdən bəhs edir.
Açar sözlər: “Şuşa ili”, mədəniyyət iqtisadiyyatı, Şuşanın turizm potensialı, “Yaşıl Aptek” şəbəkəsi,
qurama el sənəti, Turşsu mineral resursu, el oyunları, “Xarıbülbül” festivalı.
Giriş
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin Sərəncamı ilə 2022-ci il Azərbaycan
xalqının tarixi salnaməsinə mədəniyyət paytaxtı “Şuşa ili” kimi həkk edildi. Şuşa, zamanla çarpışaraq,
Zəfərin ən əzəmətli zirvədə bərqərar olduğu tacı yenidən qürurla daşımağa layiq oldu. Sücaətli
Azərbaycan oğulları bu mötəbər, yenilməz tacı onun “başı dumanlı, qırmızı koftalı, yaşıl tumanlı”
qürurlu dağların başına fəxarətlə ucaltdılar. Bu ğün Azərbaycan xalqı Şuşanın Zəfər dağlarından önə
çıxmış ən yeni, şərəfli, zəfərli tarixini yazır.
Hazırda Azərbaycan hökuməti minalanmış ərazilərin təmizlənməsi ilə yanaşı, Qarabağın erməni
işğalından azad edilmiş ərazilərində genişmiqyaslı tikinti-bərpa işləri aparır. Rayonun iqlim xüsusiyyətləri
və təbii sərvətlərinin potensialı nəzərə alınmaqla kənd təsərrüfatı və sənaye komplekslərinin dirçəldilməsi
912
üçün çoxvektorlu layihələr həyata keçirilir. Bundan əlavə, “ağıllı şəhərlər və kəndlər” qabaqcıl rəqəmsal
layihələri çərçivəsində Qarabağın onilliklər ərzində dağıdılmış infrastrukturunun formalaşdırılması
istiqamətində işlər aparılır. Bu möhtəşəm layihələrin tərkib hissəsini Şuşada geniş formatda reallaşdırılan
tikinti-bərpa işləri təşkil edir.
Söyləyəcəyim “Şuşa nağılı” bütün nağılların ilk misralarından başlayır... Biri var idi, biri yox idi,
Uca Tanrının bəxş etdiyi zəngin təbiət, ğözəllik, saf, təmiz hava, şəffaf çaylar, mineral sular, yaşıl, qoynu
müxtəlif agaclarla dolu meşələr, bənövşəli, laləli, xarıbülbüllü, növruz güllü çəmənlər, dünya şöhrətli
Qarabağ atlarının məharət meydanı - Cıdır düzü, Pənahabad Qalasından dünyaya göz açmış Şuşa adlı
cazibədar bir şəhər var idi... Bu şəhərin, onu qurub-yaradan və daha da çox gözəlləşdirən, qürurlu,
mehriban, nəsilli-nəcabətli insanları – qalalılar, şuşalılar var idi...
Şuşada qış fəsli çoxlu miqdarda qar yağıntıları, sərt soyuq hava ilə müşahidə olunurdu. Yollar buz
bağlayırdı, bulaqlar donurdu, dağların dumanından magistral yollarda hərəkət çətinləşirdi. Sakinlər, bu
qarlı-buzlu, dumanlı-çiskinli havanın (sanki heç zaman bitməyəcək!) bitməsini, ardınca baharın gəlişini
xüsusi bir səbirsizliklə gözləyirdilər.
Ulu əcdadlarımızdan ərməğan qalmış Novruz bayramının şənliklərinin keçirilməsindən sonra Yay
fəsli Şuşaya qonaq gəlirdi. Şuşalılar çoxlu sayda yerli və əcnəbi turistlərin ziyarətinə yerli muzeylərin
qapılarını hər zaman açırdılar.
Yay Şuşasının obrazı arasıkəsilməyən turistlər, qonaqlar və “gəlmələrlə” assosiasiya olunurdu.
Məktəblilər tətillərə çıxanda, aran rayonlarda (ata-babalarımızın sözlərilə, “aşağı rayonlarda”) isti
havaların başlanmasından sentyabr ayının birinə kimi şəhər “gəlmələrin”, turistlərin gəlişilə canlanırdı.
“Gəlmələr” Şuşanın sərin havasına, bol nemətinə, qonaqpərvər insanlarına vurğun idi. Bu münasibətlər
ənənəvi olaraq əsrlərcə davam edirdi.
Qonaq və turistlərin gəlişilə şəhərdə atraksionlar, gözəl parklar, Turşsu bulaq-fəvarələri, füsunkar
Cıdır düzü, İstirahət evi, sanatoriyalar, “Şəfa” turist bazası, məktəblilər üçün istirahət düşərgələri, dahi
sənətkarlarımız Üzeyir Hacıbəyli və Bül-Bülün ev-muzeyləri, Şuşa tarix və Xalça muzeyləri, rəsm
qalereyası cəlbedici məkanlara çevrilirdi. Şuşanın möcüzəli İsa bulağı, Turşsu, Səkili bulağı, Xan qızı
bulağı, Soyuqbulaq, Yüzbulaq, Qırxbulaq, Çarıqbulaq insanların seçdikləri ən gözəl yerlər idi.
Şirin, şəkər xatirələrə günbəgün həkk olunan Şuşa nağılı öz axarı ilə davam edərdi, əgər bir gün
mənfur qatı erməni millətçiləri Qarabağ tac-tağının zirvəsindən Şuşanı işğal etməsəydilər...
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi və Birinci Qarabağ müharibəsi nəticəsində Şuşa şəhərinin sakinləri ata-
babalarının əsrlərcə yaşadıqları doğma torpaqlarını məcburən tərk etməyə vadar oldular. Hadisələrin
sürətlə gərginləşməsi, şəhərin mütəmadi atəşə tutulması evlərin, idarələrin dağıntılara məruz qalması,
yüzlərlə insanın ölümü, sakinlərin öz mülklərini tərk edib zirzəmilərdə sığınacaq tapmaqları ilə
nəticələndi. İnsanlar kitablardan oxuduqları, filmlərdə izlədikləri, heç ağıllarına belə gətirmədikləri
müharibə şəraitində yaşamaq məcburiyyətində qaldılar.
Xankəndində dislokasiya olunmuş sovet 366-cı motoatıcı alayı separatçı qüvvələri hərbi ləvazimatla,
o cümlədən “Kristall”, “Alazan” raketlərilə təmin etməsi Şuşanın yollarında, ətraf kəndlərində, eləcə də
şəhərin daxilində sabit həyata son qoydu. Davamlı gərginlik, qeyri-müəyyənlik, stress, qorxu, erməni
ultramillətçi qruplarının günahsız insanlara qarşı törətdikləri terror hadisələri ümumilikdə bütün Şuşa
rayonunun sakinlərini məcburən yaşadıqları əraziləri tərk etməyə məcbur etdi.
8 may 1992-ci ildən Şuşa nağılının qap-qara rəngə boyanmış qaranlıq səhifələri başladı. Onun saf
bulaqlarının göz yaşları sellərə qovuşaraq 28 il ərzində bu kəlmələri deyirdi:
Şuşanın dağları qara dumandır
İsa bulağı gözləri qandır.
Gəlmə, ey Bahar, gəlmə amandı!
913
Şuşamın bağrı talan-talandır...

Şuşanın cəsur oğulları onun müdafiəsinə qalxsalar da lakin onu müdafiə edə bilməmişdilər, lakin
qeyrət andı içmişdilər ki, bir gün Şuşanın zirvəsinə Azərbaycan bayrağını sancacayıq.
8 noyabr 2020-ci il Şuşa fatehlərinin sücaəti, cəsurluğu sayəsində Şuşa erməni taptağı altından əbədi
azad oldu.
Azadlığına qovuşan Şuşam 28 il ərzində düçar olduğu dərin mənəvi, fiziki sarsıntılardan bir başa
dirçəliş yoluna əminliklə qədəm qoydu. Bu dirçəliş yolları onun azadlığı üçün bütün Azərbaycan xalqını
əzəmətli “Dəmir yumruq” ətrafında birləşdirmiş Prezident başda olmaqla qələbə əzmindədir.
Şuşa şəhərində mədəniyyət iqtisadiyyatının inkişaf etdirilməsinin yolları müəllif tərəfindən ilk dəfə
olaraq bir sıra orijinal təkliflərlə aşağıda kimi verilir:
1. Turizm fəaliyyətini geniş formatda inkişaf etdirilməsi. Şuşada XX-ci əsrin 30-cu illərindən əsası
qoyulmuş turizmin fəaliyyətini geniş formatda davam etdirmək önəmli əhəmiyyət kəsb edir. Öncəki
əsrdə fəaliyyət göstərmiş Şuşa “Turşsu”, “Şəfa” turist bazalarını, Səyahətlər və Ekskursiyalar Bürosunun
turizm potensialını önə çəkərək beynəlxalq və yerli turistlərin səyahətlərinin genişləndirilməsi Şuşa
şəhərinin büdcəsinə ciddi gəlir gətirən mənbə olacaq.
2. Kiçik həcmli kompüter “maus”-xalçacıkların (“mouse-pad”) toxunması. Şuşada, Azərbaycanın
başqa bölgəri ilə bərabər xalçaçılıq da inkişaf etmişdi. İşğalçılar insan kapitalı ilə bərabər tək ərazi
bütövlüyünə deyil, həmçinin mədəniyyət abidələrinə qarşı dağıdıcı mövqe nümayiş etdirmişdilər. Bütün
bu dövrü Şuşa xalçaları ermənilərə məxsus olan mədəniyyət inciləri qismində təqdim olunurdu. Hazırda
erməni iş adamları tərəfindən Azərbaycan xalçaları nümunələrindən hazırlnamış və özününküləşdirilmiş
“mouse-pad” formatında məmulatlar nəhəng beynəlxalq aeroportlarda satışa çıxarılıb. Kiçik həcmli
xalçacıklardan Şuşada “mous-pad”ların toxunması böyük töhfə olardı. Bu xalçacıkların üzərində Pənah
Əli xanın və sonrakı davamçıların Natəvanın, Nəvvabın və b., Şuşanın tarixi-mədəni abidələrinin
nümunələrini, gözəl təbiət mənzərələrini, xarıbülbül, Cidır düzü, İsa bulağı, Alban Qazançı monastrının,
Gövhər Ağa məscidlərinin və s. görkəmli tarixi obyektlərin təsvirlərini verməklə onun marketinqini
yüksək səviyyədə təşkil edərək, şəhərin büdcəsinə əhəmiyyətli və dayanaqlı gəlir əldə etmək olar.
3. Şuşada qurama el sənətinin inkişaf etdirilməsi. İşğaldan öncəki dövrlərdə Şuşada qurama
el sənəti inkişaf etmişdi. Məcburi köçkün və qaçqınların xilas edilmiş inciləri bü gün də insanları bu
sənətin incəliklərinə valehlə baxmağa vadar edir. Qurama sənəti Azərbaycan xalqının el sənəti kimi
bütün tarixi Azərbaycan ərazisi boyunca məhşurdur və geniş yayılmışdır.
Şək. 1. Qurama. Döşəkcə üzlüyü. Şuşa, 1977. Müəllif: Kərimi Lətifə (1927-1992).
914
Təbrizdən, Ərdəbilə, Mərənddən, Astaraya, Gəncədən və İsmayıllıdan Şuşaya qədər yayılmış

xanımların yüksək zövqlə, titrək qəlblərindən kiçik parçalara süzülən gözəl, rəngarəngliyilə seçilən
mozaika əsərləridir.
Azərbaycan qadınları şəhər və kəndlərdə mövcud olan qurama sənətinin incəlikərini ənənəvi olaraq
nəsildən-nəsilə, qız övladlarına ötürürdülər. Nənələrin, anaların sevgi və qayğısı ilə neçə-neçə gözəl
arzularının rəngarəng parçacıqlarda bəndlənmiş bu məmulatları qızlarının cehizinə əlavə edirdilər,
gəlinlərinə hədiyyə verərdilər.
Şək. 3. Qurama. Kürsü, divan, böyük sandıq üstü örtüyü. Şuşa, 1980. Müəllif: Kərimi Lətifə (1927-1992).
915
Qurama sənəti müxtəlif çeşidli xırda həcmli parçaları bir-birinə tikilərək yer üstü, kürsü üstü, döşək
və yastıq üzü tikilirdi. Parça qırıqları həndəsi formada, müxtəlif ölçüdə (dördkünc, üçkünc, dairəvi)
kəsilirdi, sonra bu parçalar simmetrik şəkildə yerləşdirilərək, tikilirdi. Quramalar böyük həcmdə
hazırlanaraq qonaq otağının divarına, girəcəyinə asılırdı, yaxud yerə sərilirdi.
Evin girəcəyində divara vurulmuş asılqanlardan asılmış üst geyimlərinin üstündən asılırıdı. Beləlikə,
quramalar evin xanımının səliqə-sahmanına və estetik cəhətdən otaqların gözəl görünüşünə malik
olduqlarından bəhs edirlər.
Müəllifin Şuşa məcburi köçkün ailələri arasında apardığı çol-tədqiqatları nəticəsində qurama
sənətinin bir sıra nümunələrinin müəyyən edilməsinə nail olmuşdu. Şuşa sakini Kərimi Lətifə xanımın
şəxsi əl işlərinin kolleksyası mərhumun övladları tərəfindən saxlanılaraq, tarixi, etnoqrafik bir mənbə
əsəri kimi böyük maraq və əhəmiyyət kəsb edir. Burada illüstrativ material kimi əlavə edilmiş qurama
nümunəsi yaxın zamanlarda yaradılacaq Şuşa tarixi-etnoqrafik muzeyinə verilməsi planlaşdırılır.
Kürsü, divan və böyük sandıq üstü üçün nəzərdə tutulmuş və istifadə olunmuş qurama nümunəsinin
astar hissəsi parça materialından ibarətdir. Bu üslubda hazırlanmış qurama məmulatı onu daha dayanaqlı
və istifadədə rahatlığını təmin edir.
916
Müxtəlif çeşidli quramalar cehizlik, yataq örtükləri, mitəkkə və döşəkçələr üzlüyü, oturacaq stulların
üzərinə sərilərək istifadə edilirdi. Bu incə bir zövqlə yaradılmışdır, quramalar adətən orijinallığı ilə
seçilir, bir-birini təkrarlamırdılar.
Qurama el sənətinin Şuşada inkişaf etdirilməsi mədəniyyət iqtisadiyyatının inkişaf etdirilməsi
istiqamətində böyük əhəmiyyət kəsb edə bilər. Hazırlanacaq qurama əsərlərinin nümunələrini turist
marşrutları üzərindəki köşklərdən satışının təşkil edilməsi məqsədəuyğun ola bilər. Layihəyə cəlb
olunacaq insanlar yaşayış yerlərindən ayrılmadan bu istiqamətdə çalışa biləcək, bu isə öz növbəsində
onların sosial-iqtisadi rifahının da yaxşılaşmasına qulluq edəcək.
4. Turşsu mineral suyunu qablaşdırıb yerli və dünya bazarlarında satışa çıxarılmasının təşkili.
Şuşanın sosial-iqtisadi dirçəldilməsində böyük əhəmiyyət kəsb edə biləcək prioritet istiqamətlərindən
biri ola bilər. Şuşada mədə-bağırsaq xəstəliklərinin müalicəsi və profilaktikası sanatoriyasının fəaliyyəti
dönəmində tibbi personalın qiymətləndirilməsi, turşsudan müalicəvi vasitə kimi istifadə etmiş minlərlə
insanların eləcə də Şuşa sakinlərinin bu mineral suyun tətbiqi onların sağlamlığının bərpası istiqamətində
ciddi dönüş yaratdığını qeyd ediblər.
5. “Yaşıl aptek” şəbəkəsinin yaradılması. Şuşa ətrafı kəndlər yaşıl meşələrlə zəngindir. Zoğal, əzgil,
qoz, fındıq, itburnu, çobanyastığı, kəklikotu, pencər, bağayarpağı, qırxbuğum, çaytikanı, əvəlik, yemlik,
turşəng, quzuqulağı, çiriş, baldırğan, şomu, keşniş, cincilim, göbələk, yarpız, yonca və bir çox başqa
bitki növləri xalq təbabətində geniş yer tuturlar. İnsan orqanizminin müxtəlif xəstəliklərinin müalicəsi
üçün faydalı olan bu bitkilərdən geniş şəkildə istifadə etmək çox vacib məsələlərdən biridir.
Bu layihənin təşkili bir sıra tədbilrərin həyata keçirilməsindən keçir: 1) Şuşanın ətraf kəndlərində
kiçikhəcmli xüsusi farmaseft müəssisələri yaratmaq, 2) məhsulların fəsili yığımının təşkil edilməsi,
3) yığılmış məhsulun farma-müəssisələrinə verilməsinin təşkil edilməsi, 4) “Yaşıl aptek” şəbəkəsini
yaradılması vasitəsilə təbii (orqanik) bitki dərmanlarını daxili və xarici dərman bazarlarına çıxarılmasının
təmin edilməsi.
6. Şuşanın tarixini, mədəniyyətini əks etdirən müxtəlif həcmli təsvirlərdən geniş çeşidli ölçülərlə
təmsil edilən suvenirlərin hazırlanması. Şuşanın tarixi-arxitektur incilərinin nümunələrindən, təbiət
mənzərələrindən, tarixi şəxsiyyətlərin təsvirlərindən müxtəlif həcmli suvenirlərin hazırlanmasının
və onların muzeylər, turizm marşrutları ətrafındakı köşklərdə turistlərə satışını təşkil etməsi Şuşanın
şəhər büdcəsinə davamlı gəlirin gətirilməsini təmin edə biləcək əhəmiyyətli bir fəaliyyətdir. Nəzərdə
tutulan bir sıra mövzuları qeyd etmək faydalı ola bilər: Şuşa qalası, Pənahəli xan, Natəvan, Gövhər Ağa
məscidləri, Xarıbülbül, bənövşə, lalələr, Cıdır düzü, Şuşa qala divarları və girişi, Karvansaray, Qazançı
Alban monastrı, Xan qızı bulağı, Mamayı bulağı, İsa bulağı, Vaqifin məktəbi-məscid, “Qarabağ” və
“Xarıbülbül” otelləri və s. müxtəlif formada və geniş çeşidli materiallardan təklif edilən suvenirlərin,
həmçinin maqnitlər üzərində hazırlanması da geniş satış şəbəkəsinin təşkilinə səbəb ola bilər.
7. Məşhur sənətkarların elektron daşıyıcıları formatında səs yazılarının satışının təşkil
edilməsi. Məşhur sənətkarlar Bülbül, Xan Şuşinskinin CD, yaxud başqa elektron daşıyıcıları formatında
konsert ifalarından audio və video yazıların satışının təmin edlməsi şuşalı dahi musiqi sənətkarlarını
Azərbaycanın hüdudlarından kənarda tanınması mümkün olar.
8. “Şuşa fatehlərinin yolu ilə” Şuşa dağlarına dırmaşma yarışının təşkil edilməsi. Mütamadi
olaraq 8 noyabr - Zəfər Bayramı günü “Şuşa fatehlərinin yolu ilə” Şuşa dağlarına dırmaşma yarışının
təşkili və qaliblərin müəyyən edilməsi gənclərin vətənpərvərlik ruhunda böyüməsi üçün tərbiyəvi
əhəmiyyət kəsb etməklə bərabər, həmçinin Şuşanın mədəniyyət iqtisadiyyatının inkişafına təkan verə
biləcək amildir.
9. Xankəndindən Şuşaya kanat xəttinin çəkilməsi və gələcəkdə turistlərin, qonaqların istifadəsinə
verilməsi Şuşa şəhərinin büdcəsinə dayanaqlı gəlir mənbəsini təmin edə biləcək mühüm konstruktiv
layihəyə çevrilə bilər.
917
10. “Cıdır düzündə el oyunlarının festivalı”nın ilbəil təşkili. Pəhlivanların güləşi, atçılıq
yarışlarının keçirilməsi ata-baba el adətlərinin qorunması, yaddaşlarda bir daha yaşanmasıdır. İşğaldan
öncə Şuşada Novruz Bayramı tədbirlərində əhali tərəfindən ən çox sevilən qədim türk xalqlarının el
şənliklərinin müxtəlif növlərini seyr etmək idi. Şuşada keçirilən bayram şənliklərinə Xəlifəli kəndindən
dəvət olunmuş cəsur cavanlar Qarabağ atlarını çapar, musiqinin müşayiətilə at oynadardılar, pəhləvanlar
məharət və güclərini nümayiş etdirərdilər.
Növruz bayramı şənliklərinin ən parlaq iştirakçısı pəhlivan Qaçay və oğulları idi. Şuşada (eləcə də
ətraf kəndlərdə) pəhləvan Qaçayı hamı tanıyırdı, o həm də oğlanlarını da güclü, cəsarətli böyüdürdü.
Bu tədbirlərdə pəhləvan ata və oğulları maraqlı, valehedici çıxışlar edərdilər. Onlar güləşər, ağırlıqlar
qaldırar, avtomobili onların üstündə hərəkətə gətirərdilər və s.
Beləliklə, Azərbaycan xalqının etno-mədəni yaddaşında olan qədim el-adət ənənələri sovet dönəmində
də Şuşada qorunub saxlanırdı və nəsillərdən-nəsilə ötürülürdü. Cıdır düzündə el oyunlarının festivalının
keçirilməsi ənənəsinin bərpası Şuşanın mənəvi diriçəlişi üçün də böyük əhəmiyyət kəsb edəcək.
11. “Xarıbülbül” festivalının beynəlxalq formatında ilbəil keçirilməsi Şuşanın mənəvi
dirçəlişməsilə bərabər həmçinin mədəniyyət iqtisadiyyatinin inkişaf etdirilməsində sanballı töhfə
olacaq.
918

11th International Istanbul Scientific Research Congress Proceedings Book (COMBINED)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

11th International Istanbul Scientific Research Congress Proceedings Book (COMBINED)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EDITORS

PROF. DR. RAUL D.S.G. CAMPILHO

ALGERIA, AZERBAIJAN, CANADA, CHINA, GEORGIA, INDIA, INDONESIA,

11TH INTERNATIONAL ISTANBUL

OCTOBER 15-17, 2022

BZT AKADEMİ YAYINEVİ®

All rights reserved

11TH INTERNATIONAL ISTANBUL SCIENTIFIC RESEARCH

DATE AND VENUE

ORGANIZERS & PARTICIPANT INSTITUTIONS

Prof. Dr. Elnara

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

Assoc. Prof. Dr.

Assoc. Prof. Dr.

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

Dr. Samir HUMBETOV

Dr. Hamza Rehman

GIFT University, Pakistan

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

Prof. Dr. Elnara

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

Assoc. Prof. Dr.

Assoc. Prof. Dr.

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

Dr. Samir HUMBETOV

Dr. Hamza Rehman

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

Prof. Dr. Paul

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

Dr. Sena HIZLI

Elif Tuğçe ÇİTİL

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

Prof. Dr. Paul

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

Dr. Sena HIZLI

Elif Tuğçe ÇİTİL

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

MEETING ID: 873 9576 0920

OCTOBER 15, 2022 -

PROF. DR. MUHLİSE COSGUN ÖGEYİK

DR.FARAHILA BABAYEVA-SHUKUROVA 09:25-9:30 (GMT+3)

TURKISH PARTICIPANTS 09:30 (GMT+3)

PARTICIPANT COUNTRIES (22 COUNTRIES)

MEETING ID: 873 9576 0920

Points to Take into Consideration - TECHNICAL INFORMATION

INVESTIGATION OF THE RELATIONSHIP

0930-0945 Manisa Celal Bayar University,

THE CONTRIBUTION OF PHYSICAL

THE CORRIDOR OF THE LAW ONTO

REMINDS ME OF THE GEORGIA CHAIN GANG:

AS A MONETARY POLICY TOOL, DOES

Malatya Turgut Özal University, THE USE OF METAPHORS IN GERMAN U-BOAT

AN EVALUATION ON THE RESIDENTIAL