Εισαγωγικά: Θεωρίες του

κράτους
• Κράτος: Κεντρική έννοια, δύσκολη στον ορισμό της.
• Τι είναι το κράτος και πώς εξελίσσεται; Πολλές
διαφορετικές προσεγγίσεις.
• Πρόδηλες λειτουργίες:
o Κινητοποιεί τον πληθυσμό για την άμυνα της επικράτειάς του
o Ρυθμίζει, ελέγχει και επιτηρεί την κοινωνική συμπεριφορά εντός της
κοινωνίας των πολιτών
o Παρεμβαίνει στην οικονομία (με επιτυχία ή χωρίς, μας αρέσει ή όχι)
o Ρυθμίζει την επικοινωνία και τη ροή πληροφοριών στη δημόσια σφαίρα

• Υποχωρεί ή όχι το κράτος σήμερα (παγκοσμιοποίηση,

υπερεθνικά/διακυβερνητικά κέντρα εξουσίας κλπ;
• Μάλλον όχι…
 Greece: 39.4

OECD (2018) Revenue Statistics 2018 Tax revenue trends in the OECD
 Ορισμός του κράτους
• Ανθρώπινη ιστορία και κράτος: Μια πολύ πρόσφατη
σχέση (από τον 17ο αιώνα)
• Από το κυνήγι  Γεωργία -Σταθερότητα γεωργικής
παραγωγής, εδαφική «επικράτεια».
• Δεσποτικό-καταπιεστικό κράτος.
• Από τους δεσμούς αίματοςΘρησκεία (ως
νομιμοποιητικός θεσμός του εξουσιαστικού
καταναγκασμού)
• Στρατιωτική κινητοποίηση. Συνάφεια κράτους και
στρατιωτικής ισχύος (κατακτήσεις-εξάπλωση).
 Ορισμός του κράτους
• Κοινά αποδεκτό χαρακτηριστικό του κράτους (Δυτ.
Ευρώπη):
o Αξίωση να ενεργεί ως δημόσια εξουσία, υπεύθυνης για τη
διακυβέρνηση μιας στενά καθορισμένης περιοχής και, ταυτόχρονα,
διαχωρισμός του από εκείνους στο όνομα των οποίων αντλείται η
αξίωση της εξουσίας αυτής.
• Σύνθεση εκκλησίας-εξουσίας (Ρώμη): Γέννηση
απολυταρχικού κράτους (Γαλλία, Ισπανία, Αγγλία,
16-17 αιών.)
 Ορισμός του κράτους
• Η Γενεαλογία της έννοιας του κράτους:
• Αρχικά: Κράτος=ηγεμόνας
• Κράτος συνώνυμο και με το πολιτικό καθεστώς/κυβερνητικούς
θεσμούς/γεωγραφική περιοχή (Machiavelli ,1513)
• Κράτος=αυτόνομη δημόσια και πολιτική αρχή (Ρεπουμπλικανική
πολιτική θεωρία της Αναγέννησης)
o Ρύθμιση υποθέσεων κοινότητας/νόμιμη χρήση βίας/λαϊκή νομιμοποίηση/ευρύτερο
της δικαιοδοσίας των κυβερνώντων, ακόμα και αντίθετο σε αυτούς
• Κράτος=ξεχωριστή οντότητα από κυβερνώμενους+κυβερνώντες
(Bodin, Hobbes):
o Τα άτομα είναι υποτελή στο κράτος, στο οποίο δηλώνουν πίστη και υποταγή (όχι στον ηγεμόνα)
o Η εξουσία του κράτους είναι αδιαίρετη και απόλυτη (Bodin)
o To κράτος νοείται ως η ανώτατη μορφή άσκησης εξουσίας για όλα τα δημόσια ζητήματα που
αφορούν την κυβέρνηση

• Λεβιάθαν (1651): Το τέλος της προνεωτερικής έννοιας του

κράτους. Από τα προσωπικά χαρίσματα/ικανότητες
ξεχωριστή μορφή εξουσίας
 Ορισμός του κράτους
• Ο ορισμός του σύγχρονου κράτους στον Weber:
• «Μια δεσμευτική πολιτική οργάνωση με διαρκείς εξουσίες θα ονομαστεί
‘κράτος’ όταν κατά τη θέσπισή της εξουσίας της το διοικητικό της
δυναμικό διατηρεί με επιτυχία το δικαίωμα στο μονοπώλιο νόμιμης
χρήσης φυσικής βίας για την επιβολή της τάξης»
• 1-Κράτος=συγκροτημένο σύνολο θεσμικών μηχανισμών, με
αφοσιωμένο προσωπικό
• Κρατικά στελέχη με διαφορετικές προτιμήσεις κλπ, άσχετα από
κοινωνικούς παράγοντες/αυτόνομη άσκηση εξουσίας
• 2-Κράτος= Μονοπώλιο θέσπισης κανόνων/άσκησης βίας. Ζητήματα
πολιτικής νομιμότητας του κράτους

• Οι ιδέες του Βέμπερ επηρέασαν πολλαπλώς και ανομοιογενώς πολλές

από τις σύγχρονες θεωρίες περί κράτους.
 Ορισμός του κράτους
• Η ανάπτυξη της έννοιας του κράτους προϋποθέτει
συγκεκριμένη αντιμετώπιση της πολιτικής:
• «Ποιο είναι το αναλυτικό όφελος που αποκομίζει ο πολιτικός αναλυτής
από την έννοια του κράτους;»
• Το κράτος στη θεσμική και ιστορική του συνάφεια
• Θεσμική συνάφεια:
• Κράτος=στρατηγικό έδαφος για τους πολιτικούς δρώντες
• Περιορισμοί/ανάχωμα στον συμπεριφορισμό στην πολιτική επιστήμη
• Πρόσβαση στην πολιτική εξουσία (εκλογική νίκη) δεν σημαίνει απαραίτητα πολιτική
αλλαγή
• Κριτική: τάση προς δομισμό/ουσιοκρατική και απολίτικη (το καπιταλιστικό/πατριαρχικό
κλπ κράτος) που αρνείται την ύπαρξη μιας πολιτικής πραγματικότητας.
• Ιστορική συνάφεια:
• Τάση για επικέντρωση στο παρόν. (Α-ιστορική προσέγγιση)
• Απαραίτητη η παράμετρος του χρόνου/αποφυγή ιστορικισμού
 Θεωρίες πλουραλισμού
(με Δ. Α. Σωτηρόπουλο και Μ.
Τσατσάνη)
• Εννοιολογικά, πολλοί πλουραλισμοί, αν και
διαφορετικά ρεύματα πλουραλισμού συμπίπτουν στο
ότι δίνουν μικρή σημασία στη φύση και στη θεωρία του
κράτους.
• Ρίζες του πλουραλισμού: πολιτικός φιλελευθερισμός.
Πρωταρχική πολιτική αξία η ατομική ελευθερία.
• Μη θεωρητικός: θεμελιώθηκε στην κριτική του κράτους.
• Η πολιτική των ομάδων: Έμφαση στις «ενδιάμεσες»
κοινωνικές ομάδες μεταξύ κράτους και ατόμου (π.χ.
επαγγελματικά σωματεία, θρησκευτικές ενώσεις,
επιχειρηματικές οργανώσεις, περιβαλλοντικές μη
κυβερνητικές οργανώσεις, κλπ.)
• Ενάντια στον μονισμό και το απολυταρχικό ή
συγκεντρωτικό κράτος
• Οντολογία: Πολλαπλότητα ανταγωνιστικών ομάδων
συμφερόντων
• Ουδετερότητα του κράτους
• Υπέρ της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας
• Διαπλοκή κανονιστικής και εμπειρικής
θεωρίαςαντιφάσεις, «θεωρητική αφέλεια», έλλειψη
σαφήνειας
• Π.χ. πολυδιάσπαση και διάχυση της εξουσίας στις σύγχρονες
(αγγλοσαξονικές) δημοκρατίες
• Πρώιμη φιλελεύθερη πολιτική φιλοσοφία (Locke &
Montesquieu)
• Κριτική του Schumpeter στις φιλελεύθερες ιδέες περί
δημοκρατίας και πολιτικής συμμετοχής
• Συστηματική ανάπτυξη πλουραλιστικής προσέγγισης με
το έργο του Madison για το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ
• Δημοκρατία του Madison: Έμφαση στην πολλαπλότητα
ομάδων και συμφερόντων και την ανάγκη
συνταγματικής προστασίας των μειοψηφιών
• Αγγλικός πλουραλισμός (Λάσκι, Φίγκις, Κόουλ κ.α.): η
ποικιλομορφία είναι ένα κοινωνικό αγαθό που
αποτρέπει την κυριαρχία μίας συγκεκριμένης ιδέας
• Κανονιστικός χαρακτήρας: η εξουσία πρέπει να
διαχέεται και να μην συγκεντρώνεται στο κράτος.
 (Nicholls, 1975:5)

1. Η ελευθερία είναι η πιο σημαντική πολιτική αξία και

προστατεύεται καλύτερα όταν υπάρχει διάχυση της
εξουσίας
2. Οι ομάδες πρέπει να θεωρούνται «πρόσωπα»
3. Η ιδέα της ενιαίας και αδιαίρετης κρατικής
κυριαρχίας θα πρέπει να απορριφθεί (απόρριψη του
εγελιανού ιδεαλισμού στη φιλοσοφία)
• Έμφαση στις ομάδες αντί στα άτομα
• Έμφαση στην κοινωνία πολιτών (κοινωνικές ομάδες
συμφερόντων) και λιγότερο στους θεσμούς
• Αρχές ωφελιμισμού: Όπως η οικονομία αφορά τα άτομα
προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν το ατομικό τους
συμφέρον, η πολιτική ασχολείται με σύνολα ατόμων
(ομάδες) που προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν το κοινό
τους συμφέρον
• Συμφωνία με φιλελευθερισμού περί ανάγκης περιορισμού
της κρατικής εξουσίας και της διάχυσης και διάκρισης
εξουσιών - έμφαση στην προάσπιση ελευθεριών
• Στόχος η εμπειρική δημοκρατική θεωρία, όχι η αφηρημένη
προσήλωση σε δημοκρατικά ιδεώδη
• Ο ανταγωνισμός μεταξύ διαφορετικών μερίδων (βλ. ομάδων
συμφερόντων- ιδιαιτέρως αυτών που προκύπτουν από τον
θεσμό της ιδιοκτησίας) είναι ριζωμένος στην ανθρώπινη
φύση
• Με τον όρο μερίδα (faction) ο Madison εννοούσε «έναν αριθμό
πολιτών, ανεξάρτητα αν πρόκειται για την πλειονότητα ή μια
μειονότητα του συνόλου, οι οποίοι συνενώνονται και
δραστηριοποιούνται, ωθούμενοι από κάποια κοινή παρόρμηση
ή συμφέρον, σε αντίθεση με τα δικαιώματα άλλων πολιτών ή τα
μόνιμα και συναθροισμένα συμφέροντα της κοινότητας»
• Το πρόβλημα της πολιτικής είναι ο περιορισμός των
μερίδων
• Δεν μπορούν να εξαλειφθούν τα αίτια δημιουργίας τους, μόνο
να ελεγχθούν οι συνέπειες
 Η δημοκρατία του Madison και οι ρίζες της
αμερικανικής πλουραλιστικής θεωρίας
• Ο Madison υπήρξε ιδιαίτερα καχύποπτος απέναντι σε
άμεσες μορφές δημοκρατίας, οι οποίες μπορούσαν να
οδηγήσουν στην «τυραννία της πλειοψηφίας»
• Ενδεδειγμένη μορφή πολιτικής οργάνωσης: το
αντιπροσωπευτικό ομοσπονδιακό κράτος
• Έμφαση στη δημιουργία ενός πολιτικού συστήματος με
θεσμικά αντίβαρα για την αποτροπή συγκέντρωσης
εξουσιών
• Συνταγματικά κατοχυρωμένη κάθετη (ομοσπονδιακό
σύστημα) και οριζόντια (προεδρικό σύστημα) διάχυση
και διάκριση εξουσιών
 Βασικές αρχές και παραδοχές του
πρώιμου αμερικανικού πλουραλισμού
o John Dewey, Mairy Follet: Θεμελιακός σκοπός της
κυβέρνησης είναι η κατοχύρωση της ελευθερίας των
ομάδων συμφερόντων να προασπίσουν τα συμφέροντά
τους και τη παρεμπόδιση κάθε μεμονωμένης ομάδας να
υπονομεύσει την ελευθερία των υπολοίπων
o Η σύγχρονη ζωή αναγκαστικά οδηγεί σε μία πλουραλιστική
και σύνθετη κοινωνία όπου είναι απαραίτητο να
διασφαλιστεί ο περιορισμός του κράτους για να μην
συνθλιβούν οι ομάδες
o Οι ατομικές ταυτότητες δεν αποτελούν παρά έκφραση της
συμμετοχής σε κοινωνικές ομάδες
o Σκεπτικισμός προς τα ιδανικά της άμεσης δημοκρατίας και
προτίμηση για μία «ρεαλιστική» και «εμπειρική» θεωρία
του δημοκρατικού κράτους
 Κλασικός αμερικανικός πλουραλισμός
(David Truman, Robert Dahl
Dahl))
• Ταύτιση κανονιστικών αξιώσεων και εμπειρικής
πραγματικότητας
• Από κανονιστική σε εμπειρική και νομιμοποιητική
θεωρία
• Απουσία ενός ισχυρού κέντρου λήψης αποφάσεων
(διάχυση εξουσίας τόσο εντός του κράτους όσο και εντός της
κοινωνίας των πολιτών)
• Σύλλογοι, ενώσεις, εθελοντικές οργανώσεις, πολιτικά
κόμματα, ακόμη και επιμέρους κυβερνητικές υπηρεσίες
λογίζονται ως ξεχωριστές ομάδες συμφερόντων που
ανταγωνίζονται για την επίτευξη των στόχων τους
• Αναλυτικά, οι σύγχρονες δημοκρατίες διακρίνονται από α)
κεντρικό ρόλο ομάδων, β) διάχυση της εξουσίας σε
διαφορετικά κέντρα και γ) συναίνεση στην πολιτική
διαδικασία.
 Κλασικός αμερικανικός πλουραλισμός
(David Truman, Robert Dahl
Dahl))
• Η επιρροή κάθε επιμέρους ομάδας ποικίλλει ανάλογα το
ζήτημα
• Πρωτεική πολυπλοκότητα σχέσεων (Truman): Η
ποικιλομορφία και η πολυπλοκότητα των
συμφερόντων, όπως και η αλληλοκαλυπτόμενη
ιδιότητα του μέλους σε διάφορες ομάδες, προστατεύει
τη δημοκρατία από την τυραννία της πλειοψηφίας και
οδηγεί σε ισορροπία δυνάμεων και επιρροών στην
κυβερνητική πολιτική
• Επιπλέον, οι εκλογές διασφαλίζουν ότι «οι πολιτικοί
αντιπρόσωποι θα ανταποκρίνονται στις προτιμήσεις
του μέσου πολίτη» (Dahl 1956)
• Οι πλουραλιστές υποστηρίζουν ότι η ποιότητα της
δημοκρατίας είναι ανεξάρτητη από τον βαθμό συμμετοχής
των πολιτών στην πολιτική
• Η πλουραλιστική δημοκρατία δεν απαιτεί υψηλό βαθμό
ενεργητικής ανάμιξης των πολιτών (εμπειρική
διαπίστωση)
• Κάποιος βαθμός αδράνειας ή απάθειας είναι λειτουργικός
για τη σταθερή συνέχεια του πολιτικού συστήματος –
δείκτης πολιτικής ικανοποίησης και συναίνεσης προς το
ευρύτερο πολιτικό καθεστώς
• Εκτεταμένη συμμετοχή μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε
πόλωση, κοινωνικές συγκρούσεις και πολιτική αστάθεια
• Καμία αναφορά στα κοινωνικά χαρακτηριστικά της μη
συμμετοχής (ταξικά, φυλετικά κλπ.)
• Κλασικά κείμενα πλουραλιστικής θεωρίας:
Arthur F. Bentley (1908) The Process of Government: A
Study of Social Pressures
David B. Truman (1951) The Governmental Process:
Political Interests and Public Opinion
Robert A. Dahl (1956) A Preface to Democratic Theory
--------- (1961) Who Governs? Democracy and Power in an
American City
--------- (1971) Polyarchy: Participation and Opposition
• Οι κοινωνικές συγκρούσεις και η πόλωση στις ΗΠΑ και στη
Δυτική Ευρώπη κατά τις δεκαετίες του ‘60 και του ’70 δεν
μπορούσαν να εξηγηθούν από τον πλουραλισμό
• Η έννοια της εξουσίας υπήρξε πολύ περιορισμένη (π.χ. αγνοούσε
διαδικασίες διαμόρφωσης της πολιτικής ατζέντας – βλ. επιχείρημα
περί μεταδημοκρατίας)
• Το επιχείρημα περί ουδετερότητας του κράτους υπήρξε θεωρητικά
και εμπειρικά διάτρητο
• Η ύπαρξη πολλών κέντρων εξουσίας δεν εξασφάλιζε ότι η
κυβέρνηση τα λαμβάνει όλα εξίσου υπόψη για τη λήψη
αποφάσεων
• Εξιδανικευμένη η εικόνα της αμερικανικής δημοκρατίας επί
Ψυχρού Πολέμου, όχι κοινωνική συναίνεση αλλά αμφισβήτηση
των δημοκρατικών αξιών από τα κοινωνικά κινήματα της εποχής
εκείνης, απόκρυψη μηχανισμών καταναγκασμού από επίφαση
συναίνεσης (σύμφωνα με τους Μπάκρακ, Μπάρατζ και Λιούκς).
• Αρκετές από αυτές τις κριτικές οδήγησαν στην αναθεώρηση του
κλασικού μοντέλου (Lindblom 1977, Dahl 1985)
• Παραδοχή ότι ο σύγχρονος καπιταλισμός γεννά τεράστιες
ανισότητες που ευνοούν τις μεγάλες επιχειρήσεις εις βάρος των
άλλων ομάδων σε ό,τι αφορά την πολιτική επιρροή
• Τα κράτη δεν είναι ουδέτερα αλλά εξαρτώνται από την
οικονομική ανάπτυξη η οποία στηρίζεται στις ιδιωτικές
επιχειρήσεις, η ελεύθερη αγορά λειτουργεί χωρίς δημοκρατικό
έλεγχο, η εξουσία των επιχειρήσεων έχει δομικό χαρακτήρα.
• Ο Lindblom βρέθηκε πολύ κοντά στη νεομαρξιστική εκδοχή (π.χ.
Offe 1984) πως το κράτος (και να ήθελε) δεν μπορεί να πάει
ενάντια στις ανάγκες της ιδιωτικής συσσώρευσης του κεφαλαίου
εντός του καπιταλιστικού πλαισίου αν θέλει να διαφυλάξει τη
νομιμοποίησή του
• Επίσης, κατά τον Linblom, συναίνεση δεν σημαίνει ένδειξη
πολιτικής ικανοποίησης.
«Εφόσον δημόσιες λειτουργίες στο σύστημα της αγοράς
στηρίζονται σε επιχειρηματίες, συνεπάγεται ότι οι θέσεις
εργασίας, οι τιμές, η παραγωγή, η ανάπτυξη, η ποιότητα
ζωής και η οικονομική σταθερότητα, όλα αυτά στηρίζονται
σε αυτούς. Κατά συνέπεια, οι αξιωματούχοι της κυβέρνησης
δεν μπορούν να είναι αδιάφοροι απέναντι στο πόσο καλά
λειτουργούν οι επιχειρήσεις. Η ύφεση, ο πληθωρισμός ή
άλλα οικονομικά δεινά μπορούν να ρίξουν μία κυβέρνηση. Γι’
αυτό, μια κεφαλαιώδης λειτουργία της κυβέρνησης είναι να
φροντίζει ώστε οι επιχειρηματίες να εκτελούν το έργο τους»
(Lindblom, 1977, Politics and Markets)
 Σύγχρονος Βρετανικός Πλουραλισμός (Τζόρνταν
(Τζόρνταν και
Ρίτσαρντσον):
Ρίτσαρντσον):

•Αλληλεπίδραση ομάδων συμφερόντων σε διακριτά πεδία

δημόσιας πολιτικής οδηγεί σε διαφορετικούς ανά πεδίο
και ανά κράτος τρόπους υιοθέτησης μέτρων δημόσιας
πολιτικής.
•Κατακερματισμός σε κοινότητες πολιτικής, μέσα στις
οποίες κυριαρχούν επί μέρους συμφέροντα. Πάντως και σε
αυτό το ρεύμα πλουραλισμού έμφαση στις ομάδες πίεσης,
στη διάχυση της εξουσίας, στην λήψη αποφάσεων με
διαπραγματεύσεις και στη σχετικά ανοικτή πρόσβαση στα
πεδία δημόσιας πολιτικής.
 Εξελίξεις στον Σύγχρονο Πλουραλισμό:
Διακυβέρνηση
o Διαδικασία του κυβερνάν χωρίς κυβέρνηση (Ρόουντς).
o Εκκένωση του κράτους εκ των έσω με ταυτόχρονο περιορισμό του κράτους
λόγω εξωτερικών προς αυτό καταναγκασμών (παγκοσμιοποίηση, ευρωπαϊκή
ολοκλήρωση).
o Πολυεπίπεδη διακυβέρνηση: σύνθετη διαδικασία που εξελίσσεται σε όλο
και περισσότερα υπερ-εθνικά, εθνικά και υπο-εθνικά επίπεδα
o Πολλαπλότητα και κερματισμός των κέντρων εξουσίας
o Αποδυνάμωση του έθνους-κράτους
o Ο όρος «διακυβέρνηση» συνδέεται με την εμφάνιση της νέας δημόσιας πολιτικής
και την εξάπλωση του νεοφιλελευθερισμού, καθώς και με την
παγκοσμιοποίηση
o Βασική αρχή είναι ότι το κράτος δεν αποτελεί πια την κυρίαρχη δύναμη στον
καθορισμό της δημόσιας πολιτικής
o Η σύγχρονη κοινωνία είναι κοινωνία χωρίς κέντρο (centreless society)
o Οι ιδιωτικοποίησεις, η παγκοσμιοποίηση των αγορών, η δημιουργία
υπερεθνικών πολιτικών κέντρων (βλ. ΕΕ) αποκενώνουν το κράτος σε ένα
πλαίσιο αυστηρών περιορισμών και πολυεπίπεδης διακυβέρνησης όπου το
κράτος είναι απλά ένα κέντρο εξουσίας ανάμεσα σε άλλα
o Διαφορά με κλασικό πλουραλισμό: έμφαση στο διεθνές περιβάλλον
 Εξελίξεις στον Σύγχρονο Πλουραλισμό:
Κοινωνικό κεφάλαιο
• Έμφαση στην κοινωνία πολιτών
• Robert Putnam: H εξασθένιση της συμμετοχής σε τοπικές
ενώσεις (εθελοντικές, αθλητικές, κλπ.) αποτελεί την κύρια
αιτία για κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές παθογένειες
• Κοινή αφετηρία με πλουραλισμό: σκεπτικισμός προς τη
μεγέθυνση του κράτους και την εξάρτηση από το κράτος
για την παροχή δημόσιων αγαθών
• Η ενδυνάμωση της κοινωνίας των πολιτών αποτελεί βασική
προϋπόθεση για την οικοδόμηση της κοινωνικής
εμπιστοσύνης και οριζόντιων συνεργατικών δικτύων
(κοινωνικό κεφάλαιο), που οδηγεί σε θετικά
αποτελέσματα τόσο στην οικονομία όσο και στην πολιτική
(οικονομική ανάπτυξη, λειτουργικό και αποτελεσματικό
πολιτικό σύστημα)
Robert D. Putnam
 Εξελίξεις στον Σύγχρονο Πλουραλισμό:
Ριζοσπαστική δημοκρατία
• Αριστερή κριτική στη φιλελεύθερη δημοκρατία
• Βασικοί εκπρόσωποι: Ernesto Laclau, Chantal Mouffe
• Μεταδομιστική/μεταμοντέρνα θεώρηση
• Σημείο σύγκλισης με πλουραλισμό: Απόρριψη του μονισμού (ύπαρξη
ενός μοναδικού και ενιαίου συστήματος γνώσης)
• Η γνώση συγκροτείται κοινωνικά. Κανείς δεν έχει το μονοπώλιό της
• Έμφαση στη σημασία της κοινωνίας των πολιτών και ιδιαίτερα στα
κοινωνικά κινήματα ως μηχανισμών ελέγχου και ματαίωσης των
μονοπωλιακών τάσεων του κράτους και της ηγεμονίας κοινωνικών ελίτ
• Κριτική της φιλελεύθερης δημοκρατίας
• Σε αντίθεση με τον παραδοσιακό πλουραλισμό, επιδιώκει την
πολιτικοποίηση του συνόλου της κοινωνίας και αδυνατεί να
ενσωματώσει ικανοποιητικά στη ριζοσπαστική δημοκρατία
μειοψηφικές ομάδες (πώς θα προστατευτούν αυτές όταν το κράτος
είναι αδύναμο και τα πολιτικά συμφέρονται πανίσχυρα;)
• Όχι πειστική θεωρία για το κράτος: Η εξουσία του αντιμετωπίζεται ως
απομονωμένη σε μια ξεχωριστή σφαίρα από τα κοινωνικά κινήματα.
 Εξελίξεις στον Σύγχρονο Πλουραλισμό:
Πολυπολιτισμός
• Ρίζες στην πλουραλιστική θεώρηση αποικιακών κοινωνιών
που απαιτούσε τη συμβίωση ετερογενών ομάδων
• Η έννοια της ταυτότητας υποκαθιστά την έννοια του
συμφέροντος
• Η ιδέα ότι δεν πρέπει να επικρατεί στην κοινωνία ένα
μοναδικό σύνολο πολιτισμικών αξιών και κοινωνικών
κανόνων
• Ο ρόλος του κράτους θα πρέπει να είναι η συμφιλίωση και η
προστασία της αυτονομίας και των δικαιωμάτων
διαφορετικών εθνοτικών και φυλετικών ομάδων
(ουδετερότητα του κράτους)
• Ένταση μεταξύ φιλελευθερισμού (δικαίωμα του ατόμου) και
πολυπολιτισμού (δικαίωμα της ομάδας)
 Σύνοψη
• Μειονεκτήματα της θεωρίας του πλουραλισμού: η
αντιμετώπιση του κράτους ως ουδέτερου, η εσφαλμένη
πεποίθηση ότι η εξουσία καταναμέται ισομερώς
ανάμεσα σε ομάδες.
• Παρ’ όλα αυτά, ο πλουραλισμός έχει προσαρμοσθεί
στην κριτική που δέχεται και στις διάφορες εκδοχές του
αποτελεί και σήμερα σημαντικό, αν όχι κυρίαρχο, ρεύμα
της πολιτικής επιστήμης, τουλάχιστον διαμορφώνοντας
της ατζέντα της πολιτικής έρευνας (π.χ., μελέτες για το
κοινωνικό κεφάλαιο, τη διακυβέρνηση, την
πολυπολιτισμικότητα).