ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Δημητρης Σωτηροπουλος

Πανεπιστήμιο Πελοποννησου

Κεφάλαιο 1

Πολιτικές έννοιες
Ορισμός
 Μια έννοια (concept) είναι ένας όρος, μια
ιδέα ή κατηγορία.
 Μια σύλληψη (conception) είναι μια ευρύτερη
κατανόηση ή ερμηνεία μιας έννοιας.

Τι είναι η πολιτική;
 Πολιτική (politics) είναι η δραστηριότητα ή
διαδικασία μέσω της οποίας οι ομάδες
καταλήγουν σε δεσμευτικές συλλογικές
αποφάσεις.
Τι είναι η πολιτική;
 Πτυχές της πολιτικής:
 Η πολιτική είναι συλλογική δραστηριότητα.
 Η πολιτική περιλαμβάνει τη λήψη αποφάσεων
σε ζητήματα που αφορούν την ομάδα.
 Οι πολιτικές αποφάσεις παίρνουν τη μορφή
έγκυρης πολιτικής δράσης για μια ομάδα,
δεσμεύοντας τα μέλη της σε συμφωνίες που
εφαρμόζονται υποχρεωτικά.

Τι είναι η πολιτική;
 Ένα πολιτικό σύστημα μπορεί να οριστεί ως ο
δεσμευτικός καταμερισμός των αξιών σε μια
κοινωνία.
Κυβέρνηση ή διακυβέρνηση;
 Η κυβέρνηση (government) αποτελείται από
θεσμούς που είναι επιφορτισμένοι με τη λήψη
των συλλογικών αποφάσεων για λογαριασμό
της κοινωνίας.
 Με τη στενότερη έννοια, ο όρος κυβέρνηση
αναφέρεται στο κορυφαίο πολιτικό επίπεδο
αυτού του θεσμικού οικοδομήματος.

Κυβέρνηση ή διακυβέρνηση;
 Η διακυβέρνηση (governance) υποδηλώνει τη
δραστηριότητα λήψης συλλογικών
αποφάσεων. Πρόκειται για μια λειτουργία
στην οποία είναι ενδεχόμενο τα κυβερνητικά
όργανα να μην πρωταγωνιστούν ή να μην
έχουν καν συμμετοχή.
Είδη κυβερνήσεων

Είδη κυβερνήσεων
 Στη φιλελεύθερη δημοκρατία η κυβέρνηση
είναι αντιπροσωπευτική και περιορισμένη.
Λειτουργεί βάσει του νόμου και εξασφαλίζει
ένα αποδεκτό πλαίσιο πολιτικού
ανταγωνισμού. Οι εκλογές γίνονται σε τακτική
βάση, το δικαίωμα ψήφου είναι σχεδόν
καθολικό και η διεξαγωγή τους είναι ελεύθερη
και δίκαιη.
Είδη κυβερνήσεων
 Στην ανελεύθερη δημοκρατία οι ηγέτες
εκλέγονται χωρίς να νοθεύεται το
αποτέλεσμα. Ωστόσο, εκμεταλλεύονται το
αξίωμά τους για να μη δίνεται η πολιτική μάχη
επί ίσοις όροις.

Είδη κυβερνήσεων
 Στα απολυταρχικά καθεστώτα οι ηγέτες είναι
υπεράνω του νόμου και δεν δεσμεύονται από
αποτελεσματικά μέσα λογοδοσίας στο λαό.
Τα μέσα ενημέρωσης είναι είτε ελεγχόμενα
είτε τελούν υπό εκφοβισμό.
Είδη κυβερνήσεων
 Στα ολοκληρωτικά κράτη του 20ού αιώνα, η
συμμετοχή ήταν υποχρεωτική αλλά
ελεγχόμενη. Τα καθεστώτα αυτά βασίζονταν
σε πολύ μεγάλο βαθμό στα μέλη του
κόμματος, στη μυστική αστυνομία και σε
άλλους πληροφοριοδότες, που
λειτουργούσαν ως μέσα κοινωνικού ελέγχου.

Ισχύς
 Η ισχύς (power) είναι η δυνατότητα επίτευξης
των επιθυμητών αποτελεσμάτων.
Εξουσία και νομιμοποίηση
 Εξουσία (authority) είναι το δικαίωμα του
άρχειν. Η εξουσία δημιουργεί τη δική της ισχύ,
όσο τουλάχιστον οι άνθρωποι αποδέχονται
ότι ο κάτοχός της έχει το δικαίωμα να
λαμβάνει αποφάσεις.

Εξουσία και νομιμοποίηση

 Τρόποι νομιμοποίησης της πολιτικής ισχύος
κατά Weber:
 Παραδοσιακή εξουσία
 Χαρισματική εξουσία
 Νομική – ορθολογική εξουσία
Εξουσία και νομιμοποίηση
 Πατριαρχία είναι η εξουσία που ασκεί ο
πατέρας, ο σύζυγος, το πρεσβύτερο μέλος ή
ο μεγαλύτερος αδελφός επί των μελών της
οικογένειας. Σημαίνει την κυριαρχία του
αφέντη και πάτρωνα επί των δούλων, των
υποτακτικών και των ελεύθερων ανθρώπων.

Εξουσία και νομιμοποίηση

 Η τυποποίηση του χαρίσματος (routinization
of charisma) είναι η διαδικασία μέσω της
οποίας η ατομική εξουσία ενός εμπνευσμένου
ηγέτη μεταφέρεται σε ένα μόνιμο αξίωμα ή
θεσμό.
Εξουσία και νομιμοποίηση
 Ένα νομιμοποιημένο (legimate) σύστημα
διακυβέρνησης εδράζεται στην εξουσία:
δηλαδή οι υποκείμενοι στην εξουσία του
αναγνωρίζουν το δικαίωμά του να λαμβάνει
αποφάσεις.

Κράτος και κυριαρχία

 Το κράτος (state) είναι μια πολιτική κοινότητα
την οποία συγκροτεί πληθυσμός, που ζει και
κυβερνάται σε δεδομένη εδαφική επικράτεια.
Κράτος και κυριαρχία
 Ο όρος κυριαρχία (sovereignty) αναφέρεται
στην υπέρτατη πηγή εξουσίας μιας κοινωνίας.
Ο ανώτατος άρχων (sovereign) είναι το ύπατο
και τελικό όργανο για τη λήψη των
αποφάσεων εντός της κοινότητας.
 Εσωτερική κυριαρχία
 Εξωτερική κυριαρχία

Έθνη και εθνικισμός

 Ένα υποσύνολο της ανθρωπότητας μπορεί να
θεωρηθεί ότι αποτελεί ένα έθνος (nation) εφόσον
τα μέλη του ενώνονται από κοινές προτιμήσεις...
που τους υπαγορεύουν να συνεργάζονται μεταξύ
τους πιο πρόθυμα από ό,τι με άλλους
ανθρώπους, να επιθυμούν την ύπαρξη κοινής
διακυβέρνησης και να επιθυμούν επίσης ότι αυτή
η διακυβέρνηση ασκείται αποκλειστικά από τους
ίδιους ή τους ομοίους τους.
Mill, 1861
Έθνη και εθνικισμός
 Η έννοια της αυτοδιάθεσης (self-
determination) αναφέρεται στη δυνατότητα
επιλογής των ενεργειών χωρίς εξωτερική
επιβολή. Το δικαίωμα της εθνικής
αυτοδιάθεσης είναι το δικαίωμα ενός λαού να
διαθέτει τη δική του κυβέρνηση, δημοκρατική
ή μη.

Έθνη και εθνικισμός

 Ο εθνικισμός (nationalism), η
χαρακτηριστικότερη ιδεολογία του 20ού
αιώνα, είναι το δόγμα που υποστηρίζει ότι τα
έθνη έχουν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης.
Έθνη και εθνικισμός
 Έθνη και κράτη:
 Έθνος – κράτος
 Πολυεθνικό κράτος
 Έθνος χωρίς κράτος
 Διασπορά

Ιδεολογία
 Ο Hamilton (1987) ορίζει την ιδεολογία
(ideology) ως ένα συλλογικό σύστημα
πεποιθήσεων και στάσεων, το οποίο
προτάσσει συγκεκριμένο πρότυπο
κοινωνικών διευθετήσεων.
Αριστερά και Δεξιά
 Η Αριστερά (left) και η Δεξιά (right)
αναφέρονται στους δύο πόλους ενός
ιδεολογικού φάσματος. Σε γενικές γραμμές, η
Αριστερά συνδέεται με την ισότητα, τα
ανθρώπινα δικαιώματα και τη μεταρρύθμιση,
ενώ η Δεξιά προκρίνει την παράδοση, την
εδραιωμένη εξουσία και την επιδίωξη του
εθνικού συμφέροντος.

Κεφάλαιο 2

Θεωρητικές προσεγγίσεις
Η θεσμική προσέγγιση
 Η θεσμική προσέγγιση υπήρξε ο θεμέλιος
λίθος του επιστημονικού πεδίου της
συγκριτικής πολιτικής και ως εκ τούτου
αποτέλεσε την αφετηρία με βάση την οποία
εξελίχθηκαν άλλες προσεγγίσεις και με την
οποία μπορούν να συγκριθούν.

Η θεσμική προσέγγιση
 Θεσμός (institution) είναι ένας εδραιωμένος
οργανισμός δημόσιου, συνήθως, χαρακτήρα,
του οποίου τα μέλη αλληλεπιδρούν με βάση
τους συγκεκριμένους ρόλους που επιτελούν
στο εσωτερικό του.
Η θεσμική προσέγγιση
 Η λογική του ενδεδειγμένου (logic of
appropriateness) αναφέρεται στις ενέργειες
που κάνουν τα μέλη ενός θεσμού, για να
συμμορφωθούν με τους κανόνες του
συγκεκριμένου θεσμού.

Η θεσμική προσέγγιση
 Αντίθετα, η λογική των συνεπειών (logic of
consequences) υποδηλώνει τις
συμπεριφορές που έχουν ως στόχο την
επίτευξη ατομικού σκοπού, όπως η
προσωπική ανέλιξη ή η επανεκλογή.
Η θεσμική προσέγγιση
 Η θεσμοποίηση (institutionalization) ορίζεται
ως η διαδικασία μέσω της οποίας οι
οργανισμοί εδραιώνονται και αποκτούν κύρος
στο πέρασμα του χρόνου.

Η συμπεριφορική προσέγγιση
 Κεντρικός πυλώνας των συμπεριφοριστών
(behaviouralist) ήταν ότι η πηγή όλων είναι ο
άνθρωπος και όχι οι θεσμοί. Αυτή η νέα
προσέγγιση μας καλούσε να μελετήσουμε τις
πράξεις των ανθρώπων αντί για τα
συνταγματικά κείμενα και τα
οργανογράμματα.
Η δομική προσέγγιση
 Στην πολιτική επιστήμη, η δομική προσέγγιση
(structural approach) δίνει έμφαση στις
αντικειμενικές σχέσεις ανάμεσα στις κοινωνικές
ομάδες, περιλαμβανομένων των κοινωνικών
τάξεων και του κράτους. Τα διαφορετικά
συμφέροντα και οι θέσεις αυτών των ηγετικών
ομάδων διαμορφώνουν τον γενικό σχηματισμό
της εξουσίας και παρέχουν τη δυναμική της
πολιτικής μεταβολής.

Η προσέγγιση της ορθολογικής

επιλογής
 Χαρακτηριστικό γνώρισμα της προσέγγισης
της ορθολογικής επιλογής είναι ότι βλέπει την
πολιτική ως το αποτέλεσμα της στρατηγικής
αλληλεπίδρασης των ατόμων, καθώς όλοι οι
δρώντες επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν την
επίτευξη των δικών τους στόχων.
Η προσέγγιση της ορθολογικής
επιλογής
 Μεθοδολογικός ατομικισμός: η αρχή ότι οι
ερμηνείες στην πολιτική επιστήμη πρέπει να
αναζητώνται στις προτιμήσεις και τη
συμπεριφορά των ατόμων.

Η προσέγγιση της ορθολογικής

επιλογής
 Προβλήματα συλλογικής δράσης (collective
action problems) ανακύπτουν όταν η
ορθολογική συμπεριφορά σε ατομικό επίπεδο
παράγει αποτέλεσμα το οποίο υπολείπεται
του καλύτερου δυνατού.
Η προσέγγιση της ορθολογικής
επιλογής
 Ισορροπία (equilibrium) είναι μια κατάσταση
ηρεμίας. Πολιτική ισορροπία υπάρχει όταν
κανένας από τους σημαντικούς δρώντες δεν
πιστεύει ότι μπορεί να αποσπάσει αξιόλογα
οφέλη μεταβάλλοντας την τρέχουσα θέση
του.

Η προσέγγιση της ορθολογικής

επιλογής
 Τα σοκ (shocks) (απροσδόκητα γεγονότα,
που προκύπτουν συχνά έξω από το
σύστημα) διαταράσσουν προσωρινά ή μόνιμα
το σημείο ισορροπίας.
Η ερμηνευτική προσέγγιση
 Η ερμηνευτική προσέγγιση (interpretive
approach) υποθέτει ότι:
 (1) οι δομές της ανθρώπινης κοινωνίας
καθορίζονται κυρίως από κοινές ιδέες και όχι
από υλικές δυνάμεις
 (2) οι ταυτότητες και τα συμφέροντα των
δρώντων που κινούνται προς την επίτευξη
κάποιου σκοπού διαμορφώνονται από αυτές
τις κοινές ιδέες και δεν προκύπτουν εκ
φύσεως
Vendt, 1999

Κεφάλαιο 3

Στρατηγικές έρευνας
Μελέτες περίπτωσης
 Οι μελέτες περίπτωσης συνδυάζουν, αφενός,
την ποιοτική διερεύνηση ενός θέματος με
όλες τις κατάλληλες τεχνικές, αφετέρου, τη
σύνδεσή του με ευρύτερα θέματα που
αφορούν τη μελέτη της πολιτικής.

Μελέτες περίπτωσης
 Είδη μελετών περίπτωσης:
 Αντιπροσωπευτική
 Υποδειγματική
 Αποκλίνουσα
 Αρχέτυπη
 Κρίσιμη
Συγκριτικές μελέτες
 Πλεονεκτήματα συγκριτικών μελετών:
 Διεύρυνση της κατανόησης
 Κατηγοριοποίηση
 Έλεγχος των υποθέσεων
 Ικανότητα πρόβλεψης

Συγκριτικές μελέτες
 Υπόθεση (hypothesis) είναι μια πιθανή αρχή
που συνδέει δύο ή περισσότερους
παράγοντες ή μεταβλητές.
Συγκριτικές μελέτες
 Οι δυσκολίες της σύγκρισης:
 Κατανόηση νοήματος
 Παγκοσμιοποίηση
 Πάρα πολλές μεταβλητές, πολύ λίγες χώρες
 Μεροληψία στην επιλογή

Συγκριτικές μελέτες
 Οι υποθέσεις που αντιτίθενται στην
πραγματικότητα (counterfactuals) είναι
νοητικοί πειραματισμοί για τα πιθανά
αποτελέσματα σε περίπτωση απουσίας ενός
παράγοντα που υπήρχε ή παρουσίας ενός
παράγοντα που δεν υπήρχε σε μια
διαδικασία.
Συγκριτικές μελέτες
 Το πρόβλημα της μεροληψίας στην επιλογή
(selection bias) προκύπτει όταν η επιλογή
των περιπτώσεων που θα μελετηθούν
καταλήγει σε αποτελέσματα μη
αντιπροσωπευτικά της ευρύτερης κατηγορίας
από την οποία προέρχονται οι περιπτώσεις
και οι μεταβλητές.

Ποιοτικές συγκρίσεις
 Οι ποιοτικές συγκρίσεις τοποθετούνται
ανάμεσα στις μελέτες περίπτωσης και τη
στατιστική ανάλυση. Πρόκειται για τον
καθιερωμένο τύπο σύγκρισης, και αφορούν
μελέτες με μικρό δείγμα, που
επικεντρώνονται στην επισταμένη σύγκριση
μιας πτυχής της πολιτικής σε έναν
περιορισμένο αριθμό χωρών.
Ποιοτικές συγκρίσεις
 Μέθοδοι επιλογής χωρών σε μια ποιοτική
σύγκριση:
 Σχεδιασμός της μέγιστης ομοιότητας
 Σχεδιασμός της μέγιστης διαφοράς

Ποσοτική ανάλυση
 Μεταβλητές ποσοτικής ανάλυσης:
 Εξαρτημένη
 Ανεξάρτητη
Ποσοτική ανάλυση
 Ο συντελεστής συσχέτισης (correlation
coefficient) μετρά την ακρίβεια με την οποία
μπορούμε να κάνουμε πρόβλεψη με βάση μία
στατιστική μεταβλητή για μία άλλη μεταβλητή.

Ποσοτική ανάλυση
 Ως θετική (positive) συσχέτιση νοείται η
παράλληλη, αυξητική ή φθίνουσα, τάση των
μεταβλητών.
 Ως αρνητική (negative) συσχέτιση νοείται η
αντιστρόφως ανάλογη πορεία των
μεταβλητών.
Ποσοτική ανάλυση
 Γραμμή παλινδρόμησης (regression line) είναι
η γραμμή της πλησιέστερης στατιστικής
προσαρμογής σε ένα διάγραμμα διασποράς.
 Οι αποκλίνουσες περιπτώσεις (outliers) είναι
οι παρατηρήσεις που απομακρύνονται
περισσότερο από την προβλεπόμενη, βάσει
της γραμμής παλινδρόμησης, τιμής.

Ποσοτική ανάλυση
 Εσφαλμένη συσχέτιση (spurious correlation)
προκύπτει όταν δύο παράγοντες εξαρτώνται
από μια τρίτη μεταβλητή.
Ιστορική ανάλυση
 Η ιστορία μπορεί να διευρύνει τη βάση
δεδομένων μας, επιτρέποντάς μας να
χρησιμοποιήσουμε ακόμα και την πιο
διαφορετική προσέγγιση, για να
ερμηνεύσουμε τη βαρύτητα ευρημάτων σε
διαφορετικές χρονικές περιόδους.

Ιστορική ανάλυση
 Η αναλυτική αφήγηση (analytic narrative)
επιχειρεί να ενσωματώσει μεθόδους της
ιστορίας και της πολιτικής επιστήμης. Εξετάζει
το πώς συγκεκριμένη αλληλουχία συνειδητών
πράξεων που ανέλαβαν δρώντες με
επίγνωση των διαθέσιμων επιλογών τους,
οδηγεί σε ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα.
Bates κ.ά., 1998
Ιστορική ανάλυση
 Μια πολιτική διαδικασία είναι εξαρτημένη από
το μονοπάτι (path dependent) όταν το
αποτέλεσμά της εξαρτάται από
προηγούμενες αποφάσεις· με άλλα λόγια,
όταν ο τελικός προορισμός εξαρτάται από τη
διαδρομή.

Ιστορική ανάλυση
 Ο όρος ανίχνευση της διαδικασίας (process
tracing) αναφέρεται στον εντοπισμό και στην
περιγραφή των ιστορικών αλληλουχιών που
συνδέουν κάποιο αίτιο με ένα αποτέλεσμα.
Ιστορική ανάλυση
 Κομβικό σημείο (critical juncture) είναι το
σταυροδρόμι στο οποίο εμφανίζονται
συμφέροντα, δομές ή θεσμοί που τελικά
εδραιώνονται.

Ιστορική ανάλυση
 Αλληλουχία (sequencing) είναι η χρονική
σειρά των γεγονότων, και όχι απλώς η
εμφάνισή τους, επηρεάζει το τελικό
αποτέλεσμα.
Ιστορική ανάλυση
 Ως βραδυφλεγές αίτιο (slow-moving cause)
νοείται η επίδραση που ασκείται με βραδείς
ρυθμούς αλλά έχει μακροπρόθεσμα
δραματικά αποτελέσματα.

Ιστορική ανάλυση
 Οριακό σημείο (threshold) είναι το σημείο
εκείνο που, άπαξ και το ξεπεράσει μια
μεταβλητή, αρχίζει να ασκεί ισχυρό
αντίκτυπο.
 Κεφάλαιο 4

Το κράτος

Εμφάνιση, επέκταση και

αναδιάρθρωση
 Εμφάνιση
 Η Ειρήνη της Βεστφαλίας (1648) θεωρείται
ορόσημο στην εμφάνιση του κράτους.
Τερματίζοντας τον Τριακονταετή Πόλεμο,
έδωσε στους εδαφικούς ηγεμόνες μεγαλύτερο
έλεγχο επί της λειτουργίας της θρησκείας στην
επικράτειά τους, επικυρώνοντας τη φθίνουσα
υπερεθνική εξουσία της Εκκλησίας.
Εμφάνιση, επέκταση και
αναδιάρθρωση
 Αντίληψη της κυριαρχίας
 Jean Bodin: συγκεντρωτική ιδεολογία
 Thomas Hobbes: ηγεμόνας
 John Locke: φυσικά δικαιώματα

Εμφάνιση, επέκταση και

αναδιάρθρωση
 Έλευση της νεωτερικότητας
 Διακήρυξη αμερικανικής ανεξαρτησίας (1776)
 Γαλλική επανάσταση (1789) – Διακήρυξη των
δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη
Εμφάνιση, επέκταση και
αναδιάρθρωση
 Η γενική βούληση (general will) ακολουθείται
όταν οι πολίτες λαμβάνουν αποφάσεις με
γνώμονα το συμφέρον της κοινωνίας
συνολικά, και όχι των επιμέρους ομάδων και
ατόμων.

Εμφάνιση, επέκταση και

αναδιάρθρωση
 Η έννοια του ολοκληρωτικού πολέμου (total
war) υπήρξε κομβική κατά τον 20ό αιώνα. Ο
ολοκληρωτικός πόλεμος προϋπέθετε την
κινητοποίηση του πληθυσμού για την
υποστήριξη μιας σύγκρουσης που διεξαγόταν
με εξελιγμένα οπλικά συστήματα σε ευρύτατη
γεωγραφική κλίμακα.
Εμφάνιση, επέκταση και
αναδιάρθρωση
 Χαρακτηριστικά δυτικού κράτος
 Συγκεντρωτισμός
 Προτυποποίηση
 Μηχανισμοί εξουσίας
 Κινητοποίηση
 Διαφοροποίηση
 Λειτουργίες
 Μέγεθος

Εμφάνιση, επέκταση και

αναδιάρθρωση
 Το κεϊνσιανό κοινωνικό κράτος (keynesian
welfare state) συνδύαζε αντικυκλικές
οικονομικές πολιτικές για τον περιορισμό της
ανεργίας, με την παροχή από το κράτος
υπηρεσιών περίθαλψης και στέγασης και
εγγυήσεων διατήρησης των εισοδημάτων.
Ασφάλεια και παρακολούθηση
 Η ανάδειξη μιας κατάστασης που έχει
ονομαστεί και «κράτος ασφάλειας»
προκάλεσε αναμενόμενα αντιδράσεις.
Διάφορες ομάδες διατύπωσαν τις ανησυχίες
τους:
 Για την ανάπτυξη μιας κοινωνίας
παρακολούθησης.
 Για την απειλή που δέχονται οι πολιτικές
ελευθερίες.
 Για την περιορισμένη λογοδοσία των μυστικών
υπηρεσιών.

Ασφάλεια και παρακολούθηση

 Η συμμετοχή σε στάση (sedition) αναφέρεται
στην υποστήριξη μιας εξέγερσης ή ανταρσίας
κατά του κράτους.
 Αντίθετα, η προδοσία είναι το έγκλημα της
αθέτησης της αφοσίωσης σε ένα κράτος, για
παράδειγμα με την παροχή βοήθειας στους
εχθρούς του.
Το μετα-αποικιακό κράτος
 1ο κύμα αποαποικιοποιησης: 1810-38
 Ο caudillo είναι ένα ισχυρό πολιτικό
πρόσωπο, που διαφεντεύει συγκεκριμένη
περιοχή, εξασφαλίζοντας την τάξη και
αναμένοντας ως αντάλλαγμα την υποταγή του
τοπικού πληθυσμού.
 2ο κύμα: μετά τον πόλεμο του 1914-18
 3ο κύμα: 1944-84
 4ο κύμα: 1991

Κράτη που κατέρρευσαν και

κρατική οικοδόμηση
 Τα κράτη που έχουν καταρρεύσει (collapsed
state) ορίζονται συχνά από θεσμική άποψη,
ως οι χώρες όπου έχει καταλυθεί η κρατική
οργάνωση, δίνοντας τη θέση της πρακτικά σε
ιδιωτικούς και υποεθνικούς φορείς.
Κράτη που κατέρρευσαν και
κρατική οικοδόμηση
 Η ιδέα του αποτυχημένου κράτους (failed
state) είναι στενά συνδεδεμένη με την έννοια
του κράτους που έχει καταρρεύσει, συνήθως,
όμως, ορίζεται λειτουργικά ως η αδυναμία του
κράτους να επιτελέσει τον κύριο ρόλο του,
που είναι η άσκηση του μονοπωλίου της
νόμιμης βίας εντός της επικράτειάς του.

Πέρα από το κράτος

 Οι διακυβερνητικοί οργανισμοί
(intergovernmental organizations) (ΔΚΟ) είναι
οργανώσεις στις οποίες μετέχουν κράτη. Οι
ΔΚΟ ιδρύονται βάσει συνθηκών και συνήθως
λειτουργούν με την αρχή της συναίνεσης,
διαθέτοντας μόνιμη γραμματεία.
Πέρα από το κράτος
 Η Ευρωπαϊκή Ένωση:
 Σε έναν κόσμο κρατών που συμπληρώνονται
από διεθνείς οργανισμούς, η Ευρωπαϊκή
Ένωση (ΕΕ) ξεχωρίζει. Είναι ένας μοναδικός
υβριδικός θεσμός που συνδυάζει υπερεθνικά
και διακυβερνητικά στοιχεία. Η Ευρωπαϊκή
Ένωση αποτελεί το πιο εξελιγμένο εγχείρημα
περιφερειακής ολοκλήρωσης παγκοσμίως.

Πέρα από το κράτος

 Η Συμφωνία Σένγκεν (Schengen Agreement)
αφορά την κατάργηση των συνοριακών
ελέγχων εντός της Ένωσης για τη μετακίνηση
των προσώπων - περιλαμβανομένων των
πολιτών τρίτων χωρών.
Πέρα από το κράτος
 Ο όρος ενοποίηση πολλών ταχυτήτων
(differentiated integration) αναφέρεται στην
κατάσταση όπου ορισμένα και όχι όλα τα
μέλη μιας κοινότητας συμμετέχουν στην
εμβάθυνση της Ένωσης συνολικά.

Πέρα από το κράτος

 Οι διεθνείς μη κυβερνητικές οργανώσεις
(international non-governmental
organizations) (συνήθως αποκαλούνται με το
αρκτικόλεξο NGOs - ΜΚΟ) είναι πρόσωπα
ιδιωτικού δικαίου, και τα μέλη ή οι ομάδες
που συμμετέχουν σε αυτές προέρχονται από
περισσότερες από μία χώρες.
 Κεφάλαιο 5

Δημοκρατία

Εισαγωγή
 Σχήμα 5.1: Αριθμός των δημοκρατιών διεθνώς, 1946-2008
Τύποι δημοκρατίας
 Άμεση δημοκρατία
 Διαβουλευτική δημοκρατία
 Αντιπροσωπευτική (έμμεση) δημοκρατία
 Φιλελεύθερη δημοκρατία
 Ανελεύθερη δημοκρατία

Άμεση δημοκρατία
 Σχήμα 5.2: Η άμεση δημοκρατία της αρχαίας Αθήνας
Διαβουλευτική δημοκρατία
 Διαβαθμίσεις της δημοκρατίας:
 Ομοφωνία
 Ταυτόχρονη πλειοψηφία
 Ειδική πλειοψηφία
 Σταθμισμένη πλειοψηφία
 Απόλυτη πλειοψηφία
 Πλειοψηφία (απλή πλειοψηφία)
 Σχετική πλειοψηφία

Αντιπροσωπευτική δημοκρατία
 Ο αντιπρόσωπος (representative) παίρνει τη
θέση ενός άλλου προσώπου, ομάδας ή
οντότητας. Μια σημαία αντιπροσωπεύει ένα
έθνος, ένας δικηγόρος αντιπροσωπεύει έναν
πελάτη, ενώ οι αιρετοί πολιτικοί
αντιπροσωπεύουν τους ψηφοφόρους, τις
εκλογικές τους περιφέρειες και τα πολιτικά
τους κόμματα.
Φιλελεύθερη και ανελεύθερη
δημοκρατία
 Φιλελεύθερη δημοκρατία
 Επιδιώκει να συνδυάσει την εξουσία των
δημοκρατικών κυβερνήσεων με το στοιχείο της
επιβολής περιορισμών στο πεδίο δράσης
τους.
 Ανελεύθερη δημοκρατία
 Ο εκλεγμένος ηγέτης (ή ηγέτες) ενδιαφέρεται
ελάχιστα για τα ατομικά δικαιώματα. Η
απροκάλυπτη εκλογική νοθεία αποφεύγεται,
ωστόσο το περιεχόμενο της δημοκρατίας
εξαντλείται στις ίδιες τις εκλογές.

Κύματα εκδημοκρατισμού
 Κύμα (wave) εκδημοκρατισμού είναι η
μετάβαση ενός συνόλου από αντιδημοκρατικά
καθεστώτα στη δημοκρατία. Η μετάβαση αυτή
πρέπει να λαμβάνει χώρα μέσα σε ορισμένο
χρόνο και να υπερβαίνει αριθμητικά σε
σημαντικό βαθμό τις κινήσεις προς την
αντίθετη κατεύθυνση κατά την ίδια περίοδο.
Huntington, 1991
Κύματα εκδημοκρατισμού
 1ο κύμα: 1828-1926
 Βρετανία, Γαλλία, ΗΠΑ
 2ο κύμα: 1943-62
 Ινδία, Ισραήλ, Ιαπωνία, Δυτική Γερμανία
 3ο κύμα: 1974-91
 Νοτιοανατολική Ευρώπη, Λατινική Αμερική,
τμήματα της Αφρικής

Κύματα εκδημοκρατισμού
 Ως υποτροπή (backsliding) νοείται η ολική ή -
κυρίως- εν μέρει επιστροφή στον
απολυταρχισμό ύστερα από δημοκρατική
ανάπαυλα.
Κύματα εκδημοκρατισμού
 Μια δημοκρατία έχει εδραιωθεί
(consolidated) εφόσον εξασφαλίζει αποδεκτό
πλαίσιο πολιτικού ανταγωνισμού.

Κεφάλαιο 6

Απολυταρχική εξουσία
Η φύση της απολυταρχικής
εξουσίας
 Η απολυταρχική εξουσία (authoritarian rule)
είναι ευρεία κατηγορία, με την οποία
αναφερόμαστε σε κάθε είδος μη
δημοκρατικού καθεστώτος.

Μορφές απολυταρχικής εξουσίας

 Δεσπότες
 Μονάρχες
 Πολιτικά κόμματα
 Πρόεδροι
 Ένοπλες δυνάμεις
 Θρησκευτικοί ηγέτες
Δεσπότες
 Ένα μόνο πρόσωπο, που δεν οφείλει υπακοή
σε κανένα θεσμό, κυβερνά μέσω του φόβου
και των ανταμοιβών, βασιζόμενο σε μια
προσωπική δύναμη ασφάλειας για να
παραμένει στην εξουσία.

Μονάρχες
 Ο κυβερνών βασιλιάς προέρχεται από μια
βασιλική οικογένεια, της οποίας τα άλλα μέλη
αναλαμβάνουν κρίσιμες πολιτικές και
στρατιωτικές θέσεις.
Μονάρχες
 Η πρωτογένεια (primogeniture) αναφέρεται
στην αρχή της διαδοχής από το πρωτότοκο
τέκνο - συνήθως τον πρωτότοκο γιο. Η
μοναρχία που βασίζεται σε αυτό τον κανόνα
διαδοχής διατρέχει τον κίνδυνο ο επόμενος
ηγεμόνας να μην είναι ικανός.

Πολιτικά κόμματα
 Η εξουσία ασκείται από ένα κόμμα που συχνά
συνοδεύεται από έναν ισχυρό πρόεδρο.
 Κομμουνιστικά κόμματα
 Άλλα κυβερνώντα κόμματα
Πολιτικά κόμματα
 Σύμφωνα με τον ορισμό του Lenin, το κόμμα της
εμπροσθοφυλακής (vanguard party) αποτελείται από
επαναστάτες πλήρους απασχόλησης. Χάρη στο
γεγονός ότι κατανοούν τη μαρξιστική σκέψη,
μπορούν να δραπετεύσουν από την ιδεολογική,
δογματική κατήχηση της παλαιάς τάξης και να
εξυψώσουν τη συνείδηση των μαζών τόσο πριν όσο
και μετά την επανάσταση. Χωρίς αυτή την
καθοδήγηση, οι εργάτες αναπτύσσουν μόνο
συνδικαλιστική συνείδηση.

Πρόεδροι
 Ένας πρόεδρος κυριαρχεί στην πολιτική
σκηνή (και στα μέσα ενημέρωσης),
κρατώντας αφοπλισμένους τους αντιπάλους
του και περιθωριοποιώντας την
αντιπολίτευση. Παρότι η εξουσία βρίσκεται
στα χέρια του συγκεκριμένου ηγέτη, ασκείται
μέσω του προεδρικού αξιώματος.
Πρόεδροι
 Αυτο-πραξικόπημα (autogolpe) είναι το
«πραξικόπημα του οποίου ηγείται ο ίδιος ο
επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας,
προκειμένου να διευρύνει τον έλεγχο που
ασκεί επί του πολιτικού συστήματος με
αντισυνταγματικό τρόπο».
Farcau, 1994

Ένοπλες δυνάμεις
 Στις στρατιωτικές δικτατορίες, την εξουσία
έχει ο στρατός, ο οποίος κυβερνά συνήθως
μέσω μιας χούντας, στην οποία συμμετέχουν
οι επικεφαλής των όπλων.
Ένοπλες δυνάμεις
 Στρατιωτικό πραξικόπημα (military coup
d'état) είναι η κατάληψη της πολιτικής
εξουσίας από το σύνολο ή μέρος των
ένοπλων δυνάμεων.

Θρησκευτικοί ηγέτες
 Σπάνια μορφή διακυβέρνησης όπου οι
θρησκευτικοί ηγέτες ασκούν άμεσα την
εξουσία. Γνωστό επίσης ως θεοκρατία.
Θρησκευτικοί ηγέτες
 Θεοκρατία (theocracy) σημαίνει
διακυβέρνηση από τους θρησκευτικούς
ηγέτες.

Κεφάλαιο 7

Πολιτική κουλτούρα
Ορισμός
 Πολιτική κουλτούρα (political culture) είναι το
σύνολο των θεμελιωδών αξιών,
συναισθημάτων και γνώσεων που δίνουν
μορφή και υπόσταση στις πολιτικές
διαδικασίες. Μπορεί να γίνει αντιληπτή είτε
ως το σύνολο των στάσεων των ατόμων είτε
ως ένα χαρακτηριστικό -η κουλτούρα- μιας
ομάδας που νοηματοδοτεί την πολιτική
δράση της.

Μελετώντας την πολιτική

κουλτούρα
 Σε μια κουλτούρα πολιτών (civic culture),
πολλοί πολίτες είναι πολιτικώς ενεργοί, όμως
η παθητική μειοψηφία εξασφαλίζει τη
σταθερότητα του συστήματος. Πέραν τούτου,
οι συμμετέχοντες στο πολιτικό σύστημα δεν
είναι τόσο βαθιά αναμεμιγμένοι, ώστε να μην
αποδέχονται τις αποφάσεις με τις οποίες
διαφωνούν.
Πολιτική εμπιστοσύνη και
κοινωνικό κεφάλαιο
 Σχήμα 7.1: Η εμπιστοσύνη των Αμερικανών προς την
«κυβέρνηση της Ουάσιγκτον», 1964-2007

Πολιτική εμπιστοσύνη και

κοινωνικό κεφάλαιο
 Το κοινωνικό κεφάλαιο (social capital)
αναφέρεται σε μια κουλτούρα εμπιστοσύνης
και συνεργασίας, που καθιστά τη συλλογική
δράση εφικτή και αποτελεσματική.
Ανάλυση γενεών και μεταϋλισμός

 Πολιτική γενεά (political generation) είναι μια

ηλικιακή γενεά, που έχει κοινές εμπειρίες και
αξίες, οι οποίες διαμορφώνουν την
κοσμοθεωρία της εφ' όρου ζωής.

Ανάλυση γενεών και μεταϋλισμός

 Σχήμα 7.2: Πολιτικές γενεές
Ανάλυση γενεών και μεταϋλισμός

 Μεταϋλισμός (postmaterialism) είναι η

προσήλωση σε ριζοσπαστικά ζητήματα, που
άπτονται της ποιότητας ζωής (όπως το
περιβάλλον). Καλλιεργείται, ιδίως στις τάξεις
των μορφωμένων νέων, όταν επικρατούν
συνθήκες προσωπικής ασφάλειας και υλικής
ευημερίας.

Η πολιτική κουλτούρα στα

απολυταρχικά καθεστώτα
 Περιφρόνηση της πολιτικής κουλτούρας (π.χ.
στρατιωτικά καθεστώτα)
 Χειραγώγηση της πολιτικής κουλτούρας (π.χ.
ισλαμικές χώρες)
 Προσπάθεια αναμόρφωσης της πολιτικής
κουλτούρας (π.χ. κομμουνιστικά καθεστώτα)
Η πολιτική κουλτούρα στις
ανελεύθερες δημοκρατίες
 Επιλεκτική ανάδειξη των απολυταρχικών
στοιχείων της πολιτικής κουλτούρας

Η πολιτική κουλτούρα των ελίτ

 Η πολιτική κουλτούρα των ελίτ (elite political
culture) συνίσταται στις πεποιθήσεις, στις
στάσεις και στις ιδέες που έχουν για την
πολιτική όσοι βρίσκονται εγγύτερα στα κέντρα
της πολιτικής εξουσίας. Οι αξίες των ελίτ είναι
πιο ρητές, συστηματικές και μεγαλόσχημες
από εκείνες που ενστερνίζεται ο γενικός
πληθυσμός.
Verba, 1987
Η πολιτική κουλτούρα των ελίτ
 Συναινετική δημοκρατία (consociational
democracy) είναι μια διευθέτηση όπου οι
συμφωνίες σε επίπεδο ηγεσιών των
διάφορων πυλώνων μιας διαιρεμένης
κοινωνίας βοηθούν στην εξασφάλιση της
πολιτικής σταθερότητας.

Η πολιτική κουλτούρα των ελίτ

 Οι πυλώνες (pillars) είναι οργανωμένες
κοινότητες, κατά κανόνα θρησκευτικού (π.χ.
καθολικοί) ή ιδεολογικού (π.χ. σοσιαλιστές)
χαρακτήρα.
Σύγκρουση πολιτισμών;

Κεφάλαιο 8

Πολιτική επικοινωνία
Τα μαζικά μέσα
 Τα μαζικά μέσα (mass media) αναφέρονται
στις μεθόδους επικοινωνίας που μπορούν να
προσεγγίσουν ταυτοχρόνως ένα μεγάλο και
εν δυνάμει απεριόριστο αριθμό δεκτών. Τα
μέσα αυτά περιλαμβάνουν την τηλεόραση, τις
εφημερίδες, το ραδιόφωνο, τα βιβλία, τα
περιοδικά, τον κινηματογράφο, τα ιστολόγια,
τις ιστοσελίδες και τις αφίσες.

Το «μοντέλο μετάδοσης» της

πολιτικής επικοινωνίας
 Σχήμα 8.1: Το «μοντέλο μετάδοσης» της πολιτικής επικοινωνίας
Η ανάπτυξη των μέσων
επικοινωνίας
 Σύγχρονες τάσεις στη μαζική επικοινωνία:
 Εμπορευματοποίηση
 Κατακερματισμός
 Παγκοσμιοποίηση
 Διαντίδραση

Δομές των ΜΜΕ

 Ο όρος δομή των ΜΜΕ (structure of the
media) αναφέρεται στα γενικά πρότυπα που
ακολουθούν τα ΜΜΕ και, ειδικότερα, στις
σχέσεις μεταξύ των μέσων επικοινωνίας, του
κράτους και της οικονομίας.
Ο αντίκτυπος των μέσων
 Οι επιδράσεις των μέσων επικοινωνίας:
 Ενίσχυση (reinforcement)
 Διαμόρφωση της ημερήσιας θεματολογίας
(agenda- setting)
 Ερμηνευτική πλαισίωση (framing)
 Δευτερογενής επίδραση (priming)

Κοινή γνώμη
 Η κοινή γνώμη (public opinion) μπορεί να
αναφέρεται απλώς (1) στο εύρος των
απόψεων που έχει ένα σημαντικό ποσοστό
του πληθυσμού για κάποιο αμφιλεγόμενο
ζήτημα. O πιο φιλόδοξος ορισμός είναι ότι (2)
ο όρος υποδηλώνει τη σταθμισμένη κρίση
μιας κοινότητας για ένα θέμα κοινού
ενδιαφέροντος, κρίση που σχηματίζεται στο
πλαίσιο κοινών πολιτικών στόχων.
Qualter, 1991
Κοινή γνώμη
 Μετρήσεις της κοινής γνώμης:
 Σφυγμομέτρηση
 Δειγματοληπτική έρευνα
 Ομάδα εστίασης
 Διαβουλευτική δημοσκόπηση

Κοινή γνώμη
 Ο όρος στρατευμένο κοινό (issue ή attentive
public) αναφέρεται στη μειοψηφία που έχει
ειδικό ενδιαφέρον ή γνώσεις επί ενός
συγκεκριμένου θέματος.
Τα μέσα ενημέρωσης
στα απολυταρχικά κράτη
 Περιορισμός ελεύθερης έκφρασης
 Η δημοσιογραφία είναι καθυποταγμένη
 Πενιχρά οικονομικά μέσα
 Αναπαραγωγή της πολιτικής γραμμής του
καθεστώτος
 Οι δημοσιογράφοι αυτολογοκρίνονται

Τα μέσα ενημέρωσης
στα απολυταρχικά κράτη
 Η προπαγάνδα (propaganda) είναι μορφή
επικοινωνίας ενός οργανισμού που στοχεύει
στην προώθηση συγκεκριμένου στόχου μέσω
της αλλαγής των στάσεων και ιδιαίτερα της
συμπεριφοράς μεγάλου αριθμού ανθρώπων.
Τα μέσα ενημέρωσης
στις ανελεύθερες δημοκρατίες
 Μεγαλύτερη ελευθερία σε σχέση με τα
απολυταρχικά καθεστώτα
 Προβολή της κυρίαρχης πολιτικής φιγούρας
 Πιέσεις από πολιτικούς και ισχυρά πρόσωπα
του επιχειρηματικού κόσμου

Κεφάλαιο 9

Πολιτική συμμετοχή
Ορισμός
 Η πολιτική συμμετοχή (political participation)
είναι η δραστηριότητα των ατόμων που έχει
ως δεδηλωμένο σκοπό της να καθορίσει ποια
πρόσωπα κυβερνούν και ποιες αποφάσεις
λαμβάνουν αυτοί που έχουν την εξουσία.

Ορισμός
 Η συμβατική συμμετοχή (conventional
participation) συναντάται στην τυπική
πολιτική δραστηριότητα, ενώ η μη συμβατική
συμμετοχή (unconventional participation)
βρίσκεται, σε ένα βαθμό, εκτός της
ορθόδοξης πολιτικής και μπορεί να στρέφεται
ακόμη και εναντίον της.
Η συμμετοχή στις φιλελεύθερες
δημοκρατίες
 Σχήμα 9.1: Σχήματα συμμετοχής στις δημοκρατίες

Η συμμετοχή στις φιλελεύθερες

δημοκρατίες
 O πολιτικός αποκλεισμός (political exclusion)
αναφέρεται στους ανθρώπους που
ουσιαστικά αποκλείονται από τη συμμετοχή
στη συλλογική λήψη των αποφάσεων, λόγω
της περιθωριακής κοινωνικής τους θέσης.
Κοινωνικά κινήματα
 Τα κοινωνικά κινήματα (social movements) είναι
ομάδες που προέρχονται μέσα από την κοινωνία και
σχηματίζονται με σκοπό την επιδίωξη
αντισυμβατικών στόχων με ανορθόδοξα μέσα. Οι
στόχοι τους είναι διευρυμένοι και δεν περιορίζονται
σε ένα μόνο τομέα, και το ύφος τους, το οποίο
αποδίδεται συχνά με τον όρο νέα πολιτική (new
politics), συνίσταται στην αμφισβήτηση της
υφιστάμενης ελίτ από άτομα που θεωρούνται
παραδοσιακά κοινωνικά παρείσακτοι.

Η συμμετοχή στην πολιτική βία

 Η πολιτική βία (political violence) συνίσταται
σε βλαπτικές πράξεις κατά ατόμων ή
περιουσίας, οι οποίες έχουν στόχο την
προαγωγή ή αποδοκιμασία κυβερνητικών
αποφάσεων και κρατικών πολιτικών.
LaPalombara, 1974
Η συμμετοχή στην πολιτική βία
 Η πολιτική τρομοκρατία (political terror)
αφορά τις ίδιες πράξεις, οι οποίες, όμως,
αποσκοπούν στην πρόκληση αισθημάτων
φόβου σε πληθυσμό ευρύτερο από τα άμεσα
θύματα.

Η συμμετοχή στην πολιτική βία

 Μορφές πολιτικής βίας:
 Αποστολές αυτοκτονίας
 Γενοκτονία
 Επανάσταση
Η συμμετοχή στην πολιτική βία
 Η σχετική στέρηση (relative deprivation)
προκύπτει όταν οι άνθρωποι πιστεύουν ότι
εισπράττουν λιγότερα από αυτά που
δικαιούνται. Αυτή η αίσθηση του τι
δικαιούνται, μπορεί να βασίζεται σε σύγκριση
με παλαιότερες εποχές, με κάποιο
αφηρημένο πρότυπο δικαιοσύνης ή με τις
επιβραβεύσεις που λαμβάνουν άλλες ομάδες.

Η συμμετοχή στα απολυταρχικά

κράτη
 Πελατειασμός
 Μαζικά οργανωμένη συμμετοχή
Η συμμετοχή στις ανελεύθερες
δημοκρατίες
 Σποραδική και ανοργάνωτη συμμετοχή που
βασίζεται στην πολιτική ανισότητα
 Αδυναμία της κοινωνίας των πολιτών

Η συμμετοχή στις ανελεύθερες

δημοκρατίες
 Την κοινωνία των πολιτών (civil society)
συγκροτούν οι ομάδες που βρίσκονται
υπεράνω της προσωπικής οικογενειακής
σφαίρας, είναι, όμως, υποδεέστερες από το
κράτος. Ο όρος καλύπτει τους δημόσιους
φορείς, όπως τα συνδικάτα, τις ομάδες
συμφερόντων και, κατά μία έννοια, τις ομάδες
ανθρώπων με κοινά ενδιαφέροντα.
 Κεφάλαιο 10

Εκλογές και ψηφοφόροι

Εύρος και δικαίωμα ψήφου

 Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των
αξιωμάτων που είναι ανοιχτά σε
ανταγωνιστικές εκλογές, τόσο πιο
δημοκρατικό είναι το πολιτικό σύστημα.
 Από την άλλη, αυτή η εκλογομανία δεν
στερείται κινδύνων. Ένας από αυτούς είναι η
κόπωση των ψηφοφόρων.
Εύρος και δικαίωμα ψήφου
 Οι εκλογές δεύτερης κατηγορίας (second-
order elections) επηρεάζονται σημαντικά από
τα αποτελέσματα εκλογών πρώτης
κατηγορίας, που συχνά διεξάγονται
ταυτόχρονα. Οι εκλογές δεύτερης κατηγορίας
εκλαμβάνονται ως ήσσονος σημασίας από
τους ψηφοφόρους, διότι συνήθως δεν
καθορίζουν τη σύνθεση του εθνικού
νομοθετικού σώματος ή της κυβέρνησης.

Εύρος και δικαίωμα ψήφου

 Στις περισσότερες δημοκρατίες όλοι σχεδόν
οι πολίτες άνω των 18 ετών έχουν δικαίωμα
ψήφου.
 Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη περιθώρια
επέκτασης του δικαιώματος ψήφου.
Εκλέγοντας τα νομοθετικά σώματα

 Με την ευρεία έννοια, το εκλογικό σύστημα

(electoral system) αναφέρεται στο σύνολο
των κανόνων που διέπουν μια εκλογική
αναμέτρηση. Συνήθως, όμως, ο όρος
αναφέρεται πιο συγκεκριμένα σε τρία
χαρακτηριστικά: στη δομή του ψηφοδελτίου,
στο μηχανισμό κατανομής εδρών και τη
διαίρεση των εκλογικών περιφερειών.

Εκλέγοντας τα νομοθετικά σώματα

 Εκλογικά συστήματα:
 Πλειοψηφικά σχετικής πλειοψηφίας
 Πλειοψηφικά απόλυτης πλειοψηφίας
 Αναλογική αντιπροσώπευση
 Μικτά συστήματα
Πλειοψηφικά συστήματα σχετικής
πλειοψηφίας
 Σύστημα gerrymander (ή Gerrymandering)
είναι η πρακτική της αυθαίρετης και κατά
βούληση αναχάραξης των εκλογικών
περιφερειών προκειμένου να μεγιστοποιηθεί
η αποτελεσματικότητα της ψήφου υπέρ ενός
κόμματος.

Πλειοψηφικά συστήματα σχετικής

πλειοψηφίας
 Η ψήφος τακτικής (tactical voting) είναι η
επιλογή ενός κόμματος ή υποψηφίου από
έναν ψηφοφόρο ο οποίος έχει άλλη
προτίμηση.
Αναλογική αντιπροσώπευση
 Το μέγεθος της περιφέρειας (district
magnitude) καθορίζεται από τον αριθμό των
αντιπροσώπων που εκλέγονται στην κάθε
εκλογική περιφέρεια (και όχι από τον αριθμό
των ψηφοφόρων). Όσο περισσότερους
αντιπροσώπους εκλέγει μια περιοχή, τόσο
πιο αναλογικό είναι το σύστημα και τόσο
μικρότερη είναι η μεροληψία σε βάρος των
μικρότερων κομμάτων.

Εκλογικά συστήματα και κομματικά

συστήματα
 Επιδράσεις εκλογικών συστημάτων κατά
Duverger (1954):
 Μηχανική
 Ψυχολογική
Ανάδειξη προέδρων
 Άμεση εκλογή (από το λαό)
 Έμμεση εκλογή (από σώμα εκλεκτόρων)

Ανάδειξη προέδρων
 Οι προϋποθέσεις κατανομής (distribution
requirements) ορίζουν το πώς θα πρέπει να
κατανέμονται οι ψήφοι του υποψηφίου που
επικράτησε σε διάφορες μονάδες του
εκλογικού σώματος. Οι προϋποθέσεις αυτές
μπορεί να οδηγήσουν σε άκαρπες εκλογές
(failed elections), όπου κανείς υποψήφιος δεν
κατάφερε να ξεπεράσει όλα τα εμπόδια των
εκλογικών κανόνων.
Ανάδειξη προέδρων
 Οι ξοφλημένοι (lame ducks) πολιτικοί είναι
όρος που αναφέρεται σε αιρετούς
αξιωματούχους που οδεύουν προς το τέλος
της θητείας τους.

Το δημοψήφισμα, η πρωτοβουλία των

πολιτών και η ψήφος ανάκλησης
 Δημοψήφισμα
 Πρωτοβουλία πολιτών
 Ψήφος ανάκλησης
Αποχή
 Βασικά αίτια:
 Διευρυνόμενο χάσμα ανάμεσα στους
ψηφοφόρους, τα κόμματα και τις κυβερνήσεις
 Αποευθυγράμμιση ψηφοφόρων από τις
παραδοσιακές κομματικές προτιμήσεις τους
 Φθίνουσα σημασία εκλογών
 Όλο και μικρότερη ικανοποίηση ψηφοφόρων
από την απόδοση των κυβερνησεων

Εκλογική συμπεριφορά
 Κομματική ταύτιση (party identification) είναι ο
μακροχρόνιος δεσμός του εκλογέα με ένα
συγκεκριμένο κόμμα. Ο δεσμός αυτός
προσδιορίζει τον τρόπο με τον οποίο οι
ψηφοφόροι ερμηνεύουν τα τεκταινόμενα στον
απόμακρο κόσμο της πολιτικής.
Εκλογική συμπεριφορά
 Στην ψήφο απολογισμού (retrospective
voting), ο ψηφοφόρος ψηφίζει με βάση τις
επιδόσεις της κυβέρνησης.
Fiorina,1981

Οι εκλογές στα απολυταρχικά

κράτη
 Ολοκληρωτική κατάργηση του μηχανισμού
των εκλογών
 Προσχηματικές εκλογές
Οι εκλογές στις ανελεύθερες
δημοκρατίες
 Κυριαρχία του ηγέτη στην κάλυψη των ΜΜΕ
 Αξιοποίηση κρατικού χρήματος για
προεκλογικές ανάγκες
 Δίκτυα πελατειακών σχέσεων

Κεφάλαιο 11

Πολιτικά κόμματα
Ορισμός
 Ο Sartori (1976) ορίζει ως πολιτικό κόμμα
(political party) «κάθε πολιτική ομάδα που
συμμετέχει στις εκλογές με επίσημο όνομα και
λογότυπο, και η οποία έχει τη δυνατότητα να
κατεβάζει υποψηφίους για τα δημόσια
αξιώματα».

Κομματική οργάνωση και

συμμετοχή
 Τυπικά γνωρίσματα της κομματικής
οργάνωσης στη Δυτική Ευρώπη:
 Κομματική ηγεσία
 Το κόμμα στο κοινοβούλιο
 Η κεντρική οργάνωση του κόμματος
 Το κόμμα σε περιφερειακό επίπεδο
 Το κόμμα στην ΕΕ
Κομματική οργάνωση και
συμμετοχή
 Τύποι κομματικής οργάνωσης:
 Κόμματα των ελίτ
 Κόμματα των μαζών
 Πολυσυλλεκτικά κόμματα

Κομματική οργάνωση και

συμμετοχή
 Ο σιδηρούς νόμος της ολιγαρχίας (iron law of
oligarchy) του Michels ορίζει ότι κάθε
οργανισμός σημαίνει ολιγαρχία. Ο Michels
υποστήριξε ότι ακόμη και τα κόμματα που
δηλώνουν ρητά τον δημοκρατικό
προσανατολισμό τους ελέγχονται στο τέλος
από μια κυρίαρχη ελίτ.
Επιλέγοντας υποψηφίους
 Οι κομματικοί εκλέκτορες (selectorate) είναι
τα πρόσωπα που επιλέγουν τους
υποψηφίους του κόμματος σε μια εκλογική
αναμέτρηση.

Επιλέγοντας υποψηφίους
 Αναλογικό σύστημα: Κατάρτιση ιεραρχημένου
καταλόγου υποψηφίων από τα κόμματα.
 Σύστημα σχετικής πλειοψηφίας: Επιλογή
υποψηφίων από τις τοπικές οργανώσεις.
 Μικτό σύστημα: Κατάρτιση λίστας για τις
έδρες από το κόμμα και επιλογή υποψηφίων
κατά εκλογική περιφέρεια από τις τοπικές
οργανώσεις.
Επιλέγοντας υποψηφίους
 Οι εκλογές ανάδειξης υποψηφίων (primary
elections) είναι αναμέτρηση όπου οι
υποστηρικτές ενός κόμματος επιλέγουν είτε
τον υποψήφιο που θα κατέλθει σε επικείμενη
εκλογική αναμέτρηση (άμεσο primary) είτε
αντιπροσώπους για το συνέδριο του
κόμματος, που θα επιλέξει τον υποψήφιο για
την προεδρία (προεδρικό primary).

Επιλέγοντας ηγέτες
 Επιλογή των κομματικών ηγετών στις
φιλελεύθερες δημοκρατίες:
 Κομματικό συνέδριο
 Μέλη του κόμματος
 Μέλη της κοινοβουλευτικής ομάδας του
κόμματος
 Κομματική επιτροπή
Χρηματοδότηση των κομμάτων
 Σχήμα 11.2: Θεσμοθέτηση της δημόσιας επιχορήγησης της
εξωκοινοβουλευτικής δραστηριότητας των κομμάτων στη Δυτική
Ευρώπη, 1959-90

Χρηματοδότηση των κομμάτων

 Τα κόμματα-καρτέλ (cartel parties) είναι
κυρίαρχα κόμματα, τα οποία εκμεταλλεύονται
τη δεσπόζουσα θέση τους στην πολιτική
αγορά για να ορίζουν τους κανόνες του
παιχνιδιού -όπως η δημόσια χρηματοδότηση-
και να εδραιώνουν τη δική τους θέση.
Η φθίνουσα κοινωνική βάση
 Ο όρος διαιρετική τομή (cleavage) αναφέρεται
στις κοινωνικές διαιρέσεις που επιτρέπουν τη
σφυρηλάτηση συλλογικής ταυτότητας στους
πολίτες οι οποίοι βρίσκονται εκατέρωθεν του
ρήγματος. Τα συμφέροντα αυτά εκφράζονται
μέσα από οργανώσεις, όπως τα συνδικάτα, οι
εκκλησίες και τα κόμματα.
Mair, 2006

Η φθίνουσα κοινωνική βάση

 Τα κόμματα διαμαρτυρίας (niche parties)
απευθύνονται σε περιορισμένο κομμάτι του
εκλογικού σώματος. Συνήθως βρίσκονται
μακριά από το κέντρο στο πολιτικό φάσμα και
επικεντρώνονται σε συγκεκριμένο ζήτημα.
Κομματικά συστήματα
 Ως κομματικό σύστημα (party system) νοείται
το συνολικό μοντέλο των κομμάτων μίας
χώρας. Στα σημαντικά γνωρίσματα ενός
κομματικού συστήματος περιλαμβάνονται ο
αριθμός και η σχετική σημασία των
κομμάτων. Η αλληλεπίδραση μεταξύ των
κομμάτων και το νομικό πλαίσιο αποτελούν
επίσης γνωρίσματα του κομματικού
συστήματος συνολικά.

Κομματικά συστήματα
 Τα κομματικά συστήματα στις φιλελεύθερες
δημοκρατίες:
 Σύστημα του κυρίαρχου κόμματος
 Δικομματικό σύστημα
 Πολυκομματικό σύστημα
Τα κόμματα στα απολυταρχικά
κράτη
 Κατάργηση όλων των κομμάτων συνολικά
 Εδραίωση μονοκομματικού συστήματος

Τα κόμματα στις ανελεύθερες

δημοκρατίες
 Τα κόμματα εμφανίζουν τα τυπικά, αλλά όχι
και τα ουσιαστικά γνωρίσματα των γνήσιων
κομματικών σχηματισμών
 Κεφάλαιο 12

Ομάδες συμφερόντων

Ορισμός
 Οι ομάδες συμφερόντων (interest groups)
(ονομάζονται και ομάδες πίεσης) είναι μη
κυβερνητικές οργανώσεις, οι οποίες
επιδιώκουν την άσκηση επιρροής στη
δημόσια πολιτική.
Κατηγοριοποίηση των ομάδων
συμφερόντων
 Προστατευτικές ομάδες
 Ομάδες πίεσης

Κατηγοριοποίηση των ομάδων

συμφερόντων
 Κορυφαία συνομοσπονδία εργαζομένων και
εργοδοτών (peak association) είναι η
οργάνωση που εκπροσωπεί τα ευρύτερα
συμφέροντα του κεφαλαίου ή των εργατών
στους κυβερνητικούς θεσμούς. Τα μέλη τους
δεν είναι πρόσωπα αλλά άλλοι οργανισμοί,
όπως επιχειρήσεις, σωματεία εργαζομένων,
εργατικά συνδικάτα.
Κατηγοριοποίηση των ομάδων
συμφερόντων
 Στο δημοκρατικό πλαίσιο, ο κορπορατισμός
(corporatism) δηλώνει μια σχέση ανάμεσα
στο κράτος και τις ομάδες συμφερόντων κατά
την οποία οι σημαντικές αποφάσεις για τα
εσωτερικά ζητήματα διαμορφώνονται έπειτα
από συζητήσεις ανάμεσα στην κυβέρνηση και
τις κορυφαίες οργανώσεις που εκπροσωπούν
τους βασικούς κοινωνικούς εταίρους: το
κεφάλαιο και τους εργαζομένους.

Ομάδες συμφερόντων στις

φιλελεύθερες δημοκρατίες
 Ο πλουραλισμός (pluralism), που σημαίνει
κυριολεκτικά εξουσία από τους πολλούς,
αναφέρεται σε πολιτικό σύστημα όπου
πολυάριθμες ανταγωνιστικές ομάδες
συμφερόντων ασκούν σημαντική επιρροή
στην κυβέρνηση, η οποία ανταποκρίνεται στα
αιτήματά τους.
Ομάδες συμφερόντων
στις φιλελεύθερες δημοκρατίες
 Σιδηρά τρίγωνα (iron triangles),
υποκυβερνήσεις και πολιτικές κοινότητες είναι
κλειστές συμμαχίες συμφερόντων, που
βασίζονται σε ανώτερους γραφειοκράτες, σε
ηγέτες ομάδων συμφερόντων και, ενίοτε, σε
αρμόδιους νομοθέτες.

Δίοδοι επιρροής
 Άμεσες επαφές με τα κέντρα αποφάσεων
 Έμμεση επιρροή μέσω των πολιτικών
κομμάτων
 Έμμεση επιρροή μέσω της κοινής γνώμης
 Λομπίστες
Προϋποθέσεις επιρροής
 Σχήμα 12.4: Προϋποθέσεις επιρροής ομάδων συμφερόντων

Προϋποθέσεις επιρροής
 Η πυκνότητα της συμμετοχής (density of
membership) αναφέρεται στο ποσοστό όσων
ασκούν το δικαίωμα της συμμετοχής τους σε
κάποια ομάδα επί του συνόλου των
δικαιουμένων να συμμετάσχουν σε αυτή.
Οι ομάδες συμφερόντων
στα απολυταρχικά κράτη
 Ποδηγέτηση των ομάδων
 Ενσωμάτωσή τους στην υφιστάμενη δομή
εξουσίας

Οι ομάδες συμφερόντων
στις ανελεύθερες δημοκρατίες
 Πελατειακά δίκτυα
 Περιορισμένη σημασία των ομάδων
συμφερόντων
 Κεφάλαιο 13

Συντάγματα και δίκαιο

Εισαγωγή
 Το κράτος δικαίου (rule of law) είναι ένας
δυτικός και κατεξοχήν αγγλοαμερικανικός
όρος. Συνδέεται με πολλές έννοιες, όπως η
εφαρμογή του νόμου, η ισονομία και η
τήρηση της νομιμότητας (due process)
(δηλαδή ο σεβασμός στα νομικά δικαιώματα
του ατόμου).
Kleinfeld, 2006
Εισαγωγή
 Το κοινό δίκαιο (common law), το οποίο
συναντάμε στην Αγγλία και σε πολλές από τις
πρώην αποικίες της, συνθέτουν οι αποφάσεις
των δικαστών σε ζητήματα τα οποία δεν
προβλέπονται ρητά από τη νομοθεσία. Το
κοινό δίκαιο βασίζεται σε δικαστικά
προηγούμενα, δηλαδή σε αποφάσεις επί
παλαιότερων υποθέσεων.

Εισαγωγή
 Στο πιο διαδεδομένο σύστημα του αστικού
δικαίου (civil law), οι δικαστές καταλήγουν σε
αποφάσεις εφαρμόζοντας εκτεταμένους
γραπτούς κώδικες, και όχι βάσει νομολογίας.
Το αστικό δίκαιο προέρχεται από τους
κώδικες του ρωμαϊκού δικαίου (Roman law)
(επίσης δεν σχετίζεται με την αστική
υπόθεση, όρος που υποδηλώνει τη μη
ποινική φύση μιας υπόθεσης).
Συντάγματα
 Το σύνταγμα (constitution) προσδιορίζει την
επίσημη δομή του κράτους, καθορίζοντας τις
εξουσίες και τους θεσμούς της κεντρικής
κυβέρνησης, και τις σχέσεις αυτής με τα
υπόλοιπα επίπεδα. Επιπλέον, το σύνταγμα
διατυπώνει τα δικαιώματα των πολιτών και,
κατ' αυτό τον τρόπο, θέτει τα όρια και τις
υποχρεώσεις των κυβερνητικών θεσμών.

Συντάγματα
 Η συνήθης μορφή των συνταγμάτων:
 Προοίμιο
 Μορφή πολιτεύματος
 Διακήρυξη δικαιωμάτων
 Διαδικασίες αναθεώρησης
Συντάγματα
 Αναθεώρηση
 Ευέλικτα συντάγματα
 Αυστηρά συντάγματα

Συντάγματα
 Ιστορική καταγωγή
 Εντάσσονται στο πλαίσιο της νέας αρχής μετά
από περιόδους ανωμαλίας
 Αποτελούν συχνά προϊόν πολιτικού
συμβιβασμού
Ο δικαστικός έλεγχος και
τα συνταγματικά δικαστήρια
 Ο δικαστικός έλεγχος (judical review) είναι η
εξουσία των τακτικών ή ειδικών δικαστηρίων
να ακυρώνουν τους νόμους και τις
εκτελεστικές πράξεις που έρχονται σε
σύγκρουση με το σύνταγμα.

Ο δικαστικός έλεγχος και

τα συνταγματικά δικαστήρια
Ο δικαστικός έλεγχος και
τα συνταγματικά δικαστήρια
 Η αρχική δικαιοδοσία (original jurisdiction)
δίνει στο δικαστήριο το δικαίωμα να εκδικάζει
μια υπόθεση σε πρώτο βαθμό. Η εφετική
δικαιοδοσία (appellate jurisdiction) δίνει το
δικαίωμα σε ένα δικαστήριο να εξετάζει
αποφάσεις που έλαβαν κατώτερα δικαστήρια.

Δικαστικός ακτιβισμός
 Ο δικαστικός ακτιβισμός (judicial activism)
αναφέρεται στην ετοιμότητα των δικαστών να
ξεφύγουν από τα στενά νομικά όρια
προκειμένου να επηρεάσουν τη δημόσια
πολιτική.
Δικαστική ανεξαρτησία και
στελέχωση
 Σχήμα 13.2: Μέθοδοι επιλογής δικαστών

Δικαστική ανεξαρτησία και

στελέχωση
 Ο όρος εσωτερική ανεξαρτησία (internal
independence) αναφέρεται στην αυτονομία
των χαμηλόβαθμων δικαστών από τους
υψηλόβαθμους συναδέλφους τους, οι οποίοι
συχνά καθορίζουν την επαγγελματική τους
ανέλιξη. Όπου η αυτονομία είναι
περιορισμένη, η δικαστική πρωτοβουλία
πιθανόν να περιορίζεται.
Διοικητικό δίκαιο
 Το διοικητικό δίκαιο (administrative law) θέτει
τις αρχές που διέπουν τη λήψη αποφάσεων
από τους δημόσιους φορείς και τον τρόπο
επανόρθωσης σε περίπτωση παραβίασής
τους.

Διοικητικό δίκαιο
 Η προσέγγιση αυτονομίας (separatist
approach) στη διοικητική δικαιοσύνη (την
οποία ασπάζεται, για παράδειγμα, η Γαλλία)
αφορά τη σύσταση ειδικών δικαστηρίων και
την ψήφιση ειδικών νόμων που αφορούν τη
σχέση πολίτη και κράτους.
Διοικητικό δίκαιο
 Η ενωτική προσέγγιση (integrationist
approach) (όπως ισχύει παραδοσιακά στη
Βρετανία) ελέγχει τη γραφειοκρατία με την
επίλυση των διαφορών στα τακτικά
δικαστήρια, και βασίζεται σε μεγάλο βαθμό
στους συνήθεις νόμους της χώρας.

Το δίκαιο
στα απολυταρχικά κράτη
 Τα συνταγματικά κείμενα δεν έχουν καμία
ισχύ
 Η δικαστική εξουσία είναι περιορισμένη:
 Υπάρχει κάποιο νομικό πλαίσιο, αλλά ασκείται
έμμεση επιρροή στους δικαστές από την
πολιτική ηγεσία
 Πλήρης παράκαμψη της δικαστικής
διαδικασίας
Το δίκαιο
στις ανελεύθερες δημοκρατίες
 Ο ηγέτης εκλέγεται με βάση το συνταγματικό
πλαίσιο που ο ίδιος έχει διαμορφώσει
 Η εξουσία σπάνια υφίσταται τους
περιορισμούς μιας ανεξάρτητης δικαστικής
εξουσίας

Νομικός πλουραλισμός
 Νομικός πλουραλισμός (legal pluralism) είναι
η συνύπαρξη περισσότερων του ενός
συστημάτων δικαίου στο εσωτερικό ενός
κράτους. Στα σχετικά παραδείγματα ανήκει η
συνύπαρξη του διεθνούς με το εθνικό δίκαιο,
του θρησκευτικού με το κοσμικό και του
δικαίου των αυτόχθονων πληθυσμών με το
δίκαιο των εποίκων.
Griffiths, 1986
Νομικός πλουραλισμός
 Μείζονες πηγές δικαίου που επηρεάζουν τα
εθνικά δικαστικά συστήματα:
 Δίκαιο των αυτόχθονων πληθυσμών
 Ισλαμικό δίκαιο
 Διεθνές δίκαιο

Κεφάλαιο 14

Πολυεπίπεδη διακυβέρνηση
Εισαγωγή στην πολυεπίπεδη
διακυβέρνηση
 Η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση (multilevel
governance) εφαρμόζει τις ιδέες του
πλουραλισμού και των δικτύων πολιτικής στις
σχέσεις ανάμεσα στα διαφορετικά επίπεδα της
κυβέρνησης. Προκύπτει όταν στελέχη
διαφορετικών επιπέδων της κυβέρνησης
μοιράζονται το καθήκον της διαμόρφωσης
ρυθμιστικών κανόνων και χάραξης της πολιτικής,
συνήθως σε συνεργασία με τις αντίστοιχες
ομάδες συμφερόντων.
Hooghe και Marks, 2001

Εισαγωγή στην πολυεπίπεδη

διακυβέρνηση
Φεντεραλισμός
 Φεντεραλισμός (federalism) (από το λατινικό
foedus, που σημαίνει συνθήκη) είναι η αρχή
του διαμοιρασμού της κυριαρχίας ανάμεσα
στην κεντρική κυβέρνηση και τις πολιτείες (ή
περιφέρειες).

Φεντεραλισμός
 Ο διττός φεντεραλισμός (dual federalism),
ιδέα που διατυπώθηκε για πρώτη φορά στις
Ηνωμένες Πολιτείες, υποδηλώνει ότι η εθνική
και οι πολιτειακές κυβερνήσεις έχουν
ανεξάρτητες σφαίρες δράσης. Το κάθε
επίπεδο επιτελεί ανεξάρτητα τις λειτουργίες
που του ανατίθενται από το σύνταγμα.
Φεντεραλισμός
 Ο συνεργατικός φεντεραλισμός (cooperative
federalism), που εφαρμόζεται λ.χ. στη
Γερμανία, εδράζεται στη συνεργασία ανάμεσα
στα κυβερνητικά επίπεδα. Η εθνική και οι
πολιτειακές κυβερνήσεις οφείλουν να
λειτουργούν ως εταίροι κατά την επιδίωξη των
συλλογικών στόχων του κράτους.

Φεντεραλισμός
 Σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας
(subsidiarity), καμία λειτουργία δεν πρέπει να
εκτελείται από μεγαλύτερο και πιο περίπλοκο
θεσμό, εάν μπορεί να εκτελεστεί εξίσου καλά
από κάποιο μικρότερο, απλούστερο φορέα.
Ευρωπαϊκή Ένωση: μια μοναδική
περίπτωση
 Στο βαθμό που η ΕΕ είναι μια ένωση
προηγουμένως κυρίαρχων κρατών, η οποία
δημιουργήθηκε βάσει συνθηκών που
προβλέπουν την ύπαρξη υπερεθνικών
θεσμών, οι οποίοι, όμως, δεν διαθέτουν το
εύρος των εξουσιών των αντίστοιχων θεσμών
στα ομοσπονδιακά συστήματα, μπορεί η ΕΕ
να θεωρηθεί συνομοσπονδία.
Nugent, 2006

Ενιαία διακυβέρνηση
 Μέθοδοι εκχώρησης εξουσιών από το κέντρο
προς την περιφέρεια:
 Αποσυγκέντρωση (deconcentration)
 Αποκέντρωση (decetralization)
 Εκχώρηση εξουσιών (devolution)
Περιφερειακή διακυβέρνηση

Περιφερειακή διακυβέρνηση
 Το ενδιάμεσο επίπεδο (mesolevel) είναι το
μεσαίο, συνήθως περιφερειακό, επίπεδο
διακυβέρνησης, που βρίσκεται ανάμεσα στην
κεντρική κυβέρνηση και την τοπική
αυτοδιοίκηση.
Τοπική αυτοδιοίκηση
 Η τοπική αυτοδιοίκηση είναι ένας θεσμός που
απαντάται τόσο στα ομοσπονδιακά όσο και
στα ενιαία κράτη. Πρόκειται για το
χαμηλότερο επίπεδο αιρετού κρατικού
θεσμού, οργανωμένου σε γεωγραφική βάση.

Τοπική αυτοδιοίκηση
Τοπική αυτοδιοίκηση
 Η γενική αρμοδιότητα (general competence)
είναι η εξουσία μιας τοπικής αρχής να
αποφασίζει για οποιοδήποτε ζήτημα αφορά
τη γεωγραφική περιοχή που καλύπτει.

Τοπική αυτοδιοίκηση
 Δομές τοπικής αυτοδιοίκησης:
 Συμβούλιο
 Δήμαρχος – συμβούλιο
 Συμβούλιο – μάνατζερ
Τοπική αυτοδιοίκηση
 Το διττό (dual) σύστημα της τοπικής
αυτοδιοίκησης (π.χ. στη Βρετανία) σημαίνει
ότι η κεντρική και η τοπική διοίκηση έχουν
θεσμικά διακριτούς ρόλους και λειτουργίες.
Παρότι το κέντρο είναι κυρίαρχο, οι τοπικές
αρχές δεν ανήκουν σε κάποια αδιαίρετη
κρατική δομή.

Τοπική αυτοδιοίκηση
 Στο ενιαίο σύστημα (π.χ. στη Γαλλία), οι
δήμοι αποτελούν μέρος ενός ενιαίου
διοικητικού συστήματος, που καλύπτει το
σύνολο της επικράτειας.
Τοπική αυτοδιοίκηση
 Ο νομάρχης (prefect) είναι αξιωματούχος που
διορίζεται από την κεντρική κυβέρνηση για να
επιβλέπει τη διοίκηση συγκεκριμένης
περιοχής.

Σχέσεις κέντρου – περιφέρειας

στα απολυταρχικά κράτη
 Αδύναμη τοπική αυτοδιοίκηση, έλεγχος από
την κεντρική εξουσία
 Προσωπικός χαρακτήρας σχέσεων κέντρου –
περιφέρειας
 Πελατειακές σχέσεις ηγετών σε κεντρικό και
τοπικό επίπεδο
 Πατρωνία
Σχέσεις κέντρου – περιφέρειας
στις ανελεύθερες δημοκρατίες
 Περιστασιακή και ανοργάνωτη εμπλοκή του
προέδρου στις τοπικές υποθέσεις
 Έλλειψη πόρων για αποτελεσματική
διακυβέρνηση
 Προσωπικός χαρακτήρας δεσμών κέντρου –
περιφέρειας

Κεφάλαιο 15

Νομοθετικά σώματα
Ορισμός
 Νομοθετικό σώμα (legislature) είναι ένα
πολυμελές αντιπροσωπευτικό όργανο, το
οποίο διαβουλεύεται επί των δημόσιων
ζητημάτων και καταλήγει σε δεσμευτικές
δημόσιες πολιτικές αποφάσεις για
λογαριασμό μιας πολιτικής κοινότητας που
υπερβαίνει την εκτελεστική εξουσία.
Norton, 1990

Δομή
 Σχήμα 15.1: Πληθυσμός και μέγεθος του κοινοβουλίου, 2009
Δομή
 Παρότι ορισμένα ευρωπαϊκά κοινοβούλια
διέθεταν αρχικά πολλά νομοθετικά σώματα,
ένα για καθεμία από τις κατεστημένες τάξεις,
σήμερα έχουν ένα νομοθετικό σώμα
(unicameral) ή δύο νομοθετικά σώματα
(bicameral).

Δομή
 Σε ένα σύστημα ασθενούς κοινοβουλίου με
δύο νομοθετικά σώματα (weak bicameralism)
η Κάτω Βουλή είναι πολύ ισχυρότερη από την
Άνω Βουλή, και αποτελεί το κυρίως σώμα
προς το οποίο λογοδοτεί η κυβέρνηση.
Συναντάται κατά κανόνα στα κοινοβουλευτικά
συστήματα.
Δομή
 Σε ένα σύστημα ισχυρού κοινοβουλίου με δύο
νομοθετικά σώματα (strong bicameralism), το
οποίο συναντάμε σε μικρό αριθμό
ομοσπονδιών που εφαρμόζουν το προεδρικό
σύστημα, οι εξουσίες των δύο σωμάτων είναι
πιο εξισορροπημένες.
Lijphart, 1999

Δομή
 Εκλογή του δεύτερου νομοθετικού σώματος:
 Απευθείας εκλογή
 Έμμεση εκλογή μέσω τοπικών ή
περιφερειακών διοικήσεων
 Με διορισμό, συνήθως από την κυβέρνηση
Λειτουργίες
 Αντιπροσώπευση
 Διαβούλευση
 Νομοθεσία
 Έγκριση δαπανών
 Σχηματισμός κυβέρνησης
 Έλεγχος

Αντιπροσώπευση
 Οι κατοχυρωμένες έδρες (reserved seats)
προορίζονται αποκλειστικά για υποψηφίους
που προέρχονται από συγκεκριμένη ομάδα
του πληθυσμού, κατά κανόνα κάποια
μειονότητα ή τις γυναίκες.
Διαβούλευση
 Σε ένα πλειοψηφιοκρατικό κοινοβούλιο
(debating legislature), όπως η βρετανική
Βουλή των Κοινοτήτων, η κύρια
δραστηριότητα είναι ο κοινοβουλευτικός
διάλογος στην ολομέλεια. Εκεί εξετάζονται τα
μείζονα ζητήματα και τα κόμματα κερδίζουν ή
χάνουν έδαφος.

Διαβούλευση
 Αντίθετα, σε ένα διαβουλευτικό κοινοβούλιο
(committee-based legislature), όπως το
αμερικανικό Κογκρέσο, η περισσότερη
δουλειά γίνεται σε επίπεδο επιτροπών. Εκεί
τα μέλη τους ασχολούνται με την
εξειδικευμένη μετατροπή των νομοσχεδίων σε
νόμους, διενεργούν ακροάσεις και ελέγχουν
την εκτελεστική εξουσία.
 Νομοθεσία
 Σχήμα 15.2: Η
συνήθης
νομοθετική
διαδικασία

Έγκριση δαπανών
 Ανακλητός προϋπολογισμός (reversionary
budget) είναι ο προϋπολογισμός (κατά
κανόνα περασμένου έτους) που τίθεται σε
ισχύ εάν το νομοθετικό σώμα δεν ψηφίσει
εγκαίρως νέο προϋπολογισμό.
Έλεγχος
 Τεχνικές ελέγχου της εκτελεστικής εξουσίας:
 Ερωτήσεις και επερωτήσεις στην ολομέλεια
 Έκτακτες συζητήσεις και ψήφοι εμπιστοσύνης
 Εξεταστικές επιτροπές

Έλεγχος
 Οι ερωτήσεις (questions) απευθύνουν
συγκεκριμένα ερωτήματα στους καθ' ύλην
αρμόδιους υπουργούς.
 Η επερώτηση (interpellation) είναι μορφή
ερώτησης την οποία απευθύνει η αντιπολίτευση
στην κυβέρνηση. Ακολουθεί κοινοβουλευτικός
διάλογος και στη συνέχεια ψηφοφορία μεταξύ
των βουλευτών, οι οποίοι αποφασίζουν για το
κατά πόσο το κοινοβούλιο έμεινε ικανοποιημένο
από τις απαντήσεις που δόθηκαν.
Επιτροπές

Στελέχωση
 Σύμφωνα με τη διάσημη διάκριση που έκανε ο
Weber (1918), οι πολιτικοί καριέρας (professional
politicians) ζουν από, και όχι μόνο για, την
πολιτική. Πρόκειται για ανθρώπους που βλέπουν
την πολιτική ως πλήρη απασχόληση και
προσδοκούν από αυτήν εισόδημα, υποστήριξη,
ιεραρχική ανέλιξη και συνταξιοδότηση.
Στελέχωση
 Καμιά φορά λέγεται ότι οι πολιτικοί καριέρας
σχηματίζουν μια πολιτική τάξη (political class),
όρος που υποδηλώνει την ύπαρξη μιας ομάδας
που διαθέτει και συχνά ενεργεί με βάση κοινά
συμφέροντα.
Mosca, 1896

Στελέχωση
 Το πλεονέκτημα του κατέχοντος το αξίωμα
(incumbency effect) αναφέρεται στο εκλογικό
πλεονέκτημα που αποκτούν τα νυν μέλη ενός
κοινοβουλίου όταν είναι ξανά υποψήφια.
Στελέχωση
 Τα όρια θητείας (term limits) επιβάλλουν
στους εκλεγμένους πολιτικούς συγκεκριμένο
αριθμό θητειών που μπορούν να
υπηρετήσουν ή απαγορεύουν την
επανεκλογή τους εάν δεν έχει μεσολαβήσει
μια περίοδος. Επιβάλλουν την ανανέωση των
σωμάτων με τίμημα τον μειωμένο
επαγγελματισμό.

Στελέχωση
 Οι διασημότητες που πέρασαν στην πολιτική
(celebrities-turned-politicians)
εκμεταλλεύονται τη φήμη που απέκτησαν σε
άλλους τομείς δραστηριότητας εκτός
πολιτικής, για να διευκολύνουν το πέρασμά
τους σε πολιτικά αξιώματα και βουλευτικές
έδρες.
Στελέχωση
 Η ομάδα αυτή διαφοροποιείται από τους
πολιτικούς ως διασημότητες (politicians-as-
celebrities), οι οποίοι προβάλλονται στους
ψηφοφόρους σαν διάσημοι σταρ του θεάτρου
ή του κινηματογράφου.

Τα κοινοβούλια
στα απολυταρχικά κράτη
 Περιορισμένος ρόλος – λειτουργούν ως
σκιώδεις θεσμοί
 Απευθείας διορισμός από την κυβέρνηση
 Διατύπωση αιτημάτων
Τα κοινοβούλια
στα απολυταρχικά κράτη
 Ο ρόλος των κοινοβουλίων στα απολυταρχικά
κράτη:
 Προσφέρουν φύλλο συκής στην εσωτερική και
διεθνή νομιμοποίηση του καθεστώτος
 Εξυπηρετούν την ένταξη μετριοπαθών
αντιφρονούντων στο σύστημα του καθεστώτος
 Εξασφαλίζουν ένα μέτρο ενσωμάτωσης
κέντρου και περιφέρειας, κράτους και κοινωνία
 Λειτουργούν ως χρήσιμη πηγή άντλησης
στελεχών για την πολιτική ελίτ

Τα κοινοβούλια
στις ανελεύθερες δημοκρατίες
 Τα νομοθετικά σώματα αποτελούν στοιχείο της
θεσμικής διευθέτησης
 Η πολιτική τους θέση μπορεί να είναι σημαντική
σε τομείς που δεν απειλούν την προεδρική
ηγεσία
 Λειτουργούν στη σκιά της εκτελεστικής εξουσίας
 Δεν ασκούν έλεγχο στην κυβέρνηση
 Δεν αποτελούν επαγγελματικά κοινοβούλια με
σταθερή σύνθεση
 Κεφάλαιο 16

Εκτελεστική εξουσία

Εισαγωγή
 Η εκτελεστική εξουσία (political executive)
αποτελεί το κορυφαίο επίπεδο των
κυβερνητικών θεσμών. Κατευθύνει τις
υποθέσεις του έθνους, επιβλέπει την
υλοποίηση των πολιτικών, κινητοποιεί τη
λαϊκή υποστήριξη και ηγείται της χώρας σε
περιόδους κρίσεων.
Εισαγωγή
 Κατηγορίες εκτελεστικής εξουσίας:
 Προεδρική
 Κοινοβουλευτική
 Ημιπροεδρική

Προεδρικό σύστημα
 Ο αιρετός από το λαό πρόεδρος είναι ο
επικεφαλής της κυβέρνησης και διορίζει τους
υπουργούς της
 Οι θητείες του προέδρου και του κοινοβουλίου
είναι καθορισμένες και ο ένας θεσμός δεν μπορεί
να επιφέρει την πτώση του άλλου
 Τα πρόσωπα που στελεχώνουν τον ένα θεσμό
δεν μπορούν να συμμετέχουν ταυτόχρονα και
στον άλλο
 Ο πρόεδρος είναι επίσης ο αρχηγός του κράτους
Προεδρικό σύστημα
 Σχήμα 16.1: Προεδρικό σύστημα

Οι Ηνωμένες Πολιτείες
Οι Ηνωμένες Πολιτείες
 Ο δρόμος προς την Ουάσιγκτον (going
Washington) σημαίνει ότι ο αμερικανός
πρόεδρος συζητά και διαπραγματεύεται με το
Κογκρέσο και τα μέλη του Καπιτωλίου,
προσπαθώντας να διαμορφώσει τις
πλειοψηφίες που είναι αναγκαίες για να
περάσουν οι νομοθετικές προτάσεις του.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες
 Ο δρόμος προς την κοινή γνώμη (going
public) σημαίνει ότι ο πρόεδρος αξιοποιεί την
απαράμιλλη πρόσβαση που έχει στα μέσα
ενημέρωσης, προκειμένου να επηρεάσει το
λαό και, μέσω αυτού, το Κογκρέσο.
Kernell, 1997
Βραζιλία

Αξιολογώντας το προεδρικό
σύστημα
 Πλεονεκτήματα:
 Η δεδομένη διάρκεια της θητείας του προέδρου
εξασφαλίζει τη συνέχεια της εκτελεστικής εξουσίας
 Οι υποψήφιοι οφείλουν να αναπτύξουν ευρεία δίκτυα
υποστήριξης σε ολόκληρη την επικράτεια
 Έχοντας εκλεγεί από το σύνολο της χώρας, ο
πρόεδρος μπορεί στη συνέχεια να επιδιώξει το
συλλογικό εθνικό συμφέρον
 Ο πρόεδρος αποτελεί φυσικό σύμβολο της εθνικής
ενότητας
 Η υιοθέτηση του προεδρικού συστήματος
συνοδεύεται από το περιορισμένο κράτος και την
προστασία των ατομικών ελευθεριών
Αξιολογώντας το προεδρικό
σύστημα
 Κίνδυνοι:
 Η προεδρία καταλήγει σε ένα και μόνο κόμμα
 Πολιτική αστάθεια
 Υπέρβαση ορίων του ρόλου του προέδρου
 Μεγαλύτερη επιρρέπεια στην κατάρρευση

Κοινοβουλευτικό σύστημα
 Τα κυβερνώντα κόμματα προέρχονται από το
κοινοβούλιο και μπορούν να χάσουν την εξουσία
εάν υπερψηφιστεί πρόταση δυσπιστίας
 Η κυβέρνηση λειτουργεί συλλογικά μέσω ενός
υπουργικού συμβουλίου, στο οποίο
παραδοσιακά ο πρωθυπουργός ή ο καγκελάριος
είναι πρώτος μεταξύ ίσων
 Κατά κανόνα, το αξίωμα του πρωθυπουργού
είναι διακριτό από το εθιμοτυπικό αξίωμα του
αρχηγού του κράτους
Κοινοβουλευτικό σύστημα
 Σχήμα 16.2: Κοινοβουλευτικό σύστημα

Κοινοβουλευτικό σύστημα
 Σχήμα 16.3: Κυβερνήσεις στη Δυτική Ευρώπη, 1945-99
Κυβερνήσεις μειοψηφίας και
συνασπισμού

Κατηγορίες συμμαχικών
κυβερνήσεων
Ποιος κυβερνά;

Οι αρχηγοί των κρατών και το

κοινοβουλευτικό σύστημα
 Διακυβέρνηση:
 Εθιμικό ή μεγαλοπρεπές (dignified) στοιχείο
 Ουσιαστικό (efficient) στοιχείο
Ημιπροεδρικό σύστημα
 Το ημιπροεδρικό σύστημα (semi-presidential
government), που ονομάζεται ορισμένες
φορές και δικέφαλη εκτελεστική εξουσία (dual
executive), συνδυάζει το αξίωμα του αιρετού
και κατόχου πολιτικών εξουσιών προέδρου με
έναν πρωθυπουργό ο οποίος ηγείται του
υπουργικού συμβουλίου και λογοδοτεί στο
κοινοβούλιο.

Ημιπροεδρικό σύστημα
 Σχήμα 16.5: Το ημιπροεδρικό σύστημα
Ημιπροεδρικό σύστημα
 Ως συγκατοίκηση (cohabitation) νοείται, στο
πλαίσιο ενός ημιπροεδρικού συστήματος, η
διαφορετική κομματική προέλευση του
προέδρου και του πρωθυπουργού.

Η εκτελεστική εξουσία
της Ευρωπαϊκής Ένωσης
 Φορείς εκτελεστικής εξουσίας στην ΕΕ:
 Ευρωπαϊκή Επιτροπή – εκπροσωπεί το κοινό
ευρωπαϊκό συμφέρον
 Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης –
εκπροσωπεί τα κράτη-μέλη
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή
 Ρόλος Κομισιόν:
 Ενεργεί, από κοινού με το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο,
ως θεματοφύλακας των συνθηκών
 Έχει το αποκλειστικό δικαίωμα πρωτοβουλίας
 Διαχειρίζεται και εκτελεί τον κοινοτικό
προϋπολογισμό
 Εξασφαλίζει την ορθή εφαρμογή της κοινοτικής
πολιτικής από τα κράτη-μέλη και τις ευρωπαϊκές
υπηρεσίες
 Εκπροσωπεί την ΕΕ στη διεθνή σκηνή

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής

Ένωσης
 Αρμοδιότητες Συμβουλίου:
 Θεσπίζει νομοθεσία
 Συντονίζει τη γενική οικονομική πολιτική των
κρατών-μελών
 Συνομολογεί διεθνείς συμφωνίες
 Εγκρίνει τον κοινοτικό προϋπολογισμό από κοινού
με το ΕΚ
 Υλοποιεί την εξωτερική πολιτική και την πολιτική
ασφάλειας της ΕΕ
 Συντονίζει τη δράση των κρατών-μελών στο πλαίσιο
της δικαστικής και αστυνομικής συνεργασίας σε
ποινικές υποθέσεις διασυνοριακού χαρακτήρα
Η εκτελεστική εξουσία
στα απολυταρχικά κράτη
 Μη θεσμοθετημένος χαρακτήρας
 Συγκέντρωση εξουσίας στον ηγέτη
 Προώθηση πολιτικών σκοπιμοτήτων

Η εκτελεστική εξουσία
στα απολυταρχικά κράτη
 Ως προσωπική εξουσία (personal rule)
ορίζουν οι Jackson και Rosberg (1982, σ. 19)
κάθε «σύστημα σχέσεων που συνδέει τους
ηγέτες όχι με το “κοινό” ή έστω με τους
αρχομένους, αλλά με τους πάτρωνες, τους
συνεργάτες, τους πελάτες και τους
αντιπάλους που συγκροτούν από κοινού το
“σύστημα”».
Η εκτελεστική εξουσία
στις ανελεύθερες δημοκρατίες
 Προεδρικό σύστημα
 Ο πρόεδρος ενεργεί χωρίς να περιορίζεται
 Προσωπική εξουσία

Η εκτελεστική εξουσία
στις ανελεύθερες δημοκρατίες
 Η κάθετη λογοδοσία (vertical accountability)
υφίσταται όταν ο δρων σε ένα επίπεδο
εποπτεύεται ή μπορεί να υποστεί κυρώσεις
από κάποιο δρώντα που βρίσκεται σε άλλο
επίπεδο.
 Η οριζόντια λογοδοσία (horizontal
accountability) υφίσταται όταν η εποπτεία
λειτουργεί στο ίδιο επίπεδο.
 Δημόσια διοίκηση

Εισαγωγή
 Ο όρος γραφειοκρατία (bureaucracy) σημαίνει
κυριολεκτικά εξουσία των αξιωματούχων. Στη
σύγχρονη εποχή, η γραφειοκρατία
αναφέρεται στους έμμισθους λειτουργούς
που συγκροτούν τη δημόσια διοίκηση ή
δημόσια υπηρεσία.
Εξέλιξη

Εξέλιξη
 Στο ρουσφετολογικό σύστημα (spoils system)
οι εκλεγμένοι πολιτικοί διορίζουν σε δημόσιες
θέσεις πρόσωπα που είχαν την πρόνοια να
υποστηρίξουν τους υποψηφίους που τελικά
επικράτησαν.
 Αντίθετα, στο αξιοκρατικό σύστημα (merit
system) οι δημόσιοι υπάλληλοι
προσλαμβάνονται κατόπιν διαγωνισμού με
βάση την αξία τους.
Εξέλιξη

Στελέχωση
 Σε μια ενοποιημένη (unified) ή γενικότερων
αρμοδιοτήτων (generalist) γραφειοκρατία, η
στελέχωση γίνεται στο σύνολο του δημόσιου
τομέα και όχι σε κάποια συγκεκριμένη θέση
εργασίας. Οι διοικητικές εργασίες χρειάζονται
υπαλλήλους με ευφυΐα και μόρφωση, ενώ οι
τεχνικές γνώσεις δεν είναι απαραίτητες.
Στελέχωση
 Αντίθετα, κατά την εξειδικευμένη ανά τομέα
αρμοδιότητας (departmental) προσέγγιση
προσλαμβάνεται προσωπικό που έχει το
κατάλληλο τεχνικό υπόβαθρο για να καλύψει
τις ανάγκες μιας συγκεκριμένης θέσης
εργασίας.

Στελέχωση
 Καταφατική δράση (affirmative action) είναι οι
πολιτικές που σχεδιάζονται για να ξεπεραστεί
κάποια κληρονομιά διακρίσεων σε βάρος
συγκεκριμένων ομάδων. Ένα είδος
καταφατικής δράσης είναι η θετική διάκριση
(positive discrimination) - δηλαδή η εφαρμογή
χαμηλότερων κριτηρίων πρόσληψης για τα
μέλη μειονεκτικών ομάδων.
Οργάνωση
 Η οργανωτική δομή της κυβέρνησης:
 Υπουργεία
 Τμήματα
 Μη υπουργικοί δημόσιοι φορείς

Υπουργεία
 Σχήμα 17.2: Η τυπική δομή ενός κυβερνητικού υπουργείου
Τμήματα
 Κάθε τμήμα είναι υπεύθυνο για συγκεκριμένη
πτυχή της δραστηριότητας ενός υπουργείου
 Αποτελούν τα λειτουργικά μέρη των
υπουργείων
 Απολαμβάνουν ένα είδος αυτονομίας από την
κεντρική διοίκηση.

Μη υπουργικοί δημόσιοι φορείς

 Λόγοι για τη δημιουργία μη κυβερνητικών δημόσιων
φορέων:
 Προστασία από τις πολιτικές σκοπιμότητες
 Μεγαλύτερη ευελιξία (και περιορισμός δαπανών) σε
σχέση με ένα τυπικό υπουργείο
 Αναγνώριση της επαγγελματικής υπόστασης και της
αυτονομίας του προσωπικού
 Απάντηση στις κοντόφθαλμες πιέσεις του τύπου
«πρέπει να κάνουμε κάτι για το εκάστοτε πρόβλημα»
 Δυνατότητα των υπουργείων να επικεντρώνονται στη
χάραξη της πολιτικής
Λογοδοσία
 Λογοδοσία (accountability) με την αυστηρή
έννοια του όρου, είναι η υποχρέωση έκθεσης
πεπραγμένων. Ευρύτερα, ταυτίζεται με την
έννοια της ευθύνης. Με αυτή τη δεύτερη
έννοια, το άτομο είναι υπεύθυνο για τις
ενέργειές του έναντι άλλου φορέα. Ο φορέας
αυτός έχει την εξουσία να αξιολογεί και
ενδεχομένως να επιβάλλει κυρώσεις.

Λογοδοσία
Λογοδοσία
 Ο συνήγορος του πολίτη (ombudsman) είναι
δημόσιος αξιωματούχος που διορίζεται από
το κοινοβούλιο για να διερευνά υποθέσεις
κακοδιοίκησης στον δημόσιο τομέα.

Νέα Δημόσια Διοίκηση

 Τα συστατικά στοιχεία της Νέας Δημόσια Διοίκησης:
 Οι διευθυντές έχουν μεγαλύτερη ευχέρεια κινήσεων, είναι,
όμως, υπεύθυνοι για τα αποτελέσματα των ενεργειών τους
 Τίθενται συγκεκριμένοι στόχοι βάσει των οποίων αξιολογείται
η αποτελεσματικότητα
 Τα κονδύλια κατανέμονται ανάλογα με την
αποτελεσματικότητα του κάθε δημόσιου φορέα
 Τα κυβερνητικά υπουργεία αποσυντίθενται σε περισσότερες
ανεξάρτητες λειτουργικές μονάδες
 Περισσότερες λειτουργίες ανατίθενται στον ιδιωτικό τομέα
 Υπάρχει μεγαλύτερη ευελιξία στη στελέχωση και κατάρτιση
του προσωπικού
 Οι δαπάνες περιστέλλονται με σκοπό την επίτευξη
περισσότερων στόχων με τα λιγότερα δυνατά μέσα
Hood, 1996
Νέα Δημόσια Διοίκηση
 Η προσέγγιση της συντονισμένης
κυβέρνησης (joined-up-government ή whole-
of-government) επιδιώκει τη βελτίωση του
συντονισμού της δημόσιας πολιτικής σε
όλους τους τομείς.

Η γραφειοκρατία
στα απολυταρχικά κράτη
 Ισχυρή γραφειοκρατία
 Συχνά μετατρέπεται σε κορυφαία πολιτική
δύναμη
 Αποτελούν τροχοπέδη στην πρόοδο
Η γραφειοκρατία
στα απολυταρχικά κράτη
 Ο γραφειοκρατικός απολυταρχισμός
(bureaucratic authoritarianism) είναι ο όρος
που διατύπωσε ο O'Donnell (1973) για να
περιγράψει καθεστώτα όπου οι τεχνοκράτες
της γραφειοκρατίας επέβαλαν την οικονομική
σταθερότητα υπό την προστασία
στρατιωτικών κυβερνήσεων που κατέστελλαν
τα λαϊκά κινήματα.

Η γραφειοκρατία
στα απολυταρχικά κράτη
 Ως ικανότητα της δημόσιας διοίκησης
(administrative capacity) νοείται η ικανότητα
της γραφειοκρατίας να αντιμετωπίζει τα
κοινωνικά προβλήματα μέσα από την
αποτελεσματική διαχείρισή τους και την
εφαρμογή της δημόσιας πολιτικής.
Η γραφειοκρατία
στα απολυταρχικά κράτη
 Νομενκλατούρα (nomenklatura) (λίστα
ονομάτων) ήταν η ομάδα των έμπιστων
ανθρώπων από όπου αντλούσαν τα στελέχη
της γραφειοκρατίας τα κυβερνώντα
κομμουνιστικά κόμματα.

Η γραφειοκρατία
στις ανελεύθερες δημοκρατίες
 Οι ανελεύθερες δημοκρατίες είναι πολιτικά,
όχι γραφειοκρατικά καθεστώτα
 Οι ηγέτες συχνά προβάλλουν τον εαυτό τους
ως αντίπαλο θεσμών όπως η γραφειοκρατία
 Ασυντόνιστη λειτουργία της δημόσιας
διοίκησης
 Η διαφθορά ακμάζει
 Αναξιοκρατικές προσλήψεις
 Κεφάλαιο 18

Η διαδικασία διαμόρφωσης και άσκησης

της πολιτικής

Εισαγωγή
 Η έννοια της πολιτικής (policy) είναι ευρύτερη
από αυτή της απόφασης. Κάθε πολιτική
περιλαμβάνει εξ ορισμού ένα σύνολο
αποφάσεων. Γενικά μιλώντας, οι πολιτικές
υποδηλώνουν την πρόθεση να ληφθούν
συγκεκριμένες αποφάσεις στο μέλλον.
Μοντέλα διαμόρφωσης
της πολιτικής
 Ορθολογικό (ή συνοπτικό) μοντέλο
 Μοντέλο βαθμιαίας προσέγγισης και
εφαρμογής
 Μοντέλο του κάδου απορριμμάτων

Το ορθολογικό μοντέλο
 Το ορθολογικό μοντέλο αναζητά τα στοιχεία
που θα χαρακτήριζαν την ορθολογική
διαμόρφωση της πολιτικής, χωρίς να θεωρεί
ότι τα συμπεράσματά του αντανακλώνται
στην πράξη.
Το ορθολογικό μοντέλο
 Το προεξοφλητικό επιτόκιο (discount rate) είναι ο
παράγων με τον οποίο μειώνονται τα αναμενόμενα
μελλοντικά οφέλη μιας πολιτικής προκειμένου να
υπολογιστεί η τρέχουσα αξία τους. Σε γενικές
γραμμές, το υψηλό προεξοφλητικό επιτόκιο μειώνει
σημαντικά την τρέχουσα αξία πολιτικών με
μακροπρόθεσμα οφέλη, όπως οι πολιτικές
αντιμετώπισης του φαινομένου του θερμοκηπίου.
Stern, 2007

Το μοντέλο της βαθμιαίας

προσέγγισης και εφαρμογής
 Το μοντέλο της βαθμιαίας προσέγγισης και
εφαρμογής εκλαμβάνει την πολιτική ως
απόρροια των συμβιβασμών στους οποίους
καταλήγουν οι διάφοροι δρώντες, οι οποίοι
δεν αποκλείεται να έχουν μη ολοκληρωμένες
ή και αντιφατικές στοχεύσεις.
Το μοντέλο του κάδου
απορριμμάτων
 Το μοντέλο του κάδου απορριμμάτων
ενδιαφέρεται μόνο για την περιγραφή των
σημαντικών περιορισμών στη διαδικασία
λήψης των πολιτικών αποφάσεων στο
εσωτερικό πολλών οργανισμών - η
προσέγγιση αυτή εξετάζει μόνο την
πραγματικότητα, και όχι το δέον γενέσθαι.

Στάδια της πολιτικής

διαδικασίας
 Σχήμα 18.1: Τα στάδια της πολιτικής διαδικασίας
Αφετηρία και διαμόρφωση
 Οι πολιτικοί δρώντες (policy entrepreneurs) είναι
«πρόσωπα που υποστηρίζουν συγκεκριμένες
προτάσεις ή ιδέες» (Kingdon, 2003, σ. 122).
Ασκούν επιρροή, προβάλλοντας το ζήτημα που
τους απασχολεί (όπως η ασφάλεια των
αυτοκινήτων ή η παγκόσμια φτώχεια), άλλοτε
διαμορφώνοντας το πλαίσιο της συζήτησης και
άλλοτε δείχνοντας ότι οι ιδέες τους μπορούν να
εφαρμοστούν με νέους τρόπους, σε νέα πεδία
και σε ζητήματα τρέχοντος ενδιαφέροντος.

Εφαρμογή
 Η προσέγγιση «από την κορυφή» (top-down)
θεωρεί ότι καθήκον της εφαρμογής της
πολιτικής είναι να εξασφαλίζει ότι η εκτέλεση
των πολιτικών φέρνει τα αποτελέσματα και
επιτυγχάνει τους στόχους που έχουν
προκαθορίσει οι αρμόδιοι για τη χάραξή τους.
Εφαρμογή
 Αντίθετα, η προσέγγιση «από τη βάση»
(bottom-up) θεωρεί ότι ο ρόλος αυτών που
είναι επιφορτισμένοι με την πρακτική
εφαρμογή της πολιτικής είναι να
ανταποκρίνονται στις τοπικές και στις
μεταβαλλόμενες συνθήκες.

Αξιολόγηση
 Παραγόμενα της πολιτικής (policy outputs)
είναι όλα όσα κάνει μια κυβέρνηση.
 Αποτελέσματα της πολιτικής (policy
outcomes) είναι όσα πετυχαίνει. Τα
αποτελέσματα είναι η δραστηριότητα, ή
αλλιώς οι συνέπειες της πολιτικής, τόσο οι
σχεδιασμένες όσο και οι απρόβλεπτες.
Εργαλεία πολιτικής
 Τρεις κατηγορίες πολιτικών εργαλείων:
 Μαστίγια (κυρώσεις)
 Καρότα (επιβραβεύσεις)
 Κηρύγματα (πληροφόρηση και πειθώ)
Vedung, 1998

Εργαλεία πολιτικής
 Σε ένα σύστημα ανώτατων ορίων και
δικαιωμάτων εμπορίας (cap and trade), η
κυβέρνηση θέτει ένα ανώτατο όριο εκπομπής
συγκεκριμένου ρύπου και εκδίδει δικαιώματα
ρύπανσης έως αυτό το όριο. Στη συνέχεια, τα
δικαιώματα αυτά μπορούν να αγοραστούν και
να πωληθούν.
Ρυθμιστικό πλαίσιο
 Το δημόσιο ρυθμιστικό πλαίσιο (regulation)
αναφέρεται στην εποπτεία συγκεκριμένου
κοινωνικού ή οικονομικού τομέα, κυρίως
μέσω της θέσπισης και εφαρμογής κανόνων,
και της επιδιαιτησίας σε περιπτώσεις
διαφορών.

Ρυθμιστικό πλαίσιο
 Η συρρύθμιση (co-regulation) αναθέτει την
επίτευξη δημόσιων στόχων, συνολικά ή εν
μέρει, σε ομάδες που συμμετέχουν άμεσα
στον συγκεκριμένο τομέα (π.χ. στους
ιατρικούς συλλόγους).
 Η αυτορρύθμιση (self-regulation) ασκείται
από τις ίδιες τις ομάδες, ενίοτε ανεξάρτητα
από την κυβέρνηση.
Ρυθμιστικό πλαίσιο
 Ο ανεξάρτητος ρυθμιστικός φορέας (independent
regulatory agency) είναι ένας αμερικανικής
προέλευσης όρος, που αναφέρεται σε δημόσιους
φορείς, οι οποίοι θεσπίζονται με απόφαση του
Κογκρέσου για να ορίζουν και εφαρμόζουν
κανόνες σε συγκεκριμένους τομείς. Οι φορείς
αυτοί δεν υπάγονται οργανικά στα υπουργεία,
ενώ τα μέλη τους μπορούν να παυτούν μόνον
από τον πρόεδρο και αποκλειστικά για λόγους
που ορίζονται ρητά στον ιδρυτικό τους νόμο.

Η δημόσια πολιτική
στα απολυταρχικά κράτη
 Υποταγή της πολιτικής στις πολιτικές
σκοπιμότητες
 Έμφαση στην πολιτική επιβίωση και τον
προσωπικό πλουτισμό
 Αδιαφάνεια
 Αδυναμία ηγετών να χαράξουν
ολοκληρωμένη πολιτική
 Πολιτική αδράνεια – στασιμότητα
Η δημόσια πολιτική
στα απολυταρχικά κράτη
 Η έννοια της επιδίωξης προσόδων (rent-seeking)
αναφέρεται στην προσπάθεια κρατικών
λειτουργών να αποκομίσουν προσόδους από την
πώληση κάποιου πόρου στον οποίο οι ίδιοι δεν
προσθέτουν καμία αξία. Η πρακτική αυτή είναι
αμοιβαία επωφελής για τους συναλλασσομένους,
έχει όμως κόστος για την οικονομία και την
κοινωνία συνολικά.

Η δημόσια πολιτική
στις ανελεύθερες δημοκρατίες
 Απουσία ισχυρών θεσμών, νομικού πλαισίου
και περίπλοκης διασύνδεσης στο εσωτερικό
της κοινωνίας
 Λαϊκιστική εκμετάλλευση της φτώχειας και της
ανισότητας
 Διαφθορά και αδιαφάνεια
Η δημόσια πολιτική
στις ανελεύθερες δημοκρατίες
 Ο όρος δημιουργία ικανοτήτων (capacity
building) αναφέρεται στην ανάπτυξη της
μακροπρόθεσμης ικανότητας των
οργανισμών και φορέων να πετύχουν τους
στόχους τους. Προϋποθέτει όχι μόνον
υλικούς και ανθρώπινους πόρους, αλλά και
τη δυνατότητα ουσιαστικής αξιοποίησής τους.

Κεφάλαιο 19

Πολιτική oικονομία
Ορισμός
 Η φράση πολιτική οικονομία (political
economy) προέρχεται από τη Γαλλία του
17ου αιώνα, όπου αναφερόταν στη
χρηματοοικονομική διαχείριση του βασιλικού
οίκου. Σήμερα, ο όρος αναφέρεται σε
ζητήματα που βρίσκονται στο σημείο τομής
της πολιτικής και της οικονομίας, με ιδιαίτερη
έμφαση στη βελτίωση των οικονομικών
επιδόσεων μιας χώρας.

Τα θεμέλια
Διαφορετικά είδη καπιταλισμού
 Φιλελεύθερες οικονομίες της αγοράς (π.χ.
ΗΠΑ)
 Συντονισμένες οικονομίες της αγοράς (π.χ.
Γαλλία)
 Αναπτυξιακό κράτος (π.χ. Ιαπωνία)

Φιλελεύθερες οικονομίες της

αγοράς
 Στον καπιταλισμό των μετόχων (shareholder
capitalism), οι ιδιοκτήτες της επιχείρησης
επιδιώκουν τη μεγιστοποίηση της οικονομικής
απόδοσης της επένδυσής τους και είναι ανά
πάσα στιγμή έτοιμοι να αντικαταστήσουν τα
στελέχη που δεν εξυπηρετούν αυτό το στόχο.
Αυτή η μορφή καπιταλισμού συναντάται σε
φιλελεύθερες οικονομίες της αγοράς, όπως οι
ΗΠΑ.
Συντονισμένες οικονομίες
της αγοράς
 Στον καπιταλισμό των κοινωνικών εταίρων
(stakeholder capitalism), οι επιχειρήσεις
αναγνωρίζουν -και συχνά λαμβάνουν υπόψη
κατά τη χάραξη της στρατηγικής τους- ένα
πλήθος συμφερόντων, συμπεριλαμβανομένων
των εργαζομένων, των συνδικάτων, της τοπικής
κοινότητας και της κυβέρνησης. Το μοντέλο αυτό
το συναντάμε σε συντονισμένες οικονομίες της
αγοράς, όπως η Γερμανία.

Σύγκλιση;
 Σύμφωνα με την υπόθεση της σύγκλισης
(convergence thesis), όλες οι αναπτυγμένες
οικονομίες τείνουν προς την εφαρμογή του
ίδιου οικονομικού μοντέλου, καθώς το
παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον απαιτεί μια
φιλελεύθερη και φιλική προς τις αγορές
προσέγγιση.
Η πολιτική οικονομία
στα απολυταρχικά κράτη
 Huntington και Nelson (1976): η πολιτική
συμμετοχή πρέπει να διατηρηθεί σε χαμηλά
επίπεδα, τουλάχιστον προσωρινά, προκειμένου
να προωθηθεί η οικονομική ανάπτυξη.
 Przeworski κ.ά. (2000): είναι ψευδοδίλημμα η
σκληρή επιλογή δημοκρατία ή ανάπτυξη: Δεν
ανακαλύψαμε ούτε ίχνος απόδειξης ότι η
δημοκρατία πρέπει να θυσιαστεί στο βωμό της
ανάπτυξης.

Κομμουνιστικά κράτη
 Σε μια κομμουνιστική, κεντρικά σχεδιασμένη
οικονομία (command economy), που ονομάζεται
επίσης οικονομία κεντρικού σχεδιασμού, η εθνική
κυβέρνηση ορίζει ποσοστώσεις για τις μονάδες
παραγωγής που ανήκουν στο κράτος και
κατανέμει τους πόρους σε αυτές. Η
γραφειοκρατία, στη συνέχεια, εκτελεί το σχέδιο
της κυβέρνησης.
Άλλα απολυταρχικά κράτη
 Η κατάρα των φυσικών πόρων (resource
curse) αναφέρεται στη χαμηλή οικονομική
ανάπτυξη σε χώρες με μεγάλο πλούτο σε
φυσικούς πόρους, όπως το πετρέλαιο, το
φυσικό αέριο και τα σπάνια μεταλλεύματα.

Άλλα απολυταρχικά κράτη

 Το κράτος-εισοδηματίας (rentier state) αντλεί
το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων του από
την εξαγωγή φυσικών πόρων, όπως το
πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, χωρίς το ίδιο
να προσθέτει αξία σε αυτά τα εμπορεύματα.
Η πολιτική οικονομία
στις ανελεύθερες δημοκρατίες
 Η οικονομία βασίζεται στους κανόνες της
αγοράς, ωστόσο τον επικυρίαρχο ρόλο
διατηρεί το κράτος
 Αυθαίρετη και λιγότερο αποτελεσματική
λειτουργία της αγοράς