Subersyon: Kasaysayan ng lipunan at panitikang Pilipino 

 
Palasak  mang  basahin  ngunit,  tunay  na  ang  lipunan,  at  ang  mga  panitikang  hinulma  ng 
mamamayang  Pilipino  ay  pawang  bahagi  ng  kasaysayan  ng  pakikidigma,  rebelyon,  at 
subersibong  paniniwala.  Hindi  maipagkakaila  na  sa  pagkatagal-tagal  na  panahon  mula  nang 
simulang  maitala  ang  kasaysayan  ng  Pilipinas,  ang  naratibo  nito  ay  umikot  sa  tunggalian  ng 
iba’t  ibang  uri--sa  perspektiba  man  ito  ng  dayuhan  o  sa  pananaw  ng  mga  katutubong  Pilipino. 
Lumalagos  ang  mga  kwentong  ito,  mula  noon hanggang ngayon, sa pagsasalaysay kung paano 
itinulak  ng  mga  masasahol  na  materyal  na  kondisyon  ang  masidhing  damdamin  upang 
tanganan  ng  mga  Pilipino  ang  paraang  matagalan  at  marahas  bilang  proseso  ng  paglaya  sa 
tanikala--ang  pakikidigma.  Bagaman  ganito  ang  kinsasapitan  ng  bawat  lipunan  ng 
mamamayang  Pilipino,  ang  karahasang  inudyok  ng  masang  api  ay  makatarungan  dahil 
nagsisilbi  itong  tulay  sa  bawat  sibilisasyon,  at  uri  ng  lipunang mayroon ang Pilipinas. Masisipat 
na  ang  panuldok  sa  bawat  lipunang  nananaig  tulad  ng  Pilipino  sa  mga  Kastila,  Hapon,  at 
Amerikano  (na  nagpapatuloy  hanggaang  ngayon),  malaki  ang  ginagampanan  ng  rebolusyon 
upang  patuloy  na  isulong  ang  matagal  nang  sinimulang  pakikibaka  para  sa  henwinong 
kalayaan.  Sa  bawat  yugto  ng  kasaysayang  ito,  inaanak  ang  mga  panitikang  sumasalamin  sa 
tunay na dinadanas ng Pilpino, mga manipestasyon ng lipunan at ng mga kahaharapin pa nito. 
 
Propaganda 
Ang  pagkapukaw  ng  kamalayan  ng  mamamayang  Pilipino  sa  diwang  makabansa  ay 
nagbunsod  din sa mga subersibong mga sulatin na siyang humulma sa lipunan na mayroon ang 
Pilipinas. Sa konteksto ng mga Kastila, sila Rizal, Del Pilar, at marami pang manunulat ay bumuo 
ng  organisasyong  tinatawag  na  La  Solidaridad  na  ang  pangunahing  tunguhin  ay  gamitin  ang 
panulat  upang  bumalikwas  sa  sistemang ginawa ng mga Kastila upang mapanatili ang kanilang 
lakas  at  matagal  nang  pananakal  sa  mga  Pilipino.  Sila  mismo,  bagaman  hindi  pantay  ang 
nararanasang  pang-aabuso  sa  mga  mananakop  dahil  sa  katayuan  nila sa buhay at edukasyong 
bitbit  nila,  ay  may  pahapyaw  ding  kaalaman  sa  kung  ano  ang  danas  ng  normal  na  Pilipino; 
kinatha  nila  ito  upang  silaban  ang  galit  na  siyang  magpapaputok  sa  mangyayaring  pag-aaklas. 
Ang  mga  tampok  na  akda  sa  usaping  ito  ay  ang  katulad  ng  mga  isinulat  ni  Rizal  na  Noli  Me 
Tangere  na nagkukwento ng estado ni Rizal bilang erehe o taksil sa mga kaisipang itinatakda ng 
simbahan.  Mayroon  ding  El  Filibusterismo  na  tumatalakay  sa  estado  naman  ng  pagiging 
pilibustero  ni  Rizal  o  pagiging  taksil  sa  gobyernong  mayroon  ang  Pilipinas  habang  sakop  ng 
mga  Kastila.  Ibinulgar  niya  ang  mga umiiral na kasahulan noon at nagbadya ito sa pagkabuo ng 
organisasyong  walang  takot  na  nakipagtuos  sa  mga  mananakop  na  siya  ring  pinagkuhanan ng 
lakas  ng  mamamayang  Pilipino  ngayon  upang  mabuo  ang  mga  hindi  matalo-talong  pwersang 
nag-aarmas  sa  kanayunan:  ang  Kataas-taasan,  Kagalang-galangang Katipunan ng mga Anak ng 
Bayan (KKK). 
 
Digmang Bayan 
Umabot  hanggang  sa  punto  ng  rebolusyon  ang  mga  panitikan  na  siyang  mas  lalo  pang 
pinaapoy  ang  galit  ng  mga  mamamayang  Pilipino.  Kabilang  sa  KKK  si  Jacinto  na  siyang 
nagsulat  ng  Kartilya.  Pamoso  ito  ipinapabatid  na  kaalaman  ni Jacinto ukol sa pangangailangan 
ng  internal  na  rebolusyon  sa  hanay  ng  mga  mamamayang  Pilipino  liban  pa  sa  nangyayaring 
digmaan  sa  labas.  Ang  dekalogo  naman  ni  Bonifacio  ay  isa  lamang  sa  ginamit  upang 
magkaroon  ng  lubos  na  ahitasyon  ng  mga  pesante  at  manggagawang  matagal  na  nagtiis  sa 
panguyurak  ng  mga  Kastila.  Nang  sumapit  naman  ang  panahon  ng  Amerikano  hanggang  sa 
kontemporaryong  panahon,  umusbong  din  ang  pangalan  nila  Joi  Barros,  Pete  Lacaba,  Amado 
Hernandez,  Amado  Guerrero,  Renato  Constantino,  Alice  Guillermo,  at  marami  pang  ibang 
tumatangan  din  sa  mga  rebolusyonaryo,  progresibo,  at  makabayang  kaisipan.  Sila  ang  mga 
manunulat  na  nagpapatunay  na  ang  subersyon  sa  panitikan,  na  lubusang  nakasandig  sa  mga 
pangyayari  sa  lipunan  ay  nagpapatuloy  hanggang nananatili ang oryentasyong nagpapanatili ng 
relasyong kumitil at nagpahirap na sa henerasyon ng mga Pilpino.  
 
Silakbo 
Ang  mga  makabagong  manunulat sa panahon na tulad ko, ay nagpapatuloy sa pagkatha 
ng  mga  akdang  naglalaman  ng  galit  ng  masang  Pilipino  hindi  dahil  ito  ang  sukatan  ng maayos 
na  pulitika  sa  konteksto  ng  bansa  ngayon  bagkus  sa  kadahilanang  palala  ito  nang  palala  at 
hinog  na  hinog  na  ang  kondisyon  upang  muling  ikasa  ang  labang  siyang  tatapos  sa  lahat  ng 
paghihirap.  Sa  amin  pa  lamang,  Departamento  ng  Filipino  at  Panitikan  ng  Pilipinas,  ang  aking 
mga  propesor  ay  kaisa  na  sa  mahalagang  tungkulin  upang  makiisa  sa  produksyon  ng 
subersibo’t  rebolusyonaryong  sulatin  na  siyang  ginagamit  upang  konsolidahi’t  pakilusin  ang 
laksa-laksang  Pilipinong  may  direktang  danas  sa  pahirap  na  estado.  Gayunding  sa  aming 
programang  Associate  in  Arts  in  Malikhaing  Pagsulat  sa  Filipino  ay  napakarami  na  din  ang 
kinakikitaan  ng  sigasig  upang  dalhin  ang  kanilang  galing  sa  panulat  sa  mga  sakahan  at 
pagawaan  bilang  nandodoon  ang  tunay  at  sagad-sagaring  pagpapahirap.  Hindi  rin  dapat 
ihiwalay  ang  sekundaryang  salik  na  impluwensya  ito  ng  matagal  nang  hindi  maapulang 
pagdating  ng  mga  manunulat  na  bagaman  lumisan  ay  nag-iwan  ng  kakintalan  sa  bansa. 
Pinagniningas  nito  hindi  lamang  ang  kasalukuyan  ngunit  maging  ang  hinaharap  pa  ng  mga 
manunulat na sa lipunan ay subersibo. 
 
Malaki  at  mabigat  ang  kaakibat  na  implikasyon  ng  salitang  subersibo  ngunit 
mahalagang tantusin sa sanaysay na ito na talagang makatarungan ang maging rebolusyonaryo 
at  taliwas  sa  sistema  dahil  wala  nang  pagbabalat-kayo  ang  mga  naghaharing-uri.  Lantad  nang 
hindi  sila  kaiba sa mga mananakop at bagkus ay mga tagapagmana lamang ng kapangyarihang 
matagal  nang  ginagapi  ng  mamamayang  Pilipino.  Ang  posturang  sinasalamin  ng  subersyon sa 
lipunan  at  pagsusulat  ay postura din ng bawat pinatay, at papatayin pa lamang ng sistemang ito 
hangga’t  hindi  pa  naililibing  sa  hukay  ang  siyang  mga  mapanlupig.  Ang  salitang  subersyon  ay 
higit  pa  isang  salita;  ito ay ang kilos at pamumuhay ng isang manunulat, o maging ng normal na 
mamamayang Pilipino sa kasaysayan ng Pilipinas.