Talakay 2: Panimulang Pagtatalakay sa Kaligiran ng Panitikan

Marami-rami na rin siguro ang mga narinig mo nang kuwento mula sa magulang, lolo,
lola, tiyo, tiya, pinsan, kamag-anak, kaibigan, guro, kaaway at iba pang tao. Hindi na rin siguro
mabilang ang iyong mga nabasa mula sa facebook, twitter, blog, o iba’t ibang social media,
maging sa mga libro, magasin, komiks, patalastas, peryodikit, brosyur at iba pa. Kung oo ang
iyong sagot, nagpapatunay lamang ito na hindi ka makakatakas sa daigdig ng panitikan. Halos
lahat ng galaw mo sa buhay ay nasa impluwensiya ng panitikan.

Sinasabing ang Panitikan ay kabuuan ng mga akda, o ang disiplina ng pag-aaral nito.
Ngunit bago pa man naging isang disiplina, ang panitikan bilang isang natatanging kabuuan o
body of works ay umiiral na. Ito ay sa kadahilanang likas sa tao ang magpahayag at lumikha.
Naging bunga ang panitikan ng pagnanasa ng taong makapagpahayag at maging malikhain.

Mula nang mapagtanto ng tao ang kahalagahan ng panitikan sa kanyang pagkatao,

nagsimula itong maging disiplina ng pag-aaral. Mula noon, ang dating behikulo lamang ng
ekspresyon at manipestasyon ng pagkamalikhain, ito ay naging isang karunungang kailangan ng
tao at ng kanyang sibilisasyon.

Sa kasalukuyan, ang pag-aaral ng panitikan ay isang pangangailangang pang-edukasyon

sa halos lahat ng antas ng pag-aaral. Ang pag-aaral nito ay gumanap/gumaganap ng iba’t ibang
tungkulin at iba-iba sa bawat panahon, sa bawat lugar, sa bawat antas.

Sa ating kasalukuyang kaayusang pang-edukasyon, partikular sa antas-kolehiyo, ang pag-

aaral ng panitikan ay nakabatay sa dalawang pangunahing pemis: kognitibo at kultural, bukod
sa iba pa. Lunsaran ang panitikan ng pagpapaunlad ng mga kasanayang kognitibo o
pangkaisipan ng mga mag-aaral. Bukod dito, kasangkapan din ito, partikular ang pag-aaral
ngating sariling panitikan, sa pagpapatibay ngsariling kabansaan at pagkakakilanlan.

Hindi kaiba sa ibang disiplina, ang pag-aaral ng panitikan ay isang prosesong

debelopmental.

Kahulugan ng Panitikan
Sinasabing ang Panitikang Pilipino ay pahayag na pasalita o pasulat ng mga damdaming
Pilipino tungkol sa pamumuhay, pag-uugaling panlipunan, paniniwalang pampulitika at
pananampalatayang niyakap ng mga Pilipino.

Bakas na bakas sa kultura ng mga Pilipino ang pasalitang pagpapahayag ng damdamin.

Hindi natin maitatatwa na ang ating mga ninuno o marahil mga lolo at lola ninyo ay nakaranas
pa ng mga umpukan noong sila ay mga bata at nagbibidahan ng kani-kaniyang pasiklab gaya ng
bugtungan. palaisipan paligsahan ng tula, o kaya nama’y pagkukuwento ng mga alamat,
kuwentong bayan. Ang mga ito ay maihahanay natin sa mga panitikang pasalita. Sa
kasalukuyan, marami pa rin ang gumagamit at sumisikat sa ganitong uri ng panitikang pasalita
gaya ng spoken poetry at paligsahan sa pamamagitan ng flip top.

Hindi rin matatawaran ang bugso nang hindi mabilang na naisulat na panitikang Pilipino
na umiiral sa ating bansa na naging bahagi na ng ating kasaysayan at karamihan pa nga ay
naging malaking ambag sa pagbibihis at pagbabago ng lipunang Pilipino.

Ayon kina Lalic, E.D. at Matic, Avelina J (2004) Ang panitikan ng isang lahi ay ulat na
nagpapakilala ng pagkukuro at mga damdamin ng lahi nito. Sa panitikan ng isang bansa
mababakas ang mga kaisipan at mga bagay na nilulunggati, kinahuhumalingan o
kinasusuklaman ng lahi nito. Ang pagbabago ng kabuhayan ng isang bansa ay nakaiimpluwensya
sa panitikan nito.

Hindi maikakaila na napakalaking bahagi ng mga mamamayan ng Pilipinas ang kabilang

pananampalatayang katolisismo dahil sa impluwensiya ng mga panitikang umiral sa bansa sa
loob ng mahabang panahon, gayonpaman dahil sa pag-usbong iba pang uri at klase ng
panitikang panrelihiyon kung bakit lumaganap at lalo pang dumami ang iba’t ibang sekta sa
Pilipinas. Maging ang pamumuhay ng mga Pilipino ay kinabakasan ng maraming pagbabago
dahil sa impluwensiya ng panitikan.

Iba-iba ang pagpapakahulugan ng mga manunulat at dalubhasa sa panitikan. May mga

nagsasabing ang panitikan ay talaan ng buhay. Ayon kay Arrogante (1983), talaan ng buhay ang
panitikan sapagkat dito naisisiwalat ng tao sa malikhaing paraan ang kulay ng kanyang buhay,
ang buhay ng kanyang daigdig, ang daigdig ng kanyang kinabibilangan at pinapangarap.

Ayon naman kina Salazar (1995), ang panitikan ay siyang lakas na nagpapakilos sa
alinmang uri ng lipunan. Maaalalang nagsilbing titis sa mga Amerikanong may kulay ang
pagkakabasa nila sa Uncle Tom’s Cabin ni Harriet Beecher Stowe upang kanilang ipakipaglaban
ang kanilang pantay na karapatan sa mata ng batas at katarungan na humantong sa kanilang
tagumpay sa Digmaang Sibil sa Amerika. Pinukaw naman ni Jean Jacques Russeau sa kanyang
Social Contract ang isipan ng mga Pranses. Sa pamamagitan ng akda ni Russeau, nabatid nilang
sila’y biniyayaan din ng Diyos ng karapatan at katarungan at natutunan nilang iyo’y kanilang
ipakipaglaban. Nang patuloy iyong ipagkait sa mga Pranses, ang pakikipaglaban nila sa
katarungan at karapatan ay humantong sa isang himagsikan sa Pransya, dito sa Pilipinas man ay
makakatukoy ng napakaraming katibayan kung paano pinakilos ng panitikan ang lipunan.
Nagsilbing inspirasyon sa mga katipunero ang mga akda ni Rizal upang maglunsad ng isang
himagsikan laban sa mga Kastila. Ang mapanghimagsik na dulang itinanghal noong panahon ng
mga Amerikano ay ikinapiit ng mga may-akda niyon at lalong nagpagalit sa maraming Pilipino.
Sinikil ng dating Pangulong Marcos ang laya sa pamamahayag ngunit hindi niya napigilan ang
paglaganap ng mga akdang naglalarawan sa pagmamalabis ng kanyang administrasyon. Iyon ay
isa sa maraming dahilan ng pagwawakas ng kanyang pamumuno noong 1986 sa EDSA.

Ayon naman kay Webster (1947), ang panitikan ay katipunan ng mga akdang nasusulat
na makikilala sa pamamagitan ng malikhaing pagpapahayag, aestetikong anyo, pandaigdigang
kaisipan at kawalang-maliw. Kung ang panitikan ay katipunan ng mga akdang nasusulat,
maituturing bang panitikan ang mga tula, tugaman, kasabihan, awit at iba pang pasalin-salin sa
bibig ng tao lalo na noong panahong bago dumating ang mga Kastila sa ating kapuluan? Ang
sagot ay oo, panitikan din ang mga iyon. Kailangan bigyang-diin na ang kahulugan ni Webster ay
modernong pagpapakahulugan sa panitikan sa panahong ang tao ay marunong nang sumulat at
sa panahong ang panitikang pasalin-dila ay naisalin na sa anyong pasulat. Kung tutuusin, maging
ang palabuan ng salitang panitikan ay nagbibigay-diin sa pasulat na katangian nito.

Ang salitang panitikan ay nanggagaling sa salitang-ugat na titik, kung gayon, naisatitik o

nasusulat. Ngunit lahat bang nasusulat ay maituturing nang panitikan? Ang sagot naman sa
tanong na ito ay hindi. Kung babalikan natin ang kahulugang ibinigay ni Webster, matutukoy
natin ang iba pang pangangailangan upang ang isang bagay na nasusulat ay maituturing na
panitikan-malikhaing pagpapahayag, aestetikong anyo, pandaigdigang kaisipan at kawalang-
maliw.

Ayon kay Bro. Azarian sa kanyang Pilosopiya ng Literatura, ang panitikan ay

pagpapahayag ng mga damdamin ng tao hinggil sa mga bagay-bagay sa daigdig, sa pamumuhay,
sa lipunan, at pamahalaan, at kaugnayan ng kaluluwa sa Bathalang Lumikha.

Ayon naman kay Jose Villa Panganiban (1954), ang paraan ng pagpapahayag ay iniaayos
sa iba’t ibang karanasan at lagay ng kalooban at kaluluwa na nababalot ng pag-ibig o
pagkapoot, ligaya o lungkot, pag-asa o pangamba.

Binigyang din nina Luz de la Concha at Lamberto Ma. Gabriel (1978) ng katuturan ang
panitikan bilang salamin ng lahi, kabuuan ng mga karanasan ng isang bansa, kaugalian,
paniniwala, pamahiin, kaisipan, at pangarap ng isang lahi na ipinahahayag gamit ang piling salita
sa isang maganda at masining na paraan, nakasulat man o hindi.

Kung gayon, ano ang tunay na panitikan? Ang tunay na panitikan ay pagpapahayag ng kaisipan,
damdamin, karanasan at panaginip ng sangkatauhan na nasusulat sa masining o malikhaing
paraan, sa pamamagitan ng isang aestetikong anyo at kinapapalooban ng pandaigdigang
kaisipan at dahil nasusulat ang panitikan, natitiyak ang kawalang-maliw nito.

Maaaring mauri ang panitikan bilang Pasalin-dila o kaya’y Pasulat. Ito ay Pasalin-dila
kung naisalin sa ibang henerasyon sa pamamagitan ng bibig ng tao o pagkukuwento.
Samatalang naging Pasulat ang paraan ng pagsasalin ng panitikan sa ibang henerasyon
magmula nang matutunan ng tao ang sistema ng pagsulat.

Bago pa man sinakop ng mga dayuhan ang Pilipinas ay may mga komunidad na tayong
umiiral. May sariling Sistema ng pamahalaan, edukasyon at maging yaman ng bayan na
panitikan. Ang mga ito ay karaniwang nasa anyong pasalita. Bagama’t maraming teorya na
may mga akdang naisulat na rin sa mga dahon, kawayan, bato at iba pa, pinaniniwalaang ang
mga ito ay sinira, winasak at sinunog dahil sa pagpapalaganap ng relihiyon, paniniwala at
pananakop ng mga dayuhan. Ngunit dahil hindi nila kayang sunugin at wasakin ang mga dila ng
mga Pilipino ay nakuha pa ring makapagtala at makapanatili ng marami sa ating mga pasalin-
dilang mga panitikan gaya ng: alamat, kuwentong bayan, epiko, mga awiting bayan, salawikain,
karunungang bayan, sawikain, at bugtong.

 Alamat – kuwento tungkol sa pinagmulan ng isang bagay;

 Kuwentong bayan - mga salaysay hinggil sa mga likhang-isip na mga tauhan na

kumakatawan sa mga uri ng mamamayan, katulad ng matandang hari, isang marunong na
lalaki, o kaya sa isang hangal na babae. Karaniwang kaugnay ang kuwentong-bayan ng isang
tiyak na pook o rehiyon ng isang bansa o lupain. Kaugnay nito ang alamat at mga mito

 Epiko - tumatalakay sa mga kabayanihan at pakikipagtunggali ng isang tao o mga tao

laban sa mga kaaway na halos hindi mapaniwalaan dahil may mga tagpuang
makababalaghan at di-kapani-paniwala. Ilan sa mga halimbawa ay ang Bidasari –(Moro); .
Biag ni Lam- ang (Iloko); Maragtas (Bisaya) Haraya (Bisaya); Lagda (Bisaya); Kumintang
(Tagalog); at Hari sa Bukid (Bisaya)

 Awiting bayan -ay mga awit ng mga Pilipinong ninuno at hanggang ngayon ay kinakanta
o inaawit pa rin gaya ng Leron, Leron Sinta, Dalagang Pilipina, Bahay Kubo, Atin Cu Pung
Singsing, at Paruparong Bukid.

 Salawikain - nagsisilbing batas at tuntunin ng kagandahang-asal ng ating mga ninuno.

 Sawikain – mga kasabihang walang natatagong kahulugan.

 Bugtong – maikling tulang karaniwang naglalarawan ng isang bagay na siyang

pahuhulaan.

Mula sa mga pasalitang panitikang ito natin masasalamin ang yaman ng kulturang
Pilipino. Hindi maisasantabi na ang mga prinsipyo mula sa mga salawikain, pagmamahalan at
pag-iibigan mula sa mga awiting bayan, kasama na rin ang ilang kultura’t umiiral na
kabayanihan ng mga ninuno sa pamamagitan ng mga kuwentong bayan at mga epiko.

Samantala, laganap sa kaalaman nang nakararami na ang pag-usbong ng panitikang pasulat ay

umiral sa Pilipinas nang ang bayan ay nasa kamay ng mga mananakop. Ito marahil ang dahilan
kung bakit karaniwan sa mga akdang pampanitikang pasulat ay nakapagbagong bihis sa bayan
lalo na sa pananampalataya, prinsipiyo at paniniwala. Binago rin ng mga panitikang ito ang
sistema ng pamumuhay ng mga Pilipino na karaniwang ibinabatay sa mga nakatalang panitikan.