Χημεία (Τμήμα Φυσικής)

ΟΞΕΑ KAI ΒΑΣΕΙΣ

10/11/2017
2 οι έννοιες των οξέων και βάσεων

η φύση των οξέων και βάσεων

θεωρία οξέων-βάσεων του Arrhenius
θεωρία οξέων-βάσεων των Brønsted και
Lowry
 ιδιότητες οξέων
3

I. οι έννοιες των οξέων και βάσεων

Α. η φύση των οξέων και βάσεων
1. τα οξέα έχουν χαρακτηριστικές ιδιότητες
α. έχουν όξινη γεύση
οξικό
η όξινη γεύση πολλών ουσιών και φρούτων οξύ
οφείλεται σε οξέα που αυτά περιέχουν
β. αντιδρούν με δραστικά μέταλλα (Li, K, Al, Zn, Fe)
παράγοντας Η2 (όχι με Cu, Ag, Au)
2Al + 6HCl  2AlCl3 + 3H2
γ. αντιδρούν με άλατα CO32
διαλύουν το μάρμαρο κιτρικό
οξύ
CaCO3 + 2 HCl CaCl2 + CO2 + H2O
μαγειρική σόδα
NaHCO3 + CH3COOH → CH3COONa + H2O + CO2
δ. αντιδρούν με βάσεις παράγοντας άλατα
 ιδιότητες οξέων
4

2. κάποια παραδείγματα οξέων που συναντάμε συνήθως περιλαμβάνουν:

ονομασία χημικός τύπος

νιτρικό οξύ HNO3
θειικό οξύ H2SO4
υδροχλωρικό οξύ HCl
φωσφορικό οξύ H3PO4
οξικό οξύ CH3COOH
υδροφθορικό οξύ HF
ανθρακικό οξύ H2CO3

βορικό οξύ H3BO3

 κατηγορίες οξέων ανάλογα με τη χημική τους δομή
5

3. τα οξέα ταξινομούνται σε 3 κατηγορίες

ανάλογα με τις χημικές δομές τους
α. δυαδικά οξέα που έχουν άτομα Η
συνδεμένα με κάποιο αμέταλλο
HCl
π.χ. HCl, HF

β. οξοοξέα που έχουν άτομα Η

συνδεμένα με άτομα Ο ενός
οξοανιόντος
π.χ. HNO3, H2SO4

H2SO4 HNO3

γ. καρβοξυλικά οξέα που έχουν άτομα Η

συνδεμένα στην καρβοξυλική ομάδα
π.χ. CH3COOH

καρβοξυλική
CH3COOH ομάδα
 ιδιότητες βάσεων
6

4. οι βάσεις έχουν χαρακτηριστικές

ιδιότητες
α. έχουν πικρή γεύση
η πικρή γεύση πολλών φυτών καφεΐνη
οφείλεται στις βάσεις που
περιέχουν
π.χ. καφές, σοκολάτα
β. τα διαλύματά τους έχουν
σαπωνοειδή υφή
πολλά καθαριστικά οικιακής
χρήσης έχουν τέτοια υφή διότι
περιέχουν βάσεις ΝaΟΗ
βάσεις
αντιδρούν με λιπαρά οξέα στο KOH
δέρμα παράγοντας ουσίες που ΝΗ3
μοιάζουν με το σαπούνι
γ. κάποια είναι καυστικά
δ. αντιδρούν με οξέα παράγοντας
άλατα
 ιδιότητες βάσεων
7

5. κάποια παραδείγματα βάσεων που συναντάμε συνήθως περιλαμβάνουν:

ονομασία χημικός τύπος

υδροξείδιο του νατρίου NaOH
υδροξείδιο του καλίου KOH
υδροξείδιο του ασβεστίου Ca(OH)2
υδρογονανθρακικό νάτριο NaHCO3
υδροξείδιο του μαγνησίου Mg(OH)2
υδροξείδιο του αμμώνίου NH4OH ή NH3(aq)
 κατηγορίες βάσεων ανάλογα με τη χημική τους δομή
8

6. οι βάσεις ταξινομούνται σε 2 κατηγορίες, ανάλογα με τις μοριακές δομές τους

α. ιοντικές βάσεις που περιέχουν:
i. ιόντα ΟΗ
π.χ. NaOH, Ca(OH)2
ii. ιόντα CO32
π.χ. CaCO3 NaHCO3
β. μοριακές βάσεις που είναι μόρια που έχουν άτομα με μονήρη ζεύγη
π.χ. αμίνες

ΝH3 (CH3)2ΝH
αμμωνία διμεθυλαμίνη
 οξέα και βάσεις Arrhenius
9

Β. θεωρία οξέων-βάσεων του Arrhenius

1. από παλιά, οι επιστήμονες προσπάθησαν να διατυπώσουν θεωρίες για το ποιες
ουσίες χαρακτηρίζονται οξέα και βάσεις
π.χ. Lavoiser (1777), Davy (1808)
2. η πρώτη επιτυχής θεωρία οξέων-βάσεων
διατυπώθηκε το 1884 από τον Arrhenius
α. οξέα είναι ουσίες που, όταν διαλύονται στο Η2Ο,
παράγουν Η+ (υδρογονοκατιόν)
β. βάσεις είναι ουσίες που, όταν διαλύονται στο Η2Ο,
παράγουν ΟΗ (υδροξείδιο)
Arrhenius (1859-1927)
Σουηδία
 οξέα και βάσεις Arrhenius
10

3. το HCl είναι οξύ Arrhenius επειδή στα διαλύματά του

παράγει Η+
HCl(g)  H2O
 H (aq) + Cl (aq)
το HCl(g) είναι μια ομοιοπολική ένωση (αέριο) που όταν
διαλύεται στο Η2Ο ιοντίζεται
δημιουργούνται ιόντα

4. το NaOH είναι βάση Arrhenius επειδή στα διαλύματά

της παράγει ΟΗ
NaOH(s)  H2O
 Na (aq) + OH (aq)
το NaOH(s) είναι μια ιοντική ένωση που όταν διαλύεται
στο Η2Ο διίσταται στα ιόντα της
τα ιόντα υπάρχουν ήδη
 το Η+ και το οξώνιο Η3Ο+
11

5. τα H+ που παράγονται στα διαλύματα οξέων είναι άτομα Η χωρίς το e τους,

δηλαδή πρωτόνια p+
έχουν μεγάλη συγκέντρωση θετικού φορτίου και είναι πολύ δραστικά
στο Η2Ο δεν μπορούν να υπάρξουν ως ανεξάρτητα ιόντα
κάθε Η+ συνδέεται με ένα μόριο Η2Ο σχηματίζοντας
το [Η‒ΟΗ2]+ ή Η3Ο+ (οξώνιο) δ
i. η σύνδεση γίνεται μέσω του μονήρους ζεύγους
του Ο του Η2Ο(δ) Η3Ο+
ii. το Η3Ο+ έχει πυραμιδική γεωμετρία
το Η3Ο+ συνδέεται ασθενέστερα με επιπλέον μόρια
Η2Ο σχηματίζοντας συμπλέγματα του τύπου
H(H2O)n+ δ+
Η9Ο4+
i. π.χ. Η(Η2Ο)4 ή Η9Ο4
+ + δ
ii. η σύνδεση γίνεται με δεσμούς Η μεταξύ του δ
του Ο και του δ+ του Η γειτονικών μορίων Η2Ο
iii. γενικά, τα ιόντα αυτά παριστάνονται Η3Ο+(aq)
για λόγους απλούστευσης, χρησιμοποιούμε
+ +
 αντιδράσεις εξουδετέρωσης
12

6. οι αντιδράσεις οξέων-βάσεων ονομάζονται αντιδράσεις εξουδετέρωσης

π.χ. η αντίδραση μεταξύ υδατικών διαλυμάτων HCl και NaOH στο Η2Ο είναι
HCl(aq) + NaOH(aq)  NaCl(aq) + H2O(l)
η αντίδραση στην ιοντική της μορφή είναι
H (aq)  Cl (aq)  Na (aq)  OH (aq)  Na  (aq)  Cl (aq)  H2O(l)
τα HCl και NaOH στο Η2Ο δίνουν Η+ και ΟΗ
η απλουστευμένη ιοντική αντίδραση (διαγράφοντας τα ιόντα θεατές) είναι:

H (aq)  Cl (aq)  Na (aq)  OH (aq)  Na (aq)  Cl (aq)  H2O(l)
H (aq)  OH (aq)  H2O(l)

πρόκειται για μια αντίδραση εξουδετέρωσης, για την οποία ισχύει:

i. είναι εξώθερμη
ii. ελευθερώνεται πάντα το ίδιο ποσό θερμότητας ανά mol Η+
ΔΗrxn είναι 55.9 kJ mol1 Η+
ισχύει πάντα ότι 1 mol H+ παράγει 1 mol Η2Ο
 προβλήματα της θεωρίας του Arrhenius
13

7. παρά την επιτυχία της, η θεωρία οξέων-βάσεων του Arrhenius έχει κάποια
προβλήματα
α. θεωρεί ότι η μόνη βάση είναι το ΟΗ
όμως, βασικά υδατικά διαλύματα μπορούν να δώσουν:
i. κάποιες μοριακές ενώσεις (π.χ. NH3)
ii. κάποια ιόντα (π.χ. CO32)
β. θεωρεί ότι οι αντιδράσεις οξέων-βάσεων συμβαίνουν μόνο σε υδατικά διαλύματα
όμως, τέτοιες αντιδράσεις μπορούν να συμβούν και σε μη υδατικά διαλύματα
γ. δεν προβλέπει ότι κάποιες ουσίες μπορούν να δρουν άλλοτε ως οξέα και άλλοτε
ως βάσεις
 οξέα και βάσεις κατά Brønsted και Lowry
14

Γ. θεωρία οξέων-βάσεων των Brønsted και Lowry

1. το 1923 οι Brønsted και Lowry διατύπωσαν
νέους ορισμούς για τα οξέα και βάσεις
η θεωρία τους κάλυψε τις ελλείψεις της
θεωρίας οξέων-βάσεων του Arrhenius
2. οι ορισμοί που έδωσαν βασίζονται στην
αντίδραση οξέος-βάσης
Brønsted Lowry
α. είναι μια αντίδραση μεταφοράς Η+ (1879-1947) (1874-1936)
Δανία Μ. Βρετανία
β. οξύ είναι η ουσία ΗΑ που μεταφέρει το Η+
είναι δότης Η+
γ. βάση είναι η ουσία Β που δέχεται το Η+
είναι δέκτης Η+

οξύ βάση
 οξέα Brønsted-Lowry
15

3. τα οξέα Brønsted-Lowry έχουν ένα όξινο άτομο Η

ένα άτομο Η που συνδέεται με ένα άτομο Α μεγάλης ηλεκτραρνητικότητας
έχει δ+ φορτίο (λόγω του πολωμένου δεσμού (δ-)Α–Η(δ+)) και αποσπάται ως Η+ από
μια βάση
4. το HCl στο Η2Ο είναι οξύ Brønsted-Lowry
έχει όξινο Η που αποσπάται ως Η+ από ένα γειτονικό Η2Ο
HCl(aq) + H2O(l)  Cl–(aq) + H3O+(aq)

οξύ βάση

i. το HCl αποπρωτονιώνεται
ii. το Η2Ο είναι δέκτης Η+ (βάση)
 βάσεις Brønsted-Lowry
16

5. οι βάσεις Brønsted-Lowry έχουν άτομο με μονήρες ζεύγος ηλεκτρονίων

χρησιμοποιείται για να αποσπά το Ηδ+ από ένα οξύ

6. η ΝΗ3 στο Η2Ο είναι βάση Brønsted-Lowry

έχει μονήρες ζεύγος στο Ν που αποσπά ένα Η+ από ένα γειτονικό Η2Ο
ΝΗ3(aq) + H2O(l)  ΝΗ4+(aq) + OH(aq)

βάση οξύ
i. το Η2Ο είναι δότης Η+ (οξύ)
ii. η NH3 πρωτονιώνεται
iii. μεταξύ του ζεύγους ηλεκτρονίων ΝΗ3 και του Η+ σχηματίζεται πολικός
ομοιοπολικός δεσμός
 μεταφορά Η+ μεταξύ οξέος και βάσης Brønsted
17

7. στην αντίδραση οξέος-βάσης Brønsted

HCl + Η2Ο  Cl– + Η3Ο+
η μεταφορά Η+ συμβαίνει ως εξής:

δ+
: δ

οξύ βάση

α. το μονήρες ζεύγος e του Η2Ο συνδέεται με το όξινο Η του δεσμού δ-Cl–Hδ+

β. ταυτόχρονα
- το Η2Ο αποσπά το Η+ και σχηματίζεται νέος δεσμός 2e [Η–OH2]+
τα 2e του δεσμού προέρχονται από το μονήρες ζεύγος του Ο του Η2Ο
- ο δεσμός δ-Cl–Hδ+ διασπάται ετερολυτικά προς Η+ και Cl–
τα ηλεκτρόνια του δεσμού συγκρατούνται από το Cl
 Να προσδιοριστεί αν οι παρακάτω ουσίες είναι οξέα ή βάσεις Brønsted-Lowry.

18

HNO3 είναι οξύ διότι περιέχει ένα όξινο άτομο Η

C6H6 δεν είναι ούτε οξύ ούτε βάση

CH3CH3CO2H είναι οξύ διότι περιέχει ένα όξινο άτομο Η

είναι βάση, διότι περιέχει άτομο N με ασύζευκτο ζεύγος

(CH3CH2)3N
ηλεκτρονίων όπου μπορεί να συνδεθεί ένα Η+

KCl δεν είναι ούτε οξύ ούτε βάση

HClO είναι οξύ διότι περιέχει ένα όξινο άτομο Η

HF είναι οξύ διότι περιέχει ένα όξινο άτομο Η

είναι βάση διότι περιέχει ΟΗ με άτομο Ο με ασύζευκτο

Ca(OH)2
ζεύγος ηλεκτρονίων όπου μπορεί να συνδεθεί ένα Η+
 ισχυρά οξέα
19

7. τα οξέα και βάσεις στο Η2Ο δεν δίνουν/δέχονται Η+ με την ίδια ευκολία
ανάλογα με την τάση τους, διακρίνονται σε ισχυρά και ασθενή

8. το HCl είναι ισχυρό οξύ:

α. όλα τα μόρια HCl μεταφέρουν Η+ σε μόρια
Η2Ο και τα πρωτονιώνουν
HCl(aq) + H2O(l)  Cl–(aq) + H3O+(aq)
περιγράφεται ως μονόδρομη αντίδραση
ιοντίζεται πλήρως
στο διάλυμα υπάρχουν μόνο Η3Ο+ και Cl
β. άλλα ισχυρά οξέα είναι:
HClO4, H2SO4, HI, HBr, HNO3

HCl H2SO4
 ασθενή οξέα
20

9. το HF είναι ασθενές οξύ

α. ένα μικρό μέρος των μορίων HF μεταφέρει το
Η+ του σε μόρια Η2Ο (αποπρωτονιώνεται)
HF(aq) + H2O(l)  F–(aq) + H3O+(aq)
περιγράφεται ως αμφίδρομη αντίδραση ()
ιοντίζεται μερικώς (<1%)
στο διάλυμα υπάρχουν σε ισορροπία κυρίως
HF και μικρές ποσότητες Η3Ο+ και F
β. άλλα ασθενή οξέα είναι:
HCN, HNO2, HClO, καρβοξυλικά οξέα,
φαινόλη

CH3COOH φαινόλη
οξικό οξύ
 ισχυρές βάσεις
21

10. το NaOH είναι ισχυρή βάση:

α. όλη η ποσότητά του διαλύεται στο Η2Ο και
παράγει OH τα οποία αποσπούν Η+ από μόρια
Η2Ο και τα αποπρωτονιώνουν
ΟΗ(aq) + Η2Ο(l)  Η2Ο(aq) + OH(aq)
περιγράφεται ως μονόδρομη αντίδραση
διίσταται πλήρως (100%) και δίνει μεγάλη
ποσότητα ΟΗ
στο διάλυμα υπάρχουν μόνο Na+ και OH
β. άλλες ισχυρές βάσεις είναι:
διαλυτά υδροξείδια μετάλλων 1ης και 2ης
ομάδας: LiΟH, NaOH, KOH, RbOH, CsOH,
Sr(OH)2, Ba(OH)2 και Ra(OH)2
χαμηλής διαλυτότητας υδροξείδια μετάλλων 2ης
ομάδας Mg(OH)2, Ca(OH)2, και της 3ης
ομάδας Al(OH)3
 ασθενείς βάσεις
22

11. η ΝΗ3 είναι ασθενής βάση:

α. ένα μικρό μέρος των μορίων NH3 δέχεται Η+ από
μόρια Η2Ο και πρωτονιώνονται
ΝΗ3(aq) + H2O(l)  ΟΗ–(aq) + ΝΗ4+(aq)
περιγράφεται ως αμφίδρομη αντίδραση ()
ιοντίζεται μερικώς (<1%)
στο διάλυμα υπάρχουν σε δυναμική ισορροπία
κυρίως NH3 και μικρές ποσότητες NH4+ και OH
β. άλλες ασθενείς βάσεις είναι:
CO32
αμίνες: παράγωγα της ΝΗ3 όπου τα Η αντικαθίστανται
από ομάδες R

ΝΗ3 NH2OH (CH3)2NH πυριδίνη

αμμωνία υδροξυλαμίνη διμεθυλαμίνη
 ιδιότητες οξέων
23

12. κάποια παραδείγματα ισχυρών και ασθενών οξέων περιλαμβάνουν:

ονομασία χημικός τύπος ισχύς

νιτρικό οξύ HNO3 ισχυρό

θειικό οξύ H2SO4 ισχυρό

υδροχλωρικό οξύ HCl ισχυρό

φωσφορικό οξύ H3PO4 μέτρια ισχυρό

οξικό οξύ CH3COOH ασθενές

υδροφθορικό οξύ HF ασθενές

ανθρακικό οξύ H2CO3 ασθενές

βορικό οξύ H3BO3 ασθενές

 ιδιότητες βάσεων
24

13. κάποια παραδείγματα ισχυρών και ασθενών βάσεων περιλαμβάνουν:

ονομασία χημικός τύπος ισχύς

υδροξείδιο του νατρίου NaOH ισχυρή

υδροξείδιο του καλίου KOH ισχυρή

υδροξείδιο του ασβεστίου Ca(OH)2 ισχυρή

υδρογονανθρακικό νάτριο NaHCO3 ασθενής

υδροξείδιο του μαγνησίου Mg(OH)2 ασθενής

υδροξείδιο του αμμωνίου NH4OH
ασθενής
ή αμμωνία ή NH3(aq)
 Να προσδιοριστεί αν οι παρακάτω ενώσεις είναι ισχυρά/ασθενή οξέα ή βάσεις στο
Η2Ο και να δοθούν οι χημικές εξισώσεις του ιοντισμού ή της διάστασής τους.
25

LiΟΗ ισχυρή βάση LiOH(aq)  Li+(aq) + OH(aq)

CH3COOH ασθενές οξύ CH3COOH(aq) + H2O(l)  H3O+(aq) + CH3COO(aq)

HBr ισχυρό οξύ HBr(aq) + H2O(l)  H3O+(aq) + Br(aq)

HNO2 ασθενές οξύ HNO2(aq) + H2O(l)  H3O+(aq) + NO2(aq)

Ca(OH)2 ισχυρή βάση Ca(OH)2(aq)  Ca2+(aq) + 2OH(aq)

(CH3)2NH ασθενής βάση (CH3)2NH(aq) + H2O(l)  (CH3)2NH+(aq) + OH(aq)

 συζυγή ζεύγη οξέων/βάσεων
26

14. στα ασθενη οξέα και βάσεις η μεταφορά Η+ είναι αντιστρεπτή, κι επομένως τα
προϊόντα μπορούν επίσης να δρουν ως οξέα και βάσεις
π.χ.

βάση οξύ οξύ βάση

- στην προς τα αριστερά αντίδραση, το NH4+

δρα ως οξύ (δίνει Η+ στο ΟΗ–)
το ΝΗ4+ διαφέρει από την ΝΗ3 (βάση) κατά
1 Η+ και είναι το συζυγές οξύ της

- στην προς τα αριστερά αντίδραση, το ΟΗ–

δρα ως βάση (δέχεται Η+ από το ΝΗ4+)
το ΟΗ– διαφέρει από το Η2Ο (οξύ) κατά 1
Η+ και είναι η συζυγής βάση του

- τα ΝΗ4+/ΝΗ3 και Η2Ο/ΟΗ ονομάζονται

συζυγή ζεύγη οξέων/βάσεων
 συζυγή ζεύγη οξέων/βάσεων
27

15. στις παρακάτω αντιδράσεις μεταφοράς Η+ :

α. το αρχικό οξύ μετατρέπεται στη συζυγή του βάση
β. η αρχική βάση μετατρέπεται στο συζυγές οξύ της

HF + HCO3–  F + H2CO3

οξύ βάση συζυγής βάση συζυγές οξύ

το HCO3 δέχεται Η+ και γίνεται Η2CO3

HCΟΟΗ + H2O  HCO2– + H3O+

οξύ βάση συζυγής βάση συζυγές οξύ

το HCOOH δίνει Η+ και γίνεται HCO2–

 Nα γραφούν οι χημικοί τύποι των συζυγών οξέων και βάσεων των παρακάτω
χημικών ειδών.
28

συζυγές οξύ συζυγής βάση

H2O H3O+ ΟΗ−

NH3 NH4+ NH2−

δεν έχει συζυγή βάση

CO32− HCO3−
(το CO32− δεν είναι οξύ)

H2PO4− H3PO4 HPO42−

δεν έχει συζυγή βάση

Ο2− ΟΗ−
(το Ο2− δεν είναι οξύ)
 αμφιπρωτικές ουσίες
29

16. κάποιες ουσίες μπορούν να δρουν είτε ως οξέα είτε ως βάσεις σε αντιδράσεις
μεταφοράς Η+, ανάλογα με το άλλο αντιδρών
α. οι ουσίες αυτές ονομάζονται αμφιπρωτικές
β. έχουν ένα όξινο άτομο Η και ένα ασύζευκτο ζεύγος ηλεκτρονίων
γ. το Η2Ο είναι αμφιπρωτικό
i. με την ΝΗ3 δρα ως οξύ

ΝΗ3(aq) + Η2Ο(l)  NH4+(aq) + OH(aq)

βάση οξύ
ii. με το CH3COOH δρα ως βάση

CΗ3COOH(aq) + Η2Ο(l)  CH3COO(aq) + H3O+(aq)

οξύ βάση

δ. επίσης, το HCO3 είναι αμφιπρωτικό

i. δρα ως οξύ: HCO3(aq) + OH(aq)  CO32(aq) + H2O(l)
ii. δρα ως βάση: HCO3(aq) + HF(aq)  H2CO3(aq) + F(aq)
 αντιδράσεις οξέος-βάσης σε άλλους διαλύτες
30

14. οι ορισμοί οξέων-βάσεων των Brønsted-Lowry εφαρμόζονται και σε μη υδατικά

διαλύματα ή την αέρια φάση
α. όταν το CH3COOH διαλυθεί σε υγρή ΝΗ3, συμβαίνει μεταφορά Η+ και
αποκαθίσταται η ισορροπία
CH3COOH(am) + NH3(l)  CH3CO2–(am) + NH4+(am)
ο δείκτης «am» σημαίνει διαλυμένο σε υγρή αμμωνία
β. στην αέρια φάση (απουσία διαλύτη) τα HCl και NH3 δίνουν αντίδραση μεταφοράς
Η+ και παράγουν στερεό NH4Cl
HCl(g) + NH3(g)  NH4Cl(s)
 θεωρίες οξέων-βάσεων των Arrhenius και Brønsted-
Lowry
31

15. η θεωρία οξέων-βάσεων των Brønsted-Lowry είναι πιο ευρεία από την αντίστοιχη
θεωρία του Arrhenius διότι περιλαμβάνει τα παρακάτω:
α. οι αντιδράσεις οξέων-βάσεων δεν περιορίζονται σε υδατικά διαλύματα
β. μια βάση είναι ένα χημικό είδος που δέχεται Η+
το OH είναι μόνο μία από τις διάφορες βάσεις που μπορούν να υπάρχουν
γ. ως οξέα και βάσεις μπορούν να δρουν τόσο μοριακές ουσίες όσο και ιόντα
δ. κάποια χημικά είδη μπορούν να δρουν είτε ως οξέα είτε ως βάσεις, ανάλογα με
το άλλο αντιδρών
32 σχετική ισχύς οξέων και βάσεων

σχετική ισχύς οξέων και βάσεων

μοριακή δομή και ισχύς οξέων
 σχετική οξύτητα οξέων
33

ΙΙ. σχετική οξύτητα οξέων και βάσεων

Α. σχετική οξύτητα οξέων και βάσεων
1. συχνά ενδιαφερόμαστε για το αν ένα οξύ είναι πιο ισχυρό από ένα άλλο
γι’ αυτό, κατατάσουμε τα οξέα σε μια σειρά σχετικής οξύτητας
2. για να εκτιμήσουμε τη σχετική οξύτητα δύο οξέων, αρκεί να προσδιορίσουμε ποιο
από τα δύο δίνει πιο εύκολα ένα όξινο Η του σε μια αντίδραση μεταφοράς Η+
π.χ. σύγκριση των οξέων HCl(aq) και H3O+(aq)
i. είναι γνωστό ότι το HCl(aq) είναι ισχυρό οξύ και ιοντίζεται πλήρως το Η2Ο
HCl(aq) + H2O(l)  H3O (aq) + Cl (aq)
η αντίδραση θεωρείται μονόδρομη προς τα δεξιά
ii. αν υποθέσουμε ότι η αντίστροφη αντίδραση συμβαίνει σε πολύ μικρό βαθμό,
μπορούμε να συγκρίνουμε την ικανότητα των HCl και Η3Ο+ να δρουν ως οξέα
 
HCl(aq) + H2O(l) 

 H3 O (aq) + Cl (aq)

το HCl, σε σχέση με το Η3Ο+, δίνει Η+ πιο εύκολα

iii. επομένως, η σχετική οξύτητα είναι ΗCl(aq) > H3Ο+(aq)
 σχετική οξύτητα οξέων
34

3. από τις συγκρίσεις διαφόρων ζευγών οξέων κατασκευάζεται ένας πίνακας

σχετικής οξύτητας οξεων

ισχυρό οξύ

ασθενές οξύ
 σχετική βασικότητα βάσεων
35

4. με ανάλογο τρόπο, για να εκτιμήσουμε τη σχετική βασικότητα δύο βάσεων, αρκεί

να προσδιορίσουμε ποια από τις δύο δέχεται πιο εύκολα ένα Η σε μια αντίδραση
μεταφοράς Η+
π.χ. σύγκριση των βάσεων Cl(aq) και Η2Ο(l)
i. είναι γνωστό ότι το HCl(aq) είναι ισχυρό οξύ και ιοντίζεται πλήρως το Η2Ο
HCl(aq) + H2O(l)  H3O (aq) + Cl (aq)
η αντίδραση θεωρείται μονόδρομη προς τα δεξιά
ii. αν υποθέσουμε ότι η αντίστροφη αντίδραση συμβαίνει σε πολύ μικρό βαθμό,
μπορούμε να συγκρίνουμε την ικανότητα των Η2O και Cl να δρουν ως βάσεις
 
HCl(aq) + H2O(l) 

 H3 O (aq) + Cl (aq)

το H2O, σε σχέση με το Cl, δέχεται Η+ πιο εύκολα

iii. επομένως, η σχετική βασικότητα είναι Η2O(aq) > Cl(aq)
 σχετική βασικότητα βάσεων
36

5. από τις συγκρίσεις διαφόρων ζευγών βάσεων κατασκευάζεται ένας πίνακας

σχετικής βασικότητας βάσεων

ασθενής βάση

ισχυρή βάση
 σχετική ισχύς οξέων και βάσεων
37

6. συνδυάζοντας τους δύο παραπάνω πίνακες, προκύπτει ένας ενιαίος πίνακας

σχετικής ισχύος συζυγών ζευγών οξέων-βάσεων
 σχετική ισχύς οξέων και βάσεων
38

7. από τον πίνακα αυτό προκύπτει ότι:

α. τα ισχυρότερα οξέα έχουν τις
ασθενέστερες συζυγείς βάσεις
π.χ. το HCl είναι ισχυρό οξύ και το Cl
είναι ασθενής βάση
όταν ένα οξύ είναι πολύ ισχυρό (δίνει
πολύ εύκολα Η+), η συζυγής του βάση
είναι ασθενής (δεν συγκρατεί ισχυρά
το Η+)

β. οι ισχυρότερες βάσεις έχουν τα

ασθενέστερα συζυγή οξέα
π.χ. το CH3CO2 είναι ισχυρή βάση και το
CH3COOH είναι ασθενές οξύ
όταν μια βάση είναι ισχυρή (δεσμεύει
ισχυρά το Η+), το συζυγές οξύ της είναι
ασθενές (δεν δίνει εύκολα Η+)
 σχετική ισχύς οξέων και βάσεων
39

γ. η ισορροπία μιας αντίδρασης οξέος-βάσης είναι πάντα μετατοπισμένη προς το

ασθενέστερο οξύ και την ασθενέστερη βάση
π.χ.

 H3O (aq) + Cl (aq)

HCl(aq) + H2O(l) 
οξύ βάση οξύ βάση
ασθενέστερα


H2O(aq) + HF(aq)  F (aq) + H3O (aq)
βάση οξύ βάση οξύ
ασθενέστερα
 Να βρεθεί αν η ισορροπία της αντίδρασης
SO42(aq) + HCN(aq)  HSO4(aq) + CN(aq)
είναι μετατοπισμένη προς τα αντιδρώντα ή τα προϊόντα;
40

προσδιορίζουμε τα είναι μια αντίδραση μεταφοράς Η+ (οξέος-βάσης)

συζυγή ζεύγη οξέων και - στα αντιδρώντα, οξύ είναι το HCN και βάση είναι το SO42
βάσεων - στα προϊόντα, οξύ είναι το HSO4 και βάση είναι το CN
συγκρίνουμε τις σχετικές το HSO4 είναι πιο ισχυρό οξύ από το HCN
οξύτητες των οξέων στα
αντιδρώντα και προϊόντα 
SO42 (aq)  HCN(aq) HSO4 (aq)  CN (aq)

(από τον πίνακα)
βάση οξύ οξύ βάση
ασθενέστερα

αποφασίζουμε για τη η ισορροπία είναι προς το ασθενέστερο οξύ

θέση ισορροπίας - είναι μετατοπισμένη προς τα αριστερά
SO42(aq) + HCN(aq)  HSO4(aq) + CN(aq)
 σχετική οξύτητα οξέων
41

Β. μοριακή δομή και σχετική οξύτητα οξέων

1. γενικά, είναι δύσκολο να γίνουν προβλέψεις για τις σχετικές οξύτητες διαφόρων
οξέων
2. αυτό οφείλεται στο ότι η ισχύς ενός οξέος επηρεάζεται από διάφορους
παράγοντες:
α. τα χαρακτηριστικά της δομής του οξέος
π.χ. το είδος ατόμων που περιέχει
β. το είδος του διαλύτη όπου βρίσκεται το οξύ
ο διαλύτης επηρεάζει τη δράση των οξέων
γ. τις μεταβολές της ελεύθερης ενέργειας Gibbs ΔG και της εντροπίας ΔS του
συστήματος οξύ-διαλύτης
δεν είναι εύκολο να προσδιοριστούν
 ισχύς οξέων
42

3. όμως, μπορούμε να κάνουμε συγκρίσεις ισχύος μεταξύ οξέων που:

- έχουν παρόμοιες χημικές δομές
- είναι στον ίδιο διαλύτη (το Η2Ο)

4. για να εκτιμήσουμε τη σχετική οξύτητα μιας σειράς παρόμοιων οξέων ΗΑ στο
Η2Ο, προσδιορίζουμε σε ποιο οξύ αποσπάται πιο εύκολα το Η+ από το δεσμό ΗΑ
ένα όξινο Η αποσπάται πιο εύκολα από ένα οξύ ΗΑ όταν το Η έχει μεγάλο δ+
τότε, μπορεί να αναπτυχθεί ισχυρή αλληλεπίδραση με το δ- του μονήρους ζεύγους
του Η2Ο (βάση)
ο δεσμός ΗΑ διασπάται και το Η+ αποσπάται από το Η2Ο σχηματίζοντας ΗΟΗ2+
 σχετικές οξύτητες δυαδικών οξέων
43

5. για δυαδικά οξέα με στοιχεία Υ της ίδιας περιόδου του περιοδικού πίνακα, η
σχετική οξύτητα αυξάνεται προς τα δεξιά στην ίδια περίοδο
α. π.χ. το HF είναι ισχυρότερο οξύ από το Η2Ο αύξηση ηλεκτραρνητικότητας Υ
β. αυτό οφείλεται στο ότι ο δεσμός HF είναι πιο αύξηση οξύτητας ΗΥ
πολωμένος από τους δεσμούς HΟ στο Η2Ο
το F έχει μεγαλύτερη ηλεκτραρνητικότητα από το Ο και
έλκει πιο ισχυρά ηλεκτρονιακή πυκνότητα προς το
μέρος του, δημιουργώντας μεγαλύτερο δ+ στο Η
στα διαγράμματα ηλεκτροστατικού δυναμικού
φαίνεται το μεγαλύτερο δ+ του Η στο HΙ με
έντονο μπλε δ

δ+ δ H2O
δ+
HF δ+
έτσι, στο HF το Ηδ+ αποσπάται εύκολα
σε ένα οξύ ΗΥ, όσο πιο μεγάλης ηλεκτραρνητικότητας
είναι το Υ, τόσο πιο πολωμένος είναι ο δεσμός
(δ+)ΗΥ(δ-) και τόσο πιο ισχυρό είναι το οξύ
 σχετικές οξύτητες δυαδικών οξέων
44

6. για δυαδικά οξέα με στοιχεία Υ της ίδιας ομάδας του περιοδικού πίνακα, η σχετική
οξύτητα αυξάνεται προς τα κάτω στην ίδια ομάδα
α. π.χ. το HΙ είναι ισχυρότερο οξύ από το ΗF

ελάττωση ισχύος δεσμού HΥ

β. αυτό οφείλεται στο ότι ο δεσμός HI είναι πιο ασθενής

αύξηση οξύτητας HΥ
από το δεσμό HF
το Ι έχει μεγαλύτερη ατομική ακτίνα από το F γεγονός
που οδηγεί σε μεγαλύτερου μήκους και ασθενέστερο
δεσμό HΙ
σε ένα οξύ HY, όσο πιο μεγάλο είναι το μέγεθος του
Υ, τόσο πιο ασθενής είναι ο δεσμός ΗΥ και τόσο
πιο ισχυρό είναι το οξύ

HF HI
 σχετικές οξύτητες οξοοξέων
45

7. για οξοοξέα του τύπου Η-Ο-Υ με στοιχεία

Υ της ίδιας ομάδας του περιοδικού δ+
πίνακα, η σχετική οξύτητα αυξάνεται
προς τα πάνω στην ίδια ομάδα

αύξηση ηλεκτραρνητικότητας Υ
ΗΟCl
α. π.χ. το HClO είναι ισχυρότερο οξύ από
το ΗBrO δ

αύξηση οξύτητας
β. αυτό οφείλεται στο ότι ο δεσμός HΟ
στο HClO είναι πιο πολωμένος από ότι
στο HBrO ΗOBr
το Cl έχει μεγαλύτερη
ηλεκτραρνητικότητα από το Br και δ+
έλκει πιο ισχυρά ηλεκτρονιακή
πυκνότητα προς το μέρος του ΗOI
δημιουργώντας μεγαλύτερο δ+ στο Η
δ
σε ένα οξύ HYO, όσο πιο μεγάλη είναι
η ηλεκτραρνητικότητα του Υ, τόσο
πιο πολύ πολώνεται ο δεσμός
(δ+)ΗΟ(δ-) και τόσο πιο ισχυρό είναι

το οξύ
 σχετικές οξύτητες οξοοξέων
46

8. για οξοοξέα του τύπου Η-Ο-ΥOn με n = δ+

0, 1, 2 η σχετική οξύτητα αυξάνεται με
την αύξηση του n
ΗΟCl
α. π.χ. το HClO4 είναι ισχυρότερο οξύ
από το ΗClO δ
β. αυτό οφείλεται στο ότι ο δεσμός HΟ
στο HClO4 είναι πιο πολωμένος από

αύξηση ατόμων O
αύξηση οξύτητας
ότι στο HClO ΗClO2
τα μεγάλης ηλεκτραρνητικότητας 3
άτομα Ο έλκουν πιο ισχυρά
ηλεκτρονιακή πυκνότητα προς το
μέρος τους από ότι 1 άτομο Ο, ΗClO3
δημιουργώντας μεγαλύτερο δ+ στο Η
σε ένα οξύ οξύ ΗΟYOn, όσο δ+
περισσότερα είναι τα άτομα Ο,
τόσο πιο πολύ πολώνεται ο δεσμός ΗClO4
(δ+)ΗΟ(δ-) και τόσο πιο ισχυρό είναι

το οξύ δ
δ
 καρβοξυλικά οξέα
47

9. τα περισσότερα οξοοξέα είναι ισχυρότερα από τα συνήθη καρβοξυλικά οξέα

α. π.χ. το H2SO4 είναι ισχυρότερο οξύ από το
CH3COOH
β. αυτό οφείλεται στο ότι ο δεσμός HΟ στο
H2SO4 είναι πιο πολωμένος από ότι στο
CH3COOH
τα μεγάλης ηλεκτραρνητικότητας 4 άτομα Ο δ+
και 1 άτομο S έλκουν πιο ισχυρά
ηλεκτρονιακή πυκνότητα προς το μέρος
τους από ότι 1 άτομο C, δημιουργώντας
μεγαλύτερο δ+ στο Η
έτσι, επιτρέπεται η ευκολότερη απόσπαση
του Η+

δ+
 Ποιο είναι το ισχυρότερο οξύ για καθένα από τα ακόλουθα ζεύγη και γιατί;

48

ΝΗ3 και PH3 η PH3 είναι ισχυρότερο οξύ από την ΝΗ3
- ο P έχει μεγαλύτερο μέγεθος από το Ν (ίδια ομάδα του ΠΠ)
- ο δεσμός P-Η είναι μεγαλύτερου μήκους και ασθενέστερος από το
δεσμό Ν-Η
- αποσπάται ευκολότερα ένα Η από το PH3
HI και H2Te το ΗΙ είναι ισχυρότερο οξύ από το Η2Te
- τo I έχει μεγαλύτερη ηλεκτραρνητικότητα από το Te (ίδια περίοδος του
ΠΠ)
- στο ΗΙ ο δεσμός Ι-Η είναι πιο πολωμένος από το δεσμό Te-Η
- αποσπάται ευκολότερα ένα Η από το HI
H3AsO4 και H3AsO3 το H3AsO4 είναι ισχυρότερο οξύ από το H3AsO3
- τo H3AsO4 έχει περισσότερα άτομα Ο από ότι το H3AsO3
- στο H3AsO4 ο δεσμός Ο-Η με το όξινο Η είναι πιο πολωμένος από ότι
στο H3AsO3
- αποσπάται ευκολότερα ένα Η από το H3AsO4

HSO4 και HSeO4 το HSO4 είναι ισχυρότερο οξύ από το HSeO4

- το S έχει μεγαλύτερη ηλεκτραρνητικότητα από το Se (ίδια ομάδα του
ΠΠ)
- στο HSO4 ο δεσμός O-Η είναι πιο πολωμένος από ότι στο HSeO4
- αποσπάται ευκολότερα ένα Η από το HSO4
 αυτοϊοντισμός του Η2Ο και το pH
49
διαλυμάτων
αυτοϊοντισμός του Η2Ο
η κλίμακα του pH
υπολογισμός του pH υδατικών διαλυμάτων
ισχυρών οξέων και βάσεων
 αυτοϊοντισμός του Η2Ο
50

ΙΙΙ. αυτοϊοντισμός του Η2Ο και το pH διαλυμάτων

Α. αυτοϊοντισμός του Η2Ο
1. το Η2Ο μπορεί να δρα είτε σαν οξύ είτε σαν βάση, ακόμα και σε καθαρή μορφή
ένα μόριο Η2Ο δρα ως δότης Η+ (οξύ) σε ένα γειτονικό μόριο Η2Ο (βάση)
H2O(l) + Η2Ο(l)  H3O+(aq) + OH(aq)

2. η αντίδραση ονομάζεται αυτοϊοντισμός του Η2Ο

α. συμβαίνει σε πολύ μικρό ποσοστό
μόλις 1 μόριο στα 109 μόρια Η2Ο αυτοϊοντίζεται
β. περιγράφεται ως αμφίδρομη αντίδραση
είναι δυναμική διαδικασία (συμβαίνει συνεχώς και προς τις δύο κατευθύνσεις)
γ. συμβαίνει στο καθαρό Η2Ο και σε όλα τα υδατικά διαλύματα
αποτέλεσμά του είναι η ύπαρξη ιόντων Η3Ο+(aq) και ΟΗ(aq) στο καθαρό Η2Ο
στα ιόντα αυτά οφείλεται η ύπαρξη πολύ μικρής αγωγιμότητας στο καθαρό Η2Ο
 η σταθερά του γινομένου ιόντων του Η2Ο Kw
51

3. η έκταση του αυτοϊοντισμού του Η2Ο μπορεί να εκφραστεί ποσοτικά με τη σταθερά

ισορροπίας Κc που ορίζεται ως
H2O(l) + Η2Ο(l)  H3O+(aq) + OH(aq)

[H3O  ][OΗ ]
Κc =
[H2O][H2O]

α. η [Η2Ο] έχει μεγάλη και σταθερή τιμή

επειδή 1 mol H2O = 18 g H2O τότε
1 mol H2O 1000 g
  55.5 mol L  [H2O]
18 g H2O 1L
β. η παραπάνω σχέση γίνεται
[H3O ][OΗ ]
Κc =  Κ c [H2O]2  [H3O ][OΗ ]  Κ w  [H3O ][OΗ ]
[H2O][H2O]
σταθερά

γ. η σταθερά Kw ονομάζεται σταθερά του γινομένου ιόντων του Η2Ο

στους 25oC, Κw = 1.01014
η τιμή της Kw εξαρτάται από τη θερμοκρασία, π.χ. στους 37oC, Κw = 2.51014
 ποσοτική σχέση μεταξύ των [H+] και [OH] στα
διαλύματα
52

4. στο καθαρό Η2Ο και σε οποιοδήποτε υδατικό

διάλυμα, το γινόμενο [Η3Ο+][OH] έχει πάντα την ίδια
σταθερή τιμή ίση με την Kw
α. αν αυξηθεί η [Η3Ο+], τότε η [ΟΗ] ελαττώνεται
β. αν αυξηθεί η [ΟΗ], τότε η [Η3Ο+] ελαττώνεται
i. σε κάθε περίπτωση, ο αυτοϊοντισμός του Η2Ο
μεταβάλλει αντιστρόφως ανάλογα τις [Η3Ο+] και
[ΟΗ] έτσι ώστε να διατηρηθεί σταθερή η τιμή
του Kw
ii. οι [Η3Ο+] και [ΟΗ] δεν γίνονται ποτέ 0 (μηδέν)
 ουδέτερα διαλύματα
53

5. στο καθαρό Η2Ο, τα Η3Ο+ και OH παράγονται σε ίσες ποσότητες

H2O(l) + Η2Ο(l)  H3O+(aq) + OH(aq)
α. επομένως ισχύει [Η3Ο+] = [OH]
β. ένα διάλυμα με [Η3Ο+] = [OH] ονομάζεται ουδέτερο
i. αν [H3Ο+] = [OH] = x mol L1 ή Μ τότε στους 25οC

Κ w  [H3O ][OΗ ]  1.0  10 14  x  x  x  1.0  10 7 M

ii. επομένως, στο καθαρό Η2Ο και τα ουδέτερα διαλύματα ισχύει ότι
[H3Ο+] = [OH] = 1.0107 Μ
δηλαδή, οι [H3Ο+] = [OH] έχουν πολύ μικρές τιμές
 όξινα και βασικά διαλύματα
54

6. σε ένα διάλυμα οξέος, το οξύ δημιουργεί επιπλέον Η3Ο+ και η [Η3Ο+] αυξάνεται
ένα τέτοιο διάλυμα ονομάζεται όξινο
i. π.χ. αν σε ένα διάλυμα οξέος [H3Ο+] = 1.0103 Μ τότε η [OH] = x Μ είναι
H2O(l) + Η2Ο(l)  H3O+(aq) + OH(aq)
Κ w  [H3O ][OΗ ]  1.0  1014  (1.0  103 )  x  x  1.0  1011 M
ii. δηλαδή, στα όξινα διαλύματα ισχύει ότι [H3Ο+] > [OH]

7. σε ένα διάλυμα βάσης, η βάση δημιουργεί επιπλέον OH και η [OH] αυξάνεται
ένα τέτοιο διάλυμα ονομάζεται βασικό
i. π.χ. αν σε ένα διάλυμα βάσης [OH] = 1.0102 Μ τότε η [Η3Ο+] = x Μ είναι
H2O(l) + Η2Ο(l)  H3O+(aq) + OH(aq)
Κ w  [H3O ][OΗ ]  1.0  1014  x  (1.0  10 2 )  x  1.0  10 12 M
ii. δηλαδή, στα βασικά διαλύματα ισχύει ότι [H3Ο+] < [OH]
 ουδέτερα, όξινα και βασικά διαλύματα
55

8. συμπερασματικά:
α. στα καθαρό Η2Ο και τα ουδέτερα ισχύει [H3O+] = [OH–] = 1×10–7 Μ
β. στα όξινα διαλύματα ισχύει [H3O+] > 1×10–7 Μ > [OH–]
γ. στα βασικά διαλύματα ισχύει [H3O+] < 1×10–7 Μ < [OH–]
 Να υπολογιστεί η [OH] ενός διαλύματος με [H3O+] = 1.5109 M στους 25οC.
Είναι το διάλυμα είναι όξινο, βασικό ή ουδέτερο;
56

δεδομένα: [H3O+] = 1.5109 M

ζητούμενα: [OH]
σχέδιο:
[H3O+] [OH]

σχέσεις: K w  [H3O  ][OH- ]

λύση:
Kw
K w  [H3O+ ][OH ]  [OH ]  
[H3O ]
1.0  10 14
[OH ]  9
 6.7  10 6 M
1.5  10
εφόσον [H3O+] < [OH] το διάλυμα είναι βασικό
 ορισμός του pH ενός διαλύματος
57

Β. η κλίμακα του pH
1. η οξύτητα ενός διαλύματος εκφράζεται με την [H3O+]
2. όμως, η [H3O+] μπορεί να ποικίλει σε πολλές τάξεις
μεγέθους ανάλογα με το διάλυμα
σε κάποια διαλύματα είναι >1 Μ ενώ σε άλλα είναι <10-14 Μ

3. για λόγους ευκολίας, η [Η3Ο+] ενός διαλύματος εκφράζεται

με την τιμή του pH του
Sørensen
(1868-1939)
4. το pH ενός διαλύματος είναι ο αρνητικός δεκαδικός
Σουηδία
λογάριθμος της [Η3Ο+] του διαλύματος
pH=  log[H3O ]
η ανακάλυψη της κλίμακας του pH οφείλεται στον
Sørensen το 1909
γενικά, το p είναι ο μαθηματικός τελεστής log
επομένως: pΧ = logX
 υπολογισμοί με pH και σημαντικά ψηφία
58

5. όταν υπολογίζουμε το pH ενός διαλύματος από την [Η3Ο+] του, προσέχουμε ώστε
τα δεκαδικά ψηφία του pH να είναι ίσα με τα σημαντικά ψηφία της [Η3Ο+] σε
εκθετική μορφή
π.χ. το pH ενός διαλύματος με [H3O+] = 2.9×104 Μ είναι
pH=  log[H3O ]   log( 2.9  104 )  3.54
σε υπολογιστή χειρός, πληκτρολογούμε την [Η3Ο+], πατάμε log και αλλάζουμε το
πρόσημο του αποτελέσματος με το πλήκτρο 

6. ανάλογα υπολογίζεται και η [Η3Ο+] ενός διαλύματος από το pH του

π.χ. η [H3O+] ενός διαλύματος με pH = 3.40 είναι
pH=  log[H3O ]  [H3O ]  10 pH  103.40  4.0  104 M
σε υπολογιστή χειρός, πληκτρολογούμε την [H3O+] και πατάμε τα INV (ή shift)
και log ή το 10x
 η σημασία της τιμής του pH
59

7. επειδή το pH ορίζεται με αρνητικό πρόσημο, όσο πιο μικρό είναι το pH, τόσο πιο
μεγάλη είναι η [H3O+]

8. τα περισσότερα διαλύματα που χρησιμοποιούνται στη χημεία έχουν pH 014

α. όταν [H+] = 1 M  pH = 0, όταν [OH–] = 1 M  pH = 14
β. όμως, μπορεί να είναι pH < 0 (σε πολύ όξινα διαλύματα) ή pH > 14 (σε πολύ
βασικά διαλύματα)

9. επειδή το pΗ είναι log10, μια μεταβολή του pH κατά 1 μονάδα αντιστοιχεί σε

μεταβολή της [Η3Ο+] του διαλύματος κατά ένα παράγοντα του 10
π.χ. όταν το pH ενός διαλύματος μειώνεται κατά από 5 σε 4, η [Η3Ο+] του αυξάνεται
από 1.0105 Μ σε 1.0104 Μ
 το pH διαφόρων διαλυμάτων
60

10. το pH του καθαρού Η2Ο όπου [Η3Ο+] = [ΟΗ] = 1.0107 Μ είναι

pH=  log[H3O ]   log(1.0  10 7 )  7.00
α. το pH των ουδέτερων διαλυμάτων όπου [H3O+] = 1×10–7 είναι pH = 7 (ουδέτερο)
β. το pH των όξινων διαλυμάτων όπου [H3O+] > 1×10–7 είναι pH < 7 (όξινο)
γ. το pH των βασικών διαλυμάτων όπου [H3O+] < 1×10–7 είναι pH > 7 (βασικό)

/Μ
Να υπολογιστεί το pH και το pOH ενός διαλύματος με [OH] = 1.3102
M στους 25°C. Είναι το διάλυμα όξινο, βασικό ή ουδέτερο;

δεδομένα: [OH] = 1.3102 M

ζητούμενα: pH
σχέδιο:
[OH] [H3O+] pH
K w  [H3O ][OH ] pH  log[H3O  ]

σχέσεις: K w  [H3O ][OH ]  1.0  10 14 , pH  log[H3O  ]

λύση:
   1.0  10 14
K w  [H3O ][OH ]  [H3O ]  2
 7.7  10 13 M
1.3  10
pH   log[H3O  ]   log(7.7  10 13 )  12.11
εφόσον pH>7, το διάλυμα είναι βασικό
Να υπολογιστούν οι [Η3Ο+] και [ΟΗ] ενός διαλύματος που έχει pH = 4.80
στους 25°C.

δεδομένα: pH
ζητούμενα: [H+] και [OH], M
σχέδιο:
pH [H3O+] [ΟΗ]
[H3O ]  10 pH K w  [H3O ][OH ]

σχέσεις: pH  log[H3O ], K w  [H3O  ][OH ]  1.0  10 14

λύση: pH  log[H3O  ]  [H3O  ]  10 pH  10 4.80  1.6  10 5 M

  1.0  10 14
 10
K w  [H3O ][OH ]  [OH ]  5
 6.3  10 M
1.6  10
 ορισμός του pOH ενός διαλύματος
63

11. για να εκφράσουμε την [ΟΗ] ενός διαλύματος χρησιμοποιούμε το pOH που
ορίζεται ως αρνητικός λογάριθμος (με βάση το 10) της [ΟΗ] του διαλύματος
pOH=  log[OH ]

12. οι υπολογισμοί των pOH και [OH] διαφόρων διαλυμάτων γίνονται όπως για το
pH
α. το pOH ενός διαλύματος με [OH] = 2.9104 M είναι
pOH=  log[OH ]   log(2.9  104 )  3.54

β. η [OH] ενός διαλύματος με pΟH = 3.40 είναι

pOH=  log[OH ]  [OH ]  10pOH  103.40  4.0  104 M

 σχέση των pH και pOH ενός διαλύματος
64

13. τα pH και pOH ενός διαλύματος συνδέονται

α. για κάθε υδατικό διάλυμα στους 25°C ισχύει ότι

Κ w  [H3O  ][OΗ ]  1.0  10 14 

 log([H3O  ][OΗ ])   log(1.0  10 14 ) 
 log[H3O  ]  (  log[OΗ ])  14.00 
pH  pOH  14.00

β. το pH και pOH ενός διαλύματος έχουν συμπληρωματικές τιμές

όταν η μία αυξάνεται, η άλλη ελαττώνεται έτσι ώστε το άθροισμά τους να είναι
σταθερό
 οι κλίμακες των pH και pOH
65

14. οι κλίμακές του pH και pOH συνδέονται μεταξύ τους

α. ισχύει ότι:
i. το pOH των ουδέτερων διαλυμάτων όπου [OH] = 1×10–7 Μ είναι pΟH = 7
ii. το pOH των όξινων διαλυμάτων όπου [ΟΗ] < 1×10–7 Μ είναι pΟH > 7
iii. το pOH των βασικών διαλυμάτων όπου [OH] > 1×10–7 Μ είναι pΟH < 7

β. όσο πιο μικρό είναι το pOH ενός διαλύματος

α. τόσο πιο μεγάλο είναι το pH του
β. τόσο πιο βασικό είναι το διάλυμα
 το pH διαλυμάτων ισχυρών οξέων και
66
βάσεων
το pH διαλυμάτων ισχυρών οξέων
το pH διαλυμάτων ισχυρών βάσεων
 το pH διαλυμάτων ισχυρών οξέων
67

ΙV. το pH διαλυμάτων ισχυρών οξέων και βάσεων

Α. το pH διαλυμάτων ισχυρών οξέων
1. γενικά, σε ένα υδατικό διάλυμα οξέος ΗΑ, η [H3O+] προέρχεται:
α. από τον ιοντισμό του οξέος: ΗΑ + Η2Ο  Η3Ο+ + Α–
β. από τον αυτοϊοντισμό του Η2Ο: Η2Ο + H2O  H3O+ + OH–
2. για συνήθη διαλύματα ισχυρών οξέων, θεωρούμε προσεγγιστικά ότι η [Η3Ο+]
προέρχεται μόνο από τον ιοντισμό του οξέος
α. η [Η3Ο+] που προκύπτει από το Η2Ο είναι αμελητέα
λαμβάνεται υπόψη στους υπολογισμούς μόνο για πάρα πολύ αραιά διαλύματα
ισχυρών οξέων (< 110-4 M)
β. επομένως, για ένα διάλυμα οξέος ΗΑ α Μ

ΗΑ + Η2Ο  Α + Η3Ο+

αρχικά αΜ - ≈0

τελικά - αΜ αΜ

ισχύει ότι [Η3Ο+] = α Μ

 Να υπολογιστεί το pH και το pOH ενός υδατικού διαλύματος HCl 0.10 M στους
25°C.
68

1. γράφουμε τον ιοντισμό του

οξέος στο Η2Ο το HCl είναι ισχυρό οξύ και ιοντίζεται πλήρως

2. κατασκευάζουμε ένα πίνακα

ΗCl + Η2Ο  Cl + Η3Ο+
συγκεντρώσεων για την
αντίδραση αρχικά 0.10 - ≈0
3. εισάγουμε την αρχική
συγκέντρωση του οξέος και τελικά - 0.10 0.10
προσδιορίζουμε την [Η3Ο+] –
θεωρούμε ότι η [H3O+] που
προέρχεται από Η2Ο είναι ≈ 0 [H3O+ ]  0.10 M
4. αντικαθιστούμε την τιμή της
[H3O+] στην έκφραση του pH pH  log[H3O+ ]  log(0.10)  1.00
και το υπολογίζουμε
5. από το pH υπολογίζουμε το pH  pOH  14  pOH  14 – 1.00  13.00
pOH
 Να υπολογιστεί το pH ενός υδατικού διαλύματος ΗBr 0.030 M στους 25°C.
Είναι το διάλυμα όξινο, βασικό ή ουδέτερο;

δεδομένα: HBr 0.030 M

ζητούμενα: pH
σχέδιο:
[HBr] [H3O+] pH pOH
[HBr]  [H3O ] pH  log[H3O  ] pH  pOH  14

σχέσεις: pH  log[H3O ], pH  pOH  14

λύση: το HBr είναι ισχυρό οξύ και ιοντίζεται πλήρως

ΗBr + Η2Ο  Br + Η3Ο+

αρχικά 0.030 - ≈0
τελικά - 0.030 0.030

[H3O+ ]  0.03 M  0.030 M  3.0  10 2 M

pH  log[H3O+ ]  log(3.0  10 3 )  2.52
pH  pOH  14  pOH  14 – 2.52  11.48
εφόσον pH>7, το διάλυμα είναι βασικό
 το pH διαλυμάτων ισχυρών βάσεων
70

B. το pH διαλυμάτων ισχυρών βάσεων

1. σε ένα υδατικό διάλυμα μιας βάσης, η [ΟΗ] προέρχεται:
α. από τη διάσταση (ή ιοντισμό) της βάσης: Β(ΟΗ)n  Bn+ + nOH
β. από τον αυτοϊοντισμό του Η2Ο: H2O + H2O  H3O+ + OH–
2. για συνήθη διαλύματα ισχυρών βάσεων, θεωρούμε ότι η [ΟΗ] προέρχεται μόνο
από τον ιοντισμό της βάσης:
α. η [ΟΗ] που προκύπτει από το Η2Ο είναι αμελητέα
λαμβάνεται υπόψη στους υπολογισμούς μόνο για πάρα πολύ αραιά διαλύματα
ισχυρών βάσεων (< 110-4 M)
β. επομένως, για ένα διάλυμα βάσεως Β(ΟΗ)n α Μ

Β(ΟΗ)n  Bn+ + nOH

αρχικά αΜ - ≈0

τελικά - α nα

ισχύει ότι [OH] = nα Μ

 Να υπολογιστεί το pH και το pOH ενός υδατικού διαλύματος NaOH 0.10 M
στους 25°C.
71

1. γράφουμε τη διάσταση της

βάσης στο Η2Ο η NaOH είναι ισχυρή βάση και διίσταται πλήρως

2. κατασκευάζουμε ένα πίνακα

συγκεντρώσεων για την NaOH  Na+ + OH
διάσταση
αρχικά 0.10 - ≈0
3. εισάγουμε την αρχική
συγκέντρωση της βάσης και τελικά - 0.10 0.10
προσδιορίζουμε την [ΟΗ]–
θεωρούμε ότι η [ΟΗ] που
προέρχεται από Η2Ο είναι ≈ 0 [OH ]  0.10 M

4. αντικαθιστούμε την τιμή της

[ΟΗ] στην έκφραση του pΟH pOH  log[OH ]  log(0.10)  1.00
και το υπολογίζουμε
5. από το pΟH υπολογίζουμε το pH  pOH  14  pH  14 – 1.00  13.00
pH
 Να υπολογιστεί το pH ενός υδατικού διαλύματος Ca(OH)2 0.0015 M στους 25oC
και να καθοριστεί αν είναι όξινο, βασικό ή ουδέτερο.

δεδομένα: Ca(OH)2 0.015 M

ζητούμενα: pH
σχέδιο:
[Ca(OH)2] [OH] pOH pH

[Ca(OH)2 ]  2[OH ] pOH  log[OH ] pH  pOH  14

σχέσεις: pOH  log[OH ], pH  pOH  14
λύση: η Ca(OH)2 είναι ισχυρή βάση και διίσταται πλήρως

Ca(OH)2  Ca2+ + 2OH

αρχικά 0.0015 - ≈0
τελικά - 0.0015 20.0015
[OH ]  2  0.0015 M  0.0030 M  3.0  10 3 M
pOH  log[OH ]  log(3.0  10 3 )  2.52
pH  pOH  14  pH  14 – 2.52  11.48
εφόσον pH>7, το διάλυμα είναι βασικό