Kimyasal Etkenler

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ
KİMYASAL TEHLİKELER
Doç.Dr.İlgin KURŞUN
ilginkur@istanbul.edu.tr
İşyerinde sağlığı olumsuz etkileyebilecek kimyasal risk etmenleri:
• Tozlar:
• Sınıflandırılması (organik tozlar, inorganik tozlar)
• Mesleki maruziyet alanları
• Çalışan sağlığına etkileri
• Ortam ve biyolojik ölçüm metotları
• Erken tanı yöntemleri
• Korunma yöntemleri
• Gaz, buhar ve dumanlar
• Kaynak çeşitleri ve gazları
• Solventler, asit ve bazlar, metaller ve tuzlar
• Pestisitler
• Çalışan sağlığına etkileri
• Malzeme Güvenlik Bilgi Formlarında (MSDS), Risk (R) ve Güvenlik (S) tanımları,
• Önleme ve korunma yöntemleri
• Kimyasalların üretimi, taşınması, depolanması ve kontrolü
• Kanserojen, mutojen ve toksik maddeler
• Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı kimyasal maddeler
• Patlamadan korunma dokümanı ve patlayıcı ortamlarda kullanılacak makine ve teçhizat
• 1. Bu madde sağlığım için tehlikelimizdir ?
• 2. Kendimi nasıl koruyabilirim,
• 3. Acil durumlarda neleri yapmam gerekiyor
• 4. Bu soruların cevabını nereden bulabilirim
“
Yeni kimyasallar her yerde

• Yediğimiz gıdadan,
• Bakım ürünlerine,
• Böcek kovucularından,
• Halılara,
• Plastik oyuncaklara
• ve çok fazlasında…
Kişisel bakım/Kozmetikler
TV & Bilgisayar Mobilyalar Sıradan bir
ev
Kimyasal ev
Otomobil
Döşeme Temizlik maddeleri
Mobilya
& Pestisitler
Yerdöşemesi
KİMYASAL MADDE
• Doğal halde bulunan veya

• Üretilen veya
• Herhangi bir işlem sırasında veya
• Atık olarak ortaya çıkan veya
• Kazara oluşan her türlü element,
bileşik veya karışım olarak
tanımlanmıştır.
(Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık

ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
Madde:4)
KİMYA SANAYİİ’NİN TASNİFİ

ANA GRUPLAR
-Organik ve inorganik kimyasal maddeler,
-Plastikler, sentetik reçineler, elyaflar,
-Farmostatik kimya maddeleri ve ilaçlar,
-Temizleme, yıkama, parlatma maddeleri, parfümeri,
-Boyalar, vernikler, laklar , emaye boyalar,
-Zirai kimya maddeleri,
-Çeşitli kimyasal müstahzarlar,
-Petrol ürünleri,
TEHLİKELİ KİMYASALLAR ve KAYNAKLARI

Siyanid atıkları Elektrokaplama, metal işleme, kimyasallar
Metal işleme atıkları Aşındırıcı asitler, Kesme yağı, Asidik Çamur
Solventler Bitkisel yağ, kimya sanayi
Civa Atıkları Darphane, pil sanayi
Florid Boksit, gübreler
Arsenik Gübre, ağaç işleme
Pestisitler Üretim ve formulasyon, atık izolesi
Plastik, Monomerler, vinil klorür, acrilonitril,
Fenol Demir ve çelik, petrokimyasallar
Asbest Asbestli çimento, izolasyon ve yapı sanayi
Kurşun Boya, kurşun batarya sanayi
Her kimyasal madde

• Uygun yolla ve uygun dozda canlı
organizmalara verildiğinde zararlı etki
meydana getirme kapasitesine sahiptir.
• Bir etki meydana getirebilmesi için
öncelikle belirli bir yoldan vücuda alınması,
absorbe olması gereklidir.
• SONUÇTA meydana gelen etkinin şiddeti,
organizmada etki yerine ulaşan madde
miktarına bağlıdır.
KİMYASALLAR
KİMYA SANAYİNİN FAALİYET ALANI DOĞAL MADDELERİN KİMYASAL YAPISINI
DEĞİŞTİREREK DİĞER ENDÜSTRİLERDE VEYA GÜNLÜK YAŞAMDA KULLANILMAK
ÜZERE YENİ MADDELER ÜRETMEKTİR
KİMYASALLAR BÜTÜN KİMYASALLAR

AYNI DERECEDE
ZARARLI DEĞİLDİR
KİMYASALLARIN
YAŞAM SAĞLIK VE ZARARLI ETKİLERİ
KALİTEMİZİ GÜVENLİK İÇİN KENDİ ÖZELLİKLERİ
ARTIRIRLAR TEHLİKE İLE SINIRLI DEĞİLDİR
KAYNAKLARI BİRDEN FAZLA ZARARLI
ETKİYE SAHİP OLABİLİR
SAĞLIK KİMYA SANAYİNDE AYNI YOLLA , AYNI

ŞEKİLDE, AYNI SÜREDE
ÇALIŞANLAR ZARAR VERMEZLER
BESLENME KİMYASALLARIN
SANAYİNİN DİĞER ETKİLERİ KULLANIM VE
ALANLARINDA SAKLAMA KOŞULLARINA
ÇALIŞANLAR BAĞLIDIR
ÇEVRE
KİMYASALLAR
TEHLİKELİ KİMYASALLAR
ANİ, TEKRARLANAN VEYA FİZİKSEL VE KİMYASAL ÇEVREYE ZARAR

UZUN SÜRELİ MARUZİYET ÖZELLİKLERİ NEDENİYLE VERENLER
SONUNDA SAĞLIĞA ZARARLI ZARAR VERME RİSKİ
OLANLAR OLANLAR
KİMYASALLAR
ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ (ILO)
KİMYASALLARIN KULLANIMINDA GÜVENLİK HAKKINDA 170 NO’LU SÖZLEŞME-1990
KİMYASALLARIN KULLANIMINDA GÜVENLİK HAKKINDA 177 NO’LU TAVSİYE KARARI
KİMYASALLARIN TAŞINMASI
KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI
ÖZELLİKLERİ
TOKSİK ÖZELLİKLERİ PATLAYICI MADDELER
PARLAMA, PATLAMA, OKSİTLEME, SIKIŞTIRILMIŞ, SIVILAŞTIRILMIŞ BASINÇ
TEHLİKELİ REAKSİYON VERME ÖZELLİKLERİ ALTINDA YOĞUNLAŞTIRILMIŞ
AŞINDIRICI VE TAHRİŞ EDİCİ ÖZELLİKLERİ, PARLAYICI,
ALERJİK VE HASSASİYET OLUŞTURMA PARLAYICI OLMAYAN VE
ÖZELLİKLERİ ZEHİRLİ GAZLAR
KANSOREJEN ETKİLERİ, KOLAYLIKLA PARLAYABİLEN SIVILAR
TERATOJENİK VE MUTAJENİK ETKİLERİ KOLAYLIKLA PARLAYABİLEN KATILAR
ÜREME SİSTEMİNE ETKİLERİ OKSİDAN MADDELER,
ORGANİK PEROKSİTLER
ZEHİRLİ VE ENFEKSİYONA NEDEN
OLABİLECEK MADDELER
RADYOAKTİF MADDELER
AŞINDIRICI MADDELER
DİĞER ZARARLI MADDELER
KİMYASALLAR
AVRUPA BİRLİĞİ SINIFLANDIRMASI
PARLAYICI
PATLAYICI
OKSİTLEYİCİ
ZEHİRLİ
AŞINDIRICI
TAHRİŞ EDİCİ
HASSASİYET
OLUŞTURUCU
KANSEROJEN
ÜREME İÇİN TOKSİK

MUTAJEN
ÇEVREYE ZARAR
VEREN
• İşyerlerinde
meydana gelen
kazaların çok düşük
bir bölümü teknik
hatalardan
• Büyük bir bölümü ise

insan hatalarından
kaynaklanmaktadır.
14
ÜLKEMİZDEKİ BAZI KİMYASAL

KAZALAR•
Kimya Deposu Yangın ve Patlamaları•
İstanbul Tuzla LMA Fab. Reaktör Patlaması(Reçine
üreten reakörün patlaması)•
İstanbul Başakşehir Saf Kimya Yangını
Gaziantep Allen Kimya Yangını
Gebze Boya Fabrikası Yangını
İst. Tuzla Kayalar Kimya Boya Fab. Yangını
YIL ŞEHİR/ NEDENİ
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞTEHLİKELİ YARALI TAHLİYE
ÖLÜ KOORDİNATÖRLÜĞÜ
SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
ÜLKE MADDE
1970 Osaka/ Patlama Gaz 92 - -
Japonya
1972 Duque de Proses Gas (LPG) 39 51 -
Brazil/Caxias hatası
1974 Fixborough/ Patlama Siklohekzan 23 104 300
İngiltere
1976 Houston/ Trafik Amonyak 6 178 -
A.B.D. kazası
1978 LosAlfaque Trafik Propilen 216 200 -

İspanya kazası
1979 Bremen/ Değirmen Flor 14 27 -
Almanya kazası
1979 Mississaug Tren kazası Klor - - 25000

Kanada
16
YIL ŞEHİR/ÜLKE NEDENİ Tehlikeli ÖLÜM YARALI Boşaltma
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI
maddeVE GÜVENLİĞİ
KOORDİNATÖRLÜĞÜ
1982 Tacoo/ Tank patlaması Fuel oil 153 20.000 40.000
Venezuela
1983 İstanbul/ Patlama 42 50 -
Türkiye
1984 River Dee/UK İçme suyunda Fenol - 250 (2milyon
maruziyet)
kontaminasyon
1984 San Juanico/ Patlama Gaz 452 4228 200.000
Meksika (LPG)
1989 Ufa/ Boru hattı-sızma Doğal 645 - -
Rusya gaz
1992 Çorlu/ Patlama Metan 32 64 -

Türkiye
1993 Bangkok/ Oyuncak Plastik 240 547 -
Tayland fabrikası yangın
2001 Tolouse, Gübre tesisi Amonyum 30 2500 -
nitrat
Fransa patlaması 17
KİMYASALLAR
TEHLİKELİ KİMYASALLARIN RİSKLERİ
SAĞLIK RİSKLERİ GÜVENLİK RİSKLERİ ÇEVRE İÇİN RİSKLER
Meslek hastalıkları İş kazaları

Ekosistemin
İş kazaları Yangın
dengesini bozma
Parlama-patlama
ÇEVRE İÇİN
ÇOK TOKSİK MADDE YANICI ZARARLI OLAN
TOKSİK MADDE PARLAYICI MADDELER
ZARARLI MADDE PATLAYICI
AŞINDIRICI MADDE OKSİTLEYİCİ (OKSİDAN)
TAHRİŞ EDİCİ MADDE SUYA DUYARLI OLANLAR
ALERJİK MADDE BİRBİRLERİYLE
KANSEROJEN MADDE REAKSİYONA GİRENLER
MUTAJEN MADDE
MADDE
Bir kimyasalın risk değerlendirmesi

başlıca 4 basamakta yapılır:
1. Toksisitenin değerlendirilmesi
2. Doz-cevap ilişkisinin belirlenmesi
3. Maruziyetin belirlenmesi
4. Risk karekterizasyonu
KİMYASALLAR
FİZİKSEL VE KİŞİNİN
KİMYASAL FİZYOLOJİK
ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ
KİMYASALLARIN SAĞLIK
RİSKLERİNİ ETKİLEYEN
FAKTÖRLER
MARUZ KALMA ÇEVRESEL

ŞEKLİ VE SÜRESİ ÖZELLİKLER
MARUZ KALAN KİŞİNİN FİZYOLOJİK ÖZELLİKLERİ

YAŞ
YENİ DOĞMUŞ ÇOCUKLARDA BAZI ENZİMLER HENÜZ OLUŞMADIĞI İÇİN BU TÜR

ENZİMLERLE DETOKSİFİYE OLAN KİMYASALLARIN TOKSİK ETKİSİ ARTAR. İLERİ
YAŞLARDA DA BAĞIRSAK FAALİYETLERİ VE ABSORBSİYON YAVAŞLADIĞINDAN AĞIZ
YOLUYLA ALINAN MADDELERİN ETKİSİ GECİKEBİLİR. GENELLİKLE YAŞLI KİMSELER
İLAÇ VE TOKSİK MADDELERE KARŞI DAHA DAYANIKSIZDIRLAR.
BESLENME
YETERSİZ BİR ŞEKİLDE BESLENEN SIÇANLARIN DDT VE KAFEİNE DAHA DUYARLI

OLDUKLARI GÖSTERİLMİŞTİR. AYRICA YÜKSEK PROTEİNLİ VE KARBONHİDRATLI
BESİNLER KLİNİKTE TOKSİK MADDELERLE OLUŞAN KARACİĞER HARABİYETİNE KARŞI
KULLANILMAKTADIR. YAĞ DOKUDA BİRİKEN BAZI KİMYASALLARDA YAĞLI BESLENME
SONUCU VÜCUTTA DAHA FAZLA TUTULURLAR.
CİNSİYET
HAMİLELİK
GENETİK FAKTÖRLER
BAZI BİREYLERDE DOĞUŞTAN NEDENLERLE BAZI ENZİM SİSTEMLERİNDE EKSİKLİK
VEYA DAHA YÜKSEK AKTİVİTE SÖZ KONUSUDUR. BU NEDENLE AYNI MADDEYE FARKLI
CEVAPLAR VERİLİR.
21
KİMYASALLAR
KİMYASALLARIN VÜCUDA GİRİŞ YOLLARI

SOLUNUM ABSORBSİYON (DERİ VEYA GÖZLER) SİNDİRİM
KİMYASALLAR SIVI KİMYASALLAR DERİ ORTAM HAVASINDA

İŞYERİ HAVASINDA YOLU İLE ABSORBLANABİLİR BULUNAN TOZLARIN
TOZ, SİS, DUMAN, YUTULMASI,
GAZ VE BUHAR. LİF AYRICA GÖZLER DE SIÇRAMA KİMYASAL MADDE
ŞEKLİNDE VEYA BUHAR ŞEKLİNDE BULAŞMIŞ ELLERİN
DAĞILMIŞ BULUNAN MADDELERİ TEMİZLENMEDEN
OLABİLİR VE ABSORBE EDEBİLİR. YEMEK YENİLMESİ,
SOLUNABİLİR SİGARA İÇİLMESİ
(ÇAPI 3 YOLUYLA,
MİKRONDAN AZ YANLIŞLIKLA YUTMA
UZUNLUĞU 5 YOLUYLA,
MİKRONDAN FAZLA GAZ, TOZ, BUHAR,
UZUNLUK, ÇAP, DUMAN SIVI VEYA
ORANI 3:1 DEN KATI MADDELERİN
BÜYÜK LİFLER) VÜCUDA
GİRMESİDİR.
22
Kimyasalların vücuda
giriş yolları
Deri
Solunum
yolu
Sindirim
kanalı
KİMYASALLAR
HEDEF ORGANLAR
DERİ AKCİĞER MERKEZİ KAN KARACİĞER BÖBREK

SİNİR DOLAŞIM
SİSTEMİ SİSTEMİ
KİMYASALLAR VÜCUDA GİRDİKLERİ ZAMAN LOKAL VEYA (KAN DOLAŞIMINA
GEÇER VE BÖYLECE VÜCUDUN TÜM KISIMLARINA DAĞILIRLARSA) SİSTEMİK
ETKİLERE NEDEN OLABİLİRLER
KİMYASALLARIN TOKSİK ETKİLERİ, TÜM ORGANLARDA AYNI DEĞİLDİR.

GENELLİKLE 1-2 ORGANI ETKİLERLER. KİMYASALLARIN TOKSİK ETKİLERİNİ
GÖSTERDİKLERİ BU ORGANLAR HEDEF ORGAN OLARAK TANIMLANIR
Nikel, Katran , Organik

Benzen, Akrilik, fosforlar
Epoksi reçineleri Böcek ilaçları
Kurşun
Cıva
Asbest Manganez
Silisyum Arsenik
Pamuk tozu
Kadmiyum Karbon
Berilyum monoksit Vinil
Dizel gazlar klorür
Tiner
Karbon Benzen
tetraklorür Vinil Tolüen
klorür Tiner
Benzidin boyalar
Asbest Betanaftilamin
Nitrozaminler Cıva
Dumanlar Mangal
Kurşun dumanları
kurşun
KİMYASALLAR
KİMYASAL MADDE ETKİLEŞMELERİ

(Interactions)
BAĞIMSIZ ETKİ SİNERJİK ETKİ ANTAGONİZMA
VÜCUDA ALINAN KİMYASALLAR BİR KİMYASAL MADDENİN

HER KİMYASAL AYNI ORGANDA ETKİSİ DİĞERİ
BİRBİRİNDEN AYNI YÖNDE VE TARAFINDAN ORTADAN
TAMAMEN AYNI ŞEKİLDE ETKİ KALDIRILABİLİR.
BAĞIMSIZ EDEBİLİRLER. (ANTİDOT-PANZEHİR)
FİZYOLOJİK (n-Hegzan ile toluene)
ETKİDE
BULUNABİLİR POTANSİYALİZASYON
ADDİTİF ETKİ
ORGANİZMAYA GİREN VE AYNI BİR KİMYASAL MADDE BAZI DURUMLARDA BİR

YÖNDE ETKİ GÖSTEREN 2 DİĞERİNİN ETKİSİNİ MADDE TEK BAŞINA
KİMYASAL MADDE TOPLU ARTTIRIR. ZARARA NEDEN OLMAZ,
ETKİSİ BUNLARIN BİR BÖYLECE BİRİNCİ MADDE AMA BAŞKA BİR
BİRLERİNDEN AYRI İKEN POTANSİYATÖR OLARAK ETKİ KİMYASAL MADDENİN
GÖSTERDİKLERİ TOKSİKOLOJİK EDER VE TOPLAM ETKİDE TOKSİK ETKİSİNİ
ETKİNİN TOPLAMINA EŞİTTİR HER İKİ KİMYASALIN KENDİ İNDÜKLEYEBİLİR (0+1=3)
(1+1=2) ETKİLERİNİN TOPLAMINDAN
FAZLADIR (1+1=4)
26
KİMYASALLAR
SAĞLIK ZARARLARINA NEDEN OLAN KİMYASALLAR

VE ZARARLARI
ÇOK TOKSİK, TAHRİŞ EDİCİLER KANSEROJEN, MUTAJEN,

TOKSİK VE DUYARLILAŞTIRICILAR ÜREME İÇİN TOKSİK
ZEHİRLİ MADDELER (ALERJENLER) MADDELER
AKUT ETKİLER TAHRİŞ EDİCİLER

KANSEROJENLER
MESLEK KİMYASAL
HASTALIKLARI YANIKLARA MUTAJENLER
NEDEN OLANLAR
RENK DEĞİŞİMİNE VE MADDELER
LEKELERE
NEDEN OLANLAR TERATOJENLER
27
KİMYASALLAR
ÇOK TOKSİK
TOKSİK
ZEHİRLİ KİMYASALLAR
GAZLAR SIVILAR KATILAR
ZEHİRLİ GAZLAR ÇÖZÜCÜLER, METALLER
KARBON MONOKSİT
ORGANİK-İNORGANİK ARSENİK, BERİLYUM,
FOSGEN BİLEŞİKLER KADMİYUM, KROM,
AMONYAK AMONYAK MANGAN, NİKEL, KURŞUN
HİDROJEN SÜLFÜR ORGANİK KURŞUN CİVA
KLOR BİLEŞİKLERİ vb.
HALOJENLİ KARBON SÜLFÜR AMETALLER
HİDROKARBONLAR vb. HİDROKARBONLAR vb.
FOSFOR,
BOĞUCU GAZLAR
ORGANİK VE İNORGANİK
KARBON DİOKSİT BİLEŞİKLER
TOZLAR
KİMYASALLAR
KİMYASAL YANIKLARA
NEDEN OLANLAR DUYARLILAŞTIRICILAR
GÜÇLÜ TAHRİŞ KARBON DİSÜLFİT,
EDİCİLER PETROL DAMITMA ÜRÜNLERİ KROMATLAR,
EPOKSİ REÇİNELER
KUVVETLİ ASİT VE BAZLAR AKRİLİK REÇİNELER
H2SO4, TAHRİŞ EDİCİLER,
HCl,
NaOH DUYARLILAŞTIRICILAR
(ALERJENLER)
ZAYIF TAHRİŞ RENK DEĞİŞİMİ

EDİCİLER VE LEKELERE
NEDEN OLANLAR
KRONİK TAHRİŞ
ZAYIF ASİTLER AĞIR METALLER
ZAYIF ALKALİLER GÜMÜŞ,
CIVA,
ARSENİK
SAĞLIK RİSKLERİNİN KONTROLÜ - İZLEME
ORTAMIN İZLENMESİ- ÖLÇÜMLER
MARUZİYET SINIR DEĞERİ ORTAM ÖLÇÜMÜ

VERİLMİŞ KİMYASALLAR İÇİN  ZAMAN,
ORTAM ÖLÇÜMLERİ YAPILIR
 YER
 KOŞULLAR
KİMYASALLAR
YANICI
PARLAYICI
PATLAYICI
OKSİTLEYİCİ (OKSİDAN)
SUYA DUYARLI
VE
BİRBİRLERİYLE REAKSİYONA GİREN
MADDELER
KİMYASALLARIN GÜVENLİK RİSKLERİ
YANGIN PARLAMA PATLAMA

KİMYASALLAR
KİMYASALLARIN GÜVENLİK RİSKLERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
FİZİKSEL
KİMYASAL YANMA
HALLERİ
ÖZELLİKLERİ NOKTALARI
KİMYASALLARIN
FİZİKSEL VE KİMYASAL
ÖZELLİKLERİ
PATLAMA PARLAMA
LİMİTLERİ KAYNAMA NOKTALARI
NOKTALARI
RİSKİ ÖNLEMEK
TEHLİKELERİ BELİRLE
RİSKİ DEĞERLENDİR
UYGUN KONTROL MEKANİZMALARINI KUR

RİSK KONTROL ÖNLEMLERİNİN HİYERARŞİSİ
• ORTADAN KALDIRMAK
• TEHLİKESİZ VEYA DAHA AZ TEHLİKELİ OLANI KULLANMAK
• IZOLE ETMEK
• MÜHENDİSLİK ÖNLEMLERİ UYGULAMAK
• GÜVENLİ ÇALIŞMA ALIŞKANLIĞI KAZANDIRMAK (EĞİTİMİ

DE İÇEREN)
• KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM KULLANMAK

KİMYASAL HİJYEN PROGRAMI

• Ortaya çıkan
sorunların bir daha
oluşmaması için
kaydedilmesinin
sağlanması
• Sorunları ortadan
kaldırmaya yönelik
önlemler
TEHLİKENİN OLUŞMASI
BULAŞMA YOLU
(Temas, Ortak Kullanılan Maddeler, Hava)
ETKEN-KAYNAK
KONAK
(Duyarlılık)
KİMYASAL RİSK ÖNLEMLERİ

•Kaynakta,
•Ortamda,
•Kişiye yönelik,
olmak üzere sırasıyla 3 aşamada
değerlendirilmelidir.
Kimyasal Risk Önlemleri
Kaynakta Alınacak Önlemler
Kullanılan Maddenin Değiştirilmesi
– Benzen yerine toluen, benzin yerine

gazyağı vs. gibi daha az zararlı
madde kullanmak.
İşlemin Değiştirilmesi
– Örneğin, işyeri ortamına bol
miktarda boya ve tiner yayan
tabanca boyası yerine havasız
tabanca tekniğini uygulamak veya
durum uygunsa fırça kullanmak
hem boyadan, tinerden ekonomi
sağlayacak hem de ortam havası
daha az kirlenmiş olacaktır.
İşlemin Kapalı Sisteme Alınması
İşlemin Yer ve Süre Olarak

Sınırlanması
Islak (Sulu) Yöntemler Kullanılması
– Özellikle tozun ortama karışmadan

bastırılmasına yarayan bu yöntem
maden işletmelerinde çok yararlı
olmaktadır.

Yerel Aspirasyon
Sisteminin Uygulanması
– Gaz, toz, buhar gibi maddelerin
kaynağında, ortama yayılmadan
çekilerek dışarı atılmasını sağlayan
bu yöntem ne yazık ki, pek çok yerde
yanlış uygulanmakta ve bazen yarar
yerine zarar vermektedir.

Sürekli Ortam Ölçümleri
– Ortamda, sık sık sorun olan
madde veya etkenler özel
detektör tüpleri veya
deteksiyon cihazları ile kontrol
edilerek alınan önlemlerin
yeterliliği denetlenmeli,
gerekiyorsa yeni önlemler
alınmalıdır.

Yeterli Bakım Programı
– Risklerin kaynağında
önlenmesi için tesis edilen
sistemlerin bakımlarının
yapılması kimyasalların
ortama yayılmasını
önlemede etkili olacaktır.
Ortamda (Hava yolunda) Alınacak Önlemler
İşyeri Düzeni
– Düzensiz bir işyeri, iş verimini

düşüreceği gibi iş kazaları olasılığını
arttıracak ve iş gereği oluşan
süprüntü vb. maddeler örneğin
bulaşık üstüpüler, tozlar sağlığı
olumsuz yönde etkileyebilecektir.
45

Genel Aspirasyon
Burada da ilk göz önüne alınacak husus

çalışan kişilerin soludukları hava düzeyinde
etkin bir havalanma sağlanmasıdır.

Seyreltme Aspirasyonu (Temiz Hava
Sağlanması)
– Tamamen kapalı iş
ortamlarında bir
yandan yerel
aspirasyon ile
zararlı maddeler dışarı atılırken gerekli
olan temiz hava da bir başka sistemden
içeri verilmelidir.
Çalışan Kişide (Alıcıda) Alınacak Önlemler

Eğitim
– Önlemlerin en etkili ve yararlısı,
çalışanların, hangi tehlikelerle
karşı karşıya olduğu, nasıl
korunacağı, alınan önlemlere nasıl
uyacağı konusunda yapılacak ve
belirli aralıklarla tekrarlanan işçi
sağlığı ve iş güvenliği
eğitimleridir.
Kişisel Koruyucular
– Gözlük, maske, eldiven, baret vb. kişisel
koruyucular en son başvurulacak fakat
gerektiğinde kesinlikle kullanılması zorunlu
araçlardır.
Bu araçlar ancak, hangi tehlikeye karşı ne
kadar ve ne sürede koruduğu bilinci ile
kullanılırsa yararlı olurlar.
KİŞİSEL
ÖNLEMLER
•Kaza durumunda duşlar ve
göz yıkama üniteleri
–Saniyeler içerisinde ulaşılır mesafede
olmalı
Yeterli Sağlık Kontrolü

– Çalışan kişilerin işe giriş muayeneleri ve
periyodik tıbbi kontrolleri sorunların erken
tespit edilmesi ve gereken önlemlerin
alınarak tedavilerinin yapılması çoğu kez
hayat kurtarıcı olmaktadır.
YÜKSEK PERFORMANS SIVI KROMATOGRAFİSİ HPLC)

Ve İYON KROMATOGRAFİSİ(IC)
İşyeri ortamındaki aldehitler, polinukleer aromatik hidrokarbonlar, tekstil
boyaları, pestisitler, asitler vb. kimyasalların analizleri yapılabilmektedir.
TARAYICI ELEKTRON MİKROSKOBU (SEM)
Asbest liflerinin sayımında kullanılan çok güçlü ve kesin sonuç veren bir
mikroskoptur.
KİŞİSEL ORNEKLEME CİHAZLARI
Kişisel gaz ve toz örnekleyicileri İsçilerin maruz kaldığı kimyasal

maddelerden ve tozlardan numune almak için kullanılırlar
Gürültü ve titreşim ölçüm cihazları
İşçilerin maruz kaldığı gurultu ve titreşim Düzeyini ölçmek için
kullanılırlar.
Termal konfor ölçüm cihazları
İs yerinin termal özelliklerini ölçmek için kullanılırlar (Sıcaklık, nem, hava
akım hızı).
Kimyasallara Maruz Kalmanın

Gözlenmesi
• Fabrika içi denetim ile gözetilmesi
• Doğrudan okuma yapabilen cihazlarla
• Numune toplama pompalarıyla
Sensörler
Renkli Tüpler Taşınabilir Gaz
Kromotografları
Numune
DETAM İş Toplama
Sağlığı vePompası
Güvenliği
• KKD’ler biraz rahatsız edici
olmalarına rağmen gerekli
olduğunda kullanılmaları
gerekir. KKD’ler kullanım alanı
için çok dikkatli seçilmeli ve
kullanıcılar bu konuda
eğitilmelidir.
Depolama
• Depolamada işaretlere dikkat edilmeli
• Depolama raflarından malzemenin
düşmemesi için önlem alınmalı
• Dökülmelere karşı önlem alınmalı
• Etkileşen kimyasallar yan yan
konulmamalı
Depolama
• Malzeme tanklarının etrafı taşma havuzu ile
çevrilmeli ve dökülmelere karşı önlem
alınmalıdır.
• Varil, bidon vb malzemeler kirlilik yaratmayacak
şekilde depolanmalıdır.
• Kullanım alanlarında göz duşları ve malzeme
güvenlik bilgi formları bulundurulmalıdır.
• Yanıcı kimyasallar diğerlerinden ayrı olarak
güneşten etkilenmeyecek şekilde kapalı
alanda depolanmalıdır.
• Dökülmelere karşı uygun nitelikte absorban
malzemeler konulmalıdır.
• Kaplar Tanımlı olmalıdırlar
MALZEMELERİN
DEPOLANMASINDA GÜVENLİK
Depolama ve Taşıma Etiketleri
SEMBOL ANLAMI
Isıdan koruyunuz
Kanca kullanmayınız
Donmaktan koruyunuz
58
Bir Arada Depolanması Sakıncalı
Olan maddeler
Zehirli (T) ve Çok Zehirli (T +)

maddeler
Oksitleyici (O) maddelerle
Bir arada depolanmaz.

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI
TEHLİKE SEMBOL VE GÜVENLİĞİ
VE İŞARETLERİ (EK-4)KOORDİNATÖRLÜĞÜ
E Patlayıcı T+ Çok Toksik C Aşındırıcı
O Oksitleyici T Toksik Xi Tahriş Edici
F+ Çok Kolay Alevlenir Xn Zararlı
F Kolay Alevlenir N Çevre İçin Tehlikeli

60
RİSK İBARELERİ (EK-5)

• R 1-Kuru halde patlayıcıdır.
• R 2-Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile
temasında patlama riski.
• R 3-Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile
temasında çok ciddi patlama riski.
• R 4-Çok hassas patlayıcı metalik bileşikler oluşturur.
• R 5-Isıtma patlamaya neden olabilir.
• R 6-Hava ile temasta veya havasız ortamda patlayıcıdır.
• R 7-Yangına neden olabilir.
• R 8-Yanıcı maddelerle temasında yangına neden olabilir.
GÜVENLİK İBARELERİ (EK-6)
• S 1-Kilit altında muhafaza edin.

• S 2-Çocukların ulaşabileceği yerlerden uzak tutun.
• S 3-Serin yerde muhafaza edin.
• S 4-Yerleşim alanlarından uzak tutun.
• S 5-....... içinde muhafaza edin. (Uygun sıvı üretici tarafından
belirlenir)
• S 6-....... içinde muhafaza edin. (İnert gaz üretici tarafından
belirlenir)
• S 7-Kabı sıkıca kapatılmış halde muhafaza edin.
R (Özel Risk-Tehlike) ve
S (Güvenlik-Sağlık) Numaraları
• R - Risk ve S - Güvenlik numaraları
uluslararasıdır.
• R - Risk numaraları o malzemenin yol
açabileceği zararları ve tehlikeleri gösterir.
• S - Güvenlik numaraları o malzemenin
kullanımı, depolanması sırasında zararlarının
azaltılması ve ortadan kaldırılması için alınması
gereken önlemleri / tavsiyeleri belirtir..
Toksikolojik Etkiler
• R42/R43 Hassaslaştırıcı
• Xi Tahriş edici
• Xn Zararlı
• C Korozif(Aşındırıcı)
• T Toksik
• T+ Çok toksik
ETİKETLEME
İÇİNDE KİMYASAL MADDE BULUNAN

BÜTÜN KAPLAR ETİKETLENMELİDİR
KİMYASAL MADDELER DAHA

KÜÇÜK KAPLARA AKTARILIRSA
BUNLAR YENİDEN ETİKETLENMELİDİR.
65

ETİKETLER

KULLANMA TALİMATLARI

GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI
TÜRKÇE ve ANLAŞILIR
OLMALIDIR.
66
Etiketleme
Maddenin ismi
ve miktarı
EC No Difenilamin R cümlecikleri
100 kg R 23/24/25
T
EC No: 204-539-4
- Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda

toksiktir
Toksik
- Kilit altında ve çocukların ulaşamayacağı bir yerde
Tehlike muhafaza edin.
N
sembolleri
-Çalışırken uygun koruyucu giysi, koruyucu eldiven
kullanın
S cümlecikleri
-Kaza halinde veya kendinizi iyi hissetmiyorsanız (1/2)
Çevre için hemen bir doktora başvurun (mümkünse bu etiketi 36/37-45
tehlikeli gösterin)
Firmanın adı,
ABC Kimya Sanayi A.Ş., istanbul yolu...,Tel:0312... adresi, tel,.....
06.08.2014 ASG 67
MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI
(MSDS)
Kimyasalların neden olduğu sağlık ve güvenlik
tehlikelerinin azaltılmasına yarayan bir sistemin
parçasıdır.
Kimyasal maddeyi ;
•Taşıyanların ,
•Depolayanların,
•Kullananların Ve
•Üretimde Çalışanların
kimyasal maddelerin tehlikeleri konusunda doğru
değerlendirme yapmalarını sağlamayı amaçlar.
MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI (MSDS)

Kimyasalı
• Üreten,
• İthal Eden veya
• Dağıtımını Yapanlar,
• Bir Madde İlk Defa Alındığında veya
Malzeme Güvenlik Formlarında Değişiklik
Yapıldığında,
Kimyasal maddelerle birlikte

Malzeme Güvenlik Formlarını (MSDS)
kullanıcıya vermelidirler .
Kimyasal Atıkların Bertaraf Edilmesi

Kimyasalların kullanıldığı yerlerde
atıkların oluşması çok normaldir.
Bazı kimyasalların artıkları
ve/veya atıkları hem çevre hem
de insan sağlığı için çok tehlikeli
olabilir. Bu gibi durumlarda
kimyasal atık veya artığın türüne
göre insan sağlığına ve ekolojiye
yönelik riskler ortadan kaldırılmalı
veya en aza indirilmelidir.
Çeşitli kimyasal maddelerin çalışma

ortamında bulunması ile ilgili olarak
aşağıdaki tanımlamalar kullanılmaktadır.
TLV (Threshold Limit Value, Eşik Limit Değer): Maddelerin havadaki izin
verilen üst limit konsantrasyonları günde 7-8, haftada 40 saat çalışma saatleri
göz önüne alınarak kimyasal maddenin havada bulunmasına izin verilen
zararlı etkisi olmayan günlük ortalama konsantrasyonu (mg/L, g/m3).
Maksimum Tolere doz (MTD): 90 gün kimyasala maruz kalan hayvanlarda %
10 ağırlık kaybından başka hiçbir etki oluşturmayan ve ölüme neden olmayan,
hayvanların ömürlerini kısaltmayan madde dozu.
ADI (Acceptable Daily Intake, Kabul Edilebilir Günlük Alım Düzeyi) : Bir
kimyasal maddenin tüm yaşam boyunca alındığında toksik etki göstermeyip
bir risk taşımayan besinlerle günlük alım düzeyi (mg/kg/gün).
NOEL: (No observed effect level )Eşik doz, toksik etki göstermeyen düzey. ADI = NOEL
MAC (Maksimum Müsade Edilen Konsantrasyon): Çevresel ve endüstriyel havada kimyasal

maddenin bulunmasına izin verilen ve zararlı bir etki meydana getirmeyen maksimum konsnatrasyon
ppm (mg/L) (mg/m3).
TWA-TLV veya TLV-TWA (Time Weighted Average): Günde 7-8 saat haftada 40 saat üzerinden
hesaplanan, havada bulunmasına izin verilen, zararlı etkisi olmayan günlük konsantrasyon.
STEL, TLV-STEL( Short-term Exposure Limit): Kısa bir zaman süresince temas için müsade edilen
düzey, süre genellikle 15 dakika.
TLV-C (ceiling): Kısa süre de olsa aşılmaması gereken düzeyler.

YANGIN
YANMA NEDİR
YANMA
MADDENİN ISI VE
OKSİJENLE BİRLEŞMESİ
SONUCU OLUŞAN
KİMYASAL BİR OLAYDIR.
YANGIN SINIFLARI
C
YANICI SIVILAR YANICI YANICI
KORLU YANAN
VEYA SIVI HALE GAZLAR METALLER
KATI MADDELER GELEN HİDROJEN MAGNEZYUM
ODUN KATILAR
DOĞALGAZ SODYUM
KÖMÜR BOYALAR
METAN ALEMİNYUM
KAĞIT PETROL
ETAN TOZLARI VB.
TEKSTİL ÜRÜNLERİ
PROPAN AYRICA
ÜRÜNLERİ YAĞLAR
BÜTAN NİTRATLAR
KAUÇUK VB.
ASETİLEN
YANGIN SEBEPLERİ
DİKKATSİZLİK İHMAL SABOTAJ
76
SİRAYET TABİAT OLAYLARI KAZALAR
SÖNDÜRME MADDELERİ
• Su;
• Köpük;
• Karbondioksit;
• Kuru Kimyevi Toz ( KKT ) ;
• Halojenlendirilmiş hidrokarbonlar (Halokarbon);
• Kum
Yangın Güvenliği; Kapsam

Yangın Önleme :
Tehlike belirleme, Risk Analizi, Risk Yönetimi olarak
tanımlanan “proaktif” çalışmalar:
İş yeri çalışma yönergelerinin hazırlanması , depolama

koşullarının belirlenmesi, işyeri düzen ve temizliği,
periyodik bakımlar,denetim,raporlama, eğitim, düzeltici
çalışmalar...
Yangın Güvenliği; Kapsam

Yangın Korunma Önlemleri:
• Yangın uyarı sistemleri
• Otomatik söndürme söndürme
sistemleri,
• Yangın anında ısı ve duman
yayılmasını engelleyecek yapısal
önlemler, kaçış yolları, acil ışıklandırma,
• Yangın su tesisatı, depo, pompa,
hidrant,hortum dolapları,
• Söndürme cihazları
A.B.D.’de yangınlar Türkiye’de yılda

sonucunda her bir milyon 40.000 yangın
kişiden 55’i ölüyor, Meydana gelmekte,
620’si yaralanıyor. 500 kişi ölmektedir.
DOĞRUDAN MADDİ DOLAYLI MADDİ

K AY I P LA R KAY I P LA R
Üretimin durması
Bina, makine,
EKONOMİ
veya sona ermesi, bakım
teçhizat, hammadde,
MİLLİ
onarım yenileme, sipariş

ambalaj malzemesi,
iptali, atık ve kalıntıların
demirbaş ve ürün
temizlenmesi, personel
kayıpları vb.
giderleri, sigorta vb.
80
Yanmanın temel kavramları
81
 Alevlenme noktası: Isınan maddeden çıkan gazların, bir

alevin geçici olarak yaklaştırılıp uzaklaştırılması
sonucunda yanmayı sürdürdüğü en düşük sıcaklıktır.
 Basınçlandırma: Kaçış yollarındaki iç hava basıncını

yapının diğer mekânlarındaki basınca göre daha yüksek
tutarak duman sızıntısını önleme yöntemidir.
82
• Duman perdesi: Yükselen dumanın yanal yayılımını sınırlamak amacıyla

tavanda sabit konumda, uzaktan kapatılabilen veya bir algılayıcı
uyarısıyla kapanan, yangına karşı dayanıklı bölücü perdedir.
Yangın esnasında oluşan dumanın yayılmasını

önlediği gibi, çatı havalandırma kapakları
sayesinde dumanın yayılmadan tahliyesinde
büyük rol oynar. Mevcut yangın algılama
sistemine entegre edilebilen perdeler, tehlike
anında otomatik olarak çalışmaya başlarlar.
83
• Duman tahliyesi: Dumanın yapının dışına kendiliğinden

çıkması veya mekanik yollarla zorlamalı olarak atılmasıdır.
Yanmanın temel kavramları (Devam)
84
• Duman yönlendirme bacası: Yangın

hâlinde, dumanların istenilen yöne
çekilerek yangının genişlemesini
önlemeye yönelik bacalardır
Güvenlik bölgesi: Binadan tahliye edilen

şahısların bina dışında güvenli olarak
bekleyebilecekleri bölgedir.
85
Kaçış (Yangın) merdiveni: Yangın halinde ve

diğer acil hallerde binadaki insanların emniyetli
ve süratli olarak tahliyesi için kullanılabilen,
yangına karşı korunumlu bir şekilde düzenlenen
ve tabiî zemin seviyesinde güvenlikli bir alana
açılan merdivendir.
86
• Kaçış yolu: Oda ve diğer müstakil

hacimlerden çıkışlar, katlardaki koridor ve
benzeri geçişler, kat çıkışları, zemin kata
ulaşan merdivenler ve bina son çıkışına
giden yollar dahil olmak üzere binanın
herhangi bir noktasından yer seviyesindeki
cadde veya sokağa kadar olan ve hiçbir
şekilde engellenmemiş bulunan yolun
tamamıdır.
87
• Yangın kesici: Bina içinde, yangının ve

dumanın ilerlemesini ve yayılmasını
belirlenmiş bir süre için durduran, yatay
veya düşey konumlu elemandır.
Yangın duvarı: İki bina arasında veya aynı bina

içinde farklı yangın yüküne sahip hacimlerin
birbirinden ayrılması gereken hâllerde, yangının
ilerlemesini ve yayılmasını belirlenmiş bir süre
için durduran düşey elemandır.
88
Yangın güvenlik holleri; kaçış merdivenlerine dumanın geçişinin

engellenmesi, söndürme ve kurtarma elemanlarınca kullanılması
ve gerektiğinde engellilerin ve yaralıların bekletilmesi için yapılır.
Hollerin, kullanıcıların kaçış yolu içindeki hareketini
engellemeyecek şekilde tasarlanması şarttır.
Yangın güvenlik hollerinin duvar, tavan ve tabanında hiçbir yanıcı

malzeme kullanılamaz ve bu hollerin, yangına en az 120 dakika
dayanıklı duvar ve en az 90 dakika dayanıklı duman sızdırmaz kapı
ile diğer bölümlerden ayrılması gerekir.
Yangın güvenlik holü:

89
Yangın güvenlik hollerinin taban alanı, 3 m2;’den az, 6 m2’den fazla

ve kaçış yönündeki boyutu ise 1.8 m’den az olamaz.
Acil durum asansörü önünde yapılacak yangın güvenlik holü alanı, 6
m2’den az, 10 m2’den çok ve herhangi bir boyutu 2 m’den daha az
olamaz.
Konutlar için özel durumlar hariç olmak üzere, asansör kapıları
önünde, yüksek binalarda kaçış merdiven yuvaları ile acil durum
asansörü önünde yangın güvenlik holü yapılır.
Yangın güvenlik hollerinin kullanmaya uygun şekilde boş
bulundurulmasından, bina veya işyeri sahibi ve yöneticileri
sorumludur.
90
Yangın kapısı: Bir yapıda kullanıcılar, hava veya

nesneler için dolaşım imkânı sağlayan, kapalı
tutulduğunda duman, ısı ve alev geçişine belirli
bir süre direnecek nitelikteki kapı, kapak veya
kepenktir.
91
• Yangın kompartımanı: Bir bina içerisinde, tavan ve taban döşemesi dahil olmak
üzere, her yanı en az 60 dakika yangına karşı dayanıklı yapı elemanları ile
duman ve ısı geçirmez alanlara ayrılmış bölgedir.
İki veya daha çok bina tarafından ortak kullanılan duvarlar, kazan
dairesi, otopark, ana elektrik dağıtım odaları, yapı içindeki trafo
merkezleri, orta gerilim merkezleri, jeneratör grubu odaları ve benzeri
yangın tehlikesi olan kapalı alanların duvarları ve döşemeleri
kompartıman duvarı özelliğinde olmalıdır.
92
Yangın perdesi: Korunması gereken

nesne, ürün veya alt yapının yangına
karşı korunması veya ısının yatay veya
düşey olarak yayılmasını engellemek
maksadıyla kullanılan özel donanımlı
bariyerlerdir.
Yağmurlama (sprinkler) sistemi: Yangını söndürmek, soğutmayı sağlamak

ve gelişen yangını itfaiye gelinceye kadar sınırlamak amacı ile kurulan ve
su püskürtmesi yapan otomatik sistemdir. Sistem, bir su kaynağına bağlı
bulunan ve içinde basınçlı su ile dolu bir boru ağı kullanarak sabit yangın
söndürme sağlar.
Yangından kaynaklanan ısı ile açılan

sprinklerin her biri dakikada ortalama 100
litre suyu yansıtıcı vasıtasıyla yağmurlama
yaparak yangın mahalline boşaltır ve
yangını kontrol altına alır ve söndürür.
(video-sprinkler)
93
94
• Yangın tahliye projesi: Mimari proje üzerinde,

kaçış yollarının,
• yangın merdivenlerinin,
• acil durum asansörlerinin,
• yangın dolaplarının,
• itfaiye su verme ve alma ağızlarının ve
• yangın pompalarının yerlerinin
renkli olarak işaretlendiği projedir.
Yangın tahliye projesi:
Yüksek binalar ile toplam kapalı kullanım alanı 1000 m2’den büyük
imalathane, atölye, depo, otel, motel, sağlık, toplanma ve eğitim
binalarında, binaya ait yangın tahliye projeleri, bina girişinde ve
yangın sırasında itfaiyenin kolaylıkla ulaşabileceği bir yerde
bulundurulur.
95
Yangın kimyasına genel bakış
96
• Yanma: Bir kimyasal olaydır. Yanıcı maddelerin belirli bir ısı

seviyesinde oksijenle birleşmesidir.
Yangın kimyasına genel bakış (Devam)
97
98
99
100
• Yanma için maddenin bir oksijen

kaynağı ile reaksiyona girmesi ve
yanmanın başlaması için ateşleme
gerekir.
• Genellikle ortamın ısıtılması yanma

reaksiyonun başlaması için gerekli
ateşlemeyi sağlar.
3) ISI KAYNAKLARI
Her maddenin yanabilmesi için ayrı bir

ısı derecesi vardır. Yani o maddenin
yanmaya başlayabilmesi için yeterli
ısıya sıcaklığın yükselmesi gerekir.
Mesela bir kağıtla bir tahtayı elimize
alalım.
ISI KAYNAKLARI
Bir kibritle kağıt parçasını

tutuşturabildiğimiz halde tahtayı aynı şekilde
tutuşturamayız. Çünkü tahtanın yanma
sıcaklığına ulaşması gerekmektedir. Kağıtta
bu süre ve yanma sıcaklığının düşük olması,
kağıdın kolayca yanmaya başlamasını temin
eder.
ISI KAYNAKLARI
Katı bir maddenin veya bir akaryakıtın yanması

için, yanmaya başlamasına yetecek kadar ısı
verilmesi gerekir. Yanma ısısı o maddenin
çıkartacağı buharın yanacağı en alçak ısı
derecesidir.
104
• Isı kaynakları, yanıcı maddeyi tutuşma sıcaklığına (yanma noktasına)

gelecek kadar ısıtan kaynaklardır.
Bir maddenin yanmaya başlaması için yeterli miktarda ısıya

ihtiyaç vardır. İhtiyaç duyulan bu ısı bir çok kaynaktan elde
edilmektedir.
 Isı kaynakları iki kısımda incelenir.
 Doğal Isı Kaynakları
 Yapay Isı Kaynakları

Doğal Isı Kaynakları
 Güneş
 Yıldırım
 Volkanlar
Güneş: Güneşin radyasyon şeklinde yaydığı enerjiye güneş ısısı

enerjisi denir.
Suni Isı Kaynakları
 Açık Ateşler
 Elektrik Arkları
 Aşırı Isı Veren Kaynaklar
 Kızgın Yüzeyler
 Kıvılcımlar
 Statik Elektrik Arkları
 Sürtünme ile ortaya çıkan ısı
 Çarpmalarla ortaya çıkan kıvılcımlar
• Cisimlerin konumuna göre yanma hızları:

107
Yanıcı maddelerin yanma hızları diğer etkenlerin yanında

konumlarına göre de değişiklikler gösterir.
Yatay konumdaki cisimlerde yangının yüzeysel yayılması daha

yavaştır.
Düşey konumdaki cisimlerde yangının yüzeysel yayılması daha

hızlıdır.
Yanma ürünleri
108
• Zehirli ve boğucu gazlar • Duman

 CO • Isı
 CO2
• Alev
 SO2
 H2S
 NH3
 HCN ve C3H4O
Yanma ürünleri (Devam)
109
• Tüm kimyasal reaksiyonlarda olduğu gibi yanma olayında da reaksiyon

çıktıları vardır.
• Yanma sonucu ortaya çıkan ürünlerin cinsi ve miktarı,
yanan maddelerin özelliklerine, miktarına ve yanmanın tam veya kısıtlı
yanma olmasına göre değişir.
 Duman: yanma sonucu açığa çıkan gaz, su buharı ve çeşitli katı maddeler
ile sıvı haldeki aerosol parçacıklardan oluşan bir karışımdır.
 Duman içindeki gazlar, yanıcı maddeye göre değişiklik gösterir.
Bazı Gazların Özellikleri;
Karbondiok Karbonmonok Metan Hidrojen Kükürt Dioksit

sit sit Sülfür
CO2 CO CH4 H2S SO2
Renksiz Renksiz Renksiz Renksiz Renksiz
Kokusuz Kokusuz Kokusuz Çürük Yumrt. Keskin Kokulu
- Yanıcı Yanıcı Yanıcı -
Boğucu Boğucu Boğucu Zehirleyici Solunum
Rahatsız.
- Patlayıcı Patlayıcı Patlayıcı -
110
Yanma ürünleri (Devam-Alev)
111
 Alev yanma olayının gözle görülen kısmıdır.

 Özellikle tam yanma durumunda çok net bir şekilde görülür.
 Genellikle hızlı tepkimeye giren yanan maddelerde ısı, çoğu zaman da ışık
yayan gaz kütlelerine alev denilmektedir.
 Kızıl renktedir.
 Oksijen azaldıkça alev sarımtırak renge dönüşür.
 Yanma sonucu oluşan gazların türleri ve miktarları da alev renginin
oluşumunu etkiler.
Yanma ürünleri (Devam)
112
 Özellikle akaryakıt yangınlarında renk değişimi önem kazanır.

 Dolu tank, siyah duman ve kızıl alevle yanar.
 Tank boşaldıkça (yakıt seviyesi düştükçe) duman rengi,
kahverengiye, alev rengi ise sarıya dönüşür.
 Tankın doluluk seviyesi daha da düştükçe patlayıcı gazlar artar;
duman sarı- mor karışımında, alev ise maviye dönüşür.
 Mavi alev yanmakta olan tankın infilak etmekte olduğunun işaretidir.
Yangın (Devam)
113
Yangın (Devam)
114
Yangın (Devam)
115
Yangın (Devam)
116
 Sıcaklık 5 dakika sonra 555 oC,

 10 dakika sonra 660 oC,
 15 dakika sonra 720 oC,
 Yarım saat sonra 820 oC,
 Bir saat sonra 927 oC’ a yükselmektedir.
 İnsan vücudu ve solunum sistemleri 65 oC sıcaklığa
sınırlı bir süre, 120 oC sıcaklığa 15 dakika, 143 oC
sıcaklığa 5 dakika, 177 oC sıcaklığa ise 1 dakika
dayanabilir.
Yangın nedenleri (Devam)
117
1) Korunma önlemlerinin alınmaması: En önemli nedendir.

• Yangın, elektrik kontağı, ısıtma sistemleri, LPG tüpleri, parlayıcı–
patlayıcı maddelerin yeterince korunmaya alınmamasından
doğmaktadır.
• Önlem:
Elektrik enerjisi aksamının teknik koşullara göre yapılması,
LPG tüplerinin doğru kullanılması,
Bacaların temizlenmesi ve
Parlayıcı–patlayıcı maddeler için gerekli önlemin alınması halinde
yangın afetinde büyük ölçüde azalma olacaktır.
118
2) Bilgisizlik:
Yangına karşı hangi önlemlerin nasıl alınacağını bilmemek ve bu konuda

yeterli eğitimden geçmemek yangının önemli nedenlerindendir.
Elektrikli aletlerin doğru kullanımını bilmemek, soba ve kalorifer

sistemlerini yanlış yerleştirmek, tavan arasına ve çatıya kolay
tutuşabilecek eşyalar koymak yangını davet eder.
119
Yangının oluşumunu önlemek ve oluşan bir yangının

söndürülmesini bilmek eğitim ve bilgilenmeden
geçmektedir.
Bu nedenle yangını önlemeyi öğrenmek kadar yangını

söndürmede ilk müdahaleleri de öğrenmek gerekir.
120
121
122
3) İhmal: Yangın konusunda bilgili olmak yetmez.

• Söndürülmeden atılan bir kibrit veya sigara izmariti,
• kapatmayı unuttuğunuz elektrikli çay makinesi,
• LPG tüpü,
• ateşi söndürülmemiş ocak,
• fişi prizde unutulan her türlü elektrikli cihaz sebebiyle büyük
yangınlar çıkabilir.
123
4) Kazalar: İstem dışı oluşan olaylardan bazıları da (kalorifer kazanının

patlaması, elektrik kontağı gibi) yangına neden olmaktadır.
• Ancak kendiliğinden gelişen bütün olaylarda, başlangıçta yeterli

önlemlerin alınmaması sonucu olabildiği gibi bilgisizliğin de rol
oynadığını görebiliyoruz.
124
5) Sıçrama: Kontrol altındaki bir ateşin, ihmal veya bilgisizlik sonucu

yayılarak veya parlayıp–patlayarak sıçraması her zaman mümkündür.
6) Sabotaj: Çeşitli amaç ve kazanç uğruna kasıtlı olarak yangın
çıkarılmasıdır.
7) Doğal olaylar: Rüzgarlı havalarda kuru dalların birbirine sürtmesi
sonucu, yıldırım düşmesi, deprem, yüksek hava sıcaklığı ve benzeri
doğa olayları sonucu yangınlar çıkabilir.
YANGIN ÖNLEMLERİ
125
Kurum, kuruluş ve işyerlerinde yangını önleyici tedbirler iki kısımda ele alınır.
• 1- Yapısal Bakımdan Yangından Korunma
• 2- Organizasyon Bakımdan Yangından Korunma

126
127
Yangınların sınıflandırılması ve
söndürme ilkeleri
128
1) A SINIFI YANGINLAR:
• Tahta, kağıt, kömür, ot, odun, saman vb. gibi katı maddelerin alevli ve korlu
olarak yandığı yangınlardır.
• Adi yangın sınıfına girer.
• Genelde korlu olarak yanarlar ve artık olarak karbon tabakası bırakırlar.
• Yanma madde yüzeyi ile sınırlı değildir.
• Maddenin gözenek yapısına göre içe doğru nüfuz eder ve için için bir
yanma oluşturur. Bu durum yanmanın korlu olarak görüntü vermesinin
nedenidir…
2) B SINIFI YANGINLAR:
129
 Yanabilen sıvıların oluşturdukları yangınlardır.

 Benzin, benzol, boyalar gibi sıvı yanıcı maddelerden kaynaklanan
yangınlardır.
 B sınıfı yangınlarda yanma sıvının yüzeyindedir.
 Sıvı yüzeyinde buhar tabakası yanmakta, yanma ile çıkan ısı buhar
tabakasının devamını ve yanmanın beslenmesini sağlamaktadır.
3) C SINIFI YANGINLAR:
130
• Parlayıcı gazların oluşturduğu Gaz yangınlarıdır (LPG, havagazı, hidrojen

vb.).
• C sınıfı yangınlarda yanma gazın sızdığı yüzeydedir.
• Gaz basıncının atmosfer basıncından fazla olduğu yerlerde yanma bu
şekilde devam eder.
• Gaz ve atmosfer basıncının eşit olduğu yerlerde yanma bütün bölgelerde
devam eder.
• Gaz, depo vb. kapalı yerlerde ise bu durumda yanma bölgesindeki hızlı
yanma basıncını yenecek açıklık (havalandırma) yoksa, patlama kaçınılmaz
olur.
4) D SINIFI YANGINLAR:
131
• Yanabilen hafif metaller Alüminyum, Magnezyum, Titan, Sodyum

vb. veya bunların alaşımlarının (alkaliler hariç) oluşturduğu yangınlar
girer.
• Daha çok endüstriyel çevrelerde görülmekle birlikte gelişen teknoloji
ile son yıllarda daha geniş alanlara yayıldıkları gözlemlenmektedir.
5) E SINIFI YANGINLAR (Avustralya ve Asya için)

132
• Elektrik teçhizat tesisat ve ekipmanları ile elektronik cihazlardan

çıkan yangınlardır.
• Aslında genellikle elektrik sadece yangının başlangıç nedenidir.
• Devamında yanan madde cinsine göre diğer sınıflardan birinde
değerlendirilebilir.
6) F SINIFI YANGINLAR:
• F Sınıfı yangınlar Bitkisel ve hayvansal pişirme yağlarının

yangınlarını kapsar. Sulu Kimyasal söndürücüler yada toz
söndürücüler ile söndürülür.
• ASLA SU İLE SÖNDÜRMEYİNİZ. AKSİ HALDE PARLAMA VE

PATLAMA OLUR.”
133
Çünkü ; Bir birim su :

100 ºC de 1700 kat genleşir.
126 ºC de 1827 kat genleşir
Bu da yangının müthiş şekilde parlamasına ve patlamasına neden olur.

YANGININ ANİDEN YÜZLERCE KEZ BÜYÜMESİNE NEDEN OLUR
134
135
Yanan maddenin cinsine göre yapılan bu sınıflandırmaların

ötesinde sanayide;
“JET YANGINLARI” ,
“HAVUZ YANGINLARI” ve
“ BLEVE” olarak adlandırılan yangınlar da vardır.
Yangınların
İSTANBUL sınıflandırılması
ÜNİVERSİTESİ ve söndürme
İŞ SAĞLIĞI ilkeleri
VE GÜVENLİĞİ (Devam)
KOORDİNATÖRLÜĞÜ
136
137
138
139
1) JET YANGINI:
• İnce uzun alevle yanar ve gaz borusu kaçaklarının tutuşmasında
görülür.
• Daha çok yanıcı parlayıcı sıvıların ve gazların boru içinde belli bir
basınçla nakledilmesi esnasında borunun veya eklentilerinin
herhangi bir yerinde basınçla çıkan sıvı yada gazın tutuşması
şeklinde gerçekleşir.
2) BLEVE:
140
• Ateş Topu olarak da adlandırılır. Yangın ve patlamanın karışımıdır.
• Çok kısa zamanda çok yoğun ısı açığa çıkar.
• Olay bir tank içinde sıvılaştırılmış gazın atmosferik kaynama noktasının üstünde
muhafazasında bu tank yarılır veya açılırsa tank içindeki madde gaz ve sıvı
karışımı halinde akmaya başlar, hava içinde çok hızlı genişler ve bulut oluşturur.
• Bu buhar bulutu bir ateş kaynağına denk gelirse ateş topu oluşturur ve birkaç
saniye içerisinde çok yüksek ısı açığa çıkar.
• Böyle bir yangında birkaç yüz metre ötelerde bile derin yanıklara ve ölümlere
maruz kalınabilir.
3) HAVUZ TİPİ YANGIN:

141
• Ham petrolün veya petrol esaslı yanıcıların tanktan sızması ve

tutuşmasında görülür.
• Bazen de çok büyük hacimli yüzer tavanlı tankların tutuşması bu
yangın tipine örnektir.
• Aslında olay tipik bir B sınıfı yangındır.
• Ancak burada yanıcı madde çok fazladır ve yangın devam ettikçe
artan ısı yangının beslenmesini dolayısıyla şiddetini arttırır.
Yangınların sınıflandırılması ve söndürme ilkeleri (Devam)
142
143
Yangına müdahale araçları: Herhangi bir yangını kontrol altına alma veya
söndürme amacıyla kullanılan her türlü malzeme, araç ve gereçlerdir.
144
• Su,
• Kuru Kimyevi Toz (KKT),
• Karbondioksit (CO2),
• Köpük, diğer söndürücü gazlar,
• Malzemeleri yangın üzerine sevk etmeye yarayan Arazöz,
• Yangın hidrantları,
• Yangın söndürme tüpleri ile;
• Özel olarak yapılmış sabit yangın söndürme sistemlerinin tamamı.
145
1) SU: Yangın söndürücüler içerisinde daha ucuz ve daha

kolay temin edilebilenidir.
• Bir yangının çevreye yayılmasını ve giderek genişlemesini

önlemekte, yangın mahalline yakın bulunan yanıcı ve
patlayıcı madde depolarının soğutulmasında kullanılır.
146
• SU – AVANTAJLARI:
– Depolanmasının kolaylığı,
– Isı alma özelliğinden dolayı yanıcı maddelerin ısısının kolaylıkla
tutuşma sıcaklığının altına düşürmesi,
– Buhar haline geçerken 1.7 kere genişlediğinden yangın için gerekli
olan oksijenin (havanın) önünü buhar olarak kesmesi ve boğma
etkisi yapması,
– Yanabilen cisimleri ıslatarak, tutuşma ısılarının altında kalmasını
sağlaması.
147
• SU – DEZAVANTAJLARI:
– Elektrik akımını iletmesi,
– Bazı kimyasal maddelerle (Na, Mg) reaksiyona girerek H2 gazı
açığa çıkarması,
– Yüzey gerilimi yüksek olduğundan yanan maddelerin içine yavaş
işlemesi.
148
• Bütün bunlara karşın sıvı yakıt yangınlarında; sis halinde verilerek

yakıtı alevlenme noktasının altına kadar soğutmak suretiyle yangının
söndürülmesinde,
• Aşırı derecede ısıya maruz kalmış teçhizatı ve özellikle tankları
soğutarak, yırtılma ve yarılmalarının önlenmesinde,
• Yangın söndürme ekiplerini doğrudan ve radyant ısı etkisinden
korumak amacıyla SU kullanılır.
149
2)Kuru kimyasal tozlu söndürme cihazları (KKT):

• Temel söndürme maddesi amonyumfosfattır.
• B ve C sınıfı yangınlarda olduğu kadar A sınıfı yangınlarda da etkilidir.
• Yangın sırasında sıcak yüzeyle karşılaşınca erir ve yapışkan hale
gelerek yanıcı maddenin üzerine yapışır.
• Bu tabaka yanıcı maddenin hava ile temasını keser, oksijenin yanma
zincirine katılmasını engelleyerek söndürmeyi gerçekleştirir.
150
• Püskürtme sırasında görüşü bozduğu,
nefes almayı zorlaştırdığı,
yanıcı madde dağıldığında sıcak korun yeniden tutuşabileceği,
elektrik yangınlarında etkili olurken, elektrik bağlantı ve nakil
hatlarına zarar verdiği göz önünde tutulmalıdır.
• Etkin söndürme gücü, geniş kullanım alanı, kolay kullanım, emniyetli
aksesuarlarla donatılmış olması ve rahat taşınması Kuru Kimyevi
Tozlu söndürme cihazlarının tercih edilme sebepleridir.
• Çeşitli tipleri bulunmaktadır. (1,2,6,12,25,50,ve 100 kg’lık)
151
152
3) Karbondioksitli yangın söndürme cihazları:
153
• Yangın söndürme cihazları içerisinde en çok
kullanılanlardandır.
• Cihazların içerisinde basınçla sıvılaştırılmış saf
karbondioksit (CO2) gazı bulunur.
• CO2 gazı, yanmayan ve bir çok madde ile
reaksiyona girmeyen özelliğe sahip olması,
havadan 1,5 kat daha ağır olması sebebiyle yangın
sırasında havanın yerini alarak yangını boğma etkisi
göstermesi avantajlarıdır.
154
• Zehirleyici etkiye sahip olması, dezavantajı olup,

• İnsanların bulunduğu yerlerde kullanılmaması
önerilmektedir.
• Yanabilen sıvı yangınları ile elektrikli malzeme
yangınlarında öncelikle kullanılır. (video)
155
156
4) Köpük:
• Özellikle yanabilen sıvıların yüzeyini genişçe kaplama özelliği,
köpüğün sıvı yangınlarında tercih edilme sebebidir.
• Köpük, yangın yüzeyini sarar ve hava ile (oksijen) olan teması
keserek tam sönme sağlanıncaya kadar kademe kademe ilerleyerek
akar.
• Ayrıca yangın sırasında çeşitli sebeplerle sıçrayan küçük
parçalar köpükle etkisiz hale gelir. (video)
Kimyasal Köpük ve Mekanik Köpük olarak iki türü bulunur.

157
• Kimyasal köpük: Köpük oluşumu, alimünyumsülfat ve
sodyumbikarbonatın sudaki reaksiyonu ile meydana getirilir.
– Isıya dayanıklı olup, çok yoğun olduğundan yavaş hareket eder.
• Mekanik köpük: Protein esaslı veya sentetik olabilen mekanik köpük,
yüzeyi kaplayarak buhar çıkmasına engel olur.
– Köpük içerisinde su mevcut olduğundan, suyun soğutma etkisi de
ayrı bir avantajdır.
– Ancak, elektrik sistemiyle ilgili yangınlarda önerilmemektedir.
158
Köpük kullanılmaması gereken yerler:
► LPG yangınları,
► Sıcak asfalt ve ağır yağ yangınları,
► Elektrik tesisatı yangınları,
► Gıda maddeleri yangını,
► Kuru kimyevi toz kullanılan yangınlar (aynı anda
kullanılmaz).
159
160
KKT OTOMATİK SÖNDÜRME SİSTEMLERİ

Akaryakıt İstasyonları Otomatik/Manual
Söndürme Sistemleri
162
163
Yangınla mücadele
164
• Yangın çıkmasının önlenmesi

• Yangının kısa sürede tespiti
• Yangının yayılmasının önlenmesi
• Yangının söndürülmesi
• Yangın sırasında tahliye
Yangın çıkmasının önlenmesi
165
• Isı kaynağının kontrolü: Çıplak alev, yanan sigara,

soba, buhar boruları, elektrik ark ve kıvılcımları,
güneş ışığı, sürtünmeden doğan kıvılcım, parlama-
patlama olayları, egzotermik reaksiyonlar bilinen
yaygın ısı kaynaklarıdır.
Yanıcı Madde Kontrolü: Yanıcı madde

kullanılıyorsa, birimde günlük ihtiyaca yetecek
kadar bulundurmak,
boş malzeme kaplarını biriktirmeden uygun
metotlarla uzaklaştırmak,
yanıcı maddelerin depolanması ile ilgili kurallara
uymak,
bu husustaki en önemli hususlardır.
Oksijen Kontrolü: Yanma olayında oksijenin kontrolü

en zor olandır. Atmosfere açık çalışmalarda bu
mümkün olmamakla birlikte özel işlemlerde,
parlayıcı, patlayıcı sıvıların asal gazla pompalanması,
yanıcı maddelerin nitratlar, peroksitler, kloratlar,
perkloratların yanında bulundurulmaması
alınabilecek önemli tedbirlerdir.
Parlama ve Patlama (Devam)
168
• Daha farklı kriterlerle de sınıflandırma yapılabilir.

• Not: Sıvılar kaynama sıcaklıklarına kadar ısıtılınca uçuculuk özellikleri artar ve daha
çabuk buharlaşarak diğer sınıf parlayıcıların özelliklerine ulaşabilirler.
• Parlayıcı Maddelere Örnekler:
Sıvılar Katılar Gazlar
Aseton Fosfor penta klorür Asetilen
Benzen Zirkon Metan
Hegzan Magnezyum Propan
Toluen Betanaftilansin Etan
Ksilen, Metil alkol, Benzin Karpit
169
• Patlama: İdeal karışımda tutuşan parlayıcı maddenin çok hızlı ve kontrol

edilemeyen enerji açığa çıkarmasıdır. Patlama şiddeti olayın gerçekleştiği
mekanın kapalılık durumu ile doğru orantılıdır.
• Patlama şiddeti ayrıca, parlayıcı maddenin cinsi ,miktarı , uygun karışım
özellikleri ile de doğru orantılıdır.
• Detanasyon Hızı: Patlama basıncının yayılma hızı.
• Tahrip Gücü: Patlayıcı maddenin konsantrasyonu, parlama sonucu ortaya
çıkardığı enerji, ve detanasyon hızının oluşturduğu güç.
Patlama: Hava ile karışım halinde olan gazın parlama (tutuşma) ısısına
erişmesi ile tamamının aniden yanması sonucu meydana gelen hacim
genişlemesidir.
171
• Patlama olayını patlayan maddenin cinsine göre 5 ana grupta

inceleyebiliriz:
1) Gaz patlamaları,
2) Basınç patlamaları,
3) Toz patlamaları,
i. Metalik toz patlamaları,
ii. Organik toz patlamaları,
4) Kimyasal madde patlamaları,
5) Katı madde patlamaları.
172
• Katı Madde Patlayıcıları; Durağan (Stabil) olmaları, genellikle özel amaçlı

üretilmeleri, doğal olarak yaygın halde bulunmamaları sebebi ile genellikle
kontrollü olarak patlatılırlar. Çok nadir olarak ve büyük ihmaller sonucu
kazara patlarlar.
• Toz Patlamaları’nın oluşması için ise spesifik özel şartların gerçekleşmesi
gerekmektedir. En çok toz patlamalarına gıda sektöründe rastlanmaktadır.
• Sıvı Maddeler; bu sınıflandırmaya dahil edilmemiştir. Sıvı maddeler ancak
gazlaşmaları halinde buharları parlayabilir. Sıvı içerisinde oksijen
bulunmadığından sıvı halde parlama olmaz bu itibarla parlayıcı sıvılar gaz
patlamaları ile birlikte değerlendirilmiştir.
173
• Kimyasal Madde Patlamaları ise, genellikle kimyasal

reaksiyonlar ile başlarlar.
• Gerek kullanılan hammaddelerin, gerekse yarı mamul ve

mamul maddelerin depolanması, taşınması ve kullanım
safhasında istenmeyen bir şekilde farklı kimyasallarla
karşılaşılması veya farklı ortamlarda bulunması, oluşabilecek
reaksiyonlar sonucu bazen vahim olaylara sebep olmaktadır.
Basınç Patlamalarına sebep olan Basınçlı kaplar ve

sistemler küçük büyük sanayinin her çeşidinde değişik
boyutlarda bulunan sistemlerdir.
İçlerinde zaman, zaman parlayıcı, patlayıcı gaz ve

buharlar da bulundurulan bu sistemler, sadece hava veya
su, ya da su buharı da ihtiva etseler patlama riski taşırlar.
Basınç altındaki sistemlerde, basınç sebebiyle patlama

riski içlerinde sıvı veya gaz bulunması ile ilgilidir.
175
• Gaz patlamaları normalde basınç patlamalarıdır. Ancak bu patlamanın

olabilmesi için gazın içinde bulunduğu kabın basıncını yükseltecek bir
unsur bulunmalıdır. Bu unsur genellikle tanktan sızan gazın tutuşması
sonucu oluşan parlama ve yangın olmaktadır.
Sızan gaz
yere doğru
akarak
birikir.Bir ısı
kaynağı ile
karşılaşınca
tutuşur
176
Parlama Patlama Tehlikesi Kaynakları:
Yanıcı, parlayıcı, patlayıcı maddeler;
İşletmede yanıcı gazlar, sıvılar veya tozlar

üretiliyorsa, depolanıyorsa veya işleniyorsa ve
bu arada gaz, buhar, toz gibi parlayıcı
karışımlar oluşuyorsa ortamda parlama,
patlama tehlikesi vardır.
177
• Patlayıcı karışım; Eğer yanıcı gaz, buhar ve tozlar bir kıvılcım sonucu
tutuştuğunda kendiliğinden alev oluşumu sağlayacak miktarda bulunuyorsa
bu bir patlayıcı karışımdır.
178
• Parlama ve patlamayı önlemek için;

1) Sızıntıyı önle:
Uygun tesisat kurulması ile,
Devamlı kontrol ve basınç testi ile ,
Boru donanımının kontrolü ile,
Otomatik kesiciler (Basınç ayarlı çekvalfler) ile
Dedektörler ile.
179
2) Hava ve/veya Oksijen ile uygun karışımı önle;

Mümkünse açık havada çalış,
Zemin seviyesi altında çukurlar olmasın,
Uygun tabi ve suni aspirasyon kullan,
Gerekirse detektör kontrollü otomatik aspirasyon kur.
180
3) Açık alevi önle:

(Sigara, çakmak girişi) yasakla,
Isınma sistemini açık alevle yapma,
Isıl çalışmalar izne bağlı olsun,
Kıvılcım çıkaran malzeme kullanma,
181
4) Elektrik:
Uygun tesisat,
Expruf armatür - ex-proof (alevsızdırmaz) elektrik malzemeleri
Topraklama,
Statik Elektrik;
Tüm metal kısımları toprakla,
Mümkünse zemin antistatik olsun,
Tesise girişte nötralizatör koy.
182
5) Personelin eğitimi: ŞART.....

Yanıklar
• Yangın yerinde oluşan kızgın hava kısa süre de olsa solunduğunda, solunum
alanlarında yanmaya neden olmaktadır.
• İç yanık denilen bu hadise burun kıllarının yanmış olması ile teşhis edilmekte ve bu
yanık karşısında tıbben yapabilecek bir şey kalmamaktadır.
• 1. Derece yanık; Derinin güneş yanığı gibi yanması, deride kızarıklık biçiminde
görülen yanıktır. Önemli kabul edilmez.
• 2. Derece yanık; Su toplanarak derinin kabarcıklaşması biçiminde meydana gelen
yanıktır. Acı verir.
• 3. Derece yanık; Su toplayan kabarcıkların patlaması ve çukurlukların kemiğe doğru
genişleyen boşluklar oluşturması ve daha ileri safhada ise Derinin kömürleşecek
derecede kavrulması biçiminde meydana gelen yanıktır.
Binaların yangından korunması hakkında yönetmelik (Devam)
• A sınıfı yangın çıkması muhtemel yerlerde çok maksatlı kuru kimyevi tozlu veya sulu,
• B sınıfı yangın çıkması muhtemel yerlerde kuru kimyevi tozlu, karbondioksitli veya
köpüklü,
• C sınıfı yangın çıkması muhtemel yerlerde, kuru kimyevi tozlu veya karbondioksitli,
• D sınıfı yangın çıkması muhtemel yerlerde ise kuru metal tozlu söndürme
cihazları bulundurulacaktır.
• Otopark, depo, tesisat daireleri ve benzeri yerlerde ayrıca tekerlekli tip söndürme
cihazı bulundurulur.
• Taşınabilir söndürme tüpleri için, söndürücünün duvara

bağlantı asma halkası duvardan kolaylıkla alınabilecek şekilde
ve zeminden asma halkasına olan uzaklığı yaklaşık 90 cm'yi
aşmayacak şekilde montaj yapılır.

Madde 126- Çalışma saatleri içinde görevli sayısına ve o binadaki
en büyük amirin takdirine göre, binanın her katı, bölmesi veya
tamamı için görevliler arasından yangın güvenliği sorumlusu
seçilir. Sorumlu, çalışma saatinin başlangıcından bitimine kadar
sorumlu olduğu bölümde, yangına karşı korunma önlemlerini
kontrol etmek ve aldırmakla yükümlüdür.
Kat mülkiyetine tabi binalarda bu sorumluluğu bina yöneticisi

üstlenir.
Kamu binalarında bir gece bekçisi ve/veya güvenlik görevlisi
bulunması asıldır.
Ekiplerin kuruluşu
• Madde 127- Yapı, bina, tesis ve işletmelerden; 10 bağımsız bölümü olan konutlar ile
50 kişiden fazla insan bulunan her türlü yapı, bina, tesis ve işletmelerde aşağıdaki
ekipler oluşturulur.
a) Söndürme ekibi,
b) Kurtarma ekibi,
c) Koruma ekibi,
d) İlk yardım ekibi.
Diğer yapı, bina, tesis ve işletmelerde ise; sahip, yönetici veya amirin uygun
göreceği ekipler kurulur ve diğer önlemler alınır
Ekiplerin kuruluşu
• Ekipler, 137 nci maddede belirtilen yönergeyi yürütmekle görevlendirilen amirin
belirleyeceği ihtiyaca göre, en büyük amirin onayıyla kurulur. Söndürme ve
kurtarma ekipleri en az 3'er, koruma ve ilk yardım ekipleri ise en az 2'şer kişiden
oluşur.
• Kurumda sivil savunma servisleri kurulmuşsa; söz konusu ekiplerin görevleri, bu
servislerce yürütülür. Her ekipte bir ekip başı bulunur. Ekip başı, aynı zamanda
yönergeyi uygulamakla görevli amirin yardımcısıdır.
• Madde 128- Ekiplerin görevleri aşağıda belirtilmiştir.
a) Söndürme Ekibi: Binada çıkacak yangına derhal müdahale ederek söndürmek
ve/veya genişlemesine mani olmak,
b) Kurtarma Ekibi: Yangın vukuunda can ve mal kurtarma işlerini yürütmek,
Ekiplerin kuruluşu
• c) Koruma Ekibi: Kurtarma ekibince kurtarılan eşya ve evrakı korumak, yangın
nedeniyle ortaya çıkması muhtemel panik ve kargaşayı önlemek,
d) İlk Yardım Ekibi: Yangın nedeniyle yaralanan veya hastalanan kişilere ilk yardım
yapmak.
• Madde 129- Ekiplerin birbirleriyle işbirliği yapmaları ve karşılıklı yardımlaşmalarda
bulunmaları esastır.
Ekiplerin yangın anında sevk ve idaresi, itfaiye gelinceye kadar yönergeyi
uygulamakla görevli amir veya yardımcılarına aittir. Bu süre içinde ekipler,
amirlerinden emir alırlar. İtfaiye gelince, söndürme ve kurtarma ekipleri derhal
itfaiye amirinin emrine girerler.
Yangınla mücadelede 4 altın öğüt
1) Yangın, doğal afetler dışında, genelde insan hatasından dolayı meydana gelir.
2) Yangını önlemek, söndürmekten daha kolaydır ve risk taşımaz.
3) Yangını önlemek, bir veya birkaç kişinin görev ve sorumluluğu değil, tüm insanların
görevidir. yangını söndürmek ise bu konuda eğitilmiş insanların görevidir.
4) Yangın can ve mal düşmanıdır. ancak, yangın anında insana en büyük düşman,
panik ve mantıksız harekettir.
Yangınla Mücadelede Dikkat Edilecek Hususlar
• Karmakarışık bir çalışma yangını büyütür. Şuurlu ve sistemli bir

çalışma yangının zamanında söndürülmesini sağlar.
• Yangına müdahale ederken, yangının itfaiye teşkilatına ihbar
edilmesi çok önemlidir.
• Söndürme maddesi, yanan cisim sıvı değilse her zaman doğrudan
doğruya yanan maddenin üstüne püskürtülür. Dumana veya aleve
püskürtülmez.
Yanan parlayıcı bir sıvı ise ateşin sıçramasına mani olmak için
yanmakta olan yüzeyin hemen üstüne püskürtülür.
Yangınla Mücadelede Dikkat Edilecek Hususlar
Ateş, döşemeye veya yere sıçramışsa tercihen en yakın

yerden başlanarak söndürülür.
Alev bir duvarı kaplamaya başlamışsa önce dip taraf,

sonra yukarı taraf söndürülür.
Yangın elektrik kontağından çıkmışsa, elektrik

kesilmeden su sıkılmaz.
YANGIN SÖNDÜRMELERDE RÜZGAR ARKAYA ALINIR.

Yangınla Mücadele
Konunun genel amacı

• Katılımcıların, çalışanların kullanması gereken
Kişisel Koruyucu Donanımların (KKD)
özellikleri, kullanım yerleri, kullanımı, gözetim
ve denetimi konularında bilgi edinmelerini
sağlamaktır. Yönetmelikte tanımlanan tüm
KKDları kapsamaktadır.
Man (İnsan) ( Hatalara neden olan insan faktörü)
( Uygun olmayan, koruyucusuz

Machine (Makine) makine ve
ekipman gibi fiziksel faktörler)
( Bilgi, bilgilendirme, çalışma

metotları
Media (Ortam-çevre)
ve çevresel faktörler)
Management
(Yönetimsel faktörler)
(Yönetim)
GENEL RİSK KONTROL YÖNTEMLERİ
KKD (Kişisel Koruyucu Donanım)
Tasarım ve iş akışı değişikliği İş başı bilgilendirme
Yatırım
Mekanik önlemler
Yasal gereklilikler
Eğitim Tehlikelerin ve
risk faktörlerinin Uyarı levhaları
kaynağında yok edilmesi
Acil durum planlaması ve

Performans ölçüm ve izleme
tatbikatı
Dokümantasyon DÖF (Düzeltici, önleyici faaliyetler)

(Talimat, tutanak, vb.)
Çalışma koşullarının değiştirilmesi
İSG Hizmetlerinde Amaç;

197 İnsanın yaşam kalitesini yükseltmektir...
KAZALARIN SEBEPLERİ
GÜVENSİZ
KOŞULLAR
10%
NEDENİ
SAPTANAMAYAN
KAZALAR
2%
GÜVENSİZ
DAVRANIŞLAR
88%
198
• GÜVENSİZ DAVRANIŞLAR
Güvensiz
davranışlar
- İŞÇİNİN KENDİNE GÜVENMEMESİ…
- VERİLEN EMRİ UYGULAMAMA VB…

GÜVENSİZ KOŞULLAR
• Gerekli koruyucu malzemenin

olmaması
• Çalışma yeri dağınıklığı
• Yetersiz ışık
• Yetersiz havalandırma
• Emniyetsiz çalışma metodu
TEHLİKELİ DURUM VE TEHLİKELİ

Tehlikeli Durumlar
DAVRANIŞLAR
 Uygun olmayan koruyucular
 Koruyucusuz çalışma
 Kusurlu alet teçhizat kullanma
 Emniyetsiz yapılmış alet ve makine
 Yetersiz, bakımsız bina, makine, alet
 Yetersiz yada fazla aydınlatma
 Yetersiz kişisel koruyucu
 Yetersiz havalandırma
 Emniyetsiz yöntem ve şartlar
 .....
201
TEHLİKELİ DURUM VE TEHLİKELİ

DAVRANIŞLAR
Tehlikeli Davranışlar
 Emniyetsiz çalışma
 Gereksiz hızlı çalışma
 Uygun olmayan emniyet donanımı
 Emniyetsiz yükleme, taşıma, istif
 Emniyetsiz vaziyet alma
 Tehlikeli yerlerde çalışma
 Şaşırma, kızgınlık, üzgünlük, ürkme,şakalaşma
 Kişisel koruyucu kullanmamak
 ...
202
GERİYE KALAN % 2 İSE ADINA

KADER DEDİĞİMİZ
“ KAÇINILMAZLIK”
HALİDİR.
Deprem, Sel vb. Doğal Afetler

KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM (KKD)
Kişisel koruyucu donanım
Çalışanı, yürütülen işten kaynaklanan, sağlık ve güvenliği etkileyen

bir veya birden fazla riske karşı koruyan, çalışan tarafından giyilen,
takılan veya tutulan, bu amaca uygun olarak tasarımı yapılmış tüm alet, araç,
gereç ve cihazlardır.
KKD, risklerin, iş organizasyonu ve teknik önlemlerle ,çalışma yöntemleriyle

önlenemediği veya tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda kullanılması
gereken cihazlardır..
204
Kişisel Koruyucu Ekipmanların Amacı
Nedir?
• İş sahasındaki mevcut ve potansiyel tehlikelerden
çalışanların korunması
• Tehlikeler
• – Hareket eden nesneler,
• – Yüksek ve düşük sıcaklıklar,
• – Işık radyasyonu (kaynak, taşlama, ısıl işlem,
• – Düşen nesneler,
• – Keskin, sivri kenarlı nesneler,
• – Zemin Koşulları
• – Kimyasal maddeler
• – Toz, duman, buhar, . . .vb.
Kişisel Koruyucu Donanımların

İşyerlerinde Kullanılması
Hakkında Yönetmelik
• Kişisel koruyucu donanımların işyerlerinde kullanımı ile ilgili
• olarak aşağıdaki hususlara uyulacaktır:
• a) İşyerinde kullanılan kişisel koruyucu donanım, Kişisel Koruyucu
• Donanım Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak tasarlanmış
• ve üretilmiş olacaktır.
• Tüm kişisel koruyucu donanımlar;
• 1)Ek risk yaratmadan ilgili riski önlemeye uygun olacaktır.
• 2) İşyerinde var olan koşullara uygun olacaktır.
• 3) Kullanan işçinin sağlık durumuna ve ergonomik gereksinimlerine uygun
olacaktır
Kişisel Koruyucu Donanımların
İşyerlerinde Kullanılması
Hakkında Yönetmelik
4) Gerekli ayarlamalar yapıldığında kullanana tam uyacaktır.
b) Birden fazla riskin bulunduğu ve aynı anda birden fazla kişisel koruyucu donanımın
kullanılmasının gerektiği durumlarda, bu kişisel koruyucu donanımların bir arada kullanılması
uyumlu olacak ve risklere karşı etkin olacaktır.
c) Kişisel koruyucu donanımların kullanılma koşulları özellikle kullanılma
süreleri, riskin derecesine ve maruziyet sıklığına, işçinin çalıştığı yerin
özelliklerine ve performansına bağlı olarak belirlenecektir.
d) Tek kişi tarafından kullanılması gereken kişisel koruyucu donanımların,
zorunlu hallerde birkaç kişi tarafından kullanılması halinde, bu kullanımdan
dolayı sağlık ve hijyen problemi doğmaması için her türlü önlem
alınacaktır.
e) İşyerinde, her bir kişisel koruyucu donanım için yeterli bilgi bulunacak ve bu bilgilere kolayca
ulaşılabilecektir.
f) Kişisel koruyucu donanımlar, işveren tarafından ücretsiz verilecek, bakım
ve onarımları ve ihtiyaç duyulan elemanlarının değiştirilmelerinden sonra,
hijyenik şartlarda muhafaza edilecek ve kullanıma hazır bulundurulacaktır.
KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLARIN

İŞYERLERİNDE
KULLANILMASI HAKKINDA YÖNETMELİK
İşyerindeki risklerin önlenmesinin veya yeterli derecede azaltılmasının, teknik
tedbirlere dayalı toplu korunma ya da iş organizasyonu veya çalışma yöntemleri ile
sağlanamadığı durumlarda kullanılacak kişisel koruyucu donanımların özellikleri,
temini, kullanımı ve diğer hususlarla ilgili usul ve esasları belirleyen ve 20/6/2012
tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında yer alan işyerlerini
kapsayan yönetmelik 02.07.2013 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiş olup 11/2/2004 tarihli ve 25370 sayılı Resmî Gazete`de yayımlanan Kişisel
Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik de yürürlükten
kaldırılmıştır.
Yönetmelikte; risklerin, toplu korunmayı sağlayacak teknik veya iş organizasyonu ve çalışma

yöntemleriyle önlenemediği, tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda kullanılan kişisel
koruyucu donanımın,iş kazası ya da meslek hastalığının önlenmesi,
çalışanların sağlık ve güvenlik risklerinden korunması, sağlık ve güvenlik koşullarının
iyileştirilmesi amacıyla kullanılacağı belirtilmiştir.
Ayrıca işverenin, toplu korunma , kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vereceği, kişisel
koruyucu donanımın seçimi, değerlendirilmesi, kullanılması hususları ile işverenin kişisel
koruyucu donanımların kullanımı esnasında alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemleri
hakkında çalışanlara ve temsilcilerine bilgi vermesi gibi yükümlülükleri de söz konusu
yönetmelik hükümleri ile düzenlenmiştir
CE Uygunluk İşareti:
Üreticinin,
KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM YÖNETMELİĞİNDEN kaynaklanan bütün

yükümlülüklerini yerine getirdiğini ve KKD' nin ilgili tüm uygunluk değerlendirme
işlemlerine tabi tutulduğunu gösteren işareti,
İfade eder.
İŞ KAZALARINDAN KORUNMA
 Toplu korunma uygulamaları (Genel Kurallar)
 Kişiye yönelik korunma uygulamaları (Kişisel korunma)
211
Toplu korunma uygulamaları
 İşyerinin uygun planlanmalıdır.

 En uygun ve sağlıklı teknoloji kullanılmalıdır.
 Zararlı maddeler zararsız veya daha az zararlı maddelerle
değiştirilmelidir.
 İş bitiminde çalışma yerinde hiçbir alet, ekipman ve malzeme
bırakılmamalıdır.
 Çalışma alanlarına yetkisiz kişilerin girmesi engellenmeli, emniyet şeridi
çekilmeli, güvenlik ve uyarı işaretlemesi yapılmalıdır.
212
 Çevrede ve kişisel güvenlik ve emniyet tedbirlerini almadan çalışmaya

başlanmamalıdır.
 Makine ve ekipmanın dışarıdan yetkisiz kişiler tarafından kullanılmasına
izin verilmemelidir.
 Tehlikeli olabilecek ekipman tehlikesiz olanla değiştirilmelidir.
 Çalışma alanında yeterli havalandırma ve aydınlatmanın olmasına dikkat
edilmelidir.
 Uyarı levhaları görünür şekilde çalışma ortamında bulundurulmalı ve
uygulanmalıdır.
213
KİŞİSEL KORUYUCU EKİPMANLAR
-Solunum Koruma
– Baş Koruma
– El Koruma
– Ayak Koruma
– Göz Koruma
– İşitmenin Korunması
– Gövde Koruma
Kişiye yönelik korunma uygulamaları
 İşe uygun personel seçimi, eğitim ve denetim yapılmalıdır.

 Çalışanın “İşe Giriş Sağlık Muayenesi” olması gerekmektedir.
 Periyodik sağlık muayeneleri yapılmalıdır.
 Uygun kişisel koruyucu donanımlar kullanılmalıdır.
215
KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM

(KKD)
 İşyerinde kullanılan KKD, KKD yönetmeliğine uygun olacaktır.
 Kendisi ek risk yaratmadan ilgili riski önlemeye uygun olacaktır
 İşyerinde var olan koşullara uygun olacaktır
 Kullananın sağlık durumuna ve ergonomik gereksinimlerine uygun
olacaktır
 Gerekli ayarlamalar yapıldığında kullanana tam uyacaktır.
 Birden fazla riskin bulunduğu ve aynı anda birden fazla KKD’ın

kullanılmasının gerektiği durumlarda, bu KKD’lar bir arada kullanmaya
uyumlu olacak ve risklere karşı etkin olacaktır.
 KKD’ların kullanılma koşulları özellikle kullanılma süreleri, riskin derecesine

ve maruziyet sıklığına, çalışılan yerin özelliklerine ve KKD’ın performansına
bağlı olarak belirlenecektir.
216

 Zorunluluk nedeniyle birden fazla kişinin aynı KKD’ı kullanması gerektiğinde
herhangi bir sağlık problemine yol açılmaması için hijyen için gerekli tüm
önlemler alınacaktır.
 KKD’lar işveren tarafından ücretsiz verilecek, bakım/onarım ve parça

değişimi sonrası hijyenik şartlarda kullanıma hazır tutulacaktır.
 İşveren çalışanı KKD’ların hangi risklere karşı kullanılacağı konusunda

bilgilendirecektir.
 İşveren KKD kullanımı hususunda uygulamalı eğitim verecektir.
 KKD’lar istisnai ve özel durumlar haricinde sadece amacına uygun olarak

kullanılacaktır.
217
KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM

(KKD)
 Öncelikle KKD yönetmeliğine uygunluğu ve birden fazla KKD kullanımı
esnasında uyumluluk kriterlerini değerlendirecektir.
Bu değerlendirmede,
 Diğer yollarla önlemeyen risklerin analiz ve değerlendirilmesi,
 Ek risk yaratmaması,
 İşyerinde varolan koşullara uygunluğu
hususları göz önüne alınacaktır.
 KKD’ın herhangi bir elemanında değişiklik yapılaması durumunda

yukarıdaki değerlendirme yeniden yapılacaktır.
218

 İşveren, işçilerin KKD’ları uygun şekilde kullanması için her türlü önlemi
alacaktır.
 İşçiler de kendilerine verilen KKD’ları aldıkları eğitime ve talimata uygun
kullanmakla yükümlüdür.
 İşçiler KKD’da gördükleri herhangi bir eksikliği veya arızayı işverene
bildirecektir.
 İşçilere verilen KKD’lar her zaman etkili şekilde çalışır durumda olacak,
temizlik ve bakımı yapılacak ve gerektiğinde yenileri ile değiştirilecektir.
219
İşçilerin Bilgilendirilmesi : İşveren KKD kullanımında sağlık ve

güvenlik yönünden alınması gereken önlemler hakkında işçilere ve/veya
temsilcilerine bilgi verecektir.
İşçilerin Görüşlerinin Alınması ve Katılımın Sağlanması :

İşveren işçilerin veya temsilcilerinin görüşlerini alacak ve
katılımlarını sağlayacaktır.
220

KKD Kullanımı için riskler belirlenir.
 RİSKLER
• FİZİKSEL
 MEKANİK : Yüksekten Düşmeler, Darbeler vb., Batmalar vb. Titreşim, Kaymalar -
Düşmeler
 TERMAL : Sıcaklık/Alev, Soğuk
 ELEKTRİK
 RADYASYON : İyonize Radyasyon, İyonize Olmayan Radyasyon
 GÜRÜLTÜ
• KİMYASAL
 AEROSOLLER : Tozlar/Lifler, Duman, Buhar
 SIVILAR : Sıvıya Batma, Sıçrama
 GAZLAR/BUHARLAR
• BİYOLOJİK
 ZARARLI BAKTERİLER
 ZARARLI VİRÜSLER
 MANTARLAR
 MİKROBİYOLOJİK OLMAYAN ANTİJENLER
221

 VÜCUDUN KISIMLARI
• BAŞ
 KAFATASI
 KULAK
 GÖZ
 SOLUNUM YOLU
 YÜZ
• ÜST BEDEN
 EL
 KOL
• ALT BEDEN
 AYAK
 BACAK
• DİĞER
 DERİ
 GÖVDE/KARIN
 PARENTERAL YOLLAR
 TÜM VÜCUT
222

KKD Listesi
 BAŞ KORUYUCULARI
• Koruyucu Baretler, Koruyucu Başlık vb.
 KULAK KORUYUCULARI
• Kulak Tıkaçları, Tam Akustik Baretler, İç Haberleşme Donanımlı Kulak
Koruyucuları vb.
 GÖZ ve YÜZ KORUYUCULARI
• Gözlükler, X-Işını Gözlüğü, Yüz Siperleri, Ark Kaynağı Maskeleri vb.
 SOLUNUM SİSTEMİ KORUYUCULARI
• Gaz- Toz Filtreli Maskeler, Hava Beslemeli Solunum Cihazları vb.
 EL ve KOL KORUYUCULARI
• Özel Koruyucu Eldivenler, Tek Parmak eldivenler, Parmaksız Eldivenler vb.
223
 AYAK ve BACAK KORUYUCULARI

• Normal Ayakkabılar, Parmak Koruyuculu Ayakkabılar, Dizlikler vb.
 CİLT KORUYUCULARI
• Koruyucu Kremler/ Merhemler
 GÖVDE ve KARIN BÖLGESİ KORUYUCULARI

• Makinelere – Kimyasallara Karşı Koruyucu Yelek, Ceket ve Önlükler vb.
 VÜCUT KORUYUCULAR
• Düşmeyi Önleyici Ekipman, Paraşütçü Kemeri, Koruyucu İş Elbisesi vb.
224

KKD KULLANILMASININ GEREKLİ OLABİLECEĞİ
İŞLER ve SEKTÖRLER
 BAŞ KORUYUCULARI
• KORUYUCU BARETLER
 İnşaat İşleri
 Tüneller-Maden Ocakları
 Patlatma İşleri
 Yüksek Fırınlar,Ergitme Ocakları,Çelik İşleri, Haddehaneler
 Gemi Yapım İşleri
 Demiryollarında Yapılan İşler
 Endüstriyel Fırınlar, Makineler ve Boru Hatlarında Yapılan İşler
225

 AYAK KORUYUCULARI
• DELİNMEZ TABANLI EMNİYET AYAKKABILARI

 Karkas ve Temel İşleri, Yol Çalışmaları
 İskelelerde Yapılan İşler
 Bina Yıkım İşleri
• DELİNMEZ TABAN GEREKTİRMEYEN EMNİYET AYAKKABILARI
 Çelik Köprüler, Çelik Bina İnşaatları
 Tadilat ve Bakım İşleri
 Yüksek Fırınlar, Ergitme Ocakları
 Yeraltında ve Taşocaklarında Yapılan İşler vb.
• KAYMAYI ÖNLEYİCİ ve DELİNMEYE DAYANIKLI AYAKKABILAR
 Çatı İşleri
• YALITKAN TABANLI KORUYUCU AYAKKABILAR
 Çok Sıcak veya Soğuk Malzemelerle Yapılan Çalışmalar
• KOLAYCA ÇIKARILABİLEN EMNİYET AYAKKABILARI
 Ergimiş Maddelerin Ayakkabıdan İçeri Girme Riski Bulunan İşler
226

 YÜZ ve GÖZ KORUYUCULARI
• KORUYUCU GÖZLÜKLER, YÜZ SİPERLİKLERİ/

YÜZ KORUYUCULARI
 Kaynak Yapma, Öğütme ve Ayırma İşleri
 Taş Yontma ve Şekillendirme İşleri
 Talaş Çıkaran Makinelerle Yapılan Çalışmalar vb.
 SOLUNUM SİSTEMİ KORUYUCULARI

• RESPİRATÖRLER/SOLUNUM Cihazları
 Yetersiz Oksijen ve Zararlı Gazların Bulunabileceği Ortamlar
 Yüksek Fırınlara Yükleme Alanları, Ağır Metal Dumanlarının Bulanacağı
Yerler
 Toz Oluşumunu Önlemenin Yetersiz olduğu Yerler
 İKLİME DAYANIKLI GİYSİ
 YANSITICI GİYSİ 227


EL, KOL ve VÜCUT KORUMASI
• KORUYUCU GİYSİ
 Asit-Baz Çözeltileri, Dezenfektan –Aşındırıcı Temizlik Ürünleriyle
Çalışma
 Sıcak Maddelerle ve Isı etkisinin Hissedildiği Yerlerde Çalışma ,
Kumlama İşleri
• ATEŞE DAYANIKLI KORUYUCU GİYSİ
• DELİNMEYE DAYANIKLI ÖNLÜKLER
 Kesme ve Kemiklerden Ayırma – El Bıçakları ile Yapılan Çalışmalar
• DERİ ÖNLÜKLER
 Kaynak İşleri, Sıcak Demircilik İşleri, Döküm İşleri
• ELDİVENLER
 Kaynak İşleri
 Asit- Baz Çözeltileriyle Yapılan Çalışmalar
• METAL ÖRGÜLÜ ELDİVENLER
 Kesme ve Kemiklerden Ayırma İşleri
 Kesim Makinelerinin Bıçaklarının Değiştirilmesi 228

GÖZLÜKLER
 Hızlı uçan parçacıklara karşı gözlük: Bu gözlükler yeterli sağlamlıkta olmalıdır.

 Tozlara, rüzgara ve kıvılcıma karşı gözlük:Gözleri bütünüyle kaplayan,
kenarlıkları şakak kemiklerine oturan tipte olmalıdır.
 Zararlı ışınlara karşı gözlük: Işının şiddetine uygun koyulukta olmalıdır.
 Zararlı gazlara karşı gözlük:Havalandırma delikleri olmayan gözlükler kullanılır.
229

 Tehlikeli sıvılara karşı gözlük:Havalandırma delikleri sıçrayacak sıvının
girmesini engelleyecek şekilde olmalıdır.

 Erimiş metal sıçramalarına karşı gözlük: Darbelere ve yüksek ısıya dayanıklı
malzemeden yapılmış olmalıdır.
 Buğulanmaya karşı tedbir alınmalıdır: Buğulanmayan gözlük veya buğu

önleyici solüsyon kullanılmalıdır.
 Terlemeye karşı tedbir alınmalıdır: Ter bantları kullanılmalıdır.
 Numaralı gözlük kullanan kişiler; Numaralı gözlük üzerine koruyucu gözlük

takabilmelidir.
230

KULAK KORUYUCULAR
 Gürültü seviyesi 80 desibelin altına düşürülmeye çalışılmalıdır.

 Ortamdaki gürültü 80 desibelin altına düşürülemez ise kulak koruyucuları
kullanılmalıdır.
 Çeşitli Kulak tıkaçları, Manşonlu kulak koruyucuları ve kulak koruyucu
baretler mevcuttur.
 Kulak tıkaçları 15-25 desibele kadar,
 Manşonlu kulaklıklar 30-35 desibele kadar,
 Çok fazla gürültü olan yerlerde
tıkaç ve manşon birlikte kullanılır.
231

MASKELER
İşyeri ortamında yok edilemeyen insan sağlığına zararlı olan GAZ VE TOZ
halindeki maddelerin insan vücuduna girmesini önlemek için MASKELER
kullanılır.
Maskelerin;
 Hava temizleyici
 Temiz hava beslemeli
 Temiz havası kendinden
türleri vardır.
232

 Filtreli toz maskesi: Tozlu ortamda kullanılır.
 Süzgeçli gaz maskesi: Zararlı gazların bulunduğu yerlerde kullanılır. Gazın

cinsine göre filtre takılmalıdır,
 Basınçlı temiz hava maskesi: Basınçlı bir hava tüpünden bir hortum
vasıtasıyla temiz hava ile besler. Oksijenin yeterli olmadığı ortamda
kullanılır,
 Hortumlu temiz hava maskesi: Maskenin ucuna takılı olan hortum

vasıtasıyla temiz havanın solunmasını sağlar. Oksijensiz ortamlarda veya
ortamda ne tür zararlı gazın olduğu bilinmediği durumlarda kullanılabilir.
233

 Basınçlı oksijen solunum cihazı: Basınçlı oksijen tüpü ile beslenen maskedir.
 Basınçlı hava solunum cihazı: Basınçlı hava tüpünden beslenen maskedir.
 Oksijen üretimli solunun cihazı: Kimyasal bir yolla üretilen oksijenin

solunumunu sağlayan maskedir.
234
TOZ MASKELERİ
FİLTRE
GAZ MASKELERİ
KİMYASAL ETKİLERE KARŞI TAM DONANIMLI KORUYUCULAR

YÜZ KORUYUCULARI
 YÜZ SİPERLERİ: Bütün yüzü örten, koruyan, koruyuculardır. Uçan parçacıkların

yüze zarar vermesini önler
 KAYNAKÇI MASKELERİ: Isı ve aleve dayanıklı, kaynak ışınlarına (Parlak ışınlara,

mor ötesi ve kızıl ötesi ışınlara) karşı koruyucu özellikte olmalıdır.
238
Y İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
Ü Kimyasal ve metalik sıçramalar ile kıvılcımlara karşıKOORDİNATÖRLÜĞÜ
gözleri ve yüzü
Z kısmen veya tamamen korur
SİPERİ pleksiglas ve saydam

malzemeden imal
Mafsallı şekilde
indirilip
kaldırılabilir
Barete
monte
edilebilir
Ayarlı bir bantla başa

tespit edilebilir
I İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ
S
I
Yüzü ısıya karşı korur
SİPERİ
Baş bantlı ya da baretle kullanılır
Krom-nikel
Veya
Paslanmaz çelik
telden
örülmüş
Kafes
şeklinde
Demir-çelik sanayi, haddehaneler

ve tav fırınlarında kullanılır
KAYNAKÇI
Yüzü ve gözleri korur
YÜZ Gövde kısmı
SİPERİ fiberglastan
veya kraft
kağıttan
El ile tutulur veya işçinin müdahalesi olmadan yapılır
Elektrik kaynağında gerekli bir yere tespit edilir
güvenle kullanılır
Saydam kısmı
darbelere dayanıklı
çift cam
B İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ
A
Ş
L
I
K
Yüz kısmı şeffaf
Başı ve yüzü kimyasal maddelerden, Tanecik sıçramalarına karşı korur

özellikle asit sıçramalarından
korumak üzere kullanılır Fiberglas ve branda
malzemesinden yapılır
İthal kumaştan imal edilir
Hava hatlı solunum cihazıyla kullanılır
PVC’den mamul tipi de bulunur
B İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ
A
Ş
L
I
K
Özellikle kadınların saçlarını makinelerin hareketli aksamına
( mil,kayış,volan,zincir,matkap,dişliler) kaptırmasını önler
Statik elektrik tesiri ile dağınık saçların

makinelerin dönen kısmına sarılmasını önler

AYAK KORUYUCULAR
İletken ayakkabılar, patlayıcı maddelerle çalışılan yerlerde, insan vücudunda

oluşan statik elektriğin, tehlikesiz bir şekilde, toprağa iletilmesi için kullanılır.
• Çelik maskaratlı ayakkabılar

• Asit ve kostiğe dayanıklı ayakkabılar
• Çivi batmasına karşı özel tabanlı ayakkabılar
• Elektrikçiler için yalıtkan ayakkabı
• Statik elektriğe karşı antistatik ayakkabı
• Muhtelif çizmeler
244
246
KAYMAZ TABANLI ÇİZME YALITIMLI ÇİZME

Lastik çizme
Kasık çizme Çizmeli tulum Lastik çizme


GÖVDE KORUYUCULAR
• Ceket ve pantolonlar
• Tulumlar
• İş önlükleri
• Emniyet kemeri
 İş elbiselerinin sarkık kısımları olmamalı, cepler küçük ve az

olmalıdır.
 Statik elektriğin engellenmesi için %100 pamuklu

kıyafetler kullanılmalıdır.
249
KİMYASALLARA KARŞI ÖNLÜK ERGİMİŞ METALSIÇRAMALARINA KARŞI

ÖNLÜK
DELİNME, KESİLMEYE KARŞI ÖNLÜK ISITICI YELEK


EMNİYET KEMERİ
Yerden en az 1.5 metre yükseklikte çalışırken “Emniyet kemeri”

kullanmak gerekmektedir.
252
253
DÜŞMEYİ ÖNLEYİCİ EKİPMAN FRENLEME EKİPMANI
VÜCUDU BOŞLUKTA TUTABİLEN DONANIM (PARAŞÜTÇÜ KEMERİ)

KAFA KORUYUCULAR
 Darbe tesirlerinden korunmak için kullanılır.
 Düşme mesafesine bağlı olarak 10 –15 Kg ağırlığındaki cisimlerin

etkilerinden korur.
 Plastik baretler, asgari 300 gr. ağırlığında olup, iyi kullanıldığı takdirde 5 yıl
süreyle kullanılabilir.
 Bileşiminde polietilen oranı fazla olan plastik baretler, sıcak ortamlarda

yumuşadığından, bu yerlerde kullanılmamalıdır.
255
NORMALİSTANBUL ÜNİVERSİTESİ KULAKLIKLI
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ
TİP BARET BARET
KASK
İTFAİYECİ
LAMBALI
BARET
ÇENE BAĞLI MADENCİ SİPERLİ


 Kullanılmış baretler dezenfekte edilmeden başka kişilere verilmemelidir.
 Baretler, kolon ve bantları çıkarılarak kullanılmamalıdır.
 Baretler sık sık kontrol ve testten geçirilerek, kullanma ve eskime

sonucunda, koruyucu özelliklerini yitirip yitirmedikleri belirlenmelidir.
 Baretler, sık sık temizlenmeli ve dezenfekte edilmeli, kullanılmadığı

zamanlarda havadar bir yerde ambalajı içinde saklanmalıdır.
257
258
EL KORUYUCULAR:
Makinelerden, kimyasallardan, elektrik ve ısıdan korunma
sağlanır.
259
KORUYUCU ELDİVENLER
TEK PARMAKLI ELDİVEN

METAL ÖRGÜLÜ ELDİVEN YALITKAN ELDİVEN
SLOGANIMIZ
• (0) SIFIR İŞ KAZASI
• (0) SIFIR İŞ GÜCÜ KAYBI
• (0) SIFIR İŞ GÖREMEZLİK GÜN SAYISIDIR

Kimyasal Etkenler

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kimyasal Etkenler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ

Yeni kimyasallar her yerde

• Doğal halde bulunan veya

(Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık

KİMYA SANAYİİ’NİN TASNİFİ

TEHLİKELİ KİMYASALLAR ve KAYNAKLARI

Her kimyasal madde

KİMYASALLAR BÜTÜN KİMYASALLAR

SAĞLIK KİMYA SANAYİNDE AYNI YOLLA , AYNI

ANİ, TEKRARLANAN VEYA FİZİKSEL VE KİMYASAL ÇEVREYE ZARAR

KİMYASALLARIN KULLANIMINDA GÜVENLİK HAKKINDA 177 NO’LU TAVSİYE KARARI

AVRUPA BİRLİĞİ SINIFLANDIRMASI

ÜREME İÇİN TOKSİK

• Büyük bir bölümü ise

ÜLKEMİZDEKİ BAZI KİMYASAL

1978 LosAlfaque Trafik Propilen 216 200 -

1979 Mississaug Tren kazası Klor - - 25000

1992 Çorlu/ Patlama Metan 32 64 -

TEHLİKELİ KİMYASALLARIN RİSKLERİ

SAĞLIK RİSKLERİ GÜVENLİK RİSKLERİ ÇEVRE İÇİN RİSKLER

Meslek hastalıkları İş kazaları

Bir kimyasalın risk değerlendirmesi

MARUZ KALMA ÇEVRESEL

MARUZ KALAN KİŞİNİN FİZYOLOJİK ÖZELLİKLERİ

YENİ DOĞMUŞ ÇOCUKLARDA BAZI ENZİMLER HENÜZ OLUŞMADIĞI İÇİN BU TÜR

YETERSİZ BİR ŞEKİLDE BESLENEN SIÇANLARIN DDT VE KAFEİNE DAHA DUYARLI

KİMYASALLARIN VÜCUDA GİRİŞ YOLLARI

KİMYASALLAR SIVI KİMYASALLAR DERİ ORTAM HAVASINDA

DERİ AKCİĞER MERKEZİ KAN KARACİĞER BÖBREK

KİMYASALLARIN TOKSİK ETKİLERİ, TÜM ORGANLARDA AYNI DEĞİLDİR.

Nikel, Katran , Organik

KİMYASAL MADDE ETKİLEŞMELERİ

VÜCUDA ALINAN KİMYASALLAR BİR KİMYASAL MADDENİN

ORGANİZMAYA GİREN VE AYNI BİR KİMYASAL MADDE BAZI DURUMLARDA BİR

SAĞLIK ZARARLARINA NEDEN OLAN KİMYASALLAR

ÇOK TOKSİK, TAHRİŞ EDİCİLER KANSEROJEN, MUTAJEN,

AKUT ETKİLER TAHRİŞ EDİCİLER

ZAYIF TAHRİŞ RENK DEĞİŞİMİ

MARUZİYET SINIR DEĞERİ ORTAM ÖLÇÜMÜ

KİMYASALLARIN GÜVENLİK RİSKLERİ

YANGIN PARLAMA PATLAMA

UYGUN KONTROL MEKANİZMALARINI KUR

RİSK KONTROL ÖNLEMLERİNİN HİYERARŞİSİ

• TEHLİKESİZ VEYA DAHA AZ TEHLİKELİ OLANI KULLANMAK

• MÜHENDİSLİK ÖNLEMLERİ UYGULAMAK

• GÜVENLİ ÇALIŞMA ALIŞKANLIĞI KAZANDIRMAK (EĞİTİMİ

• KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM KULLANMAK

KİMYASAL HİJYEN PROGRAMI

KİMYASAL RİSK ÖNLEMLERİ

Kaynakta Alınacak Önlemler

Kullanılan Maddenin Değiştirilmesi

– Benzen yerine toluen, benzin yerine

Kaynakta Alınacak Önlemler

Kaynakta Alınacak Önlemler

İşlemin Kapalı Sisteme Alınması

İşlemin Yer ve Süre Olarak

Kaynakta Alınacak Önlemler

Islak (Sulu) Yöntemler Kullanılması

– Özellikle tozun ortama karışmadan

Kaynakta Alınacak Önlemler

Kaynakta Alınacak Önlemler

Kaynakta Alınacak Önlemler

Ortamda (Hava yolunda) Alınacak Önlemler