Professional Documents
Culture Documents
e Literatura 1 ESO
AVANZA
EDICIÓN
Afonso Toimil Castro
DIRECCIÓN DO PROXECTO
Afonso Toimil Castro
11 A caída de Silvano
Páx. 4 Páx. 6
12 Sesión de voo
Páx. 16 Páx. 18
Páx. 26
e estrutura
Páx. 28
14 Aracné
Páx. 38 Páx. 40
15 A orella de Leivas
Páx. 48 Páx. 50
16 Pedriño e Rañolas
Páx. 58 Páx. 60
Páx. 68 Páx. 70
18 O episodio da escaleira
Páx. 78 Páx. 80
19 Déixao medrar
Páx. 90 Páx. 92
10 Un máxico negocio
Páx. 110
A estrutura dun xornal
Páx. 112
Páx. 120
a noticia e a crónica
Páx. 122
• Os sentimentos • Signos que limitan • Os determinantes • As narracións cultas
• Palabras primitivas enunciados
e derivadas
Páx. 104 Páx. 105 Páx. 106 Páx. 108
A caída de Silvano
A Silvano mudoulle a vida cando caeu da cerdeira. Non –Aínda está conmocionado e non se lle entende ben o
fai falta dicir que o rapaz era o mesmo demo. O caso é que di.
que a póla na que estaba dacabalo esgazou pola galla e Para o outro día pola mañá cediño entraron outra vez
aló foi o rapaz levado pola forza da gravidade (que caer os pais no cuarto onde estaba o rapaz, que os recibiu
do curuto dunha cerdeira é sempre accidente de gravida- moi ledo e dando brincos na cama:
de). E… pataplaf!, petou no chan cun peto xordo e seco.
–adan iof non ,neb uotse aX
–Ai, condenado de rapaz… –berrou a nai desde a
ventá da cociña cando o viu pasar. –Son vostedes os pais? –preguntou o médico.
A muller botouse a correr dando berros cara a onde –Somos –comezou a dicir o pai… desconcertado de
estaba o corpo inerte do seu fillo. oír o fillo falando nun idioma raro.
–Ai, meu Silvaniño querido –dicía axeonllada ao pé –Xa vexo que me entenden ben. A ver se nos poden
del–. Volve en ti, queridiño! traducir o que di o seu fillo.
Como a boa muller seguía a dar uns berros que fen- Pero xa ían tres días daquel xeito raro de falar de Sil-
dían as pedras, logo chegaron o pai e algúns veciños. vano sen que ninguén dese comprendido o que dicía
Meteron a Silvano nun automóbil e arrearon para o nin atopase explicación á causa que lle virara a fala ao
hospital a todo meter. rapaz, cando levaron a velo a súa avoa Elvira.
No hospital puxeron o rapaz nunha padiola e leváro- –rev seseñiv em euq ed uotse otnetnoc euq ,añíova iA
no. Os pais tiveron que agardar na sala de espera, on- –E logo non había vir, meu rei?
de rifaron un co outro por mor de quen tiña a culpa –nednetne em non euq nid siameda ,rías naxied em
de que Silvano subise á cerdeira. E nestas estaban aín- non e odarrecne íuqa emneñéT
da cando chamaron por eles para lles dar información
sobre do estado do rapaz. Acom- –E será que aínda non estás ben de todo.
pañáronos ao cuarto onde estaba Os pais de Silvano asistían á conversa entre neto e
Silvano coa cabeza vendada. Dixé- avoa coa boca aberta. Falaban coma se se entendesen.
ronlles que non lle falasen moito –Pero logo ti entendes o que fala o rapaz? –preguntou
porque aínda estaba conmocio- o pai.
nado do golpe, polo que non pui-
–E non hei entender. Non é, meu rei, que nos enten-
deron ceibarlle a rosmadeira que
demos coma sempre?
levaban preparada por subir á cer-
deira. –erpmes amoC –respondeu Silvano.
Ao entraren, Silvano abriu un A enfermeira saíu a correr e non tardou en regresar
pouco os ollos, reparou neles e fa- acompañada dunha médica, dous psicólogos, outra
lou baixiño: enfermeira e un celador.
–uosap em euq ogol E –Pero vostedes non saben o que lle pasa ao meu neto?
Meu santiño, estes non se decatan de que polo golpe
Os pais olláronse entre si sen com-
che deu un desfalar.
prender nada. Despois viraron ca-
ra á enfermeira. –Un desfalar? –preguntou un dos psicólogos que nun-
ca tal oíra.
–O desfalar é cando cun golpe se che revi-
ra a fala. Iso é o que lle pasou ao meu ne-
to. Que agora fala do revés.
Xabier P. Docampo,
Historias para calquera lugar.
(Adaptación)
ACTIVIDADES
1. Ordena as viñetas de xeito que reproduzan a orde en que sucederon os feitos no texto.
2. Indica se as seguintes afirmacións son (V) verdadeiras ou (F) falsas e corrixe as falsas.
3. Explica o que queren dicir os enunciados «Silvano era o mesmo demo» e «arrearon
para o hospital a todo meter».
ACTIVIDADES
1. Relaciona o tipo de texto coa forma de discurso que predomina en cada un.
lenda • • diálogo
conversa • • exposición
entrada do dicionario • • narración
retrato dun personaxe • • descrición E
debate • • argumentación
• Narrativo F
• Dialogado F
• Noticia F
• Anuncio publicitario F
• Poema F
Instrucións de uso F
•
dun electrodoméstico
Campaña Campaña
para adoptar animais de recollida
abandonados. de xoguetes usados.
I I
A saúde
1. Completa as oracións coas palabras da familia de inmune.
É o libro onde se reco 4. Escribe ao lado de cada frase feita B ou M segundo o código.
lle o léxico dunha lin
gua e o significado das
B BOA SAÚDE MALA SAÚDE M
palabras que o forman.
Botar a alma pola boca. Ter bos aceiros.
Nel, os termos apare
cen ordenados alfabe Estar coma un buxo. Estar sen gonzos.
ticamente. Estar coma un carballo. Ter unha saúde de ferro.
Os dicionarios consi Non andar moi católico. Estar consumido.
deran o ch e o ll como
dúas letras e, xa que
logo, clasifican as pa 5. Elixe catro frases das anteriores e escribe unha oración con cada unha.
labras que comezan
por ch (cha
ve) dentro da
letra c e as
palabras que
comezan por
ll (lle) dentro
da letra l.
O alfabeto. Os dígrafos
O alfabeto galego consta de 23 letras ou grafías (cinco
vogais e dezaoito consoantes). Pero ademais, ao escribir-
mos, debemos ter en conta a existencia de 6 dígrafos. Dígrafo Nome
Un dígrafo é a combinación de dúas letras que se empre- ch ce hache
gan para representar, na escrita, un único son. A nosa lin- gu gue u
gua usa os seguintes dígrafos: ch, gu, ll, nh, qu, rr. ll ele dobre
Os dígrafos non se poden separar ao final da liña. nh ene hache
Exemplo: esca-char, fo-guete, algu-nha, trapa-lleiro, in- qu que u
rr erre dobre
quieto, cata-rreira.
ACTIVIDADES
• ningunha F • bronquite F
• espantallo F • escachar F
• arrefriado F • preguiza F
I I I
A comunicación
1. A comunicación
A comunicación é o proceso mediante o cal un emisor transmite unha men-
saxe a un receptor.
Ai, avoíña!
que contento estou
de que me viñeses ver.
10
ACTIVIDADES
11
Sons
Son as unidades máis pequenas c i s l a d n
F
da lingua. Carecen de significado. o e t p r
I
Palabras
Son conxuntos de sons dotados de significado. F caída Silvano
I
Enunciados
Son conxuntos de palabras que nos permiten
expresar ideas. F A caída de Silvano.
I
Textos
Son conxuntos de enunciados que forman Novela
F
unha mensaxe completa. A Silvano mudoulle a vida
cando caeu da cerdeira.
Xavier P. docampo
3. A sílaba
Os sons agrúpanse en conxuntos que chamamos sílabas. Por exemplo, a pala-
bra novela ten tres sílabas: no-ve-la. Todas as sílabas deben ter polo menos unha
vogal.
Rei Ra-í-ña
O ditongo é a unión de dúas vogais nunha mesma sílaba. Por exemplo: cer-dei-ra.
O hiato é a combinación de dúas vogais seguidas que se pronuncian en sílabas
Ditongo Hiato distintas. Por exemplo: ra-í-ña.
12
ACTIVIDADES
4. Marca cal é a separación correcta en sílabas de cada unha das seguintes palabras.
• comedia F o-me-dia
c o-me-di-a
c • saúde F s aú-de s a-ú-de
• eucalipto F eu-ca-lip-to e-u-ca-lip-to • aire F ai-re a-i-re
• muíño F muí-ño mu-í-ño • trofeo F tro-fe-o tro-feo
5. Identifica entre as palabras do exercicio anterior cales son ditongos e cales hiatos
e escríbeas na seguinte táboa. Despois, marca a sílaba tónica de cada palabra.
DITONGO HIATO
(cando nunha mesma sílaba (cando aparecen dúas vogais seguidas
hai dúas vogais) que pertencen a sílabas distintas)
I I
• AGUDAS F cartón - orixe - capataz - réptil - parasol
• GRAVES F débil - cortina - estética - parasito - cárcere
• ESDRÚXULAS F corazón - rótulo - fórmula - mármore - fácil
13
14
ACTIVIDADES
• Que quere dicir o autor coa frase «Decembro adobiábase para o Nadal»?
• Con que se compara o vento na segunda estrofa? A que instrumento musical se refire?
15
Sesión de voo
Non digo que non o coñeza. Si que o coñezo. Somos Para a miña sorpresa, ao chegarmos de novo ao mira-
veciños. O que pasa é que non temos moito trato. Sau- doiro, Charli zafouse de min e encarouse a berros co
dámonos, ola Charli, como che vai Cuco..., e punto. fotógrafo: Que pasa, mamalón, dáche a risa? E se par-
De nenos si, temos xogado xuntos. El ao baloncesto te a crisma que, anaco de bosta! O outro, na distancia,
non tiña rival. Chega a medir dúas cuartas máis e esta- fixo que non oía, meteuse no coche e liscou.
ba hoxe na NBA. Pero logo quedou pequeno e perdeu- Despois boteime outra vez, xa sen problemas, e logo
se unha estrela do deporte. E de aí disque xa se meteu animouse el, e fíxoo coma se levase toda a vida voan-
na droga. Vamos, despois dese tempo; non digo que se do. E aínda se botou catro ou cinco veces máis, e só
metese por quedar pequeno. Nin sei se se meteu ou parou ao cabo de tres horas, cando lle dixen que ha-
non. Iso é o que contan, eu falo de oídas. O certo é que bía que deixalo, que empezaba a escurecer. Realmen-
desde hai tres ou catro anos non se deixa ver moito te, eu estaba farto de agardar no miradoiro coma un
polo barrio e non sei con certeza a que se dedica. parvo mentres el gozaba voando co meu parapente.
Este xoves cadroulle de vir por alí e achegóuseme. No camiño de volta viña todo contento, dicindo que ía
Ola, Cuco, xa te vin o outro día polos aires; a ver can- comprar un, e ao pasarmos pola de Amador mandou-
do me deixas probar o parapente. Eu qué lle ía dicir. me parar; quería convidarme a un cubata para cele-
Cando queiras, Charli. E entón di que me toma a pa- brarmos o seu bautismo de voo. Ao entrar, vimos nu-
labra e que conte con el o sábado, é dicir, hoxe. E nha mesa da esquina o mesmo fotógrafo de antes, agora
hoxe, cando saio da casa, alí o vexo diante do portal, cunha moza, e o Charli mirouno cun ollar retorto.
agardando por min. Non tiven escapatoria. Xa estabamos bebendo os cubatas cando a parella da
Leveino ao miradoiro de Couso, que cando venta do su- esquina botou unhas risas, e entón vai o Charli e vírase
roeste é moi bo sitio. Ao chegarmos andaba por alí un cara a eles sen erguerse do asento: Que, anaco de bosta,
fulano facendo fotos, pero apenas reparamos nel. Eu ex- vou ter que partirche a cara para que pares de rir? Tivo
pliqueille a Charli cada detalle do mecanismo e dis- que repetirllo porque o outro non se daba por aludido,
púxenme a botarme. Na primeira tentativa, por mor de pero ao cabo respondeu provocador: Atrévete! O Charli
virarme para que vise ben a postura do corpo no salto, non o pensou dúas veces. Ergueuse, sacou unha pistola
escoreime tanto que capotei de babor e esfragueime e ferroulle dous tiros na cara. Eu non daba creto. A mo-
polo barranco abaixo dando tombos, nunha caída es- za púxose a gritar histérica. O Charli, berrándolle que
trepitosa que acabou por escacholarme contra un casti- calase dunha vez, meteulle outro tiro a ela e alí queda-
ñeiro. Vin literalmente as estrelas. O Charli baixou co- ron ao pé da mesa no medio dun charco de sangue. Nis-
rrendo, preguntándome se estaba ben. Estaba ben; algo to sae o Amador da trastenda botando as mans á cabeza,
amolado, pero ben. E o aparello tamén parecía intacto. e o Charli férralle outro tiro e déixao por terra, retorcén-
Vaia primeira lección, queixábamelle eu mentres gabea- dose. Charli, toleaches ou que, dígolle eu alucinado. Se
bamos polo barranco arriba turrando do parapente. o deixo é capaz de chamar á policía, dixo.
Aquilo era unha carnizaría. Eu
xa non sabía onde estaba. Sen-
tín que me fallaban as pernas
e caín redondo no chan. Non
sei canto tempo botei incons-
ciente, pero de alí a unha miga
empecei a recuperarme. Cando qui-
xen erguerme e abrín os ollos, vin as ca-
ras do Charli e do fotógrafo debruzados sobre
min, todos alarmados. Estaba no fondo do barranco
de Couso, ao pé do castiñeiro. A cabeza parecía que
me ía estoupar.
Tranquilo, Cuco, parece que non foi nada, dime o
Charli. En dez minutos está aquí unha ambulancia.
Gonzalo Navaza
16
ACTIVIDADES
1. Responde.
2. Di cal é a historia real e cal a inventada. Despois relaciona cada personaxe coa historia
en que aparece.
• Charli
Historia : Cuco e Charli van facer parapen-
te ao miradoiro do Couso. Alí está un fotógrafo facendo fo- • Amador
tos. Cuco bótase unha vez en parapente e ten un accidente.
• Fotógrafo
Historia : Charli bótase moitas veces en pa- • Moza
rapente, e logo, vai con Cuco ao bar de Amador, onde mata ao
fotógrafo, a unha moza que está con este e ao propio Amador. • Cuco
17
A narración
1. Que é narrar?
Narrar consiste en contar uns feitos –reais ou imaxinarios– que lle ocorren a
alguén nun lugar e durante un tempo. É o tipo de texto máis frecuente na co-
municación –xunto co diálogo–, porque o habitual na vida diaria é contarmos
cousas. O texto da lectura é unha narración de Gonzalo Navaza.
ACTIVIDADES
O Velagullas é un trasno dos máis pequenos. Está sen traballo desque foi inventado
o agulleiro. Buscaba as agullas perdidas nos panos e no chan. Non cobraba nada,
pero os xastres facíanlle monteiras e as costureiras, camisas. Marchaba polo San
Xoán e non volvía ata o outono. Por onde andará agora?
18
2. A partir do que observaches na actividade anterior, explica coas túas palabras as diferenzas
entre narración oral e narración escrita.
Un dragón especial
Na cova dun afastado bosque vivía un dragón que ficara orfo nada máis nacer.
O pequeno foi ben coidado polos dragóns da veciñanza e pasou unha in-
fancia feliz. Pero, cando o dragonciño fixo os doce anos, non comezou
a botar lume como adoitaban facer os seres da súa especie, senón que
só expelía aire cun certo cheiro a xofre. Isto provocaba constantes
burlas entre os demais e o dragonciño foise po-
ñendo cada vez máis triste ata caer doente.
Un día recibiu a visita dunha menciñeira que
lle explicou ao enfermo como solucionar o seu problema.
Titular xornalístico
I
Título do conto
I
19
A enfermidade
1. Busca no dicionario as palabras dos recadros e despois relaciónaas
coa parte do corpo que se ve afectada.
20
ACTIVIDADES
1. Arrodea de diferente cor a grafía r e o dígrafo rr en cada palabra segundo a súa pronuncia.
para - beira - auto - mono - garda raíl - retrato - roupa - rúa - raios
• usto F • se inte F • re ar F
• Escríbese g ante , e : , e .
• Escríbese gu ante e : e .
21
22
ACTIVIDADES
• variables:
• invariables:
4. Risca as palabras que non forman parte de cada familia léxica. Podes utilizar o dicionario, se
che cómpre.
6. Forma substantivos con estas palabras de xeito que designen o contido de cada imaxe.
F F
F F
23
Grupos de música Non ten un autor concreto, é di- Adoita estar escrita por alguén
actuais inspíranse Autoría cir, os textos populares son anó- concreto, que é quen asina a
na literatura popular. nimos. obra.
Transmítese oralmente a través Adoita estar escrita, o que impi-
Xeito de dos séculos. Iso fai que dun mes- de que o texto vaia cambiando
transmisión
mo texto existan variacións. cos séculos.
A súa linguaxe adoita ser sinxe- A súa linguaxe é máis difícil e
la. Nela abundan as repeticións, artificiosa, pero como está es-
as chamadas de atención e todos crita podemos recorrer á axu-
Linguaxe
os recursos que favorecen que o da de dicionarios e deternos
texto se transmita facilmente de máis tempo na comprensión do
xeito oral. texto.
24
ACTIVIDADES
Na taberna Muiñeira
Os mozos mariñeiros da fiada Has de cantar á beira do río,
lémbranse rindo alleos de coidados; ao son das ondiñas de campo florido.
cheira a aceite e pementos requeimados Has de cantar á beira do mar,
rustido de xurés en caldeirada. ao son das ondiñas que soben e van.
Conta o patrón nun corro a treboada Has de cantar á beira da fonte,
do ano setenta –historia de afogados– que che hei de dar peros cocidos no pote.
e empuxándose, inando, entran mollados Ai! has de cantar, meniña solteira,
os homes dunha «lancha de enviada». ai! has de cantar alá na ribeira.
Pasa de man en man a xerra roiba
de albariño, e namentres cae a choiva
e o vento fai tremer a casa enteira,
detrás do mostrador clarexa o ceo
nas trenzas de ouro, no mirar sereo,
no sorriso de luz da taberneira.
Ramón Cabanilas, No desterro. (Adaptación)
• Cal destes poemas pertence á literatura popular e cal á literatura culta? Xustifica a resposta.
• É unha cántiga algún dos poemas anteriores? Se a resposta é afirmativa, indica o tema que trata.
• Cres que con el se quere transmitir algún valor ou ensinanza? Cal sería?
25
26
ACTIVIDADES
león F
tigre F
chacal F
2. Contesta.
• Queda o león contento coa repartición que fai o tigre? Por que?
• Por que cres que o tigre lle chama fraco, sucio e pestilente ao porco e o chacal se refire a el como fermoso?
4. No texto critícase o abuso de poder e a imposición das propias ideas pola forza.
Cres ti que se deben impoñer as cousas pola autoridade ou pola forza? Razóao.
27
ACTIVIDADES
O que teño que contar ocorreu a primeiros de decembro. Lémbroo ben, porque había unha ponte de catro
días e iso motivou que a Casa Grande se enchese de hóspedes e recuperase a animación das súas mellores
tempadas. Ademais doutros clientes que eu non coñecía, alí reuníronse de novo a maioría dos habituais.
AGUSTÍN FERNÁNDEZ PAZ, Aire negro. (Adaptación)
28
*
malia os seus coidados, as arboriñas morreron en pouco tempo.
Un vello do lugar díxolles entón:
–Esa non é terra de froiteiras. É boa terra para horta. Boten patacas, leitugas, millo…
E así o fixeron.
Uns meses máis tarde, nai e fillo tiveron a primeira colleita: unhas patacas que foron a
*
envexa de todos os veciños.
29
Os alimentos
1. Sitúa o nome de cada alimento no seu lugar correspondente.
7
Froitas e vexetais 5
3 9
cabaciña cogombro
cogomelo chícharo 1
6
ravo feixón 4
ananás ou piña ameixa 2
amorodo 8
1
Peixes e mariscos
4 6 lura pescada
peixe sapo ameixa
2 5 troita percebe
7 raia
3
2. Escribe os nomes das plantas ou das árbores das que proveñan estas
froitas valéndote dos sufixos -eiro e -eira.
• pera F • mazá F
• limón F • castaña F
• amora F • noz F
As palabras invaria
bles, como os adver Filloas de leite
bios, preposicións e Ingredientes:
conxuncións, aparecen
con esa única forma. 1/4 litro de leite, 1/4 litro de auga, 4 ovos, 1 culleradiña de canela,
As palabras variables, toda a fariña que colla, sal e azucre. Touciño ou manteiga para untar.
como os verbos, adxec
tivos, etc., recóllense
Preparación: os ovos cun chisco de sal e despois
só por unha das súas co leite e coa auga. Pouco e pouco, incorporar a fariña
formas. Dos verbos re- ata ter unha pasta disolta. Deixar un pouco e desfacer
cóllese o infinitivo, dos todos os gromos. Despois engraxe a tixola e a masa.
adxectivos e dos subs- Podemos as filloas con azucre.
tantivos a forma mas-
culina singular. Cada
unha desas palabras 4. Busca no dicionario estas palabras e indica que frases feitas incorporan.
chámase entrada ou
lema.
• beber • cachón • faba • pera
30
O son Z. O son K
O son Z represéntase en galego con dúas grafías diferentes: coa grafía c, son Z
coma en cereixa, ou coa grafía z coma en zume. Escríbese z ante a, o, u. z + a, o, u
Ex.: mazá, zorza, azucre. Escríbese c ante e, i. Ex.: cenoria, touciño. c + e, i
O son K represéntase tamén con dúas grafías: coa grafía c, coma en
cana, ou co dígrafo qu, coma en queixo. Escríbese c ante a, o, u. Ex.:
cacao, comiño, cume. Escríbese qu ante e, i. Ex.: queixo, quilo. son K
ACTIVIDADES
4. Escribe tres palabras que conteñan o son K representado coa letra c e outras tres
en que ese son apareza representado co dígrafo qu.
Z>c F cadro
K> qu F quecer
5. Escribe agora outras tres palabras que conteñan o son Z representado coa letra c
e outras tres en que ese son apareza representado coa letra z.
Z>c F cea
Z>z F zarandear
31
Cando transmitimos
mensaxes con sentido
2. Clases de enunciados
completo, empregamos Os enunciados poden ser de dúas clases: oracións e frases.
os enunciados.
• Son oracións os enunciados que conteñen un verbo. As oracións estrutúranse
en dúas partes, ás que lles chamamos suxeito e predicado:
Suxeito Predicado
O león sacudiu a abundante melena.
• Son frases os enunciados que non teñen ningún verbo:
As matemáticas do máis forte.
4. O suxeito
Chamámoslle suxeito da oración ao sintagma que nomea a persoa, animal ou
cousa de quen dicimos algo. Exemplo: O león (suxeito) dominaba a situación. Po-
lo xeral, as palabras que varían de número co verbo forman parte do suxeito.
Exemplo: Os leóns dominaban a situación. F O león dominaba a situación.
5. O predicado
Chamámoslle predicado ao sintagma que expresa o que se di do suxeito.
Exemplo: O león dominaba a situación (predicado). O verbo é a palabra máis
importante do predicado; se non hai verbo, non hai predicado.
32
ACTIVIDADES
I I
• Que sorte! • Cantos anos tes?
• Canta xente! • Que difícil llo puxeches!
• Deica logo. • Non tardes moito.
3. Completa estas secuencias engadindo un predicado, de xeito que completes unha oración.
• Meu irmán
• Eles mesmos
• Vós os dous
• Xaquín e mais eu
espertar F
presumir F
mover F
entender F
33
O predicado. Complementos
Clases de predicados
1. Clases de predicados
Nominal Verbal Hai dúas clases de predicados: predicado nominal e predicado verbal.
• O predicado nominal expresa como é, como está ou que é o suxeito. Contén
os verbos ser, estar e parecer. Exemplos:
Xavier é alto. O can está enfermo. Teu irmán parece moi listo.
• O predicado verbal expresa unha acción ou un proceso que lle afecta ao
suxeito. Ten como núcleo un verbo distinto de ser, estar ou parecer. Exemplo:
Xacobe xoga ao fútbol co seu curmán.
2.ª pers. vos O sintagma nominal en función de complemento indirecto sempre leva diante a
3.ª pers. os, as lles preposición a. Xeralmente, ese sintagma nominal pódese substituír polos pro-
nomes de complemento indirecto que tes no cadro. Exemplo:
O avó contou un conto aos netos. F O avó contoulles un conto.
34
ACTIVIDADES
1. Escribe dúas oracións de predicado nominal e dúas de predicado verbal con estes verbos.
*
F
Predicado
ser
nominal
parecer
F
*
comprobar
F
Predicado
nominal
retroceder
F
• O cociñeiro prepara
4. Subliña en cada oración o complemento indirecto e despois substitúeo por lle ou lles
segundo corresponda.
• Trae o xarope á avoa. F Tráelle o xarope.
ao aeroporto
F
moi amodiño
F
o próximo venres
F
de moitos países
F
35
A prosa e o verso
1. Formas de expresión da lingua literaria
A lingua literaria non é exactamente igual ca a que empregamos habitualmente
cando falamos ou cando escribimos, senón que adoita ser unha linguaxe ela-
borada. De calquera xeito, a lingua literaria, teña unha orixe culta ou popular,
pode estar escrita usando dúas formas básicas de expresión: a prosa ou o verso.
2. A prosa
Entre as características que nos permiten distinguir un texto en prosa destacan:
Prosa
•O
texto escríbese ocupando toda a liña dunha páxina.
• A agrupación de diferentes liñas chámase parágrafo. Cada parágrafo está se-
parado por un punto e á parte.
• Non hai unha preocupación especial por conseguir un ritmo determinado ou
por marcar unha rima entre cada unha das liñas que compoñen os parágrafos.
• Normalmente,
adoita semellarse á linguaxe cotiá.
Aínda eu era médico rural e rubía por un camiño da serra. Os casais estaban
lonxe, os arboredos tamén e por alí non había máis ca toxos e pedras.
No curuto avistei a figura dunha muller que me chamaba coa man, e o petru-
cio que cabalgaba de par do meu cabalo contoume:
–Malpocadiña! Chámanlle a tola do monte. Era unha rapaza ben asisada e bo-
nita coma un sol e din que foi unha meiga quen a enfeitizou e despois de per-
der o xuízo tívolle un fillo e contan que foi do demo...
CASTELAO, Cousas
3. O verso
Entre as características que nos permiten identificar un texto en verso destacan:
Verso
•O
texto divídese en unidades máis pequenas que se denominan versos:
Vilalba, rosa florida,
na Terra Chá silandeira,
busco a cantiga perdida
pola rúa da Roxeira...! MANUEL MARÍA, Terra Chá
36
ACTIVIDADES
Teoría da árbore
O berce foi antes árbore. árbore, a caixa do morto, A árbore dános de todo:
Berce da árbore é o vento. árbore, a fiestra e o asento. barca, teito, enterramento.
A árbore filla da terra, Árbore, o bosque e a barca, O mundo semella unha árbore
dános sombra e alimento. no medio só silencio. plantada no firmamento.
Árbore, a porta da casa, A nosa casa é unha árbore. A vida parece unha árbore,
árbore, o estrado e o teito, Casa da árbore é o vento no medio tan só o vento.
árbore, o carro e a mesa, que pasa peregrinando CELSO EMILIO FERREIRO, Viaxe
árbore, a chuvia no vento, con ledos paxaros dentro. ao país dos ananos. (Adaptación)
En prosa En verso
• Di cales destes versos riman entre si. Subliña a rima.
A árbore dános de todo:
barca, teito, enterramento.
O mundo semella unha árbore
plantada no firmamento.
• Explica o que pensas que quere dicir Castelao con esta frase:
Vale máis unha Terra con árbores nos montes ca un Estado con ouro nos bancos.
37
Aracné
Nunha pequena aldea vivía unha fermosa doncela
chamada Aracné. Seu pai traballaba na cidade, e a
rapaza moraba soa nunha cativa palloza, no cabo
da aldea, preto do bosque.
Desde pequena Aracné aprendera a fiar e a tecer e
conseguira tanta lixeireza nas mans e tiña tan bo gus-
to, que o seu nome colleu sona en toda a comarca.
A popularidade de Aracné foise facendo cada
vez maior, e de moitas aldeas viña xente para
vela fiar e tecer. A tecedora non se gababa da
súa habilidade, pero achábase segura de si mes-
ma e recibía os alaudos como cousa natural.
No inverno tiña o seu tear dentro da palloza. Na pri-
mavera poñía no xardín o seu tear e á sombra dunha
vella oliveira tecía desde o amencer ata que o sol se de si, da súa habilidade. Así que preparou o seu tear.
poñía no horizonte, sen descanso e sen perder a súa E, preto do dela, dispuxo o seu Atenea e comezaron a
axilidade. Era nesta época do ano cando máis visitan- tecer.
tes tiña, os cales se marabillaban véndoa traballar e Atenea representou no seu tapiz as doce divindades
quedaban engaiolados coas obras acabadas. Non falta- do Olimpo. Zeus estaba no centro sentado nun gran
ban comentarios, aos que a moza non lles facía caso. trono. Arredor aparecían os outros deuses nos intres
Pero un día alguén dixo: máis culminantes das súas aventuras. Remataba o ta-
piz cunha grilanda de oliveira.
–Isto é cousa do Olimpo. A mesma deusa Atenea de-
beulle de ensinar a tecer! Aracné fixo outro tanto. Representou os doce deuses,
pero ridiculizándoos. Os episodios en que padeceran
Aracné contestou ao eloxio.
algunha desfeita foron aproveitados por Aracné para
–Non foi Atenea quen me ensinou; ensinoume meu
fixar as súas imaxes no tapiz. No remate rodeouno
pai cando eu era meniña.
dun marco de hedra.
Pero foi inútil. Desde entón todos dicían que as mans
Satisfeita quedou Atenea coa obra creada polos seus
prodixiosas da tecedora foran adestradas por Atenea.
dedos, mais cando viu a de Aracné, toda a carraxe que
Isto anoxaba tanto a Aracné que unha tarde dixo: collía nos intres máis terribles apoderouse da súa cara
–Non quero que se rumoree máis que Atenea me axu- e das súas mans. Os ollos relucíanlle coa xenreira e
dou ou me axuda. Non é certo. Ademais, sei que po- dun saque rachou o tapiz de Aracné.
do tecer mellor ca a deusa. Se viñese aquí, podería de- Endexamais a tecelá fora aldraxada desa maneira.
mostrarllo. Desesperada, a moza botou a correr cara ao bosque e
Chegaron as palabras do reto ao Olimpo, e a mesma na súa fuxida caeu por un barranco e quedou enlea-
Atenea, poucos días despois, convertida en velliña, da nas matogueiras e gravemente ferida.
presentouse onda a tecedora: Atenea, que non agardaba tal reacción da tecedora, foi
–Rapaza –dixo a suposta velliña–, escoitei as túas pa- onda ela e díxolle:
labras e podo dicirche que Atenea podería facer ese –Non morrerás, rapaza, pero tampouco has vivir coa
labor con máis axilidade ca ti. túa vida anterior. Condenareite a tecer por toda a eter-
Aracné ergueu os ollos do traballo que facía, mirou a nidade.
muller e contestou: De súpeto, os brazos e as pernas de Aracné foron de-
–Señora, estou disposta a manter o que dixen. Que formándose. A súa cabeza e o seu corpo pequerrecho
veña Atenea para demostrarllo. cubríronse dunha pelaxe visguenta. Atenea transfor-
–Pois velaquí a tes –dixo Atenea mentres se despoxa- mouna en araña. E desde entón Aracné tece os seus
ba do seu disfrace–. Demóstramo. encaixes nas pólas das árbores.
Aracné non se perturbou pola presenza da filla de ANISIA MIRANDA, Mitos e lendas da vella Grecia.
Zeus. Sentía respecto pola deusa, pero estaba segura (Adaptación)
38
ACTIVIDADES
1. No texto faise referencia aos deuses do Olimpo e aparece unha deusa, Atenea.
Marca. Quen cres ti que eran os deuses do Olimpo?
2. Responde.
• Como reacciona Aracné cando lle din que tiña que ser Atenea quen lle ensinou a tecer?
Aracné era unha moza moi humilde. Aracné tiña moita confianza nas súas habilidades.
Atenea foi piadosa coa rapaza. Atenea non tiña moito sentido do humor.
4. Contesta.
39
A lenda
1. A lenda. Concepto
As lendas son narracións breves de feitos prodixiosos en que adoitan aparecer
seres fantásticos con facultades sobrehumanas (mouras e mouros, xigantes, ana-
nos...). Ás veces, as lendas aséntanse en sucesos reais que foron transformados
pola imaxinación. Pero, xeralmente, baséanse en feitos ficticios que se presentan
como reais.
A lenda é un tipo de texto narrativo que posúe unhas características diferenciais:
As lendas transmitíronse • É de autor descoñecido porque se trata dunha creación dunha comunidade
oralmente de xeración
en xeración. que o pobo foi elaborando ao longo do tempo.
• Pertence á literatura popular de tradición oral. Non obstante, moitas delas
non chegarían ata nós se alguén non se ocupase de poñelas por escrito.
• Está vencellada a un lugar concreto.
• Debido ao seu carácter oral, podemos atopar variacións dunha mesma lenda
feitas sobre un esquema fixo.
• Trata de lle transmitir saberes, modos de comportarse ou explicacións dun
determinado feito á comunidade en que aparece.
ACTIVIDADES
40
5. Localiza no texto da lectura Aracné exemplos destes elementos propios das lendas.
• Personaxes fantásticos F
• Feitos sobrenaturais F
6. Escribe unha lenda inventada por ti sobre a orixe dalgún destes lugares:
Vilachá / Boimorto / Penamaior.
41
Os empregos e as profesións
1. Relaciona cada un dos nomes de oficios e profesións coa ilustración
que lle corresponda.
1. albanel
2. carpinteiro
3. ourive
4. cirurxiá
5. oleira
6. xuíza
7. peiteadora
8. varredor
• vernizar F • administrar F
• máquina F • telefonar F
• soldar F • transportar F
42
O son B. A grafía b
O son B ten dúas representacións gráficas: o b e o v. Escríbense coa grafía b: Escríbense
• As desinencias do pretérito imperfecto de indicativo dos verbos da 1.ª conxugación: con b
-ba, -abas, -aba, -abamos, -abades, -aban. Exemplos: calzaba, calzabas, calzaba... abelá,
• Os verbos acabados en -buír e en -bir (agás servir, vivir e vir). Exemplos: escribir, atribuír. automóbil,
• Os verbos caber, deber, beber, haber, lamber e saber. bolboreta,
baleiro,
• Diante de consoante (agás acivro e ávrego). Exemplos: obter, blusa, obstáculo...
gabián,
• As palabras que comezan por bu-, bur-, bus-. Exemplos: bufar, burbulla, buscar.
marabilla,
• Os prefixos bi-, bis-, bio-, sub-. Exemplos: bifocal, bisavó, biografía, suburbano... rebentar,
Tamén se escriben con b moitas outras palabras que non seguen unha regra concreta e os ribeira,
seus compostos e derivados. trobador...
ACTIVIDADES
1. Une os prefixos co termo co que poidan formar unha nova palabra e escríbeas.
bisílaba,
43
*
número: plural
andaredes and-
-aredes
tempo: futuro
modo: indicativo
44
ACTIVIDADES
* * *
• • •
• • •
• • •
• Os domingos comemos fóra, vemos o fútbol pola tele, durmimos a sesta e deitámonos cedo.
5. Transforma estes enunciados en negativos e indica en que modo está o verbo de cada grupo.
Modo Modo
45
A versificación
1. A versificación. Concepto
A versificación baséase na reiteración de elementos para dar sensación de rit-
mo. Entre estes elementos destacan a medida dos versos, a distribución dos
acentos e a rima. Todos eles constitúen a métrica do poema.
• Versos de arte menor. Son os que posúen de dúas a oito sílabas métricas:
– bisílabo: 2 sílabas – pentasílabo: 5 sílabas – octosílabo: 8 sílabas
– trisílabo: 3 sílabas – hexasílabo: 6 sílabas
– tetrasílabo: 4 sílabas – heptasílabo: 7 sílabas
• Versos de arte maior. Son os que posúen nove ou máis sílabas métricas:
– enneasílabo: 9 sílabas – hendecasílabo: 11 sílabas – tridecasílabo: 13 sílabas
– decasílabo: 10 sílabas – dodecasílabo: 12 sílabas – alexandrino: 14 sílabas
46
ACTIVIDADES
• Mide os versos de cada poema tendo en conta as sinalefas marcadas e indica o número de sílabas.
3. Intenta escribir un poema de tres versos que teñan o mesmo número de sílabas.
• Indica o número de sílabas que teñen os versos e o seu nomes. Marca as sinalefas.
47
A orella de Leivas
Antón de Leivas vivía cos seus pais e irmáns en Vilare- tón, preguntou se se escoitaría algo dentro dela, e
lle, na casa que está mesmo á beira da fraga de Unces. acaroando a súa orella esquerda á famosa de Antón,
Era un mozo de vinte e catro anos, de mediana estatu- e a súa meixela á meixela do mozo, exclamou:
ra e arroibado, como adoitan ser os de Vilarelle. Os –O mar! Escóitase o mar coma nas buguinas mariñas!
Leivas tiñan unha boa labranza, e era seu o bosque de E desde entón moita xente, especialmente nenos, que-
Portela, que por derriba do camiño todo é un faial. rían escoitar o mar na orella de Antón de Leivas. In-
Un domingo calquera, ao saír da misa, un amigo seu cluso quixo María de Don, unha moza moi garrida,
chamou a Antón de Leivas á parte e díxolle: que nunca lle fixera caso a Antón. María agora pasaba
–Estiven detrás de ti na misa e non me cansaba de mi- as horas escoitando o mar na orella de Antón, e sorría.
rarche a cachola… Tes a orella dereita moito máis E tal foi a cousa que se fixeron noivos e casaron.
grande ca a esquerda. Antes non a tiñas así! María díxolle a Antón que non quería que ningunha
–Pois nunca ninguén me dixo nada –replicou Antón, outra muller volvese endexamais escoitar na súa orella
levando a man á orella dereita. o mar do Orzán. Pero nenos, os que quixesen.
Xa na casa, consultou coa nai e os irmáns e todos ato- María tiña un irmán en Venezuela, e ao verán seguinte
paron que a orella dereita lle medrara máis do debido; ao maio da súa voda con Antón, chegou a Vilarelle de
e tamén lle engordara embaixo. A orella, segundo o vacacións. Moreno, moi elegante, con zapatos brancos
parecer da familia e dos veciños, seguíalle medrando a e fumando rubio, e con gran variedade de gravatas e
Antón. Leivas andaba cismando no choio, e decidiu ir sombreiros. Abrazou ao seu cuñado Antón, mirouno
ao menciñeiro, a un que había en Liñares, que se cha- e remirouno, comparou as orellas ambas, e levouno a
maba Secundino. Este sempre comentaba que se carón do palleiro para falaren sen seren ouvidos.
adiantaba en dar as doenzas de Xan ou de Pedro aos –Oye, chico, esto es una vaina! Tienes las dos orejas
mellores médicos de Lugo. iguales!
O señor Secundino estudoulle as orellas a Antón, me- –Pois todo o mundo me ve a dereita máis grande ca a
diullas e, logo de pensalo un pouco, comentou: esquerda… Ademais, escóitase nela o mar.
–De boa te libraches! Ías ter unha bostela inchada –Eso es lo que los periodistas científicos de Caracas
nos interiores e, nun descoido, pasouche á orella, on- llaman «un caso de sugestión colectiva» y nada más.
de está benigna. –Non llo dirás a ninguén? –inquiría Antón, entristecido.
Antón volveu a Vilarelle máis tran- –Que vaina, cuñado! Yo, como muerto!
quilo. A orella deixara de medrar,
Antón respirou, porque lle estaba sacando algúns car-
segundo os que acudían a mirarlla.
tos á orella dereita. As nais traían os fillos raquíticos
Un día, unha veciña súa, moi bran- ou que non medraban e fre-
ca de pel, admirando a orella de An- taban as súas cacholiñas
contra a orella dereita de An-
tón. Este cobraba tres pesos
por sesión e as nais, agrade-
cidas, deixábanlle de regalo
un queixo ou un pito. Antón
estaba desexando que o cu-
ñado se volvese para Vene-
zuela. Porque en
canto estaban sós,
non facía máis ca
comentarlle:
–Un caso célebre de sugestión colec-
tiva!
ÁLVARO CUNQUEIRO,
Os outros feirantes. (Adaptación)
48
ACTIVIDADES
3. Responde.
• En verdade ten Antón unha orella moito máis grande ca a outra? Explícao.
• Por que di seu cuñado que se trata dun caso de «sugestión colectiva»?
49
A descrición I
1. A descrición
Describir é coma pintar un cadro ou facer unha fotografía, pero con palabras. A
descrición consiste en presentar as partes ou os trazos característicos de seres,
lugares, obxectos ou fenómenos, co fin de que o receptor poida formar unha
imaxe fiel deles. Podemos atopar descricións nos textos literarios, nos manuais
de instrucións, nos folletos turísticos, nas guías, nos catálogos...
A descrición pode ser obxectiva ou subxectiva:
• Cando o emisor se limita a reflectir o que ve sen manifestar os seus sentimentos e
empregando unha linguaxe rigorosa e precisa, realiza unha descrición obxectiva.
• Cando o emisor reflicte as opinións e as emocións que lle produce a realidade
que describe, falamos de descrición subxectiva.
ACTIVIDADES
A Berenguela é a máis alta das tres torres da catedral de Santiago, con 72 metros
de altura. Na parte alta ten unha fermosa cúpula, onde se sitúa a campá de dous
metros e medio de diámetro, considerada unha das mellores do mundo.
Na parte central da torre hai un reloxo, por iso tamén se chama a Torre do Reloxo.
Na parte baixa ten por dentro unha escaleira, que vai dar á balaustrada.
50
51
As partes do corpo
1. Pon ao lado de cada palabra o número correspondente.
queixo 1 meixela
cella 2 12 pómulo
3 11
meniña (do ollo) beizo
4 10
sen cabelo
9
5 8
cello orella
6 7
nariz testa
3. Completa cada serie con outra palabra relacionada coa mesma parte
do corpo.
SINÓNIMOS
dedas, nocello, pé, coxa,
E ANTÓNIMOS
maimiño, corazón, furabolos, anular,
Dous termos son sinó antebrazo, ombreiro, man, pulso,
nimos cando teñen o
mesmo significado, nariz, orella, boca, fazula,
isto é, cando se pode
substituír un polo outro.
4. Emparella cada termo co seu sinónimo.
• día F • auga F
acender apagar
• uña F • pé F
52
O son B. A grafía v
Escríbense coa grafía v: Escríbense
con V
• As formas dos verbos que levan o son B e non teñen nin b nin v no seu
infinitivo. Exemplos: vou, tiven, estiven, estivera, tivera, estivese... avó, verza,
avogado,
Exceptúanse as terminacións -aba, -abas... do pretérito imperfecto da 1.ª conxugación. covarde,
• Os verbos vir, servir e vivir e os seus derivados. Exemplos: previr, convivir... esvelto,
• Os verbos acabados en -servar. Exemplos: conservar, observar... trevo, vulto,
vasoira,
• Despois de b, d. Exemplos: advertir, subvención... voda, varrer,
• Os adxectivos rematados en -ivo/a. Exemplos: deportivo, positivo... verniz,
Tamén se escriben con v moitas outras palabras que non atenden a unha regra fixa. vermello...
ACTIVIDADES
53
A conxugación verbal I
1. A conxugación
En galego, os verbos agrúpanse en tres conxugacións (conxunto de formas dun
mesmo verbo), segundo a terminación do infinitivo: a primeira conxugación,
formada polos verbos cun infinitivo acabado en -ar: cantar, andar, estudar…; a
segunda conxugación, formada polos verbos cun infinitivo acabado en -er: co-
mer, beber, bater…; e a terceira conxugación, formada polos verbos cun infiniti-
vo acabado en -ir: partir, vivir, ferir, fuxir…
• Son verbos irregulares os que non manteñen a raíz igual en todas as súas for-
mas ou teñen distintas desinencias ca o verbo modelo. Exemplo:
Presente Pretérito perfecto Futuro
andar (modelo) and-o and-ei and-arei
estar est-ou estiv-en est-arei
bater (modelo) bat-o bat-ín bat-erei
facer fag-o fix-en fa-rei
partir (modelo) part-o part-ín part-irei
dicir dig-o dix-en di-rei
54
ACTIVIDADES
1. Indica a que conxugación pertencen os seguintes verbos e engade un máis de cada poñendo
ao lado a conxugación.
3. Completa o cadro coa primeira persoa dos seguintes verbos nos tempos verbais indicados
e di se son regulares ou irregulares.
Podes empregar o apéndice verbal das páxinas 130-135.
• El volve cedo para a casa. F Poida que el volva cedo para a casa.
• Ti marcha de aquí. F
55
A rima
1. A rima. Concepto
Dúas palabras riman entre si cando coinciden os sons situados a partir da vogal
acentuada. Exemplos:
axeitado e adecuado botella e mesa.
A rima é a igualdade total ou parcial dos sons que dúas ou máis palabras teñen
a partir da vogal acentuada. Se o acento da palabra recae nun ditongo, só conta
para os efectos da rima a vogal forte do ditongo. Exemplo:
paciente e semente
Hai moitas composicións que non teñen rima. Os versos destas composicións
denomínanse versos libres, cando son versos de distintas medidas, ou versos
brancos, cando teñen unha medida uniforme.
56
ACTIVIDADES
• Este poema vai dedicado a unha famosa poeta galega. Escribe o seu nome completo.
• Hai versos soltos que non rimen con ningún outro? Cales?
• Coloca unha letra aos versos que riman e unha raia aos que non riman.
57
Pedriño e Rañolas
Pedriño, o fillo máis vello de Farruco, veu vivir coa mais o desgraciado do Rañolas; ¿non haberá na vila
súa tía Ádega. El era manso, doce, obediente; pero ta- un rapaz do teu igual? Que o Noso Señor me perdoe,
mén lacazán, pousafoles e, máis ca nada, comellón e pero dáme noxo verte sempre con ese eivado!
lambeteiro. Pedriño calaba, baixando as orellas; mais axiña volvía
Endexamais podía ver comer sen pedir parte, e moitas polo seu amigo Rañolas, tratando de meterllo polos
veces daba noxo velo tan famento sempre, aínda que ollos á vella, con verbas cheas de sentimento.
tivese o fol estoupando de comida. Con todo, a tía Ádega non gustaba do Rañolas, aínda
Cando algún compañeiro comía unha mazá, Pedriño que lle tivese mágoa, pois o malpocado rapaz proviña
achegábase a el, paseniñamente, e dicíalle con verda- dunha caste ruín. A súa nai, enlordada de pés a cabe-
deira humildade: za, non había por onde collela. Era ladra, borracha e
–Non tires o carozo, eh! preguiceira.
Despois Pedriño enfiaba os ollos de boi de Belén na gor- Agás da súa familia e da súa facha, o Rañolas era moi
xa do compañeiro, co degoiro dun mendigo que olla agudo, moi entendido e moi bo, segundo dicía Pedri-
unha comida de casamento, e dicíalle moi untuoso: ño, e a tía Ádega remataba calando e consentindo na-
–Ben me podías deixar parte! quela amizade.
Sabía o gran comellón que a comida non presta se un Na noitiña dos días de verán, Pedriño e mais o Raño-
famento nos está observando, e de cada bocado que las sentábanse a falar na porta da tía Ádega.
recibía a mazá, Pedriño alarmábase: –Pois eu –dicía o comellón–, se fose moi rico comería
–Que chantada lle metiches! Se lle dás outra, nin chis- tres tortas diarias.
co queda dela! –Pois eu –dicía o eivado–, se fose moi rico, moi rico,
Pedriño non deixaba de ollo ao rapaz da mazá deica andaría sempre dacabalo dun cabalo branco.
sacarlla da boca pola persuasión. Os dous amigos, sentados a plan, comían as peras e as
O mellor que se podía inventar para comer con mazás que o Rañolas sacaba da camisa, de a rentes do
acougo unha mazá, estando diante de Pedriño, era coiro. Pedriño pagáballe ensinándolle as letras.
darlle outra a el, guindándolla de lonxe. E cumpría –Mañá podes ir aos pexegos do secretario.
comer ben ás carreiras, porque, se non, aínda viña o –Ti moito falas, pero ten un can que…! Eu iría ás ma-
lerchán en demanda de carozo. zás do cura, pero aos pexegos do secretario…!
O seu amigo máis achegado era o Rañolas, un rapaz –Pois se non traes pexegos, xa non ando máis contigo.
eivadiño das pernas, que andaba en crequenas, por E o pobre Rañolas aparecía ao seguinte serán coa
ter as extremidades encollidas. As pernas do Rañolas chambra inflada de pexegos.
estaban tan encartadas que para andar de présa tiña CASTELAO,
que axudarse das mans, camiñando a catro pés. Os dous de sempre.
A tía Ádega sempre lle berraba (Adaptación)
ao sobriño:
–Eu non sei que an-
dades a facer, ti e
58
ACTIVIDADES
1. Marca cal é o tema principal da lectura. A opinión da tía Ádega sobre o Rañolas.
A causa de que Pedriño sexa tan larpeiro.
A relación entre Pedriño e Rañolas.
2. Explica. Por que despreza a tía Ádega ao Rañolas? Cres que fai ben?
Falso porque D
Falso porque
59
1.2. A caricatura
A caricatura é un tipo de retrato que só pretende destacar as características físi-
cas e de personalidade máis relevantes do personaxe, normalmente coa intención
de ridiculizar, deformar ou facer unha loanza. O resultado acostuma ser seme-
llante ás caricaturas en pintura, é dicir, adoita ser un retrato esaxerado e distor-
sionado.
ACTIVIDADES
1. Indica cal das seguintes descricións sería física (F) e cal psicolóxica (P).
Unha descrición centrada no rostro e na roupa dunha persoa.
Unha descrición que explica o carácter e os gustos dunha persoa.
• Unha mazá F
• Un corvo F
• Unha princesa F
• Unha flor F
• Un xoguete F
• Un gato F
60
• Pensas que esta descrición podería cualificarse como unha caricatura? Explícao.
61
As calidades persoais
1. Clasifica as seguintes calidades persoais en positivas e negativas.
• xenerosidade • covardía • indiscreción
• pesimismo • sinceridade • prudencia
• modestia • vaidade • lealdade
Positivas
Negativas
62
A grafía h
�
A grafía h non representa ningún son. En galego levan h as palabras que xa o le-
vaban na lingua da que proceden. Por exemplo: HARMONIA (latín) F harmonía.
Escríbense con h: Con H Sen H
• As formas dos verbos haber, habitar, herdar e honrar. harmónica, ovo, oco,
• As palabras que comezan polos prefixos hecto- (‘cen’), hexa- (‘seis’), hiper- (‘por herba, baía, orfo,
riba de’), hidro- (‘auga’), homo- (‘igual’), hemi- (‘metade’). horta, ombro,
• As palabras que comezan por horr-, hum-, hosp-. Exemplos: horror, húmido, hós- prohibir, óso, ola,
pede. hedra, inchar,
• As palabras derivadas doutras que levan h. Exemplo: honra F deshonrar. vehículo... úmero...
ACTIVIDADES
63
A conxugación verbal II
1. Verbos con alternancia vocálica na raíz
Nalgúns verbos prodúcese unha variación na vogal da raíz ou lexema. Aínda
así, considéranse regulares. Destacan estes dous modelos:
MODELO SERVIR
Pres. de indicativo sirvo serves serve servimos servides serven
Pres. de subxuntivo sirva sirvas sirva sirvamos sirvades sirvan
Imperativo sirve servide
MODELO FUXIR
Pres. de indicativo fuxo foxes foxe fuximos fuxides foxen
Pres. de subxuntivo fuxa fuxas fuxa fuxamos fuxades fuxan
Imperativo fuxe fuxide
Seguen este modelo: acudir, bulir, cubrir e derivados (descubrir, encubrir), cumprir ‘ser ne-
cesario’, cuspir, durmir, fundir, lucir, sacudir, subir, sufrir, tusir, ulir e xurdir, entre outros.
64
ACTIVIDADES
• Meu avó durmiu doce horas seguidas. F Meu avó dorme doce horas seguidas.
3. A forma verbal que vai riscada é incorrecta. Escribe ao lado a forma correcta.
4. Completa o cadro.
Pret. perf. indicativo Pret. plusc. indicativo Pret. imperf. indicativo Verbo
fixen fixera fixese facer
puxese
quixemos
trouxerades
dixese
65
A estrofa
1. A estrofa. Concepto
Normalmente, os versos dun poema agrúpanse en unidades que reciben o no-
me de estrofas. Unha estrofa está composta por un conxunto de versos, cun
mesmo número, unha mesma rima, que se repiten varias veces ao longo dunha
composición.
Por exemplo, a seguinte estrofa responde ao esquema 6a 6b 6a 6b.
Teño un año branco, 6a
como outro non hai, 6b
teño un año branco 6a
que quedou sen nai. 6b
MANUEL MARÍA
Con todo, hai moitas composicións poéticas que non utilizan ningunha estrofa
clásica.
66
ACTIVIDADES
1. Le o seguinte pareado e xustifica por que se trata deste tipo de estrofa.
Terra de labradío
A terra arada e labrada
só quere ser sementada!
MANUEL MARIA
3. Á seguinte estrofa fáltalle un verso para ser unha redondilla. Engade ti un e complétaa.
Pensa que debe de ter oito sílabas e rimar co primeiro verso.
Non quero ter máis regalos;
para min é suficiente
só quero ter ben presente
NOME DA ESTROFA
67
68
ACTIVIDADES
1. Responde.
2. Escribe, na orde de maior a menor, o nome dos catro ríos de Outeiro de Rei.
3. Por que os veciños de Outeiro de Rei deciden que queren outro río? Explica.
4. Responde.
• Onde vive?
• A que se dedica?
• Por que?
69
A guía e o catálogo
A guía e o catálogo son textos en que a descrición ten un papel moi importante,
pero debaixo desas denominacións aparecen tipos de textos moi distintos entre si.
Comparten, non obstante, a enumeración de elementos, a finalidade práctica e a
importancia das fotos e das ilustracións que os acompañan.
1. A guía
A guía é un texto de carácter descritivo que de xeito claro nos dá información,
ordenada alfabeticamente ou doutro xeito, sobre un lugar, o funcionamento dun
aparello, os enderezos e teléfonos ou outras cousas. Destacamos dous tipos de
guías:
Ofrece información sobre unha cidade, un lugar ou un país.
Guía turística Nela ofrécense datos de distintos tipos: históricos, gastro-
nómicos, sobre servizos, etc.
Dá información moi ampla, precisa e clara sobre distintos
Guía científica elementos (aves, réptiles, cogomelos…).
2. O catálogo
O catálogo é un texto de carácter descritivo en que se ofrecen relacións ordena-
das de determinados seres ou obxectos. Destacamos tres tipos de catálogos:
É un ficheiro alfabético (tradicional ou dixital) en que se dá
Catálogo conta dos fondos dunha biblioteca ordenados por autores,
bibliográfico temas ou títulos.
Catálogo dun museo Achéganos a relación de obras que acolle xunto coa data-
ou exposición ción, procedencia e ilustración.
Tamén ofrece descricións pero, neste caso, a descrición
Catálogo comercial do produto persegue uns fin publicitarios que favorezan
a comercialización.
ACTIVIDADES
1. Le os seguintes títulos e indica ao lado que tipo de guías ou catálogos poderían ser.
70
ARQUITECTURA
Monumento Catedral de Santiago de Compostela
Época
Estilo arquitectónico
Localización
Comentarios
• En que tipo de Guía incluirías esta descrición: Guía turística. Guía científica.
• Marca os elementos que aparecen mencionados ao describir o teatro.
Estado de conservación. A lámpada en forma de araña do vestíbulo.
Os chans e os teitos. O foxo dos músicos.
Cantos pisos hai. O patio de butacas e o escenario.
Trátase de formas solas e pola Internet, apren- Un rapaz de 13 anos, Xoel, que apenas
ten vida fóra da PSP e da rede. O misterio
de Merlo Branco. Paco e Carme, uns pais
demasiado atarefados. Eunice, a moza
concibidas baixo o
que secundarán as andainas de Xoel.
Don Santiago, o avó que constrúe
un motoveleiro e vive os remorsos dunha
asociadas ao racionalismo imperante na dé- xes que lle envía ao ordenador ISBN: 978-84-8224-891-2
CATÁLOGO CATÁLOGO
5. Realiza unha descrición dalgún animal coma se fose para unha guía científica.
Podes buscar información en enciclopedias ou na Internet.
71
O exterior da vivenda
1. Copia cada unha destas palabras co seu número correspondente.
3. Risca a palabra intrusa que non sexa do campo léxico e explica por que.
Explicación:
Explicación:
CAMPOS LÉXICOS
galiñeiro - canceira - corte - carreiro - palleira
Son conxuntos de pa-
labras que se relacio- Explicación:
nan entre elas polo seu
significado. Por exem
plo: castiñeiro, pereira, 4. Relaciona cada palabra co seu sinónimo.
maceira... son do cam-
po léxico das árbores; alicerces • • lumieira
e león, cabalo, aguia... bufarda • • faio
son do campo léxico
trabe • • cimentos
dos animais.
faiado • • viga
72
A grafía x. O dígrafo ll
A grafía x pode representar dous sons diferentes: Levan X
• Un son coma o que pronunciamos en lonxe ou xardín. xeso, xaxún, inxectar,
• Un son ks coma o que pronunciamos en sexto ou exótico. Aparece este son no proxecto, xacer, xema,
xilaba, paxá, caxemira...
prefixo ex- (‘fóra de’) e extra (‘por encima de’). Exemplos: expulsar, extraordinario.
O dígrafo ll representa o son que atopamos en pallaso ou tella. Ás veces, pola in-
fluencia do castelán, nalgunhas palabras tende a usarse x no lugar do ll, cando o co-
rrecto é usar un ll. Así, escríbense con ll: vasilla, antollo, atallo, baralla, burbulla, coe-
llo, cella, lentella, ollal, partilla...
ACTIVIDADES
C O E O V A S I A T E A
R E I A E O N O E S O
E A D A E N E Ñ O O A L
A T A O P A R E A N O O
• antollo F • xabón F
• parella F • proxecto F
• baralla F • atallo F
73
O adverbio. Os enlaces
1. O adverbio
Os adverbios son palabras invariables en xénero e número que poden modifi-
car un verbo, un adxectivo, outro adverbio ou mesmo unha oración.
2. Os enlaces
Os elementos de enlace son palabras que serven para unir ou relacionar pala-
bras ou grupos de palabras. Por exemplo: café con leite; alto e fraco.
2.1. As preposicións
As preposicións son palabras invariables que relacionan unha palabra con
outra que lle serve de complemento. Exemplos:
Chocolate con churros. Típico de Silleda. Imos en grupo. Diante de ti.
As principais preposicións son a, agás, ante, ata, canda, con, conforme, con-
tra, de, deica, desde, durante, en, entre, excepto, onda, para, perante, por,
segundo, sen, sobre, xunta.
2.2. As conxuncións
As conxuncións son palabras invariables que unen dúas palabras nunha ora-
ción ou ben dúas oracións entre elas. Exemplos:
Roi e Lúa son amigos. Roi está contento porque está de vacacións.
As principais conxuncións e locucións conxuntivas son e, nin, ou, pero, se-
nón, que, se, aínda que, porque, para que, polo tanto, a pesar de que, ma-
lia que, posto que...
74
ACTIVIDADES
3. Escribe unha oración con cada unha das seguintes locucións adverbiais.
de sobra
F
se cadra
F
de ningún xeito
F
ao redor
F
5. Escribe unha oración con cada unha das seguintes conxuncións ou locucións conxuntivas.
aínda que
F
nin
F
porque
F
75
O poema
1. O poema. Concepto
Un poema é unha mensaxe completa escrita en verso. Segundo a súa estrutura,
distinguimos dúas clases de poemas: poemas estróficos, os que presentan os
seus versos agrupados en estrofas; poemas non estróficos, os que os versos se
suceden e se encadean sen formaren estrofas.
76
ACTIVIDADES
RIMA ESQUEMA
Tecín soa a miña tea ¡Que tristeza! O vento soa, O meu homiño perdeuse,
sembrei soa o meu nabal canta o grilo ao seu compás…; ninguén sabe en onde vai…
soa vou por leña ao monte ferve o pote…, mais, meu caldo, Andoriña que pasaches
soa a vexo arder no lar. soíña te hei de cear. con el as ondas do mar;
Nin na fonte nin no prado, Cala, rula, os teus arrolos andoriña, voa, voa
así morra coa carrax, ganas de morrer me dan; ven e dime en onde está.
el non ha de virme a erguer, cala, grilo, que se cantas, ROSALÍA DE CASTRO
el xa non me pousará. sinto negras soidás.
77
O episodio da escaleira
O señor Ramón Lamote tiña unha clase de chairego –O que quere dicir que as clases de chairego dan máis
no terceiro andar da casa número nove da rúa dos do que eu pensaba...
Montes, e alí acudía todos os martes, xoves e venres –Moito non dan..., mais o pouco que delas recibo non
de cinco a seis da tarde. Saía do café ás cinco menos se pode cobrar se non se asiste a elas ou se chega moi-
vinte porque con dez ou quince minutos abondáballe to despois da hora... Vostede, ¿que pensaría do seu
para chegar ao seu destino. cuñado se chegase tarde ás clases de Física?
Hoxe é xoves e Lamote apura algo máis o paso porque –Home, se fose porque o collera un coche ou unha
ten medo de que dea en chover. Chega ao portal ao cousa desas...
tempo que as nubes comezan a verter. –Non, ¿se fose porque había unha señora sentada nas
Colleu, resignado, cara á escaleira, pero tivo que se escaleiras e el non puidese subir se non era pisando á
deter. Unha señora grosa e chea de enfeites estaba alí muller?
sentada e ollaba para el. –El subiría no ascensor.
Lamote é un home educado e dixo: –Pero é que non hai ascensor.
–Boas tardes. –O meu cuñado só pon clases onde haxa ascensor, é
–Boas tardes –respondeu a muller. un profesor importante.
–Eu –dixo Lamote– dou clase de chairego aquí, no Lamote volveu catar a hora: as cinco e dezasete minutos.
terceiro andar... –Moi ben, imaxinemos que hai unha señora sentada
–Iso está moi ben. Tamén eu teño un cuñado que dá no ascensor.
clase de Física. Casou coa miña irmá Elvira. Teñen unha –As señoras non se sentan nos ascensores. E, se así
filla, moi riquiña ¿sabe?, aínda que mal educada, con fose, el subiría pola escaleira.
iso de que é filla única... –Xa o supuña. E se non hai escaleira?
–Si, xa se sabe que os fillos únicos... –e Lamote calou –Señor, vostede non parece moi bo profesor, eu diría
a boca porque non gustaba nada de falar mal dos fillos que non ten moitos coñecementos... ¿Non sabe que é
únicos, entre outras razóns, porque el tamén o era. obrigado poñer escaleiras nos edificios?
–Gáñanse moitos cartos coas clases de chairego? Outra ollada ao reloxo fixo que cavilase moi seria-
–Non moitos... mente na posibilidade de deixar de ser educado por
–Entón, vostede como se amaña para comer todos os aquela vez, pero conseguiu frear os seus impulsos.
días? Mentres tanto, a muller sacara do bolso unha revista
–Tamén son debuxante de soños e así, entre as dúas desas do corazón e puxérase a ler nela. Fóra seguía a
cousas... chover, agora a cachón.
Lamote volveu ollar para o reloxo. Estaba a dar a hora Eran as seis menos catro minutos cando Lamote oíu
de comezar o seu traballo. que alguén baixaba pola escaleira.
O que chegaba era un home pequenote e groso.
–A miña clase é ás cinco –dixo con algo de ti-
midez– e esta casa non ten ascensor, non se –Maruxa –dixo–, xa cobrei a renda dos catro pisos e
pode subir ao terceiro andar se non é pola es- mais a da bufarda.
caleira, por esta escaleira... –Moi ben –contestou ela ao tempo que gardaba a re-
A muller abriu unha miga os ollos e esca- vista e se ía erguendo moi amodo–. Imos logo...
rranchou as pernas máis aínda. O home fixouse en Lamote.
–Ese seu reloxo, anda ben? –E este quen é? –preguntoulle á muller.
–Si señora. É un bo reloxo... suízo. –Non sei, di que é profesor, mais non llo
creo... E se o é, ten que ser moi malo...
Fíxate que falou de que tiña unha clase ás
–Como pode saber cinco, mira a hora que é e nese tem-
que é suízo? po non fixo máis ca dar voltas polo
–Aquí, na esfera, portal.
pon Swiss made. E marcharon os dous.
Merqueino en Xenebra, nunha via- PACO MARTÍN, Das cousas
xe que fixen hai algúns anos... de Ramón Lamote. (Adaptación)
78
ACTIVIDADES
1. Responde.
4. Como cualificarías á señora? Escolle os adxectivos que segundo a túa opinión mellor
a definan.
sosegada dialogante entremetida cortés inflexible provocadora
79
O diálogo I. A conversa
1. O diálogo. Concepto
O diálogo é o intercambio de información que se produce entre dúas ou máis
persoas que se comunican de xeito oral.
Nas narracións reprodúcense os diálogos que manteñen os personaxes. Neste
caso, os diálogos poden transmitirse de dúas formas: en estilo directo, se o na-
rrador reproduce literalmente as palabras dos personaxes, ou en estilo indirec-
to, se o narrador as reproduce desde o seu punto de vista. Exemplos:
–Leva o chuvasqueiro, Iria, que vai chover –dixo a nai. F Estilo directo.
A nai díxolle a Iria que levase o chuvasqueiro, que ía chover. F Estilo indirecto.
3. A conversa
A conversa é un diálogo espontáneo entre dúas ou máis persoas que interveñen
sen un plan previsto. Isto fai que haxa frecuentes interrupcións, cambios de te-
ma, frases inacabadas... Na conversa podemos distinguir xeralmente tres partes:
a apertura, o corpo e o peche.
Características Exemplos
Adoita ser unha chamada de aten- –Ola, Antía!
Apertura ción (Perdoe; Que hora é?) ou unha –Que tal, Xavier? Como che vai?
fórmula de saúdo (Ola!).
É a parte central da conversa e –Moi ben! E do que falamos, que?
Corpo está formado polas intervencións –Nada, que me apunto no voso equipo.
dos interlocutores. –Estupendísimo!
É a parte onde conclúe a conversa. –Vou correndo dicírllelo aos outros.
Peche Adoita incluír unha fórmula de Deica logo.
despedida (Deica logo!). –Adeus, Xavier. Vémonos.
ACTIVIDADES
POIS EU...
ESTE ANO,
POLO ENTROIDO,
VOUME DISFRAZAR
DE...
80
2. Indica cal das seguintes secuencias está en estilo directo e cal en estilo indirecto.
–Levo pouco tempo aquí. Volvín con meus pais este verán.
–Claro que falo francés! Pero con meus pais sempre falei en galego.
4. Coloca as partes da conversa (apertura, corpo e peche) onde corresponda. Despois contesta.
*
–Mire, se ten algo que me dicir deixe unha nota nese garabullo.
–Xa, pero se non lle importa, eu só quería unha información moi breve…
–Pero que información nin que información! Olle como eu traballo e aprenda.
–Si, pero non é iso. O que eu quería era…
–Oíu!? Eu estou ocupado! Moi ocupado e se vostede non ten nada mellor que
* facer, polo menos non moleste.
–Está ben, está ben, desculpe, adeus.
MARIO PEREIRA, Velaí vai o verme. (Adaptación)
81
O interior da vivenda
1. En cada un dos cuartos da casa adoita haber uns mobles ou electrodomésticos
determinados.
Indica a carón de cada nome o lugar en que situarías os que aínda non
están colocados.
Vestíbulo (V) Cociña (C) Sala (S) Cuarto (Cu) Baño (B)
3. Na casa adoitamos ter cousas que fan a mesma función pero para diferentes
obxectos ou en diferentes ocasións.
Fai unha lista de cousas da casa que nos vallan para…
• Sentar F hamaca , , .
• Durmir F berce , , .
OS PREFIXOS
4. Utiliza os prefixos pre- e anti- para formar novos adxectivos.
Sérvennos para crear
pal abras novas. Un • estético F antiestético • fabricado F
prefixo é unha partí-
cula que se lle engade • cociñado F • social F
diant e a unha pala-
bra e que lle cambia o • alérxico F • hixiénico F
significado. Por exem-
plo, se a presidente lle
engadimos os prefixos 5. Subliña os prefixos das seguintes palabras e escribe algunha que os leve
vice- ou ex- creamos as tamén.
palabras vicepresidente
e ex-presidente, que te- • cooperar F coordinar • entrechán F
ñen un significado dife-
rente entre elas e dis-
• subdirector F • desdicir F
tinto da palabra da que
partimos.
• postelectoral F • exalumno F
82
A acentuación
Todas as palabras teñen un acento fónico, é dicir, unha sílaba que pronunciamos con máis forza; pero só
algunhas levan acento gráfico ´ . O acento gráfico marca a sílaba tónica das palabras segundo estas regras:
• As palabras agudas (as que teñen tónica a última sílaba) levan o acento gráfico Lembra
cando rematan en vogal, en vogal + n, en vogal + s e en vogal + ns: ventá, salón,
cafés, colchóns. Non levan acento gráfico as agudas rematadas en ditongo decrecen- Agudas ´
te (ei, ou, oi...) nin as monosílabas: limpei, varreu, pintou, chan. Graves ´
• As palabras graves (as que teñen tónica a penúltima sílaba) levan acento gráfico can- Esdrúxulas ´
do non rematan en vogal, en vogal + n, en vogal + s e en vogal + ns: fácil, fémur.
• As palabras esdrúxulas (as que teñen como sílaba tónica a antepenúltima) levan acento gráfico sempre:
cómodo, ático.
ACTIVIDADES
1. Subliña a sílaba tónica das seguintes palabras e indica se son agudas (A), graves (G)
ou esdrúxulas (E).
actor carácter técnico irmá
feliz médico aquí portal
música salón medo difícil
2. Indica cal dos seguintes cadros contén palabras agudas, graves e esdrúxulas.
Ponlles os acentos gráficos ás que o precisen.
3. Subliña a sílaba tónica destas palabras e ponlles o acento gráfico ás que o precisen.
• cespede • cartel • reloxo • tunel
• marmore • rixido • xadrez • escuro
4. Escribe correctamente acentuada unha palabra que teña as características que se piden.
83
O substantivo. O artigo
1. O substantivo. Concepto
Os substantivos son palabras variables que designan entidades como persoas,
animais, cousas, sentimentos ou ideas. Exemplos:
rapaz vaca ordenador pena amor
Poden desempeñar na oración a función de núcleo do suxeito. Exemplo:
Os veciños (suxeito) vivían felices traballando nos eidos.
N
84
ACTIVIDADES
• fermoso F • triste F • só F
• xente F • rabaño F
• exército F • equipo F
• inglés F • príncipe F
• xenro F • artista F
• espectador F • carneiro F
• cantante F • galo F
• crise F • sangue F
• leite F • calor F
85
86
ACTIVIDADES
Rematadas en -es
F
Rematadas en -s
F
09. Escribe o plural dos seguintes substantivos. Ten en conta que todos rematan en -l.
11. As palabras estranxeiras que rematan en consoantes infrecuentes ao final de palabras galegas
forman o plural engadindo un -s.
Forma o plural dos seguintes substantivos.
• anorak F • sándwich F
• álbum F • iceberg F
87
Os recursos literarios
1. Os recursos literarios ou estilísticos
Na linguaxe literaria empréganse unha serie de recursos que embelecen a expre-
sión e a diferencian da linguaxe común. Os escritores coidan a forma de expre-
sar o que queren dicir e procuran que a súa linguaxe sexa suxestiva e expresiva.
Exemplo de paradoxo Para iso empregan recursos moi variados. Estes recursos chámanse recursos li-
na linguaxe publicitaria. terarios e, con eles, o escritor pretende darlles beleza e expresividade aos seus
Consiste na aparente
contradición lóxica
textos.
entre dúas ideas Aínda que este tipo de recursos é unha característica común ás obras literarias
ou sentimentos. de calquera xénero, no caso da poesía son especialmente abundantes.
88
ACTIVIDADES
1. Nestes versos de Manuel María atopamos no lugar indicado un recurso baseado na repetición
de construcións.
Escribe cal é.
O meu carro é cerna dura As cousas vanse aledando
sábese carballo e freixo. por onde o meu carro pasa.
Que fermosa a súa feitura! * Carrétame herba pró gando! *
Que lixeireza a do eixo! Tráeme a colleita prá casa!
2. A ironía é un recurso moi empregado na linguaxe coloquial. Para destacar o uso irónico dun termo
por escrito podemos poñer comiñas.
Onde poñerías ti as comiñas para resaltar a ironía?
• Ti es moi «simpático».
• Que limpiña tes a túa mesa.
• Cando berra así, a súa voz resulta moi melodiosa.
• Xa vexo que rematastes de ordenar o voso cuarto.
4. Nos seguintes versos de Ramón Cabanillas hai unha palabra que actúa como símbolo.
Camiño, camiño longo,
camiño da miña vida,
escuro e triste de noite,
triste e escuro de día...
5. Constrúe un pequeno poema ou relato en que o protagonista sexa o vento. Para iso debes
realizar unha personificación do vento (tratalo coma se fose un ser animado).
89
Déixao medrar
A profesora de lingua acordara cos alumnos e coas inhumano, se non, o que se consegue non serve para
alumnas da clase que cada semana ían dedicar media nada.
hora a comentar ou debater sobre un tema de actuali- Pero isto non pasa soamente na ximnasia. Elías, que
dade. Rafael trouxera desta volta o caso da ximnasta practica tenis, dixo que no tenis tamén hai que chegar
Dominique Moceanu. moi novos a ser figuras. E o mesmo pasa coa natación.
E incluso noutros deportes en que antes dificilmente
«A ximnasta Dominique Moceanu emancí-
se estaba entre os mellores antes dos vinte e tantos
pase de seus pais aos dezasete anos. A ximnasta
norteamericana de orixe romanesa, que foi cam- anos, como o fútbol ou o baloncesto.
pioa olímpica, denunciara os pais pola excesiva –Eu lin o outro día –abundaba Elías– que un rapaz de
presión que exercían sobre a súa carreira deporti- dezaseis anos chamado Vicente asinou un contrato
va desde que era nena.» cun equipo de fútbol poñendo unha cláusula de res-
cisión de cento oitenta millóns de euros. E a familia
estivo de acordo, porque tiña problemas económicos.
–Coma sempre, o que propón un tema é o primeiro Pero el agora está atado a ese equipo e non pode facer
en falar. Veña, Rafael. coa súa vida o que queira. E tamén quero dicir que no
–A min o caso de Dominique Moceanu paréceme in- equipo de infantís dun colexio de Vigo teñen que pa-
teresante por dúas razóns: a primeira, porque o feito gar unha multa cada vez que faltan a un adestramen-
de que alguén denuncie os seus propios pais resúlta- to, e os pais están de acordo.
me forte; a segunda razón é que seguramente os pais –Vedes? –interviña a profesora–, para eses rapaces o
foron moi esixentes con esta rapaza, pero tamén gra- fútbol xa non pode ser un xogo, xa é unha obriga.
zas a iso ela fíxose famosa e foi campioa olímpica. Así ¿Como vai gozar xogando ao fútbol un rapaz de deza-
que non sei que postura tomar sobre isto da denun- seis anos que xa está atado por un papel que pon cen-
cia. Nos xornais danlle a razón á rapaza... Eu quero to oitenta millóns de euros?
saber o que pensades vós. –Pois estas cousas igual empezan a cambiar –opinaba
Os compañeiros e as compañeiras da clase empezaron Henrique–, porque lle oín dicir ao Defensor do Menor
a pedir a palabra. Había opinións para todos os gus- que haberá que pensar se os plans de adestramento
tos. Rafael achegou algúns datos máis sobre as condi- que se seguen para preparar a rapaces e rapazas moi
cións de vida, as horas de adestramento, a dieta, o novos para gañaren medallas respectan os dereitos
illamento a que eran sometidas as ximnastas. deses rapaces.
–Pois eu digo a verdade –a que falaba era Raquel–, a A profesora fixo unha pregunta que non tivo contesta-
min gustaríame ser unha artista famosa e, se para con- ción: ¿que pasa cos rapaces e rapazas que empezan de
seguilo tivese que pasar por todo iso que dicides, eu nenos a practicar un deporte, que lle dedican toda a
pasaría. O que algo quere, algo lle custa, non? E nos súa vida, que prescinden case
primeiros anos igual o pasas mal, pero despois, cando por completo do tempo libre,
estás arriba e es importante e gañas moitísimo diñeiro pero despois resulta que non
e a xente te admira, xa non te acordas para nada das son suficientemente bos coma
que pasaches. para destacar e gañar a vida con
–De acordo, Raquel, ti pasarías por todo iso –intervén ese deporte?
de novo Rafael–, pero do que se trata aquí é de se ten SILVESTRE
que haber tanta présa, se non se poden facer as cousas GÓMEZ XURXO,
máis amodo. Porque hai que ter presente que, a pesar Déixao medrar.
de todo o que conseguiu, esta ximnasta non é unha (Adaptación)
persoa feliz e iso a min dáme que pensar.
En algo estaban todos de acordo: parece unha tolemia
que a unha nena de once ou doce anos se lle esixa ser
a mellor do mundo nunha determinada actividade.
Hai que admitir que, ante tanta competencia, cómpre
esforzarse para destacar, pero o esforzo non debe ser
90
ACTIVIDADES
2. Responde.
3. Contesta.
• Por que?
• Con cal das ideas expresadas no texto estás máis de acordo, coas de Raquel ou coas de Rafael?
Explícao de xeito oral.
91
Pa
SI
r
tid
o
sd
ar
Para coordinar e guiar o debate, é frecuente nomear un mo-
ri o
io
sd
da
o
rt i
NO
Pa
N
Público • Iniciar o debate e presentar o tema.
• Ordenar e controlar as intervencións dos interlocutores.
• Cerrar a sesión resumindo as ideas máis importantes
que se expuxeron e as conclusións ás que se chegou.
ACTIVIDADES
• Débese permitir o uso de cámaras de vídeo nas zonas vellas das cidades para gravar os transeúntes?
92
2. Indica cales das seguintes afirmacións son verdadeiras (V) e cales falsas (F).
O debate consiste na exposición dunha persoa en presenza dun auditorio.
Nun debate analízase conxuntamente un tema para que o intercambio resulte enriquecedor.
Para coordinar e guiar un debate, é frecuente nomear un moderador.
Nun debate é fundamental falar máis alto ca os demais.
3. Imaxina un debate sobre o uso da Internet por parte dos rapaces. Pon argumentos a favor
e en contra do emprego deste medio por parte dos menores de idade.
A favor
F
F
F
F
En contra
F
F
F
F
4. Escribe tres normas que coides que se deben respectar para que un debate se poida
desenvolver con normalidade e sen interrupcións.
5. Imaxina que es o moderador dun debate televisivo que está a piques de rematar sobre
a violencia nos estadios de fútbol. Realiza a despedida do debate e fai un comentario persoal
sobre o tema.
93
O lecer e as afeccións
1. Localiza na ilustración as seguintes palabras.
94
O acento diacrítico á
Con acento gráfico
'ala'; contracción (a + a) a
Sen acento gráfico
artigo
cómpre 'é necesario' compre de comprar
dá, dás do verbo dar da, das contracción (de + a, as)
O acento diacrítico úsase para dife- dó compaixón; nota musical do contracción (de + o)
renciar palabras que teñen distintos é do verbo ser e conxunción
significados, pero que se escriben fóra adverbio de lugar fora verbo ser ou ir
igual. Por exemplo: na palabra bóla máis adv. de cantidade mais conxunción 'pero'
(‘esfera’) fronte a bola (‘pan’), o acento pé parte do corpo pe letra
diacrítico permite que, na escrita, dife- póla 'rama' pola (por + a); 'galiña'
renciemos as dúas palabras. Igual oco- pór 'poñer' por preposición
rre en óso (‘parte do corpo’) e oso présa 'apuro' presa prisioneira; encoro
(‘animal plantígrado’). só 'sen compaña' so 'debaixo de'
O seguinte cadro contén algúns dos té infusión te letra; pronome
principais pares de diacríticos. vós, nós pron. tónico vos, nos pronome átono
vés, vén verbo vir ves, ven verbo ver
ACTIVIDADES
1. Completa as seguintes oracións co termo apropiado dos que se encontran no cadro de arriba.
3. Copia no recadro a palabra do cadro dos acentos diacríticos que máis se axeite á definición.
95
O adxectivo cualificativo
1. O adxectivo cualificativo. Función
Os adxectivos cualificativos son palabras variables que nomean as calidades
ou os estados que se poden dicir dos substantivos. Exemplos:
rapaza nova sangue vermello auga quente
Os adxectivos cualificativos funcionan como complementos do substantivo
que acompañan. Exemplos:
o peixe fresco a televisión pública
Det N Compl. Det N Compl.
O adxectivo concorda en xénero e número co substantivo ao que complemen-
O adxectivo emprégase ta, é dicir, toma o xénero e o número dese substantivo. Exemplos:
nas descricións porque
expresa as características peixe fresco F peixes frescos televisión pública F televisións públicas
e os detalles do que
describimos (cores,
formas, tamaños). 2. Os graos do adxectivo
A calidade que expresa o adxectivo pode ser posuída en diversos graos:
• Un adxectivo está en grao positivo cando expresa unha calidade ou un esta-
do sen indicar ningunha intensidade. Exemplo: Antía é boa estudante.
• Un adxectivo está en grao comparativo cando compara a intensidade con
que dous substantivos posúen a mesma calidade. A comparación pode ser de
superioridade, de igualdade ou de inferioridade.
Comparativo máis... ca/que/do que
de superioridade
Meu pai é máis divertido ca miña nai.
• Un adxectivo está en grao superlativo cando expresa unha calidade no seu
grao máximo. O grao superlativo constrúese de diversas maneiras:
– Co adverbio moi anteposto ao adxectivo. Exemplo: Meu pai é moi divertido.
– Engadíndolle ao adxectivo os sufixos -ísimo ou -érrimo. Exemplo: Meu pai
é divertidísimo.
– Antepoñéndolle ao adxectivo prefixos como super-, hiper-, ultra-… Exem-
plo: Meu pai é superdivertido.
O grao superlativo pode ser absoluto, cando expresa a calidade no seu grao máxi-
mo sen comparala con nada (Roi é divertidísimo, moi divertido), ou relativo, cando a
calidade se compara coa doutros substantivos (Roi é o máis divertido da clase).
Algúns adxectivos posúen formas especiais para expresar os graos comparativo
e superlativo. Exemplos:
Positivo alto baixo bo malo pequeno grande
Comparativo superior inferior mellor peor menor maior
Superlativo supremo ínfimo óptimo pésimo mínimo máximo
96
ACTIVIDADES
• Os libros que vos parezan de utilidade poñédeos nas caixas de cor azul.
Superlativo
F
UNHA CÁMARA HIPERSENSIBLE
F A UN PREZO BARATÍSIMO!
97
A poesía
1. A poesía
A poesía é o xénero que engloba todas as obras escritas en verso nas que un
poeta expresa o que pensa ou o que sente. Temas como o amor, a natureza, a
soidade, a morte, a patria, o tempo, a amizade, a sociedade... están presentes
habitualmente neste tipo de textos.
Unha característica común ás obras literarias de calquera xénero é o uso de re-
cursos estilísticos ou literarios como metáforas, comparacións, paralelismos...
No caso da lírica, é especialmente abundante o emprego deste tipo de recursos,
que lles dan beleza e expresividade aos textos.
98
ACTIVIDADES
• Por que?
3. Relaciona os temas seguintes coa poesía lírica ou épica, segundo lle corresponda.
A amizade •
A morte • • Poesía lírica
Os feitos gloriosos dun país • • Poesía épica
As fazañas dun heroe •
99
Un máxico negocio
Mefisto tiña motivos para sentirse orgulloso. Aparecer paz de conseguir tamén moitas das cousas que eu facía.
na portada de Bruxos & Magos, (en primeiro plano, Unha tarde de outono xuramos non separarnos nunca.
ataviado cos atributos de Honorable Bruxo Maior, e P: Os anos seguintes son os máis escuros da súa bio-
Ana un pouco máis atrás) e cunha extensa entrevista nas grafía, non si? Marchou para a cidade e alí esqueceu o
páxinas centrais, indicaba que o recoñecemento entre a seu destino de bruxo…
comunidade dos bruxos era algo incuestionable. Non R: Non foi exactamente así. Empecei a tratar de com-
puido evitar a tentación de ler, unha vez máis, aquela portarme coma un humano. Ana e mais eu matriculá-
entrevista que xa case sabía de memoria. Saltou a intro- monos na universidade. Pero eu conservaba as miñas
dución, inzada de loanzas, e foi ás preguntas. […] habilidades de bruxo e practicaba. Rematamos a ca-
Pregunta: Permítame que empece por unha pregunta rreira e decidimos casar. Foi daquela cando tomamos
obrigada: cales foron os seus primeiros pasos como unha decisión transcendental. Por aqueles días, che-
bruxo? goume unha comunicación do Consello Supremo,
Resposta: Do mesmo xeito que todos os da miña xe- lembrándome a necesidade de asumir as obrigas da
ración, daquela só se transmitía de pais a fillos. Obser- estirpe. Eu dubidaba. Diante de min abríanse dous
vando con atención todo o que vía facer na casa em- camiños: ou asumir a miña condición de bruxo, o
pecei a practicar a bruxaría. Os esconxuros, os filtros que implicaba resignarme a unha existencia arredado
de encantamento… dos humanos, ou facer un mestrado de Dirección de
P: Pero vostede foi á escola cos humanos. Empresas, esquecerme de meigaría e dedicarme a ga-
R: Así foi; no meu clan, eran partidarios de iniciar a ñar cartos e a adquirir éxito social.
integración cos humanos. P: E como resolveu esa contradición?
P: Se os meus datos son certos, foi nesa escola onde R: Foi Ana quen deu coa clave: «Quizais se pode ser
vostede coñeceu a Ana, a súa compañeira… bruxo e estar plenamente integrado entre os huma-
nos». Había que enmascarar a bruxaría con aparen-
R: Pois si, e alégrame poder falar deste tema. Porque
cias que á sociedade lle gustaban! Fixemos un máster
Ana é a mellor demostración de que se pode chegar a
na School of Big Business e, deseguido, abrimos o no-
bruxa aínda sendo humana. Sen ela sabelo, tiña…
so primeiro despacho.
«poderes».
P: O tempo acabou dándolles a razón.
P: Como «poderes»? Un feito así, entre humanos, é
R: Claro que nola deu. Hoxe podo afirmar que temos
algo insólito.
unha gran cantidade de humanos baixo a nosa in-
R: Voulle contar unha anécdota. Teriamos nós uns dez fluencia, algúns en postos moi altos. A bruxaría pode
anos. A mestra mandáranos repasar creo que a obten- estar de parabéns!
ción da raíz cadrada dun número decimal. Pois ben, A entrevista aínda continuaba. Pero Mefisto deixou de
aquela tarde tocoulle a Ana saír a calcular unhas das ler. Notou un estraño formigar nos dedos. As páxinas
raíces; mentres ela ía cara ao encerado, a mestra sacou da revista íanse esfarelando e converténdose nunha
as lentes para limpalas. Pero, en canto tocou co pano columna de fume verde que axiña ascendeu ata o tei-
os cristais convertéronse nun po finiño coma to. Visiblemente irritado, foi ata a porta do despacho e
fariña. Cando saímos, Ana díxome que abriuna de golpe.
desexara con todas as súas forzas
Tal como imaxinara, alí estaba o seu fillo Adrián, no
que crebasen as lentes da
corredor. Ría con aire pícaro, ollando para súa nai.
profesora, para librarse
así do exercicio. –Que, papá, gustouche a nube de fume?
Mefisto ollou en fite para o seu fillo, que, nun repente,
P: E que pasou logo?
quedou convertido nunha pequena ra verde que non
R: Pois eu empecei a deixaba de choutar polo corredor. Volveu logo entrar
deixar que Ana fose adi- no despacho, ao tempo que lle dicía a Ana:
viñando algúns dos
–Non lle axudes, a ver o tempo que tarda en desen-
meus poderes secretos.
meigarse el só. ¿Non dis ti que as cousas só se apren-
E entre os dous fomos
den practicando? Pois déixao que practique!
descubrindo que era ca-
AGUSTÍN FERNÁNDEZ PAZ, Contos por palabras. (Adaptación)
100
ACTIVIDADES
1. Observa os xestos do personaxe e responde. A que momento da lectura pertence cada imaxe?
IMAXE 1 1 2
IMAXE 2
2. Responde.
• Na entrevista, Mefisto fala dunha «decisión transcendental». Cal foi esa decisión?
3. Por que está orgulloso Mefisto de saír na revista? Marca as que che parezan correctas.
Porque esa revista a lía moita xente. Porque incluía unha breve noticia sobre o seu negocio.
Porque na foto da portada saía moi ben. Porque significaba que o seu traballo era recoñecido.
4. Ti tamén cres que «as cousas se aprenden practicando»? Explícao con algún exemplo.
101
ACTIVIDADES
1. Indica polo menos catro personaxes que che parezan interesantes para entrevistar e indica
algún motivo. Colócaos en orde de maior a menor interese para ti.
Personaxe Motivo
102
2. Indica que tipo de entrevista se corresponde con cada unha das seguintes definicións.
• Entrevista que pretende investigar sobre aspectos
persoais do entrevistado (vida, obra…). F Entrevista
*
Resposta: Encántame, a verdade. Gústame máis ca a palabra profesor.
P: Estrañará as aulas cando non volva a elas o próximo curso?
R: Seguramente, si. Pero eu seguirei vencellado á escola. Continuarei
adestrando o equipo de balonmán e dirixindo a banda de música. Te-
rei contacto cos rapaces da vila.
P: En tantos anos dedicados ao ensino, mudou moito a escola?
R: Moitísimo. Afortunadamente, agora hai recursos, boas instalacións
deportivas, informáticas… De todo! Só hai que ter curiosidade por
aprender. Con iso abonda.
• Neste texto están moi claras dúas das partes das que adoitan compoñerse as entrevistas.
Marca cales son e despois escríbeas no lugar correspondente.
Introdución. Corpo da entrevista. Peche.
4. Repara nas fotos da alpinista Chus Lago e do escritor Manuel Rivas e escribe unha pregunta
para cada un deles coma se os entrevistases.
1 2
1.
1.
2.
1.
103
Os sentimentos
1. Une os sentimentos dun recadro cos seus antónimos.
104
ACTIVIDADES
1. Coloca en cada enunciado o signo de peche que che pareza máis axeitado.
• Como me gustan as patacas fritidas • A que hora quedaches cos teus amigos
• Non sei onde están os meus libros • Cando vés á miña casa
• Xa se sabe, a falta de pan • Que calor vai hoxe
2. Explica nun breve parágrafo os sentimentos que che provoca esta imaxe.
3. Escribe unha pregunta que farías nunha entrevista a cada un destes personaxes de ficción.
Escribe polo menos seis enunciados, empregando un signo de interrogación e outro de admiración.
O conde Drácula
F
O correcamiños
F
Spiderman
F
105
Os determinantes
1. Os demostrativos. Formas
Os demostrativos son palabras variables que expresan a proximidade ou o afas-
tamento das cousas respecto da persoa que fala, tanto no espazo coma no tempo.
Singular Plural
Neutro
Masculino Feminino Masculino Feminino
Proximidade este esta estes estas isto
Distancia media ese esa eses esas iso
Afastamento aquel aquela aqueles aquelas aquilo
4. Os numerais
Os numerais son palabras que expresan cantidade ou orde dun xeito preciso e
concreto. Poden ser cardinais e ordinais:
• Cardinais. Expresan unha cantidade exacta: un/unha, dous/dúas, tres, ca-
tro…, once, doce..., dezaseis, dezasete, dezaoito, dezanove..., vinte e un...
• Ordinais. Expresan orde: primeiro, segundo, terceiro, cuarto, quinto, sexto, sé-
timo, oitavo, noveno, décimo, undécimo, duodécimo, décimo terceiro..., vixési-
mo..., trixésimo..., cuadraxésimo..., quincuaxésimo..., centésimo...
106
ACTIVIDADES
• Non penses máis (en + iso), que non o vas poder solucionar.
• Tes que escribir nome e apelidos nos espazos en branco. (2.ª persoa)
• 16 F • 127 F • 14.º F
• 7.º F • 88 F • 101 F
• 183 F • 29 F • 47.º F
107
As narracións cultas
1. As narracións cultas
Considéranse cultas as narracións de autor que se difunden mediante a escritura.
As principais formas da narrativa culta son o conto de autor ou literario e a novela.
1.2. A novela
A novela é un xénero narrativo de maior extensión e complexidade ca o conto,
que admite todo tipo de narradores, personaxes, tramas e estruturas. Na novela
desenvólvense plenamente os elementos e as características da narración.
Hai varios tipos de novelas: de aventuras, fantásticas, históricas, policiais, psico-
lóxicas, de ficción científica, de intriga, xuvenil...
O seguinte fragmento pertence a unha novela de aventuras:
Non entendía nada e a resaca do mareo mantíñame nunha especie de nu-
be. En cuestión de poucas horas pasara da redacción do Celtic News a unha
festa pirata nalgún lugar do Atlántico Norte. Unha festa no meu honor!
Tan confusa estaba que, esquecendo que ao cabo fora levada alí á forza,
non se me ocorreu outra cousa que preocuparme pola seguridade daquela
banda de corsarios, que se dispuñan a brindar con augardente coma se
fose auga mineral.
MANUEL RIVAS, Bala Perdida. (Adaptación)
108
ACTIVIDADES
109
110
ACTIVIDADES
1. Dúas das seguintes ideas son transmitidas polo texto. Marca cales son.
Os organismos oficiais traballan pola conservación do folclore galego.
As iniciativas individuais, claves para a conservación da tradición oral.
A falta de medios, persoal e apoio institucional pon en perigo a conservación do folclore.
2. Marca cales son os dous xeitos de facer etnografía que menciona Baldomero Iglesias no texto.
Escoitar música na casa ou no coche.
Ir a un sitio e estar alí unha semana recollendo información.
Participar das vivencias e dos feitos.
Consultar libros sobre o tema nas bibliotecas.
3. Procura na parte final do texto o principal motivo polo que Pablo Quintana deixou de facer
gravacións e recollida de material tradicional.
4. Escribe o nome de dúas persoas distintas das anteriores que sexan citadas no texto como
estudosas do folclore tradicional.
111
Os medios de comunicación.
A estrutura dun xornal
1. Os medios de comunicación
Os medios de comunicación serven para transmitir información e opinións a
un público moi amplo nun breve espazo de tempo. Entre eles destacan a prensa
escrita, a radio, a televisión, o cine e a Internet.
Á hora de establecer unha clasificación dos medios escritos –xornais e revistas–
podemos atender ao formato (tamaño), ao soporte en que se editan (papel ou
informático), e á periodicidade (diaria, semanal...) con que aparecen.
Os medios de comunicación desenvolven unha función informativa, pero ta-
mén conteñen mensaxes ideolóxicas, polo que é fundamental saber distinguir
entre información e opinión.
ACTIVIDADES
112
5. A primeira páxina dun xornal é o lugar máis importante del e onde adoitan ir destacadas as noticias
máis importantes.
Di cales das noticias ou artigos que puxeches antes destacarías na primeira páxina.
113
As crenzas
1. Une cada palabra dunha columna coa súa sinónima.
PALABRAS
COMPOSTAS 5. Relaciona un verbo cun substantivo e forma unha palabra composta.
114
O punto. A coma
�
O punto . indica unha pausa longa no discurso. Empregamos tres tipos de punto:
• O punto e seguido separa oracións no interior dun parágrafo.
• O punto e á parte sinala o final dun parágrafo e o inicio doutro que comeza cunha idea ou tema novo.
• O punto final indica a fin dun texto.
A coma , indica unha pausa breve no interior do enunciado. Os principais casos de uso son:
• Para separar os elementos das enumeracións: Saltou, correu, bailou e xogou.
• Para introducir explicacións ou aclaracións: El, que non cre nas pantasmas, fartouse de rir.
• Para indicar a omisión dun verbo: Gústanlle as películas de medo; a min, as de risa.
• Para illar as expresións é dicir, polo tanto, por exemplo, non obstante...: Sabía que era broma, non obstante,
asustouse.
• Cando se antepón a oración subordinada á principal: Cando chegou, nós xa estabamos preparados.
ACTIVIDADES
3. Escribe o texto
de cada un destes
anuncios nun
único parágrafo
PRECÍSASE
con
- Dotes para facer prodixios.
V ENDO
ASOIRA
Vo a dora
e empregando - Título en linguas ocultas.
comas para
- Habilidade coas apócemas. ■ Resistente
separar os datos. ■ Cómoda
- Residencia en Galicia. ■ Impecable
■ Rápida
• unha enumeración F
• unha aclaración F
115
Os pronomes persoais I
1. Os pronomes
Os pronomes son palabras variables que empregamos nunha oración para subs-
tituír a un substantivo. Exemplos:
Déixame ese bolígrafo; este non escribe. F Este substitúe a bolígrafo.
Chamei a Ana e ela dixo que viña ao cine. F Ela substitúe a Ana.
116
ACTIVIDADES
1. Subliña os pronomes persoais tónicos que haxa nestas oracións. Consulta o cadro da páxina
anterior.
• Eles saben ben como actuar nestas situacións. • coñecemos aos vosos avós.
• Esperaba que me ofrecerades algo de beber. • sei moi ben a que te refires.
• É mellor que veñas . (con nós) • Non penso nunca . (en + eles)
117
As narracións tradicionais
1. As narracións tradicionais: mito, lenda e conto popular
En todas as culturas e pobos xorden narracións orais creadas por autores anónimos
en que se presentan crenzas, costumes e valores que posúen esas sociedades. As
principais narracións tradicionais son o mito, a lenda e o conto popular.
• Os mitos xorden na Antigüidade coa finalidade de responder as preguntas que
o ser humano se fai sobre a súa existencia e sobre o mundo que o arrodea. Os
personaxes dos mitos adoitan ser deuses, reis, seres fabulosos ou heroes. Vela-
quí un exemplo da importante mitoloxía que creou a cultura grega antiga:
Paula Carballeira, na súa O Tártaro, o reino gobernado polo rei Hades e a raíña Perséfone, estaba
faceta de contacontos,
segue a transmitir
nas profundidades da Terra. Cando os mortais morrían, Hermes ordenaba
oralmente os contos ás súas almas que o seguisen polo aire e conducíaas á entrada principal,
populares. por onde baixaban atravesando un túnel escuro ata un río subterráneo
chamado Estixio.
ROBERT GRAVES, Mitos da antiga Grecia. (Adaptación)
• As lendas son narracións fantásticas que se relatan coma se fosen reais. Adoi-
tan estar relacionadas cun lugar concreto, cun feito histórico ou mesmo cun
personaxe real e normalmente serven para explicar feitos que non se com-
prenden. Velaquí un exemplo de lenda:
No lugar que hoxe ocupa a lagoa de Antela houbo noutros tempos unha ci-
dade chamada Antioquía. Os seus veciños asoballaban ás xentes dos arre-
dores e non tiñan caridade con ninguén.
Xesús veu á terra e foi a Antioquía na figura dun esmolante. Pediu carida-
de e ninguén lle fixo caso. Cando marchaba viu unha casiña moi pobre e
unha velliña a carón dun lume cativo. Xesús chamou e a velliña dixo: –Pa-
se quen sexa. Sentouno ao lume e deulle unha cunca de leite e un anaco de
bica. Despois deitouno nunha cama de farrapos. Ao día seguinte chamou
á vella e díxolle: –Quero que vexas o que foi de Antioquía. O que ela viu pola
ventá foi a lagoa asolagando a vila. E ninguén se salvara fóra da velliña.
X. M. GONZÁLEZ REBOREDO, Lendas galegas de tradición oral. (Adaptación)
• O conto popular é unha narración de feitos ficticios que, ao contrario dos
mitos e das lendas, non se toman por reais. Tampouco adoitan aparecer no
conto nin lugares nin personaxes coñecidos e a súa finalidade é divertir, in-
dependentemente de que dun conto se poida sacar un proveito ou unha en-
sinanza. Aquí temos un exemplo de conto:
Unha vez era un velliño que tiña un fillo casado na casa. A nora era moi
ruín e sempre lle estaba falando mal ao home de seu pai, ata que o con-
venceu para levalo ao asilo.
Cando ían polo camiño adiante sentaron a descansar nunha pedra, e o
vello dixo:
–Como son as cousas! Nesta mesma pedra tamén sentou meu pai cando
eu fun levalo ao asilo!
Entón o fillo púxose a cavilar dicindo:
–Non sexa que mañá o meu fillo me faga a min outro tanto.
E volveu para a casa co pai. E desde aquela tratárono a corpo de rei.
CENTRO DE ESTUDOS FINGOI, Contos populares da provincia de Lugo. (Adaptación)
118
ACTIVIDADES
Vaca F
Lobo F
119
«A carreira empezou.
Morre de fame para adelgazar, toma só iogur e caldo.»
As webs que incitan á ano- Entre elas, as de Adaner (Asociación en
rexia e á bulimia son as páxi- Defensa da Atención á Anorexia Nervio-
sa e Bulimia): «Estamos encantados pola
nas prexudiciais máis visita-
proposta francesa porque é o que esta-
das polos adolescentes. En mos pedindo que se faga en España»,
España pecharon 500 nos últi- explica a súa coordinadora, Carmen
mos tres anos. González Blázquez. «Vemos como ano
■ CARMEN PLANELLES tras ano se multiplican estas páxinas e
«A carreira empezou hoxe. Pon a túa estamos alarmados», explica González, á
meta e morre de fame se queres adelga- vez que pide que se lexisle da mesma
zar. Toma só caldos, iogur...» Publicar forma ou similar ca en Francia porque
mensaxes coma esta na Internet será de- nesas páxinas «hai unha incitación ao
lito en Francia. En España pecháronse suicidio e á destrución da muller».
unhas 500 webs nos últimos tres anos, pero hai moitas Arturo Canalda explica que, ao non exis-
máis e desde distintas instancias pídese unha regulación. tir unha lei, búscanse aspectos que poidan ser consti-
«As webs que inducen á anorexia e á bulimia, coñeci- tutivos de delito, como o blog de anorexia detectado
das como prol-ana e prol-mía, estanse convertendo recentemente con nenos de 12 ou 13 anos no que al-
nos contidos nocivos máis visitados polas menores», gúns deixaban a súa fotografía. «A imaxe, a intimida-
explica a EFE Guillermo Cánovas, presidente de Pro- de dos menores, a revelación de datos que permitan a
tégeles. súa identificación –subliña– permiten ás Forzas de Se-
guridade actuar nalgúns casos.»
Segundo un estudo que esta organización está a piques
A colaboración das empresas provedoras de servizos de
de concluír, un 17 % de menores entre 8 e 17 anos
Internet foi clave no peche de medio milleiro de páxinas
(17,5 % mozas e 16,5 % mozos), sobre todo adoles-
nos últimos tres anos, segundo Cánovas. E iso grazas a
centes, visítanas. E o 19,1 % coñece a outros que o fan.
un convenio asinado no 2005 entre Protégeles e Terra-
O obxectivo para un 26,2 % das mozas é perder peso,
Telefónica, MSN-Microsoft, Orange-Wanadoo, Yahoo e
mentres que nos mozos a porcentaxe é do 17 %.
Asimilec. En virtude dese acordo, estes provedores
Segundo o proxecto francés, provocar unha persoa a comprometéronse a retirar os contidos prol-ana e prol-
que busque a delgadeza excesiva terá unha pena mía que se lles notifiquen. «O problema é que se pe-
máxima de dous anos de prisión e unha multa de chan unhas e abren outras», asegura Cánovas. Pero, a
30.000 euros. No caso de morte, a prisión elévase a medida que os provedores de contidos aumentan a súa
tres anos e 45.000 euros. colaboración, os promotores das páxinas van atopando
En España, unha medida similar non está de momen- cada vez menos sitios onde abrilas.
to nos plans do Ministerio de Sanidade, onde, segun- Ademais, Protégeles está nas listaxes de correos elec-
do un portavoz, «non se estudou a fondo» a medida trónicos de «amigas» dos promotores, de forma que
aprobada no país veciño. «cando abren unha páxina nova normalmente nolo
Partidario de regular este aspecto «e outros en relación comunican como unha “invitada” máis. Inmediata-
cos menores», móstrase o Defensor do Menor da Co- mente notificámola».
munidade de Madrid, Arturo Canalda. «En España te- Un método co que non está de acordo a Asociación de
mos un grave problema –agrega– porque cando lles Internautas, cuxo portavoz, Víctor Domingo, cre que
transmitimos á Fiscalía denuncias que nos chegan á ins- «para pechar unha páxina na Internet debe mediar
titución non hai un tipo penal que aplicar, e moitas ve- unha orde xudicial. Queremos garantías, non entida-
ces, ademais, é moi difícil de demostrar a relación cau- des que tomen a xustiza pola súa man». «Debe ser un
sa-efecto entre o contido da páxina e a enfermidade.» xuíz quen determine o límite entre a indución á ano-
O Defensor do Menor envioulle á Fiscalía durante rexia ou bulimia e a liberdade de expresión», sinala.
2007 unhas 50 denuncias, que constitúe só unha pe- «Non criminalicemos a Internet e que se persigan en
quena parte dos avisos que reciben. todos os ámbitos», engade.
120
ACTIVIDADES
2. Coa axuda do profesor, busca na Internet información sobre a anorexia e a bulimia e define
despois cada unha destas enfermidades.
Titular
F Desde ata
Entrada
F Desde ata
Corpo
F Desde ata
121
Os xéneros xornalísticos.
A noticia e a crónica
1. Os xéneros xornalísticos
Diferenciamos xéneros segundo expresen o contido dun xeito obxectivo –infor-
mativos–, inclúan valoracións e xuízos do redactor –de opinión– ou mesturen
información e opinión –interpretativos.
• Xéneros informativos son a noticia, o informe, a rolda de prensa transcrita...
• Xéneros de opinión son o editorial, o artigo de opinión, as cartas á dirección...
• Xéneros interpretativos son a crónica, a entrevista e a reportaxe.
2. A noticia
A noticia é a exposición breve duns feitos actuais considerados de interese xeral.
Unha noticia debe achegar información sobre estas cuestións: os feitos (que oco-
rreu?), os participantes (quen interveu?), o lugar (onde ocorreu?), o tempo
Cabeceiras dos (cando ocorreu?), o modo (como ocorreu?) e as causas (por que ocorreu?).
principais xornais que
se editan en Galicia. Na estrutura dunha noticia distínguense tres elementos:
• O titular, no que se presenta a información básica dun xeito moi breve.
• A entrada, que contén un resumo dos datos fundamentais da noticia.
• O corpo, no que se desenvolve a información, achegando detalles e prestándo-
lles atención aos aspectos secundarios.
3. A crónica
A crónica pódese considerar unha noticia ampliada e comentada. O cronista
desenvolve extensamente os feitos e achega unha interpretación persoal. Como
inclúe a valoración do redactor, sempre vai asinada, a diferenza da noticia.
ACTIVIDADES
• Editorial F • Noticia F
2. Escribe dous titulares distintos para unha noticia que trate da vitoria do teu instituto
na Olimpíada das Matemáticas.
122
3. Os seguintes textos extraídos do xornal De luns a venres constitúen o comezo dunha noticia
e o comezo dunha crónica.
Identifica cal é cal.
*
O home máis buscado das guerras na antiga Iugoslavia, o xeneral serbo-bosnio Ra-
tko Mladic, foi detido onte ao norte de Serbia logo de anos de infrutuosa procura
acusado de crimes como o xenocidio de 8.000 musulmáns en Srebenica en 1995.
Con dez anos de experiencia ás súas costas na arte da boa cociña e un premio na-
*
cional á mellor tortilla de patacas en 2004, Bibiana Cardona foi desde a apertura a
chef do prestixioso restaurante Las Cinco Puertas de Pontevedra, e actualmente está
á fronte dos fogóns do restaurante Banastería, propiedade dos mesmos empresarios.
4. Le a noticia e contesta as cuestións básicas que debe responder este tipo de texto.
123
A vestimenta
1. Relaciona os nomes coas partes sinaladas.
lapela 1 pinza 6
2 7
manga perneira
3 8
ollal remendo
4 9
ombreira dobra
5 10
peto petrina
• botón F • dobra F
• remendo F • traxe F
• María engalánase para ir á festa coma súa nai. De tal pano, tal saia!
4. Responde oralmente. Que quere dicir a expresión de tal pano, tal saia?
124
ACTIVIDADES
1. Relaciona, polo sentido, unha oración de cada columna e escríbeas nun único enunciado
empregando un dos sinais de puntuación mencionados.
Tivo que quedar sen ducharse • • chegaba o seu dono á casa
O can botouse a correr • • cortaron a auga sen aviso
Á media noite tiña luz no cuarto • • quedou durmido lendo
3. Completa os enunciados poñendo os dous puntos e unha secuencia que teña sentido.
• Queridos compañeiros
125
Os pronomes persoais II
1. Uso de o, lo, no, a, la, na e os seus plurais
As formas do pronome átono de 3.ª persoa que funcionan como complemento
directo (CD) toman en ocasións a forma no, na, nos, nas ou lo, la, los, las. Ex.:
Mercouno todo no hipermercado; Ese libro quería lelo; Non volas trouxo.
FÍXATE Non mo digas máis veces. Cando llelas entregue, xa cho direi.
126
ACTIVIDADES
• Eles déronnos a nova onte pola tarde. F Eles déronnola onte pola tarde.
4. Coloca o pronome que está entre parénteses no lugar onde lle corresponda.
• leu un anaco da novela. (lles) • Este traxe queda algo frouxo. (che)
127
O teatro
1. O teatro. Concepto
O teatro é un xénero literario ao que pertencen as obras que representan uns
actores e unhas actrices diante dun público. Por iso nas obras teatrais podemos
distinguir dous niveis: o texto e a representación.
O texto é a base da obra teatral. Está formado polos diálogos e as anotacións.
• Os diálogos son o compoñente fundamental do texto. A través deles coñecemos
a maneira de ser dos personaxes e os feitos en que participan, é dicir, a acción
dramática. Os diálogos teatrais poden estar escritos en prosa ou en verso.
• As anotacións son notas coas que o autor sitúa a acción nun tempo e nun
lugar determinados e ofrece instrucións sobre aspectos diversos da represen-
tación, como pode ser o vestiario, os decorados ou os xestos ou movementos
dos personaxes.
No seguinte exemplo, pertencente a un texto teatral, o diálogo vai en letra re-
donda e as anotacións están en cursiva.
HOME 1: Está ben! Xa podes apagar! (Apáganse as luces da sala. Acende a
lanterna.) Eh! Abre este maldito pano!
(O pano vaise abrindo. Por un lateral entran XAQUÍN e ELVIRA, do brazo.)
XAQUÍN: Con coidado... Pero por que demos non deixarían as luces do tea-
tro acesas! Gustouche a obra? Sabía que ías pasalo ben! (ELVIRA tropeza.)
HOME 1: Quen anda aí?
XAQUÍN: Pode acender as luces do teatro, por favor?
HOME 1: (Sen moverse.) Por que non se largan e deixan traballar a xente?
XAQUÍN: Quere achegarse coa lanterna? A miña muller perdeu un pendente!
ALBERTO AVENDAÑO, Fin de acto. (Adaptación)
Mediante a representación, o texto teatral convértese nun espectáculo, nunha
acción real que uns actores executan perante un público. Para que a represen-
tación se poida levar a cabo, é fundamental o traballo do director, que se en-
carga de organizar o seu desenvolvemento, e dos actores, que encarnan aos
personaxes.
128
ACTIVIDADES
• Escribe, na primeira intervención do EMPERADOR, a parte do texto que é unha anotación teatral.
• Indica a que tipo de obra pensas que pertence este fragmento. A continuación xustifícao.
Fai o mesmo co texto da actividade 1.
Traxedia Comedia Drama
129
MODO INDICATIVO
Presente Pret. imperfecto Pret. perfecto Pluscuamperfecto Futuro Condicional
MODO INDICATIVO
Presente Pret. imperfecto Pret. perfecto Pluscuamperfecto Futuro Condicional
MODO INDICATIVO
Presente Pret. imperfecto Pret. perfecto Pluscuamperfecto Futuro Condicional
130
SEGUIR
pido sigo
PEDIR
eu eu pida eu eu siga
ti pides ti pidas pide ti ti segues ti sigas sigue ti
el pide el pida el segue el siga
nós pedimos nós pidamos nós seguimos nós sigamos
vós pedides vós pidades pedide vós vós seguides vós sigades seguide vós
eles piden eles pidan eles seguen eles sigan
Conforme a este modelo conxúganse os verbos adherir, adver- Conforme a este modelo conxúganse os verbos ferir, mentir,
tir, divertir, agredir, diferir, preferir, proferir, referir, transferir, sentir, seguir e os seus derivados e compostos: malferir; des-
competir, repetir, concernir, discernir, espelir, espir, dixerir, mentir; asentir, consentir, resentir; conseguir, perseguir, pro-
inxerir, suxerir, inserir, medir, pedir (e derivados), reflectir, ves- seguir...
tir, investir e revestir... (Conferir, inferir, etc. non son derivados de ferir.)
DISCUTIR
SUBIR
Conforme a este modelo conxúganse os verbos acudir, bulir Conforme a este modelo conxúganse os verbos asumir, con-
(rebulir), cubrir (e derivados), cumprir ‘ser mester’, cuspir, cluír, incluír..., sucumbir, cumprir ‘completar’, discutir, cur-
durmir, engulir, fuxir, lucir (e derivados), muxir, pulir, ruxir, tir, derruír, diluír, diminuír, esculpir, gruñir, fluír (e deriva-
sacudir, subir, sufrir, sumir (e os seus derivados consumir e dos), afundir..., presumir, resumir, suplir, distribuír, atribuír,
ensumir), tusir, ulir, xurdir... unir...
Os verbos acabados en -aer, -oer colocan un -i- entre a raíz e a desinencia cando esta empeza por -a ou por -o.
Conxúganse así os derivados de caer, roer e traer e os verbos doer, moer (e os seus derivados) e proer.
OÍR
Os verbos acabados en -aír, -oír colocan un -i- entre a raíz e a desinencia cando esta empeza por -a ou por -o.
Conxúganse así os derivados de saír (sobresaír) e de oír (desoír, entreoír).
131
MODO INDICATIVO
Presente Pret. imperfecto Pret. perfecto Pluscuamperfecto Futuro Condicional
eu caibo eu cabía eu couben eu coubera eu caberei eu cabería
ti cabes ti cabías ti coubeches ti couberas ti caberás ti caberías
el cabe el cabía el coubo el coubera el caberá el cabería
nós cabemos nós cabiamos nós coubemos nós couberamos nós caberemos nós caberiamos
vós cabedes vós cabiades vós coubestes vós couberades vós caberedes vós caberiades
CABER
eles caben eles cabían eles couberon eles couberan eles caberán eles caberían
MODO SUBXUNTIVO MODO INFINITIVO
IMPERATIVO FORMAS NOMINAIS
Presente Pret. imperfecto CONXUGADO
eu caiba eu coubese eu caber caber
Infinitivo
ti caibas ti coubeses cabe ti ti caberes
el caiba el coubese el caber
Xerundio cabendo
nós caibamos nós coubésemos nós cabermos
vós caibades vós coubésedes cabede vós vós caberdes
eles caiban eles coubesen eles caberen Participio cabido
MODO INDICATIVO
Presente Pret. imperfecto Pret. perfecto Pluscuamperfecto Futuro Condicional
eu dou eu daba eu dei eu dera eu darei eu daría
ti dás ti dabas ti deches ti deras ti darás ti darías
el dá el daba el deu el dera el dará el daría
nós damos nós dabamos nós demos nós deramos nós daremos nós dariamos
vós dades vós dabades vós destes vós derades vós daredes vós dariades
DAR
eles dan eles daban eles deron eles deran eles darán eles darían
MODO SUBXUNTIVO MODO INFINITIVO
IMPERATIVO FORMAS NOMINAIS
Presente Pret. imperfecto CONXUGADO
eu dea eu dese eu dar dar
Infinitivo
ti deas ti deses dá ti ti dares
el dea el dese el dar
Xerundio dando
nós deamos nós désemos nós darmos
vós deades vós désedes dade vós vós dardes
eles dean eles desen eles daren Participio dado
MODO INDICATIVO
Presente Pret. imperfecto Pret. perfecto Pluscuamperfecto Futuro Condicional
eu digo eu dicía eu dixen eu dixera eu direi eu diría
ti dis ti dicías ti dixeches ti dixeras ti dirás ti dirías
el di el dicía el dixo el dixera el dirá el diría
nós dicimos nós diciamos nós dixemos nós dixeramos nós diremos nós diriamos
vós dicides vós diciades vós dixestes vós dixerades vós diredes vós diriades
DICIR
eles din eles dicían eles dixeron eles dixeran eles dirán eles dirían
MODO SUBXUNTIVO MODO INFINITIVO
IMPERATIVO FORMAS NOMINAIS
Presente Pret. imperfecto CONXUGADO
eu diga eu dixese eu dicir dicir
Infinitivo
ti digas ti dixeses di ti ti dicires
el diga el dixese el dicir
Xerundio dicindo
nós digamos nós dixésemos nós dicirmos
vós digades vós dixésedes dicide vós vós dicirdes
eles digan eles dixesen eles diciren Participio dito
MODO INDICATIVO
Presente Pret. imperfecto Pret. perfecto Pluscuamperfecto Futuro Condicional
eu estou eu estaba eu estiven eu estivera eu estarei eu estaría
ti estás ti estabas ti estiveches ti estiveras ti estarás ti estarías
el está el estaba el estivo el estivera el estará el estaría
nós estamos nós estabamos nós estivemos nós estiveramos nós estaremos nós estariamos
vós estades vós estabades vós estivestes vós estiverades vós estaredes vós estariades
ESTAR
eles están eles estaban eles estiveron eles estiveran eles estarán eles estarían
MODO SUBXUNTIVO MODO INFINITIVO
IMPERATIVO FORMAS NOMINAIS
Presente Pret. imperfecto CONXUGADO
eu estea eu estivese eu estar estar
Infinitivo
ti esteas ti estiveses está ti ti estares
el estea el estivese el estar
Xerundio estando
nós esteamos nós estivésemos nós estarmos
vós esteades vós estivésedes estade vós vós estardes
eles estean eles estivesen eles estaren Participio estado
132
eles fan eles facían eles fixeron eles fixeran eles farán eles farían
MODO SUBXUNTIVO MODO INFINITIVO
Presente Pret. imperfecto IMPERATIVO FORMAS NOMINAIS
CONXUGADO
eu faga eu fixese eu facer facer
Infinitivo
ti fagas ti fixeses ti faceres
fai ti
el faga el fixese el facer
Xerundio facendo
nós fagamos nós fixésemos nós facermos
vós fagades vós fixésedes facede vós vós facerdes
eles fagan eles fixesen eles faceren Participio feito
MODO INDICATIVO
Presente Pret. imperfecto Pret. perfecto Pluscuamperfecto Futuro Condicional
eu hei eu había eu houben eu houbera eu haberei eu habería
ti has ti habías ti houbeches ti houberas ti haberás ti haberías
el ha, hai el había el houbo el houbera el haberá el habería
nós habemos nós habiamos nós houbemos nós houberamos nós haberemos nós haberiamos
vós habedes vós habiades vós houbestes vós houberades vós haberedes vós haberiades
HABER
eles han eles habían eles houberon eles houberan eles haberán eles haberían
MODO SUBXUNTIVO MODO INFINITIVO
Presente Pret. imperfecto IMPERATIVO FORMAS NOMINAIS
CONXUGADO
eu haxa eu houbese eu haber haber
Infinitivo
ti haxas ti houbeses _ ti haberes
el haxa el houbese el haber
Xerundio habendo
nós haxamos nós houbésemos nós habermos
vós haxades vós houbésedes _ vós haberdes
eles haxan eles houbesen eles haberen Participio habido
MODO INDICATIVO
Presente Pret. imperfecto Pret. perfecto Pluscuamperfecto Futuro Condicional
eu vou eu ía eu fun eu fora eu irei eu iría
ti vas ti ías ti fuches ti foras ti irás ti irías
el vai el ía el foi el fora el irá el iría
nós imos nós iamos nós fomos nós foramos nós iremos nós iriamos
vós ides vós iades vós fostes vós forades vós iredes vós iriades
eles van eles ían eles foron eles foran eles irán eles irían
IR
MODO INDICATIVO
Presente Pret. imperfecto Pret. perfecto Pluscuamperfecto Futuro Condicional
eu podo eu podía eu puiden eu puidera eu poderei eu podería
ti podes ti podías ti puideches ti puideras ti poderás ti poderías
el pode el podía el puido el puidera el poderá el podería
nós podemos nós podiamos nós puidemos nós puideramos nós poderemos nós poderiamos
vós podedes vós podiades vós puidestes vós puiderades vós poderedes vós poderiades
PODER
eles poden eles podían eles puideron eles puideran eles poderán eles poderían
MODO SUBXUNTIVO MODO INFINITIVO
Presente Pret. imperfecto IMPERATIVO FORMAS NOMINAIS
CONXUGADO
eu poida eu puidese eu poder poder
Infinitivo
ti poidas ti puideses pode ti ti poderes
el poida el puidese el poder
Xerundio podendo
nós poidamos nós puidésemos nós podermos
vós poidades vós puidésedes podede vós vós poderdes
eles poidan eles puidesen eles poderen Participio podido
133
MODO INDICATIVO
Presente Pret. imperfecto Pret. perfecto Pluscuamperfecto Futuro Condicional
eu poño eu poñía eu puxen eu puxera eu poñerei eu poñería
ti pos ti poñías ti puxeches ti puxeras ti poñerás ti poñerías
el pon el poñía el puxo el puxera el poñerá el poñería
nós poñemos nós poñiamos nós puxemos nós puxeramos nós poñeremos nós poñeriamos
vós poñedes vós poñiades vós puxestes vós puxerades vós poñeredes vós poñeriades
POÑER
eles poñen eles poñían eles puxeron eles puxeran eles poñerán eles poñerían
MODO SUBXUNTIVO MODO INFINITIVO
Presente Pret. imperfecto IMPERATIVO FORMAS NOMINAIS
CONXUGADO
eu poña eu puxese eu poñer poñer
Infinitivo
ti poñas ti puxeses pon ti ti poñeres
el poña el puxese el poñer
Xerundio poñendo
nós poñamos nós puxésemos nós poñermos
vós poñades vós puxésedes poñede vós vós poñerdes
eles poñan eles puxesen eles poñeren Participio posto
MODO INDICATIVO
Presente Pret. imperfecto Pret. perfecto Pluscuamperfecto Futuro Condicional
eu poño eu puña eu puxen eu puxera eu porei eu poría
ti pos ti puñas ti puxeches ti puxeras ti porás ti porías
el pon el puña el puxo el puxera el porá el poría
nós pomos nós puñamos nós puxemos nós puxeramos nós poremos nós poriamos
vós pondes vós puñades vós puxestes vós puxerades vós poredes vós poriades
PÓR
eles pon eles puñan eles puxeron eles puxeran eles porán eles porían
MODO SUBXUNTIVO MODO INFINITIVO
Presente Pret. imperfecto IMPERATIVO FORMAS NOMINAIS
CONXUGADO
eu poña eu puxese eu pór pór
Infinitivo
ti poñas ti puxeses pon ti ti pores
el poña el puxese el pór
Xerundio pondo
nós poñamos nós puxésemos nós pormos
vós poñades vós puxésedes ponde vós vós pordes
eles poñan eles puxesen eles poren Participio posto
MODO INDICATIVO
Presente Pret. imperfecto Pret. perfecto Pluscuamperfecto Futuro Condicional
eu quero eu quería eu quixen eu quixera eu quererei eu querería
ti queres ti querías ti quixeches ti quixeras ti quererás ti quererías
el quere el quería el quixo el quixera el quererá el querería
nós queremos nós queriamos nós quixemos nós quixeramos nós quereremos nós quereriamos
QUERER
vós queredes vós queriades vós quixestes vós quixerades vós quereredes vós quereriades
eles queren eles querían eles quixeron eles quixeran eles quererán eles quererían
MODO SUBXUNTIVO MODO INFINITIVO
Presente IMPERATIVO FORMAS NOMINAIS
Pret. imperfecto CONXUGADO
eu queira eu quixese eu querer querer
Infinitivo
ti queiras ti quixeses quere ti ti quereres
el queira el quixese el querer
Xerundio querendo
nós queiramos nós quixésemos querede vós nós querermos
vós queirades vós quixésedes vós quererdes
eles queiran eles quixesen eles quereren Participio querido
MODO INDICATIVO
Presente Pret. imperfecto Pret. perfecto Pluscuamperfecto Futuro Condicional
eu sei eu sabía eu souben eu soubera eu saberei eu sabería
ti sabes ti sabías ti soubeches ti souberas ti saberás ti saberías
el sabe el sabía el soubo el soubera el saberá el sabería
nós sabemos nós sabiamos nós soubemos nós souberamos nós saberemos nós saberiamos
vós sabedes vós sabiades vós soubestes vós souberades vós saberedes vós saberiades
SABER
eles saben eles sabían eles souberon eles souberan eles saberán eles saberían
MODO SUBXUNTIVO MODO INFINITIVO
Presente Pret. imperfecto IMPERATIVO FORMAS NOMINAIS
CONXUGADO
eu saiba eu soubese eu saber saber
Infinitivo
ti saibas ti soubeses sabe ti ti saberes
el saiba el soubese el saber
Xerundio sabendo
nós saibamos nós soubésemos nós sabermos
vós saibades vós soubésedes sabede vós vós saberdes
eles saiban eles soubesen eles saberen Participio sabido
134
MODO INDICATIVO
Presente Pret. imperfecto Pret. perfecto Pluscuamperfecto Futuro Condicional
eu teño eu tiña eu tiven eu tivera eu terei eu tería
ti tes ti tiñas ti tiveches ti tiveras ti terás ti terías
el ten el tiña el tivo el tivera el terá el tería
nós temos nós tiñamos nós tivemos nós tiveramos nós teremos nós teriamos
vós tendes/tedes vós tiñades vós tivestes vós tiverades vós teredes vós teriades
eles teñen eles tiñan eles tiveron eles tiveran eles terán eles terían
TER
MODO INDICATIVO
Presente Pret. imperfecto Pret. perfecto Pluscuamperfecto Futuro Condicional
eu vexo eu vía eu vin eu vira eu verei eu vería
ti ves ti vías ti viches ti viras ti verás ti verías
el ve el vía el viu el vira el verá el vería
nós vemos nós viamos nós vimos nós viramos nós veremos nós veriamos
vós vedes vós viades vós vistes vós virades vós veredes vós veriades
eles ven eles vían eles viron eles viran eles verán eles verían
VER
MODO INDICATIVO
Presente Pret. imperfecto Pret. perfecto Pluscuamperfecto Futuro Condicional
eu veño eu viña eu vin eu viñera eu virei eu viría
ti vés ti viñas ti viñeches ti viñeras ti virás ti virías
el vén el viña el veu el viñera el virá el viría
nós vimos nós viñamos nós viñemos nós viñeramos nós viremos nós viriamos
vós vindes/vides vós viñades vós viñestes vós viñerades vós viredes vós viriades
eles veñen eles viñan eles viñeron eles viñeran eles virán eles virían
VIR
135
Proxecto gráfico:
Portada: CARRIÓ/SÁNCHEZ/LACASTA
Interiores: Manuel García
Ilustración: Esperanza Martínez
ISBN: 978-84-9972-026-5
CP: 301828
Depósito legal: