BIBLIOTECA Do PROFESORADO

PRIMARIA

Lingua
GUA DIDCTICA

Primeiro trimestre

Primeiro trimestre PRIMARIA GUA DIDCTICA Lingua

PRIMARIA
Primeiro trimestre
GUA DIDCTICA
Lingua

BIBLIOTECA Do PROFESORADO
BIBLIOTECA DO PROFESORADO

Lingua

PRIMARIA
Gua DIDCTICA

A gua didctica Lingua 5, para quinto curso de Primaria, unha obra

colectiva concibida, deseada e creada no Departamento de Edicins
Educativas de Santillana Educacin, S. L. / Edicins Obradoiro, S. L.,
dirixido por Antonio Brandi Fernndez e Ana Mara Guerra Caizo.

Na sa elaboracin participou o seguinte equipo:

Texto
nxela Carril Caldelas
Luz Cures Vzquez
Paula Fernndez Seoane
Xos Lus Navarro Peir

EDICIN
Paula Fernndez Seoane

EDICIN EXECUTIVA
Afonso Toimil Castro
Amparo Tortosa Sanz

DIRECCIN DO PROXECTO
Ana Mara Guerra Caizo

DIRECCIN E COORDINACIN EDITORIAL DE PRIMARIA

Maite Lpez-Sez Rodrguez-Piero
Competencias
Ao longo do libro do alumno, diferentes iconas
sinalan e identifican a competencia concreta
que se traballa en cada actividade ou apartado.

Competencia matemtica,
cientfica e tecnolxica

Comunicacin lingstica

Competencia social
e cvica

Competencia dixital

Conciencia e expresin
cultural

Aprender aaprender

Iniciativa e emprendemento
ndice
As o libro do alumno.................................................. 4

As a gua didctica.................................................... 8

Guins didcticos
Mapa de contidos....................................................... 12

Unidade 1. Coecemos os demais............................. 16

Unidade 2. Coecemos o contorno............................ 34

Unidade 3. Respectamos a natureza.......................... 50

Unidade 4. Valoramos os traballos............................. 68

Unidade 5. Tradicin ou modernidade?...................... 84

3
 As o libro do alumno
O libro Lingua 5 consta de 15 unidades agrupadas en tres trimestres e pensadas para desenvolverse
ao longo dunha quincena cada unha.
As unidades do libro organzanse de acordo cunha estrutura comn que detallamos a continuacin.

1 Coecemos os demais Ler

Un novo curso
Comezou un novo curso. Lonxe
quedan xa os das dos xogos
na praia e as excursins a lugares
incribles ou a aldeas, vilas e cidades
marabillosas. Pero non temos que
estar tristes. Agora o momento 4 Copia as palabras do texto que tean
de atoparse outra vez cos sons difciles para ti.
compaeiros da clase, de coecer
novos amigos e de aprender unha 5 Le agora o texto en voz alta intentando
morea de cousas. Seguro que nos pronunciar correctamente todos os sons.
agarda un ano inesquecible! Se queres, podes escoitar a gravacin
do texto na pista 3 para ter un modelo.

Escribir
6 Completa as seguintes oracins sobre o compaeiro ou a compaeira que queiras.
O que mis lle gusta facer a . O que mis valora nun amigo .

Escoitar pistas 1 e 2 7 Pdelle ao compaeiro ou compaeira elixido que lea as oracins e que che diga
se acertaches.
1 Escoita a pista 1 e responde.
Onde se mantn a conversa: na ra ou no colexio?
Cantos rapaces falan en total? Cantos son rapaces? E rapazas? SABER FACER
De onde son as persoas que falan? Di polo menos o nome de dous pases.
A quen esperan? Como se chama? TAREFA FINAL

2 Escoita a pista 2 e relaciona con nmeros. Que erro se cometeu en cada palabra? Unha narracin oral desde diferentes puntos
1 Non se pronunciou ben o e aberto. de vista
dixeron podes
2 Non se pronunciou ben o o aberto. Contaches algunha vez algo que che pasase a ti?
queres escola E que lle pasase a outra persoa?
3 Non se pronunciou ben o R forte.
terra teen Pensas que se pode contar unha historia de xeitos diferentes?
4 Non se pronunciou ben o R suave.
Como?
Puxcheste algunha vez no lugar doutro para entendelo?
Falar Ao final desta unidade demostrars que SABES FACER unha
narracin oral pondote na pel de varios personaxes. Antes, vas
3 Presenta o compaeiro ou compaeira que est ao teu carn seguindo estes pasos. ler unha fbula sobre un len que non se senta len, aprender
palabras sobre os animais que che sern tiles para a tarefa
Elixe das ou tres caractersticas positivas que permitan identificar o teu compaeiro
final e descubrir como nos podemos comunicar cos demais.
ou compaeira entre os demais compaeiros da clase.
Presntao clase empregando as caractersticas elixidas. Non esquezas dicir o seu nome!

6 7

464217 _ 0006-0021.indd 6 01/04/14 10:23 464217 _ 0006-0021.indd 7 01/04/14 10:23

Desenvolvemento das habilidades comunicativas

Cada unidade didctica brese cunha imaxe que serve nas situacins propostas. As actividades de Ler parten
para determinar o marco global arredor do cal vai xirar dun texto breve e permiten practicar aspectos como
a unidade. A partir deste tema propense diversas a vocalizacin, a entoacin, a rapidez ou a lectura
actividades que permiten aos alumnos traballar algunhas selectiva, mentres que as propostas do apartado Escribir
microhabilidades relacionadas coas catro habilidades orintanse elaboracin de textos breves a partir dun
fundamentais da comunicacin: escoitar, falar, ler tema relacionado co marco xeral.
e escribir. As actividades do apartado Escoitar vanse Estas das pxinas iniciais acaban co anuncio da tarefa
desenvolver a partir das audicins do CD Comunicacin final, que os alumnos tern que facer no apartado Saber
oral e cntranse tanto na discriminacin de sons facer, ao rematar a unidade, para poer en prctica todos
ou trazos lingsticos coma na extraccin de datos. os coecementos e todas as destrezas que foron
As actividades do apartado Falar proporcinanlles acumulando durante o desenvolvemento desta.
aos alumnos pautas que permitirn desenvolver a sa
capacidade creativa para expresarse oralmente

4
 Competencia lectora
Melloro a lectura
1 Le en voz alta o dilogo entre o len
e o rato seguindo estas indicacins.
Fxate nos sentimentos de cada personaxe
en cada intervencin.
Ensaia das voces diferentes, unha para
cada personaxe.
Vara o ritmo, o ton de voz, etc., segundo
a emocin que teas que transmitir en cada
Competencia lectora. UNHA
intervencin. 8 Explica coas tas palabras o que significa
a expresin partirlle o corazn
Comprendo o texto
2 Explica, poendo exemplos do texto,
por que O len que era unha formiga
unha fbula.
3 Elixe a opcin correcta. Que conta
a lectura?
A historia dun len que se converte
en formiga.
A historia dun len que se sente formiga.
A historia dun len que parece unha
formiga.
4 Di que ensinanza transmite esta fbula.
5 Relaciona. Que papel ten cada personaxe?
1 o len 2 a serpe
Descobre o problema.
o protagonista da historia.
Resolve o conflito.
6 Observa e responde.
Por que chora o len?
Que pasar
despois?
SABER MIS
As fbulas son historias
10
protagonizadas por
animais que falan
e se comportan coma
464217 _ 0006-0021.indd 10 se fosen persoas.
Xeralmente, os animais
das fbulas representan
determinadas virtudes
ou determinados defectos
e, a travs da historia que
protagonizan, transmiten
algn tipo de ensinanza
ou moralidade.
8 9
464217 _ 0006-0021.indd 8
O programa de Vocabulario
O obxectivo deste programa dobre. Dunha banda, pretndese
ampliar o lxico dos alumnos en relacin con campos diversos
(os animais, as plantas, a Terra); para axudalos nesta
tarefa dispoer do soporte da Lmina da aula correspondente.
Doutra banda, trabllanse aqu os principais fenmenos lxicos
e semnticos: sinonimia, antonimia, polisemia
Ao final desta pxina atoparemos o apartado Utiliza o dicionario,
onde os alumnos se exercitarn no uso desta ferramenta lingstica
e descubrirn as mltiples utilidades que ten.
Gramtica. A COMUNICACIN
Que sabes
xa sobre
a comunicacin?
Fai memoria
e intenta resolver
a actividade!
Tipos de
comunicacin
verbal
non verbal
Elementos da
comunicacin En calquera proceso de comunicacin interveen varios elementos: emisor,
emisor
receptor
mensaxe
cdigo
canle
12
464217 _ 0006-0021.indd 12
O programa de
Traballo expresins do texto
7 Di en cal destas oracins est mal utilizada
a expresin destacada.
Competencia lectora
A Pxose tan contento que lle partiu
o corazn.
Ao longo do curso os alumnos tern a oportunidade
B Cando a viu chorar, partiulle
o corazn.
FBULA 1
de ler textos narrativos e informativos variados.
a algun.
Daquela non lles teo medo s bolboretas dixo o len un pouco
avergoado. anoxase: enfadase.
Explico e interpreto
Estes textos poderanse escoitar desde o Libromedia,
Pero, como pode ser que un len tan grande coma ti lles tea medo arrepo: sensacin de medo
a uns bichos tan pequenos coma ns? preguntou sorprendido o rato. producida por algo que non
9 Le e responde.
Porque en realidade son unha formiga confesou o len. se espera.
Pero non tes antenas e s tes catro patas... dixo o rato mirando ratificouse: confirmou
onde dispoer dunha gravacin para cada unidade.
Son unha o len coma se estivese tolo. as sas palabras, mantvoas.
formiga atrapada Ben o sei... Son unha formiga atrapada nun corpo de len. A min contradxoo: dixo o contrario
nun corpo de len. non me gusta sar de caza coma a meus irmns; eu prefiro apaar ou algo diferente do que dixo
follas e ramallios e agachalos en buratios debaixo da terra. Ade- outro.
Cada lectura vai acompaada do apartado Saber
mais, sonvos vexetariano.
Por que di iso o len?
O rato non saba que pensar, as que, decidido a aclarar aquel caso
Como cres que se debe sentir? tan estrao, foi buscar a raa das formigas e o rei dos lens.
Por que? Non unha das nosas asegurou a raa das formigas ao ver o len.
mis, onde se explican as caractersticas bsicas
Si que o son. Son unha formiga obreira ratificouse na sa afir-
10 Explica. Como se sente o rato en cada
macin o len.
momento? Por que?
Non, home, non contradxoo o rei dos lens. Con esta melena
Cando cae enriba da barriga do len.
tan grande e escura est clarsimo que es un dos nosos.
do texto da lectura; un vocabulario bsico coa
Cando o len lle pide que non o manque. E, sen facer caso das protestas, o rei dos lens decidiu levalo para
Cando o len lle di que unha formiga a casa. Mentres marchaba, o len-formiga dxolle entre bgoas ra-
atrapada nun corpo de len. a das formigas:
3 o rato Abof que son unha de vs. Pero, se non me queredes, non podo
definicin das palabras mis difciles; e un Ficheiro
11 EDUCACIN CVICA. Escolle o personaxe
facer nada.
que, para ti, se comporta mellor co len
Aquelas palabras romperon o corazn da raa formiga, que deci-
e explica por que.
diu pedir unha terceira opinin. As que lle preguntaron serpe, que
o rato
O len que era
era o animal mis listo de toda a selva.
unha formiga
Eu tamn
a raa das formigas
escribo
A serpe examinou o len atentamente. Miroulle a lingua, os ollos,
as orellas, o rabo...
A verdade que ten toda a traza de ser un len... dixo pensativa
ortogrfico que chama a atencin sobre os termos
que poden representar algunha dificultade.
despois dun anaco. Pero se camia coma unha formiga, traballa
12 Escribe un texto breve en que expliques coma unha formiga e fala coma unha formiga, debe ser unha formi-
sombra dunha rbore durma un len. Un rato que xogaba po-
como pensas que ser a vida do len ga. s veces as aparencias enganan...
las plas caeulle enriba
coas da barriga e espertouno.
formigas.
Len... Perdoa... Se me deixas vivir, heite servir sempre dixo o Daquela, o rei dos lens preguntoulle ao len:
rato, temoroso de que o len se anoxase. De verdade que non queres ser o rei da selva?
O traballo compltase coa resolucin dun conxunto
Non respondeu o len convencido.
Pero, antes de que puidese acabar, o len, asustado, agachouse
E ests seguro de que queres ser unha das nosas? inquiriu a
detrs da rbore: FICHEIRO
Non me manques, por favor... suplicou. raa das formigas. ORTOGRFICO
01/04/14 10:23
O rato, estraado, contestou: Non hai nada no mundo que me puidese facer mis feliz confir-
Escribe unha oracin
de actividades que valoran tanto a comprensin
Tranquilo, len, que non che vou facer nada. mou o len.
con cada unha destas
Grazas, rato, grazas... Desde aquel da, o len foi vivir coas formigas e din que foi feliz
palabras da lectura.
para sempre.
De speto pasou preto de al unha bolboreta e ao len deulle un heite servir
arrepo.
do texto coma a reflexin e a creacin propias.
bolboreta
Tamn lles tes medo s bolboretas? preguntou o rato sorprendido. E al, na selva, todos aprenderon a ver
Non o sei. Pican? bgoas
que o que parece non sempre .
Non, as bolboretas non pican.
464217 _ 0006-0021.indd 9 01/04/14 10:23
01/04/14 10:23
Vocabulario. OS ANIMAIS 1
1 Completa co nome do grupo que corresponda en cada caso.
Grupos enxame rabao bandada banco
Un grupo de andorias forman unha . Un grupo de abellas forman un .
Un grupo de cabras forman un . Un grupo de sardias forman un .
2 Di de que animais son fillas cada unha destas cras.
poldro becerro cervato lobeto
Exemplo O poldro o fillo do e da
3 Forma palabras que nomeen berros de animais seguindo o exemplo.
ouvear ouveo rinchar piar bruar
O DiCiOnaRiO
O dicionario o libro en que se recollen os significados das palabras.
No dicionario as palabras atpanse ordenadas alfabeticamente, letra por letra.
hora de buscar no dicionario, cmpre ter en conta que os substantivos aparecen
sempre en singular, os adxectivos en masculino singular e os verbos en infinitivo.
4 Di que palabra de cada parella aparece primeiro no dicionario e explica por que.
xirafa xirasol mono momia leopardo leituga gol gorra
UTILIZA O DICIONARIO
5 Escribe a forma con que aparecern no dicionario as palabras
destacadas.
Cun pouco de sorte...
A semana prxima os meus curmns e mais eu visitaremos
o parque natural das Fragas do Eume. Apetceme tanto ir!
Dixronme que hai uns lugares preciosos e que se poden ver
lontras no ro. Se temos sorte, quizais vexamos algunha...
11
464217 _ 0006-0021.indd 11 01/04/14 10:23
1 O programa de Gramtica
2 Explica que informacin transmiten.
Copia as afirmacins verdadeiras.
Este programa brese cunha actividade
A B C D
Comunicarse facerlles saber aos demais o que pensamos,
queremos ou sentimos.
As persoas comunicmonos s a travs da linguaxe.
de deteccin de coecementos previos sobre
Os xestos, os sons e as imaxes tamn serven para nos
comunicar.
A comunicacin. Definicin e tipos
As persoas comunicmonos constantemente unhas coas outras, dicir,
3 Clasifica as imaxes da actividade anterior. Que tipo de comunicacin ?
COMUNICACIN VERBAL COMUNICACIN NON VERBAL
o tema que se quere traballar: o substantivo,
o adxectivo, os determinantes Unha vez fixada
transmitimos e recibimos informacin continuamente sobre o que pensa-
4 Di que tipo de comunicacin (verbal ou non verbal) coidas que mis til
mos, queremos e sentimos. Este proceso mediante o cal transmitimos e
para comunicarse e explica por que.
recibimos informacin a comunicacin.
Hai moitas maneiras de comunicarnos: con xestos (cando saudamos al-
a base de que se dispn, o coecemento constrese
5 identifica os elementos da comunicacin da seguinte escena.
gun coa man), con sinais visuais (os sinais de trfico), con sinais acsti-
cos ou sons (a sirena dos bombeiros)... Pero as persoas comunicmonos
EMISOR
principalmente con palabras, dicir, usando a linguaxe.
Cando nos comunicamos usando a linguaxe, a comunicacin verbal. Mam: RECEPTOR
achegando a informacin de maneira clara
Cando nos comunicamos doutros xeitos, a comunicacin non verbal. Estou na casa de Iria.
MENSAXE
Martio
Elementos da comunicacin CDIGO
e precisa, co soporte de esquemas e cadros
CANLE
receptor, mensaxe, cdigo e canle.
6 PARA PENSAR. Di se hai ou non comunicacin nas seguintes situacins e explica por que.
O emisor a persoa que transmite a informacin.
Para facelo tes que te fixar nos elementos da comunicacin.
informativos laterais, e complementndoa
O receptor a persoa que recibe a informacin.
A mensaxe a informacin que se comunica. A Un profesor explica a leccin nunha B Un rapaz envache unha mensaxe escrita
clase en que non hai ningun. en xapons.
O cdigo o conxunto de signos (un idioma, o cdigo de cores dun
semforo, os sinais de trfico, etc.) que utilizan emisor e receptor para
con actividades de reflexin sobre os conceptos
comunicarse.
A canle o medio a travs do cal se transmite a informacin (o telfono, ELABORA O TEU RESUMO
o aire, o papel, a internet...).
Que a comunicacin? A comunicacin .
1 Responde.
Que dous tipos de comunicacin hai?
Que utilizamos para comunicarnos
en cada caso?
A comunicacin pode ser
Na comunicacin
Na comunicacin
ou
utilizamos a
utilizamos os
.
para comunicarnos.
, os
e de aplicacin a situacins cotis.
En que consiste a comunicacin? ou os .
Ao final da seccin os alumnos completarn de
Que dous tipos de comunicacin existen? En que se diferencian? Que elementos interveen En todo proceso de comunicacin interveen os seguintes
na comunicacin? elementos: , , , e .
Que cdigo estamos a utilizar neste momento para comunicarnos?
A travs de que canle nos comunicamos?
maneira guiada un resumo dos contidos, actividade
13
01/04/14 10:23 464217 _ 0006-0021.indd 13 01/04/14 10:23
que lles servir de prctica para o estudo.
5
 O programa de Ortografa Ortografa. OS SONS K, Z E G. A DIRESE 1

3 Completa coa grafa que corresponda en cada caso.

Resolve Copia as palabras en que o c representa o son K de casa.

Este programa tamn parte, en cada unidade, coro acudir cera escola cine c qu g gu c z
as actividades
e comproba
canto sabes Copia as palabras en que o c representa o son Z de cereixa.
*omar*a *
a usar *isar
a osto
*
xo ete
*into abra o
*
sobre o tema. cea coche recibir receita locutor
*
es eleto
*
re eixo *tartaru *
abri o
*
ca ador
*
pis ina

da deteccin de coecementos previos sobre *a * ** *

a ulla a u ena lu
Copia as palabras en que o g representa o son G de gato. *inteiro *uller
gorra pinga agudo gheada agosto
4 Explica por que as seguintes palabras se escriben coas grafas destacadas.

o aspecto ortogrfico que se pretende traballar:

rapaz ungento carqueixa esquizofrenia galeguista

5 Escribe unha palabra en cada caso que cumpra a condicin proposta.

Que tea o son K diante de e. Que comece por gue.

o uso de g/gu, c/qu, c/z, o uso de r e rr Despois

Para representar o son K escrbese c diante de a, o, u e qu diante
de e, i. Exemplos: casa, quilo. Que comece por z. Que tea g.
Para representar o son Z escrbese z diante de a, o, u e c diante Que tea qui. Que tea o son K.
de e, i. Ao final de palabra escrbese z. Exemplos: cesto, azucre,
Que remate en z. Que comece por g.

desta actividade inicial formlase a norma

cruz.
Para representar o son G escrbese g diante de a, o, u e gu diante
de e, i. Exemplos: gorila, gua. 6 DITADO. Prepara o ditado para facelo no caderno.

Ponse direse ( ) enriba do u dos grupos ge, gi para indicar Fxate nas grafas g/gu/g, c/qu e c/z.

e presntanse unha serie de actividades de aplicacin

que o u se pronuncia. Exemplos: bilinge, pingn.
Un zoolxico fantstico

A dezaseis quilmetros da casa de campo onde vivan os avs das mias

amigas Margarida e Carme, hai un parque zoolxico fantstico. Pdense

que permiten interiorizala, as como un ditado

1 Clasifica as palabras destacadas en cada nota segundo o son ver animais de todo tipo: desde esquos, tartarugas e iguanas ata
que conteen: K, Z ou G.
pingns e guepardos. O encargado de coidar os animais bilogo
e organiza cursos para ensinar aos rapaces as atencins que necesita
Lourenzo: Guillerme: cada animal. Eu qurome apuntar. E ti?

especialmente preparado para esta finalidade.

Fun ao parque con Agostio Chamaron do colexio para saber
e co seu gato. Fai o zume coas se ma cears no albergue despois
laranxas que hai na cocia. da excursin ou se virs para a casa.
Xaqun Gustavo APRENDO COMO SE ESCRIBE

Para acabar o programa, a seccin Aprendo como

Di que palabra est ben escrita.
2 Escribe estes nomes que levan g, gu ou g e explica, no caso A varrendeiro B barrendeiro C varredor D barredor
das palabras que se escriban co dgrafo gu, en cales se pronuncia o u.
Localiza as letras que forman a palabra e escrbeas

se escribe poer o acento nalgunha palabra

ordenadas en maiscula e en minscula.
B V A D O R E R A R
varredor Completa coas grafas que corresponda estas
palabras da familia de varredor.

que, sendo de uso frecuente, presente dbidas

Persoa que ten por oficio varrer
as ras e as prazas.
*a*er *a*edura *a*edoiro *a*ido

ortogrficas, coa finalidade de que os alumnos

14 15

464217 _ 0006-0021.indd 14 01/04/14 10:23 464217 _ 0006-0021.indd 15 01/04/14 10:23

presten atencin nela e exerciten a ortografa visual.

SABER FACER 1

Unha narracin oral desde diferentes Elabora o teu guin

puntos de vista 4 Ponte na pel dos personaxes elixidos e responde coma
se foses cada un deles.
Agora vas contar unha historia desde dous puntos de vista diferentes,
dicir, segundo como a viviron dous dos personaxes que interveen Que fixeches esta fin de semana? Con quen?
nela. Apetecache pasar unha fin de semana coma esta? Por que?
Pero, antes, vas realizar actividades que che poden axudar a preparar Que actividades concretas realizaches?
este traballo. E, ao final, xa vers como es capaz de facelo moi ben! Que o que mis che gustou do que fixeches? Por que?
Que o que menos che agradou? Por que?
Prepara o teu traballo
Repetiras a experiencia? Por que?
1 Le a seguinte situacin e responde.
5 Escribe un borrador para a narracin de cada personaxe elixido.
O seor Trigo acolleu esta fin de semana na sa No primeiro pargrafo, explica o que fixo e se lle apeteca vivir
granxa un grupo de alumnos do colexio esta experiencia.
A Carballeira para que descubrisen como No segundo pargrafo, expn en que actividades participou
a vida no campo. Antes de volver casa, e como se sentiu.

O programa Saber facer

o encargado da revista escolar falou con algns No terceiro pargrafo, valora a experiencia que tera cada
participantes para ver como foi a experiencia. personaxe.
Procura que a narracin total non ocupe mis de 10 lias.
Onde se atopar a granxa do seor Trigo: no medio do campo
ou preto dalgunha localidade? 6 Ensaia a narracin desde o punto de vista de cada personaxe.
Con que instalacins contar: palleira, cortes, galieiro, hrreo, Basate nos borradores da actividade anterior.
algunha lagoa ou estanque para os parrulos e os gansos...?
Pensa en xestos, movementos, ton de voz, etc., que poidan

O obxectivo destas pxinas que

Que animais se criarn nela? Haber outras granxas preto? caracterizar mellor cada personaxe e ensiaos diante dun espello.
Repite cada narracin varias veces para memorizala.
2 Copia as tres actividades que prefiras. Que fixeron na granxa?
Pasear a cabalo. Asistir ao nacemento dalgn animal.

os alumnos leven a cabo un traballo

Alimentar os animais. Durmir en tendas de campaa. Demostra que o sabes facer
Recoller mel. Pasear de noite polo campo. 7 Realiza, perante o resto da clase, a narracin oral desde
o punto de vista de cada un dos personaxes elixidos.
3 Elixe dous destes personaxes ou inventa outros para contar

de carcter competencial relacionado

as das versins da experiencia na granxa. Fala con voz Utiliza tons de Acompaa a ta
alta e clara, voz diferentes narracin con xestos
pero sen para cada e movementos
berrar. personaxe. axeitados.

aLDaRa
Encntanlle
SEOR TRiGO
moi simptico,
GUiLLERME
algo medroso.
8 TRABALLO COOPERATIVO. Pdelles aos compaeiros
que valoren a ta intervencin.
estreitamente co tema xeral da unidade.
Para facelo, tern que aplicar todos
os animais pero ten pouca Pasouno mal, Notouse a diferenza de punto de vista entre as das narracins?
e o campo. paciencia sobre todo
Cal das das narracins lles gustou mis? Por que?
Pasouno moi ben. cos rapaces. de noite.
Que aspectos poderas mellorar? Como?

16 17 os coecementos que foron adquirindo

464217 _ 0006-0021.indd 16 01/04/14 10:23 464217 _ 0006-0021.indd 17 01/04/14 10:23
nos diversos programas: as habilidades
SABER FACER 2
de escoitar, falar, ler e escribir, o lxico
Un catlogo de plantas Elabora o teu guin
estudado, as estruturas gramaticais
Para pechar a unidade, propomosche unha tarefa moi sinxela: 6 Elabora unha ficha coma esta para cada planta do teu catlogo,

A finalidade da seccin que os nenos

elaborar un catlogo de plantas do teu contorno. Para facelo, antes a partir das respostas da actividade 3.
levars a cabo unha serie de actividades que che van ensinar que
aspectos debes ter en conta hora de elaborar o teu catlogo para NOmE Da PLaNTa: Silva ou silveira
que este traballo che resulte mis fcil.

apliquen o que aprenderon a unha situacin

TIPO DE PLaNTa: Arbusto
Prepara o teu traballo DESCRICIN: Ten os talos entrelazados
e cheos de espias. As sas flores son
1 Decide o lugar sobre o cal vas facer o teu catlogo de plantas. pequenas e de cor branca ou rosada. O seu

da vida coti, para que aumenten

Pode ser un parque que coezas, o xardn botnico, froito a amora, que est formada por un
un invernadoiro, un bosque que visitases, algunha horta... grupo de bolias pequenas vermellas ou moradas.
USOS: A amora da silva comestible e as follas teen usos
medicinais.

7 Escribe o borrador do teu catlogo seguindo estas indicacins.

Escribe un ttulo que informe do lugar sobre o cal fas o catlogo.
de maneira progresiva a sa destreza
comunicativa a todos os niveis, xa que
Exemplo As plantas do parque municipal, a vexetacin da serra
do Courel, as plantas da horta de meu av, etc.
Describe cada planta tan brevemente como poidas, a partir
2 Fai unha lista coas plantas que hai no lugar que elixiches das fichas da actividade 6. Se queres, podes seguir este esquema.

tern que preparar tanto exposicins orais

na actividade anterior.
Lembra que as plantas poden ser herbas, rbores ou arbustos. O / A (NOME DA PLANTA) un (TiPO DE PLANTA) que se
caracteriza por (DESCRiCiN). Xeralmente sase como
3 USA AS TIC. Elixe catro plantas da lista anterior, busca (USOS).

(narracins de experiencias persoais,

informacin na internet e responde para cada unha.
Como se chama a planta elixida? herba, rbore ou arbusto? Encabeza cada descricin co nome da planta.
Bota flores ou non? E froitos?
8 busca fotografas ou fai debuxos para acompaar cada planta.
Como son as sas flores? Reciben algn nome?
Como son os seus froitos? Teen algn nome?
Que destacaras desta planta: o olor, a utilidade, a beleza...? Demostra que o sabes facer
9 USA AS TIC. Desea o teu catlogo.
parladoiros, descricins de imaxes,
predicins meteorolxicas) coma traballos
4 Explica, coas tas palabras, de que parte da planta se trata.
Busca modelos de catlogos para teres unha idea do aspecto
ptalo folla talo raz pla
que debe ter o teu.
5 Relaciona e escribe oracins completas. Elixe o tipo de letra que vas utilizar para cada informacin (ttulo

escritos (catlogos, folletos de instrucins,

1 As plantas aromticas
2 As plantas ornamentais
3 As plantas medicinais
4 As plantas comestibles
do catlogo, nome da planta, descricin).
utilzanse como alimento.
sanse como adorno. Pensa como vas distribur os textos e as imaxes de xeito
que o teu catlogo sexa claro e bonito vez.
dan un olor moi agradable.
axudan a mellorar a sade. 10 Escollede entre todos os tres mellores catlogos da clase.

redaccins, carteis).
32 33

464217 _ 0022-0035.indd 32 01/04/14 10:26 464217 _ 0022-0035.indd 33 01/04/14 10:26

6
O programa de Literatura Literatura. A LINGUAXE LITERARIA 1

3 Relaciona con nmeros e explica. a que se refiren estas palabras sobre a vaca no poema?
A seora vaca 1 O manto amarelo. Refrese aos cornos.

As das pxinas dedicadas a este programa, A vn polas veigas

a seora vaca,
pasenio a paso,
Abrronlle a porta
e formouse a garda.
Falando cos ollos,
2 A coroa branca.
3 Xentil repouso dunha dona rancia.
Refrese forma de se mover.
Refrese ao pelo arrubiado.

4 Le e responde. Cres que este texto literario? Por que?

que atoparemos nas unidades impares, permitiranlles

camio da casa. que como ela fala,
entrou no cortello Posta de sol
O manto amarelo,
a seora vaca!
a coroa branca, As vistas eran impresionantes. O sol, canso
co xentil repouso Xerardo lvarez limeses despois dun longo da de traballo, agochbase

aos alumnos coecer as caractersticas da linguaxe

dunha dona rancia, tras das dunas, vestindo o ceo de belsimas
saudando para as beiras tonalidades moradas. Ao fondo, unha caravana
como aquel que manda. de camelos poa puntos suspensivos
a unha paisaxe inesquecible.

literaria a travs da anlise de textos diversos, as repouso: calma,

A vaca
5 AGORA EXPLORA TI. Le con atencin. Despois, busca na prensa escrita
ou na televisin dous exemplos do uso da linguaxe literaria na publicidade.

como descubrir os trazos definitorios dos textos

sosego.
rancia: que ten moitos
anos e est anticuada.
Mamfero ruminante e recoecido animal domstico que se cra para
Os anuncios publicitarios A RIMA A PERSONIFICACIN
lle aproveitar o leite, a carne e a pel. Adoita ser grande e pesada.
teen como obxectivo
Ten dous cornos que conserva toda a vida e o corpo cuberto de pelo MILFLORES,
fundamental facer atractivo Lentes LUMEnoL
rubio, branco, negro segundo a raza. a fragrancia
o produto a ollos do posible para te protexeres do sol.

poticos, dos teatrais e dos narrativos.

consumidor. Por iso a linguaxe que te abraza.
literaria cada vez
mis importante A HIPRBOLE OU ESAXERACIN OS XOGOS DE PALABRAS
Hai textos que explican as cousas dun xeito especial, na publicidade.
co obxectivo de crear beleza e espertar determinadas emocins Velaqu tes exemplos AIRVOA, as zapatillas Viaxa cmodo. Cambia

Nestas pxinas destaca a actividade denominada

no lector. Estes textos chmanse textos literarios e o tipo dalgns dos recursos mis lixeiras de todos o teu tREn
de linguaxe en que estn escritos a linguaxe literaria. mis utilizados. os tempos. de vida.
Na linguaxe literaria as palabras seleccinanse e combnanse
utilizando diversos recursos, segundo as sensacins

Agora explora ti, concibida para que os alumnos

e as emocins que se queren transmitir.
Demostra o teu talento

comproben que a linguaxe literaria est presente

6 Escribe en linguaxe literaria as seguintes oracins.
1 Fxate no obxectivo dos textos anteriores e di cal non literario.
A cebra ten a pel a raias.
2 Cal destas caractersticas do poema A seora vaca se poden A tartaruga ten unha cuncha dura no lombo.
considerar propias da linguaxe literaria? Escolle tres.

en moitos mbitos da vida coti. Tamn interesante

Faino as:
Ten un ritmo e unha musicalidade especiais. Relaciona a caracterstica
Os verbos estn en terceira persoa do singular. de cada animal cun destes escudo pixama
Utiliza algunhas palabras cun sentido que non teen na lingua elementos.

o apartado Demostra o teu talento, onde aplicarn

coti. Substite en cada oracin a caracterstica descrita polo elemento
Fala da vaca coma se fose unha persoa e atribelle accins correspondente.
propias dos humanos: falar, saudar

o que aprenderon na creacin dun texto literario,

18 19

464217 _ 0006-0021.indd 18 01/04/14 10:23 464217 _ 0006-0021.indd 19 01/04/14 10:23

a partir dunhas pautas sinxelas.

ACtIVIDADES FINAIS
FInAIS REPASO ACUMULAtIVO
1 Actividades finais e repaso
acumulativo
ACTIVIDADES

1 RESUMO. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. 1 Copia s as que sexan oracins.

De veen amigos os Madrid. Na festa cantarn Xon e Uxa.

O o libro onde se recollen os significados das palabras. Breixo xoga ao baloncesto. Roi, Martio e David non.
O son K escrbese c diante de
z diante de ,
escrbese g diante de
do dos grupos
e
e
diante de e, i, e
diante de e, i. O son Z escrbese
ao final de palabra. O son G
diante de e, i. Ponse
para indicar que o u se pronuncia.
enriba 2
Os paxaros voan cara ao sur. Bombns compra tenda.

Sublia o suxeito nas oracins da actividade anterior.

Cada unidade incorpora unha batera de actividades
que permiten consolidar os contidos traballados
Os textos que teen por obxectivo e chmanse textos literarios. 3 Escribe con maiscula inicial as palabras que corresponda.
O tipo de linguaxe en que estn escritos estes tipos de textos chmase .
os meus curmns xulio e mara vironnos visitar este vern.
haba case medio ano que non os viamos! e que, desde que

ao longo do tema. Entre estas actividades figuran

2 ESQUEMA. Copia e completa o seguinte esquema. se mudaron ao norte, mis difcil estar xuntos. que mgoa!

4 Clasifica as seguintes palabras segundo o seu nmero de slabas.

a comunicacin
A

un resumo e un esquema que os nenos tern

boi bolboreta neve ficha
carteira fbrica maz botella
tipos elementos
tren informtica sol impermeable

que completar a partir do que estudaron.

SON MONOSLABAS SON BISLABAS

SON TRISLABAS SON POLISLABAS

5 DITADO ACUMULATIVO. Prepara o ditado para facelo no caderno.

3 Elixe os grupos en que as palabras estn ordenadas coma no dicionario.

A coartar
coala
B len
leoneira
C meda
medeiro
D xullo
xuo
Un da moi completo
Ma visitaremos co colexio o bosque dos Esquos,
preto de Sigeiro. Despois, subiremos Pena das Aguias
As maisculas
As grafas c e qu
Por outra banda, tamn se inclen en cada tema
As grafas c e z

outras actividades preparadas para repasar

coalicin leopardo media xulgado e cearemos no albergue A agulla. Ao acabar, tocaremos
a guitarra, danzaremos e cantaremos un pouco. Que ganas As grafas g/gu/g
4 Escribe. Con que forma aparecen estas palabras no dicionario? teo de que chegue ma!

falabas rapaza bonitas reloxos

5 Busca no dicionario estas palabras e arrodea as que nomean animais.

regueifa and silva peor tucano ouriolo
AUTOAVALIACIN

Escribe Si ou nOn e puntate. Cada resposta correcta vale 2 puntos.

6 Di que xeito de comunicarse utiliza cada un e que informacin transmite.
A B
contidos de unidades anteriores, ademais dunha
Autoavaliacin, que permitir aos alumnos ser
1 No dicionario os verbos aparecen sempre en xerundio.
2 A comunicacin verbal aquela en que se utiliza a linguaxe.
C
3 Escrbese ge, gi para indicar que o u se pronuncia.

conscientes dos seus progresos na aprendizaxe

Ola, Maria. 4 O conxunto de signos que usan emisor e receptor para
Son Anta. comunicarse forman a canle.
5 O obxectivo dos textos literarios crear beleza e emocionar.

20 21 (os nenos podern consultar a clave de correccin

464217 _ 0006-0021.indd 20 01/04/14 10:23 464217 _ 0006-0021.indd 21 01/04/14 10:23

destas probas na pxina final do libro).

Actividades especiais Competencia lectora Vocabulario. A CASA ROMANA 14

Melloro a lectura Traballo expresins do texto 1 Di onde se atopa cada personaxe.

A B C D
1 TRABALLO COOPERATIVO. Por parellas, 6 Copia a correcta. Que significa esta Acabo Estanme Onde estou Nel vexo

Ao longo do libro inclense algunhas propostas que,

lede as intervencins de Apolo e Dafne expresin? estanque de entrar servindo eu non hai os peixios
coa emocin axeitada en cada caso. na casa. o xantar. nadar.
comedor teito.
Repartide os personaxes e localizade Estar oufano dun mesmo. recibidor
os fragmentos en que falan.

ademais de traballar os contidos dos programas

Imaxinade como se sentir o personaxe
que representades en cada momento.
Lede as intervencins coa emocin
que corresponda en cada caso.
patio
Ser unha persoa presumida e vaidosa.
Ser unha persoa valente e decidida.
Ser unha persoa moi rica e poderosa. 2 Relaciona con nmeros. Que utilizaras en cada caso?

onde se atopan includas, farn que os alumnos

1 Para facer un moble. tella
O compaeiro ou compaeira ter
2 Para facer unha columna. madeira
que valorar a vosa lectura. Explico e interpreto
3 Para decorar o chan. mrmore
7 Explica as causas e as consecuencias
4 Para cubrir o teito. mosaico

desenvolvan outras habilidades. Son de diversos tipos:

Comprendo o texto destas accins de Apolo.

2 Elixe. Que dous trazos da lectura permiten As burlas dirixidas a Eros. 3 Di o significado das palabras destacadas, relacionadas co termo latino domus ('casa romana').
considerala un relato mitolxico? A persecucin de Dafne. Os cans e os gatos son animais domsticos.
Os personaxes son deuses e seres Meu irmn cambiou de domicilio o mes pasado e agora vive en Lugo.
8 Di que figura representa a Apolo

Educacin cvica: permiten traballar os valores.

mitolxicos.
e explica como o soubeches.
A protagonista padece un encantamento.
A B
O relato intenta explicar a orixe dunha
Os suFixOs AumEnTATivOs
rbore: o loureiro.
Algns sufixos achegan a idea de grande cando se engaden ao final dunha palabra determinada.

Para pensar: fomentan a aprendizaxe reflexiva.

3 Copia s os nomes de deuses. Exemplo: comedor + -azo comedorazo (comedor moi grande). Estes sufixos chmanse
aumentativos.
Os sufixos aumentativos mis habituais en galego son -azo/-aza e -n/-ona.

Usa as TIC: axudan a desenvolver a competencia

Artemisa Eros Dafne Apolo
4 Engade os sufixos aumentativos propostos en cada caso e forma palabras novas.
9 EDUCACIN CVICA. Reflexiona e opina.
4 Observa e explica.
Cres que Apolo se portou ben con Eros? -n -ona muller parada culler pantalla cabeza aperta

dixital (busca de informacin, uso de programas).

E Eros con Apolo?
Quen este -azo -aza coche casa fillo barca man libro
A quen prexudicou mis a vinganza
personaxe?
de Eros, a Apolo ou a Dafne?
Quen lle disparou Por que?
a frecha? Por que? Pensas que xusto o que lle pasou UTILIZA O DICIONARIO

Traballo cooperativo: mostran as vantaxes da

a Dafne? Por que?
5 Busca no dicionario as palabras destacadas e completa.
5 Le e responde.
Eu tamn escribo A palabra abelln aumentativo de abella e tamn significa .

aprendizaxe en equipo. Atoparemos actividades

Quero Quen o dixo? A palabra canonazo aumentativo de cann e tamn significa .
10 USA AS TIC. Busca informacin na internet
que me deixes A quen llo dixo? A palabra regazo aumentativo de rego e tamn significa .
sobre algn dos personaxes da lectura
tranquila. Por que llo dixo? e escribe un texto breve sobre el.

deste tipo tanto no libro coma na gua didctica. 208 209

464243 _ 0050-0063.indd 54 15/04/14 16:54 464243 _ 0050-0063.indd 55 15/04/14 16:54

7
 As a gua didctica
A gua do profesorado presntase en tres volumes trimestrais, co fin de facilitar o seu uso, e nela
reprodcese integramente o libro do alumno.
Cada unidade do libro correspndese cun guin didctico que se organiza tal como figura
mis abaixo.

1 Coecemos os demais

Banco de recursos para a unidade

Contidos da unidade Relacin dos
Contidos VoCabulario
Os animais.
O dicionario.
BIBLIOTECA DO PROFESORADO

Programacin didctica da aula

RECURSOS DIXITAIS

LibroMedia
materiais
da unidade. GraMTiCa A comunicacin.
Recursos para a avaliacin
Avaliacin inicial.
Unidade 1: actividades e recursos.

O xogo do saber
e recursos
SABER

do proxecto
Avaliacin de contidos.
orToGrafa Os sons K, Z e G . A direse. Unidade 1: modelos B e A. LibroNet
Avaliacin por competencias.

para a
Proba da unidade 1. MATERIAL DA AULA
liTEraTura A linguaxe literaria.
Ensinanza individualizada Lmina

unidade
Identificacin de elementos lingsticos Plan de mellora. Unidade 1: fichas 1, 2 e 3. Os animais.
e comunicativos nunha conversa oral. Programa de ampliacin. Unidade 1.
CoMuNiCaCiN oral
Presentacin dun compaeiro a travs CD Comunicacin oral

didctica.
da descricin das sas calidades. Proxectos de traballo cooperativo Unidade 1: pistas 1, 2 e 3.
Proxecto do primeiro trimestre.
Lectura en voz alta dun texto breve
OUTROS MATERIAIS DO PROXECTO
coa pronuncia adecuada. Recursos complementarios
lECTura
Lectura, comprensin e interpretacin Obradoiro de teatro. Caderno do alumno
dunha fbula: O len que era unha formiga. Comprensin lectora.
SABER FACER Primeiro trimestre. Unidade 1.
Banco de ditados.
Atribucin de gustos e preferencias Caderno de fichas para mellorar
a compaeiros a travs de oracins. Fichas de ortografa.
a competencia lectora
ESCriTura Redaccin dun texto para prolongar Anlise morfolxica.
unha historia. Libro de lectura
Proxectos interdisciplinarios
Realizacin de ditados. A nave dos libros 5.
Proxecto lingstico.
Presentacin dunha narracin oral desde Programa de educacin en valores. Novo dicionario da lingua galega
TAREFA FINAL
diferentes puntos de vista. Programa de educacin emocional.

Interese por coecer os compaeiros.

Respecto polas preferencias
e os gustos dos demais.
SABER SER forMaCiN EN ValorES Actitude positiva en relacin SUXESTIN DE TEMPORALIZACIN
co comezo do curso e co traballo
en equipo.

Outubro Novembro Decembro

16 17

ES0000000001262 464438-Unidad 01_12701.indd 16 10/07/14 10:15

ES0000000001262 464438-Unidad 01_12701.indd 17 10/07/14 10:16

Suxestin de
temporalizacin.

1 Coecemos
Coecemos os
os demais
demais Ler
Ler
NOTAS
UNIDADE 1

Propsitos
Enumeracin
Un
Unnovo
novocurso
curso
Comezou
Comezouun unnovo
novocurso.
curso.Lonxe
Practicar a comprensin auditiva Lonxe
quedan
quedanxa xaososdas
dasdos
dosxogos
xogos
e a expresin oral. na
napraia
praiaeeasasexcursins
excursinsaalugares
lugares

dos propsitos Presentar e describir incribles

incriblesououaaaldeas,
aldeas,vilas
vilaseecidades
cidades
marabillosas.
marabillosas.PeroPeronon
nontemos
temosque
que
un compaeiro a partir estar
estartristes.
tristes.Agora
Agoraoomomento
momento 4 Copia as palabras do texto que tean
4 Copia as palabras do texto que tean
de caractersticas positivas. de atoparse outra vez cos sons
de atoparse outra vez cos sonsdifciles
difcilespara
parati.ti.

didcticos
compaeiros
compaeirosda daclase,
clase,de
decoecer
Practicar a lectura en voz alta. novos
coecer
novosamigos
amigoseede deaprender
aprenderunha
unha 5 Le agora o texto en voz alta intentando
5 Le agora o texto en voz alta intentando
Completar oracins sobre morea
moreade decousas.
cousas.Seguro
Seguroquequenos
nos pronunciar
pronunciarcorrectamente
correctamentetodostodososossons.
sons.
agarda
agardaun unano
anoinesquecible! Se
os compaeiros. inesquecible! Sequeres,
queres,podes
podesescoitar
escoitaraagravacin
gravacin

de cada
do
dotexto
textona
napista
pista33para
parater
terununmodelo.
modelo.
Detectar os coecementos previos
dos alumnos que poidan ser tiles
para a realizacin da tarefa final
Escribir
Escribir

programa. da unidade.

Mis recursos
6 Completa as seguintes oracins sobre o compaeiro ou a compaeira que queiras.
6 Completa as seguintes oracins sobre o compaeiro ou a compaeira que queiras.
OOque
quemis
misllellegusta
gustafacer
faceraa .. OOque
quemis
misvalora
valora nun
nunamigo
amigo ..
encia
Intelix soal
intraper
Escoitar
Escoitar pistas
pistas11ee22 7 Pdelle ao compaeiro ou compaeira elixido que lea as oracins e que che diga
7 Pdelle ao compaeiro ou compaeira elixido que lea as oracins e que che diga
Dicionario de pronuncia da lingua se
seacertaches.
acertaches.
galega: ilg.usc.es/pronuncia. 1 Escoita a pista 1 e responde.
1 Escoita a pista 1 e responde.
Onde
Ondesesemantn
mantnaaconversa:
conversa:na nara
raou
ouno
nocolexio?
colexio?
Cantos
Cantosrapaces
rapacesfalan
falanen
entotal?
total?Cantos
Cantosson
sonrapaces?
rapaces?EErapazas? SABER
rapazas? SABERFACER
FACER
De
Deonde
ondeson
sonas
aspersoas
persoasque
quefalan?
falan?DiDipolo
polomenos
menosoonome
nomede
dedous
douspases.
NOTAS AAquen
pases.
quenesperan?
esperan?Como
Comosesechama?
chama? TAREFA
TAREFAFINAL
FINAL
2 Escoita a pista 2 e relaciona con nmeros. Que erro se cometeu en cada palabra?
2 Escoita a pista 2 e relaciona con nmeros. Que erro se cometeu en cada palabra?
Unha
Unhanarracin
narracinoral
oraldesde
desdediferentes
diferentespuntos
puntos
11Non de
devista
vista
Nonse
sepronunciou benooeeaberto.
pronunciouben aberto.
dixeron
dixeron podes
podes
22Non
Nonse
sepronunciou
pronunciouben
benooooaberto.
aberto. Contaches
Contachesalgunha
algunhavez
vezalgo
algoque
queche
chepasase
pasaseaati?ti?
queres escola EEque
33Non
Nonse
sepronunciou
pronunciouben
benooRRforte.
forte.
queres escola quellellepasase
pasaseaaoutra
outrapersoa?
persoa?
terra teen Pensas
44Non
Nonse
sepronunciou
pronunciouben
benooRRsuave.
suave.
terra teen Pensasque quese
sepode
podecontar
contarunha
unhahistoria
historiade
dexeitos
xeitosdiferentes?
diferentes?
Como?
Como?
Puxcheste
Puxchestealgunha
algunhavez
veznonolugar
lugardoutro
doutropara
paraentendelo?
entendelo?
Falar
Falar
encia AoAofinal
finaldesta
destaunidade
unidadedemostrars
demostrarsque queSABES
SABESFACERFACERunha
Intelix tica
unha
narracin
narracinoral
oralpondote
pondotena napel
peldedevarios
variospersonaxes.
personaxes.Antes,
Antes,vas
vas
lings 3 Presenta o compaeiro ou compaeira que est ao teu carn seguindo estes pasos.
3 Presenta o compaeiro ou compaeira que est ao teu carn seguindo estes pasos.
ler
lerunha
unhafbula
palabras
fbulasobre
sobreun
unlen
lenque
quenon
nonsesesenta
sentalen,
len,aprender
aprender
Elixe
Elixedas
dasou
outres
trescaractersticas
caractersticaspositivas
positivasque
quepermitan
permitanidentificar
identificarooteu
teucompaeiro
compaeiro palabrassobre
sobreososanimais
animaisquequechechesern
serntiles
tilespara
paraaatarefa
tarefa
ou final
finaleedescubrir
descubrircomo
comonos
nospodemos
podemoscomunicar
comunicarcos cosdemais.
demais.
oucompaeira
compaeiraentre
entreos
osdemais
demaiscompaeiros
compaeirosda daclase.
clase.
Presntao
Presntaoclase
claseempregando
empregandoas ascaractersticas
caractersticaselixidas.
elixidas.Non
Nonesquezas
esquezasdicir
dicirooseu
seunome!
nome!

66 77

Suxestins Suxestins didcticas nicacin

nicacinoral.
importantes
oral.Lmbrelles
Lmbrellesque
queoosilencio
silencioeeaaatencin
atencinson
sonmoi
moi que
quetean
teandificultades,
dificultades,non
nonos
osfaga
fagasentir
sentirdiferentes
diferentesdos
dosde-
de- Solucins
Respostas
importantesnestes
nestesmomentos.
momentos.Aproveite
Aproveiteootema
temadedeque
quesese mais:
mais:anmeos
anmeosdicndolles
dicndollesque,
que,pouco
poucoeepouco
poucoeeao aolongo
longodo
do

e comentarios Un obxectivo que se quere alcanzar neste apartado, como 1 No colexio. Tres. Das nenas e un neno. Unha
fala
falanas
nasaudicins
audicinspara
paraanimar
animaros
osnenos
nenosaaverbalizar
verbalizaros
osseus curso,
curso,mellorarn
mellorarnata
ataconseguir
conseguirpronuncialas
pronuncialascon
concorreccin.

s actividades
seus correccin. nena do Per e a outra, de Francia. O neno de Alemaa.
tamn ao longo da unidade e do curso, potenciar as rela- sentimentos,
sentimentos, preocupacins
preocupacins ee expectativas
expectativas sobre
sobre oo curso
curso Na
cins de amizade entre os alumnos. Trtase de que o alum- que actividade3,3,pdalles
Naactividade pdallesque
queseselevanten
levantenpara
parapresentar
presentar Esperan polo profesor, que se chama Alberte.
queagora
agoracomeza.
comeza.Fgalles
Fgallesver
verque
queos
osdemais
demaisteen
teensenti-
senti- diante
diantedadaclase
claseoocompaeiro
compaeirode demesa.
mesa.As
Asproxectarn
proxectarnme-

relacionados
no valore as calidades positivas dos seus compaeiros, mentos me- 2 1. dixeron, teen. 2. podes, escola. 3. terra. 4. queres.
mentossemellantes.
semellantes.

do libro
que se afaga a poerse no lugar dos outros (desenvolve- llor
lloraavoz
vozeeacostumaranse
acostumaranseaafalar
falaren
enpblico.
pblico. 3 a 7 RL (Resposta libre).
mento da empata) e que trate as persoas con respecto. Na actividade2,2,posible
Naactividade posibleque
queaamaiora
maiorade
dealumnos
alumnosiden-
iden- Na actividade5,5,en
Naactividade enque
queteen
teenque
queler
lerun
untexto
textoenenvoz
vozalta,
alta,
tifiquen
tifiqueneecorrixan
corrixanrapidamente
rapidamenteaapronuncia
pronunciaestranxeira
estranxeiradodor,r,

coas
Convn que este esprito estea presente na aula tamn en recalque
pero recalqueque queasascomas
comaseeos ospuntos
puntosmarcan
marcanpausas
pausasque que
peroquizais
quizaisnon
nonlles
lleschamar
chamartanto
tantoaaatencin
atencinaapronuncia

do alumno.
relacin coa competencia lingstica: pode haber alumnos pronuncia teen
pechada teenquequerespectar
respectarcando
candolean.
lean.Pode
Podepoer
poercomo
comomodelo
modelo
que non dominen o galego tan ben coma outros compaei- pechadade devogais
vogaisque queteran
teranque
quesesepronunciar
pronunciarabertas.
abertas.In-
In- aapista
sista, pista33do doCD
CDComunicacin
Comunicacinoral,oral,en
enque
queseseleleun
untexto
texto
ros. Anmeos a mellorar e pdalles a aqueles que o saben sista,pois,
pois,neste
nesteaspecto.
aspecto.Se Senota
notaque
quehai
haialumnos
alumnosque quene-
ne- literario.
literario.Igualmente,
Igualmente,lmbrelles
lmbrellesque
queaapresenza
presenzadundunsigno
signode

actividades cesitan de
que axuden aos demais se o necesitan. Sentirse partcipes cesitanpracticar
practicaraapronuncia
pronunciadasdasvogais
vogaisabertas
abertasen enpala-
pala- admiracin
bras admiracinmarcamarcaunha
unhaelevacin
elevacindodoton
tondedevoz.
voz.Aproveite
Aproveite
e responsables da aprendizaxe dos compaeiros far que brascomo
comoterra,
terra,dixeron, escolaou
dixeron,escola podes,faga
oupodes, fagaque
queas as aaocasin
repitan ocasinparaparaavanzar
avanzarososusos
usosdos
dossignos
signosdedepuntuacin
puntuacin
mellore a autoestima dos alumnos. Para facer a actividade repitanenenvoz
vozalta
altatodos
todosxuntos;
xuntos;eedespois,
despois,individualmente
individualmente que
queestudarn
estudarnmismisadiante.
adiante.

do libro 1, pdalles que escoiten atentamente a pista 1 do CD Comu- eededemaneira

maneiraaleatoria,
aleatoria,segundo
segundoconsidere
considerepertinente.
pertinente.Aos
Aos

do alumno.
18 19

ES0000000001262 464438-Unidad 01_12701.indd 19 10/07/14 10:16

ES0000000001262 464438-Unidad 01_12701.indd 18 10/07/14 10:16

8
 Competencia
Competencia lectora.
lectora. UNHA
UNHA FBULA
FBULA 11
UNIDADE 1
Daquela
Daquela non non lles
lles teo
teo medomedo s s bolboretas
bolboretas dixo
dixo oo len
len unun pouco
pouco
Propsitos avergoado
avergoado..
Pero,
Pero,como
comopode podeser serque queun unlen
lentantangrande
grandecoma comatitilles
llestea
teamedo
medo
anoxase: enfadase.
anoxase: enfadase.
NOTAS
arrepo: sensacin
arrepo: sensacin dede medo
medo
Ler un texto narrativo cunha aauns
unsbichos
bichostan tanpequenos
pequenoscoma comans?ns?preguntou
preguntousorprendido
sorprendidooorato. rato. producida
producida por
por algo
algo que
que non
non
Porque
Porque en en realidade
realidade son son unha
unha formiga
formiga confesou
confesou oo len.len. se
se espera.
espera.
pronuncia clara e coa entoacin

Espazo para
Pero
Pero non
non tes tes antenas
antenas ee s s tes
tes catro
catro patas...
patas... dixo
dixo oo rato
rato mirando
mirando ratificouse: confirmou
ratificouse: confirmou
axeitada. oo len
len coma
coma se se estivese
estivese tolo. tolo. as
as sas
sas palabras,
palabras, mantvoas.
mantvoas.
Coecer o xnero da fbula. Ben
Ben oo sei...
sei... Son
Son unha
unha formiga
formiga atrapada
atrapada nun nun corpo
corpo dede len.
len. A A min
min contradxoo: dixo
contradxoo: dixo oo contrario
contrario
non
non me me gusta
gusta sarsar dede caza
caza coma
coma aa meus
meus irmns;
irmns; eu eu prefiro
prefiro apaar
apaar ou
ou algo
algo diferente
diferente do
do que
que dixo
dixo
Entender a ensinanza

anotacins
follas
follas ee ramallios
ramallios ee agachalos
agachalos en en buratios
buratios debaixo
debaixo da da terra.
terra. Ade-
Ade- outro.
outro.
que transmite a fbula. mais,
mais, sonvos
sonvos vexetariano.
vexetariano.

Comentarios
O
Orato
ratonon
nonsaba
sabaque quepensar,
pensar,as asque,
que,decidido
decididoaaaclarar
aclararaquel
aquelcaso
caso
tan
tan estrao,
estrao, foifoi buscar
buscar aa raa raa das
das formigas
formigas ee oo rei rei dos
dos lens.
lens.
Previsin de dificultades
persoais.
Non
Nonunha unhadas dasnosas
nosasasegurou
asegurouaaraa raadas
dasformigas
formigasao aover
veroolen.
len.
Si
Si que
que oo son.
son. Son
Son unha unha formiga
formiga obreira
obreira ratificouse
ratificouse na na sa
sa afir-
afir-
Se os alumnos non comprenden

sobre
macin
macin oo len.
len.
os conceptos de moral e ensinanza Non,
Non, home,
home, non non contradxoo
contradxoo oo rei rei dos
dos lens.
lens. ConCon esta
esta melena
melena
ou moralidade, explquelles que tan
tan grande
grande ee escura
escura estest clarsimo
clarsimo queque es es un
un dos
dos nosos.
nosos.
E,
E, sen
sen facer
facer caso
caso dasdas protestas,
protestas, oo rei rei dos
dos lens
lens decidiu
decidiu levalo
levalo para
para
a moral a maneira de medir

as dificultades
aacasa.
casa. Mentres
Mentresmarchaba,
marchaba,oolen-formiga
len-formigadxolledxolleentre
entrebgoas
bgoas ra-ra-
se unha cousa est ben. a
a das
das formigas:
formigas:
Un comportamento pode ser Abof
Abofque queson sonunha
unhade devs.
vs.Pero,
Pero,se senon
nonme mequeredes,
queredes,non nonpodo
podo
moralmente axeitado (estar ben) encia facer
facer nada.
nada.
Intelix soal
que poden xurdir
Aquelas
Aquelaspalabras
palabrasromperon
romperonoocorazn coraznda daraa
raaformiga,
formiga,que quedeci-
deci-

intraper
ou moralmente inadecuado (estar diu
diupedir
pedirunha
unhaterceira
terceiraopinin.
opinin.As Asquequellellepreguntaron
preguntaronserpe, serpe,que que
mal). Palles exemplos aplicados
a situacins cotis. A moralidade
O len que era era
era oo animal
A
animal mis
A serpe
mis listo
serpe examinou
listo de
examinou oo len
de toda
toda aa selva.
selva.
len atentamente.
atentamente. Miroulle
Miroulle aa lingua,
lingua, os os ollos,
ollos,

unha formiga as
as orellas,
orellas, oo rabo...
rabo...

durante
ou ensinanza que podemos extraer
A
A verdade
verdade que que tenten todatoda aa traza
traza dede ser
ser un
un len...
len... dixo
dixo pensativa
pensativa
dun relato como un consello despois
despois dun dun anaco.
anaco. Pero Pero se se camia
camia coma coma unhaunha formiga,
formiga, traballa
traballa
ou gua para actuar ben nunha sombra
sombra dunha
dunha rbore
rbore durma
durma un un len.
len. Un
Un rato
rato que
que xogaba
xogaba po-
po- coma
coma unha
unha formiga
formiga ee fala fala coma
coma unhaunha formiga,
formiga, debedebe ser
ser unha
unha formi-
formi-
SABER
SABER MIS
MIS las
las plas
plas caeulle
caeulle enriba
enriba da
da barriga
barriga ee espertouno.
espertouno. ga.
ga. s
s veces
veces as as aparencias
aparencias enganan...
enganan...

a exposicin
situacin determinada.
Len...
Len... Perdoa...
Perdoa... Se Se me
me deixas
deixas vivir,
vivir, heite
heite servir
servir sempre
sempre dixo
dixo oo Daquela,
Daquela, oo rei rei dos
dos lens
lens preguntoulle
preguntoulle ao ao len:
len:
As
As fbulas
fbulas son
son historias
historias rato,
rato, temoroso
temoroso de de que
que oo len se anoxase.
len se anoxase. De
De verdade
verdade que que nonnon queresqueres serser oo rei
rei da
da selva?
selva?
protagonizadas
protagonizadas por por Non
Non respondeu
respondeu oo len len convencido.
convencido.
Pero,
Pero, antes
antes de de que
que puidese
puidese acabar,
acabar, oo len,
len, asustado,
asustado, agachouse
agachouse
NOTAS animais
animais que que falan
falan
detrs
detrs dada rbore:
rbore: E
E ests
ests seguro
seguro de de queque queres
queres ser ser unha
unha das das nosas?
nosas? inquiriu
inquiriu aa FFICHEIRO
ICHEIRO

dos contidos.
ee se
se comportan
comportan comacoma
se
se fosen
fosen persoas.
persoas. Non
Non meme manques,
manques, porpor favor...
favor... suplicou.
suplicou. raa
raa das
das formigas.
formigas. OORTOGRFICO
RTOGRFICO
Xeralmente,
Xeralmente, os os animais
animais OO rato,
rato, estraado,
estraado, contestou:
contestou: Non
Non haihai nada
nada no no mundo
mundo que que me me puidese
puidese facer
facer mis
mis feliz
feliz confir-
confir-
Escribe
Escribe unha
unha oracin
oracin
das
das fbulas
fbulas representan
representan Tranquilo,
Tranquilo, len,
len, que
que non
non che
che vou
vou facer
facer nada.
nada. mou
mou oo len.
len.
determinadas
determinadas virtudes
virtudes
con
con cada
cada unha
unha destas
destas
Grazas,
Grazas, rato,
rato, grazas...
grazas... Desde
Desde aquel
aquel da,
da, oo len
len foifoi vivir
vivir coas
coas formigas
formigas ee din din que
que foi
foi feliz
feliz
ou
ou determinados
determinados defectos
defectos palabras
palabras da
da lectura.
lectura.
De
De speto
speto pasou
pasou preto
preto de
de al
al unha
unha bolboreta
bolboreta ee ao
ao len
len deulle
deulle un
un para
para sempre.
sempre.
e,
e, aa travs
travs da
da historia
historia que
que heite
heite servir
servir
protagonizan,
protagonizan, transmiten
transmiten
arrepo.
arrepo.
Tamn
Tamnllesllestes
tesmedo
medos sbolboretas?
bolboretas?preguntou
preguntouoorato
ratosorprendido.
sorprendido. bolboreta
bolboreta
algn
algn tipo
tipo de
de ensinanza
ensinanza EE al,
al, na
na selva,
selva, todos
todos aprenderon
aprenderon aa ver
ver
ou
ou moralidade.
moralidade. Non
Non oo sei.
sei. Pican?
Pican? bgoas
bgoas
que
que oo que
que parece
parece non
non sempre
sempre .
.
Non,
Non, asas bolboretas
bolboretas nonnon pican.
pican.

88 99

Suxestins sobre a lectura que

que non
non entendan
entendan ee queque consulten,
consulten, sese cmpre,
cmpre, oo diciona-
diciona- DESPOIS
DESPOIS DE
DE LER
LER pedirlles aos alumnos que detecten a dificultade ortogrfica
rio.
rio. Tamn
Tamn dispoen
dispoen dun dun cadro
cadro dede vocabulario,
vocabulario, queque atopa-
atopa- Valore
Valore oo grao
grao dede xito
xito da
da lectura
lectura en
en voz
voz alta:
alta: aa vocalizacin,
vocalizacin, que presenta cada palabra.
ANTES DE LER rn
rn ao
ao lado
lado da
da lectura
lectura inicial
inicial de
de cada
cada unidade,
unidade, ee que
que servir
servir aa pronuncia
pronuncia ee aa dramatizacin
dramatizacin de de cada
cada alumno.
alumno. Se Se oo consi-
consi-
Pdalles aos alumnos que se fixen no ttulo da lectura e na para
para aclarar
aclarar oo significado
significado dede palabras
palabras que
que poden
poden dificultar
dificultar dera
dera necesario,
necesario, pida
pida que
que aa repitan.
repitan. Anmeos
Anmeos aa perder
perder aa ver-
ver- Competencias
ilustracin para tratar de descubrir de que vai tratar a histo- aa comprensin
comprensin do do texto.
texto. Unha
Unha vez
vez que
que tean
tean feita
feita aa lectura
lectura goa
goa ee aa facelo
facelo mellor.
mellor. Iniciativa e emprendemento. Procure que os alumnos va-
ria. Anmeos a especular sobre o contido do texto. Deixe que en
en silencio,
silencio, se
se oo considera
considera oportuno,
oportuno, aproveite
aproveite aa abundan-
abundan-
Deixe
Deixe que
que comenten
comenten sese aa resolucin
resolucin da
da historia
historia que
que acaban
acaban loren a firmeza e o convencemento do len e que o visuali-
un alumno lea en voz alta a informacin do apartado da es- cia
cia de
de dilogos
dilogos dada fbula
fbula para
para propoer
propoer unha
unha actividade
actividade
de
de ler
ler respondeu
respondeu asas sas
sas expectativas.
expectativas. Pregunte
Pregunte queque final
final cen como un modelo de autoestima. Faga que valoren a li-
querda, onde se explica o que unha fbula. Comprobe que que
que resultar
resultar moi
moi motivadora:
motivadora: facer
facer unha
unha lectura
lectura dramati-
dramati-
esperaban
esperaban ee cal
cal cren
cren que
que aa ensinanza
ensinanza que
que aa fbula
fbula quere
quere berdade individual das persoas para escoller que e como
os demais estiveron atentos ao compaeiro. zada
zada dela.
dela. Reparta
Reparta os os papeis
papeis dodo narrador
narrador ee dos
dos distintos
distintos
transmitir.
transmitir. queren ser. Procure transmitirlles a ensinanza da lectura:
personaxes
personaxes entreentre os
os alumnos
alumnos ee lmbrelles
lmbrelles queque teen
teen que que
Comente os trazos xerais deste tipo de relatos e anmeos a Na
Na parte
parte inferior
inferior dereita
dereita da
da segunda
segunda pxina
pxina dada lectura,
lectura, ato-
ato- non hai que xulgar os demais polas aparencias.
ler
ler cunha
cunha entoacin
entoacin que que sese adece
adece maneira
maneira de de serser do
do
mencionar outras fbulas que coezan. par
par unun Ficheiro ortogrfico con
Ficheiro ortogrfico con palabras
palabras dede uso
uso habitual
habitual
personaxe
personaxe que que representan
representan ee aos
aos sentimentos
sentimentos que que este
este ex-
ex-
LECTURA perimenta:
perimenta: medo,
medo, vergoa,
vergoa, sorpresa,
sorpresa, seguridade,
seguridade, etc.etc. Nes-
Nes- que
que comportan
comportan algunha
algunha dificultade
dificultade ortogrfica:
ortogrfica: por
por exemplo,
exemplo,
te
te sentido,
sentido, pdelles
pdelles servir
servir de
de axuda
axuda oo feito
feito de
de escoitar
escoitar aa palabras
palabras que
que sese escriben
escriben con
con bb (bolboreta, bgoas) ou
(bolboreta, bgoas) ou con
con hh
Dixelles aos alumnos algn tempo para facer unha lectu-
gravacin
gravacin da da fbula
fbula que
que vostede
vostede ten
ten no
no LibroMedia.
LibroMedia. (a
(a forma
forma verbal
verbal de haber co
de haber co pronome
pronome encltico: heite). Pode
encltico: heite). Pode
ra atenta do texto. Aconsllelles que sublien as palabras

20 21

ES0000000001262 464438-Unidad 01_12701.indd 20 10/07/14 10:16 ES0000000001262 464438-Unidad 01_12701.indd 21 10/07/14 10:16

Orientacins metodolxicas Suxestins para

aplicables ao desenvolvemento o desenvolvemento
da clase. das competencias.

Literatura.
Literatura. AALINGUAXE
LINGUAXELITERARIA
LITERARIA 11 UNIDADE 1
33 Relaciona
Relacionacon
connmeros
nmeroseeexplica.
explica.AAque
quese
serefiren
refirenestas
estaspalabras
palabrassobre
sobreaavaca
vacano
nopoema?
poema?
Propsitos AAseora
seoravaca
vaca
11 OOmanto
mantoamarelo.
amarelo. Refrese
Refreseaos
aoscornos.
cornos.
NOTAS
Familiarizarsecoalinguaxeliteraria. A
Avn
vnpolas
polasveigas
veigas Abrronlle
Abrronlleaaporta
porta 22 AAcoroa
coroabranca.
branca. Refrese
Refreseforma
formade
dese
semover.
mover.
aaseora
seoravaca,
vaca, eeformouse
formouseaagarda.
garda. 33 Xentil
Xentilrepouso
repousodunha
dunhadona
donarancia.
rancia. Refrese
Refreseao
aopelo
peloarrubiado.
arrubiado.
Identificaralgunhascaractersticas pasenio
pasenioaapaso,
paso, Falando
Falandocos
cosollos,
ollos,
dalinguaxeliterarianunpoema. camio
camiodadacasa.
casa. que
quecomo
comoela
elafala,
fala, 44 Le
Leeeresponde.
responde.Cres
Cresque
queeste
estetexto
textoliterario?
literario?Por
Porque?
que?
entrou
entrouno
nocortello
cortello
OOmanto
mantoamarelo,
amarelo, Posta
Postade
desol
sol
Recoecerousodalinguaxe aaseora
seoravaca!
vaca!
aacoroa
coroabranca,
branca,
literarianapublicidade. co xentilrepouso
coxentil repouso XXerardo
erardolvarezll
lvarez imeses
imeses
As
Asvistas
vistaseran
eranimpresionantes.
impresionantes.OOsol,sol,canso
canso
dunha donarancia,
dunhadona rancia, despois
despoisdundunlongo
longoda
dade
detraballo,
traballo,agochbase
agochbase
saudando
saudandopara
paraasasbeiras
beiras tras
trasdas
dasdunas,
dunas,vestindo
vestindoooceo
ceode
debelsimas
belsimas
Previsin de dificultades como
comoaquel
aquelque
quemanda.
manda. tonalidades
tonalidadesmoradas.
moradas.AoAofondo,
fondo,unha
unhacaravana
caravana
de
decamelos
camelospoa
poapuntos
puntossuspensivos
suspensivos
Quizaisalgnsalumnostean aaunha
unhapaisaxe
paisaxeinesquecible.
inesquecible.
dificultadesparaentender
osrecursospoticossenonestn 55 AGORA
AGORAEXPLORA
EXPLORATI.
TI.Le
Lecon
conatencin.
atencin.Despois,
Despois,busca
buscana
naprensa
prensaescrita
escrita
AAvaca
vaca ou
ouna
natelevisin
televisindous
dousexemplos
exemplosdo
douso
usoda
dalinguaxe
linguaxeliteraria
literariana
napublicidade.
publicidade.
repouso:calma,
repouso: calma,
familiarizadoscoxnero.Paraque sosego.
sosego. Mamfero
Mamferoruminante
ruminanteeerecoecido
recoecidoanimal
animaldomstico
domsticoque
quesesecra
crapara
para
comprendanmelloropoema, rancia:que
rancia: queten
tenmoitos
moitos lle
lleaproveitar
aproveitarooleite,
leite,aacarne
carneeeaapel.
pel.Adoita
Adoitaser
sergrande
grandeeepesada.
pesada. OsOsanuncios
anunciospublicitarios
publicitarios AARIMA
RIMA AAPERSONIFICACIN
PERSONIFICACIN
explquellesalgnsdosrecursos anos
anoseeest
estanticuada.
anticuada. Ten
Tendous
douscornos
cornosquequeconserva
conservatoda
todaaavida
vidaeeoocorpo
corpocuberto
cubertodedepelo
pelo teen
teencomo
comoobxectivo
obxectivo
MILFLORES,
MILFLORES,
rubio,
rubio,branco,
branco,negro
negrosegundo
segundoaaraza.
raza. fundamental
fundamentalfacer faceratractivo
atractivo Lentes LUMENo
LentesLUMEN oLL
utilizados:flasedavacacoma aafragrancia
fragrancia
ooproduto
produtoaaollos
ollosdodoposible
posible para
parateteprotexeres
protexeresdodosol.
sol.
que
queteteabraza.
abraza.
sefoseunhapersoa,compranse consumidor.
consumidor.Por Porisoisoaalinguaxe
linguaxe
literaria
literariacada
cadavezvez
osseusmovementoscosdunha mis
misimportante
importante
Hai
Haitextos
textosque
queexplican
explicanas
ascousas
cousasdundunxeito
xeitoespecial,
especial, AAHIPRBOLE
HIPRBOLEOU OUESAXERACIN
ESAXERACIN OS
OSXOGOS
XOGOSDE DEPALABRAS
PALABRAS
seorarancia,etc. nanapublicidade.
publicidade.
co
coobxectivo
obxectivodedecrear
crearbeleza
belezaeeespertar
espertardeterminadas
determinadasemocins
emocins Velaqu
Velaqutestesexemplos
exemplos AIRVOA,
AIRVOA,as aszapatillas
zapatillas Viaxa
Viaxacmodo.
cmodo.Cambia
Cambia
no
nolector.
lector.Estes
Estestextos
textoschmanse
chmansetextos
textosliterarios
literarioseeootipo
tipo dalgns
dalgnsdos dosrecursos
recursos mis
mislixeiras
lixeirasde
detodos
todos teuTREN
ooteu TREN
Mis recursos de
delinguaxe
linguaxeenenque
queestn
estnescritos
escritosaalinguaxe
linguaxeliteraria.
literaria.

Bancos
mis
misutilizados.
utilizados. os
ostempos.
tempos. de
devida.
vida.
Na
Nalinguaxe literariaas
linguaxeliteraria aspalabras
palabrasseleccinanse
seleccinanseeecombnanse
combnanse
PoemaO cristal do ro encia
utilizando
utilizandodiversos
diversosrecursos,
recursos,segundo
segundoas assensacins
sensacins
Intelix tica
lings
Olimpocristaldoro, eeasasemocins
emocinsquequesesequeren
querentransmitir.
transmitir.

de palabras
pedraporpedrasaltando, Demostra
Demostraooteu
teutalento
talento
coseucarreiriodeauga
milfloresvaicontentando. 66 Escribe
Escribeen
enlinguaxe
linguaxeliteraria
literariaas
asseguintes
seguintesoracins.
oracins.
Fxateno
11 Fxate noobxectivo
obxectivodos
dostextos
textosanteriores
anterioreseedidical
calnon
nonliterario.
literario.
Olimpocristaldoro, AAcebra
cebraten
tenaapel
pelaaraias.
raias.

e oracins, croosvaimodelando,
mentresossalgueiroscantan
historiasquevanchegando.
22 Cal
Caldestas
destascaractersticas
considerar
caractersticasdo
considerarpropias
Tenun
Ten
propiasda
unritmo
dopoema
dalinguaxe
poemaAAseora
linguaxeliteraria?
ritmoeeunha
vacase
seoravaca sepoden
literaria?Escolle
unhamusicalidade
poden
Escolletres.
musicalidadeespeciais.
especiais.
tres.
AAtartaruga
tartarugaten

Fainoas:
Faino as:
Relaciona
tenunha
unhacuncha
cunchadura

Relacionaaacaracterstica
caracterstica
durano
nolombo.
lombo.

enderezos web,
Os
Osverbos
verbosestn
estnen
enterceira
terceirapersoa
persoado
dosingular.
singular.
decada
de cadaanimal
animalcun
cundestes
destes escudo
escudo pixama
pixama
AnA M.Fernndez Utiliza
Utilizaalgunhas
algunhaspalabras
palabrascun
cunsentido
sentidoque
quenon
nonteen
teenna
nalingua
lingua elementos.
elementos.
coti.
coti.
Substite
Substiteen
encada
cadaoracin
oracinaacaracterstica
caractersticadescrita
descritapolo
poloelemento
elemento
Fala
Falada
davaca
vacacoma
comase
sefose
foseunha
unhapersoa
persoaeeatribelle
atribelleaccins
accins correspondente.
correspondente.

materiais
propias
propiasdos
doshumanos:
humanos:falar,
falar,saudar
saudar

18
18 19
19

de consulta Suxestins didcticas dolean

do osslogans
leanos publicitariosda
sloganspublicitarios daactividade
actividade5,5,trate de
tratede
44 RM. Si. Trata de transmitir beleza usando recursos litera-
RM.Si.Tratadetransmitirbelezausandorecursoslitera- Competencias
quelocalicennopoemarecursossimilaresaosutilizados.
que localicen no poema recursos similares aos utilizados.

e textos diversos Lea ocadro explicativo sobre alinguaxeliteraria.Comente rios,

rios,comoaatribucindeaccinshumanasaelementosda
como a atribucin de accins humanas a elementos da Competenciadixital.Os alumnos acudirn a medios dixitais
queexistentresgrandesxnerosliterarios:anarrativa,otea- paisaxe.
paisaxe. e audiovisuais para procurar exemplos de carcter publicita-
troeapoesa.Expliquequeapoesaunxneroenquese
Solucins
Solucins 55 RL.
RL. rio, exercitndose no uso das tecnoloxas e no manexo de

relacionados
xogacosonecoaformadaspalabras,quenonsemprete- 11 RM.
RM.OOsegundo nonliterario
segundonon nonpretende
porquenon
literarioporque pretende 66 RM.Acebravisteunpixama./Atartarugalevaun
RM.Acebravisteunpixama./Atartarugalevaun textos en soportes diversos.
enosignificadohabitual. transmitiremocinseusaaspalabrascoseusignificadoha-
transmitir emocins e usa as palabras co seu significado ha- escudo ao lombo.
escudoaolombo. Concienciaeexpresincultural. A transformacin du-nhas
bitual.Adiferenzadoprimeirotexto,faladavacacomaun
bitual. A diferenza do primeiro texto, fala da vaca coma un oracins descritivas en descricins literarias, na actividade
Organiceunhalecturaenvozaltadopoema.Unhamaneira

co contido
animalesimplementedefneo.
animal e simplemente defneo.

Actividades
divertidadelevalaacaborepartirentreosalumnosalec- Outras
Outras actividades
actividades 6, axudaralles aos alumnos a familiarizarse coa linguaxe lite-
turadecadaverso.Candoesteanbencoordinadosesaiban 22 Ten
Tenunritmoeunhamusicalidadeespeciais./Utilizaal-
un ritmo e unha musicalidade especiais. / Utiliza al- raria.
PARA
PARAAMPLIAR
AMPLIAR
leraboritmo,animeatodaaclasealeloauntempoenvoz gunhaspalabrascunsentidoquenonteennalinguacoti.
gunhas palabras cun sentido que non teen na lingua coti.
Crear un poema. Propalles aos alumnos que escriban
Crearunpoema.Propallesaosalumnosqueescriban

da pxina.
Falada
//Fala vacacoma
davaca coma sesefose persoaeeatribelle
unhapersoa
foseunha ac-
atribelleac-

para ampliar
alta.Despois,deixequeopinensobreoquequereratrans-
cinspropiasdoshumanos:falar,saudar...
cins propias dos humanos: falar, saudar... un poema sobre un animal que lles guste. Recomndelles
unpoemasobreunanimalquellesguste.Recomndelles
mitiroautorequediganqueversosllesagradaronmis.
escribanversos
queescriban
que versosque rimeneeque
querimen empreguenalgn
queempreguen algn
33 1.1.Refreseaopeloarrubiado.2.Refreseaoscornos.3.
Refrese ao pelo arrubiado. 2. Refrese aos cornos. 3.
Candocorrixaaactividade2,pdallesquelocalicennotex- dos queviron
recursosque
dosrecursos vironneste apartado:comparacins,
nesteapartado: comparacins,
Refreseformadesemover.
Refrese forma de se mover.

e mellorar
toosfragmentosondeseobservacadacaracterstica.Can- personificacins,etc.
personificacins, etc.

a aprendizaxe.
30 31

ES0000000001262 464438-Unidad 01_12701.indd 30 10/07/14 10:19 ES0000000001262 464438-Unidad 01_12701.indd 31 10/07/14 10:19

9
 O tratamento das
intelixencias mltiples
No mbito educativo, a intelixencia foi considerada,
tradicionalmente, un concepto unitario. As, entenda-
se que calquera alumno poda ter unha intelixencia
mis ou menos desenvolvida, que se manifestaba
nunhas capacidades concretas. No ano 1983, o psi-
clogo Howard Gardner, na sa obra Teora das inte-
lixencias mltiples, propuxo un concepto plural da
intelixencia e estableceu a existencia de distintos ti-
pos de intelixencias localizadas en diferentes reas do
cerebro. Gardner tamn defendeu a idea de que es-
tas intelixencias, lonxe de ser capacidades innatas e
inamovibles, podan desenvolverse se o contorno e a
accin educativa ofrecan as condicins adecuadas
para que iso acontecese.
A partir da obra de Gardner, diversos autores fixaron
a existencia de oito tipos de intelixencias, distintas e
independentes entre si. Por tanto, cada individuo ter
unhas mis desenvolvidas ca outras: un alumno pode
destacar pola sa intelixencia lxico-matemtica e
outro pola sa intelixencia lingstica. En ningn caso
poderemos dicir que un mis intelixente ca o outro,
xa que non posible valorar ningn tipo de intelixen-
cia por riba das demais.
A nova lei de educacin, a LOMCE, insiste na necesi-
dade de mellorar as capacidades e competencias
dos alumnos para que poidan actuar adecuada e efi-
cazmente en diferentes situacins persoais e sociais.
Para iso, o proxecto Saber Facer propn activida-
des e estratexias de traballo orientadas a estimular o
desenvolvemento de todas as intelixencias. Estas
propostas estn deseadas atendendo s distintas
capacidades e estilos cognitivos dos alumnos.
Na gua didctica mrcanse cunha etiqueta as activi-
dades ou seccins do libro especialmente orientadas
ao desenvolvemento de cada unha destas intelixen-
cias:
Intelixencia lingstica. a habilidade de utilizar efi-
cazmente a linguaxe oral e a escrita para informar,
persuadir e adquirir novos coecementos. Evidncia-
se nos alumnos que saben comunicar ideas, que me-
morizan con facilidade e que manifestan aptitudes
para a aprendizaxe de idiomas.
10
Intelixencia lxico-matemtica. a capacidade de
manexar nmeros, relacins e esquemas lxicos dunha
maneira eficaz. Os alumnos que a desenvolveron te-
en facilidade para resolver problemas, realizar clcu-
los numricos e razoar cientificamente.
Intelixencia corporal-cinestsica. a habilidade
para usar o propio corpo e leva asociadas destrezas
de coordinacin, equilibrio, forza, flexibilidade e velo-
cidade. Manifstase nos alumnos que destacan en
actividades deportivas, danza e expresin corporal.
Intelixencia espacial. a habilidade de percibir a
realidade apreciando as relacins espaciais, de repre-
sentar graficamente as ideas e de manifestar sensibi-
lidade ante o uso da cor, da lia e da forma. Obsrva-
se nos alumnos que utilizan grficos e esquemas para
estudar, e que teen facilidade para elaborar mapas
conceptuais. Tamn se advirte nos que posen unha
destreza especial para o debuxo.
Intelixencia musical. a capacidade de percibir, dis-
tinguir, transformar e expresar o ritmo, o timbre e o
ton dos sons musicais. Os alumnos que a presentan
sntense atrados polos sons da natureza e por cal-
quera tipo de meloda, e gozan seguindo o comps.
Intelixencia interpersoal. a capacidade de percibir
os sentimentos e as emocins dos demais, de desen-
volver empata e de traballar cooperativamente dun
modo efectivo. Manifstase en alumnos que estable-
cen relacins sociais con facilidade e que teen habi-
lidades para exercer o liderado.
Intelixencia intrapersoal. a habilidade de tomar
conciencia dun mesmo e de coecer as propias for-
talezas e debilidades, actuando en consecuencia. Im-
plica dispoer dunha autoimaxe adecuada e posur
capacidade de reflexin e autodisciplina.
Intelixencia naturalista. a capacidade de interac-
tuar coa natureza e de distinguir e clasificar elementos
da flora e da fauna, ou rochas e minerais. Incle habi-
lidades de observacin, experimentacin e reflexin
sobre o contorno. Os alumnos que a desenvolveron
gozan cos traballos de campo e teen conciencia
medioambiental.
Lingua

PRIMARIA
O libro Lingua 5, para quinto curso de Primaria, unha obra
colectiva concibida, deseada e creada no Departamento
de Edicins Educativas de Santillana Educacin, S. L. / Edicins
Obradoiro, S. L., dirixido por Antonio Brandi Fernndez
e Ana Mara Guerra Caizo.

Na sa elaboracin participou o seguinte equipo:

Teresa Broseta Fandos
nxela Carril Caldelas
Luz Cures Vzquez
Paula Fernndez Seoane
Rosa Isabel Garca de Blas
Lusa March Soler
Afonso Toimil Castro

ILUSTRACIN
Azulamarillo

EDICIN
Paula Fernndez Seoane

EDICIN EXECUTIVA
Lusa March Soler
Afonso Toimil Castro

DIRECCIN DO PROXECTO
Ana Mara Guerra Caizo

DIRECCIN E COORDINACIN EDITORIAL DE PRIMARIA

Maite Lpez-Sez Rodrguez-Piero

As actividades non se deben realizar en ningn caso no libro.

As tboas, os esquemas e outros recursos que se inclen
son modelos para que o alumnado os copie nun caderno.
Mapa de contidos
Unidade
Unidade Competencia
Competencia lectora
lectora Vocabulario
Vocabulario

Unha Unha
fbula:fbula: Os animais
Os animais
1 1Coecemos
Coecemos
os demais
os demais 6 6O lenOque
lenera
queunha
era formiga
unha formiga O dicionario
O dicionario

Un conto
Un conto
de medo:
de medo: As plantas
As plantas
2 2Coecemos
Coecemos
o contorno
o contorno 22 22Unha Unha
excursin
excursin
accidentada
accidentada Palabras
Palabras
sinnimas
sinnimas

Un folleto
Un folleto
informativo:
informativo: A paisaxe
A paisaxe
3 3Respectamos
Respectamos
a natureza
a natureza36 36Ecovila,
Ecovila,
o hotelo invisible
hotel invisible Palabras
Palabras antnimas
antnimas

Unha Unha
ancdota
ancdota
histrica:
histrica: As xoias
As xoias
4 4Valoramos
Valoramos
os traballos
os traballos 52 52Un descubrimento
Un descubrimento fundamental Palabras
fundamental Palabras
polismicas
polismicas

Un conto
Un conto
de humor:
de humor: O circuto
O circuto
elctrico
elctrico
5 5Tradicin
Tradicin
ou modernidade?
ou modernidade?
66 66Unha Unha
idea xenial
idea xenial Palabras
Palabras
homnimas
homnimas

Un conto
Un conto
de ficcin
de ficcin
cientfica:
cientfica: O espazo
O espazo
6 6Descubrimos
Descubrimos
o universo
o universo Un roubo
Un roubo
no espazo
no espazo Sentido
Sentido
literal literal
e sentido
e sentido
figurado
figurado

Un conto
Un conto
de aventuras:
de aventuras: A Terra
A Terra
7 7Informmonos
Informmonos Expedicin
Expedicin
a Galigabtar
a Galigabtar O campo lxicolxico
O campo

Unha Unha
entrevista:
entrevista: O relevo
O relevo
8 8Como
Como
nos nos
sentimos
sentimos A forza
A da
forza
vontade
da vontade Familia
Familia
de palabras
de palabras

Un conto
Un conto
de misterio:
de misterio: O tempo
O tempo
9 9Informamos
Informamos
aos aos
demais
demais Os paraugas
Os paraugas
desaparecidos
desaparecidos Palabras
Palabras
primitivas
primitivas
e palabras
e palabras
derivadas
derivadas

Unha Unha
lenda:lenda: O parque
O parque
acutico
acutico
10 10
Vivimos
Vivimos
en sociedade
en sociedade Roldn
Roldn
e as costureiras
e as costureiras Palabras
Palabras
simples
simples
e palabras
e palabras
compostas
compostas

Un conto realista:
Un conto realista: O centro comercial
O centro comercial
11 11
Temos
Temos
dereitos
dereitos
e deberes
e deberes Historia dunhadunha
Historia pelotapelota A prefixacin
A prefixacin

Un relato
Un relato
biogrfico:
biogrfico: A tenda
A tenda
de antigidades
de antigidades
12 12
Coecemos
Coecemos
lugares
lugares
novos
novos A Princesa
A Princesa
da Pampa
da Pampa A sufixacin
A sufixacin

Unha Unha
publirreportaxe:
publirreportaxe:
Campo Campo O poboado prehistrico
O poboado prehistrico
13 13
Descubrimos
Descubrimos
o pasado
o pasado Lameiro: unha viaxe
Lameiro: no tempo Os sufixos
no tempo
unha viaxe diminutivos
Os sufixos diminutivos

Un relato
Un relato
mitolxico:
mitolxico: A casa
A romana
casa romana
14 14
Coecemos mitos
Coecemos mitos ApoloApolo
e Dafne
e Dafne Os sufixos
Os sufixos
aumentativos
aumentativos

Un conto
Un conto
popular:
popular: O torneo
O torneo
15 15
Viaxamos
Viaxamos
no tempo
no tempo Tres preguntas
Tres preguntas
difciles
difciles Os xentilicios
Os xentilicios

2
 Gramtica
Gramtica Ortografa
Ortografa Saber
Saber facerfacer Literatura
Literatura

A comunicacin
A comunicacin Os sons
Os K, Z, G.
sons K, Z, G. Expresin oral: unha
Expresin oral: narracin
unha narracin A linguaxe literaria
A linguaxe literaria
A direse
A direse desdedesde
diferentes puntos
diferentes de vista
puntos de vista

A linguaxe
A linguaxe Os sons
Os R forteR forte
sons Expresin escrita:
Expresin un catlogo
escrita: un catlogo
e as linguas
e as linguas e R suave
e R suave de plantas
de plantas

O substantivo
O substantivo Signos que pechan
Signos que pechan Expresin oral: un
Expresin parladoiro
oral: un parladoiro ProsaProsa
e verso
e verso
oracins
oracins sobresobre
o medio naturalnatural
o medio

Os pronomes persoais
Os pronomes Contraccins
persoais Contraccins Expresin oral: unha
Expresin oral: unha
dos pronomes persoais
dos pronomes explicacin
persoais sobresobre
explicacin un traballo
un traballo

Os determinantes.
Os determinantes. Escritura
Escritura Expresin escrita:
Expresin un folleto
escrita: un folleto Os xneros literarios
Os xneros literarios
O artigo
O artigo de contraccins
de contraccins de instrucins
de instrucins

Os demostrativos
Os demostrativos SlabaSlaba
tnicatnica Expresin oral: aoral:
Expresin descricin
a descricin
e os posesivos
e os posesivos e acento grficogrfico
e acento dunhadunha
imaxeimaxe
do espazo
do espazo

Os numerais
Os numerais Normas de acentuacin
Normas Expresin
de acentuacin escrita:
Expresin unha redaccin
escrita: Os textos
unha redaccin teatrais
Os textos teatrais
e os indefinidos
e os indefinidos a partir de diversas
a partir fontesfontes
de diversas

O adxectivo: graosgraos Acentuacin

O adxectivo: Acentuacin Expresin oral: unha
Expresin oral: narracin
unha narracin
de ditongos e hiatos
de ditongos e hiatos que expresa emocins
que expresa emocins

O verbo (I)
O verbo (I) O acento diacrtico
O acento diacrtico Expresin oral: unha
Expresin oral: exposicin
unha exposicinOs textos narrativos
Os textos narrativos
sobresobre
o tempo
o tempo

O verbo (II) (II)

O verbo A coma
A coma Expresin escrita:
Expresin un cartel
escrita: un cartel
con normas de comportamento
con normas de comportamento

O verbo (III) (III)

O verbo O punto e coma
O punto e coma Expresin escrita:
Expresin escrita: A estrutura da narracin
A estrutura da narracin
unha reclamacin
unha reclamacin

O adverbio
O adverbio A particin de palabras.
A particin Expresin
de palabras. escrita:
Expresin a redaccin
escrita: a redaccin
O guin
O guin dunhadunha
entrevista
entrevista

As preposicins,
As preposicins, A raiaAe raia
as parnteses
e as parntesesExpresin oral: aoral:
Expresin explicacin
a explicacin O narrador
O narrador
as conxuncins
as conxuncins dun itinerario
dun itinerario
e as interxeccins
e as interxeccins

O grupo nominal
O grupo nominal Os dous puntos
Os dous puntos Expresin oral: aoral:
Expresin narracin
a narracin
dunhadunha
historia
historia

A oracin. O texto
A oracin. O texto Os puntos suspensivos
Os puntos Expresin
suspensivos escrita:
Expresin o argumento
escrita: o argumentoOs personaxes
Os personaxes
dun conto
dun conto

3
13
 Como o teu libro de Lingua 5?
Se te fixas ben, a lingua un instrumento imprescindible no noso da a da.
Utilizmola para nos comunicar, para nos entreter, para obtermos informacin
Este libro ensinarache a coecer mellor como funciona a nosa lingua para
que saibas utilizala correctamente. Descubre como o imos facer!

1. VAS MELLORAR A COMPRENSIN

1 Coecemos os demais Ler
E A EXPRESIN ORAIS Un novo curso
Comezou un novo curso. Lonxe
quedan xa os das dos xogos
na praia e as excursins a lugares

Ao comezo de cada unidade mosche propoer

incribles ou a aldeas, vilas e cidades
marabillosas. Pero non temos que
estar tristes. Agora o momento 4 Copia as palabras do texto que tean
de atoparse outra vez cos sons difciles para ti.

un texto oral, parecido aos que escoitas

compaeiros da clase, de coecer
novos amigos e de aprender unha 5 Le agora o texto en voz alta intentando
morea de cousas. Seguro que nos pronunciar correctamente todos os sons.
agarda un ano inesquecible! Se queres, podes escoitar a gravacin

habitualmente (conversas, entrevistas, anuncios

do texto na pista 3 para ter un modelo.

Escribir

ou noticias da radio), para que poas a proba Escoitar pistas 1 e 2

6

7
Completa as seguintes oracins sobre o compaeiro ou a compaeira que queiras.
O que mis lle gusta facer a . O que mis valora

Pdelle ao compaeiro ou compaeira elixido que lea as oracins e que che diga
nun amigo .

a ta capacidade de atencin.
se acertaches.
1 Escoita a pista 1 e responde.
Onde se mantn a conversa: na ra ou no colexio?
Cantos rapaces falan en total? Cantos son rapaces? E rapazas? SABER FACER
De onde son as persoas que falan? Di polo menos o nome de dous pases.

Despois, s ou con outros compaeiros

A quen esperan? Como se chama? TAREFA FINAL

2 Escoita a pista 2 e relaciona con nmeros. Que erro se cometeu en cada palabra? Unha narracin oral desde diferentes puntos
1 Non se pronunciou ben o e aberto. de vista

e compaeiras, aprenders tcnicas para

dixeron podes
2 Non se pronunciou ben o o aberto. Contaches algunha vez algo que che pasase a ti?
queres escola E que lle pasase a outra persoa?
3 Non se pronunciou ben o r forte.
terra teen Pensas que se pode contar unha historia de xeitos diferentes?
4 Non se pronunciou ben o r suave.
Como?

te expresares cada vez mellor en calquera

Puxcheste algunha vez no lugar doutro para entendelo?
Falar Ao final desta unidade demostrars que SABES FACER unha
narracin oral pondote na pel de varios personaxes. Antes, vas
3 Presenta o compaeiro ou compaeira que est ao teu carn seguindo estes pasos. ler unha fbula sobre un len que non se senta len, aprender

situacin. Seguro que o fas moi ben! Elixe das ou tres caractersticas positivas que permitan identificar o teu compaeiro palabras sobre os animais que che sern tiles para a tarefa
ou compaeira entre os demais compaeiros da clase. final e descubrir como nos podemos comunicar cos demais.

Presntao clase empregando as caractersticas elixidas. Non esquezas dicir o seu nome!

6 7

2. VAS LER E COMPRENDER TEXTOS Competencia lectora. UNHA FBULA 1

MOI VARIADOS Daquela non lles teo medo s bolboretas dixo o len un pouco
avergoado.
Pero, como pode ser que un len tan grande coma ti lles tea medo
a uns bichos tan pequenos coma ns? preguntou sorprendido o rato.
anoxase: enfadase.
arrepo: sensacin de medo
producida por algo que non
Porque en realidade son unha formiga confesou o len. se espera.
Pero non tes antenas e s tes catro patas... dixo o rato mirando ratificouse: confirmou

Ao longo do libro irs atopando textos moi

o len coma se estivese tolo. as sas palabras, mantvoas.
Ben o sei... Son unha formiga atrapada nun corpo de len. A min contradxoo: dixo o contrario
non me gusta sar de caza coma a meus irmns; eu prefiro apaar ou algo diferente do que dixo
follas e ramallios e agachalos en buratios debaixo da terra. Ade- outro.

variados.
mais, sonvos vexetariano.
O rato non saba que pensar, as que, decidido a aclarar aquel caso
tan estrao, foi buscar a raa das formigas e o rei dos lens.
Non unha das nosas asegurou a raa das formigas ao ver o len.
Competencia lectora. UNHA PUBLIRREPORTAXE Si que o son. Son unha formiga obreira ratificouse na sa afir- 13
macin o len.

Lers narracins de diversos tipos (fbulas,

Non, home, non contradxoo o rei dos lens. Con esta melena

Campo Lameiro: tan grande eUn

E, sen facer
Aqu,
parque
escura
caso
arqueolxico
est clarsimo
nodas protestas,
corazn do val
que es un dos nosos.
o rei dos do
medio lens
ro decidiu levalo
Lrez, est para Arqueo-
o Parque

unha viaxe no tempo a casa. Mentres marchaba,

lxico da ArteoRupestre
len-formiga dxolle entre
de Campo bgoas
Lameiro. ra-extensin
Cunha

lendas, mitos, contos de misterio,

a das formigas:
aproximada de 22 hectreas, acolle preto de 100 penedos con gra-
Abof que son unha
vados de vs.
rupestres. A Pero, se non medebe
sa aparencia queredes,
ser moi non podo que tivo
similar
facer nada. no pasado: unha paisaxe aberta, salpicada de pequenos prados e
Soaches algunha vez que inventabas unha mquina
Aquelas palabras
bosquesromperon
de carballos,o corazn da raa
salgueiros formiga, que deci-
e pieiros.
do tempo e que viaxabas cara adiante e cara atrs pola

de ficcin cientfica, de aventuras)

diu pedir unha terceira opinin. As que lle preguntaron serpe, que
historia, do pasado ao futuro e viceversa? Ao futuro anda O percorrido polo Parque Arqueolxico faise por tres espazos di-
O len que era
non te podemos levar pero, no que respecta ao pasado,
non necesario que contines soando. Ven a Campo
era o animal mis listo de toda a selva.
ferenciados. Inciase cunha visita exposicin estable do Centro
A serpe examinou o len atentamente. Miroulle a lingua, os ollos,
de Interpretacin e Documentacin, que ofrece a informacin ne-
unha formiga
Lameiro e fai realidade os teus soos! as orellas, o rabo...
cesaria para descubrir os enigmas agochados nos petrglifos e
A verdade que ten toda a traza de ser un len... dixo pensativa

e coecers os elementos
coecer os modos de vida dos habitantes prehistricos. Esta Detalle dun petrglifo da Laxe
despois dun anaco. Pero se camia coma unha formiga, traballa
unha preparacin para pasar segunda dimensin da visita: o dos Carballos.
Ro e montaa sombra dunha rbore durma un len. Un rato que xogaba po- coma unha formiga e fala coma unha formiga, debe ser unha formi-
paseo de tres quilmetros pola rea arqueolxica, onde se pode
SABER MIS las plas caeulle enriba da barriga e espertouno. ga. s veces as aparencias enganan...
observar o conxunto de petrglifos no medio natural en que cobra
Na marxe dereita do ro Lrez atpase o pintoresco munici-
Len... Perdoa... Se me deixas vivir, heite servir sempre dixo o Daquela, o rei dos lens preguntoulle ao len:
sentido. Finalmente, chgase a un espazo que recrea un poboado

que as caracterizan.
pio pontevedrs derato,
As fbulas son historias Campo Lameiro,
temoroso de formado
que o len por
seseis parro-
anoxase. De verdade que non queres ser o rei da selva? pintoresco: que chama
protagonizadas por da Idade de Bronce. Nel desenvlvense actividades propias do
quias: O Campo, O Couso, Pero, Fragas,
antes deMoimenta, Montes e Mo- Non respondeu a atencin, que sae fra
animais que falanrillas.
que puidese acabar, o len, asustado, agachouse modo deovida lendaquela
convencido.
poca: mangar unha punta de frecha, tirar
E ests seguro deacender
que queres do comn.
detrs da rbore: con arco, lumeser unha das nosas?
axudndose inquiriu
de pedras, elaborara un cesto FICHEIRO
Literatura. 11
e se comportan coma
se fosen persoas.Situado a dous pasosNon da autoestrada A que
me manques, LINGUAXE
por
une favor... LITERARIA
suplicou.
Santiago con raa das formigas.
ou unha vasilla de barro E, se facemos o percorrido pola noite, ORTOGRFICO exuberante: moi abundante
Pontevedra, este municipio
Xeralmente, os animais O rato, limita
estraado, contestou:
cos concellos de Moraa, Non hai poderemos
nada no mundo que
visitar osme puidese facer
petrglifos luz mis feliz confir-
das lanternas para apreciar ou desenvolvida.
Escribe unha oracin
das fbulas representan mou o len. ata o mis mnimo detalle do seu misterio.

Vas aprender a interpretar a informacin

ao oeste; Cuntis, ao norte;Tranquilo, len, eque
A Estrada non cheao
Cerdedo, vou facer
leste; e nada. que teen
determinadas virtudes
con cada unhazoomorfas:
destas
Cotobade, ao sur. O relevo Grazas,
destarato,
zonagrazas...
accidentado. Nas sas Desde aquel da, o len foi Relaciona
3 vivir con nmeros
coas formigas e din eque
explica. A que se refiren estas palabras
foi feliz forma desobre a vaca no poema?
animais.
palabras da lectura.
ou determinados defectos
montaas pdense atopar De speto
mandas pasou preto de
de cabalos al unha
salvaxes e, bolboreta
nos A seora
e ao len deulle un vaca para sempre. 1 O manto amarelo. Refrese
sepulcrosaos cornos.
megalticos:
e, a travs da historia que Un paseo polo pasado heite servir
frtiles vales que rega
protagonizan, transmiten
arrepo.
o Lrez, unha exuberante vexetacin. A vn polas veigas Abrronlle a porta 2 A coroa branca. Refrese forma
sepulturas de se mover.
prehistricas
Trtase dun territorio Tamn
cunha importante
lles tes medorea de caza e pesca.
s bolboretas? bolboreta
apreguntou o rato sorprendido.
algn tipo de ensinanza Recreacin dun poboado da Idade de Bronce. construdas con pedras
todos3 aprenderon
Xentil repouso dunha donana rancia. Refrese ao pelo arrubiado.

de textos habituais na nosa vida coti,

seora vaca, e formouse a garda. Percorrer
E este espazo
al, na selva, penetrar, apaso
ver a paso, historia dos no-
ou moralidade. Non o sei. Pican? pasenio a paso, Falando cos ollos, sos antepasados, facersempre
unha longa viaxe no tempo sen mis m- bgoas de gran tamao.
que o que parece non .
Non, as bolboretas non pican. camio da casa. que como ela fala, 4 Le e responde.
quina ca a nosa imaxinacin. Unha Cres quenica
ocasin este texto literario?
de observar, cos Por que? enigmas: ditos ou cousas
entrou no cortello ollos do sculo XXI, a mesma montaa, Postao de mesmosol val, o mesmo ro difcil de comprender.
O manto amarelo,
Terra da prehistoria
8 a seora vaca! e as mesmas pedras que contemplaron e tocaron os homes e mu- mangar: 9
poerlle o mango

como os folletos informativos,

SABER MIS a coroa branca, As vistas eran impresionantes. O sol, canso
Os restos arqueolxicos conservados en Campo Lameiro lleres da prehistoria. a unha ferramenta.
co xentil repouso Xerardo lvarez limeses despois dun longo da de traballo, agochbase
Hai textos que explican dunha maneira dan conta dedunhaque foi ocupado
dona xa nunha poca moi antiga,
rancia, tras das dunas, vestindo o ceo de belsimas
detallada como algn produto, que se remonta aproximadamente
saudando para as beirasao ano 3200 a. C. Isto tonalidades moradas. Ao fondo, unha caravana
algunha empresa, algn lugar, etc., fai que o municipio
como aquelsexaque
considerado
manda. a capital da arte

as entrevistas e as publirreportaxes.
non s coa intencin de informar de camelos poa puntos suspensivos
rupestre galega debido, entre outras cousas, a petrglifos
da sa existencia, senn tamn a unha paisaxe inesquecible. FICHEIRO
gravados sobre laxes ao aire libre, de misteriosos motivos
co obxectivo de convencer o lector ORTOGRFICO
para que compre ese produto, xeomtricos, figuras zoomorfas como os de Penalba,
5 AGORA EXPLORA TI. Le con atencin. Despois, busca na prensa escrita
para que se asocie a esa empresa Paredes, Pedra da Boullosa eA Campo
vacade Matabois, e aos Escribe unha oracin
ou na televisin dous exemplos do uso da linguaxe literaria na publicidade.
que visitecalma,
ou institucin, pararepouso: ese diversos castros conservados, entre eles o de Penalba, un con cada unha destas
sosego.
lugar, etc. Este tipo de textos Mamfero ruminante e recoecido animal domstico que se cra para palabras da lectura.

Descubrirs a beleza da linguaxe literaria

dos mis antigos de Galicia. Os anuncios publicitarios A PERSONIFICACIN
denomnanse publirreportaxes lle aproveitar o leite, a carne e a pel. Adoita ser grande e pesada. A RIMA
rancia: que ten moitos teen como obxectivo arqueolxicos
e adoitan ir acompaados Trtase, pois, dun espazo onde vive, a carn do presente, MILFLORES,
anos e est anticuada. Ten dous cornos que conserva toda a vida e o corpo cuberto de pelo
de fotografas que axudan a facer un pasado cargado de simbolismo, feito de sepulcros me- fundamental facer atractivo Lentes LUMEN o L hectreas
rubio, branco, negro segundo a raza. a fragrancia
atractivo o tema sobre o que se fala. galticos, petrglifos e castros creados polos nosos ante- o produto a ollos do posible para te protexeres do sol.
No interior do Centro de Interpretacin un abano de sensacins, sonoras e visuais, fan gravados que te abraza.
consumidor. Por iso a linguaxe

e as diferenzas entre os principais xneros,

pasados no Neoltico e nas Idades de Bronce e de Ferro. que o visitante se interne no misterioso mundo dos nosos devanceiros prehistricos.
literaria cada vez
mis importante A HIPRBOLE OU ESAXERACIN OS XOGOS DE PALABRAS
188 Hai textos que explican as cousas dun xeito especial, na publicidade. 189
co obxectivo de crear beleza e espertar determinadas emocins Velaqu tes exemplos AIRVOA, as zapatillas Viaxa cmodo. Cambia
no lector. Estes textos chmanse textos literarios e o tipo mis lixeiras de todos o teu TREN

e has aprender a identificar os elementos

dalgns dos recursos
de linguaxe en que estn escritos a linguaxe literaria. mis utilizados. os tempos. de vida.
Na linguaxe literaria as palabras seleccinanse e combnanse
utilizando diversos recursos, segundo as sensacins
e as emocins que se queren transmitir.

e as tcnicas mis habituais na creacin 1 Fxate no obxectivo dos textos anteriores e di cal non literario.
6
Demostra o teu talento

Escribe en linguaxe literaria as seguintes oracins.

de textos literarios.
A cebra ten a pel a raias.
2 Cal destas caractersticas do poema A seora vaca se poden A tartaruga ten unha cuncha dura no lombo.
considerar propias da linguaxe literaria? Escolle tres.
Faino as:
Ten un ritmo e unha musicalidade especiais. Relaciona a caracterstica
Os verbos estn en terceira persoa do singular. de cada animal cun destes escudo pixama

Sen dbida, vai ser unha experiencia moi

Utiliza algunhas palabras cun sentido que non teen na lingua elementos.
coti. Substite en cada oracin a caracterstica descrita polo elemento
Fala da vaca coma se fose unha persoa e atribelle accins correspondente.
propias dos humanos: falar, saudar

enriquecedora e interesante! 18 1919

4
14
3. VAS AFONDAR NO COECEMENTO Vocabulario. OS ANIMAIS 1

DA LINGUA 1 Completa co nome do grupo que corresponda en cada caso.

Grupos enxame rabao bandada banco

Un grupo de andorias forman unha . Un grupo de abellas forman un .

En cada unidade imos traballar mis a fondo

Un grupo de cabras forman un . Un grupo de sardias forman un .

2 Di de que animais son fillas cada unha destas cras.

certos contidos que che permitirn utilizar Exemplo

poldro

O poldro o fillo do
becerro

e da
cervato lobeto

a lingua cada vez mellor. Gramtica. A COMUNICACIN

3 Forma palabras que nomeen berros de animais seguindo o exemplo.
ouvear ouveo rinchar piar bruar
1

2 Explica que informacin transmiten.

Vas ampliar o teu vocabulario e descubrir

Que sabes O DICIONARIO
Copia as afirmacins verdadeiras.
xa sobre A B C D
O demais
Comunicarse facerlles saber aos dicionario opensamos,
o que libro en que se recollen os significados das palabras.
a comunicacin? queremos ou sentimos. No dicionario as palabras atpanse ordenadas alfabeticamente, letra por letra.
Fai memoria
As persoas comunicmonos s atravs da buscar
linguaxe.no dicionario, cmpre ter en conta que os substantivos aparecen

as relacins que se poden establecer entre

e intenta resolver hora de
Os xestos, os sons e as imaxes tamn serven
sempre para nos
en singular, os adxectivos en masculino singular e os verbos en infinitivo.
a actividade!
comunicar.

as palabras a partir do seu significado.

4 Di que palabra de cada parella aparece primeiro no dicionario e explica por que.
3 Clasifica as imaxes da actividade anterior. Que tipo de comunicacin ?
A comunicacin. Definicin e tipos
Tipos de xirafa xirasol mono momia leopardo COMUNICACIN
leituga gol
VERBAL gorra COMUNICACIN NON VERBAL
As persoas comunicmonos constantemente unhas coas outras, dicir,
comunicacin

Neste punto, o dicionario hase converter

transmitimos e recibimos informacin continuamente sobre o que pensa-
4 Di que tipo de comunicacin (verbal ou non verbal) coidas que mis til
verbal mos, queremos e sentimos. Este proceso mediante o cal transmitimos e
para comunicarse e explica por que.
recibimos informacin a comunicacin.
UTILIZA O DICIONARIO
Ortografa. OS SONSnonK,verbal
ZE G. A DIRESE Hai moitas maneiras de comunicarnos: con xestos (cando saudamos al- 1
5 Identifica os elementos da comunicacin da seguinte escena.

no teu mellor aliado.

gun coa man), con sinais visuais (os sinaisade
5 Escribe trfico),
forma concon
quesinais acsti- no dicionario as palabras
aparecern
cos ou sons (a sirena dos bombeiros)... Pero as persoas comunicmonos
destacadas.
3 Completa coa grafa que corresponda en cada caso. EMISOR
principalmente con palabras, dicir, usando a linguaxe.
Copia as palabras en que oCando
c representa o son K de casa. Cun pouco de sorte...
Resolve nos comunicamos usando a linguaxe, a comunicacin verbal. Mam: RECEPTOR
A semana prxima os meus c qu
curmns e mais eu visitaremos g gu c z
as actividades coro acudir cera nos comunicamos
Cando escola cine xeitos,
doutros a comunicacin non verbal. Estou na casa de Iria.
e comproba o parque natural das Fragas do Eume. Apetceme tanto ir! MENSAXE
Martio into
* *
a osto
*
xo ete
* abra o
* * *
En Gramtica, ademais de reforzar todo
Copia as palabras en que o c representa o son Z de cereixa.Dixronme que hai uns lugares preciosos omar a a usar
canto sabes e que se poden ver
Elementos da comunicacin CDIGO
sobre o tema. cea
Elementos da coche recibir receita lontras no ro. Se temos sorte, quizais es
locutor eleto algunha...
vexamos re eixo
*
isar
*
abri o
*tartaru a
ca ador pis ina
* * *
comunicacin En calquera proceso de comunicacin interveen varios elementos: emisor,
Copia as palabras en que oreceptor,
g representa o soncdigo
mensaxe, G de gato.
e canle. *inteiro *uller * *
a ulla
**
a u ena lu
*
CANLE

emisor

o que xa sabes, aprenders mis cousas

gorra pinga agudo
O emisor a gheada agosto a informacin.
persoa que transmite 6 PARA PENSAR. Di se hai ou non comunicacin nas seguintes situacins e explica por que.
4 Explica por que se escriben coas grafas destacadas as seguintes 11 palabras.
receptor Para facelo tes que te fixar nos elementos da comunicacin.
O receptor a persoa que recibe a informacin.
rapaz ungento carqueixa esquizofrenia galeguista
mensaxe A mensaxe a informacin que se comunica. A Un profesor explica a leccin nunha B Un rapaz envache unha mensaxe escrita
cdigo O cdigo o conxunto de signos (un idioma, o cdigo de cores dun 5 Escribe unha palabra en cadaclase casoenquequecumpra
non hai aningun.
condicin proposta. en xapons.

sobre as caractersticas e o funcionamento

canle semforo, os sinais de trfico,
Para representar o son K escrbese c diante de a, o, u e qu diante etc.) que utilizan emisor e receptor para Que tea o son K diante de e. Que comece por gue.
comunicarse.
de e, i. Exemplos: casa, quilo. Que comece por z. Que tea g.
A canle zodiante
Para representar o son Z escrbese mediode a travs
a, o, udoe ccal se transmite a informacin (o telfono,
diante ELABORA O TEU RESUMO
Que tea qui. Que tea o son K.
de e, i. En final de palabraoescrbese
aire, o papel, a internet...).
z. Exemplos: cesto, azucre,

das principais clases de palabras:

cruz. Que remate en z. Que a comunicacin?
Que comece A por
comunicacin
g. .

Para representar o son G escrbese g diante de a, o, u e gu diante Que dous tipos de comunicacin hai? A comunicacin pode ser ou .
de e, i. Exemplos: gorila, gua. 6 DITADO. Prepara o ditado para facelo no caderno.
Que utilizamos para comunicarnos Na comunicacin utilizamos a para comunicarnos.
1 Responde. en cada caso? Na comunicacin utilizamos os , os
Ponse direse ( ) enriba do u dos grupos ge, gi para indicar Fxate nas grafas g/gu/g, c/qu e c/z.

os substantivos, os adxectivos, os verbos

que o u se pronuncia. Exemplos: En bilinge,
que consiste a comunicacin?
pingn. ou os .
Un zoolxico fantstico
Que dous tipos de comunicacin existen? En que se diferencian? Que elementos interveen En todo proceso de comunicacin interveen os seguintes
na comunicacin? elementos: , , , e .
Que cdigo estamos a utilizar neste momento para comunicarnos? A dezaseis quilmetros da casa de campo onde vivan os avs das mias
A travs de que canle nos comunicamos? amigas Margarida e Carme, hai un parque zoolxico fantstico. Pdense
1 Clasifica as palabras destacadas en cada nota segundo o son

e os determinantes.
que conteen: K, Z ou G.
12
Lourenzo:
Fun ao parque con Agostio
e co seu gato. Fai o zume coas
ver animais de todo tipo: desde esquos, tartarugas e iguanas ata
pingns e guepardos. O encargado de coidar os animais bilogo 13
e organiza cursos para ensinar aos rapaces as atencins que necesita
Guillerme: cada animal. Eu qurome apuntar. E ti?
Chamaron do colexio para saber
se ma cears no albergue despois

En Ortografa repasars as normas bsicas

laranxas que hai na cocia. da excursin ou se virs para a casa.
Xaqun Gustavo APRENDO COMO SE ESCRIBE

Di que palabra est ben escrita.

A varrendeiro B barrendeiro C varredor D barredor

e aprenders outras novas que che han

2 Escribe estes nomes que levan g, gu ou g e explica, no caso
das palabras que se escriban co dgrafo gu, en cales soa o u.
Localiza as letras que forman a palabra e escrbeas
ordenadas en maiscula e en minscula.
B V A D O R E R A R

axudar a escribir con total correccin.

varredor Completa coas grafas que corresponda estas
Persoa que ten por oficio varrer palabras da familia de varredor.
as ras e as prazas.
*a*er *a*edura *a*edoiro *a*ido

Non vai haber texto que se che resista!

14 15

4. VAS APLICAR O qUE APRENDICHES SABER FACER 1

Unha narracin oral desde diferentes Elabora o teu guin

Ao longo do libro mosche ir propoendo puntos de vista

Agora vas contar unha historia desde dous puntos de vista diferentes,
dicir, segundo como a viviron dous dos personaxes que interveen
4 Ponte na pel dos personaxes elixidos e responde coma
se foses cada un deles.
Que fixeches esta fin de semana? Con quen?

actividades de moitos tipos para que consolides

nela. Apetecache pasar unha fin de semana coma esta? Por que?
Pero, antes, vas realizar actividades que che poden axudar a preparar Que actividades concretas realizaches?
este traballo. E, ao final, xa vers como es capaz de facelo moi ben! Que o que mis che gustou do que fixeches? Por que?
Que o que menos che agradou? Por que?
Prepara o teu traballo

o que vas aprendendo.

Repetiras a experiencia? Por que?
1 Le a seguinte situacin e responde.
5 Escribe un borrador para a narracin de cada personaxe elixido.
O seor Trigo acolleu esta fin de semana na sa No primeiro pargrafo, explica o que fixo e se lle apeteca vivir

Ademais, no apartado Saber facer realizars

granxa un grupo de alumnos do colexio esta experiencia.
A Carballeira para que descubrisen como No segundo pargrafo, expn en que actividades participou
a vida no campo. Antes de volver casa, e como se sentiu.
o encargado da revista escolar falou con algns
No terceiro pargrafo, valora a experiencia que tera cada
participantes para ver como foi a experiencia.

varias tarefas en que poers a proba

personaxe.
Procura que a narracin total non ocupe mis de 10 lias.
Onde se atopar a granxa do seor Trigo: no medio do campo
ou preto dalgunha localidade? 6 Ensaia a narracin desde o punto de vista de cada personaxe.
Con que instalacins contar: palleira, cortes, galieiro, hrreo,

os teus coecementos e as tas habilidades

Basate nos borradores da actividade anterior.
algunha lagoa ou estanque para os parrulos e os gansos...?
Pensa en xestos, movementos, ton de voz, etc., que poidan
Que animais se criarn nela? Haber outras granxas preto?
1
caracterizar mellor cada personaxe e ensiaos diante dun espello.

ACTIVIDADES FINAIS 2 Copia as tres actividades que prefiras. Que fixeron na granxa? REPASO ACUMULATIVO Repite cada narracin varias veces para memorizala.

para elaborar textos, tanto orais coma escritos,

Pasear a cabalo. Asistir ao nacemento dalgn animal.
Alimentar os animais. Durmir en tendas de campaa. Demostra que o sabes facer
1 RESUMO. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. 1 Copia s as que sexan oracins.
Recoller mel. Pasear de noite polo campo. 7 Realiza, perante o resto da clase, a narracin oral desde
De veen amigos os Madrid. Na festa cantarn Xon e Uxa.
o punto de vista de cada un dos personaxes elixidos.

habituais na nosa vida coti.

O o libro onde se recollen os significados das palabras.
3 Elixe dous destes personaxes ou inventa outros para contar Breixo xoga ao baloncesto. Roi, Martio e David non.
O son K escrbese c diante de e diante de e, i.asOdas
son Zversins
escrbeseda experiencia na granxa. Os paxaros voan cara ao sur. Bombns compra
Fala contenda.
voz Utiliza tons de Acompaa a ta
z diante de , diante de e, i, e ao final de palabra. O son G alta e clara, voz diferentes narracin con xestos
escrbese g diante de e diante de e, i. Ponse enriba 2 Sublia o suxeito nas oracins da actividade anterior. pero sen para cada e movementos
do dos grupos para indicar que o u se pronuncia. berrar. personaxe. axeitados.
Os textos que teen por obxectivo e chmanse textos literarios.
3 Escribe con maiscula inicial as palabras que corresponda.

As haste decatar de que o teu dominio

O tipo de linguaxe en que estn escritos estes tipos de textos chmase .
ALDARA SEOR TRIGO GUILLERME os meus curmns xulio e mara vironnos visitar este TRABALLO COOPERATIVO. Pdelles aos compaeiros
8 vern.
Encntanlle moi simptico, algo medroso. haba case medio ano que non os viamos! e que, desdeque quevaloren a ta intervencin.
2 ESQUEMA. Copia e completa o seguinte esquema. os animais pero ten pouca Pasouno mal, se mudaron ao norte, mis difcil estar xuntos. que mgoa!
Notouse a diferenza de punto de vista entre as das narracins?
e o campo. paciencia sobre todo

da lingua maior do que pensabas!

cos rapaces. de noite. Cal das das narracins lles gustou mis? Por que?
Pasouno moi ben. 4 Clasifica as seguintes palabras segundo o seu nmero de slabas.
A comunicacin Que aspectos poderas mellorar? Como?
boi bolboreta neve ficha
carteira fbrica maz botella
tipos elementos
16 tren informtica sol impermeable 17

SON MONOSLABAS SON BISLABAS

SON TRISLABAS SON POLISLABAS

5 DITADO ACUMULATIVO. Prepara o ditado para facelo no caderno.

3 Elixe os grupos en que as palabras estn ordenadas coma no dicionario. Un da moi completo
As maisculas
A coartar B len C meda D xullo Ma visitaremos co colexio o bosque dos Esquos,
As grafas c e qu
coala leoneira medeiro xuo preto de Sigeiro. Despois, subiremos Pena das Aguias
e cearemos no albergue A agulla. Ao acabar, tocaremos As grafas c e z
coalicin leopardo media xulgado
a guitarra, danzaremos e cantaremos un pouco. Que ganas As grafas g/gu/g
4 Escribe. Con que forma aparecen estas palabras no dicionario? teo de que chegue ma!

falabas rapaza bonitas reloxos

5 Busca no dicionario estas palabras e arrodea as que nomean animais. AUTOAVALIACIN

regueifa and silva peor tucano ouriolo
Escribe SI ou NON e puntate. Cada resposta correcta vale 2 puntos.

6 Di que xeito de comunicarse utiliza cada un e que informacin transmite. 1 No dicionario os verbos aparecen sempre en xerundio.

A B C 2 A comunicacin verbal aquela en que se utiliza a linguaxe.

3 Escrbese ge, gi para indicar que o u se pronuncia.
Ola, Maria. 4 O conxunto de signos que usan emisor e receptor para
Son Anta. comunicarse forman a canle.
5 O obxectivo dos textos literarios crear beleza e emocionar.

20 21

5
15
 1 Coecemos os demais

Contidos da unidade
Os animais.
Vocabulario
O dicionario.

GRAMTICA A comunicacin.
SABER

Ortografa Os sons K, Z e G . A direse.

LITERATURA A linguaxe literaria.

Identificacin de elementos lingsticos

e comunicativos nunha conversa oral.
COMUNICACin ORAL
Presentacin dun compaeiro a travs
da descricin das sas calidades.

Lectura en voz alta dun texto breve

coa pronuncia adecuada.
LECTURA
Lectura, comprensin e interpretacin
dunha fbula: O len que era unha formiga.
SABER FACER
Atribucin de gustos e preferencias
a compaeiros a travs de oracins.
ESCRITURA Redaccin dun texto para prolongar
unha historia.
Realizacin de ditados.

Presentacin dunha narracin oral desde

TAREFA FINAL
diferentes puntos de vista.

Interese por coecer os compaeiros.

Respecto polas preferencias
e os gustos dos demais.
SABER SER FORMACin EN Valores Actitude positiva en relacin
co comezo do curso e co traballo
en equipo.

16
Banco de recursos para a unidade

BIBLIOTECA DO PROFESORADO RECURSOS DIXITAIS

Programacin didctica da aula LibroMedia

Recursos para a avaliacin Unidade 1: actividades e recursos.

Avaliacin inicial. O xogo do saber

Avaliacin de contidos.
Unidade 1: modelos B e A. LibroNet
Avaliacin por competencias.
Proba da unidade 1. MATERIAL DA AULA
Ensinanza individualizada Lmina
Plan de mellora. Unidade 1: fichas 1, 2 e 3. Os animais.
Programa de ampliacin. Unidade 1.
CD Comunicacin oral
Proxectos de traballo cooperativo Unidade 1: pistas 1, 2 e 3.
Proxecto do primeiro trimestre.
OUTROS MATERIAIS DO PROXECTO
Recursos complementarios
Obradoiro de teatro. Caderno do alumno
Comprensin lectora. Primeiro trimestre. Unidade 1.
Banco de ditados.
Caderno de fichas para mellorar
Fichas de ortografa.
a competencia lectora
Anlise morfolxica.
Libro de lectura
Proxectos interdisciplinarios
A nave dos libros 5.
Proxecto lingstico.
Programa de educacin en valores. Novo dicionario da lingua galega
Programa de educacin emocional.

SUXESTIN DE TEMPORALIZACIN

Outubro Novembro Decembro

17
Propsitos
1 Coecemos os demais
Practicar a comprensin auditiva
e a expresin oral.
Presentar e describir
un compaeiro a partir
de caractersticas positivas.
Practicar a lectura en voz alta.
Completar oracins sobre
os compaeiros.
Detectar os coecementos previos
dos alumnos que poidan ser tiles
para a realizacin da tarefa final
da unidade.

Mis recursos
Dicionarios dixitais Escoitar pistas 1 e 2

Dicionario da Real Academia

1 Escoita a pista 1 e responde.
Galega: www.realacademiagalega.
Onde se mantn a conversa: na ra ou no colexio?
org. Cantos rapaces falan en total? Cantos son rapaces? E rapazas?
Dicionario de pronuncia da lingua De onde son as persoas que falan? Di polo menos o nome de dous pases.
galega: ilg.usc.es/pronuncia. A quen esperan? Como se chama?

2 Escoita a pista 2 e relaciona con nmeros. Que erro se cometeu en cada palabra?

NOTAS 1 Non se pronunciou ben o e aberto.

dixeron podes
2 Non se pronunciou ben o o aberto.
queres escola
3 Non se pronunciou ben o R forte.
terra teen
4 Non se pronunciou ben o R suave.

Falar

encia 3 Presenta o compaeiro ou compaeira que est ao teu carn seguindo estes pasos.
Intelix stica Elixe das ou tres caractersticas positivas que permitan identificar o teu compaeiro
ling ou compaeira entre os demais compaeiros da clase.
Presntao clase empregando as caractersticas elixidas. Non esquezas dicir o seu nome!

464217 _ 0006-0021.indd 6 01/04/14 10:23

Suxestins didcticas
Un obxectivo que se quere alcanzar neste apartado, como
tamn ao longo da unidade e do curso, potenciar as rela-
cins de amizade entre os alumnos. Trtase de que o alum-
no valore as calidades positivas dos seus compaeiros,
que se afaga a poerse no lugar dos outros (desenvolve-
mento da empata) e que trate as persoas con respecto.
Convn que este esprito estea presente na aula tamn en
relacin coa competencia lingstica: pode haber alumnos
que non dominen o galego tan ben coma outros compaei-
ros. Anmeos a mellorar e pdalles a aqueles que o saben
que axuden aos demais se o necesitan. Sentirse partcipes
e responsables da aprendizaxe dos compaeiros far que
mellore a autoestima dos alumnos. Para facer a actividade
1, pdalles que escoiten atentamente a pista 1 do CD Comu-
nicacin oral. Lmbrelles que o silencio e a atencin son moi
importantes nestes momentos. Aproveite o tema de que se
fala nas audicins para animar os nenos a verbalizar os seus
sentimentos, preocupacins e expectativas sobre o curso
que agora comeza. Fgalles ver que os demais teen senti-
mentos semellantes.
Na actividade 2, posible que a maiora de alumnos iden-
tifiquen e corrixan rapidamente a pronuncia estranxeira do r,
pero quizais non lles chamar tanto a atencin a pronuncia
pechada de vogais que teran que se pronunciar abertas. In-
sista, pois, neste aspecto. Se nota que hai alumnos que ne-
cesitan practicar a pronuncia das vogais abertas en pala-
bras como terra, dixeron, escola ou podes, faga que as
repitan en voz alta todos xuntos; e despois, individualmente
e de maneira aleatoria, segundo considere pertinente. Aos

18
 UNIDADE 1
Ler
NOTAS
Un novo curso
Comezou un novo curso. Lonxe
quedan xa os das dos xogos
na praia e as excursins a lugares
incribles ou a aldeas, vilas e cidades
marabillosas. Pero non temos que
estar tristes. Agora o momento 4 Copia as palabras do texto que tean
de atoparse outra vez cos sons difciles para ti.
compaeiros da clase, de coecer
novos amigos e de aprender unha 5 Le agora o texto en voz alta intentando
morea de cousas. Seguro que nos pronunciar correctamente todos os sons.
agarda un ano inesquecible! Se queres, podes escoitar a gravacin
do texto na pista 3 para ter un modelo.

Escribir
encia
6 Completa as seguintes oracins sobre o compaeiro ou a compaeira que queiras. Intelix rsoal
O que mis lle gusta facer a . O que mis valora nun amigo . interpe
7 Pdelle ao compaeiro ou compaeira elixido que lea as oracins e que che diga
se acertaches.

SABER FACER

TAREFA FINAL
Unha narracin oral desde diferentes puntos
de vista
Contaches algunha vez algo que che pasase a ti?
E que lle pasase a outra persoa?
Pensas que se pode contar unha historia de xeitos diferentes?
Como?
Puxcheste algunha vez no lugar doutro para entendelo?
Ao final desta unidade demostrars que SABES FACER unha
narracin oral pondote na pel de varios personaxes. Antes, vas
ler unha fbula sobre un len que non se senta len, aprender
palabras sobre os animais que che sern tiles para a tarefa
final e descubrir como nos podemos comunicar cos demais.

464217 _ 0006-0021.indd 7 01/04/14 10:23

que tean dificultades, non os faga sentir diferentes dos de- Solucins
mais: anmeos dicndolles que, pouco e pouco e ao longo do
1 No colexio. Tres. Das nenas e un neno. Unha
curso, mellorarn ata conseguir pronuncialas con correccin.
nena do Per e a outra, de Francia. O neno de Alemaa.
Na actividade 3, pdalles que se levanten para presentar Esperan polo profesor, que se chama Alberte.
diante da clase o compaeiro de mesa. As proxectarn me- 2 1. dixeron, teen. 2. podes, escola. 3. terra. 4. queres.
llor a voz e acostumaranse a falar en pblico.
3 a 7 RL (Resposta libre).
Na actividade 5, en que teen que ler un texto en voz alta,
recalque que as comas e os puntos marcan pausas que
teen que respectar cando lean. Pode poer como modelo
a pista 3 do CD Comunicacin oral, en que se le un texto
literario. Igualmente, lmbrelles que a presenza dun signo de
admiracin marca unha elevacin do ton de voz. Aproveite
a ocasin para avanzar os usos dos signos de puntuacin
que estudarn mis adiante.

19
 Competencia lectora. UNHA FBULA

Propsitos
Ler un texto narrativo cunha
pronuncia clara e coa entoacin
axeitada.
Coecer o xnero da fbula.
Entender a ensinanza
que transmite a fbula.

Previsin de dificultades
Se os alumnos non comprenden
os conceptos de moral e ensinanza
ou moralidade, explquelles que
a moral a maneira de medir
se unha cousa est ben.
Un comportamento pode ser
moralmente axeitado (estar ben) encia
Intelix rsoal
interpe
ou moralmente inadecuado (estar
mal). Palles exemplos aplicados
a situacins cotis. A moralidade O len que era
ou ensinanza que podemos extraer
dun relato como un consello
unha formiga
ou gua para actuar ben nunha sombra dunha rbore durma un len. Un rato que xogaba po-
situacin determinada. SABER MIS las plas caeulle enriba da barriga e espertouno.
Len... Perdoa... Se me deixas vivir, heite servir sempre dixo o
As fbulas son historias rato, temoroso de que o len se anoxase.
protagonizadas por
NOTAS animais que falan
Pero, antes de que puidese acabar, o len, asustado, agachouse
detrs da rbore:
e se comportan coma
se fosen persoas. Non me manques, por favor... suplicou.
Xeralmente, os animais O rato, estraado, contestou:
das fbulas representan Tranquilo, len, que non che vou facer nada.
determinadas virtudes Grazas, rato, grazas...
ou determinados defectos
De speto pasou preto de al unha bolboreta e ao len deulle un
e, a travs da historia que
protagonizan, transmiten
arrepo.
algn tipo de ensinanza Tamn lles tes medo s bolboretas? preguntou o rato sorprendido.
ou moralidade. Non o sei. Pican?
Non, as bolboretas non pican.

464217 _ 0006-0021.indd 8 01/04/14 10:23

Suxestins sobre a lectura
ANTES DE LER
Pdalles aos alumnos que se fixen no ttulo da lectura e na
ilustracin para tratar de descubrir de que vai tratar a histo-
ria. Anmeos a especular sobre o contido do texto. Deixe que
un alumno lea en voz alta a informacin do apartado da es-
querda, onde se explica o que unha fbula. Comprobe que
os demais estiveron atentos ao compaeiro.
Comente os trazos xerais deste tipo de relatos e anmeos a
mencionar outras fbulas que coezan.
LECTURA
Dixelles aos alumnos algn tempo para facer unha lectu-
ra atenta do texto. Aconsllelles que sublien as palabras
que non entendan e que consulten, se cmpre, o diciona-
rio. Tamn dispoen dun cadro de vocabulario, que atopa-
rn ao lado da lectura inicial de cada unidade, e que servir
para aclarar o significado de palabras que poden dificultar
a comprensin do texto. Unha vez que tean feita a lectura
en silencio, se o considera oportuno, aproveite a abundan-
cia de dilogos da fbula para propoer unha actividade
que resultar moi motivadora: facer unha lectura dramati-
zada dela. Reparta os papeis do narrador e dos distintos
personaxes entre os alumnos e lmbrelles que teen que
ler cunha entoacin que se adece maneira de ser do
personaxe que representan e aos sentimentos que este ex-
perimenta: medo, vergoa, sorpresa, seguridade, etc. Nes-
te sentido, pdelles servir de axuda o feito de escoitar a
gravacin da fbula que vostede ten no LibroMedia.

20
 1 UNIDADE 1
Daquela non lles teo medo s bolboretas dixo o len un pouco
anoxase: enfadase.
NOTAS
avergoado.
Pero, como pode ser que un len tan grande coma ti lles tea medo arrepo: sensacin de medo
a uns bichos tan pequenos coma ns? preguntou sorprendido o rato. producida por algo que non
Porque en realidade son unha formiga confesou o len. se espera.
Pero non tes antenas e s tes catro patas... dixo o rato mirando ratificouse: confirmou
o len coma se estivese tolo. as sas palabras, mantvoas.
Ben o sei... Son unha formiga atrapada nun corpo de len. A min contradxoo: dixo o contrario
non me gusta sar de caza coma a meus irmns; eu prefiro apaar ou algo diferente do que dixo
follas e ramallios e agachalos en buratios debaixo da terra. Ade- outro.
mais, sonvos vexetariano.
O rato non saba que pensar, as que, decidido a aclarar aquel caso
tan estrao, foi buscar a raa das formigas e o rei dos lens.
Non unha das nosas asegurou a raa das formigas ao ver o len.
Si que o son. Son unha formiga obreira ratificouse na sa afir-
macin o len.
Non, home, non contradxoo o rei dos lens. Con esta melena
tan grande e escura est clarsimo que es un dos nosos.
E, sen facer caso das protestas, o rei dos lens decidiu levalo para
a casa. Mentres marchaba, o len-formiga dxolle entre bgoas ra-
a das formigas:
Abof que son unha de vs. Pero, se non me queredes, non podo
facer nada.
Aquelas palabras romperon o corazn da raa formiga, que deci-
diu pedir unha terceira opinin. As que lle preguntaron serpe, que
era o animal mis listo de toda a selva.
A serpe examinou o len atentamente. Miroulle a lingua, os ollos,
as orellas, o rabo...
A verdade que ten toda a traza de ser un len... dixo pensativa
despois dun anaco. Pero se camia coma unha formiga, traballa
coma unha formiga e fala coma unha formiga, debe ser unha formi-
ga. s veces as aparencias enganan...
Daquela, o rei dos lens preguntoulle ao len:
De verdade que non queres ser o rei da selva?
Non respondeu o len convencido.
E ests seguro de que queres ser unha das nosas? inquiriu a FICHEIRO
raa das formigas. ORTOGRFICO
Non hai nada no mundo que me puidese facer mis feliz confir-
Escribe unha oracin
mou o len.
con cada unha destas
Desde aquel da, o len foi vivir coas formigas e din que foi feliz
palabras da lectura.
para sempre.
heite servir
bolboreta
E al, na selva, todos aprenderon a ver
bgoas
que o que parece non sempre .

464217 _ 0006-0021.indd 9 01/04/14 10:23

DESPOIS DE LER pedirlles aos alumnos que detecten a dificultade ortogrfica

Valore o grao de xito da lectura en voz alta: a vocalizacin,
a pronuncia e a dramatizacin de cada alumno. Se o consi-
dera necesario, pida que a repitan. Anmeos a perder a ver-
goa e a facelo mellor.
Deixe que comenten se a resolucin da historia que acaban
de ler respondeu as sas expectativas. Pregunte que final
esperaban e cal cren que a ensinanza que a fbula quere
transmitir.
Na parte inferior dereita da segunda pxina da lectura, ato-
par un Ficheiro ortogrfico con palabras de uso habitual
que comportan algunha dificultade ortogrfica: por exemplo,
palabras que se escriben con b (bolboreta, bgoas) ou con h
(a forma verbal de haber co pronome encltico: heite). Pode
que presenta cada palabra.
Competencias
Iniciativa e emprendemento. Procure que os alumnos va-
loren a firmeza e o convencemento do len e que o visuali-
cen como un modelo de autoestima. Faga que valoren a li-
berdade individual das persoas para escoller que e como
queren ser. Procure transmitirlles a ensinanza da lectura:
non hai que xulgar os demais polas aparencias.

21
 Competencia lectora

Propsitos Melloro a lectura Traballo expresins do texto

1 Le en voz alta o dilogo entre o len
Mellorar a lectura en voz alta. e o rato seguindo estas indicacins.
7 Di en cal destas oracins est mal utilizada
a expresin destacada.
Comprender e interpretar encia
Intelix stica
Fxate nos sentimentos de cada personaxe
en cada intervencin. A Pxose tan contento que lle partiu
a fbula O len que era
unha formiga.
ling Ensaia das voces diferentes, unha para
o corazn.
cada personaxe. B Cando a viu chorar, partiulle
Crear un texto breve Vara o ritmo, o ton de voz, etc., segundo o corazn.
a emocin que teas que transmitir en cada
cos personaxes da fbula. intervencin. 8 Explica coas tas palabras o que significa
a expresin partirlle o corazn
a algun.
Mis recursos Comprendo o texto

Fbulas de Esopo 2 Explica, poendo exemplos do texto,

Explico e interpreto
por que O len que era unha formiga
www.edu.xunta.es/espazoAbalar/ unha fbula. 9 Le e responde.
espazo/repositorio/cont/fabulas-
3 Elixe a opcin correcta. Que conta
de-esopo. a lectura? Son unha
A historia dun len que se converte formiga atrapada
en formiga. nun corpo de len.
A historia dun len que se sente formiga.
NOTAS A historia dun len que parece unha Por que di iso o len?
formiga.
Como cres que se debe sentir?
Por que?
4 Di que ensinanza transmite esta fbula.

5 Relaciona. Que papel ten cada personaxe?
1 o len 2 a serpe
Descobre o problema.
o protagonista da historia.
Resolve o conflito.
6 Observa e responde.
Por que chora o len?
Que pasar
despois?
10 Explica. Como se sente o rato en cada
momento? Por que?
Cando cae enriba da barriga do len.
Cando o len lle pide que non o manque.
Cando o len lle di que unha formiga
atrapada nun corpo de len.
3 o rato
11 EDUCACIN CVICA. Escolle o personaxe
que, para ti, se comporta mellor co len
e explica por que.
o rato
a raa das formigas
Eu tamn escribo
12 Escribe un texto breve en que expliques
como pensas que ser a vida do len
coas formigas.

10

464217 _ 0006-0021.indd 10 01/04/14 10:23

Solucins 8 RM. Sentir moita dor ou pena por algun.

1 Actividade de lectura.
2 Resposta Modelo (RM). Os protagonistas son animais que
se comportan coma persoas e, ao final, hai unha ensinanza.
3 A historia dun len que se sente formiga.
4 RM. Non se pode xulgar pola aparencia; cmpre enten-
der e respectar a cada un como e como se sente.
5 1. o protagonista da historia. 2. Resolve o conflito. 3.
Descobre o problema.
6 Porque as formigas non o queren e, desgustado, ten
que deixalas e ir cos lens. A raa das formigas sente m-
goa polo len e consulta a serpe, quen di que, se se sente
formiga, ten que estar coas formigas. Elas acptano.
7 Est mal utilizada en A.
9 RM. Porque un len, pero sntese formiga. RM.
Frustrado, porque todos esperan que acte dunha forma
que el non quere.
10 Ten medo porque pensa que o len se enfadar. Es-
trase porque non entende que o len lle tea medo. Pen-
sa que o len est tolo porque non ten corpo de formiga.
11 e12 RL.
Competencias
Competencia social e cvica. Coa actividade 11 pretnde-
se que os nenos reflexionen sobre os comportamentos soli-
darios, imprescindibles para vivir en sociedade.

22
 Vocabulario. OS ANIMAIS 1 UNIDADE 1

1 Completa co nome do grupo que corresponda en cada caso. Propsitos

Grupos enxame rabao bandada banco Ampliar o vocabulario sobre
o mundo animal.
Un grupo de andorias forman unha . Un grupo de abellas forman un .
Valorar e utilizar ben o dicionario.
Un grupo de cabras forman un . Un grupo de sardias forman un .

2 Di de que animais son fillas cada unha destas cras. Mis recursos
Banco de frases feitas
Estar coma o can e o gato.
poldro becerro cervato lobeto
Estar feito un pito.
Exemplo O poldro o fillo do e da Verlle as orellas ao lobo.
Estar coma unha cabra.
3 Forma palabras que nomeen berros de animais seguindo o exemplo.
Ser un cuco.
ouvear ouveo rinchar piar bruar
Ser un bo peixe.
Dicionarios en papel
O DiCiOnaRiO
Novo dicionario da lingua galega
O dicionario o libro en que se recollen os significados das palabras.
Obradoiro/Santillana
No dicionario as palabras atpanse ordenadas alfabeticamente, letra por letra.
hora de buscar no dicionario, cmpre ter en conta que os substantivos aparecen
sempre en singular, os adxectivos en masculino singular e os verbos en infinitivo.
NOTAS

4 Di que palabra de cada parella aparece primeiro no dicionario e explica por que.

xirafa xirasol mono momia leopardo leituga gol gorra

UTILIZA O DICIONARIO

5 Escribe a forma con que aparecern no dicionario as palabras

destacadas.
Cun pouco de sorte...
A semana prxima os meus curmns e mais eu visitaremos
o parque natural das Fragas do Eume. Apetceme tanto ir!
Dixronme que hai uns lugares preciosos e que se poden ver
lontras no ro. Se temos sorte, quizais vexamos algunha...

11

464217 _ 0006-0021.indd 11 01/04/14 10:23

Suxestins didcticas 3 rinchar rincho. piar po. bruar bro.

Consulte a lmina da aula para que os nenos vexan nela as
palabras propostas e as interioricen mis facilmente. Para
ampliar, pregunte por outras palabras que designen voces
de animais (miao, bramido, ladrido). Comente que, en xe-
ral, as cras dos mamferos se chaman cachorros.
Solucins
1 Un grupo de andorias forman unha bandada. Un gru-
po de cabras forman un rabao. Un grupo de abellas for-
man un enxame. Un grupo de sardias forman un banco.
2 O poldro o fillo do cabalo e da egua. / O becerro o
fillo do boi e da vaca. / O cervato o fillo do cervo e da cer-
va. / O lobeto o fillo do lobo e da loba.
4 Xirafa, porque a letra f (xirafa) est antes no alfabeto ca o
s (xirasol). / Momia, porque o m est antes ca o n. / Leituga,
porque o i est antes ca o o. / Gol, porque o l est antes ca
o rr.
5 Prximo, curmn, visitar, fraga, apetecer, dicir, precioso,
poder, lontra, ro, ter, ver.
Competencias
Aprender a aprender. Inclquelles aos nenos o costume de
usar o dicionario, tal e como se propn na actividade 5. Sa-
liente que unha fonte de consulta bsica para resolver d-
bidas e aprender palabras novas.

23
 Gramtica. A COMUNICACIN

Propsitos
Que sabes Copia as afirmacins verdadeiras.
Comprender o proceso xa sobre Comunicarse facerlles saber aos demais o que pensamos,
da comunicacin. a comunicacin? queremos ou sentimos.
Fai memoria
As persoas comunicmonos s a travs da linguaxe.
Coecer os tipos de comunicacin e intenta resolver
Os xestos, os sons e as imaxes tamn serven para nos
que existen. a actividade!
comunicar.
Coecer os elementos
da comunicacin.
Recoecer exemplos A comunicacin. Definicin e tipos
de comunicacin na vida coti. Tipos de
As persoas comunicmonos constantemente unhas coas outras, dicir,
comunicacin
transmitimos e recibimos informacin continuamente sobre o que pensa-
Previsin de dificultades verbal mos, queremos e sentimos. Este proceso mediante o cal transmitimos e
recibimos informacin a comunicacin.
non verbal
Os conceptos de emisor, receptor, Hai moitas maneiras de comunicarnos: con xestos (cando saudamos al-
gun coa man), con sinais visuais (os sinais de trfico), con sinais acsti-
mensaxe, cdigo e canle poden
cos ou sons (a sirena dos bombeiros)... Pero as persoas comunicmonos
resultar difciles de entender para principalmente con palabras, dicir, usando a linguaxe.
os alumnos. Explqueos por medio Cando nos comunicamos usando a linguaxe, a comunicacin verbal.
Cando nos comunicamos doutros xeitos, a comunicacin non verbal.
de parfrases como o que fala,
o que escoita, o que se di, etc.,
Elementos da comunicacin
para facilitarlles aos alumnos Elementos da
a sa comprensin. comunicacin En calquera proceso de comunicacin interveen varios elementos: emisor,
receptor, mensaxe, cdigo e canle.
emisor
O emisor a persoa que transmite a informacin.
receptor
O receptor a persoa que recibe a informacin.
NOTAS mensaxe A mensaxe a informacin que se comunica.
cdigo O cdigo o conxunto de signos (un idioma, o cdigo de cores dun
canle semforo, os sinais de trfico, etc.) que utilizan emisor e receptor para
comunicarse.
A canle o medio a travs do cal se transmite a informacin (o telfono,
o aire, o papel, a internet...).

1 Responde.

En que consiste a comunicacin?

Que dous tipos de comunicacin existen? En que se diferencian?
Que cdigo estamos a utilizar neste momento para comunicarnos?
A travs de que canle nos comunicamos?

12

464217 _ 0006-0021.indd 12 01/04/14 10:23

Suxestins didcticas
Faga que tres alumnos lean en voz alta as afirmacins do ca-
dro de coecementos previos. Trate de que poan exemplos
que confirmen ou desmintan cada afirmacin. Sobre a terceira,
poa exemplos de formas de comunicacin non verbal, como
xestos (chiscar un ollo, tapar os beizos co dedo ndice), sinais
acsticos (a meloda dun telfono, un aplauso) e sinais vi-
suais (os semforos, os sinais de circulacin). As vern que,
para nos comunicar, non s usamos a linguaxe.
Anime os alumnos a dicir formas de comunicacin que eles
mesmos usasen nos ltimos das (unha mensaxe de mbil, un
xesto coa man, un bico). Faga que identifiquen nelas os di-
ferentes elementos da comunicacin. Na actividade 4, f-
gaos reflexionar sobre os dous tipos de comunicacin e des-
taque que, na vida, importante utilizar os dous. Propoa que
elaboren unha lista con situacins en que mellor usar a co-
municacin non verbal e outra con situacins en que prefe-
rible usar a linguaxe ou a comunicacin verbal. Saliente que a
comunicacin verbal permite expresar mis ideas.
Solucins
Actividade de coecementos previos. Comunicarse fa-
cerlles saber aos demais o que pensamos, queremos ou
sentimos. / Os xestos, os sons e as imaxes tamn serven
para nos comunicar.
1 A comunicacin consiste en transmitir e recibir infor-
macin. Verbal e non verbal. A verbal prodcese cando
usamos a linguaxe, as palabras; a non verbal, cando empre-
gamos sons, imaxes ou xestos. Utilizamos o galego. A tra-
vs do papel.

24
 1 UNIDADE 1

2 Explica que informacin transmiten. NOTAS

A B C D

3 Clasifica as imaxes da actividade anterior. Que tipo de comunicacin ?

COMUNICACIN VERBAL COMUNICACIN NON VERBAL

4 Di que tipo de comunicacin (verbal ou non verbal) coidas que mis til
para comunicarse e explica por que.

5 identifica os elementos da comunicacin da seguinte escena.

EMISOR

Mam: RECEPTOR
Estou na casa de Iria.
MENSAXE
Martio
CDIGO

CANLE

6 PARA PENSAR. Di se hai ou non comunicacin nas seguintes situacins e explica por que.
encia
Para facelo tes que te fixar nos elementos da comunicacin. Intelix temtica
ma
A Un profesor explica a leccin nunha
clase en que non hai ningun.
B Un rapaz envache unha mensaxe escrita
en xapons.
lxico-

ELABORA O TEU RESUMO

Que a comunicacin? A comunicacin .

Que dous tipos de comunicacin hai? A comunicacin pode ser ou .
Que utilizamos para comunicarnos Na comunicacin utilizamos a para comunicarnos.
en cada caso? Na comunicacin utilizamos os , os
ou os .
Que elementos interveen En todo proceso de comunicacin interveen os seguintes
na comunicacin? elementos: , , , e .

13

464217 _ 0006-0021.indd 13 01/04/14 10:23

mos, queremos e sentimos. A comunicacin pode ser verbal

2 A. Silencio. B. Perigo, escola prxima. C. Esperta! D.
ou non verbal.
Para ir cara a estes lugares hai que xirar cara dereita.
Na comunicacin verbal utilizamos a linguaxe para comuni-
3 COMUNICACIN VERBAL D. / COMUNICACIN
carnos. Na comunicacin non verbal utilizamos os xestos, os
NON VERBAL A, B, C.
sinais visuais ou os sinais acsticos ou sons.
4 RM. En xeral mis til a verbal, porque podemos
En todo proceso de comunicacin interveen os seguintes
transmitir a mesma informacin que transmitimos coa non
elementos: emisor, receptor, mensaxe, cdigo e canle.
verbal e, ademais, ideas mis complexas.
5 EMISOR Martio. / RECEPTOR Mam. / MENSAXE
Competencias
Estou na casa de Iria. / CDIGO galego. / CANLE
papel. Aprender a aprender. Convn que os alumnos se afagan a
6 A. Non hai comunicacin porque non hai ningn receptor. / repasar o aprendido. O resumo unha tcnica moi til para
B. Non hai porque non entendes o cdigo da mensaxe. relacionar os contidos, comprendelos e lembralos con maior
facilidade.
Resumo. A comunicacin o proceso polo que as persoas
transmitimos e recibimos informacin sobre o que pensa-

25
 Ortografa. OS SONS K, Z E G. A DIRESE

Propsitos
Resolve Copia as palabras en que o c representa o son K de casa.
Representar correctamente o son G as actividades coro acudir cera escola cine
con g ou gu, segundo corresponda. e comproba
canto sabes Copia as palabras en que o c representa o son Z de cereixa.
Representar correctamente o son K sobre o tema. cea coche recibir receita locutor
con c ou qu, segundo corresponda.
Copia as palabras en que o g representa o son G de gato.
Representar correctamente o son Z gorra pinga agudo gheada agosto
con c ou z, segundo corresponda.

Previsin de dificultades
Para representar o son K escrbese c diante de a, o, u e qu diante
 posible que os alumnos vacilen de e, i. Exemplos: casa, quilo.
hora de empregar a direse, Para representar o son Z escrbese z diante de a, o, u e c diante
xa que son poucas as palabras de e, i. Ao final de palabra escrbese z. Exemplos: cesto, azucre,
cruz.
que a precisan. Utilice casos
Para representar o son G escrbese g diante de a, o, u e gu diante
concretos para exemplificar de e, i. Exemplos: gorila, gua.
de forma razoada a aplicacin Ponse direse ( ) enriba do u dos grupos ge, gi para indicar
da regra. que o u se pronuncia. Exemplos: bilinge, pingn.

Mis recursos
1 Clasifica as palabras destacadas en cada nota segundo o son
Ditado que conteen: K, Z ou G.

O mellor amigo do nufrago son

Lourenzo: Guillerme:
os prismticos. Cando, grazas Fun ao parque con Agostio Chamaron do colexio para saber
a eles, ve unha embarcacin, e co seu gato. Fai o zume coas se ma cears no albergue despois
prepara unha fogueira e a columna laranxas que hai na cocia. da excursin ou se virs para a casa.
Xaqun Gustavo
de fume, coma un verme negro
no ceo, chama a atencin
do capitn. 2 Escribe estes nomes que levan g, gu ou g e explica, no caso
das palabras que se escriban co dgrafo gu, en cales se pronuncia o u.

14

464217 _ 0006-0021.indd 14 01/04/14 10:23

Suxestins didcticas
Aborde as actividades previas. Lea en voz alta cada pa-
labra e destaque as que non teen os sons estudados.
Esta primeira actividade permite comprobar de que xeito
teen consolidada a aplicacin destas regras bsicas de
ortografa natural. Faga que se fixen cando cmpre usar
cada grafa e trate de que sexan eles mesmos os que ex-
pliquen cada norma (escrbese gu diante de e, i, etc.).
Explique, da forma mis sinxela posible, en que consiste
o fenmeno da gheada, representada con gh no exem-
plo. Aclare que na escrita sempre empregamos g/gu.
Asegrese tamn de que entenden ben o uso da direse.
Escriba no encerado parellas de palabras con gue, gui e
ge, gi para que tean conciencia de cando se pronun-
cia o u.
No ditado, pdalles que lean o texto un par de veces e que
copien as palabras que teen as grafas traballadas. Ao
acabar, lao pouco e pouco para que o copien enteiro. Fi-
nalmente, corrixirn o ditado comparndoo co modelo.
Na seccin Aprendo como se escribe de cada unidade
estudarase unha palabra de uso habitual que pode xerar
dbidas ortogrficas. Nesta primeira unidade trabllase a
palabra varredor. Insista na sa forma correcta, coa grafa
v, relacinea co verbo varrer e destaque o sufixo que a
constite, -dor/a, para evitar interferencias coa forma cas-
tel. Anmeos a copiar as palabras da familia no caderno e
a redactar definicins. A continuacin, compare as defini-
cins que elaboraron coas que ofrece o dicionario.

26
 1 UNIDADE 1

3 Completa coa grafa que corresponda en cada caso. NOTAS

c qu g gu c z

*esomar *a *
a usar *isar
a osto
*
xo ete
*caintoador abra o
*
* eleto
*
re eixo *tartaru *
abri o
* *
pis ina

*inteiro *uller *a *
a ulla
**
a u ena lu
*
4 Explica por que as seguintes palabras se escriben coas grafas destacadas.
rapaz ungento carqueixa esquizofrenia galeguista

5 Escribe unha palabra en cada caso que cumpra a condicin proposta.

Que tea o son K diante de e. Que comece por gue.
Que comece por z. Que tea g.
Que tea qui. Que tea o son K.
Que remate en z. Que comece por g.

6 DITADO. Prepara o ditado para facelo no caderno.

Fxate nas grafas g/gu/g, c/qu e c/z.

Un zoolxico fantstico

A dezaseis quilmetros da casa de campo onde vivan os avs das mias

amigas Margarida e Carme, hai un parque zoolxico fantstico. Pdense
ver animais de todo tipo: desde esquos, tartarugas e iguanas ata
pingns e guepardos. O encargado de coidar os animais bilogo
e organiza cursos para ensinar aos rapaces as atencins que necesita
cada animal. Eu qurome apuntar. E ti?

APRENDO COMO SE ESCRIBE

Di que palabra est ben escrita.

A varrendeiro B barrendeiro C varredor D barredor

Localiza as letras que forman a palabra e escrbeas

ordenadas en maiscula e en minscula.
B V A D O R E R A R
varredor Completa coas grafas que corresponda estas
Persoa que ten por oficio varrer palabras da familia de varredor.
as ras e as prazas.
*a*er *a*edura *a*edoiro *a*ido
15

464217 _ 0006-0021.indd 15 01/04/14 10:23

Solucins carqueixa: porque o son K vai diante dun a e diante dun e,

respectivamente.
Actividades de coecementos previos. coro, acudir, esco-
esquizofrenia: porque o son K vai diante dun i, e o son Z vai
la / cea, recibir, receita / gorra, pinga, agudo, agosto.
diante dun o.
1 SON K parque, coas, que, cocia, Xaqun, colexio, ex- galeguista: porque o son G vai diante dun a no primeiro
cursin, casa. SON Z Lourenzo, zume, cocia, cears. caso e diante dun i no segundo.
SON G Agostio, gato, Guillerme, albergue, Gustavo. 5 RM. queixo zamarra manequn rapaz gue-
2 paraugueiro, galo, cegoa, piragista, lingeta, guante. rreiro bilinge camelo garda.
Soa o u en piragista e lingeta. 6 Actividade de ditado.
3 C/QU comarca, esqueleto, quinteiro, acusar, re- Aprendo como se escribe
queixo, culler. / G/GU agosto, guisar, tartaruga, xoguete, C (varredor).
abrigo, agulla. / C/Z cinto, cazador, azucena, abrazo, pis- VARREDOR / varredor.
cina, luz. varrer, varredura, varredoiro, varrido.
4 rapaz: porque o son Z vai ao final da palabra.
ungento: pnselle direse ao u porque se pronuncia.

27
 SABER FACER

Propsitos Unha narracin oral desde diferentes

Crear textos narrativos a partir puntos de vista
dunha situacin inicial. Agora vas contar unha historia desde dous puntos de vista diferentes,
dicir, segundo como a viviron dous dos personaxes que interveen
Aprender a narrar uns feitos desde nela.
diversos puntos de vista. Pero, antes, vas realizar actividades que che poden axudar a preparar
este traballo. E, ao final, xa vers como es capaz de facelo moi ben!
Utilizar o vocabulario aprendido
na unidade nunha narracin oral. Prepara o teu traballo
Facer unha exposicin oral diante 1 Le a seguinte situacin e responde.
dos compaeiros.
O seor Trigo acolleu esta fin de semana na sa
granxa un grupo de alumnos do colexio
Previsin de dificultades A Carballeira para que descubrisen como
a vida no campo. Antes de volver casa,
Os alumnos poden atopar o encargado da revista escolar falou con algns
dificultades hora de abordar participantes para ver como foi a experiencia.

un mesmo feito desde dous puntos

Onde se atopar a granxa do seor Trigo: no medio do campo
de vista. Axdeos a plasmar ou preto dalgunha localidade?
a diferenza durante a redaccin Con que instalacins contar: palleira, cortes, galieiro, hrreo,
do borrador da narracin. algunha lagoa ou estanque para os parrulos e os gansos...?
Que animais se criarn nela? Haber outras granxas preto?
A algns alumnos pdelles
producir vergoa o feito de falar 2 Copia as tres actividades que prefiras. Que fixeron na granxa?
Pasear a cabalo. Asistir ao nacemento dalgn animal.
en pblico. Deixe que practiquen
Alimentar os animais. Durmir en tendas de campaa.
diante dalgn compaeiro e valore Recoller mel. Pasear de noite polo campo.
o esforzo que fan durante
a exposicin oral final. 3 Elixe dous destes personaxes ou inventa outros para contar
as das versins da experiencia na granxa.

NOTAS

aLDaRa SEOR TRiGO GUiLLERME

Encntanlle moi simptico, algo medroso.
os animais pero ten pouca Pasouno mal,
e o campo. paciencia sobre todo
Pasouno moi ben. cos rapaces. de noite.

16

464217 _ 0006-0021.indd 16 01/04/14 10:23

Desenvolvemento da competencia llor. Na preparacin da exposicin, incida en que mis im-

lingstica portante captar a atencin dos demais e soar natural ca
demostrar que se memorizou o texto.
Neste apartado os alumnos potenciarn a imaxinacin e a
Traballo cooperativo. Na actividade 8, os propios alum-
habilidade de poerse no lugar dos outros. Ademais, en
nos valoran o traballo dos compaeiros. Para iso, seleccio-
cada actividade tern que aplicar as destrezas aprendidas
ne un grupo deles para facer de xurado. Reprtalle a cada
ao longo da unidade. Na actividade 1, debern usar voca-
un o aspecto da intervencin do compaeiro que ten que
bulario sobre os animais traballado no apartado correspon-
avaliar: un fxase no volume e no ton de voz, outro na xesti-
dente; na actividade 5, tern que ser capaces de elaborar
culacin, etc. Finalmente, tern que poer en comn cada
un guin escrito con vistas exposicin oral; nas activida-
opinin para facer unha avaliacin completa. Esta reflexin
des 6 e 7, poern en prctica os coecementos sobre co-
facilitar a aprendizaxe dos que valoran e dos que son va-
municacin verbal e non verbal aprendidos en Gramtica.
lorados.
Fgalles ver a importancia de emitir un discurso claro cun
ton de voz que estea de acordo cos sentimentos do perso-
Solucins
naxe escollido. Aconsllelles que acompaen as palabras
con xestos e expresins faciais para facerse entender me- 1 a 8 RL.

28
 1 UNIDADE 1

Elabora o teu guin NOTAS

4 Ponte na pel dos personaxes elixidos e responde coma
se foses cada un deles.
Que fixeches esta fin de semana? Con quen?
Apetecache pasar unha fin de semana coma esta? Por que?
Que actividades concretas realizaches?
Que o que mis che gustou do que fixeches? Por que?
Que o que menos che agradou? Por que?
Repetiras a experiencia? Por que?

5 Escribe un borrador para a narracin de cada personaxe elixido.

No primeiro pargrafo, explica o que fixo e se lle apeteca vivir
esta experiencia.
No segundo pargrafo, expn en que actividades participou
e como se sentiu.
No terceiro pargrafo, valora a experiencia que tera cada
personaxe.
Procura que a narracin total non ocupe mis de 10 lias.

6 Ensaia a narracin desde o punto de vista de cada personaxe.

Basate nos borradores da actividade anterior.
Pensa en xestos, movementos, ton de voz, etc., que poidan
caracterizar mellor cada personaxe e ensiaos diante dun espello.
Repite cada narracin varias veces para memorizala.

Demostra que o sabes facer

7 Realiza, perante o resto da clase, a narracin oral desde
o punto de vista de cada un dos personaxes elixidos.

Fala con voz Utiliza tons de Acompaa a ta

alta e clara, voz diferentes narracin con xestos
pero sen para cada e movementos
berrar. personaxe. axeitados.

TRABALLO COOPERATIVO. Pdelles aos compaeiros

encia
8
que valoren a ta intervencin.
Intelix rsoal
interpe
Notouse a diferenza de punto de vista entre as das narracins?
Cal das das narracins lles gustou mis? Por que?
Que aspectos poderas mellorar? Como?

17

464217 _ 0006-0021.indd 17 01/04/14 10:23

Outras actividades s os alumnos da fila B lle vexan a cara. Os integrantes da fila

PARA MELLORAR A APRENDIZAXE
Recoecer emocins en imaxes. Agrupe os alumnos por
parellas e mstrelles varias fotografas ou debuxos en que se
observen rostros alegres, tristes, enfadados, etc., para que
traten de descubrir o que lles pasa s persoas retratadas.
Pode engadir dificultade mostrndolles unha segunda quen-
da de imaxes en que se aprecien xestos faciais ou corporais
menos estereotipados e mis difciles de interpretar.
PARA AMPLIAR
Recoecer emocins nos compaeiros. Leve clase fotos
de situacins agradables, desagradables e neutras. Distriba
os alumnos en das filas enfrontadas (A e B). Colquese
detrs da fila A, dicir, mirando cara fila B, de maneira que
A unicamente podern ver as expresins faciais dos compa-
eiros da fila B que teen diante. O xogo consiste no seguinte:
desde a sa posicin, vaia mostrndolles aos alumnos da fila
B as fotografas, unha a unha. Os alumnos da fila B reacciona-
rn ante o que ven e os da fila A, que estn fronte a eles, inter-
pretarn as expresins faciais que aprecian nas caras dos
compaeiros, anotando nun papel o sentimento que lles pa-
rece que manifestan. Finalmente, poern en comn as ano-
tacins para comprobar se interpretaron ben os xestos.
Competencias
Aprender a aprender. Ao traballar de forma cooperativa, os
alumnos responsabilzanse do seu proceso de aprendizaxe e
xestinano de forma conxunta, avalindoo e mellorndoo.

29
 Literatura. A LINGUAXE LITERARIA
Propsitos
Familiarizarse coa linguaxe literaria.
A seora vaca
Identificar algunhas caractersticas
A vn polas veigas Abrronlle a porta
da linguaxe literaria nun poema. a seora vaca, e formouse a garda.
pasenio a paso, Falando cos ollos,
Recoecer o uso da linguaxe
camio da casa. que como ela fala,
literaria na publicidade. entrou no cortello
O manto amarelo,
a seora vaca!
a coroa branca,
Previsin de dificultades co xentil repouso Xerardo lvarez limeses
dunha dona rancia,
Quizais algns alumnos tean saudando para as beiras
como aquel que manda.
dificultades para entender
os recursos poticos se non estn
familiarizados co xnero. Para que
A vaca
comprendan mellor o poema, repouso: calma,
sosego. Mamfero ruminante e recoecido animal domstico que se cra para
explquelles algns dos recursos
rancia: que ten moitos lle aproveitar o leite, a carne e a pel. Adoita ser grande e pesada.
utilizados: flase da vaca coma anos e est anticuada. Ten dous cornos que conserva toda a vida e o corpo cuberto de pelo
se fose unha persoa, compranse rubio, branco, negro segundo a raza.

os seus movementos cos dunha

seora rancia, etc.
Hai textos que explican as cousas dun xeito especial,
co obxectivo de crear beleza e espertar determinadas emocins
Mis recursos no lector. Estes textos chmanse textos literarios e o tipo
de linguaxe en que estn escritos a linguaxe literaria.
Poema O cristal do ro Na linguaxe literaria as palabras seleccinanse e combnanse
O limpo cristal do ro, utilizando diversos recursos, segundo as sensacins
e as emocins que se queren transmitir.
pedra por pedra saltando,
co seu carreirio de auga
mil flores vai contentando.
1 Fxate no obxectivo dos textos anteriores e di cal non literario.
O limpo cristal do ro,
croos vai modelando, 2 Cal destas caractersticas do poema A seora vaca se poden
mentres os salgueiros cantan considerar propias da linguaxe literaria? Escolle tres.
Ten un ritmo e unha musicalidade especiais.
historias que van chegando.
Os verbos estn en terceira persoa do singular.
Ana M. Fernndez Utiliza algunhas palabras cun sentido que non teen na lingua
coti.
Fala da vaca coma se fose unha persoa e atribelle accins
propias dos humanos: falar, saudar

18

464217 _ 0006-0021.indd 18 01/04/14 10:23

Suxestins didcticas do lean os slogans publicitarios da actividade 5, trate de

Lea o cadro explicativo sobre a linguaxe literaria. Comente
que existen tres grandes xneros literarios: a narrativa, o tea-
tro e a poesa. Explique que a poesa un xnero en que se
xoga co son e coa forma das palabras, que non sempre te-
en o significado habitual.
Organice unha lectura en voz alta do poema. Unha maneira
divertida de levala a cabo repartir entre os alumnos a lec-
tura de cada verso. Cando estean ben coordinados e saiban
ler a bo ritmo, anime a toda a clase a lelo a un tempo en voz
alta. Despois, deixe que opinen sobre o que querera trans-
mitir o autor e que digan que versos lles agradaron mis.
Cando corrixa a actividade 2, pdalles que localicen no tex-
to os fragmentos onde se observa cada caracterstica. Can-
que localicen no poema recursos similares aos utilizados.
Solucins
1 RM. O segundo non literario porque non pretende
transmitir emocins e usa as palabras co seu significado ha-
bitual. A diferenza do primeiro texto, fala da vaca coma un
animal e simplemente defneo.
2 Ten un ritmo e unha musicalidade especiais. / Utiliza al-
gunhas palabras cun sentido que non teen na lingua coti.
/ Fala da vaca coma se fose unha persoa e atribelle ac-
cins propias dos humanos: falar, saudar...
3 1. Refrese ao pelo arrubiado. 2. Refrese aos cornos. 3.
Refrese forma de se mover.

30
 UNIDADE 1
1
NOTAS
3 Relaciona con nmeros e explica. a que se refiren estas palabras sobre a vaca no poema?
1 O manto amarelo. Refrese aos cornos.
2 A coroa branca. Refrese forma de se mover.
3 Xentil repouso dunha dona rancia. Refrese ao pelo arrubiado.

4 Le e responde. Cres que este texto literario? Por que?

Posta de sol
As vistas eran impresionantes. O sol, canso
despois dun longo da de traballo, agochbase
tras das dunas, vestindo o ceo de belsimas
tonalidades moradas. Ao fondo, unha caravana
de camelos poa puntos suspensivos
a unha paisaxe inesquecible.

5 AGORA EXPLORA TI. Le con atencin. Despois, busca na prensa escrita

ou na televisin dous exemplos do uso da linguaxe literaria na publicidade.

Os anuncios publicitarios A RIMA A PERSONIFICACIN

teen como obxectivo
MILFLORES,
fundamental facer atractivo Lentes LUMEnoL
a fragrancia
o produto a ollos do posible para te protexeres do sol.
consumidor. Por iso a linguaxe que te abraza.
literaria cada vez
mis importante A HIPRBOLE OU ESAXERACIN OS XOGOS DE PALABRAS
na publicidade.
Velaqu tes exemplos AIRVOA, as zapatillas Viaxa cmodo. Cambia
dalgns dos recursos mis lixeiras de todos o teu tREn
mis utilizados. os tempos. de vida.

Demostra o teu talento

6 Escribe en linguaxe literaria as seguintes oracins.

A cebra ten a pel a raias.

encia
A tartaruga ten unha cuncha dura no lombo.

Faino as: Intelix stica

Relaciona a caracterstica ling
de cada animal cun destes escudo pixama
elementos.
Substite en cada oracin a caracterstica descrita polo elemento
correspondente.

19

464217 _ 0006-0021.indd 19 01/04/14 10:23

4 RM. Si. Trata de transmitir beleza usando recursos litera- Competencias

rios, como a atribucin de accins humanas a elementos da Competencia dixital. Os alumnos acudirn a medios dixitais
paisaxe. e audiovisuais para procurar exemplos de carcter publicita-
5 RL. rio, exercitndose no uso das tecnoloxas e no manexo de
6 RM. A cebra viste un pixama. / A tartaruga leva un textos en soportes diversos.
escudo ao lombo. Conciencia e expresin cultural. A transformacin dunhas
oracins descritivas en descricins literarias, na actividade
Outras actividades 6, axudaralles aos alumnos a familiarizarse coa linguaxe lite-
raria.
PARA AMPLIAR
Crear un poema. Propalles aos alumnos que escriban
un poema sobre un animal que lles guste. Recomndelles
que escriban versos que rimen e que empreguen algn
dos recursos que viron neste apartado: comparacins,
personificacins, etc.

31
 ACtIVIDADES FInAIS

Propsito
1 RESUMO. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade.
Repasar e aplicar
os coecementos adquiridos O o libro onde se recollen os significados das palabras.
ao longo da unidade. O son K escrbese c diante de e diante de e, i. O son Z escrbese
z diante de , diante de e, i, e ao final de palabra. O son G
escrbese g diante de e diante de e, i. Ponse enriba
Mis recursos do dos grupos para indicar que o u se pronuncia.
Os textos que teen por obxectivo e chmanse textos literarios.
Ditado O tipo de linguaxe en que estn escritos estes tipos de textos chmase .
beira do lago dun parque natural
de Mxico, preto dun albergue
2 ESQUEMA. Copia e completa o seguinte esquema.
xuvenil, acaban de atopar
o cadver dun crocodilo
encia
a comunicacin
de cincocentos quilos. Intelix temtica
ma
O bilogo que ten
lxico- tipos elementos
o encargo de estudalo
xa declarou que un exemplar
nico.

NOTAS 3 Elixe os grupos en que as palabras estn ordenadas coma no dicionario.

A coartar B len C meda D xullo
coala leoneira medeiro xuo
coalicin leopardo media xulgado

4 Escribe. Con que forma aparecen estas palabras no dicionario?

falabas rapaza bonitas reloxos

5 Busca no dicionario estas palabras e arrodea as que nomean animais.

regueifa and silva peor tucano ouriolo

6 Di que xeito de comunicarse utiliza cada un e que informacin transmite.

A B C

Ola, Maria.
Son Anta.

20

464217 _ 0006-0021.indd 20 01/04/14 10:23

Solucins
1 O dicionario o libro onde se recollen os significados
das palabras. O son K escrbese c diante de a, o, u e qu
diante de e, i. O son Z escrbese z diante de a, o, u, c diante
de e, i, e z ao final de palabra. O son G escrbese g diante de
a, o, u e gu diante de e, i. Ponse direse enriba do u dos
grupos ge, gi para indicar que o u se pronuncia Os tex-
tos que teen por obxectivo crear beleza e espertar emo-
cins chmanse textos literarios. O tipo de linguaxe en que
estn escritos estes tipos de textos chmase linguaxe litera-
ria.
2 A comunicacin. Tipos: verbal (linguaxe); non verbal
(xestos, sinais visuais, sinais acsticos). Elementos: emisor,
receptor, mensaxe, cdigo, canle.
3 B e C.
4 Falar / rapaz / bonito / reloxo.
5 Hai que arrodear: and, tucano, ouriolo.
6 A. Verbal. Sado e identidade do emisor. / B. Non verbal.
Orde de deterse. / C. Non verbal. Prohibicin de entrada de
cans.
Competencias
Aprender a aprender. Plasmar graficamente os conceptos
que aprenderon ao longo da unidade supn para os alum-
nos un exercicio de abstraccin moi til para entender o que
estudaron previamente. Cando completen o esquema na
actividade 2, anmeos a poer exemplos en cada tipo de
comunicacin.

32
 1 UNIDADE 1
REPASO ACUMULAtIVO

Propsitos
1 Copia s as que sexan oracins.

De veen amigos os Madrid. Na festa cantarn Xon e Uxa.

Repasar e aplicar os
Breixo xoga ao baloncesto. Roi, Martio e David non. coecementos adquiridos
Os paxaros voan cara ao sur. Bombns compra tenda. previamente.
2 Sublia o suxeito nas oracins da actividade anterior. Comprobar o grao
de interiorizacin dos contidos
3 Escribe con maiscula inicial as palabras que corresponda.
traballados na unidade.
os meus curmns xulio e mara vironnos visitar este vern.
haba case medio ano que non os viamos! e que, desde que
se mudaron ao norte, mis difcil estar xuntos. que mgoa!
NOTAS
4 Clasifica as seguintes palabras segundo o seu nmero de slabas.

boi bolboreta neve ficha

carteira fbrica maz botella
tren informtica sol impermeable

SON MONOSLABAS SON BISLABAS

SON TRISLABAS SON POLISLABAS

5 DITADO ACUMULATIVO. Prepara o ditado para facelo no caderno.

Un da moi completo
As maisculas
Ma visitaremos co colexio o bosque dos Esquos,
As grafas c e qu
preto de Sigeiro. Despois, subiremos Pena das Aguias
e cearemos no albergue A agulla. Ao acabar, tocaremos As grafas c e z
a guitarra, danzaremos e cantaremos un pouco. Que ganas As grafas g/gu/g
teo de que chegue ma!

AUTOAVALIACIN

Escribe Si ou nOn e puntate. Cada resposta correcta vale 2 puntos.

1 No dicionario os verbos aparecen sempre en xerundio.
encia
2 A comunicacin verbal aquela en que se utiliza a linguaxe.
Intelix rsoal
intrape
3 Escrbese ge, gi para indicar que o u se pronuncia.
4 O conxunto de signos que usan emisor e receptor para
comunicarse forman a canle.
5 O obxectivo dos textos literarios crear beleza e emocionar.

21

464217 _ 0006-0021.indd 21 01/04/14 10:23

Suxestins didcticas botella. / SON POLISLABAS bolboreta, informtica, im-

Na actividade de Autoavaliacin, aclrelles aos alumnos
que tean dbidas os conceptos de infinitivo, xerundio e
participio. Lembre que o infinitivo o nome do verbo, o xe-
rundio expresa unha accin durativa e o participio expresa
unha accin acabada.
Solucins
1 Breixo xoga ao baloncesto. / Os paxaros voan cara ao
sur. / Na festa cantarn Xon e Uxa.
2 Breixo / Os paxaros / Xon e Uxa.
3 Os / Xulio / Mara / Haba / E / Que.
4 SON MONOSLABAS boi, tren, sol. / SON BISLABAS
neve, maz, ficha. / SON TRISLABAS carteira, fbrica,
permeable.
5 Actividade de ditado.
Autoavaliacin
1. NON. 2. SI. 3. SI. 4. NON. 5. SI.
Competencias
Aprender a aprender. As preguntas do apartado Autoava-
liacin permiten comprobar rapidamente cal o grao de in-
teriorizacin dos contidos mis relevantes da unidade. As,
o propio alumno quen pode valorar se hai algunha cuestin
que precise repasar ou asimilar mellor antes de seguir avan-
zando, unha prctica que lle ser moi til ao longo do seu
proceso de aprendizaxe.

33
 2 Coecemos o contorno

Contidos da unidade
As plantas.
VOCABULARIO
Palabras sinnimas.

SABER
GRAMTICA A linguaxe e as linguas.

ORTOGRAFA Os sons R forte e R suave.

Comprensin da situacin en que

se produce unha conversa telefnica
COMUNICACIN ORAL e da informacin que se transmite nela.
Expresin oral de indicacins que posibiliten
a identificacin dunha posicin nun plano.

Lectura dun texto breve e deducin

do lugar onde se atopa o protagonista.
LECTURA
Lectura, comprensin e interpretacin dun
SABER FACER conto de medo: Unha excursin accidentada.

Redaccin de oracins para describir

paisaxes.
ESCRITURA Creacin dun final alternativo para
unha historia.
Realizacin de ditados.

TAREFA FINAL Elaboracin dun catlogo de plantas.

Valoracin positiva da diversidade

lingstica.
Interese por coecer outras linguas.
SABER SER FORMACIN EN VALORES Actitude activa nas actividades orais.
Respecto polas opinins dos demais.
Curiosidade pola flora do contorno
mis inmediato.

34
Banco de recursos para a unidade

BIBLIOTECA DO PROFESORADO RECURSOS DIXITAIS

Programacin didctica da aula LibroMedia

Recursos para a avaliacin Unidade 2: actividades e recursos.

Avaliacin de contidos. O xogo do saber

Unidade 2: modelos B e A.
Avaliacin por competencias. LibroNet
Proba da unidade 2.
MATERIAL DA AULA
Ensinanza individualizada
Plan de mellora. Unidade 2: fichas 1, 2 e 3. Lmina
Programa de ampliacin. Unidade 2. As plantas.

Proxectos de traballo cooperativo CD Comunicacin oral

Proxecto do primeiro trimestre. Unidade 2: pista 4.

Recursos complementarios OUTROS MATERIAIS DO PROXECTO

Obradoiro de teatro.
Comprensin lectora. Caderno do alumno
Banco de ditados. Primeiro trimestre. Unidade 2.

Fichas de ortografa. Caderno de fichas para mellorar

Anlise morfolxica. a competencia lectora

Proxectos interdisciplinarios Libro de lectura

Proxecto lingstico. A nave dos libros 5.

Programa de educacin en valores. Novo dicionario da lingua galega

Programa de educacin emocional.

SUXESTIN DE TEMPORALIZACIN

Outubro Novembro Decembro

35
Propsitos
2 Coecemos o contorno
Practicar a comprensin auditiva
e a expresin oral.
Dar indicacins que permitan
localizar un lugar nun plano.
Practicar a lectura comprensiva.
Describir un lugar.
Detectar os coecementos previos
dos alumnos que poidan ser tiles
para a realizacin da tarefa final
da unidade.

Mis recursos
Banco de palabras
Norte, nordeste, nords, noroeste,
sur, sueste, suroeste, leste, oeste,
occidental, oriental, arboredo,
baa, bosque, cala, cabo, castelo,
costa, con, faro, golfo, interior,
litoral, lagoa, acantilado, cantil,
Escoitar pista 4
1 Escoita e responde.
Quen telefonou a quen? Con que obxectivo telefonou?
En que lugar se atopa Martio? Que sons confirman que se atopa nese lugar?
En que lugar se atopa Xiana? Que rudo se escoita de fondo?

praia, outeiro, xesteira. Que hai xusto detrs do lugar onde se atopa Xiana?

Falar
NOTAS
2 Escolle un punto do plano e d indicacins
para que te localicen.
encia
Intelix cial Fxate nos elementos que hai dereita,

espa
esquerda, diante ou detrs
do punto que elixiches e destaca
os detalles que facilitan
a ta localizacin.
Comproba que os compaeiros
localizan correctamente o lugar elixido.
En caso contrario, revisa que outras
indicacins poderas dar.

22

464217 _ 0022-0035.indd 22 01/04/14 10:26

Suxestins didcticas Mostre as palabras localizadoras de que dispoemos en

galego para que as usen. Pode ser conveniente elaborar un
Neste apartado imos avaliar a habilidade dos alumnos para
esquema no encerado cos adverbios de lugar que indiquen
orientarse e localizar un lugar nun mapa ou plano. Desde o
movemento (arriba, abaixo, adiante, detrs) e preposicins e
punto de vista lingstico, trtase de que practiquen a escoita
adverbios que indiquen posicin (enriba, debaixo, diante, de-
dun discurso oral e que sexan capaces de describir un lugar
trs, lonxe, preto).
de acordo cos elementos que forman parte del.
A propsito da actividade 2, pdalle a un alumno que describa
A xeito de avaliacin inicial, propoemos que expliquen con
a localizacin dalgn obxecto da clase ou dalgn lugar da es-
palabras sas o que significa orientarse. Mencione verbos
cola para que os compaeiros a adivien. Na actividade 5,
como situarse, colocarse, posicionarse e explique que,
explique que unha descricin un texto moi parecido a unha
para orientarnos, necesitamos unha referencia como un pun-
definicin de dicionario. Fgalles ver que, cando definimos
to cardinal (leste, oeste) ou un obxecto ou lugar coecido.
unha cousa, imos das caractersticas mis xerais s mis con-
Faga que reflexionen sobre que tipo de elementos adoitan
cretas. Un deserto e unha praia, por exemplo, son lugares que
representarse nos mapas e planos, e que comenten como se
comparten algunhas caractersticas xerais (como a area), as
representaran nun plano elementos da aula.
que necesitamos acudir s diferenzas para definilos.

36
 UNIDADE 2
Ler
NOTAS
Desconcerto
O primeiro que vin ao abrir os ollos foi un ceo
cuberto de estrelas que vixiaba entre as frondosas
copas das rbores. Tamn senta un relaxante
e continuo ruidio de auga moi preto de min.
Que ben se estaba!
Pero, de speto, o estridente son da sirena dunha
ambulancia desconcertoume. Onde me atopaba?

3 Responde. Onde se atopa o protagonista do texto anterior?

No medio dun bosque. Nun parque natural. Nun parque urbano.

4 Explica que dato che deu a pista para resolver a actividade anterior.

Escribir

encia
Intelix lista
5 Escribe unha oracin en que describas como cada un destes lugares.

natura
Para facelo, fxate nos elementos do contorno que o fan diferente.
O deserto. O bosque. A praia. O cume dunha montaa.

SABER FACER

TAREFA FINAL
Un catlogo de plantas
Viches algunha vez un catlogo de xoguetes, de roupa, etc.?
Como era?
Seras capaz de dicir polo menos o nome de cinco flores
ou rbores do teu contorno? Antaas.
Poderas describir algunha das plantas anteriores s cunha
oracin? En que te fixaras para o faceres?
Cando acabes esta unidade, poeraste a proba para ver
se SABES FACER un catlogo sobre plantas do teu contorno.
Antes, vas ler un conto que transcorre nun xardn botnico,
aprender unha morea de palabras sobre plantas e traballar
para mellorar a ta ortografa.

23

464217 _ 0022-0035.indd 23 01/04/14 10:26

Solucins grande extensin de area ou pedra mida beira do mar ou

dun ro. O cume dunha montaa o lugar mis elevado
1 Martio telefonou a Xiana. Chamouna para quedar con
dunha montaa, desde onde se observa unha ampla exten-
ela e con outras persoas. Martio est na ra. Confrmao o
sin de terreo.
rudo do trfico. Xiana est na praia, nunha cala. De fondo
escitanse as ondas do mar. Un bosque de pieiros. Competencias
2 RL.
Competencia matemtica, cientfica e tecnolxica. Na ac-
3 Nun parque urbano.
tividade 5, os alumnos traballarn e mellorarn esta compe-
4 RM. O feito de que se sinta unha ambulancia. mis fre- tencia grazas descricin de diversos tipos de paisaxe.
cuente olas en zonas urbanas. Ademais, o ruidio de auga
pode proceder dunha fonte do parque.
5 RM. O deserto Extensin de terreo moi seco, normal-
mente de area, en que non hai vexetacin ou hai moi pouca.
O bosque un lugar cheo de rbores e matogueiras
onde viven moitos animais salvaxes. A praia unha

37
 Competencia lectora. UN CONTO DE MEDO

Propsitos
Ler un texto narrativo cunha
pronuncia clara e coa entoacin
axeitada.
Entrar en contacto co xnero
da narrativa de medo e de misterio.

Previsin de dificultades
 posible que os alumnos non
coezan algunhas das plantas
que se mencionan no conto.
Se o considera conveniente,
mstrelles imaxes e aproveite
a ocasin para presentar
elementos caractersticos
da nosa flora.

encia Unha excursin

Intelix lista
NOTAS natura
SABER MIS
Os contos de medo
escrbense coa intencin
de atemorizar ou inquietar
a persoa que os le. Case
todos presentan feitos
extraordinarios
e inexplicables que poen
en perigo o protagonista.
A escuridade, as treboadas
e a aparicin de monstros
e fantasmas son elementos
habituais nos contos
de medo.
accidentada
O autobs escolar detvose s portas do Xardn Botnico. A cla-
se de quinto, ruidosa e riseira, baixou en tromba e Sara, a mestra,
suou tinta para conseguir que se calmasen un pouco. Cando final-
mente entraron, os nenos e as nenas dispersronse polo xardn
coma formigas inquedas e comezaron a comer os bocadillos. To-
dos ags Bieito, que se mareara un chisco no autobs e anda non
tia fame.
Mentres os outros xantaban, deixouse caer nun banco e mirou
ao seu arredor. O verdor das rbores, roto unicamente polos
estalidos de cor das flores, recortbase contra o azul dun ceo
sen nubes. Que fermoso era todo! Descansara un anaco e atoparase
mellor decontado...
De speto, o vento mudou de direccin e comezou a soprar con
forza. Unhas nubes profundamente negras cubriron o ceo e Bieito
tremelicou co fro. As follas secas, arrastradas polo vento, empeza-
ron a erguerse en remuos cada vez mis altos, tan altos que lle

24

464217 _ 0022-0035.indd 24 01/04/14 10:26

Suxestins sobre a lectura LECTURA

ANTES DE LER
Explquelles aos alumnos que na literatura de medo e de
misterio os personaxes adoitan padecer a ameaza dun
ser de carcter maligno ou descoecido, coma un mons-
tro, un demo, un esprito ou ben de elementos coeci-
dos, normalmente inofensivos, pero que por algn motivo
se converten en ameazadores (persoas normais convr-
tense en vampiros, zombis ou asasinos; plantas ou ani-
mais que devoran persoas). Pregntelles se leron ou o-
ron algunha vez unha historia de terror e deixe que co-
menten que tipo de historias lles causan temor. Pode mo-
tivar unha reflexin preguntando: Que vos gusta das pel-
culas e dos contos de medo?
Pdalles que fagan unha lectura atenta do conto, durante a
cal convn que marquen os signos de admiracin e interro-
gacin e os puntos suspensivos que atopen no texto. Expli-
que que estes elementos indican que o fragmento onde se
presentan ten que se ler de xeito que transmita unha sensa-
cin de intriga, misterio ou sorpresa, segundo o caso. Para
que tomen conciencia disto, pode reproducir o conto que
ten no LibroMedia, mentres eles seguen a lectura e localizan
os diferentes signos de puntuacin. Por outra banda, im-
portante que consulten o cadro de vocabulario da pxina 25
e que non dubiden en consultar o dicionario. Finalmente, p-
dalles que lean o conto en voz alta e en cadea, coa entoacin
que lles recomende.

38
 2 UNIDADE 2
impedan ver os seus compaeiros. Bieito berraba e, como resposta,
oa outros berros arrepiantes. Atemorizado por atoparse s no me- estrepitosamente: facendo NOTAS
dio daquel repentino furacn, ergueuse do banco e quixo botar a moito rudo.
correr s cegas cara a aquelas voces. a rentes de: ao mesmo nivel
Pero non conseguiu dar nin un s paso, pois as plas dunha fi- de algo.
gueira enredronselle nas pernas e fixrono caer estrepitosamente. sequoia: rbore que pode
As plas dunha figueira? Que facan a rentes do chan? Bieito non alcanzar cen metros de
tivo tempo de atopar unha resposta porque outras plas, esta vez de altura e vivir mis de dous mil
pieiro, suxeitronlle a cintura e levantrono no aire coma se estive- anos.
se nunha atraccin da festa. albiscndoa: vndoa sen
Socorro! Socorro! berrou Bieito coma un tolo. distinguila ben.
Pero axia perdeu a esperanza de que algun o axudase: desde o
alto, mentres as plas do pieiro o sacudan violentamente, Bieito
puido ver que os seus compaeiros non tiveran mellor sorte ca el.
Marta, Lusa e Antn estaban pendurados nas poderosas plas
dunha sequoia xigante, coma se fosen froitos maduros a piques de
caer. Preto deles, Xurxo e Hassan defendanse como podan do ata-
que dos altsimos bambs e Laura choromicaba no medio dun cr-
culo de cactos ameazadores. Algo mis lonxe, Olga e Mara loitaban
contra un exrcito de palmeiras agresivas, mentres Henrique e Ta-
reixa, berrando coma se se acabase o mundo, intentaban fuxir dun
temible xasmn que os tia agarrados polos pelos.
E Sara? Bieito mirou en todas as direccins intentando localizar
a mestra. Onde estaba? Onde estaba? Non a atopaba! Ao final,
nunha das numerosas sacudidas a que o someta o pieiro, acabou
albiscndoa nun recuncho, preto do invernadoiro das carnvoras.
A mestra, armada cun abano e cunha botella de auga, defendase
valorosamente das mordeduras daquelas terribles plantas que se-
mellaban animais famentos. De speto, unha planta mis espelida
ca as outras conseguiu agarrala por un brazo e comezou a arrastra-
la cara a dentro do invernadoiro. Sara estaba a piques de ser devo-
rada! Bieito gritou con todas as sas forzas, pero non chegou a or
os seus berros porque os de Sara eran anda mis fortes.
Bieito! Bieito! Bieito! berraba a mestra.
Bieito, desacougado, abriu os ollos. A carn do banco, baixo un
sol radiante e un ceo intensamente azul, Sara e o resto da clase mi- F ICHEIRO
rbano en fite. O RTOGRFICO
Parece que tiveches un pesadelo sorriu Sara. Escribe unha oracin
Berrabas coma un tolo! engadiu un dos compaeiros que esta- con cada unha destas
ba detrs de todo. palabras da lectura.
E toda a clase rebentou en gargalladas. Daquela, Bieito, sacudin- xasmn
do a cabeza mentres se ergua do banco, murmurou: invernadoiro
Se vs virades o que eu vin, habiades berrar coma min... Abof valorosamente
que si!

25

464217 _ 0022-0035.indd 25 01/04/14 10:26

DESPOIS DE LER Competencias

Valore o ritmo, a pronuncia e a entoacin da lectura que fixe-
ron. Pdalles que comenten cal era o feito inexplicable da his-
toria que provocaba medo. Deixe que conten o que sentiron
mentres lan e o que lles parece a resolucin do conto.
Sobre as palabras do Ficheiro ortogrfico, convn co-
mentar que xasmn o nome dunha flor e que se escribe
con s e non con z. Da palabra invernadoiro, explique que
para lembrar que se escribe con v poden asociala pala-
bra inverno (e lembrar outras palabras da familia que tamn
se escriben con v: invernal, invernada ou invernar). Polo que
respecta ao adverbio valorosamente, saliente que se forma
a partir do adxectivo valoroso/a, e este, sobre o substantivo
valor.
Competencia matemtica, cientfica e tecnolxica. Ao
realizar a lectura, os alumnos desenvolvern esta competen-
cia, xa que os elementos ameazadores do conto son plantas
e rbores diversas (figueiras, sequoias, pieiros, palmei-
ras) das que os alumnos poden ter referencias e certo co-
ecemento. Pode propoerlles que busquen informacin na
internet e que describan ante os compaeiros como son es-
tas plantas: en que terreo adoitan medrar, como son as sas
follas e os seus froitos, etc.

39
 Competencia lectora

Melloro a lectura 6 Di que plantas atacan a cada personaxe.

Propsitos A Bieito A Sara
1 Le en voz alta o terceiro pargrafo
Mellorar a lectura en voz alta. da lectura intentando crear intriga. A Antn A Olga
Marca ben as pausas, tendo en conta
Comprender e interpretar o relato se hai coma ou punto. Traballo expresins do texto
Unha excursin accidentada. Vara o ton e o volume da voz para destacar
7 Elixe e completa en cada caso.
as palabras ou os fragmentos mis
Redactar un final alternativo Que significan estas expresins
importantes en cada oracin.
para o conto. da lectura?
Baixar en tromba significa baixar
Comprendo o texto
A pouco e pouco. B precipitadamente.
Mis recursos 2 Elixe a opcin correcta. Que feito Mirar en fite significa mirar
da lectura propio dun conto de medo?
Historias de medo A fixamente. B de arriba abaixo.
Fina Casalderrey (2003): Que se forme de speto unha
8 Explica coas tas palabras o que significa
O misterio do cemiterio vello. treboada nun da con sol.
a expresin da lectura suar tinta.
Barco de Vapor. SM.
Que rbores e plantas ataquen
Antonio Reigosa (2006): A noite Explico e interpreto
os personaxes.
dos pesadelos. Ala Delta. 9 Escribe SI ou NON dependendo de se
Tambre. estes feitos poden ocorrer na realidade
3 Di onde transcorre a historia e como
Xos Miranda (2007): As mans ou non.
se chama o protagonista.
Que se forme un furacn.
do medo. Fra de xogo. Xerais.
4 Explica o que pasa entre estes dous Que un pieiro poida elevar
momentos da lectura. a unha persoa.
Que haxa plantas carnvoras
nun invernadoiro.
NOTAS Que algun berre en voz alta
cando ten un pesadelo.
Que unha planta carnvora
morda unha persoa.

5 Ordena e escribe o resumo da historia. 10 Expresa a ta opinin sobre a lectura.

De speto, o ceo escurece e frmase Que o que mis che gustou da historia?
un furacn. E o que menos che agradou?
Ao chegar, Bieito ditase nun banco Cal coidas que o momento do conto
para que lle pase o mareo que lle que provoca mis medo? Por que?
provocou o autobs.
Gstache o final do conto ou preferiras
As plantas do Xardn Botnico atacan outro? Por que? encia
a Bieito e aos seus compaeiros. Intelix rsoal
Bieito vai de excursin co colexio
Eu tamn escribo
intrape
ao Xardn Botnico.
Ao final, Sara, a mestra, esperta 11 Inventa e escribe outro final para
a Bieito do seu pesadelo. a lectura.

26

464217 _ 0022-0035.indd 26 01/04/14 10:26

Suxestins didcticas remuos de follas. Despois, el, os seus compaeiros e a

mestra son atacados polas plantas do Xardn Botnico.
Para axudalos co traballo creativo da actividade 11, propa-
Finalmente, Bieito berra e esperta do seu pesadelo.
lles que escollan entre dous finais: un en que o problema se
5 3, 2, 4, 1, 5.
resolve e outro en que a historia queda en suspenso. Con-
vn que comecen a redactar a partir da oracin Sara esta- 6 A Bieito: unha figueira e un pieiro. A Antn: unha se-
ba a piques de ser devorada!, que condensa o momento cr- quoia. A Sara: plantas carnvoras. A Olga: palmeiras.
tico do relato. 7 B (precipitadamente). A (fixamente).
8 RM. Significa que se fai un esforzo moi grande.
Solucins 9 SI. NON. SI. SI. NON.
1 Actividade de lectura. 10 e11 RL.
2 Que rbores e plantas ataquen os personaxes.
3 A accin transcorre nun Xardn Botnico e o protagonista
chmase Bieito.
4 Bieito vese atrapado no medio dun furacn que levanta

40
 Vocabulario. AS PLANTAS 2 UNIDADE 2
1 Risca a palabra que sobra en cada grupo.
Propsitos
HERBAS xunco carrasco trevo macela fincho Ampliar o vocabulario sobre
as plantas.
RBORES salgueiro bidueiro pieiro xirasol faia
Entender o que un sinnimo
ARBUSTOS silva toxo carpaza xesta ciprs e comezar a usar palabras
sinnimas.
2 Resolve as seguintes adivias.
Mis recursos
Boas picadas che ha dar Vai vestida sempre de vermello
como o intentes tocar. e ten un ollo, no centro, negro. Banco de frases feitas
Ser espigado (ser alto
3 Completa seguindo o exemplo.
e delgado).
Un lugar poboado de bidueiros un bidueiral. Un lugar poboado de amieiros un . Ter cara de rosa (gozar de boa
Un lugar poboado de toxos un . Un lugar poboado de pieiros un . sade).
Estar nas verzas (estar distrado).
PaLabRaS SINNImaS Non mover palla (non traballar).
Hai palabras que significan o mesmo ca outras. As palabras que teen un significado idntico Vir torto desde a raz (sar mal
chmanse palabras sinnimas. Por exemplo, castieira e souto son palabras sinnimas: xa en orixe).
ambas designan un lugar onde abundan os castieiros.

NOTAS
4 Copia substitundo polos seus sinnimos as palabras destacadas. Fai os cambios que cumpran.
Un achado sorprendente
Preto do casal dos avs hai unha fraga preciosa. O domingo bosque sobreira
fixemos unha camiada por ela. Foi marabilloso! Sobre todo plas andaina
cando descubrimos entre as ramas dunha corticeira casaro pardais
centenaria un nio de gorrins. Que sorpresa!
atopamos magnfico

UTILIZA O DICIONARIO

5 busca no dicionario e di que palabra de cada parella sinnima da que se propn en cada
caso.

amieiro abeleira ameneiro fieito breixo fento

27

464217 _ 0022-0035.indd 27 09/04/14 15:36

Suxestins didcticas 3 Un lugar poboado de toxos un toxal (tamn toxeira).

Cando lea o cadro explicativo das palabras sinnimas, expli-
que que hai poucos sinnimos exactos. A mido, as pala-
bras de significado parecido teen algn matiz peculiar e son
axeitadas para situacins ou contextos especficos. Palles
o exemplo de atopar e descubrir: son sinnimos, pero des-
cubrir adoita aplicarse a cousas que un non espera atopar,
que non viu antes ou que non saba que existisen.
Un lugar poboado de amieiros unha amieiral (tamn
ameneiral). Un lugar poboado de pieiros un pieiral.
4 Preto do casaro dos avs hai un bosque precioso. O
domingo fixemos unha andaina por el. Foi magnfico! So-
bre todo cando atopamos entre as plas dunha sobreira
centenaria un nio de pardais. Que sorpresa!
5 Amieiro ameneiro. / Fieito fento.

Competencias
Solucins
Aprender a aprender. O uso do dicionario que se propn
1 HERBAS sobra carrasco. RBORES sobra xirasol. na actividade 5 constite unha prctica que estar presente
ARBUSTOS sobra ciprs. ao longo de todo o proceso de aprendizaxe dos alumnos e
2 Toxo. / Papoula. que servir para ampliar os seus coecementos.

41
 Gramtica. A LiNGUAXE E AS LiNGUAS

Propsitos Sabes Elixe a resposta correcta para esta situacin.

diferenciar entre
Comprender que a linguaxe Un italiano e un alemn falan un co outro nas sas
linguaxe e lingua?
e coecer os tipos de linguaxe Comprbao linguas, pero non se entenden. Por que?
que existen. coa seguinte
actividade! Porque non utilizan a linguaxe para comunicarse.
Discriminar os conceptos Porque utilizan linguas diferentes para comunicarse.
de linguaxe e lingua.

Previsin de dificultades
A linguaxe
Tipos
 probable que aos alumnos Anda que temos moitas maneiras de comunicarnos (con xestos, con
de linguaxe
lles resulte complicado diferenciar imaxes, con sons...), as persoas adoitamos utilizar a linguaxe.
oral
a linguaxe da lingua. Explquelles A linguaxe un sistema de comunicacin que consiste na combi-
escrita nacin dunhas palabras con outras para formar mensaxes. A cantidade
que a linguaxe a capacidade
de mensaxes que se poden formar combinando palabras infinita, por
humana de comunicarse iso dicimos que a linguaxe a forma de comunicacin mis completa que
empregando un sistema existe.

determinado (formado por sons,
palabras...) e que a lingua a forma
concreta que ese sistema adquire
en cada comunidade humana.
A linguaxe un sistema nico, pero
as linguas son unha realidade plural
e diversa.
NOTAS
Hai dous tipos de linguaxe, segundo o modo de transmitir as mensaxes: a
oral e a escrita. Cando falamos utilizamos a linguaxe oral e cando escribi-
mos empregamos a linguaxe escrita.
Compoentes As linguas
dunha lingua
Non todas as persoas utilizan as mesmas palabras e os mesmos sons para
sons
comunicarse. Por exemplo, para dicir bo da, un ingls dir good morning e
un italiano, buon giorno. iso ocorre porque o ingls e o italiano usan linguas
e palabras
diferentes.
regras de
Unha lingua est formada por un conxunto de sons e de palabras e unha
combinacin
serie de regras para combinalos. Cada lingua ten uns sons, unhas palabras
e unhas regras de combinacin diferentes.
No mundo hai moitas linguas diferentes: o chins, o ingls, o francs, o
casteln, o vasco, o rabe... Para poder comunicarse, tanto o emisor coma
o receptor teen que coecer a lingua que usan.

1 Responde.

Que a linguaxe? Que dous tipos de linguaxe hai?

Por que dicimos que a linguaxe a forma de comunicacin
mis completa que existe?
En que se diferencian unhas linguas doutras?

28

464217 _ 0022-0035.indd 28 01/04/14 10:26

Suxestins didcticas Pregntelles polos seus medos e dificultades cando falan

unha lingua diferente da que empregan habitualmente. Trate
Ao inicio do apartado de Gramtica presntase unha situa-
de que perdan o medo a se expresaren noutras linguas e, aos
cin en que das persoas non poden entenderse malia usar
que anda non dominan o galego, anmeos a practicar e a me-
a linguaxe. Aproveite para explicar que unha lingua a ma-
llorar. Explquelles que a falar se aprende falando e escoitan-
neira concreta en que un conxunto de persoas usan a lin-
do, e que equivocarse algo imprescindible para aprender.
guaxe; hai moitas linguas no mundo e ningunha mellor ca
outra, senn que todas son vlidas para comunicarse.
Solucins
En relacin coa actividade 5, indquelles que, cantas mis lin-
Actividade de coecementos previos. Porque utilizan lin-
guas dominen, mis facilidades tern para comunicarse con per-
guas diferentes para comunicarse.
soas doutros pases. Unha vez que coezan das ou mis lin-
guas, resultaralles mis doado aprender outras. Explique os be- 1 un sistema de comunicacin que consiste na combina-
neficios que poden tirar disto: entender as letras dos seus grupos cin dunhas palabras con outras para formar mensaxes. Se-
de msica favoritos, falar con xente de todo o mundo, viaxar sen gundo a forma en que transmitamos as mensaxes, a linguaxe
problemas, ampliar as posibilidades de ter un bo traballo, etc. pode ser oral ou escrita. Porque combinando as palabras

42
 2 UNIDADE 2
2 Di en cales destas situacins se utiliza a linguaxe como forma
de comunicacin.
NOTAS
A B C D

3 Relaciona con nmeros. Que tipo de linguaxe se utiliza en cada caso?

1 LiNGUAXE ORAL 2 LiNGUAXE ESCRiTA

Nunha mensaxe electrnica. Nun programa de radio.

Na lista da compra. Nunha obra de teatro.
Nunha conversa telefnica. No artigo dunha revista.

4 Le e responde.

PROHiBiDO ACAMPAR FEUER VERBOTEN NO SWiMMiNG

Cales destas mensaxes entendes? En que lingua ou linguas estn escritas?

Hai algunha mensaxe que non entendas? Sabes en que lingua est escrita?

5 EDUCACIN CVICA. Reflexiona e responde.

encia
Coidas que a diversidade lingstica positiva para a sociedade? Por que?
Intelix rsoal
interpe
Que faras para entenderte cunha persoa que non coece a ta lingua?
Que vantaxes ten saber falar mis dunha lingua?

ELABORA O TEU RESUMO

Que a linguaxe? En que consiste? A linguaxe que consiste en .

Que dous tipos de linguaxe hai? A linguaxe pode ser ou .
Que unha lingua? Unha lingua un conxunto de que comparten
En que se diferencia doutras? un grupo de falantes. Cada lingua ten diferentes.
Que necesario para comunicarse? Para que das persoas se poidan comunicar, necesario
que coezan .

29

464217 _ 0022-0035.indd 29 01/04/14 10:26

podemos formar un nmero infinito de mensaxes. Nos sons,
nas palabras e nas regras de combinacin destes elementos.
2 En A e en C.
3 LINGUAXE ORAL (1). Nunha conversa telefnica. Nun
programa de radio. Nunha obra de teatro. LINGUAXE ES-
CRITA (2). Nunha mensaxe electrnica. Na lista da compra.
No artigo dunha revista.
4 RL. En galego ou casteln, en alemn e en ingls. RL.
5 RM. positiva, porque os idiomas transmiten a visin do
mundo dunha comunidade e a sa pluralidade enriquece a so-
ciedade. Intentar recorrer a outra lingua que coecsemos os
dous; se non posible, empregar xestos. Multiplica as posibili-
dades de comunicarnos con xente diversa e en lugares diferen-
tes, con todos os beneficios que iso pode supoer: viaxar sen
problemas; entender pelculas, libros, etc.; atopar un bo traballo...
Resumo. A linguaxe un sistema de comunicacin que
consiste na combinacin dunhas palabras con outras para
formar mensaxes. A linguaxe pode ser oral ou escrita. Unha
lingua un conxunto de sons, palabras e regras para combi-
nalos que comparten un grupo de falantes. Cada lingua ten
sons, palabras e regras de combinacin diferentes. Para que
das persoas se poidan comunicar, necesario que emisor
e receptor coezan a lingua que usan.
Competencias
Competencia social e cvica. A actividade 5 convida a re-
flexionar sobre a pluralidade lingstica e o seu papel social.
Aprender a aprender. Os alumnos exerctanse na prctica do
resumo, tcnica que lles permitir afianzar a aprendizaxe.

43
 Ortografa. OS SONS R FORTE E R SUAVE

Propsitos Lembras os sons Copia e despois arrodea segundo soe a grafa destacada en cada
que representan palabra.
Coecer os sons representados
as grafas r e rr? faria correa honra
pola letra r e polo dgrafo rr. Resolve a actividade Soa R forte mar ro romano
Representar o son R forte coa grafa proposta
Soa R suave ferida torta parra
e veralo!
axeitada en calquera contexto. terra hora ferida

Representar correctamente
o son R suave.
O r pode representar un son forte (rato) ou un son suave (pirata).
Previsin de dificultades Para representar o son R forte escrbese r ou rr.
Escrbese r a principio de palabra e detrs de consoante.
Se detecta que algn alumno
Exemplos: roupa, enraizar.
ten dificultades para pronunciar Escrbese rr entre vogais. Exemplo: ferro.
o son R forte, valore a posibilidade Para representar o son R suave, escrbese sempre r. Exemplos:
de consultar cun logopedista. hora, facer, partido.

Mis recursos
Ditado 1 Escolle. De que palabra se fala en cada caso?
O obreiro recolleu os ladrillos Ten R suave e R forte. horario / carreira
e cargounos na carretilla. Despois Ten das veces o son R suave. raro / marieiro
preparou a masa e comezou Representa con r o son R forte. fro / honra
a levantar a parede desde o chan Ten R suave detrs de consoante. enredar / disfrace
ata o teito.
2 Localiza na sopa de letras as palabras correspondentes
Trabalinguas a cada definicin.

Unha cunca de sal arrasada, Todas conteen R forte ou R suave.

quen a desarrasar?
E T R A Z O L E T U S DEFiNiCiNS
O desarrasador que a desarrase,
H A O i A P A E T A E X Flor olorosa dunha planta que ten
bo desarrasador ser. espias.
A M S X F U A M N E L B
rbore das castaas.
T X A R D i N E i R O E
Parte das plantas que est debaixo
S i G F H U L Q Z T Z da terra.
M E D i T E R R N E O Mar que baa a costa leste
U E N R E i X A D O R E da pennsula ibrica.
Persoa que coida os xardns.
C A S T i E i R O M R
Conxunto de reixas.

30

464217 _ 0022-0035.indd 30 01/04/14 10:26

Suxestins didcticas compaeiro. Recomndelles que, se atopan palabras que

lles resultan complicadas desde o punto de vista ortogrfico,
Escriba no encerado parellas de palabras como mira / mirra,
as apunten nun papel e intenten fixar mentalmente a sa for-
forro / foro, para / parra para mostrar a importancia de distin-
ma. As mesmo, convn que apunten aquelas que non en-
guir r e rr e que se decaten do son que representa cada gra-
tendan e que as busquen no dicionario.
fa. Lea con eles o cadro explicativo e asegrese de que en-
tenden en que contexto o son R forte se representa con r e Na seccin Aprendo como se escribe, en que se traballa a
en cal, con rr. palabra herbario, os alumnos teen que completar a escritu-
ra de catro palabras da mesma familia. Despois de facelo,
Na correccin da actividade 2, pode engadir explicacin
anmeos a escribir unha oracin con cada unha. Pode pedir-
que a palabra enreixado da familia de reixa, e que o son R
lles que as oracins fagan referencia ao mundo vexetal, que
forte se mantn na palabra derivada porque vai despois de
estudaron ao longo da unidade. Se o considera conveniente,
consoante.
suxralles que tomen ideas e palabras da actividade 5, para
En relacin co ditado, solicite que o lean con detemento. traballar as, ao mesmo tempo, a ortografa das palabras da
Unha vez que fagan o ditado, e antes de comparalo co texto familia de herbario e a doutras palabras con r e con rr.
do libro, pode propoerlle a cada alumno que corrixa o do

44
 2 UNIDADE 2
3 Clasifica as palabras da actividade anterior.
NOTAS
TEEN O SON R SUAVE TEEN O SON R FORTE

ESCRBENSE CON R ESCRBENSE CON RR

4 Di en cales destas palabras o r detrs de consoante non soa forte.

enredo abrigo israel tractor refresco

5 Completa coa grafa que corresponda tendo en conta o cdigo.

* SOA R FORTE * SOA R SUAVE

Os seg*edos Estudo dos O pa*que natu*al Vexetacin

do cultivo piei*ais da Ca*ballei*a de ba*ancos,
da *osei*a de Fiste*a da Fonte *os e
e Mu*os
*ubia *eguei*os
6 DITADO. Prepara o ditado para facelo no caderno.
Fxate no uso das grafas r e rr.

Un recuncho encantador

Onte Henrique, Farruco, Raquel e mais eu fixemos un percorrido polo

xardn botnico. Vimos carrascos, carballos, palmeiras e outra morea
de rbores variadas. Tamn visitamos o invernadoiro de plantas tropicais
e o estanque, onde haba uns lirios preciosos. Pero o que mis nos gustou
foi o parterre enreixado que hai detrs do invernadoiro.
Que recuncho encantador!

APRENDO COMO SE ESCRIBE

Di que palabra est ben escrita.

A hervario B herbario C herbreo D erbario

Localiza as letras que forman a palabra e escrbeas

ordenadas en maiscula e en minscula.
R A B R i V H N E O
herbario Completa coas grafas que corresponda estas
Coleccin de herbas e plantas palabras da familia de herbario.
secas colocadas entre follas.
*er*a *er*icida *er**oro
31

464217 _ 0022-0035.indd 31 01/04/14 10:26

Solucins 5 Os segredos do cultivo da roseira. / Estudo dos pieirais

Actividade de coecementos previos. Soa R forte: correa, de Fisterra e Muros. / O parque natural da Carballeira da
honra, ro, romano, parra, terra. / Soa R suave: faria, mar, Fonte Rubia. / Vexetacin de barrancos, ros e regueiros.
ferida, torta, hora, ferida. 6 Actividade de ditado.
1 Ten R suave e R forte. carreira. Ten das veces o Aprendo como se escribe
son R suave. marieiro. Representa con r o son R forte.
B (herbario).
honra. Ten R suave detrs de consoante. disfrace.
HERBARIO / herbario.
2 ROSA CASTIEIRO RAZ MEDITERRNEO XAR- herba, herbicida, herbvoro.
DINEIRO ENREIXADO.
3 TEEN O SON R SUAVE. Castieiro, xardineiro. TEEN
O SON R FORTE. ESCRBENSE CON R: rosa, raz, enreixa-
do. ESCRBENSE CON RR: Mediterrneo.
4 O r detrs de consoante non soa forte en abrigo, tractor
e refresco. En enredo e israel, en cambio, o r soa forte.

45
 SABER FACER

Propsitos Un catlogo de plantas

Para pechar a unidade, propomosche unha tarefa moi sinxela:
Procurar informacin sobre elaborar un catlogo de plantas do teu contorno. Para facelo, antes
un tema na internet e seleccionar levars a cabo unha serie de actividades que che van ensinar que
os datos que resulten tiles. aspectos debes ter en conta hora de elaborar o teu catlogo para
que este traballo che resulte mis fcil.
Redactar a descricin dunha
planta. Prepara o teu traballo

Desear un catlogo que integre 1 Decide o lugar sobre o cal vas facer o teu catlogo de plantas.
Pode ser un parque que coezas, o xardn botnico,
elementos textuais e grficos.
un invernadoiro, un bosque que visitases, algunha horta...

Mis recursos
Nomes e usos populares
de plantas silvestres de Galicia
fitofaladoiro.eu.
Mini atlas xeobotnico
de Galicia
2 Fai unha lista coas plantas que hai no lugar que elixiches
www.vexetaciondegalicia.es. na actividade anterior.
Lembra que as plantas poden ser herbas, rbores ou arbustos.

NOTAS 3 USA AS TIC. Elixe catro plantas da lista anterior, busca

informacin na internet e responde para cada unha.
Como se chama a planta elixida? herba, rbore ou arbusto?
Bota flores ou non? E froitos?
Como son as sas flores? Reciben algn nome?
Como son os seus froitos? Teen algn nome?
Que destacaras desta planta: o olor, a utilidade, a beleza...?

encia
4 Explica, coas tas palabras, de que parte da planta se trata.
Intelix lista ptalo folla talo raz pla

natura 5 Relaciona e escribe oracins completas.

1 As plantas aromticas utilzanse como alimento.
2 As plantas ornamentais sanse como adorno.
3 As plantas medicinais dan un olor moi agradable.
4 As plantas comestibles axudan a mellorar a sade.

32

464217 _ 0022-0035.indd 32 01/04/14 10:26

Desenvolvemento da competencia no caso de que se tratase dunha denominacin distinta. Pode

lingstica
Nas actividades 3 e 6, os alumnos mellorarn a competencia
lingstica ao reunir datos para elaborar unha ficha descritiva.
Na actividade 7, redactarn unha descricin tomando como
referencia os datos que figuran na ficha previa.
Comente que, ao procurar informacin sobre plantas, obser-
varn que hai moitas que reciben distintos nomes. Explque-
lles que os nomes das plantas varan en funcin da zona. A
propsito disto, lmbrelles o estudado no Vocabulario: das
palabras que teen o mesmo significado son sinnimas.
Dada a variedade de nomes con que se atoparn, recomn-
delles que, cando redacten as fichas dos seus catlogos,
escriban o nome habitual que recibe cada planta e, a conti-
nuacin, o nome con que se coece esa planta na sa zona,
aproveitar a ocasin para traballar con eles as diferentes varie-
dades xeogrficas do galego. Ademais, explique que os exper-
tos coecen todas as plantas polos seus nomes cientficos, que
estn en latn. Se o considera pertinente, indquelles que tamn
poden inclur no catlogo os nomes cientficos das plantas.
No referente fase de recolla de informacin, recomndelles
que consulten a internet ou algunha enciclopedia, ou que lles
pregunten a seus pais e a seus avs; neste ltimo caso,
posible que reciban informacins sobre usos gastronmicos
ou medicinais que tradicionalmente se lles deron s plantas.
Ofreza a posibilidade de que o alumno que o desexe poida
presentarlles o seu catlogo aos compaeiros, achegando
informacin sobre a procedencia dos datos que recolle.

46
 2 UNIDADE 2
Elabora o teu guin NOTAS
6 Elabora unha ficha coma esta para cada planta do teu catlogo,
a partir das respostas da actividade 3.

NOmE Da PLaNTa: Silva ou silveira

TIPO DE PLaNTa: Arbusto

DESCRICIN: Ten os talos entrelazados
e cheos de espias. As sas flores son
pequenas e de cor branca ou rosada. O seu
froito a amora, que est formada por un
grupo de bolias pequenas vermellas ou moradas.
USOS: A amora da silva comestible e as follas teen usos
medicinais.

7 Escribe o borrador do teu catlogo seguindo estas indicacins.

Escribe un ttulo que informe do lugar sobre o cal fas o catlogo.
Exemplo As plantas do parque municipal, a vexetacin da serra
do Courel, as plantas da horta de meu av, etc.
Describe cada planta tan brevemente como poidas, a partir
das fichas da actividade 6. Se queres, podes seguir este esquema.

O / A (NOME DA PLANTA) un (TiPO DE PLANTA) que se

caracteriza por (DESCRiCiN). Xeralmente sase como
(USOS).

Encabeza cada descricin co nome da planta.

8 busca fotografas ou fai debuxos para acompaar cada planta.

Demostra que o sabes facer

9 USA AS TIC. Desea o teu catlogo.
encia
Busca modelos de catlogos para teres unha idea do aspecto Intelix cial
que debe ter o teu. espa
Elixe o tipo de letra que vas utilizar para cada informacin (ttulo
do catlogo, nome da planta, descricin).
Pensa como vas distribur os textos e as imaxes de xeito
que o teu catlogo sexa claro e bonito vez.

10 Escollede entre todos os tres mellores catlogos da clase.

33

464217 _ 0022-0035.indd 33 01/04/14 10:26

O tema que se trata neste apartado e, en xeral, na unida-
de, pode dar p planificacin dunha visita a unha zona
onde os alumnos contemplen a riqueza da flora galega. Va-
lore a posibilidade de facer unha visita guiada a algunha
zona forestal, a un xardn botnico, a un parque da sa co-
marca, etc.
Solucins
1 a 3 RL.
4 RM. Ptalo Cada unha das follas de cores que forman a
corola dunha flor. Folla Parte das plantas que nace nas p-
las, nos talos e, s veces, incluso na raz. de cor verde e pode
presentar distintas formas, dependendo do tipo de planta.
Talo Parte das plantas, polo xeral alongada, que parte da
raz e que sostn as follas e as flores. Raz Parte das plantas
que lles serve para nutrirse e que xeralmente est situada baixo
terra. Pla Cada unha das prolongacins do toro das rbo-
res ou do talo das plantas, en que nacen as follas e as flores.
5 1. As plantas aromticas dan un olor moi agradable. 2.
As plantas ornamentais sanse como adorno. 3. As plantas
medicinais axudan a mellorar a sade. 4. As plantas comes-
tibles utilzanse como alimento.
6 a 10 RL.
Competencias
Competencia dixital. Nas actividades 3 e 9, os alumnos
exercitaranse no uso das TIC ao procurar informacin na in-
ternet (quizais convea guialos para que aprendan a selec-
cionar os datos) e ao desear graficamente o seu catlogo.

47
 ACTIVIDADES FINAIS

Propsito 1 RESUMO. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade.

Repasar e aplicar
As palabras sinnimas teen o mesmo .
os coecementos adquiridos
Para representar o son R forte escrbese a principio de palabra
ao longo da unidade. ou detrs de ,e se vai entre vogais.
Para representar o son R suave escrbese sempre .

NOTAS 2 ESQUEMA. Copia e completa o seguinte esquema.

a linguaxe
encia
Intelix temtica
ma
lxico- definicin tipos sase a travs das

galego casteln

3 Relaciona con nmeros. Que palabra sinnima de plantar en cada caso?

1 Raquel plantou sementes de xirasol no xardn. abandonar
2 Ricardo plantounos cando mis o necesitabamos. colocar
3 Roi plantoume unha flor na lapela da chaqueta. botar

4 Observa o debuxo e escribe tres exemplos de uso da linguaxe oral e tres mis de uso
da linguaxe escrita.

LIBRARA LiNGUAXE ORAL

Bebe Centro cidade
COLALOLA

LiNGUAXE ESCRiTA

5 PARA PENSAR. Escribe.

O nome dunha flor que tea R suave.
O nome dun arbusto que tea R forte entre vogais.
O nome dunha parte da rbore que comece por r.
O nome dunha persoa que tea R forte detrs de consoante.

34

464217 _ 0022-0035.indd 34 01/04/14 10:26

Solucins Outras actividades

1 As palabras sinnimas teen o mesmo significado.
Para representar o son R forte escrbese r a principio de
palabra ou detrs de consoante, e rr se vai entre vogais. Para
representar o son R suave escrbese sempre r.
2 A linguaxe. Definicin: Sistema de comunicacin en
que se combinan palabras para formar mensaxes. Tipos:
oral, escrita. sase a travs das linguas: galego, (RM.) in-
gls, casteln, (RM.) francs.
3 1. Botar. 2. Abandonar. 3. Colocar.
4 LINGUAXE ORAL Das persoas estn conversando, al-
gun fala por telfono, o altofalante dun coche reproduce unha
mensaxe. LINGUAXE ESCRITA anuncio, cartel, xornal.
5 RM. margarida carrasco raz Henrique.
PARA MELLORAR A APRENDIZAXE
Traballo cooperativo. Ante as dificultades que poden ter
os alumnos para representar os sons R suave e R forte, e en
previsin doutras dificultades futuras, pode poer en marcha
esta iniciativa: entrguelle clase unha axenda con indicador
de orde alfabtica. Cada semana, na letra correspondente,
un alumno escribir algunha palabra que lle xere dificultades
e explicaralles aos demais en que consiste o problema.
Competencias
Aprender a aprender. Resumir e esquematizar contidos,
como se propn nas actividades 1 e 2, implica a prctica de
tcnicas moi tiles para vehicular a aprendizaxe.

48
 REPASO ACUMULATIVO
2 UNIDADE 2

1 Completa con palabras da mesma familia ca as destacadas. Propsitos

Esta discogrfica editou o ltimo do meu cantante preferido.
Repasar e aplicar
Henrique caeu nun lameiro e sau todo sucio de .
os coecementos adquiridos
Estudou arqueoloxa porque desde pequeno quera ser .
na unidade anterior.
2 Di en que oracin se utiliza linguaxe literaria e en cal non. Comprobar o grao
Xustifica a resposta.
de interiorizacin dos contidos
A Onte o equipo municipal de ciclismo proclamouse campin.
B O lago, espello fiel, reflecta un ceo cheo de bolias de algodn.
traballados na unidade.

3 Pon dous exemplos de cada tipo de comunicacin.

COMUNiCACiN VERBAL COMUNiCACiN NON VERBAL NOTAS

4 Completa coa grafa que corresponda seguindo o cdigo.

* c qu A maiora dos nenos de *ali*ia, *atalua e do Pas Vas*o son bilin*es.

* g gu g
*on*alo e Lu*a *onfan en *e ma lu*a o sol.
* c z En a*osto o meu *urmn Mi*el *aou un *ampionato de pira*ismo.

5 DITADO ACUMULATIVO. Prepara o ditado para facelo no caderno.

Un concurso moi verde

Este ano os meus compaeiros Guillerme, Rosa, Gustavo,
Gendolina e mais eu queremos participar no concurso
Uso de c e q
de xardinara que organiza o Concello. Para gaar, temos
que coidar e arranxar durante dez das as plantas dun dos Uso de c e z
parques municipais. Se o facemos ben, iremos gratis unha Uso de g, gu e g
fin de semana ao parque natural que elixamos. Que guai! Uso de r e rr

AUTOAVALIACIN
Elixe a opcin correcta e puntate. Cada resposta correcta vale 2 puntos.
1 Son sinnimas as palabras... a) salsa e prebe. b) tomate e salsa.
encia
2 O son R suave represntase... a) con r ou rr. b) sempre con r. Intelix rsoal
3 Cando falamos utilizamos a linguaxe... a) oral. b) escrita. intrape
4 O r da palabra enredo pronnciase... a) forte. b) suave.
5 O chins, o francs e o xapons son... a) linguaxes. b) linguas.

35

464217 _ 0022-0035.indd 35 01/04/14 10:26

Solucins 4 A maiora dos nenos de Galicia, Catalua e do Pas

1 Esta discogrfica editou o ltimo disco do meu can- Vasco son bilinges. Gonzalo e Luca confan en que ma
tante preferido. Henrique caeu nun lameiro e sau todo su- luza o sol. En agosto o meu curmn Miguel gaou un cam-
cio de lama. Estudou arqueoloxa porque desde pequeno pionato de piragismo.
quera ser arquelogo. 5 Actividade de ditado.
2 Utilzase en B, porque se recorre a certos recursos literarios Autoavaliacin
co obxectivo de crear beleza e causar determinadas emocins
1. a. 2. b. 3. a. 4. a. 5. b.
no lector: dise que o lago un espello porque os dous reflicten
imaxes, e que as nubes son bolias de algodn porque son
Competencias
brancas e de aspecto esponxoso. Na oracin A, en cambio, o
obxectivo transmitir unha informacin, non provocar emocins. Aprender a aprender. Anime os alumnos a entender a Auto-
3 RM. COMUNICACIN VERBAL: unha persoa murmra- avaliacin como un instrumento para valorar o que apren-
lle algo a outra. COMUNICACIN NON VERBAL: unha nai deron e para detectar que aspectos necesitan repasar ou
faille un xesto coa man ao seu fillo para que se achegue a ela. aclarar antes de pasar unidade seguinte.

49
 Respectamos
3 a natureza

Contidos da unidade
A paisaxe.
VOCABULARIO
Palabras antnimas.

GRAMTICA O substantivo.
SABER

ORTOGRAFA Signos que pechan oracins.

LITERATURA Prosa e verso.

Obtencin de informacin a partir

dunha narracin oral.
COMUNICACIN ORAL
Formulacin de ordes orientadas a favorecer
un comportamento axeitado no bosque.

Memorizacin e declamacin dun poema

coa entoacin e co sentimento apropiados.
LECTURA
Lectura, comprensin e interpretacin dun
folleto informativo: Ecovila, o hotel invisible.
SABER FACER
Redaccin de argumentos para mostrar
acordo ou desacordo cunha afirmacin.
ESCRITURA Creacin dun texto para relatar
unha experiencia persoal hipottica.
Realizacin de ditados.

Intervencin nun parladoiro sobre o medio

TAREFA FINAL
natural.

Utilizacin de argumentos para sustentar

unha opinin.
Conciencia da necesidade de coidar
SABER SER FORMACIN EN VALORES
o medio natural.
Desenvolvemento de actitudes de respecto
e tolerancia cara s opinins dos demais.

50
Banco de recursos para a unidade

BIBLIOTECA DO PROFESORADO RECURSOS DIXITAIS

Programacin didctica da aula LibroMedia

Recursos para a avaliacin Unidade 3: actividades e recursos.

Avaliacin de contidos. O xogo do saber

Unidade 3: modelos B e A.
Avaliacin por competencias. LibroNet
Proba da unidade 3.
MATERIAL DA AULA
Ensinanza individualizada
Plan de mellora. Unidade 3: fichas 1, 2 e 3. Lmina
Programa de ampliacin. Unidade 3. A paisaxe.

Proxectos de traballo cooperativo CD Comunicacin oral

Proxecto do primeiro trimestre. Unidade 3: pista 5.

Recursos complementarios OUTROS MATERIAIS DO PROXECTO

Obradoiro de teatro.
Comprensin lectora. Caderno do alumno
Primeiro trimestre. Unidade 3.
Banco de ditados.
Fichas de ortografa. Caderno de fichas para mellorar
Anlise morfolxica. a competencia lectora

Libro de lectura
Proxectos interdisciplinarios
A nave dos libros 5.
Proxecto lingstico.
Programa de educacin en valores. Novo dicionario da lingua galega
Programa de educacin emocional.

SUXESTIN DE TEMPORALIZACIN

Outubro Novembro Decembro

51
Propsitos
3 Respectamos a natureza
Practicar a comprensin auditiva
e a expresin oral.
Expresar oralmente ordes dirixidas
aos compaeiros para favorecer
que coiden o bosque.
Practicar a lectura atenta.
Desenvolver unha actitude
de respecto pola natureza.
Activar os coecementos previos
que se posan e que poidan
resultar tiles para a realizacin
da tarefa final da unidade.

Mis recursos
Escoitar pista 5
Parques naturais de Galicia
www.turgalicia.es/parques-naturais. 1 Escoita e responde.
Parque Nacional Quen fala en primeiro lugar? A quen presenta?
Martimo-Terrestre A onde foi Iria o ano pasado? En que tipo de paisaxe se atopa ese lugar?
Que actividades realizou al Iria? Escribe polo menos tres.
das Illas Atlnticas de Galicia
www.iatlanticas.es. 2 Deduce a partir do que conta Iria e completa coa opcin correcta en cada caso.
Estada en Casaventura
NOTAS O ano pasado, en (A PRIMAVERA / O VERN), Iria foi pasar (CATRO / SETE) das a Casaventura,
un albergue que hai na provincia (DE OURENSE / DE LUGO), con (TRES / CINCO) persoas
mis. Fixeron todas as actividades que lles propuxeron os monitores, ags
(RFTING / ESCALADA).

Falar
3 EDUCACIN CVICA. Dlles ordes aos compaeiros para indicarlles
como hai que portarse no bosque.
encia
Intelix lista
Decide se vas dar as ordes en singular (fai, non fagas) ou en plural (facede, non fagades).

natura
Utiliza frmulas para expresar as ordes (non fagades, obrigatorio, prohbese...).

36

464217 _ 0036-0051.indd 36 01/04/14 10:25

Suxestins didcticas
Nesta unidade, ademais de ampliar os contidos lingsticos,
pretndese fomentar nos alumnos o desenvolvemento dunha
actitude de estima e de respecto cara natureza. Ao realizar
a actividade 1 (co apoio do texto oral recollido na pista 5 do
CD Comunicacin oral), os alumnos entrarn en contacto con
mltiples actividades que permiten gozar da natureza. Recr-
delles que, se queremos continuar gozando dela, tamn de-
bemos esforzarnos por coidala. Ao longo do tema, trate de
que se conciencien da necesidade de preservar os espazos
naturais. Destaque a importancia de que existan sinais como
os representados na actividade 3, con normas bsicas que
contriban conservacin do medio natural, e deixe que co-
menten que consecuencias podera ter a inexistencia deses
sinais. Na mesma actividade, pode lembrarlles que, para ex-
presar ordes ou instrucins en positivo, se usa o modo impe-
rativo (fai); e, para transmitir instrucins e ordes negativas, em-
prgase o presente de subxuntivo (non fagas). Aos alumnos
pode resultarlles curioso o feito de que o modo imperativo ca-
reza de primeira persoa.
Solucins
1 O mestre. Presenta a Iria, unha alumna. Iria foi a Ca-
saventura, un albergue situado no medio dun souto, na serra
do Courel. En Casaventura organzanse actividades depor-
tivas e de entretemento relacionades coa natureza, e Iria par-
ticipou en varias: paseou a cabalo, fixo sendeirismo, descen-
deu polo ro en canoa e fixo unha excursin polo bosque.

52
 3
UNIDADE
UNIDADE
Ler
NOTAS
Castieiro 4 Di cal das das imaxes representa
Est s o castieiro o castieiro do poema.
no cmaro dun labrado. A B
E como o ollo senlleiro
eu coido que sente fro!
Ten a copa moi redonda
e ten a casca engurrada.
Debe sentir pena fonda
lembrando a vida pasada.

Manuel Mara

5 Aprende e recita o poema anterior intentando darlle a expresividade que corresponda.

Escribir
6 EDUCACIN CVICA. Explica brevemente nun texto se ests a favor ou en contra desta
encia
Intelix temtica
afirmacin e razoa por que.

ma
Quen respecta a natureza, traballa por un futuro mellor para todos. lxico-

SABER FACER

TAREFA FINAL
Un parladoiro sobre o medio natural
Escoitaches na radio ou viches na televisin algn parladoiro?
Canta xente participaba?
Cal a funcin do moderador dun parladoiro? Explcao.
Sera posible facer un parladoiro cun s participante
e o moderador? E con cincuenta participantes? Por que?
Ao final desta unidade comprobars se SABES FACER
de convidado nun parladoiro sobre medio natural. Previamente,
vaste informar sobre un hotel moi especial, vas aprender varias
palabras sobre a paisaxe que che han servir para participar
no parladoiro proposto e vas coecer mellor como funciona
a lingua.

37

464217 _ 0036-0051.indd 37 01/04/14 10:25

2 O ano pasado, na primavera, Iria foi pasar sete das Competencias

a Casaventura, un albergue que hai na provincia de Lugo,
con cinco persoas mis. Fixeron todas as actividades
que lles propuxeron os monitores, ags escalada.
3 RM. Non arranquedes flores. / Non berredes nin faga-
des rudos que poidan molestar os animais. / Depositade
o lixo nos colectores axeitados. / Prohibido facer lume. /
Prohbese o paso: couto de caza.
4 A imaxe A.
5 e 6 RL.
Competencia social e cvica. Nas actividades 3 e 6 o alum-
no exercita a sa competencia lingstica ao expresar ordes
e ao emitir opinins propias de forma argumentada. Pero a
estes exercicios comunicativos smase a prctica doutra
competencia, a social e cvica, na medida en que se est
convidando o alumno a reflexionar sobre a importancia do
medio natural e da sa preservacin.
Competencia lingstica. A tarefa final est deseada para o
desenvolvemento da competencia lingstica en varias dimen-
sins: ser capaz de expresar opinins, ser capaz de argumentar
e coecer e respectar as regras dos intercambios orais. Pero a
tarefa pose tamn unha dimensin social e cvica derivada do
seu carcter cooperativo e do tema do parladoiro.

53
 Competencia lectora. UN FOLLETO INFORMATIVO

Propsitos Ecovila, o hotel invisible

Ler un texto informativo
cunha pronuncia clara Se pasades pola estrada que bordea a Serra
dos Corvos, quizais non vexades nela nada
e coa entoacin axeitada.
extraordinario. Pero se parades o coche e decidides
Entrar en contacto cos folletos pasear, descubriredes que no medio dos bosques
informativos e tursticos. da serra hai un conxunto de vivendas perfectamente
camufladas entre a paisaxe. Trtase de Ecovila,
un innovador hotel ecolxico.
Previsin de dificultades
 posible que algns alumnos non Como naceu Ecovila?
estean familiarizados cos conceptos Hai dous anos, un grupo de mozos arquitectos e deseadores
de ecoloxa, reciclaxe, enerxa preocupados polo medio natural puxeron en marcha un
renovable ou residuo orgnico. proxecto moi ambicioso: a construcin dun hotel respectuoso
coa natureza e co medio.
Comprbeo e aclrelles
Seguindo o modelo do Treehotel, un sorprendente e orixinal
o significado das palabras hotel ecolxico inaugurado no vern de 2010 nun bosque de
e formacins lxicas pieiros preto da localidade de Harads, en Suecia, os mozos
emprendedores decidiron construr un hotel de caractersticas
que descoezan.
semellantes na Serra dos Corvos.
O Mirrorcube un dos cuartos
do Treehotel, que serviu de inspiracin

NOTAS encia aos arquitectos e deseadores de Ecovila.

Intelix lista Como Ecovila?

natura
SABER MIS
Os folletos informativos
son textos elaborados
por empresas ou
institucins que informan
sobre a actividade que
estas desenvolven ou
explican as caractersticas
dalgn produto.
Os textos dos folletos son
claros e ricos en detalles,
e van acompaados
de imaxes. Algns inclen
os datos de contacto
da empresa ou institucin
correspondente.
Ecovila un hotel que consta de catro cuartos totalmente integra-
dos na paisaxe que os arrodea. Cada cuarto diferente, segundo o
lugar onde se edificou, pero todos comparten unha serie de caracte-
rsticas.
1. Estn orientados ao sur para aproveitar o sol no inverno e limitar
a sa entrada no vern, e construronse en zonas seguras, sen
riscos de inundacin ou corrementos de terra.
2. Os materiais de construcin seleccionronse tendo en conta que
non fosen contaminantes e que puidesen reciclarse, reutilizarse
ou integrarse no medio. Algns dos mis usados foron o adobe,
a terra compacta ou a madeira, obtida sempre de maneira respec-
tuosa co ecosistema propio da Serra dos Corvos.
3. As instalacins de calefaccin, electricidade, etc., funcionan en
todos os casos grazas a enerxas renovables, como a solar ou a
elica. Tamn se aproveitan os residuos orgnicos (restos de co-
mida, excrementos, etc.) para elaborar biomasa, outra importante
fonte de enerxa deste curioso hotel.

38

464217 _ 0036-0051.indd 38 01/04/14 10:25

Suxestins sobre a lectura LECTURA

ANTES DE LER
Pdalles aos alumnos que se fixen no ttulo antes de ler o
texto e que comenten a que cren que se pode referir a pa-
labra Ecovila. Tamn poden especular sobre os motivos po-
los que se cualifica o hotel de invisible. A continuacin, p-
dalles que describan oralmente o que ven nas imaxes que
acompaan o texto e que comenten as sensacins que lles
suxiren. Pode organizar a actividade de forma que todos os
alumnos intervean dun xeito ordenado, ou ben pode asig-
narlles imaxes concretas a determinados alumnos.
Antes de ler o texto, dirixa a atencin dos alumnos cara ao ca-
dro Saber mis, en que se explica o que un folleto informati-
vo. Pode reproducir o texto que vostede ten no LibroMedia
para que os rapaces o escoiten ao tempo que o len. Reco-
mndelles que, durante a lectura, sublien todas as palabras
que non entendan para despois buscalas no dicionario.
Ao rematar, convn que fagan unha lectura do texto en voz
alta e en cadea. Dada a extensin do texto, e tendo en conta
que est dividido en tres seccins, pode interromper a lectura
ao final de cada apartado para pedirlle a un alumno que resu-
ma oralmente a informacin proporcionada na seccin. Isto
favorecer que mantean a atencin.

54
 3 3
UNIDADE
UNIDADE

4. Os cuartos estn camuflados no contorno, de maneira que non

fcil distinguilos a simple vista. Deste xeito, a paisaxe mantn o NOTAS
seu aspecto natural e evtase a contaminacin visual.

Os cuartos un a un
Ecovila consta de catro cuartos, cada un cun nome diferente segundo
as sas caractersticas.
1. O outeiro. Trtase dun cuarto para catro persoas construdo con
terra compacta, que ten a forma dun outeiro; de aqu vn o seu
nome. Para mimetizalo co contorno, o teito e as paredes recubr-
ronse coa mesma vexetacin dos outeiros prximos.
O sol unha das principais fontes
2. A matogueira. Camuflado no medio dunha morea de matos ca- de enerxa de Ecovila.
ractersticos da Serra dos Corvos, atpase este cuarto para das
persoas construdo con adobe.
3. A cova. Aproveitando un furado ao p da montaa, construuse
este cuarto triplo, en que se tirou proveito de cada unha das for- adobe: mestura de palla
mas que o paso do tempo foi labrando na pedra. e barro que se seca ao sol
4. A rbore. A fenda que un raio produciu no tronco dun castieiro despois de darlle forma
milenario a porta de entrada deste cuarto individual, feito con de ladrillo para usar
plas e troncos de rbores secas. na construcin.
outeiro: montaa pequena.
mimetizar: adquirir a cor
e a aparencia das cousas
dos arredores.
matos: conxuntos de herbas
e arbustos.

Os cuartos de Ecovila
dispoen de todas
as comodidades.

F ICHEIRO
InFORMACIn E RESERvAS ECO vILA ORTOGRFICO
Aloxarse en calquera dos cuartos de Ecovila unha experiencia Escribe unha oracin
inesquecible. con cada unha destas
palabras da lectura.
Se estades interesados ou simplemente queredes obter mis
informacin, podedes consultar a nosa pxina web invisible
www.ecovila.serradoscorvos.com ou telefonar ao 392 23 11 54. innovador
Agardmosvos! renovables

39

464217 _ 0036-0051.indd 39 01/04/14 10:25

DESPOIS DE LER Competencias

Pregntelles aos alumnos se a idea dun hotel como o que se
presenta no folleto lles parece interesante e por que. Pregntelles
tamn que entenden eles por ecoloxismo e que medidas coe-
cen para protexer a natureza e limitar a explotacin dos recur-
sos naturais. Convdeos a que imaxinen medidas alternativas e
a que as presenten na clase. Para facer esta reflexin,
se o considera pertinente, pode dividir a clase en dous grupos
e darlles algn tempo para consensuar propostas: un grupo
presentar medidas que podera poer en marcha o goberno e
outro, medidas que cada cidadn, desde a sa casa, pode le-
var a cabo para protexer o medio natural. Lmbrelles que de-
ben respectar as quendas de palabra e, en caso de non estar
de acordo con algunha achega dos compaeiros, deben re-
plicar desde o respecto e con argumentos.
Competencia social e cvica. Aproveite a lectura para fo-
mentar o desenvolvemento de actitudes cvicas nos alum-
nos. Convn que asimilen a idea de que, na sociedade, cada
cidadn ten a responsabilidade persoal e o deber de facer
todo o posible por coidar o que de todos, neste caso, o
medio natural. preciso que entendan que iso repercutir
positivamente na sa vida e na dos demais. Por outra parte,
sera interesante fomentar que, hora de consumir (alimen-
tos, produtos diversos, aloxamentos, servizos, etc.), se acos-
tumen a valorar positivamente aquelas opcins que reflicten
un compromiso coa natureza e co desenvolvemento sostible.

55
 Competencia lectora

Melloro a lectura 7 Di que cuarto lle daras a cada grupo

Propsitos e explica por que.
1 Le perante a clase o apartado
Mellorar a lectura en voz alta. de informacin e reservas do hotel. A B C
Leo varias veces en silencio.
Comprender e interpretar o texto
Leo en voz alta e intenta alzar de cando
do folleto Ecovila, o hotel invisible. en vez a vista do papel.
Escribir un texto sobre unha estada Cando ergas a vista, procura mirar
os compaeiros.
ficticia no hotel presentado no folleto.
Traballo expresins do texto
Comprendo o texto
8 Risca a palabra que non ten un significado
NOTAS 2 Di de que lugar fala o folleto semellante ao das demais.
informativo e explica que ten de especial
ese sitio. integrada decorada
3 Busca no folleto datos importantes. mimetizada camuflada
O hotel Ecovila atpase na .
S ten cuartos. 9 Explica coas tas palabras o que
significa esta expresin da lectura.
A sa pxina web .

4 Elixe. Que quere dicir o ttulo Ecovila,

o hotel invisible?
Que as paredes son de cristal.
Que parece que forma parte da paisaxe.
Que ningun o pode ver.
5 Sinala tres caractersticas que
tean en comn todos os cuartos.
6 Escribe o nome de cada cuarto
e relacinao co material con que
est construdo.
... cada unha das formas que o paso
do tempo foi labrando na pedra.
Explico e interpreto
10 Copia s a afirmacin verdadeira.
Os arquitectos construron Ecovila
inspirndose no Treehotel.
Os arquitectos construron o Treehotel
inspirndose en Ecovila.

1 2 11 Responde e razoa. En que cuarto

do hotel non houbo que facer paredes?

12 EDUCACIN CVICA. Opina.

Coidas que construr edificios que se
integran ben na paisaxe positivo
3 4
ou negativo? Por que?

Eu tamn escribo
13 Imaxina que te aloxaches en Ecovila
ROCHA TERRA COMPACTA e describe brevemente como foi a ta
ADOBE RBORES SECAS experiencia.
encia
40 Intelix rsoal
intrape
464217 _ 0036-0051.indd 40 01/04/14 10:25

Suxestins didcticas para construlos empregronse materiais non contaminantes;

hora de realizar a actividade 1, indquelles que convn ler o
apartado proposto cun ton de voz agradable, co obxectivo de
convencer a quen escoita de que Ecovila un lugar atractivo.
Solucins
1 Actividade de lectura.
2 RM. O folleto fala dun hotel construdo nos bosques
dunha serra. O que ten de especial que se trata dun hotel
ecolxico deseado para integrarse no medio e respectalo.
3  serra dos Corvos catro www.ecovila.serradoscor-
vos.com.
4 Que parece que forma parte da paisaxe.
5 RM. Estn orientados ao sur e situados en zonas seguras;
utilizan enerxas renovables; e estn camuflados no contorno.
6 1. O outeiro: terra compacta. 2. A matogueira: adobe.
3. A cova: rocha. 4. A rbore: rbores secas.
7 RM. A. A matogueira, porque un cuarto para das per-
soas. B. A cova, porque un cuarto triplo. C. O outeiro, por-
que un cuarto para catro.
8 Hai que riscar: decorada.
9 RM. A erosin fixo que a pedra adquirise unhas formas
determinadas, dicir, modelouna.
10 Os arquitectos construron Ecovila inspirndose no Treehotel.
11 Na cova, porque xa ten paredes de pedra.
12 e13 RL.

56
 vocabulario. A PAISAXE 3 3
UNIDADE
UNIDADE

1 Completa o texto coa palabra do grupo que corresponda segundo o cdigo.

Propsitos
ELEMENTOS ACCINS CALIDADES
Ampliar o vocabulario sobre
bosque pasear frondoso
as paisaxes.
lago contemplar fondo
acantilado recoller abrupto Entender o concepto
praia pacer empinado de antnimo e comezar a utilizalo.

Unhas vistas espectaculares

Mis recursos
Despois de o lixo, subimos cima por un camio .
Desde al podiamos os prados onde an as ovellas Parellas de palabras
,o de pieiros onde almorzaramos e o antnimas relacionadas
onde nos baaramos. No horizonte vase un
coa paisaxe
moi e, preto del, unha de area que convidaba
a . Que bonito! escarpado-chairo
costento-chan
2 Relaciona cada palabra coa sa definicin.
espeso-raro
1 bosque 2 serra Lugar cheo de pedras. Grupo de illas.
elevacin-depresin
3 pedreira 4 arquiplago Lugar cheo de rbores. Grupo de montaas.

PALABRAS AntnImAS NOTAS

Hai palabras que significan o contrario ca outras. As palabras que teen significados
opostos chmanse palabras antnimas. Por exemplo, abrupto e chairo son palabras
antnimas.

3 Copia substitundo cada palabra destacada polo seu antnimo. Fai os cambios precisos.
Breixo non pode esquecer aquela paisaxe. A oficina de informacin est aberta.
Ana acendeu a lanterna. Cando el lle preguntou, ela falou.
Entramos nunha cova fantstica. Carlos subiu a montaa.

UTILIZA O DICIONARIO

4 Busca no dicionario e indica que palabra de cada parella un antnimo formado

con des- ou in-.

desastre desacordo incidente inactivo desafiar desilusionar

41

464217 _ 0036-0051.indd 41 01/04/14 10:25

Suxestins didcticas 4 desacordo / inactivo / desilusionar.

Na actividade 3, lmbrelles que, ao substitur un verbo polo seu
antnimo, pode ser necesario modificar algunha das palabras
que o acompaan (entrar en / sar de; subir a / baixar de).
Solucins
1 recoller / empinado / contemplar / pacer / frondoso /
bosque / lago / fondo / acantilado / abrupto / praia / pasear.
2 1. Lugar cheo de rbores. 2. Grupo de montaas. 3. Lu-
gar cheo de pedras. 4. Grupo de illas.
3 Breixo non pode lembrar aquela paisaxe. Ana apa-
gou a lanterna. Samos dunha cova fantstica. A oficina
de informacin est pechada. Cando el lle preguntou, ela
calou. Carlos baixou da montaa.
Competencias
Competencia social e cvica. Na actividade 12, os alum-
nos desenvolvern o seu compromiso co medio e a sa
conciencia cvica, ao tempo que aprenden a argumentar.
Aprender a aprender. Na actividade 4, os alumnos exercita-
rn esta competencia ao recorrer a unha fonte de informacin e
consulta, neste caso o dicionario, para resolver de forma aut-
noma a cuestin que se lles formula. Aproveite para explicitar o
conxunto de informacins que pode proporcionarlles o diciona-
rio: significado dunha palabra, categora gramatical, xnero e,
no caso do Novo dicionario da lingua galega, sinnimos e ant-
nimos do termo en cuestin.

57
 Gramtica. O SUBSTANTIVO

Propsitos Seguro
Elixe as palabras que son substantivos e indica cales son
que sabes moitas
masculinos e cales femininos.
Saber que un substantivo e ser cousas sobre
os substantivos. reloxo onte gato margarida
capaz de identificalo.
Comprbao! contento hora galia bombeiro
Distinguir o xnero e o nmero
dos substantivos.
Saber como se forman o feminino
e o plural dos substantivos. O substantivo: xnero e nmero
Coecer as diferentes clases O substantivo
As palabras con que nomeamos persoas, animais, cousas, ideas ou senti-
mentos son os substantivos. Exemplos: home, peixe, montaa e amizade.
de substantivos.
Xnero Os substantivos teen xnero: poden ser masculinos ou femininos. Para
recoecer o seu xnero debemos ter en conta que os substantivos mascu-
Previsin de dificultades masculino linos poden ir precedidos das formas o / os, un / uns, este / estes... En
feminino cambio, os substantivos femininos poden ir precedidos das formas a / as,
Os alumnos poden ter dificultades unha / unhas, esta / estas...
para comprender e discriminar Nmero Os substantivos tamn teen nmero: poden estar en singular ou en plural. En
singular, nomean un s ser ou obxecto (o seor, a casa). En plural, nomean
os conceptos comn e propio, singular varios seres ou obxectos (os seores, as casas). Algns substantivos teen a
individual e colectivo, concreto plural mesma forma en singular e en plural (o lapis / os lapis, o luns / os luns).
e abstracto. Proporcinelles todos
os exemplos de cada tipo que Clases de substantivos
sexan necesarios para facilitarlles Clases de Os substantivos pdense agrupar en varias clases segundo o que nomeen.
a interiorizacin destas categoras. substantivos Os substantivos comns nomean calquera persoa, animal ou cou-
sa dunha clase (rapaza, gato, vila). Os substantivos propios nomean
comns unha persoa, un animal ou unha cousa concreta dentro dun grupo (Mara,
e propios Micho, Laln).
NOTAS individuais Os substantivos individuais nomean en singular unha nica persoa, ani-
e colectivos mal ou cousa (xogador, paxaro, rbore). Os substantivos colectivos no-
concretos mean en singular un conxunto de persoas, animais ou cousas (equipo,
e abstractos bandada, bosque).
Os substantivos concretos nomean seres ou obxectos que se poden
percibir a travs dos sentidos (pelota, libro). Os substantivos abstractos
nomean ideas, sentimentos..., dicir, aquilo que non podemos percibir
polos sentidos (alegra, esperanza).

1 Responde.

Como podes saber se un substantivo masculino ou feminino?

Que clases de substantivos hai?
O substantivo maceiras individual ou colectivo? Por que?

42

464217 _ 0036-0051.indd 42 01/04/14 10:25

Suxestins didcticas Solucins

Unha vez explicado o concepto de substantivo, pode pedir-
lles aos alumnos que vaian pxina de Vocabulario e que re-
paren no feito de que, na actividade 1, todas as palabras da
columna Elementos son substantivos.
Ao tratar o tema do xnero dos substantivos, pode resultar
til e interesante que lles mencione algns substantivos de
uso habitual que en galego teen un xnero diferente do
que posen en casteln: o nariz, a calor, a mensaxe, o
mel As mesmo, ao falar do nmero e dos substantivos
invariables, pode facerlles reparar no feito de que as
palabras luns, martes, mrcores, xoves e venres teen a
mesma forma en singular e en plural.
Actividade de coecementos previos. MASCULINOS: re-
loxo, gato, bombeiro. FEMININOS: margarida, hora, galia.
1 masculino se pode ir precedido das formas o / os, un /
uns, este / estes feminino se pode ir precedido de a / as,
unha / unhas, esta / estas Comns e propios, individuais
e colectivos, e concretos e abstractos. individual, porque
cando est en singular nomea un nico elemento.
2 MODELO 1: xefa. / MODELO 2: adestradora, rapaza, agri-
cultora. / MODELO 3: cidad, gardi. / MODELO 4: leoa, patroa.
3 Boi vaca / cabalo egua / xenro nora / actor actriz.
4 MODELO 1: abades, acordens. / MODELO 2: profeso-
res, anises, arroces, arneses. / MODELO 3: toneis. / MODE-
LO 4: peles.

58
 3 3
UNIDADE
UNIDADE

2 Forma o feminino dos

seguintes substantivos MODELO 1
Mudan as terminacins -o gato-gata; NOTAS
ou -e por -a. mestre-mestra
e indica que modelo
de formacin seguen. MODELO 2 Engaden -a consoante final. seor-seora
xefe patrn
adestrador rapaz MODELO 3 Mudan a terminacin -n por -. cirurxin-cirurxi
cidadn agricultor Mudan a terminacin -n
MODELO 4 ladrn-ladroa
len gardin por -oa.

3 Forma parellas de masculino e feminino.

boi cabalo xenro actor actriz vaca nora egua

4 Forma o plural dos Os que rematan en vogal

seguintes substantivos MODELO 1 coches, abellns
ou -n engaden -s.
e indica que modelo
de formacin seguen. Os que rematan en -r, -z embaixadores,
MODELO 2
ou -s engaden -es. albornoces, reses
pel arroz
abade tonel Os agudos rematados en -l,
MODELO 3 animais, funs
profesor arns cambian o -l por -is.
ans acorden Os monoslabos e os polislabos
MODELO 4 coles, tneles
graves rematados en -l engaden -es.

5 Relaciona cada substantivo colectivo coa sa imaxe e escribe o substantivo

individual correspondente.
orquestra 1 2 3
frota
arboredo

6 Elixe. Cales destes substantivos son abstractos?

bgoa tristura honra orella pla soidade

ELABORA O TEU RESUMO

Que son os substantivos? Os substantivos con que nomeamos .

Que teen os substantivos? Os substantivos teen : poden estar en masculino e en
. Tamn teen : poden estar en e .
Que clases de substantivos hai? Hai varias clases de substantivos: ou ,
ou ,e ou .

43

464217 _ 0036-0051.indd 43 01/04/14 10:25

5 1. arboredo: rbore. 2. orquestra: msico. 3. frota: barco. Competencias

6 tristura honra soidade.
Resumo. Os substantivos son palabras con que nomeamos
persoas, animais, cousas, ideas ou sentimentos.
Os substantivos teen xnero: poden estar en masculino e
en feminino. Tamn teen nmero: poden estar en singular
e en plural.
Hai varias clases de substantivos: comns ou propios, indivi-
duais ou colectivos, e concretos ou abstractos.
Aprender a aprender. Coma sempre, unha vez introducidos
e traballados os conceptos gramaticais, os alumnos
tern que completar o resumo dos contidos que se lles pre-
sentaron. Deste xeito, ademais de fixar eses contidos, exer-
citarn a sa competencia para xestionar a sa propia apren-
dizaxe, ao entrar en contacto con estruturas como o resumo,
que se convertern en ferramentas moi tiles para vehicular
a adquisicin de coecementos. Adestrarse na elaboracin
guiada de resumos permitiralles sintetizar, discriminar a infor-
macin principal dos datos secundarios e proverse de ferra-
mentas para autoxestionar o seu modo de interiorizar conti-
dos.

59
 Ortografa. SIGNOS QUE PECHAN ORACINS

Propsitos Lembras o que Fxate no signo que pecha cada oracin e relaciona.
indican o punto, Que se expresa en cada unha?
Saber empregar o signo o signo de interrogacin
1 Que alegra que vieses! Faise unha pregunta.
de puntuacin axeitado, e o signo de admiracin
ao final dunha oracin? 2 Os teus amigos van vir ao teatro? Afrmase algo.
dependendo do tipo de oracin
Comprbao! 3 Guillerme estudou moito. Exprsase unha emocin.
que ese signo peche.

Previsin de dificultades
Para indicar que unha oracin acaba, utilzanse diversos signos
Os alumnos poden atopar certas de puntuacin.
dificultades hora de considerar Ao final das oracins en que se afirma ou se nega algo, escrbese
un punto (.). Exemplo: Guillerme estudou moito. Hai tres clases
os signos de interrogacin
de puntos: o punto e seguido, o punto e parte e o punto final.
e de admiracin como signos
Ao final das oracins en que se pregunta algo, escrbese un signo
de peche, na medida en que iso de interrogacin (?). Exemplo: Os teus amigos virn ao teatro?
supn o uso posterior Ao final das oracins en que se expresa admiracin, sorpresa,
de maiscula e a ausencia medo, etc., escrbese un signo de admiracin (!). Exemplo:
Que alegra que vieses!
doutro signo de peche como
Detrs destes signos escrbese sempre maiscula.
o punto.
Pdelles resultar curioso o feito
de que non se empreguen 1 Busca na lectura e copia unha oracin que acabe con cada signo.
de forma habitual os signos . ? !
de interrogacin e de admiracin
ao inicio das preguntas 2 Copia o texto escribindo os signos de puntuacin e as maisculas
que cumpra.
e das exclamacins.
As illas Ces

Fuches algunha vez s illas Ces estn situadas na boca da ra

NOTAS de Vigo, a quince quilmetros da cidade non estn habitadas
e teen unha gran beleza natural nelas hai miradoiros, faros
martimos e praias de finsima area que me marabillan cada vez
que as vexo, sntome feliz e ti, cando vas ir

3 Di que tipo de punto (punto e seguido, punto e parte ou punto

final) se utiliza en cada caso e pon exemplos da lectura da unidade.
A B C

Para indicar Para separar Para separar

que un texto as oracins dun dous pargrafos
acabou. mesmo pargrafo. dun texto.

44

464217 _ 0036-0051.indd 44 09/04/14 15:40

Suxestins didcticas Neste timo caso, colocaranse tamn os signos correspon-

hora de abordar os contidos ortogrficos que se propoen
nestas pxinas, pode aproveitar para presentarlles aos alum-
nos os tipos de oracins ou enunciados mis comns: decla-
rativos, interrogativos, exclamativos. Pode ser interesante
propoerlles que transformen un enunciado para que, trans-
mitindo unha mensaxe similar, tome forma de afirmacin, de
pregunta e de exclamacin.
Ao fo dos contidos propiamente ortogrficos, aproveite para
puntualizar algunhas cuestins. En primeiro lugar, lmbrelles
que os signos de interrogacin e de admiracin, en galego,
adoitan empregarse s como signos de peche, a non ser que
poida existir algn tipo de ambigidade sobre o momento en
que empeza a pregunta ou a exclamacin, respectivamente.
dentes de apertura onde corresponda.
Insista tamn en que os signos de interrogacin e de admira-
cin van pegados ltima palabra da oracin e seguidos de
espazo, e que non precisan un punto final posterior porque
constiten por si mesmos signos de peche.
Solucins
Actividade de coecementos previos. 1. Exprsase unha
emocin. 2. Faise unha pregunta. 3. Afrmase algo.
1 RM. Punto: Trtase de Ecovila, un innovador hotel ecol-
xico. Signo de interrogacin: Como Ecovila? Signo de ad-
miracin: Agardmosvos!

60
 3 UNIDADE
UNIDADE31
4 Escribe as preguntas correspondentes a cada resposta.
NOTAS
Anda non o creo. Recibir o Premio Pxina un gran honor.
A mia avoa quen mis fomentou en min o gusto pola lectura.
Acabarei a novela en que estou traballando e despois, xa veremos.

5 Escribe unha oracin exclamativa para cada situacin.

A B C

6 Completa co signo de puntuacin que corresponda en cada caso.

Como se chama o teu amigo
* Gstame moito esquiar
* Teo un coche vermello
*
Que ben que veas ao cine
* Que da mis bo vai
* Pdesme dicir a hora
*
7 DITADO. Prepara o ditado para facelo no caderno.
Fxate no signo con que acaba cada oracin.

Un regalo para a vista

Vistes algunha vez os viedos da Ribeira Sacra no outono?

Observastes as cores rechamantes que cobren as ladeiras
da montaa deica o ro Mio? Os socalcos creados polo home
tnguense de cores verdes, amarelas, moradas que se
duplican reflectndose no ro e ofrecendo unha estampa
inesquecible. Se podes, no prximo outono, visita esa zona!

APRENDO COMO SE ESCRIBE

Di que palabra est ben escrita.

A inxenioso B enxenioso C enxeoso D enxeioso

Localiza as letras que forman a palabra e escrbeas

ordenadas en maiscula e en minscula.
E O X I N O G E S
enxeoso Completa coas grafas que corresponda estas
Que ten facilidade para resolver palabras da familia de enxeoso.
problemas, inventar cousas, etc.
*n*e*o *n*e*eiro *n*e*ara *n*e*ar
45

464217 _ 0036-0051.indd 45 01/04/14 10:25

2 Fuches algunha vez s illas Ces? Estn situadas na boca 5 RM. A. Que susto! B. Que bla tan bonita! C. Como me
da ra de Vigo, a quince quilmetros da cidade. Non estn ha- doe!
bitadas e teen unha gran beleza natural. Nelas hai miradoiros, 6 Como se chama o teu amigo? Gstame moito esquiar.
faros martimos e praias de finsima area que me marabillan. Teo un coche vermello. Que ben que veas ao cine!
Cada vez que as vexo, sntome feliz! E ti, cando vas ir? Que da mis bo vai! Pdesme dicir a hora?
3 A. Punto final: A fenda que un raio produciu no tronco dun 7 Actividade de ditado.
castieiro milenario a porta de entrada deste cuarto indivi-
Aprendo como se escribe
dual, feito con plas e troncos de rbores secas. B. Punto e
seguido: Ecovila un hotel que consta de catro cuartos total- C (enxeoso).
mente integrados na paisaxe que os arrodea. C. Punto e ENXEOSO / enxeoso.
parte: Cada cuarto diferente, segundo o lugar onde se edifi- enxeo, enxeeiro, enxeara, enxear.
cou, pero todos comparten unha serie de caractersticas.
4 RM. Como se sente ao recibir o premio? Quen foi a per-
soa que mis o / a animou a ler? Que proxectos futuros ten?

61
 SABER FACER

Propsitos Un parladoiro sobre o medio natural

Agora vas participar, con outros compaeiros, nun parladoiro sobre
Entender unha situacin prxima
medio natural, dicir, vas conversar con eles sobre este tema
vida real e ser capaz seguindo a orde e as indicacins dun moderador. As actividades
de reflexionar sobre ela. que che propoemos a continuacin vanche axudar a preparar
as tas intervencins para que sexan todo un xito.
Poer por escrito, de forma clara
e coherente, as ideas e opinins Prepara o teu traballo
propias en relacin cun 1 Le a seguinte situacin, reflexiona e responde.
determinado tema.
O concello de Vilaverde quere promover
Organizar os temas que se van o turismo rural aproveitando os belsimos
tratar nun parladoiro e as quendas espazos naturais dos arredores. Na radio
de intervencin. municipal organizan hoxe un parladoiro sobre
este proxecto e convidronte a participar.
Coecer e respectar as normas
que regulan os intercambios orais Coidas que a iniciativa do concello de Vilaverde pode
colectivos e planificados, ser boa para a localidade? Que beneficios se poderan
obter?
no referente s quendas Que perigos pensas que pode ter esta iniciativa para a paisaxe?
de palabra, ao respecto polas Cres que hai maneiras de os evitar?
opinins alleas, necesidade
2 Elabora unha lista que contea polo menos cinco actividades,
de defender as posturas a travs atractivas para os visitantes, que se poderan realizar
de argumentos, etc. no contorno natural de Vilaverde.
Exemplo facer excursins, buscar cogomelos, baarse no ro...
Participar nun parladoiro sobre
o medio natural con educacin, 3 Completa un cadro coma este cos perigos que supoen
para a paisaxe as actividades anteriores e coas medidas
cortesa e correccin lingstica.
encia para evitalos.
Intelix lista
Previsin de dificultades natura ACTIVIDADE POSIBLES PERIGOS
MEDIDAS
PARA EVITALOS

 posible que aos alumnos Facer Que se deterioren Sinalizar as sendas por
lles custe entender o papel excursins gran parte do solo onde poden camiar
pola montaa. e das plantas os excursionistas
do moderador. Insista en que ao pasar moita e prohibir o acceso
a funcin desta persoa non xente. ao resto dos espazos.
opinar sobre o tema que se trata,
senn organizar a conversa, 4 Explica o que faras para evitar estoutros perigos.
repartir as quendas de palabra Que se contamine a paisaxe co lixo. Que haxa incendios.

e garantir que o parladoiro

se desenvolve con educacin
e respecto. 46

464217 _ 0036-0051.indd 46 01/04/14 10:25

Desenvolvemento da competencia Traballo cooperativo. Na actividade 8, trate de que os

lingstica
O obxectivo do traballo final organizar un bo parladoiro. Lm-
brelles que se trata dunha reunin de persoas que se xun-
tan para conversar sobre un tema. Transmtalles a idea de que
o parladoiro non un espazo de disputa, senn un escenario
para intercambiar ideas. As pois, podemos aprender das inter-
vencins dos demais e, se os seus argumentos son convincen-
tes, ata podemos chegar a mudar de parecer sobre algn tema.
Do mesmo xeito, cando expresamos a nosa opinin, tamn
podemos ensinarlles algunha cousa aos demais. Explique que
nun parladoiro moi habitual que cada un tea unha percep-
cin ou unha opinin sobre o tema de que se fala. O obxectivo
non que todos estean de acordo ou opinen o mesmo, senn
que intercambien ideas e aprendan algunha cousa.
alumnos sexan crticos cos seus compaeiros, pero tamn
consigo mesmos. Convn que recoezan algn aspecto
que debe ser mellorado, e tamn que destaquen o que
cada un dos compaeiros fixo ben.
Solucins
1 RL.
2 RM. Buscar cogomelos, mergullarse no lago, facer
unha excursin botnica, facer unha ruta en bicicleta, ex-
plorar covas.
3 RM. ACTIVIDADE Buscar cogomelos. POSIBLES PE-
RIGOS Facer desaparecer a especie dun lugar. MEDIDAS
PARA EVITALOS Ensinarlles aos visitantes a cortar os co-

62
 3 UNIDADE
UNIDADE31
Elabora o teu guin NOTAS
5 Escribe un breve guin co que che gustara dicir no parladoiro.
Estas preguntas pdenche servir para organizar as ideas.
Ests a favor ou en contra da iniciativa do concello de Vilaverde?
Por que?
Que actividades lles ofreceras aos visitantes?
Que medidas propoeras para que as actividades que se van
realizar non deterioren a paisaxe de Vilaverde?

6 TRABALLO COOPERATIVO. Xntate cun mnimo de catro

compaeiros e cun mximo de seis e decidide entre todos
os seguintes aspectos.
Quen de vs far de moderador.
O moderador ten que procurar que todos os participantes
intervean mis ou menos o mesmo tempo e igual nmero
de veces e vixiar que sexan respectuosos uns cos outros.
Que aspectos trataredes no parladoiro e como vos organizaredes.
Por exemplo, podedes facer varias roldas de intervencins
e falar en cada unha dun aspecto concreto: se estades a favor
ou en contra da iniciativa e por que, que actividades se poden
facer en Vilaverde, problemas e solucins, etc.
Que normas de comportamento ides seguir durante
encia
Intelix rsoal
o parladoiro e que ides facer en caso de que algun non
as cumpra.
interpe
Demostra que o sabes facer
7 Realizade o parladoiro.
O moderador presentar o tema e as persoas que van participar
nel, e cando se acabe dar as grazas a todos.
Os participantes no parladoiro intervirn seguindo as indicacins
do moderador e tendo en conta o que din os compaeiros
para mostrar acordo (coincido con...; son da mesma opinin ca...)
ou desacordo (a diferenza do que pensa...; a min, en cambio,
parceme que...).

8 TRABALLO COOPERATIVO. Valorade en grupo o parladoiro.

Participamos todos seguindo a orde e as indicacins
do moderador?
Fomos respectuosos coas ideas dos demais?
Que fixemos moi ben? Que cumprira mellorar?

47

464217 _ 0036-0051.indd 47 01/04/14 10:25

gomelos sen arrincalos e indicarlles que os deben levar en
cestas, para que as esporas caian na terra e poidan nacer
novos cogomelos.
ACTIVIDADE Mergullarse no lago. POSIBLES PERIGOS
Estragar a fauna e a flora. MEDIDAS PARA EVITALOS
Non deixar ningn obxecto dentro da auga e non tocar os
animais ou plantas das beiras e do fondo.
ACTIVIDADE Excursin botnica. POSIBLES PERIGOS
Pisar as plantas e estragalas. MEDIDAS PARA EVITALOS
Mirar ben onde se pisa e non levar plantas para a casa.
ACTIVIDADE Facer unha ruta en bicicleta. POSIBLES PE-
RIGOS Destrozar camios e carreiros. MEDIDAS PARA
EVITALOS Circular s por pistas forestais.
ACTIVIDADE Explorar covas. POSIBLES PERIGOS
Romper estalactitas, rascar as paredes. MEDIDAS PARA
EVITALOS Non levar ningn anaco de rocha nin tocar as
estalactitas. Non usar luces de carburo, senn de LED.
4 RM. Que se contamine a paisaxe co lixo. Non tirar
ao chan papeis nin envoltorios. Gardar todo o lixo nunha
bolsa e depositala no colector apropiado. Que haxa in-
cendios. Non prender lume nin tirar vidro ao chan.
5 a 8 RL.
Competencias
Iniciativa e emprendemento. Na actividade 2 os alumnos
aprendern a achegar iniciativas para lograr uns obxecti-
vos.
Aprender a aprender. O traballo cooperativo favorece a xes-
tin conxunta da aprendizaxe, das tarefas e dos tempos.

63
 Literatura. PROSA E VERSO

Propsitos Pasou a La
Distinguir os textos literarios Pasou a La,
en prosa dos textos literarios moi moi amodo
e branquexou
en verso. case que todo.
Distinguir un texto literario doutro Cada recuncho,
cada recanto,
que non o . pintou a La
Coecer as caractersticas de branco en branco. ()
bocoi: recipiente de
dos textos en prosa. madeira para o vio, antonio Garca teijeiro
mis grande ca un barril.
Coecer as caractersticas
dos textos en verso. O capitn Bala Perdida
A contraluz da La definiuse a silueta dun xigantn barbudo. Os piratas
mirrono co respecto con que se mira un fantasma rexo que tose coma
Previsin de dificultades unha balea. Detvose a media distancia. Bateu entn coa pata de pau
A pesar das instrucins, nun bocoi e foi coma se se escoitase a camp dunha catedral.

os alumnos poden ter dificultades Manuel rivas

hora de ordenar os versos

da actividade 6. Indquelles
que se poden guiar tamn polas Os textos literarios poden estar escritos en prosa ou en verso.
maisculas e os puntos que levan Os textos en prosa escrbense ocupando toda a lia, dicir,
algns versos. como escribimos normalmente.
Os textos en verso escrbense en lias mis curtas, chamadas
versos, que adoitan ter un ritmo e unha sonoridade especiais.

NOTAS
1 Le os textos anteriores e responde.
Que texto est escrito en prosa? Por que o sabes?
Que texto est escrito en verso? Xustifcao con exemplos.

2 En que se diferencian? Compara o texto seguinte co fragmento

O capitn Bala Perdida e escolle a afirmacin correcta.

Cada texto explica cousas diferentes.

Pola noite, o capitn
Este texto est escrito en prosa
pirata apareceu diante
e o de Manuel Rivas en verso.
da tripulacin. A sa
O texto O capitn Bala Perdida
presenza causaba
est escrito en linguaxe literaria
moita impresin.
e este texto non.

48

464217 _ 0036-0051.indd 48 01/04/14 10:25

Suxestins didcticas cribir o personaxe e no tipo de sensacins que o texto li-

Pdalles a varios alumnos que reciten o poema Pasou a
La, para que todos poidan percibir a sonoridade e o ritmo,
asocindoos ao uso do verso.
Antes de ler a informacin do cadro, explore os coecemen-
tos previos dos alumnos en relacin cos conceptos de prosa
e verso. Unha vez lida a informacin, pregntelles en que es-
tn escritos os textos que len con mis frecuencia e pdalles
que ofrezan exemplos.
Na actividade 2, os alumnos lern un breve texto que
transmite a mesma informacin ca o fragmento en prosa
O capitn Bala Perdida, pero que non ten entidade litera-
ria. Axdelles a percibir as diferenzas entre este texto e o
de Manuel Rivas, no referente linguaxe, no xeito de des-
terario pretende crear a travs dun uso menos directo e
mis expresivo das palabras.
As reflexins sobre as caractersticas de cada tipo de texto
poden suscitar a realizacin dunha actividade de creacin:
escribir un poema por parellas baseado no fragmento en
prosa que leron. Non deben contar exactamente o mesmo
nin usar as mesmas palabras. Aconsllelles que se centren
nas sensacins que o personaxe retratado pode provocar en
quen o observa. Insstalles en que apliquen as caracters-
ticas da poesa que estudaron, intentando crear versos que
rimen e que tean o mesmo nmero de slabas. Pode axu-
darlles a comezar propoendo algunhas rimas: barbudo e
barrigudo; xigantn e rosmn; capitn e barballn Cando
rematen, recitarn os poemas para o resto da clase.

64
 3 UNIDADE
UNIDADE31
3 Le estas afirmacins sobre Pasou a La e escribe V (verdadeiro) ou F (falso).
NOTAS
Todos os versos teen o mesmo nmero de slabas.
Non hai ningunha palabra a final de verso que acabe de xeito semellante.
Os versos 2, 4, 6 e 8 acaban de xeito semellante, dicir, riman.
Reptense algunhas palabras e construcins en diferentes versos.

4 Fxate no poema Pasou a La e di quen cres que ten razn.

A A creacin do ritmo B A creacin do ritmo

dun poema basase no uso dun poema basase na repeticin:
de oracins curtas, do nmero de slabas, de sons
de palabras bonitas... ao final do verso...

5 AGORA EXPLORA TI. Le con atencin. Despois escolle unha cancin que che guste e copia
a letra seguindo as indicacins.

Unha maneira sinxela de achegarse aos textos en verso a travs das cancins. As letras
das cancins adoitan estar escritas en verso e presentan unha disposicin das palabras
determinada que se acopla ao ritmo da msica que acompaan. Vexmolo!

INDICACINS
1. Divide a letra da cancin escollida en versos tendo en conta as pausas, o nmero de slabas,
as palabras que riman (se hai)...
2. Separa os versos en grupos que falen do mesmo contido.

Demostra o teu talento

6 Escolle e ordena os versos para crear un poema coas seguintes condicins.

encia
Intelix stica
ling
Ten que ter 4 versos.
Todos os versos deben ter o mesmo nmero de slabas.
Deben rimar o verso 1 co 3 e o verso 2 co 4.

eixes.
fosen p
Entre rochas risoas oma se
saltan c
orballan a
montaa.
A auga do ro corre

o ro corre e salta
coma unha serpe moi grande
incadoras,
e as gotas, br

49

464217 _ 0036-0051.indd 49 01/04/14 10:26

Solucins 6 Entre rochas risoas / o ro corre e salta / e as gotas,

1 O capitn Bala Perdida est escrito en prosa, porque
as lias son longas, coma as dos textos que escribimos ha-
bitualmente, e as palabras que estn ao final das lias non ri-
man. Pasou a La est escrito en verso, porque se
distribe en lias curtas (denominadas versos) e ten un ritmo
e unha sonoridade especiais que se conseguen coa repeti-
cin dalgunhas palabras que rematan de forma similar
(por exemplo, amodo e todo, recanto e branco).
2 O texto O capitn Bala Perdida est escrito en linguaxe
literaria e este non.
3 F, F, V, V.
4 Ten razn B.
5 RL.
brincadoras, / orballan a montaa.
Competencias
Conciencia e expresin cultural. Coa actividade 6, os
alumnos mellorarn esta competencia ao poer en prctica
o que aprenderon sobre os versos e a rima. Ademais, fami-
liarizaranse coas tcnicas expresivas da poesa, que consti-
te unha das manifestacins literarias por excelencia, e un
dos elementos culturais mis representativos.

65
 ACTIvIDADES FInAIS

Propsito 1 RESUMO. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade.

Repasar e aplicar
As palabras antnimas teen significados .
os coecementos adquiridos
Escrbese ao final das oracins en que se afirma ou nega algo.
ao longo da unidade. Escrbese ao final das oracins en que se pregunta algo.
Escrbese ao final das oracins en que se expresa , ,
, etc.
Mis recursos
Os textos literarios poden estar escritos en prosa ou en .
Ditado Os textos en prosa escrbense . Os textos en verso escrbense
e adoitan ter un e unha especiais.
Anxo plantou na sa horta
ecolxica berenxenas e perexil.
Para aforrar auga, usa un sistema 2 ESQUEMA. Copia e completa o seguinte esquema.
de rega por goteo. Non quere
Os substantivos
que entremos al porque
encia
as pisadas poden Intelix temtica
ma
lxico-
definicin varan en poden ser
estragar os cultivos.

comns ou ou ou
colectivos abstractos
NOTAS

3 Forma os antnimos das seguintes palabras engadindo os prefixos propostos

en cada caso.

confiar atar concertar experto feliz capaz

des- animar mellorar ordenar in- definido quieto cauto

4 Analiza os seguintes substantivos coma no exemplo.

farois Xulio rabaos alegra paxaro
Exemplo farois: substantivo comn, individual, concreto, masculino, plural.

5 Completa con punto (.), signo de interrogacin (?) ou signo de admiracin (!).
Un bo susto

*
Sabedes que O outro da o meu irmn mis novo perdeuse no centro

* *
comercial Que desgusto Buscmolo desesperados por todas

*
as partes E ao final, sabedes onde o atopamos Na tenda
*
*
de larpeiradas, mirando unha torta de gominolas Que larpeiro
*
50

464217 _ 0036-0051.indd 50 01/04/14 10:26

Solucins plural). Poden ser: comns ou propios; individuais ou colec-

1 As palabras antnimas teen significados contrarios.
Escrbese punto ao final das oracins en que se afirma ou
nega algo. Escrbese signo de interrogacin ao final das ora-
cins en que se pregunta algo. Escrbese signo de admira-
cin ao final das oracins en que se expresa admiracin,
sorpresa, medo, etc. Os textos literarios poden estar escri-
tos en prosa ou en verso. Os textos en prosa escrbense
ocupando toda a lia. Os textos en verso escrbense en lias
mis curtas e adoitan ter un ritmo e unha sonoridade espe-
ciais.
2 Os substantivos. Definicin: son palabras con que no-
meamos persoas, animais, cousas, ideas ou sentimentos.
Varan en: xnero (masculino, feminino); nmero (singular,
tivos; concretos ou abstractos.
3 Desconfiar, desatar, desconcertar, desanimar, desmello-
rar, desordenar. / Inexperto, infeliz, incapaz, indefinido, in-
quieto, incauto.
4 Xulio substantivo propio, individual, concreto, mas-
culino, singular. rabaos substantivo comn, colectivo,
concreto, masculino, plural. alegra substantivo comn,
individual, abstracto, feminino, singular. paxaro substan-
tivo comn, individual, concreto, masculino, singular.
5 Sabedes que? O outro da (...) centro comercial. Que
desgusto! Buscmolo (...) as partes. E ao final (...) atopamos?
Na tenda (...) gominolas. Que larpeiro !

66
 REPASO ACUMULATIvO
3 UNIDADE
UNIDADE 31

1 Indica que tipo de linguaxe, oral ou escrita, se utiliza en cada caso. Propsitos
A B C D
Atencin, Repasar e aplicar
Ola, Roi! Ola, Paula! NON PISAR seores os coecementos
viaxeiros!
O CSPEDE! adquiridos en unidades
anteriores.
Comprobar o grao
de interiorizacin dos contidos
2 Completa con r e rr segundo corresponda. traballados na unidade.
te a
* ca a
* *
Hen ique
*adio *
fei a
*
co ea

3 Fxate nas linguas que fala cada un e responde. NOTAS

chins ruso galego
ingls galego ingls
XAO LI OLGA BRAIS

En que lingua debern falar Xao Li e Brais para comunicarse? E Brais e Olga?
Xao Li e Olga poden comunicarse entre eles utilizando a linguaxe? Por que?

4 DITADO ACUMULATIVO. Prepara o ditado para facelo no caderno.

Inauguracin con sorpresa

Onte celebraron a festa de inauguracin dunha axencia Uso de r e rr
de viaxes que hai preto da mia casa. As mias amigas O punto, os signos
Sabela e Xiana, o meu amigo Cibrn e mais eu fomos. Estivo de interrogacin
moi ben! Ademais, a media tarde sortearon un percorrido e de admiracin
de quince das con todo pagado polos recunchos mis bonitos A maiscula
de Galicia. E sabedes a quen lle tocou? Pois a min. Que sorte!

AUTOAVALIACIN

Escribe V (verdadeiro) ou F (falso) e puntate. Cada resposta correcta vale 2 puntos.

1 As palabras lonxe e preto son antnimas.
encia
2 Ao final dunha pregunta escrbese un signo de admiracin. Intelix rsoal
3 O nome Vilagarca un substantivo comn. intrape
4 Os textos en prosa adoitan ter un ritmo e unha sonoridade especiais.
5 O plural do substantivo irmn frmase engadndolle -s ao singular.

51

464217 _ 0036-0051.indd 51 01/04/14 10:26

Suxestins didcticas 3 En ingls. En galego. Non, porque ningn deles en-

A propsito da actividade 3, lmbrelles aos alumnos que
unha lingua non se identifica necesariamente cun s pas ou
estado: moitos estados teen diversas linguas, como ocorre,
por exemplo, con Blxica ou Espaa. Tamn hai linguas que
se falan en diversos pases, como o portugus, o ingls ou o
casteln. Trate de inculcarlles aos alumnos o respecto cara a
todas as linguas e a idea de que todas son eficaces para co-
municarse. Intente fomentar neles unha actitude positiva cara
aprendizaxe de idiomas.
Solucins
1 A. Oral. B. Escrita. C. Escrita. D. Oral.
2 terra cara Henrique radio feira correa.
tende as linguas que fala o outro.
4 Actividade de ditado.
Autoavaliacin
1. V. 2. F. 3. F. 4. F. 5. V.
Competencias
Aprender a aprender. Resumir e esquematizar os conceptos,
como se propn nas actividades finais 1 e 2, implica un exerci-
cio de abstraccin e, ademais, unha boa tcnica para relacio-
nar e memorizar contidos. Coas preguntas sinxelas da Autoa-
valiacin, os alumnos sern capaces de valorar por si mes-
mos o que aprenderon e o que necesitan reforzar.

67
 4 Valoramos os traballos

Contidos da unidade
As xoias.
VOCABULARIO
Palabras polismicas.

SABER
GRAMTICA Os pronomes persoais.

ORTOGRAFA Contraccins dos pronomes persoais.

Extraccin de datos dunha entrevista

radiofnica.
COMUNICACIN ORAL Atribucin dunha profesin
a un compaeiro basendose
nas sas habilidades.

Lectura correcta dun trabalinguas

e deducin do oficio a que se refire.
LECTURA Lectura, comprensin e interpretacin
SABER FACER dun texto que recrea unha ancdota
histrica: Un descubrimento fundamental.

Redaccin dun texto a partir dunha hiptese.

Redaccin dunha carta para expresar
ESCRITURA
agradecemento.
Realizacin de ditados.

Realizacin dunha explicacin oral sobre

TAREFA FINAL
un traballo.

Rexeitamento do engano como medio

de obter beneficios.
Curiosidade polo avance cientfico.
SABER SER FORMACIN EN VALORES Respecto por todos os oficios
e traballos.
Interese por axudar os compaeiros
a mellorar a sa exposicin oral.

68
Banco de recursos para a unidade

BIBLIOTECA DO PROFESORADO RECURSOS DIXITAIS

Programacin didctica da aula LibroMedia

Recursos para a avaliacin Unidade 4: actividades e recursos.

Avaliacin de contidos. O xogo do saber

Unidade 4: modelos B e A.
Avaliacin por competencias. LibroNet
Proba da unidade 4.
MATERIAL DA AULA
Ensinanza individualizada
Plan de mellora. Unidade 4: fichas 1, 2 e 3. Lmina
Programa de ampliacin. Unidade 4. As xoias.

Proxectos de traballo cooperativo CD Comunicacin oral

Proxecto do primeiro trimestre. Unidade 4: pista 6.

Recursos complementarios OUTROS MATERIAIS DO PROXECTO

Obradoiro de teatro.
Comprensin lectora. Caderno do alumno
Banco de ditados. Primeiro trimestre. Unidade 4.

Fichas de ortografa. Caderno de fichas para mellorar

Anlise morfolxica. a competencia lectora

Proxectos interdisciplinarios Libro de lectura

Proxecto lingstico. A nave dos libros 5.

Programa de educacin en valores. Novo dicionario da lingua galega

Programa de educacin emocional.

SUXESTIN DE TEMPORALIZACIN

Outubro Novembro Decembro

69
Propsitos
4 Valoramos os traballos
Practicar a comprensin
e a expresin orais.
Percibir o significado dunha palabra
polismica a partir do contexto.
Expresar opinins e desexos
sobre o traballo.
Ler trabalinguas.
Valorar os diferentes oficios.
Detectar os coecementos previos
dos alumnos que poidan ser tiles
para a realizacin da tarefa
final da unidade.

Mis recursos
Escoitar pista 6
Trabalinguas
O ceo est enladrillado, 1 Escoita a entrevista e responde.
quen o desenladrillar? Como se chama o programa? Que da se emite? Quen o presenta?
O desenladrillador A quen entrevistan hoxe? Cal a profesin da persoa convidada?
Que premio obtivo? Por que traballo llo deron? Cando lle entregarn o galardn?
que o desenladrille,
bo desenladrillador ser. 2 Indica que significado teen estas palabras na entrevista anterior.
Pelcula, concurso, etc., que se fai na radio ou na televisin.
programa
Conxunto de instrucins que se lle dan a un ordenador.
NOTAS
Valoracin que se fai do traballo e dos mritos dunha persoa.
recoecemento
Conxunto de probas que nos fan os mdicos para comprobar cal
o noso estado de sade.

Falar

encia
3 Explica que profesin pensas que podera desenvolver ben o teu compaeiro

Intelix rsoal ou compaeira no futuro e xustifcao.

interpe Fxate nas sas habilidades e gustos e pensa nunha profesin en que podera poelos
en prctica.
Usa expresins como eu creo, eu opino, coido que, etc., para que quede clara cal a ta opinin.

52

464217 _ 0052-0065.indd 52 01/04/14 10:29

Suxestins didcticas
Ao longo deste apartado pretndese que os alumnos aprendan
a recoecer o valor de todas as profesins. Comntelles que a
sociedade un gran grupo humano en que cada persoa
desenvolve unha tarefa necesaria. Se o labor se leva a cabo
con profesionalidade, seguro que ten un resultado positivo que
favorece a todos os membros da sociedade, que lles resulta til
e que lles fai a vida mis fcil. Hai moitos traballos que son ab-
solutamente necesarios para o funcionamento dunha comuni-
dade, como os que se mencionan na actividade 6.
Lmbrelles que son afortunados, xa que, grazas aos estudos
que agora realizan, no futuro tern a oportunidade de escoller
que profesin queren desempear. Iso axudaralles a ser feli-
ces e a resultar tiles ao resto da sociedade. Pdalles que
imaxinen que teen que escoller unha profesin. Deixe que
comenten que traballo lles fara mis ilusin e que aspectos
del lles parecen importantes ou atractivos: a satisfaccin per-
soal que lles pode reportar, un horario determinado, a remu-
neracin, etctera.
Na actividade 1, que precisa o soporte da pista 6 do CD Co-
municacin oral, deixe que os rapaces expresen como cren
que se sente a inventora ao ver que a sa creacin tivo xito
e que o seu traballo obtivo un recoecemento.
Na actividade 2 comntelles que programa e recoece-
mento son palabras polismicas, dicir, palabras que teen
mis dun significado. Fgalles ver que, segundo a situacin
en que as atopemos (o contexto), resulta fcil deducir cal dos
dous significados adopta a palabra.

70
 4
UNIDADE
UNIDADE
Ler
NOTAS
O parente de Pedro Parra poda parras agora.
Ma o parente de Pedro Parra as parras podar.

Co pico pouco e pouco

Paco pouca pedra pica.

Cantas tintas ten Antn?

Ten tantas tintas coma ti.

4 Intenta ler os trabalinguas anteriores cada vez mis

prsa.

5 Indica a que oficio se pode referir cada trabalinguas e xustifcao.

Escribir
encia
Intelix temtica
6 Elixe un destes grupos de profesionais e escribe un texto breve en que expliques
que coidas que pasara se non existisen.
ma
Os varredores. Os labregos. Os mestres. Os policas. lxico-

SABER FACER

TAREFA FINAL
Unha explicacin oral sobre un traballo
Explicar algo oralmente na clase igual ca explicarllo
en privado a un amigo? Que diferenzas atopas?
Entendes mellor unha explicacin oral se segues a orde
en que pasan as cousas? Por que?
Como ordenaras de xeito lxico as seguintes accins:
cortar, desear, coser?
Ao acabar esta unidade demostrars que SABES FACER
unha intervencin oral para explicar como levas a cabo un traballo
concreto. Previamente, vas ler como Arqumedes, un sabio
da Antigidade, descubriu o engano dun ourive, vas traballar
vocabulario sobre as xoias para a exposicin final e vas aprender
algunhas cousas mis sobre como funciona a nosa lingua.

53

464217 _ 0052-0065.indd 53 01/04/14 10:29

Para a lectura dos trabalinguas proposta na actividade 4, pro-
porcinelles algns consellos como os seguintes: que comecen
a ler pouco a pouco, primeiro certos pares de palabras, despois
grupos de tres palabras e, finalmente, as oracins enteiras.
Na actividade 5, se lles custa adiviar o oficio, dgalles que a
clave est nas accins podar e picar, e no termo tinta.
O obxectivo da actividade 6 que os alumnos se decaten
do valor e da utilidade dos oficios mencionados. Se o consi-
dera pertinente, deixe que consulten a definicin de cada ofi-
cio no dicionario.
Solucins
1 Chmase Vidas senlleiras. Emtese os martes. Presn-
tao o locutor Artur Noceda. Entrevistan a Anta Castro. in-
formtica. Obtivo o Premio de Ciencia e Tecnoloxa por in-
ventar o microordenador solar. Outorgaranlle o premio, pre-
visiblemente, o da 24 de novembro, en Vilagarca de Arousa.
2 Programa pelcula, concurso, etc., que se fai na radio
ou na televisin. / Recoecemento Valoracin que se fai
do traballo e dos mritos dunha persoa.
3 e 4 RL.
5 O parente de Pedro Parra poda parras agora. (...) Xar-
dineiro. / Co pico pouco e pouco Paco pouca pedra pica.
pedreiro ou canteiro. / Cantas tintas ten Antn? (...) tinturei-
ro.
6 RL.

71
 Competencia lectora. UNHA ANCDOTA HISTRICA

Propsitos
Ler un texto narrativo cunha
pronuncia clara e coa
entoacin axeitada.
Aprender o que unha ancdota
histrica.

Previsin de dificultades
Os alumnos poden non entender
o concepto de densidade ou
o desenlace do conto, xa que non
se explicita con detalle en que
consistiu o experimento realizado
por Arqumedes. Explique que
o protagonista somerxeu
en auga, por unha banda, a coroa,
e por outra, a mesma cantidade
de ouro. Como a cantidade
de auga que reverta non era
a mesma nos dous casos, iso
demostrou que a coroa non estaba
toda feita de ouro, senn que se
elaborara con outro material.
NOTAS
encia
Intelix temtica
lxico-
ma
SABER MIS
Algunhas narracins
contan historias baseadas
en feitos curiosos
protagonizados por
personaxes que existiron
hai moitos anos; dicir,
explican ancdotas
histricas. Anda que
a base sexa real, moitos
destes relatos conteen
elementos inventados polo
autor, que ten que recrear
a historia para achegala
aos lectores.
Un descubrimento
fundamental
Arqumedes, un dos homes mis sabios de toda Grecia, haba
tres das e tres noites que non durma: desde que Hiern, rei de
Siracusa, o chamara ao palacio para pedirlle que resolvese unha
dbida que se lle presentara.
Arqumedes, ti es o nico que me pode axudar dixo o soberano
cando tivo o sabio diante. Hai un tempo encargueille a un ourive da
cidade que elaborase unha coroa. Deille novecentos gramos de ouro
para que a fixese. E, anda que a coroa pesa precisamente novecen-
tos gramos, teo a sospeita de que o ourive me enganou: que quedou
con parte do ouro e que o substituu pola mesma cantidade de prata.
Xa sei que se fundise a coroa podera descubrir facilmente se iso
as, pero... gstame tanto que non quera desfacela. Por iso recorro
ta sabedora. Debe haber algn xeito de descubrir se o ourive me
estafou sen destrur a coroa, non si?

54

464217 _ 0052-0065.indd 54 01/04/14 10:29

Suxestins sobre a lectura LECTURA

ANTES DE LER
Explique o significado da palabra ancdota: narracin breve
dun suceso curioso ou interesante que se fai como ilustracin,
exemplo ou entretemento. Unha vez aclarado o termo, pda-
lle a un alumno que lea en voz alta o cadro da esquerda.
Aclare que as ancdotas histricas a mido serven para re-
cordar, de maneira fcil e entretida, un feito importante e
transcendente da historia da humanidade, como por exemplo
un descubrimento cientfico. Opcionalmente, pode pedirlles
que conten brevemente unha ancdota protagonizada por
eles, da que, sen esperalo, aprendesen algunha cousa.
Os alumnos poden facer unha primeira lectura do texto en si-
lencio, mentres escoitan a ancdota gravada no LibroMedia.
Pdalles que sublien as palabras que non entendan e que as
consulten no cadro de vocabulario ou no dicionario.
A continuacin, solicite que lean o texto en voz alta e en ca-
dea. Se o considera pertinente, pode reservar os papeis de
Hiern e de Arqumedes para dous alumnos, que lern as
partes dialogadas, mentres que o resto ler en cadea a par-
te do texto conducida polo narrador.
DESPOIS DE LER
Para comprobar que os alumnos entenderon a ancdota
histrica, pode pedirlle a un deles que a resuma coas sas
palabras. Procure que explique de maneira clara en que

72
 4 4
UNIDADE
UNIDADE

posible, maxestade respondeu Arqumedes, que tia unha

confianza absoluta no poder da ciencia. Deixdeme reflexionar uns ourive: artesn que fai NOTAS
cantos das e, tan pronto como chegue a unha conclusin, heivos dar xoias con ouro, prata
unha resposta. fundise: convertese
Desde aquel da, o sabio non deixou de darlle voltas ao asunto. un slido en lquido
Saba que o ouro era mis denso ca a prata. Se puidese comparar a pola accin da calor.
densidade da coroa coa densidade da cantidade de ouro que o rei lle reverter: sar un lquido
dera ao ourive, o problema estara resolto... Pero era imposible con- fra do recipiente que
seguilo sen estragar a coroa! o contn; rebordar.
Canso de tanto reflexionar, decidiu tomar un bao.
s veces, a mente necesita distraerse un pouco para poder ver
con mis claridade as cousas, para miralas desde unha perspectiva
diferente dixo para si.
Deste xeito, o sabio grego marchou cara aos baos pblicos coa
firme determinacin de esquecerse por uns instantes daquel enigma
que tan entretido o tia.
Ao chegar, Arqumedes sacou a roupa e dirixiuse cara baeira
que haba no fondo da sala. Al a estar s, tranquilo e en silencio. Iso
era precisamente o que necesitaba: calma e silencio!
Con moito coidado comezou a somerxerse. Daquela, a auga da
baeira, que estaba chea ata os topes, comezou a reverter. E, de s-
peto, Arqumedes viuno todo moi claro:
Eureka! Eureka! berrou coma un tolo mentres saa dun salto da
baeira e comezaba a correr, espido como estaba, fra dos baos
pblicos en direccin sa casa. Por fin atopei a solucin! Eureka!
A xente que naqueles momentos paseaba pola cidade mirbao es-
traada e sorprendida. Non entenda que faca o home mis sabio de
toda Grecia totalmente espido correndo e berrando coma un en-
diaado polas ras de Siracusa. Toleara ou que?
Arqumedes, con todo, corra feliz, alleo s miradas e aos comen-
tarios dos seus concidadns: por fin dera atopado a solucin ao pro-
blema que lle propuxera Hiern! A auga revertida da baeira dralle
a clave e non poda tardar nin un segundo en comprobar se o seu
razoamento era certo.
F ICHEIRO
Xa na casa, realizou un sinxelo experimento que confirmou a sa ORTOGRFICO
hiptese: cando somerxemos nun lquido dous corpos que teen o
Escribe unha oracin
mesmo peso e a mesma densidade, fan reverter a mesma cantidade
con cada unha destas
de auga. Agora xa poda comparar a densidade da coroa coa densi- palabras da lectura.
dade de novecentos gramos de ouro sen ter que fundila!
sabedora
E as foi como, desta maneira casual, o insigne matemtico grego
perspectiva
puido demostrar que o ourive enganara a Hiern vez que descubra,
mis de 200 anos antes de Cristo, un dos principios fundamentais da somerxerse
fsica: o chamado principio de Arqumedes.

55

464217 _ 0052-0065.indd 55 01/04/14 10:29

consiste o descubrimento fundamental a que fai referen- Competencias

cia o ttulo. Comntelles que, moitas veces, diante dunha
Competencia matemtica, cientfica e tecnolxica. A
pregunta ou dun problema difcil de resolver, bo estar re-
ancdota protagonizada por Arqumedes permite valorar as
laxado e tranquilo para atopar a resposta, que frecuen-
aplicacins da ciencia vida coti: conceptos tericos como
temente chegamos como por casualidade. Pode poer
volume, peso e densidade vanlle permitir ao sabio, cando os
como exemplo a historia do cientfico Isaac Newton, que
utiliza nun experimento sinxelo, saber que o ourive que fixo a
se inspirou na cada dunha maz da rbore para formular
coroa de Hiern quedou con parte da materia prima, dicir,
a sa teora da gravidade.
co ouro, e que o substituu por prata.
Lea o Ficheiro ortogrfico e comprobe que relacionan a
palabra sabedora con saber e con sabio, que tamn se
escriben con b. Convn comentar que palabras como pers-
pectiva conservan o c antes do t porque vai precedido
da vogal e. Nesta palabra, conveniente tamn atender
pronuncia correcta do grupo -rs-, que pecha a slaba
pers-.

73
 Competencia lectora

Melloro a lectura 6 Resume brevemente o experimento

Propsitos que levou a cabo Arqumedes.
1 Le en voz alta o ltimo pargrafo do texto,
Mellorar a lectura en voz alta. que unha oracin moi longa, controlando
a respiracin. Traballo expresins do texto
Comprender e interpretar o texto Toma aire e reprteo.
Un descubrimento fundamental. 7 A expresin Eureka! significa atopeino.
Ao chegar a algn signo de puntuacin
Explica unha situacin en que a poidas
(coma, dous puntos, etc.), volve coller
Escribir unha carta desde o punto un pouco de aire.
utilizar.
de vista dun personaxe do relato.
8 Pensa no significado da palabra fundir
Comprendo o texto e di a que materiais se pode aplicar.

2 Responde para descubrir se o texto prata pan auga

NOTAS unha ancdota histrica. papel ferro neve
Existiu Arqumedes en realidade? queixo manteiga aire
Que parte da historia cres que puido ocorrer
de verdade?
Explico e interpreto
3 Observa e responde. 9 EDUCACIN CVICA. Reflexiona sobre
A quen pertenca a coroa? o engano do ourive e responde.
Quen a fabricara? En que consista a estafa do ourive?
Que preocupaba ao rei? Pensas que era fcil de descubrir?
Por que?
4 Lembra que encargo lle fixo o rei
Que opinas do seu comportamento?
a Arqumedes.
10 Clasifica as accins segundo
posible. correspondan a Arqumedes ou ao ourive.
Deixdeme reflexionar.
reflexiona mente observa
estafa razoa resolve
ACCINS DE ARQUMEDES
ACCINS DO OURIVE

11 Explica o que quere dicir esta oracin

do texto e di se ests de acordo
5 Ordena os pasos que segue o sabio con Arqumedes.
para resolver o problema.
Arqumedes tia unha confianza
Decide ir aos baos para relaxarse.
absoluta no poder da ciencia.
Non para de pensar nunha solucin
para o problema formulado por Hiern,
pero sen xito.
Marcha correndo cara casa para facer
Eu tamn escribo
o experimento. 12 Escribe unha carta, coma se foses o rei
Ao ver o que pasa na baeira, ocrreselle Hiern, en que lle agradezas a Arqumedes
unha idea. o traballo realizado.

encia
56 Intelix rsoal
interpe
464217 _ 0052-0065.indd 56 01/04/14 10:29

Solucins
1 Actividade de lectura.
2 RM. Si, foi un matemtico e fsico grego. Foi real o
descubrimento, por parte de Arqumedes, do principio fsi-
co: ao somerxer nun lquido das cousas de igual peso e
densidade, as das fan reverter a mesma cantidade de auga.
3 A Hiern. Un ourive da cidade. Que o ourive o esta-
fase, ao non empregar todo o ouro que lle dera para fabricar
a coroa, substitundo unha parte deste por prata.
4 RM. Pdese saber se a coroa toda de ouro sen fundila?
5 2, 1, 4, 3.
6 RM. Meteu nun recipiente con auga a coroa e noutro,
unha peza de ouro do mesmo peso. O ouro faca reverter
mis auga; iso demostrou que a coroa non era toda de ouro.
7 RL.
8 Prata, ferro, neve, queixo, manteiga.
9 En quedar con parte do ouro e substitulo por prata.
Non, porque o aspecto e o peso da coroa eran iguais ca os
que tera se fose toda de ouro. RL.
10 ACCINS DE ARQUMEDES reflexiona, observa, ra-
zoa, resolve. / ACCINS DO OURIVE mente, estafa.
11 e12 RL.
Competencias
Competencia social e cvica. Na actividade 9, reflexiona-
rn sobre comportamentos profesionais pouco ticos e
aprendern a desenvolver unha actitude crtica ante ese tipo
de actitudes.

74
 Vocabulario. AS XOIAS 4 4
UNIDADE
UNIDADE

1 Escribe o nome de cada material onde corresponda.

Propsitos
a pel curtida dos animais. ouro
unha mestura de dous metais. prata Ampliar o vocabulario sobre
Con el faise a medalla do segundo clasificado. coiro as xoias.
Adoita ser amarelo, pero haino branco. bronce Aprender o que son as palabras
polismicas.
2 Di en que parte do corpo se coloca cada tipo de xoia.

pulseira pendentes colgante anel Mis recursos

3 Substite a palabra destacada pola que significa o mesmo. Banco de palabras polismicas
Unha moeda brillante. relucente / transparente / oca Araa, caixa, caracol, chave,
Unha pedra maciza. porosa / compacta / mol dobrar, rabo, gato, lima, pa, planta,
Un metal precioso. enorme / rechamante / valioso nave, nube, rede, tirar, serra.

4 Copia a opcin correcta. Cantos ngulos ten un diamante hexagonal?

Ten cinco ngulos. Ten seis ngulos. Ten sete ngulos. Ten oito ngulos.
NOTAS

PALAbRAS POLISmICAS
Hai palabras que teen mis dun significado. Por exemplo, a palabra xoia significa tanto
adorno de ouro, prata, etc., que se leva no corpo como persoa ou cousa de gran valor.
As palabras que teen mis dun significado son palabras polismicas.

5 Escribe a palabra polismica que corresponda en cada caso.

Pode ser un obxecto para beber ou unha parte dunha rbore. banco
Pode ser un asento ou o lugar onde gardamos o dieiro. cadea
Pode ser unha xoia ou unha canle da radio ou da tele. copa
rato
Pode ser un animal ou unha parte do ordenador.

UTILIZA O DICIONARIO

6 busca no dicionario as palabras colar e diadema e copia o significado

que se corresponde con cada oracin.
Gstame moito este colar de perlas. Vin no museo o diadema celta de Ribadeo.
Mercamos un colar novo para o can. Maria recolle os cabelos cun diadema.

57

464217 _ 0052-0065.indd 57 01/04/14 10:29

Suxestins didcticas para o can. Peza de coiro ou metal que se pon arredor do
pescozo dun animal. Vin no museo o diadema celta de Ri-
Ao fo das actividades 1 e 2, pdalles que mencionen outros
badeo. Banda adornada con pedras preciosas con que os
materiais e obxectos empregados para adornar o corpo.
soberanos cinguen a cabeza como insignia da sa dignida-
de. Maria recolle os cabelos cun diadema. Fita, aro ou
Solucins banda que se utiliza para adornar a cabeza ou suxeitar o ca-
1 coiro bronce prata ouro. belo cara atrs.
2 Pulseira: pulso. / Pendentes: orellas. / Colgante: pesco-
zo. / Anel: dedo. Competencias
3 Unha moeda relucente. Unha pedra compacta. Aprender a aprender. Coa consulta do dicionario na acti-
Un metal valioso. vidade 6 aprendern a determinar de forma autnoma con
4 Ten seis ngulos. que sentido se utiliza, nun contexto determinado, unha pa-
5 copa banco cadea rato. labra que ten varias acepcins.
6 RM. Gstame moito este colar de perlas. Adorno
que se pon arredor do pescozo. Mercamos un colar novo

75
 Gramtica. OS PRONOMES PERSOAIS

Propsitos Saberas Copia cada oracin e sublia o pronome persoal que contn.
identificar un
Aprender que son os pronomes pronome persoal dentro
Miguel e mais eu xogamos no mesmo equipo.
persoais e para que serven. Ramn vir ao cine se vides vs tamn.
dunha oracin? Fai
a seguinte actividade Mia nai dixo que ela se encargaba de todo.
Diferenciar os pronomes
e comprbao!
de primeira, segunda e terceira
persoa.
Os pronomes persoais
Distinguir os pronomes persoais
Algunhas palabras serven para nomear os seres ou os obxectos sen utilizar
tnicos dos tonos. substantivos. Estas palabras son os pronomes persoais. Exemplo: eles, eu.
Pronomes Os pronomes persoais poden ser de primeira, segunda ou terceira persoa.
persoais
Previsin de dificultades Os pronomes de primeira persoa nomean a persoa que fala. Exemplos:
de primeira eu, me, ns...
 posible que aos alumnos persoa Os pronomes de segunda persoa nomean a persoa que escoita. Exem-
lles custe entender a diferenza de segunda plos: ti, te, vs, vostede, vos...
persoa Os pronomes de terceira persoa nomean o ser ou o obxecto de que se
entre pronomes tnicos e tonos. fala. Exemplos: ela, eles, o, lle...
de terceira
Para explicala, asocie o termo persoa Os pronomes persoais clasifcanse en tnicos e tonos.
tnico coa nocin de forte Os pronomes persoais tnicos poden aparecer ss. Exemplos: eu, vs, eles.
e o de tono, coa de dbil. Dgalles tnicos
Os pronomes persoais tonos van sempre a carn dun verbo, ben diante
que os primeiros son bastante (Non me dixo a verdade), ben detrs (Gustoulle o regalo).
tonos
fortes como para ir ss, mentres
que os tonos son mis dbiles Formas dos pronomes persoais
e necesitan a presenza dun verbo. TNICOS TONOS
Aproveite tamn para incidir SABER MIS 1. PERSOA eu / min me
no vocalismo aberto das formas
Cando os pronomes SINGULAR
2. PERSOA ti / vostede te / che
ns e vs, fronte ao pechado tnicos levan diante o / lo / no; a / la / na;
3. PERSOA el / ela / si
das formas nos e vos. a preposicin con, nense lle / se
a ela e dan como resultado
1. PERSOA ns nos
as formas comigo,
contigo, consigo, PLURAL
2. PERSOA vs / vostedes vos
connosco, convosco,
os / los / nos; as / las / nas;
NOTAS consigo. 3. PERSOA eles / elas / si
lles / se

1 Responde.

Para que serven os pronomes persoais?

Que nomean os pronomes persoais de segunda persoa?
O pronome persoal a tnico ou tono? Que persoa designa?

58

464217 _ 0052-0065.indd 58 01/04/14 10:29

Suxestins didcticas Solucins

Para entender e asimilar o contido deste apartado, aos alum-
nos pode resultarlles til saber que aos pronomes persoais
se lles chama as, persoais, porque moi a mido fan referen-
cia s persoas de quen se fala (anda que tamn poden facer
referencia a outros seres e obxectos).
Cando corrixa a actividade 2, pdalles que indiquen, dentro de
cada persoa, se o pronome unha forma de singular ou de plu-
ral. Na actividade 4, advrtalles que, ao facer a substitucin
pronominal, nalgns casos en que o pronome vai apegado ao
verbo, pode sufrir algunha variacin: devolvers o libro devol-
veralo. Realice algns exercicios complementarios para reforzar
este aspecto. Na actividade 5, lmbrelles que o pronome vos-
tede se emprega en frmulas de respecto e de cortesa.
Actividade de coecementos previos. Miguel e mais eu
xogamos no mesmo equipo. Ramn vir ao cine se vides
vs tamn. Mia nai dixo que ela se encargaba de todo.
1 Para nomear os seres ou os obxectos sen utilizar subs-
tantivos. A persoa ou persoas que escoitan. tono. A ter-
ceira persoa do singular.
2 Anxo mirou o escaparate da xoiara e lamentouse
(terceira persoa). A el (terceira persoa) todo lle (terceira per-
soa) gustaba, pero os prezos eran elevados. Daquela, se-
gundo nos (primeira persoa) contou, tivo unha idea fants-
tica. Entrou na tenda e, en cinco minutos, sau cun paquete
minsculo. Xa tia o xoieiro, agora s lle (terceira persoa)
faltaba enchelo (terceira persoa)! A min (primeira persoa)

76
 4 4
UNIDADE
UNIDADE

2 Copia o texto e sublia os pronomes persoais segundo a persoa a que fagan referencia.
NOTAS
Unha imaxinacin desbordante
Primeira
persoa Anxo mirou o escaparate da xoiara e lamentouse. A el
Segunda todo lle gustaba, pero os prezos eran elevados. Daquela,
persoa segundo nos contou, tivo unha idea fantstica. Entrou
Terceira na tenda e, en cinco minutos, sau cun paquete minsculo.
persoa Xa tia o xoieiro, agora s lle faltaba enchelo! A min
pareceume unha idea interesante. Ti que opinas?

3 Clasifica os pronomes persoais da actividade anterior en tnicos e tonos.

PRONOMES PERSOAIS TNICOS
PRONOMES PERSOAIS TONOS

4 Substite as palabras destacadas en cada oracin polo pronome axeitado.

Ma devolvers o libro na biblioteca? vos / o
Pedro non quere xogar nunca con Ana e comigo. ns / vs
Teu irmn e mais ti estades convidados. vs / eles
Sabela e miguel virn festa de aniversario. elas / eles
Regalamos a Xon un libro de contos. lle / o
encia
5 PARA PENSAR. Imaxina e explica unha situacin en que sexa conveniente utilizar Intelix rsoal
os pronomes persoais vostede / vostedes. interpe
6 Fxate nos fragmentos destacados e marca. Como se escriben os pronomes tonos
en cada caso?

Non o fagas. Faino. Aconslloche que o fagas.

CANDO VAN DIANTE DO VERBO separados unidos ao verbo

CANDO VAN DETRS DO VERBO separados unidos ao verbo

ELABORA O TEU RESUMO

Que son os pronomes persoais? Os pronomes persoais son palabras que serven para
sen utilizar .
Que tipos de pronomes hai segundo a persoa? Hai pronomes persoais de , e persoa.
Que pronomes persoais son tnicos? Os pronomes persoais poden ser tnicos ou tonos.
Cales son tonos? Os pronomes persoais tnicos son os que poden .
Os pronomes persoais tonos son os que van sempre .

59

464217 _ 0052-0065.indd 59 01/04/14 10:29

pareceume (primeira persoa) unha idea interesante. Ti (se-
gunda persoa) que opinas?
3 TNICOS el, min, ti. TONOS se, lle, nos, lle, lo, me.
4 Ma devolveralo na biblioteca? Pedro non quere xo-
gar nunca con ns. Vs estades convidados. Eles virn
festa de aniversario. Regalmoslle un libro de contos.
5 RM. Cando lle preguntamos algunha cousa a unha
persoa anci ou a un adulto que non coecemos.
6 CANDO VAN DIANTE DO VERBO separados. Non
o fagas. / que o fagas. CANDO VAN DETRS DO VERBO
unidos ao verbo. Faino. / Aconslloche
Resumo. Os pronomes persoais son palabras que serven
para nomear os seres ou os obxectos sen utilizar substanti-
vos. Hai pronomes persoais de primeira, segunda e terceira
persoa. Os pronomes persoais poden ser tnicos ou tonos.
Os pronomes persoais tnicos son os que poden aparecer
ss. Os pronomes persoais tonos son os que van sempre a
carn dun verbo, ben diante del, ben detrs.
Competencias
Competencia social e cvica. A actividade 5 suscitar unha
reflexin sobre determinadas situacins sociais e comunica-
tivas que esixan conducirse con respecto e cortesa.
Aprender a aprender. Convn que os alumnos se acostu-
men a repasar o que aprenderon para fixar conceptos. Facer
resumos e esquemas moi til para plasmar os contidos
bsicos, relacionalos e asimilalos.

77
 Ortografa. CONTRACCINS DOS PRONOMES PERSOAIS

Propsitos Relaciona cada resposta coa pregunta que corresponda e indica

Lembras cales
que palabras forman as contraccins destacadas.
Coecer as contraccins son as contraccins
do pronome persoal?
pronominais e aplicalas na escrita. Cando me devolves os discos? Darmoslla o da da festa.
Fai esta actividade
Quen lles pinta a casa a teus pais? Pntallela meu irmn.
Aprender normas bsicas e recoeceralas!
Quen che falou de Xon? Devlvochos ma.
de escritura ortogrfica. Cando lle ides dar a noticia? Del faloume un compaeiro.

Previsin de dificultades
Para os alumnos que non falan
Os pronomes persoais tnicos de terceira persoa el, ela, eles, elas
galego habitualmente, pode
contraen coas preposicins de e en dando como resultado
resultar complexo empregar as contraccins del, dela, deles, delas; nel, nela, neles, nelas.
as formas contractas do pronome, Os pronomes persoais tonos de terceira persoa o, a, os, as
sobre todo as dos pronomes contraen coas formas pronominais tonas me, che, lle, nos, vos,
lles, dando como resultado as seguintes formas:
tonos. Cumprir reforzar de xeito
especial este contido propoendo ME CHE LLE NOS VOS LLES

exercicios variados en que tean O mo cho llo nolo volo llelo

que facer transformacins A ma cha lla nola vola llela
pronominais. Trate de que OS mos chos llos nolos volos llelos
os alumnos identifiquen trazos
AS mas chas llas nolas volas llelas
diferenciais entre as linguas que
coecen, como apoio para
a aprendizaxe. Se o considera
oportuno, traballe a traducin 1 Copia substitundo o fragmento destacado pola contraccin
correspondente.
do galego ao casteln, e inversa,
Recibn noticias de Iria, pero de Xurxo e de Carme non sei nada.
de oracins sinxelas en que poidan
Confo plenamente en Uxa e Carmela, pero en martio pouco.
apreciar equivalencias pronominais
Pensei moito en ta irm cando quedou soa.
coa realizacin ou non
Faloume do noso to coma se o coecese de toda a vida.
de contraccins. Por exemplo:
Exemplo Recibn noticias dela, pero deles non sei nada.
No te la envi. / Non cha enviou.
2 Le este dilogo e anota no caderno as contraccins que atopes.

Cando Non cmpre que

lles vas devolver mo repitas mis veces;
as pinturas a Leo cando llelas entregue,
e a Ana? xa cho direi.

60

464217 _ 0052-0065.indd 60 01/04/14 10:29

Suxestins didcticas
Cmpre asegurarse de que os alumnos asimilaron correcta-
mente a nocin de pronome, pois doutro xeito ser difcil que
aborden con xito a formacin e o uso das contraccins pro-
nominais. A actividade de coecementos previos achgaos
prctica da substitucin pronominal e permite comprobar cal
o seu nivel de competencia na substitucin de grupos no-
minais por pronomes e contraccins. Unha vez realizada, p-
dalles que identifiquen a persoa ou cousa a que fai referencia
cada unha da formas destacadas.
Convn insistir, unha vez realizadas as actividades 4 e 5,
en que o pronome posposto fai variar a tonicidade da forma
verbal. Escriba algns exemplos no encerado e pdalles aos
alumnos que xustifiquen a presenza ou non de acento grfico.
Na actividade de ditado, pdalles que lean o texto das ve-
ces e que localicen todas as contraccins que aparecen nel.
A continuacin, dtellelo facendo todas as repeticins que
considere oportunas. Finalmente, indquelles que corrixan o
que escribiron comparndoo co texto modelo do libro.
Na seccin Aprendo como se escribe trabllase a palabra
prezo. Despois de facer as tres actividades propostas, pre-
gntelles se coecen o significado das palabras que apare-
cen no ltimo exercicio desa seccin e chame a atencin so-
bre a forma precioso (cmpre salientar a irregularidade con
relacin a prezo, xa que nun caso se conserva o ditongo e
noutro non). Pode propoerlles que constran unha ora-
cin con cada palabra e que traten de buscar sinnimos ou
termos cun significado similar (valioso, querido, rexeitar).

78
 4 UNIDADE
UNIDADE41
3 Indica a partir de que pronomes tonos se formaron as contraccins que atopaches.
NOTAS
4 Substite os fragmentos destacados pola contraccin dos pronomes tonos que corresponda.
Recomndovos facer o Camio de Santiago. Recomndovolo.
Sostesme o telfono, por favor?
Antn fxolle un bo agasallo.
Hoxe a avoa non nos trouxo larpeiradas.
Breixo enviounos unha mensaxe electrnica.
Dcheslles o recado?

5 Escribe unha pregunta que se poida responder con cada unha destas afirmacins.
Fxate en que, s veces, a contraccin dos pronomes cambia ou muda de posicin ao facer a pregunta.
Entrganmo ma. Fxollelas el. Prestronnola elas.
Contunolo Ana. Danllas hoxe. Envlvennolas as.
Mercouma na feira. Dxollelo Maria. Truxochos rotos.
Truxovolo onte. Devolvinllo en bo estado. Lvochos despois.
Exemplo Entrganmo ma Cando cho entregan?

6 DITADO. Prepara o ditado para facelo no caderno.

Fxate nas contraccins dos pronomes persoais.

Unha exposicin moi esperada

Hoxe quedei con Helena. A nai dela leva tempo deseando xoias, pero
nunca nolas deixou ver. Esta semana, por fin, vaillas presentar ao pblico
nunha exposicin. Eu xa teo a mia invitacin e, nela, veen detallados
o lugar e a hora do acto. A ti mandoucha? Se non a tes, os datos
a ti e a teu irmn xa volos mando eu. Pero non llo digades a Helena,
as cando nos vexa a todos levar unha sorpresa!

APRENDO COMO SE ESCRIBE

Di que palabra est ben escrita.

A precio B prezo C prezio D przo

Localiza as letras que forman a palabra e escrbeas

ordenadas en maiscula e en minscula.
E P T Z R I P C O V
prezo Completa coas grafas que corresponda estas
Cantidade de dieiro que custa palabras da familia de prezo.
unha cousa. pre
**oso *
pre ado
*
despre ar

61

464217 _ 0052-0065.indd 61 01/04/14 10:29

Solucins 5 Contunolo Ana. Quen volo contou? Mercouma

Actividade de coecementos previos. Cando me devol-
ves os discos? Devlvochos (che+os) ma. Quen lles
pinta a casa a teus pais? Pntallela (lles+a) meu irmn.
Quen che falou de Xon? Del (de+el) faloume un com-
paeiro. Cando lle ides dar a noticia? Darmoslla (lle+a)
o da da festa.
1 Confo plenamente nelas, pero nel pouco. Pensei
moito nela cando quedou soa. Faloume del coma se o co-
ecese de toda a vida.
2 mo, llelas, cho.
3 mo (me + o), llelas (lles + as), cho (che + o).
4 Sostesmo, por favor? Antn fxollo. Hoxe a avoa
non nolas trouxo. Breixo enviunola. Dchesllelo?
na feira. Onde cha mercou? Truxovolo onte. Cando
nolo trouxo? Fxollelas el. Quen llelas fixo? Danllas
hoxe. Cando llas dan? Dxollelo Maria. Quen llelo
dixo? Devolvinllo en bo estado. Como llo devolviches?
Prestronnola elas. Quen vola prestou? Envlvennolas
as. Como volas envolven? Truxochos rotos. Como
chos trouxo? Lvochos despois. Cando mos traes?
6 Actividade de ditado.
Aprendo como se escribe
B (prezo).
PREZO / prezo.
precioso, prezado, desprezar.

79
 SABER FACER

Propsitos Unha explicacin oral sobre un traballo

A continuacin vaslles explicar oralmente aos teus compaeiros
Entender e ordenar as partes e compaeiras que labores realiza un xoieiro para fabricar unha xoia.
dun proceso de creacin. Para preparar a exposicin e que sexa todo un xito, primeiro vas facer
unha serie de actividades que che axudarn a coecer un pouco mis
Empregar o vocabulario traballado o oficio de que vas falar.
na unidade.
Prepara o teu traballo
E xplicar oralmente como se realiza
1 Elixe que xoia se obtivo co labor que vas explicar.
unha actividade.
Pode ser algunha xoia ta ou dun familiar, ou algunha que vises
Buscar imaxes ou obxectos nunha xoiara.
e usalos nunha exposicin oral.
2 Observa e responde.
Que tipo de xoia : unha pulseira, un reloxo, un colar...?
Mis recursos Que materiais se empregaron na sa elaboracin?
Leva algn elemento decorativo? De que tipo?
Banco de palabras
Ten algn brillante ou algunha pedra preciosa? De ser o caso,
Anel, aro, bixutera, botn, indica onde vai, de que cor e que forma ten.
brazalete, broche, cadea, chapar,
cicel, colgante, cravar, colar, 3 Escribe onde corresponda. Que fai o xoieiro en cada imaxe?

correa, doa, escrava, estoxo, ACCINS modelar desear cortar engastar

engastar, fundir, gravar, A B C D

incrustacin, labrar, medalln,
pasador, pedrara, pendentes,
perla, prata, pur, pulseira, reloxo,
rub, torque, xoieiro, arracadas,
brincos.

encia
Intelix temtica
4 Ordena cronoloxicamente as accins anteriores. Que ten que
facer o xoieiro antes? E despois?
ma
NOTAS lxico- 5 Indica para cal das accins anteriores debe utilizar o xoieiro
os seguintes utensilios.
pinzas lapis
e papel

martelo
alicates e cicel

62

464217 _ 0052-0065.indd 62 01/04/14 10:29

Desenvolvemento da competencia precisan a intervencin de moitas persoas e, xeralmente,

lingstica
Para levar a cabo a tarefa que se propn no Saber facer, re-
comndelles que consulten o vocabulario sobre as xoias que
traballaron na unidade. Tamn lles ser til o dicionario.
Anmeos a que o utilicen para facer consultas e resolver d-
bidas.
Opcionalmente, os alumnos poderan facer a presentacin
dun oficio diferente do que se propn no apartado. As,
pode aproveitar a ocasin para que descubran os oficios
artesanais: explquelles que neste tipo de traballos unha
soa persoa realiza todas as fases do proceso de elabora-
cin do produto. Hoxe en da, estes oficios perderon vitali-
dade en favor de procesos de fabricacin industrial que
de varias mquinas. En canto presentacin oral, os
alumnos poden falar do carpinteiro describindo o proceso
de fabricacin dunha mesa, do oleiro explicando as fa-
ses de elaboracin dunha cazola de barro Tamn poden
falar do oficio de cesteiro, de canteiro ou de zapateiro. Para
preparar a exposicin oral, anmeos a que procuren infor-
macin sobre o oficio escollido dun modo similar a como se
fixo coas xoias nas cinco primeiras actividades.
A explicacin oral do oficio ser moito mis entretida e didcti-
ca se a acompaan con imaxes. Suxralles que ilustren o con-
tido do seu discurso cunha presentacin grfica en que mos-
tren as diversas partes do proceso de construcin do obxecto
de que falan. Advrtalles que as imaxes non deben substitur en
ningn caso a parte oral do traballo, senn acompaala.

80
 4 UNIDADE
UNIDADE41
Elabora o teu guin NOTAS
6 Fxate na xoia que escolliches, pensa e responde.
Que tarefas ten que realizar o xoieiro para elaborala? Podes
utilizar as accins da actividade 3 como punto de partida.
Que materiais e que utensilios debe empregar para levar a cabo
cada tarefa?

7 Elabora un guin da explicacin que vas facer tendo en conta

os seguintes aspectos.
Antes de comezar a ta explicacin, presenta brevemente a xoia
sobre a que vas falar. As respostas da actividade 2 axudaranche.
Sigue unha orde cronolxica cando teas que explicar
as accins que realizou o xoieiro para elaborar a xoia.
Pensa unha oracin final que sirva para pechar a ta explicacin.

8 busca elementos que poidas levar clase e que che sirvan

para ilustrar mellor a ta explicacin.
Velaqu tes algunhas ideas.

s utensilios Debuxos ou
A xoia elixida Imaxes do esquemas
a o xoieiro sobre o p
ou unha que utiliz roceso
se . d e elaborac
fotografa. en cada fa in.

Demostra que o sabes facer

9 Explica oralmente o que fixo o xoieiro para elaborar a ta xoia.

Fala en voz alta e clara e a unha velocidade moderada.
Sigue o guin que preparaches na actividade 7.
Utiliza palabras e expresins variadas para sinalar a orde
das accins: primeiro, despois, a continuacin, para acabar...
Mostra aos compaeiros os elementos que elixiches na actividade
8 no momento que consideres oportuno.

10 TRABALLO COOPERATIVO. Pide aos compaeiros que valoren

os seguintes elementos da ta intervencin e que che digan
encia
Intelix rsoal
como poderas mellorar.

interpe
O ton de voz utilizado e a velocidade que falaches.
A estrutura da ta exposicin.
Os elementos que acompaaches para exemplificar a explicacin.
A maneira en que explicaches as accins do xoieiro.

63

464217 _ 0052-0065.indd 63 01/04/14 10:29

Traballo cooperativo. Na actividade 10 pdese que os

6 a 10 RL.
compaeiros valoren a intervencin de cada alumno. Unha
maneira de organizar esta avaliacin pedirlles a catro alumnos
que examinen, cada un, un aspecto concreto: un fixarase es-
Competencias
pecialmente no ton de voz; outro, na estrutura, etc. Convn Aprender a aprender. Na actividade 10, o exercicio de
que as crticas que fagan sexan construtivas e que destaquen avaliacin dos compaeiros esixe dos alumnos unha serie
sempre algn punto positivo da intervencin do compaeiro. de coecementos referidos a diferentes mbitos: lingstico,
cinestsico, grfico, etc. Pero tamn constite unha activida-
Solucins de que apela sa capacidade para xestionar de forma
conxunta o proceso de aprendizaxe, construndo entre to-
1 e 2 RL.
dos ferramentas para melloralo.
3 A Cortar. B Engastar. C Desear. D Modelar.
4 C, A, D, B.
5 Alicates: para cortar. / Pinzas: para engastar. / Martelo
e cicel: para modelar. / Lapis e papel: para desear.

81
 ACTIVIDADES FINAIS

Propsito 1 RESUMO. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade.

Repasar e aplicar
As palabras polismicas teen mis dun .
os coecementos adquiridos
Os pronomes persoais tnicos de 3. persoa contraen coas
ao longo da unidade. preposicins e dando como resultado as contraccins .
Os pronomes persoais tonos de 3. persoa contraen coas formas
pronominais tonas , dando como resultado as contraccins .

NOTAS 2 ESQUEMA. Copia e completa o seguinte esquema.

Os pronomes persoais

encia
Intelix temtica
ma persoa tipos
lxico-
terceira tnicos

(eu, ns) ( ) ( ) ( ) (me, che, o...)

3 Relaciona con nmeros. Que significado ten a palabra colar en cada oracin?

colar. 1. Xoia ou adorno que se coloca A causa do accidente, levou un colar

no pescozo. 2. Peza de coiro que se tres semanas.
pon no pescozo dalgns animais para Regalronlle un colar de perlas precioso.
telos suxeitos. 3. Aparello ortopdico Carlos, ponlle o colar ao can e scao
para o pescozo; colario. a pasear!

4 Escribe cada pronome persoal onde corresponda.

Pronome persoal tnico de primeira persoa do plural. me
Pronome persoal tono de terceira persoa do plural. vostede
Pronome persoal tnico de segunda persoa do singular. ns
lles
Pronome persoal tono de primeira persoa do singular.

5 Indica a partir de que palabras se formaron estas contraccins. Despois,

substite as palabras destacadas de cada oracin pola contraccin axeitada.

nolas vola mo nela

Anda non vos deu a nova? Non me presta o seu anel.

O carteiro xa nos trouxo as cartas. Pensei moito na mia familia.

64

464217 _ 0052-0065.indd 64 01/04/14 10:29

Suxestins didcticas 2 Os pronomes persoais. Persoa: primeira (eu, ns); se-

Aproveite a actividade 3 para ofrecerlles informacin aos
alumnos sobre os diversos tipos de dicionarios que existen e
sobre a informacin que cada un deles nos proporciona.
Solucins
1 As palabras polismicas teen mis dun significado.
Os pronomes persoais tnicos de 3. persoa sempre con-
traen coas preposicins en e de dando como resultado as
contraccins nel, nela, neles, nelas, del, dela, deles, delas.
Os pronomes persoais tonos de 3. persoa o, a, os, as,
contraen coas formas pronominais tonas me, che, lle, nos,
vos, lles, dando como resultado as contraccins mo, ma,
mos, mas, cho, cha, chos, chas, llo, lla, llos, llas, nolo, nola,
nolos, nolas, volo, vola, volos, volas, llelo, llela, llelos, llelas.
gunda (ti, vs); terceira (el, ela, eles, elas). Tipos: tnicos (eu,
ti, el, ela, ns, vs, eles, elas); tonos (me, che, o...).
3 3, 1, 2.
4 ns lles vostede me.
5 nolas: nos + as / vola: vos + a / mo: me + o / nela: en +
ela. Anda non vola deu? Non mo presta. O carteiro xa
nolas trouxo. Pensei moito nela.
Competencias
Aprender a aprender. Elaborar resumos e esquemas como
os propostos nas actividades 1 e 2, reforza a capacidade
do alumno para sintetizar e xerarquizar informacin.

82
 REPASO ACUMULATIVO
4 UNIDADE
UNIDADE 41

1 Di que palabra sinnima e cal antnima da que se propn en cada caso. Propsitos
san enfermizo / saudable aleuto parvo / espelido Repasar e aplicar
vigor debilidade / fortaleza afouto covarde / ousado os coecementos adquiridos
frxil delicado / resistente tristura euforia / pena en unidades anteriores.

2 Escribe punto ( .) , signo de interrogacin (?) ou de admiracin ( !), segundo corresponda. Comprobar o grao
de interiorizacin dos contidos
Unha xoia de deseo
traballados na unidade.
* *
Cres que estas son unhas xoias calquera Claro que non Trtase duns

*
pendentes moi especiais Eu mesma os deseei, aquel vern que participei

*
nun obradoiro de ourivara E mesmo me permitiron intervir na sa

* *
elaboracin Gstanche, non si Pois apntate este ano e poders
NOTAS
* *
elaborar as tas propias xoias Anmate Sei que che ha gustar
*
3 Relaciona. De que tipo cada substantivo?
1 rabao Substantivo comn, individual, abstracto.
2 amor Substantivo propio, individual, concreto.
3 Cibrn Substantivo comn, colectivo, concreto.

4 DITADO ACUMULATIVO. Prepara o ditado para facelo no caderno.

O faiado
As grafas g e gu
Sabes o que mis me gusta de estar na aldea na casa dos avs?
As grafas r e rr
Subir a xogar ao faiado! Hai mobles, vestidos, zapatos, libros,
xornais, ferramentas, xoguetes doutros tempos e doutra xente... Signos de
O meu xogo favorito disfrazarme coa roupa vella. Poo interrogacin
un vestido cheo de encaixes, uns zapatos de tacn, un sombreiro e de admiracin
moi adornado e colares e xoias desas de fantasa. Daquela Contraccins
xa estou a punto para facer teatro!

AUTOAVALIACIN

Escribe SI ou NON e puntate. Cada resposta correcta vale 2 puntos.

1 Unha palabra polismica se ten s un significado.
encia
2 A palabra ns un pronome tnico de primeira persoa. Intelix rsoal
3 Vola unha contraccin dos pronomes vos e la. intrape
4 Os pronomes tonos van sempre a carn dun verbo.
5 O pronome tnico ela contrae coas preposicins de e en.

65

464217 _ 0052-0065.indd 65 01/04/14 10:29

Suxestins didcticas vara. E mesmo me permitiron intervir na sa elaboracin.

Antes de que realicen a actividade 1, repase con eles os
conceptos de sinonimia e antonimia.
Solucins
1 san enfermizo (antnimo) / saudable (sinnimo).
aleuto parvo (antnimo) / espelido (sinnimo).
vigor debilidade (antnimo) / fortaleza (sinnimo).
afouto covarde (antnimo) / ousado (sinnimo).
frxil delicado (sinnimo) / resistente (antnimo).
tristura euforia (antnimo) / pena (sinnimo).
2 Cres que estas son unhas xoias calquera? Claro que
non! Trtase duns pendentes moi especiais. Eu mesma os
deseei, aquel vern que participei nun obradoiro de ouri-
Gstanche, non si? Pois apntate este ano e poders elabo-
rar as tas propias xoias. Anmate! Sei que che ha gustar.
3 1. Substantivo comn, colectivo, concreto. 2. Substanti-
vo comn, individual, abstracto. 3. Substantivo propio, indivi-
dual, concreto.
4 Actividade de ditado.
Autoavaliacin
1. NON. 2. SI. 3. NON. 4. SI. 5. SI.
Competencias
Aprender a aprender. Avaliar os coecementos propios per-
mitiralles aos alumnos sentirse autnomos e responsables da
sa aprendizaxe, e achegaralles pautas para mellorala.

83
 Tradicin ou
5 modernidade?

Contidos da unidade
O circuto elctrico.
VOCABULARIO
Palabras homnimas.

GRAMTICA Os determinantes. O artigo.

SABER

ORTOGRAFA Escritura de contraccins.

LITERATURA Os xneros literarios.

Identificacin de trazos lingsticos

de carcter dialectal nunha conversa.
COMUNICACIN ORAL
Expresin dunha opinin sobre
unha afirmacin.

Lectura de adivias e deducin

dos obxectos a que fan referencia.
LECTURA
Lectura, comprensin e interpretacin
dun conto de humor: Unha idea xenial.
SABER FACER
Redaccin da definicin dun obxecto
empregando lxico preciso.
ESCRITURA Elaboracin dunha ficha co nome, sigla
e obxectivos dunha asociacin.
Realizacin de ditados.

Redaccin do folleto de instrucins

TAREFA FINAL
dun aparello elctrico.

Consideracin das variedades dialectais

da lingua como parte da sa riqueza.
Conciencia das normas de comportamento
SABER SER FORMACIN EN VALORES
bsicas entre amigos.
Interese por axudar os compaeiros
a mellorar o seu traballo.

84
Banco de recursos para a unidade

BIBLIOTECA DO PROFESORADO RECURSOS DIXITAIS

Programacin didctica da aula LibroMedia

Recursos para a avaliacin Unidade 5: actividades e recursos.

Avaliacin de contidos. O xogo do saber

Unidade 5: modelos B e A.
Avaliacin 1. trimestre: LibroNet
modelos B, A e E.
Avaliacin por competencias. MATERIAL DA AULA
Proba da unidade 5.
Lmina
Ensinanza individualizada
O circuto elctrico.
Plan de mellora. Unidade 5: fichas 1, 2 e 3.
Programa de ampliacin. Unidade 5. CD Comunicacin oral
Unidade 5: pista 7.
Proxectos de traballo cooperativo
Proxecto do primeiro trimestre. OUTROS MATERIAIS DO PROXECTO
Recursos complementarios Caderno do alumno
Obradoiro de teatro. Primeiro trimestre. Unidade 5.
Comprensin lectora.
Caderno de fichas para mellorar
Banco de ditados.
a competencia lectora
Fichas de ortografa.
Anlise morfolxica. Libro de lectura
A nave dos libros 5.
Proxectos interdisciplinarios
Novo dicionario da lingua galega
Proxecto lingstico.
Programa de educacin en valores.
Programa de educacin emocional.

SUXESTIN DE TEMPORALIZACIN

Outubro Novembro Decembro

85
Propsitos
5 Tradicin ou modernidade?
Mellorar a comprensin
e a expresin orais.
Coecer algns trazos
dialectais da lingua galega.
Aprender a argumentar
unha opinin.
Resolver adivias.
Redactar definicins con precisin.
Detectar os coecementos previos
dos alumnos que poidan ser tiles
para a realizacin da tarefa
final da unidade.

Mis recursos Escoitar pista 7

Adivias
Comigo, esteas onde esteas, 1 Escoita a gravacin e responde.

oes a voz de quen queiras.
E, se o permite a batera,
podes falar todo o da.
(O telfono mbil.)
Paso a vida dando voltas,
andando pasio a pasio;
pero, por mis que camio,
estou sempre no mesmo sitio.
(O reloxo.)
Son un lapis e non escribo,
pero gardo informacin
Intelix rsoal
Como se chama o programa? un programa de radio ou de televisin? Como o soubeches?
A quen entrevistan? De que zona de Galicia ?
Que lle propuxeron para as festas? Quen llo propuxo? Por que?
2 Le, escoita e elixe. Como fala a seora gueda?
Como forma o plural dos substantivos
Cancins / cancis.
acabados en n?
Que pronome persoal de 3. persoa emprega? Eles / iles.
Que formas do demostrativo utiliza? Este / iste; iso / eso.
Falar
3 Expresa a ta opinin sobre a seguinte afirmacin.
encia Pensa se ests de acordo ou non e fai unha
As cousas novas e modernas
lista coas ideas que poidan apoiar a ta opinin.

intrape
que abres no ordenador. sempre son mellores
Expresa a ta opinin con expresins como eu
ca as antigas.
(O lapis de memoria.) penso que, a min parceme que, coido que, etc.

66

464217 _ 0066-0081.indd 66 01/04/14 10:28

Suxestins didcticas
As actividades 1 e 2 deste apartado realzanse a partir da au-
dicin dun intercambio comunicativo oral. Nesa conversa reflc-
tense algns trazos lingsticos propios da variedade do Bloque
Central e, mis concretamente, da zona de Chantada: uso da
forma il como pronome persoal de 3. persoa de singular; for-
macin do plural en -s dos substantivos rematados en -n; uso
do demostrativo esto. Reproduza unha primeira vez a pista 7
do CD Comunicacin oral para que escoiten con atencin sen
tomar notas. Despois, pdalle a un alumno que explique o con-
tido da conversa que escoitaron. A continuacin, permtalles ler
as preguntas con calma e reproduza a pista unha segunda vez
para que as resolvan. Se considera que das reproducins non
son suficientes, pode incrementar o nmero de audicins.
Aproveite o tema que se trata neste primeiro apartado para
combater certos prexuzos que poidan ter os alumnos en re-
lacin coas variedades dialectais: que a variedade estndar
mis elevada ca as dialectais, que nuns sitios se fala me-
llor ca noutros, etc. Fomente neles o respecto polas diferen-
tes variedades da lingua. Aborde algns fenmenos dialec-
tais moi recoecibles como o seseo e a gheada.
Na actividade 3, lmbrelles a importancia de non menospre-
zar a opinin dos demais e de apoiar a propia con argumentos.
Nas actividades das seccins Ler e Escribir introdcese o
vocabulario relacionado cos aparellos e coa electricidade,
que estudarn durante a unidade. Na actividade 4 destaque
a semellanza entre as adivias e os poemas, xa que ambos
os tipos de textos adoitan presentar rima.

86
 5
UNIDADE
UNIDADE
Ler
A B C NOTAS
Teo pantalla e non son tele; Unha caixa faladora Pode ser mbil, fixo, sen fos,
non son piano e teo teclado, que sempre fala ou canta e salo para falar
tamn teo, sen queixo, e que s veces cansa. coas persoas que aprecias
un rato ao meu lado. cando ao teu lado non estn.

encia
Intelix temtica
4 Di a que aparello se refire cada adivia.

ma
5 Escolle unha das adivias anteriores e explica.
Como soubeches de que aparello se trataba? lxico-

Escribir
6 Mellora a definicin do seguinte obxecto antigo substitundo
as palabras e expresins subliadas por outras mis precisas.

gramfono. Era unha cousa que faca que soasen os sons escritos nun disco.

SABER FACER

TAREFA FINAL
Un folleto de instrucins
Viches algunha vez o folleto de instrucins dalgn aparello?
Tia s texto ou tamn debuxos?
Cres que as instrucins dun folleto deben seguir unha orde?
Por que?
Como lle daras a un compaeiro a orde de pechar a porta?
E a de non abrir a vent?
Despois de traballar esta unidade demostrars que SABES
FACER o folleto de instrucins da montaxe dunha lmpada
elctrica. Previamente, ters que ler un conto moi orixinal
relacionado coa tecnoloxa, debers aprender palabras sobre
o circuto elctrico que che servirn para elaborar o teu folleto
e traballars normas e conceptos moi tiles para mellorar
a escritura de textos en galego.

67

464217 _ 0066-0081.indd 67 01/04/14 10:28

Ao rematar a actividade 6, pregntelles cal das das defini- Propuxronlle cantar nas festas acompaando un grupo de
cins lles resulta mis clara: a que se proporcionaba na rock. Quen lle fixo a proposta foi o seu fillo, que toca nese
actividade ou a que redactaron eles. Intente que perciban a grupo de rock. Convidouna a cantar con eles porque lle gus-
importancia e a necesidade de ser claros e concisos ao trans- ta fusionar a msica tradicional da seora gueda coa msi-
mitir informacin. ca moderna que interpreta o seu grupo.
2 Cancis. iles. iste; eso.
Solucins 3 RL.
1 Chmase Festas en directo. un programa de tele- 4 A. Ordenador. B. Radio. C. Telfono.
visin. Sabmolo porque o locutor se refire s persoas que o 5 RL.
escoitan chamndolles televidentes, termo que nomea os 6 RM. Gramfono. Era un aparello que reproduca os
espectadores da televisin. Se se tratase dun programa de sons rexistrados nun disco.
radio, o locutor dirixirase s persoas que o escoitan chamn-
dolles ontes ou radioontes. Entrevistan a seora gueda,
que da localidade de Chantada, na provincia de Lugo.

87
 Competencia lectora. UN CONTO DE HUMOR

Propsitos
Ler un texto narrativo
cunha pronuncia clara
e coa entoacin axeitada.
Recoecer o humor
na literatura.

NOTAS

encia
Intelix rsoal
interpe
SABER MIS
Os contos que nos fan
pasar un anaco divertido,
e que mesmo chegan
a facernos rir, son
os contos de humor.
Hai contos de humor
que fan rir porque parten
dunha idea disparatada;
outros, porque os seus
personaxes fan moita
graza; outros, porque
levan as situacins
a extremos incribles...
Pero o obxectivo sempre
que o pasemos ben
lndoos.
Unha idea xenial
hora do recreo, entre dentada e dentada ao bocadillo de queixo,
Xela tivo unha idea xenial. Tan xenial, que non poda esperar a com-
partila... Coa boca chea, cuspindo migas de pan a eito, farfallou:
menos anaman igate!
Que?
Breixo mirouna cos ollos coma pratos. Por que lle falaba agora en
ingls? Precisamente a el, que era negado para os idiomas... Xela
enguliu o anaco que lle encha a boca e repetiu, agora de maneira
comprensible:
Que nos cmpre un imn xigante!
Os ollos de Breixo volveron abrirse, agora de admiracin. Iso era!
En menos do que se tarda en dicilo, os dous amigos convocaron
nun recuncho do patio unha reunin de urxencia do AABA, a Aso-
ciacin de Afectados polas Bromas de Afonso, un compaeiro que
era o perello. Haba quen recibira un caldeiro de auga na cabeza ao
abrir unha porta e quen sentara enriba dunha morea de chinchetas,
quen levara unha trompada porque atopara atados os cordns das

68

464217 _ 0066-0081.indd 68 01/04/14 10:28

Suxestins sobre a lectura LECTURA

ANTES DE LER
Pdalles aos alumnos que se fixen na imaxe que encabeza a
lectura e nas expresins que mostran os personaxes. Pre-
gntelles en que pensan que pode consistir a idea xenial
de que fala o ttulo e anmeos as a especular sobre o conti-
do do conto. Despois, pdalle a un alumno que lea a informa-
cin recollida no cadro da esquerda sobre os contos de hu-
mor. Intente que expliquen coas sas palabras cales son as
caractersticas dunha obra cmica e que mencionen libros,
cmics, pelculas ou series que tean un carcter humors-
tico.
Permtalles facer unha primeira lectura atenta do texto, ao
tempo que o escoitan (ten dispoible a gravacin do conto
no LibroMedia). Recomndelles que sublien as palabras
que non entendan e que as consulten no cadro lateral de vo-
cabulario e no dicionario. A continuacin, propalles reali-
zar entre todos unha lectura en voz alta e en cadea.
DESPOIS DE LER
Valore a calidade da pronuncia e da entoacin da lectura en
voz alta que fixeron. Fxese na realizacin dos dilogos e avale
se adoptaron o ton de voz axeitado. Se o considera necesario,
lmbrelles que, cando hai signos de admiracin ou de interro-
gacin, xeralmente adptase un ton de sorpresa ou intriga e,
ao final, elvase un pouco a voz (sempre sen chegar a berrar).

88
 5 5
UNIDADE
UNIDADE

zapatillas e quen mordera un bocadillo cheo de plastilina, quen pa-

seara polo colexio cun cartel ofensivo nas costas e quen atopara os farfallou: falou con NOTAS
buratos da frauta tapados con goma de mascar... A lista era inacaba- dificultade, pronunciando
ble! mal.
Os membros do AABA recoeceron que a idea do imn xigante perello: demo familiar,
era estupenda. Sobre todo, porque Xela tia clarsimo onde atopalo... inofensivo e burln.

Aquela mesma tarde, acompaada polo AABA en pleno, Xela atordado: sen poder
plantouse na porta do taller onde traballaba o seu curmn e pediulle pensar claramente,
mareado.
o imn coma quen pide un caramelo. O mozo, que a coeca ben, riu:
incredulidade:
Que traes entre mans, Xela?
caracterstica das
Eu? Non, nada! persoas que non cren
Anda que Xela e os seus acompaantes poan cara de absoluta facilmente o que lles din.
inocencia, estaba claro que o curmn non cra unha palabra do que fibela: peza metlica
lle dican. Malia iso, entrou no taller e volveu sar co imn mis gran- que se usa para unir
de que viran nas sas vidas. os extremos dun cinto.

Andade con tino, eh?, que ten moita forza advertiu o curmn.
E devolvdemo ma, que non sabemos nunca cando podemos pre-
cisalo...
Os membros do AABA pasaron o resto da tarde poendo a punto
a estratexia que lles a permitir vingarse dunha vez por todas do bro-
mista de Afonso.
Ao da seguinte reunronse na porta do colexio mis pronto ca
nunca. Cando chegou Afonso, en lugar de fuxirlle como facan sem-
pre, roderono coa escusa de falarlle dunha morea de cousas absur-
das. Afonso, atordado por tanta atencin inesperada, non se deca-
tou dos movementos de Breixo e Xela, que deixaban un obxecto
estrao debaixo do seu pupitre.
Cando comezou a primeira clase do da e abriron todos as mochilas,
empezou a diversin. Unha morea de clips, afialapis e grampadoras
saron voando vez e estrelronse contra o pupitre de Afonso, que
poa cara de medo e de incredulidade. Lois, o mestre de ingls, acer-
couse un par de pasos para comprobar o que pasaba e, ao terceiro, a
forza do imn arrastrouno sen piedade e atopouse enganchado no pu-
pitre de Afonso pola fibela do cinto. F ICHEIRO
Lois berrou coa sorpresa, Afonso berrou co medo e o resto da ORTOGRFICO
clase estoupou nunhas risas imposibles de disimular. O mestre, sa- Escribe unha oracin
bedor das malas pasadas de Afonso, mirouno directamente aos ollos con cada unha destas
e preguntoulle: palabras da lectura.
E logo, parceche unha broma divertida? vingarse

Aquela tarde, cando lle devolveron o imn ao curmn de Xela, os escusa

membros do AABA levaban un novo acompaante. Afonso entende- grampadoras
ra a leccin primeira!

69

464217 _ 0066-0081.indd 69 01/04/14 10:28

Deixe que comenten se o argumento do conto responde s
expectativas e hipteses que formularan a partir da ilustracin.
O conto Unha idea xenial narra a decisin duns alumnos de
gastarlle unha broma a un compaeiro para que escarmente,
dado que ten o costume de facer bromas molestas. Pregn-
telles cal cren que a diferenza entre as bromas inocentes, as
bromas pesadas e as bromas de mal gusto, tomando como
referencia as mencionadas na lectura. Convdeos tamn a
compartir casos que coezan. Lmbrelles que o humor un
elemento positivo e que contribe a resolver conflitos, pero
fgalles comprender a necesidade de utilizalo con tino, para
non humillar os demais.
Con respecto ao Ficheiro ortogrfico, insista na escrita con
v da palabra vingarse e pdalles que propoan palabras de-
rivadas de vingar (vinganza, vingativo, vingador). No referente
palabra escusa, pdalle a un alumno que escriba no ence-
rado o verbo relacionado (escusar) e resalte que se escribe
con s e non con x. Solicite que expliquen a regra ortogrfica
que se aplica na escrita da palabra grampadoras e pida que
cada alumno achegue outras palabras que contean mp.
Competencias
Competencia social e cvica. Reflexionar cos alumnos so-
bre cal a mellor maneira de resolver conflitos axdaos a ser
mellores cidadns. Pdalles que valoren se as actitudes dos
personaxes do conto son xustas e trate de que extrapolen o
esprito crtico e conciliador sa relacin cos demais.

89

Propsitos
Mellorar a lectura en voz alta.
Comprender e interpretar
o conto Unha idea xenial.
Debater cos compaeiros
sobre normas de comportamento.
Inventar o nome dunha asociacin,
crear a sigla correspondente
e describir a finalidade dese
colectivo, tomando como
referencia o texto da lectura.
Mis recursos
Frases feitas
Pagar coa mesma moeda (tratar
a outra persoa igual que ela trata
os demais).
Non as fagas, e non as temas
(se non tratas mal a ningun,
non te tratarn mal a ti).
NOTAS
464217 _ 0066-0081.indd 70
Solucins
1 Actividade de lectura.
2 RM. menos anaman igate! / Que? / Breixo mirouna
cos ollos coma pratos. Por que lle falaba agora en ingls?
Precisamente a el, que era negado para os idiomas...
3 Xela. Breixo. Afonso. Lois.
4 Asociacin de Afectados polas Bromas de Afonso.
Os compaeiros de Afonso que padeceran as sas bromas.
5 Xela ideou unha broma para gastarlle a Afonso: poerlle
un imn debaixo do pupitre para que todos os obxectos de
metal se apegasen nel. O obxectivo era que Afonso se puxe-
se na pel dos compaeiros que sufriran as sas bromas.
6 1. O patio. 2. O taller. 3. A aula.
7 RM. No patio da escola, Xela idea un plan para vingarse
90
Competencia lectora
Melloro a lectura Traballo expresins do texto
1 Le estas oracins da lectura variando 8 Copia. Que significa que Afonso era
a entoacin segundo o uso da coma. o perello?
Unha morea de clips, afialapis Que era un traste.
e grampadoras saron voando Que non lle gustaba estudar.
vez.
Lois, o mestre de ingls, acercouse
Explico e interpreto
un par de pasos.
9 Opina e razoa.
Comprendo o texto Parceche que Afonso se portaba ben
cos compaeiros ao principio? Por que cres
2 Elixe un exemplo do texto que demostre que se comportaba as?
que se trata dun conto de humor.
Coidas que Xela e os amigos queran vingarse
3 Escribe o nome dos seguintes personaxes. de Afonso ou pretendan que cambiase
de actitude? Que che fai pensar iso?
A protagonista.
O amigo da protagonista. 10 Elixe e explica por que. Como cualificaras
as bromas de Afonso?
O bromista do colexio.
Como bromas pesadas.
O mestre de ingls.
Como bromas inocentes.
4 Observa e responde. Como bromas de mal gusto.
AABA 11 Explica coas tas palabras o que aprende
Afonso ao final da historia.
Que significa esta sigla?
12 EDUCACIN CVICA. Facede un debate
Quen forma parte desta asociacin? na clase sobre as tres normas
de comportamento que consideredes
5 Explica cal a idea de Xela para
esenciais entre compaeiros.
que Afonso aprenda a leccin. encia
Intelix rsoal
6 Nomea os lugares onde transcorre a accin Eu tamn escribo interpe
e ordnaos de acordo coa historia.
13 Inventa o nome dunha asociacin, escribe
a sigla e explica que obxectivo ten.
Exemplo
Nome dA AsociAciN:
Grupo de Amigos da Msica Moderna
sigla: GAMM
obxectivo: Reunir xente afeccionada
1 2 3
msica moderna para ir xuntos
7 Resume a historia tendo en conta a concertos, para intercambiar discos, etc.
o que ocorre en cada lugar.
70
01/04/14 10:28
de Afonso, un compaeiro bromista. Ela e os seus compa-
eiros collen un imn moi grande no taller do curmn de Xela
e colcano debaixo do pupitre de Afonso durante a clase de
ingls. Afonso asstase e recibe as un escarmento.
8 Que era un traste.
9 a 13 RL.
Competencias
Competencia social e cvica. Na actividade 12 pretnde-
se que cheguen a un consenso sobre as normas bsicas de
respecto e os comportamentos desexables entre amigos e
compaeiros. Inclquelles valores de igualdade e de xustiza.
O mesmo respecto deben amosalo na interaccin oral, en
que deben actuar con orde e construr argumentacins.
 Vocabulario. O CIRCUTO ELCTRICO 5 5
UNIDADE
UNIDADE

1 Elixe e completa coa palabra do grupo que corresponda segundo o cdigo. Propsitos
ELEMENTOS FERRAMENTAS ACCINS Ampliar o vocabulario sobre
lmpada martelo enchufar a electricidade.
pila trade cravar
Aprender o que son as palabras
interruptor desaparafusador montar
cable chave inglesa illar
homnimas.

Usou o para facer o burato e o para as puntas.

Mis recursos
Cmpre o aparello corrente e premer o para que se acenda a .
O que conecta coa est pelado e haino que . Banco de palabras homfonas
Para este armario s vas necesitar un e unha para poer abalar / avalar
os parafusos e apertar as roscas.
bela / vela
balor / valor
PALAbRAs hOMNIMAs basto / vasto
Algunhas palabras pronncianse exactamente igual ca outras, escrbanse ou non da mesma bolo / volo
maneira. Por exemplo: doce (numeral) / doce (pastel) ou vaca (animal) / baca (armazn beta / veta
dos coches para levar maletas). Estes termos chmanse palabras homnimas.
bota / vota
bou / vou
bos / vos
2 Localiza no texto tres parellas de palabras homnimas e escrbeas onde corresponda.
nabal / naval
O concurso rabo / ravo
Na clase falamos sobre os circutos elctricos e animmonos ora / hora
a crear un para o concurso de ciencias. Has pensar que non
temos opcins, pero ah!, Ana un s da electrnica. Esta
tarde abrirn o sobre co nome do gaador!
NOTAS
Acerca de. Especie de bolsa de papel.
Forma do verbo haber. Persoa que sobresae en algo.
Preposicin. Exclamacin.

UTILIZA O DICIONARIO

3 busca as seguintes palabras no dicionario e elixe a palabra homnima

que corresponda en cada caso.

bascular abano vago

vascular habano bago

71

464217 _ 0066-0081.indd 71 01/04/14 10:28

Solucins
1 Usou o trade para facer o furado e o martelo para
cravar as puntas. Cmpre enchufar o aparello corrente
e premer o interruptor para que se acenda a lmpada. O
cable que conecta coa pila est pelado e haino que illar.
Para montar este armario s vas necesitar un desapara-
fusador e unha chave inglesa para poer os parafusos e
apertar as roscas.
2 sobre (falamos sobre os circutos) Acerca de. so-
bre (abrirn o sobre co nome) Especie de bolsa de papel.
Has Forma do verbo haber. s Persoa que sobresae
en algo. a Preposicin. ah! Exclamacin.
3 bascular abano bago.
Competencias
Aprender a aprender. Lmbrelles aos alumnos que o dicio-
nario unha ferramenta fundamental que nos axuda a mello-
rar a forma en que falamos e escribimos. Faga que se acos-
tumen a concibilo como unha fonte de consulta habitual que
lles outorga autonoma para avanzar na aprendizaxe. No
caso da actividade 3, recorrer ao dicionario permitiralles sa-
ber cal das palabras de cada par de homnimas a que de-
signa o referente representado no debuxo.

91
 Gramtica. OS DETERMINANTES. O ARTIGO

Propsitos Di que palabras dos seguintes grupos son artigos, demostrativos,

Lembras que
posesivos, numerais e indefinidos.
Saber que son os determinantes. tipos de palabras
adoitan ir diante a casa tres amigos o noso coche algunhas follas
Distinguir entre artigos, do substantivo? este ro cinco lapis aquelas flores as sas fillas
demostrativos, posesivos, comprbao!
numerais e indefinidos.
Diferenciar entre artigo determinado
e artigo indeterminado. Os determinantes
Xeralmente, os substantivos non aparecen ss, senn precedidos doutras
Coecer as formas do artigo palabras. Exemplos: a casa, aquela casa. Estas palabras que van diante do
e as contraccins e usalas substantivo serven para concretar o seu significado ou para determinalo.
correctamente. Por iso se di que funcionan como determinantes.
Os determinantes, polo tanto, son palabras que van diante do subs-
tantivo e que o concretan ou determinan. Hai varias clases de palabras que
Previsin de dificultades poden funcionar como determinantes: o artigo (o can), os demostrativos
(este can), os posesivos (o teu can), os numerais (tres cans, o primeiro can)
Os alumnos poden ter dificultades e os indefinidos (algn can).
para entender en que consiste
a funcin de determinar O artigo
LEMBRA
un substantivo: sinalalo, concretalo, O artigo un tipo de palabra que anuncia a presenza dun substantivo e que
Cando vai precedido
identificalo de diversas formas, polas preposicins a,
indica o xnero e o nmero que este ten. Sempre se sita diante do
substantivo e a sa funcin determinalo.
segundo o tipo de determinante. con, de, en e por,
o artigo contrae con O artigo pode ser determinado (o paseo) ou indeterminado (unhas fotos)
Para que o comprendan, ofreza elas. O resultado son e sempre vai no mesmo xnero e no mesmo nmero ca o substantivo que
exemplos dos distintos tipos as contraccins ao / , acompaa.
, aos / s, s; co,
de determinantes e fgalles reparar coa, cos, coas; do,
As formas do artigo son as que se indican neste cadro.

na clase de informacin que da, dos, das; no, na,

SINGULAR PLURAL
nos, nas; polo, pola,
achega cada tipo sobre a persoa, polos, polas. MASCULINO FEMININO MASCULINO FEMININO
animal ou cousa a que o substantivo
ARTIGO DETERMINADO o a os as
se refire: distancia a que se atopa
(demostrativos), posuidor (posesivos), ARTIGO INDETERMINADO un unha uns unhas

cantidade de elementos
e coecemento previo que temos
deles (numerais e indefinidos). 1 Responde.

Que posicin ocupan as palabras que funcionan

como determinantes? Para que serven?
Cal a nica funcin que desempea o artigo?
En que xnero e en que nmero vai o artigo?

72

464217 _ 0066-0081.indd 72 01/04/14 10:28

Suxestins didcticas (numeral). o noso coche (artigo + posesivo). aquelas flores

(demostrativo) algunhas follas (indefinido) as sas fillas
Explique que o artigo indeterminado acompaa un substantivo
(artigo + posesivo).
que designa un elemento do que non se falou antes (Vin unha
casa), mentres que o determinado anuncia un substantivo 1 Van diante do substantivo. Para concretar ou determinar
que nomea un elemento coecido (Vin a casa dos avs). o substantivo. A funcin de determinar o substantivo: anuncia
a sa presenza e indica o xnero e o nmero que ten.
Na actividade 2, lmbrelles que algns determinantes poden
Vai no mesmo xnero e no mesmo nmero ca o substantivo.
aparecer no texto baixo formas contractas. Pdalles que fagan
2 ARTIGO: Na (en + a) escola / un traballo / un grupo / os
unha lectura para localizar as formas plenas e outra para iden-
martes / o noso traballo / na (en + a) invencin / dun (de +
tificar as contraccins. Con respecto a estas ltimas, solicite
un) enxeo. DEMOSTRATIVO: este mes. POSESIVO: o noso
que identifiquen os elementos a partir dos cales se formaron.
traballo. NUMERAL: catro compaeiros. INDEFINIDO: to-
dos os martes / algn xoves / moitas ganas.
Solucins
3 Nos tres casos os substantivos levan xa os seus respec-
Actividade de coecementos previos. a casa (artigo) tivos determinantes, que os preceden. As palabras destaca-
este ro (demostrativo) tres amigos (numeral) cinco lapis

92
 5 5
UNIDADE
UNIDADE

2 Copia o texto e arrodea os determinantes seguindo o cdigo de cores.

NOTAS
Un invento cientfico
Artigo Na escola encargronnos un traballo
Demostrativo de ciencias. Formamos un grupo
de catro compaeiros e, este mes,
Posesivo xuntmonos todos os martes e algn
xoves. Decidimos que o noso traballo
Numeral
a consistir na invencin dun enxeo
Indefinido elctrico. Saunos tan ben que xa temos
moitas ganas de presentalo!

3 PARA PENSAR. Explica se as palabras destacadas nestes grupos desempean

a funcin de determinantes e explica por que.
o compaeiro aquel unha obra sa uns xoguetes calquera

4 sublia os artigos das seguintes oracins e clasifcaos. Repara en que algns formaron
contraccins.
Fomos ao aeroporto a buscar uns sobrios da avoa.
O xoieiro dixo que aquelas mozas mercaran uns pendentes de ouro.
Os vecios dunha amiga de Xela son italianos.
Non sei se mercarlle un libro, unha camisa ou as lentes de sol que pediu.
ARTIGOS DETERMINADOS ARTIGOS INDETERMINADOS

5 Copia e completa os cadros das contraccins do artigo.

A CON DE EN POR CON DE EN

O ao / polo UN cun
A da UNHA nunha
OS cos UNS duns
AS nas UNHAS

ELABORA O TEU RESUMO

Que son os determinantes? Os determinantes son as que van do

Que palabras poden realizar esta funcin? substantivo e . Poden funcionar como determinantes
o , os , os , os e os .
Que o artigo? O artigo que anuncia e indica .
Que dous tipos de artigo hai? O artigo pode ser (o, a...) ou (un, unha...).

73

464217 _ 0066-0081.indd 73 01/04/14 10:28

das realizan a mesma funcin ca un adxectivo, pois van des-
pois do substantivo.
4 Fomos ao (a + o) aeroporto a buscar uns sobrios
da (de + a) avoa. O xoieiro dixo que aquelas mozas merca-
ran uns pendentes de ouro. Os vecios dunha (de + unha)
amiga de Xela son italianos. Non sei se mercarlle un libro,
unha camisa ou as lentes de sol que pediu.
ARTIGOS DETERMINADOS o aeroporto / a avoa / O xoiei-
ro / Os vecios / as lentes. ARTIGOS INDETERMINADOS
uns sobrios / uns pendentes / unha amiga / un libro / unha
camisa.
5 ao / , co, do, no, polo; , coa, da, na, pola; aos / s, cos,
dos, nos, polos; s, coas, das, nas, polas; cun, dun, nun;
cunha, dunha, nunha; cuns, duns, nuns; cunhas, dunhas,
nunhas.
Resumo. Os determinantes son as palabras que van diante
do substantivo e que o concretan ou o determinan. Poden
funcionar como determinantes o artigo, os demostrativos, os
posesivos, os numerais e os indefinidos.
O artigo un tipo de palabra que anuncia a presenza dun
substantivo e indica o xnero e o nmero que este ten.
O artigo pode ser determinado (o, a) ou indeterminado (un,
unha).
Competencias
Aprender a aprender. Convn lembrarlles aos alumnos
que realizar resumos dos contidos traballados, como se
propn ao final da seccin de Gramtica, axuda a identifi-
car a informacin principal e a interiorizala.

93
 Ortografa. ESCRITURA DE CONTRACCINS

Propsitos Lembras Di cales das palabras destacadas en cada oracin

o que unha son contraccins.
Escribir correctamente
contraccin? Diso prefiro non falar; cntame daquela vez que fostes a Suza.
as contraccins mis usuais comprbao coa A dona desa tenda vn andando desde a sa casa todos os das.
de preposicins e determinantes. seguinte Desta vez axdoche, pero non me pillas noutra.
actividade.
Aprender normas de escritura
ortogrfica bsicas.

Previsin de dificultades Ademais das contraccins do artigo e dos pronomes persoais,

na lingua prodcense outras contraccins. Vexamos:
Fgalles reparar aos alumnos As preposicins de e en contraen cos demostrativos este, ese,
no feito de que, ao falar, aquel, iso e dan como resultado as contraccins deste, dese,
contraemos sempre estas daquel, diso; neste, nese
As preposicins de e en contraen cos indefinidos algn, algunha,
palabras; iso pode facilitarlles o uso
algns, algunhas e con outro, outra, outros, outras e dan como
das contraccins tamn na escrita. resultado as contraccins dalgn, dalgunha; nalgn,
Quizais convea deterse nalgunha; doutro, doutra; noutro, noutra

especialmente nas formas Os demostrativos este, esta; ese, esa; aquel, aquela poden
contraer cos indefinidos outro, outra, outros, outras e dar como
que resultan da contraccin resultado as contraccins estoutro, esoutro, aqueloutro,
dos demostrativos cos indefinidos, estoutra, esoutra
porque posible que os alumnos
estean menos familiarizados
con elas. 1 Copia as contraccins do texto e explica como se formou cada unha.

Unha cientfica relevante

NOTAS No ltimo nmero da revista Electrnica Prctica, nalgunha
pxina das centrais, aparece a entrevista que lle fixeron a Celia
Penas. unha das enxeeiras mis destacadas da universidade
desta cidade. Noutra ocasin xa publicaran un artigo en que
falaba daquel invento seu que reduca o consumo de electricidade.

2 Copia as oracins no caderno facendo as contraccins

necesarias.
(EN + ESA) casa vive a dona (DE + AQUELA) tenda de xoguetes.
Se saio (DE + ESTE) problema non me meto (EN + OUTRO).
Non me gusta esa camisa; prefiro (AQUELA + OUTRA).
A Pedro xa o colleron (EN + ALGUNHA) mentira.
(EN + ALGN) sitio on falar (DE + ISO).
Antes a xente comunicbase (DE + OUTRO) xeito.

74

464217 _ 0066-0081.indd 74 01/04/14 10:28

Suxestins didcticas Destaque, ademais, que pode haber contraccins de ata

Recupere as contraccins traballadas no apartado de Gram-
tica e lmbrelles aos alumnos que as preposicins en e de ta-
mn contraen con outros determinantes. Destaque que o uso
destas contraccins sempre obrigatorio na escrita.
Ao corrixir as actividades convn deterse na identificacin dos
elementos (demostrativos e indefinidos) a partir dos cales se
forma cada contraccin.
Se o considera apropiado, contrapoa as contraccins pre-
sentadas neste apartado con outros casos en que as prepo-
sicins de e en preceden a palabras coas que contraen na
fala, pero non na escrita; isto ocorre no caso dos adverbios
(de al, de acordo, de agora) e dos indefinidos algo e algun
(de algun, de algo, en algo, en algun).
tres compoentes, pois as formas estoutro, esoutro, aque-
loutro... contraen coas preposicins de e en (desoutro,
nesoutro...).
Na seccin Aprendo como se escribe, a propsito do ter-
mo harmnica, pregunte pola peculiaridade da grafa h, que
xeralmente non representa ningn son, e comente que a for-
ma castel desa palabra carece da citada grafa. Anmeos a
propoer outras palabras que respondan a un modelo similar.
Solucins
Actividade de coecementos previos. diso (de + iso),
daquela (de + aquela) desa (de + esa) Desta (de + esta),
noutra (en + outra).

94
 5 UNIDADE
UNIDADE 51
3 Completa os cadros coas contraccins que cumpra e aprndeas.
NOTAS
ESTE, ESE, AQUEL ESTA, ESA, AQUELA ESTES, ESES, AQUELES ESTAS, ESAS, AQUELAS

DE desta, desa, daquela

EN nestes, neses, naqueles

4 Fxate na situacin de comunicacin e completa o dilogo coas contraccins de demostrativo

ou indefinido que cumpra.

No mercado

Bo da, poda poerme un quilo mazs de a?

De cales, que estn aqu mia esquerda?
Si, . E dous quilos peras de al atrs,
que teen moi boa pinta.
Se quere, polle , que lle estn riqusimas!
E caixa tamn teo algunhas das que apao eu.
Gracias, ocasin igual llas probo. Aburio.

5 DITADO. Prepara o ditado para facelo no caderno.

Fxate nas contraccins.

Un cativo perigoso

Breixo, o fillo dese vecio que vive arriba, moi falcatrueiro. Ten s sete
anos, pero nalgunha ocasin xa nos deu algn susto ao pretender
amaar co seu desaparafusador de plstico o circuto elctrico. Doutra
vez desconectou a luz en todo o edificio; nese caso, seu pai rifoulle
por ser tan traveso. E anda lembro aqueloutra trasnada que fixo
ao romper unha lmpada. Gstalle a electricidade, diso non cabe dbida!

APRENDO COMO SE ESCRIBE

Di que palabra est ben escrita.

A armnica B harmonica C harmnica D harmonia
Localiza as letras que forman a palabra e escrbeas
ordenadas en maiscula e en minscula.

harmnica C H A R M I N X A

Instrumento musical de vento Completa coas grafas que corresponda estas

que soa ao soprar ou ao aspirar palabras da familia de harmnica.
por uns furadios.
*armon*a * *
fil armni o
*armon*o
75

464217 _ 0066-0081.indd 75 01/04/14 10:28

sas. E dous quilos daquelas peras de al atrs, que teen moi

1 No (en + o), da (de + a), nalgunha (en + algunha), das (de +
boa pinta. / Se quere, polle estoutras, que lle estn riqu-
as), das (de + as), da (de + a), desta (de + esta), Noutra (en +
simas! E naquela caixa tamn teo algunhas das que apao
outra), daquel (de + aquel).
eu. / Gracias, noutra ocasin igual llas probo. Aburio.
2 Nesa casa vive a dona daquela tenda de xoguetes.
Se saio deste problema non me meto noutro. Non me
5 Actividade de ditado.
gusta esa camisa; prefiro aqueloutra. A Pedro xa o colle- Aprendo como se escribe
ron nalgunha mentira. Nalgn sitio on falar diso. Antes C (harmnica).
a xente comunicbase doutro xeito. HARMNICA / harmnica.
3 deste, dese, daquel; desta, desa, daquela; destes, deses, harmona, filharmnico, harmonio.
daqueles; destas, desas, daquelas; neste, nese, naquel; nes-
ta, nesa, naquela; nestes, neses, naqueles; nestas, nesas,
naquelas.
4 Bo da, poda poerme un quilo desas mazs de a? /
De cales, destas que estn aqu mia esquerda? / Si, de-

95
 SABER FACER

Propsitos Un folleto de instrucins

Agora vas elaborar o folleto de instrucins para a montaxe
Empregar o vocabulario traballado e o funcionamento dunha lmpada elctrica de mesa. Para que
sobre o circuto elctrico. che resulte mis doado escribilo, propomosche unhas cantas
actividades que che van axudar a preparar mellor este traballo
Aprender a organizar as partes se as resolves correctamente.
dun proceso.
Prepara o teu traballo
Practicar o uso do modo imperativo
1 Fxate no debuxo da lmpada e relaciona cada parte co seu nome.
e das frmulas e tratamentos
de cortesa. 1 interruptor
2 pantalla
Redactar un texto instrutivo. lmpada
3
base
5 6
Previsin de dificultades cable
4 portalmpada
probable que os alumnos
non coezan todas as palabras 2 Describe coas tas palabras o que se fai en cada vieta.
que nomean ferramentas. Podes consultar o vocabulario sobre o circuto elctrico da unidade.
Faciltelles dicionarios para poder
1 2
resolver as actividades.
Na fase de deseo final do folleto,
convn que axude os alumnos
nos procesos de edicin
(escaneado de imaxes, etc.), encia
preferiblemente nunha aula Intelix temtica 3 4 5
ma
que dispoa de ordenadores lxico-
e conexin internet.

3 sinala que accins da actividade anterior corresponden

NOTAS ao proceso de montaxe e cales posta en funcionamento
da lmpada.

4 Escolle. Que necesitars para a montaxe da lmpada?

Trade e caravillas. Desaparafusador e parafusos.
Martelo e cravos. Chave inglesa e roscas.

76

464217 _ 0066-0081.indd 76 01/04/14 10:28

Desenvolvemento da competencia
lingstica
Ao elaborar o folleto de instrucins, os alumnos utilizarn
parte do vocabulario sobre o circuto electrnico que aprende-
ron ao longo da unidade. Ademais, o coecemento sobre os
determinantes e as contraccins que adquiriron nos apartados
de Gramtica e de Ortografa serviralles para utilizar conscien-
temente estes elementos lingsticos co obxectivo de redactar
con precisin as explicacins do texto instrutivo do folleto.
A propsito da actividade 2, fale cos alumnos sobre as pre-
caucins que convn tomar ao montar calquera aparello elc-
trico: ter as mans secas en todo momento, non manipular o
aparello mentres est conectado rede elctrica, etc. Deixe
que eles mesmos comenten os riscos que comporta a monta-
xe e pdalles que inclan no seu folleto algunhas das medidas
de seguridade que todos consideren imprescindibles.
hora de realizar a actividade 5, probable que se enfronten
dificultade de atopar folletos de instrucins en galego. Na
internet vostede dispn de modelos variados que lle poden
servir de base para prepararlles textos traducidos. Poder im-
primilos e repartilos entre os alumnos para que se familiricen
coas caractersticas do texto instrutivo. Ademais de manuais
de instrucins de electrodomsticos ou aparellos elctricos,
podera resultar interesante traballar con textos referidos a
procesos cos que os rapaces estean familiarizados: a instala-
cin dun programa informtico, a adhesin a unha rede social,
a creacin dunha conta de correo electrnico, etc. Lalles o
texto dalgns folletos e valoren se as sas instrucins son cla-
ras e se a informacin est ben organizada.

96
 5 UNIDADE
UNIDADE 51
Elabora o teu guin
NOTAS
5 busca diversos folletos de instrucins de montaxe
de aparellos, mobles, etc., para ver como presentan
e organizan a informacin.

6 Elabora un esquema sobre como vas organizar a informacin

do teu folleto.
As seguintes preguntas pdenche servir de orientacin.
Vas inclur un apartado coas partes da lmpada?
En caso afirmativo, onde situars a informacin anterior:
ao principio ou ao final? Por que?
Vas diferenciar entre instrucins de montaxe da lmpada
e de posta en marcha?
Vas inclur algn apartado con consellos ou precaucins
que haxa que ter en conta durante o proceso? Cales?

7 Reescribe, seguindo o exemplo, as accins da actividade 2

para que se convertan en ordes.
Decide como te vas dirixir aos lectores do folleto: de ti (fai...)
ou de vostede (faga...); en singular (fai, faga...) ou en plural (facede,
fagan...). Utiliza palabras e expresins que
indiquen a orde que cmpre dar en cada paso.
Exemplo Primeiro, fixade o portalmpada
base da lmpada
cun desaparafusador.

Demostra que o sabes facer

8 USA AS TIC. Desea o teu folleto no ordenador tendo

encia
Intelix cial
en conta os seguintes aspectos.
A organizacin dos apartados debe quedar moi clara.
As instrucins escritas teen que ir acompaadas
espa
dos debuxos correspondentes escaneados.

9 TRABALLO COOPERATIVO. Mstralles o teu folleto

de instrucins a algns compaeiros e pdelles
que respondan as seguintes preguntas.
A informacin do meu folleto est ben organizada?
Acompaei cada debuxo coa explicacin correspondente?
As explicacins son claras e estn ben ordenadas?
Dirixinme sempre do mesmo xeito ao lector?

77

464217 _ 0066-0081.indd 77 01/04/14 10:28

Solucins coloque a pantalla sobre a estrutura. Finalmente, enchufe o ca-

1 1. lmpada. 2. portalmpada. 3. pantalla. 4. base. 5. in-
terruptor. 6. cable.
2 RM. 1. Acplase o portalmpada base por medio de
parafusos. 2. Enrscase a lmpada no portalmpada. 3. Co-
lcase a pantalla. 4. Enchfase o cable. 5. Prmese o interrup-
tor e acndese a luz.
3 Proceso de montaxe vietas 1, 2 e 3. Posta en funcio-
namento da lmpada vietas 4 e 5.
4 Desaparafusador e parafusos.
5 e 6 RL.
7 RM. Primeiro, fixe o portalmpada base con parafusos.
A continuacin, enrosque a lmpada no portalmpada. Despois,
ble rede elctrica e prema o interruptor para acender a luz.
8 e 9 RL.
Competencias
Competencia matemtica, cientfica e tecnolxica. A activi-
dade 2 require a aplicacin da lxica e de certos coecementos
sobre procesos prcticos cunha compoente tcnica.
Competencia dixital. Na actividade 8 mstrelles opcins tipo-
grficas e de estilo dos procesadores de textos, que poden axu-
darlles no deseo dos folletos.
Aprender a aprender. Na actividade 9 os alumnos melloran a
sa aprendizaxe de forma cooperativa. Ademais, deben posur
coecementos diversos para poder avaliar con criterio.

97
 Literatura. OS XNEROS LITERARIOS

Propsitos Palabras O maquinista Antn

Coecer os principais xneros Palabras do dicionario
son rosas de invernadoiro
literarios (narrativa, lrica e teatro)
e as las cheas dun lunario,
e as sas caractersticas. cofres baleiros de ouro.
Procurar informacin de carcter Pero se escribo paxaro
literario na internet. e a mesma palabra leo
(que non che pareza raro),
Transformar un poema nun texto el voa libre polo ceo.
narrativo e nun texto teatral. rAmiro fonte
XEFE DE ESTACIN. Antn, acabouse a troula!
ANTN. Non troula!
XEFE DE ESTACIN. Esta xente pagou
o seu billete.
(Todos asenten coa cabeza.)
ANTN. Que vea outro maquinista.
Eu hoxe non saio.
XEFE DE ESTACIN. (Perdendo os nervios.)
Antn, non fagas isto na mia estacin.
An AlfAyA

Previsin de dificultades
Os alumnos poden ter problemas
A vasoira da bruxa
hora de identificar
Catuxa ten unha vasoira de rabo de cana e xestas secas
o narrador dunha historia.
que parecen unha melena. Montada na sa vasoira voa
Dgalles que se trata da voz lunario: calendario onde lle cadra, cando quere e como lle peta. A vasoira
baseado nas fases
que conduce a historia, lunares.
rincha un pouquirrichio cada vez que a bruxa a pon
a funcionar, porque unha vasoira de segunda
a que transmite as accins varredura: accin varredura, que pertenceu tamn sa avoa.
protagonizadas polos de varrer.
Antn CortizAs
personaxes. Compare a figura
do narrador coa dos personaxes
e, se o considera pertinente,
Os textos literarios son moi diferentes uns dos outros: uns estn
dgalles que nalgunhas historias
escritos en verso e outros en prosa; nuns un narrador explica
o narrador tamn o que lles pasa a uns personaxes e, noutros, os personaxes
un dos personaxes. falan directamente e a accin desenvlvese a travs do que din...
Segundo as sas caractersticas, os textos literarios poden
clasificarse en diferentes grupos. Cada un destes grupos chmase
Mis recursos xnero literario.
Os principais xneros literarios son a narrativa, a lrica e o teatro.
Lecturas: narrativa e teatro
Antn Cortizas (1993): A bruxa sen
curuxa. SM.
An Alfaya (1991): O maquinista 1 Responde para cada un dos textos iniciais.
Antn. Xerais. Est escrito en verso ou en prosa?
Quen fala: un narrador, un poeta ou directamente os personaxes?
Que transmite o texto: cntanse uns feitos ou exprsanse
pensamentos e sentimentos?

78

464217 _ 0066-0081.indd 78 01/04/14 10:28

Suxestins didcticas con elementos variados. Pode formular cuestins como as

seguintes: En que se parecen as palabras do dicionario s
Deixe que os alumnos lean atentamente os tres textos. Des-
rosas de invernadoiro? Que ocorre cando se pronuncia unha
pois, faga que os lean en voz alta. Ao fo do texto O maqui-
palabra como paxaro? Por que ocorrer iso? Deixe que
nista Antn, propalles que expliquen en que consiste o
acheguen libremente as sas interpretacins. Despois, abor-
traballo dun maquinista e o dun xefe de estacin.
de a cuestin da disposicin do poema en versos e da rima.
Escolla dous alumnos para que representen os papeis de ma-
quinista e de xefe de estacin nunha lectura oral do pequeno Solucins
texto, en que debern mostrar unha entoacin correcta e axus-
tada situacin. Explique as principais convencins grficas 1 O maquinista Antn e A vasoira da bruxa estn escritos
dos textos teatrais (nomes de personaxes en letras versais, ano- en prosa. Palabras est escrito en verso. En A vasoira da
tacins en cursiva, etc.) e pdalles que as usen na actividade 5. bruxa fala un narrador; en O maquinista Antn falan directa-
mente os personaxes; en Palabras fala a voz dun poeta.
Pregntelles que lles suxeriu a lectura do poema Palabras e
Nos dous textos en prosa presntanse feitos; no poema
convdeos a que expresen se lles pareceron atractivas e
Palabras exprsanse pensamentos e sensacins.
orixinais as imaxes que se crearon identificando as palabras

98
 5 UNIDADE
UNIDADE51
2 Le as pistas e di a que xnero literario pertence cada un dos textos iniciais.
NOTAS
PISTA 1 Os textos lricos adoitan estar escritos en verso.
PISTA 2 Nos textos teatrais, a accin desenvlvese directamente a travs
dos dilogos dos personaxes.

3 Completa cos datos obtidos nas actividades anteriores.

A NARRATIVA o xnero literario formado polos textos escritos en ,
en que un conta uns , reais ou ficticios, que lles ocorren a uns personaxes.
A LRICA o xnero literario formado polos textos escritos en , en que
un expresa .
O TEATRO o xnero literario formado polos textos en que son os directamente
os que contan a travs do dilogo.

4 AGORA EXPLORA TI. Le a seguinte informacin. Despois, clasifica as pelculas segundo estean
baseadas en guins orixinais ou adaptados. No caso dos guins adaptados, escribe o ttulo
e o autor do libro que se adaptou para o cine.

Sabas que as pelculas se fan a partir duns textos semellantes aos teatrais
que se denominan guins cinematogrficos? Os guins cinematogrficos
poden ser orixinais, se se crearon expresamente para a pelcula,
ou adaptados, se parten dun texto literario anterior.

Ice Age O bosque animado A tropa de trapo

Matilda As Supernenas Harry Potter e a pedra filosofal

GUINS ORIXINAIS GUINS ADAPTADOS

Demostra o teu talento

5 Escribe un texto narrativo e un texto teatral a partir deste texto potico.

Para facelo, fxate sobre todo nos trazos que diferencian uns xneros dos outros.

encia
A ra e a cigarra
Intelix stica
No alto dun croio sentada ling
pregballe a ra cigarra
que entoase unha cantata
para animar a xornada.
E a cigarra contestaba:
Canta ti. Eu estou cansa!

79

464217 _ 0066-0081.indd 79 01/04/14 10:28

2 A vasoira da bruxa pertence ao xnero narrativo: est es-
crito en prosa e hai un narrador. O maquinista Antn pertence
ao xnero teatral: os personaxes interveen directamente,
sen necesidade dun narrador, e a accin vaise desenvolven-
do a travs dos seus dilogos. Palabras pertence ao xnero l-
rico, porque est escrito en verso e expresa sentimentos.
3 A NARRATIVA o xnero literario formado polos textos
escritos en prosa, en que un narrador conta uns feitos, reais
ou ficticios, que lles ocorren a uns personaxes. A LRICA o
xnero literario formado polos textos escritos en verso, en que
un poeta expresa sentimentos. O TEATRO o xnero litera-
rio formado polos textos en que son os personaxes directa-
mente os que contan os feitos a travs do dilogo.
4 GUINS ORIXINAIS Ice Age, A tropa de trapo, As Su-
pernenas. GUINS ADAPTADOS Matilda (baseada na no-
vela de Roald Dahl), O bosque animado (baseada na novela
de Wenceslao Fernndez Flrez), Harry Potter e a pedra filo-
sofal (baseada na novela de J. K. Rowling).
5 RL.
Competencias
Competencia dixital. A actividade 4 require o uso, por
parte dos alumnos, de buscadores que xestionen a procu-
ra de informacin na rede. Aproveite para ofrecerlles algun-
has indicacins que lles axuden a afinar as buscas.
Conciencia e expresin cultural. O exercicio de creacin
da actividade 5 implica a interiorizacin das caractersticas
que convencionalmente definen os xneros literarios.

99
 ACTIVIDADES FINAIS

Propsito 1 RESUMO. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade.

Repasar e aplicar
As palabras homnimas son as que se pronuncian e poden escribirse
os coecementos adquiridos
ou non da maneira.
ao longo da unidade. As palabras que preceden ao substantivo para concretalo ou determinalo son
os . As clases de palabras que desempean a funcin de determinantes
son .
Mis recursos
O artigo funciona como e indica o eo do substantivo
Banco de palabras homgrafas que acompaa. O artigo pode ser e . As sas formas son .

bota (substantivo [accin ou efecto Os principais xneros literarios son , eo .

de sementar] e forma verbal);

casa (substantivo e forma verbal); 2 ESQUEMA. Copia e completa o seguinte esquema.
doce (adxectivo e numeral);
Contraccins
cara (adxectivo, preposicin
encia
e substantivo); Intelix temtica
ma
fo (substantivo e forma verbal); lxico- preposicins de e en demostrativos

lapa (adxectivo e verbo); contraen contraen

pola (substantivo e contraccin);
planta (substantivo e forma verbal); cos demostrativos cos indefinidos outro e algn co indefinido outro
roda (substantivo e forma verbal);
(deste, ) (doutro, doutra, ) (estoutro, )
traza (substantivo e forma verbal).
3 Elixe e completa coa palabra homnima que corresponda.

NOTAS Psame a de fo. bobina / bovina Puxen a maleta na . baca / vaca

, que alegra verte! hai / ai Poderame dicir a ? hora / ora

4 Completa coa palabra que corresponda tendo en conta a forma do artigo.

O sbado pasado estragouse a . microondas / lavalouza
A Marcos encntalle o que lle regalaches. libro / cadros
Entre os dous comeron todos os . pasteis / tortas
Cando estn xuntos, as psanlles voando. minutos / horas
Mandoulle das para comunicarllo. mensaxes / correos

5 Indica a partir de que palabras se formaron as seguintes contraccins.

estoutros dalgunhas noutros

nisto daqueles nalgns

80

464217 _ 0066-0081.indd 80 01/04/14 10:28

Solucins deste, desta, destes, destas, disto; dese, desa, deses,

desas, diso; daquel, daquela, daqueles, daquelas, daquilo;
1 As palabras homnimas son as que se pronuncian
neste, nesta, nestes, nestas, nisto; nese, nesa, neses, nesas,
igual e poden escribirse ou non da mesma maneira. As
niso; naquel, naquela, naqueles, naquelas, naquilo. Pre-
palabras que preceden ao substantivo para concretalo ou
posicins de e en cos indefinidos: doutro, doutra, doutros,
determinalo son os determinantes. As clases de palabras
doutras; dalgn, dalgunha, dalgns, dalgunhas. Dos demos-
que desempean a funcin de determinantes son os artigos,
trativos co indefinido outro: estoutro, estoutra, estoutros, es-
os demostrativos, os posesivos, os numerais e os indefinidos.
toutras; esoutro, esoutra, esoutros, esoutras; aqueloutro,
O artigo funciona como determinante e indica o xnero e o
aqueloutra, aqueloutros, aqueloutras.
nmero do substantivo que acompaa. O artigo pode ser
3 bobina baca Ai hora.
determinado e indeterminado. As sas formas son o, a, os,
as (artigo determinado) e un, unha, uns, unhas (artigo 4 lavalouza libro pasteis horas mensaxes.
indeterminado). Os principais xneros literarios son a 5 estoutros estes + outros, dalgunhas de + algunhas,
poesa, a narrativa e o teatro. noutros en + outros, nisto en + isto, daqueles de +
2 Contraccins. Preposicins de e en cos demostrativos: aqueles, nalgns en + algns.

100
 REPASO ACUMULATIVO
5 UNIDADE
UNIDADE 51

1 Relaciona con nmeros. A que obxecto fai referencia o nome paleta en cada oracin? Propsitos
paleta Repasar e aplicar os coecementos
O albanel esqueceu a paleta na casa. adquiridos en unidades anteriores.
1 2 3
O pintor mesturou as cores na paleta.
Comprobar o grao
Recolleu a borralla coa paleta.
de interiorizacin dos contidos
traballados na unidade.
2 Arrodea e clasifica os pronomes persoais do seguinte trabalinguas.

Eu direiche o que eles me dixeron, se ti me dis o que lles dixeches.

PRONOMES PERSOAIS TNICOS PRONOMES PERSOAIS ATNOS

NOTAS

3 substite en cada caso as palabras destacadas pola contraccin axeitada do pronome tono.

Mia nai mercoume un comps novo para a clase de debuxo.

Roi devolveulle os discos sa amiga Sabela.
A mestra explicou a leccin aos alumnos.
Cando vos aceptaron a reclamacin?

4 DITADO ACUMULATIVO. Prepara o ditado para facelo no caderno.

Vocacin
Xos, o vecio que vive nese tico, traballa no xulgado deste Contraccins
municipio. Pero a sa autntica vocacin arranxar electrodomsticos. dos pronomes
Ten un taller de bricolaxe na casa e al, pola tarde, escoitando Contraccins
msica, repara todo o que lle levan os amigos: ora traballa neste do artigo
reloxo, ora fedella naquela televisin, nun ordenador... El sempre Contraccins
cho di: Dixamo a min, que as como mellor o paso. E, ademais, dos demostrativos
as reparacins nunca nolas cobra!

AUTOAVALIACIN

Escribe V (verdadeiro) ou F (falso) e puntate. Cada resposta correcta vale 2 puntos.

encia
1 As palabras homnimas escrbense sempre igual.
2 O artigo vai diante do substantivo e a sa funcin determinalo. Intelix rsoal
3 O artigo vai no mesmo xnero e na mesma persoa ca o substantivo. intrape
4 As preposicins de e en contraen cos demostrativos.
5 O demostrativo este pode contraer co indefinido outro.

81

464217 _ 0066-0081.indd 81 01/04/14 10:28

Suxestins didcticas volveullos sa amiga Sabela. A mestra explicullela.

Cando vola aceptaron?
Na actividade 1, propalles aos alumnos que busquen mis
palabras polismicas con das ou tres acepcins. Pdalles 4 Actividade de ditado.
que expliquen os significados de cada termo a travs de defi- Autoavaliacin
nicins ou de sinnimos. 1. F. 2. V. 3. F. 4. V. 5. V.

Solucins
1 3. O albanel esqueceu a paleta na casa. 1. O pintor mes-
turou as cores na paleta. 2. Recolleu a borralla coa paleta.
2 Hai que arrodear: Eu, che, eles, me, ti, me, lles.
PRONOMES PERSOAIS TNICOS Eu, eles, ti. PRONO-
MES PERSOAIS TONOS che, me, me, lles.
3 Mia nai mercoumo para a clase de debuxo. Roi de-
Competencias
Aprender a aprender. Realizar actividades coma a de Auto-
avaliacin, en que os alumnos examinan o seu propio
dominio dos contidos, constite unha prctica construtiva e
til para consolidar a aprendizaxe e reforzala nas reas que
se revelen deficitarias.

101
Fonts dels
AUDICINS DO textos
PRIMEIRO TRIMESTRE

UNIDADE 1 Pois estamos na praia, nunha calia, pero agora

PISTA 1
Perdoe. Esta a clase de quinto A? que me
dixeron que teo que esperar o mestre na porta
desta clase. Como o meu primeiro da de esco-
la...
Se queres podes esperalo con Jeannette e comi-
go. Tamn somos novos.
Ah, si? Que ben! E de onde sodes vs?
Eu son francesa e Helmut, alemn. E ti?
Eu son peruana.
Din que a ta terra moi bonita...
Si, certo. A verdade que unha terra precio-
sa... Estroa tanto...
Anmate, muller! Xa vers que ben o imos pasar
este ano.
Helmut ten razn. Os compaeiros teen pinta de
ser simpticos...
E snvolo, xa o veredes. Chmome Alberte e son
o voso mestre. Entrade comigo. Os vosos compa-
eiros estn agardando para darvos a benvida.
PISTA 2
podes queres escola terra teen dixeron
PISTA 3
Un novo curso
Comezou un novo curso. Lonxe quedan xa os das
dos xogos na praia e as excursins a lugares incri-
bles ou a aldeas, vilas e cidades marabillosas. Pero
non temos que estar tristes. Agora o momento de
atoparse outra vez cos compaeiros da clase, de
coecer novos amigos e de aprender unha morea de
cousas. Seguro que nos agarda un ano inesquecible!
UNIDADE 2
PISTA 4
Diga? Quen ?
Ola, Xiana. Son eu, Martio.
Ola, Martio! Dime. Que foi?
Non, nada. Que acabei agora de facer unhas xes-
tins de traballo no concello e pensara en quedar
convosco. Onde estades?
non lembro o nome. man dereita hai unha punta
de costa cun faro e, man esquerda, ao lonxe,
vese o peirao. Ah, e xusto detrs de ns hai un
bosque de pieiros. Sabes de que cala che falo?
Si, si, xa a identifico. En vinte minutos chego. Dei-
ca agora, Xiana.
Deica agora, Martio. Agardmoste. Aburio.
Aburio.
UNIDADE 3
PISTA 5
Atencin, rapaces e rapazas! Hoxe a nosa com-
paeira Iria, que o ano pasado estivo en Casaven-
tura, vainos contar a sa experiencia al para que
todos coezamos mellor o albergue a onde imos ir
a vindeira fin de semana. Cando queiras, Iria...
Eu fun a Casaventura durante as vacacins de
Semana Santa do ano pasado. Tamn vieron
meu pai, mia nai, o meu irmn pequeno Cibrn e
os meus amigos Roberto e Laura.
O lugar precioso. Atpase no medio dun souto de
castieiros centenarios, en plena serra do Courel.
Os donos, Guillerme e Ana, son moi simpticos e
fixeron todo o posible para que nos atopsemos a
gusto al. Todos os das podas elixir entre varias
actividades relacionadas coa natureza. Os meus
amigos e mais eu demos un paseo a cabalo o pri-
meiro da, o segundo practicamos sendeirismo e,
na xornada seguinte, baixamos en canoa polo ro
Lor. Foi superemocionante! O domingo, que era o
ltimo da, os monitores propuxronnos facer algo
de escalada, pero ns preferimos facer unha excur-
sin a p polo bosque. Que paisaxe mis bonita!
Despois de cear, despedmonos de Ana e de Gui-
llerme e volvemos para a casa. A verdade que
foron uns das esgotadores, pero divertidsimos!
Estou segura de que se fsedes o pasariades moi
ben. As que animdevos!
Gracias, Iria. E vs, xa o sabedes: pensdeo,
consultdeo con vosos pais e xa me diredes algo
antes do xoves, de acordo? Xa vos podedes ir.
Deica ma!
Deica ma, mestre!
UNIDADE 4 UNIDADE 5

PISTA 6 PISTA 7
LOCUTOR: Boa tarde, radioontes de Vidas senllei- LOCUTOR: Ola, televidentes de Festas en directo.
ras! Hoxe temos no programa unha convidada Temos connosco a seora gueda, toda unha
de luxo: a gaadora do Premio de Ciencia e Tec- celebridade na localidade de Chantada, en Lugo.
noloxa deste ano, a informtica Anta Castro. Explquenos, seora gueda, por que motivo
Benvida, Anta. vostede tan coecida aqu?
ANTA: Gracias, Artur. A verdade que xa tia SEORA GUEDA: Ai, fillo, porque paso o da can-
gana de vir a este programa. tando. Non importa se chove ou vai sol, se estou
LOCUTOR: E ns de tela aqu. Gaar o Premio de na casa ou pola ra, se as cousas van ben ou
Ciencia e Tecnoloxa supn un grande xito. Que mal, eu non podo parar de cantar. Son moi, moi
sentiu cando lle comunicaron a noticia? cantareira, sobre todo de cancis tradicionais,
das de toda a vida; anda que lles cambio a letra,
ANTA: Non o poda crer. Saba que o microordena-
as non me aburro de cantar sempre o mesmo.
dor solar tivera unha boa acollida no mundo
cientfico, pero non esperaba este recoecemen- O meu fillo mis vello, que toca nun grupo de
to. rock, pensa que fusionar tradicin e modernida-
de pode ser bonito e por eso me pediu que
LOCUTOR: A verdade que se trata da primeira vez
cante con iles nas festas algunha das cancis
que lle outorgan este galardn a unha informti-
que invento. E desde aquela non deixo de pen-
ca. Pero non poda ser doutro xeito. O microor-
sar que cancin podera cantar... A ver que lles
denador solar ten moitsimas aplicacins e, ade-
parece esta aos telespectadores...!
mais, ecolxico.
Na nosa aldea son das de festa,
ANTA: Si. O meu equipo e mais eu temos moito
vecios e vecias, bailade coa orquestra...
interese en coidar o medio natural. Por iso, nos
Que ben soa o grupo diste fillo meu,
nosos traballos de investigacin procuramos uti-
e a letra, seores, xa a invento eu.
lizar sempre enerxas alternativas.
LOCUTOR: Pois, coa voz da seora gueda de fon-
LOCUTOR: Unha actitude que, probablemente, foi
do, damos por rematada a conexin de hoxe.
moi valorada polo xurado. E, falando do xurado,
Deica o prximo programa de Festas en directo.
sbese algo sobre o acto de entrega do premio?
Adeus!
ANTA: Anda non est confirmado, pero segura-
mente se celebrar o prximo 24 de novembro
en Vilagarca de Arousa, a localidade escollida
este ano.
LOCUTOR: Pois esperamos que sexa un acto ben
bonito.
ANTA: Moitas grazas, Artur.
LOCUTOR: E isto todo por hoxe, amigos. O voso
locutor, Artur Noceda, despdese de todos vs
deica o vindeiro martes, en que nos atoparemos
nun novo programa de Vidas senlleiras! Sede
bos! Aburio!
Fonts dels
AUDICINS DO textos
SEGUNDO TRIMESTRE

UNIDADE 6 UNIDADE 7

PISTA 8 PISTA 10

Ola, amigos e amigas! Benvidos un da mis ao
concurso A palabra agachada. Hoxe teredes que
atopar catro novas palabras ocultas, neste caso
relacionadas co universo, que o tema do da.
Estades preparados? Pois... adiante!
Primeira palabra:
Con este instrumento pdense ver as estrelas co-
ma se estivesen moi preto.
Segunda palabra:
o nome do tripulante dunha nave espacial.
Terceira palabra:
Fano as naves espaciais cando se pousan na La.
Cuarta palabra:
Figura imaxinaria que forma un grupo de estrelas no
ceo.
Acertstelas todas? Seguro que si! E se non,
podedes intentalo outra vez no prximo programa
de A palabra agachada. Agardmosvos!
PISTA 9
Primeira pista:
un astro.
Bo da, estimados telespectadores! Esta noite
contamos coa presenza de Saleta Film, a directora
de cine mis nova de Galicia. Recibmola cun forte
aplauso!
PISTA 11
A DXT informa...
A estrada nacional 222 est cortada ao trfico por
obras. Como alternativa, e para evitar atascos,
recomendmoslles aos condutores e condutoras
que utilicen a estrada nacional 222, que discorre en
paralelo a esta. Moitas grazas.
PISTA 12
Boa tarde!
A cova que descubriu onte un mozo botnico nos
arredores da Serra Verde podera ser, segundo os
expertos, a lendaria Galigabtar. Agora mesmo, un
grupo de espelelogos exploran o interior da aldea.
PISTA 13
Seores clientes:
Informmolos de que hoxe temos oferta de dous
por un na seccin de froitara. Leven un quilo da
froita que queiran e pagarn s dous!

Segunda pista: UNIDADE 8

Pertence ao sistema solar.
Terceira pista: PISTA 14
Non ten luz propia. Ola, Miguel! Pero... que che pasa?
Cuarta pista: Ai, Maria, que perdn o reloxo que me regalou
Dise que ests al cando ests despistado. mia ta polo meu aniversario...
Non te preocupes. Agora mesmo imos e pregunt-
Quinta pista: moslle ao conserxe se o viu.
O ser humano chegou al por primeira vez no ano
A ao con... conserxe? que... ten moi malas
1969.
pulgas.... A... ademais, creo que non lle caio moi ben.
Sexta pista: Ei, amigos, mirade o que atopei!
Pode ser chea, nova, miguante ou crecente. o meu reloxo! Grazas, Carlos!
Stima pista: Recoiro, que mala sorte! Para unha vez que atopo
Xira arredor da Terra. algo...
UNIDADE 9

PISTA 15
Bo da!
Lembran que onte falabamos dun da de bonanza,
do predominio dun ceo raso en toda Galicia,
acompaado de temperaturas cada vez mis
clidas? Pois hoxe as cousas cambian radical-
mente. As temperaturas descendern de golpe e
as nubes deixarn chuvascos en toda a
comunidade. Ademais, o nords soprar con forza
e far que o ambiente sexa moito mis hmido ca
en das anteriores. As que xa o saben: abrguense
e non saian da casa sen o paraugas. Ns
volveremos ma para ofrecerlles de novo as pre-
visins do tempo. Que pasen un bo da!

PISTA 16
Cadro de acentuacin diacrtica.

UNIDADE 10

PISTA 17
Audicin nmero 1:
Por favor, a que hora sae o tren para A Corua?
Audicin nmero 2:
Se deixas ben ordenado o teu cuarto, iremos ao
cine esta tarde.
Audicin nmero 3:
Sen a ta axuda, sera imposible obter uns resul-
tados tan bos.
Audicin nmero 4:
Xurxo, podes pechar a vent, que entra moito aire?
 AUDICINS DO TERCEIRO TRIMESTRE
UNIDADE 11
PISTA 18
Bo da, seor!
Bo da. vostede a encargada da tenda?
Non, seor. A encargada non est neste momento.
Eu sonlle a dependenta; pero, se vostede quere, aten-
dereino con moito gusto e axudareino no que sexa.
Mire, via poer unha reclamacin.
Poer unha reclamacin? Por que motivo?
Resulta que a semana pasada merquei un batedor
e, cando cheguei casa, non funcionaba.
Pois non necesario que poa reclamacin nin-
gunha. Trouxo o batedor ou teno na casa?
Too na casa. Por que o di?
Porque, se nolo trae, como o mercou a semana
pasada e o batedor ten una garanta de dous anos,
cambimosllo por un novo sin problema ningn.
Cmbianmo por un novo? Pois agora mismo llo
traio. Ata dentro dun pouco!
Ata despois, seor.
UNIDADE 12
PISTA 19
Queredes facer unha viaxe de fin de curso e anda
non sabedes a onde ir? En Viaxes Sol propomos-
vos unha ruta por algns pases do norte de Europa
a un prezo inmellorable.
Primeiro, visitaremos Pars, a capital de Francia, du-
rante dous das. Despois, desprazarmonos ata
msterdam, en Holanda, onde pasaremos dous
das mis. E, finalmente, voaremos cara a Londres,
no Reino Unido, onde estaremos tres das, antes de
coller o voo que nos traer de volta a Santiago de
Compostela.
Non o pensedes mis. Viaxes Sol ofrcevos a me-
llor viaxe de fin de curso ao mellor prezo!
UNIDADE 13
PISTA 20
O misterio da desaparicin dos dinosauros
Hai aproximadamente 228 millns de anos, na zona
central da Terra, onde daquela haba un nico
e enorme continente, viviron os animais mis espec-
taculares da historia: os dinosauros.
Estes animais extraordinarios habitaron na Terra
durante mis de 150 millns de anos e hai uns 65
millns de anos que desapareceron misteriosa-
mente.
Uns pensan que se extinguiron de golpe por culpa
dun meteorito ou dun gran desastre natural. En
cambio, outros opinan que os dinosauros desapa-
receron pouco e pouco porque se produciron im-
portantes cambios climticos. Tamn hai unha teo-
ra que combina as das anteriores e atribe a
extincin dos dinosauros a grandes cambios clim-
ticos combinados cun desastre natural.
Pero as pistas non permiten chegar a unha conclusin
clara. Por iso, anda hoxe en da a desaparicin dos
dinosauros contina sendo un misterio sen resolver.
UNIDADE 14
PISTA 21
Narciso era un mozo moi fermoso. Tanto, que to-
das as ninfas e as doncelas que o van, anda que
fose unha soa vez, quedaban totalmente namora-
das e suspiraban continuamente por el.
Pero Narciso era moi insensible e rexeitbaas a to-
das.
Deixdeme tranquilo! dicalles de malas manei-
ras. Non vos aturo!
Un da, mentres paseaba polo bosque, Narciso
sentiu de speto moita sede. Por sorte, preto de al
haba unha fonte. As que, atrado polo agradable e
constante ruidio da auga que manaba, dirixiuse
cara a ela. Ao chegar, anicouse e...
Por todos os deuses! Que imaxe mis fermosa!
exclamou ao verse reflectido no estanque que ha-
ba ao p da fonte.
E namorouse tolamente, sen sospeitar que aquel
que va na lagoa era el mesmo.
Despois dun da enteiro contemplando a imaxe e su-
plicndolle ao mozo que haba no estanque que lle
deixase tocalo, Narciso non puido aguantar mis e
botouse de cabeza auga, onde morreu afogado.
Daquela, o seu corpo desapareceu e transformou-
se nunha fermossima flor: a flor do narciso.
PISTA 22 PISTA 24
Queredes que vos conte unha historia moi curiosa Atencin ao bando! Atencin! Por orde do seor
sobre un rapaz moi guapo e moi fachendoso? Si? alcalde faise saber que hoxe s cinco da tarde, na
Pois prestade moita, moita atencin! praza da vila, inaugurarase a exposicin de escul-
Narciso era un mozo moi fermoso. Tanto, que to- tura Viaxe ao pasado, con obras de artistas lugue-
das as ninfas e as doncelas que o van, anda que ses de todos os tempos. Durante a inauguracin
fose unha soa vez, quedaban totalmente namora- actuar en directo o grupo Cans Negros. Desde o
das e suspiraban continuamente por el. Concello convdase a todos os vecios da locali-
dade a asistiren ao acto.
Pero Narciso era moi insensible e rexeitbas a to-
das.
Deixdeme tranquilo! dicalles de malas manei-
ras. Non vos aturo!
Un da, mentres paseaba polo bosque, Narciso
sentiu de speto moita sede. Por sorte, preto de
al haba unha fonte. As que, atrado polo agra-
dable e constante ruidio da auga que manaba,
dirixiuse cara a ela. Ao chegar, anicouse e...
Por todos os deuses! Que imaxe mis bela! ex-
clamou ao se ver reflectido no estanque que ha-
ba ao p da fonte.
E namorouse tolamente, sen sospeitar que aquel
que va na lagoa era el mesmo.
Despois dun da enteiro contemplando a imaxe e
suplicndolle ao mozo que haba no estanque
que lle deixase tocalo, Narciso non puido aguan-
tar mis e botouse de cabeza auga, onde mo-
rreu afogado.
E sabedes que pasou despois? Eh?
Daquela, o seu corpo desapareceu e transfor-
mouse nunha belsima flor: a flor do narciso.
E mito contado, mito acabado.

UNIDADE 15

PISTA 23
Atencin ao bando! Atencin! Por orde da seora
alcaldesa faise saber que hoxe s cinco da tarde,
na Casa da Cultura, inaugurarase a exposicin de
pintura Viaxe ao pasado, con obras de artistas ga-
legos de todos os tempos. Durante a inauguracin
actuar en directo o grupo Gatos Negros. Desde o
Concello convdase a todos os vecios da locali-
dade a asistiren ao acto.
FONTES DOS TEXTOS

UNIDADE 1
O len que era unha formiga, G. Pascual. Conto
escrito expresamente para o libro Lingua 5. Saber
facer. Obradoiro/Santillana.
A seora vaca, Xerardo lvarez Limeses. O libro
dos cen poemas: antoloxa da poesa infantil galega
(a cargo de X. M. lvarez Cccamo). Espiral Maior.
UNIDADE 2
Unha excursin accidentada, Teresa Broseta.
Conto escrito expresamente para o libro Lingua 5.
Saber facer. Obradoiro/Santillana.
UNIDADE 3
Castieiro, Manuel Mara. Terra Ch. curuxa. SM. Coleccin Barco de Vapor.
Pasou a La, Antonio Garca Teijeiro. Lueiro de
papel. Xerais. Coleccin Merln.
O capitn Bala Perdida, Manuel Rivas. Bala Per-
dida. Alfaguara/Obradoiro.
UNIDADE 4
Un descubrimento fundamental, Lusa March.
Recreacin escrita expresamente para o libro Lin-
gua 5. Saber facer. Obradoiro/Santillana.
UNIDADE 5
Unha idea xenial, Teresa Broseta. Conto escrito
expresamente para o libro Lingua 5. Saber facer.
Obradoiro/Santillana.
Palabras, Ramiro Fonte. Xardn do pasatempo.
Tambre, Edelvives. Coleccin Ala Delta.
O maquinista Antn, An Alfaya. O maquinista An-
tn. Xerais. Coleccin Merln.
A vasoira da bruxa, Antn Cortizas. A bruxa sen

RESPOSTAS AUTOAVALIACIN

UNIDADE 1 1 Non 2 Si 3 Si 4 Non 5 Si

UNIDADE 2 1 a) 2 b) 3 a) 4 a) 5 b)

UNIDADE 3 1 V 2 F 3 F 4 F 5 V

UNIDADE 4 1 Non 2 Si 3 Non 4 Si 5 Si

UNIDADE 5 1 F 2 V 3 F 4 V 5 V
Direccin de arte: Xos Crespo Gonzlez.
Proxecto grfico: Pep Carri.
Fotografa de cuberta: Leila Mndez.
Xefa de proxecto: Rosa Marn Gonzlez.
Xefe de desenvolvemento de proxecto: Xavier Tejeda de la Calle.
Desenvolvemento grfico: Ral de Andrs Gonzlez e Jorge Gmez Tobar.

Direccin tcnica: ngel Garca Encinar.

Coordinacin tcnica: Ester Marn Otero, Jess Muela Ramiro e Laura Gil de Tejada Alemany.
Confeccin e montaxe: Ester Marn Otero e Laura Gil de Tejada Alemany.
Correccin: Luz Cures Vzquez, Xavier Pais Villar e Antn Palacio Snchez.

2014 by Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Entrecercas, 2
15705 Santiago de Compostela
PRINTED IN SPAIN
Calquera forma de reproducin, distribucin, comunicacin pblica ou
ISBN: 978-84-9972-262-7 transformacin desta obra s pode ser feita coa autorizacin dos seus
titulares, ags as excepcins que establece a lei. Contacte con CEDRO
CP: 464438 (Centro Espaol de Dereitos Reprogrficos, www.cedro.org) se necesita
Depsito legal: M-19020-2014 fotocopiar ou escanear algn fragmento desta obra.