Professional Documents
Culture Documents
AMERIKA
OP WEG NAAR EEN
TOEGANKELIJKE SAMENLEVING
3. WERKGELEGENHEID 14 9. LITERATUUR 40
Jan van Bemmelen, Martien Menken,
Math Moonen BIJLAGEN 43
4. VERVOER 17
Peter Stoffelen, Clemens Maassen
4.1 Uitgangspunten 17
4.2 Uitwerking in richtlijnen 20
4.3 Vergelijking met Nederland 21
4.5 Opmerkingen 22
5. OPENBARE GEBOUWEN 23
Theo van der Voordt, Maarten Wijk,
Louis Stegmeijer
5.1 Uitgangspunten 23
5.2 Uitwerking in richtlijnen 23
5.3 Vergelijking met Nederland 27
5.5 Opmerkingen 28
HET IS EEN HISTORISCH MOMENT ALS PRESI-
VOORWOORD
dent Bush op 26 juli 1990 de Americans with
Disabilities Act (ADA) ondertekent. In het Ameri-
kaans continuüm van actievoeren voor burger-
rechten en anti-discriminatiewetgeving is
opnieuw een mijlpaal bereikt. Naast een verbod
op discriminatie op grond van geloof, ras of sexe
is nu ook het verbod op discriminatie op grond
van een geestelijke oflichamelijke handicap in de
wet vastgelegd. De gebeurtenis krijgt extra kleur
doordat in een periode van een terugtredende
overheid juist de Republikein George Bush deze
zo gedetailleerd uitgewerkte federale (dus voor
álle staten geldende) wet- en regelgeving onder-
schrijft. Met de woorden: "Laat deze schandelijke
muur van uitsluiting eindelijk geslecht worden",
besluit hij zijn toespraak, gericht tot de driedui-
zend pleitbezorgers die de plechtigheid in de tuin
van het Witte Huis bijwonen.
•
.L _ _-
l
cU is opgericht op grond van de Rehabilitation 1986. Bovendien heeft de Council het toenmalige
Act van 1973. Aanvankelijk functioneerde de beleid financieel doorgelicht en onderzocht wat
CouncU als adviesorgaan binnen het Departrnent speciale voorzieningen de staat kosten. Men
ofEducation. Bij amendering van de Rehabilita· kwam tot indrukwekkende cijfers:
tion Act in 1984 is de Council echter omgezet in 60.000.000.000 per jaar voor voorzieningen en
een onafhankelijke organisatie. 75.000.000.000 voor inkomenscompensatie
De National CouncU on the Handicapped heeft voor mensen met een handicap. Bij een ander
hearings gehouden in alle 50 staten. Belangrijk- beleid zou een groot deel van deze uitgaven niet
ste klacht die telkens opnieuw naar voren kwam: meer nodig zijn. aldus de National CouncU. Met
discriminatie! Deze conclusie werd nog eens deze gegevens heeft de CouncU de politiek flink
bevestigd in een breed opgezet onderzoek van onder druk gezet.
11 Louis Harris and Associates. gepubliceerd in
IN 1986 PUBLICEERDE DE NATIONAL COUNCIL verbod op discriminatie op grond van een menta-
het rapport Toward Independance. Dit rapport le of fysieke handicap wettelijk vast. De volgende
bevat de bevindingen van een analyse van alle dag stemt de Senaat met 91 stemmen voor, 6
federale wetten en programma's die consequen- stemmen tegen en 3 onthoudingen eveneens in
ties hebben voor personen met een handicap. Een met ADA. De stemverhouding in het Congres
belangrijke conclusie was, dat federale program- laat aan duidelijkheid niets te wensen over.
ma's doorgaans eenzijdig veel nadruk leggen op
financiële ondersteuning van mensen met een
2_2 OPZET VAN DE WET
handicap en te weinig aandacht besteden aan het
tot stand komen van gelijke kansen, onafhanke- Kern van de Americans with Disabillities Act is
lijkheid en preventie. Eén van de aanbevelingen het verbod om mensen vanwege een 'disability'
uit het rapport luidt dan ook: uit te sluiten van werkgelegenheid, publieke dien-
• "Congress should enact a comprehensive law requi- sten en gebouwen, openbaar vervoer en telecom-
ring equal opportunity for individuals with disabili- municatie. Onder 'disabillity' verstaat de wet een
ties, with broad coverage and setting clear, consistent, fysieke of mentale schade die een of meer funda-
and enforceable standards prohibiting discrimination mentele levens activiteiten beperkt. Als voorbeel-
on the basis ofhandicap.". den worden genoemd: doofheid, slechthorend-
Veelbetekenend is de toelichting die op deze aan- heid, blindheid, slechtziendheid, spraakstoornis,
beveling volgt: "Such a statue should be packaged as motorische handicaps. Voorbeelden van levensac-
a single comprehensive bill, perhaps under such title tivitieten zijn: voor zich zelf zorgen, spreken,
as The Americans with Disabüities Act of 1986." horen, lopen, zien, werken, studeren.
TWEE JAAR LATER PUBLICEERT DE NATIONAL De wet wordt ingeleid met een aantal bevindin-
Council on the Handicapped opnieuw een rap- gen en doelstellingen. Onder meer stelt het Con-
port, On the Threshold of Independance, waarin gres dat:
beschreven wordt welke voortgang is geboekt met • ongeveer 43 miljoen Amerikanen één of
de implementatie van de aanbevelingen uit meer fysieke of mentale handicaps hebben,
Towards Independance. Eén van de auteurs van • dit aantal door de vergrijzing van de bevol-
beide rapporten is Robert BurgdorfJr., die door king zal toenemen,
velen wordt gezien als de vader van ADA. Bob • historisch gezien de samenleving er toe ten-
Burgdorf is zelflicht gehandicapt als gevolg van deert personen met een handicap te isoleren en te
Polio. Als vijftienjarige voelde hij zich zwaar segregeren,
gediscrimineerd toen hem vakantiewerk gewei- • discriminatie ondanks enige verbetering een
gerd werd met de woorden "We don't want any ernstig sociaal probleem blijft, op allerlei terrei-
cripled at this work" ... Op dat moment bestond er nen: werkgelegenheid, huisvesting, openbare
nog geen wet tegen dergelijk gedrag. Als onder- gebouwen, opleiding, openbaar vervoer, commu-
zoeksmedewerker van het Committee of Civil nicatie, recreatie,
Rights en later van de National Council on the • gehandicapten daardoor nog steeds een ach-
Handicapped heeft Burgdorf een voortrekkersrol terstandspositie innemen en onvoldoende met
gespeeld bij het doorlichten van de bestaande anderen kunnen wedijveren,
wetgeving op maatregelen ter bevordering van • dit de Amerikaanse samenleving miljarden
toegankelijkheid en het tegengaan van discrimi- dollars kost voor onnodige uitgaven vanwege
natie. Impliciet bleek wel het een en ander in wet- afhankelijkheid en non-produktiviteit,
ten voor te komen, maar er was weinig expliciet • de staat tot taak heeft mensen met een handi-
geregeld. De eerste versie van ADA is door cap gelijke kansen te garanderen, volledige parti-
Burgdorf opgesteld in 1988 en gepubliceerd in cipatie, een zelfstandig leven en economische
On the Threshold of Independance als "The zelfstandigheid.
Americans with Disabilities Act of 1988. A draft
Bil!." Deze versie bestond uit 13 pagina's. Uitein- DE WET ZELF, VASTGELEGD ONDER NUMMER
delijk is het geheel uitgegroeid tot ca 100 pagina's. P.L. 101-336, bevat vijf 'titles' of hoofdstukken.
Deze kunnen als volgt worden samengevat.
OP 12 JULI 1990 GAAT HET HUIS VAN AFGE-
vaardigden met 377 stemmen voor, 28 stemmen I. Werkgelegenheid
tegen en 27 onthoudingen akkoord met de Ame- Dit deel van ADA verbiedt discriminatie van een
rican with Disabilities Act en legt daarmee het gequalificeerd persoon met een handicap. Dit 11
houdt in dat een teiten die met financiële steun van
werkgever die RESTAURANTS & BARS de federale overheid tot stand zijn
onder de wet valt gekomen. Publieke instellingen
geen enkele (poten-
tiële) werknemer Access moeten hun regels en beleid op
redelijke wijze aanpassen om
op basis van een
handicap mag dis-
crimineren bij solli-
Equals deelname van mensen met een
handicap aan hun diensten en
activiteiten mogelijk te maken.
citatieprocedures, in
arbeidscontracten
Opportunity Zij mogen geen aparte diensten
voor gehandicapten aanbieden,
vastgelegde compen- indien deze diensten ook op
satieregelingen, trai- geïntegreerde wijze kunnen
ning, arbeidsvoor- worden aangeboden.
waarden en bij het Een groot deel van Title 11 is
werk behorende pri- gewijd aan openbaar vervoer.
vileges. Als een per- Voor personen met een handi-
soon met een handi- cap die niet in staat zijn van de
cap de essentiële gewone lijndiensten gebruik te
functies voor een maken, dienen vervoersbedrij-
baan kan uitvoeren, ven aanvullend vervoer ('van
mag hem of haar de deur tot deur') te leveren. Parti-
baan niet worden ont- culiere organisaties die ook
houden, ongeacht het vervoer aanbieden, zoals
wel of niet aanwezig hotels, dienen aan mensen
zijn van toegankelijk- met een handicap vergelijk-
heidsvoorzieningen. baar vervoer aan te bieden. De
Werkgevers moeten maatregelen worden gefa-
zorgen voor een toe- }intY auide [0 lilt seerd ingevoerd. De meeste
gankelijke en bruikbare nwnn'Tfl.~ ~Vith lJlRaliifitits Act eisen gelden met ingang van
accommodatie voor 26 januari 1992.
gekwalificeerde sollici-
tanten of werknemers 111 Publieke gebouwen
met een handicap, mits en diensten van privé
hieraan redelijkerwijs ondernemingen
kan worden voldaan. Title III verbiedt eigenaren, huurders en beheer-
Toegankelijkheid en bruikbaarheid houden ook ders van publieke accommodaties om mensen op
in het structureren van het werk, aangepaste grond van een handicap te discrimineren of uit te
werkschema 's, het aanbrengen of aanpassen van sluiten van het gebruik van goederen, diensten,
technische hulpmiddelen en het voorzien in faciliteiten en gebouwen. Dit geldt zowel voor
lezers en (doven)tolken. openbare gebouwen zoals hotels, winkels en
Bedrijven met 25 of meer werknemers dienen theaters, als voor openbare vervoersvoorzienin-
vanaf 26 juli 1992 aan deze eisen te voldoen. Met gen voor zover deze particulier eigendom zijn.
ingang van 26 juli 1994 gelden de eisen ook voor Een uitzondering wordt gemaakt voor privé clubs
bedrijven vanaf 15 werknemers. en religieuze organisaties. Ook hier geldt voor de
meeste eisen als ingangsdatum 26 januari 1992.
11 Publieke voorzieningen
Title IJ stelt dat niemand op grond van lichamelij- IV Telecommunicatie
ke functiestoornissen mag worden uitgesloten Ondernemingen die telefoondiensten aan het
van diensten, programma's en activiteiten die algemene publiek aanbieden, zijn verplicht om in
worden aangeboden door een openbare organisa- hun telecommunicatiesysteem hulpmiddelen
tie ('public entity'). Hieronder vallen de nationale voor doven aan te bieden. De maatregelen moe-
en lokale overheden en de National Railroad Pas- ten doven en slechthorenden en ook mensen met
senger Corporation. ADA is een duidelijke voor- een spraakstoornis in staat stellen met iemand
uitgang ten opzichte van de 'Rehabilitation Act' zonder een dergelijk hulpmiddel te telefoneren.
(1973). Daaronder vielen alleen diensten en activi- Voorts verplicht ADA tot tot ondertiteling van via
openbare TV vespreide mededelingen en andere bitionisten, voyeurs, gokverslaafden, kleptoma-
gesproken informatie. De maatregelen dienen op nen en pyromanen.
26 juli 1993 effectief te zijn. • Leden en personeel van de senaat mogen niet
gediscrimineerd worden op grond van ras, kleur,
V Diversen religie, sexe, land van herkomst, leeftijd, of een
In de rubriek "Miscellaneous Provisions" komen lichamelijke handicap.
allerlei zaken naar voren, die een aanvulling vor- • Indien een maatregel volgens ADA door een
men op de eerdere hoofdstukken. Omdat we hier- rechtbank beschouwd wordt als strijdig met de
op in de rest van dit verslag niet meer terugko- grondwet, mag dit er niet toe leiden dat de rest
men, volgt hier een vrijwel volledige opsomming: van de wet zijn kracht verliest.
• Maatregelen voortvloeiend uit ADA mogen VOOR ALLE EISEN GELDT HET BEGINSEL VAN
niet van een lager niveau zijn dan maatregelen een zekere redelijkheid. Onder meer wordt
die volgen uit de Rehabilitation Act en andere gesproken van "reasonabIe accommodation" en
federale en lokale wetten. "readily achievable". Wanneer de vereiste maatre-
• ADA mag geen aanleiding zijn om op verze- gelen het bedrijf of de instelling in grote financië-
keringstechnisch gebied restricties toe te passen. le moeilijkheden ("undue burden") zouden bren-
• ADA mag niet tot gevolg hebben dat een indi- gen, is ontheffing mogelijk. In dat geval moet
vidu met een handicap zaken moet accepteren die geprobeerd worden met behulp van organisatori-
hij niet wenst te accepteren. Het gaat hierbij om sche maatregelen het gelijkwaardigheidsbeginsel
accommodaties, hulp, dienstverlening, aanbiedin- vorm te geven. Als b.v. een bestaande kapsalon
gen en voordelen. redelijkerwijs niet toegankelijk te maken is, dan
• Geen enkele staat is onschendbaar voor ADA kan thuis knippen een oplossing zijn.
op grond van andere federale oflokale wetgeving.
• Het is verboden iemand te discrimineren of
2.3 UITVOERING VAN DE WET
te bedreigen omdat deze persoon een beroep doet
opADA. ADA is opgezet naar het model van andere wet-
• Binnen 9 maanden na vaststelling van ADA ten. Waar dit van toepassing is, wordt in ADA
dienen concrete minimum richtlijnen beschik- gerefereerd aan reeds bestaande wetten, in plaats
baar te zijn ter nadere uitwerking van de globale van deze wetten te herschrijven. Voorbeelden
richtlijnen van hoofdstuk 2 en 3 van ADA. Daar- hiervan zijn Sectie 504 van de Rehabilitation Act
bij dient ook aandacht gegeven te worden aan (1973), de Air Carriers Accessibility Act (1986) en
speciale procedures voor historisch waardevolle de Fair Housing Act (1989). ADA is zelf ook weer
gebouwen. van invloed op andere wetgeving. ADA geldt als
• In bepaalde gevallen kan worden tegemoetge- minimum waaraan federale wetgeving getoetst
komen in de kosten van een proces. wordt. Als een wet niet strookt met ADA wordt zij
• Binnen 180 dagen na vaststelling van ADA als illegaal beschouwd. Certificatie is noodzake-
dient er een plan opgesteld te zijn omtrent de lijk. Lokale inspecteurs dragen hier zorg voor.
voorlichting van bij ADA betrokken partijen. Sommige staten hebben overigens een hoger wet-
• De National Council on Disability dient te gevingsnivo i.c. strengere richtlijnen dan ADA. In
onderzoeken hoe bij het ontwerp en beheer van dat geval gelden de zwaarste eisen.
natuurgebieden rekening gehouden kan worden
met de belangen van mensen met een handicap. DE IMPLEMENTATIE EN (CONTROLE Op) DE
In het kader van de Wildemess Act mogen geen uitvoering van ADA is een gecompliceerd proces,
barrières worden opgeworpen voor rolstoelge- vooral door de hoeveelheid en diversiteit van de
bruikers. Anderzijds kunnen gehandicapten geen betrokken partijen. Het zou te ver voeren hierop
specifieke voorzieningen claimen op plaatsen uitgebreid in te gaan. Drie instanties willen we er
waar ook geen algemene voorzieningen zijn vanwege hun bijzondere rol uitlichten, te weten
getroffen (b.v. geen aangepaste toiletten op plaat- het Ministerie van Justitie, de Architectural and
sen waar "gewone" toiletten eveneens ontbreken). Transportations Barriers Compliance Board en de
• Travestieten, illegale druggebruikers en men- Paralyzed Vete rans of America.
sen met psychische afwijkingen als gevolg van
illegaal druggebruik vallen niet onder de definitie Ministerie van Justitie
van 'disability'. Hetzelfde geldt voor homosexu- Het Ministerie van Justitie is verantwoordelijk 111
elen, bisexuelen, transsexuelen, pedofielen, exhi- voor de implementatie van ADA bij particulieren
__ ___ -1-. _ _ _ _ _ --,
BIJ KLACHTEN OVER BARRIERES OF DISCRE- De Access Board bestaat uit 23 leden. Twaalf van
panties in opvatting over te kiezen oplossingen hen vertegenwoordigen de burgers van de Ver-
worden individuele belangen afgewogen tegen enigde Staten. Zij zijn aangewezen door de Presi-
bedrijfsbelangen. Onderzocht wordt of een com- dent. Elfleden zijn afgevaardigd door de diverse
promis mogelijk is. Alternatieven zijn mede bij ADA betrokken departementen, zoals de
afhankelijk van de haalbaarheid en de uitvoer- Ministeries van Werkgelegenheid, Justitie, Volks-
baarheid, gelet op de financiële consequenties. huisvesting en Vervoer. De Board komt regelma-
Criteria bij het onderzoek: haalbaarheid, redelijk- tig bijeen om de beleidslijnen uit te zetten, de
heid, lage kosten en gemakkelijke uitvoerbaar- daarvan afgeleide activiteiten te plannen en reeds
heid. Samen met de betrokken gehandicapte uitgevoerde activiteiten te beoordelen. De activi-
wordt gezocht naar overeenstemming. Wordt dit teiten worden inhoudelijk voorbereid en uitge-
niet bereikt dan dient de rechtbank uitsluitsel te voerd door een agentschap, het Office of Com-
geven. Na uitspraak van de rechtbank checkt het pliance and Enforcement. Dit agentschap bestaat
Ministerie van Justitie of de betreffende werkge- uit circa 15 medewerkers, waaronder bouwkundi-
ver iets met de uitspraak heeft gedaan. Er zijn gen, juristen en administratief personeel.
verschillende sanctiemogelijkheden, b.v. boetes
(50.000 dollar bij eerste overtreding, 100.000 bij DE TAKEN VAN DE ATBCB ZIJN:
verdere overtredingen). Op het moment van ons • adviseren van de President en het Parlement
bezoek (november '92) waren er nog geen uit- hoe door middel van wetgeving toegankelijk-
spraken geweest die bovengenoemde criteria een heidsknelpunten te lijf kunnen worden gegaan;
andere betekenis toekennen. Natuurlijk is er wel • onderzoeken van alternatieve benaderingswij-
jurisprudentie vanuit de oude wetgeving. zen waarmee de toegankelijkheid van gebouwde
voorzieningen, transport, communicatiemiddelen
Architectural and Transportation Barriers en dienstverlening kunnen worden verbeterd;
Complianee Board • ontwikkelen van minimum richtlijnen en
De United States Architectural and Transporta- eisen die onder ABA 1968 en Title II en III van
tion Barriers Compliance Board (ATBCB) ofkort- de ADA van toepassing zijn;
weg de Access Board, is een onafhankelijke com- • toezien op naleving van de eisen;
missie, die speciaal is belast met de ontwikkeling • adviseren van projectontwikkelaars, architec-
en implementatie van de uit ADA voortvloeiende ten en gebouweigenaren die vragen hebben over
toegankelijkheidseisen. De ATBCB bestond al toegankelijkheid in het algemeen of de conse-
lil langer en is door de federale overheid ingesteld in quenties van ADA en ABA in het bijzonder.
HET TAKENPAKKET VAN DE ATICI IS VEEL delines" voor specifieke gebouwen en voorzienin-
omvattend en wordt gezien de bescheiden gen krijgt veel aandacht. Voor vacantievoorzienin-
omvang van het agentschap (IS medewerkers gen, speeltuinen, boten, e.d. zijn immers tot nu
voor de gehele Verenigde Staten!) als bijzonder toe alleen de algemene regels van toepassing. In
zwaar ervaren. In 1992 hield het agentschap zich de praktijk is veel behoefte aan specifieke richtlij-
concreet bezig met: nen voor deze voorzieningen.
• ontwikkelen van definitieve normen voor Bij de verdere ontwikkeling van richtlijnen en
publieke en commerciële gebouwen en vervoers- regels dient volgens PVA nadrukkelijker rekening
voorzieningen; te worden gehouden met veranderingen op het
• meedenken en meewerken aan meer dan 60 gebied van rolstoelen, hulpmiddelen, revalidatie-
opleidingen in het land en het ontwikkelen van technieken en bouwtechnologie. Voorts is meer
voorlichtingsmateriaal; aandacht nodig voor een goede afWeging tussen
• leiding geven aan onderzoek met betrekking 'accessibility' en 'affordability, marketability,
tot nog niet uitgewerkte regels, met name ten adaptability en practability'. Vanuit dit gegeven
behoeve van mensen met een zintuiglijke handi- tracht men praktische oplossingen te vinden. Ook
cap; wordt geprobeerd meer eenheid in de verschillen-
• (telefonisch) advies aan mensen uit de bouw- de wet- en regelgeving tot stand te brengen.
wereld met vragen (85% van de in totaal2I.000
telefonische vragen in 1992) en aan burgers die BIJZONDERE AANDACHTSVELDEN VAN PVA
zich door de ontoegankelijkheid van een voorzie- zijn vervoer en huisvesting. Men houdt zich
ning gediscrimineerd voelen (15% van de vragen). onder meer bezig met het trainen van mensen
met een handicap in het gebruik van openbaar
Als antwoord op vragen uit de bouwwereld stuurt vervoer. Ook is men actief op het gebied van de
het agentschap meestal documentatie op. In het luchtvaart. Het was gebruikelijk, dat mensen in
geval van klachten van burgers ver- een rolstoel niet mee konden of moch-
wijst het agentschap naar een loka- ten. Nu gehandicapten
le specialist (als ABA 1968 in het niet meer geweigerd
geding is) of naar het Ministerie mogen worden, werkt men
van Justitie (als ADA lijkt te zijn aan technische oplossin-
overtreden) . gen, b.v. accu's en speciale
liften voor kleine vliegtui-
Paralyzed Veterans of America gen. Op het gebied van
Behalve bij de totstandkoming woningbouw krijgt aanpas-
van ADA spelen de Paralyzed baar bouwen veel aandacht.
Veterans of America ook een Over enkele jaren is meer
belangrijke rol bij de implemen- dan 50% van de Amerika-
tatie hiervan. Zij houden zich nen ouder dan 50 jaar. Dit
met name bezig met de volgende zal een enorme impact op
zaken: huizenbouw hebben. Uit
• controle op de naleving van markt-overwegingen worden
ADA en andere toegankelijk- nu al voorzorgsmaatregelen
heidswetgeving, genomen, zoals het bouwen
• technische vertaling van r van een badkamer op de
wet- en regelgeving naar prakti- begane grond of een studie-
sche uitvoering. ruimte die later gebruikt kan
Onder meer toetsen zij worden als slaapkamer.
bestaande wet-en regelgeving
op consistentie met ADA. Bij
klachten over het niet naleven
van ADA worden zonodig pro-
cessen gevoerd. De PVA ont-
wikkelt de nodige know how,
inventariseert knelpunten en
zoekt naar oplossingen. Met
name het opstellen van "gui- 111
_. ,
I
11
De werkgever is niet verplicht de werksituatie aan
3.2 SITUATIE NA ADA
te passen tegen elke prijs ("undue hardship") .
ADA geldt zowel voor overheidsdiensten als voor Wat "redelijk" is, hangt af van een aantal factoren
private ondernemingen, werkgelegenheidsbu- zoals de aard en de kosten van de aanpassing in
reaus en vakbonden. De wet moet discriminatie relatie tot de omvang, de middelen, de aard en de
van gehandicapten voorkomen op het gehele ter- structuur van het bedrij( Een groot en kapitaal-
rein van werkgelegenheid. Dit betreft onder meer krachtig bedrijfzal dus doorgaans meer moeten
de selectie, aanstelling, ontslag en promotie van doen dan een eenmanszaak
werknemers, de mogelijkheid om aan trainingen
deel te nemen, vergoedingen en bepaalde voor- OP GROND VAN ADA KUNNEN DE BENODIGDE
rechten verbonden aan het werk Dit betekent bij- voorzieningen worden afgedwongen, analoog aan
voorbeeld dat bij de selectie van personeel geen anti-discriminatie maatregelen op grond de Civil
vraag mag worden gesteld naar de mate van Rights Act van 1964. Klachten kunnen worden
gehandicapt zijn, ook niet wanneer een medisch ingediend bij de commissie voor gelijke kansen
onderzoek deel uitmaakt van de procedure. De op werkgelegenheid (Equal Employment Oppor-
werkgever mag wel vragen stellen naar de wijze tunity Commission). Een veroordeling kan leiden
waarop de kandidaat de functie-eisen denkt te tot het alsnog of opnieuw in dienst nemen van
kunnen vervullen en welke voorzieningen daar- een gehandicapte, boetes, en gerechtelijke aanwij-
voor nodig zijn. zingen om discriminatie te stoppen. Het is overi-
gens de uitdrukkelijke bedoeling van ADA om
ADA BESCHERMT "QUALIFIED INDIVIDUALS het afdwingen van maatregelen te vermijden.
with disabilities" tegen discriminatie. Om een be- Gestreefd wordt naar vrijwillige aanpassing van
paalde baan te kunnen krijgen, dient de gehandi- werk en werkomgeving aan de mogelijkheden
capte dus gekwalificeerd te zijn en qua kennis en van de gehandicapte.
vaardigheden te voldoen aan de eisen die de baan
stelt. Indien dit het geval is, mag de kandidaat niet OOK NA DE INVOERING VAN ADA BESTAAN ER
geweigerd worden op grond van zijn of haar han- diverse wettelijke regelingen om gehandicapten
dicap. Op grond van ADA heeft een gekwalificeer- aan werk te helpen en aan het werk te houden,
de gehandicapte echter géén voorrang boven een zoals:
andere gekwalificeerde kandidaat. De werkgever I. The Disabled Access Credit (DAC). Deze
blijft vrij in het kiezen van zijn personeel. regeling is van toepassing op kleine bedrijven
(omzet minder dan I miljoen dollar of minder
INDIEN DAT VOOR EEN VOLWAARDIG FUNC- dan 30 werknemers). De tax-credit vergoedt 50%
tioneren vereist is, dient de werkgever te zorgen van de kosten van aanpassingen tussen de 250 en
voor een "redelijke" aanpassing van de werksitu- 10.250 dollar, tot een maximum van $ 5.000.
atie, in ruime zin. Dit kan onder meer betrekking 2. The Architectural and Transportation Barrier
hebben op bouwkundige toegankelijkheidsvoor- Removal Reduction. Voor het bruikbaar maken
zieningen, het aanpassen van de baan, het aan- van een vervoermiddel voor gehandicapten ofhet
passen van het werkschema, het aanpassen van aanpassen van gebouwen. Aanvankelijk bedroeg
gereedschap en computers en aangepaste trai- de bijdrage maximaal $ 35 .000 per jaar. Vanaf
ningsprogramma's. Dergelijke aanpassingen 1990 geldt een maximum van $ 15.000 per jaar.
moet een werkgever ook treffen voor een werkne- 3· The Targeted Jobs Tax Credits (TJTC). Onder-
mer die gehandicapt raakt en zijn huidige werk nemers kunnen een tax-credit krijgen wanneer zij
niet meer kan doen. De werkgever hoeft geen personen aannemen uit bepaalde doelgroepen,
voorzieningen te treffen voor persoonlijk gebruik, waaronder gehandicapten. Deze tax credit is
zoals brillen en gehoorapparaten. gelijk aan 40% van het loon tot $ 6.000 in het
eerste jaar met een maximum van $ 2.444 per
DE TE TREFFEN AANPASSING MOET TOEGE- werknemer.
spitst zijn op het individuele geval. Dit houdt in 4. The Rehabilitation Act of 1973. Op basis van
dat de werkgever pas iets behoeft te doen voor deze wet kan een On-the-Job trainingsprogram-
zover de handicap hem bekend is en de werkne- ma worden opgezet door de State Vocational
mer om een aanpassing vraagt. Als niet bekend is Rehabilitation Agency (VR). Het doel van de rege-
welke voorziening getroffen kan worden, behoren ling is om gehandicapten te helpen en voor te
werkgever en werknemer samen naar een oplos- bereiden op de arbeidsmarkt waarin competitie ....
sing te zoeken. een belangrijke rol speelt. VR kan tijdelijk een ..
gedeelte van het loon bijdragen indien het een Gedacht wordt aan een bedrag van 15/38 van het
permanente full time functie betreft met een loon bruto minimumloon, wat thans neerkomt op
boven het minimum niveau. caJ 10.000 .
5. lbe Job Training Partnership Act (JTPA). Het
doel van deze wet is het trainen en plaatsen op de Bovendien zijn werkgevers op grond van de
arbeidsmarkt van individuen die economisch ach- WAGW verplicht de samenstelling en de toewij-
tergesteld zijn, waaronder gehandicapten. De zing van het werk aan te passen aan de gehandi-
regeling is een joint venture tussen overheid en capte werknemer, evenals de inrichting van
bedrijfsleven. De wet voorziet in een on-the-job arbeidsplaatsen, de produktie- en werkmethoden,
trainingsprogramma plus een bijdrage van 50% gereedschappen etc. De Arbeidsinspectie ziet toe
in het loon over de eerste 6 maanden. op naleving van deze verplichting. De extra kos-
6. Vocational Rehabilitation Program for Vete- ten voor collectieve werkvoorzieningen worden
rans. VA verstrekt gereedschap en hulpmiddelen volledig aan de werkgever vergoed.
om oorlogsveteranen in staat te stellen op het
werk beter te functioneren. VA helpt ook de werk- DE WAGW GAAT UIT VAN HET PRINCIPE DAT
gever bij het aanpassen van de werksituatie aan de gehandicapte werknemer aanspraak heeft op
de wensen van de gehandicapte. dezelfde financiële beloning als een niet-gehandi-
capte in een gelijkwaardige functie bij dezelfde
DE MEESTE VAN DEZE REGELINGEN BESTON- arbeidsduur. Er bestaat echter de mogelijkheid
den al vóór de invoering van ADA. Zij hebben van loondispensatie. Dit wordt toegekend indien
maar zeer ten dele bijgedragen aan een hogere duidelijk is dat de gehandicapte door zijn ziekte
arbeidsparticipatie van gehandicapten. De directe of handicap aanmerkelijk minder kan presteren
invloed van de overheid is gering. Het feitelijke dan een niet-gehandicapte collega in zo'n functie.
initiatiefligt bij de ondernemers.
I 3.4 OPMERKINGEN
3.3 VERGELIJKING MET NEDERLAND
ADA is pas sinds kort in werking getreden. Er
In Nederland is sinds I juli 1986 de Wet Arbeid zijn dan ook nog geen cijfers bekend over het
Gehandicapte Werknemers (WAGW) van klacht. effect op de werkgelegenheid van gehandicapten.
Deze wet richt zich op twee groepen: Snelle resultaten zijn ook niet te verwachten,
• mensen die een arbeidsongeschiktheidsuitke- omdat gehandicapten moeten concurreren met
ring ontvangen; niet-gehandicapten, in een teruglopende markt
• gehandicapte werknemers voor wie in ver- met een hoog aanbod van arbeidskrachten.
band met hun handicap een speciale voorziening
is getroffen om hun werk te kunnen doen. OVER EEN EVENTUELE QUOTUMREGELING
wordt in Amerika verschillend gedacht. Volgens
De WAG W verplicht werkgevers (inclusief de Justin Dart, voorzitter van de Presidents Commit-
overheid) en werkgevers· en werknemersorgani- tee on Employment ofthe Disabled, zou een der-
saties om, zoveel mogelijk in onderling overleg, gelijke regeling niet nodig moeten zijn. Dit stand-
maatregelen te treffen die (her)plaatsing van punt is voor een belangrijk deel terug te voeren
gehandicapte werknemers mogelijk maakt. op de invulling van het begrip "gelijkheid". In het
kader van ADA betekent dit "deelname tot het
HET GAAT DAARBIJ OM CONCRETE MAATRE- potentieniveau" . Daarnaast is in Amerika sprake
gelen met zichtbare effecten op arbeidsaanpassin- van een andere verhouding tussen staat en bur-
gen van gehandicapten in de verschillende ger. De overheid treedt daar minder regulerend
bedrijfstakken en openbare diensten en/of een op met betrekking tot de manier waarop burgers
zichtbare terugloop van het beslag op de arbeids- moeten handelen. Het zijn vooral de burgers zelf
ongeschiktheidsregelingen. Mocht dit beleid die inhoud moeten geven aan de bedoeling van
onvoldoende effect sorteren, dan kan het kabinet de wetgeving.
een quotum opleggen. In zo'n quotumregeling
zal ook een bijdrage· en tegemoetkomingsrege-
ling worden opgenomen. Werkgevers die niet vol-
doen aan de opgelegde quotumverplichting moe-
ten bijdragen en werkgevers die méér doen
komen in aanmerking voor een tegemoetkoming.
4.1 UITGANGSPUNTEN
111
zieningen voor gehandicapten bedraagt ca 600 politici uit de verschilllende landen. In die zin
miljoen gulden per jaar. Dit budget wordt even- verschilt Europa sterk met Amerika. Zo is de
eens gedecentraliseerd. Omdat per I januari 1994 AMTRAK een grote maatschappij, die vrijwel
ook mensen ouder dan 65 jaar een beroep kun- onafhankelijk van andere maatschappijen kan
nen doen op vervoersvoorzieningen, wordt de beslissen over technische voorzieningen en pak-
spoeling dunner. Gemeenten hebben dus groot ketten van dienstverlening. In Europa daarente-
belang bij het verhogen van de efficiency. Dit kan gen, een gebied met een vergelijkbare oppervlakte
wellicht leiden tot een verschuiving van individu- als die van de VS, zijn tal ven verschillende spoor-
eel toegekende vergoedingen en voorzieningen wegmaatschappijen aktief, waarvan de N S één
naar meer collectieve vervoerssystemen. van de kleinste is. Toegankelijkheidsbevordering
betekent dan ook veelvuldig, langdurig en moei-
zaam overleg tussen de bedrijven onderling en de
4.5 OPMERKINGEN
Europese ministers van Verkeer.
ADA is ook op het gebied van personenvervoer
een belangrijke stap voorwaarts. In de praktijk
zijn goede voorbeelden aangetroffen waar ADA
toe kan leiden. Het is echter niet goed vast te stel-
len ofhet draagvlak bij overheden en bedrijven in
het gehele land groot genoeg is om de wet binnen
de vastgestelde termijnen uit te voeren. De
beschikbare middelen van de overheid zijn in dit
verband een belangrijke factor. De overheid is
immers zowel wetgever als financier van het
grootste deel van de voorgeschreven aanpassin-
gen. Harde, objectieve criteria voor het begrip
"reasonabIe accommodation" of "undue burden"
zijn er niet. Dit maakt het risico dat gewenste ver-
anderingen worden vertraagd door het ontbreken
van geld zeker niet denkbeeldig.
DE TOEGANKELIJKHEIDSVOORZIENINGEN IN
de metro van Washington geven in dit verband
overigens aanleiding tot een zeker optimisme.
Ook hier hebben financiële overwegingen aan-
vankelijk sterk vertragend gewerkt en bestond er
veel weerstand tegen toegankelijkheid. "De rol-
stoelgebruiker gaat toch niet in de drukte met de
metro" en "het kost te veel voor zo'n kleine
groep" waren veelgehoorde argumenten. Als
tegenargumenten werden genoemd: het belang
van toegankelijkheid i.V.m. het bereiken van o.a.
de werkplek. Bovendien is een metro een basis-
voorziening die bruikbaar moet zijn voor ieder-
een. En niemand kent het uiteindelijk gebruik
door mensen met een handicap. Dit wordt pas
duidelijk als de voorziening er eenmaal is. Ach-
teraf is het gebruik inderdaad aanzienlijk hoger
gebleken dan vooraf werd ingeschat. Naast huma-
nitaire overwegingen pleiten dus ook economi-
sche overwegingen voor een toegankelijk ver-
voerssysteem voor iedereen.
Om uiteindelijk ook op Europees niveau een net-
werk van goed toegankelijk openbaar vervoer te
realiseren, is meer samenwerking nodig tussen
111 de vervoersmaatschappijen en verantwoordelijke
5.1 UITGANGSPUNTEN
,.
:
<?~I
: ~
Naast toegankelijkheid zijn ook veiligheid en
gezondheid belangrijke onderzoeksitems. Stein-
~/ ~
feld streeft naar een integrale benadering ('uni-
\....... versal design'). Door de introductie van kleinere
.... .' rolstoelen en toenemend gebruik van scooters is
........ ........ ...... .. ............
volgens Steinfeld opnieuw bijstelling van de nor-
Ag. A2 men nodig. Ook is nader onderzoek gewenst naar
Space Needed for Smooth (J. Turn In a Wheelchalr
de ruimtelijk-bouwkundige eisen en wensen van
zeer ernstig gehandicapten en technologische
innovaties zoals een in hoogte verstelbaar toilet.
Empirische gegevens over kleine mensen en kin-
deren met een handicap zijn eveneens schaars.
Rehabilitation Act
De Rehabilitation Act uit I973 is een vervolg op
en uitwerking van de Architectural Barriers Act.
De precieze verschillen tussen beide wetten zijn
t t ons niet bekend. Een belangrijk artikel uit de
Rehabilitation Act is Section 504, waarin wordt
Fig. A3 (a)
gesteld dat "no otherwise qualified individual
Enkele functionele grondslagen uit de ADA-Accessibility with handicaps in the United States ... shall solely
Guidelines, ontleend aan ANSI A117.1-1980 (Specifica-
tions for making buildings and facilities accessible to
by reason ofhisjher handicap, be excluded from
usabIe by physically handicapped people) partidpation in, be denied of, or be subjected to 111
------------- - --- . _--~
Onderzoek naar toiletgebruik m.b. v. het Adaptive Envi- hier en daar kleine verbeteringen. De meeste
ronments Laboratory van professor Steinfeld
hiervan zijn weer verwerkt in de revisie van de
discrimination under any program or activity ANSI-normen in 1986, zodat langzamerhand een
receiving Federal fmancial assistance ... ". In arti- zekere eenheid in regelgeving en richtlijnen ont-
kel 502 van deze zelfde wet wordt de oprichting staat.
van de Access Board geregeld. Als uitvloeisel van
de Rehabilitation Act zijn in 1984 door een viertal Verantwoordelijkheden en procedures
federale organisaties (General Services Administ- ADA is Civil Rights wetgeving en geen bouwwet-
ration, Department of Defense, Postal Service, en geving. De ADA-toegankelijkheidsrichtlijnen zijn
Department of Housing and Urban development) dan ook niet vastgelegd in een 'Building Code'.
verbeterde richtlijnen ontwikkeld, de zgn. Uni- Dit heeft tot gevolg, dat bij het aanvragen van een
form Federal Accessibility Standards (UFAS). bouwvergunning niet wordt getoetst of aan alle
Alle met financiële steun van federale fondsen tot toegankelijkheidseisen uit de ADA Accessibility
stand gekomen en/ofbeheerde gebouwen moe-
ten aan deze richtlijnen voldoen. De UFAS zijn Ruimtegebruik bi; deuren.
Bron: UFAS Retrofit Manual (ATBCB, 1991)
grotendeels gebaseerd op ANSI Alq.I-1980, met
rt-- _
""
""
"
"
:'
u
"
Inadequate $pace to !he SIde ot Ihe Door Adequate Spoce la Ihe SIde 0/ lhe Door
5.4 OPMERKINGEN
36 min
915
18
455
,,
: LAV I
~--ï--
c I c
I E0 I Ë
:0
~lOO H:
~ ~
Q
I
I CLEAR FLOOR
.,.,
lD
L:>~:: __ _
Cl(AH
I~I"~CÛ-I
S PAC E
48 mln
1220
481111 11
1120
l --~?i~" ~-{:~I~
ANSI Drawings
33 min 33 min
18 15 18
I
I
I I
I I
-.L -+-
I I
I L __ -t---
60 min
'1 \I
I
I
I
I
,
I
I
I
'
I
I
LJ ; j
I- c-~
I ' ;
I I
I . I '
3,'I'i1 r-
0 I t-:-
rj[ 1 }T- 0
This is a common one-wall plumbing arrangement, This solution with an outswinging door meets the
but the entry on the side wall, rat her than the end- criteria in the Guidelines, but the accessibility tor
wall, is unusual. wheelchair users is minimal because the 90 degree
turn trom the entry door is difficult to accomplish.
o -
0 , - .,
I
~
~lt±J~1
I
1
I I
I
:\ ;
y I I I
t-i·- t-; - t - - +..1 I
I
~ I I I I I I I --------- --'
( t )
This arrangement is commonly used in hotels and For this bathroom, adding extra width and
motels. There is inadequate clear space available outswinging the door still does not meet the
inside the room to meet the Guidelines. Guidelines, because there is not sufficient space
inside the room .
Bij de bouw zou daarom reeds aan een aantal Ruimtelijk-functionele analyse van verschillende badka-
mers.
eisen moeten worden voldaan. Dit uitgangspunt Bron: Fair Housing Design Guide (Davies en Beasley,
is uitgewerkt in richtlijnen voor aanpasbaar bou- 1992)
wen, welke zijn vastgelegd in de Rules en Regula-
tions behorende bij de Fair Housing Amend- worden toegepast, omdat de normstelling ook
ments Act. Deze Rules en Regulations zijn voor Amerikaanse begrippen veel te ruim is. Er
overigens evenmin afdwingbaar. In de woorden wordt thans, in opdracht van het U.S. Depart-
van het Federal Register (de Amerikaanse Staats- ment of Housing and Urban Development
courant) van 6 maart 1991: (HUD) gewerkt aan een nieuw handboek over
"The guidelines presented in this document are aanpasbaar bouwen.
intended to provide technical guidance only, and
are not mandatory". Totstandkoming van de richtlijnen
Een rechter is niet gehouden zich op deze richtlij- De National Association of Homebuilders
nen te baseren, al wordt verwacht dat het in de (NAHB), een invloedrijke organisatie van aanne-
praktijk wel zal gebeuren. mers en projectontwikkelaars, heeft samen met
de Paralyzed Veterans of America (PVA) een
Private richtlijnen belangrijke rol gespeeld bij de totstandkoming
In aanvulling op de bestaande wet- en regelge- van de Fair Housing Amendments Act en de
ving is door de organisatie Barrier Free Environ- Rwes and Regulations. De NAHB claimt zelfs dat
ment in 1987 een handboek over aanpasbaar bou- zonder hun nadrukkelijke steun de Fair Housing
wen uitgebracht. Deze Manual Adaptable Amendments Bill nooit door het Huis van afge-
Housing blijkt in de praktijk niet of nauwelijks te vaardigden en de Senaat zou zijn aanvaard. 111
DE NAHB EN DE PVA VONDEN ELKAAR TOEN ments Act vervangt dus niet de wetgeving van de
in 1989 door de HUD een concept was gepubli- staten. Er zijn staten die in hun richtlijnen verder
ceerd van de Rules and Regulations, die gedetail- gaan dan de Fair Housing Amendments Act. In
leerde voorschriften voor de woningbouw bevat- dat geval gelden de zwaarste eisen.
ten. De PVA vond de richtlijnen op bepaalde
punten te ruim. Daardoor zouden woningen tot ER WORDT VOORAF NIET GECONTROLEERD OF
stand komen die te duur zijn voor de achterban woningen voldoen aan de Rules en Regulations
van de organisatie. De NAHB constateerde dat van de Fair Amendments Act, behalve wanneer
bouwers op bepaalde lokaties in de problemen de woning met federale steun is gebouwd. De
zouden kunnen komen als de Rules and Regula- Fair Housing Amendments Act en de Rehabilita-
tions onverkort toegepast zouden moeten wor- tion Act werken op basis van klachten achteraf
den. De NAHB wilde bijvoorbeeld een uitzonde- ("piepsysteem"). Een gehandicapte die van
ring voor bouw in heuvelachtig gebied. Overigens mening is dat een woning niet voldoende "acces-
heeft ook de NAHB nadrukkelijk aandacht voor sible" is kan een klachtenprocedure beginnen bij
de betaalbaarheid ("affordability") van toeganke- het Ministerie van Volkshuisvesting (HUD) of
lijke woningen voor de lagere inkomensgroepen. naar de rechter stappen. Volgens de NAHB en
Dat was de basis voor de samenwerking tussen PVA bevatten de Rules en Regulations nog steeds
beide organisaties. De definitieve Rules en Regu- veel onduidelijkheden, bijvoorbeeld in de defini-
lations die op 6 maart 1991 werden gepubliceerd ties. Die onduidelijkheid leidt ertoe dat organisa-
in het Federal Register zijn vooral tot stand geko- ties van bouwers jaarlijks worden overstelpt met
men op basis van de commentaren van NAHB en vragen over de uitgangspunten die gehanteerd
PVA. kunnen worden. De NHAB en PVA hebben daar-
om gezamenlijk een Fair Housing Design Guide
DE RULES EN REGULATIONS ZIJN VOORNAME- uitgebracht. Verwacht wordt dat rechters hun uit-
lijk gebaseerd op bestaand materiaal over de spraken behalve op de Rules en Regulations ook
woon behoeften van mensen met een handicap en vooral zullen baseren op de Fair Housing
plus een uitgebreide commentaarronde op het Design Guide.
concept-ontwerp. De huidige regels vormen dan De klachtenprocedure geldt overigens ook voor de
ook het sluitstuk van allerlei compromissen tus- overige bepalingen van de Rehabilitation Act en
sen de verschillende betrokken partijen. Opval- de Fair Housing Amendments Act over woning-
lend is, dat geen van de gesprekspartners precies toewijzing en de verplichting om woningaanpass-
kon aangeven welk empirisch materiaal ten ingen toe te staan.
grondslag heeft gelegen aan de richtlijnen. Wel
wordt in de Rules en Regulations gerefereerd aan
6.3 VERGELIJKING MET NEDERLAND
de ANSI-standards. Deze ANSI-standards zijn
gebaseerd op empirisch onderzoek van Prof. Opmerkelijk is dat in de Verenigde Staten, even-
Steinfeld (zie ook hoofdstuk 5). Diens laboratoriu- als in Nederland, een ontwikkeling heeft plaatsge-
monderzoek werkt niet alleen door in overheids- vonden van het bouwen van beperkte aantallen
richtlijnen, maar ook in handboeken van derden, aangepaste woningen (reeds in de ontwerpfase
zoals wij konden constateren bij een bezoek aan voor bepaalde categorieën gehandicapten geschikt
de boekhandel van het American Institute of gemaakt) naar aanpasbare woningen (gewone
Architects. Steinfeld trok daar een boek uit de woningen die zo zijn gebouwd dat ze in een later
kast, dat tot zijn verbazing tekeningen bevatte die stadium eenvoudig kunnen worden aangepast
zijn medewerkers jaren geleden hadden gemaakt. wanneer een bewoner gehandicapt raakt). Met
Toestemming voor publikatie bleek door de andere woorden: een ontwikkeling van een voor-
auteur niet te zijn gevraagd. Steinfelds reactie raadstrategie, waarin een voorraad speciaal voor
was typisch Amerikaans: "I might sue them" gehandicapten aangepaste woningen wordt gere-
("Misschien sleep ik ze voor de rechter"). aliseerd, naar een meer dynamische en flexibele
strategie, waardoor zoveel mogelijk woningen tot
Karakter van de richtlijnen stand komen die betrekkelijk makkelijk aange-
De afzonderlijke staten van de VS zijn niet ver- past kunnen worden. De keuzemogelijkheden en
plicht de richtlijnen voor de woningbouw van de de maatschappelijke integratie van mensen met
Fair Housing Amendments Act over te nemen. een handicap worden daardoor vergroot. De
De staten controleren alleen op basis van hun Rehabilitation Act van 1973 zat meer op de lijn
111 eigen regelgeving. De Fair Housing Amend- van aangepast bouwen. Dit blijkt onder meer uit
het voorschrift dat slechts een beperkt percentage
woningen toegankelijk moest zijn. In de praktijk
werd "toegankelijk" uitgelegd als "bewoonbaar
voor rolstoelgebruikers". De Fair Housing
Amendments Act uit 1988 is daarentegen hele-
maal gericht op het bevorderen van aanpasbaar
bouwen.
Het uitgangspunt van aanpasbaarheid heeft met
zich meegebracht dat bij het opstellen van richtlij-
nen meer dan vroeger wordt gezocht naar opti-
mum maten, die recht doen aan de doelstelling
van bezoekbaarheid en aanpasbaarheid én aan-
sluiten op de huidige praktijk, om binnen de
gangbare kwaliteitsmaatstaven toch zoveel moge-
lijk woningen aanpasbaar te kunnen bouwen.
Ook hier is sprake van een parallel met Neder-
land. Het Handboek Geboden Toegang van de
Federatie Nederlandse Gehandicaptenraad bevat
veel richtlijnen die eerder naar een maximum
dan naar een minimum tenderen. Het Handboek
Aanpasbaar bouwen van de Nationale Wonin-
graad is daarentegen gericht op het vastleggen
van minimummaten.
111
7.1 UITGANGSPUNTEN
Ondertiteling
Alle mededelingen en informatie verspreid via de
openbare televisie, waaraan de overheid heeft
meegewerkt of (mee)gefinancierd, moeten voor-
zien zijn van ondertiteling. Omroepen mogen
slechts gevraagd worden om het bericht uit te
zenden, indien het van ondertiteling is voorzien.
Tijdens ons bezoek aan het COCA zijn de volgen- One touch screen
de producten nader toegelicht. Bij dit aanraakscherm worden functies van het
toetsenbord overgenomen door vensters op de
Tekstvergrotende apparatuur via t.v.-loeps of Pc. monitor. Aantal en inhoud van de vensters kun-
Teksten worden met behulp van een camera ver- nen zelf worden gedefinieerd. De uitvoer is via
groot op een monitor weergegeven of met behulp printers in spraak en/ofbraille mogelijk. De
van een interface kaart in de PC vergroot. Een bediening vindt plaats d.m.v. het aanraken van de
kleurenkaart en software regelen de vergroting in monitor met handen, stift e.d.
bepaalde kleuren tegen instelbare achtergrond-
kleuren. De vergroting is respectievelijk 3-64 Voice type
maal voor een t.v.-loep en 24 of 16 maal voor de Vervanging van het toetsenbord door spraak. De
Pc. Een combinatie van beide systemen is even- gebruiker kan de PC met eigen stem bedienen.
eens mogelijk. Daarbij worden de via t.v.-loep te Het programma slaat specifieke spraakkenmer-
lezen teksten en de in de PC opgeslagen teksten ken van de gebruiker in het geheugen op (foneti-
op hetzelfde scherm (vergroot) weergegeven. sche matching) . De voice type beschikt over een
grote woordenschat (engelstalig). De gebruiker
Brailleprinter kan ca. 2.000 eigen woorden toevoegen.
Dit is een printer die de in de PC opgeslagen
informatie in braille (6 of8 punts) afdrukt i.p.v. Mini keyboard
zwartschrift. Een portable toetsenbord, bedienbaar d.m.v. één
vinger, stokje ofhoofdspriet.
Brailleleesregels
Dit zijn displays waarbij niet grafische beeld- Overige hulpmiddelen
scherminformatie regelgewijs wordt vertaald in 6 Naast de besproken hulpmiddelen beschikt GSA
of 8 puntsbraille. De brailleleesregel bestaat uit over tal van andere produkten, zoals diverse één-
een aantal cellen, meestal in een kunststoffen functiebediening-schakelaars, toetsenbordvervan-
behuizing. Elke cel geeft d.m.v. bewegende pun- gingen, hulptableau's, (infra-rood) afstandsbedie-
ten een brailleteken weer. Afhankelijk van de hoe- ning, armsteunen, telefoonversterkers,
veelheid informatie zijn 20, 40, 80 of meer brail- teksttelefoon e.d. Voor meer informatie wordt
lecellen verwerkt. De brailleleesregels worden
met een inter-facekaart via de parallelle interface-
-- --- --- --- - --- --- --- ---
GS AjC OC A op gestelde
verwezen na ar he t do or
produkto ve rzi ch t.
· L
Rogufltlons ..cl
AccessIbiIIly en _I
Roqulremonts
== ===:=::;,~
lUI . PAIS
.. _-------
~) lIqr,ncrbr
.,., ,~r...... ... _bt~ ... '""""
""""",..,..
. . . . . . . . <Jt .......
~
lWI I~~ ...... ..
1III11a/llO>odlrl ..... \ll
=~:::= :.::::~
.....,~
~·T~~.
- 3 .
::!.!il~=I.. .,qCF~"-!k"'F~lI72t.
~""·~""FCC_
. 5.
TERUGBLIKKEND KUNNEN WE CONCLUDEREN,
dat ADA een grote stap voorwaarts is en een fun-
damentele erkenning inhoudt van de gelijkwaar-
digheid van gehandicapten. Hoewel ADA het
midden houdt tussen een categorale (speciaal
voor gehandicapten) en integrale (voor iedereen)
benadering, zijn het toepassingsgebied en de toe-
gankelijkheidseisen vooral gericht op een inte-
graal gebruik van de omgeving door iedereen,
inclusief gehandicapten. Met de komst van ADA
is dit beginsel wettelijk vastgelegd. Daarmee is
toegankelijkheid erkend als burgerrecht voor
BESCHOUWING iedereen. Wat vooral aanspreekt is de fundamen-
tele benadering van de Amerikanen. In andere
landen, waaronder Nederland, is thans nog te
veel sprake van aanvullende voorzieningen, als
vangnet voor wie anders uit de boot zou vallen.
Tenslotte
Dank zij de inzet van de Nederlandse Ambassade
in Washington, het Presidents Committee on
Employment of People with Disabilities en alle
andere gesprekspartners is de reis uitermate suc-
cesvol geweest. Ook de multi-disciplinaire samen-
stelling van de delegatie en de plezierige contac-
ten van de deelnemers onderling hebben de reis
tot een succes gemaakt. Dit alles biedt een goede
basis voor verdergaande activiteiten in Nederland
voor de emancipatie, participatie en integratie van
ouderen en gehandicapten!
11
American Institute of Architects et al (1990)' 1be
impact of proposed Fair Housing guidelines on
multi-family housing design and costs. Washing-
ton D.C
National Coordinating Counci1 on Spinal Cord Steinfeld, RE. (1987), Adapting housing for older
Injury & National Association of Home Builders disabled people. In: V. Regnier en J. Pynoos (eds),
(1989), Recommendations to the HUD for imple- Housing the aged. Elsevier, Amsterdam/New
mentation ofhandicapped accessibility provisions York.
of the 1988 Fair Housing Amendments Act. Was-
hington D.e. U.s. Architectural and Transportation Barriers
Compliance Board (1981), Minimum guidelines
National Counci1 on the Disabled (1986), Toward and requirements for accessibIe design. Federal
Independance. An assessment of federallaws and register 46 (11),4270-43°4. Washington D.e.
programs affecting persons with disabilities.
With legislative recommendations. Washington U.s. Architectural and Transportation Barriers
D.e. Compliance Board (1981), A guidebook to the
minimum federal guidelines and requirements
National Counci1 on the Disabled (1988), On the for accessible design. Washington D.e.
lbreshold of Independance. Progress on legislati-
ve recommendations from Toward Independan- U.S. Architectural and Transportation Barriers
ce. Washington D.e. Compliance Board (z.j.), Visual alarms. Washing-
ton O.C.
Steinfeld, E., S. Schroeder en M. Bishop (1979),
Accessibie buildings for peopIe with walking and U.S. Architectural and Transportation Barriers
reaching limitations. u.s. Department of Hou- Compliance Board (1984), Uniform Federal
sing and Urban Deve1opment, Office ofPolicy Accessibility Standards. Federal Register 49 FR
Development and Research, Washington o.c. 31528. Washington D.e.
Steinfe1d, E., S. Schroeder en M. Bishop (1979), U.S. Architectural and Transportation Barriers
AccessibIe buildings for people with walking and Compliance Board (1989), Transit faci1ity design
reaching limitations. Department of Housing and for persons with visibIe impairments. Washing-
Urban Deve1opment. Washington o.c. ton O.C.
Steinfeld, E. (1979), Access to the built environ- U.S. Architectural and Transportation Barriers
ment A review ofliterature. U.S. Govemment Compliance Board.(1990), AirportTDD Access.
Printing Office, Washington O.C. Two case studies. Washington D.e.
Steinfeld, E. en J. Aie1lo (1980), Accessible buil- U.s. Architectural and Transportation Barriers
dings for people with severe visua1 impairments. Compliance Board (1990), UFAS accessibility
Department ofHousing and Urban development, checklist. Washington o.C.
Office of Policy Development and Research. Was-
hington D.e. U.S. Architectural and Transportation Barriers
Compliance Board (1991), Slip resistant surfaces
Steinfe1d, E. (1986), ANSI I17a.I, A case study in advisory guide1ines. Washington D.e.
the deve10pment of a research based building
accessibility standard. In: J. Wineman et al (eds), U.S. Architectural and Transportation Barriers
lbe cost ofnot knowing. Proceedings ofEDRA Compliance Board (1991), UFAS retrofit manual.
17, Atlanta, Georgia. Washington o.c.
111
BIJLAGE 1 DEELNEMERS AAN DE STUDIEREIS
Centraal Coördinatiepunt ter bevordering
van Toegankelijkheid (CCPT)
ir. R.R. Hek
EGM Onderzoek BV
ir. M. Wijk
11
BIJLAGE 2 ORGANISATIE EN PROGRAMMA
11
Coördinatie m.m.v.
H.M. Ambassade John L. Wodatch, ChiefPublic Access Section
4200 LinneanAvenue N.W. Stewart B. Oneglia, Chief Coordination and
Washington D.e. 20008 Review Section
Tel. 202-244-5300/tst 3038; fax 202-362-1859 Merrily A. Friedlander, Deputy Chief Coordina-
tion and Review Section
Kontaktpersonen Philip L. Breen, Special Legal COl.msel Public
Frank de Man, Attaché voor Volksgezondheid en Access Section
Milieubeheer James D. Bennett, Supervisory Program Analyst
Hans van Zij st, Ambassaderaad voor Volksge- Public Access Section
zondheid en Milieubeheer
Jeannettina Veldhuijzen Rapporteurs: Martien Menken en Math Moonen
Miriam Bont
16.00 Department of Housing and Urban
Zondag IS november Development
Office of Policy Research and
12.30 Tour of Metro System o.l.v. Development, International Affairs Staff
Dick Heddinger 451 7th Street S.W., room 5202
Washington D.e.
m.m.v. Tel. 202-708-0770
Ms. Carrie Smoot
Ms. April M. Myers m.m.v. Ms. Judy Keeler. Director Quality Assu-
Ms. Dale S. Brown rance Staff Office of Fair Housing and Equal
Mr. Frank de Man Opportunity
Rapporteurs: lbeo Bougie en Clemens Maassen Rapporteurs: Louis Stegmeijer en lbeo van der
Voordt
Maandag 16 november
Dinsdag 17 november
10.00 US Architectural and Transportation
Barriers Board 09.30 Department ofTranportation
1331 F Street, N.W., Suite 1000 Federal Transport Authority
Washington D.e. 20004-1111 4°° 7th Street, S.W.
Tel. 202-272-5434 9th Floor Nassif Building,
Administrator's Room (#9328)
m.m.v. Washington D.e. 2°59°
David M. Capozzi, Director Office ofTechnica1 Tel. 202-366-1656
and Information Services
Judith Haslam, Director Office of Compliance m.m.v.
and Enforcement Mr. Gary Delorme, ADA Team Leaders Office of
Elizabeth Stewart, Senior Attomey Office of the Regional Operations
General Counsel mr. Irv. Chor, ADA Team Leaders Office of
L1rry Allison, Special Assistant for External Regional Operations
Affairs, office of the Executive Director
Marsha Mazz, Technical Assistance Coordinator Rapporteurs: Peter Stoffelen en Bas Treffers
Lois E.L. Thibault, Training Coordinator
13.30 Presidents Committee on Employment
Rapporteurs: Clemens Maassen en Maarten Wijk of People with Disabilities
1331 F. Street, N.W., IOth floor,
13.30 Department of Justice Conference Room
Public Access Section/Civil Rights Washington, D.e. 20004-II07
Division Tel. 202-376-6200/202-488-7864
320 ISt Street, N.W., 8th floor, Room 852
Washington, D.C. 20004
Tel. 202-434-9300 11
I
f
I!
m.m.v. m.m.v.
John Carten, Manager Board Liaisson Office Charles Field
John Jacobsen, Director Govemment and Public Gail Hertwringsen
Affairs Ronny Daniels
Patricia Magliano, Manager Station Programs Kim Beasly
and Standards
Rapporteur: Peter Stoffelen Rapporteur: Ed Nolte
r
m.m.v. Janette Fields
m.m.v.
Kim Beasly
M.aureen McClosky
Rlch Daily
To m Davies
Tekst
Deelnemers studiereis
Eindredactie
D.J.M. van derVoordt
Layout
John de Vries
Uitgave en verspreiding
CCPT, Centraal Coördinatiepunt ter
bevordering van Toegankelijkheid
Ministerie van WVC
Postbus 3007
2280 MJ Rijswijk
11