ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΕΣ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΕΣ (RITES OF PASSAGE)

Στο έργο παρακολουθούμε τη διαδικασία ενηλικίωσης τεσσάρων νέων που επιτυγχάνεται

μέσω μιας διαβατήριας τελετουργίας (rite de passage), σύμφωνα με τον όρο της πολιτισμικής
ανθρωπολογίας. Τα στάδια που ακολουθούνται στη διαβατήρια τελετουργία είναι τρία: 1.
αποσύνδεση από το οικείο πλαίσιο τηςκαθημερινότητας, 2. μεταβατικό στάδιο ή στάδιο της
μεταμόρφωσης, 3. ενσωμάτωση ή επανένταξη του ατόμου στην κοινωνία.
Οι τέσσερις νέοι στο Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας ακολουθούν αντίστοιχα τα εξής τρία
στάδια: 1. φεύγουν από την πόλη και καταφεύγουν στο δάσος, 2. μεταμορφώνονται,
αποποιούνται την ταυτότητά τους, αντιστρέφουν τους ρόλους, ωριμάζουν, 3.
διαμορφώνουν μια νέα ταυτότητα –προσωπική και κοινωνική–ενηλικιώνονται. Με βάση
αυτό το πλαίσιο, η δομή της κωμωδίας περιλαμβάνει ακόμα τη μετάβαση από τον ένα τόπο
στον άλλο, δηλ. από την πόλη στο δάσος, ως μέρος του περάσματος από την αρχική
κατάσταση στη μεταβατική, τη δημιουργία συναισθηματικής σύγχυσης, που επιτυγχάνεται
με το παιχνίδι των ρόλων και οδηγεί στη διαμόρφωση της νέας ταυτότητας, την τεχνική του
θεάτρου εν θεάτρω που στόχο έχει την ενεργοποίηση της κριτικής σκέψης και την επίτευξη
της αυτοσυνείδησης, και τέλος την ανανέωση των κοινωνικών δομών και την κοινωνική
επανένταξη που συμβαίνει με την τέλεση των γάμων, ως αποτέλεσμα της συναισθηματικής
σταθερότητας και της ωριμότητας των ηρώων

Στην Α΄ Πράξη ξεκινούν οι δύο παράλληλες πλοκές του έργου: αφενός η ιστορία των
τεσσάρων νέων που μας συστήνονται, δηλώνοντας τις προθέσεις και τα σχέδιά τους, και,
αφετέρου, η ιστορία των τεχνιτών που προετοιμάζονται για την παράστασή τους.
Περιγράφεται με αυτόν τον τρόπο το αρχικό στάδιο της διαβατήριας τελετουργίας που
αποτελεί την αφετηρία για την εξέλιξη της δράσης

Η Β΄ Πράξη μας εισάγει στον ονειρικό κόσμο του δάσους και ταυτόχρονα στο δεύτερο
στάδιο της διαβατήριας τελετουργίας. Οι αντιθέσεις με την κοινωνία της πόλης είναι έντονες.
Στην πόλη τα βασικά πρόσωπα είναι οι άρχοντες και κυρίαρχοι είναι οι νόμοι και η τάξη, στο
δάσος πρωταγωνιστές είναι τα δαιμόνια και τα ξωτικά, ενώ κυρίαρχη είναι η αταξία και η
ανατροπή που φέρνει η μαγεία. Οι τέσσερις νέοι,
προερχόμενοι από το αυστηρό πλαίσιο της πόλης, εισέρχονται στο δάσος ανέτοιμοι για τις
πρωτόγνωρες καταστάσεις που θα βιώσουν. Οι νέες εμπειρίες θα τους μεταμορφώσουν και
θα τους ωριμάσουν συναισθηματικά.

Οι τέσσερις νέοι αλλάζουν συνεχώς ρόλους, αναπροσαρμόζοντας τις μεταξύ τους σχέσεις
και τις συναισθηματικές τους καταστάσεις. Μέσα από αυτή τη διαδικασία αποκτούν
βιώματα και εξελίσσονται για να κατασταλάξουν τελικά και να αποκτήσουν σταθερότητα,
μεταβαίνοντας στο τρίτο και τελικό στάδιο της διαβατήριας τελετουργίας

Οι τέσσερις νέοι επανέρχονται στον κόσμο της πόλης, έχοντας μια αμυδρή θύμηση της
νύχτας που πέρασε, όντας όμως ώριμοι και κατασταλαγμένοι μετά τη βιωματική εμπειρία
που είχαν. Έχουν περάσει πλέον στο τελικό στάδιο της διαβατήριας τελετουργίας. Ως
ώριμοι ενήλικες επανεντάσσονται στην κοινωνία της πόλης, μέσω της τέλεσης των γάμων,
και συμβάλλουν στην αναβάθμισή της, αλλάζοντας τους παρωχημένους νόμους
Με τον όρο διαβατήριες τελετουργίες εννοούνται εκείνες οι ιδιαίτερες τελετoυργίες
που υπονοούν ή συνδέονται με κάποιο είδος μετάβασης και συνήθως περιέχουν
συμβολικό υπόστρωμα. Η γέννηση, η ενηλικίωση, ο γάμος, η ταφή είναι
χαρακτηριστικά είδη διαβατήριας τελετής με ανάλογο συμβολικό περιεχόμενο (Κ.
Καλογερόπουλος).
Οι διαβατήριες τελετουργίες συνήθως χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: i. τελετουργίες
χωρισμού/ αποχωρισμού (π.χ. κηδείες), ii. τελετουργίες μετάβασης (π.χ.
εγκυμοσύνη), iii. τελετουργίες ένταξης/ ενσωμάτωσης (π.χ. γάμος). Είναι όμως
σημαντικό να παρατηρήσουμε ότι και κάθε διαβατήρια τελετουργία εμπεριέχει αυτά
τα τρία στάδια, δηλαδή: αποχωρισμό, μετάβαση, ενσωμάτωση, χωρίς βέβαια πάντα
το καθένα από αυτά να έχει την ίδια σημασία ή να απαιτεί την ίδια επεξεργασία σε
κάθε τελετουργία. Ένα παράδειγμα στο οποίο μπορούμε να διακρίνουμε τα τρία αυτά
στάδια είναι ο στρατός: Το άτομο αρχικά αποχαιρετά/ αποχωρίζεται την πολιτική του
ζωή (αποχωρισμός). Στη συνέχεια περνά στο στάδιο της εκπαίδευσης στο οποίο
έχουν ενσωματωθεί τα στοιχεία που θα επιφέρουν την αλλαγή (μετάβαση). Τέλος,
αφού έχει δεχτεί αυτή τη διαδικασία αλλαγής/ μετάβασης ακολουθεί το στάδιο της
(ενσωμάτωσης) και πάλι στην κοινωνία.

Η πλοκή της κωμωδίας συνδέεται με τα στάδια μιας διαβατήριας τελετουργίας. Η φυγή από
την Αθήνα σηματοδοτεί την αποσύνδεση από το οικείο πλαίσιο της καθημερινής ζωής, η
παραμονή στο νυκτερινό δάσος ισοδυναμεί με το μεταιχμιακό στάδιο, κατά το οποίο οι
παλιές ταυτότητες ακυρώνονται, ενώ η απόκτηση νέων εμπειριών οδηγεί στη διαμόρφωση
νέας ταυτότητας και, τέλος, η επιστροφή στην πόλη σηματοδοτεί την έναρξη του σταδίου
επανένταξης, το οποίο περιλαμβάνει τη γαμήλια τελετή και το έργο των τεχνιτών, για να
ολοκληρωθεί με την πρώτη νύχτα του γάμου.
Από αυτή την άποψη, η κωμωδία του Σαίξπηρ ανοίγει νέους ορίζοντες σε ό,τι αφορά στο
ζήτημα της συλλογικής εμπειρίας. Διότι ενώ οι ιεροτελεστίες του Μαΐου τελούνταν με
σκοπό να εξασφαλίσουν στην κοινότητα τη μαγική ανανέωση της ζωτικότητας […], οι
διαβατήριες τελετουργίες δίνουν σε κάθε νέο τη δυνατότητα να θέσει υπό έλεγχο τη
σεξουαλικότητά του, σε εναρμόνιση με την αντίστοιχη κοινωνία, και να τη βιώσει μόνο
μέσα από την κοινωνικά καθαγιασμένη ένωση του γάμου. Ακόμα και αν η πουριτανική
κοινωνία είχε φροντίσει να αποκλείσει και να φιμώσει κάθε έκφραση λαϊκού πολιτισμού,
με τη μετατροπή της μαγιάτικης ιεροτελεστίας σε διαβατήρια τελετουργία, όπως
επιτελείται στο Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας, καθετί αποκλεισμένο από την κοινωνία
επανεντάσσεται στους κόλπους της μέσα από μια κοινωνικά αποδεκτή μορφή. Η κοινότητα
της μαγιάτικης ιεροτελεστίας μετατρέπεται τώρα σε θεατρικό κοινό, το οποίο –όπως τα
νεαρά ζευγάρια, που παρακολουθούν ως θεατές την παράσταση “Πύραμος και Θίσβη”-
αποκτά αποστασιοποιημένη συνείδηση των (δικών του) πράξεων και ενεργειών