1.1.

1 ο παραδοσιακός χορός ως εθιμική τελετουργική πράξη

Στις κοινωνίες με παραδοσιακές νόρμες όπου η μεταφορά της γνώσης βασίζεται κυρίως στον
προφορικό λόγο και μεταδίδεται από γενιά σε γενιά με την εμπειρία και τη μίμηση, σύμφωνα με
τη συμπεριφορική θεωρία διέπονται από υψηλό βαθμό τελετουργικοποίησης. Η τελετουργία και
οι συναφείς έννοιες της τελετής του εθίμου και του δρώμενου συνθέτουν το εννοιολογικό
πλέγμα μιας συμβατικής ορολογίας από διαφορετικούς επιστημονικούς χώρους όπως τη
θρησκειολογία την ανθρωπολογία τη λαογραφία την κοινωνιολογία.

Έτσι προσδιορίζεται ένας ευρύς χώρος συμβολικών κοινωνικών πρακτικών πού

1) χαρακτηρίζονται από σύμβαση τυποποίηση επανάληψη

2) ενέχουν μαγικό θρησκευτική η άλλη σκοπιμότητα χωρίς ωστόσο να αποκλείεται ο

αυτοσχεδιασμός και η τέρψη.

Στην ανθρωπολογική θεωρία ο όρος τελετουργία είναι για να χαρακτηρίσει συμβολικές πράξεις
μαγικό θρησκευτικου ιερού χαρακτήρα με βάση την εθνολογική διάκριση ιερού κοσμικού. Η
σημερινή ανθρωπολογία πού στη Λαγκαδά δυσκολίες στη διαφορική διάγνωση του ιερού και
του κοσμικού ονομάζει τελετή ή δρώμενο κάθε πράξη που ακολουθεί ένα τυπικό και
επαναλαμβάνεται σε τυποποιημένη μορφή ή ανήκει σε ολόκληρη καθορισμένη εθιμοτυπία χωρίς
κανένα έκδηλο νόημα.

Ο Λητς διατυπώνει την άποψη ότι η τελετουργία είναι ένας τρόπος επικοινωνίας που ενυπάρχει
στις λεπτομέρειες κάθε εθίμου και κάθε συμπεριφοράς εθιμικης δηλαδή επαναλαμβανόμενης.
Έτσι η τελετουργία είναι η επικοινωνιακή όψη καθε τύπου η ομάδας από πρακτικές πού
συναρθρώνονται σε ένα συνολικό σύστημα κοινωνικής σημείοδοτησης καθιστώντας φανερή την
κοινωνική δομή των κοινά αποδεκτών σχέσεων ανάμεσα σε άτομα και ομάδες. Έτσι βάσει της
τελετουργίας γίνεται η ακίνδυνη και ασφαλής καθότι συμβολική και τυποποιημένη και
προστατευόμενη από την πραγματική και φαντασιακή κοινότητα-μιμηση παράσταση,
εξορμήσεις και συμπεριφορές εμφορτη από πρωτογενή μυθολογικά στοιχεία ομοιοπαθειας.
Τέτοια παραδείγματα παρέχουν άφθονα οι ταυτίσεις ενός πνεύματος η υποκείμενου η
αντικειμένου με κάποιο μαγικό του άλλο εγώ π.χ. έναν άλλο άνθρωπο ζώο φυτό, καθώς και οι
συμβολικές η και πραγματικές τέλεσεις πράξεων επάνω στο άλλο εγώ με στόχο το αφετηριακό
συζυγές.

Τέρνερ οι τελετές είναι μετ εμπειρίες της κοινωνικής ζωής. Σημαντικές για τον άνθρωπο όσο και
η ικανότητα του ομιλειν. Οτιδήποτε εμπεριέχεται σε αυτές πράξη ή και αντικείμενο ενέχει
υπερτερεί διάσταση από ότι είναι ως πράγμα καθαυτό.

Ο βάλτερ πούχνερ διατυπώνει την εννοιολογική δεσμη τελετή τελετουργία έθιμο δρώμενο όπου
συγγενείς αυτές έννοιες δηλώνει ένα σημείοτικό σύστημα κοινωνικών πράξεων που τηρούν και
στην επανάληψη τους ένα καθιερωμένο τυπικό είναι δεσμευτικές για την κοινότητα εντείνουν το
συναίσθημα του εμείς και παριστάνουν τις ταυτότητες της ομάδας ως προϊόν εκμάθησης καθώς
δεν είναι βιολογικά δεδομένες.

Άλλοι μελετητές τονίζουν περισσότερο την παιδευτική πάρα τη φαντασιακή ταυτοτικη διάσταση
τους. Όπως και να έχει ο χώρος αποτελεί δομικό στοιχείο των συμβολικών αυτών πρακτικων.
Συνιστά τον δομικό μηχανισμό που ενεργοποιείται δυναμικά τμήμα ενός πληθυσμού. Εθιμικά
τυπικά όπως του γάμου στο χορο της Κυριακής η σε πανηγυρικές εκδηλώσεις όπου λαμβάνουν
ενεργό μέρος τα άτομα μιας κοινότητας. Στις πρωτογενείς κοινωνίες η χορευτική πράξη
εγγράφεται σε ένα συμβολικό Πλαίσιο είτε πρόκειται για το γαμήλιο τυπικό είτε για πανηγυρική
εκδήλωση παρουσιάζεται συχνά ρευστό και αντιφατικό.

Όταν η τελετουργική δέσμευση ατονίσει οι χορευτικές επιτελέσεις είναι περισσότερο χαλαρές

και αυθόρμητες και αποκτούν μία καλαισθητικη διάσταση τείνοντας προς την ψυχαγωγία και τη
διασκέδαση. Όπου φαίνεται ότι επικρατεί τέτοια διάσταση διακρίνουμε λανθανουσες
λειτουργιες. Ο Ρόις παρατηρεί πως η συμμετοχή μας σε μία χορευτική πράξη αποσκοπεί στην
ψυχαγωγία δεν σημαίνει ότι δεν υποκρύπτει και άλλους σκοπούς όπως στην επιλογή συντρόφου.
Η πολιτική διάσταση εμπλέκεται στη χορευτική πρακτική. Παράδειγμα η συμμετοχή του ηγέτη
μιας χώρας ή ενός Δήμου ως ηγούμενου του χορου. Ο όρος τελετουργία εμπεριέχει την έννοια
του τέλους.

Με δεδομένο ότι κατά την τέλεση του χορου τα άτομα παρίστανται ως ενότητα ψυχής και
σώματος η χορευτική πράξη ενέχει από την ίδια τη φύση της διάσταση τελετουργική. Ο χορος
ως πράξη είναι βασικότατος παράγοντας που προσδιορίζει την τελετουργία και προσδιορίζεται
από αυτήν, ειδικότερα σε πολιτισμούς με περίσσια παραδοσιακών νορμων, όπου τα πάντα
χαρακτηρίζονται από υψηλό βαθμό τελετουργικοποίησης.

1.1.2 η βαθύτερη ουσία της τελετουργίας.

Αν η τελετουργία θεωρηθεί μίμηση η αναπαράσταση του πραγματικού μέσα χώρου ένα σύστημα
συμβόλων μου το μεταφέρει σε ένα άλλο επίπεδο εξιδανικευμένης ζωής, το ίδιο ισχύει και για
τον χορό. Η τυποποίηση και η σύμβαση ως ειδικα γνωρίσματα του παραδοσιακού χορού και της
τελετουργίας αναδεικνύουν τη διαλεκτική τους σχέση και τη γενετική τους συνάφεια και
προδιαγράφουν την θεώρηση των συμβολικών αυτών πρακτικών και ως χορευτικό δρώμενων.
Κατά τον Σεκενμπεργκ ο όρος δραν δεν σημαίνει μόνο πραττειν και το δράμα είναι ο χορευτικός
ρόλος που έχει μια δευτερεύουσα εξέλιξη της παντομιμικης ορχηστικής.

Αυτή η ταύτιση του εαυτού με το επιθυμητό αντικείμενο που οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν
μίμηση, είναι απαραίτητη για τη σπουδή του χορού μιας ομάδας ανθρώπων ή μιας κοινότητας.
Για τον Πλάτωνα στο ευτυχές μιμημα η συνολη συγκρότηση αποτελεί μέσον προς κάτι άλλο,
μεταφέροντας εδώ κάτω την αρμονία του υπερβατικού, για τον Αριστοτέλη, όταν το αλλού δεν
υπάρχει τότε σκοπός γίνεται το εγώ του τελεστή.

Κατά τον Βιτγκενστάιν ο άνθρωπος δεν είναι μόνο κατασκευαστής επιστημονικών υποθέσεων,
αλλά πλάσμα τελετουργικό, κι όποιος αποτυγχάνει να αναγνωρίσει τη σχέση του ανθρώπου με
τη θρησκεία και την τέχνη και με όλα εκείνα τα κομμάτια της καθημερινής ζωής που σχετίζονται
άμεσα ή έμμεσα με αυτές τις πτυχές του πολιτισμού έχει στρεβλή εικόνα αυτού που ονομάζουμε
πολιτισμού

Οι χορευτικές επιτελέσεις ως ενσωματες πρακτικές δημιουργούνται και αναδημιουργουν τον

εαυτό τους θεμελιώνοντας παράλληλα την ύπαρξη των ατόμων μιας κοινότητας. Πρόκειται για
επιτελεστικες εκφορες που από τη μια ενισχύουν την ηθική τάξη της κοινότητας και από την
άλλη την υπονομεύουν όπως οι αντιδομικες παροδικές αντίστροφες του καρναβαλιού κατά τον
Τέρνερ.

Ακόμα κι αυτές οι ανατρεπτικές εκδηλώσεις είναι στην ουσία παγιωτικες της συνοχής και της
ταυτότητας και λειτουργούν ως βαλβίδες ασφαλείας

1) είναι παιγνιώδης, μη πραγματικό και συνολικά ακίνδυνο για το περιεχον

2) αποενοχοποιειται επειδή τελείται σε κοινή θέα και παρέχεται από κοινού σε όλα τα μέλη της
κοινότητας εκτός ίσως από τους ιερωμένους, τα οποία επιτρέπεται όλα μαζί να δρουν
παραβατικά και τελικώς εκτονωτικα σε ταγμενους χωροχρονους και με τετατγμενους τρόπους
και υπό αυστηρά δεδομένες συμβάσεις. Η μόνη διαφορά είναι ότι εκεί και τότε οι συμβάσεις
είναι άλλες από ότι συνήθως.

Η επαναληπτική εθιμοτυπική σχέση και τελετουργίας και χορού η εμμονη υπόμνηση προσφέρει
τη βάση για τον ιερό και νόμιμο χαρακτήρα της ηθικής και κοινωνικής τάξης που μετά την
τέλεση εμφανίζεται ενισχυμένη. Προέχει η θέληση η επιθυμία για απόκτηση κοινωνικής
ορατότητας και αναγνώρισης συμβουλευόμενοι με την αυτάρκεια μηνυμάτων και
συναισθημάτων. Η επικοινωνία είναι η επικοινωνιακή προβολή και πρόσληψη ταυτότητας. Μία
κοινωνική ομάδα ορίζει πολιτισμικά τον εαυτό της μέσω αυτών των χορευτικών πρακτικών και
αναρτά τις χορευτικές επιτέλεσης ενός ιδιαίτερου ύφους και επιμέρους χορευτικών ειδών για
κάθε τόπο., Σημεία ανάγνωσης και αναγνώρισης της ιδιαίτερης ταυτότητας της.

1.1.3 τελετουργικά στοιχεία των χορευτικών δρώμενων αρχές

Ο Λουκατος διακρίνει πολλές σημαντικές ευκαιρίες χορευτικών δρώμενων κοινών για όλο τον
ελλαδικό χώρο. Ως πρώτες τέτοιες ευκαιρίες σημειώνει αυτά καθιερώθηκαν με βάση το
θρησκευτικό εορτολόγιο όπως το Πάσχα οι απόκριες ο δεκαπενταύγουστος και τα κατά τόπους
πανηγύρια προς τιμή των Αγίων.

Στις κοινές αυτές ελλαδικές γιορτές εντάσσει και τον γάμο όπου ο χορός διαδραματίζει
σημαντικό ρόλο, παρά της μορφολογικής αποκλισεις το γαμήλιο τυπικό ακολουθεί μία
συγκεκριμένη δομή. Όλες οι βασικές εκδηλώσεις τελούνται σε κρίσιμες φάσεις της ζωής η της
χρονιάς και σε εποχές όπου οι παραγωγικές διαδικασίες βρίσκονται σε ύφεση.Σε αυτές
συναρθρώνονται το θρησκευτικό το οικονομικό και το κοινωνικό στοιχείο και η χορευτική
πρακτική αντλεί το νόημα και τη σημαντικότητα της ανάλογα με το τι ιεραρχείται σε κάθε φάση
ή σε ολόκληρο το τυπικό. Επειδή αυτές οι τελετουργίες γεφυρώνουν κρίσιμες μεταβατικές
φάσεις της κοινωνικής ζωής γάμος ή της χρονιάς έχουν ενταχθεί από λαοανθρωπολογικη σκοπια
στην ομάδα των λεγόμενων διαβατήριων εθίμων. Ο όρος αυτός πλάστηκε από τον Βαν Ζενέπ
για να τονίσει ότι οι εθιμικές πρακτικές του γάμου συμποσούνται στη σήμανση διαβάσεις
περάσματος από μια κοινωνική κατάσταση σε άλλη.
Με αναφορά στο πρότυπο του Βαν Ζενέπ η τυπική δομή των χορευτικών δρώμενων μπορεί να
περιγραφεί και να αναλυθεί χωροχρονικά σε φάσεις

1) εθιμικές πράξεις αποχωρισμού

2) διάβαση

3) εθιμικές πράξεις ενσωμάτωσης

Κατά την εθνολογική οπτική τα περάσματα είναι επικίνδυνες και απαιτούν μεσολάβηση οι
μεταβάσεις. Οι λεκτικές ή εξωλεκτικές συμπεριφορές και ενέργειες συμβάλλουν στην αποτροπή
του κακού και στην ευόδωση της τελετουργίας. Η πίστη αυτή έχει γερά θεμέλια στις
πρωτογενείς πληθυσμιαιες ομάδες και η απόηχοι τους φτάνουν και στις σημερινές ορθολογικές
μας συμπεριφορές. Στα γαμήλια τυπικά παρουσιάζεται όλος ο πλούτος της χορευτικής
παράδοσης και το χορευτικό ρεπερτόριο ακολουθεί συγκεκριμένη έθιμοταξιά ανταποκρινόμενη
στο συγκεκριμένο επεισόδιο αναφοράς. Πάντως το γενικό ή ειδικό γαμήλιο ρεπερτόριο πλέκεται
γύρω από τον άξονα της γονιμικης ένωσις των δύο φυλων, ενισχύοντας της νενομισμένες
κοινωνικές και συγγενικές σχέσεις.

Το πανηγύρι αποτελεί τόπο για κοινωνικές και οικονομικές συναλλαγές και ανταλλαγές π.χ.
συνοικέσια εμπορικές συμφωνίες. Ο χορός αποτελεί τον κύριο άξονα εκεί όπου πλέκετε και
ενισχύεται η κοινωνική και θρησκευτική συμπεριφορά και συμπυκνώνεται η προβολή της
κοινής ταυτότητας όχι μόνο στον εσωτερικό χώρο της κοινότητας αλλά και στον ευρύτερο. Αν
κοιτάξουμε τις εκδηλώσεις αυτές από χορολογικη σκοπιά, δηλαδή την δομική και την
λειτουργία του χώρου σε επιφανειακό επίπεδο διακρίνουμε δύο σημαντικές κατηγορίες
χορευτικών δρώμενων

1) τα αμιγή χορευτικά δρώμενα όπου η όλη δράση βασίζεται στον χώρο

2) τα ποικίλα όπου η χορευτική πρακτική συν αρθρώνεται και με άλλες εθιμικές πράξεις όπως
Λουτρό της νύφης ξύρισμα του γαμπρού και άλλα. Σε αρκετές τέτοιες περιπτώσεις η συμβολικοι
χοροί δένονται με πραγματικές θυσίες ζώων και διακωμώδηση της ισχύουσας κοινωνικής τάξης
και τα τοιαύτα.

1.1.4 εφαρμογή: δομική αναλυτική περιγραφή ενός χορευτικού δρώμενου

Για καλύτερη κατανόηση πώς εφαρμόζεται μεθοδολογία του Βαν Ζενέπ για τη δομική
περιγραφή του χορευτικού δρώμενου επάνω στο οποίο μπορεί να κινηθεί μία περιγραφική
αναλυτική προσέγγιση ενός σύγχρονου πανηγυριού σελίδα 30 τόμος Ε.

Με τη ρήξη της κλειστής παραδοσιακό τίτας της ζωής τη ραγδαία τεχνολογική και επιστημονική
πρόοδο οι τελετουργικές διαστάσεις των παραδοσιακών χορευτικών πρακτικών έχουν ατονήσει
και Η αισθητική η δέσμευση έχει αμβλυνθεί. Παρατηρούνται παρεκκλίσεις στην τυπολόγια
εισαγωγή νέων θεμάτων χορευτικά συγκροτήματα, εγκαταστάσεις ενίσχυσης του ήχου σκηνική
παρουσίαση παραμερισμός των μουσικών οργάνων ανοικτού χώρου εισαγωγή νέων οργάνων
και ούτω καθεξής Ακόμα και ως αναβιωμενες πρακτικές στο πλαίσιο του φολκλορισμοθ ως
αυτόνομημενες αισθητικές παραστάσεις στη θέση του κενού χρόνου, οι χορευτικές πράξεις
διατηρούν το πνεύμα που τις εξέθρεψε και διατήρησε. Εξάλλου στους αστικούς χώρους της
disco η των ρεμπετάδικο ή ακόμα και των φολκλορικων αναπαραστάσεων πάντα ελλοχεύει η
ανησυχία της επιλογής συντρόφου ή της αβεβαιότητας του μέλλοντος