Kabanata 2: Si Crisostomo Ibarra kakilala.
ikinagagalak ko kayong makilala, ako si Juan
Narrator: Natigilan ang lahat nang biglang dumating ang
maybahay, si Kapitan Tiago, kasama ang isang mukhang
galing sa mahabang paglalakbay.
Kapitan Tiago: Mga ginoo, ikinalulugod kong ipakilala
ang anak ng aking nasirang kaibigang si Don Rafael.
Tinyente Guevarra: (bubulong kay G. Laruja) Sino kaya
ang bisitang kasama ni Don Santiago?
Kapitan Tiago: Siya ay si Juan Crisostomo Ibarra. Galing
siya ng Europa. Sinundo ko siya mula sa kanyang
paglalakbay.
Ibarra: ikinalulugod ko po kayong lahat na makiklala.
Aba, Padre Damaso, ang kura ng San Diego. ikinagagalak
ko pong makitang muli ang isang matalik na kaibigan ng
aking ama. (waring makikipagkamay) Uhh, mukhang
nagkakamali ako. Patawad ho, Reverencia.
P. Damaso: Hindi ka nagkakamali, hijo. Ngunit hindi ko
kailanman naging matalik na kaibigan ang iyong ama.
T. Guevarra: Kung gayon ay ikaw pala ang anak ng
nasirang si Don Rafael Ibarra.
Ibarra: (yuyukod upang magpakita ng pagsang-ayon)
T. Guevarra: Nawa’y ang kasiyahang napagkait sa iyong
ama ay mapasayo.
Ibarra: Gracias, señor.
T. Guevarra: Isang mabait na tao ang iyong ama.
Nakilala ko at malimit kong makasama ang inyong ama
at masasabi kong isa siya sa mga kagalang-galang at
matapat na mamamayan ng Pilipinas.
Ibarra: Maraming salamat po. Pinawi ng mga papuri
ninyo sa aking ama ang mga duda ko tungkol sa
nangyari sa kanya, gayong ako na kanyang anak ay
walang kaalam-alam.
Narrator: Pagkaraan ay makikita si Ibarra na
nakikipagkilala sa mga kalalakihan at kababaihan sa
kabilang banda ng bulwagan.
Ibarra: Marapatin ninyong gayahin ko ang tradisyon sa
Alemanya na pagpapakilala ng bisita kung wala siyang
Crisostomo Ibarra.
Kalalakihan: Ikinagagalak ka naming makilala,
Crisostomo Ibarra.
Ibarra: (ngingiti at matatawa) Kahit na magaganda ang
mga taga-Europa ay wala pa ring tatalo sa ganda ng mga
kababaihan sa ating bansa.
Babae 1: Sus! Kasinungalingan.
Babae 2: Marahil ay dala mo rin iyang iyong tinuran
mula sa ibang bansa.
(tatawa ang mga kababaihan habang naukas ang mga
pamaypay)
Kabanata 4: Erehe at Pilibustero
Narrator: Si Ibarra’y lumalakad na di batid kung saan
siya patututungo. Sa mahinang lakad ay narating niya
ang Liwasan ng Binundok. Nagpatuloy siya sa daang
Sakristiya, naroon ang mga Intsik na nagtitinda ng
sorbetes at mga babaeng nagbibili ng punungkahoy
Ibarra: (Sa sarili) Diyos ko, sa gabing ito’y parang
pangarap lamang ang pitong taon ko sa Espanya.
Narrator: Naramdaman niya ang dantay ng isang
magaang kamay sa kanyang balikat. Namalas niya ang
tinyenteng nakangiti.
T. Guevarra: Binata, mag-iingat ka sa mga lihim ninyong
kaaway. Ang nangyari sa inyong ama ay dapat maging
isang aral sa inyo.
Ibarra: Ipagpatawad ninyo sa wari ko’y naging mahal sa
inyo ang aking ama. Ngunit sa aking pagkakabatid ay
wala ako o kahit ang aking ama na mga lihim na kaaway.
T. Guevarra: Madalas ang sobrang kapanatagan ay
nagdadalasa atin sa ilang kapahamakan. (tumigil at
nagmuni-muni bago sumagot ulit) Hanggang sa huling
hininga ng inyong amang si Don Rafael ay hindi siya
makapaniwala na mayroon pala siyang nagtatagong
mga kaaway.
Ibarra: (maluha-luha) Ngayon ay alam ko na ang dahilan
kung bakit si Kapitan Tiago ay nag-aalangan na magsabi
sa akin ng mga nangyari sa aking ama. Ngunit bakit siya
nakulong sa piitan? Ano ang naging kasalanan niya?
T. Guevarra: Ang tanging kasalanan niya ay dahil siya
ang pinakamayamang tao sa buong San Diego. Ngunit
huwag kayong mag-alala. Ang mabulok sa bilangguan sa
bansang ito ay maituturing na kabayanihan.
(playback ng storya at ang magsasalita bilang Narrator
ay si T. Guevarra)
T. Guevarra: Ang iyong ama, gaya ng alam ng mundo ay
isa sa mga kagalang-galang na tao sa buong San Diego.
Ngunit kinaiinisan at kinamumuhian rin siya ng iba sa
kanyang mga kababayan. Dahil sa siya ay may naiibang
pilosopiya mula sa nakararami, pinapalagay ng mga
kaaway niya na siya ay isang erehe at pilibustero. Mula
sa pulpito ng simbahan ay ikinakalat ni Padre Damaso
ang ganitong mga pasaring, kahit na walang pangalang
nababanggit:
P. Damaso: Wala nang mas hihigit pang bobo sa mga
taong nagkukunwaring matalino. May mga tao kasing
nagmamarunong sa pamamalakad ng
pamahalaan,gayong wala naman silang alam! Kaya’t
kung kayo’y tumutulad sa mga ganito ay magsisi na
kayo! Hindi dapat nakikialam ang mga mamamayan sa
pamamalakad ng pamahalaan, lalo na kung sila’y
mangmang at walang pinag-aralan gaya ng iba!
T. Guevarra: Minsan ay may isang Artilyero na
nangongolekta ng tributo sa mga mamamayan. Ang
Artilyerong ito ay mangmang at hindi marunong
magbasa at sumulat. Galit ang mga tao sa kanya dahil sa
kanyang kalupitan. Upang makaganti, ang ibang mga
mamamayan ay binabaligtad ang kanilang cedula kapag
pinipirmahan na ito ng kabesa. Isang araw, isang bata
kasama ang kanyang kapatid ang nanloko sa kabesa.
Bata 1: (natatawa)Ginoo, maari mo bang basahin ang
laman ng sulat?
Artilyero: Umalis kayo sa dinaraaanan ko kung ayaw
niyong makulong sa kwartel!
Bata 2: Talaga? Ikukulong mo kami? Basahin mo muna
ito.
Bata 1: Ano ka ba, hindi siya makababasa. Kasi, mas
matalino ang tiyan niya kaysa sa ulo niya! (tatawa
kasabay ni Bata 2)
Artilyero: Mga lapastangang bata! (pinagsisipa at
pinagsusuntok ang mga bata)
T. Guevarra: Nakita noon ng ama mo ang nangyari
kaya’t sumaklolo ito sa mga bata.
D. Rafael: Maawa ka sa mga bata, Ginoong Kabesa.
Huwag mo silang saktan!
Artilyero: Huwag kang makialam dito, tanda!
(susuntukin si D. Rafael)
(Nasalag ni D. Rafael ang suntok at inindahan ng kanan
sa pisngi ang kabesa. Nabuwal ang kabesa at nabagok
ang ulo sa isang usling bato.)
D. Rafael: Iyan ang dapat sa iyo.
T. Guevarra: Nakita iyong ng mga tao. Sinaklolohan nila
ang Artilyero at naidala sa pagamutan. Kinalaunan ay
namatay ang Artilyero, na siyang ikinakulong ng iyong
ama, Ibarra. Lumabas ang kanyang mga lihim na
kaaway, kasama si Padre Damaso. Malapit na sana
siyang mapalaya noong hindi mapatunayan sa tribunal
ang kanyang kasalanan, ngunit inakusahan siya ng iba
pang salang hindi niya ginawa. Lumipas ang ilang taon
at hindi na malaman ang tunay na sakdal sa kanya.
Naroong siya’y kasama sa ilang himagsikan ng mga
tulisan, nangamkam ng mga bukid, isang erehe at
pilibustero, nagbabasa ng mga pahayagan mula sa
Madrid, nagtatago ng mga liham at larawan ng isang
binitay na pari, at marami pang iba. Nagusot nang
nagusot ang usapin.
Sa wakas ay umiral din ang katwiran. Mapalalaya na
siyang muli dahil sa kawalan ng ebidensya sa mga
paratang. Ngunit sa kasawiang-palad, namatay na ang
iyong ama dahil sa hindi magandang kondisyon sa
piitan. Nabulok siya sa bilangguan dahil sa kanyang
kayamanan. Patawad Señor Ibarra.
Ibarra: (naluluha) Ngayon ko lang nalaman ang tunay na
nangyari sa aking mahal na ama. Napakalupit ng sinapit
ng aking ama.
T. Guevarra: Patawad po ngunit kailangan ko nang
umalis. Ipauubaya ko na lamang kay Kapitan Tiago ang
iba pang nangyari upang kanyang ikwento.
Ibarra: Muchas Gracias, tinyente sa pagbahagi mo ng
iyong alam sa nangyari sa aking ama.
T. Guevarra: De nada, Señor Ibarra.
Narrator: Nagpaalam na ang dalawa sa isa’t-isa.
Nagpunta na sa kwartel ang tinyente, habang sumakay
naman si Ibarra ng kalesa at nagpahatid sa Fonda de
Lala.
Narrator: Kinaumagahan, makikita si Maria Clara na
nakaupo sa isang silyon katabi ng isang bintana, abala sa
pagbuburda. Bakas sa kanyang kilos na may hinihintay
siyang bisita.
M. Clara: (silip ng silip sa bintana) Mahabaging
Panginoon, tanghali na. Ano kaya ang dahilan ng
kanyang pagkahuli?
Narrator: Ang kanyang pagkainip ay napawi nang may
kalesang pumara sa tapat ng kanilang tahanan.
Kutsero: How! How!
Ibarra: (bumaba ng kalesa) Magandang araw po, Tiya
Isabel. Nais ko po sanang makausap si Maria Clara.
T. Isabel: Ay, nandyan siya sa loob. Halika, tuloy ka.
(ituturo kay Ibarra ang daan)
K. Tiago: Como estas, Ibarra. Salamat naman at
dumalaw kang muli sa aming tahanan.
Ibarra: Magandang tanghali, Don Tiago. Nais ko lang po
sanang makausap ang inyong anak.
K. Tiago: Aba’y sige. Clarita! Nais kang makausap ni
Ibarra! Isabel, sunduin mo siya sa kwarto at malamang
ay nag-aayos iyon o nahihiya. (susunduin ni T. Isabel si
Maria Clara sa kwarto) Oh, ayan na siya. Maaari na
kayong mag-usap sa asotea. kailangan mo ba ng
maiinom, Ibarra?
Ibarra: Gracias, Señor ngunit hindi na ho kailangan.
Narrator: Maya-maya pa ay makikita na ang dalawang
nag-uusap sa asotea.
Ibarra: Maswuerte ako at naipagkasundo tayo ng ating
mga magulang upang ikasal. Dahil kung hindi ay hindi na
ako makakikita pa ng isang babaeng katulad mo.
Maria Clara: (may dalang pamaypay at binubukas-sara
iyon) Napakatamis ng iyong dila, Crisostomo. Siguro’y
dahil diyan ay nabihag mo ang maraming kababaihan sa
mga bansang iyong napuntahan.
Ibarra: Isa nang magandang obra ng Diyos ang aking
sinisinta. Bakit pa ba ako hahanap ng iba?
Maria Clara: (nagtakip ng bibig ng pamaypay)
Sinungaling. Hindi ako makapaniniwalang sinasara mo
ang iyong mata pagdating sa ganda ng ibang dilag sa
Europa.
Ibarra: Ang kagandahan ay nasa panlasa ng tao. Ito ay
naroroon sa taong sumusuri ng kagandahan. At mula sa
aking puso, sinsasabi ko sayong ikaw ang aking pinaka-
iniibig. (tumigil ng saglit) Patawad aking sinta, ngunit
kailangan ko nang lisanin ang iyong piling. Bukas ay
Todos Los Santos, kaya’t kailangan kong puntahan ang
isang tao doon upang tulungan ako bukas.
Maria Clara: Naiintindihan ko, Ibarra. Nawa’y
makapaglakbay ka ng ligtas at matiwasay.
Ibarra: Paalam, aking minamahal.
Maria Clara: Patnubayan ka nawa ng Maykapal. (nag-
antanda ng krus)
Narrator: Halata sa mukha ni Maria Clara ang sobrang
kalungkutan.
K. Tiago: (kay T. Isabel) Tingnan mo ang nagagawa ng
pag-ibig, Isabel.
T. Isabel: Oo nga, Tiago. Sadyang napakatamis at
napakapait ng pag-ibig.
K. Tiago: Paano mo nalaman iyon? Hindi ka pa naman
nakaranas na umibig hindi ba? (tatawa)
T. Isabel: Hay naku, Tiago. Ako’y tigil-tigilan mo nga.
Hindi ako manhid sa mga dating manliligaw. (tatawa rin)
K. Tiago: Clarita, kung ikaw ay nababagabag, magtulos
ka ng kandila para kay San Roque at San Rafael.
paniguradong gagabayan nila si Ibarra para sa kanyang
paglalakbay.
Maria Clara: (magsisindi ng kandila sa altar)