Noli Me Tangere Mga Tauhan: Juan Crisostomo Ibarra – anak ni Don Rafael Ibarra, kasintahan ni Maria

Clara Maria Clara – anak ni Kapitan Tiago, kasintahan ni Juan Crisostomo Ibarra Kapitan Tiago –
kinikilalang ama ni Maria Clara Padre Bernardo Salvi – kasalukuyang kura ng San Diego Padre
Damaso Verdolagas – dating kura ng San Diego Padre Hernando de la Sibyla – kasalukuyang kura ng
Binundok (Binondo) Pilosopo Tasyo – matandang may kakaibang isipan, kilos, at pakikitungo sa
kapwa Elias – isang lalaking nagtatago sa batas, tagapagligtas ni Ibarra Tiya Isabel – pinsan ni
Kapitan Tiago, tagapag-alaga ni Maria Clara Don Rafael Ibarra – ama ni Juan Crisostomo Ibarra Sisa –
ina ni Crispin at Basilio Pedro – ang sugarol, gala at walang pakialam na asawa ni Sisa Basilio –
panganay na anak ni Sisa Crispin – bunsong anak ni Sisa Don Tiburcio de Espadaña – Espanyol na
nagpapanggap na doktor, kabiyak ni Doña Victorina Doña Victorina de los Reyes de de Espadaña –
mayamang maybahay ni Don Tiburcio na mahilig magpanggap na taga- Europa Don Alfonso Linares de
Espadaña – pamangkin ni Don Tiburcio Alperes – pinuno ng mga guardia civil Dona Consolacion –
maybahay ng Alperes Tinyente Guevarra – tinyente ng mga guardia civil Kapitan Heneral –
kinatawan ng Hari ng Espanya Ginoong Laruja – ginoong galing sa Espanya Mga Natatanging Tauhan:
Sakristan Mayor Mga Sepulturero Nyol Juan Kusinera Mga Guardia Civil Guro Alkalde
Tarsilo Bruno Panimula Narrator (Basilio): (nakaupo sa harap ng mesa, nagsusulat. Sa harap niya ay
isang lamparang de gaas) Mga pangarap, mga liwanag at dilim. Sa kapanahunan ng kadiliman, marahil ay
maraming nagdurusa. Maraming nagtatahimik ngunit napapahamak. Oo, naninirahang takot at
naghihinagpis, hihintayin ko ang araw na itong lahat ay lilipas, malayo sa kabiguan at pang-aapi.
(haharap at tuturo sa nanonood) Kaya kayong mga kalaban k, mga dayuhan, huwag niyo akong salingin.
Noli Me Tangere. Kabanata 1: Isang Pagtitipon Narrator: Alamin ninyo ang kuwento ng mga taga-San
Diego; maraming malungkot, masungit, marami rin ang nagsasaya, parang walang problema, o di kaya’y
nagkukunwaring walang probema. Sa Kalye Anloague ng Binundok, sa isang malaking bahay, nakatira si
Don Santigo de los Santos, na higit na kilala bilang Kapitan Tiago. Kilala siya sa buong bayan dahil sa
kanyang kayamanan, lalo’t higit sa kanyang kabaitan. Isang gabi sa kanyang tahanan… [Makikita si Tiya
Isabel na nag-aabot ng sigarilyo at hitso sa mga dayuhang babae habang ang mga babaing Pilipina
naman ay kusang humahalik sa kamay ng matandang babae. Narinig ni Tiya Isabel na tila may nabasag
na pinggan at mabilis nyang nakapagsalita ng…+ Tiya Isabel: Hesusmaryosep! Maghintay lang kayo mga
bulagsak! Panauhin 1: Napakalaking handaan nito! ano sa tingin mo? Panauhin 2: Naturalmente! Si Don
Santiago ay napakayaman. Hindi na niya aalalahanin ang gumasta ng labis. Narrator: Nahahati ang
bulwagan ng bahay sa dalawa. sa isang banda, naroon ang mga kalalakihan at kababaihan.
Nagkakasayahan sila habang nagpapalitan ng mga kuro-kuro at biruan. Sa isang banda ay makikita sina
Padre Damaso, ang dating kura ng San Diego, si Padre Sibyla na kura ng Binundok, si Ginoong Laruja, at
si Tinyente Guevarra. Kumpara sa mas maraming mga nasa kabilang banda, mas maingay pa ang usapan
ng apat na nabanggit. Pinakamaingay sa kanila si Padre Damaso. P. Damaso: Tshh…Nakayayamot ang
bansang ito! Halatang iba ang pamamahala dito kumpara sa pamamahala sa Madrid! Ang masama pa,
puro mga Indio ang nakatira! Ayoko talaga sa mga Indio! Dalawampung taon akong nagsilbi at nagtiis sa
pagdidildil ng kanin at saging sa bayan ng San Diego bilang Kura Paroko. Ngunit nang umalis ako ay iilang
matatanda at hermanos terceros lamang ang naghatid sa akin! Mga walang utang na loob. G. Laruja:
Magdahan-dahan kayo Padre Damaso, pagkat nasa ilalim tayo ng bubong ng isang Indio! P. Sibyla: Tama
siya, Reverencia. Baka magdamdam si Kapitan Tiago. P. Damaso: Hmp! Huwag kayong mag-alala.
Matagal nang hindi itinuturing ni Tiago ang sarili niya bilang Indio. Malayong-malayo na siya sa ganoong
mga walang galang na tao. G. Laruja: Sigurado naman hong hindi naman kasing-saklap ng nangyari sa
inyo ang sa amin. P. Damaso: Naku! Sigurado akong nagsayang ka lamang ng pera sa pagpunta rito. Wala
kang ibang kakainin kundi tinola sa mga handaan at matutulog na hindi nasisiyahan. Kabanata 2: Si
Crisostomo Ibarra Narrator: Natigilan ang lahat nang biglang dumating ang maybahay, si Kapitan Tiago,
kasama ang isang mukhang galing sa mahabang paglalakbay. Kapitan Tiago: Mga ginoo, ikinalulugod
kong ipakilala ang anak ng aking nasirang kaibigang si Don Rafael. Tinyente Guevarra: (bubulong kay G.
Laruja) Sino kaya ang bisitang kasama ni Don Santiago? Kapitan Tiago: Siya ay si Juan Crisostomo Ibarra.
Galing siya ng Europa. Sinundo ko siya mula sa kanyang paglalakbay. Ibarra: ikinalulugod ko po kayong
lahat na makiklala. Aba, Padre Damaso, ang kura ng San Diego. ikinagagalak ko pong makitang muli ang
isang matalik na kaibigan ng aking ama. (waring makikipagkamay) Uhh, mukhang nagkakamali ako.
Patawad ho, Reverencia. P. Damaso: Hindi ka nagkakamali, hijo. Ngunit hindi ko kailanman naging
matalik na kaibigan ang iyong ama. T. Guevarra: Kung gayon ay ikaw pala ang anak ng nasirang si Don
Rafael Ibarra. Ibarra: (yuyukod upang magpakita ng pagsang-ayon) T. Guevarra: Nawa’y ang kasiyahang
napagkait sa iyong ama ay mapasayo. Ibarra: Gracias, señor. T. Guevarra: Isang mabait na tao ang iyong
ama. Nakilala ko at malimit kong makasama ang inyong ama at masasabi kong isa siya sa mga kagalang-
galang at matapat na mamamayan ng Pilipinas. Ibarra: Maraming salamat po. Pinawi ng mga papuri
ninyo sa aking ama ang mga duda ko tungkol sa nangyari sa kanya, gayong ako na kanyang anak ay
walang kaalam-alam. Narrator: Pagkaraan ay makikita si Ibarra na nakikipagkilala sa mga kalalakihan at
kababaihan sa kabilang banda ng bulwagan. Ibarra: Marapatin ninyong gayahin ko ang tradisyon sa
Alemanya na pagpapakilala ng bisita kung wala siyang kakilala. ikinagagalak ko kayong makilala, ako si
Juan Crisostomo Ibarra. Kalalakihan: Ikinagagalak ka naming makilala, Crisostomo Ibarra. Ibarra: (ngingiti
at matatawa) Kahit na magaganda ang mga taga-Europa ay wala pa ring tatalo sa ganda ng mga
kababaihan sa ating bansa. Babae 1: Sus! Kasinungalingan. Babae 2: Marahil ay dala mo rin iyang iyong
tinuran mula sa ibang bansa. (tatawa ang mga kababaihan habang naukas ang mga pamaypay) Kabanata
3: Ang Hapunan Narrator: Natigilan uli ang lahat nang may ipinahayag si Kapitan Tiago… Kapitan Tiago:
Mga mahal kong panauhin, halina’t pumunta tayo sa hapag. Handa na ang hapunan! Narrator:
Masayang nagsipuntahan sa hapag ang mga panauhin. Nag-alukan pa ng silya ang dalawang kura, kahit
na parehas nilang gustong umupo sa kaliwang kabisera ng mesa. Sa huli ay naupo rin si Padre Sibyla sa
silya na ikinaama rin ng loob ni Padre Damaso. Naupo na lamang siya sa tabi ng pari. Tinola ang
ipinahanda ni Kapitan Tiago, gaya ng inaasahan. Nagpasahan na ng ulam. Ang mas masaklap, puro leeg
at pakpak ang natira kay Padre Damaso habang sa iba ay puro hita. Dahil sa sobrang inis ay humigop na
lamang siya ng sabaw at dinurog ang papaya ng may malakas na tunog mula sa pinggan, at saka padabog
na ibinagsak ang kubyertos sa tabi ng pinggan. Nang malapit nang matapos ang hapunan ay nagsalita si
Ginoong Laruja… G. Laruja: Ilang taon kang nawala sa ating bayan, Señor Ibarra? Ibarra: Pitong taon po,
ginoo. G. Laruja: Sa iyong pitong taon sa Europa, malamang ay nakalimutan mo na ang iyong bayan.
Ibarra: Ang totoo po niyan ay parang ang aking bayan ang tila nakalimot sa akin. Lagi kong iniisip ang
aking bayan kahit na ako’y malayo. D. Victorina: Totoo ba yan hombre? Ibarra: Opo, Doña Victorina.
Kahit kalian ay hindi ako nakalimot sa aking bayan. G. Laruja: sa mga bansang napuntahan mo, ano para
sa iyo ang pinakamaganda at tumatak sa iyong isipan? Ibarra: Patawarin mo ako, Ginoo, ngunit bukod sa
Inang Espanya ay wala na akong naibigan pa kundi ang ating bansa. Pagkatapos ko kasing mabasa at
mapag-aralan ang kasaysayan at kultura ng isang bansa ay nakalilimutan ko na rin ang magaganda kong
naaalala sa bansang iyon. P. Damaso: Kung gayon ay isa kang bulag na hangal, hijo. Bakit ka pa
nagsayang ng pera upang pumunta ng Europa kung wala ka naming nagustuhan? Ang iyong mga napag-
aralan ay alam din naman ng kahit sinong mag-aaral na tanungin mo sa ating bansa. Ibarra: Senyores,
wag kayong magtaka sa aming dating kura. Ganyang-ganyan din ang pakikitungo sa akin noong bata pa
ako at mukhang hindi na siya nagbago. Salamat pa rin sa kanya dahil nagugunita ko ang mga panahong
ang kanyang Reverencia ay madalas dumalaw sa aming tahanan at nakakasalo sa pagkain ang aking ama.
P. Damaso: (biglang natigilan at naitapon sa mesa ang iniinom) Uhh, Naku! nawa’y tanggapin ninyo ang
aking sinserong paumanhin. Ibarra: Senyores, Kapitan Tiago, kababalik ko lamang mula Europa kaya’t
nawa’y maintindihan niyo na kailangan ko agad na lumisan. Pupunta pa ako ng San Diego sa makalawa
para sa Todos Los Santos kaya’t may kailangan akong katagpuin. Kapitan Tiago: Hindi ka na ba talaga
mapipigilang umalis? Sana’y mahintay mo pa ang pagdating ng aking bulaklak na si Maria Clara. Alam
kong matagal ka na niyang hinihintay. Ibarra: Paumanhin aking Don ngunit mahalaga ang aking
katatagpuin ngayon. Muchas Gracias sa hapunan Kapitan. Kapitan Tiago: Walang anuman, Ibarra.
Patnubayan ka ng Diyos sa iyong paglalakbay. Narrator: Pagkaalis ni Ibarra ay halata sa mukha ni Padre
Damaso ang matinding inis tungkol sa buong araw. P. Damaso: Nakita ninyo? Minsan ay napakasama ng
nagiging bunga ng pagpapadala ng inyong mga anak sa ibang bansa upang mag-aral. Lumalaki ang
kanilang ulo at itinuturing na ang sarili na mas mataas. Nawawalan sila ng galang! Kabanata 4: Erehe at
Pilibustero Narrator: Si Ibarra’y lumalakad na di batid kung saan siya patututungo. Sa mahinang lakad ay
narating niya ang Liwasan ng Binundok. Nagpatuloy siya sa daang Sakristiya, naroon ang mga Intsik na
nagtitinda ng sorbetes at mga babaeng nagbibili ng punungkahoy Ibarra: (Sa sarili) Diyos ko, sa gabing
ito’y parang pangarap lamang ang pitong taon ko sa Espanya. Narrator: Naramdaman niya ang dantay ng
isang magaang kamay sa kanyang balikat. Namalas niya ang tinyenteng nakangiti. T. Guevarra: Binata,
mag-iingat ka sa mga lihim ninyong kaaway. Ang nangyari sa inyong ama ay dapat maging isang aral sa
inyo. Ibarra: Ipagpatawad ninyo sa wari ko’y naging mahal sa inyo ang aking ama. Ngunit sa aking
pagkakabatid ay wala ako o kahit ang aking ama na mga lihim na kaaway. T. Guevarra: Madalas ang
sobrang kapanatagan ay nagdadalasa atin sa ilang kapahamakan. (tumigil at nagmuni-muni bago
sumagot ulit) Hanggang sa huling hininga ng inyong amang si Don Rafael ay hindi siya makapaniwala na
mayroon pala siyang nagtatagong mga kaaway. Ibarra: (maluha-luha) Ngayon ay alam ko na ang dahilan
kung bakit si Kapitan Tiago ay nag-aalangan na magsabi sa akin ng mga nangyari sa aking ama. Ngunit
bakit siya nakulong sa piitan? Ano ang naging kasalanan niya? T. Guevarra: Ang tanging kasalanan niya
ay dahil siya ang pinakamayamang tao sa buong San Diego. Ngunit huwag kayong mag-alala. Ang
mabulok sa bilangguan sa bansang ito ay maituturing na kabayanihan. (playback ng storya at ang
magsasalita bilang Narrator ay si T. Guevarra) T. Guevarra: Ang iyong ama, gaya ng alam ng mundo ay isa
sa mga kagalang-galang na tao sa buong San Diego. Ngunit kinaiinisan at kinamumuhian rin siya ng iba
sa kanyang mga kababayan. Dahil sa siya ay may naiibang pilosopiya mula sa nakararami, pinapalagay ng
mga kaaway niya na siya ay isang erehe at pilibustero. Mula sa pulpito ng simbahan ay ikinakalat ni
Padre Damaso ang ganitong mga pasaring, kahit na walang pangalang nababanggit: P. Damaso: Wala
nang mas hihigit pang bobo sa mga taong nagkukunwaring matalino. May mga tao kasing
nagmamarunong sa pamamalakad ng pamahalaan,gayong wala naman silang alam! Kaya’t kung kayo’y
tumutulad sa mga ganito ay magsisi na kayo! Hindi dapat nakikialam ang mga mamamayan sa
pamamalakad ng pamahalaan, lalo na kung sila’y mangmang at walang pinag-aralan gaya ng iba! T.
Guevarra: Minsan ay may isang Artilyero na nangongolekta ng tributo sa mga mamamayan. Ang
Artilyerong ito ay mangmang at hindi marunong magbasa at sumulat. Galit ang mga tao sa kanya dahil
sa kanyang kalupitan. Upang makaganti, ang ibang mga mamamayan ay binabaligtad ang kanilang
cedula kapag pinipirmahan na ito ng kabesa. Isang araw, isang bata kasama ang kanyang kapatid ang
nanloko sa kabesa. Bata 1: (natatawa)Ginoo, maari mo bang basahin ang laman ng sulat? Artilyero:
Umalis kayo sa dinaraaanan ko kung ayaw niyong makulong sa kwartel! Bata 2: Talaga? Ikukulong mo
kami? Basahin mo muna ito. Bata 1: Ano ka ba, hindi siya makababasa. Kasi, mas matalino ang tiyan niya
kaysa sa ulo niya! (tatawa kasabay ni Bata 2) Artilyero: Mga lapastangang bata! (pinagsisipa at
pinagsusuntok ang mga bata) T. Guevarra: Nakita noon ng ama mo ang nangyari kaya’t sumaklolo ito sa
mga bata. D. Rafael: Maawa ka sa mga bata, Ginoong Kabesa. Huwag mo silang saktan! Artilyero: Huwag
kang makialam dito, tanda! (susuntukin si D. Rafael) (Nasalag ni D. Rafael ang suntok at inindahan ng
kanan sa pisngi ang kabesa. Nabuwal ang kabesa at nabagok ang ulo sa isang usling bato.) D. Rafael: Iyan
ang dapat sa iyo. T. Guevarra: Nakita iyong ng mga tao. Sinaklolohan nila ang Artilyero at naidala sa
pagamutan. Kinalaunan ay namatay ang Artilyero, na siyang ikinakulong ng iyong ama, Ibarra. Lumabas
ang kanyang mga lihim na kaaway, kasama si Padre Damaso. Malapit na sana siyang mapalaya noong
hindi mapatunayan sa tribunal ang kanyang kasalanan, ngunit inakusahan siya ng iba pang salang hindi
niya ginawa. Lumipas ang ilang taon at hindi na malaman ang tunay na sakdal sa kanya. Naroong siya’y
kasama sa ilang himagsikan ng mga tulisan, nangamkam ng mga bukid, isang erehe at pilibustero,
nagbabasa ng mga pahayagan mula sa Madrid, nagtatago ng mga liham at larawan ng isang binitay na
pari, at marami pang iba. Nagusot nang nagusot ang usapin. Sa wakas ay umiral din ang katwiran.
Mapalalaya na siyang muli dahil sa kawalan ng ebidensya sa mga paratang. Ngunit sa kasawiang-palad,
namatay na ang iyong ama dahil sa hindi magandang kondisyon sa piitan. Nabulok siya sa bilangguan
dahil sa kanyang kayamanan. Patawad Señor Ibarra. Ibarra: (naluluha) Ngayon ko lang nalaman ang
tunay na nangyari sa aking mahal na ama. Napakalupit ng sinapit ng aking ama. T. Guevarra: Patawad po
ngunit kailangan ko nang umalis. Ipauubaya ko na lamang kay Kapitan Tiago ang iba pang nangyari
upang kanyang ikwento. Ibarra: Muchas Gracias, tinyente sa pagbahagi mo ng iyong alam sa nangyari sa
aking ama. T. Guevarra: De nada, Señor Ibarra. Narrator: Nagpaalam na ang dalawa sa isa’t-isa.
Nagpunta na sa kwartel ang tinyente, habang sumakay naman si Ibarra ng kalesa at nagpahatid sa Fonda
de Lala. Kabanata 6: Si Kapitan Tiago Narrator: Samantala, sa bahay ni Kapitan Tiago… K. Tiago: Nabusog
kaya ang mga bisita sa handaan, Isabel? T. Isabel: Palagay ko’y oo, Santiago. Paniguradong nabusog sila
sa dami ng handa. K. Tiago: Nakalulungkot lamang at kailangang umalis agad ni Ibarra sa gitna ng
kasiyahan. Narrator: Sa pag-uusap ng dalawa ay sumabad si Maria Clara, ang kanilang itinatanging dilag.
T. Isabel: Osya, maiwan ko na muna kayong mag-ama at mag-aayos pa ako sa kusina. Maria Clara: Tila
yata may bumabagabag sa inyong kalooban, ama. Mayroon nga po ba? K. Tiago: Walang anuman, hija.
Nagpapasalamat lamang ako sa Panginoon at biniyayaan niya tayo ng maayos na buhay. Ngunit sa wari
ko’y mas masaya sana tayo kung ang iyong ina ay hindi nawala sa atin ng maaga. M. Clara: Papa, huwag
niyo nang balikan pa ang nakaraan. Mabuti pa ay matulog na kayo. Panigurado ay pagod na pagod na
kayo mula sa pagtanggap ng mga bisita kanina. K. Tiago: Nagpapasalamat talaga ako sa Diyos at
biniyayaan niya ako ng napakabait at napakapitagang anak katulad mo. Narrator: Habang nahihiga si
Kapitan Tiyago sa kanyang kama ay naiisip niya ang mga panahong lumipas. K. Tiago: Kung buhay lamang
talaga si Pia, ang kaligayahan ko ay paniguradong buong-buo. Narrator: Naaalala pa noon ni Kapitan
Tiago ang mga larawan ng nakalipas: ang pagsayaw nila ng asawa sa Obando upang magkaanak, na
sinundan ng kanyang pagiging tatay kay Maria Clara. Nawala lamang ang saya sa kanyang mukha nang
maalala niya ang pagkamatay ng kanyang kabiyak. Namatay ito dahil sa hirap sa panganganak kay Maria
Clara. K. Tiago: (pagod) Hay, buhay. (tumigil ng saglit) Oh Pia, aking mahal na esposa, nawa’y makapiling
ng Lumikha ang iyong kaluluwa. Sumalangit ka nawa. Kabanata 7: Ang Pag-uusap sa Asotea Narrator:
Kinaumagahan, makikita si Maria Clara na nakaupo sa isang silyon katabi ng isang bintana, abala sa
pagbuburda. Bakas sa kanyang kilos na may hinihintay siyang bisita. M. Clara: (silip ng silip sa bintana)
Mahabaging Panginoon, tanghali na. Ano kaya ang dahilan ng kanyang pagkahuli? Narrator: Ang
kanyang pagkainip ay napawi nang may kalesang pumara sa tapat ng kanilang tahanan. Kutsero: How!
How! Ibarra: (bumaba ng kalesa) Magandang araw po, Tiya Isabel. Nais ko po sanang makausap si Maria
Clara. T. Isabel: Ay, nandyan siya sa loob. Halika, tuloy ka. (ituturo kay Ibarra ang daan) K. Tiago: Como
estas, Ibarra. Salamat naman at dumalaw kang muli sa aming tahanan. Ibarra: Magandang tanghali, Don
Tiago. Nais ko lang po sanang makausap ang inyong anak. K. Tiago: Aba’y sige. Clarita! Nais kang
makausap ni Ibarra! Isabel, sunduin mo siya sa kwarto at malamang ay nag-aayos iyon o nahihiya.
(susunduin ni T. Isabel si Maria Clara sa kwarto) Oh, ayan na siya. Maaari na kayong mag-usap sa asotea.
kailangan mo ba ng maiinom, Ibarra? Ibarra: Gracias, Señor ngunit hindi na ho kailangan. Narrator:
Maya-maya pa ay makikita na ang dalawang nag-uusap sa asotea. Ibarra: Maswuerte ako at
naipagkasundo tayo ng ating mga magulang upang ikasal. Dahil kung hindi ay hindi na ako makakikita pa
ng isang babaeng katulad mo. Maria Clara: (may dalang pamaypay at binubukas-sara iyon) Napakatamis
ng iyong dila, Crisostomo. Siguro’y dahil diyan ay nabihag mo ang maraming kababaihan sa mga bansang
iyong napuntahan. Ibarra: Isa nang magandang obra ng Diyos ang aking sinisinta. Bakit pa ba ako
hahanap ng iba? Maria Clara: (nagtakip ng bibig ng pamaypay) Sinungaling. Hindi ako makapaniniwalang
sinasara mo ang iyong mata pagdating sa ganda ng ibang dilag sa Europa. Ibarra: Ang kagandahan ay
nasa panlasa ng tao. Ito ay naroroon sa taong sumusuri ng kagandahan. At mula sa aking puso, sinsasabi
ko sayong ikaw ang aking pinaka-iniibig. (tumigil ng saglit) Patawad aking sinta, ngunit kailangan ko nang
lisanin ang iyong piling. Bukas ay Todos Los Santos, kaya’t kailangan kong puntahan ang isang tao doon
upang tulungan ako bukas. Maria Clara: Naiintindihan ko, Ibarra. Nawa’y makapaglakbay ka ng ligtas at
matiwasay. Ibarra: Paalam, aking minamahal. Maria Clara: Patnubayan ka nawa ng Maykapal. (nag-
antanda ng krus) Narrator: Halata sa mukha ni Maria Clara ang sobrang kalungkutan. K. Tiago: (kay T.
Isabel) Tingnan mo ang nagagawa ng pag-ibig, Isabel. T. Isabel: Oo nga, Tiago. Sadyang napakatamis at
napakapait ng pag-ibig. K. Tiago: Paano mo nalaman iyon? Hindi ka pa naman nakaranas na umibig hindi
ba? (tatawa) T. Isabel: Hay naku, Tiago. Ako’y tigil-tigilan mo nga. Hindi ako manhid sa mga dating
manliligaw. (tatawa rin) K. Tiago: Clarita, kung ikaw ay nababagabag, magtulos ka ng kandila para kay
San Roque at San Rafael. paniguradong gagabayan nila si Ibarra para sa kanyang paglalakbay. Maria
Clara: (magsisindi ng kandila sa altar) Kabanata 9: Mga Bagay-bagay Ukol sa Bayan Narrator:
Kinaumagahan, aalis sina Tiya Isabel at Maria Clara, nang makasalubong nila si Padre Damaso na
papunta ng kanilang bahay. T. Isabel & Maria Clara: Magandang umaga po, Reverencia. P. Damaso:
Magandang umaga rin Isabel, Maria Clara. Mukhang may pupuntahan kayo, ah. Saan ang inyong tungo?
Maria Clara: Pupunta kami ng Beateryo, padre. Kukunin ko lamang ang aking mga natirang gamit doon.
P. Damaso: Sige. O bueno, kakausapin ko lamang ang iyong ama. (aantandaan ng krus ang dalawa)
Nawa’y ligtas kayong makapaglakbay. T. Isabel: Muchas Gracias, Padre. P. Damaso: (bubulong) Tingnan
lamang natin kung sino ang masusunod sa atin. Narrator: Nang umalis na ang dalawa, pumanhik na ng
hagdan ang pari habang mukahang may iniisip. P. Damaso: Santiago? Santiago! K. Tiago: Padre, ano ang
sadya ninyo? P. Damaso: May gusto akong sabihin sayong importante. Doon tayo sa lugar na hindi tayo
maririnig. (aalis ang dalawa sa set) Narrator: At nang matapos ang pag-uusap nila… P. Damaso: Tandaan
mo nang mabuti ang mga sinabi ko sa iyo, Santiago. Iniisip ko lamang ang inyong kapakanan. K. Tiago:
Naiintindihan ko ho, Padre. Masusunod ang inyong kahilingan. Narrator: Sa pagkabagabag ni Kapitan
Tiago ay pinatay niya ang pinasindi niyang kandila kahapon kay Maria Clara. P. Damaso: Bueno, aalis na
ako. (bubulong) Sinabi na nga ba at ang kahilingan ko rin ang masusunod. Kabanata 12: Araw ng mga
Patay Narrator: Samantala, sa San Diego, ay abala ang mga sepulturero, sapagkat bukas ay Todos Los
Santos. Nag-uusap ang dalawa sa kanila, habang may hinuhukay na bangkay. Sepulturero 1: Oy!
(Naninigarilyo). Sa ibang lugar na tayo maghukay…bagung-bago pa yan. Sepulturero 2: Pare-parehong
bagong libing ang mga yan. Sepulturero 1: Ayoko na… May dugo pa ang mga buto! At ang buhok.
Sepulturero 2: Masyado ka namang maselan…kung ikaw pa ang humukay ng ginawa ko…isang bangkay
na 20 araw pa lang nailililibing. Madilim ang gabi noon, umuulan…namatay pa ang aking ilawan.
Sepulturero 1: (Nangilabot) Nakakakilabot naman ang sinabi mo. Sepulturero 2: Natanggal ang mga pako
sa ataul kaya’t lumabas ang kalahating katawan ng bangkay. Saksakan ng baho ang bangkay at binuhat
ko pa iyon sa gitna ng malakas na malakas na ulan. Sepulturero 1: (Hindi makapaniwala) Bakit mo
ginawa iyon? Bakit mo hinukay ang bangkay? Sinong nag-utos sayo? Sepulturero 2: Sino pa kundi ang
kurang malaki. Sepulturero 1: Anong ginawa mo sa bangkay? Sepulturero 2: Para kang guwardyang sibil
kung magtanong. Ang utos sakin ang kurang malaki, ilibing ko sa libingan ng mga Intsik ang bangkay na
hinukay ko. Hindi ko nagawa dahil malakas ang ulan saka malayo ang libingan ng mga Intsik. Sepulturero
1: (Umahon sa hukay at nangilabot pa lalo) Ayoko nang maghukay…natamaan ko yung isang bungo,
nabiyak! Paniguradong hindi ako makatutulog mamayang gabi. Sepulturero 2: (Napahalakhak at tinanaw
ang isang sepulturero bago umalis.) (Unti-unti nang dumarami ang mga nagluluksang tao sa sementeryo)
Kabanata 13: Ang Babala ng Sigwa Narrator: Dahil sa Todos Los Santos noong araw na iyon, ang
sementeryo ng bayan ng San Diego ay nabuhay muli dahil sa pagdagsa ng mga tao. pumunta rin si Ibarra
para bisitahin ang puntod ng ama, kasama ang isang utusan. Ibarra: Alam ho ba ninyo ang puntod ng
aking ama? Utusan: Opo, Señorito. Tinamnan ko ho ng halamang Adelfa ang puntod at nilagyan ng
malaking krus upang hindi ko ho ito makalimutan. Narrator: Nakalipas na ang ilang oras ngunit hindi pa
rin nila makita ang puntod. Ibarra: (medyo galit) Akala ko ho ba ay alam ninyo ang kinalalagyan ng
puntod ng aking ama? Utusan: Dispensa po, Señorito. Alam ko naman po iyon talaga, eh. hindi ko lang
po talaga maintindihan kung bakit tayo nawawala. (makikita ang isang puntod na nahukay at ituturo ito)
Ayun po, oh. Alam ko ho ay diyan siya nakalibing. Ibarra: Magtanong ka doon sa sepulturero kung bakit
ganoon ang puntod. Utusan: Mawalang-galang na po. Alam po ba ninyo kung nasaan na ang malaking
krus sa puntod na iyon na may pangalang “Don Rafael Ibarra”? Sepulturero: Ahh. Yung krus sa puntod na
may mga bulaklak? Sinunog ko na. Utusan & Ibarra: Sinunog?! Sepulturero: Opo. Pinasunog yon ng
kurang malaki. Ibarra: Kung gayon ay bakit hinukay ang bangkay ng aking papa? Saan mo dinala ang
bangkay niya?! Sepulturero: inutos po ng kurang malaki na ilibing siya sa libingan ng mga Intsik. Ibarra:
(galit) At ginawa mo naman ang sinabi niya?! Sepulturero: (nanginginig na sa takot) H-hindi po. Mabigat
noon ang bangkay at napakalakas ng ulan. Kaya inilagak ko muna sa ilog ang bangkay niya. Patawad po,
Señor. Narrator: Sa sobrang sakit ng nadama para sa ama ayt hindi na napigilan pa ni Ibarra ang
damdamin. Nang hindi na niya kaya, ay mabilis siyang tumalikod at umalis. Sa kanyang daan pauwi ay
nakasalubong niya ang kura ng San Diego, si Padre Salvi. Tiningnan siya ng masama ni Ibarra, hinila ang
kanyang suot na sutana at kinausap. Ibarra: Ikaw! Ikaw ba ang gumawa ng ganoong kalapastanganan sa
aking ama? Ikaw ba?! Sumagot ka! P. Salvi: Kung anuman iyon, sinasabi ko sa iyo ngayon pa lamang na
wala akong alam tungkol sa sinasabi mo. Ibarra: Kung hindi ikaw, sino?! P. Salvi: Sigurado akong hindi
ako ang iyong hinahanap, kundi ang pinalitan kong kura na si Padre Damaso. Ibarra: (sa sobrang galit ay
napaupo at napaiyak muli) Narrator: Sobrang galit at muhi ang naramdaman ni Ibarra para kay Padre
Damaso. Dahil sa kanyang hindi mapigilang emosyon ay tinahak na lamang niya ang daan patungo ng
kanilang bahay. Ang pari naman ay nabuwal sa pagkakabitaw sa kanya ni Ibarra. Utusan: (itatayo ang
pari) Patawad po, Reverencia para sa aking Señor Ibarra. Hindi po niya alam ang kanyang nagagawa dahil
sa sobrang galit. P. Salvi: Napatawad ko na siya. Ngunit kahit para sa akin ay napakasakit ng sinapit niya.
Hindi ko siya masisisi sa kanyang nagawa. (aantandaan ng krus ang tinahak na daan ni Ibarra) Gabayan
nawa siya ng Maykapal. Narrator: Nakauwi na si Ibarra ng kanilang tahanan. Galit at malungkot pa rin
siya, kaya’t noong siya na lang ang nasa bahay ay ibinuhos niya ang kanyang emosyon na parang hindi pa
niya iyon nagagawa noon. Hindi na alintana ni Ibarra ang paglipas ng oras hanggang sa tumunog ang
kampana sa kampanaryo ng simbahan. Kabanata 15: Ang Mga Sakristan Narrator: Samantala, sa
ikalawang palapag ng kampanaryo ng simbahan ay makikita sina Crispin at Basilio, magkapatid na
sakristan ng simbahan. Sampung taong gulang si Basilio, habang pitong taong gulang si Crispin. Basilio:
Crispin, hilahin mo nang mabuti ang tali. (tunog ng batingaw) Crispin: Magpahinga naman tayo, Kaka.
Kanina pa tayo nakatayo at nagpapatunog ng kampana. (tunog ng batingaw) Basilio: Hindi pa pwede.
Papagalitan tayo ng Sakristan Mayor. Crispin: Oo nga pala. Ilan daw ang susuweldohin mo ngayon
buwan? Basilio: Dalawang reales na lamang, Crispin. Crispin: Bayaran mo na kaya yung sinabi nila na
ninakaw ko na ginto sa simbahan? Sige na, para hindi na sila manggulo at maka-uwi na ako. Basilio:
Naku, Crispin! Dalawang multa na ang inabot ko sa Sakristan Mayor. At ang sinasabi nilang ninakaw mo
ay dalawang onsa ng ginto. Tatlumpu’t dalawang reales iyon! Kumbaga’y tatlumpu’t dalawang kamay.
Hindi sasapat ang suweldo ko sa hinihingi nila. Crispin: Natatakot na kasi ako, eh. Napakasama kasi ng
Kura at lalo na ng Sakristan Mayor. Napakasinungaling nilang lahat. umuwi ka na lang ngayon, Kaka.
Sabihan mo si Inang na ayaw na nating mag-sakristan. alam ko naming paniniwalaan ka ni Inang kaya
ikaw na lang ang magsabi sa kanya. Sabihin mo sa Inang na may sakit ako. Kaya hindi ako maka-uwi.
Basilio: Huwag kang magsalita ng ganyan, Crispin. Narrator: At dumating ang itinuturing nilang berdugo
ng simbahan: ang Sakristan Mayor. Sakristan Mayor: Mga pasaway na bata! Kahit kalian kayo, wala na
kayong magawang tama sa simbahan! Ikaw Basilio! Magmumulta ka ng dalawang reales dahil sa hindi
magandang tunog ng kampana! Hindi ka rin uuwi ng alas-otso kundi alas-diyes na ng gabi! Basilio: Ngunit
huhulihin na ako ng gwardya… Sakristan Mayor: Wala akong pakialam! Sasagot ka pa? (aambang
sasampalin si Basilio) At ikaw Crispin! Hindi ka uuwi hangga’t hindi mo inilalabas ang dalawang onsang
gintong ninakaw mo! Kahit kailan mga wala kayong galang! Pati simbahan pinagnanakawan ninyo!
Crispin: Hindi ko naman poi yon ninakaw eh. Wala po akong ninakaw na kahit ano. Sakristan Mayor: At
sumasagot ka pa? Ito ang sa iyo! (pinagsusuntok at kakaladkarin na si Crispin) Crispin: Aray ko po, tama
na po! (namimilipit na at naiiyak sa sakit) Basilio: (umiiyak) Tama na po! Maawa na kayo! Sakristan
Mayor: Huwag mo akong pigilan! (sinampal at natumba si Basilio) Crispin: (umiiyak) Kaka, huwag mo
akong iwan! Huwag mo akong iwan! Basilio: Crispin! Narrator: Wala nang nagawa pa si Basilio para sa
kapatid. Tanging mga hambalos, impit na sigaw, at daing na lamang ang kanyang narinig. Pagkatapos
noon ay nakabibinging katahimikan. Pagdating ng ikasampu ng gabi ay nakapinid na ang buong
simbahan. Kaya’t kinalag niya ang tali ng batingaw upang makapadausdos siya mula sa bintana ng
kampanaryo. May maririnig na dalawang putok ng baril sa lansangan, ngunit walang sinuman ang
pumansin. Kabanata 16: Si Sisa Narrator: Samantala, sa labas ng bayan ay makikita ang maliit na dampa
nina Sisa, ang ina nina Basilio at Crispin. Masaya siyang nagluluto ng tuyong tawilis, tapang baboy-ramo,
at isang hita ng patong-bundok na nahingi niya kay Pilosopo Tasyo. Nagsaing din siya ng maputing kanin
at namitas ng kamatis sa kanyang bakuran upang gawing sawsawan. Sisa: Naku! Sigurado akong
matutuwa ang mga anak ko sa inihanda kong ulam. Nakikita ko nang gutom na gutom sina Crispin at
Basilio mula sa simbahan. Siguradong magugustuhan ni Crispin ang tuyong tawilis na pinakapaborito
niya habang pinipigaan ng kamatis! At, buti na lang nakahingi ako kay Pilosopo Tasyo ng tapang baboy-
ramo at hita ng patong bundok. Siguradong maglalaway si Basilio kapag nakita ito! Narrator: Habang
naghahanda si Sisa ay siya naming pagdating ng kanyang asawa, si Pedro. Pedro: Nagugutom ako, Sisa.
Aba, ang sarap ng hinain mo ah. Matikman nga. Sisa: Pero, Pedro sa mga….. Narrator: Bago pa matapos
ni Sisa ang sinsasabi ay nakain na ng kanyang sugapang asawa ang ulam. Pakiramdam niya ay siya ang
kinakain nito. Wala na lang siyang magawa kundi ang pigilan ang luha. Pedro: Aalis na ako. (kinuha ulit
ang panabong na manok) Sisa: Hindi mo man lang hihintayin ang pagdating ng mga anak mo? Alam ko ay
susweldo si Basilio ngayong araw. Pedro: Ah, ganun ba? Ipagtabi mo ako ng isang reales. Sige na at baka
mahuli ako sa sultada ng tinali ko. Narrator: Wala nang nagawa pa si Sisa. Sobra ang kalungkutan niya
kaya’t pinasaya na lamang niya ang sarili sa pagkanta. Nagluto na lamang siya ng natirang tatlo pang
tawilis at tiniis ang kanyang gutom, dahil alam niyang hindi na kakasya pa ang ulam sa tatlong katao.
Nagulat na lamang siya dahil sa sumunod na nangyari. Dumating si Basilio na humahangos. Basilio:
Inang! Inang! buksan po ninyo ang pinto! Kabanata 17: Si Basilio Narrator: Nanginig sa takot si Sisa nang
marinig ang tinig ng kanyang anak na parang humahangos. At mas lalo pa siyang natakot noong makita
niya ang anak na tigmak ng dugo ang mukha. Sisa: Hesusmaryosep! anong nangyari sa iyo, Basilio?
Basilio: Huwag kayong mag-alala Inang. Naiwan si Crispin sa kumbento. Sisa: Naiwan? At siya ba’y
buhay? Basilio: (tititigan ang ina at tatango ng bahagya) Sisa: Salamat at buhay siya. Bakit ka duguan?
Naku naman… Basilio: Ako po’y tumakas sa kumbento. Ngayon lamang ako pinauwi ng Sakristan Mayor
dahil hindi daw ako makauuwi kundi alas-diyes ng gabi. Bawal nang maglakad ng alas-nuwebe kaya’t
noong nakasalubong ko ang mga guardia civil sa bayan at sinigawan ako ng “quien vive” ay nagtatakbo
ako. Pinaputukan po nila ako at isang punglo ang dumaplis sa aking noo. Sisa: Walang hiya talaga ang
mga guardia civil. Sadyang wala silang puso. Halika anak at gamutin natin ang sugat mo. Narrator:
Hinugasan ni Sisa ang sugat ng anak at nilagyan ng pampahilom. Hiniling ni Basilio sa ina na ilihim ang
nangyari sa kanya. Pinakain na niya ang anak ng iniluto niyang tawilis. Sisa: Pasensya ka na anak at
tawilis lamang ang natira sa inyo. Naghanda ako ng masarap na ulam ngunit kinain itong lahat ng inyong
ama. Pagpasensyahan mo na lamang din siya. Basilio:Hindi ka po ba niya sinaktan? (hahawakan at
titingnan ang mga braso ng nanay) Sisa: Huwag kang mag-alala. Hindi naman niya ako ginawan ng
masama. Bakit daw hindi makauuwi si Crispin? Basilio: Pinarusahan po siya ng Sakristan Mayor dahil
nagnakaw daw siya ng dalawang onsa ng ginto. Hindi naman siya nagnakaw talaga, ngunit hindi daw siya
pauuwiin hanggang hindi niya daw iyon ibinabalik. Sisa: Mahabaging panginoon, kawawa naman ang
aking bunso. Hindi naman ganoong tao ang anak ko. Hayaan mo anak at kakausapin ko ang kura bukas.
Dadalhan ko siya ng gulay bukas at hihilingin ang kalayaan ng iyong kapatid. Matulog ka na at huwag mo
nang isipin pa iyon. Narrator: Natulog na ang mag-ina sa kanilang papag. Naglalaro pa rin sa isipan ni
Basilio ang sinapit ni Crispin sa sulok ng kumbento habang takot na takot. Umuukilkil sa isipan niya ang
mga daing at sigaw ni Crispin habang wala siyang magawa dahil sa sariling takot. Sa kapaguran,
nakatulog si Basilio. Saglit pa lamang nakaiidlip ay nanaginip si Basilio tungkol sa kapatid. (role-play sa
malapit sa hinihigaan nina Basilio) Basilio: (nakakunot ang noo at pailing-iling habang natutulog kasama
ang nanay) P. Salvi: (may hawak na yantok) Walang galang na bata! Magnanakaw! Crispin: (umiiyak at
natatakot) Kura, maawa na po kayo sa akin. (magtatago sa likod ng Sakristan Mayor) Sakristan Mayor:
(ilalantad ang bata sa kura) Huwag kang magtago, hangal! Kasalanan mo iyan! (Galit na galit ang Kura
kaya’t pinaghahampas ang bata ng yantok.) P. Salvi: (pinapalo ang bata) Lapastangan ka, ha. Tingnan
natin kung hindi mo pa ibalik nang ninakaw mo! Crispin: Hindi po ako ang nagnakaw! Maawa na po
kayo! Ang Sakristan Mayor po ang nangnakaw! Sakristan Mayor: (sasama na rin sa pagpalo) Huwag kang
magbintang! Kahit kalian talaga ay napakasama mo. Napakasama ninyong magkapatid! Crispin: Inay!
Kuya! Tulungan niyo ako! Maawa na kayo sa akin! Inay! (hindi na makatiis at kinagat ang kamay ng Kura)
P. Salvi: (nabitawan ang yantok) Aray! Walang hiya kang bata ka! Sakristan Mayor: (pinulot ang yantok at
pinalo sa ulo ang bata) Crispin: (nabuwal at napahiga) P. Salvi & Sakristan Mayor: (sinipa-sipa ang bata
ngunit hindi na ito gumagalaw) (Kakaladkarin si Crispin ng dalawa at aalis. Maririnig na lamang ang putok
ng isang baril sa panaginip) Basilio: (magigising at sisigaw) Crispin! (maiiyak ng sobra na ikinagising ni
Sisa) Sisa: Diyos ko, anak. anong nangyari sa iyo? May problema ba? Basilio: (umiiyak pa rin) Inay, ayoko
na pong magsakristan. Sunduin niyo na po si Crispin bukas sa kumbento at kunin ang aking huling sahod.
Ipakikiusap ko po kay Don Ibarra na tanggapin akong tagapastol ng hayop nila. Paaralin niyo po si Crispin
kay Pilosopo Tasyo. Mabait si Don Crisostomo. Baka bigyan pa po niya ako ng gatas na gustong-gusto ni
Crispin o kaya ay isang batang kalabaw. Pag malaki na ako ay magsasaka ako at mag-aararo. Di ba
mainam iyon, Inang? Pumayag na kayo, huwag nyo na po akong gawing sakristan. Sisa: Oo,anak. Sige na,
tumahan ka na. (yayakapin ang anak) Kabanata 18: Mga Kaluluwang Nagdurusa Narrator: Kinaumagahan
ay maagang namitas si Sisa ng mga pinakahinog at pinakaberdeng gulay sa kanyang gulayan. Inilagay
niya ito sa isang bakol at saka umalis upang pumunta sa simbahan at kausapin ang Kura. Sa kumbento ng
simbahan… Sisa: Tao po, magandang araw po. Kusinera: (mataray) Sino kayo? Sisa: Ako po si Sisa, ang
ina ng sakristan na si Crispin. May dala ho akong mga gulay para sa Kura. (iaabot ang basket) Kusinera:
(hahawakan at susuriin ang mga gulay) O, sige. Ilagay mo na lang diyan. Sisa: Saan ho? Kusinera: Kahit
saan diyan. Sisa: Maaari ko ho bang makausap ang kura? Kusinera: Hindi maari. May sakit ang Kura. Sisa:
Kung gayon ay kahit makausap ko na lamang ang anak kong si Crispin. Kusinera: Huwag ka nang
magkaila. Alam ng lahat na si Crispin ay nasa inyo nang bahay. Sisa: Si Basilio ho ay nasa bahay ngunit si
Crispin ay naiwan dito. Ibig ko sanang makita… Kusinera: Naiwan nga ngunit tumakas din pagkatapos
magnakaw ng maraming bagay. Baka nga hinahanap na siya ng mga guardia civil sa inyo, eh. Alam mo,
napakabuti mong asawa ngunit masasama naman ang mga anak mo tulad ng kanilang ama. Lalo na yung
maliit? Naku! Baka higitan pa niya ang ama niya. Sisa: (mapapaupo sa bangko ng kusina at mapapaiyak)
Kusinera: Hindi mo ba naintindihan? May sakit ang Kura! (itutulak si Sisa palabas) Hala, doon kayo
humagulgol sa lansangan! Sulong! Sisa: (sa pagkapahiya ay tatakpan ng panyo ang mukha at mabilis na
umalis) Kabanata 21: Kasaysayan ng Isang Ina Narrator: Tumatakbo na si Sisa dahil sa takot na mahuli
ang kanyang mga anak dahil sa kasalanang hindi nila ginawa. sa kalituhan ay halos madapa-dapa siya sa
daan. Sisa: O Diyos ko, huwag po ninyong pababayaan ang aking anak! Narrator: Pagdating sa kanilang
dampa ay nagulat siya sa nakita. May mga guardia civil na naghahanap sa kanilang bahay, tila may
hinahanap na tao. Nagtago muna siya, ngunit nakita rin ng mga ito. GC 1: Ikaw ba si Sisa ang ina ng mga
magnanakaw na bata? Sisa: Opo, ako si Sisa. Ngunit hindi mga magnanakaw ang aking mga anak. GC2:
Huwag ka nang magmaang-maangan pa. Ilabas mo ang iyong mga anak! Nakatakas ang nakatatandang
anak mo. Nasaan yung mas bata? Sisa: Hindi ko alam dahil hindi pa siya umuuwi simula kahapon! GC 1:
Kung gayon ay ikaw ang isasama naming. Hindi ka makalalabas ng kwartel habang hindi mo itinuturo ang
mga anak mo! Narrator: Dinala na ng mga guardia civil ang kaawa-awang si Sisa sa kuwartel ng mga
guardia civil. Doon siya ikinulong habang hindi niya itinuturo ang mga anak. GC 2: (itinulak si Sisa sa
kulungan) Iyan, diyan ka nababagay. Mabubulok ka sa bilangguan na iyan hanggang sa ituro mo ang
iyong mga anak. Narrator: Walang magawa si Sisa kundi ang umiyak. Nakarating sa Alperes ang balita
kaya’t nagdesisyon itong palayain si Sisa, dahil na rin sa kawalan ng katibayan. Alperes: (kausap ang
isang guardia civil) Ang krimeng iyan ay kasalanan ng kura! Pakawalan ang bihag at huwag na siyang
abalahin kailanman! Kung gustong makuha ng kura ang nawalang ginto, sabihin mo ay manalangin siya
kay San Antonio! Pari siya ay hindi niya alam ang bagay na iyon? Huh! GC 3: Si, Señor Alperes. (aalis at
pupuntahan ang selda ni Sisa) O, makakalaya ka na daw. Wala nang ipapakain sa iyo ang gobyerno dito!
(tatawa) GC 1: Kasi naman eh. Mag-aasawa na lang yung wala pang kwenta. Tapos mag-aanak pa ng
magnanakaw! Tsk. Tsk. Tsk. Narrator: Mabilis na tumakbo papalayo ng kuwartel si Sisa habang umiiyak.
Gula-gulanit na ang kanyang damit dahil sa pangit na kondisyon sa kulungan. Hindi na ininda ni Sisa ang
nangyari sa kanya, bagkus ay hinanap na lamang niya ang kanyang mga anak. Nagpunta siya sa kanilang
dampa upang tingnan kung nandoon si Basilio. Sisa: (nasa dampa, sumisigaw) Basilio! Crispin! Mga anak
ko! Nasaan na kayo? Basilio: (hinahanap ang ina sa lansangan) Inang! Inang! Nasaan na kayo, Inang?
Inang! Narrator: Pumunta si Sisa sa bahay ni Pilosopo Tasyo, ngunit wala siyang nadatnang tao. Sisa:
Basilio! Crispin! Mga anak ko! Nandyan ba kayo? Tandang Tasyo! Andyan ho ba ang mga anak ko? Wala
atang tao. (iiyak) Basilio: (Uuwi sa dampa) Inang! Inang! Nandyan ba kayo, Inang? Inang! (sumilip sa
bangin malapit sa bahay) GC 3: Hoy! Ikaw yung hinahanap naming bata ah. Huwag kang gagawa ng
masama! Narrator: Sa takot ni Basilio ay napatakbo siya at di sinasadyang napunit ang tela ng kanyang
damit na may bahid na ng dugo at nasabit sa sanga ng isang malagong halaman malapit sa bangin.
Nakarinig si Sisa ng putok ng baril mula sa kanilang bahay kaya’t pinuntahan niya iyon. (hindi na
naabutan ni Sisa ang guardia civil at si Basilio) Sisa: Diyos ko po! Mga anak ko! Crispin, Basilio! (titingin sa
may bangin at makikita ang piraso ng damit ni Basilio na may dugo) Basilio? Basilio! Damit ito ni Basilio!
May dugo. Mapula. (tatawa at ngingiti) Damit ni Basilio may dugo! (tatawa ng malakas) Narrator:
Kinaumagahan, makikita na si Sisa na pagala-gala sa lansangan, kinakausap ang lahat ng lalang ng
kalikasan. Basilio: Nasa bahay, sa labas ng Bayan Sisa: (nakatingala) Crispin! Basilio! Nasan na kayo?
Mahal kong mga anak! Hangin, nakita mo ba ang mga anak ko? Hindi? (iiyak at tatawa ulit) Ikaw puno,
nakita mo ba ang mga anak ko? Hindi rin? (iiyak at tatawa ulit) (haharap sa audience) Kayo? Nakita niyo
ba ang anak ko? Nakita niyo ba siya? (kakausapin ang mga naglalakad na extra sa set) Kapag nakita niyo
ang mga anak kong sina Basilio at Crispin, sabihan ninyo ako ha? (tatawa at maiiyak) Basilio: (Hinahanap
ang nanay sa dampa) Inang! Inang! Nandito na ako Inang! Inang! Inang! (maiiyak)