Noli Me Tangere

SCENE 1
SETTINGS: TAHANAN NI KAPITAN TIAGO
Isang marangyang salu-salo ang ipinag anyaya ni Kapitan Tiago. Ang handaan ay
ginaganap sa kaniyang bahay na nasa daang Anluwage na karatig ng Ilog-Binundok.

Nagkakasiya ang lahat ng tao sa tahanan ni Kapitan Tiago nang…

*play any classic music*

KAPITAN TIAGO: Magandang gabi sa inyo, mga padre, gayundin sa inyo mga ginoo at
binibini.

*saglit na napatigil ang lahat sa kanilang ginagawa ng magsalita si Kapitan Tiago*

KAPITAN TIAGO: Ikinararangal kong ipakilala sa inyo si Don Crisostomo Ibarra, anak ng
kaibigan kong si Don Rafael Ibarra. Kararating niya lang mula Europa.

*Ang lahat ng mata ay na kay Ibarra. Kitang kita sa mga mukha ng mga panauhin ang
pagkamangha. Maliban lamang kay Padre Damaso na hindi maipinta ang itsura*

IBARRA: Ikinararangal kong makita kayong lahat.

*Punong puno ng paggalang na wika nito. Sandaling matitigil si Ibarra at magagawi

ang mata niya sa isang padre*

IBARRA: Aba! Naririto pala si Padre Damaso. Ang matalik na kaibigan ng aking ama.
Ikinigagalak ko kayong makita.

*Agad na inilahad ni Ibarra ang kaniyang kamay upang kamayan si Padre Damaso.
Tila naestatwa si Padre kaya hindi nagawang kumibo sa kaniyang pagkaupo*

IBARRA: Ipagpatawad niyo kung ako ma'y nagkamali.

PADRE DAMASO: Hindi ka nagkakamali, Ginoo. Ako nga si Padre Damaso. Ngunit
kailanman ay hindi ko naging kaibigan ang iyong ama.

*Dahan dahan inurong ng binata ang kaniyang kamay dahil sa labis na pagkahiya.
Maglalakad na sana palayo si Ibarra ng biglang..*

TINYENTE GUEVARRA: Kayo ba talaga ang anak ni Don Rafael Ibarra?

IBARRA: Ako nga po, Ginoo.

TINYENTE GUEVARRA: Maligayang pagbabalik ho, Don Crisostomo..

*Kakamayan niya si Ibarra gamit ang dalawang kamay. Biglang mag iiba ang
ekspreayon ng tinyente, naging malungkot ang kanyang tinig*

TINYENTE GUEVARRA: Nakasama at nakilala ko na ang iyong ama, at masasabi kong

tunay siyang marangal na tao. Nararapat lamang na siya ay kilalanin. Tunay na higit
kang naging mapalad sa iyong ama.

IBARRA: Ginoo, maraming salamat sa iyong papuri sa aking ama, dahil sa iyong
sinambit ay tila ba'y nabunutan ako ng tinik sa dibdib. Sandaling nawala ang aking
pagaalinlangan sa kaniyang sinapit.

*Hindi natapos ang usapan nila dahil pumasok ang tagasilbi. Ang pagsulyap din ni
Padre Damaso sa Tinyente ay sapat para layuan niya ang binata.*

KATULONG: Magandang gabi po sa inyo mga ginoo at binibini. (Yumukod) Nakahanda

na po ang hapunan.

*Isa isang magsisipuntahan ang mga panauhin sa hapag kainan. Ang ibang bisita ay
magiliw na nag uusap at pinupuri ang masarap na handa ni Kapitan Tiago.*

DONYA VICTORINA: Ano ba yan! (Nainis dahil natapakan ng tinyente ang Kola ng
kaniyang saya habang tinitingnan nito ang pagkakulot ng kaniyang buhok)

*sa hindi inaasahang pangyayari ay nagkasabay sina Padre Damaso at Padre Sibyla
sa kabisera ng lamesa*

PADRE SIBYLA: Ang upuang ito ay nakalaan sa inyo, Padre Damaso. Higit kayong
nakakatanda, mataas ang katungkulan at kapangyarihan.

*wika nito na hindi pa rin inaalis ang paghahawal sa upuan*

PADRE DAMASO: Hindi naman ako ganun katanda. Sa tingin ko'y ikaw ang para sa
upuang ito sapagkat ikaw na ang kura ng bayang ito.

PADRE SIBYLA: Sumusunod lamang ako sa iyong pinag uutos, Padre.

PADRE DAMASO: Hindi ko inuutos! (Mariin na bigkas ng Padre ngunit hindi na ito
pinansin ni Padre Sibyla at umupo na lamang. Wala ng nagawa si Padre Damaso at
kumuha na lamang ng ibang upuan.)

*Isa isang dumudulog ang mga panauhin sa hapag kainan at lahat sila'y nakaupo na.
Ngunit si Kapitan Tiago na mismong may ari ng tahanan ay hindi pa rin ito nakaupo.
Napansin ito ni Ibarra.*

IBARRA: Kapitan Tiago, halina at saluhan ninyo kami. Dito ka na maupo sa upuan ko.
KAPITAN TIAGO: Naku! Huwag na. Ang salu-salong ito ay sadya kong ipinahanda
bilang pasasalamat sa Birhen sa inyong pagdating.

*Nadagdagan ang pagpupuyos ng damdamin ni Padre Damaso nang makitang puro

upo, leeg at pakpak ng manok ang inihain sa kaniya. Ang kay Ibarra ay puro
masasarap na bahagi ng Tinola. Hindi alam ng pari na sadiyang pinaluto ng kapitan
ang manok para kay Ibarra. Matapos non ay lahat ng panauhin ay tahimik na kumain.
Binasag ni Donya Victorina ang katahimikan.*

DONYA VICTORINA: Don Crisostomo, ilang taon kayong nawala sa Pilipinas?

IBARRA: Siguro po mga pitong taon.

DONYA VICTORINA: Hindi niyo ba nalimutan ang Pilipinas? Matagal tagal din ang
pitong taon.

IBARRA: Hindi mangyayari iyon. Lagi kong aalalahanin ang lupang aking sinilangan.

DONYA VICTORINA: Ano ang ibig mong sabihin?

IBARRA: Mahigit isang taon na rin akong hindi nakakabalita sa Pilipinas. Ni hindi ko alam
kung paano at kailan namatay ang aking ama.

DONYA VICTORINA: Nasaan ba kayo noon at hindi man lang magpadala ng

telegrama? Noong kami'y ikasal, nagpadala ako ng telegrama sa Espanya. Hindi niyo
ba natanggap iyon?

IBARRA: Malamang ay nasa Alemanya po ako ng mga oras na iyon. At sa Polonyang

sakop ng Russia nitong huling dalawang taon.

PANAUHIN: Kung gayon ay nay mga nakilala na rin kayo roon?

IBARRA: Wala po ako masiyadong nakilala roon sapagkat hindi ako nagsasalita ng
Kastila. Maliban na lamang kung ako'y nasa harap ng ilang konsulado.

DONYA VICTORINA: Tila'y marami na kayong napuntahang bansa. Alin sa mga

bansang iyon ang labis mong naibigan? At ano ang pinakamahalagang bagay na
iyong nakita sa mgq bansang ito?

IBARRA: Bago ko puntagan ang isang lugar ay pinag aaralan ko muna ang
kasaysayan nito, maging ang dahilan ng pag unlad nito. At lagi kong napapansin ang
kasaganahan ng isang bayan ay may kaugnayan sa kalayaan.

*Nasamid si Padre Damaso sa sinabi ni Ibarra kaya't nabaling ang tingin ng lahat sa
kaniya*
PADRE DAMASO: Yun lang ba ang natutunan mo? Nag aksaya ka pa ng salapi para sa
iyong paglalakbay. Kahit bata alam yang sinasabi mo.

IBARRA: Ipagpatawad niyong lahat kung inakala ni Padre Damaso na ako'y musmos
pa rin kagaya ng dating madalas silang magsalo ng aking ama.

*Dadako ang tingin ni Padre Sibyla kay Padre Damaso at kapansin pansin na nanginig
si Padre Damaso sa sinambit ng binata.*

IBARRA: Mga ginoo at binibini, hayaan niyong ako ay magpaalam na. Marami pa
akong dapat tapusin na pangangailangan. Natapos nanaman ang
pinakamahalagang bahagi ng hapunang ito. (Itataas ang baso ng alak.) Mga ginoo..
Sa ngalan ng Espanya at Pilipinas.

*At agad niyang tinungga ang alak.*

KAPITAN TIAGO: Sandali lamang! Huwag kayong umalis! Mga ilang oras na lamang
siguro ay nandito na si Maria Clara, sinusundo na siya ni Isabel. At ang bagong kura ng
iyong bayan ay darating din

IBARRA: Pupunta po ako dito bukas. Sadiyang may kailangan lamang akong dalawin
ngayon na hindi maaring ipagliban.

*Agad na lumisan si Ibarra matapos ang kaniyang sinabi. Pagkaalis ni Ibarra ay

nagsalita si Padre Damaso.*

PADRE DAMASO: Nakita na ninyo?! Hindi matanggap na napagsalitaan ng isang kura.

Akala mo'y kung sino na kung makaasta. Ito ba ang bunga ng pag aaral sa Europa?
Kung ako ang masusunod ay dapat ipagbawal na ang pagpapaaral ng mga batang
Indto sa Europa, sapagkat may masama itong epekto.

*Nang gabing iyon, sinulat ng binata sa kolum ng Estudoos Coloniales ang tungkol sa
leeg at pakpak ng manok na naging sanhi ng alitan sa salu salo. Ang may handa ay
walang silbi sa isang piging at ang hindi dapat pagpapaaral ng isang Indio sa ibang
lupain.*

SCENE 2

SETTINGS: SA ISANG KALSADA-BINONDO

Walang matunguhan si Ibarra. Wari'y paikot ikot lamang siya. Ilang sandali pa
naramdaman ng binata na may kamay na pumatong sa kaniyang balikat. Agad
niyang nilingin ito at nasilayan niya ang isang nakangiting tinyente.
TINYENTE GUEVARRA: Binata, mag iingat kayo. Nawa'y nagsilbing aral sa inyo anf sinapit
ng inyong ama.

IBARRA: Mukhang malapit sa puso ninyo ang aking ama. Maari niyo bang ikwento sa
akin ang totoong sinapit ng aking ama?

TINYENTE: Hindi niyo pa rin ba nalalaman?

IBARRA: Ano po ba talaga ang nangyari? Alam ba ninyo?

TINYENTE: Batid ng lahat ang nangyari sa inyong ama. Namatay ang inyong ama sa
bilangguan.

IBARRA: Ang ama ko? (Kunot noong tanong niya) Nakulong? Siya ay namatay sa
bilangguan? Sandali lamang. Kilala niyo ba ang aking ama?

TINYENTE: Opo. Si Don Rafael Ibarra ang inyong ama. Akala ko'y malalaman ninyo.
Huwag kayong mababahala. Sa bayang ito ay hindi maaaring maging marangal ng
hindi nabibilanggo. Nakapagtatakang hindi niyi pa alam na siya ay nakulong.

IBARRA: Maaari po bang isalaysay ninyo aa akin ang nangyari? At kung bakit siya
nakulong?

TINYENTE: Ikukwento ko sa iyo. Sumama ka sa akin patungong Kwartel at isasalaysay ko

ang nangyari sa inyong ama habang tayo ay naglalakad.

(Sinimulan na nilang maglakad)

TINYENTE: Maraming nagmamahal sa inyong ama dahil sa likas nitong kabaitan. Ngunit
marami rin ang naiinis at naiinggit. Karamihan dito ay Kastila na sadiyang masasama
ang ugali.

(Huminto sila sa paglalakad)

TINYENTE: Ilang buwan pa lamang kayong umalis nang magkasamaan ng loob si Padre
Damaso at ang iyong ama. Pinagbintangan ni Padre Damaso na hindi
nangungumpisal ang ama mo. Mula noon ay palagi ng pinasasaringan ni Padre
Damaso ang iyong ama tuwing nagmimisa siya.

(Patuloy lamang sa pakikinig si Ibarra)

TINYENTE: Nang mga panahong iyon ay may isang kolektor ng buwis na dating
artilyero. Tinanggal siya bilang artilyero dahil sa kasamaan ng ugali at kamangmangan.
Dahil hindi marunong magbasa at magsulat ay lagi siyang niloloko. Isang araw
nagkaroon ng alitan ang iyong ama at ang kolektor. Ganito ang nangyari..

FLASHBACK
KOLEKTOR: (Inabutan ng sulat) Aaa-a-Nun-Naaaa? (Kunot noong sambit ng Koletor.
Pinipilit niyang intindihin ang nakasulat sa papel.)

BATA 1: (Binulungan ang mga kasama at tinuro ang kolektor)

BATA 2: (Tatango at tatawa ng mahina)

BATA 3: (Senyas ng 1 2 3)

MGA BATA: BA-BE-BI-BO-BU! (Sabay tawa ng malakas at tumakbo)

Dahil sa inis ng kolektor ay hinabol niya ang mga bata at sinugod ito. Hindi niya ito
naabutan dahil sa mabilis ang mga ito. Binato niya ng bato ang mga bata. Napaluhod
ang bata dahil sa lakas ng pagkabato. Nang malapitan ng kolektor ang vata ay agad
niya itong pinagsisipa.

BATA: Aray! Tama na po!

Natiyempo na dumaan si Don Rafael sa lugar na iyon. Lalong nagpuyos sa galit ang
artilyero dahil minsan na niyang nakaalitan si Don Rafael, at si siya ang kaniyang
hinarap. Walang ibang nagawa si Don Rafael kundi ipagtanggol ang sarili. Sa hindi
malamang dahilan ay bigla na lamang itong sumuray suray at dahan dahang
dumuwal. Terible na ang kaniyang pagduduwal dahil sa pagtama ng ulo nito sa isang
malaking bato.

END OF FLASHBACK

TINYENTE: Namatay ang kolektor at nakulong ang iyong ama. Lumabas ang maraming
kaaway ng iyong ama at maraming ibinintang sa kaniya. Sinabi ng isang doctor na
alta presyon ang naging sangi ng pagkamatay ng kolektor, malinaw na malinaw na
walang kasalanan ang iyong ama. Ginawa ko ang lahat upang makalaya si Don
Rafael, maraming tao ang tinanggihan ako dahil ayaw nilang madamay. Dumating
ang araw ng katarungan ngunit huli na ang lahat. Nagkasakit si Don Rafael sa loob ng
kulungan at doon na siya binawian ng buhay.

*natapos ang pagkukwento ng tinyente at nakarating na rin sila sa kanilang

destinasyon.*

TINYENTE: Malalaman mo ang ibang pangyayari kay Kapitan tiago. (Nagkamayan sila)
Kailangan kong bumalik sa kwartel. Hanggang sa muli, ginoo.

IBARRA: Maraming salamt sa impormasyon.

Hahawakan ng tinyente sa balikat si Ibarra at bibigyan ito ng isang nakakalungkoy na

ngiti. Matapos iyon ay tahimik na nilisan ni Ibarra ang lugar.
SCENE 3

SETTINGS:BAHAY NI KAPITAN TIAGO

Nakadungaw at nakaupo lamang si Maria Clara sa kanilang Asotea. Bakas sa

kaniyang mukha ang pagkalungkot at pagkabalisa. Tila ba may hinihintay siya ngunit
hindi pa ito dumadating.

KAPITAN TIAGO: Oh, Maria, hija. Bakit mag isa ka lang? At bakit tila malungkot ka? May
problema ba? (Hahawakan ni Kapitan Tiago sa balikat si Maria)

MARIA CLARA: Wala naman po. May iniisip lang.

KAPITAN TIAGO: Gusto mo bang magbakasyon muna? Para na rin makalanghap ka ng

sariwang hangin. Saan mo ba gusto sa Malabon o sa San Diego?

MARIA CLARA: Sa San dieg- (Hindi na natapos ang sasabihin pa ni Maria dahil kay Tiya
Isabel)

TIYA ISABEL: Pinsan, maari ko bang makausap ko muna ang pamagkin ko?

*Tumango lamang si Kapitan Tiago bilang sagot.*

TIYA ISABEL: Nariyan na ang kanina mo pa hinihintay, Maria.

*Matapos niya itong sabihin ay biglang papasok si Ibarra. Agad na lumiwanag ang
mukha ni Maria. Nagkatitigan sila..*

*play any love song*

KAPITAN TIAGO: Oh, narito ka pala Don Ibarra. An-- (Siniko ni Tiya Isabel ang kaniyang
pinsan. Napa-aray naman ito at tinanong kung bakit niya iyon ginawa. Pinandilatan
lamang ng mata ni Tiya Isabel si Kapitan Tiago. Naunawaan naman nito agad ang
gustong iparating ng pinsan)

TIYA ISABEL: Sige. Maiwan ko muna kayo rito. Mamamalengke papala ko.

KAPITAN TIAGO: Ako rin. May aasikasuhin lang. Maiwan ko muna kayo.

*Umalis na ang dalawa ngunit hindi parin nag uusap si Maria at Ibarra. Kaya naman
napagpasiyahan ni Maria na basagin ang katahimikan*

MARIA CLARA: Mabuti naman at naisip mong dumalaw. Akala ko nakalimutan mo na

ako. (Sabay talikod kay Ibarra.)

IBARRA: (Yayakapin mula sa likod si Maria) Hinding hindi kita makakalimutan, Maria.
Ultimong sa panaginip ko ay ikaw ang aking nakikita. Hindi ka kailanman nawala sa isip
at puso ko. Sumumpa ako sa harap ng bangkay ng aking ina na ikaw lamang ang
aking mamahalin.

MARIA CLARA: Totoo ba ang mga sinasabi mo?

IBARRA: Kahit kailan ay hindi ako nagsinungaling sa iyo. Lalo na't ang mga binibitawan
kong salita ay mula sa aking puso.

*Bahagyang natawa si Maria sa mga matatamis na salita ni Ibarra*

MARIA CLARA: (haharap kay Ibarra at hahampasin ito ng mahina sa braso) Kahit kailan
talaga napakabolero mo. Sandali.. (bibitaw sa yakap si Ibarra) Naalala mo ba ito?
(Pinakita ang sulat ni Ibarra)

IBARRA: Iyan ba ang sulat ko ng ako ay umalis?

MARIA CLARA: May iba pa po ba kayong sinulat sa akin, aking ginoo?

IBARRA: Ano bang sinabi ko riyan?

MARIA CLARA: Marami... maraming kasinungalingan. Sinabi mo dito na kailangan

mong umalis at mag aral sa ibang bansa dahil sa kagustuhan ng iyong ama. At--

IBARRA: Ah! (Mapapasapo sa noo) Oo nga pala. (sumeryoso ang mukha)

MARIA: Bakit? May problema ba?

IBARRA: Nakalimutan kong may kailangan pala akong gawin. Kailangan kong
magtungo sa aking bayan upang madalaw ang aking ama sa sementeryo.

*Nalungkot si Maria sa sinambit ni Ibarra ngunit di niya ito pinigilan bagkus nag abot pa
ito ng bulaklak*

MARIA: Humayo ka na, hindi kita pipigilan. Pagdating mo roon ay ialay mo itong
bulaklak sa libingan ng iyong ama. Huwag kang mag alala ilang araw rin lang ay
magkikita tayong muli. (yayakapin ai Ibarra) Mag iingat ka Ibarra. Mahal na mahal kita.

IBARRA: Maraming salamt sa iyong pag unawa Maria. Mahal na mahal din kuta.

(Kakalas sa yakap si maria. Hahalikan.)

MARIA: Lumakad ka na.

*Pinanood niyang lumakad palayo si Ibarra.*

MARIA: Mag iingat ka Ibarra. Aantayin kita.

SCENE 4

SETTINGS: SEMENTERYO

Ang sementeryo ng San Diego ay nasa kalagitnaan ng isang malawak na palayan at

may bakod na lumang pader at kawayan. Lubhang napakakipot ang daan patungo
rito. Ito ay maalikabok kapag tag araw at maputik naman kung tag ulan.

May dalawang tagapaglibing na abalang-abala sa paghuhukay. Ang isa sa kanila ay

pursigido sa ginagawa ang isa naman ay hindi na maipinta ang itsura dahil
naaasiwaan na ito sa hinuhukay…

Tagapalibing1: Pwede bang sa ibang lugar na lang tayo maghukay? Bagong-bago pa

itong hinuhukay natin eh.

Tagapalibing2: Anukaba! Ganyan din sa iba.

Tagapalibing1: Pero sariwang-sariwa pa itong hinuhukay natin. Yung mga buto ay

nadugo pa. At ang buhok….Wooohhhhh (mangingilig) hindi ko na kaya. Hindi ako
makakatagal nasusuka ako.

Tagapalibing2: Napakaselan mo naman! Paano na lamang kung inutusan ka na

humukay ng isang bangkay na dalawampung araw pa lamang naililibing? Nang mga
oras na iyon ay malakas pa ang ulan kaya nabasa kami ng bangkay na nasa
kabaong. At ang malala pa ay namatay ang dala kong ilaw!

Tagapalibing1: Nakakakilabot naman ang iyong sinasabi.

Tagapalibing2: Hindi lang iyon. Natanggal sa pagkakapako ang kabaong at lumantad

ang kalahati ng katawan ng bangkay at napakabaho ng amoy nito.

Tagapalibing1: Naku po! Bakit mo naman kasi hinukay ang bangkay? Atsaka sino ang
nag-utos sa iyo na gawin yun?

Tagapalibing2: Makatanong naman ito! Parang ikaw lang yung Kastila na nagatnong
sa akin ng palihim. At gaya ng sagot ko sa kanya ay kaya ko hinukay ang bangkay na
iyo dahil inutos ito ng kurang malaki.

Tagapalibing1: Ganun? Eh pagkatapos nun? Anong ginawa mo sa bangkay?

Tagapalibing2: Inilibing ko ito sa libingan ng mga Intsik gaya ng sabi ng kurang malaki.
Ngunit hindi ko ito nagawa dahil sa kabigatan ng bangkay at dahil na rin sa malakas
ang ulan ng mga panahong iyon. Hay naku! Wag ka na nga ulit magtanong
maghukay na lamang tayo.

(Tahimik na naghukay ng muli ang dalawa)

SCENE 5

SETTINGS: SEMENTERYO

(Nakarating na si Ibarra sa sementeryo kasama ang isang matanda na utusan)

Matanda: Pasensya na po at hindi ko masyadong nadalaw ang libing ng iyong ama

sapagkat ako po ay nagkasakit,bukod sa marami akong ginagawa…Sabi po ni
Kapitan Tiago ay siya ang magpapagawa ng nitso. Tinamnan ko po ng bulaklak at
nilagyan ng malaking krus ang kanyang puntod.Nandun! Banda roon po (Itinuro ito ng
matanda)

Matanda: Nasaan na? Ang alam ko ay naririto lamang iyon (matatanawan ng

matanda ang isang supultorero)… Ah! Ang mabuti pa ay magtanong na lamang tayo
duon sa Supolturero.

(Lumapit sila sa mga tagapaglibing at….)

Matanda: Magandang araw sa iyo,ginoo. Magtatanong lamang sana kami kung may
napansin kayong libing,may palatandaan itong malking krus. At noon ay nakalibing
banda duon.

(Titingnan ng tagapaglibig ang itinuturo ng matanda at mapapaisip…)

Tagapaglibing2: Isang krus po ba na malaki na may nakaukit na dibuho at natatalian

ng yantok? At ang libing ay natatamnan ng mga bulaklak?

Matanda: Oo yun nga! Maaari niyo bang dalhin kung nasaan ang libing na yuon?

Tagapalibing2: Yun ba?! Eh sinunog ko na ang krus nun eh (sagot nito na wari’y
tinatamad)

Ibarra at matanda: Sinunog?!

Ibarra: Bakit mo sinunog?!

Tagapalibing2: Dahil ito ang sabi ng kurang malaki. Yung kurang namamalo,si Padre
Garote. (sagot nito na halatang natatakot na)

Ibarra: Kung gayo’y nasaan na ang puntod ng aking ama? Siguro naman ay naaalala
mo kung saan siya nakalibing.

(Bahagyang natawa ang tagapaglibing)

Tagapalibing2: Ngunit wala na ang bangkay na sinasabi niyo diyan. Hinukay ko na ito
at inutos sa akin ng kurang malaki na ilibing ito sa libingan ng mga Intsik ngunit dahil
nga malakas ang ulan ng gabing iyon ay…..
(Hindi na napigilan ni Ibarra ang sarili,hinawakan niya ng madiin ang tagapaglibing sa
kanyang bisig at niyugyog…)

Ibarra: At ginawa mo naman?!

Tagapalibing2: H-hindi ko po n-nagawa iyon,kaya huwag na kayong magalit. Naisip

kong itapon na lamang sa ilog ang bangkay kesa mapasama sa mga Intsik.

(Idiniin pa lalo ni Ibarra ang pagkakahawak sa tagapaglibing at…)

Ibarra: Ikaw ay isang sawimpalad!

(At tumuyan na itong umalis sa lugar na iyon. Habang naglalakad si Ibarra ay natanaw
niya si Padre Salvi,bigla na lamang nandilim ang paningin niya at….)

Ibarra: Anong ginawa mo sa bangkay ng aking ama?! (Sambit nito habang hawak
ang padre sa magkabila nitong balikat-madiin ang pagkakahawak nito. Unti-unting
napalunod ang pari sa ginawa ng binata)

Padre Salvi: Wala akong ginagawa sa inyong ama.

Ibarra: Anong wala! Magsabi ka ng totoo! (Mas lalo pa niyang dinianan ang hawak sa
padre)

Padre Salvi: Wala po talaga akong ginawa. Baka po ang kurang pinalitan ko na si
Padre Damaso ang tinutukoy niyong may nagawang masama sa inyong ama.

Ibarra: Ah! (Napasapo sa kanyang ulo si Ibarra at mabilis na siyang lumisan. Iniwan niya
ang padre na nakalupasay sa daan,tinulungan naman ng matandang utusan ang
padre upang makatayo ng ayos.)

SCENE 6

PILOSOPO TASYO (SEMENTERYO)

Si Pilosopo Tasyo ay dating si Don Anastacio. Siya ay laging laman ng lansangan,

walang tiyak na direksyon ang kaniyang paglalakad. Ang pagkakakilala sa kaniya ay
isang mang mang o baliw. Nang araw na iyon ay dumalaw din siya sa libingan upang
hanapin ang puntod ng asawa.

Anak siya ng mayaman. Pero dahil sa sobrang katalinuhan ay pinahinto siya pag aaral.
Natakot ang mga magulang na baka makalimutan na niya na may Diyos. Isa pa, gusto
nang kaniyang Ina na siya'y mag Pari kaso hindi niya ito sinunod, bagkus siya ay nag
asawa. Gayunpaman, pagkalipas ng isang taon, namatay ang kaniyang asawa.
Iniukol na lamang ni Pilosopo Tasyo ang sarili sa pagbabasa.
KAUSAP: Bakit masaya pa rin ang iyong mukha kahit nagbabadya na ang malakas na
ulan?

PILOSOPO TASYO: (nakangiti) Ang pagdating ng bagyo ang tangi kong pag asa
sapagkat ito ang magdadala sa ng mga lintik na siyang papatay sa mga tao at
susunog sa mga kabahayan. Sana magkaroon din ng delubyo sapagkat sa may
sampung taon na ngayon, isinuwestiyon ko sa bawat kapitan ang pagbili nila ng
tagahuli ng kidlat o pararayos ngunit ako'y pinagtawanan lamang ng lahat.

Iniwanan ni Tasyo ang kausap at nagtuloy sa simbahan. Inabutan niya ang dalawang
bata ng pagkain ngunit tumaggi ang mga ito.

SCENE 7

SETTINGS: SA LOOB NG SIMBAHAN-KAMPANARYO

(Tuloy-tuloy ang pagbuhos ng malakas na ulan. Ngunit patuloy pa rin sa pagbatingaw

ang kampana. Binibigay ng dalawang bata ang lahat ng kanilang lakas upang
matatunog ng tama ang kampana. – PLAY MUSIC NAULAN,KULOG AT KIDLAT)

Basilio: Batakin mo pa ang lubid Crispin.

Crispin: Kuya,ayoko na dito natatakot ako. Umuwi na tayo. Sa bahay ay hindi ako
natatakot,doon ay hindi ako sasaktan at doon ay hinding-hindi ako pagbibintangang
magnanakaw….. Hanggang kelan tayo ganito,kuya? Sana pagkauwi natin ay
magkasakit na lamang ako para aalagaan ako ni nanay at hinding-hindi na niya ako
pababalikin dito sa kumbento. Ikaw din kuya,sana magkasabay tayong magkasakit.

Basilio: Huwag! Mas mahihirapan tayo kung magkakasakit tayo. Mamamatay sa sama
ng loob si nanay at tayo naman ay sa gutom.

Crispin: Magkano ba ang sweldo mo ngayong buwan?

Basilio: Dalawang piso. Malaki ang nabawas dahil sa ilang beses na multa.

Crispin: Kuya, bayaran mo ang sinasabi nilang salapi na ninakaw ko.

Basilio: Nasisiraan ka na ba? Ang sabi ng sakristan mayor ay dalawang onso ang
kinuha mo katumbas iyong ng tatlumpu’t dalawang piso. At hindi ko kayang bayaran
iyon. Kulang pa ang sinusweldo ko.

Crispin: Sabi ng sakristan mayor ay papatayin niya daw ako sa palo kapag hindi ko
nailabas ang kwarta,kuya kung nasa akin mna iyon edi sana matagal ko ng ibinalik.
Hay naku sana lang talaga totoong ninakaw ko na lamang ang mga salapi. Ang
kinatatakot ko lamang ay baka malaman ito ni nanay.
(Ilang sandal pa ay darating ang sakristan mayor…)

Sakristan: Basilio! Ikaw ay minumultahan ko ng kalahati dahil sa maling pagpapatunog

ng kampana. At ikaw naman Crispin hindi ka makakauwi hanggat hindi mo nailalabas
ang iyong ninakaw.

Basilio: May pahintulot na po kaming makauwi. Hinihintay na po kami ng aming ina.

Sakristan: Hindi! Mamayang alas-diyes ka pa makakaalis.

Basilio: Ginoo, alas-nuwebe pa lamang po ay hindi na maaaring maglakad sa daan

sigurado akong mahuhuli kami ng mga guwardiya sibil. At bukod po duon ay malayo
an gaming bahay,malayo ang aming lalakbayin.

Sakristan: Aba’t! Inuutusan mo ba ako?! (Tinig nito at hinawakan sa magkabilang

balikat si Basilio at hinila papalapit sa kanya) Ito ang tatandaan mo ha. MAS mataas
ang posisyon ko sa inyo.Isaksak mo yan sa kukote mo (Duduruin ang noo ni Basilio ).
Kaya wala kang karapatang diktahan ako. Naiintindihan mo ba?! (Tatango si Basilio at
sasagot ng opo.) Mabuti naman kung ganun, Basilio maiiwan ka ditto mamaya ka pa
makakaalis at ikaw naman (Ituturo si Crispin) sumama ka sa akin. (Hindi gagalaw si
Crispin kaya’t hinigit na siya ng sakristan mayor.)

Crispin: Kuya!!!!! (Sigaw nito at nagpupumiglas pa)

Basilio: Parang awa niyo na. Isang linggo na naming di nakikita an gaming ina
(Pakiusap ni Basilio habang nakaluhod at ang magkabilang kamay ay nakahawak sa
kamay ng sakristan. Tila ba’y pinipigilan niya ang sakristan sa paghigit sa kapatid.
Ngunit itinulak siya ng sacristan ng malakas kaya napaupo siya sa sahig.)

Crispin: Kuya!!! Tulungan mo ako.

(Wala ng nagawa si Basilio kundi ang umiyak. Iyak lamang siya ng iyak habang
nakalupasay sa sahig at ilang saglit pa ay….)

Basilio: *sniff* Babalikan kita Crispin pangako, ngunit ngayon ay kailangan ko munang
makatakas ditto (wika nito sa sarili)

SCENE 8

SETTINGS: BAHAY NINA SISA

(Masayang inilapag ni Sisa ang pagkain ng kanyang mga anak sa kanilang hapag…)

Sisa: Sigurado akong magugustuhan ng mga anak ko ang ihinanda ko sa kanila.

Nasaan na kaya sila?

(Biglang may kakatok… Bubuksan ni Sisa….)

Sisa: Oh! Ikaw pala yan Pedro.

Pedro: At sino ba pa ang inaasahan mo? Ha?! Tabi nga (tutulak si Sisa. Diretso agad si
Pedro sa kanilang kainan…)

Sisa: Para sana sa mga anak natin ang inihanda ko.

Pedro: (papaluin ng malakas ang lamesa) Peste naman oo! Edi hindi ako kakain?! Yun
ba ang gusto mong sabihin?! (hahawakan ng mahigpit sa braso si Sisa)

Sisa: H-hindi naman sa ganun. Sige kumain ka na.

(Bibitawan ni Pedro si Sisa at marahang itutulak.)

Pedro: Wag na! Wala na akong gana…. Kapag dumating na ang mga anak mo ay
siguraduhin mong ipagtatabi mo ako ng pera galing sa sweldo nila.

(Napaiyak na lamang si Sisa matapos makaalis ng asawa ngunit ilang sandal pa ay

tumigil na rin ito at naghanda ng muli ng kakainin ng kanyang mga anak ng biglang…)

Basilio: Nay! Nanay! Buksan niyo po ang pinto!

(Nang buksan ni Sisa ang pinto ay agad siyang yinakap ni Basilio. Iyak ng iyak si Basilio
at halatang natatakot…)

Sisa: Anak,anong nangyari sayo?! At nasaan ang kapatid mo? Si Crispin,nasaan siya?

Basilio: Ok lang po ako nay. At si Crispin ay naiwan sa kumbento.

Sisa: Naiwan sa kumbento? Bakit siya naiawan?

Basilio: Kinuha po siya ng Sakristan Mayor dahil pinagbintangan po nilang nagnakaw si

Crispin. Ayaw pa rin akong pauwiin ngunit sa takot na ako’y abutan ng alas diyes at
mahuli ng guwardiya sibil ay tumakas ako.

Sisa: Mahabaging Diyos! Iligtas niyo ang aking anak. Si Crispin,ang mabait kong si
Crispin ay pinagbintangan nilang magnanakaw,kawawa naman ang aking bunso.

Basilio: Huwag na kayong magalala inay,hindi naman nila sinasaktan si Crispin.

Sisa: Kumain ka na muna anak. Ngunit ito na lamang ang natira ng iyong ama.

Basilio: Umuwi dito si tatay? At umalis agad? Nay ano kaya kung tayo na lamang tatlo
ang magsamasama. Ako,ikaw at si Crispin. Mas tahimik ang buhay natin kung wala si
tatay sa buhay natin.

Sisa: Huwag kang magsalita ng ganyan anak. Sige na kumain ka na.

(Hindi na ginalaw ni Basilio ang kanyang pagkain at natulog na lamang.)

Basilio: Inaantok na po ako nay. Matutulog na lamang muna ako mamaya na lang ako
kakain.

Sisa: Ganun ba? Sige pumasok ka na sa ating silid at susunod na rin ako. Liligpitin ko
lang ito.

SCENE 9

SETTINGS: BAHAY NINA SISA/LANSANGAN

(Habang nagaayos si Sisa sa kanilang tahanan ay biglang may kumatok….)

Kawal1: Ikaw ba ang anak ng mga magnanakaw?

Kawal2: Magtapat ka kung ayaw mong barilin ka namin.

Sisa: Ina ng mga magnanakaw?

Kawal1: Nasaan na ang mga salapi na ibinigay sa iyo ng anak mo kagabi?

Sisa: Salapi? Anong salapi?

Kawal2: Huwag ka na ngang magsinungaling! Sabihin mo na lang kung nasaan ang

mga anak mo. Ang malaki ay nakatakas,saan mo dinala ang maliit?

Sisa: Mga ginoo,si Crispin po ay matagal ng hindi umuuwi dito. Pumunta po ako kanina
sa kumbento at ang sabi ay---

Kawal1: Tama na! Ang mabuti pa ay ibigay mo na lamang sa amin ang salapi na
ninakaw ng mga anak mo at pababayaan ka na namin.

Sisa: Pero hindi magnanakaw ang mga anak ko kahit na wala silang makain,ay
hinding-hindi nila magagawa iyon. Kilala ko ang mga anak ko.

Kawal2: Kung gayon ay sumama ka na lang sa amin sa kwartel.

(Kinulong nila ng si Sisa sa kwartel. Dalawang oras din siyang nanatili duon hanggang
sa nalaman ito ng Alperes at pinalaya agad siya. Ng makalaya naman si Sisa ay mabilis
siyang tumakbo patungong sa tahanan nila. Ng makauwi siya ay nakita niya ang
kapirasong damit ni Basilio na may bahid ng dugo…)

Sisa: Ang damit ni Basilio… May dugo… Hahahahah. May dugo. Huhuhuhuh. May dugo
ang damit ni Basilio. Huhuhuhuhu (Unti-unting mawawala sa katinuan si Sisa. Iyak tawa
ang ginagawa niya. Lalabas siya ng kanilang tahanan at magsisigaw…)
Sisa: Basilio! Crispin! Mga anak ko! Huhuhuhuh. Nasaan na kayo? Hahahaha lalalalala.
Nawawala yung mga anak koooo….. Ikaw! Ikaw siguro ang kumuha sa kanya ano?!
Sumagot ka! (Kinakausap na ni Sisa pati ang mga bagay…) Nawawala ang mga anak
ko at kagagawan ninyo iyong lahat. LAHAT! KAYO! Huhuhuhu…Ay sandali hahahahah
yung mga anak ko naghihintay na siguro sa akin yung mga yun hahah. Sandali lamang
ha hahah babalik ako.

(Tuluyan na ngang nasiraan ng bait si Sisa at lagi na lamang siyang nakikita na pagala-
gala habang kumakanta at sumasayaw.)

SCENE 10

SETTINGS:ILOG

(Kasalukuyang nakasakay sa bangka sina Maria Clara at Ibarra….)

Iday: Maria kumanta ka naman, para naman magkaroon ng sigla ang paglalakbay na
ito.

Maria Clara: Malulungkot ang mga kinakanta ko kaya wag na lang.

Victoria: Ayos lang kahit malungkot para lang magkaroon tayo ng ingay ang tahimik
eh hahahaha.

Sinang: Sige na Maria pumayag ka na.

Maria Clara: Hay naku,sige na nga pero isa lang ha.

(Tutugtug ng gitara si Ibarra at kakanta si Maria-Kundiman song,natapulala ang lahat

sa mala-anghel na boses ni Maria hanggang sa…)

Leon: Buwaya?! May buwaya sa lawa.

(Walang kaabog-abog na tumalon ang bangkero sa lawa matapos makinig ang sinabi
ni Leon… Agad na nagsigawan ang lahat ng nasa Bangka ng tumalon ang bangkero)

Leon: Huwag kayong mabahala ang binatang iyon ay kilala sa paghuli ng mga
buwaya.

(Ilang sandali pa ay wala pa ring bangkero na lumilitaw sa tubig kaya

napandesisyunan na ni Ibarra na sumunod sa lawa. Nang lumusong si Ibarra ay mabilis
niyang nasagip ang bangkero at bumalik na agad sila sa bangka…)

Ibarra: Ginoo…. (Tapik sa pisnge ni Elias) Ginoo….

(At magigising na nga si Elias….)

Elias: Ahem….Aham…Salamat sa iyo ginoo,utang ko sa inyo ang buhay ko. (Sambit nito
na halatang nanghihina pa.)

Ibarra: Hindi niyo dapat ginawa iyon. Hindi dapat kayo nagpapadalos-dalos sa mga
desisyon na gagawin niyo. Mabuti na lamang ay hindi kayo napahamak.

Maria Clara: Ngunit paano kung ikaw ang napahamak?! Ha! Ano na lang sa tingin mo
ang mangyayari sa akin?!

Ibarra: Kung ako’y napahamak at sinundan mo ako ay malamang ay kasama ko na

ang aking mga mahal sa buhay ngayon.

Sinang: Ang mabuti pa siguro ay umuwi na tayo. Hindi maganda ang nangyari at tiyak
akong mga pagod na rin ang ilan sa atin.

(At nagsagwan na nga pabalik ang bangkero…)

SCENE 11

SETTINGS:LANSANGAN

(Namamasyal sina Maria at Ibarra kasama ang mga kaibigan ni Maria hanggang sa
may nakita si Maria na isang matandang ketongin na nakanta habang naggigitara.)

Maria Clara: Sino ang kahabag-habag na taong yuon?

Iday: Ah may apat na taon na siyang ganyan. Naninirahan siya sa mga libingan ng
mga Intsik. Ang sabi ng iba ay nahawa siya sa sakit ng kanyang ina,ang sabi naman ng
iba ay nakuha niya iyan sa loob ng bilangguan. Lumalayo siya sa mga tao ngunit
minsan ay pinapapalo siya ng kapitan.

Maria Clara: At bakit naman pinapapalo siya?

Iday: May iniligtas daw kasi siyang isang batang nahulog sa kanal. Ang sabi ng kapitan
ay mas mabuti pang mahulog ang bata sa kanal kaysa magkaroon ng ketong.

(Halong nahabag si Maria sa matanda at nilimusan niya ito ng kanyang kwintas na

kabibigay lamang sa kanya ni Kapitan Tiago.)

Victorina: Bakit mo ginawa iyon Maria?

Maria Clara: Kase wala akong kayang ibigay sa kanya kundi yuon lamang.

(Biglang darating si Sisa mula sa kawalan at hahawakan ang kamay ng ketonging

matanda.)

Sisa: Tara,magdasal tayo sa simbahan hahahah. Alam mo may mga anak ako. Dalawa
sila at sadyang mababait hahahah (At magsasayaw si Sisa na parang baliw.)
Maria Clara: Crisostomo akala ko bay may ginagawa kang paraan upang matulungan
ang babaeng iyan.

Ibarra: Sa ngayon ay wala pa akong nagagawa. Pero nakausap ko na ang kura at

handa niya akong tulungan.

(Mapapansin ni Ibarra na hinihila ng mga guwardiya sibil si Sisa kaya…)

Ibarra: At saan niyo siya dadalhin? Bakit niyo siya hinuhuli? May kasalanan ba siyang
ginawa?

Kawal1: Malinaw na malinaw ginoo na nanggugulo siya kaya namin siya hinuhuli.

(Nilisan na nina Ibarra ang lugar at bumalik na sa kanilang tahanan.)

SCENE 12

SETTINGS:SIMBAHAN

Padre Damaso: At iginawad mo sa kanila ang mabuting kalooban upang palaganapin

ang pangaral,hindi mo binawi ang biyaya ng salita sa kanilang bibig at sa halip ay
binigyan ng tubig upang mapawi ang kanilang mga uhaw.

(Labis na namangha at lahat ng nakaintindi sa sinabi ni Padre Damaso.)

Padre Damaso: Ang mga salita ng Diyos ang magpapaunlad sa inyo,kaya’t kayong
mga makasalanan masdan niyo Siya ng buong paggalang at pagsisisi. Tingnan niyo na
lamang si Gideon, ang matapang na si David, ang matagumpay na si Roldan, ang
guwardiya sibil ng kalangitan na lalong marahas kesa sa lahat ng mga sibil.

(Aalis na dapat si Alperes sa pagaakalang pinasasaringan siya ni padre Damaso

ngunit….)

Padre Damaso: Ginoong Alperes, diba’t higit na matapang at makapangyarihan ng

krus kesa sa kahit na anong sandata.

(Naiinip na ang mga nakikinig kay Padre Damaso,halos lahat ay naghihikab na. Si
Tiyente Guevarra ay napapapikit-pikit na. At si Maria Clara naman ay di na rin nakikinig
bagkus ay tinatanaw niya ang kinaroroonan ni Ibarra. Patuloy pa rin sa pagsesermon
ang padre kahit na wala ng nakikinig sa kanya.)

Padre Damaso: Mga kapatid, nararapat lamang na isabuhay niyo ang mga salita ng
Diyos. Dapat ay sinasaulo ninyo ang Banal na Kasulatan para naman di ko na kayo
sabihan pa…..

(Biglang may lalapit na isang lalaki kay Ibarra-Elias)

Elias: Magiingat ka kaibigan. Sa pinatatayo ninyong paaralan ay huwag kayong lalapit
unang batong ihuhugos at huwag rin kayong lalayo sa kura.

Ibarra: Ngunit bakit?

Elias: May nagaambang panganib po sa inyo. Basta’t wag na po kayong magtanong

at sundin niyo ang sinabi ko,ito ay para rin sa inyo.

Padre Damaso: …..Dapat niyong malaman ang mga mahahalaga at mga kailangan
bagay ngunit marami sa inyo ang nakakalimot kaya namamatay ng di nagsisisi.
Nasasabi nga sa Bibliya na “Kung meron kayong isang bahagi ng katawan na
nagtutulak sa inyo sa pagkakasala,putulin iyon at itapon sa apoy!” Mga
kaibaigan,magsitayo po tayong lahat at sabay-sabay na awitin ang Ama namin.

SCENE 13

SETTINGS:LANSANGAN-WALANG PARTIKULAR NA LUGAR

(Isang di pangkaraniwang panghugos ang ngayon ay itinatayo sa paaralan na

pinagagawa ni Ibarra. Habang isinasagawa ito ay maraming tao ang nasa
paligid,tulad ng kura, alkalde, kapitan at ilang mga panauhin….)

Alkalde: Ginoong Ibarra maaasahan niyo ang aking tulong. Anumang kailangan niyo
ay gagawin ko o kaya nawa’y iuutos ko sa mga tauhan ko.

Ibarra: Maraming pong salamat alkalde ngunit sa ngayon ay wala pa naman akong
iuutos.

(Ilang sandali pa ay kailangan ng maglagay ng palitada sa mga uka. Nagbasbas

muna si Padre Salvi atsaka naglagay ng paunang palitada ang alkalde at….)

Padre Salvi: Hindi ba kayo maglalagay ng palitada Don Ibarra?

Ibarra: Hindi na,ayoko namang matulad kay Juan Palomo. Ako na nga ang naghanda
ako pa rin ang kakain. (sambit nito ng may ngiti sa labi)

Alkalde: Sige na ginoo,maglagay na kayo ng palitada.

Ibarra: Sige na nga. (At agad na nyang kinuha ang kutsarang pampalitada.)

(Nang makapunta na si Ibarra sa hukay ay nagtumbahan ang mga kawayan at

lumikha ito ng isang makapal na alikabok. Nagsigawan at nagtakbuhan ang mga
tao,habang sina Padre Salvi at Maria Clara at parang nasa statwa sa kanilang
posisyon. Nang mawala ang alikabok ay nakita nila ang isang nakatindig na Ibarra at
ang nahandusay na isang manggagawa na natumbahan ng mga kawayan….)

Ibarra: Tulungan niyo akong inahon ang sawingpalad na lalaki.

(Ng making ni Maria ang tinig ni Ibarra ay nawalan ito ng malay,mabuti na lamang at
kasama niya ang kanyang mga kaibigan kaya nasalo agad si Maria ng kaibigan ng
mahimatay ito.)

Sinang: Maria! Maria! Gising! (Sigaw nito habang tinatapik ang pisngi ni Maria. Habang
ang alkalde naman ay kaagad na lumapit kay Ibarra.)

Alkalde: Don Crisostomo, ayos lang ba kayo? Hindi ba kayo nasaktan? Naku!
Ipakukulong ko talaga ang nangangasiwa nito. At Nol Juan iyon.

Ibarra: Ayos lang ako ginoo, at hindi mo na kailangang ipakulong ang nangangasiwa
dito sapagkat hindi naman natin sigurado kung sino ang may sala. At isa pa hindi na
natin naibabalik ang buhay ng lalaki.Ipagpaubaya mo na lamang sa akin ang
pagsisiyasat sa kasong ito,pananagutan ko ang pansamantalang kalayaan ni Nol Juan
kahit man lang sa loob ng ilang araw.

(Agad na pupuntahan ni Ibarra si Maria at tatanungin ang kasama nito.)

Ibarra: Anong nangyari sa kanya?

Sinang: Matapos niyang makita na hindi ikaw ang napahamak ay nawalan na siya ng
malay. Marahil ay labis siyang kinabahan sa nangyari.

Ibarra: Ah ganun ba? Magiging maayos lang ba siya?

Sinang: Oo naman, pahinga lamang ang kailangan niya. Sige kayo na lamang ang
magdala sa kanya sa kanilang tahanan.

Ibarra: Maraming salamat at sige ako na ang maguuwi sa kanya. Magiingat ka sa pag-
uwi binibini.

Sinang: Ganun din sayo ginoo.

(Ng makaalis si Sinang ay kaagad na binuhat ni Ibarra si Maria na tila ay bagong kasal
at sinambit niya ang katagang….)

Ibarra: Mahal na mahal kita Maria. Hindi ko alam kung paano ako mabubuhay kung
sakaling may mangyaring masama sa iyo.

(Pagkatapos nun ay linisan na niya ang lugar na pinangyarihan ng aksidente. Wala ng

tao ang natira sa lugar na iyon maliban na lamang kay Pilosopong Tasyo na nakasaksi
din ng nangyari.)

Pilosopong Tasyo: Ito ay isang masamang simula. (At agad niyang nilisan ang lugar.)
SCENE 14

SETTINGS:KUMEDOR-HAPAG KAINAN

(Isang marangyang pananghalian ang pinagsasalusaluhan ng mga mamamayan sa

San Diego. Nang may natanggap si Kapitan Tiago na isang telegram na ibinigay sa
kanya ng isang kawani ng telegrapo.)

Kapitan Tiago: Mga padre,ginoo at binibini. Ipagpatawad niyo ngunit kailangan ko ng

umalis. Nagpadala ng telegrama ang kapitan heneral at siya ay dadarating
mamayang ikaapat ng hapon. Kailangan ko pang magayos sa bahay para sa
pagdating niya,sapagkat sa tahanan ko siya tutuloy. Paalam

(At kumaripas na ng takbo si Kapitan Tiago. Ilang saglit pa ay dumating si Padre

Damaso binate siya ng lahat maliban na lamang kay Ibarra na nagulat sa pagdating
nito. Masiglang pinuntahan ni Padre Damaso ang isang bakanteng upuan ngunit agad
siyang napasimangot ng makita niyang nakaupo si Maria sa gawing kanan ni Ibarra.)

Padre Damaso: Oh, ano nga pala ang inyong pinaguusapan nuong ako’y hindi pa
nadating?

Alkalde: Binabanggit po ni Ginoong Crisostomo ang mga taong tumulong sa kanya sa

pagpapatayo ng paaralan at ang arkitektong gumawa ng plano.

Padre Damaso: (Matatawa) Balewala sa akin amng mga arkitekto. Natatawa ako sa
mga taong kumukuha pa ng serbisyo sa arkitekto,ipinapakita lamang nila na sila ay
mga mangmang. Ako nga, ako lang ang nagplano ng simbahan natin.

Alkalde: Pero kailangan ng isang eksperto upang makapagpatayo ng isang gusali

gaya ng paaralan.

Padre Damaso: Eksperto? Nagbibiro ka ba? Ang paaralan ay binubuo lamang ng ng

apat na pader at isang bubong na sawali. Diba napakadali,tapos kailangan pa ng
isang dalubhasa? Hahahahaha. Nagpapatawa ka nga talaga ata,ginoo.

(Lahat ng tao ay napatingin kay Ibarra, ngunit nanatiling walang kibo si Ibarra at
kunwari ay abala sa kanyang kinakain.)

Padre Damaso: Tingnan mo nga naman ang mga indyo, kapag natuto ng kaunti ay
masyado ng nagiging palagay at mayabang. Silang lahat ay hindi nararapat sa
mundong ito. Kaya naman pinarurusahan ang mga magulang ng mga iyan. Ha!
Nangamatay sa piitan.

(Hindi na napigilan pa ni Ibarra ang sarili at nilundagan na niya ang padre.)

Ibarra: Bawiin mo ang mga sinabi mo. (Sabi ni Ibarra habang nasa itaas ni Padre
Damaso at habang kinukwelyuhan ito.)

Padre Damaso: Bakit? Totoo naman ang mga sinabi ko ah. (Sambit ng padre na may
halong panunuya sa tinig niya.)

(Labis na naginit ang ulo ni Ibarra at aambangan na sana niya ng suntok ang padre
ng….)

Maria Clara: Crisostomo! Tama na! (Sigaw ni Maria habang hinihila palayo si Ibarra
ngunit ayaw paawat ni Ibarra kaya kailangan pang tumulong ang ibang bisita
magawat lamang ito.)

Ibarra: Hindi masamang tao ang ama ko!!!! (Sigaw niya kay padre Damaso habang
nagpupumiglas sa mga umaawat sa kanya. Si Padre Damaso naman ay nakaupo na
sa sahig at pinapakalma na ni Padre Sibyla.)…Isang marangal na tao ang aking ama.
Mabuti siya,ang nais lamang niya ay mapabuti ang kanyang bayan.

(Kumuha ng kutsilyo si Ibarra at ilalapat na sana niya kay Padre Damaso ngunit biglang
pumagitna si Maria kaya unti-unting lumuwag ang pagkakahawak ni Ibarra sa patalim
na hawak hanggang sa nabitawan niya ito. Tila natauhan siya.Gulong-gulo ang utak ni
Ibarra napatakip siya sa kanyang mukha at patakbong nilisan ang lugar.)

SCENE 15

SETTINGS:TAHANAN NI KAPITAN TIAGO

(Pagkapasok pa lamang ng Kapitan Heneral sa tahanan nina Kapitan Tiago ay

hinanap niya agad si Don Crisostomo Ibarra.)

Kapitan Heneral: Magandang araw sa inyong lahat. Nasaan nga pala si Don
Crisostomo Ibarra?

Padre Sibyla: Maya-maya lamang po siguro ay narito na siya, baka nahuli lang siya ng
dating.

Kapitan Heneral: Ah, si Padre Damaso? Nasaan siya?

Padre Sibyla/Padre Salvi: Hindi po siya makakapunta/May sakit siya. (Ang magkasabay
na tugon ng dalawang padre.)

(Pumasok na ng silid sina Kapitan Tiago at Maria Clara.)

Kapitan Heneral: Ito na ba ang anak mo?

Kapitan Tiago: Siya na nga. Si Maria Clara (Punong-puno ng pagkagalak ang tinig
nito.)… Ah sige maiwan ko na muna kayong dalawa, magaasikaso lamang ako ng
mga bisita. Tawagin ninyo lamang po ako kung mayroon kayong kailangan. At maupo
muna kayo habang kayo ay naguusap.

Kapitan Heneral: Maraming salamat Kapitan Tiago…..(Ng makaalis na si Kapitan Tiago

ay kaagad na kinausap ng heneral si Maria.) Hija maswerte ang mga magulang mo.
Marami na akong nakikinig na papuri sa inyo ngunit higit kong pinasasalamatan ang
ginawa niyo sa nangyari kaninang tanghalian. Dahil sa ginawa niyo ay nararapat
lamang kayong gantimpalaan.

Maria Clara: Pero---

(Hindi na pinatapos ng kapitan heneral ang sasabihin ni Maria….)

Kapitan Heneral: Hayaan ninyong patunayan ko sa inyo na hindi lang parusa ang
katumbas ng katarungan kundi gantimpala rin.

Maria Clara: Ano ang ibig niyo pong sabihin?

Kapitan Heneral: Ilang minuto na lamang ay dadarating na si Don Crisostomo. At

karangalan para sa akin na kayo’y magkaharap ng muli bago ako lumisan sa bayang
ito.

Padre Sibyla: Mawalang galang na po. Wala akong intensyong makisalo sa usapan
niyo, ngunit heneral nakakalimutan niyo na po ba na si ginoong Ibarra ay isa ng
excomunicado?

Kapitan Heneral: Hangad ko ang mabilis na paggaling ni Padre Damaso. Sa tingin ko

ay nararapat na nga siyang bumalik sa Espanya. Pagpalain nawa kayo ng Diyos.

(Napansin ng mga padre na malamig ang pakikitungo ng kapitan heneral sa kanila

dahil sa kasalanan ng isang pari,kaya mas pinili na lamang nilang umalis ng lugar na
iyon. Ng aalis na ang mga padre ay nakasalubong nila si Ibarra,napatigil sila sa
kanilang kinatatayuan at mariin na nagtitigan matapos ang ilang sandal ay umalis na
rin ang mga padre. Si Ibarra naman ay pinagpatuloy na ang kanyang paglalakad
papunta sa kapitan heneral. Makikita ni Maria si Ibarra na papalapit sa kanila kaya
agad siyang nataranta at biglang tumayo sa kanyang upuan…)

Maria Clara: Ah…. Ipagpatawad po ninyo ngunit kailangan ko lang pumunta sa aking
silid. May kailangan lang akong asikasuhin.

Kapitan Heneral: (Mapapatayo na rin siya) Ngunit parating na si Ibarra. Hindi mo ba

siya hihintayin muna?

Maria Clara: Ah, hindi na po kamahalan, sige po mauuna na ko. (At kumaripas na siya
ng takbo patungo ng kanyang silid.)
(Matapos iyon ay saktong napalingon ang kapitan heneral at nakita niya si Ibarra,
napatingin din sa kanya si Ibarra at agad na tumungo si Ibarra sa pwesto ng kapitan
heneral…)

Kapitan Heneral: Ginoong Crisostomo nagagalak akong makita ka. Pakiusap maupo
ka.

(Mapapakamot sa batok si Ibarra dahil sa hiya. Ngunit sinunod pa rin niya ang kapitan
heneral)

Kapitan Heneral: Huwag na kayong magalinlangan sa pagbibigay ko ng katarungan.

Ipanatag niyo ang kalooban ninyo.

Ibarra: Isa pong malaking karangalan ang pagtanggap ng ganito mula sa kahamalan.

Kapitan Heneral: Oo nga pala, nais kong sabihin sa hari ng Espanya na kayo ay
parangalan dahil ninanais niyong makapagpatayo ng paaralan.

Ibarra: Maliit na bagay lamang po ang aking nagawa,hindi ko na po kailangan ng

parangal para duon.

Kapitan Heneral: Napakabuti mo talagang tao. Hindi mo inaasam ang karangalan

bagkus ay ang pagtulong ng walang kapalit,hanga ako sayo binata. (Nahihiyang
ngumiti na lamang si Ibarra)…. Tungkol naman sa nangyrai sa inyo ni Padre Damaso
(Mapapakunot ng noo ang binata sa sinabi ng heneral.) wag ka ng mabahala pa
roon. Kakausapin ko ang arsobispo at pakikialaman ko ang pagka-excomunicado
ninyo. Magbibigay tayo ng bahagyan para sa korporasyon ng mga prayle,iyan ang
sistema ditto at kailangan nating mag-ingat. Lubos akong humahanga sa pagpapakita
ninyo ng pagmamahal at pagmamalasakit sa inyong bayan iyon ang dahilan kung
bakit ko kayo gustong ipagtanggol.

Ibarra: Salamat po sa inyong paniniwala sa akin.

Kapitan Heneral: Wag mo ng isipin iyon ginoo. Sandali lamang maiba ako. Ibig niyo
bang sumama sa akin pabalik sa Espanya? Sapagkat naniniwala ako na hindi bagay
ang bayan na ito sa inyong angking katalinuhan.

Ibarra: Hindi ko po kailanman malilimutan ang inyong kabutihang loob. Ngunit mas
maligayang mamuhay sa sariling lupain kung saan namuhay rin ang aking mga
magulang.

Kapitan Heneral: Kung yan ang kagustuhan mo ay hindi na kita hahadlangan.

Pinapunta nga pala kita dito upang magkausap kayo ng inyong kasintahan na si
Maria. Sige na puntahan mo na siya at papuntahin mo ang kanyang ama dito,para
walang sagabal sa inyo. At ginoo,maaari mo rin bang papuntahin muna dito ang
alkalde?

Ibarra: Sige po papupuntahin ko sila dito.Salamat po sa inyo,tatanawin ko po itong

malaking utang na loob sa inyo. (Tatayo at lulukod sa kapitan heneral). Mauuna na po
ako.

(Nasa harapan na ng kapitan heneral ang alkalde.)

Alkalde: Nais ninyo daw po akong makausap?

Kapitan Heneral: Ah oo (Tatayo sa pagkakaupo) Nais ko lamang sanang sabihin na

hindi na dapat maulit ang nangyari sa pananghalian.Pangalagaan ninyong mabuti
ang kapakanan at kaligtasan ni Ginoong Crisostomo Ibarra. Bigyan siya ng kaluwagan
sa kanyang magagandang proyekto at layunin. Ipaalam rin ito sa Alperes. Yun lamang
maraming salamat.

Alkalde: Masusunod po ang inyong kagustuhan.

SCENE 16

SETTINGS:TAHANAN NINA ALPERES AT DONYA CONSOLACION

(Bago dumaan ang prusisyon ay ipinasara ni Donya Consolacion ang lahat ng bintana
ng kanilang bahay at ipinakandado naman ang mga pintuan ayaw niyang making
ang nagkakasiyang mga tao.Hindi siya pinayagan ng asawa niyang si Alperes na
magsimba kaya’t nasa bahay lamang siya. Wala siyang ginagawa hanggang sa….)

Sisa: La la la hahahhaah lalalala

(Nakinig ni Donya Consolacion ang pagkanta ni Sisa na ngayon ay nakakulong sa

kwartel.Kaya’t ipinatawanag niya si Sisa,ng makarating na si Sisa sa donya ay hindi niya
ito binigyan ng galang pasayaw sayaw lamang siya habang hawak ang magkabilang
dulo ng saya niya.Sa galit ng donya ay kinuha niya ang latigo ng kanyang asawa at
inihampas ito sa sahig sabay sabing…)

Donya Consolacion: Vamos magcantar icau!

(Binulong niya sa isang kawal ang gusto niyang mangyari upang sabihin nito kay Sisa.)

Kawal: Hoy! Ikaw! (Turo kay Sisa) Tumigil na ka daw sa pagkanta mo.

(Ngunit tila wala pa ring nakikinig si Sisa patuloy pa rin siya sa pagkanta ng Kundiman
pero ito ay sintunado.)

Donya Consolacion: (Tatakpan ang tenga) Argh! Tama na! Tumigil ka na sa pagkanta!
(Tumigil naman si Sisa sa pagkanta at nasabi ng kawal na…)

Kawal: Sus,marunong naman palang magtagalog nagiinarte lang.

Donya Consolacion: Baila! Baila! (Pagsigaw ng Donya na sinabayan pa ng pagindak.)

Sisa: Aha… Hahahahah (pagtawa ni Sisa habang tinuturo ang donya.Mapapatigil

naman sa pagsasayaw ang donya at…)

Donya Consolacion: (Hagupit ng latigo) Ikaw naman ang sumayaw!

(Pero hindi pa rin sumusunod si Sisa kaya hinataw ni Donya Consolacion ang latigo sa
paa nito.)

Donya Consolacion: Ano ba! Magsasayaw ka ba o hindi?! Ha?! Sayaw! (Malakas

niyang hinagupit ng latigo si Sisa at dahil dito ay natumba si Sisa habang si Donya
Consolacion naman ay patuloy lamang sa paglalatigo sa baliw. Ng biglang dumating
ang kanyang asawa na si Alperes. Hindi kumibo si Alperes kaya…)

Donya Consolacion: Hindi mo man lang ba ako babatiin ng magandang gabi?

(Hindi pinansin ng Alperes ang asawa at agad na itinayo si Sisa…)

Alperes: Marta! Marta!

Marta: Bakit po?

Alperes: Bihisan mo ang babaeng ito. Pakainin siya at gamutin ang mga sugat. Huwag
niyong hahayaan na masaktan siyang muli. At bukas na bukas din ay ihatid siya kay
Ginoong Crisostomo Ibarra….Consolacion,mag-uusap tayo.

Donya Consolacion: Bakit nanaman ba? Ano nanamang ginawa ko?

Alperes: Sa kwarto na lamang tayo mag-usap.

(At naglakad na sila patungo sa kanilang silid)

SCENE 17

SETTINGS:TAHANAN NINA KAPITAN TIAGO

(Nakakabinging katahimikan ang ngayon ay bumabalot sa tahanan nina Kapitan

Tiago,ito ay dahil may sakit si Maria. Ilang sandali pa ay dumating na ang
manggagamot na si Dr. Tiburcio kasama ang kanyang asawa na si Donya Victorina
kasama rin nila ang binatang pinsan ni Donya Victorina.)

Kapitan Tiago: Salamat naman at dumating na kayo. Donya Victorina at Doktor

Tiburcio at….. (sabay tingin sa binatang kasama nila.)
Donya Victorina: Ah, oo nga pala. Ipinakikilala ko sa inyo ang pinsan kong si Don
Alfonso Linares,kamag-anak din siya ni Padre Damaso.

Linares: Ikinararangal ko po kayong makilala kapitan (yuyukod)..

Kapitan Tiago: Ganun din ako ginoo.Oh siya mabuti pang dalhin ko na kayo kay Maria
upang magamot na agad siya.

(Naglakad na sila patungo sa silid ni Maria at ng makarating na sila ay makikitang

lantang-lanta nakaratay sa kama si Maria habang may bimpong nakalagay sa ulo
niya. Agad namang pinulsuhan ni Don Tiburcio si Maria,tiningnan din niya ang dila nito
at umiling.Nasa loob din ng silid si Padre Salvi, Tiya Isabel at ang mga kaibigan ni
Maria,nilapitan agad ni Linares si Padre Salvi…)

Linares: Padre alam niyo ba kung saan ko makikita si Padre Damaso?

Padre Salvi: Maswerte ka at nandito si Padre Damaso sa San Diego,siguro at

mayamaya ay narito na siya.

Linares: Marami pong salamat.

(Mapapadpad ang tingin ni Linares kay Maria tila ba may kung anong kuryente ang
dumaloy sa buong katawan niya ng masilayan niya dalaga…..)

Kapitan Tiago: Malala po ba ang sakit niya?

Don Tiburcio: Magagamot pa naman siya basta inumin lang niya ang reseta ko sa
kanya. (Nagsulat ng reseta si Don Tiburcio at ibinigay sa Kapitan…) Siguraduhan
ninyong iniinom niya ang mga ito araw-araw.

Padre Salvi: Ginoong Linares…..Ginoong Linares….. (Iwawagayway ang kamay sa

mukha nito.)

Linares: Ha? Ah? Ano po iyon?

(Tila bumalik sa katauhan si Linares.)

Padre Salvi: Gusto ko lamang sana sabihin na nandyan na si Padre Damaso.

(Dumating si Padre Damaso na putlang-putla halatang galing siya sa sakit. Agad

niyang hinwakan ang kamay ni Maria at…)

Padre Damaso: Maria hija. Anong nangyari sayo? Nagalala ako ng lubos ng malaman
ko na may sakit ka daw.
Tiya Isabel: (Hahawakan sa balikat ang pari) Maayos naman daw ang kalagayan
niya,kailangan lang daw niya inumin ang mga gamut na nireseta sa kanya atsaka
syempre kailangan din niya ng sapat na pahinga. Kaya wag ka ng magalala.

Donya Victorina: Kapitan Tiago,mauuna na kaming umalis. May mga bagay pa

kaming dapat asikasuhin.

Kapitan Tiago: Sige,maraming salamat sa inyo. At hayaan niyo akong ihatid hanggang
labas.

(Umalis na nga sila ng tahanan ni Kapitan Tiago at si Linares at titig na titig pa rink ay
Maria kahit ng sila ay paalis na.)

SCENE 18

SETTINGS:LANSANGAN

(Namamasyal ang magasawang sina Don Tiburcio at Donya Victorina,kitang-kita sa

itsura ni Donya Victorina ang pagkadiri sa bawat tao na makakasalubong nila.
Hanggang sa nagkasalubong sila ni Donya Consolacion.)

Donya Victorina: Pwe! Nakakasuka talaga ang mga tao dito. Amoy….Amoy mahirap!

Donya Consolacion: Ako ba ang pinasasaringan mo?

Donya Victorina: Paano mo naman nasabi na para sa iyo ang mga binitawan kong
mga salita? Ah hahaha alam ko na kasi naman isang hamak na labandera ka lang
dati hahahaha.

Donya Consolacion: O sige? pero kumusta naman kaya yang kulot mong buhok.

Donya Victorina: Aba’t hinahamon mo talaga ako ha!

Don Tiburcio: Tama nay an,ang mabuti pa ay umuwi na tayo.

Donya Victorina: Hindi! Kailangan matuto ang babaeng ito kung saan siya lulugar.
Ikaw! (Ituturo si Donya Consolacion) Hindi mo ba ako nakikilala? Hindi mo baa lam na
ako’y taga Maynila? Hindi nakakapasok sa loob ng aking tahanan ang alperes dahil
hanggang pintuan lamang sila!

Donya Consolacion: Ah talaga? Hanggang pintuan lamang sila? Pero pwedeng

pumasok ang mga pilay katulad ng asawa mo! Hahahaha

Donya Victorina: Talagang!

(At nagsabunutan na nga sila. Inaawat sila ni Don Tiburcio ngunit away nilang tumigil.
Hanggang sa dumating ang Alperes at ang kura kaya naawat na rin agad ang
dalawa.)
Padre Sibyla: Tama na! Alam niyo bang napakalaking eskandalo ang ginawa ninyo?

Alperes: Pakiusap,huwag niyo na kaming pakialaman (Tugon nito sa kura. At humarap

kay Don Tiburcio)…Ang mabuti pa ay iuwi niyo na ang asawa ninyo Don Tiburcio,
pasensya na sa nangyari.

Don Tiburcio: Pasensya na rin sa nangyari. Sige mauuna na kami.

(Habang naglalakad ay panay ang pagsasalita ni Donya Victorina hanggang sa

nadaanan nila ang tahanan nina Kapitan Tiago at nakita nila si Linares na
nakikipagusap kay Maria kasama ang mga kaibigan nito. Mapapangiti naman si
Donya Victorina.)

Donya Victorina: Linares! (pagtawag niya sa pinsan, napatingin naman sa kanya si

Linares at sinenyasan niya si Maria ng sandal lamang)

Linares: Anong maipaglilingkod ko sa inyo?

Donya Victorina: Gusto kong hamunin mo ng dwelo ang Alperes ngayon din.

Linares: Ha? Pero bakit?

Donya Victorina: Gawin mo kundi ay ipagkakalat ko sa buong San Diego ang tunay
mong pagkatao.

Linares: S-sige gagawin ko.

(Mabilis na umalis si Linares sa lugar na iyon. Samantala ay kararating lamang ni

Kapitan Tiago galing sa sabungan,sinalubong agad siya ng donya at sinabing…)

Donya Victorina: Kailangang hamunin ni Linares ang Alperes sa isang dwelo kundi ay
huwag ninyong ipakakasal sa kanya si Maria Clara. Hindi nararapat na mapangasawa
ng anak ninyo ang isang lalaking duwag. Yun lamang Kapitan,hanggang sa muli

(Matapos iyong sabihin ni Donya Victorina ay ngumiti siya ng nakakaloko at umalis na

rin agad kasama ang asawa niya. Habang si Kapitan Tiago naman ay wala na ring
nagawa kundi ang pumasok sa kanilang tahanan.)

SCENE 19

SETTINGS:TAHANAN NG ALPERES

(Dali-daling nagpunta si Padre Sibyla sa tahanan ng Alperes. Nang makarating na siya

ay….)
Alperes: Mabuti na lamang at pumunta kayo dito. Pupuntahan ko sana kayo ngayon
dahil sa mga kambing ninyo na sumisira n gaming bakod. Sa susunod na sirain ulit iyong
ng mga kambing ninyo at babarilin ko na sila.

Padre Sibyla: N-ngunhit ha-ha-ha h-hindih iyon ahng pinuntah kho dihtoh (Hingal na
pahayag ng Kura.)… Naririto ako upang ipalaam sa inyo na nanganganib ang buhay
ng marami. Mamayang gabi ay may magaganap na pag-aalsa.

(Nanlaki ang mata ng alperes sa narinig at agad na kinuha ang kanyang baril.)

Alperes: Sino sa kanila? Sino? Pauulanan ko sila ng bala ang lahat.

Padre Sibyla: Huminahon kayo at makinig ng mabuti. May sapat na panahon tayo
hanggang ikawalo ng gabi. Nalaman ko ang pagaalsa sa kumpisalan ng isang babae
na nagsabing sasalakayin nila ang kwartel,ang kumbento,kukunin ang palwa ng mga
guwardiya sibil at papatayin ang lahat ng Kastila.

Alperes: Sabihin ninyo sa akin kung sino ang babae. At agad ko siyang ipadadampot.

Padre Sibyla: Ipagpatawad ninyo ngunit hindi ko pwedeng sabihin ang pagkatao niya.
Ang kumpisal ay sagrado at hindi ito dapat pinagkakalat sapagkat kasalanan itong
malaki sa Diyos.

Alperes: Kung gayo’y kailangan nating humingi ng tulong galing sa ibang pankat.

Padre Sibyla: Iyan ang mas mainam na gawin. Oo nga pala maaari rin ba kayong
magpadala ng apat na guwardiya sibil sa kumbento?

Alperes: Makakaasa kayo Padre

Padre Sibyla: Salamat ginoo, magiingat kayo sapagkat mamayang ikawalo ng gabi ay
uulan ng bituin at krus . Aalis na ako,hanggang sa muli.

(At umalis na nga ang kura sa tahanan ng Alperes.Habang si Elias naman ay

tumatakbo patungo sa bahay ni Ibarra at ng makarating na siya ay….)

Ibarra:Elias ikaw pala iyan,anong maipaglilingkod ko sa iyo? Maiba ako alam mo bang
nakatuklas ako ng isang kawayan na hindi nagliliyab? Ang galing diba?

Elias: Hindi po kawayan ang dapat nating pag-usapan. Kailangan niyo pong itago ang
lahat ng inyong kasulatan at tumakas na rin kayo. Sunugin niyo po ang lahat ng mga
kasulatan na makakapagpahamak sa inyo. Kailangan na po nating magmadali.

Ibarra: Naguguluhan ako sayo. Ano ba ang nangyayari?

Elias: Natuklasan ko po na magkakaroon ng pagaalsa mamaya at ang pangalan niyo

ang isisigaw ng mga maghihimagsik na bayaran. Ang sabi ay kayo raw ang nagbayad
sa kanila.Kaya huwag na po kayong magalinlangan pa. Ngayon din ay kumilos na
kayo bago mahuli ang lahat.

Ibarra: Ngunit saan naman ako pupunta? Si Maria Clara naghihintay siya sa akin
ngayong gabi.

Elias: Kahit saan basta malayo sa lugar na ito.

Ibarra: Sige tulungan mo na lamang akong ayusin ang aking mga papeles.

(Tinulungan naman siya ni Elias,habang inaayos ni Elias ang mga kasulatan ni Ibarra at
may nakita siyang nakapagpagulat sa kanya…)

Elias: Ginoo,kilala ba ninyo si Ginoong Pedro Ibarramendia?

Ibarra: Opo. Nuno ko siya sa tuhod. Pinaikli lamang naming ang apelyido naming dahil
masyadong mahaba ito.

Elias: Alam ba ninyong siya ang dahilan ng pagkasawi ng aking angkan. Matagal ko
ng hinahanap ang apelyidong ito. At tingnan mo nga naman ikaw ang ibinigay sa akin
ng Diyos. Makakapaghiganti na rin ako. Dapat kang mamatay!

(Kinuha ni Elias ang kanyang armas at itinutok kay Ibarra)

Ibarra: Huminahon ka Elias mapaguusapan natin ito ng maayos (Sabi niya habang ang
dalawa niyang kamay ay nasa harapan niya. Tila ba pinatitigil niya si Elias sa maaari
niyang gawin. Ngunit hindi nagpatinag si Elias,itinaas niya ang kanyang armas at….)

Elias: Ahhh…( Ilalapat n asana niya ang kutsilyo kay Ibarra ng bigla siyang
natauhan,nabitawan niya ang hawak niya at agad na napaatras sa kanyang
kinatatayuan. Napasapo siya sa kanyang noo at kalmadong sinabi kay Ibarra ang….)
Maghahanap lamang ako ng bangka na inyong gagamitin sa pagtakas.

(Mabilis niyang nilisan ang tahanan ni Ibarra matapos iyon.)

SCENE 20

SETTINGS:ILOG

(Habang nagsasagan si Elias papuntang San Gabriel ay nag-uusap sila ni Ibarra….)

Elias: Makinig kayo sa akin ng mabuti ginoo ito ang aking plano. Dadalhin ko kayo sa
bahay ng isa sa mga kaibigan ko sa Mandaluyong,pagkatapos ay ihahatid ko sa inyo
ang inyong mga salapi na naitago ko. Maaari ninyo iyong gamitin upang
makapangibang bansa. (Paliwanag ni Elias habang patuloy pa rin sa pagsasagwan)

Ibarra: Mangingibang bansa?

Elias: Makakapamuhay kayo sa ibang bansa ng katamihik at walang gulo. Marami
kayong salapi at isa pa sa Espanya ay marami rin kayong mga kaibigan maaari
kayong matulungan ng inyong mga kaibigan upang malinis ang pangalan ninyo. Mas
mabuti pa ang ibang lupain kaysa sa sarili nating bayan.

Ibarra: Elias…. Dalawang ulit mo ng niligtas ang aking buhay sa kabila ng kasawian ng
iyong angkan sa aking angkan. Karapat-dapat lamang na isauli ko sa inyo ang yaman
ninyo. Sumama ka sa akin sa ibang bansa at duon na manirahan maturingan tayong
parang magkapatid. Pareho lamang tayo na sadyang sawimpalad sa sarilinating
bayan.

Elias: Ipagpatawad ninyo ginoo ngunit hindi ako makakasama sa inyo. Hindi ako
magiging maligaya sa ibang lupain. Dito ko nais magtiis at mawalan ng buhay.

Ibarra: Pero bakit mo ako pinapayuhan na mangibang bansa?

Elias: Sa ibang bansa ay hindi kayo makakadanas ng hirap. Maaari kayong

magtagumpay duon. Kung daranasin ninyo ang hirap dito ay baka dumating ang
panahon na kasuklaman ninyo ang inyong bayan.

Ibarra: Hindi totoo iyan! Kahit kelan ay hindi ko magagawa ang itakwil ang sarili kong
bayan. Wala akong inisip kundi ang makakabuti para sa bayan.

Elias: Malamang yan ang sinasabi sapagkat hindi niyo pa nadaranas ang paghihirap
dito. Naniniwala ako na iniibig ninyo ang inyong bayan sapagkat iyon ang itinuro ng
inyong ama sa inyo. Ngunit sa panahon na makaranas kayo ng gutom,paghihirap at
pag-uusig ay baka kalimutan na ninyo ang inyong sariling bayan. Patawarin ninyo ako
sa mga masasakit na salita na nasabi ko pero minumulat ko lamang kayo sa
katotohanan. Minsan ay may lumapit sa inyo na isang kapus-palad ngunit hindi ninyo
siya pinakinggan bagkus ay pinakinggan ninyo ang kanyang mga kaaway. At ngayon
ay tinutugis na nila kayo at itinuturing na kaaway.

Ibarra: May katwiran ka. Aamin ko na ako’y nagkamali umayon lamang ako sa takbo
ng mundo. Ngayon ay malinaw na ang lahat sa akin, may kanser ang ating lipunan na
kailangan nating gamutin at sugpuin. Ako na nagtatanggol sa sarili kong bayan ay isa
na ngayong pilibustero. Tatlong daang taon silang nagpasasa sa atin habang tayo ay
naging sunod-sunuran lamang. Ngayon ay halos nawawalan na tayo ng pag-
asa….Unti-unti na tayong nawawalan ng paniniwala sa Diyos. Wala ng natitira sa atin
kundi ang ating lakas at karapatan.

(Patuloy pa rin sa pagsasagwan si Elias hanggang sa napadpad sila sa tapat ng

palasyo ng kapitan-heneral. Napakita nila na nagkakagulo ang mga kawal.)

Elias: Mahiga kayo upang matakluban ko kayo ng mga damon, mukhang natuklasan
na nila ang inyong pagtakas.
(Sinunod naman ito ni Ibarra, ng matagluban na ni Elias si Ibarra ay….)

Kawal: Sandali lamang…. Saan ka nagmula ginoo?

Elias: Galing po ako ng Maynila,nirarasyunan ko po ng ng damo ang kura at ang

hukom sa Maynila.

Kawal: Ganun ba? Sige maaari ka ng magpatuloy sa iyong paglalakbay. Huwag ka

lamang magsasakay ng kahit na sino sa iyong Bangka sapagkat may isang bilanggo
na nakatakas at ngayon ay pinaghahanap na.

Elias: Makakaasa po kayo,mauuna na ako ginoo.

(Muling nagsagwan si Elias at ng makalayo na sila ay sinabihan ni Elias si Ibarra na

maaari na siyang bumangon kaya agad naman itong bumangon. Ilang oras pa ay
may isang bangka na puno ng guwardiya ang nakasunod sa kanila…)

Elias: Crisostomo hinahabol na tayo ng mga guwardiya sibil…. Kayo na ang mamangka
at tatalon ako. Ililigaw ko sila. Sige na ginoo.

(Tatalon na sana si Elias ng hawakan siya ni Ibarra sa kanyang balikat at…)

Ibarra: Huwag na kayong umalis,lumaban na lamang tayo.

Elias: Hindi tayo mananalo sa kanila sapagkat wala tayong sandata.Magkita na

lamang tayo sa Noche Boena sa libingan ng inyong mga ninuno. Mauna na kayo
ginoo paalam.

(At tumalon na nga siya sa ilog. Tiningnan pang muli ni Ibarra si Elias ngunit wala na siya
nagawa kaya nagsagwan na lamang siya papalayo. Rinig na rinig ni Ibarra ang tunog
ng mga bala ngunit hindi siya natinag at nagpatuloy na lamang sa pagsasagwan. Sa
kabilang banda naman ay nakita ng mga guwardiya sibil na may bahid ng dugo sa
ilog aya tumigil na sila sa pagpapaputok at nilisan na ang lugar)

SCENE 21

SETTINGS:GUBAT

(Paika-ikang naglalakad si Basilio patungo sa kanilang tahanan. Nasasabik na siyang

makitang muli ang kanyang ina at kanyang kapatid. Matagal-tagal na rin siyang hindi
nakakauwi. Habang naglalakad siya ay may napansin siyang isang babae na pamilyar
sa kanya….)

Basilio: Nay? Nay! Nanay! Sandali (Hinabol niya ang kanyang ina ngunit takbo pa rin ng
takbo si Sisa. Hanggang sa tumigil sa pagtakbo si Sisa kaya naabutan siya ni Basilio at
niyakap agad.)
Sisa: Sino ka? Hindi ikaw ang anak ko.(Sabi niya habang kinakalasa ng yakap ng anak.)
Nasa kumbento ang mga anak. Naku baka nakauwi na ang mga iyon,sigurado akong
pagod sila. Ah magluluto na lamang ako ng kakainin nila. (Aalis na sana si Sisa ng
pigilan siya ni Basilio sa pamamagitan ng pagyakap ditto ng mahigpit…)

Basilio: Nay… Ako poi to si Basilio hindi niyo na po ba ako nakikilala? Nay… (Sambit ni
Basilio habang naiyak. Pinagmasdan ni Sisa ang anak at unti-unti niya itong nakilala…)

Sisa: Basilio! Anak! (At mahigpit niya itong hinagkan hanggang sa nakarinig sila ng
isang putok ng bala.)

Basilio: Nay…. Nay! (Sigaw niya ng makita niyang dahan dahang nawawalan ng
buhay si Sisa. Nakita niya na may dugo ito sa likod….) Nay!!!!! (Sigaw niyang muli
habang nakahiga ang nanay niya sa kanyang bisig.) Nay….Wag mo akong iwanan
nay….

(May isang lalaking sugatan at sira-sira na ang damit ang darating halos pagapang na
siyang lumapit kayna Basilio hawak niya rin ang parte ng katawan niya na may tama
ng bala….)

Elias: S-sino ang b-babaeng iyan?

Basilio: Siya po si Sisa…. Nanay ko. (Tugon nito ng naiyak)

Elias: Makinig kang mabuti sa akin. May sugat ako at dalawang araw na akong hindi
kumakain at umiinom,ilang oras na lamang siguro ay mamamatay na rin ako. Ganito
ang ga—aahhh (Namimilipit na siya sa sakit ng kanyang sugat) Sunugin mo ang mga
bangkay namin ng iyong ina. Kung walang dadarating na sinuman ay hukayin mo ang
mga ginto na ibinaon ko. Ariin mong iyo ang mga iyon at gamitin mo sa pagaaral.
(Hingal na hingal na sambit ni Elias.Bago malagutan ng hininga si Elias ay tiningnan niya
ang papalubog na araw at…) Mamamatay akong hindi man lang makikita ang
bukang-liwayway sa mahal kong bayan. Kayong mga nakasaksi nito,batiin niyo siya at
huwag sanang kalimutan kaming mga namatay at nagtanggol sa Inang-bayan.
(Kasabay ng paglubog ng araw ay ang pagkawala rin ng buhay ni Elias.)