Noli Me Tangere Ikatlong Taon Dalton

MGA PANGUNAHING TAUHAN: Crisostomo Ibarra: Lawrence Carlos C. Batac Maria Clara: Jestine Adrienne L. Cas ama Don Rafael Ibarra: Roland Emmanuelle E. Salvador Pilosopo Tasyo: Kristian B. Abaga Padre Sibyla: Raphael A. Francisco Padre Damaso: Franz Lester B. Aguirre Padre Salvi: Roland Emmanuelle E. Salvador Tinyente: Prince Aln Carlette A. Nionu evo Pedro: Decejune Pete V. Pagaduan Sisa: Diannesa April F. Golosinda Crispin: Marco V. Paneda

Basilio: Kristian M. Aguilar Don Tirbucio: Daryl A. Bendal Doa Victorina: Julie A nne A. Garcia G. Laruja: Ralph John M. Agalud-ud Kapitan Tiyago: John Seth B. Sa lvador Tiya Isabel: Jessica Rose P. Enriquez Alperes: Aaron Vic V. Guinid Doa Con solacion: Maria Angela L. Villareal Elias: Dominic Gordon S. Olayon Gobernador: James Albert L. Alcantara Linares: Mark Joseph A. Omila

SCENE 1: Isang Salu-salo PADRE DAMASO: Hindi ba ninyo batid na marami sa mga Indiyo ang mangmang? LARUJA: Padre Damaso, hindi rin ba ninyo batid na nasa tahanan tayo ng isang Indiyo? PA DRE SIBYLA: Maaaring masaktan mo si Kapitan Tiyago. DAMASO: Hmp! Matagal nang ip inagpalagay ni Tiyago na siyay hindi isang Indiyo. Inuulit ko, wala nang makakata lo sa kamangmangan ng mga Indiyo! (Biglang natigil ang usapan nang dumating si K apitan Tiyago kasama si Crisostomo Ibarra.) TIYAGO: Mga kaibigan, ikinagagalak k ong ipakilala sa inyo, ang dahilan ng pagsasalong ito...ang anak ng nasira kong kaibigan, si Don Crisostomo Ibarra. Kararating lamang niya mula sa Europa. CRISO STOMO: Buenos Noches Amigos. Sa mga kura sa aking bayan...at sa matalik na kaibi gan ng aking ama, Padre Damaso (hindi pinansin) ...patawarin po ninyo ako sa aki ng pagkamamali. DAMASO: Hindi ka nagkakamali. Ako nga si Padre Damaso, ngunit ka ilanmay hindi ko naging matalik na kaibigan ang iyong ama. TINYENTE: Kayo na nga ba ang anak ng yumaong si Rafael Ibarra? CRISOSTOMO: Sa inyong lingkod, Seor Tiny ente. TINYENTE: Maligayang pagdating. Naway mas maging mapalad kayo kaysa sa inyo ng ama. CRISOSTOMO: Maraming salamat po. UTUSAN: Nakahanda na ang hapunan! (Ang mahahalagang tauhan ay patungo na sa hapagkainan. Hindi sinasadyang naapakan ni Tinyente Guevarra ang laylayan ng bestida ni Donya Victorina.) VICTORINA: Wala k a bang mga mata? TINYENTE: Mayroon po, Seora. Mga matang mas malinaw pa kaysa sa inyo. Ngunit ako ay nakamasid sa kulot ninyong buhok. Sa hapagkaianan. LARUJA: S eor Ibarra, sa halos pitong taong ninyong pamamalagi sa ibang bansa, anong pinakam ahalagang bagay ang nakita nyo? CRISOSTOMO: Nang natutunan ko ang kasaysayan, nal aman kong ang kalayaan o ang pagkaalipin ng isang bansa ang nagdidikta ng kasaga nahan o paghihikahos nito. DAMASO: Nagawa mong lustayin ang iyong yaman para lam ang diyan? Wala ka na bang nakitang mas mahalaga? Isa kang bulag! Kahit ang isan g batay alam iyan. CRISOSTOMO: Nagpapasalamat akot palagay ang loob ng dating kura sa akin. Naway ipagpaumanhin ninyo ako. Kagagaling ko lamang sa mahabang biyahe at may aasikasuhin pa ako bukas. Para sa Espaa at Pilipinas! TIYAGO: Huwag ka mun ang umalis, darating pa si Maria Clara. IBARRA: Bibisitahin ko po siya bukas. Sa ngayon ay may importante pa akong dapat gawin.

(Nakaalis na nga si Ibarra.) PADRE DAMASO: Nakita na ninyo? Ganyan ang nangyayar i sa mga kabataang ipinapadala sa Europa! Nagiging mayabang at mapagmataas! Kaya nararapat lamang talagang ipagbawal na ang pagpapadala ng mga kabataan sa Europ a! SCENE 2: Erehe at Pilibustero (Sa kalyeng maraming tao, abala si Ibarra sa kaiisip habang siyay naglalakad. Big la siyang napahinto nang may kamay na pumatong sa kanyang balikat.) TINYENTE: Seo r Ibarra. CRISOSTOMO: Tinyente, kayo pala. Ginulat po ninyo ako. TINYENTE: Mag-i ngat kayo, Seor. Maging aral sana sa inyo ang nangyari sa inyong ama. CRISOSTOMO: Tila may nalalaman kayo tungkol sa pagkamatay ng aking ama. Maaari ba ninyong s abihin sa akin? TINYENTE: Wala ba kayong nalalaman? Sa pagkakaalam ko, namatay a ng iyong ama sa loob ng bilangguan. CRISOSTOMO: Sa bilangguan?! Nakulong po ang aking ama? Hindi kaya kayoy nagkakamali lamang? TINYENTE: Hindi ako maaaring magk amali. Ang iyong ama ay namatay sa bilangguan. Si Rafael Ibarra, siya na pinagbi ntang erehe at pilibustero ni Padre Damaso. CRISOSTOMO: Maaari ba ninyong sabihi n sa akin ang buong pangyayari? Bakit po siya nakulong? TINYENTE: Noon ay mayroo ng isang Kastilang mangmang at masama ang ugali na naging kolektor ng buwis. Nan g siyay nangongolekta, minsan siyang napagkatuwaan ng mga bata (Flashback: Naglala kad ang kolektor dala-dala ang isang lapis at papel. Pinagtatawanan siya ng mga bata.) BATA 1: Ba-be-bi-bu-bo! Ha Ha Ha! BATA 2: Hindi bat hindi siya marunong ma gsulat? Para saan kaya ang lapis niyang dala? Ha ha ha! KOLEKTOR: Tigilan nyo ko! Baka kung ano ang magawa ko sa inyo! Anong sabi nyo? (Hinabol ng kolektor ang mga bata. Hinagisan niya ng baston ang isang bata at itoy natamaan. Nahuli niya ito at kanyang sinaktan.) KOLEKTOR: Ikaw, anong sabi mo?! BATA: Ahh! Nagbibiro lamang po ako. Ahh RAFAEL IBARRA: Bitawan mo sila!

(Tinulak ni Don Rafael ang kolektor ng buwis at itoy nawalan ng balanse.) RAFAEL IBARRA: Hindi ko mapapayagang saktan ninyo ang mga bata. (End of flashback.) TIN YENTE: Sa kasamaang palad ay ilang minuto lamang ay namatay ang kolektor. Dahil ditoy hinuli ang iyong ama at ikinulong. Tinakwil siya ng lahat, at pinagbintanga n ng kung anu-ano. Dahil sa kabiguan niyang makalaya, nasira ang kanyang kalusug an at sa bilangguan na namatay. IBARRA: Kaya pala... Kaya pala hindi sinabi ni K apitan Tiyago ang dahilan... Ama ko... SCENE 3: Pagsusuyuan sa Asotea MARIA CLARA: Bakit kaya wala pa siya? (Sinilip ni Maria Clara ang bintana upang makita kung sino ang dumating. Nang nakita niya si Crisosotomo ay agad siyang tu makbo sa kanyang silid at nagpaganda. Pumasok naman si Crisostomo at siyay sinalu bong ni Tiya Isabel.) CRISOSTOMO: Magandang araw po, Tiya Isabel. TIYA ISABEL: M agandang araw din sa iyo iho. CRISOSTOMO: Nandito po ba si Maria Clara? TIYA ISA BEL: Maupo ka na lamang iho at tatawagin ko siya sandali. (Si Tiya Isabel ay kum atok sa pinto ng silid ni Maria Clara.) TIYA ISAEL: Maria Clara, si Tiya Isabel mo ito. MARIA CLARA: Pasok po kayo, tiya. TIYA ISABEL: Iha, nariyan na si Crisos tomo. Paghihintayin mo pa ba siya? MARIA CLARA: Hindi na po, Tiya. (Lumabas si M aria Clara.) CRISOSTOMO: Hindi pa rin kumukupas ang iyong ganda, Maria Clara. (N agtungo silang dalawa sa Asotea.) MARIA CLARA: Hmp! Nakapunta ka lang sa Europa, tumamis na ang iyong mga salita. Marahil, maraming magagandang babae sa ibang b ansa ang nahulog sa pambobola mo. CRISOSTOMO: Alam mo bang ako ay isang mapalad na nilalang?

MARIA CLARA: Mapalad? Bakit? Dahil sa mga babae mo? CRISOSTOMO: Mapalad dahil ip inagpasya ng ating mga magulang na ikasal ako sa pinakamagandang babae na ngayon ay nasa aking harapan. MARIA CLARA: Binola pa ako. CRISOSTOMO: Labis akong nang ulila sa iyo, Maria. MARIA CLARA: Higit akong nangulila, Crisostomo. CRISOSTOMO: Patawarin mo ako kung akoy magpapaalam na. Kailangan ko nang umuwi sa San Diego dahil bukas ay Araw ng mga Patay. Hanggang sa muli. MARIA CLARA: Sandali. (Pumit as ng mga bulaklak si Maria Clara at ibinigay ang mga ito kay Crisostomo.) MARIA CLARA: Ialay mo ang mga ito sa iyong mga magulang. CRISOTOMO: Maraming salamat. (Lumakad na si Ibarra.) MARIA CLARA: Mag-iingat ka, mahal kong Crisostomo. SCENE 4: Araw ng mga Patay (May dalawang lalaking naghuhukay sa sementeryo.) LALAKI 1: Sinunod mo ba ang ut os niya? LALAKI 2: Tumigil ka na nga sa kakatanong, maghukay ka na lang diyan. L ALAKI 1: Ayoko na! Ayoko nang maghukay! (Dumating na sina Crisostomo at ang kany ang alalay.) CRISOSTOMO: Nasaan ba? ALALAY: Sa likod po ng malaking crus, senyor ito. CRISOSTOMO: Dito ba? ALALAY: Ngunithindi po rito ang natatandaan ko. Sandali lamang po at ipagtatanong ko. (Nilapitan ng alalay ang naghuhukay at nagtanong. ) ALALAY: Alam mo ba kung saan ang malaking krus na itinirik dito? LALAKI 2: Ah, iyong malaking krus? Sinunog ka na iyon. ALALAY: Ano? Bakit mo naman ginawa iyo n? LALAKI 2: Napag-utusan lamang ako ng malaking kura.

CRISOSTOMO: At anong ginawa mo sa bangkay?! LALAKI 2: Sinabi sa akin ng malaking kura na dalhin ko raw ito sa libingan ng mga Intsik. CRISOSTOMO: At ginawa mo n aman?! LALAKI 2: Wag po kayong magalit, senyor. Masyadong mabigat ang bangkay, at umulan pa nang gabing iyon kayaitinapon ko na lamang ito sa ilog. CRISOSTOMO: It inapon?! Isang kabaliwan ang iyong ginawa! (Lumakad si Crisostomo at nang nakita niya si Padre Salvi, sinunggaban niya ito.) CRISOSTOMO: Anong ginawa mo sa aking ama? SALVI: Nagkakamali ka. Wala akong ginawa sa CRISOSTOMO: Anong wala? SALVI: H indi ako! Tinitiyak ko sayo. Hindi ako, kundi sa Padre Damaso. (Binitiwan siya ni Crisostomo at tuluyan ng lumayo.) SCENE 5: Si Pilosopo Tasyo (Naglalakad si Don Anastacio sa walang tiyak na paroroonan.) TASYO: Sa wakas! Pa rating na ang aking pag-asa! Hahaha! NAGLALAKAD: Tila Masaya ho kayo ha? TASYO: Talaga po. Hindi ba halata? Hahaha! NAGLALAKAD: Ayos lang. Eh ano ho yung iyong p arating ninyong pag-asa? TASYO: Ang sigwa! (Natahimik ang kausap ni Pilosopo Tas yo at nagpatuloy siya sa paglalakad.) TASYO: Parating na ang sigwa! BABAE #1: An o na naman kaya ang sinasabi ng baliw na yan? BABAE #2: Huwag mo nang pansinin ya n! (Nakasalubong muli ang nakausap niya kanina.) NAGLALAKAD: Oh, kayo ho ulit. A no po ba talaga ang pakay ninyo? TASYO: Alam mo kasi, naghihintay ako ng mas mab uting bagay. Iilang lintik na papatay ng mga tao at susunog sa mga bahay ang dar ating. NAGLALAKAD: Kung gayon, hingiin ninyo ang dilubyo! TASYO: Iminungkahi ko na sa bagong kapitan ang pagbili ng paparayos o panghuli ng kidlat subalit pappu tok, kuwitis at pambayad sa repike ang inibigyan niya ng pansin.

(Biglang kumidlat.) TASYO: Ah, ganun ho ba? Mauna na po ako. May lakad pa ako! T ASYO: Saglit lamang! Alam mo bang ayon sa agham, mapanganib lumapit sa batingaw kapag kumikidlat. NAGLALAKAD: Grabe. Sige ho. TASYO: Mag-ingat ka! Siya nga pala , takbuhin mo! Hahahaha! (Alam ko naming takot lang sa kidlat iyon.) (Nagpatuloy sa paglakad si Pilosopo Tasyo. Napadaan siya sa simbahan.) TASYO: Bakit may bat a pa sa simbahan? Mga bata! Sumama na kayo sa akin! Tiyak na sabik na sa inyo an g inyong ina! BASILIO: Hindi pa ho pwede, sa ikawalo pa ho ng gabi kami makakala bas. TASYO: O sige! Mag-ingat na lamang kayo. Huwag nga pala kayong kalapit sa b atingaw kapag kumukulog at kumikidlat. CRISPIN: Sige po, maraming salamat. SCENE 6: Ang Dalawang Sakristan (Nangangampana ang dalawang sakristan na sina Basilio at Crispin.) BASILIO: Magp ahinga na muna tayo Crispin. (Naupo silang dalawa sa may sulok.) CRISPIN: Magkan o ba ang kita mo ngayong buwan, Kuya? BASILIO: Dalawang piso, bakit ba? CRISPIN: Nais kong bayaran mo ang sinasabi nilang ninakaw ko. BASILIO: Sira ka ba, Crisp in? Dibat tatlumput dalawang piso ang binibintang nila sa iyo? Kahit isang taon pa akong magtrabaho, hindi ko mababayaran iyan. CRISPIN: Ngunit wala talaga akong ninakaw! Wala akong ninakaw. kuyaKapag nalaman to ng Inay...natatakot ako. BASILIO : Tahan na, Crispin. Hindi rin naman maniniwala si Inay. Tahan na. Wag kang mawal an ng-(Naputol ang kanilang pag-uusap nang dumating ang Sakristan-Mayor.) SAKRIS TAN: Basilio, may multa kang dalawang real dahil sa hindi tamang pagpapatunog ng kampanaAt ikaw Crispin, hindi ka maaaring umuwi hanggang hindi mo isinasauli ang ninakaw mo!

CRISPIN: Ngunit wala po talaga akong ninakaw. SAKRISTAN: Magsisinungaling ka pa! (Hinawakan ng sakristan sa braso si Crispin at hinila ito pababa ng hagdan. Ngu nit nakahawak rin si Basilio sa kapatid.) BASILIO: Matagal na po naming hindi na kikita ang aming Inay. Pagbigyan nyo na po (Sinaktan ng sakristan-mayor si Basilio hanggang sa itoy hindi na halos makatayo. Muli niyang hinila si Crispin at itoy i kinaladkad pababa ng hagdan.) CRISPIN: Kuya, tulungan mo ako! Papatayin nila ako ! BASILIO: Crispin (Nang nakaalis na ang dalawa, pilit niyang iniahon ang kanyang sarili at tumakas siya gamit ang lubid ng kampana.) SCENE 7: Ang Pamilya ni Sisa (Abala si Sisa sa paghahanda ng pagkain para sa mga anak.) SISA: Marahil ay guto m na gutom na ang mga anak ko...Hindi ko sila hahayaang magutom...Kaya naghanda ako ng masarap na pagkain... (Biglang dumating ang lasing na si Pedro.) PEDRO: M ay makakain ba? SISA: Mayroon. PEDRO: Nasaan?! Bilisan mot nagugutom na ako! SISA : Ahh- Oo. Narito na. (Kinain ni Pedro ang lahat ng pagkain.) SISA: Wala nang na tira? Ngunit paanong mga anak mo? PEDRO: Bakit?! May reklamo ka?! SISA: Wala. Wal a PEDRO: Teka, nasaan na ba ang mga batang iyon? SISA: Nasa kumbento pa. Pero uuw i rin sila (Nakita ni Sisa na paalis na ang asawa.)

SISA: Sandali, hindi mo ba sila hihintayin? PEDRO: Inuutusan mo ba ako?! Aalis a ko kung kailan ko gusto! (At umalis na nga si Pedro.) SISA: Kawawang mga anak ko . Magsasaing na lamang ako ulit. (Ilang minuto lamang ay dumating si Basilio.) B ASILIO: Inay! Inay! Gising pa po ba kayo? Inay! SISA: Basilio! Anak ko! Anonng na ngyari sayo? Bakit ka umiiyak? Bakit ka sugatan? BASILIO: Tumakas po ako sa kumbe nto. Takot na takot na po ako. At si Crispin po SISA: Bakit, ano bang nangyari ka y Crispin? Nasaan na siya? BASILIO: Naiwan po siya sa kumbento, Inay. Hindi po s iya pwedeng umuwi dahil pinagbintangan siyang nagnakaw. SISA: Ano? Inakusahan an g mabait kong si Crispin? Dahil ba sa mahirap lang tayo, kailangan nating magdus a? BASILIO: Inay SISA: Bakit, Basilio? Nagugutom ka? Halika ka, hetoheto ang kanin at tawilis. Kumain ka, anak ko. BASILIO: Ngunit hindi po ako kumakain ng tawili s, Inay. SISA: Alam ko, anak. Naghanda akong ng ibang ulam kanina, ngunit dumati ng ang iyong ama. BASILIO: Dumating si Itay? SISA: Oo. BASILIO: Pero umalis din siya agad, hindi po ba? SISA: Basilio! BASILIO: Patawad po, Inay. (Isinara ni Si sa ang pinto at siyay napabuntong-hininga.) SISA: Diyos ko... Ano bang gagawin ko ? SCENE 8: Ang Pagkabaliw ni Sisa (Tumungo si Sisa sa kumbento dala-dala ang isang bakol na puno ng mga gulay. Nak ita siya at kinausap ng utusan.) UTUSAN: Para saan ang mga yan ale? SISA: Para sa kura, nais ko sana siyang makausap. UTUSAN: May sakit ang kura ngayon, tungkol saan ba ito?

SISA: Hindi pa kasi umuuwi ang anak kong si Crispin. UTUSAN: Crispin? Kung ganon, ikaw ang ina ng magnanakaw? Abay matapos magnakaw ng batang iyon, ay tumakas rin ! Inutusan pa nga ako ng mga kura na magpunta sa kwartel at magsuplong. Sa katun ayan ay papunta na ang mga guardia civil sa inyong tahanan upang hulihin ang mga magnanakaw mong anak. SISA: Hindihindi magnanakaw ang mga anak ko. KUSINERA: Hoy ! Ina ng mga magnanakaw! Wag mong iyakan ang mga anak mo! Wala kang mapapala sa k anila dahil nagmana saila sa kanilang ama! (Tamatakbong tumungo si Sisa at nakit a niya ang mga Guardia Civil.) GUARDIA CIVIL #1: Ikaw ba si Sisa, ang ina ng mag nanakaw? SISA: Opo, ako nga ho si Sisa, ngunit hindi po magnanakaw ang mga anak ko. GUARDIA CIVIL #2: Wag mo nang ipagkaila, kung ayaw mong lumala pa ang sitwasy on. Sabihin mo na kung saan mo itinago si Crispin! SISA: Seor, ilang araw ko na h ong hindi nakikita si Crispin. GUARDIA CIVIL #1: Eh, kung ganoon, isauli mo na l amang ang perang ninakaw ng iyong mga anak! SISA: Seor, kahit pa minsang naguguto m ang mga anak ko, hinding-hindi nila magagawa ang magnakaw, maniwala kayo. GUAR DIA CIVIL #2: Sinungaling! Pero kung iyan iyong gusto, Ikaw ang ikukulong naming hanggang hindi isinasauli ng mga anak mo ang mga ninakaw nila. SISA: Pero wala ho talagang ninakaw ang mga anak ko, Seor. Parang awa nyo na, wag nyo po akong ikulo ng (Dinala ng mga guardia civil si Sisa sa kuwartel.) GUARDIA CIVIL #1: Mabubulok ka sa bilangguan hanggang hindi ka magsasabi ng totoo! (Dumating ang alperes at nalaman ang tungkol kay Sisa.) ALPERES: Kamalian yan ng kura! Pakawalan nyo siya at wag nyo na siyang gagambalin pa, at kung gusto ng kura na na maibalik ang kanya ng mga ginto, sabihin nyo sa kanya na manalangin siya kay San Antonio! (Agad nila ng pinakawalan si Sisa.) GUARDIA CIVIL #2: Umalis ka na rito! Wala nang maipapak ain ang gobyerno sayo! Ha! Ha! Ha! (Tumakbo si Sisa patungo sa kanilang bahay.)

SISA: Crispin! Basilio! Mga anak ko! Nasaan na kayo? (May nakita siyang damit na duguan.) SISA: Ano to? Damit ni Basilio? DugoBakit may sugat ang anak ko? Ha! Ha! Ha! Dugo ng anak ko! Ang magnanakaw kong anak! Ako ang ina ng mga magnanakaw! Ha ! Ha! Ha! Dugo! (At tuluyan nang nabaliw ang kawawang si Sisa.) SCENE 9: Ang Pangingisda (Si Maria Clara ay masayang nakikipagkuwentuhan sa kanyang mga kaibigan.) KAIBIG AN 1: Maria Clara, kumusta na kayo ni Ibarra? MARIA CLARA: Kami ni Ibarra? Anong kami ni Ibarra? KAIBIGAN 2: Hindi bat kararating lamang niya? MARIA CLARA: Oosa kat unayan ay papunta na siya dito ngayon at sabay kaming mangingisda MGA KAIBIGAN: U uuuuyy (Hindi katagalan) MARIA CLARA: O, nandito ka na pala, Crisostomo. IBARRA: M aaari na ba tayong umalis? MARIA CLARA: Kung iyan ang nais mo (Sa palaisdaan) ELIA S: Seorita Maria Clara, saan po ninyo gustong pumunta? MARIA CLARA: Nais ko sanan g pumunta sa palaisdaan ng aking ama. Malayo pa ba? ELIAS: Naku hindi po, seorita . Ilang sandali na lamang at makakarating na rin tayo doon. MARIA CLARA: Ano iyo n? ELIAS: Marahil ay kahoy lamang po. MARIA CLARA: Ah kahoy lamang pala. IBARRA: Kahoy pa rin ba iyon? ELIAS: Sandali lamang po at titingnan ko Isang buwaya!!! M ARIA CLARA: May buwaya!

ELIAS: Kaya pala nauubos na ang mga isda sa ilog na ito! Kailangang mamatay na a ng buwaya na iyan! MARIA CLARA: Crisostomo, nanganganib ang buhay niya! IBARRA: Huwag kang mag-alala, ililigtas ko siya. MARIA CLARA: Ibarra! (Makalipas ang ila ng sandali.) MARIA CLARA: (Umiiyak) Nasaan na sila? Baka kung ano na ang nangyar i sa kanila. TAUHAN: Ligtas sila! Ligtas sila! ELIAS: Maraming salamat po sa pag ligtas ninyo sa buhay ko, Seor Ibarra. Balang araw, sa panahong kailangan ninyo n g tulong, nakahanda po akong tulungan kayo. KABABAIHAN: Isa kang tunay na bayani , Ibarra! Mabuhay ka! SCENE 10: Ang Panghugos (Maraming tao sa paligid dahil ito ang araw ng pagbabaon ng panulukang-bato ng b ahay paaralan na itatayo ni Ibarra.) GOBERNADOR: Seor Ibarra, ikaw naman ang magl agay ng palitada sa ibabaw ng bato. IBARRA: Ikasisiya ko po, gobernador. (Lumapi t si Ibarra sa malaking bato upang ilagay ang palitada.) IMBENTOR: Isang maling galaw mo lamang, tiyak patay ka. (Itinulak ni Elias ang imbentor kaya ito ang na tamaan ng malaking bato at itoy namatay. Nagulat ang lahat sa kanilang nakita.) I BARRA: Anong ibig-- Elias? ELIAS: Mag-iingat kayo, Seor. Hindi lamang ito ang maaa ring mangyari sa inyo. Saka ko na lamang sasabihin sa inyo ang lahat. (Tumakbo p alayo si Elias.) IBARRA: SandaliAnong nangyari sa taong ito? TAUHAN: Muntik na kay ong patayin ng taong iyan! GOBERNADOR: Ngunit siya rin ang nabiktima sa masama n iyang balak. IBARRA: Kung ganon, ako na lamang ang magpapalibing sa kanya. TAUHAN : Paumanhin Seor Ibarra, ngunit hindi bat pinagtangkaan niya ang inyong buhay?

IBARRA: Oo nga, ngunit...siya ang nasawi. Ano pa bang parusa ang dapat niyang ma tanggap? Pinapatawad ko na siya. KABABAIHAN: Ang bait-bait talaga niya. Mabuhay ka, Crisostomo Ibarra! SCENE 11: Ang Pananghalian (Sa isang malaking hapag, nananghali sina Crisostomo, Maria Clara at ang ibang m ga panauhin. Biglang dumating si Padre Damaso at binati siya ng lahat maliban ka y Ibarra.) IBARRA: Nagustuhan mo ba ang pagkakagawa ng itinayo kong paaralan? MA RIA CLARA: Siyempre naman. (Sa kabilang bahagi ng hapagkainan nagdadabog ang gal it na kura.) DAMASO: Hindi man lamang niya ko binati sa aking pagdating?! Talaga ng tumaas na ang tingin niya sa kangyang sarili! Nakapunta lamang siya sa Europa , abay akalain mong sino kung umasta! MARIA CLARA: Wag mo na lamang pansinin ang k anyang sinasabi. IBARRA: Kung alam mo lamang kung ganoo ako nagtitimpi sa kurang iyan. DAMASO: Katulad lamang siya ng kayang ama! Akalain mong isang desente ngu nit hindi rin marunong gumalang sa batas ng simbahan IBARRA: Patawarin mo ako Mar ia Clara, pero hindi ko na ito matitiis pa! DAMASO: ...tama lamang na siyay pinar usahan na mamatay sa kulungan at-(Hindi na natuloy ni Padre Damaso ang kanyang s asabihin dahil sinunggaban siya ni Ibarra na hawak-hawak ang isang patalim.) IBA RRA: Hahayaan ko kayong insultuhin ako ngunit wag na wag ninyong babastusin ang al aala ng aking ama! KABABAIHAN: Maghunos-dili ka Ibarra. Alagad ng Diyos ang kina kalaban mo. IBARRA: Alagad ng Diyos? Paano nyo nasabing siyay alagad ng Diyos? Ang taong ito ang naghatid sa aking ama sa kabiguan, na naging dahilan ng kanyang p agkamatay. At ngayon, nagawa pa niyang bastusin ang alala nito. Ganito ba ang ga wain ng isang alagad ng Diyos? MARIA CLARA: Crisostomo! Pakiusapalang-alang man l amang sa akin, wag mong saktan si Padre Damaso. (Binitawan ni Ibarra ang takot na si Padre Damaso.) IBARRA: Maria Clara, kung hindi lamang kita mahal, baka nakit a nyo na kung may dugo ba talagang dumadaloy sa mga ugat ng taong iyan! (Lumisan s i Ibarra at iniwan ang umiiyak na si Maria Clara.)

SCENE 12: Si Donya Consolacion at Sisa (Narininig ni Donya Consolacion si Sisa na umaawit kaya ipanatawag niya ito sa m ga guardia civil.) CONSOLACION: Mga guardia civil! GUARDIA CIVIL (SABAY): Bakit po Seora? CONSOLACION: Sino iyang kumakanta? GUARDIA CIVIL #2: Siya po, ang baliw . CONSOLACION: Dalhin nyo siya rito. GUARDIA CIVIL #2: Masusunod po, Seora. (Kinuh a ng mga guardia civil ang baliw na si Sisa.) GUARDIA CIVIL #1: Narito na po siy a, Seora. CONSOLACION: Pakantahin nyo siya. GUARDIA CIVIL #1: Hoy Baliw! Umawit ka ! Awit na! Awit na! (At umawit naman si Sisa.) CONSOLACION: Magaling! Mga guardi a civil, maaari na kayong umalis. GUARDIA CIVIL (SABAY): Opo, Seora. (Umalis ang mga guardia civil.) CONSOLACION: Hoy Baliw! SISA: Baliw? Sinong baliw? Ha! Ha! H a! Baliw! CONSOLACION: Sumayaw ka! SISA: Sumayaw? CONSOLACION: Gayahin mo ako. ( Sumayaw ang donya.) SISA: Ha! Ha! Ha! Sumasayaw ang matandang baliw! CONSOLACION : Hoy! Hindi ako ang baliw! Ikaw! SISA: Ako? Ako ang baliw? Ha! Ha! Ha! Ako ang baliw! CONSOLACION: Oo. Ikaw nga! At inuutusan kitang sumayaw! SISA: Ayoko. Ayok ong sumayaw! Baliw lang ang sumasayaw. Ha! Ha! Ha!

(Pinalo ni Donya Consolacion si Sisa gamit ang isang latigo.) CONSOLACION: Sabi nang ikaw ang baliw! Baliw ka talaga! Baliw! Baliw! SISA: Aray! (Biglang dumatin g ang Alperes at inawat ang donya.) ALPERES: Consolacion! Ano ba itong ginagawa mo?! CONSOLACION: Bitiwan mo nga ako! Tuturuan ko ng leksyon ang baliw na yan! AL PERES: Tumigil ka nga! Hindi ka na naawa. May sira ka na rin talaga, ano? SISA: Dugo! Basilio? Crispin? Ang mga anak ko! Dugo! Ha! Ha! Ha! ALPERES: Mga Guardia Civil! Bihisan nyo at gamutin ang babaeng ito. Bukas ay ihatid nyo siya sa tahanan ni Crisostomo Ibarra. SCENE 13: Si Alfonso Linares (Sa tahanan nila Kapitan Tiyago ay dumating ang mag-asawang de Espadaa kasama ang isang binatang Kastilang nagngangalang Alfonso Linares upang alamin ang kalagay an ng may sakit na si Maria Clara.) TIYAGO: O Doa Victorina, kayo pala. Tuloy kay o. VICTORINA: Magandang araw, Kapitan Tiyago at Isabel. TIYAGO: Mukhang may kasa ma yata kayo VICTORINA: Ahh oo LINARES: Magandang araw po, ako nga po pala si Alfo nso Linares. TIYAGO: Magandang araw rin sa iyo, iho. TIBURCIO: Kumusta na ang ka lagayan ni Maria Clara? ISABEL: Wala pa rin pong pagbabago, Don Tiburcio. (Nagtu ngo sila sa silid ni Maria Clara.) TIBURCIO: Iha, kumusta na ang iyong pakiramda m? MARIA CLARA: Sumasakit pa rin po ang aking ulo, doktor. LINARES: Doa Victorina , siya po ba si Maria Clara? VICTORINA: Oo, Alfonso. LINARES: Tunay nga po talag ang napakaganda niya. (Biglang dumating ang matabang kura na si Padre Damaso.)

TIYAGO: Magandang araw po, Padre Damaso. DAMASO: Nasaan na siya? TIYAGO: Nagpapa hinga po siya sa kanyang silid. (Nagtatakbong tumungo si Padre Damaso.) DAMASO: Maria Clara! MARIA CLARA: Padre Damaso...salamat po sa pagbisita ninyo. DAMASO: Labis akong nag-alaala sa iyo, iha. Magpagaling ka kaagad. MARIA CLARA: Opo. DAM ASO: O sige iha, magpahinga ka muna. MARIA CLARA: Opo, padre. (Lumabas si Padre Damaso sa silid ni Maria Clara at pumunta sa sala.) VICTORINA: Padre Damaso. DAM ASO: Victorina, sino iyang kasama mo? VICTORINA: Ang totoo niyan ay kanina ko pa po siya gustong ipakilala sa inyo, padre. Siya po si Alfonso Linares, ang inaan ak ng inyong bayaw. DAMASO: Inaanak ng aking bayaw? Ikaw na nga ba ang inaanak n i Carlicos? LINARES: Opo, ako na nga po, padre. DAMASO: Anong saya kot sa wakas ay nakita na kita, iho. LINARES: Ako rin po, padre. Matagal ko na po kayong gusto makilala. VICTORINA: Nandirito po siya upang maghanap ng mapapangasawa, padre. D AMASO: Ng mapapangasawa? Madali lamang iyan...maghintay ka lamang, iho. SCENE 14: Ang Dalawang Donya (Naglalakad na magkahawak-kamay ang mag-asawang de Espadaa kasama si Linares hang gang sa napadaan sila sa tahanan ni Doa Consolacion.) CONSOLACION: Pwe! Ano ba na man yan! Ang papangit naman ng dumadaan! VICTORINA: Hoy! Labandera, kami ba ang p inariringgan mo?! CONSOLACION: Bakit, nataman ka ba? Ha! Ha! At anong sinabi mo? Labandera? Gusto mo labhan ko yang kulot mong buhok? Baka naman gusto mo plantiya hin ko pa? VICTORINA: Hoy matandang mangkukulam, kung makapagsalita ka, akala mo kung sino kang maganda! (Bumaba si Doa Consolacion hawak-hawak ang latigo ng asa wa Tiyempo namang dumatig ang alperes.)

CONSOLACION: Anong sabi mo?! Gusto mong magtuos tayo? VICTORINA: Hindi kita uurun gan! (Namagitan si Don Tiburcio sa kanilang labanan.) ALPERES: Pwede bang tumigi l na kayong dalawa, para kayong mga bata! VICTORINA: Alperes, pagsabihan mo iyan g asawa mong mukhang mangkukulam! ALPERES: Kung hindi ka lang isang babae TIBURCI O: Tayo na Victorina, wala tayong mapapala sa mga iyan. CONSOLACION: Ang kapal n g mukha mo, pilay na pekeng manggagamot! (Nagtungo ang mag-asawang de Espadaa sa tahanan ni Kapitan Tiyago.) VICTORINA: Tiburcio, bakit hindi mo man lamang hinam on ang mayabang na alperes na yon?! TIBRUCIO: Mukha ba akong may laban sa kanya? VICTORINA: Ikaw Alfonso! Binabalaan kita, kapag hindi mo sila hinamon, hindi ka makakasal kay Maria Clara, at malalaman ng lahat ang tunay mong pagkatao! SCENE 15: Ang Pagdakip kay Ibarra (Nagtungo si Elias sa tahanan ni Crisostomo Ibarra.) ELIAS: Tao po! Tao po! IBAR RA: Elias! ELIAS: Seor Ibarra, iligtas po ninyo ang inyong sarili, umalis na kayo sa lugar na ito. IBARRA: Anong ibig mong sabihin? ELIAS: May pag-aalsa pong maga ganap at kayo ang palalabasing nagpasimuno nito. IBARRA: Ngunit sino ang? ELIAS: Hindi ko po alam kung sino ang may pakana nito, Seor. IBARRA: Ano pa ba ang dapat kong gawin? ELIAS: Ihanda po ninyo ang inyong mga papeles at sunugin po ninyo a ng mga ito. Magtungo kayo kahit saaniyong hindi nila kayo masusundan. Alam ko pon g mahirap ang basta-basta na lamang umalis sa bayan na ito, ngunit, wala na pong ibang paraan. IBARRA: Maraming salamat, kaibigan. (Pumunta si Ibarra sa tahanan nila Kapitan Tiyago habang pinamunuan ni Padre Salvi ang dasal. Bigla silang na karinig ng sunud-sunod na putok. Sumigaw ang Alperes sa labas. Nataranta silang lahat at nagmadaling umuwi si Ibarra at nag-empake. Bigla namang may kumalabog s a pinto.)

IBARRA: Sino yan? restado ka! Sumama i Elias sa tahanan ang guardia civil,

SARHENTO: Kamiy mga alagad ng batas! IBARRA: Bakit po SARHENTO: A ka sa amin! (Mahinahong sumama si Ibarra sa kanila. Bumalik s ni Ibarra at sinunog ito at agad na umalis. Nang dumating na sunog na ang buong bahay.)

SCENE 16: Tugisan sa Lawa (Isang gabi, may isang salu-salong naganap sa tahanan ni Kapitan Tiyago. Pinag-u usapan ng mga panauhin ang balita tungkol sa pagkadakip kay Crisostomo Ibarra, k asabay nito ang balitang ikakasal na si Maria Clara sa kastilang si Alfonso Lina res. Ang malungkot na dalaga ay nagtungo sa Asotea at pinagmasdan ang ilog. At m akalipas ang ilang sandali nakita niya ang isang bangkang paparating.) MARIA CLA RA: Crisostomo? IBARRA: Tinulungan ako ni Elias na makatakas. MARIA CLARA: Patawa rin mo ako. IBARRA: Hindi masama ang loob ko sayo. Ako ang patawarin mo...dahil k ailangan ko nang lumayo sayo...sa lugar na ito... MARIA CLARA: Hindi. Hindi ka da pat humingi ng tawad, dahil nasisiguro ko, mag-aalinlangan ka sa akin kapag nala man mong IBARRA: Nalaman kong ano? MARIA CLARA: ...ang tunay kong ama ay ang kina susuklaman mong si Padre Damaso... IBARRA: Paano MARIA CLARA: Basta lagi mong tan daan, kahit nasaan ka man, ikaw lamang ang iibigin ko, Crisostomo. IBARRA: Paala m, Maria Clara... (Umalis na si Ibarra at napaiyak na lamang si Maria Clara.) IB ARRA: Elias, saan ba tayo tutungo? ELIAS: Sa isang kaibigan ko sa Mandaluyong, S eor. IBARRA: At pagkatapos? ELIAS: Mamuhay po kayo nang tahimik sa ibang bansa. I BARRA: Ako lamang? Bakit hindi mo ako samahan at magturingan tayong parang magka patid? ELIAS: Para saan pa? IBARRA: Para makabawi ako sa kasalanan ng aking mga ninuno sa inyong pamilya at sa lahat ng tulong mo. ELIAS: May paparating! Magtag o kayo gamit ang mga damo.

(Sinundan sila at sinalubong ng mga bangkang lulan ng mga guardia civil.) ELIAS: Marunong po ba kayong sumagwan? IBARRA: Oo. ELIAS: Iligtas ninyo ang inyong sar iliililigaw ko sila. IBARRA: Huwag Elias, labanan natin sila ELIAS: Magkita tayo sa Noche Buena sa tabi ng puntod ng inyong lolo. (Tumalon si Elias at sa tuwing si yay lilitaw, nakatanggap siya ng mga putok. Nabahisan ng kanyang dugo ang ilog.) SCENE 17: Ang Paliwanag ng Pari (Nakatitig ni Maria Clara sa pahayagang naglathala ng kamatayan ni Crisostomo.) MARIA CLARA: Hindi!!! Hindi ito maaari. DAMASO: Anong nangyari sayo, anak ko? MARI A CLARA: Masaya na po ba kayo? DAMASO: Anong ibig mong sabihin MARIA CLARA: Wala n a siya. Patay na si Crisostomo. Wala na ang taong mahal ko... DAMASO: Ngunit MARI A CLARA: Tanging si Ibarra lang ang mahal ko, walang iba. Hindi ko mahal si Alfo nsoat hindi ako magpapakasal sa kanya. DAMASO: Ngunit MARIA CLARA: Kung itutuloy ny o pa rin ang pagpapakasal sa aming dalawamagpapakamatay ako! DAMASO: Patawarin mo ako, iha. Patawarin mo akokung nanghimasok ako sa inyo ni Ibarrasa buhay mo. Pata wad, anak ko. MARIA CLARA: Magmomongha na lamang ako. DAMASO: Kung iyan ang iyon g kagustuhan. (Iniwan ni Maria Clara ang nakaluhod niyang ama.) DAMASO: Diyos ko , tunay na ikaw ay nabuhuhay sapagkat ikaw ay nagpaparusa. Ngunit ako ang parusah an Mot huwag salangin ang walang sala. Iligtas Mo ang aking anak! SCENE 18: Noche Buena (Nagkitang muli sina Basilio at Sisa.)

BASILIO: Inay! SISA: Sino ka? BASILIO: Inay, si Basilio po, ang anak nyo! SISA: H a! Ha! Ha! Anak? Hindi kita anakhindi kita kilala. (Pumasok si Sisa sa libingan n g matandang kastila.) BASILIO: Inay, wag po kayong matakot sa akin. Inay! SISA: B asilio? BASILIO: Opo inay, ako nga po. SISA: Anak ko (Biglang nawalan ng buhay si Sisa.) BASILIO: Inay! Inay! Bakit nyo po ako iniwan, Inay. Inay! ELIAS: Iho BASIL IO: Sino po kayo? ELIAS: Anong gusto mong gawin sa inay mo? BASILIO: Gusto ko po siyang ilibing sa sementeryo...ngunit wala po akong pera. ELIAS: Kumuha ka na la mang ng panggatong. Malapit na rin ang kamatayan ko, iho. At sa sandaling mangya ri iyon, sunugin mo ang aming mga katawan hanggang sa maging abo. Pagkatapos, ma ghukay ka at may makikita kang kayamanan, gamitin mo ito sa iyong kinabukasan. N aiintindihan mo ba? BASILIO: Opo, ginoo. ELIAS: Mamamatay akonghindi masisilayanan g pagsikat ng araw...sa aking bayan. (Tumingala si Elias sa langit at nawalan na ng buhay...)