Professional Documents
Culture Documents
De Wijkonderneming Als Sociaal Empower Instrument Def PDF
De Wijkonderneming Als Sociaal Empower Instrument Def PDF
Voorwoord 3
Inleiding 4
Gehanteerde definitie 5
1. Diverse actieplannen: maatschappelijke trends vertaald in beleid 7
1.1 Relevant beleid van de gemeente Den Haag 7
1.2 Maatschappelijke trends 11
2. Casussen 14
2.1 Coöperatie Ik Wil, Barrier Eindhoven 14
2.2 BewonersBedrijven Zaanstad, Zaandam 18
2.3 Coöperatief WijBedrijf Dieze, Dieze Oost Zwolle 22
2.4 Wijkonderneming Nieuwland, Nieuwland Schiedam 25
3. Analyse en perspectieven op de Haagse Wijkonderneming 29
3.1 Vier condities voor een succesvolle wijkonderneming 29
3.2 Nieuwe arrangementen 31
3.3 Lessen uit de casussen 33
3.4 Aanbevelingen voor voortzetting van het Haagse programma Wijkondernemingen 35
4. Kansrijke initiatieven voor de toepassing van nieuwe perspectieven 40
5. Bronnen 43
Factsheets Wijkondernemingen 45
Colofon 51
Met het combineren en het bundelen van zowel nieuwe als bestaande Haagse Kracht initiatieven
en projecten wordt ingezet op meer integraliteit van de onderstaande vijf thema’s van de
Wijkaanpak Nieuwe Stijl:
1. werkgelegenheid en onderwijs,
2. buitenruimte en wonen,
3. opvoeding en zorg,
4. veiligheid en samenleven,
5. en kwaliteit van leven.
De projecten moeten in het algemeen een bijdrage leveren aan het versterken van de sociale
cohesie in de wijk, het creëren van leer- en werkgelegenheid, het vergroten van eigenaarschap
voor de eigen wijk en het verbeteren van de toegang tot bestaande (hulp-)voorzieningen, het
verbeteren van (sociale en fysieke) veiligheid en het versterken van de positieve beeldvorming
over de wijk.
In het programma Haagse Wijkondernemingen is gewerkt aan samenwerkingsverbanden, deels
lokaal georganiseerd, waarin partijen samen ervoor zorgen dat mensen met ‘een afstand tot de
arbeidsmarkt’ worden klaargestoomd voor de arbeidsmarkt. De focus lag op vier branches:
horeca, zorg, bouw en beveiliging. De inzet om een groot deel van de mensen die deelneemt aan
voortrajecten van leerwerktrajecten te laten doorstromen naar betaald werk is te ambitieus
gebleken. De doelgroep was soms lastig te bereiken en te activeren en er is vaak intensieve
begeleiding nodig. Het vinden van voldoende klussen voor leerwerktrajecten bleek eveneens
lastig. Ook de grote gevoeligheid voor conjuncturele schommelingen die de werkgelegenheid
beïnvloeden speelde een rol; daarbij geldt dat werk gunnen aan (kleine) wijkondernemingen
moeilijk ligt. Vaak zijn er bestaande contracten of aanbestedingsregels waar partijen als de
gemeente en corporaties niet van af willen of kunnen wijken. Deelnemers hebben vaak een
intensief voortraject nodig en er zijn veel uitvallers. Het bleek moeilijk om hiervoor een sluitende
businesscase te ontwikkelen.
“Hoe kan de gemeente Den Haag de effectivi- Haag, door beter aan te haken bij de veran-
teit van de strategie ten aanzien van het re- derende samenleving en de potentie daar-
aliseren van wijkondernemingen verbeteren van meer te benutten.
en daarbij aanhaken bij de veranderende
samenleving en de potentie daarvan benut- De samenleving verandert van een verzor-
ten?” gingsstaat naar een participatiesamenlev-
ing, doedemocratie, energieke samenleving
Deze vraag kregen het LSA en Kiem- met daarin een grote rol voor stadsmakers,
kracht in september 2017. In dit sociaal ondernemers en nieuwe netwerken.
rapport doen we verslag van de Dit advies beantwoordt de vraag hoe dit aan-
zoektocht naar het antwoord op vullend perspectief een bijdrage kan leveren
deze vraag. Deze zoektocht leidde aan het realiseren van wijkondernemingen
ons langs verschillende relevante van onderop. (Zie ook figuur 1).
beleidsstukken en maatschappelijke
trends rondom wijk- Aan de hand van kennis en ervaring hebben
ondernemingen binnen en buiten Den we vier bouwstenen uitgelicht: onderwerpen
Haag (hoofdstuk 1). Uiteindelijk kwamen we waarop de gemeente Den Haag zou kunnen
terecht bij vier wijkondernemingen elders in aanhaken om maatschappelijke initiatieven
Nederland (hoofdstuk 2). Om precies te zijn makkelijker te maken zich in te zetten voor
in Zaanstad, Eindhoven, Zwolle en Schiedam. het opzetten van wijkondernemingen. Tot
slot geven we een aantal aanbevelingen hoe
We gebruiken het perspectief van de geïnter- het Haagse programma Wijkondernemingen
viewde initiatiefnemers uit deze steden verder versterkt kan worden. Hiervoor zullen
om nieuwe perspectieven op de Haagse we gebruikmaken van theoretische inzicht-
wijkonderneming te schetsen (hoofdstuk 3). en, maar vooral van de jarenlange praktijk-
Dit leidt tot een advies hoe dit aanvullend ervaring met wijkondernemingen en sociaal
perspectief een bijdrage kan leveren aan een ondernemerschap binnen Kiemkracht en het
effectievere strategie ten behoeve van het LSA en de casussen die in het rapport
realiseren van wijkondernemingen in Den centraal staan.
GEMEENSCHAP MARKT
subsidie tbv organisatie afname re-integratie diensten afname producten/diensten zelf gegenereerd inkomen
in de wijk
7
Bron: https://denhaag.raadsinformatie.nl/docu-
ment/3323016/1/RIS181978
8
Bron: https://denhaag.raadsinformatie.nl/docu-
ment/3337373/1/RIS281392%20Aanvalsplan%20Jeug-
dwerkloosheid%202015-2018%20Werk%20maken%20
van%20Haagse%20jongeren
burgers, bottom up, naar zelfregie, eigen- “De wijkonderneming die wij in de vorm van
kracht en samenkracht. De stip op de horizon een coöperatie aan het opzetten zijn, is een
is een samenleving waar mensen met al hun (commercieel) bedrijf wat werkt met een
verschillen verbonden zijn, waar ieder mens sociale inslag met, voor en door de wijk.”
zichzelf mag zijn en binnen zijn eigen moge-
lijkheden en draagkracht regie over zijn Op dit moment participeren 4 onderne-
eigen leven voert.’ mers in de coöperatie. Het streven is om het
wijkbedrijf zo snel mogelijk uit te laten groei-
Bedrijf met sociale inslag met, voor en en tot 8 ondernemers in 2018. Er is maximaal
door de wijk plaats voor 2 ondernemers per atelier, dus 12
ondernemers in totaal. Er participeren drie
“De sociale activiteiten hebben een goede verschillende soorten leden in de coöperatie:
plek binnen stichting Ik Wil,” legt Stephan
uit. “De wijkonderneming die wij in de vorm • De vakman (mensen in een uitkeringssitu-
van een coöperatie aan het opzetten zijn, atie onder begeleiding van stichting Ik Wil)
is een (commercieel) bedrijf wat werkt met • De startende ondernemer (mensen die in
een sociale inslag met, voor en door de de coöperatie starten als ondernemer)
wijk. ‘Sociaal commercieel’ noemen we dat.” • De sterke ondernemer (mensen die
Daarin is de kersverse coöperatie best ambi- ervaren en reeds succesvol ondernemer
tieus. Zo is het de bedoeling dat er vanuit de zijn)
eerste omzetten huur betaald gaat worden Figuur 6: De
aan de stichting voor het gebruik van het Community verhouding
pand. Stephan: “Het ideaal is dat het werken tussen de
in de wijk (in de coöperatie) zoveel opbrengt, Stichting Coorporatie stichting, de
coöperatie
dat de stichting nagenoeg onafhankelijk van Ik Wil Ik Wil
en de com-
subsidies haar sociale werkzaamheden kan munity. Bron:
uitvoeren.” stichting Ik
Wil.
DE WIJKONDERNEMING ALS SOCIAAL EMPOWER INSTRUMENT 15
Het is de bedoeling dat een lid binnen de gaan tot het doorsturen van mensen met een
coöperatie kan doorgroeien. En als het lid uitkering of nieuwkomers die graag zouden
een tijd als ervaren ondernemer binnen de willen ondernemen binnen de coöperatie.
coöperatie actief is, wat dan? Ook daar wordt Vanuit de afdeling sociaal domein wordt er
over nagedacht. Stephan: “We hebben on- enthousiast gereageerd op de plannen van
langs samen met een aantal andere ervaren Ik Wil. Maar op de afdeling participatie, waar
ondernemers een BV opgericht en een pand ook de uitkeringen onder vallen, zijn ze nog
gekocht. Ervaren ondernemers uit de coöpe- niet zover dat ze de stap kunnen zetten. “Het
ratie die daar interesse in hebben en geschikt is onze wens dat de coöperatie Ik Wil de
voor zijn, zouden hun bedrijf vanuit deze BV erkenning krijgt van de gemeente en een
verder voort kunnen zetten.” goede positie verwerft, zodat meer mensen
mee kunnen doen in de coöperatie” besluit
Maar zover is het nog niet. De gemeente Stephan.
Eindhoven vindt het nog lastig om over te
NETWERKSTURING
Succesfactoren Verbeterpunten
• Coöperatie en stichting werken faciliterend • De ‘sociaal-commerciële’ visie van de
en bottom-up (zelfregie, eigenkracht en wijkonderneming wordt nog niet door
samenkracht). iedereen gevoeld en doorleefd. Uitdaging
• Betaalde coördinator vanuit de stichting is om van een groep zzp’ers te komen tot
die onder andere leden werft voor de een gezamenlijk bedrijf.
coöperatie, de begeleiding op weg naar
zelfstandig ondernemerschap organiseert
en de schakel vormt tussen secretariaat en
bestuur.
• Steun bij het oprichten van de coöperatie
vanuit het programma ‘Sociale Coöper-
aties’ van Cordaid.
STEUN VAN GEVESTIGDE INSTANTIES
Succesfactoren Verbeterpunten
• Pand coöperatie in bruikleen van de ge- • Droom van de coöperatie is het pand
meente Eindhoven. uiteindelijk te kopen van de gemeente.
• Verschillende afdelingen binnen de ge-
meente die samen één beleid maken ten
aanzien van de wijkonderneming.
NETWERKSTURING
Succesfactoren Verbeterpunten
• Betaalde coördinator vanuit de stichting die • --
onder andere leden werft voor de coöper-
atie, de begeleiding op weg naar zelfstandig
ondernemerschap organiseert en de schakel
vormt tussen secretariaat en bestuur.
• Steeds meer ZZP’ers willen sociaal onderne-
mer worden in hun eigen wijk en lokaal en
maatschappelijk betrokken ondernemen.
2018 en verder
Omdat het Wijkactieprogramma eind 2017
afloopt, overleggen Woonplus en de ge-
meente met elkaar over een logisch vervolg
in 2018 en verder. Vast staat in ieder geval
dat de WON vanaf 2018 op eigen benen
staat. Daarmee verandert de rol van de ge-
meente (en van Woonplus) van een initiëren-
de naar een meer faciliterende en onderste-
unende rol. Als het aan Woonplus ligt, blijft
er wel een professionele projectleider bij de
WON betrokken.
25
Zie: Jurgen van der Heijden en Joost
Beunderman: De financiering van burgerproductie.
Geschreven in opdracht van de provincie Overijssel.
https://www.jijenoverijssel.nl/595/de-financiering-
van-burgerproductie.
In Den Haag kennen we een aantal voorbeelden die kansrijk zijn om de hiervoor geschetste
nieuwe perspectieven op de Haagse wijkonderneming van onderop toe te passen en verder door
te ontwikkelen. Een aantal van deze voorbeelden lichten we in dit hoofdstuk kort uit.
Gilde Plus
“Gilde Plus is een broedplaats waar leren en werken centraal staan.” Aan het woord is Jacques
Giesbertz. Hij is samen met Ron Kleijn en Jaap Lageman oprichter van SVV Gilde Plus. Werk-
zoekenden, studenten, zzp’ers of ondernemers, maar ook werknemers en ambtenaren zijn van
harte welkom bij deze sociale coöperatie.
Gilde Plus is gevestigd in het clubgebouw van voetbalvereniging SVV Scheveningen. Het is
een buurtcentrum van de toekomst en deze plek gaat steeds meer door als maatschappelijk
ontmoetingscentrum. Jacques: “Iedereen kan lid worden van Gilde Plus, maar het is niet vrij-
blijvend. Het is de bedoeling dat iedereen actief meedoet, in beweging komt door van elkaar
te leren of door samen aan projecten te werken.”
Gilde Plus geeft haar leden een steun in de rug door faciliteiten aan te bieden, zoals een in-
ternetverbinding en vergaderruimte. Maar ook coaching, workshops en hulp bij het opstellen
van een persoonlijk ontwikkelplan. “Wat wij doen is onze leden een werk- en leerplek geven.
Dat doen we samen met SVV Scheveningen in de persoon van Ron als voorzitter. De club
moet hier natuurlijk ook 100% achter staan, anders werkt het niet”, aldus Jacques.
Het ‘leergilde’ is een ander initiatief van Gilde Plus. Jacques: “Met dit project willen we
jongeren, bedrijven en opleidingen met elkaar verbinden op basis van het principe van
meester-gezel-leerling. Wat moeten jongeren weten over een bedrijf, hoe presenteren ze zich
tijdens een sollicitatie en hoe maken ze de goede keuzes?”
Meer informatie
www.gildeplus.nl
Buurtschuur of spullenbibliotheek
Al de apparaten die je in je schuur hebt en hooguit twee keer per jaar gebruikt kun je vinden
in de buurtschuur. Denk aan de kruiwagen, grondboor, klopboor, cirkelzaag etc. Maar ook de
attributen die je nodig hebt voor en straatfeest of buurtbbq. Per buurt ontstaat een collectieve
schuur. Deze heeft een vaste fysieke plek in de wijk, maar kan het ook virtueel zijn, bijvoor-
beeld met een app en dan blijven de producten in je eigen schuur, maar kun je ze gemakkelijk
van elkaar lenen (een voorbeeld hiervan is Peerby).
Deelnemers kunnen tegen een bepaald bedrag lid worden van een centrale opslagplaats van
allerlei spullen in de wijk, die jezelf dan niet hoeft te bezitten. Het kan ook een plek zijn waar
mensen van elkaar dingen kunnen leren en maken. Er kunnen workshops en naschoolse cur-
sussen worden gegeven en daarnaast kunnen er community events worden georganiseerd.
Hieruit kunnen nieuwe burenrelaties ontstaan wat goed is voor de sociale cohesie in de buurt.
Meer informatie
https://www.spullenier.nl/
• Reinout Kleinhans, Doff W., Romein A., Ham M. van, Project Kennisontwikkeling Experiment
Bewonersbedrijven Eindrapportage aug 2015
• Eisse Kalk en Dubbelboer N., De werkplaats maakdebuurt, Hoe maatschappelijke initiatieven
zich écht verder kunnen ontwikkelen, Agora Europe 2016
• M.J. (José) Nederhand, Masterscriptie Bestuurskunde Baas in eigen buurt. Een vergelijkende
casestudy naar de invloed van gemeentelijke sturing op de condities van zelforganisatie bij het
opstarten van wijkondernemingen,Erasmus Universiteit Rotterdam 2013
• Arwin van Buuren, Vormgeven aan uitnodigend bestuur, Pleidooi voor een ontwerpgerichte
bestuurskunde. Erasmus Universiteit Rotterdam 2017
• Aan advies geen gebrek, een discussienota over de ontwikkeling van nieuwe businessmodel-
len bij de overheid, Jan Jonker, Radboud universiteit Nijmegen 2014
• Aanvalsplan Jeugdwerkloosheid 2015-2018: Werk maken van Haagse jongeren
• Swingen met lokale kracht RMO voorbeeld project Heechterterp Leeuwarden (LSA)
• Terugtreden is vooruitzien Maatschappelijke veerkracht in het publieke domein RMO
• Zo ken het ook! Right to Challenge als uitnodiging en uitdaging. Gemeente Rotterdam, de
Makers van Rotterdam, najaar 2015
• Samen maatschappelijke impact financieren Naar een volwassen en groeiende impactfinancier-
ingsmarkt Rapport 10 mei 2016 Jeroen den Uyl
• Wijkondernemingen. Financieringsvormen en verdienmodellen. (2014). Ministerie Binnenland-
se Zaken en Koninkrijksrelaties. [Publicatie]
• Wijkondernemingen. Oriëntatie op rechtsvormen. (2013). Ministerie Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties. [Publicatie]
• Tussen betalen en bepalen. Publieke bekostiging van maatschappelijk initiatief. (2014). Raad
voor Financiële Verhoudingen (RFV). [Publicatie]
• Igalla, M. & I. van Meerkerk. (2015). De duurzaamheid van burgerinitiatieven. Een empirische
verkenning. Bestuurswetenschappen, 69(3): 25-53. https://repub.eur.nl/pub/79335/Igal-
la-Van-Meerkerk-2015-De-duurzaamheid-van-burgerinitiatieven-Bestuurswetenschappen.pdf
• Igalla, M. (2015). De duurzaamheid van burgerinitiatieven vanuit een sociaal netwerk perspec-
tief. Een onderzoek naar de effecten van netwerkstructuren en boundary spanning op het
bestaan van duurzame burgerinitiatieven. Masterscriptie Bestuurskunde. Erasmus Universiteit
Rotterdam. https://thesis.eur.nl/pub/32057/
• Juridisch leaflet Maatschappelijk Aanbesteden Juridische mogelijkheden om de kracht van de
samenleving te benutten bij aanbestedingen. (2015). Ministerie Binnenlands Zaken en Konink-
rijksrelaties. [Publicatie] https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2015/08/03/juri-
disch-leaflet-maatschappelijk-aanbesteden
Coöperatie Ik Wil
Barrier, Eindhoven
45
Factsheet Bewonersbedrijven
Coöperatie Ik Wil
Barrier, Eindhoven
Middelen Toekomst
46
Factsheet Bewonersbedrijven
47
Factsheet Bewonersbedrijven
Middelen Toekomst
Algemeen Indicatoren 2017 Het WAP heeft ervoor gezorgd dat Nieuwland van
rechtsvorm Stichting % eigen vermogen/ balanstotaal n/a een mindere wijk een betere wijk is geworden.
Met de WON is de beheersorganisatie van de wijk
oprichtingsjaar 2015 % winst / omzet n/a
vormgegeven. De grootste uitdaging nu is sociale
Vorm invloed wijk Bestuur indien vacature % inkoopwaarde / omzet horeca n/a stijging. Met de Kansenfabriek Nieuwland is de
eerste aanzet gegeven en zal verder uitgebouwd
BTW niet btw-plichting Dagdelen incid. verhuur/ week/ ruimte n/a
moeten worden om structureel te borgen. Dat
vastgoedrecht anders % m2 vaste verhuur / m2 totaal (BVO) n/a betekent meer Nieuwlanders een baan, studie of
m2 gebouw(en) (BVO) 150 m2 vrijwilligerswerk.
48
Factsheet Bewonersbedrijven
WijBedrijf Dieze
Diezerpoort, Zwolle
49
Factsheet Bewonersbedrijven
WijBedrijf Dieze
Diezerpoort, Zwolle
Middelen Toekomst
Algemeen Indicatoren 2017 Het Coöperatief WijBedrijf heeft zich ten doel
rechtsvorm Coöperatie % eigen vermogen/ balanstotaal n/a gesteld om in de toekomst zelfstandig zijn eigen
broek op te kunnen houden. Dit door meer
oprichtingsjaar 2014 % winst / omzet 0
zelfstandige businesscases uit te kunnen voeren van,
Vorm invloed wijk Bestuur indien vacature % inkoopwaarde / omzet horeca nvt voor en met de wijk.
BTW wel btw-plichtig Dagdelen incid. verhuur/ week/ ruimte 2
vastgoedrecht huur % m2 vaste verhuur / m2 totaal (BVO) 0%
m2 gebouw(en) (BVO) 25 m2 (deelgebruik)
50
Colofon