Professional Documents
Culture Documents
रोगानुसार भेदानी एवं चिकित्सा
रोगानुसार भेदानी एवं चिकित्सा
रोगानस
ु ार भेदानी एवं चिकित्सा
रोग भेद अन्य भेद चिकित्सा एवं विशिष्ट योग
2.गल्
ु मा 1.वाताजा *दन्ती हरीतकी-used for विरे चन
(Intra- 2.पित्तज घत
ृ प्रयोग- षटफल घत
ृ
abdominal 3.कफज - पिपाल्यादी घत
ृ
swelling)
4.सन्नीपताज - अम्लाकाद्या घत
ृ
5.रक्तज *नागरादी योग
*लाशन
ु ा क्षीर योग
*एरं ड तेल योग
3.प्रमेह कफज-10 *क्वाथ of त्रिफल+दारुहरीद्र
(Diabetes) उदकमेह,इक्षुवालिक, +इंद्रवारुनी+मुस्ता with मधु
सांद्र,सांद्रप्रसाद, *भल्लातकासावा
शक्
ु त्लामेह,शक्र
ु , *चंद्रप्रभा वटी
शीत,सिफता,शर्ने, *जाम्बू चूर्ण
1 Prajwal Gurav
SHORT NOTES ON CHARAKA SAMHITA 19-20
2 Prajwal Gurav
SHORT NOTES ON CHARAKA SAMHITA 19-20
कुष्ट-पित्त-कफ
शतरूकुष्ट-
पित्त-कफ
विचर्चिक कुष्ट-
पित्त
5.राजयक्ष्मा रोग भेद: एकदश रुप *घ त
ृ -वासा घत
ृ ,शतावरी घत
ृ
(T.B) a.अनुलोम 1.कास *चूर्ण-सितोपलादी चूर्ण,एला चूर्ण,लाक्षा चूर्ण
b.प्रतिलोम 2.ज्वर *वटी-लक्ष्मीविलास रस
त्रिरूप राजयक्ष्म 3.पर्श्वशल
ू श्वासकटूर रस
1.अम्सपार्श्वाभिताप 4.स्वरभेद *भस्म-अभ्रक भस्म
2.करपाद संताप 5.अतिसार -स्वर्ण भस्म
3.सर्वांग ज्वर 6.अरुची *आसव & अरिष्ट-द्राक्षारिष्ट
षडरुप 7.असंताप -दशमूलारिष्ट
1.कास 2.ज्वर 8.शिराशल
ू -च्यवनप्राष अवलेह
3.पर्श्वशूल 4.स्वरभेद 9.कफ वमन *अन्य-सुर्वन सत
ू शेकर रस
5.अतिसार 6.अरुची 10.रक्त वमन -शिलाजीत्वादी वटी
11.श्वास -त्रीकटू चूर्ण
6.उन्माद 1.वातज 1.निज *कल्याणक घतृ
(Mental 2.पित्तज 2.आगन्तुज *महाकाल्यानक घत
ृ
disorder) 3.कफज *महापैशाचीक घत
ृ
4.सन्नीपातज *समीर पन्नग रस
5.आगन्तुज *स्म्रिती सागर रस
*अश्वगन्धरिष्ट
*ब्राम्ही घत
ृ
*पुराण घत
ृ प्रयोग
*नस्य in उन्माद:
शिरीष+मधुक+वचा+कुष्ट
3 Prajwal Gurav
SHORT NOTES ON CHARAKA SAMHITA 19-20
4 Prajwal Gurav
SHORT NOTES ON CHARAKA SAMHITA 19-20
सर्वसर
-प्रहार
-वायु
-अग्नी
5 Prajwal Gurav
SHORT NOTES ON CHARAKA SAMHITA 19-20
2.पित्तज त्रायुषणाद्या घत
ृ
3.कफज एरं ड तैल+यव क्षार विरे चन
4.सन्नीपातज हरीतकी चूर्ण with उष्णजल
नागरचर्ण
ू with उष्णजल
मारीचादी चूर्ण with उष्णजल
चित्रक I दि वटी with उष्णजल
*पित्तज-चंदनाद्य घत
ृ
भूनिम्बड्या चूर्ण
*कफज-मधक
ु ासव
मध्वारीष्ट
पिप्पाल्यादी चूर्ण
तक्रारिष्ट चित्रकदी वटी
13.पांडू वातज *गोमुत्र हरीतकी
पित्तज *नवायस चर्ण
ू
कफज *मांडूर वटक
सन्नीपातज *योगराज
म्रीदभ
ु क्षनजन्य *धात्रयवलेह
14.कामल शाखाशय *धात्रयरीष्ट
कोष्टशय *दडीमाय घतृ
*शिलाजातु वचक
*बिजकारीष्ट
15.हलीमक रोग *दक्षालेह
*अगस्त्य हरीतकी
*यापन बस्ती
*क्षीर बस्ती
16.हिक्का महा हीक्का *अगस्त्य हरीतकी अवलेह
गंभीर हिक्का *अमत
ृ ाप्र I श घत
ृ
6 Prajwal Gurav
SHORT NOTES ON CHARAKA SAMHITA 19-20
7 Prajwal Gurav
SHORT NOTES ON CHARAKA SAMHITA 19-20
8 Prajwal Gurav
SHORT NOTES ON CHARAKA SAMHITA 19-20
9 Prajwal Gurav
SHORT NOTES ON CHARAKA SAMHITA 19-20
-घत
ृ पान
-अभ्यंग
25.द्विव्रण -अगन्तुक विजयादी प्रदे ह
-निज(दोषाज) मधक
ु ादी प्रदे ह
-वातज -व्रण रोपण अवचूर्ण
-पित्तज -शक्
ु ती भस्म,धातकी,लोध्र
-कफज -चंदनादी लेप
-न्यग्रोध क्वाथ
-सावर्निकर्ण योग
-त्वचा कृष्णकर योग
26.त्रीमार्मा specially mentioned about मर्मरक्षा
27.उदावर्त रोग 1.अपान संधारण -क्रीमिघ्नदी वर्ती
जन्य उदावर्त -वचादी चूर्ण
2.परु ीषज उदवर्ता -हिंग्वादी चर्ण
ू
3.मुत्रज उदावर्ता -स्थिरधी घत
ृ
4.जम्ृ भनिरोधज
उदवर्ता
5.अश्रुनिरोधज
उदावर्ता
6.हिक्का उदावर्ता
7.उद्गार उदावर्ता
8.छार्दी उदावर्ता
9.शुक्र उदावर्ता
10.क्षुधा उदावर्ता
11.तष्ृ णा उदावर्ता
12.श्वास उदावर्ता
13.निद्र उदावर्ता
10 Prajwal Gurav
SHORT NOTES ON CHARAKA SAMHITA 19-20
11 Prajwal Gurav
SHORT NOTES ON CHARAKA SAMHITA 19-20
12 Prajwal Gurav
SHORT NOTES ON CHARAKA SAMHITA 19-20
-दशमूलादी मज्जास्नेह
-पंचमूल तैल
-रास्ना तैल
-निर्गुंडी तैल
-बला तैल
-अमत
ृ ाद्य तैल
36.वात रक्त -बला घत
ृ
-दाक्ष घत
ृ
-बला तैल,सक
ु ु मारक,पिंड तैल
-अमत
ृ ाद्य तैल
-हरीतकी चूर्ण with गुड
-गडु ू ची स्वरस
-महामन्जीष्टादी कष I य
-वातरक्तनातक रस
-किशोर गुग्गुलू
-खादिरारीष्ट, मान्जीष्टरीष्ट
37.योणी व्यापद प्रदर चिकित्स:
-निम्ब+गडु ू ची कल्क with मद्य
-त्रिफल+मधुक+लोध्र+कोक्षी+मधु
-अम्लकी चूर्ण with मधु
-लोध्र कल्क with न्यग्रोध क्वाथ
-कासिसादी योग
-पश्ु यानगु चर्ण
ू
13 Prajwal Gurav
SHORT NOTES ON CHARAKA SAMHITA 19-20
गुल्म kustha
उर्द्वामार्ग
उभयमार्ग
अधोमार्ग
14 Prajwal Gurav
SHORT NOTES ON CHARAKA SAMHITA 19-20
rajayakshma samprapti
निदान
निदान सेवन
संधारण + विषमाशन क्षय + साहस
कफ प्रधान दोष प्रकोप शुक्र क्षय
स्रोतोडवराध वातप्रधान दोष
पोशनाभाव वात प्रकोप
अनल
ु ोम क्रम से पोषणभाव प्रतिलोम
धातु क्षय क्रम से धातु क्षय
सर्वधातु क्षय
शोष
उपसर्ग
राजक्ष्म
15 Prajwal Gurav
SHORT NOTES ON CHARAKA SAMHITA 19-20
16 Prajwal Gurav