1.

0 Pengenalan

Bahasa merupakan alat atau medium komunikasi dan interaksi manusia yang terpenting
yang menjadikan manusia itu sebagai makhluk sosial. Untuk menjadikan komunikasi
menjadi lebih berkesan dan tepat aspek penyebutan atau pembunyian sesuatu bunyi bahasa
itu mestilah dilakukan mengikut cara penyebutan yang sebenar mengikut hukum bunyi
sesuatu bahasa. Salah satu kaedah mengetahui cara sebutan yang betul dalam sesuatu
bahasa ialah melalui kaedah transkripsi fonetik. Kaedah transkripsi fonetik merupakan
kaedah tulisan menggunakan simbol-simbol khusus yang mewakili setiap satu bunyi.
Senarai abjad atau simbol bunyi bahasa-bahasa di dunia boleh diperolehi melalui Carta
Fonetik Antarabangsa atau International Phonetic Alphabet (IPA). Penulisan sesuatu
perkataan menggunakan transkripsi membolehkan sesiapa sahaja yang mahir
menggunakan IPA akan dapat membunyikan bunyi-bunyi bahasa dalam apa juga bahasa.
Contohnya dalam penyebutan perkataan dalam bahasa Inggeris penulisan transkripsi
fonemik berbeza dengan transkripsi fonetiknya dan untuk mengetahui sebutan sebenar
sesuatu perkataan transkripsi fonetik sangatlha berguna seperti:
Transkripsi fonemik Transkripsi Fonetik
i) /Cat/ [kæt]
ii) /Kite/ [kɑɪt]
iii) /Lamb/ [læm]
iv) /Next/ [nɛkst]
Transkripsi fonetik menekankan ketepatan bunyi di mana setiap bunyi diwakili oleh satu
simbol. Selain daripada itu terdapat juga tanda-tanda fonetik yang menyatakan bahawa
berlakunya proses koartikulasi iaitu gejala saling mempengaruhi antar satu bunyi dengan
bunyi lain yang berlaku apabila sesuatu bunyi itu diikuti atau mengikuti sesuatu bunyi.
Tanda-tanda fonetik tersebut dikenali dengan tanda diakritik. Contoh-contoh tanda
diakritik yang terdapat ialah:
i) [ɂ] - Glotalisasi
ii) [ǰ ] - Palatalisasi (Pelelangitkerasan)
iii) [ʷ] - Labialisasi (Pembibiran)

iv) [ ̴ ] - Nasalisasi (Penyengauan)

Selain daripada itu transkripsi fonetik juga boleh mengandungi tanda-tanda proses
suprasegmental seperti tekanan, tona, kepanjangan, jeda dan intonasi.
2.0 Transkripsi Fonetik Lagu “Warisan”

Berikut merupakan transkripsi fonetik lagu ‘Warisan” nyanyian Allahyarham Sudirman

Hj. Arshad. Transkripsi lagu ini menggunakan abjad-abjad bunyi bahasa Melayu dan
tanda-tanda diakritik. Unsur-unsur suprasegmental tidak digunakan dalam transkripsi
lagu ini.

Lirik Lagu Transkripsi

Di sini lahirnya sebuah cinta
Yang murni abadi sejati
Disini tersemai cita-cita
Bercambah menjadi warisan
Andai ku terbuang tak diterima
Andai aku disingkirkan
Ke mana harusku bawakan
Ke mana harusku semaikan cinta ini
Betapa
Di bumi ini ku melangkah
Ke utara selatan timur dan barat
Ku jejaki
Aku
Bukanlah seorang perwira
Gagah menghunus senjata
Namun hati rela berjuang
Walau dengan cara sendiri
Demi cinta ini
Ku ingin kotakan seribu janji
Sepanjang kedewasaan ini
Ku ingin sampaikan pesanan
Aku lah penyambung warisan
[di sinĩ lahirɳã səbuʷah činta]
[yaŋ mũrnĩ abadi səʲǰati]
[di sinĩ tərsəmãi čita čita]
[bərᶜͨčambah mənʲǰadi warisan]
[andai ku tərbuʷaŋ taɁ ditərimã]
[andai aku disiŋkirkan]
[kə mãnã harusku bawakan]
[kə mãnã harusku səmãikan činta inĩ]
[bətapa]
[di bumĩ inĩ ku məlaŋkah]
[kə utara səlatan timũr dan barat]
[ku ǰəʲǰaki]
[aku]
[bukanlah səoraŋ pərwira]
[gagah məŋhunũs sənʲǰata]
[nãmũn hati rela bərʲǰuʷaŋ]
[walau dəŋãn čara səndiri]
[dəmĩ činta inĩ]
[ku iŋĩn kotakan səribu ǰanʲǰi]
[səpanʲǰaŋ kədewasaɁan inĩ]
[ku ingin sampaikan pəsanãn]
[aku lah pəɳãmbuŋ warisan]
3.0 Tanda-tanda Diakritik yang Digunakan dalam Transkripsi Lagu Warisan

Dalam transkripsi fonetik lagu warisan terdapat empat tanda diakritik yang digunakan yang
mewakili setiap proses koartikulasi iaitu labialisasi, nasalisasi, palatalisasi dan glotalisasi.

a) Labialisasi

Labialisasi adalah proses pembibiran. Proses koartikulasi di mana posisi bibir

membulat sehingga pada bunyi utama terdengar bunyi labial [w]. Dalam bahasa
Melayu, gejala ini muncul sewaktu membunyikan perkataan yang mengandungi vokal
rangkap au, ua atau ui. Contoh perkataan yang mengandungi proses labialisasi dalam
lagu yang dikaji ialah:

i) /sebuah/ - [səbuʷah]
ii) /terbuang/ - [tərbuʷaŋ]

b) Nasalisasi

Nasalisasi atau penyengauan merupakan artikulasi tambahan yang berlaku pengaruh

daripada proses penyebutan bunyi perkataan yang mengandungi konsonan sengau yang
diikuti oleh vokal. Semasa menyebut bunyi sengau, misalnya m, n, ny, ng seperti dalam
perkataan malam, nasi, nyamuk, ngantuk pengaruh bunyi sengau m, n, ny dan ng
merebak kepada bunyi vokal kerana rongga hidung tidak sempat ditutup sepenuhnya
semasa menyabut bunyi vokal dalam perkataan tersebut. Contoh nasalisasi dalam lagu
yang dikaji ialah:

i) /sini - [sinĩ]
ii) /lahirnya/ - [lahirɳã]
iii) /murni - [mũrnĩ]
iv) /tersemai/ - [tərsəmãi]
v) /mana/ - [mãnã]
vi) /menghunus/ - [məŋhunũs]
c) Palatalisasi

Palatalisasi adalah proses pengangkatan daun lidah kearah langit-langit keras (palatum)
sewaktu artikulator primer berlangsung. Selain bunyi palatal, bunyi lain dapat di
palatalisasikan. Contoh palatalisasi yang berlaku dalam lagu yang dikaji ialah:

i) /sejati/ - [səʲǰati]
ii) /berjuang/ - [bərᶜͨčambah]
iii) /menjadi/ - [mənʲǰadi]
iv) /jejaki/ - [ǰəʲǰaki]
v) /senjata/ - [sənʲǰata]

d) Glotalisasi

Dalam bahasa Melayu gejala glotalisasi hadir apabila wujud keadaan dua voal
bergandingan dan semasa membunyikannya terjadi hentian antara dua bunyi vokal
tersebut. Selain itu glotalisasi juga berlaku apabila sesuatu perkataan berakhir dengan
bunyi letupan tidak bersuara [k]. Contoh glotalisasi yang terdapat dalam lagu yang
dikaji ialah:

i) /tak/ - [taɁ]
ii) /kedewasaan/ - [kədewasaɁan]