CARA PENGHASILAN BUNYI VOKAL

Berikut dihuraikan secara terperinci cara bunyi vokal [i], [e], [], [a], [u], [o],
[] dan [] dihasilkan oleh alat artikulasi.

1) Vokal Depan Sempit (Tinggi) [i]

Bagi menghasilkan
bunyi vokal hadapan
sempit [i], proses yang
berikut turut berlaku:
(i) Pita suara
dirapatkan supaya
udara dari paru-paru
keluar dengan
menggetarkan pita
suara ke rongga mulut.
(ii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya
udara tidak keluar melalui rongga hidung.
(iii) Depan lidah dinaikkan tinggi (setinggi mungkin) ke arah gusi.
(iv) Bibir dihamparkan.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi [i] (lihat rajah 4.12).

Berikut diberikan contoh kehadiran bunyi [i] dalam perkataan.

di awal perkataan:
[ikan], [ikut], [ipar], [ibu], [itu].
di tengah perkataan:
[biru], [bila], [kita], [sila], [silap].
di akhir perkataan:
[tali], [bli], [bri], [bsi] [guli].

2) Vokal Depan Separuh Sempit (Separuh Tinggi) [e]

Bagi menghasilkan
bunyi vokal depan
separuh sempit [e],
perkara yang berikut
turut berlaku:
(i) Pita suara
dirapatkan supaya
udara dari paru-paru
keluar dengan
menggetarkan pita
suara ke rongga mulut.
(ii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya
udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.
(iii) Depan lidah dinaikkan separuh tinggi ke arah gusi.
(iv) Bibir dihamparkan separuh sempit.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi [e] (lihat rajah 4.13).

Contoh kehadiran bunyi vokal ini dalam perkataan adalah seperti yang berikut:
di awal perkataan:
[ekor], [ela] , [elo], [ edah], [ela].
di tengah perkataan:
[katel], [bera], [heret], [sepet], [leper].
di akhir perkataan:
[sate].

3) Vokal Depan Separuh Luas (Separuh Rendah) []

Untuk menghasilkan bunyi vokal depan separuh luas, proses yang berikut turut
berlaku:
(i) Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar dengan
menggetarkan pita suara ke rongga mulut.
(ii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya
udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.
(iii) Depan lidah dinaikkan separuh rendah ke arah gusi.
(iv) Bibir dihampar separuh luas.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vokal [] (lihat rajah 4.14).

Berikut diberikan contoh perkataan yang dihadiri oleh bunyi vokal ini dalam
dialek Kelantan:
di awal perkataan:
[so], [lo], [doh], [].
di tengah perkataan:
[bso], [gt], [gl], [pl].
di akhir perkataan:
[god], [bul], [ud], [tul].

4) Vokal Depan Luas (Rendah) [a]

Vokal depan luas [a]

boleh dihasilkan melalui
proses seperti yang
berikut:
(i) Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar dengan
menggetarkan pita suara ke rongga mulut.
(ii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya
udara dari paru-paru tidak dapat keluar melalui rongga hidung.
(iii) Depan lidah diturunkan serendah mungkin.
(iv) Bibir dalam keadaan hampar.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vokal depan luas hampar.

Contoh seperti yang terdapat dalam perkataan yang berikut:

di awal perkataan:
[ara], [aar], [alah], [amal], [asap].
di tengah perkataan:
[dadu], [paku], [bukan], [lampu], [bahu].
di akhir perkataan:
[pita], [rasa], [tiba], [kuda], [klapa].

5) Vokal Belakang Sempit (Tinggi) [u]

Untuk menghasilkan
bunyi vokal belakang
sempit, proses yang
berikut harus dilakukan:
(i) Pita suara dirapatkan
supaya udara yang
keluar dari paru-paru
menggetarkan pita suara
ke rongga mulut.
(ii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya
udara tidak dapat keluar melalui hidung.
(iii) Belakang lidah dinaikkan tinggi (setinggi mungkin) ke arah lelangit lembut.
(iv) Bibir dibundarkan.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vokal belakang bundar [u]. (lihat rajah
4.16).

Kehadiran bunyi ini dalam perkataan adalah seperti yang berikut:

di awal perkataan:
[uli], [usap], [usu], [undur], [unto].
di tengah perkataan:
[buka], [bubur], [subur], [gandum], [kabur].
di akhir perkataan:
[bau], [labu], [pasu], [kelambu], [batu].

6) Vokal Belakang Separuh Sempit (Separuh Tinggi) [o]

Vokal ini boleh dihasilkan

melalui proses seperti yang
berikut:
(i) Pita suara dirapatkan
supaya udara dari paru-
paru keluar ke rongga
mulut menggetarkan pita
suara.
(ii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya
udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.
(iii) Belakang lidah dinaikkan separuh tinggi ke arah lelangit lembut.
(iv) Bibir dibundarkan.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vokal belakang separuh sempit [o] (lihat
rajah 4.17).

Kehadiran bunyi vokal ini adalah seperti dalam contoh yang berikut:
di awal perkataan:
[oleh], [ota], [obor], [oren].
di tengah perkataan:
[boleh], [soto], [koko], [tolo].
di akhir perkataan:
[solo], [soto], [foto]

7) Vokal Belakang Separuh Luas (Separuh Rendah) []

Untuk menghasilkan bunyi

vokal belakang separuh
luas, proses berikut
berlaku:
(i) Pita suara dirapatkan
supaya udara dari paru-
paru keluar dengan
menggetarkan pita suara
ke rongga mulut.
(ii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya
udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.
(iii) Belakang lidah dinaikkan separuh rendah ke arah lelangit lembut.
(iv) Bibir dibundarkan.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vokal [] (lihat rajah 4.18).
Bunyi ini terdapat dalam dialek Kelantan seperti yang berikut:
di awal perkataan:
[bat], [ta], [r], [peh].
di tengah perkataan:
[pk], [sudh], [ph], [brh].
di akhir perkataan:
[kit], [bil], [blak], [guan].

8) Vokal Tengah []

Untuk menghasilkan
bunyi vokal tengah ini,
proses yang berikut
turut berlaku:
(i) Pita suara dirapatkan
supaya udara yang
keluar dari paru-paru ke
rongga mulut
menggetarkan pita
suara.
(ii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya
udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.
(iii) Tengah lidah dinaikkan sedikit ke arah lelangit keras.
(iv) Keadaan bibir hampar.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi [] (lihat rajah 4.19).

Bunyi ini hadir dalam perkataan seperti dalam contoh yang berikut:
di awal perkataan:
[ma], [mbun], [mpat], [nam].
di tengah perkataan:
[pnat], [brat], [rgas], [kmas].

CARA PENGHASILAN BUNYI KONSONAN

1) Letupan Dua Bibir Tidak Bersuara [p]

Konsonan letupan dua

bibir tidak bersuara [p]
dihasilkan melalui
proses seperti yang
berikut:
(i) Pita suara dibuka
(direnggangkan).
(ii) Udara dari paru-paru
keluar ke rongga mulut tanpa menggetarkan pita suara.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan kepada dinding
tekak bagi menyekat udara supaya tidak dapat keluar melalui rongga hidung.
(iv) Dua bibir dirapatkan untuk menghalang sepenuhnya udara dari paru-paru
yang keluar ke rongga mulut. Udara tersekat sepenuhnya pada bibir, kemudian
dilepaskan serta-merta.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi konsonan letupan dua bibir tidak bersuara
[p] (lihat rajah 4.23).
Kehadiran konsonan ini dalam perkataan adalah seperti yang berikut:
di awal perkataan:
[papan], [pasu], [pukul], [putri].
di tengah perkataan:
[lpas], [sepa], [dapur], [dapat].
di akhir perkataan:
[dakap], [atap], [sdap], [santap].

2) Letupan Dua Bibir Bersuara [b]

Konsonan ini dihasilkan

melalui proses seperti
yang berikut:
(i) Pita suara
dirapatkan.
(ii) Udara dari paru-paru
keluar dengan
menggetarkan pita
suara ke rongga mulut.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan pada dinding
tekak untuk menyekat udara supaya tidak dapat keluar melalui rongga hidung.
(iv) Dua bibir dirapatkan untuk menghalang sepenuhnya udara yang keluar dari
paru-paru ke rongga mulut. Udara tersekat sepenuhnya seketika pada bibir
mulut, kemudian udara dilepaskan dengan serta-merta.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi konsonan dua bibir bersuara [b] (lihat rajah
4.24).

Kehadiran konsonan ini dalam perkataan adalah seperti yang berikut:

di awal perkataan:
[buru], [buku], [buda], [batu].
di tengah perkataan:
[tubuh], [subuh], [tabur], [tiba].
di akhir perkataan:
[sbab], [karib], [kitab], [adab].
3) Letupan Gusi Tidak Bersuara [t]

Konsonan letupan gusi

tidak bersuara
dihasilkan melalui
proses seperti yang
berikut:
(i) Pita suara dibuka
(direnggangkan).
(ii) Udara yang keluar
dari paru-paru ke rongga mulut keluar tanpa menggetarkan pita suara, kemudian
tersekat pada bahagian gusi.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan pada dinding
tekak untuk menutup rongga hidung supaya udara tidak dapat keluar melalui
rongga hidung.
(iv) Hujung lidah dirapatkan pada gusi untuk membuat sekatan penuh pada arus
udara yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut. Udara kemudiannya
dilepaskan dengan serta-merta.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah konsonan letupan gusi tidak bersuara [t] (lihat
rajah 4.25).

Kehadiran konsonan ini dalam perkataan adalah seperti yang berikut:

di awal perkataan:
[taan], [tahu], [tolo], [tare].
di tengah perkataan:
[pta], [putus], [satu], [bantu].
di akhir perkataan:
[pnuntut], [patut], [sbut], [lmbut].
4) Letupan Gusi Bersuara [d]

Untuk menghasilkan
bunyi konsonan ini,
proses yang berikut
perlu berlaku:
(i) Pita suara
dirapatkan.

(ii) Udara dari paru-

paru keluar dengan
menggetarkan pita
suara ke rongga mulut.

(iii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan pada dinding
tekak untuk menutup rongga hidung supaya udara tidak dapat keluar melalui
rongga hidung.

(iv) Hujung lidah dirapatkan pada gusi untuk membuat sekatan penuh pada
arus udara yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut. Udara tersekat
sepenuhnya pada gusi, kemudian udara tersebut dilepaskan dengan serta-
merta.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi konsonan letupan dua bibir bersuara [d]
(lihat rajah 4.26).

Konsonan ini hadir dalam perkataan yang berikut:

di awal perkataan:
[dalam], [dahulu], [duka], [dapur].
di tengah perkataan:
[pda], [pada], [sida], [padah].
di akhir perkataan:
[abad], [tekad], [masud], [hasad].

5) Letupan Lelangit Lembut Tidak Bersuara [k]

Konsonan letupan
lelangit lembut tidak
bersuara [k] dihasilkan
melalui proses seperti
yang berikut:
(i) Pita suara dibuka
(direnggangkan).
(ii) Udara dari paru-
paru keluar ke rongga
mulut tanpa menggetarkan pita suara.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak dirapatkan pada dinding tekak untuk
menyekat udara supaya tidak dapat keluar melalui rongga hidung.
(iv) Belakang lidah dinaikkan dan dirapatkan pada lelangit lembut untuk
membuat sekatan penuh pada arus udara yang keluar dari paru-paru ke rongga
mulut. Udara tersekat pada bahagian lelangit lembut, kemudian dilepaskan
dengan serta-merta.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi konsonan letupan lelangit lembut tidak
bersuara [k] (lihat rajah 4.27).

Bunyi konsonan ini hadir dalam perkataan yang berikut:

di awal perkataan:
[kawan], [kuda], [kalau], [kita].
di tengah perkataan:
[sukat], [bakat], [dkat], [pukat].
di akhir perkataan:
[buda], [pka], [teo], [ma].

6) Letupan Lelangit
Lembut Bersuara
[g]
Bagi menghasilkan konsonan letupan lelangit lembut bersuara [g], proses berikut
perlu dilakukan:
(i) Pita suara dirapatkan.
(ii) Udara dari paru-paru keluar dengan menggetarkan pita suara ke rongga
mulut.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak dirapatkan kepada dinding tekak untuk
membuat sekatan supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.
(iv) Belakang lidah dinaikkan dan dirapatkan pada lelangit lembut untuk
membuat sekatan penuh pada arus udara yang keluar dari paru-paru. Udara
tersekat pada bahagian lelangit lembut dan kemudiannya dilepaskan dengan
serta-merta.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi konsonan letupan lelangit lembut bersuara
[g] (lihat rajah 4.28).

Bunyi konsonan ini hadir dalam perkataan seperti yang berikut:

di awal perkataan:
[guru], [ganti], [gantu], [gambar].
di tengah perkataan:
[aga], [agar], [uga], [ragu].
di akhir perkataaan:
[beg], [dialog], [monolog].

7) Hentian Glotis []

Untuk menghasilkan
bunyi hentian glotis,
proses berikut turut
berlaku:
(i) Pita suara
dirapatkan serapat-
rapatnya.
(ii) Udara dari paru-paru keluar dan tersekat dan terhenti pada bahagian glotis
dan tidak dilepaskan.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan kepada dinding
tekak untuk membuat sekatan supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga
hidung.
(iv) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi konsonan hentian glotis [] yang terdapat
dalam bahasa Melayu (lihat rajah 4.29).

Contoh perkataan yang mengandungi bunyi konsonan ini ialah:

di awal perkataan:
[ibu], [ada], [ikan], [ora].
di tengah perkataan:
[saat], [umaat], [kadaan], [soal].
di akhir perkataan:
[tida], [ana], [ka], [gala].

8) Letusan Lelangit Keras-Gusi Tidak Bersuara []

Untuk menghasilkan
bunyi konsonan ini,
proses yang berikut
turut berlaku:
(i) Pita suara dibuka
(direnggangkan).
(ii) Udara dari paru-paru
keluar ke rongga mulut
tanpa menggetarkan pita suara.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan pada dinding
tekak untuk membuat sekatan supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga
hidung.
(iv) Depan lidah dirapatkan pada daerah lelangit keras-gusi untuk membuat
sekatan pada arus udara dari paru-paru ke rongga mulut. Udara tersebut
tersekat seketika pada bahagian lelangit keras-gusi, kemudian udara tersebut
dilepaskan dengan perlahan (bukan dengan cepat atau dengan serta-merta).
Walau bagaimanapun, untuk bunyi konsonan [] dalam bahasa Melayu,
pelepasan udara adalah lebih cepat sedikit berbanding dengan pelepasan udara
untuk bunyi konsonan letusan (afrikat) dalam bahasa Inggeris seperti dalam
perkataan church.

Bunyi konsonan [] yang hadir dalam bahasa Melayu adalah seperti yang
berikut:
di awal perkataan:
[ari], [uti], [uri], [ontoh].
di tengah perkataan:
[sui], [bani], [bni], [kuni].
di akhir perkataan:
[ma], [ko].

9) Letusan Lelangit Keras-Gusi Bersuara []

Bunyi letusan lelangit

keras-gusi dihasilkan
melalui proses seperti
yang berikut:
(i) Pita suara dirapatkan.
(ii) Udara dari paru-paru
keluar ke rongga mulut
dengan menggetarkan
pita suara.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan pada dinding
tekak untuk menyekat udara daripada memasuki rongga hidung.
(iv) Depan lidah dirapatkan pada daerah lelangit keras-gusi untuk membuat
sekatan pada arus udara dari paru-paru ke rongga mulut. Udara tersekat pada
daerah lelangit keras-gusi dan dilepaskan perlahan (bukan dilepaskan dengan
cepat atau serta merta). Bagi bunyi konsonan [] dalam bahasa Melayu,
pelepasan udara adalah lebih cepat daripada pelepasan udara untuk bunyi
konsonan j dalam bahasa Inggeris seperti untuk perkataan judge.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi [] (lihat rajah 4.31).

Bunyi konsonan ini hadir dalam perkataan seperti yang berikut:

di awal perkataan:
[aan], [olo], [agut], [uga].
di tengah perkataan:
[taam], [trun], [bua], [huan].
di akhir perkataan:
[ime], [kole].

10) Geseran Gusi Tidak Bersuara [s]

Untuk menghasilkan
bunyi konsonan geseran
gusi tidak bersuara [s],
proses yang berikut turut
berlaku:
(i) Pita suara dibuka
(direnggangkan).
(ii) Udara dari paru-paru keluar dengan menggeser melalui sempitan pada
daerah gusi. Pita suara tidak digetarkan.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak dirapatkan pada dinding tekak bagi
menyekat udara daripada keluar melalui rongga hidung.
(iv) Daun lidah dinaikkan ke arah gusi untuk membuat sempitan.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi geseran gusi tidak bersuara [s] (lihat rajah
4.32).

Bunyi konsonan ini hadir dalam perkataan seperti yang berikut:

di awal perkataan:
[saya], [sapu], [suguh], [sdap].
di tengah perkataan:
[basuh], [kasar], [dasar], [pasar].
di akhir perkataan:
[habis], [bilis], [hiris], [bras].

11) Geseran Glotis Bersuara [h]

Untuk menghasilkan
bunyi konsonan
geseran glotis [h],
proses yang berikut
turut
berlaku:
(i) Pita suara dibuka
(direnggangkan)
sedikit untuk
membuat sempitan
pada glotis.
(ii) Udara keluar dengan menggeser melalui sempitan glotis. Pita suara
digetarkan.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan pada dinding
tekak bagi menutup rongga ke hidung supaya udara tidak dapat keluar melalui
hidung.
(iv) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi konsonan geseran glotis bersuara [h] (lihat
rajah 4.33).

Kehadiran bunyi ini adalah seperti yang berikut:

di awal perkataan:
[habis], [hulur], [hantu], [higap].
di tengah perkataan:
[lihat], [tahap], [peha], [sehat].
di akhir perkataan:
[brseh], [lteh], [kaseh], [lbeh].

12) Getaran Gusi Bersuara [r]

Bunyi getaran gusi

bersuara [r] dihasilkan
dengan cara yang
berikut:
(i) Pita suara
dirapatkan.
(ii) Udara dari paru-
paru keluar ke rongga
mulut dan
menggetarkan hujung
lidah dan pita suara digetarkan.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan pada dinding
tekak supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.
(iv) Hujung lidah dikenakan pada gusi.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi getaran gusi bersuara [r] (lihat rajah 4.34).

Konsonan ini hadir dalam perkataan seperti yang berikut:

di awal perkataan:
[rasa], [rabun], [runtuh], [rusuh].
di tengah perkataan:
[bras], [kras], [laras], [karut].
di akhir perkataan:
[bsar], [kasar], [lebar], [edar].
13) Sisian Gusi Bersuara [l]

Konsonan sisian gusi

bersuara [l] dihasilkan
dengan cara:
(i) Pita suara
dirapatkan.
(ii) Udara dari paru-paru
keluar ke rongga mulut
tetapi hanya dapat
keluar melalui sisian
atau tepian. Pita suara
digetarkan.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan pada dinding
tekak untuk menutup rongga ke hidung supaya udara tidak dapat keluar melalui
rongga hidung.
(iv) Hujung lidah dikenakan pada bahagian tengah gusi untuk membuat sekatan
pada arus udara yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi konsonan sisian gusi bersuara [l] (lihat
rajah 4.35).

Kehadiran konsonan ini dalam perkataan adalah seperti yang berikut:

di awal perkataan:
[lama], [lambat], [lampu], [lupa].
di tengah perkataan:
[slamat], [klat], [kilat], [bulat].
di akhir perkataan:
[tigal], [bkal], [pegal], [pukul]
14) Sengau Dua Bibir Bersuara [m]

Konsonan sengau dua

bibir bersuara [m]
dihasilkan dengan cara:
(i) Pita suara dirapatkan.
(ii) Udara dari paru-paru
memasuki rongga mulut
dan keluar melalui rongga hidung.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak diturunkan supaya suara dapat memasuki
rongga hidung.
(iv) Bibir bawah dirapatkan pada bibir atas untuk membuat sekatan pada arus
udara yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut. Bibir mulut dibuka semasa
menyebut bunyi [m] dan pita suara digetarkan (lihat rajah 4.36).

Bunyi konsonan ini hadir dalam perkataan seperti yang berikut:

di awal perkataan:
[makan], [malam], [mula], [masin].
di tengah perkataan:
[timun], [namun], [timur], [lima].
di akhir perkataan:
[salam], [silam], [dalam], [tilam].
15) Sengau Gusi Bersuara [n]

Bunyi sengau gusi

bersuara [n] dihasilkan
dengan cara:
(i) Pita suara
dirapatkan.
(ii) Udara dari paru-
paru keluar ke rongga
mulut dan terhalang
pada bahagian gusi,
kemudian keluar melalui rongga hidung. Pita suara digetarkan.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak diturunkan membuka rongga hidung
supaya udara dapat keluar melalui rongga hidung.
(iv) Hujung lidah dirapatkan pada gusi untuk membuat sekatan pada arus udara
yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi sengau gusi bersuara [n] (lihat rajah 4.37).

Kehadiran bunyi konsonan ini adalah seperti dalam contoh yang berikut:
di awal perkataan:
[nasi], [nuri], [naka], [naluri].
di tengah perkataan:
[knari], [binasa], [panas], [lontar].
di akhir perkataan:
[papan], [simpan], [lapan], [smbilan]

16) Sengau Lelangit Keras-Gusi Bersuara []

Untuk menghasilkan
bunyi ini, proses yang
berikut turut berlaku:
(i) Pita suara
dirapatkan.
(ii) Udara dari paru-paru
keluar ke rongga mulut
dan terhalang pada
daerah lelangit keras-
gusi, kemudian keluar
melalui rongga hidung. Pita suara digetarkan.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak diturunkan membuka ruang rongga ke
hidung supaya udara dari paru-paru dapat keluar melalui rongga hidung.
(iv) Depan lidah dirapatkan pada daerah lelangit keras-gusi untuk membuat
sekatan pada arus udara yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi konsonan sengau lelangit keras-gusi
bersuara [] (lihat rajah 4.38).

Kehadiran bunyi konsonan ini adalah seperti dalam contoh yang berikut:
di awal perkataan:
[ai], [ata], [amo], [ao].
di tengah perkataan:
[baa], [mia], [taa], [sui].

17) Sengau Lelangit

Lembut Bersuara
[]
Bunyi konsonan sengau lelangit lembut bersuara [] dihasilkan melalui proses
yang berikut:
(i) Pita suara dirapatkan.
(ii) Udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut dan terhalang pada daerah
lelangit lembut, kemudian keluar melalui rongga hidung. Pita suara digetarkan.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak diturunkan membuka rongga hidung
supaya udara dapat keluar melalui rongga hidung.
(iv) Belakang lidah dinaikkan dan dirapatkan kepada lelangit lembut untuk
menyekat udara yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi sengau lelangit lembut bersuara [] (lihat
rajah 4.39).

Kehadiran konsonan ini dalam perkataan adalah seperti dalam contoh yang
berikut:
di awal perkataan:
[aa], [iau].
di tengah perkataan:
[bua], [sia], [baga], [taga].
di akhir perkataan:
[tagu], [bara], [tanu], [gunu].

18) Separuh Vokal Dua Bibir Bersuara [w]

Bunyi separuh vokal

dua bibir bersuara [w]
ini dihasilkan dengan
cara:
(i) Pita suara
dirapatkan.
(ii) Udara keluar dari
paru-paru ke rongga
mulut menggetarkan
pita suara.
(iii) Belakang lidah diangkat ke arah lelangit lembut tetapi tidak menyentuh
lelangit lembut (sama seperti kedudukan lidah untuk membunyikan vokal
belakang [u]).
(iv) Bibir dibundarkan. Semasa menghasilkan bunyi vokal [u], lidah dengan
pantas berubah ke kedudukan (posisi) untuk menghasilkan vokal tengah []
(lihat rajah 4.40).

Kehadiran konsonan ini adalah seperti dalam contoh yang berikut:

di awal perkataan:
[wau], [waris], [waja], [wa].
di tengah perkataan:
[kawan], [lawan], [kawat], [lewat].
di akhir perkataan:
[sepa takraw].

19) Separuh Vokal Lelangit Keras Bersuara [j]

Bagi menghasilkan
bunyi konsonan
separuh vokal lelangit
keras bersuara [j],
proses yang berikut
turut berlaku:
(i) Pita suara
dirapatkan.
(ii) Udara dari paru-
paru keluar ke rongga
mulut dan menggetarkan pita suara.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan kepada dinding
tekak supaya udara tidak keluar melalui rongga hidung.
(iv) Depan lidah dinaikkan ke arah gusi seperti hendak menghasilkan bunyi
vokal [i], kemudian semasa menghasilkan bunyi itu, kedudukan lidah berubah
dengan pantas ke kedudukan vokal tengah [].
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi konsonan separuh vokal [j] (lihat rajah
4.41).

Kehadiran bunyi konsonan ini dalam perkataan adalah seperti dalam contoh
yang berikut:
di awal perkataan:
[ja], [jakin], [jatim], [juran].
di tengah perkataan:
[daja], [saja], [baja], [smbahja].

CARA PENGHASILAN KONSONAN PINJAMAN

1) Geseran Bibir-Gigi Tidak Bersuara [f]

Bunyi konsonan geseran

bibir-gigi tidak bersuara
[f] dihasilkan dengan
cara:
(i) Pita suara dibuka
(direnggangkan).
(ii) Udara dari paru-paru
keluar dengan
menggeser melalui sempitan pada daerah bibir-gigi. Pita suara tidak digetarkan.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga ke hidung
supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.
(iv) Bibir bawah dihampirkan pada gigi atas untuk membuat sempitan supaya
udara keluar dengan menggeser melalui ruang yang sempit.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi geseran bibir-gigi tidak bersuara [f] (lihat
rajah 4.42).

Konsonan ini hadir dalam perkataan pinjaman seperti contoh yang berikut:
di awal perkataan:
[fikir], [fitnah], [faham], [foneti].
di tengah perkataan:
[nafkah], [sifir], [sifar], [kufur].
di akhir perkataan:
[arif], [maaf], [alif], [huruf].

2) Geseran Bibir-Gigi Bersuara [v]

Bunyi konsonan geseran

bibir-gigi bersuara [v]
dihasilkan dengan cara:
(i) Pita suara dirapatkan.
(ii) Udara dari paru-paru
keluar dengan
menggeser melalui
sempitan pada daerah bibir-gigi. Pita suara digetarkan.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan pada dinding
tekak menutup rongga ke hidung supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga
hidung.
(iv) Bibir bawah dihampirkan pada gigi atas untuk membuat sempitan supaya
udara keluar dengan menggeser melalui sempitan.
(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi geseran bibir-gigi bersuara [v] (lihat rajah
4.43).

Kehadiran bunyi konsonan ini adalah seperti dalam contoh yang berikut:
di awal perkataan:
[vokal], [variasi].
di tengah perkataan:
[univrsiti], [novel].

3) Geseran Gigi Tidak Bersuara []

Konsonan geseran gigi

tidak bersuara []
dihasilkan melalui cara:
(i) Pita suara dibuka
(direnggangkan).
(ii) Udara dari paru-
paru keluar dengan
menggeser melalui
sempitan antara gigi
atas dan gigi bawah.
Pita suara tidak digetarkan.
(iii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan pada dinding
tekak untuk menutup rongga ke hidung supaya udara tidak dapat keluar melalui
rongga hidung.

(iv) Hujung lidah dihampirkan kepada daerah antara gigi atas dengan gigi bawah
untuk membuat sempitan pada daerah antara gigi atas dan gigi bawah supaya
udara keluar dengan menggeser.

(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi geseran gigi tidak bersuara [] (lihat rajah
4.44).
Konsonan ini hadir dalam perkataan seperti dalam contoh yang berikut:
di awal perkataan:
[inin], [alaa], [abit], [oman].
di tengah perkataan:
[mial].
di akhir perkataan:
[hadi].