მიკროეკონომიკა

პროფესორი ეთერ ხარაიშვილი

 თავი 13. მონოპოლია და მონოფსონია

მიზნები:

• მოგების მაქსიმიზაცია მონოპოლიის პირობებში

• მონოპოლიური ფასდადება
• მონოპოლიური ბაზრების სტატიკური ანალიზი
• მრავალი საწარმოს მქონე მონოპოლია. კარტელი,
მონოფსონია
• მონოპოლიური ძალაუფლების მაჩვენებლები

მიკროეკონომიკა 2
 მონოპოლია და მონოფსონია

მონოპოლია არის საბაზრო სტრუქტურა, სადაც ერთადერთი

ფირმა ყიდის უნიკალურ პროდუქტს და მისი უშუალო
შემცვლელი ბაზარზე არ მოიპოვება
საბაზრო ძალაუფლება - თუ გამყიდველს ან მყიდველს
შეუძლია გავლენა მოახდინოს საბაზრო ფასის ჩამოყალიბებაზე
მონოფსონია -საბაზარო სტრუქტურა, როცა მყიდველი ფლობს
საბაზრო ძალაუფლებას და გავლენას ახდენს საბაზრო ფასის
ჩამოყალიბებაზე

მიკროეკონომიკა 2
მოგების მაქსიმიზაცია მონოპოლიის პირობებში

ფასი

12

10

7 მონოპოლიის მოთხოვნის მრუდი ემთხვევა

დარგში საბაზრო მოთხოვნის მრუდს

D
0 2 5 12 რაოდენობა

მონოპოლისტის მოთხოვნის მრუდი ბერილიუმის მსოფლიო

ბაზარზე

მიკროეკონომიკა 2
 მოგების მაქსიმიზაციის პირობა

მონოპოლისტი ფირმის პროდუქტზე მოთხოვნის მრუდი აღიწერება

განტოლებით
P(Q) =12 − Q
ამონაგები არის TR = P(Q) მაშინ

დავუშვათ, TR = (12 − Q )  Q = 12Q − Q 2

TC (Q ) = (1 2)Q 2

მიკროეკონომიკა 2
 მონოპოლისტის ამონაგები, დანახარჯები და
მოგება
Q P TR TC მოგება
(მილიონი კგ) (დოლარი კგ-ზე ) (მილიონი დოლარი) (მილიონი დოლარი) (მილიონი დოლარი)

0 12 0 0 0
1 11 11 0,5 10,5
2 10 20 2,0 18
3 9 27 4,5 22,5
4 8 32 8,0 24
5 7 35 12,5 22,5
6 6 36 18 18
7 5 35 24,5 10,5
8 4 32 32 0
9 3 27 40 13,5
10 2 20 50 - 30

მიკროეკონომიკა 2
 მოგების მაქსიმიზაცია მონოპოლიის
პირობებში
მთლიანი შემოსავალი, მთლიანი
დანახარჯი და მთლიანი მოგება

TC
(მლნ. დოლარი წელიწადში)

$24

TR
0 4
რაოდენობა
„ა“ 1. როდის არის მოგება
ფასი MC მაქსიმალური?
2. როგორი
დამოკიდებულებაა 4
მლნ კგ-მდე MR-სა და
MC-ს შორის? 4 მლნ
კგ-ის შემდეგ?
MR D
0 4
რაოდენობა
„ბ“

მიკროეკონომიკა 2
 მონოპოლიის ზღვრული ამონაგები

ფასი

10 E F TR = II ფართობი - I ფართობი = PQ + QP

I
H L
7

P
II MR = P + Q
Q
G D
K
0 2 5
რაოდენობა

ცვლილება მთლიან ამონაგებში წარმოების მოცულობის გაზრდისას

მიკროეკონომიკა 2
 მონოპოლისტის საშუალო ამონაგები და
ზღვრული ამონაგები

TR P Q
საშუალო ამონაგები AR = AR = =P
Q Q

AR(Q) = P(Q)

მონოპოლისტისათვის ზღვრული ამონაგები ნაკლებია ფასზე,

ხოლო ფასი საშუალო ამონაგების ტოლია

მაშასადამე, ზღვრული ამონაგები ნაკლებია საშუალო ამონაგებზე Q-ს

ნებისმიერი დადებითი მნიშვნელობისას

მიკროეკონომიკა 2
 სავარჯიშო მონოპოლისტის ზღვრული და
საშუალო ამონაგები

საბაზრო მოთხოვნის მრუდია P = a − bQ

ა/ დაწერეთ საშუალო და ზღვრული ამონაგების მრუდების განტოლებები

ბ/ შეადარეთ მოთხოვნისა და ზღვრული ამონაგების მრუდები

გ/ მიღებული შედეგების მიხედვით ააგეთ გრაფიკი

მიკროეკონომიკა 2
მოგების მაქსიმიზაცია მონოპოლიის პირობებში
მლნ. $ წელიწადში)

$35
როცა PP=$7/კგ
Q=5, და TR=$35

TR=PQ

0 რაოდენობა (მილიონი კგ წელიწადში)

,,ა”
MC
$12
AR, MR (მლნ. $ კგ)

როცა Q=5, PP=$7/კგ

10 და TR=$35, მაშინ AR=$35/5=$7,
P
7 როცა Q=2, p=$10/კგ; როცა Q=5, PP=$7/კგ,
მაშინ MR=$7+(-$1)5=$2/კგ

2 MR
Q AR =PxQ/ΔQ=P

0 2 5 6 12 = საბაზრო მოთხოვნის მრუდი

,,ბ” რაოდენობა (მილიონი კგ წელიწადში)

დამოკიდებულება მონოპოლისტის მთლიან, საშუალო და ზღვრულ ამონაგებს შორის

მიკროეკონომიკა 2
 მოგების მაქსიმიზაციის გრაფიკული ასახვა

ფასი

12 TR = AR  Q,
AA MC
8
TC = AC  Q.
B
4 AC

E
2
F
MR D
0 4 რაოდენობა

1. რამდენია მთლიანი ამონაგები?

2. რამდენია მთლიანი დანახარჯები?
3. რამდენია მოგება?

მიკროეკონომიკა 2
 მონოპოლიურ ბაზარზე წონასწორობის
კანონზომიერებები:

მონოპოლიურ ბაზარზე მოგების შესაბამისი ფასი მეტია ზღვრულ

დანახარჯზე, განსხვავებით კონკურენტული ფირმისაგან, სადაც ფასი
ზღვრული დანახარჯის . . .
მონოპოლიურ ბაზარზე გრძელვადიან პერიოდში ფირმას აქვს დადებითი
მოგება კონკურენტული ბაზრის გრძელვადიანი წონასწორობისაგან
განსხვავებით, სადაც ფირმების მოგება . . .
მიუხედავად იმისა, რომ მონოპოლისტი ზღვრულ დანახარჯზე მეტ ფასს
აწესებს, მაინც არსებობს სამომხმარებლო ნამეტი. რით არის ეს
გამოწვეული?
კეთილდღეობის ერთობლივი ნამეტი არის სამომხმარებლო ნამეტისა და
მონოპოლიური ფირმის მოგების ჯამი.

მიკროეკონომიკა 2
მაქსიმალური მოგების შესაბამისი რაოდენობისა
და ფასის გამოთვლა
მონოპოლისტის მოთხოვნის მრუდის განტოლებაა

P =12 − Q
ხოლო ზღვრული დანახარჯის განტოლებაა

MC = Q
გაიანგარიშეთ მაქსიმალური მოგების შესაბამისი ფასი და
რაოდენობა

მიკროეკონომიკა 2
 მიწოდების მრუდი და მონოპოლია
კონკურენტული ფირმისთვის ფასი ენდოგენური
ფასი

თუ ეგზოგენური ფაქტორია?
მონოპოლიური ფირმისთვის?
MC

$20

15

10
D1

MR2 MR1 D2
0 5
რაოდენობა

მონოპოლიას მიწოდების მრუდი არ აქვს

მიკროეკონომიკა 2
 როგორ განსაზღვრავს ელასტიკურობა
მონოპოლიურ ფასდადებას?
ფასი

ფასი
PB
DA
PA DA
MC MC
DB
0 QA 0 QB QA
MRA MRB
რაოდენობა რაოდენობა
ბაზარი A
ბაზარი B

ახდენს თუ არა ელასტიკურობა გავლენას მონოპოლიურ ფასდადებაზე?

რომელ შემთხვევაშია მოგება უფრო მეტი?

მიკროეკონომიკა 2
ზღვრული ამონაგები და მოთხოვნის საფასო
ელასტიკურობა
(დამოკიდებულება საფასო ელასტიკურობასა და ფასს შორის)

P  Q P 
MR = P + Q MR = P 1 +  
Q  P Q 
Q P
გავიხსენოთ:  არის . . .
P Q
Q P 1
მაშინ  .
P Q E Q,P

 1 

MR = P 1 + 
  Q,P 
 

მიკროეკონომიკა 2
ზღვრული ამონაგები და მოთხოვნის საფასო
ელასტიკურობა
ფასი

ელასტიკური მონაკვეთი
−    Q, P  −1, MR  0
a 1. თუ ფირმა აწარმოებს ელასტიკურ
ერთეულოვანი ელასტიკურობა მონაკვეთზე, როგორ მიიღწევა
 Q , P = −1, MR = 0
ამონაგების გაზრდა?
2. რა გადაწყვეტილება მიიღება
არაელასტიკურ მონაკვეთზე?

არაელასტიკური მონაკვეთი

−1   Q , P  0, MR  0

MR D
0
a a რაოდენობა

2b b

მიკროეკონომიკა 2
ფასდადების წესი უკუელასტიკურობის მიხედვით
(მოგების მაქსიმიზაციის პირობით)
 1 
P * 1 +  = MC (Q*)
გავიხსენოთ:   Q,P 
 

P * −MC * 1
=−
P*  Q, P

უკულასტიკურობის მიხედვით ფასდადების წესი: ზღვრულ დანახარჯის ტოლ

ფასსზე მონოპოლისტის მიერ დამატებული ფასის სიდიდე (ფასნამატი) ტოლია
მოთხოვნის საფასო ელასტიკურობის შებრუნებული უარყოფითი სიდიდისა.
IEPR წესის თანახმად, D რაც უფრო ელასტიკურია მოთხოვნა, მით . . . ფასნამატი.

მიკროეკონომიკა 2
მოთხოვნის ელასტიკური მონაკვეთი და
მონოპოლია
ფასი
რატომ მოქმედებს მონოპოლისტი
მოთხოვნის მრუდის ელასტიკურ
მონაკვეთზე?

PB B

PA A
II D
0 QB QA
რაოდენობა

MR

მიკროეკონომიკა 2
 მონოპოლიური ბაზრის სტატიკური ანალიზი
(მოთხოვნისა და ფასის ცვლილებები)

ფასი ფასი
MC

12 13
10
10

9
D1
D0 D1
MR0 MR1 MR0 MC D0
0 0
რაოდენობა MR1
რაოდენობა
„ა“ „ბ“

რა გავლენას ახდენს მონოპოლიური ფირმის გადაწყვეტილებებზე ცვლილებები

საბაზრო მოთხოვნასა და წარმოების დანახარჯებში?

მიკროეკონომიკა 2
 წრფივი მოთხოვნის მრუდის გადაადგილებები
მუდმივი ზღვრული დანახარჯის მქონე
მონოპოლისტისათვის: შუაწერტილის წესი

მონოპოლიის მოთხოვნის მრუდი და მუდმივი ზღვრული

დანახარჯებია:
MC = c

P= a-bQ
როგორია მაქსიმალური მოგების შესატყვისი ფასი და
მოცულობა? როგორ იცვლება მონოპოლისტის ოპტიმალური
ფასი მოთხოვნის ცვლილებისას?

მიკროეკონომიკა 2
 შუაწერტილის ფორმულა

a −c
MR = MC a − 2bQ* = c Q* =
2b

a−c 1 1 1
P* = a − b  = a − a + c = (a + c)
 2b  2 2 2
მონოპოლისტის ოპტიმალური ფასი არის მოთხოვნის მრუდის ვერტიკალურ
ღერძთან გადაკვეთის (შოკური ფასის) და მუდმივი ზღვრული დანახარჯის
მრუდს შორის ზუსტად შუაში მდებარე წერტილის შესაბამისი ფასი

მიკროეკონომიკა 2
შუაწერტილის წესი მონოპოლისტისათვის

ფასი

მაქსიმალური მოგების ფასი იმყოფება a შოკურ ფასსა და c

a ზღვრული დანახარჯის შესაბამისი ფასის შუა წერტილში
(a + c)
(a + c) 2

2
c MC
P=a-bQ

რაოდენობა
MR=a-2b

მიკროეკონომიკა 2
 ზღვრული დანახარჯის ცვლილებები და
წონასწორობა მონოპოლიურ ბაზარზე
როცა ზღვრული დანახარჯის
ამონაგები
ზრდის გამო მონოპოლისტი
ამცირებს გამოშვების
32
fasebi მოცულობას, მისი მთლიანი
27 ზღცრული ზღვრული ამონაგები ამონაგები . . .
ამონაგები უარყოფითია
დადებითია
TR
0
nominaluri3 fasi4 (Nominal Price-NP)
რაოდენობა
„ა“
ფასი
realuri fasi (Real Price - RP) MC0
MC1

9
8

MR D
0 3 4 რაოდენობა
„ბ“
ზღვრული დანახარჯის ზრდა ამცირებს მონოპოლისტის მთლიან ამონაგებს
ზღვრული ამონაგების მრუდის ზევით გადაადგილება იწვევს მთლიანი ამონაგების . .
ქვევით გადაადგილება . . .

მიკროეკონომიკა 2
 მრავალი საწარმოს მქონე მონოპოლია.
კარტელი
როგორია I და II საწარმოს ზღვრული დანახარჯები, თუ გამოშვებაა 3 მლნ? თქვენ რა
გადაწყვეტილებას მიიღებდით?

I საწარმოს MC

II საწარმოს MC
ფასი მაქსიმალური
მოგების
ფასი

MCT
G
6.25 C E
6.00
B
კარტელი _
3.00
A მწარმოებელთა
H I
F ჯგუფი, რომლის
MR D
წევრებიც
0 1.25 2.5 3 3.75 6 9 ათანხმებენ
რაოდენობა გამოშვების
I საწარმოში II საწარმოში მაქსიმალური მოგების მოცულობას და
გამოშვებული გამოშვებული შესაბამისი მთლიანი
პროდუქტის პროდუქტის გამოშვება ფასს.
რაოდენობა რაოდენობა

ორი საწარმოს მქონე მონოპოლიის მოგების მაქსიმიზაცია

მიკროეკონომიკა 2
 მრავალი საწარმოს მქონე მონოპოლისტის
ოპტიმალური ფასი და გამოშვების მოცულობა

დავუშვათ, ორი საწარმოს მქონე მონოპოლისტის მოთხოვნის

მრუდია: P = 120 − 3Q

I საწარმოს ზღვრული დანახარჯებია MC 1 = 10 + 20Q1

II საწარმოს ზღვრული დანახარჯებია MC 2 = 60 + 5Q 2

1. როგორია ოპტიმალური გამოშვების მოცულობა და ფასი?

2. როგორ ანაწილებს მონოპოლისტი პროდუქციის
მოცულობას საწარმოებს შორის?

მიკროეკონომიკა 2
 მრავალი საწარმოს მქონე მონოპოლისტის
ოპტიმალური ფასი და გამოშვების მოცულობა
1 1 1
Q1 = − + MC 1 Q 2 = −12 + MC 2
2 20 5

1 1 1
MC T = MC 1 = MC 2 Q1 + Q2 = − + MC T + −12 + MC T = −12.5 + 0,25 MC T
2 20 5
Q = −12.5 + 0.25 MC T  MC T = 50 + 4Q MCT=50+4Q

MR = MCT 120 − 6Q = 50 + 4Q Q = 7; P = 99.

MCT = 50+ 4(7) = 78 Q1 = −

1 1
+ (78) = 3.4 1
2 20 Q 2 = −12 + (78) = 3.6
5

მიკროეკონომიკა 2
 მონოფსონია

ფირმის მთლიანი გამოშვება Q = f (L)

ფირმის მთლიანი ამონაგები MR = Pf (L)

Q
შრომის ზღვრული პროდუქტის MRPL = P  MPL = P
ამონაგები L

ფირმის მთლიანი დანახარჯი TC = L

TC
შრომის ზღვრული ხარჯი ME L =
L

TC I areali + I areali L + ( ) L 

MEL = = = =+L
L L L L
მიკროეკონომიკა 2
 მონოფსონია

TC I areali + I areali L + ( ) L 

MEL = = = =+L
L L L L

მიწოდების მრუდი აღმავალია, ამიტომ  / L  0

მაშასადამე, ზღვრული დანახარჯის მრუდი მდებარეობს მიწოდების მრუდის ზემოთ

მონოფსონისტის მოგება Pr = Pf ( L) −  ( L) L

მონოფსონისტის მოგება მაქსიმალურია მაშინ, როცა

MRP L = ME L

მიკროეკონომიკა 2
 მონოფსონია
ხელფასი
შრომაზე რატომ არის მონოფსონისტის მოგება
ზღვრული შრომის მაქსიმალური, როცა ქირაობს 3000
დანახარჯი მიწოდების
მრუდი სთ_ის შესაბამის შრომის
რაოდენობას?

12
II
10

8
I
შრომის ზღვრული
პროდუქტის
ამონაგები

0 3.000 4.000 5.000

შრომის რაოდენობა (სამუშაო საათი
კვირაში)

მონოფსონისტის წონასწორობა

მიკროეკონომიკა 2
მონოფსონიური ბაზრის დანაკარგები

ხელფასი MEL

შრომის
მიწოდების
A მრუდი

B F
G
C

D
E
MRPL
0 3.000 5.000
შრომის რაოდენობა

კონკურენტული
მონოფსონური
შრომის მიწოდება
შრომის
მიწოდება

მიკროეკონომიკა 2
 მონოპოლიური ძალაუფლების
მაჩვენებლები

( Pm − MC ) 1
ლერნერის ინდექსი IL = =
pm E

P − AC ( P − AC )Q Pr
IL = IL = IL =
P PQ TR

ჰერფინდალ-ჰირშმანის ინდექსი
I HH = S12 + S 22 + S 32 + .............. + S n2

მიკროეკონომიკა 2
გმადლობთ ყურადღებისთვის !