აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ეკონომიკის დეპარტამენტი
ასოცირებული პროფესორი ზვიად ბეშკენაძე
zviad.beshkenadze@atsu.edu.ge

ლექცია 7. ფირმები კონკურენტულ ბაზარზე

მიკროეკონომიკა

შინაარსი
1. მთლიანი
 1. კონკურენტული ფირმების შემოსავალი
• ს
∆TR=(P2xQ2)-(P1xQ1),
რამდენადაც P1=P2 =P=const სრულყოფილი კონკურენციის პირობებში მ
P
∆TR= Px∆Q მოგება=მთლიანი შემოსავალი - მთლიანი ხარჯები =TR-TC, სადაც TR=PxQ გ
S1 S2 S3 საშუალო შემოსავალი - AR=TR/Q=PxQ/Q=P ანუ P=Q ს
ზღვრული შემოსავალი - MR=∆TR/∆Q=Px∆Q/∆Q=P ანუ MR=P რ
Ed∞ მაშასადამე წმინდა კონკურენტული ბაზრის პირობებში AR= MR=P შ
D (AR=MR=P) შ
დასახელება აღნიშვნა ფორმულა
ე
ხარჯები (ზოგადად - C)
გ
0
Q1 Q2 Q3 Q მუდმივი ხარჯები FC -
ნახაზი. 7.1. წმინდა კონკურენტული ბაზარი ცვალებადი ხარჯები VC -
მთლიანი ხარჯები TC TC=FC+VC
∆TR=(P2xQ2)-(P1xQ1),
რამდენადაც P1≠P2 ≠ P ≠ const მუდმივი მთლიანი დანახარჯები AFC FC/Q
P ∆TR= ∆(PxQ) ცვლადი მთლიანი დანახარჯები AVC VC/Q
S1 საშუალო მთლიანი დანახარჯები ATC ATC=TC/Q,
S2 (პროდუქციის ერთეულზე დანახარჯები) ATC=AFC+AVC
S3 ზღვრული დანახარჯები MC MC=∆TC/∆Q
P1
P2 შემოსავლები (ზოგადი აღნიშვნა - R)
P3 მთლიანი შემოსავლები TR TR=PxQ

D საშუალო შემოსავლები AR AR=TR/Q

0 ზღვრული შემოსავლები MR MR=∆TR/∆Q

Q1 Q2 Q3 Q
ნახაზი. 7.2. ბაზარი არაა წმინდა
კონკურენტული
 1. კონკურენტული ფირმების შემოსავალი
ფირმების მთლიანი , საშუალო და ზღვრული შემოსავალი სრულყოფილი
კონკურენციისას

•წარმოების ისეთ დონეზე,რომელაც

მაქსიმალური მოგება
შეესაბამება,ზღვრული შემოსავალი
და ზღვრული დანახარჯი ტოლია
მთლი ანი საშუალო ზღ ვრ ული
რ აო დე ნო ბა ფ ასი შე მო სავალი შე მო სავალი შე მო სავალი
(Q) (P) (TR=PxQ) (AR=TR/Q) (MR=∆TR/∆Q)
1 $6,00 $6,00 $6,00
2 $6,00 $12,00 $6,00 $6,00
3 $6,00 $18,00 $6,00 $6,00
4 $6,00 $24,00 $6,00 $6,00
5 $6,00 $30,00 $6,00 $6,00
6 $6,00 $36,00 $6,00 $6,00
7 $6,00 $42,00 $6,00 $6,00
8 $6,00 $48,00 $6,00 $6,00

მთლიანი შემოსავალი პროდუქციის რაოდენობის პროპორციულია

კონკ.ფირმისთვის საქონლის ფასი= ზღვრული შემოსავალი
ფასი მუდმივია
 1. კონკურენტული ფირმების შემოსავალი

მოგების მაქსიმიზაციის მაგალითი

ფიმისათვის მოგების მაქსიმიზაცია ნიშნავს: მოახერხოს მთლიან

შემოსავალსა და მთლიან ხარჯს შორის არსებული სხვაობის მაქსიმიზაცია

მ თლია ნ ი მ თლია ნ ი ზღვ რული ზღვ რული

ფას ი რაოდე ნ ობა შ ე მ ოს ავ ა ლი ხარჯი მ ოგე ბა შ ე მ ოს ა ვ ა ლი და ნ ა ხა რ
(P) (Q) (TR=PxQ) (TC) (TR-TC) (MR=TR/Q) MC=(TC/Q)
0 $0,00 $3,00 -$3,00
$6,00 1 $6,00 $5,00 $1,00 $6,00 $2,00
$6,00 2 $12,00 $8,00 $4,00 $6,00 $3,00
$6,00 3 $18,00 $12,00 $6,00 $6,00 $4,00
$6,00 4 $24,00 $17,00 $7,00 $6,00 $5,00
$6,00 5 $30,00 $23,00 $7,00 $6,00 $6,00
$6,00 6 $36,00 $30,00 $6,00 $6,00 $7,00
$6,00 7 $42,00 $38,00 $4,00 $6,00 $8,00
$6,00 8 $48,00 $47,00 $1,00 $6,00 $9,00
 1. მთლიანი შემოსავლები, მთლიანი დანახარჯები და მოგება

მოგების მაქსიმიზაცია წმინდა კონკურენციისას

ფირმა ახდენს მოგების

MAX-ფასის ჰორიზონტალუ
P - ფასი მაქსიმიზაციას, როდესაც დანახარჯის მრუდს გადაკ
C - დანახარჯი აწარმოებს იმ რაოდენობის
R - შემოსავალი პროდუქციას, როდესაც
  MR=MC

 
MC (S)
MC2

MR<MC ATC
ფირმა ამცირებს
წარმოებას
MR=AR=P (D)
MR>MC
ფირმა ზრდის
წარმოებას AVC
MC1

O Q1 Qmax Q2 Q

D (AR=TR/Q ) მოთხოვნის (საშუალო შემოსავლის) მრუდი AR - საშუალო შემოსავალი;

ATC=TC/Q მთლიანი საშუალო დანახარჯის მრუდი TC - მთლიანი დანახარჯი;
MC=ΔTC/ΔQ ზღვრული დანახარჯის მრუდი MC - ზღვრული დანახარჯი;
MR=ΔTR/ΔQ ზღვრული შემოსავალის მრუდი MR - ზღვრული შემოსავალი;
TR - მთლიანი შემოსავალი
AVC=VC/Q საშუალო ცვლადი შემოსავალის მრუდი
 
ნახაზი. 7.3. მოგების მაქსიმიზაცია სრულყოფილი კონკურენციისას
 1. მთლიანი შემოსავლები, მთლიანი დანახარჯები და მოგება

ალტერნატი

P - ფასი
დროს C - დანახარჯი
R - შემოსავალი
ზღვრული დანახარჯების
მრუდის ეს ნაწილი ასევე

რჯი =   წარმოადგენს მიწოდების

მრუდს

  MC (S)

დენობა P2 მთლიანი საშუალო

ATC დანახარჯის მრუდი

P1

VC/Q საშუალო ცვლადი

AVC შემოსავალის მრუდი

O Q1 Q2 Q
ნახაზი. 7.4. ზღვრული დანახარჯის მრუდი და მიწოდების მრუდი
 1. მთლიანი შემოსავლები, მთლიანი დანახარჯები და მოგება
ფირმების მოკლევადიანი გადაწყვეტილება წარმოების დახურვაზე

 წარმოების დროებით დახურვა (შეჩერება) ნიშნავს, წარმოების შეწყვეტას გარკვეული

ვადით (მაქსიმუმ 1 წლით) სანამ ხელისშემშლელი პირობები არ დარეგულირდება
 ბაზრიდან გასვლა ნიშნავს წარმოების სამუდამოდ შეწყვეტას

როდესაც ფირმის შემოსავლები ნაკლებია მის ცვლად დანახარჯებზე TR<VC, ფირმა იხურება (აჩერებს წარმოებას).
ორივე მხარე გავყოთ Q -ზე TR/Q<VC/Q , TR=PxQ, VC/Q = AVC PxQ/Q<AVC 
წარმოება ჩერდება, როდესაც P<AVC

P - ფასი როდესაც TR>VC, ფირმა განაახლებს წარმოებას.

C - დანახარჯი TR/Q<VC/Q , TR=PxQ, VC/Q = AVC PxQ/Q<AVC 
R - შემოსავალი
  ფირმა განაახლებს წარმოებას, როდესაც
კონკურენტული ფირმის
P>AVC
MC (მოკლევადიანი მიწოდების მრუდი S)
მოკლევადიანი მიწოდების
P>ATC
წარმოება მომგებიანია ATC მრუდი ზღვრული
 
დანახარჯების მრუდის ის
ნაწილია, რომელიც
P>AVC
წარმოება გრძელდება საშუალო ცვლადი
მოკლევადიან პერიოდში
  AVC
დანახარჯების მრუდს

P<AVC ზემოთ მდებარეობს

წარმოების დახურვა
(ფირმა დროებით აჩერებს
წარმოებას)
O
 
ნახაზი. 7.5. ფირმის მოკლევადიანი გადაწყვეტილება დახუროს (შეაჩეროს) წარმოება
 1. მთლიანი შემოსავლები, მთლიანი დანახარჯები და მოგება
ფირმების გრძელვადიანი გადაწყვეტილება გავიდეს დარგიდან

ლ  წარმოების დროებით დახურვა (შეჩერება) ნიშნავს, წარმოების შეწყვეტას გარკვეული

ვადით (მაქსიმუმ 1 წლით) სანამ ხელისშემშლელი პირობები არ დარეგულირდება
 ბაზრიდან გასვლა ნიშნავს წარმოების სამუდამოდ შეწყვეტას

როდესაც ფირმის შემოსავლები ნაკლებია მის მთლიან დანახარჯებზე TR<TC, ფირმა ფირმა გადის დარგიდან.
ორივე მხარე გავყოთ Q -ზე TR/Q<TC/Q , TR=PxQ, TC/Q = ATC PxQ/Q<ATC 
V
ფირმა გადის დარგიდან, როდესაც P<ATC

P - ფასი როდესაც TR>TC, ფირმა შედის ბაზარზე.

C - დანახარჯი TR/Q<TC/Q , TR=PxQ, TC/Q = ATC PxQ/Q<ATC 
R - შემოსავალი
  ფირმა შედის ბაზარზე, როდესაც P>ATC
C/ კონკურენტული ფირმის
MC (გრძელვადიანი მიწოდების მრუდი S)
C გრძელვადიანი მიწოდების
P>ATC
წარმოება მომგებიანია ATC მრუდი ზღვრული
ფირმა შედის ბაზარზე
  დანახარჯების მრუდის ის
C/
ნაწილია, რომელიც
საშუალო მთლიანი
Q დანახარჯების მრუდს
P<ATC
Q წარმოება წამგებიანია ზემოთ მდებარეობს
ფირმა გადის ბაზრიდან
R/

O
ნახაზი. 7.6. ფირმის გრძელვადიანი გადაწყვეტილება გავიდეს დარგიდან (ბაზრიდან)
 1. მთლიანი შემოსავლები, მთლიანი დანახარჯები და მოგება

რმულ მოგება=მთლიანი შემოსავალი-მთლიანი დანახარჯი, ანუ

ა
მოგება=TR-TC=PxQ-TC, მარჯვენა მხარე გავყოთ და გავამრავლოთ Q-ზე 
მოგება=[(PxQ/Q)-(TC/Q)]xQ, რამდენადაც TC/Q=ATC 
- მოგება=PxQ-ATCxQ=Qx(P-ATC)
გრაფიკულად: მოგება=OPAQm-OATCBQm= ATCPAB
-
ამგვარად:
C+VC
1. როდესაც P>ATC, ფირმა ნახულობს მოგებას;
2. როდესაც P<ATC, ფირმა ნახულობს ზარალს;
C/Q P - ფასი
C - დანახარჯი 3. როდესაც P=ATC, ფირმა ნახულობს ნულოვან მოგებას.
R - შემოსავალი  
C/Q   რამდენადაც P>ATC ადგილი აქვს MC (S)
P>ATC მოგებას:
OPAQm-OATCBQm= + ATCPAB
=TC/Q ფირმა
ნახულობს   ATC
,
=AFC+ მოგებას A
VC P MR=AR=P (D)
+
ATC
∆TC/∆ B
Q
ფირმა ახდენს მოგების
მაქსიმიზაციას, როდესაც
აწარმოებს იმ რაოდენობის
პროდუქციას, როდესაც
PxQ
MR=MC
TR/Q
 
∆TR/∆
Q O Qm Q

ნახაზი. 7.7. ფირმა ნახულობს მოგებას

 1. მთლიანი შემოსავლები, მთლიანი დანახარჯები და მოგება

მოგება=მთლიანი შემოსავალი-მთლიანი დანახარჯი, ანუ

მოგება=TR-TC=PxQ-TC, მარჯვენა მხარე გავყოთ და გავამრავლოთ Q-ზე 
მოგება=[(PxQ/Q)-(TC/Q)]xQ, რამდენადაც TC/Q=ATC 
მოგება=PxQ-ATCxQ=Qx(P-ATC)
გრაფიკულად: მოგება=OPAQm-OATCBQm= ATCPAB
ამგვარად:
1. როდესაც P>ATC, ფირმა ნახულობს მოგებას;
2. როდესაც P<ATC, ფირმა ნახულობს ზარალს;
3. როდესაც P=ATC, ფირმა ნახულობს ნულოვან მოგებას.
P - ფასი
C - დანახარჯი  
R - შემოსავალი რამდენადაც P<ATC ადგილი აქვს
  მოგებას: MC (S)
OPAQm-OATCBQm= - ATCPAB ATC
P<ATC  
ფირმა
ნახულობს
ზარალს A
P MR=AR=P (D)
_
ATC
B
ფირმა ახდენს მოგების
მაქსიმიზაციას, როდესაც
აწარმოებს იმ რაოდენობის
პროდუქციას, როდესაც
MR=MC

 
O Qm Q

ნახაზი. 7.8. ფირმა ნახულობს ზარალს

 1. მთლიანი შემოსავლები, მთლიანი დანახარჯები და მოგება

მოგება=მთლიანი შემოსავალი-მთლიანი დანახარჯი, ანუ

მოგება=TR-TC=PxQ-TC, მარჯვენა მხარე გავყოთ და გავამრავლოთ Q-ზე 
მოგება=[(PxQ/Q)-(TC/Q)]xQ, რამდენადაც TC/Q=ATC 
მოგება=PxQ-ATCxQ=Qx(P-ATC)
გრაფიკულად: მოგება=OPAQm-OATCBQm= ATCPAB
ამგვარად:
1. როდესაც P>ATC, ფირმა ნახულობს მოგებას;
2. როდესაც P<ATC, ფირმა ნახულობს ზარალს;
3. როდესაც P=ATC, ფირმა ნახულობს ნულოვან მოგებას.
P - ფასი
C - დანახარჯი  
R - შემოსავალი
  MC (S)
რამდენადაც P=ATC ადგილი აქვს
P=ATC ნულოვან მოგებას:
ფირმა OPAQm-OATCBQm=0 ATC
ნახულობს  
ნულოვან
მოგებას
A=B
P=ATC MR=AR=P=ATC(D)

ფირმა ახდენს მოგების

მაქსიმიზაციას, როდესაც
აწარმოებს იმ რაოდენობის
პროდუქციას, როდესაც
MR=MC

O Qm   Q

ნახაზი. 7.9. ფირმა ნახულობს ნულოვან მოგებას

ვიხილავთ 2 შემთხვევას :
1) ბაზარზე ფიქსირებული რაოდენობის ფირმებია, ესაა მოკლევადიანი პერიოდი, რადგან ფირმები მოკლევადიან
პერიოდში ვერ ახერხებენ ბაზარზე შესვლა-გამოსვლას;
2) ბაზარზე (მისი პირობებიდან გამომდინარე) ფირმების რაოდენობა შეიძლება შეიცვალოს, რადგან
გრძელვადიან პერიოდში ბაზარზე ფირმები შეიძლება შევიდნენ ან ბაზრიდან გამოვიდნენ.

მოკლევადიანი პერიოდი - ბაზრის მიწოდება ფირმების უცვლელი რაოდენობისას

1) მოკლევადიანი პერიოდი - ბაზრის მიწოდება ფირმების უცვლელი რაოდენობისას
ვიხილავთ ბაზარს, რომელი 1000 იდენტური ფირმისგან შედგება, თითოეული მოცემულ ფასად იმ რაოდენობის
პროდუქციას აწოდებს, რომლისთვისაც ამ ფირმის MC=P (ნახაზი 7.10.). ე.ი. თუ P>ATC, მაშინ (როგორც ნახაზ 7.6.-ზე
ვნახეთ) თითოეული ფირმის ზღვრული დანახარჯის მრუდი მიწოდების მრუდიცაა. ბაზარზე მიწოდებული
პროდუქციის რაოდენობა ცალკეული ფირმის მიწოდებული პროდუქციის ჯამის ტოლია.. როგორც ნაჩვენებია ნახაზ
7.10.(ბ)-ზე, რამდენადაც ბაზარი 1000 იდენტური ფირმისგან შედგება, ბაზარზე მიწოდებული პროდუქციის
რაოდენობაც 1000 ჯერ მეტი იქნება თითოეული ფირმის მიწოდებაზე.

P - ფასი P - ფასი
C - დანახარჯი C - დანახარჯი
R - შემოსავალი MC R - შემოსავალი
S
   
2$ 2$

1$ 1$

O 100 200 Q O 100,000 200,000 Q

(ა) ცალკეული ფირმის მიწოდება (ბ) საბაზრო მიწოდება

ნახაზი. 7.10. მოკლევადიანი პერიოდის საბაზრო მიწოდება
 P=ATC
ფირმა P
P, C, R
ნახულობს
  ნულოვან MC (S)
მოგებას

ATC

MR=AR=P=ATC(D)
P(minimum) S
A

O Qm რაოდენობა (ფირმა) O რაოდენობა

(ბაზარი)
(ა) ფირმა ნულოვანი მოგების პირობა (ბ) საბაზრო მიწოდება
ნახაზი. 7.11. გრძელვადიანი პერიოდის საბაზრო მიწოდების მრუდი
 P1 = ATC1
ფირმა P
P, C, R
ნახულობს
  ნულოვან MC (S)
მოგებას Sმოკ.1
D1
ATC

P1 A Sგრძ.
P1 = ATC1
P1
A D1

O რაოდენობა (ფირმა) O Q1 რაოდენობა

ფირმა ბაზარი (ბაზარი)

ნახაზი 7. 12. მოთხოვნის ზრდა მოკლევადიან და გრძელვადიან პერიოდში (ა) საწყისი მდგომარეობა
 P2 >ATC2
ფირმა P
P, C, R
ნახულობს
  მოგებას
რამდენადაც P > ATC ადგილი აქვს MC (S) D2
მოგებას: D1 Sმოკ.1
OP2BQ2-OATC2KQ2 = ATC2P2BK   ATC
B B
P2 P2
+ K
D2
ATC2 A
P2 ≠ ATC2 Sგრძ.
P1 P1
A D1

O Q1 Q2 რაოდენობა (ფირმა) O Q1 Q2 რაოდენობა

ფირმა ბაზარი (ბაზარი)

ნახაზი 7. 12. მოთხოვნის ზრდა მოკლევადიან და გრძელვადიან პერიოდში (ბ) მოკლევადიანი პერიოდი
 P1 =ATC1
ფირმა P
P, C, R
ნახულობს 0-
  ოვან მოგებას MC (S) D2
D1 Sმოკ.1
Sმოკ.2
ATC
B
P2

A C Sგრძ.
P1 = ATC1 P1
P1
C D1

O რაოდენობა (ფირმა) O Q1 Q2 Q3 რაოდენობა

ფირმა ბაზარი (ბაზარი)

ნახაზი 7. 12. მოთხოვნის ზრდა მოკლევადიან და გრძელვადიან პერიოდში (გ) გრძელვადიანი პერიოდი
 ლიტერატურა

სავალდებულო ლიტერატურა
1. სილაგაძე ა., კახნიკაშვილი ჯ., მექვაბიშვილი ე., მიკროეკონომიკსი, თბ., 2006.
2. არნანია-კეპულაძე თ., მიკროეკონომიკა: თეორიული გზამკვლევი, ამოცანები და კომენტარები

დამხმარე ლიტერატურა
ლექციის დასასრული