დავალება: №2

სახელმძღვანელო : ნ. ხვედელიძე. მათემატიკა ეკონომიკის და ბიზნესისათვის

სასწავლო თემა: თავი 7. ფინანსური მათემატიკის ელემენტები ბიზნესის სფეროში

§ 7.8 .ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი. [ 134 - 136 ]

§ 7.9 . ეფექტურისაპროცენტო განაკვეთი გვ. [ 136 - 136 ]
§ 7.14 . ინფლაცია. გვ. [ 143 - 147 ]

საშინაო დავალება:
 სასწავლო თემაში (ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი. ეფექტური საპროცენტო განაკვეთი. ინფლაცია.)
გარჩეული ამოცანა 19. - დან, ამოცანა 26. - ის ჩათვლით.
 სავარჯიშო № 7 გვ. [ 165 - 178] № 20, 25, 26, № [55, 56, 61, 62].
( სავარჯიშოების პასუხები: გვ. 454 )
დამხმარე მასალა:

1. წელიწადში პროცენტის რამდენჯერმე დარიცხვა https://www.youtube.com/watch?

v=TEx6FHWBpXg&list=PLdNtINMPerls5aRboyCpdP4EZu-48HoFT&index=3
2. ნომინალური და ეფექტური წლიური საპროცენტო განაკვეთი
https://www.youtube.com/watch?v=hB6Jad7-Qy4&feature=youtu.be
3. ინფლაციის არსი
https://www.youtube.com/watch?v=OuKIQOcdyp0&feature=youtu.be
4. რეალური და ნომინალური ამონაგები ინფლაციის გათვალისწინებით
https://www.youtube.com/watch?v=jRQ2BhR_R44&feature=youtu.be
5. რეალური ამონაგები მიმდინარე და გასული წლის დოლარებში
https://www.youtube.com/watch?v=3el17__p6Lw&feature=youtu.be
6. ნომინალური პროცენტის, რეალური პროცენტის და ინფლაციის კალკულაცია
https://www.youtube.com/watch?v=8P5KX7QRGv0&feature=youtu.be

შეამოწმეთ თეორიული მასალის ცოდნა შემდეგი კითხვების საშუალებით:

1. რას ეწოდება ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი?

2. მოიყვანეთ რთული პროცენტით დაგროვებული ჯამის გამოსათვლელი ფორმულა, როცა წელიწადში
დარიცხვა ხდება m - ჯერ?
3. რას ეწოდება ეფექტური საპროცენტო განაკვეთი? მოიყვანეთ ეფექტური საპროცენტო განაკვეთის გამოსათვლელი
ფორმულა.
4. რას ეწოდება სამომხმარებლო ფასების ინდექსი? ინფლაციის ტემპი?
5. როგორ გამოითვლება რეალური დაგროვებული ჯამი ( მსყიდველუნარიანობის მიხედვით )
 მარტივი პროცენტის შემთხვევაში?
 რთული პროცენტის შემთხვევაში?
6. მიუთითეთ როდის ხდება რეალურად საწყისი კაპიტალის ზრდა? კლება?
7. მოიყვანეთ რეალური საპროცენტო განაკვეთის გამოსათვლელი ფორმულები.

1. ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი

საპროცენტო განაკვეთს, როდესაც პროცენტების დარიცხვა ხდება წელიწადში არა ერთხელ, არამედ
რამდენიმეჯერ, ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთს უწოდებენ. თუ, წელიწადში დარიცხვის
რაოდენობაა −m, (m = 1 - ყოველწლიური, m = 2 - ყოველ 6 თვეში, m= 4 - ყოველკვარტალური, m =
12 - ყოველთვიური, m = 365 - ყოველდღიური m = 365∙24 = 8760 - ყოველსაათობრივი ), ხოლო წლიური
საპროცენტო განაკვეთია r %, მაშინ:
m∙ n
r
(
S=P ∙ 1+
100 ∙m ) ,

r
−პერიოდის საპროცენტო განაკვეთია , ხ ოლოn ∙ m−პ ერიოდების რაოდენობა
m

m∙ n
r
(
S=P ∙ 1+
100 ∙m ) ფორმულიდან გამომდინარეობს, რომ სესხის ვადა გამოითვლება შემდეგი

ფორმულით:

n=¿
ხოლო, საპროცენტო განაკვეთი კი,

r =100∙ m∙ ( m ∙ √n S /P−1 )

2. ეფექტური საპროცენტო განაკვეთი და მისი გამოთვლა

პროცენტს, რომელიც ანაბარს დაერიცხება წელიწადში ერთხელ და რომელიც იძლევა იმავე შედეგს,
რასაც წელიწადში m - ჯერ დარიცხული რთული პროცენტი, ეფექტური საპროცენტო განაკვეთი
n m∙ n
P ∙ 1+ ❑ =P ∙ 1+ ❑
ეწოდება. შესაბამისად, ( 100 ∙ )100 ∙ m( ) აქედან,
m m
1+ ❑ = 1+ ❑ ≤¿ ❑ = 1+ ❑
100 (
100 ∙ m 100 ) 100∙ m (−1 )
m
r
(
¿ 100 ∙ 1+ )
100 ∙ m
−100

3. სამომხმარებლო ფასების ინდექსი და ინფლაციის ტემპი

 ფასების ცვლილების გამო ინვესტორის ნომინალურმა ( ნომინალური: ისეთი ( ფასი, ღირებულება ), რაც ზედ
აწერია რასმე (მაგ., საბანკო ბილეთს, საქონელს ). ) შემოსავალმა შეიძლება დაკარგოს მსყიდველუნარიანობა.
ამიტომ აზრი აქვს რეალური შემოსავალის ანგარიშს, რომელიც დამოკიდებულია ინფლაციის ტემპზე (განაკვეთზე).
ამისათვის კი ხშირად გამოიყენება სამომმხმარებლო ინდექსი (Consumer Prise Indexs, CPI ) ანუ, როგორც ხშირად
უწოდებენ ინფლაციის ინდექსი.
 ინფლაციის ტემპი გულისხმობს ფასების ზრდის ფარდობით სიდიდეს მოცემულ პერიოდში. მაგალითად,
თუ პერიოდის დასაწყისში 1000 ლარის ღირებულების ნივთი პერიოდის ბოლოს ღირს 1200 ლარი, მაშინ
ამბობენ, რომ ფასები გაიზარდა 1, 2 - ჯერ, ანუ ინფლაციის ინდექსი არის 1,2. ხოლო ინფლაციის ტემპია

( 1200 - 1000 ) / 1000 = 0,2 ანუ 20%. ინფლაციის ტემპს აღნიშნავენ h ასოთი. ე.ი. h=100 ∙ ( CPI −1 )

h
აქედან , CPI=1+
100
 ინფლაცია არის ჯაჭვური პროცესი. აქედან გამომდინარე, რამდენიმე პერიოდის ინფლაციის სრული
ინდექსი ტოლია თითოეული პერიოდის ინფლაციის ინდექსების ნამრავლისა.

ე.ი. თუ n პერიოდში ინფლაციის ტემპებია

h1 , h2 , h3 , ..., hn მაშინ, ინფლაციის ინდექსი იქნება:

CPI= 1+ ❑ ∙ 1+ ❑ ∙ 1+ ❑ ∙ ∙∙ 1+ ❑
( )( )( ) ( )
100 100 100 100

ხოლო, თუ ყოველ პერიოდში ინფლაციის ტემპი მუდმივია, მაშინ

n
h
CPI= 1+ ( 100 )
4. რეალურად დაგროვებული ჯამის გამოთვლა (მსყიდველუნარიანობის მიხედვით)

S
Sreal =
CPI

5. მარტივი პროცენტის შემთხვევაში

Sreal =
S
=
( 100r )
P 1+ n∙
n
CPI
(1+ 100h )
6. რთული პროცენტის შემთხვევაში, როცა დარიცხვა ხდება ყოველი წლის ბოლოს და h არის
ინფლაციის წლიური ტემპი, გვექნება:

r n r n

(
P ∙ 1+ ) 1+
Sreal =
S
CPI
=
( 1+
100
h
100
n

)
=P ∙
1+( )
100
h
100
=P ∙ ( 100+r
100+ h
n

7. რეალური საპროცენტო განაკვეთის გამოსათვლელი ფორმულები.

 რეალური საპროცენტო r real განაკვეთი ნომინალური r nom . და h ინფლაციის ტემპის მიხედვით.

 მარტივი პროცენტის შემთხვევაში

Sreal =
S
=
( 100r ) ,
P 1+ n∙
n
CPI
(1+ 100h )
P 1+n ∙ ❑ 1+ n ∙ ❑
( )
P 1+n ∙ ❑ =
( 100
1+
h
100
100
n
;=¿ r real =
)
(
100
n
∙
) 1+
100
h n
100
−1
(( ) )
 რთული პროცენტის შემთხვევაში
n
S 100+ r
Sreal =
CPI
=P∙
100+h ( ),
n
P ∙ 1+ ❑ =P ∙ ¿
(100 )
−h
r real =
h
1+
100

h∙
ნორმალურ ეკონომიკაში ინფლაციის ტემპი მცირეა, ამიტომ →0 შესაბამისად,
100

r real ¿ r nom . −h ( ფიშერის ფორმულა )

შემოხაზეთ სწორი პასუხი:

1. დავუშვათ კრედიტი გაცემულია სარგებლის რთული განაკვეთით და ცნობილია: S- საბოლოო (დაგროვებული)

თანხა, P- საწყისი თანხა , n - საკრედიტო ვადა წლებში, ხოლო m - დარიცხვების რაოდენობა წელიწადში. მაშინ
საპროცენტო განაკვეთი გამოითვლება ფორმულით:

ა ¿ r=100 ∙ m∙ ( m ∙n√ P/S−1 ) ბ ¿ r =m∙ ( m ∙n√ S / P−1 )

გ ¿ r=100 ∙ m∙ ( m ∙n√ S / P−1 ) დ¿ r =100 ∙ ( m ∙n√ S /P−1 )

2. დავუშვათ კრედიტი გაცემულია სარგებლის რთული განაკვეთით და ცნობილია: S- საბოლოო (დაგროვებული)

თანხა, P- საწყისი თანხა , r - სარგებლის წლიური ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი, რომლის დარიცხვა
ხდება წელიწადში m - ჯერ. მაშინ საკრედიტო ვადა წლებში გამოითვლება ფორმულით:
ა ¿ n=
lg ( SP )
ბ ¿ n= გ¿ n=
r
100 m
lg ( PS )
დ ¿ n=
m∙ lg
S
P (
lg 1+ ) ( )
r r S r
m∙ lg 1+ (
100 m
m∙ lg 1+ )
100 m
m∙ lg
P ( lg 1+ )
100 m ( ) ( )

3. დავუშვათ კრედიტი გაცემულია სარგებლის რთული განაკვეთით და ცნობილია: r - სარგებლის წლიური

ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი, რომლის დარიცხვა ხდება წელიწადში m - ჯერ. მაშინ, ეფექტური
საპროცენტო r eff განაკვეთი გამოითვლება ფორმულით:

m m
r r
ა ¿ ¿ 100∙ 1+ ( 100 ∙ m )−1 ბ ¿ ¿100 ∙ 1+
100 ∙ m ( −100 )
m
r r m
გ ¿ ¿ 1+ ( 100∙ m )
−100დ ¿ ¿ 100∙ 1+
100
−100 ( )
4. თუ დროის რაიმე შუალედში სამომხმარებლო კალათა გაძვირდა P1 - დან P2- მდე, მაშინ ინფლაციის
ინდექსი(CPI ) დროის იმავე შუალედში გამოითვლება ფორმულით:

P1 P2 P1∙ P2 100
ა ¿ CPI= ბ ¿ CPI= გ ¿CPI = დ¿ CPI=
P2 P1 100 P1 ∙ P2

5. დავუშვათ კრედიტი გაცემულია სარგებლის რთული განაკვეთით და ცნობილია: r nom . - წლიური რთული
ნომინალური საპროცენტო სარგებელი და h - წლიური ინფლაციის ტემპი. მაშინ წლიური რეალური საპროცენტო
სარგებელი გამოითვლება ფორმულით:

r nom . r −h r −h
ა ¿ r real . = ბ ¿ r real .=r nom. −h გ¿ r real. = nom. დ¿ r real . = nom .
h h h
1+ 1+ 1−
100 100 100

6. თუ დროის რაიმე შუალედში სამომხმარებლო კალათა გაძვირდა P1 -დან P2-მდე, მაშინ ინფლაციის ტემპი
(h) დროის იმავე შუალედში გამოითვლება ფორმულით:

P1 P2 P2 P1
ა ¿ h= 1−( P2 )
∙100 ბ ¿ h= 1−
P1 (
∙ 100 გ¿ h=
P1 )
−1 ∙100 დ ¿ h= ∙100−1
P2 ( )
7. როგორ გამოითვლება რეალური საპროცენტო სარგებელი ფიშერის ფორმულით, თუ ცნობილია: r nom . - წლიური
რთული ნომინალური საპროცენტო სარგებელი და h - წლიური ინფლაციის ტემპი?

r nom. −h r −h
ა ¿ r real . = ბ ¿ r real . =r nom. + h გ¿ r real .= nom . დ ¿ r real . =r nom . −h
h h
1+ 1−
100 100
8. როგორ გამოითვლება სარგებლის მარტივი განაკვეთით რეალურად დაგროვებული თანხა n წლის ბოლოს, თუ
ცნობილია: P- საწყისი თანხა, r - სარგებლის წლიური საპროცენტო განაკვეთი, h - წლიური ინფლაციის ტემპი?

r r
ა ¿ S real. =
(
P 1+n ∙
100 )ბ ¿S (
P 1+ n∙
100 )
real. =
n∙ h h
1+n ∙
100

r n r
გ ¿ S real. =
P 1+(
100
დ¿ Sreal .=
)P 1+n ∙
100 ( )
h h n
1+n ∙
100
1+
100 ( )
9. როგორ გამოითვლება სარგებლის რთული განაკვეთით რეალურად დაგროვებული თანხა n წლის
ბოლოს, თუ ცნობილია: P- საწყისი თანხა, r - სარგებლის წლიური საპროცენტო განაკვეთი, h - წლიური
ინფლაციის ტემპი?

100+r n n
100+r
ა ¿ S real. =P ∙ ( 100+ h )
ბ ¿ S real. =P ∙
100−h ( )
100+ h n n
100−r
გ ¿ S real. =P∙ ( 100+r )
დ¿ S real . =P ∙
100−h ( )
სავარჯშო №7

20. 8000 ლარი შეტანილ იქნა ბანკში 1,5 წლით წლიური 32% საპროცენტო სარგებლით. იპოვეთ,
დაგროვებული ჯამი, თუ პროცენტების დარიცხვა ხდება ყოველი კვარტლის ბოლოს. როგორ შეიცვლება შედეგი,
თუ დარიცხვა მოხდება ყოველი თვის ბოლოს?
ამოხსნა. როგორც ვიცით, ნომინალური საპროცენტო განაკვეთისას დაგროვებული ჯამი, გამოთვლება შემდეგი
ფორმულით:
m∙ n
r
S=P ∙ 1+( 100 ∙m ) ,

სადაც, P=8000; n=1,5 ; r =32 ; m=4

შესაბამისად,
m∙ n 4 ∙1,5
r 32
S=P ∙ 1+ ( 100 ∙m ) (
=8000 ∙ 1+
100∙ 4 ) =8000∙ 1,086 =12695.

თუ დარიცხვა მოხდება ყოველი თვის ბოლოს, მაშინ m=12

შესაბამისად,
m∙ n 12 ∙1,5
r 32
S=P ∙ 1+ ( 100 ∙m ) (
=8000 ∙ 1+
100∙ 12 ) =8000∙ 1,02666718 =12848.

პასუხი: 12695 ; 12848.

 25. სესხი 8000 ლარი გაცემული იქნა 3 წლით და 6 თვით. დაბრუნებული იქნა 20 000 ლარი. იპოვეთ ეფექტური
( ნომინალური ) საპროცენტო განაკვეთი.
ამოხსნა. როგორც ვიცით, საპროცენტო განაკვეთი გამოთვლება შემდეგი ფორმულით:

r =100∙ ( √n S / P−1 )
სადაც, P=8000; n=3,5 ; S=20 000
r =100∙ ( √n S / P−1 ) =100 ∙ ( 3,5√20000/8000−1 )=29,93
პასუხი: 29,93%
26. იპოვეთ ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი, თუ ეფექტური განაკვეთია 30%, ხოლო პროცენტების დარიცხვა
ხდება: ა) ყოველი კვარტლის ბოლოს, ბ) ყოველი თვის ბოლოს.
ამოხსნა. როგორც ვიცით, ეფექტური საპროცენტო განაკვეთი გამოთვლება შემდეგი ფორმულით:
m
r
r eff =100 ∙ 1+ ( 100 ∙ m )−100

ა) სადაც, r eff =30 ; m=4 ;მაშინ:

4
r r 4 r 4
30=100∙ 1+ ( 100 ∙ 4) −100 ;=¿ 130=100 ∙ 1+(400 )
;=¿1,3= 1+
400 (
;=¿ )
r r
1+ =√4 1,3 ;=¿ = √4 1,3−1;=¿ r =400 ∙ √4 1,3−400=27,12
400 400
ე.ი. r =27,12%
ბ) როცა, m=12 ;მაშინ:
12 12 12
r r r
30=100∙ 1+ ( 100 ∙12 ) (
−100 ;=¿ 130=100 ∙ 1+
1200 ) (
;=¿ 1,3= 1+
1200 ) ;=¿
r r
1+ =12√ 1,3 ;=¿ =12√ 1,3−1 ;=¿ r=1200 ∙ 12√ 1,3−1200=26,53
1200 1200
ე.ი. r =26,53%
პასუხი: ა) 27,12%; ბ) 26,53%
55. ნახევარ წელიწადში სამომხმარებლო კალათა გაძვირდა 645 ლარიდან 788 ლარამდე. იპოვეთ ინფლაციის ტემპი:
ა) ყოველ თვეში; ბ) ყოველ ორ თვეში.

ამოხსნა: როგორც ვიცით, ინფლაციის ტემპი გულისხმობს ფასების ზრდის ფარდობით სიდიდეს მოცემულ
პერიოდში.
პირობის თანახმად, ვინაიდან სამომხმარებლო კალათა, პერიოდის დასაწყისში ტოლია 645 ლარის, ხოლო
პერიოდის ბოლოს ( 6 თვეში) 788 ლარის ამიტომ, ინფლაციის ინდექსი მოცემულ პერიოდში ( 6 თვეში ) ტოლია:
788
CPI=
645
ა) ინფლაციის ინდექსი 1 თვეში ტოლი იქნება:

788
6
√ CPI=
√
6

645
=1,0339
შესაბამისად, ინფლაციის ტემპი 1 თვეში ტოლია:

h=100 ∙ ( CPI −1 )=100 ∙ ( 1,0339−1 )=3,39%.

ბ) ინფლაციის ინდექსი ყოველ ორ თვეში ტოლი იქნება:
2
788
6 2
( √ CPI ) = (√ )
6

645
=1,069

შესაბამისად, ინფლაციის ტემპი ორ თვეში ტოლია:

h=100 ∙ ( CPI −1 )=100 ∙ ( 1,069−1 )=6,9%.

პასუხი: ა ¿ 1,0339; 3,39 % ბ ¿ 1,069 ; 6,9%.

56. წლის განმავლობაში ინფლაციის საშუალო თვიური ტემპია 4 %. იპოვეთ ინფლაციის ინდექსი და ტემპი:
ა) კვარტალში, ბ) წელიწადში.

ამოხსნა: პირობის თანახმად, h=4 %. როგორც ვიცით, ინფლაციის ინდექსი პერიოდში გამოითვლება შემდეგი
ფორმულით:
h
CPI=1+
100
შესაბამისად, ინფლაციის საშუალო თვიური ინდექსია:
4
CPI=1+ =1,04.
100

როგორც ვიცით, თუ ყოველ პერიოდში ინფლაციის ტემპი მუდმივია, მაშინ ინფლაციის ინდექსია:

n
h
CPI= 1+( 100 )
შესაბამისად,
ა) კვარტალში n=3 ინფლაციის ინდექსი ტოლია:

h 3 4 3
CPI= 1+( 100 )(
¿ 1+
100 )
¿1,04 3

ხოლო, კვარტალში ინფლაციის ტემპი ტოლია:

h=100 ∙ ( CPI −1 )=100 ∙ ( 1,04 3−1 ) =12,49%.

ბ) წელიწადში n=12 ინფლაციის ინდექსია:

12 12
h 4
CPI= 1+( 100 ) ( ¿ 1+
100 ) ¿ 1,04 12

ხოლო, კვარტალში ინფლაციის ტემპი ტოლია:

h=100 ∙ ( CPI −1 )=100 ∙ ( 1,04 12−1 )=60,1 %.

პასუხი: ა ¿ 12,49% ბ ¿ 60,1%.

60. კრედიტი, 150 000 ლარი, გაცემულია რთულ პროცენტში 5 წლის ვადით. როგორი უნდა იყოს საპროცენტო
ნომინალური განაკვეთი, თუ რეალური განაკვეთია წლიური 20% და ამ პერიოდში ფასები გაიზარდა 2,6 -ჯერ? იპოვეთ
დაგროვებული ჯამი ინფლაციის გაუთვალისწინებლად.
ამოხსნა: პირობის თანახმად, r real .=¿ 20%; 5 წლის განმავლობაში CPI=2,6. როგორც ვიცით, წლიური რთული
საპროცენტო განაკვეთით დარიცხვისას, რეალური საპროცენტო განაკვეთი გამოითვლება შემდეგი ფორმულით:

r nom . −h
r real .=
h
1+
100

ხოლო, ერთი წლის გაანმავლობაში ინფლაციის ტემპი ტოლია:

h=100 ∙ ( √5 CPI −1 )=100 ∙ ( √5 2,6−1 ) =21,06%.

შესაბამისად, წლიური რთული ნომინალური r nom . საპროცენტო განაკვეთი,რომლითაც ბანკმა სესხი უნდა გასცეს

იქნება:

h
(
r nom . =r real. ∙ 1+
100)+h

21,06
(
r nom . =20 ∙ 1+
100 )+21,06=45,27 %.

ხოლო დაგროვებული ჯამი ინფლაციის გაუთვალისწინებლად იქნება:

r nom . n 45,27 5
(
S=P ∙ 1+
100 ) =150 000∙ 1+ (100 ) =970 445.

პასუხი: 45,27 %; S=970 445. .

61. სესხის გაცემისას ბანკი ცდილობს მიიღოს რეალური წლიური სარგებელი რთული 22%. წლიური რთული რა
საპროცენტო განაკვეთით უნდა გასცეს მან სესხი, თუ ინფლაციის მოსალოდნელი ტემპია 14 % წელიწადში?
ამოხსნა: პირობის თანახმად, r real .=¿ 22%; h=14%. როგორც ვიცით, წლიური რთული საპროცენტო განაკვეთით
დარიცხვისას, რეალური საპროცენტო განაკვეთი გამოითვლება შემდეგი ფორმულით:

r nom . −h
r real .=
h
1+
100

შესაბამისად, წლიური რთული ნომინალური r nom . საპროცენტო განაკვეთი,რომლითაც ბანკმა სესხი უნდა გასცეს

იქნება:

h
(
r nom . =r real. ∙ 1+
100)+h

14
(
r nom . =22∙ 1+
100 )
+14=22 ∙1,14 +14=39,08 %.

პასუხი: 39,08%.
62. იპოვეთ რეალური შემოსავლიანობა წლიური რთული საპროცენტო განაკვეთის სახით, თუ ნომინალური
განაკვეთია წლიური 36 % და ინფლაციის მოსალოდნელი ტემპია 20% წელიწადში?
ამოხსნა: პირობის თანახმად, r nom . =36%; h=20%. როგორც ვიცით, წლიური რთული საპროცენტო განაკვეთით
დარიცხვისას, რეალური საპროცენტო განაკვეთი გამოითვლება შემდეგი ფორმულით:

r nom . −h
r real .=
h
1+
100

შესაბამისად,

36−20 16
r real .= = =13,33 % .
20 1,2
1+
100

პასუხი: 13 , 33%.