ლიტერატურული ეპოქები

განმანათლებლობა
• ფილოსოფიური საფუძველია რაციონალიზმი
• ახასიათებდა სამყაროს სრულყოფილებისა და
მოწესრიგებულობის რწმენა
• ლიტერატურას უნდა აღეზარდა და გაეხარებინა
ადამიანი
• ჟანრები: განვითარების რომანი, უტოპიური რომანი,
ბიურგერული ტრაგედია
 განმანათლებლობა
განმანათლებლო დენიელ დეფო (1661-1731) - რობინზონ კრუზო
ბა ინგლისში: ჯონათან სვიფტი (1667-1745) - გულივერის მოგზაურობა
რიჩარდ შერიდანი (1751-1816) - ავსიტყვაობის სკოლა

განმანათლებლო დენი დიდრო (1713-1784) - რამოს ძმისწული

ბა საფრანგეთში: ვოლტერი (1694-1778) - კანდიდი
ჟან-ჟაკ რუსო (1712-1778) - ემილი ანუ აღზრდის შესახებ

განმანთლებლობ გოჰოლდ ეფრაიმ ლესინგი (1724-1781) - ნათან ბრძენი, ემილია

ა გერმანიაში: გალოტი
ფრიდრიჰ შილერი (1759-1805) - ყაჩაღები, ვერაგობა და სიყვარული
იოჰან ვოლფგანგ გოეთე (1749-1832) - ფაუსტი

განმანათლებლო სულხან-საბა ორბელიანი (1658-1725) - სიბრძნე სიცრუისა

ბა
საქართველოში:
 სენტიმენტალიზმი
• ამოსავალია ადამიანის გრძნობები და შინაგანი
სამყარო
• ფილოსოფიური საფუძველია სენსუალიზმი
• იწყება სეკულარიზაცია - ფილოსოფიურ
აზროვნებაში თეოლოგიური მსოფლხედვის
დაძლევა
• ჟანრები: ფსიქოლოგიური რომანი, ეპისტოლური
რომანი, დღიურები
 სენტიმენტალიზმი

• ინგლისში: ლორენს სტერნი (1713-1768) - ტრისტრამ

შენდი, სენტიმენტალური მოგზაურობა
• საფრანგეთში: ჟან-ჟაკ რუსო (1712-1778) - ჟიული ანუ
ახალი ელოიზა
• გერმანიაში: იოჰან ვოლფგანგ გოეთე (1749-1832) -
ახალგაზრდა ვერთერის ვნებანი
• რუსეთში: ნიკოლაი კარამზინი (1766-1826) - რუსი
მოგზაურის წერილები
 რომანტიზმი
• პოეტი მიილტვოდა ბუნებისკენ, უბრალო ხალხის
იდილიური ცხოვრებისა და ნოსტალგიურად
იდეალიზებული წარსულისკენ
• ხელოვნება უფრო ღირებულია ვიდრე სინამდვილე
• განუყოფელი ელემენტია სიმბოლურობა და
სწრაფვა უჩვეულოსკენ
• ჟანრები: ლექსი, ზღაპარი, ფანტასტიკური
მოთხრობა
 რომანტიზმი
ინგლისური რომანტიზმი ჯორჯ ბაირონი (1788-1824) - ჩაილდ ჰაროლდი, ყორსარი,
მანფრედი, კაენი
პერსი ბიში შელი (1792-1822) - ლექსები, პოემები...
უოლტერ სკოტი (1771-1832) - აივენჰო
ფრანგული რომანტიზმი ვიკტორ ჰიუგო (1802-1885) - პარიზის ღვთისმშობლის ტაძარი,
საბრალონი
ფრანსუა-რენე დე შატობრიანი (1768-1848) - რენე
ჟორჟ სანდი (1804-1876) - ინდიანა
გერმანული რომანტიზმი ნოვალისი (1772-1801) - ჰაინრიჰ ფონ ოფტერდინგენი
ე. თ. ა. ჰოფმანი (1776-1822) - კატა მურის ცხოვრებისეული
ფილოსოფია
ამერიკული რომანტიზმი ედგარ ალან პო (1809-1849) - მოთხრობები
ჯეიმს ფენიმორ კუპერი (1789-1851) - უკანასკნელი მოჰიკანი
რუსული რომანტიზმი ალექსანდრ პუშკინი (1799-1837) - ევგენი ონეგინი
მიხაილ ლერმონტოვი (1814-1841) - ჩვენი დროის გმირი
ფიოდორ ტიუჩევი (1803-1873) - ლექსები

ქართული რომანტიზმი ნიკოლოზ ბარათაშვილი (1817-1844) - ბედი ქართლისა, ლექსები

 რეალიზმი
• რეალისტი მწერალი ჩვეულებრივი მოქალაქე უნდა
ყოფილიყო, რომელიც ხალხისთვის სასარგებლო (!)
საქმიანობას ეწევა
• მოქმედი პირები თანამედროვე საზოგადოების ტიპური
წევრები უნდა ყოფილიყვნენ და არა გამორჩეული,
განსაკუთრებული ინდივიდები
• რეალისტური პოეტიკის ზოგადი პრინციპებია: 1.
ხელოვნებამ ობიექტურად უნდა ასახოს სინამდვილე
(თუმცა რეალისტებს უჭირდათ, მიუკერძოებლად
გადმოეცათ ის, რისი გამოსასწორებლადაც იღვწოდნენ);
2. ხელოვნება უნდა იდგეს ხალხის, საზოგადოების
სამსახურში
 რეალიზმი
• საფრანგეთში: ონორე დე ბალზაკი (1799-1850) - შაგრენის
ტყავი, მამა გორიო, სტენდალი (1783-1842) - წითელი და
შავი, გიუსტავ ფლობერი (1821-1880) - მადამ ბოვარი,
პროსპერ მერიმე (1803-1850) - ნოველები, გი დე მოპასანი
(1850-1893) - ნოველები
• ინგლისში: ჩარლზ დიკენსი (1812-1870) - ოლივერ ტვისტის
თავგადასავალი, უილიამ თეკერეი (1811-1864) - ამაოების
ბაზარი, შარლოტა ბრონტე (1816-1855) - ჯეინ ეარი
• გერმანიაში: თეოდორ შტორმი (1817-1888) -
თეთრცხენიანი მხედარი, თეოდორ ფონტანე (1819-1898) -
ეფი ბრისტი
 რეალიზმი
• ამერიკაში: ჰერმან მელვილი (1819-1891) - მობი დიკი, უოლტ
უიტმენი (1819-1892) - ბალახის ფოთლები, მარკ ტვენი (1835-1910) -
ტომ სოიერი, ჰერიეტ ბიჩერ სტოუ (1811-1896) - ბიძია თომას ქოხი
• რუსეთში: ლევ ტოლსტოი (1828-1910) - ომი და მშვიდობა, ანა
კარენინა, ფიოდორ დოსტოევსკი (1821-1881) - დანაშაული და
სასჯელი, იდიოტი, ძმები კარამაზოვები, ივან ტურგენევი (1818-
1883) - ნოველები
• საქართველოში: ილია ჭავჭავაძე (1837-1907) - კაცია-ადამიანი?!,
ოთარაანთ ქვრივი, აკაკი წერეთელი (1840-1915) - ბაში-აჩუკი,
თორნიკე ერისთავი, ვაჟა-ფშაველა (1861-1915) - ალუდა
ქეთელაური, სტუმარ-მასპინძელი, ალექსანდრე ყაზბეგი (1848-
1893) - ხევისბერი გოჩა
 ნატურალიზმი
• ლიტ-ში გადმოიტანეს სოციალური და ზუსტი
მეცნიერებების პრინციპები
• ქცევა განპირობებულია წარმომავლობით,
გარემოცვითა და ეპოქით
• დაამკვიდრეს აკრძალული თემები: ალკოჰოლიზმი,
პროსტიტუცია, უმუშევრობა და ა.შ.
• სალიტ. ენაში შემოიტანეს ყოველდღიური
მეტყველება, ჟარგონი და დიალექტი
• ახასიათებს ე.წ. სეკუნდური სტილი
 ნატურალიზმი
ნატურალიზმი ემილ ზოლა (1840-1902) - რუგონ-მაკარები (ფული, ექიმი
საფრანგეთში: პასკალი...)

ნატურალიზმი გერჰარტ ჰაუპტმანი (1862-1946) - მზის ამოსვლის წინ,

გერმანიაში: ფეიქრები

ნატურალიზმი ჰენრიკ იბსენი (1828-1906) - დრამები,

სკანდინავიაში ავგუსტ სტრინდბერგი (1849-1912) - მამა, ქალბატონი იულია
:
 იმპრესიონიზმი
• იმპრესიონისტული სურათისა და ტექსტის აღქმა
შესაძლებელია მხოლოდ ცალკეული დეტალების ერთიან
მთლიანობაში მოქცევის შედეგად
• ყურადღება გამახვილებულია ნივთების ზედაპირზე,
რომელიც მუდმივ მოძრაობაშია და პერმანენტულად
იცვლება
• მთავარია წუთიერი (ოპტიკური ან/და აკუსტიკური)
შთაბეჭდილებები და განწყობა
• იმპრესიონისტის თვალით დანახული სამყარო ერთობ
ბუნდოვანია, რის გამოც ხშირად იშლება ზღვარი
სინამდვილესა და ზმანებას შორის
 იმპრესიონიზმი
• გამოყენებულია ე. წ. დეპეშური სტილი, რაც დაუსრულებელი
და ურთიერთდაუკავშირებელი წინადადებების,
მრავალწერტილისა და ტირეს ხშირ გამოყენებას
გულისხმობს

• წარმომადგენლები: ავსტრიაში - პეტერ ალტენბერგი,

საფრანგეთში - მარსელ პრუსტი, საქართველოში - ნიკო
ლორთქიფანიძე
 სიმბოლიზმი
• სიმბოლისტები უგულებელყოფენ ყოველდღიურ
სინამდვილეს
• სიმბოლისტებს მიაჩნდათ, რომ ხელოვნება თვითმიზანია,
იგი მოკლებულია პრაგმატულ დანიშნულებას და იქმნება
არა მკითხველთა ფართო მასისთვის, არამედ რჩეულთა
ვიწრო წრისთვის
• ამ თხზულებებში არ ამოიკითხებოდა ლოგიკური აზრი, მათი
მთავარი თავისებურება იყო მუსიკალურობა
 სიმბოლიზმი
• სიმბოლიზმის გერმანულენოვან სახეობას ეწოდება
ნეორომანტიზმი, ინგლისურს კი - ესთეტიზმი. თითოეული
მათგანისთვის დამახასიათებელი იყო სილამაზის კულტის
ქადაგება, უკიდურესი სუბიექტურობა და მორალის
უარყოფა.
• წარმომადგენლები: საფრანგეთი: პოლ ვერლენი, არტურ
რემბო, სტეფან მალარმე; ბელგია: მორის მეტერლინკი;
ინგლისი: ოსკარ უაილდი;
გერმანულენოვანი ქვეყნები: შტეფან გეორგე, რაინერ მარია
რილკე; რუსეთი: ალექსანდრ ბლოკი, ანდრეი ბელი, ვალერი
ბრიუსოვი;
საქართველო: გალაკტიონ ტაბიძე; ტიციან ტაბიძე; გიორგი
ლეონიძე.
 parody

a work that ridicules the style of another work by imitating

and exaggerating its elements
 pastoral

a poem about idealized rural life, or shepherds, or both;

 personification

the attribution of human qualities to a nonhuman

or an inanimate object
 Petrarchan sonnet

one of the most important types of sonnets,

composed of an octave with an abba abba rhyme scheme, and
ending in a sestet, with a cde cde rhyme scheme; also called
an Italian sonnet
 first person narrator

a narrator, referred to as "I," who is a

character in the story and relates the actions through his or
her perspective, also revealing his or her own thoughts