ASS 23 1890 91 Ocr PDF

ACTA
SANCTAE SEDIS
IN « E l M OPPORTUNE REDACTA ET ILLUSTRATA
STUDIO ET CURA
VICTORII PIAZZESI
IURIS U T R I U S Q U E DOCTORIS
Acta iuridica et solemniora ex Supremo Romano Pontifice immediate dimanantia: acta

inter ea quae publici neri possunt iuris, sive sint Decreta, sive Instructiones, sive Responsa
et alia huiusmodi; praesertim vero Causarum expositiones et resolutiones ex variis
EE. Cardinalium Sacris Congregationibus, ad ecclesiastici iuris accuratam intelligentiam
et observantiam conferentes, in compendium diligenti studio redactae: alia denique iuridica,
quibus opportune illustrantur quae in expositis actis vel difficultatem parere possint, vel
ad vigentis iuris notitiam ulterius conducant: in utilitatem eorum qui in Ecclesiae legibus
«tudiose dignoscendis, et in regimine christiani gregis, vel in colenda Domini vinea
sedulo adlaborant.
ROMAE
EX TYPOGRAPHIA POLYGLOTTA
S. CONGR. DE PROPAGANDA FIDE
1890-91.
Reprinted with the permission of Libreria Editrice Vaticana

JOHNSON REPRINT CORPORATION JOHNSON REPRINT COMPANY LTD.
111 Fifth Avenue, New York, N.Y. 10003 Berkeley Square House, London, W1X6BA
First reprinting 1969, Johnson Reprint Corporation
Prmted in the United States of America
L I T T E R A E S S m i D . N . Leonis X I I I a d Eminentissimum Cardinalem L a v i g e r i e ,
Archiep. Carthaginensem et Algeriensem, occasione qua agmen Missio-
nariorum in penitiores A f r i c a e partes profectum est.
Venerabilis Frater, salutem et apostolicam benedictionem.
Mirifice delectati s u m u s litteris q u a s a d i u n c t a s misisti o r a -

tioni, g r a v i s a n e e t f l e x a n i m a e , q u a die n a t a l i P r i n c i p u m A p o -
stolorum alloquutus es Missionariorum Algeriensium agmen,
q u o d i n p e n i t i o r e s Africae p a r t e s e r a t p r o f e c t u r u m . E o s u a v i u s
a u t e m e a s c r i p t i o n e affecti s u m u s q u o c l a r i u s l i q u e b a t i n m e -
lius p r o g r e d i , licet i n t e r m a g n a s a s p e r i t a t e s r e r u m , o p u s eo-
r u m q u i h u m a n i o r e c u l t u Africae g e n t e s e x p o l i r e c o n t e n d u n t ;
q u o d opus, ceu p r o b e nosti singulari favore complectimur et
parati s u m u s adiuvare pro viribus. Quare plurimas h a b e m u s
g r a t i a s p r o v i d e n t i a e s u m m i Dei, q u a e c u m m a g n á n i m o s exci-
t a t l e c t o s q u e v i r o s , q u i s e s e h u i c nobili o p e r i a d d i c u n t , t u m
evangelico e o r u m ministerio virtutem dat et incrementa c u m
l a e t a f r u c t u u m u b e r t a t e . Illustria p l a n e e t a u d i t u i u c u n d a s u n t
h a e c Missionariorum studia, qui p r i m a e v o s Evangelii p r a e c o n e s
a e m u l a n t e s p e t e r e g e s t i u n t i n t e r i o r i s Africae l a t e b r a s i n e x p l o r a -
tas, q u e i s n u l l a l u x a d h u c affulsit, u t e a s c o l l u s t r e n t l u m i n e re-
v e l a t i o n i s g l o r i a e I e s u Christi; a s t illud i u c u n d i u s q u o d P r i n c i -
pes b a r b a r a r a m gentium prompte fidem christianam amplexi
s u p p l i c e s p o s c a n t a u c t i o r e m o p e r a r i o r u m n u m e r u m , q u o cele-
r i u s i n s u i s r e g i o n i b u s p r o p a g e t u r r e g n u m Dei. D u m v e r o i n
hisce divinae providentiae benefacta agnoscimus, n o n m i n u s
illam m i r a m u r in eo studio q u o Rectores p o p u l o r u m qui in
E u r o p a s u n t , validis q u i b u s p o l l e n t v i r i b u s , h u m a n i t a t i s c a u s a m
t u e r i c o n t e n d u n t i n Africa. I n s i g n e h u i u s s t u d i i a r g u m e n t u m
praebuit solemnis conventus n u p e r Bruxellis habitus, in quo
i i d e m R e c t o r e s p e r l e g a t o s s u o s c a u s a e illius, c u i f a v e m u s , t a n -
t o p e r e s u s c e p e r e p a t r o c i n i u m . Ibi e n i m s u m m o c o ë u n t i u m con-
s e n s u ea sunt constituta q u a e m a x i m e conferre videbantur ad
a v e r t e n d a m p e r n i c i e m , q u a e Africae i n f e r t u r e x c u p i d i t a t e c o m -
plurium, qui h u m a n o n o m i n e indigni, saevitia et astu barbari-
4 LITTERAE
c o e x e r c e n t N i g r i t a r u m c o m m e r c i u m , q u i e t ipsi i m a g i n e m
p r a e s e f e r u n t C r e a t o r i s Dei, e t c o m m u n i s n a t u r a e p a r t i c i p e s ae-
q u o iure c u m ceteris h o m i n i b u s censendi sunt. Praeclara h a e c
studia V i r o r u m Principum, qui gentibus E u r o p a e praesunt me-
ritis l a u d i b u s g r a t i q u e a n i m i s e n s i b u s p r o s e q u i m u r ; p r o i n d e
e o r u m consiliis c u m f a u s t o s a c p l e n o s a d p r e c a m u r e x i t u s , t u m
o b s e c u n d a r e i m p e n s e a d n i t e m u r , n e c q u i d q u a m m i s s u m net a
N o b i s u t Africa u n i v e r s a iis u t a t u r l e g i b u s m o r i b u s q u e q u i h u -
m a n i g e n e r i s , a Christo r e d e m p t i , dignitati r e s p o n d e a n t .
Ceterum c u r a s praecipuas eo conferamus oportet ut maxi-
m a sit f r e q u e n t i a V i r o r u m A p o s t o l i c o r u m , q u i i n e a s r e g i o n e s
effundant e v a n g e l i i l u c e m , q u a i n r e s u m m o N o b i s u s u i e s t sin-
g u l a r i s z e l u s t u u s e t s e d u l i t a s i m p i g r a . N a m q u e etsi p l u r e s r a -
t i o n e s a c p r a e s i d i a s u p p e t a n t , q u o r u m c u i q u e s u a vis i n e s t e t
o p p o r t u n i t a s a d A f r o r u m v i c t u m e x c o l e n d u m , nihil t a m e n p r a e -
s t a b i l i u s m a g i s q u e c o n g r u e n s h u i u s incepti n a t u r a e e t e v a n -
gelii s p i r i t u i q u a m c o p i o s a i m m i s s i o p r a e c o n u m v e r i t a t i s , q u i
legionis instar i m p a v i d a e aggrediantur o p u s , p r o u t superioris
experientia temporis edocet r e r u m q u e bene g e s t a r u m recens
m e m o r i a . Scilicet Christi m i l e s s a c r a s o b i t u r u s m i s s i o n e s n u l l a
q u a e s t u s a u t g l o r i a e c u p i d i t a t e illectus pergit, s e d s o l a e x c i t u s
v o c e a p p e l l a n t i s Dei, a p t e q u e e i u s g r a t i a c o m p a r a t u s u t n u l l a s
t i m e a t f o r t u n a e m i n a s . Hic e a c a r i t a t e i n c e n s u s q u a u r g e b a t u r
Filius Dei, u t s e p r o s a l u t e h u m a n i g e n e r i s i m m o l a r e t , d o m u m
a c p a t r i a m d e s e r i t u t alio n u l l o o c c u p a t u s affectu p r a e n o b i l i e t
d i v i n o s e s e a d d i c a t m i n i s t e r i o , cui v i r e s s u a s v i t a m q u e d e v o -
v e a t . Q u a r e m i r a n d u m n o n est s i h e r o i c a v i r t u s v i r o r u m h u i u s -
m o d i , q u i a p p e t i t i o n e s c a r n i s a s s u e v e r e spiritui s u b i g e r e , e a
valeat iterare prodigia p e r q u a s Spiritus Domini, docentibus
A p o s t o l i s , r e n o v a v i t faciem t e r r a e , e t i n p o p u l o s s e d e n t e s i n te-
n e b r i s effudit l u m e n f i d e i , n u m q u a m d e f e c t u r a m . I t a q u e v e h e -
m e n t e r o p t a m u s a c s u p p l i c e s a D e o p e t i m u s ut, s a e v i e n t e licet
i m p r o b o r u m odio a d v e r s u s c l e r u m e t r e l i g i o s a s s o d a l i t a t e s ,
q u a m p l u r i m i e x i s t a n t Apostolici viri, q u i acti spiritu Christi in
Africain t e r r a m late s e r a n t v e r b u m Dei, i l l a m q u e p r o f u s o riga-
t a m s a n g u i n e , s i o p u s sit, n e d u m s u d o r e f e c u n d e n t . S a n e qui-
b u s i n locis r e v e r e n d u m r e d e m p t i o n i s s i g n u m e l a t u m f u e r i t ,
ibi cito i u x t a l i g n u m c r u c i s f l o r e b i t civilis c u l t u s o m n e s q u e p o -
litioris h u m a n i t a t i s a r t e s . N e q u e v e r o a m b i g i m u s q u i n T u , Di-
lecte Fili N o s t e r , h o r t a t u i N o s t r o o b s e q u e n s t u i q u e s a c e r d o t a l i s
a n i m i m o t i b u s , a l a c r i s t u d i o LITTERAE
e t i n d u s t r i a i n s t a r e p e r g a s h u i Sc
operi, cui Nos D e c e s s o r u m N o s t r o r u m e x e m p l a sequuti, q u a m -
vis p r e s s i r e b u s a d v e r s i s m u l t i s q u e o b n o x i i p e r i c u l i s , p r a e c i -
p u a s a d h i b e m u s c u r a s Apostolici ministerii. D e m u m T e l a t e r e
n o l u m u s v o l u p t a t e m , q u a m c e p i m u s a u d i t o consilio inito a b e a
societate q u a e A f r i c a n a m s e r v i t u t e m o p p u g n a t , u t c e r t a m e n in-
stituatur v i r o r u m ingenio et doctrina praestantium, in q u o prae-
mio donetur auctor operis q u o d aptius p r a e ceteris censeatur
effectarum, ut Nigritarum mancipatio et servitus h u m a n i gene-
r i s odio e t suffragiis d a m n a t a p e n i t u s d e l e a t u r . H i n c u l t r o Tibi
r o g a n t i a n n u i m u s , u t i n e o p r a e m i o t r i b u e n d o ita N o s t r i n o m i -
nis mentio fiat, ut ea res Nobis probatissima appareat. At vero
q u a m v i s o m n i s h u i u s m o d i c u r a e t i n d u s t r i a m u l t a sit l a u d e
digna, quippe eo spectat ut inflammentur h o m i n u m studia et
consocientur voluntates ad inceptum p e r a g e n d u m aeque ardu-
u m a c s a l u t a r e , s u m m a t a m e n s p e s r e i p r o s p e r e g e r e n d a e lo-
c a n d a est i n o p e c a e l e s t i s g r a t i a e , q u a e e o p r a e s e n t i o r o p e r a n -
t i b u s a d e r i t q u o e n i x i u s e t c o n s t a n t i u s , effusis p r e c i b u s , e x p o -
scetur. Auspicem interea divinae h u i u s opis et p a t e r n a e bene-
v o l e n t i a e t e s t e m A p o s t o l i c a m B e n e d i c t i o n e m T i b i , Dilecte Fili
n o s t e r , s i m u l q u e Clero e t f i d e l i b u s t u a e vigilantiae c o n c r e d i t i s
peramanter in Domino impertimus.
D a t u m R o m a e a p u d S. P e t r u m d i e XVII Iulii a n n o MDCCCXC.
P o n t i f i c a t u s N o s t r i d e c i m o tertio.
EX ACTIS CONSISTORIALIBUS
De Consistorio habito diebus 23 et 26 Iunii 1890

S a n c t i s s i m u s P a t e r i n Consistorio diei 2 3 Iunii h a b u i t Allo-
c u t i o n e m , et in Consistorio diei 26 Iunii p r o t e s t a t i o n e m c o n t r a
l e g e m civilem d e piis operibus, q u a e s u n t h u i u s t e n o r i s :
ALLOCUTIO
Venerabiles Fratres
P r i o r e s c u r a s N o s t r a s h o d i e r n a die sibi m e r i t o v i n d i c a t in-
clita catholici n o m i n i s natio, q u a e M o n t e m L i b a n u m tenet, p r o p h a -
n i s c l a r u m litteris, d i v i n i s q u e s a e p e c e l e b r a t u m c a r m i n i b u s ; i p s a
loci
6 a m o e n i t a t e , e t caeli s o l i qCONSISTORIALIBUS
EX ACTIS ue clementia insignem. Regionis
d e c u s a u g e n t illustri n o m i n e civitates, m o n t i s r a d i c i b u s adiacens
tes, pietatis a c religionis m o n u m e n t a e t domicilia p a s s i m m a g n o
n u m e r o e x t r u c t a , i n c o l a r u m f r e q u e n t i a a l t e q u e i n iis i n s i t u s lo-
c i a m o r , i n q u o scilicet e o r u m m a i o r e s c a t h o l i c a e religioni se-
c u r u m t u t u m q u e perfugium calamitosis t e m p o r i b u s invenerunt.
L i b a n u m late M a r o n i t a e i n s i d e n t m o l l i o r i b u s fusi iugis; illic P a -
t r i a r c h a l i s r e g i m i n i s s e d e m h a b e n t ; g e n s factis c l a r a q u a e olim
s . L u d o v i c o Galliae R e g i i n S a r a c e n o s inferenti signa, s u m p t i s
a r m i s s t r e n u a m o p e r a m contulit; a t c o n s t a n t i a nobilior q u a ca-
t h o l i c a m f i d e m i n t e r p l u r a d i s c r i m i n a l a b o r e s q u e i n t e g r a m at-
q u e illibatam servavit.
I n h a c g e n t e contigit Aprili m e n s e p r o x i m i e l a p s o , u t P a -
triarchalis Antiochena Sedes ob interitum venerabilis Fratris
P a u l i P e t r i M a s s a d , p a s t o r i s s u i p r a e s i d i o v i d u a r e t u r . — Iustis
P a t r i a r c h a e e x t i n c t o e x s o l u t i s , M a r o n i t a r u m E p i s c o p i die X X V I I I
e i u s d e m m e n s i s , s u c c e s s o r i s e i u s deligendi c a u s a , c o m m u n e m
c o n v e n t u m h a b u e r e . I n e o c o n c o r d i s s i m i s a n i m i s p l e n o q u e con-
s e n s u , venerabilem Fratrem Ioannem Hagg Archiepiscopum
Heliopolitanum Maronitarum, virum prudentiae laude spectatum,
qui in c u r a n d i s Ecclesiae r e b u s s e d u l a m o p e r a m extincto Pa-
t r i a r c h a e n a v a v e r a t , A n t i o c h e n u m M a r o n i t a r u m P a t r i a r c h a m re-
n u n c i a r u n t . D e i n d e , u t p a r erat, s u f f r a g a t o r e s E p i s c o p i e t P a t r i a r -
c h a a b ipsis e l e c t u s , s u a s a d h a n c A p o s t o l i c a m S e d e m d e d e r e
litteras r e i g e s t a e n u n c i a s , a N o b i s flagitantes, ut e l e c t i o n e m
i p s a m A p o s t o l i c a a u c t o r i t a t e N o s t r a p r o b a r e e t c o n f i r m a r e val-
l e m u s . C u m r e m o m n e m , e x m o r e , Consilio N o s t r o f i d e i p r o -
p a g a n d a e n e g o t i i s r i t u s o r i e n t a l i s p r a e p o s i t o c o g n o s c e n d a m de-
t u l i s s e m u s , i d e m C o n s i l i u m tota r e i g e s t a e r a t i o n e p e r p e n s a ,
s u p p l i c a n d u m N o b i s censuit, u t s a n a t i s , q u a t e n u s o p u s sit, qui-
b u s q u e vitiis, q u a e i n i p s a m e l e c t i o n e m i n c i d e r e p o t u e r i n t , Ma-
ronitarum Antistitum precibus a n n u e r e m u s . — Paterna caritas
q u a M a r o n i t a r u m g e n t e m p r o s e q u i m u r facit, u t l i b e n t e r iis a u -
ctoritate N o s t r a p r a e s t o s i m u s : e t c u m s u m m o p e r e N o b i s cor-
d i sit M a r o n i t i c a e E c c l e s i a e p r o s p e r i t a s , m a n d a t a , h a c occasio-
n e , d e d i m u s m e m o r a t o Consilio N o s t r o negotiis r i t u s o r i e n t a l i s
p r a e p o s i t o , u t e a d e c e r n a t a c s t a t u a t q u a e e o p e r t i n e n t , u t ec-
clesiastica disciplina a d p r a e s c r i p t a S y n o d i L i b a n e n s i s a n n o
MDCcxxxvi h a b i t a e , a c c u r a t i u s p l e n i u s q u e s e r v e t o ^ N u j n c ' a u t e m .
f i r m a f i d u c i a freti fore, u t P a t r i a r c h a d e l e c t u s , q u o m a i o r e di-
EX ACTIS CONSISTORIALIBUS 7
g n i t a t e praefulget, e o i m p e n s i u s d e r e l i g i o n e e t E c c l e s i a a p u d
M a r o n i t i c a m g e n t e m s u a vigilantia, o p e r a , sollicitudine m e r e r i
studeat, Eius electionem s e u postulationem ad P a t r i a r c h a t u m
Antiochenum Maronitarum probandam ratamque habendam
existimavimus, e u m d e m q u e Venerabilem Fratrem in luculentius
dilectionis N o s t r a e t e s t i m o n i u m , s a c r o pallio d e c o r p o r e Beati
P e t r i s u m p t o , u t postulat, d e c o r a n d u m c e n s u i m u s .
Quid V o b i s v i d e t u r ?
A u c t o r i t a t e o m n i p o t e n t i s Dei, s a n c t o r u m A p o s t o l o r u m P e t r i
et Pauli, et N o s t r a , e l e c t i o n e m s e u p o s t u l a t i o n e m a V e n e r a b i l i b u s
Fratribus Episcopis Maronitis factam de p e r s o n a Venerabilis
F r a t r i s J o a n n i s Petri H a g g , s a n a t i s , q u a t e n u s o p u s sit, q u i b u s -
q u e vitiis q u a e electioni ipsi p o t u e r i n t officere, p r o b a m u s r a -
t a m q u e h a b e m u s , E u m q u e solventes a vinculo, q u o Ecclesiae
Heliopolitanae M a r o n i t a r u m obstringitur, ad P a t r i a r c h a l e m An-
t i o c h e n a m E c c l e s i a m M a r o n i t a r u m , c u m o m n i b u s privilegiis,
q u i b u s d e c e s s o r e s e i u s a b h a c Apostolica S e d e o r n a r i c o n s u e -
vere, evehimus et p r o m o v e m u s , et Patriarcham ac Pastorem
M a r o n i t a r u m f i d e l i u m , u t i i n d e c r e t o a c s c h e d u l a consistoriali-
b u s significabitur, c o n s t i t u i m u s a c d e c l a r a m u s , c o n t r a r i i s qui-
b u s c u m q u e non obstantibus.
In N o m i n e P a t r i s f& et Filii >£ et S p i r i t u s 8S¡ Sancti. A m e n .
H i s igitur q u a e a d O r i e n t a l e m E c c l e s i a m p e r t i n e n t , rite per-

actis, p r o p o s i t u m est a m p l i s s i m i v e s t r i Ordinis h o n o r e m d e f e r r e
p r a e s t a n t i b u s q u a t u o r viris, q u i s i v e i n episcopali m i n i s t e r i o
g e r e n d o , s i v e i n negotiis h u i u s A p o s t o l i c a e S e d i s a g e n d i s , inte-
gritatem, fidem, prudentiam, s t u d i o s a m q u e in Ecclesiam volun-
tatem, Nobis constanter probarunt.
Hi a u t e m s u n t : Vincentius Vannutelli A r c h i e p i s c o p u s tit.
Sardianus, apud Lusitaniae et Algarbiorum R e g e m Fidelissimum,
o r d i n a r i i Nuntii N o s t r i m u n e r e p e r f u n c t u s , q u e m S . R . E . Car-
d i n a l e m c r e a v i m u s e t i n p e c t o r e r e s e r v a v i m u s i n Consistorio
h a b i t o die x x x D e c e m b r i s a n n o MDCGCLXXXIX: i t e m Sebastianus
Galeati, A r c h i e p i s c o p u s R a v e n n a t e n s i s : Gaspar Mermillod,
E p i s c o p u s L a u s a n e n s i s et G e n e v e n s i s : Albinus Dunajewski, Epi-
s c o p u s Cracoviensis.
Quid v o b i s v i d e t u r ?
I t a q u e a u c t o r i t a t e o n n i p o t e n t i s Dei, s a n c t o r u m q u e A p o s t o -
8 EX ACTIS CONSISTORIALIBUS
l o r u m Petri et Pauli, et Nostra, p u b l i c a m u s S. R. E. Presbyte-

r u m Cardinalem
VINCENTIUM VANNUTELLI
I n s u p e r c r e a m u s e t p u b l i c a m u s S . R . E . P r e s b y t e r o s Car-
dinales
SEBASTIANUM GALEATI
GASPAREM MERMILLOD
ALBINUM D U N A J E W S k l
c u m dispensationibus, derogationibus et clausulis necessariis

et opportunis.
In N o m i n e P a t r i s i& et Filii et S p i r i t u s Sancti. A m e n .
PROTESTATIO
Venerabiles Fratres
C u m v o s , e x t r e m o a n n o s u p e r i o r e , h o c i p s o i n loco a l l o q u e r e -
mur, ingravescentibus r e r u m asperitatibus permoti, plura quidem
indicavimus t a m q u a m recentia vulnera, q u a e Ecclesiae Sedique
Apostolicae adversarii imposuissent. Nominatim lex a Nobis me-
m o r a t a e s t d e Operibus Piis, p a u l o a n t e r o g a t a : q u a m q u i d e m
a i u r e i u s t i t i a q u e m u l t i m o d i s d i s c r e p a n t e m N o s p r o f e c t o , uti
m e m i n i s t i s , r e p r e h e n d e r e p r o ufficio apostolico a t q u e i m p r o b a -
re n e q u a q u a m praetermisimus. Sed c u m nihilominus id omnino
s t u d e a t u r legis i p s i u s m a t u r a r e c u r s u m , idcirco fa cere n o n p o s -
s u m u s q u i n v o c e m r u r s u s t o l l a m u s , e t eâ, q u a p a r est, a n i m i
libertate c o n q u e r a m u r , q u o d i n i m i c a vis vel e x t r e m a s b o n o r u m
e c c l e s i a s t i c o r u m r e l i q u i a s p e r s e q u a t u r . I n h o c q u i d e m t a m diu-
t u r n o a d v e r s u s E c c l e s i a m bello q u o t i d i a n a s u n t i n i u r i o s e p e r -
nicioseque facta: n o n t a m e n a n i m o cadimus, p r o p t e r e a q u o d
i n caelesti p r a e s i d i o m a x i m a m f i r m i s s i m a m q u e s p e m colloca-
v i m u s . Vindicabit D e u s ipse iura sua, Nobisque, p r o eius gloria
h o m i n u m q u e salute laborantibus, t r i b u e t i d e m et dimicandi
virtutem et vincendi facultatem.
Quibus expletis, sequentes proposuit Ecclesias:
PATRIARCHALEM ECCLESIAM ANTIOCHEN. N a t i o n i s Siro-Maroni-

t a r u m v a c a n , p e r o b i t u m b o . m e . P a u l i M a s s a d , ultimi illius
Patriarchae extra r o m a n a m c u r i a m defuncti, favore R. P. D.
I o a n n i s H a g g A r c h i e p i s c o p i Heliopolitan. M a r o n i t a r u m , q u i a b
E p i s c o p i s catholicis e i u s d e m n a t i o n i s i n c o n v e n t u S . M a r i a e d e
Becorki, in Monte Libano, unanimi consensu et a c c l a m a t a n e
electus ac postulatus, Ioannis Petri a s s u m p t o nomine.
CATHEDRALES ECCLESIAS PENNEN, ET ATRIEN, sibi i n v i c e m
p e r p e t u o c a n o n i c e u n i t a s , v a c a n , p e r o b i t u m b o . m e . Aloisii
M a r t u c c i , u l t i m i i l l a r u m E p i s c o p i , e x t r a r o m a n a m c u r i a m de-
functi, f a v o r e R . D . I o s e p h i Morticeli!, P r e s b y t e r i S u l m o n e n s i s .
Qui e x l e g i t i m i s , catholicis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s S u l m o n a e
p r o g e n i t u s e t q u i n q u a g e s i m u m s e x t u m a e t a t i s s u a e a n n u m su-
p e r g r e s s u s , e x a m i n a t o r pro-Synödalis et P r o m o t o r Fiscalis in
Curia, P r a e f e c t u s C o n g r e g a t i o n i s p r o c a s i b u s m o r a l i b u s a c li-
t u r g i c i s , h u c u s q u e C a n o n i c u s P o e n i t e n t i a r i u s p a t r i a i n Cathe-
d r a l i r e n u n c i a t u s est.
METROPOLITANAM ECCLESIAM VIENNEN, in A u s t r i a /vacan, p e r
o b i t u m clar. m e . Coelestini S . R . E . d u m v i v e r e t P r e s b y t e r i
C a r d i n a l i s G a n g l b a u e r , p o s t r e m i illius a r c h i p r a e s u l i s e x t r a r o -
m a n a m c u r i a m defuncti, f a v o r e R . P . D . Antonii G r u s c h a Epi-
scopi titularis C a r r h e n s i s .
METROPOLITANAM ECCLESIAM HYDRUNTIN. v a c a n , p e r o b i t u m
b o . m e . S a l v a t o r i s B r u n o n i s Bressi, u l t i m i illius A r c h i e p i s c o p i
e x t r a r o m a n a m c u r i a m d e f u n c t i , f a v o r e R . D . Caietani C a p o r a -
li, Directoris G e n e r a l i s C o n g r e g a t i o n i s Missionis a P r e t i o s o S a n -
g u i n e D . N . I . C , P r e s b y t e r i L a n c i a n e n s i s a r c h i d i o e c e s e o s . Qui
e x legitimis, catholicis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s i n loco, q u i h o d i e
Castelfrentano v u l g o ' n u n c u p a t u r , olim C a s t r o n o v o , a r c h i d i o e c e -
seos Lancianensis progenitus, et in s e x a g e s i m o sexto aetatis
s u a e a n n o c o n s t i t u t u s , s u a e C o n g r e g a t i o n i s D e f i n i t o r i s , Vice-
Directoris et h u c u s q u e Directoris Generalis m u n e r i b u s perfun-
c t u s est.
ECCLESIAM EPISCOPALEM TITULAREM NIPOLITAN. s u b A r c h i e p i -
scopo Damiatensi, vacan, per successionem ad Sedem Angren-
s e m R . P . D . F r a n c i s c i d e S o u z a d e L a c e r d a , f a v o r e R . P . Io-
sephi Consenti e Congregatione SSmi Redemptoris, Presbyteri
a r c h i d i o e c e s e o s H y d r u n t i n a e ; q u i e t i a m d e p u t a t u s fuit i n Coa-
diutorem c u m futura successione R. P. D. Ioannis Acquavi va

Antistitis N u s c a n i . R . P . I o s e p h u s C o n s e n t i e x legitimis, catholi-
cis h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s i n o p p i d o S a l e n t i n o r u m G a l a t a n o
(Gakttine) H y d r u n t i n a e a r c h i d i o e c e s e o s p r o g e n i t u s et q u i n q u a -
g e s i m u m s e x t u m aetatis s u a e a n n u m s u p e r g r e s s u s , T h e a n e n -
s i i n u r b e s u a e C o n g r e g a t i o n i s d o m o ipsi a d s i g n a t a , p l u r i b u s i n
locis Dei v e r b i P r a e c o n e m egit, a c e t i a m R o m a e t e r M a r i a n u m
m e n s e m ad S. Alphonsi in Exquiliis s u m m o p e r e absolvit.
METROPOLITANAS ECCLESIAS AGHERUNTIN. ET MATHERANEN.
invicem perpetuo canonice unitas, vacan, per obitum bo. m e .
I e s u a l d i Nicolai L o s c h i r i c o , ultimi i l l a r u m A r c h i e p i s c o p i , e x t r a
r o m a n a m c u r i a m defuncti, favore R . P . D . F r . F r a n c i s c i M a r i a e
I m p a r a t i , e x O r d i n e M i n o r u m O b s e r v a n t i u m S . F r a n c i s c i , Anti-
stitis V e n u s i n i .
CATHEDRALEM ECCLESIAM NOLAN. v a c a n , p e r o b i t u m b o . m e .
I o s e p h i F o r m i s a n o , u l t i m i illius E p i s c o p i e x t r a r o m a n a m c u r i a m
defuncti, f a v o r e R . P . D . Agnelli R e n z u l l o Antistitis A e s e r n i e n s i s
et Venafrani.
EPISCOPALEM ECCLESIAM TITULAREM PHILOMELIEN. s u b A r c h i e -
piscopo Synnadensi, vacan, p e r obitum bo. m e . Stephani Nes-
z v e d a , u l t i m i illius E p i s c o p i e x t r a r o m a n a m c u r i a m defuncti,
favore R. D. Antonii Andrzejevicz, Presbyteri archidioeceseos
G n e s n e n s i s . Qui e x legitimis, catholicis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s i n
villa Kotowiecko p a r o e c i a e Droszew p r o g e n i t u s et q u i n q u a g e s i -
m u m tertium aetatis s u a e a n n u m s u p e r g r e s s u s , archiepiscopalis
Consistorii g e n e r a l i s c o n s i l i a r i u s , e x a m i n a t o r p r o s y n o d a l i s , i u d e x
s y n o d a l i s , C e n s o r l i b r o r u m , e t C a t h e d r a l i s c o n c i o n a t o r constitu-
t u s est. Ab i n t i m i s Cubiculis s u p r a n u m e r a r i i s SANCTITATIS SUAE
et ad p r a e s e n s u s q u e Gnesnensis metropolitanae Canonicus re-
n u n t i a t u s est. ^
ECCLESIAM TITULAREM EPISCOPALEM TIBERIADEN. s u b A r c h i e -
p i s c o p o P e t r e n s i , v a c a n , p e r t r a n s l a t i o n e m a d C a t h e d r a l e m Se-
d e m Sioux-Fallensem R. P. D. Martini Marty, favore R. P. D.
I o s e p h i Ceppetelli E p i s c o p i R i p a n i .
CATHEDRALEM ECCLESIAM RIPAN. v a c a n t , p e r t r a n s l a t i o n e m
R . P . D . I o s e p h i Ceppetelli a d t i t u l a r e m E c c l e s i a m T i b e r i a d e n -
s e m , f a v o r e R . D . H y a c i n t h i Nicolai, P r e s b y t e r i R i p a n a e dioe-
c e s e o s . Qui e x legitimis, catholicis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s i n
oppido Montisprandonum, dioeceseos Ripanae progenitus et
q u i n q u a g e s i m u m s e x t u m aetatis s u a e a n n u m s u p e r g r e s s u s ,
C a n o n i c u s N a r n i e n s i s a l i q u a n d o r e n u n t i a t u s , illo i n s e m i n a r i o
theologiae dogmaticae, ac institutionum biblicarum Professoris,
a t q u e Rectoris m u n e r e perfunctus, inter s u a e dioecesis E x a m i -
n a t o r e s s y n o d a l e s a d s c i t u s , e t p e n e s E c c l e s i a m S . Benedicti M .
a d S . B e n e d i c t u m p r o p e T r u e n t u m R i p a n a e dioecesis A b b a t e m -
P a r o c h u m a d p r a e s e n s u s q u e egit.
ECCLESIAM TITULAREM EPISCOPALEM CYDONIEN. s u b A r c h i e p i -
s c o p o Cretensi v a c a n , p e r t r a n s l a t i o n e m a d S e d e m L a h o r e n s e m
R, P. Fr. S z y m p h o r i a n i M o n a r d , Ordinis M i n o r u m C a p u l a t o r u m
S. Francisci, favore R. D. Angeli Boccamazzi Presbyteri Bene-
v e n t a n a e a r c h i d i o e c e s i s . Qui e x legitimis, catholicis, h o n e s t i s q u e
parentibus in oppidulo Tufaciae Beneventanae archidioeceseos,
ac Molisanae provinciae progenitus et s e p t u a g e s i m u m s e p t i m u m
aetatis s u a e a n n u m s u p e r g r e s s u s , i n u t r o q u e i u r e d u d u m docto-
rali l a u r e a d o n a t u s , a s a . m e . P i o P a p a I X s e c r e t i C u b i c u l a r i i
h o n o r e c o n d e c o r a t u s , e t h u c u s q u e E m i a c R m i D o m i n i Camilli
S . R . E . P r e s b y t e r i C a r d i n a l i s Siciliano d e R e n d e , A r c h i e p i s c o p i
B e n e v e n t a n i , q u a Apostolici L u c e r i n a e S e d i s A d m i n i s t r a t o r i s , Vi-
c a r i u s i n s p i r i t u a l i b u s g e n e r a l i s r e n u n t i a t u s est.
ECCLESIAM TITULAREM EPISCOPALEM DERBEN, s u b A r c h i e p i -
s c o p o A n t i o c h e n . P i s i d i a e v a c a n , p e r t r a n s l a t i o n e m a d Cathe-
d r a l e m S e d e m O s c e n s e m R . P . D . Vincentii A l d a e t S a n c h o ,
favore R. P. D. Petri Podaliri, P r e s b y t e r i Recinetensis; qui etiam
d e p u t a t u s fuit i n A u s i l i a r e m R . P . D . T h o m a e Gallucci E p i s c o p i
R e c i n e t e n s i s e t L a u r e t a n i . R . D . P e t r u s P o d a l i r i e x legitimis,
catholicis, n o b i l i b u s q u e p a r e n t i b u s R e c i n e t i p r o g e n i t u s e t i n se-
ptuagesimo aetatis s u a e a n n o constitutus, in u t r o q u e iure du-
d u m doctorali laurea d i t a t u s , Iudicis, E x a m i n a t o r i s synodalis,
a c s e m i n a r i i D e p u t a t i p e r f u n c t u s m u n e r i b u s , a c i n t e r SANCTITA-
TIS SUAE C u b i c u l a r i o s s u p r a n u m e r a r i o s a d s c i t u s , p a t r i a e C a t h e -
d r a l i s P r a e p o s i t u s h u c u s q u e r e n u n t i a t u s est.
CATHEDRALEM ECCLESIAM LIPAREN. v a c a n , p e r t r a n s l a t i o n e m
R. P. D. Mariani Palermo ad Cathedralem Sedem Platiensem,
f a v o r e R . D . I o a n n i s P e t r i Natoli P r e s b y t e r i L i p a r e n s i s . Qui e x
legitimis, catholicis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s L i p a r a e p r o g e n i t u s
e t s e x a g e s i m u m p r i m u m a e t a t i s s u a e a n n u m s u p e r g r e s s u s , ec-
clesiae C a t h e d r a l i s , a c totius d i o e c e s e o s M a g i s t r u m Cappella-
n u m a g e n s , s e c u n d a D e c a n a t u s dignitate h u c u s q u e inibi h o n e -
status, a t q u e e i u s d e m dioecesis administrator apostolicus ad
p r a e s e n s u s q u e r e n u n t i a t u s est.
CATHEDRALEM ECCLESIAM FERETRAN. v a c a n , p e r o b i t u m b o .

m e . Aloisii Mariotti, u l t i m i illius E p i s c o p i e x t r a r o m a n a m c u -
r i a m defuncti, f a v o r e R . D . Caroli B o n a i u t i P r e s b y t e r i a r c h i d i o e -
c e s e o s B o n o n i e n s i s . R . D . C a r o l u s B o n a i u t i e x legitimis, c a t h o -
licis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s B o n o n i e n s i i n a r c h i d i o e c e s i m o n t a -
n a p r o g e n i t u s e t s e x a g e s i m u m s e c u n d u m aetatis s u a e a n n u m
s u p e r g r e s s u s , r u r a l i s p a r o e c i a e Mascarino v u l g o n u n c u p a t a e
R e c t o r i s m u n e r e p e r f u n c t u s , A r c h i p r e s b y t e r - P a r o c h u s Castri
S . P e t r i e i u s d e m a r c h i d i o e c e s i s h u c u s q u e r e n u n c i a t u s est.
CATHEDRALEM ECCLESIAM DERTHONEN. v a c a n , p e r o b i t u m b o .
m e . V i n c e n t i i Capelli, u l t i m i illius E p i s c o p i e x t r a r o m a n a m cu-
r i a m defuncti, f a v o r e R . D . H y g i n i B a n d i , P r e s b y t e r i d i o e c e s e o s
V i g l e v a n e n s i s . Qui e x legitimis, catholicis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s
i n loco Z e m i d a e (Zeme) V i g l e v a n e n s i s d i o e c e s e o s p r o g e n i t u s e t
i n q u a d r a g e s i m o tertio a e t a t i s s u a e a n n o c o n s t i t u t u s , i n t e r e x a -
m i n a t o r e s S y n o d a l e s a d s c i t u s , t u m pro-Vicarii g e n e r a l i s , t u m
Vicarii g e n e r a l i s m u n e r e a d p r a e s e n s u s q u e p e r f u n c t u s est.
CATHEDRALEM ECCLESIAM GUASTALLEN. v a c a n , p e r o b i t u m
b o . m e . P r o s p e r i Curti, ultimi illius E p i s c o p i , e x t r a r o m a n a m
c u r i a m defuncti, f a v o r e R . D . A n d r e a e F e r r a r i , P r e s b y t e r i dioe-
c e s e o s P a r m e n s i s . Qui e x legitimis, c a t h o l i c i s , h o n e s t i s q u e p a -
r e n t i b u s in p a r o e c i a e P r a t i p l a n i , v u l g o Pratopiano d i o e c e s i s P a r -
m e n s i s p r o g e n i t u s e t i n q u a d r a g e s i m o a e t a t i s s u a e a n n o con-
stitutus, in s a c r a theologia d u d u m doctorali laurea ditatus, a l m o
t h e o l o g o r u m Collegio P a r m e n s i c o o p t a t u s , Oratoris, t h e o l o g i D e -
flnitoris, Pro-Vicarii g e n e r a l i s , et E x a m i n a t o r i s Pro-Synodalis
m u n e r e p e r f u n c t u s , Basilicae-Cathedralis P a r m e n s i s a d p r a e s e n s
u s q u e C a n o n i c u s r e n u n t i a t u s est.
CATHEDRALEM ECCLESIAM EBROICEN. v a c a n , p e r o b i t u m b o .
m e . F r a n c i s c i G r o l l e a u , ultimi illius E p i s c o p i , e x t r a r o m a n a m
c u r i a m defuncti, favore R. D. Francisci Hautin, Presbyteri Pa-
risiensis, a d n o m i n a t i o n e m p e r i l l u s t r i s viri F r a n c i s c i M a r i a e Sa-
d i C a r n o t , Gallicae R e i p u b l i c a e P r a e s i d i s . R . D . F r a n c i s c u s H a u -
tin e x legitimis, catholicis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s P a r i s i i s p r o -
g e n i t u s e t q u i n q u a g e s i m u m n o n u m a e t a t i s s u a e a n n u m su-
p e r g r e s s u s , c a n o n i c u s o r n a m e n t a r i u s Capituli p a r i s i e n s i s e t a u -
r e l i a n e n s i s effectus, h u c u s q u e V i c a r i u s g e n e r a l i s a u r e l i a n e n s i s
r e n u n c i a t u s est.
CATHEDRALEM ECCLESIAM DIVIONEN. v a c a n , p e r t r a n s l a t i o n e m
R . P . D . Victoris L u c i a n i Sulpitii L é c o t a d M e t r o p o l i t a n a m S e -
d e m Burdigalensem, favore R. P. D. Friderici Henrici O u r y

Antistitis F o r o j u l i e n s i s .
METROPOLITANAM ECCLESIAM BURDIGALEN, v a c a n , p e r o b i t u m
clar. m e . Amati Victoris Francisci S. R. E. d u m viveret Pre-
s b y t e r i C a r d i n a l i s Guilbert, u l t i m i illius A r c h i p r a e s u l i s e x t r a
r o m a n a m c u r i a m defuncti, f a v o r e R . P . D . Victoris L u c i a n i Sul-
pitii Lécot, Antistitis D i v i o n e n s i s .
CATHEDRALEM ECCLESIAM FOROIULIEN. v a c a n , p e r t r a n s l a t i o -
n e m ad S e d e m Divionensem R. P. D. Friderici Henrici Oury,
f a v o r e R . D . E u d o x i i E d u a r d i I r e n a e o Mignot, P r e s b y t e r i S u e s -
s i o n e n s i s . Qui e x legitimis, catholicis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s
i n loco, c u i v u l g o n o m e n BraneouM d i o e c e s e o s S u e s s i o n e n s i s
p r o g e n i t u s e t i n q u a d r a g e s i m o o c t a v o a e t a t i s s u a e a n n o consti-
tutus, ornamentarius Canonicus Suessionensis adlectus, eiusdem
civitatis a c d i o e c e s e o s V i c a r i u s g e n e r a l i s r e n u n t i a t u s est.
ECCLESIAM TITULAREM EPISCOPALEM. GERREN. s u b P a t r i a r c h a
A l e x a n d r i n o , v a c a n , p e r s u c c e s s i o n e m R . P . D . H e n r i c i Caroli
Cam illi L a m b r e c h t a d S e d e m G a n d a v e n s e m , f a v o r e R . P . D .
I o a n n i s F e r d i n a n d i I a c o b i E s b e r a r d , P r e s b y t e r i d i o e c e s e o s S . Se-
b a s t i a n i F l u m i n i s I a n u a r i i , q u i e t i a m d e p u t a t u s fuit i n Coadiuto-
r e m c u m f u t u r a s u c c e s s i o n e R . P . D . I o s e p h i P e r e i r a d a Sil-
v a B a r r o s , Antistitis O l i n d e n s i s i n Brasilia. R . P . D . I o a n n e s
F e r d i n a n d u s I a c o b u s E s b e r a r d e x legitimis, catholicis, h o n e s t i s -
q u e parentibus in paroecia S. Iosephi Episcopatus Barcinonen-
sis progenitus e t q u a d r a g e s i m u m q u a r t u m aetatis s u a e a n n u m
s u p e r g r e s s u s in Ecclesiae Sanctae Theresiae S. Sebastiani dioe-
c e s i s c u r a m a n i m a r u m p l u r i b u s a n n i s a d m i n i s t r a n s , i n t e r SAN-
CTITATIS SUAE Antistites U r b a n o s a d s c i t u s est.
CATHEDRALEM ECCLESIAM BELEMEN. de P a r a in Brasilia va-
c a n , p e r t r a n s l a t i o n e m R . P . D . Antonii d e M a c e d o Costa a d
m e t r o p o l i t a n a m S e d e m S . S a l v a t o r i s i n Brasilia, f a v o r e R . D .
H i e r o n y m i T h o m è d a Silva P r e s b y t e r i d i o e c e s e o s T o r t a l e x i e n -
sis. Qui e x legitimis, catholicis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s i n loco
Sobral v u l g o n u n c u p a t o d i o e c e s i s F o r t a l e x i e n s i s p r o g e n i t u s et
q u a d r a g e s i m u m p r i m u m aetatis s u a e a n n u m s u p e r g r e s s u s , Ro-
m a e i n t e r Collegii Pii L a t i n i A m e r i c a n i A l u m n o s a d n u m e r a t u s ,
S a c e r d o t i o e t i n p h i l o s o p h i a , a t q u e s a c r a t h e o l o g i a doctorali
l a u r e a d u d u m d o n a t u s , P r o - V i c a r i u s e t E p i s c o p i illius a S e c r e -
tis c o n s t i t u t u s est. A s u a dioecesi rite a v u l s u s , et Olindensi Cle-
ro a d s c r i p t u s , inibi ecclesiastico in foro P r o m o t o r i s , i p s o in se-
minario philosophiae Lectoris, ac p e n e s g y m n a s i u m Ölindae p r o

l i n g u a italica P r o f e s s o r i s m u n e r e p e r f u n c t u s est.
ECCLESIAM TITULAREM EPISCOPALEM EUCARPIEN. s u b A r c h i e -
piscopo Synnadensi, vacan, per translationem R. P. D. Eduardi
Gasnier ad S e d e m Malacensem, favore R. P. D. E m m a n u e l i s
d o s Sanctos Pereira, Presbyteri S. Salvatoris; qui etiam deputa-
t u s fuit i n A u x i l i a r e m R . P . D . A n t o n i i d e M a c e d o Costa A r -
c h i e p i s c o p i S . S a l v a t o r i s i n Brasilia. R . P . D . E m m a n u e l d o s
S a n t o s P e r e i r a e x legitimis, catholicis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s
a d S . S a l v a t o r e m i n Brasilia p r o g e n i t u s e t s e x a g e s i m u m t e r t i u m
a e t a t i s s u a e a n n u m s u p e r g r e s s u s , Vicarii g e n e r a l i s , a t q u e sy-
nodalis Examinatoris m u n e r e perfunctus, Archidiaconus prius
i n p a t r i a m e t r o p o l i t a n a r e n u n c i a t u s e t h u c u s q u e C a n t o r i s digni-
tate ibidem cohonestatus, inter Protonotarios Apostolicos ad-
s c i t u s est.
CATHEDRALEM ECCLESIAM S. PETRI FLUMINIS GRANDENSIS AU-
STRALIS, s i v e do Sul in Brasilia, v a c a n , p e r o b i t u m b o . m e . Se-
b a s t i a n i D í a s L a r a n g e i r a , u l t i m i illius E p i s c o p i , e x t r a r o m a n a m
c u r i a m defuncti, f a v o r e R . P . D . Claudii I o s e p h i G o n c a l v e s P o n -
ce de Leào Episcopi Goyasensis.
ECCLESIAM TITULAREM EPISCOPALEM CAMACEN. s u b P a t r i a r c h a
C o n s t a n t i n o p o l i t a n o , v a c a n , p e r o b i t u m b o m e . P e t r i E w j i k , ul-
t i m i illius E p i s c o p i , e x t r a r o m a n a m c u r i a m defuncti, f a v o r e R .
P . D . Silverii G o m e s P i m e n t a , P r e s b y t e r i d i o e c e s e o s M a r i a n n e n -
s i s i n Brasilia; q u i e t i a m d e p u t a t u s fuit i n A u x i l i a r e m R . P . D .
A n t o n i i M a r i a e C o r r e a d e S a e t B e n a v i d e s Antistitis M a r i a n n e n -
s i s i n Brasilia. R . P . D . S i l v e r i u s T o m e s P i m e n t a e x legitimis
catholicis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s i n p a r o e c i a D o m i n a e N o s t r a e
C o n c e p t i o n i s , v u l g o Congonhasde Campo, d i o e c e s e o s M a r i a n -
nensis progenitus et q u a d r a g e s i m u m n o n u m aetatis s u a e an-
n u m s u p e r g r e s s u s , Vicarii C a p i t u l a r i s p r i u s , d e i n V i c a r i i i n
s p i r i t u a l i b u s g e n e r a l i s , m u n e r e h u c u s q u e p e r f u n c t u s , i n t e r SAN-
CTITATIS SUAE U r b a n o s Antistites, ac P r o t o n o t a r i o s A p o s t o l i c o s
a d i n s t a r p a r t i c i p a n t i u m a d s c i t u s est.
ECCLESIAM TITULAREM EPISCOPALEM. MYRINEN. s u b A r c h i e p i -
scopo Ephesino vacan, per obitum bo. m e . Iosephi A n d r e a e
B o y e r , u l t i m i illius E p i s c o p i e x t r a r o m a n a m c u r i a m defuncti,
favore R. D. Isidori Barriga, P r e s b y t e r i dioeceseos P o r t u s V e -
t e r i s (Manabi), Qui e x legitimis, catholicis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s
i n p a g o Iipyapa n u n c u p a t o , d i o e c e s i s P o r t u s V e t e r i s p r o g e n i t u s
EX ACTIS CONSISTORIALIBUS IS
et in trigesimo octavo aetatis s u a e a n n o constitutus, Quitensi

i n u r b e e x a c t o r e m a g e n s r a t i o n u m , q u a e a P a r o c h i s a c locis
piis q u o t a n n i s p r o d u c u n t u r , e t V i c a r i u m g e n e r a l e m s u p p l e n s ,
iustitiae negotiis in foro c o n t e n t i o s o a d d i c t u s et illius m e t r o p o -
l i t a n a e C a n o n i c u s a d l e c t u s fuit. A r c h i e p i s c o p u s Q u i t e n s i s , q u a
A p o s t o l i c u s A d m i n i s t r a t o r d i o e c e s i s G u a y a q u i l e n s i s , inibi i l l u m
decem abhinc annis in Vicarium generalem assumpsit, ac nu-
p e r r i m e in apostolicum Administratorem ab Apostolica San-
cta S e d e d e p u t a t u s est.
CATHEDRALEM ECCLESIAM GOYASEN. in Brasilia v a c a n , p e r
t r a n s l a t i o n e m R . P . D . Claudii I o s e p h i G o n c a l v e s P o n c e d e L e à o
ad S e d e m S. P e t r i F l u m i n i s G r a n d e n s i s A u s t r a l i s s i v e du Sul,
favore R. D. Ioachimi A r c o v e r d e de A l b u q u e r q u e Cavalcanti
P r e s b y t e r i d i o e c e s e o s O l i n d e n s i s . Qui e x legitimis, catholicis,
h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s i n dioecesi Olindensi Brasiliae p r o g e n i -
t u s e t q u a d r a g e s i m u m s e c u n d u m aetatis s u a e a n n u m super-
g r e s s u s , i n t e r A l u m n o s Collegii Pii Latini A m e r i c a m R o m a e
cooptatus, ibique P r e s b y t e r a t u s ordine et in sacra theologia du-
d u m licentiae g r a d u d o n a t u s , i n p a t r i a m r e v e r s u s M a g i s t r i m u -
n e r e i n s e m i n a r i o d i o e c e s a n o a c i n s c h o l i s publicis p e r f u n c t u s
m u n e r e , s u a e Cathedralis Canonicus r e n u n c i a t u s , et ab intimo
SANCTITATIS SUAE C u b i c u l o a d l e c t u s est.
ECCLESIAM TITULAREM EPISCOPALEM AZOTEN, s u b A r c h i e p i s c o -
po Caesareensi vacant, p e r obitum bo. m e . Francisci Bernert,
ultimi illius Episcopi, e x t r a r o m a n a m c u r i a m d e f u n c t i , f a v o r e
R . D . A u g u s t i n i G o c k e l P r e s b y t e r i dioecesis P a d e r b o n e n s i s ; q u i
e t i a m d e p u t a t u s fuit i n a u x i l i a r e m R . P . I). F r a n c i s c i D r o b e
Antistitis P a d e r b o n e n s i s . R . D . A u g u s t i n u s G o c k e l e x legitimis,
catholicis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s B u r a n a e , Büren, d i o e c e s e o s
P a d e r b o n e n s i s genitus et s e x a g e s i m u m aetatis s u a e a n n u m su-
p e r g r e s s u s Sacellani curati in W a r b u r g , P a r o c h i Detmoldiae et
Warsteinensis, nec non Decani ruralis m u n e r i b u s successive
p e r a n n o s triginta s e p t e m p e r f u n c t u s , C a n o n i c u s h u c u s q u e Ca-
t h e d r a l i s P a d e r b o n e n s i s e t e c c l e s i a s t i c u s Consiliarius r e n u n c i a -
t u s est.
ECCLESIAM TITULAREM EPISCOPALEM DANSAREN, s u b A r c h i e p i -
scopo Edesseno vacan, per obitum bo. m e . Iosephi Bugliari,
u l t i m i illius E p i s c o p i R i t u s G r a e c i i n Calabria, e x t r a r o m a n a m
c u r i a m defuncti, f a v o r e R . D . Bellisarii S a n t i s t e v a n P r e s b y t e r i
S. C r u c i s de la S i e r r a . Qui e t i a m d e p u t a t u s fuit in c o a d i u t o r e m
c u m f u t u r a s u c c e s s i o n e R . P . D . I o a n n i s I o s e p h i Baldivia, Epi-
scopi Sanctae Crucis de la Sierra. R. D. Bellissarius Santis-
t e v a n e x legitimis, catholicis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s i n u r b e
S. Crucis de la Sierra progenitus et q u a d r a g e s i m u m s e p t i m u m
aetatis s u a e a n n u m s u p e r g r e s s u s , i n s a c r a theologia d u d u m
Licentiae g r a d i b u s donatus, hodierni S. Crucis de le Sierra
Antistitis S e c r e t a r i u s d e C a m e r a e t d e G u b e r n i o constitu-
t u s est.
CATHEDRALEM ECCLESIAM CSANADIEN. v a c a n , p e r o b i t u m b o .
m e . A l e x a n d r i B o n n a z , u l t i m i illius E p i s c o p i , e x t r a r o m a n a m
c u r i a m defuncti, f a v o r e R . D . A l e x a n d r i Dessewffy d e C s e r n e k
e t T a r k e o , P r e s b y t e r i a r c h i d i o e c e s e o s Strigoniensis, a d n o m i n a -
t i o n e m F r a n c i s c i I o s e p h i P r i m i A u s t r i a e I m p e r a t o r i s . R . D . Ale-
x a n d e r D e s s e w f f y d e C s e r n e k e t T a r k e o e x legitimis, catholi-
cis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s P o s o n i i a r c h i d i o e c e s e o s S t r i g o n i e n -
s i s p r o g e n i t u s e t q u i n q u a g e s i m u m s e x t u m aetatis s u a e a n n u m
supergressus, pro synodo operatorum Révisons, penes localem
S c h o l a m r e a l e m E p i s c o p a l i s C o m m i s s a r i i i n religionis e t m o -
r u m r e b u s perfunctus m u n e r i b u s , A b b a s S . C r u c i s , alias d e
Vértes-Keresztur, et h u c u s q u e Cassoviensis Canonicus et Archi-
d i a c o n u s r e n u n c i a t u s est.
CATHEDRALEM ECCLESIAM ALBA REGALEN, v a c a n , p e r o b i t u m
b o . m e . I o a n n i s P a u e r , u l t i m i illius E p i s c o p i , e x t r a r o m a n a m cu-
r i a m defuncti, f a v o r e R . D . Philippi Steiner, P r e s b y t e r i dioece-
s e o s I a u r i n e n s i s , a d n o m i n a t i o n e m F r a n c i s c i I o s e p h i P r i m i Au-
s t r i a e I m p e r a t o r i s . R . P . D . P h i l i p p u s S t e i n e r e x legitimis, ca-
tholicis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s i n o p p i d o , c u i v u l g o n o m e n
Fehéregyhas d i o e c e s e o s I a u r i n e n s i s p r o g e n i t u s e t q u i n q u a g e s i -
m u m p r i m u m aetatis s u a e a n n u m s u p e r g r e s s u s , i n s a c r a theo-
logia d u d u m d o c t o r a l i l a u r e a d o n a t u s i n t e r SANCTITATIS SUAE
Praelatos Domesticos cooptatus et ad p r a e s e n s u s q u e Magno-Va-
r a d i n e n s i s Ecclesiae^ C a n o n i c u s T h e o l o g u s r e n u n c i a t u s est.
ECCLESIAM TITULAREM EPISCOPALEM HEPHAESTEN. s u b A r c h i e
p i s c o p o P e l u s i e n s i v a c a n , p e r s u c c e s s i o n e m R . P . D . Vincentii
Flood ad metropolitanam S e d e m P o r t u s Hispaniae, favore R.
D . Iuliani K u j l o w s k i , P r e s b y t e r i d i o e c e s e o s P r e m i s l i e n s i s R i t u s
Graeci; q u i e t i a m d e p u t a t u s fuit i n a u x i l i a r e m R . P . D . I o a n n i s
S t u p n i c k i Antistitis P r e m i s l i e n s i s R i t u s G r a e c i . R . D . I u l i a n u s
K u j l o w s k i e x legitimis, c a t h o l i c i s , h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s i n
Koniuszki Krolewskie d i o e c e s i s P r e m i s l i e n s i s G r a e c i R i t u s p r o -
genitus e t q u a r t u m s u p r a s e x a g e s i m u m aetatis s u a e a n n u m su-

p e r g r e s s u s i n s a c r a t h e o l o g i a d u d u m Magistri g r a d u d i t a t u s ,
Decanus, Canonicus gremialis atque Premisliensis Ritus Graeci
Capituli P r a e p o s i t u s h u c u s q u e r e n u n c i a t u s est. S t a n i s l a o p o l i e n -
s i s A r c h i p r e s b y t e r a d l e c t u s , i n t e r SANCTITATIS SUAE C u b i c u l a r i o s
a d h o n o r e s a d s c i t u s est.
ECCLESIAM TITULAREM ARCHIEPISCOPALEM SELYMBRIEN. v a c a n ,
p e r o b i t u m b o . m e . V a r t a n i E s t e g a r , u l t i m i illius A r c h i e p i s c o p i
e x t r a r o m a n a m c u r i a m defuncti, f a v o r e R . P . D . E d u a r d i A n -
g e r E p i s c o p i titularis Alaliensis.
METROPOLITANAM ECCLESIAM S. SALVATORIS IN BRASILIA va-
can, p e r dimissionem ac s u c c e s s i v a m translationem ad titula'
r e m E c c l e s i a m A r c h i e p i s c o p a l e m C h a l c i d e n s e m R . P . D . Aloisii
A n t o n i i d o s S a n t o s , f a v o r e R . P . D . A n t o n i i d e M a c e d o Costa
Episcopi Belemensis de P a r a .
METROPOLITANAM ECCLESIAM SALISBURGEN. v a c a n , p e r o b i t u m
b o . m e . F r a n c i s c i d e P a u l a A l b e r t i E d e r , u l t i m i illius A r c h i p r a e -
s u l i s , e x t r a r o m a n a m c u r i a m defuncti, f a v o r e R . P . D . I o a n n i s
H a l l e r E p i s c o p i titularis A n d r e n s i s a R R . DD. Capitulo et ca-
nonicis Salisburgensibus in Archiepiscopum electi, seu po-
stulati.
CATHEDRALEM ECCLESIAM DE SERENA in ditione Chilensi A m e -
ricae Meridionalis vacan, p e r dimissionem a R. P. D. Iosepho
E m m a n u e l e O r r e g o l i b e r e a c s p o n t e i n m a n i b u s SANCTITATIS
SUAE p e r a c t a m et ab EADEM a d m i s s a m , f a v o r e R. D. F l o r e n t i i
E d u a r d i Fontecilla, P r e s b y t e r i S . I a c o b i d e Chile. Qui e x legiti-
m i s , catholicis, n o b i l i b u s q u e p a r e n t i b u s i n u r b e S . I a c o b i d e
Chile p r o g e n i t u s a c t r i g e s i m u m s e x t u m a e t a t i s s u a e a n n u m s u -
p e r g r e s s u s , C a p e l l a n u m m a i o r e m C a s t r e n s e m a g e n s e t i n An-
tofagasta V i c a r i i Apostolici m u n e r e p e r f u n c t u s , m e t r o p o l i t a n a e
S . I a c o b i d e Chile C a n o n i c u s a d p r a e s e n s u s q u e r e n u n c i a t u s est.
ECCLESIAM TITULAREM ARCHIEPISCOPALEM CHALCIDEN. v a c a n ,
p e r o b i t u m b o . m e . S e v e r i G a r c i a , u l t i m i illius A r c h i e p i s c o p i
e x t r a r o m a n a m c u r i a m defuncti, f a v o r e R . P . D . Aloisii A n t o n i i
d o s S a n t o s A r c h i e p i s c o p i d i m i s s i o n a r i i S . S a l v a t o r i s i n Brasilia.
CATHEDRALEM ECCLESIAM SSMAE CONCEPTIONIS de Chile in
A m e r i c a Meridionali, v a c a n , p e r o b i t u m b o . m e . F e r d i n a n d o
Blaitt, u l t i m i illius E p i s c o p i e x t r a r o m a n a m c u r i a m defuncti, fa-
v o r e R . D . P l a c i d i L a b a r c a , P r e s b y t e r i S . Iacobi d e Chile. Q u i
e x legitimis, catholicis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s i n u r b e S . I a c o -
b a , Tom. XXIII. fase. CCLXY, 2
b i d e Chile p r o g e n i t u s e t q u i n q u a g e s i m u m p r i m u m a e t a t i s s u a e
a n n u m s u p e r g r e s s u s , t r i b u s i n p a r o e c i i s a n i m a r u m c u r a m ali-
q u a n d o a d m i n i s t r o n s , Vicarii Apostolici m u n e r e a d p r a e s e n s
u s q u e p e r f u n c t u s est.
CATHEDRALEM ECCLESIAM SEGOBIEN. v a c a n , p e r o b i t u m b o .
m e . Antonii G a r c i a e t F e r n a n d e z , ultimi illius E p i s c o p i e x t r a
r o m a n a m c u r i a m defuncti, f a v o r e R . P . D . I o s e p h i P o z u e l o e t
H e r r e r o Antistitis C a n a r i e n s i s , a d p r a e s e n t a t i o n e m S e r e n i s s i m a e
Reginae Catholicae Regentis.
CATHEDRALEM ECCLESIAM ABULEN. v a c a n , p e r t r a n s l a t i o n e m
ad S e d e m Victoriensem R. P. D. R a y m u n d i F e r n a n d e z Pierola
e t L o p e z d e L u z u r i a c a , f a v o r e R . P . D . I o a n n i s M u ñ o z e t Her-
rera Presbyteri de Antequera, ad praesentationem Serenissimae
R e g i n a e Catholicae R e g e n t i s . R . P . D . I o a n n e s M u ñ o z e t H e r r e -
r a e x legitimis, catholicis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s A n t e q u e r a e
p r o g e n i t u s e t i n q u i n q u a g e s i m o q u i n t o a e t a t i s s u a e a n n o con-
stitutus, in sacra theologia doctorali laurea, in iure canonico
licentiae g r a d u d u d u m d o n a t u s P a r o c h u m a l i q u a n d o a g e n s ,
s e m i n a r i i c e n t r a l i s G r a n a t e n s i s R e c t o r a d l e c t u s est. I n t e r d o m u s
PONTIFICIS MAXIMI Antistites a d s c i t u s , et C a n o n i c u s M a g i s t r a l i s
G r a n a t e n s i s M e t r o p o l i t a n a e a d p r a e s e n s u s q u e r e n u n c i a t u s est.
CATHEDRALEM ECCLESIAM MINORICEN. v a c a n , p e r o b i t u m b o .
m e . E m m a n u e l i s M e r c a d e r e t A r r o y o , u l t i m i illius E p i s c o p i e x -
t r a r o m a n a m c u r i a m defuncti, f a v o r e R . D . I o a n n i s C o m e s e t
V i d a l , P r e s b y t e r i d i o e c e s e o s V i c e n s i s , a d p r a e s e n t a t i o n e m Se-
r e n i s s i m a e R e g i n a e Catholicae R e g e n t i s . R . D . I o a n n e s C o m e s
e t V i d a l e x legitimis, catholicis, h o n e s t i s q u e p a r e n t i b u s M a n r e -
sae, dioecesis Vicensis, progenitus, et q u a d r a g e s i m u m s e x t u m
a e t a t i s s u a e a n n u m s u p e r g r e s s u s , licentiae g r a d u i n facultate
theologica, et in u t r o q u e iure d u d u m doctorali l a u r e a donatus,
C o r d u b e n s i a c T a r r a c o n e n s i i n u r b i b u s Vicarii i n s p i r i t u a l i b u s
G e n e r a l i s , Visitatoris, E x a m i n a t o r i s t u m S y n o d a l i s , t u m p r o -
s y n o d a l i s , perfunctus m u n e r i b u s , T a r r a c o n e n s i in Metropolita-
n a A r c h i p r e s b y t e r i d i g n i t a t e h u c u s q u e c o n d e c o r a r a i s est.
Ceteras hisce addidit Ecclesias p e r Litteras in forma Brevis

novissime provisas :
EPISCOPUM TITULAREM DIOCLETIANOPOLIS r e n u n c i a v i t V e n e r a -

b i l e m F r a t r e m F i d e l e m Abati, q u i C a t h e d r a l i Chiensi v a l e d i x i t .
AD SEDEM CHIENSEM t r a n s t u l i t V e n e r a b i l e m F r a t r e m Diony-

s i u m Nicolosi Z a c y n t h i e n s e m e t C e p h a l o n i e n s e m A n t i s t i t e m .
CUM TITULO EPISCOPALI AZOTENSIS E c c l e s i a e A u x i l i a r e m Pa-
d e r b o n e n s i s Antistitis constituit d i l e c t u m Alium A u g u s t i n u m
G o c k e l , illa in C a t h e d r a l i C a n o n i c u m .
ASSUPJTANUM TITULUM EPISCOPALEM contulit dilecto filio H u -
b e r t o Otto, e Belgii C o n g r e g a t i o n e a b I m m a c u l a t o C o r d e M a r i a e
Virginis, q u e m s u u m adlegit V i c a r i u m in Kan-Su.
D i l e c t u m F i l i u m M a r t i n u m Poell, e M i n o r i b u s H o l l a n d i a e
R e c o l l e c t i s , i n s u u m V i c a r i u m a p u d Ken-si m e r i d i o n a l e m , a b
i p s o n u p e r e r e c t u m , C y b i s t r e n s i E c c l e s i a e titulari praefecit.
TITULAREM EPISCOPUM HIRINENSEM a d l e g i t d i l e c t u m filium
Carolum I a c o b u m Mac Donald, i p s u m q u e assumpsit in perpe-
t u u m C o a d i u t o r e m C a r o l i n o p o l i t a n i Antistitis.
I n C o a d i u t o r e m p e r p e t u u m E p i s c o p i M y s u r i e n s i s i n Indiis
O r i e n t a l i b u s adlegit d i l e c t u m F i l i u m E u g e n i u m K l e i n e r , e Se-
minario Parisiensi pro Missionibus exteris, eique Episcopalem
titulum adsignavit Ecclesiae Lyrbensis.
ANTIPATRIDENSI titulo E p i s c o p a l i d e c o r a v i t d i l e c t u m filium
C o n s t a n t i n u m C o s t a , e C o n g r e g a t i o n e P a s s i o n i s D. N. I. C,
e u m q u e i n A u x i l i a r e m d e p u t a vit h o d i e r n i B u k a r e s t i e n s i s A r c h i e -
piscopi.
20
EX S. CONGREGATIONE CONCILII
SQUILLACEN.
ONERUM
Lie 25 Ianuarii 1890.

P e r s u m m a r i a prectim.
COMPENDIUM FACTI. Testamentariis tabulis diei 16 Maii 1877

baronissa Aloysia Scoppa haeredem universalem instituit ne-
potem suum marchionem Aloysium Di Francia, simulque
plura profana et sacra legata praescripsit, et ea inter, unum
quod acri diuturnaeque controversiae occasionem suppeditavit,
et peculiari petitioni de qua modo agitur, causam praebuit,
cuius tenor hic est: iubeo meum haeredem Aloisium di
Francia providere in perpetuum vestes et victum pauperibus
duorum Municipiorum s. Catharinae super Ionium et Guar-
da valle.
Ad hoc legatum adimplendum haeres ab initio eodem
modo se gessit ac pia testatrix, dum in vivis erat, consue-
verat. Verum Congregationes Charitatis duorum municipio-
rum, putantes huiusmodi legatum suae iurisdictionis esse,
haeredem in ius rapuerunt, ut sortem oneribus satisfaciendis
respondentem, sibi tribueret. Cum varia fortuna per omnes
civilis iudicii gradus lis acta est: sed ad ultimum Marchio
victor recessit ; nam Neapolitana appellationis curia, cui a
supremo Cassationis tribunali iterum causa iudicanda com-
missa fuerat, die 17 Ianuarii 1887 petitionem municipiorum
reiecit. At quod patenter et iuridice municipia assequi huc
usque non potuerant, tunc per alias vias tentarúnt ; nam a
supremo Consilio status in via administrativa petierunt, ut
controversum legatum ens morale constitueretur; quod obti-
nuerunt per decretum diei 24 Martii 1887.
Haec dispositio, utpote haeredis iuris laesiva, Marchioni
arridere certe non poterat; et ideo nova controversiis via
SQUILLACEN. 21
aperta videbatur: et reapse municipia denuo iam minita-

bantur litem se esse instauratum, nisi Marchio ad quamdam
compositionem non consentirei. Porro, prosequitur marchio,
qui orator hac in causa est, iam libellae 15000 in actis
iudiciis impensae fuerunt, absque spe redintegrationis, quia
Congregationes charitatis nihil possident et gratuito patro-
cinio fruuntur; hinc, rebus sic stantibus: 1. petiit faculta-
tem ineundi compositionem cum sodalitiis charitatis tradendo
caput, cuius reditus impendendi sint in operibus charitatis
pro pauperibus duorum municipiorum. 2. Petiit, per eiusmodi
traditionem, liberari a quocumque onere, ratione indetermi-
nata imposito a pia testatrice. 3. Petiit, ad suae conscien-
tiae quietem, super omissis quibusvis sanationem.
Disceptatio Synoptica
Animadversum est quoad primum precum punctum, nem-
pe quoad licentiam conveniendi cum municipiis eisque con-
gruam summam in legati adimplementum concedendi, nil
videri obesse. Siquidem in primis ad id faciendum plena vi-
detur esse in haerede potestas ; nam cum testatrix iusserit,
suum haeredem pauperibus duorum locorum victum et vestes
suppeditaturum, quin de modo et ratione distributionis quid-
quam praefìnierit; liber videtur haeres id praestandi per se
aut per alium, ex speciali constituta sorte, aut indistincte
ex universis suae haereditatis viribus.
Quin dicatur duobus municipiis eorumque Congregationi
charitatis id muneris non posse committi : nam cum testatrix
circa onerum adimplendorum modum, nihil ordinaverit ni-
hilque vetuerit, in haeredis arbitrio esse videtur, quemlibet
sibi magis bene visum delegare , et quaecumque mandare.
De cetero huiusmodi conventio moraliter necessaria est,
attentis duorum municipiorum praesumptionibus et aemula-
tionibus. Imo et utilis: nam si Marchio cum municipiis non
transigat et conveniat, lites instaurabuntur, et dispendia
crescent; quae quidem in damnum pii operis et in subsidio-
rum diminutionem certe redundabunt. At imo utilitas etiam
22 SQUILLACEN.
alio ex capite potest desumi. Nam in genere loquendo, maior

cautio est ac prudentius ad perfectum perpetuumque onerum
adimplementum, sortem ab haereditariis familiae viribus di-
stinguere, et a familiaribus vicissitudinibus abstrahere, eiusque
administrationem morali personae assignare; quam confidere
in honestate et fortuna semper incerta piae, licet et in
praesentiarum divitis ac religiosissimae familiae.
Quoad alteram precum partem, nempe quoad liberationem
familiae a quacumque ulteriori praestatione statim ac duobus
municipiis sortem in onerum adimplementum consignaverit,
observari potest in primis piam testatricem nihil certi quoad
quantitatem legati determinavisse : deesse insuper in themate
elementa ex quibus hoc in puncto iustum iudicium efforme-
t u r ; nam oporteret ad hunc effectum cognoscere quaenam
essent totius haereditatis vires, quaenam legata et onera,
quot in duobus locis pauperes, et quinam tales aestimandi,
ac demum quales hac in re defunctae baronissae mores fuis-
sent. Verum haec omnia nos latent, unde absolute loquendo
nil certi posset concludi. At cum duae Congregationes cha-
ritatis segniores in petendo et praesumendo non sint, et
aliunde orator piae religiosaeque conscientiae videatur, satis
tuto credi potest pauperum causam defraudatum non iri.
Idcirco, retinendo quod in conventione cum municipiis totum
id a Marcinone praestetur quod pauperibus debitum est, con-
cludere iure merito oportet hoc ipso a quocumque ulteriori
onere liberari marchionem.
Idem plus minusve dicendum quoad tertium postulatum;
quod magis ad plenam conscientiae tranquillitatem in vaga
obligatione, quam ad dispensationem pro oneribus non adim-
pletis, factum videtur.
Quibus animadversis, quaesitum fuit quid esset precibus
respondendum
RESOLUTIO. S. Cong. Concilii, re cognita sub die25 Ianua-
rii 1890 respondit: Praevia absolutione quoad praeteritum,
quatenus opus sit, quae tamen non suffragetur Confraterni-
tatibus charitatis, pro gratia, facto verbo cum SSmo.
NEAPOLITANA
MATRIMONII
Die 22 Februarii 1890.
COMPENDIUM FACTI. Causa quae hodie Eminentiarum Ve-

strarum iudicio definienda proponitur, mulierem respicit
infelicem, quae dum .esset parvula a sua noverca fuit ad
matrimonium coacta, a quo ipsa et aerumnarum suarum, et
paupertatis suae originem recognoscit. En facti compendiosa
enarratio. Adelia de Dominicis Melitae in civitate ortum
habuit a Moderato et Amalia Brocs. Vix quinquennium
aetatis suae transegerat, quando, mortua sua matre, dolo-
rum cepit tramites c o m i n e a r e . Pater enim suus Neapolim ab
Alexandria Egypti cum sua prole venit, et suo fratri pue-
rum et parvulam commendavit: Adeliam vero in puellarum
educandarum convictu sub titulo S S . Virginis Miraculorum
directricibus tradidit. Post aliud quinquennium Moderatus a
Neapoli natum et filias ad Alexandriam Egypti revocavit,
ubi iam in uxorem duxerat Elisam Cappello; quae in theatro
alexandrino comoediarum actuosa corda v i r o r u m ad scopulos
nova Siren polliciebat. Elisa erat vivax et superba et cere-
brosa mulier, et virum suum sub iugo voluntatis suae te-
nebat illaqueatum. Moderatus brevi morbo correptus diem
vitae suae explevit extremum, et Adelia sub pressura Elisae
remansit, quae et sua tutrix erat et noverca. Transactis
mensibus luctuosis, Elisa, ut sua privigna liberaretur, col-
latis amicorum consiliis, Adeliae quatuordecim annorum vi-
rum quadraginta annos habentem praesentavit, mandans ei
ut hunc virum acciperet in maritum. Quod cum renuisset
adolescentula, Elisa, - cui maxime poterat applicari quod
scriptum est, nempe: Non est ira super iram mulieris-'
privignam vexationibus oppressit, et nocte, una cum testibus
consiliariis suis, quin denunciationes canonicae praecesserint,
ad ecclesiam delegationis apostolicae eam ad matrimonium
24 NEAPOLITANA
duxit contrahendum cum viro adulto Petro Ingovitz. Inter

lacrimarum effusionem, et convulsiones coram Parocho* testi-
bus, et familiaribus huiusmodi matrimonium fuit celebratum.
Adelia immediate post matrimonium, convulsione adhuc du-
rante, brachiis servorum ad domum restituta per quindecim
dies morbo quodam fuit afflicta, quo per duos annos fre-
quenter laborare visa est; qua de causa per varias Italiae
civitates ea, comitante famula a sponso assignata, pervagavit.
Demum Neapolim venit, et ab avúnculo suo fuit benigne
recepta. Petrus Ingovitz ut cognovit suam sponsam Neapoli
degere, statim se contulit ad hanc civitatem et sponsam
ante conspectum consulis austriaci imperii duxit, et mutua
voluntate petierunt ab eo ut perpetuam thori et cohabita-
tionis separationem inter sese pronuntiare^ retenta a Petro
Ingovitz administratione bonorum sponsae Adeliae. Ingovitz,
fortis sententia iam obtenta a consule, per annum pauca
centena libellarum tradidit sponsae, postea vero nihil, quia
bona omnia dissipavit.
In paupertate Adelia vitam ducebat miseram. Quadam
die ipsa invenit sacerdotem senem, charitate replenum, di-
vina disponente providentia, eique Adelia suae vitae vicis-
situdines narravit, quarum causa fuit coactio suae novercae
ad huiusmodi matrimonium. Sacerdos eam docuit de nullitate
huiusmodi celebrationis, et ut adiret ad Sanctam Sedem suasit,
seque mediatorem proposuit. Summus Pontifex supplicationem
accepit, et exaudivit ut in isthac Congregatione causa oeco-
nomice ageretur. Sacra Congregatio Curiae Neapolitanae
commisit ut processus dumtaxat informativus conficeretur,
retenta ac reservata sibi inspectionis corporis ordinatione.
Processus ad tramites constitutionis Benedicti XIV fuit ac-
curatissime confectus.
VOTUM CANONISTAE. Animadvertit consultor, matrimonium

de quo in casu agitur, nullum esse ex defectu consensus;
NEAPOLITANA 25
nam matrimonium sine consensu, et consensus sine libertate,

sunt duo absurda moralia. Nihil magis in iure exploratum
inveniri, quam quod in nuptiis liber consensus requiratur;
deficiente consensu, necessario nihili valet contractus matri-
monialis. Ex cap. Tuae fraternitati 25 de Spons. et matrim.
Essentialis enim, ut ita dicam, substantia matrimonii
est mutuus consensus, qui et contractus dicitur, qui con-
tractus ad sacramentum a Christo Domino fuit elevatum.
Ait enim Alexander III, In cap. 14 De spons. « Matrimo-
nium solo consensu contrahitur, et ubi de ipso quaeritur,
plena debet securitate gaudere, cuius est animus indagandus. »
Pontius hanc Ecclesiae doctrinam explicans a i t : « Maius
et perfectius voluntarium requiritur ad matrimonii contra-
ctum quam ad alios civiles contractus. Et quidem cum alii
contractus sint minoris momenti et natura sua dissolubiles
humana auctoritate, vel contrahentium consensu, mirum
non est si contrahuntur voluntate mixta. » De matr. I. V;
c. 14, n. 16. Consensus ad matrimonium supponit 1. in-
clinationem quamdam ad nuptias. Haec inclinatio ex parte
mulierum manifestatur externa tendentia conversandi cum
viris. Huiusmodi tendentia usque ad decimum suum aetatis
annum in Adelia nunquam fuit perpensa. Severissimis disci-
plinis educata nullum de ea signum aliquod dedit. II. Non
solum consensus generalem inclinationem quasi remotam sui
causam supponit, sed etiam specialem erga aliquem individuum
a cuius forma, aetate, conditione femina fuerit allecta. Sup-
ponamus igitur Adeliam nubere desiderasse. Quemnam virum
ei noverca sua praesentavit? Virum adultum quadraginta
annorum! Adolescentula ad adolescentem se vertit, vel ad
iuvenem. Adolescentula amat iuvenem, fastidit adultum.
Amor .enim qui initium est coniugii, eiusque ratio, • anima
et complementum, inter aequales exurgit, crescit et vivit.
Adelia renuebat accipere in maritum Petrum, qui viginti sex
annis aetate eam superabat. « Quando Ingovitz, ait sub iu-
ramento Adelia, petebat domum ut nos visitaret, aversio
permagna cepit enasci in me contra eum, etsi nullam prae-
26 NEAPOLITANA
teriret diem quin flores et bellaria mitteret. Memini quod

alias, quum veniret, me abdidi sub lecto. Idem deponunt
unanimiter testes; imo et ipse sponsus deponit, nec ante, nec
post matrimonium Adeliam dedisse ei signum aliquod bene-
volentiae, sed magis potiusque repugnaniiae. Sed quomodo
matrimonium fuit contractum ? A die praesentationis usque
ad diem celebrationis matrimonii mensis unus transivit, hinc
non poterat oriri amor ex longa conversatione quam Adelia
semper devitavit. Matrimonium fuit initum metu gravi, in-
iuste incusso; et mihi videtur ex violenta animi coactione.
Quamvis ad tollendam consensus libertatem non requiratur
aperta vis vel magna formido, sed sufficiant machinationes,
ut deduci potest ex decisione huius Sacrae Congregationis
in Parisien. Matrimonii 25 Iunii 1864, vel preces violen-
taeque suasiones; cui accedit Conscius De separat, thori
L. 1, c. 55, n. 21; consultor tamen probare intendit, Adeliam
magna formidine, et violenta animi coactione fuisse ad ma-
trimonium cum Petro ineundum impulsam. Malum non semper
debet respici in se, scilicet obiective, sed potius relate ad
patientem. Quia cum sit privatio boni, quod ab uno concu-
p i s c i t e ut magnum bonum, ab alio ut parvum ; idcirco quod
alicui est grave malum, alteri est leve. Quod omnibus re-
putatur grave malum est privatio libertatis exercitii. Ludi-
brium a plebe concipitur malum leve, ab aristocraticis malum
grave ; sed carceris poena tam a nobilibus, quam a plebeis
ut gravis timetur. Privatio libertatis pro puero, pro puella
consistit in clausura, quamvis omnia desiderabilia in ea in-
veniantur. Puella quatuordecim annorum in prima evolutione
sistematis sentimenfalis ducitur impressione phantasiae, quae
in ea aetate vivacior est quam in ulteriore annorum pro-
gressu. Puellae timidiores sunt quam pueri ex debili condi-
tione sexus. Age nunc, Moderatus pater Adeliae haec in
testamento disposuit, praecepit: quoniam fieri posset quod
aliqua ex filiis meis, obliviscens votum meum supremum, red-
dat gravem difficilemque propriam habitationem cum noverca,
- de qua in immediate antecedenti articulo dicebat, eamque
NEAPOLITANA. 27
creabat matrem et tutricem privignarum -, hoc in casu et de

assensu contutoris, puella claudetur in conservatorio, in
quo provisa erit de omni re, et in quo morabitur usque ad
maiorem aetatem. Cum renuisset igitur ducere in suum
maritum Petrum, voluntati novercae resistens, septem annos
ad claustra cum privatione libertatis exercendae erat damnan-
da. Et noverca iuxta unanimes testium depositiones superba
iracunda et cerebrosa capax erat nimis dandi executionem
mandatis testamentariis. Verum accessit descriptio claustri
in urbe Alexandriae facta a consiliario novercae, quae de-
scriptio nimis accendit phantasiam Adeliae, metumque eius
adauxit. Quomodo puellae phantasia escandescere debebat!
Puella propter aetatem credula, timida, abhorrens a clausura,
conscia durae dispositionis novercae suae et in eius potestate
derelicta, poterat non timere? Conscius post plures canonistas
de sep. thor. coniti g. cap. XVI n. 54 ait: « Ex parte mu-
lieris per testes dicitur probatus metus, si deponant de ipsius
lacrymis et querelis, tam praecedentibus, quam ipsius actum
celebrationis concomitantibus, et de tristitia et pallore sub-
sequentibus. » Idem docet Rota 205 citans Menochium qui
de praes. lib. 3 praes. 4 n. 44 ait: « Praedicta signa,
cum suspiriorum, ac lacrymarum ac tristitiae alia causa
assignari non potest, metum significant. » Tam ipsa sponsa,
quam testes huiusmodi signa adfuisse deponunt ante matri-
monium, in ipso actu, et post matrimonium; imo adfuisse
signa, quae probabilissime indicant minime consensus verba
prolata fuisse. Cum metus - ait Bossius cap. XII § 22
n. 344 - « sit difficilis probationis quia clam et infer do-
mesticas parietes infertur, ideoque non solum admittuntur
consanguinei et domestici in testes, sed eis magis creditur. »
Idem definivit Rota, decis. 147 n. 4 et 10. Idem Aretinus
(consul. 13). Idem plurimi canonistae. Quadam die de sero,
ait sponsa, ad coenam apud nos vocatus fuit Petrus a mea
Noverca, et ego atroci dolore airiciebar, dixique eidem Nover-
cae « Numquam me matrimonio iungam cum Petro Ingovitz »,
sed ipsa persécuta me est, mihi damna minitans. Qua de re
28 NEAPOLITANA
ferae convulsiones me fortiter torquerunt, quarum terminus

fuit magnus fletus. Alia autem vice coacta fui a Noverca
petere parvam capellani, in qua reperi Ingovitz cum aliis.
Memini tantum quod incessanter flevi, et quod genuflectens
apud altare, ubi sacerdos loquebatur de oneribus matrimonii,
evanui amittendo sensum auditus et visus, ignorans quid
aliud evenerit. Quum ad sensus rediverim, veste nuptiali
me indutam vidi, coram noverca et sorore mea. In hoc casu
quidquam potest affirmare Adeliam verum liberumque con-
sensum dedisse, si compos sui non erat? Coram sacerdote
circumdata testibus et noverca coactoribus suis, qui cum
essent consiliarii novercae hoc matrimonium praepararunt,
et ad assensum puellam cogebant, quomodo poterat dissolvi,
fugere, vel obstare? Vel non dedit assensum, et parochus
equivoco quodam vocem malignae novercae, pro voce Adeliae
suscepit, vel convulsionem parochus, hilaritate dicam !, sper-
nens somniatum antecedentem consensum sumpsit pro prae-
senti ! Et tamen Alexander III haec iubet, in C. cum lo-
cum 14 de spons. : « Animus est indagandus, ne per ti-
morem dicat sibi placere quod odit et sequatur exitus qui
de invitis nuptiis solet evenire. » Pontifex ius naturae de-
clarabat promulgans. Verum audiamus Petrum qui procul a
Neapoli maxima distantia coram Curia Lebacensi, cum iu-
ramento deposuit, cuius depositionis verba ab eadem curia
in latinum sermonem translata fuerunt, quod sequitur :
« Circa mensem Septembris an. 1869 prima vice hanc per-
sonam vidi, nempe Adeliam, sponsae domum saepius fre-
quentavi, quae fauste affecit animum meum, simul autem
cum tristitia animadverti quod non sit bene educata, et
aversionem erga me manifestaverit. Ope et intercessione
domini Levi et causarum patroni Dominici Gatteschi actio
promota et producta est usque ad sponsalia », nempe quando
noverca Adeliae ait : Adelia, hic erit tuus sponsus, sed illa
contemnendo nihil respondit. Matrigna ipsi non favebat et
eam male tractabat... facile animadverti poterat desiderium
matrignae, ut liberaretur quocumque modo a privigna. Die
NEAPOLITANA 20
copulationis, scilicet matrimonii, videbatur valde commota

in statu abnormi. Post peractam copulationem facta est
mente non compos et dum copulatione peracta sacerdos ser-
monem habuit passa est deliquium animi... Permansit in
deliquio animi per plures horas, et a medico visitabatur se-
quentibus diebus... Matrimonium cum coniuge mea nunquam
consummavi. Omni conversationi meae erga me semper ea-
dem infausta esse perseveravit. »
De puellae absoluta aversione a matrimonio cum Ingovitz
testantur Angelus de Petris, Maria de Dominicis mulier
domini Schiapparella, Carolus de Petris et Luisa Sorrentino.
Si igitur ad matrimonium contrahendum requiritur con-
sensus liber, et, eo deficiente, matrimonium non contrahitur,
ex cap. Tuae fraternitatis 25 de spons. et matr.: si iuxta
definitionem S. C. C. in Parisien. Matr. 25 Iunii 1864
neque ad tollendam consensus libertatem requiritur aperta
vis et magna formido: si iuxta doctrinam Conscii de sep.
thori L. 1 cap. 55 n. 21 « ad irritandum matrimonium
quod significat coniunctionem Christi cum Ecclesia, quae
fundatur in amore libero ac voluntario non in coactione,
satis minor metus requiritur, quam in ceteris contractibus
propter maximam voluntatis libertatem » quid dicendum de
matrimonio in themate, cum fuerit initum aperta vi et magna
coactione?
Verum supponatur dubium de gravitate metus puellae,
ita ut dubitetur an sit grave malum in puella quatuordecim
annorum privatio exercitii libertatis, quod certissime ipsi
imminet, et certe sua noverca ad effectum deducet. Quid
concludendum? Pro gravitate metus standum esse. Ad rem
Bossius: « Etsi in dubio pro matrimonio, seu in illius fa-
vorem sit iudicandum, nihilominus id minime procedat, ubi
adsit metus: ita quod in dubio an matrimonium sit metu
an sponte contractum an metu gravi, aut levi, iudicandum
potius est metu, aut metu gravi, quam sponte, aut metu
levi, et ita non valere. » Bossius de Matr. contr. cap. XIII,
% 10 n. 146, Franciscus Molines iÀb. 2 de Ritu Nuptiali
30 NEAPOLITANA
disser. 17 num. 61 et 81. Idem definivit Rota Romana,

decis. 19 n. 16, apud Farinacium Lib. I cons. aliique. In
casu nullum dubium invenio quia lucida apparet coactio
metu peracta.
Consultor prosequendo suum thema ait: matrimonium
hoc non fuit ratificatimi et inspectio corporis inanis evadit.
Et ideo in hoc paragrapho breviter subiiciam Eminentiarum
Vestrarum iudicio quod matrimonium in themate non fuit
revalidatum et procedam de hypothesi ad hypothesim contra
meam consueiudinem usque adhuc servatam, et hoc ut evi-
denter appareat libertas Adeliae ad alia vota transeundi.
Prima hypothesis est, Adeliam copula carnali habita cum Petro
Ingovitz re validasse matrimonium consensu tacito. Verum
non habuisse copulam primo demonstrabo, et postea etiam
in hypothesi copulae carnalis, non revalidavit matrimonium.
Conscius, Lib. 1 de separ. (hor. coniug. cap. XVI.: « Cum
constat, a i t , coniuges nunquam una simul cohabitasse »
scilicet in eodem cubiculo, « tunc soli eorumdem coniugum
assertioni de non subsecuta consummatione omnimodam ad-
hibendam esse fidem. » Hoc idem tenet Hostiensis, In summa
lit. de convers. coniug. n. 9. - Baldus in leg. Deo nobis 42
n. 9 et alii. Sed ambo asserunt cum iuramento nunquam
copulam habuisse. Ambo coram consule austriaco affirmarunt
impossibilitatem insimul commorandi, quia temperamentis
oppositis invicem adversantur. Quod et testes iidem deponunt.
Sed supponamus habuisse copulam ; poterat hoc revalidare
matrimonium? Duo requiruntur ad matrimonium secreto re-
validandum: scientia nullitatis matrimonii et copula spon-
tanea habita cum affectu maritali. Schmalzgrueber tom. 4
part. 1. tit. 4 § 421 Sánchez De matrim, lib. 4, disp. 18.
In adolescentula quae vixit in putato statu matrimoniali
usque ad decimum nonum annum, et postea coram consule
austriaco repudiata fuit a Petro Ingovitz, non potest suspi-
cari quidem inesse scientiam impedimentorum dirimentium.
Ipsa circumdata erat personis quae interesse habebant ut
ipsa teneret validum fuisse matrimonium ab ea initum. P e -
NEAPOLITANA 31
trus idem, qui et quadraginta quinque annos habebat, cum

dereliquit Adeliam, nescius erat invai'ditatis matrimonii:
quomodo suspicandum hanc scientiam adfuisse Adeliae ? Re-
late ad copulam, fuitne affectu maritali consummata? Ne-
quaquam. Si ipsa, Adelia, tantam repugnantiam habebat
conversandi cum Petro, uti ipsa et testes affirmarunt, et
huiusmodi repugnantia tanto tempore perseveravit, et con-
silia et exortationes amicorum et propinquorum audire noluit,
poterat haberi copula affectu maritali? Contradictio mihi
potius videtur in hac hypothesi esse recognoscenda.
Demum etiam supponamus, Adeliam habuisse scientiam
nullitatis sui matrimonii, supponamus quoque adfuisse co-
pulam affectu maritali; fuitne matrimonium revalidatum?
Nequaquam. Revalidar i matrimonium potest secreto, cum
impedimentum dirimens est secretum. Sed quando impedi-
mentum est publicum non potest revalidari secreto. Bene-
dictus XIV Institut. 87 n. 62-63, distinguens occulta im-
pedimenta a publicis, scribit : « Si matrimonium publice ini-
tum est coram parocho et duobus testibus, et impedimentum
quoque publice innotuerit, idem matrimonium rite confirmari
nequit, nisi consensus iterum coram parocho et duobus testibus
praebeatur. » Pluries ex hac Sacra Concilii Congregatione,
et ex decisionibus Rotae in publico impedimento matrimo-
nium restitutum non fuit, nisi rursus coram Ecclesia cele-
braretur. Barbosa in vot. decis. L 2 vot. 17 n. 178 ad rem
ait : « Quia omnis forma et solemnitas quae debet intervenire
in actu, ut valeat, debet quoque intervenire in ratificatione
eius; nec potest deservire solemnitas prius secuta, quoniam
illa debet concurrere de tempore actus, nec potest ab eo se-
parari. » Populus scit matrimonium effici libero consensu
ante Ecclesiam, tantum credit non posse dissolvi sine Ec-
clesiae ipsius sententia. Abhorret a coactis matrimoniis, quia
in illis concipit substantiale impedimentum, scilicet defectus
consensus. Existimat, sponsos esse qui matrimonium coacte
celebrarent usque dum Ecclesia non declaret matrimonium
huiusmodi fuisse nullum. Publicum aliquid dicitur quod no-
32 NEAPOLITANA
tum est sex et pluribus personis, vel iuxta alios ultra decem.
Hinc secretum quod non a pluribus quam vel quatuor vel
quinque personis, et iuxta alios non ultra quam septem, ad
summum decem personis notum est. Sed ego sequar secun-
dam opinionem, quae vix probabilis dici potest. In casu
habemus novercam, sororem Adeliae, quatuor testes, coche-
rium Salem, Angelum de Petris, et fratrem Adeliae, sacri-
stain qui parocho aderat, testes septimae manus qui asserunt
conscientiae eorum constare de coactione. Imo et notorium
fuit impedimentum, quia adspiciebant ambulantes inter brachia
cocheril Salem et alterius puellam convulsam, et audiebant
certo causam convulsionis, supponendo etiam quod nemo fuisset
Cristi fidelium in ecclesia qui celebrationi matrimonii adesset.
Publicum fuit igitur impedimentum, .addatur notitia medici,
et famulae, nec non facilis pervulgatio facti quod fuit tanti
momenti. Non solum ex doctrina plurium canonistarum,
praesertim citati Barbosae etiam in op. de offic, et potest.
Episc. all. 32 n. 149, et Fagnani, sed etiam ex decisio-
nibus S. C. C, speciatim ex illa 17 Maii 1880 matrimonium
in themate debebat revalidari coram parocho et duobus te-
stibus.
Quod cum factum non sit nullitas matrimonii, quae ab
initio scilicet in ipso actu celebrationis fuit, perseverat ad-
huc. Inutilis evadit inspectio corporis, quia non est disse-
rendum an impotentiae impedimento accusetur matrimonium
in themate, sed de consensu. Supponatur quod Adelia vidua
fuerit, et metu gravi coacta iniret matrimonium in secundis
nuptiis, valeretne inspectio corporis ? Supponatur etiam Ade-
liam ab altero defloratam fuisse, huiusmodi defloratio potestne
revalidare matrimonium? Potestne destruere argumenta omnia
quibus probatur matrimonium fuisse nullum? Inspectio in
hoc casu quid potest declarare? Opportunum videtur librare
quidquid scribit Ordinarius neapolitanus respondendo inter-
rogationi sibi factae a Secretario S. C. C. ait enim: rogavi
parochum de ratione vitae Adeliae ; respondit fuisse parum
normalem ; etsi ab alia spectabili persona certior factus sim,
NEAPOLITANA 33
oratricem esse fidedignum, et rationem eius vitae integerrimam.
Quomodo conciliari possunt huiusmodi depositiones extraiu-
diciales? Contradictoriae propositiones possuntne haberi? Quis
dicit veritatem, parochus, aut aestimabilis vir alter? Homines
sumus et fallere et falli possumus. Credere fas est potius
testibus septimae manus , qui iureiurando deponunt inge-
nuam, castam, sinceram et religiosam esse Adeliam. Vel
Adeliae vitam esse publice immoralem, ut testatur parochus,
et tunc nemo potest affirmare esse intemeratam, et vir con-
spicuus mentitur; vel parochus intendit de privata et occulta
vita Adeliae loqui, et tunc de fonte a qua attigerat noti-
tiam admonere debebat Archiepiscopum. In hisce nostri tem-
poris tempestatibus calumniae multiplicantur. Vir conspicuus
si ad Archiepiscopum Emum de bona vita Adeliae testatus
est, de privata eius vita testificari intendebat, et tunc quare
parochus de privata vita attestando ait, Adeliam male se
gerere? Sequitur Archiepiscopus: Quidquid tamen sit, nunc
Adelia laudabilem sequitur vivendi normam, et frequenter
accedit ad sacramentalem confessionem.
Ergo, conclusit Consultor, matrimonium est nullum de-
fectu consensus, non est revali datum nec secreto, nec co-
ram parocho, nec inspectione corporis indiget explicatio vir-
ginitatis Adeliae.
VOTUM THEOLOGI. In causa matrimonii inter Adeliam De

Dominicis et Petrum Ingovitz ipsa casus seu facti cognitio
sufficit ut iure matrimonii illius nullitas declaretur. Ex iis
enim quae, iuxta optime confectum Neapoli processum, ma-
trimonium illud vel potius matrimonii caeremoniam ac spe-
ciem praecedunt, comitantur et subsequuntur, defectus liberi
consensus, imo vero manifestus puellae dissensus clare ap-
paret.
Praecedentia. Praecedit ex parte puellae annorum qua-
tuordecim, a sponso annorum fere quadraginta, constantis-
sima animi aversio seu antipathia et naturalis repugnantia:
ex parte vero novercae constautissima matrimonii huius
Acta, Tom. XXIII. fase. CCLXV. 3
34 NEAPOLITANA
concludendi voluntas, atque inde in puellam, quae defuncto

patre tota est sub imperiosae novercae potestate, moralis
violentia atûe iniuste incussi s metus. Simplici puellae, quae
matrimonii vix ullam habet ideam, matrimonium hoc pro-
ponitur vel potius impon tur. Aut illi nubat, homini scilicet
aetate, natione, indole ac f o i m a ab ea prorsus dissimili,
quem amare nequit : aut si novercae molesta sit, iuxta patris
testamentum in alimo puellarum educandarum Instituto,
quod puellie instar carceris describitur, includatur. Utinam
infelix puella imaginarium potius carcerem elegisset, in quo
libertatem invenisset, qua certe carebat domi! Constanter
puella ab hoc coniugio animi aversionem verbis, lacrymis,
et factis osten- ¡it, tum novercae, tum ipsi sponso, tum aliis
pluribus, sed frustra. Nullus itaque ad diem usque nuptia-
rum praecedit liber consensus, imo positivus praecedit dis-
sensus. Omnia haec probantur per depositiones ipsius Adeliae,
et quamplurimorum testium.
Comitantia. Comitatur matrimonii caeremoniam eadem
animi repugnantia, imo etiam crescit. In ipsa nuptiarum
die vel potius nocte, inter lacrymas nuptialibus vestibus
indui tur, per horas luget, ac tandem a noverca in Vicariatus
Apostolici sacellum privatim ducitur, ubi sponsus ac testes
sponsam expectant. In ipsa caeremonia vires illi animi cor-
porisque deficiunt atque in deliquium prolabitur: ab altari
in sponsi domum ad lectum adhuc exanimis deducitur, in
quo sensibus destituta in ipsa nuptiali veste primum iacet
per plures horas, et febri ac convulsionibus deinde aegrota
per plures dies. Forte ante deliquium in nuptiali caeremonia
requisitum consensum, sin minus verbis, saltem signo aliquo
expressit invita: sed quanto eloquentiora sunt signa dissen-
sus! Certe in tanta animi perturbatione, quae totam caere-
moniam comitatur, nec actualis nec virtualis apparet con-
sensus liber, sed potius virtualis actualisque dissensus.
Ad concomitantia referri ea etiam possunt quae luctuo-
sam illam nuptialem caeremoniam, quasi complementum,
proxime sunt subsequuta; ea scilicet quae in processu ha-
NEAPOLITANA 35
bentur de nuptiali annulo amisso post duas hebdomadas deque

primo sponsi et aegrotantis sponsae in ipsa domo occursu;
sponsa enim post quindecim dies haud recordabatur sponsum,
qui vocatus a Noverca, adit Adeliam, a qua excipitur utique
sine orrore sed miserationis sensu; quia timens ac verens
erat aspectus viri, ut ipsa retulit Adelia.
Subsequentia. Num saltem, post nuptias ea infelici nocte
celebratas, puella de necessitate, ut dici solet, virtutem
fecit, et liberum tandem aliquo modo dedit consensum? Nul-
latenus ! quod quidem mirum videri potest, praesertim quum
illa putaret, licet invitam, indissolubili vinculo coram Ec-
clesia iam fuisse ligatam, et vir omnibus benevolentiae of-
ficiis eam allicere ultra duos annos, praesens, absens, conatus
sit. Ille quidem contra spem speraverat fore ut semel ac
coram Ecclesia initae nuptiae fuissent, paulatim dum ado-
lesceret, ac maturior fieret, tanta puellae ab eo matrimonio
repugnantia cessaret, quam puerili obstinationi et temporariae
pertinaciae magna ex parte tribuebat : unde saepe a noverca
et sponso puella pertinax appellabatur: sed illa iuxta pro-
cessum in ea repugnantia et aversione semper pertinax
mansit, ab initio ad legalem usque post duos vel fere tres
annos separationem; quae quidem de facto citius, scilicet
post primos tres menses, incepit.
Antecedentia itaque, comitantia, et consequentia nulli-
tatem istius matrimonii ob defectum consensus vel potius ob
iugiter permanentem dissensum, manifeste ostendunt.
Matrimonium hoc, manifeste nullum ob defectum con-
sensus, nullum mansisset, etiamsi consummatum fuisset:
sed quum in supplici Oratricis libello postuletur ut matrimonii
vinculum vel ex iure nullum declaretur ob defectum con-
sensus, vel si quod forte sit dubium, utpote ratum et non
consummatum, ex gratia solvatur, pauca de hoc etiam capite
dicenda sunt.
Ex processu evidenter constat etiam post nuptias Ader
liam vitam duxisse puellae potius propriam quam coniugis.
Ipse vir, praesertim ob cognitam puellae ab eo aversionem,
36 NEAPOLITANA
sed etiam ob teneram eius aetatem, ob pueriles mores in-

genuamque simplicitatem, ob debilem eius valetudinem, eam
amanter ut puellam tractavit, atque a prima coniugalis vitae
periodo usque ad separationem, sponsam curae commisit an-
cillae, quae potius ut socia quam ut famula tum domi tum
extra, tum die, tum nocte, tamquam cum puella, amice mo-
raretur. Nuptialem lectum in ipsa sponsi domo nunquam
vidit; separatim a viro suum habebat nocte cubiculum, atque
in ipso nuptiali itinere separatim a viro cum famula in alio
dormiebat cubiculo. Post tres a coniugio menses nuptiali
expleto itinere, vir eam Venetiis cum famula reliquit, et de
facto a viro separata longissimo tempore, eum numquam
vidit. Ille quidem Alexandriae Aegypti degebat, nisi forte
ob sua negotia alio digredi quandoque cogeretur: illa vero,
utens, abutens, pecunia, quae a viro liberaliter atque amanter
mittebatur, primum Venetiis, deinde in pluribus, Helvetiae
praesertim et Germaniae, urbibus commorata est, tandem
Neapoli apud suos : semper a viro corpore spirituque divisa,
donec ille Neapolim venit cum spe aliqua coniugalem vitam
cum ea Alexandriae ineundi, quum iam esset maturior et
decimum septimum vitae annum attigisset. Coniugale tamen
debitum illi proponere non est ausus per se, sed solum in-
directe per consanguineam mulierem in cuius domo degebat :
sed frustra. Utrum Adelia, quae se matrimonii vinculo li-
gatam putabat, iure consensum negare potuerit, heic non
quaero, soli facto insisto: illa ab omni consortio cum tali
viro abhorruit. Indignatus ille legalem separationem mini-
tatur, culpam omnem, dedecus, atqua damna in eam refun-
dens : illa et praesentia et futura damna, dedecus et culpam
in se suscipit, atque omnibus, quae etiam circa dotalia bona
vir voluerit, caece subscribit ; tandem a viro legali ter sepa-
ratur, sed intacta. Sed iam supervacaneum est haec ex pro-
cessu probare, quum iam ex iuratis Doctorum testimoniis,
quae in processus supplemento afferuntur, omnino constet eam,
facta corporis inspectione, intactam repertam fuisse.
Difficultas tamen aliqua in re adeo manifesta proponi
NEAPOLITANA 37
potest ex supplici libello, ab utroque coniuge subscripto, qui

Austro-Hungarico Consuli, pro separatione a thoro et mensa
et cohabitatione, Alexandriae oblatus fuit. Sponsa enim de-
claravit se nullum commercium carnale habuisse cum marito,
ultimis sex mensibus, ideoque utero non gestare.
Nonne haec verba implicant, illam ante ultimos sex
menses cognitam a viro fuisse? Haec forte fuit causa cur
exemptio ab inspectione corporis denegata fuerit, licet oratrix
eam enixe ob verecundiam deprecaretur.
Responsionem difficultati ipsa iam dedit inspectio; sed
praeterea respondeo, quemadmodum ipsa in processu sponsa
respondit: ea verba esse legalia, atque in eo legali docu-
mento id solum dictum fuisse quod a civili lege pro sepa-
ratione postulabatur, ne mulier graviditatis conscia separa-
retur. Forte etiam virum puduit id totum absque necessitate
coram Consule dici, quod deinde generatim ipse cum iura-
mento in ecclesiastica curia testatus est, quodque ex ger-
manico translatum sermone ita in neapolitano processu le-
gitur.
Matrimonium cum coniuge mea numquam consummavi.
Causa ex parte coniugis est ipsius aversio erga me : ex mea
parte violata mei aestimatio. Coram saeculo autem nos ges-
simus et agimus propter decorem tamquam coniuges in
concordia viventes.
Altera est difficultas, quae potius negativa dici potest
quam positiva, quod scilicet in eo supplici pro separatione
libello nihil dicitur de vi sponsae illata et de defectu con-
sensus; sed tacite supposita matrimonii validitate hoc tantum
dicitur quod sponsi ad invicem separantur ex diversitate
animorum, quae immediate post contractum matrimonium
apparuit, quaeque illico innuit con vivendi impossibilitatem.
Responsio ex eo est manifesta quod coniuges per caere-
moniam illam, licet invita puella, in sacello peractam, in-
fauste indissolubile vinculum se contraxisse putabant: hinc
de sola separatione cogitarunt, ac de rationibus quas coram
civili lege vim habere sciebant. Utinam scivissent prius,
38 NEAPOLITANA
quod sero nimis a sacerdote didicerunt, illud iure ab Ecclesia

nullam declarari posse ob defectum consensus, vel etiam ex
gratia utpote ratum tantum et non consummatum dissolvi !
Quae cum ita sint, Emi Patres, meo quidem iudicio
huius matrimonii nullitas absolute declarari potest ex iure,
ob defectum consensus, nisi forte ad cautelam iuxta preces
addenda videatur ex gratia, matrimonii, si forte matrimo-
nium extitit, rati et non consummati solutio.
ANIMADVERSIONES DEFENSORIS MATRIMONII EX OFFICIO. Ma-
trimonium, ait defensor, uod anno 1870 die 28 Aprilis contra-
;
xit cum Petro ingovitz in aetate annorum40 constit ito, Adelia

de Dominicis, quindecim annos nata, nullum ac irritum primum
proclamat, quasi ipsa, patre orphana, in illud consenserit
ob metum, a noverca sibi illatum ; deinde matrimonium opere
imperfectum dicit, quia etsi per biennium cum viro per-
manserit, coniugali tamen genio indultum nunquam est.
Haec occentat Adelia; sed ad iuris amussim minime
demonstrat. Quod enim attinet ad metum , duo necessario
praestanda erant. Scilicet - primo - ostendendum erat, minas,
deliquium aliaque, quibus Adelia obnoxia fuisse dicitur, eius
generis esse ut gravem metum iure constituant : - secundo -
i n e l u c t a b i l e s argumentis astruendum erat, Adeliam reapse
ista perpessam fuisse. Iam vero quae in actis prostant nec
primum nec alterum conficiunt.
Quo vero ad incosummationem matrimonii Adelia in
medium affert testimonium extraiudiciale medici Trimbali,
medici Rocco, qui de mandato iudicis Adeliae reluctantis
corpus inspexit, et Theresiae Stagliano, fungentis munere
honestae matronae et obstetricis. Hi tres censuerant, Adeliam
in statu esse integritatis. Adeo levia ea sunt quibus Adelia
confidit !
Huc accedit quod ea, quae Adelia modo asserit sive de
metu sive de inconsummatione matrimonii, e diametro pu-
gnant cum iis, quae eadem, simplex ac innocens puella, ore
suo fassa est ac manu propria firmavit coram magistratu
laico. Etenim Adelia dum a viro dissociari studebat, apud
NEAPOLITANA 39
saecula em potestatem protessi est: sese ex consilio mariti

domum mariale re neavisse. Ratione; tamen tunc appa-
ruisse etiam maiores ; et ideo illico pandidisse viro volun-
tatem non conviveadi cum eo. Talia ins per ad manus
mariti pervenisse documenta, ceu fassa est ipsa Adelia, quae
probant, virum rite posse doleri de ratione age idi spo >sae.
His stantibus cia ius apparuit necessariam o uni io fuiss le-
galem separationem; ast ad vitanda scandala, Ad d a n las-
sam esse horum omnium sese causam esse; sibique subeua-
:
das esse omnes consequentias. Tandem declarasse no t habu s-
se carnale commercium cum marito, diurnis sex mensi)as.
Quibus praemissis proposita fuerunt diiuen la
D' Ma
I. An constet de matrimonii nullit He in casu.

Et quatenus negative
II. An sit consulendum SSiïio pro dis^ ensatione a ma-
trimonio rato et non consumnato in caste.
RESOLUTIO. Sacra C. Concilii re disceptata sub die 22
Februarii 1 8 9 0 , censuit respondere: Ad I. Affirmative. Ad
II. Provisum in primo.
Ex QUIBUS COLLIGES. I. Essentialem substantiam matri-
monii positam esse in mutuo consensu contrahentium; et
ideo quando de eo dubitatur, indagandum esse an animus, de
cuius consensu dubitatur, plena gavisus sit securitate et li-
bertate.
II. Maius ac perfectius voluntarium requiri in contra-
ctu matrimonii, quam in aliis contractibus certum esse; pri-
mum enim, elevatum a Christo ad dignitatem Sacramenti,
per contrariam contrahentium voluntatem non resolvitur; al-
teri autem, quum sint minoris momenti, natura sua huma-
na auctoritate et contrahentium consensu sunt dissolubiles.
III. In themate voluntatem mulieris caruisse debita li-
bertate ad conctractum matrimonii, probatum videtur per
testes, et per coniugum depositiones.
40 NEAPOLITANA
I V P r o b a t u m dici m e t u m s i t e s t e s d e p o n a n t d e p u e l l a -
r u m lacrymis et quaerelis, t u m a n t e , t u m tempore celebra-
tionis matrimonii et de tristitia et pallore matrimonium
subsequentibus.
«*->^>«-0»
EX S. CONG. S. R. U. INQUISITIONIS
Istruzione sui chierici colpiti dalla leva militare.
Boma 16 Settembre 1875.
L a S u p r e m a C o n g r e g a z i o n e d e i S . Offizio i n c a r i c a t a d a S u a
S a n t i t à d e l l ' e s a m e della n u o v a infausta l e g g e s u l r e c l u t a m e n t o ,
testé p r o m u l g a t a dal G o v e r n o Italiano, i n r a p p o r t o alla p r o m o -
z i o n e dei Chierici agli Ordini sacri, d o p o a v e r p o r t a t o l a s u a
a t t e n z i o n e s u t a l e a r g o m e n t o nelP a d u n a n z a della feria V , loco I V
9 del c o r r e n t e s e t t e m b r e 1875...., g u i d a t a d a l l ' i n t e n d i m e n t o di
a g e v o l a r e , p e r q u a n t o è possibile, a t r a v e r s o alle m o l t e difficol-
t à c h e s i o p p o n g o n o , l a p r o m o z i o n e dei chierici c h e s o n o forni-
ti dei requisiti voluti d a i s s . Canoni, e t e n e r e l o n t a n i quelli, c h e
a v e n d o s u b i t o il servizio militare, n o n offrono g a r a n z i e suffi-
cienti d i b u o n a riuscita, h a r i c o n o s c i u t o e s p e d i e n t e d i a d d i t a r e
a i r e v e r e n d i s s i m i O r d i n a r i i delle Diocesi d ' I t a l i a a l c u n e n o r m e ,
c a u t e l e e p r e s c r i z i o n i applicabili alle v a r i e e v e n i e n z e , c h e t u t t e
si c o m p e n d i a n o nei seguenti articoli:
1 . P e r q u e g l i a l u n n i ecclesiastici, i q u a l i h a n n o l a s v e n t u r a
di a p p a r t e n e r e alla p r i m a categoria e non possono s p e r a r e di
e s s e r e riformati; n é p o s s o n o o t t a r e p e r m a n c a n z a d i m e z z i a l
v o l o n t a r i a t o d i u n a n n o , l a p r o m o z i o n e agli Ordini s a c r i è u n a
n e c e s s i t à , c h e s i a differita fin d o p o c o m p i u t o il s e r v i z i o attivo
di t r e o c i n q u e a n n i , e p r e v i i i n d u b b i i a r g o m e n t i di v o c a z i o n e
ed idoneità.
2 . N é s i r a v v i s e r e b b e e s p e d i e n t e i n v o c a r e nei casi particola-
ri, in via di g r a z i a , la d i l a z i o n e d e l l ' a n n o 26 p e r s u b i r e il vo-
l o n t a r i a t o di un a n n o , o il servizio t r i e n n a l e , s u l l ' e s e m p i o degli
i n d i v i d u i c o n t e m p l a t i d a l l a l e g g e negli articoli 7 a 9, n e l l ' i n t e n -
d i m e n t o di c o m p i e r e gli s t u d i e r i c e v e r e gli Ordini s a c r i : p o i c h é
s e p p u r e v e n i s s e r o a m m é s s e tali d o m a n d e , p o t r e b b e r o s e g u i r n e
c o n s e g u e n z e d i s a s t r o s e e d i r r e p a r a b i l i alla Chiesa e d agli indi-
S. R. U. INQUISITIONIS 41
vidui. stessi, q u a l o r a a v v e n i s s e , c h e d u r a n t e i l servizio m i l i t a r e

p e r d e s s e r o la v o c a z i o n e e si p e r v e r t i s s e r o .
3 . P i ù utile s e m b r a f a v o r i r e i l v o l o n t a r i a t o d ' u n a n n o . A l
q u a l e effetto i r e v e r e n d i s s i m i V e s c o v i p r o c u r e r a n n o p r o m u o v e -
re nelle l o r o diocesi u n a pia a s s o c i a z i o n e fra il c l e r o e laicato
cattolico d a essi p r e s i e d u t a , colle d i c u i elargizioni p o s s a s o p -
p e r i r s i o in t u t t o o in p a r t e a s e c o n d a della c o n d i z i o n e degli a l u n -
ni, alla t a s s a r i c h i e s t a d a l g o v e r n o , e d a n c h e s o v v e n i r l i d u r a n -
te il v o l o n t a r i a t o .
4 . A q u e s t o beneficio d o v r e b b e r o a m m e t t e r s i q u e g l i a l u n n i
s o l a m e n t e , i q u a l i p e r la l o r o i n d o l e e p e r la l o r o a n t e c e d e n t e
c o n d o t t a , offrono f o n d a t i s s i m a s p e r a n z a , c h e s i m a n t e r r a n n o
n e l l a v o c a z i o n e , n o n o s t a n t e l ' a n n o di v o l o n t a r i a t o , e c h e q u i n d i
p r o s e g u i r a n n o l a c a r r i e r a ecclesiastica; p o t e n d o a l t r i m e n t i fo-
m e n t a r s i l ' i n f i n g a r d a g g i n e , e p r o f o n d e r s i i n u t i l m e n t e u n a libe-
ralità v e r s o d i chi n o n a m a s s e s o s t e n e r e i l servizio t r i e n n a l e ,
e q u i n d i c o m p i u t o 1' a n n o di v o l o n t a r i a t o si r i t i r a s s e d a l l a car-
r i e r a ecclesiastica, a l l e g a n d o m a n c a n z a d i v o c a z i o n e .
5 . Quegli a l u n n i c h e p e r difetti f i s i c i c a d o n o sotto r i f o r m a
p o t r a n n o e s s e r e p r o m o s s i a i s s . Ordini a n c h e e n t r o i l b i e n n i o ,
i n cui p o s s o n o e s s e r e s o t t o p o s t i a d altro consiglio d i leva,
q u a l o r a i l difetto sia d i tal n a t u r a , d a n o n p o t e r s i d u b i t a r e , c h e
v e n g a r e v o c a t o il p r e c e d e n t e giudizio di r i f o r m a .
6. R i m a n g o n o t u t t a v i a f e r m e le p r e s c r i z i o n i dei s s . C a n o n i
in o r d i n e a quelli c h e p r e s e n t a n o difetti i n d u c e n t i i r r e g o l a r i t à ,
p e i q u a l i d e v e i m p l o r a r s i nei singoli c a s i l a d i s p e n s a Pontificia.
7 . M a g g i o r i c a u t e l e r i c h i e g g o n s i p e r q u e i g i o v a n i chierici
i q u a l i h a n n o d o v u t o s u b i r e il s e r v i z i o attivo di t r e o c i n q u e
anni e quindi si p r e s e n t a n o p e r r i a s s u m e r e la carriera eccle-
siastica. I criteri p e r la l o r o a m m i s s i o n e p o t r e b b e r o e s s e r e : —
a). L a v o c a z i o n e allo s t a t o e c c l e s i a s t i c o a b b a s t a n z a d i m o s t r a t a
in a n t e c e d e n z a : — b). La c o n d o t t a da essi t e n u t a d u r a n t e il ser-
vizio m i l i t a r e : — e). Il f e r m o p r o p o s i t o di r i a s s u m e r e la c a r r i e -
r a ecclesiastica, t o r n a t i c h e s i a n o n e l l e l o r o c a s e .
8. Ma per a v e r e u n a certezza morale sulle b u o n e disposi-
zioni c o n s e r v a t e dai g i o v a n i chierici in m e z z o alle a r m i e fra i
pericoli delle c a s e r m e , i r e v e r e n d i s s i m i V e s c o v i n o n r i s p a r m i e -
r a n n o i l l o r o zelo e d o p e r o s i t à , u s a n d o tutti q u e i m e z z i vale-
voli, se n o n a s u p e r a r e a l m e n o a d i m i n u i r e le m o l t e difficoltà
c h e si f r a p p o n g o n o ; e f r a i v a r í , si s u g g e r i s c o n o i s e g u e n t i :
42 S. R. U. INQUISITIONIS
a) A q u e i g i o v a n i c h e p a r t o n o col p r o p o s i t o di m a n t e n e r s i
n e l l a l o r o v o c a z i o n e , o l t r e ai s a l u t a r i a m m o n i m e n t i a c o n s e r -
v a r e l o spirito m e d i a n t e l a p o s s i b i l e f r e q u e n z a delle p r a t i c h e
religiose, e la l e t t u r a dei libri ecclesiastici, n o n e s c l u s o il da
K e m p i s De imitatione Christi, d o v r e b b e i m p o r s i l ' o b b l i g o , s e
o c c o r r e a n c h e i n iscritto, d i t e n e r e s e m p r e i n f o r m a t o i l p r o p r i o
V e s c o v o i n t o r n o a i l u o g h i o v e essi s a r a n n o d i g u a r n i g i o n e , p e r
r a c c o m a n d a r l i alla s o r v e g l i a n z a , c a r i t à e c o n s i g l i d e l l ' O r d i n a r i o
locale, e d a v e r e d a e s s o o p p o r t u n e i n f o r m a z i o n i , m e d i a n t e l a
c o o p e r a z i o n e d i q u a l c h e b u o n o ecclesiastico, o d a n c h e laico, fra
quelli s e g n a t a m e n t e c h e s a r a n n o ascritti alla p i a A s s o c i a z i o n e
p e l c o n t r i b u t o alla t a s s a d e l v o l o n t a r i a t o , di cui all' a r t . 3. Q u e -
s t a s p e c i e d i tutela r e p u t a s i n e c e s s a r i a e d o l t r e m o d o p r o f i c u a ;
ed i reverendissimi Vescovi n o n d o v r e b b e r o a v e r e a g r a v e di
p r e s t a r s i a q u e s t o s c a m b i e v o l e officio.
b) Quelli a di cui f a v o r e r i s u l t a s s e r o i n f o r m a z i o n i ^ d i s f a -
f
centi, p o t r a n n o al loro r i t o r n o e s s e r e r i a m m e s s i allo ta». • cle-
ricale, m a n o n così f a c i l m e n t e agli o r d i n i s a c r i ; m e n t r e p r i m a
d o v r e b b e r o e s i g e r s i sufficienti p r o v e d i l o r o v o c a z i o n e , m e -
d i a n t e l a d i m o r a d i q u a l c h e a n n o i n q u a l c h e c o n v i t t o ecclesia-
stico o n e l s e m i n a r i o , s e p a r a t a m e n t e p e r ò d a g l i a l u n n i , e d o v e
sia difetto di tali luoghi, sottoporli alla d i r e z i o n e e s o r v e g l i a n z a
attiva di q u a l c h e pio, dotto e d i s c r e t o s a c e r d o t e , p e r far r i v i v e -
re in essi lo spirito ecclesiastico, e c o r r e g g e r e q u e i difetti, c h e
p e r q u a n t o s i voglia, è a s s a i diffìcile c h e n o n a b b i a n o c o n t r a t t o
n e l l a milizia.
e) Infine la m a g g i o r e o m i n o r e n e c e s s i t à di m i n i s t r i d o -
v r e b b e e s s e r e il m o v e n t e a facilitare più o m e n o la p r o m o z i o -
n e dei m e d e s i m i agli Ordini s a c r i , p e r n o n e s p o r r e gli u n t i d e l
S i g n o r e a r i a s s u m e r e il s e r v i z i o m i l i t a r e p i ù o m e n o a t t i v o , a
s e c o n d a delle d i v e r s e c a t e g o r i e , alla e v e n i e n z a d i u n a g u e r r a ,
e s u b i r e p u r e l e c o n s e g u e n z e funeste della m e d e s i m a .
9 . P e r gli stessi r i g u a r d i , n o n m i n o r i c a u t e l e s i e s i g o n o
n e l l a c o l l a z i o n e dei beneficii, o s s i a dei c a n o n i c a t i della C a t t e d r a -
le, e s e g n a t a m e n t e T e o l o g a l e , P e n i t e n z i a r i a e P a r r o c c h i a l i . Di
q u e s t i ultimi, t r a n n e i l c a s o d i a s s o l u t a n e c e s s i t à , d o v r e b b e a -
d o t t a r s i p e r m a s s i m a l a c o l l a z i o n e fra quelli s o l a m e n t e c h e s o -
n o e s e n t i d a o g n i s e r v i z i o m i l i t a r e p e r a v e r v a r c a t o i l 39. a n n o
di l o r o età.
10. A d a g e v o l a r e t a l e i n t e n d i m e n t o s a r e b b e c o s a l o d e v o l e
e d utile, s e i r e v e r e n d i s s i m i V e s c o v i s i a d o p e r a s s e r o col l o r o
zelo a p r o m u o v e r e l e v o c a z i o n i , n e i g i o v a n i a d u l t i e s e n t i d a
o g n i p e r i c o l o d i d i v e n i r e militari, e d u c a n d o l i a l s a c r o m i n i s t e r o
n e l S e m i n a r i o , s e p a r a t a m e n t e dagli a l u n n i , o d i n a l t r a g u i s a c h e
s t i m e r a n n o a c c o n c i a alla b u o n a r i u s c i t a .
1 1 . Q u a l o r a p o i la n e c e s s i t à o b b l i g a s s e a c o n f e r i r e le P a r -
r o c c h i e od altri officii ecclesiastici a s a c e r d o t i , c h e ad o n t a di
a v e r e in a n t e c e d e n z a e s a u r i t o il s e r v i z i o m i l i t a r e a s e c o n d a
delle c a t e g o r i e a c u i a p p a r t e n g o n o , s o n o tuttavia vincolati dalla
l e g g e a r i a s s u m e r e l e a r m i i n c a s o d i g u e r r a , s a r à della p r u -
d e n z a dei r e v e r e n d i s s i m i V e s c o v i u s a r e delle c a u t e l e nelle col-
lazioni; d i c h i a r a n d o in simili casi il p r o v v i s t o a m o v i b i l e ; o p e r
lo m e n o facendo ad esso accettare la condizione di rilasciare
l i b e r a m e n t e u n a p o r z i o n e delle r e n d i t e e p r o v e n t i del beneficio
parrocchiale secondo il p r u d e n t e arbitrio del proprio Vescovo,
a f a v o r e di q u e l l o c h e i n t e r i n a l m e n t e d o v r e b b e s o s t e n e r e le veci.
12. L a s t e s s a c o n d i z i o n e d o v r e b b e e s i g e r s i n e l l a p r o v v i s t a
della P e n i t e n z i a r i a e della T e o l o g a l e .
13. Q u a n d o p e r r a g i o n e dei m e s i o d altri titoli, l a p r o v v i s t a
è r i s e r v a t a alla S . S e d e , s a r à p u r e o p p o r t u n o c h e i r e v e r e n d i s -
s i m i V e s c o v i n e l l e c o m m e n d a t i z i e c h e r i l a s c i a n o facciano e s p r e s -
s a m e n z i o n e della c o n d i z i o n e d e i c o n c o r r e n t i , cioè s e a n c o r a
s i e n o o p p u r n o s o g g e t t i alla l e g g e m i l i t a r e .
14. L e s t e s s e m i s u r e d i s o r v e g l i a n z a n o t a t e sotto 1 ' a r t . 8 ,
l e t t e r a « , d o v r e b b e r o a d o p e r a r s i p e r gli ecclesiastici d i c u i l'art.
1 1 , q u a n t e volte p e l c a s o d i g u e r r a d o v e s s e r o m i l i t a r e ; e t o r n a t i
c h e s i a n o d a l servizio, s a r à c o s a e s p e d i e n t e c h e s i ritirino i n
s a n t i esercizi p e r q u a l c h e t e m p o , p r i m a c h e r i a s s u m a n o i l sa-
c r o m i n i s t e r o , o n d e r i c h i a m a r e i n e s s i l o spirito ecclesiastico.
15. P e i c a s i s o p r a indicati i r e v e r e n d i s s i m i V e s c o v i p o t r a n -
n o d i s p e n s a r e d a l l a l e g g e d i r e s i d e n z a i P a r r o c h i e d altri p r e -
b e n d a t i , c h e v i s a r e b b e r o a s t r e t t i d a l l o r o officio, c o m e p u r e
d a l l a i r r e g o l a r i t à p e i chierici o s a c e r d o t i c h e a v e s s e r o p o t u t o
c o n t r a r r e d u r a n t e l e fazioni militari.
16. A v v e n e n d o casi c o n c i r c o s t a n z e eccezionali e n o n p r e -
viste, s a r à della p r u d e n z a d e i r e v e r e n d i s s i m i V e s c o v i r i c o r r e r e
alla S . S e d e p e r a n a l o g h e istruzioni.
R o m a , li 16 S e t t e m b r e 1875.
CARD. P A T R I Z I
Versio Latina
S. Inquisitionis p r a e c e p t o quoad clericos delectu militari compulsos.
S u p r e m a , c u i a S. Officio n o m e n est, C o n g r e g a t i o , de m a n -
d a t o sibi a S S m o P a t r e f u n e s t a e L e g i s d e militari d e l e c t u a b
Italico D o m i n a t u n u p e r p r o m u l g a t a e e x a m i n e q u a t e n u s e a
Clericos attingit, s a c r i s o r d i n i b u s i n i t i a n d o s , p o s t q u a m a d h a n c
r e m s e d u l o a n i m u m i n t e n d e r e t i n comitiis F e r i a V . L o c . I V . d i e
I X . S e p t e m b r i s h o c a n n o M D C C C L X X V habitis, e o consilio
p e r c i t a ut, q u o a d e i u s f i e r i p o s s i t c o n t r a i n n u m e r a s , q u a e og-
g e r u n t u r , difficultates, e o r u m C l e r i c o r u m p r o m o t i o n e m , q u i o m -
n i b u s p e r s a c r o s c a n o n e s p r a e s c r i p t i s c o n d i t i o n i b u s rite p r a e d i t i
s u n t , facilem r e d d a t , et ii a r c e a n t u r , qui, p o s t q u a m s t i p e n d i a fe-
cerint, c e r t a m c a u t i o n e m h a u d e x i b e n t s e i n b o n o s u t i l e s q u e
P r e s b y t e r o s e v a s u r o s ; o p p o r t u n u m iudicavit R m i s D i o e c e s i u m
Italicarum Episcopis regulas q u a s d a m , praeceptiones et docu-
m e n t a praebere, q u a e variis possibilibus eventis applicari pos-
sunt; q u a e q u e o m n e s c o n s e q u e n t i b u s a r t i c u l i s c o m p r e h e n d u n t u r .
1 . Q u o a d illos ecclesiasticos a l u m n o s , q u i a d p r i m a m c a t h e -
goriam, p e r s u m m u m infortunium, pertinent, n e c s p e r a r e pos-
s u n t fore, u t a militia s u b e u n d a q u a n d o q u e e x i m a n t u r , n e c ,
deficiente p e c u n i a , p e r a n n u m v o l u n t a r i a e militiae n o m e n d a r e ,
e o r u m d e m a d s a c r o s o r d i n e s p r o m o t i o o m n i n o differatur o p o r -
tet, q u o u s q u e t r i b u s a u t q u i n q u e a n n i s s t i p e n d i a milites c o n -
scripti fecerint, p r a e v i i s q u i d e m d i v i n a e v o c a t i o n i s i n d u b i i s ar-
gumentis.
2. N e u t i q u a m e x p e d i r e videtur peculiaribus in casibus invo-
c a r e , g r a t i a e loco, a n n i X X V I d i l a t i o n e m a d s u b e u n d a m s i v e
voluntariam unius anni, sive coactam trium a n n o r u m militiam
e o r u m e x e m p l o , q u o s legis articuli VII. VIII. I X m e m o r a n t ;
e o q u i d e m consilio u t s t u d i a c o m p l e a n t u r , e t s a c r i r e c i p i a n t u r
O r d i n e s : q u i a , etsi h u i u s m o d i petitiones f o r t a s s e e x c i p e r e n t u r ,
funesta t a m e n a t q u e i r r e p a r a b i l i a e x i n d e i n c o m m o d a c u m E c -
clesiae, t u m v e r o e t i a m A l u m n i s ipsis c o n s e q u i p o s s e n t , s i forte
c o n t i n g e r e t , e o s , q u o t e m p o r e s t i p e n d i a faciunt, d i v i n a m , u t aiunt,
vocationem amittere atque in nequitiam e r r o r e m v e abduci.
3 . Utilius v i d e t u r militiam u n o a n n o s p o n t e s u b e u n d a m a s -
sentiri. A d q u e m s c o p u m R m i E p i s c o p i p i a m sive i n t e r Cleri-
c o s , s i v e i n t e r L a i c o s c a t h o l i c o s s o c i e t a t e m , cui i i d e m E p i s c o p i
praeerunt, suis in Dioecesibus instituendam p r o m o v e n d a m -
q u e curabunt; cuius largitionibus statutum a Principe p r e t i u m
v e l e x i n t e g r o , vel e x p a r t e p r o v a r i a A l u m n o r u m c o n d i t i o n e ,
solvi possit, a t q u e i i s d e m v o l u n t a r i a e militiae t e m p o r e opitu-
lari.
4 . H o c b e n e f i c i u m n i h i l o m i n u s i n illos t a n t u m m o d o A l u m -
n o s conferri d e b e r e t , q u i c u m o b b o n a m i p s o r u m i n d o l e m , t u m
v e r o e t i a m o b m o r i g e r a s a n t e a c t a e vitae r a t i o n e s s p e m f i r m i s -
s i m a m p r a e b e n t , toto v o l u n t a r i a e militiae t e m p o r e i n s a n c t o
p r o p o s i t o p e r s t i t u r o s , a t q u e ideo ecclesiasticae v i t a e c u r r i c u l u m
d e i n c e p s p r o s e q u u t u r o s : n e c u i u s forte d e s i d i a foveatur, a c fru-
s t r a p r o q u o p i a m p r o d i g e t u r p i o r u m liberalitas, q u i a t r i e n n a l i
militia a b h o r r e n s , e l a p s o v o l u n t a r i a e militiae a n n o , a b eccle-
s i a s t i c a e vitae p r o p o s i t o , d i v i n a e v o c a t i o n i s d e f e c t u m p r a e t e x e n s ,
abscederet.
5. A l u m n i , q u i ob q u a s l i b e t c o r p o r i s p r a v i t a t e s a militia
s u b e u n d a excluduntur, ad sacros Ordines promoveri poterunt,
e t i a m i n t r a b i e n n i u m , q u o alteri militaris d e l e c t u s consilio o b -
n o x i i s u n t ; d u m m o d o e i u s m o d i sit e a p r a v i t a s , u t d u b i t a r i n u l l o
m o d o possit, p r a e c e d e n s e x c l u s i o n i s i u d i c i u m fore r e v o c a n d u m .
6- Firma tamen atque immota manent, quae per sacros
C a n o n e s s a n c i t a s u n t , q u o a d illos q u i c o r p o r i s p r a v i t a t i b u s la-
borant irregularitatem, q u a m vocant, inducentibus; p r o quibus
R o m a n i Pontificis s i n g u l i s i n c a s i b u s d i s p e n s a t i o i m p l o r a n d a est.
7 . A m p l i o r e s profecto c a u t i o n e s q u o a d e o s i u v e n e s c l e r i c o s
a d h i b e n d a e s u n t , q u i s t i p e n d i a t r i b u s a u t q u i n q u e a n n i s coacti
milites fecerunt, a c dein e c c l e s i a s t i c u m h a b i t u m v i t a m q u e ite-
r u m s u s c e p t u r i s e s i s t u n t . Criteria i n i i s d e m a d m i t t e n d i s h a e c
e s s e p o t e r u n t . — a) Divina ad e c c l e s i a s t i c u m s t a t u m v o c a t i o ,
i a m satis a n t e c o m p r o b a t a . — b) C o m m e n d a b i l i s vitae r a t i o toto
militiae t e m p o r e c o n s t a n t e r s e r v a t a . — c) F i r m u m a n i m i p r o -
p o s i t u m , s t a t i m a c d o m u m r e v e r s i fuerint, e c c l e s i a s t i c u m h a b i -
t u m vitamque iterum suscipiendi.
8. At vero ut moralis certitudo h a b e a t u r de bonis animi
d i s p o s i t i o n i b u s , q u a s i u n i o r e s Clerici i n t e r a r m a , e t c o n t u b e r -
nio-rum p e r i c u l a s e r v a r i n t , R m i E p i s c o p i s o l l e r t i s s i m a m n a v a -
b u n t o p e r a m , iis o m n i b u s a d m i n i c u l i s u t e n t e s q u a e h a u d p a u -
c a s o c c u r r e n t e s difficultates, sin m i n u s s u p e r a r e , m i n u e r e s a l t e m
valeant: q u o r u m aliqua heic subiecta s u g g e r u n t u r .
46 S. R. U. ÍNQUÍSÍTÍONIS
a ) Iis i u v e n i b u s , q u i c u m f i r m o a n i m i p r o p o s i t o d i s c e d u n t
in sancta vocatione constanter persistendi, praeter salutaria mo-
nita, u t s p i r i t u m , Religionis officia q u o a d f i e r i poterit, f r e q u e n -
t a n d o , l i b r o s q u e ecclesiasticos, p r a e s e r t i m v e r o K e m p i s i a n u m
D e i m i t a t i o n e Christi p e r l e g e n d o , e x c o l a n t a t q u e c o n s e r v e n t ,
obligatio i m p o n e n d a e s s e t , s i o p u s s i t , e t i a m s c r i p t o tradita,
p r o p r i u m E p i s c o p u m c e r t i o r e m c o n t i n e n t e r faciendi d e locis
u b i i d e n t i d e m c u m militiae sociis d i u t i u s c o n s t i t u r i sint, u t e o s -
d e m localis E p i s c o p i vigilantiae, c h a r i t a t i a c p r u d e n t i a e c o m -
m e n d a r e , a t q u e a b i p s o o p p o r t u n a s d e illis c o g n i t i o n e s a c c i p e -
r e possit, a d s c i t o a d i u t o r e ibi a l i q u o p r o b o v i r o ecclesiastico,
vel e t i a m laico, ex iis p r a e s e r t i m , q u i Societati a c o n t r i b u e n d a
p e c u n i a p r o s o l u t i o n e vectigalis v o l u n t a r a s m i l i t i b u s impositi,
de q u o sunt. in Art. 3 . , n o m e n dederint. H a e c tutelae species
n e c e s s a r i a , n e d u m v a l d e utilis, r e p u t a t u r ; n e c R m i s E p i s c o p i s
a d e o g r a v e v i d e a t u r h u i u s m o d i officium sibi m u t u o e x h i b e r e .
b). — Si de q u o r u m m o r i b u s satis a e q u a e r e l a t i o n e s h a b i -
t a e fuerint, d o m u m r e v e r s i i n C l e r i c o r u m n u m e r u m d e n u o ad-
mitti p o t e r u n t , a t v e r o n o n ita facile a d s a c r o s O r d i n e s ; p r i u s
e n i m h a u d d u b i a d i v i n a e v o c a t i o n i s a r g u m e n t a e x i g e n d a forent
i m p o s i t a i i s d e m Clericis m o r a u n i u s a l t e r i u s v e a n n i i n a l i q u o
ecclesiastico Collegio, a u t i n i p s o S e m i n a r i o , d i s i u n c t i m t a m e n
a b A l u m n i s ; e t u b i h u i u s m o d i loca desint, ' e o s r e g i m i n i a c sol-
lerti vigilantiae a l i c u i u s p r o b i , docti e t p r u d e n t i s P r e s b y t e r i su-
b i i c e r e p r a e s t a t ; u t i n ipsis i u v e n i b u s s p i r i t u s e c c l e s i a s t i c u s r e -
viviscat, v i t i a q u e c o r r i g a n t u r , q u a e q u a n t u m l i b e t c a u t i fuerint,
s u m m o p e r e difficile est, e o s i n militiae e x e r c i t i o n e q u a q u a m
contraxisse.
e) — Denique m a i o r aut m i n o r s a c r o r u m Ministrorum
i n u n a q u a q u e Dioecesi n e c e s s i t a s c r i t e r i u m e s s e d e b e r e t i n eo-
r u m d e m a d s a c r o s o r d i n e s p r o m o t i o n e facilius v e l difficilius
p e r f i c i e n d a , n e q u a n d o u n c t i D o m i n i , i n g r u e n t e b e l l o , a d mili-
t i a m p l u s m i n u s v e d i u t i n a m , p r o variis c a t h e g o r i i s i n q u i b u s
c o n s c r i p t i s u n t , c u m i i s , q u a e e x i n d e c o n s e q u i s o l e n t , affatim
funestis i n c o m m o d i s , d e n u o s u b e u n d a m c o g a n t u r .
9. E a s d e m ob c a u s a s h a u d leviores exiguntur cautiones in
Beneficiis, s e u c a n o n i c a t i b u s c a t h e d r a l i u m , c o n f e r e n d i s , theolo-
gali p r a e s e r t i m , p o e n i t e n t i a r i o e t p a r o c h i a l i : q u o r u m p o s t r e m i
i n e o s t a n t u m m o d o conferri d e b e r e n t , e x t r e m a e c a s u n e c e s s i t a -
tis e x c e p t o , q u i militari d e l e c t u i i a m a m p l i u s o b n o x i i n o n s u n t ,
u t p o t e q u i t r i c e s i m u m n o n u m aetatis s u a e a n n u m s u n t t r a n s -
g r e s s i : q u o d q u i d e m t a m q u a m a x i o m a f i r m i s s i m u m profecto
esset in praxi a d o p t a n d u m .
10. A d h o c c o n s i l i u m a c t u facilius r e d d e n d u m , l a u d e d i g n u m
e s s e t a t q u e utile, p e r R m o s E p i s c o p o s e c c l e s i a s t i c a s , u t a i u n t ,
v o c a t i o n e s i n a d u l t i s i u v e n i b u s a b o m n i p r o r s u s militiae i t e r u m
q u a n d o q u e s u b e u n d a e periculo exemptis, sedulo promoveri,
s i v e illos i n S e m i n a r i i s , s e i u n c t i m q u i d e m a b a l u m n i s , a d sa-
c r u m m i n i s t e r i u m e d u c a n d o , sive alios q u o v i s m o d o , q u e m a d
felicem e x i t u m o b t i n e n d u m o p p o r t u n u m i u d i c a b u n t .
11. S i q u a n d o v e r o P a r o c h i a s c e t e r a q u e ecclesiastica Be-
neficia iis s a c e r d o t i b u s , q u i etsi i u x t a c a t h e g o r i a s a d q u a s p e r -
tinent, militiae c u r s u m i a m e x p l e v e r i n t , civili t a m e n lege a d ar-
m a i t e r u m c a p e s s e n d a , u r g e n t e bello, o b l i g e n t u r , c o n f e r e n d a ,
forte n e c e s s i t a s c o g e r e t , p r u d e n t i R m o r u m E p i s c o p o r u m consi-
lio c o m m i t t i t u r s p e c i a l i b u s , in i i s d e m c o n f e r e n d i s , c a u t i o n i b u s
u t i , v i r u m i n Beneficii p o s s e s s i o n e m i m m i s s u m h i s c e i n casi-
b u s a m o v i b i l e m d e c l a r a n d o ; a u t s a l t e m illum p r u d e n t e r a d i g e n -
d o u t conditioni a d s t i p u l e t u r , p o r t i o n e m r e d d i t u u m a t q u e p r o -
v e n t u u m Beneficiis p a r o c h i a l i s , i u x t a p r u d e n s p r o p r i i E p i s c o p i
arbitrium, ei qui ipsius absentis vices interim g e s t u r u s s i t | s p o n -
te relinquendi.
12. E a d e m conditio in poenitentiarii et t h e o l o g a l i s C a n o n i -
c a t u s collatione e x i g e n d a foret.
13. C u m p r o v a r i a m e n s i u m r a t i o n e , a u t aliis d e c a u s i s ,
a d s . S e d e m collatio s p e c t a t o p p o r t u n u m itidem erit, p e r R m o s
E p i s c o p o s i n C o m m e n d a t i t i i s uteris, q u a e d a n t u r , conditionis,
i n q u a v e r s a n t u r ii, q u i a d Beneficium a s s e q u e n d u m c o n c u r -
r u n t , e x p r e s s i s v e r b i s m e n t i o n e m f i e r i ; videlicet u t r u m legi mi-
litiae q u a n d o q u e s e b e u n d a e sint, n e c n e a d h u c o b n o x i i .
14. E a e d e m vigilantiae r a t i o n e s , in Art. 8 s u b Lit. a a d n o t a -
tae, q u o a d illos ecclesiasticos v i r o s a d h i b e n d a e e s s e n t , d e q u i b u s
i n Art. 11. s e r m o est, q u o t i e s h i i m m i n e n t e bello militare; u t q u e
fuerint a militia d o m u m r e v e r s i , p e r s t a t o s dies piis Religionis
officiis, q u i b u s ecclesiasticus s p i r i t u s i t e r u m e x c i t e t u r , a n t e q u a m
s a c r u m M i n i s t e r i u m d e n u o e x e r c e n d u m s u s c i p i a n t , o p e r a m da-
turi secedant oportet.
15. Iis i n c a s i b u s q u i h a c t e n u s c o m m e m o r a t i s u n t , R m i
E p i s c o p i P a r o c h o s , c e t e r o s q u e Beneficia ecclesiastica h a b e n t e s
a b a s s i d u a e , a d q u a m officii s u i r a t i o n e c o g e r e n t u r , p r a e s e n t i a e
48 ËX S. Cí. INQUISITIONIS
lege e x i m e r e p o t e r u n t : i t e m q u e Clericos e t S a c e r d o t e s a b i r r e -
gularitate, i n q u a m toto militiae t è m p o r e f o r t a s s e i n c i d e r e p o -
tuerint, a b s o l v e r e .
16. S i q u i v e r o c a s u s c u m e x t r a o r d i n a r i i s n e c o p i n a t i s a d -
iunctis contigerint, p r u d e n t i a e erit R r n o r u m E p i s c o p o r u m a d
S. Sedem p r o opportunis praeceptionibus accipiendis confugere.
C. CARD. P A T R I T I U S
EX SACRA CONGREGATIONE RITUUM
D E C R E T U M confirmationis cultus ab immemorabili tempore praestiti servae

Dei Gemmae Virgini oppidi Gordiani Siculi sanctae et beatae nuncupatae.
I n p a g o a S a n c t o S e b a s t i a n o n u n c u p a t o , M a r s o r u m dioece-
seos, o r t u m h a b u i t V i r g o G e m m a . E i u s p a r e n t e s , u t h o n e s t a e
vitae s u b s i d i a sibi c o m p a r a r e n t , G o r d i a n u m S i c u l u m d i o e c e s e o s
Valvensis c o m m i g r a r u n t s e c u m ducentes puellam, cui pusillum
g r e g e m p a s c e n d u m c o m m i s e r u n t . Illibatae a u t e m s e r v a n d a e
virginitatis p r o p o s i t o , h a e c p i a V i r g o a d h u c a d u l e s c e n s i n a n -
g u s t a m c e l l a m s e recepit: u b i , c e u c o l u m b a i n f o r a m i n i b u s p e -
trae, s o l i t a r i a m v i t a m egit u n i D e o a d h a e r e r e c u p i e n s . I b i d e m
a n n o s t r a n s e g i t q u a d r a g i n t a d u o s , d e m u m v e r o lethali c o r r e p t a
morbo, sacramentis munita, i m m a c u l a t u m spiritum Deo reddi-
dit a n n o , u t fert traditio, M C C C C X X I X . S t a t i m a c vita i u n c t a
est, D e u s h u i u s F a m u l a e s u a e s a n c t i t a t e m t e s t a t a m voluit] p r o -
digiosis signis.
E x i n d e f i d e l i u m d e v o t i o e r g a b e a t a m G e m m a m e x o r t a est,
e a q u e ita i n dies s u c c r e v i t , u t p u b l i c u s e i d e m c u l t u s e x h i b e r e -
tur, q u i a d p r a e s e n t e m u s q u e d i e m , n u l l a i n t e r i e c t a m o r a , p e r -
duravit. E a p r o p t e r R m u s D n u s Tobias Patroni h o d i e r n u s Epi-
scopus Vaivén, et Sulmonen. a u t u m a n s ope m o n u m e n t o r u m ,
q u a e satis a u t h e n t i c a e t p e r s p i c u a e x t i m a v i t , d e m o n s t r a r e s e
posse a t e m p o r e immemorabili, ac longe ante decreta sa. m e .
U r b a n i P a p a e VIII, p r a e f a t a e S e r v a e Dei t r i b u t u m fuisse p u b l i -
c u m cultum ecclesiasticum, obtinuit a Sanctissimo D o m i n o No-
stro Leone P a p a XIII per d e c r e t u m S a c r a e R i t u u m Congrega-
EX S. G. RITUUM 49
tionis s u b die 1 2 A u g u s t i s u p e r i o r i s a n n i , u t i n h a c C a u s a a b
o r d i n a r i a e t iuridica i n q u i s i t i o n e d i s p e n s a n t u r , c u i u s v i c e s p l a -
ne supplebat series d o c u m e n t o r u m cura et studio ipsius R m i
E p i s c o p i collecta, a t q u e i n a u t h e n t i c a f o r m a i n actis S a c r a e e i u s -
d e m C o n g r e g a t i o n i s rite e x h i b i t a , p r a e s e r t i m B r e v i a B e n e d i -
cti X I V et Pii I X .
Hinc instante ipsomet R m o Episcopo, in ordinariis S a c r o r u m
R i t u u m C o n g r e g a t i o n i s Comitiis, s u b s i g n a t a die a d V a t i c a n u m
habitis, E m u s e t R m u s D n u s Cardinalis R a p h a e l Monaco L a
Valletta, E p i s c o p u s Ostien. e t V e l i t e r n e n . , h u i u s c e C a u s a e P o -
nens, sequens Dubium discutiendum proposuit, nimirum: An
constet de casu excepto a decretis sa. me. Urbani Papae VIII
in casu et ad effectum de quo agitur?
Emi porro ac R m i Patres Sacris tuendis Ritibus praeposi-
ti, p o s t a c c u r a t u m o m n i u m e x a m e n , a u d i t o q u e v o c e e t s c r i p t o
R . P . D . A u g u s t i n o C a p r a m S a n c t a e Fidei P r o m o t o r e , a d p r o -
positum Dubium rescribendum censuerunt: Affirmative, seu
constare de casu excepto a decretis sa. me. Urbani Papae VIII
Die 27 Martii 1890.
D e q u i b u s facta p o s t m o d u m p e r i n f r a s c r i p t u m S e c r e t a r i u m
Sanctissimo Domino Nostro Leoni P a p a e XIII fideli relatione,
Sanctitas Sua rescriptum Sacrae Congregationis r a t u m h a b e n s ,
confirmavit cultum publicum ecclesiasticum, ab immemorabili
t e m p o r e p r a e s t i t u m b e a t a e G e m m a e V i r g i n i . Die 2 8 Aprilis an-
no eodem.
Card. ALOISI-MASELLA, S. B. C. Praefectus

L. * S.
VINCENTIUS Nussi S. B. C. Secretarius
EX S. CONGREGATIONE INDICIS
DECRETUM
F e r i a VI d i e 18 Iulii 1890.
Sacra Congregatio Eminentissimorum ac Reverendissimo-
rum Sanctae Romanae Ecclesiae Cardinalium a SANCTISSI-
MO NOSTRO LEONE XIII Sanctaque Sede Apostolica Indici
librorum pravae doctrinae, eorumdemque proscriptioni, ex-
purgationi ac permissioni in universa christiana Republica
Acta, Tom. XXIII. fase. C OL XV, 4
50 EX S. G. INDICIS
praepositorum et delegatorum, mandavit et mandat, in Indicem

librorum prohibitorum referri quae sequuntur Opera damnata
atque proscripta a s. Congr. s. Romanae et Universalis In-
quisitionis :
Lo s p i r i t i s m o in s e n s o c r i s t i a n o , p e r Teófilo Coreni, — P r e s -
so P U n i o n e Tipografico-Editrice. R o m a - T o r i n o - Napoli, 1890.—
Decret. S. Off. Fer. IV, die 16 Aprilis 1890.
L e s a n n a l e s d e L o i g n y , p a r a i s s a n t l e 1er. V e n d r e d i d e c h a -
q u e m o i s . — S ' a d r e s s e r á M. G l é n a r d , à L o i g n y , p a r O r g è r e s
(Eure-et-Loir), S e c r é t a i r e d e 1 ' Œ u v r e d u S a c r é - C œ u r d e J é s u s -
P é n i t e n t de L o i g n y . — Decret. S.Off. Fer. IV, die 11 Iunii 1890.
L a vérité s u r Í e s c o n d a m n a t i o n s q u i f r a p p e n t M a t h i l d e M a r -
c h a t (Marie-Geneviève d u S a c r é - C œ u r d e J é s u s - P é n i t e n t ) a Loi-
g n y a u diocèse d e C h a r t r e s , e t les p a r t i s a n s d e s e s r é v é l a t i o n s . —
Saint-Malo, I m p . d u C o m m e r c e , Y . Billois, 8 , r u e R o b e r t - S u r -
couf. 1889. — Eod. Decr.
La q u e s t i o n de L o i g n y au 28 F é v r i e r 1890. — N é c e s s i t é
p o u r t o u s d ' u n a p p e l à S a S a i n t e t é L é o n X I I I . — Saint-Malo,
I m p r i m e r i e d u C o m m e r c e , Y . Billois, R u e R o b e r t - S u r c o u f , 1890.
Eod. Decr.
Itaque nemo cuiuscumque gradus et conditionis praedicta

Opera damnata, atque proscripta, quocumque idiomate, aut
in posterum edere, aut edita legere vel retinere audeat, sed
locorum Ordinariis, au\ haereticae pravitatis Inquisitoribus ea
tradere teneatur sub poenis in Indice librorum vetitorum in-
dictis
Quibus SANCTISSIMO DOMINO NOSTRO LEONI PA-
PAE XIII per me infrascriptum S. I. C. a Secretis relatis,
SANCTITAS SUA Decretum probavit, et promulgari praece
pit. In quorum fidem etc.
Datum Romae die 18 Iulii 1890.
CAMILLUS Card. MAZZELLA Praef.

F r . HYACINTHUS FRATI Ord. P r a e d .
S. I n d . C o n g r e g , a S e c r e t i s .
Loco Sigilli
Die 2 Augusti 1890 ego infrascriptus Mag. Cursorum te-
stor supradictum Decretum affiocum et publicatum fuisse in
Urbe.
Vincentius Benaglia Mag. Curs.
APPENDIX L 51
In qua plura referuntur Decreta S. Rituum Congregationis.
ISOLANA. stris, ita rescribere rata est: In

casu omnes Canonici appellentur
Exposuerunt aliqui Canonici latine absque distinctione, tantum-
Cathedralis Ecclesiae Isclanae quod modo per haec verba : Rmus Ca-
ibidem in solemnitate Sanctae I n - nonicus N. N.
stitutae ipsius Dioeceseos Patronae Atque ita rescripsit et servari
Dignitates, Canonici ceterique o- mandavit. Die 1 Februarii 1886.
mnes nominatim appellati vulgari
idiomate a Cancellario Episcopali DUBII.
procedere solent ad obedientiam
per manus osculum praestandam A Sacra Rituum Congregatione
Rmo Episcopo Missam Pontificalem quum exquisitum fuerit an quoties
peragenti. Quum vero nonnulli e in privata recitatione separentur
Canonicis, qui titulo Protonotarii Laudes a Matutino, hoc semper
sunt insigniti, ut a ceteris digno- concludendum sit post respectivam
scantur, prae tendunt nuncupare per Orationem per f Dominus vobiscum
verbum Monsignore, quod reliqui e t c et f. Fidelium animae etc.
Capitulares aegre ferunt. Hinc an- nec non cum Pater noster, iuxta
nuente Rmo Episcopo Isclano, se- sententiam, quam tenet S. Alphon-
quens Dubium Sacrorum Rituum sus de Ligorio in suo opere Theol.
Congregationi pro opportuna solu- Mor. Lib. IV. Art. IV. n. 167?
tione humillime subiecerunt, ni- Sacra eadem Congregatio respondit:
mirum : Affirmative.
An Protonotarius Canonicus in- Atque ita respondit. Die 1 Fe-
terveniens cum Capitulo et in pro- bruarii 1886.
prio habitu canonicali ad actum
obedientiae, Episcopo exhibendum, CARTHAGINEN.
appellari debeat ad distinctionem
ceterorum, per supradictum vulga- R. D. Marianus Perez Estbeau
rem titulum praelatitium praemisso Civitatis Murcien. Castrensis Paro-
verbo Canonico et nomine N. N. ? chus, de consensu Reverendissimi
Sacra porro eadem Congregatio Ordinarii Dioecesis Carthaginen.
ad relationem infrascripti Secreta- quae sequuntur Dubia Sacrae Ri-
rii, exquisito voto alterius ex Apo- tuum Congregationi humillime pro-
stolicarum Caeremoniarum Magi- posuit, aempe :
82 APPENDIX I.
Dubium I. Hispani Sacerdotes pro opportuna solutione humillime

nuptias benedicentes stare ne de- subiecerunt, videlicet :
bent tantummodo Romani Ritualis Dubium I. Novissimum Kalen-
rubricis, aut obtemperare prae- darium Cisterciense per litteras
scriptis in Manuali Toletano, ad Apostolicas confirmatum, observan-
calcem Ritualis Romani pro Hi- dum ne est de praecepto ab o-
spaniae Ecclesiis exarato ? mnibus utriusque sexus Religiosis
Dubium II. Licet necne Hispa- Cisterciensis familiae quocumque
nis Parochis proprio marte promi- ex antiquis Kalendariis excluso?
scue sumere praefatas Ritualis Ma- Dubium If. Possuntne vel de-
nualisque rubricas, ad nuptiarum bent Sanctimoniales ipsius Ordinis
Benedictionem in utroque notatas? recitare ut antea Officia Dedicationis
Et sacra Rituum Congregatio, Ecclesiae Cathedralis, Patronorum
ad relationem infrascripti Secreta- Regni, Dioeceseos, Civitatis, nec
rii, propositis Dubiis sic rescribere non cetera utrique Clero praecepta
mandavit : in casu sumatur Rituale in locis ubi degunt?
Romanum. Dubium III. Possuntne retineri
Atque ita rescripsit. Die 16 Officia tam ab ipsis Monachis in
Februarii 1886. Hispania huc usque persoluta, de
quibus in Breviariis et Appendici-
SANCTIMONIALIS bus in usum sui Ordinis non con-
ORDINIS CiSTERCIENSJS. stet concessa fuisse pro omnibus
ad Horas Canonicas adstrictis,
Quum Monialibus Ordinis Ci- etiamsi probabile sit ex ipso facto
sterciensis in Hispania degentibus admissionis et consuetudinis?
ignotum foret Kalendarium ab Apo- Dubium IY. Suntne etiam appo-
stolica Sede approbatum et confir- nenda Officia novissima ab Aposto-
matum die 7 Februarii 1871, Of- lica Sede universali Ecclesiae prae-
ficium Divinum huc usque ipsae cepta?
persolverunt, iuxta antiquum in Et Sacra eadem Congregatio,
suis Breviariis appositum, quod a ad relationem infrascripti Secreta-
recentiori in pluribus differt, et rii ita propositis Dubiis rescriben-
in quo non pauca inveniuntur fe- dum censuit :
sta ab utroque clero in Hispania Ad I. Affirmative.
vel in respectivis Dioecesibus per- Ad II. Affirmative si constet ea
agenda. Nunc vero ex notitia novi Officia ad ritum Cisterciense a Sa-
praefati Kalendarii pro universo cra rituum Congregatione fuisse
Ordine Gisterciensi iisdem Monia- aptata, et Oratricibus concessa, ac
libus nonnulla Dubia orta sunt, pro ipsis 'approbata; secus Nega-
quae Sacrae Rituum Congregationi tive.
)ix i. 53
Ad III. Petendum est indultum quaesitum est : Utrum extra Cho-
ab Apostolica Sede in casu. rum possit in parte eiusdem alta-
Ad IV. Non debent sed possunt ris anteriori ad populi commodi-
apponi, postquam vero ea ad r i - tatem celebrari Missa privata, ac
tum Cisterciense fuerint redacta. Angelorum panis fidelibus dispen-
Atque ita rescripsit et decla- sari, item Ssma Eucharistia publice
ravit. Die 27 Februarii 1886. exponi et cum eadem adstantibus
benedici, nedum in sacris functio-
MEXICANA. nibus triduanis,novemdialibus aliis-
que eiusdem generis, verum etiam
Perillustris et Rme Dne uti Fra- cum in Oratione quadraginta Ho-
ter, rarum fit solemnis eiusdem Ssmi
Ab hac Apostolica Sede percon- Sacramenti repositio?
tabatur Amplitudo Tua utrum usus Sacra Rituum Congregatio, ad
veli, quod adhiberi solet penes relationem infrascripti Secretarii,
Ecclesias istius Mexicanae regionis omnibus mature perpensis, propo-
in ritu sacramenti Matrimonii lici- sito Dubio sic rescribere rata est :
tum nec ne sit? Affirmative : In repositione tamen
Quum Sacra Rituum Congrega- quadraginta Horarum Missa in parte
tio in iis locis, ubi hic vetustissi- occidentali celebretur, si fieri po-
m i s usus viget, prout in Galliarum test, Choro in eadem parte ad-
Dioecesibus, eiusmodi ritum haud- stante.
quaquam vetuerit, Amplitudo Tua Atque ita rescripsit et declara-
illum in sibi credita Archidioecesi vit. Die 30 Martii 1886.
servari permittat, contrariis non
obstantibus quibuscumque. VICARIATUS APOSTOLICI
Romae die 27 Februarii 1886. CONSTANT1NOPOL1T AN I.
Perillustri et Rmo Dno uti Fra-
tri. Exponens hodiernus Kalendarii
redactor pro Ecclesiis Vicariatus
Archiepiscopo Mexicano. Apostolici Constantinopolitani, cui
ut plurimum Archiepiscopus ali-
URBIS quis praeest titularis, antiquissi-
BASILICAE S. LAURENTII IN mum usum ibidem vigere addendi
DAMASO. in Missis Collectam pro Episcopo
Ex parte Capituli perinsignis tum die anniversario consecrationis
Collegiatae Basilicae S. Laurentii in episcopalis Vicarii Patriarchalis pro
Damaso de Urbe, in qua altare ma- tempore, tum de ingressu in eum-
ius est orientalis formae, in sua dem Vicariatum ; ab Apostolica
tamen integritate consecratum , Sede humillime expetivit: Quae-
54 APPENDIX I.
nam verba usurpanda sint unifor- Sacrae Rituum Congregationi inse-

miter in Oratione, Secreta et Post- quentia Dubia pro opportuna solu-
communione, quum e Sacerdotibus tione subiecit, nimirum ;
alii aliter, non sine fidelium admi- Dubium I. Feria V. in Coena
ratione, veluti ad libitum titulum Domini, sacratissima Hostia pro
ipsius Reverendissimi Ordinarii Missa Praesanctificatorum consecrata
enuntiare soleant ? in omnibus fere tam huius Archi-
Sacra porro Rituum Congrega- dioeceseos, quam aliis Hispaniae
tio, ad relationem Secretarii, ex- Ecclesiis exponitur in tabernaculo
quisitoque voto alterius ex Aposto- seu capsula, quae, etsi clave ob-
licarum Caeremoniarum Magistris, seratur, non ex omni parte clau-
re mature perpensa, super propo- sa est, sed ostiolum crystallo mu-
sita quaestione ita rescribendum nitum habet, ita ut calix velo coo-
censuit, nimirum: pertus oculis adorantium appareat,
In casu dicendum: Famulum et videatur Pixis in tabernaculo
tuum N. quem huic Ecclesiae aperto, veluti in expositione Ssmi
praeesse voluisti ; et ita in Secreta Sacramenti. Quaeritur num tolle-
et Postcommunione: in Canone ve- randa sit haec praxis quae gene-
ro : Antistite nostro. ralis est, an potius eliminanda etsi
Atque ita rescripsit. Die 30 prohibitio fidelium devotioni re-
Martii 1886. pugnet ?
Dubium II. Nonnullis in Dioe-
DUBII.
cesibus past sanctorum Oleorum
Quum a Sacra Rituum Congre- consecrationem Feria V. in Coena
gatione quaesitum fuerit: An in Domini, Processio instituitur, et per
Festo Sancti Ioseph hodie Eccle- Ecclesiam deferuntur praedicta
siae universalis Patroni pia soda- Olea sub baldacchino. Cum hoc
litia, quae in Oratoriis Officium opponi videatur decretis, quibus
Beatae Mariae Virginis persolvunt, praecipitur nulla signa cultus san-
recitare debeant hymnum Te Deum, ctis Oleis danda, neque processio-
uti praecipitur in Festo Annuntia- naliter in Ecclesiis introducenda,
tionis Deiparae ? Sacra eadem Con- quaeritur utrum licite continuari
gregatio, ad relationem infrascripti possit huiusmodi praxis ferendi
Secretarii, respondit: Affirmative. sancta Olea processionaliter, non via
Atque ita respondit et rescri- recta ad sacrarium, ut in Pontifi-
psit. Die 30 Martii 1886. cali praescribitur, sed per Eccle-
siam, et sub baldacchino?
VALLISOLETANA. Et Sacra eadem Congregatio,
Rmus D. Benedictus Sanz y ad relationem infrascripti Secre-
Fores Archiepiscopus Vallisoletanus tarii, re mature perpensa, ita pro-
DIX i. 5g
positis Dubiis rescribere rata est, niversarium suae electionis? Et
videlicet : quatenus affirmative, quomodo et
Ad I. Consuetudo, de qua in quinam dies electionis habendus
casu, eliminanda. est?
Ad II. Affirmative, excepto bal- Et Sacra eadem Congregatio,
dacchino ad relationem infrascripti Secreta-
Atque ita rescripsit. Die 30 rii, exquisiloque voto alterius ex
Martii 1886. Apostolicarum Caeremoniarum Ma-
gistris, ita propositis Dubiis rescri-
HALIFAXIEN.
bendum censuit, nimirum:
Rmus D. Cornelius O' Brien Ad 1. Affirmative ad primam
hodiernus Archiepiscopus Halifa- partem; ad secundam, celebrandum
xien. Sacrae Rituum Congregationi sub ritu duplici primae classis cum
sequentia Dubia pro opportuna so- octava; ad tertiam, in casu - desu-
lutione humillime subiecit, nimi- mendum Officium ex Communi San-
rum : ctorum.
Dubium I. An in Ecclesiis sim- Ad II. Tenetur tantum ad Com-
pliciter dedicatis, non vero conse- memorationem Titularis Ecclesiae
cratis, recoli debeat speciali modo Cathedralis : Missionarius vero, cui
festum ipsarum Titulare, nec ne ? plurium Ecclesiarum cura com-
Et quatenus affirmative, quomodo missa est, tenetur ad Commemo-
illud celebrandum sit ? Quid vero rationem de Titulari Ecclesiae di-
agendum, quum Titularis Officium gnioris vel tantum Ecclesiae apud
minime reperiatur in Breviario Ro- quam residere debet, ad sensum
mano? Decreti dati pro Vicariatu Aposto-
Dubium II. Quum Episcopus, lico Bombayen. Septentrionali.
praeter Cathedralem, alias habeat Ad III. Affirmative ad primam
Ecclesias, ex quibus fructum ali- partem; ad secundam ut satis edo-
quem ad eius sustentationem per- cet Caeremoniale Episcoporum ;
cipiat, debetne ipse, quando suf- ad tertiam dies electionis est ille
fragia Sanctorum agenda sunt, in quo provisio Ecclesiae Episco-
Commemorationem de earum Ec- palis a Summo Pontifice publicatur
clesiarum Titularibus addere , an in Consistorio.
sufficit Commemoratio tantum de Atque ita rescripsit, declaravit
propriae Cathedralis Titulari? et servari mandavit. Die 16 Apri-
Utrum eadem ratio vigeat pro lis 1886.
Missionario, qui alias habeat Ec-
ORIOLEN.
clesias, praeter principalem ?
Dubium III. An Episcopus te- Rmus Dnus Victorianus Guisa-
neatur speciali modo celebrare An- sola y Fernandez hodiernus Epi-
56 APPENDIX I.
scopus Oriolen. Sacrorum Rituum que angustis, ut ibi sacrum pera-

Congregationi insequentia Dubia gatur, et Ssma Eucharistia iugiter
pro opportuna declaratione humil- asservetur, quin Sacerdos ibidem
lime subiecit, nimirum : commoretur, sed solae degant So-
Dubium I. Utrum Litterae Apo- rores?
stolicae, quae incipiunt Charitatis Et Sacra eadem Congregatio,
viscera a sa. me. Gregorio Papa XVI ad relationem infrascripti Secreta-
datae sub die 14 Maii 1833 in fa- rii, re mature perpensa, ita pro-
vorem Filiarum Charitatis S. Vin- positis Dubiis rescribendum cen-
centii a Paulo pro Oratorio privato suit, videlicet:
erigendo in ipsarum domo, suf- Ad I. et II. Affirmative.
fragentur, ut Missae ibidem cele- Ad III. Affirmative, servatis
brari possint, quando iisdem aedi- conditionibus in Apostolico Brevi
bus, ubi degunt, vel quibus de- contentis.
serviunt, publica aliqua Ecclesia Ad IV. Negative.
adnexa sit? Atque ita declaravit et rescri-
Dubium II. Et quatenus affir- psit. Die 8 Maii 1886.
mative, an in eiusmodi Oratoriis,
strictim privatis, asservari queat URBIS ET ORBIS.
Ssmum Eucharistiae Sacramentum,
minime obstante quod in adnexa Inter omnigenas virtutes, qui-
Ecclesia, uti superius, idem Ssmum bus Catholica praefulget Ecclesia,
Sacramentum in tabernaculo iugiter charitas eminet ceu nota conspicua,
custodiatur? qua divinus ipsius Conditor voluit
Dubium III. Et quatenus affir- discipulos suos ab omnibus appri-
mative, an tolerari possit quod in me dignoscendos. Hinc vix Eccle-
eiusmodi privatis Oratoriis Ssma sia signum extulit ubique terrarum,
Eucharistia diu noctuque servetur illico factum est, ut quibuscumque
absque sacerdote ibidem commo- humani generis aerumnis levamen
rante, solis Sororibus veluti con- inveniretur, atque iis potissimum
credita? cura intenderetur, qui vel infirma
Dubium IV. Utrum Sororibus gravarentur valetudine, vel morbo
cuiuslibet novi Instituti seu novae tandem devicti mortalis vitae cur-
Congregationis votorum simplicium sum essent expleturi. Huius porro
quae sive puellarum educationi, nobilissimae virtutis praeclarum
sive quibusvis charitatis operibus praebuerunt exemplum incly ti Con-
sedulo incumbunt, Episcopus Dioe- fessores Sanctus Gamillus de Lellis,
cesanus facultatem habeat conce- et Sanctus Ioannes de Deo : qui
dendi privatum Oratorium erigen- pari charitatis ardore succensi ani-
dum in ipsarum Domibus, plerum- mam suam pro aegrotantium salute
DIX I . 57
ponere non dubitarunt : quippe retulerit; Eminentissimi et Reveren-
alter animas in extremo agone lu- dissimi Patres sacris tuendis Ritibus
ctandum aegris simul corporibus praepositi, omnibus maturo examine
praestito solamine, sacri ministerii perpensis, audita sententia R. P. D.
ope roboraret; alter vero medelam Augustini Caprara Sanctae Fidei
atque omne subsidium aegrotorum Promotoris, sic rescribere rati sunt:
corporibus afferendo, animarum « Pro gratia concessionis Sancto-
saluti facilius auxiliaretur. Nec sarum Camilli de Lellis et Ioannis
tis : sed viri tantae misericordiae de Deo in Patronos pro omnibus
gemmam Congregationem, seu no- Hospitalibus et Infirmis ubique de-
vas in Ecclesia Christi familias in- gentibus : et insertionis in Litaniis
stituerunt, in quibus sui spiritus agonizantium nominum Sancti Ca-
zelus indeficiens arderet, atque milli et Sancti Ioannis de Deo post
eiusmodi charitatis in aegrotos nomen Sancti Francisci. » Die 15
exinde saluberrimi fructus iugiter Maii 1886.
promanarent. Quibus per infrascriptum Se-
Quum vero infaustis hisce tem- cretarium Sanctissimo Domino No-
poribus iniqui homines mundanae stro Leoni Papae XIII fideliter re-
gloriae cupidi, ad religionis per- latis, Sanctitas Sua rescriptum Sa-
niciem congregati, prodigia chri- crae Congregationis in omnibus
stianae charitatis civiliter, ut aiunt, ratum habere et confirmare dignata
aemulatur'!, grassante Asiatica lue, est ita, ut super his expediantur
manus hac illae admovere aggressi Litterae Apostolicae in forma Bre-
sint, specie tenus quidem ad pa- vis. Die 26 iisdem mense et anno.
tiendum iuvamen, saepe tamen ut
infirmi spiritualibus orbarentur au- DUBII.
xiliis; commune Christifidelium ac
praesertim sacrorum Antistitum Quaesitum quum fuerit a Sacra
desiderium exortum fuit praefatos Rituum Congregatione an Tertiarii
Sanctos charitatis héroes tamquam Franciscales iure gaudeant prae-
Patronos omnium Hospitalium, et cedentiae super quascumque laicas
Infirmorum, ubique degentium, a- Sodalitates? Sacra eadem Congre-
modo percolendi, eosque in Lita- gatio ad relationem infrascripti
niis agonizantium invocandi. Secretarii, omnibus maturo exa-
Quamobrem quum Eminentissi- mine perpensis, ita rescribere ra-
mus et Reverendissimus Dominus ta est:
Cardinalis Miectslaus Ledochowski Ad tramitem Apostolicarum
horum supplicia vota in Sacr. Ri- Constitutionum, nec non declara-
tuum Congregationis coetu, ad Va- tionis Sacrae Congregationis Epi-
ticanum subsignata die coadunato, scoporum et Regularium diei 20
58 APPENDIX I.
Septembris d 748, Tertiariis Fran- Dedicationis omnium Ecclesiarum,

ciscalibus coetum constituentibus, quo tantum supersunt dies liberi
nempe proprio habitu indutis ac sub ad legenda sex de septem Initiis
cruce incidentibus ius inest prae- Prophetarum. Hinc quaeritur utrum
cedentiae super quascumque laicas
( et quando in casu eadem Initia
sodalitates. legenda sint?
Atque ita rescripsit ac decla- Et Sacra eadem Congregatio,
ravit. Die 28 Maii 1886. ad relationem infrascripti Secreta-
rii, exquisitoque voto alterius ex
BREDANA.
Apostolicarum Caeremoniarum Ma-
Rmus Dnus Petrus Leyten ho- gistris, re mature perpensa, ita
diernus Episcopus Bredanus Sacro- propositis Dubiis rescribendum
rum Rituum Congregationi sequen- censuit, nimirum:
tia Dubia pro opportuna solutione Ad I. Initium Parabolarum Sa-
humillime subiecit, nimirum: lomonis, in casu legendum in de-
Dubium I. Subsequenti anno cursu hebdomadae in uno ex Offi-
1887 die 31 Iulii, quae est Domi- ciis, proprias Lectiones habentibus,
nica, in Bredana Dioecesi occurrit quod ritus aut dignitatis aut so-
Officium diei Octavae Dedicationis lemnitatis praeeminentiam non
omnium Dioeceseos Ecclesiarum : praeseferat respectu diei Octavae
hinc ad legendum Initium parabo- Dedicationis ; secus praedictum Ini-
larum Salomonis, nulla hebdoma- tium legendum in ipsa die Octava.
dae dies superest libera. Quaeritur Ad II. Detur Decretum in una
igitur utrum et quanam die in casu Ordinis Minorum Reformatorum
legendum est illud Initium? diei 27 Martii 1779, ad 13 (1).
Dubium II. Similiter insequenti Atque ita rescripsit et decla-
anno hebdomada quinta Novembris ravit. Die 28 Iunii 1886.
in iis Belgii et Galliae Ecclesiis,
URBIS ET ORBIS.
quarum Titularis est Sancta Ca-
tharina Virgo et Martyr, atque Posi, editas a Sanctissimo Do-
ibidem die 25 Novembris occurrit mino Nostro Leone Papa XIII En-
memoratum Officium diei Octavae cyclicas Litteras Supremi Aposto-
(1) ORDINIS MINORUM OBSERV. REFORM. S. FRANCISCI. 13. In pluribus

locis hebdomada quinta Novembris ob multitudinem Officiorum habentium lectiones
primi Nocturni proprias, vel de communi, saepe non remanent dies pro recitandis
omnibus initiis Prophetarum minorum , quamvis tria initia uno die recitentur.
Quaeritur: an in casu omittenda sint initia, quae locum habere non possunt, vel
dicenda sint in Officio semiduplici, et duplici maiori, vel minori, licet habeant
Lectiones primi Nocturni proprias vel de communi?
Ad 13. Negative quoad primam partem, Affirmative quoad secundam.
dix i. 59
atus i. Sept. 1883 et Superiori non ad Sacramentorum aliorumque
anno 30 Augusti 1884, de propa- salutarium operum frequentiam,
gando et celebrando Beatissimae omni sollicitudine advocare et al-
Dei Genitricis Mariae Rosario, Sa- licere studeant.
cra Rituum Congregatio per De- Confirmando iterum Sanctitas
cretum diei 20 Augusti praeteriti Sua in omnibus sacras Indulgentias
anni 1885 ipso Summo Pontifice ac privilegia, quae in praecitato
annuente et imperante statuit, ut Decreto concessa sunt, indulgere
quoadusque tristissima perdurent insuper dignata est, ut in iis tem-
adiuncta, in quibus versatur Ca- plis, seu Oratoriis, ubi ob eorum
tholica Ecclesia, ac de restituta paupertatem Expositio cum San-
Pontificis Maximi plena libertate ctissimo Eucharistiae Sacramento,
Deo referre gratias datum non sit, ad tramiten Decreti ipsius, solemni
in omnibus Catholici Orbis Cathe- modo, nempe per Ostensorium,
dralibus et Parochialibus templis fieri haud valeat, eadem per mo-
et in cunctis templis et publicis dum exceptionis peragi possit pru-
oratoriis Beatae Mariae Virgini di- denti iudicio Ordinarii, eum sacra
catis, aut in aliis etiam arbitrio Pyxide, aperiendo scilicet ab initio
Ordinariorum designandis, Mariale ostiolum ciborii, et cum ea po-
Rosarium cum Litaniis Lauretanis pulum in fine benedicendo. Die
per totum mensem Octobrem quo- 26 Augusti 1886.
tidie recitetur. Iamvero praesenti
anno, qui Iubilaei thesauro ditatur, NAMURCEN.
idem Sanctissimus Dominus Noster
exoptans, ut quo magis ingruunt Rmus Dnus Eduardus Iosephus
publicae et privatae calamitates, eo Belin hodiernus Episcopus Namur-
firmiori fiducia et proposito auxi- censis Sacrorum Rituum Congre-
lium ac remedium quaeratur, et gationi sequentia Dubia pro oppor-
per Mariam quaeratur a Divina Mi- tuna solutione humillime subiecit,
sericordia, quae totum nos habere nimirum :
voluit per Mariam per hoc Sacrae Dubium I. Iuxta Breviarii Ru-
eiusdem Congregationis Decretum bricam Feriae V hebdomadae quar-
Reverendissimos locorum Ordina- tae Octobris propriam, quando
rios adhortatur, ut, iuxta me- quatuor tantum hebdomadas habet
moratas Apostolicas Litteras et October, historia Martyrii Macha-
Decreta, eorumque tenore in o- baeorum legi debet Feria V, VI
mnibus servato, Christifideles ad et Sabbatho hebdomadae quartae.
huiusmodi pietatis exercitium, Dei- Porro si Feria V occurrat Festum
parae maxime acceptum, atque habens Lectiones primi Nocturni
gratiarum equidem foecundum, nec proprias, uti hoc anno festum
60 APPENDIX I.
Sanctorum Simonis et Iudae, quae- anno 1883 institutam sub titulo

ritur, quaenam Lectiones legi de- Ssmi Sacramenti, quas inter quae-
beant Feria VI, an Lectiones Do- stio exoritur de praecedentia in
minicae quintae, an Lectiones Fe- Processionibus, in quibus Ssmum
riae secundae eiusdem hebdoma- Eucharistiae Sacramentum defertur
dae quintae Octobris? sequens Dubium Sacrorum Rituum
Dubium II. Octava Immaculatae Congregationi humillime subiecit,
Conceptionis Beatae Mariae Virgi- opportunam solutionem enixis pre-
nis incidebat superiori anno in Fe- cibus postulans, commendationis of-
riam IV Quatuor Temporum Ad- ficio a Rmo Episcopo Squillacensi
ventus; secundum Rubricam Ge- suffultus, nimirum:
neralem nona Lectio debet esse An Confraternitas Ssmi Sa-
de Homilia Feriae, sicuti ultimum cramenti in Processionibus in qui-
Evangelium Missae. Porro hoc bus Ssmum Eucharistiae Sacra-
Evangelium idem est ac Evange- mentum defertur, iure praeceden-
lium Festi; quid igitur agendum? tiae gaudeat prae memorata So-
Et Sacra eadem Cnngregatio, dalitate?
ad relationem infrascripti Secretarii Et Sacra eadem Gongegatio ad
omnibus in casu perpensis, ita pro- relationem Secretarii, exquisitoque
positis Dubiis rescribendum censuit, voto alterius ex Apostolicarum
videlicet : Caeremoniarum Magistris, re ma-
Ad I. Affirmative ad primam ture perpensa, ita proposito Dubio
partem, Negative ad secundam. rescribendum censuit: Affirmative,
Ad II. Detur Decretum diei 16 dummodo in ceteris Processionibus
septemb. 1865 in una Aesina. (1) Sodalitas Ssmi Sacramenti iuxta
Atque ita rescripsit ac decla- ordinem antianitatis incedat.
ravit. Die 17 Ianuarii 1887. Atque ita rescripsit et servari
mandavit. Die 17 Ianuarii 1886.
SQUILLACEN.
HARLEMEN.
Hodiernus Archipresbyter Pa-
rochus loci vulgo Mace intra fines Rmus Dnus Gaspar Bottmann
Dioeceseos Squillacen, exponens hodiernus Episcopus Harlemen. a
penes suam Ecclesiam matricem S. R. C. insequentium Dubiorum
duas sodalitates canonice erectas declarationem humillime exquisi-
sedem habere, videlicet Confra- vit, nimirum:
ternitatem existentem uno abhinc Dubium I. Praedecessor proxi-
saeculo sub nomine ss. Martyrum mus Episcopus Harlemen. obiit
Cosmae et Damiani, alteram vero die 1 Ianuarii 1877, et ex testa-
(1) Aesina prostat Vol. I, 294.
)ix i. 61
mento fundum reliquit pro Anni- vero plura sint Anniversaria per-
versario perpetuo a Canonicis, Ca- solvenda, ne pluribus conveniant
thedralis Ecclesiae celebrando, et diebus, haec adimplere consueve-
Canonici illud persolvunt die, quo runt in ipso die conventus men-
iuxta sua statuta mense Ianuario silis, celebrando Anniversaria in
ad Ecclesiam accedunt. Quaeritur altari maiori, dum interim in alio
num hodiernus Episcopus eidem altari Missa legitur quasi Conven-
Anniversario assistens satisfaciat tualis Officio diei respondens. Quae-
oneri praescripto (Lib. II. c. 36. ritur, num Capitulum per eam ra-
n. 1) in Caeremoniali Episcoporum tionem officio seu muneribus satis-
de Anniversario celebrando pro faciat, et in casu negativo Episco-
defuncto proximo Praedecessore, pus hodiernus Indultum Apostoli-
praesertim quum defunctus po- cum implorat, propterea quod plu-
stremus Episcopus et aliud sibi res Canonici distent a civitate Ca-
Anniversarium non a Canonicis thedrali, ita ut molestissimum es-
celebrandum fundaverit, ita ut tria set pluries in mense ad eam venire.
pro eodem annuntianda sint popu- Et sacra eadem Congregatio,
lo similia Anniversaria? ad relationem infrascripti Secreta-
Dubium II. Quum anno 1887 rii, omnibus mature perpensis, ex-
Canonici Capituli Ecclesiae Cathe- quisitoque volo in scriptis alterius
dralis Harlemensis per modum fun- ex Apostolicarum Caeremoniarum
dationis perpetuae statuerint An- Magistris, ita propositis Dubiis re-
niversarium persolvendum pro scribendum censuit, videlicet :
omnibus Episcopis defunctis eius- Ad I. Episcopus et Capitulum
dem Ecclesiae absque ullo stipen- distinctis diebus Anniversarium ce-
dio, quaeritur num Episcopus ad- lebrent.
sistens huic Anniversario, si inten- Ad II. Negative, adeoque Epi-
tionem addat etiam pro defunctis scopus distinctum in casu Anniver-
Canonicis illud offerendi, satisfa- sarium agere debet.
ciat praescripto in Lib. II. Caere- Ad III. Negative, ideoque sin-
monialis Episcoporum Cap. 37 n. 1? gula Anniversaria de quibus in
Dubium III. Tum ex Decreto casu adamussim celebranda, et
Sacrae Congregationis de Propa- quidem alio in die quoties Capi-
ganda Fide diei 17 Iulii 1858 pro tulum mensibus Ianuario ac No-
regno Neerlandiae, tum ex suis vembri conveniat ad Ecclesiam
statutis Canonici Ecclesiae Cathe- Cathedralem die Dominica, vel in
dralis Harlemensis semel in mense festo primae aut secundae classis,
conveniunt in Cathedrali ad reci- etsi non praeceptivo.
tandam Horam Tertiam, et dein Atque ita rescripsit ac decla-
Missae solemni adstandum. Quum ravit. Die 17 Ianuarii 1887.
62 APPENDIX I.
PRAEFECTURAE APOSTOLICAE Atque ita rescripsit et servari

BENGALAE CENTRALIS. mandavit. Die IS Februarii 1887.
FULDEN.
Rev. D. Franciscus Pozzi Prae-
fectus Apostolicus Bengalae Centra- Rms Dominus Georgius Kopp
lis Sacrorum Rituum Congregationi hodiernus Episcopus Fulden. ex-
insequentia Dubia pro opportuna ponens in sibi commissa Dioecesi,
solutione humillime subiecit, ni- iuxta antiquam consuetudinem plu-
mirum: rima haberi altaria portatilia, quo-
Dubium I. In collatione Bapti- rum tabula ex lapide densissimo
smatis adultorum post tres genu- imo et marmoreo constans et quin-
flexiones, et dicto Pater noster, que cruribus obsignata, at sepul-
Sacerdos dicit patrino Signa eam, crum non in medio, sed in eius
et nulla fit mentio de matrina. fronte effossum est ac rete clausum;
Quaeritur, an in absentia patrini insequentium Dubiorum solutionem
Sacerdos debeat dicere matrinae ab Apostolica Sede humillime ex-
Signa eam etc., vel potius omisso petivit, nimirum:
signo crucis per matrinam, Sacer- 1. An eiusmodi Altaria sint to-
dos tantummodo ter signare debeat leranda, vel immutanda sint ac
de more cathecumenam ? denuo consecranda ?
Dubium II. Interdum accidit 2. Et num in posterum sepul-
quod desint patrini pro Baptismo crum Altaris portatilis in medio
solemni, vel Confirmatione, sed tabulae lapideae effodiendum sit ?
tantummodo praesto sint moniales, Et Sacra porro Rituum Congre-
(Sorores Charitatis). Quaeritur num gatio , ad relationem infrascripti
in huiusmodi casu expediat con- Secretarii, exquisitoque voto a l t e -
ferre ea Sacramenta sine patrinis, rius ex Apostolicarum Caeremo-
vel potius ut moniales adhibeantur niarum Magistris ita propositis Du-
uti matrinae in utroque Sacramen- biis rescribendum censuit, nimi-
to pro feminis? rum :
Et Sacra eadem Congregatio, Ad I. Quad altaria portatilia
ad relationem Secretarii, exquisito- hucusque consecrata Rmus Episco-
que voto alterius ex Apostolicarum pus acquiescat.
Caeremoniarum Magistris, re matu- Ad II. Affirmative,
re perpensa, ita propositis Dubiis Atque ita rescripsit et servari
rescribendum censuit, videlicet: mandavit. Die 31 Martii 1887.
Ad I. Affirmative ad primam
CATHAREN.
partem, Negative ad secundam.
Ad II. Negative ad primam Rmus Dnus Casimirus Forlani
partem, Affirmative ad secundam. hodiernus Gatharen. Episcopus ex*
)ix i. 63
ponens ob peculiaria loci adiuncta, tionem insequentium Dubiorum
praesertim legum civilium, nec non humillime expetivit, nimirum :
ob exiguum numerum Sacerdotum Licetne applicare ad utrumque
qui Cathedralis Ecclesiae suae ser- latus introitus Sanctuarii, ita ut
vitio addicti s u n t , horarium cho- sibi invicem adversentur, effigies
rale ibidem ab anno 1880 ila dis- seu statuas Sacratissimi Cordis Iesu
positum esse, ut hora IX minorum et Purissimi Cordis B. M. V. ?
Canonicarum Horarum recitatio in- 2. Effigies Sacratissimi Cordis
choetur, et post Nonam celebretur Iesu debeine potius collocari in
Missa Conventualis : quae omnia medio altaris maioris loco taber-
horam decimam excedunt; inse- naculi, vel, si adest tabernaculum
quentis Dubii solutionem a Sacra in quo asservetur Ss. Eucharistiae
Rituum Congregatione humillime Sacramentum, in huius posteriori
expetivit circa Vesperarum cantum parte?
tempore Quadragesimali persolven- Et eadem Sacra Congregatio, ad
dum diebus ferialibus, nimirum: relationem Secretarii auditaque
An exposita dispositio horarii sententia alterius ex Apostolicarum
Choralis retineri possit etiam fe- Caeremoniarum Magistris, hisce
rialibus diebus Quadragesimae , Dubiis sic rescribere rata est :
quando immediate post Missae Con- Ad I. Nihil obstare in casu.
ventualis Celebrationem , nempe Ad II. Negative.
hora X, cantus Vesperarum locum Atque ita rescripsit. Die 31
habere debet, nec n e ? Quatenus Martii 1887.
negative idem Rmus Dnus enixe
rogavit, ut eiusmodi horarii dispo- LAMACEN.
sitio necessaria, ob exposita adiun-
cta, tolerari queat ad validam Ve- Rmus Ordinarius Dioeceseos
sperarum recitationem tempore Lamacen. exponens altaria plurima
quadragesimali ? suae Dioeceseos Ecclesiarum sacros
Sacra porro Rituum Congrega- lapides praeseferre e quodam schi-
tio, ad relationem infrascripti Se- sto lapide efformatus satis duro,
cretarii, rem omnem committendam quorum alii Sanctorum Reliquias
censuit prudenti ipsius Rmi Epi- continent, alii omnino iisdem ca-
scopi arbitrio. rent, ac praeterea reperiri etiam
Die 31 Martii 1887. sacros lapides ex gypso conflatos,
etsi reliquiis instructos; insequen-
CADURCEN. tia Dubia pro opportuna solutione
Sacrorum Rituum humillime sub-
Rmus Episcopus Cadurcen. a iecit nimirum :
Sacra Rituum Congregatione solu- Dubium. I. An usus sacrorum
64 APPË DIX I .
Lapidum Reliquiis carentium ser- Dubium II. In Ecclesiis Pank

vari possit? chialibus ubi non adest chori obli-
Dubium II. An retineri possint gatio, tempore Quadragesimali, in
sacri Lapides e schisto illo lapide Festo S. Ioseph vel aliorum San-
efformalo ? ctorum possunt cantari Vesperae
Dubium III. An retineri possint post comestionem, seu post meri-
sacri Lapides Reliquiis Sanctorum diem ad populi devotionem foven-
instructi ex gypso tamen constan- dam?
tes ? Dubium III. Commemoratio de
Et Sacra eadem Congregatio ad Cruce, quae dicitur tempore Pa-
relationem infrascripti Secretarii, schali (loco suffragiorum de San-
exquisitoque voto alterius ex Apo- ctis), potestne recitari quando fit
stolicarum Caeremoniarum Magi- Officium votivum de Passione ?
stris, re mature perpensa, ita pro- Dubium IV. Num Sacerdos
positis Dubiis rescribere rata est, Missam votivam lectam, vel so-
nimirum : lemnem de Immaculata Beatae
Ad I. Negative. Mariae Virginis Conceptione cele-
Ad II. Affirmative. braturus respondentem Officio eius-
Ad III. Negative. dem votivo, quod cum celeris
Atque ita rescripsit. Die 29 universali Ecclesiae recenter con-
Aprilis 1887. cessum fuit, tenetur adhibere Mis-
sam, cuius Introitus Gaudens gau-
EMERITEN. debo?
Et Sacra eadem Congregatio,
Rmus Dnus Romanus Lovera ad relationem infrascripti Secre-
hodiernus Episcopus Ementen, in tarii, exquisitoque voto alterius ex
ditione de Benezuela insequentia Apostolicarum Caeremoniarum Ma-
Dubia pro opportuna solutione Sa- gistris, omnibus mature perpensis,
crae Rituum Congregationi demis- ita propositis Dubiis rescribendum
sissime subiecit, nimirum: censuit ;
Dubium I. An feria VI post Ad I. II. III. Negative.
Octavam Ascensionis in qua fit Of- Ad IV. Affirmative, attamen
ficium novem Lectionum uti infra servata Rubrica Missis votivis per
Octavam ipsius Ascensionis, quae annum praeposita.
tamen Feria est libera, fieri possit Atque ita rescripsit. Die 29
Officium votivum Passionis? Aprilis 1887.
65
MEDIOLANEN.
REMOTIONIS A PAROECIA
Die 23 Martii 1889, et 29 Martii 1890.

Sess. 21 cap. 6 De reform.
COMPENDIUM FACTI. Archiepiscopali decreto diei 6 Sep-

tembris 1882 induebatur sacerdoti Iosepho Longhi parocho
loci CambiagOj, ut a paroecia recederet. Idque iussum fuit,
ut finis imponeretur malis, quae ex ipsius agendi ratione
contigisse videbantur, et ad maiora evitanda, quae ob odium
plebis renovarentur, nisi praedictus parochus quamprimum a
paroecia removeretur.
Paruit quidem Longhi, et a Cambiago discessit; sed paullo
post appellationem contra decretum apud S. C C . inter-
posuit. Rogatus Ordinarius pro informatione et voto, post
aliquod tempus, calendis scilicet Februarii 1884, longum et
accuratum epistolium transmisit, quo enumeratis perturba-
tionibus et malis, quorum causa parochus fuerat, significare
haud dubitavit, parochi remotionem necessariam eamque re-
clamatam fuisse ab animarum salute, quae suprema lex est,
et imminenti gravissimorum malorum periculo, quae sine
dubio accidissent ob universalem et intensam aversionem,
qua proprium parochum parochiani prosequebantur. Quibus
expositis Archiepiscopus, animi sui sensus pandens, conclu-
debat, tot ac adeo gravibus malis medelam unice afferri
posse per parochiae renunciationem, pensione vitalitiâ parocho
renuncianti assignata.
His stantibus die 16 Februarii 1884 eidem Archiepiscopo
rescriptum est « ut procedat ad formam iuris pro parochi
destitutione ob odium plebis. »
Ad tramitem praedicti rescripti, die 1 subsequentis Mar-
tii constitutum fuit Mediolani tribunal, et die 13 Maii testes
Acta, Tom. XXIII. fase. COLXV. $
66 MEDIOLANEN.
excuti coepti sunt. Sed quum lento gradu videretur curia

procedere et moras nectere, ad S. C C. reclamavit parochus.
De novis parochi quaerimoniis Archiepiscopus admonitus,
moras abrumpens , tabulas processuales perfici iussit : iisque
ad exitum perductis, die 2 Octobris 1886 sententia lata fuit,
cuius conclusio ita se habebat:
« 1. constare de actuali odii plebis Cambiagi existentia
contra rev. parochum Longhi praedictum, non sine eius-
dem culpa quoad odii causam: 2. constare, eum ob odium
plebis neque posse neque audere in loco beneficii residere
securum : 3. constare exinde de eiusdem inidoneitate ad
sive veterem, sive novam paroeciam obtinendam. Quare
rev. sacerdotem Longhi dicimus insuper destituendum et
per hanc definitivam sententiam revera destitutum a pa-
roecia, iam consequuta loci Cambiagi, ei tamen assignata
libellarum quingentarum pensione. »
Ab hac sententia incontinenti appellavit sacerdos Longhi,
et in -sui tutelam patronum nuncupavit in Romana Curia.
Sed singularis controversia tunc oriebatur. Nam patronus
sacerdotis Longhi, processualibus actibus perpensis, putavit
appellationem coarctandam esse ad nonnulla tantummodo
sententiae gravamina: adeoque, acceptis tum a cliente tum
ab eius procuratore apud mediolanensem curiam litteris, quae
videbantur suae sententiae consentaneae, appellationis libel-
lum concinnavit, asserens ad summum agi in themate de
odio malae plebis ; ideoque iniustam habendam esse archie-
piscopalem sententiam ; tum quia Curia decrevit constare de
eiusdem inidoneitate ad quaterne icmc/ue paroeciam; tum quia
in conficiendo processu in plures irregularitates inciderat.
His Archiepiscopo relatis, respondit se gaudere de hac
licet tarda resipiscentia parochi Longhi ; nihilominus in hac
appellationis forma nonnisi novum signum obstinatae ac li-
tigiosae parochi indolis inveniri.
Post haec idem Archiepiscopus, novis datis litteris, pe-
tebat, ut, stante acceptatione sententiae, facta a sacerdote
Longhi pro ea parte , quae respiciebat eius remotionem a
MEDIOLANEN. 67
Cambiago, procedere Curia posset ad eius paroeciae provi-
sionem.
At Longhi, statim ac rescivit quae gerebantur, scripsit,
patronum suum apud Romanam Curiam male interpretatum
fuisse suam voluntatem, se autem in appellatione ab universa
sententia persistere, et restitutionem in paroeciam flagitare.
Omnibus itaque perpensis, quae a Longhi patrono allata
fuerunt, et examini subditis litteris quae in sui iustifica-
tionem ipse protulit, die 4 Maii 1888 S. C. C. rescribere
censuit. « Cum ex deductis non satis constet de voluntate
» parochi coarctandi actum appellationis, et implicite acquie-
> scendi sententiae in ea parte quae respicit privationem
» beneficii, non esse locum petitae pro visioni (paroeciae),
» idque notificetur Archiepiscopo. » Et insuper decretum
latum fuit ut causa poneretur in folio.
QUAE CURIAE ARCHIEPISCOPALI FAVERE VIDENTUR. Quin-
quaginta testes excussi sunt, quorum duodecim in Mediola-
nensi curia, reliqui in ipsa paroecia Cambiagi coram iudice
subdelegato, vicario foraneo Gorgonzolae Pietro Biraghi.
Inter testes numerantur sacerdotes coadiutores in cura pa-
storali paroeciae Cambiagi, plures parochi limitrophi, syn-
dicus, aliique plures censu aut officio illustres loci cives,
pluresque demum agricolae rudesque viri.
Parochus Varieschi e Trezzano, parochus Girotti a G a g -
giano, Monti e Ronche-tto, Prada e Fagnano, ac parochus
Reina e Baggio, qui primi, maio mense anni 1884, in Me-
diolanensi curia auditi sunt, omnes contra reum loquuti sunt.
Sacerdos Conti coadiutor paroeciae Cambiagi, farmaco-
pola Gigada, Carera, Cazzaniga, Passoni, Torricelli, L o n a u ,
Calcinati, operarii aut possidentes, qui in ipso pago excussi
sunt mense Augusto anni 1884, de gravi aversione populi,
de periculo reversionis parochi Longhi, de eius avaritia aliis-
que, amussim prout in Archiepiscopi litteris sermo est, contra
reum uno ore deposuerunt.
68 MEDIOLANEN.
Mense septembri subsequenti citatus fuit sacerdos Longhi,

eique decretum S. C. C, constitutio tribunalis et initium
inquisitionis indicta fuerunt. Dein vero, eodem mense, tres
alii parochi, Rocco e Basiano, Moioli e Másate, et Comez-
zoli e Gessate, de avaritia sacerdotis Longhi, de eius con-
tendendi libidine, de odio universali erga ipsum, et de pe-
riculo reversionis, plura retulerunt.
Mense Maio 1885 adstiterunt in curia comes Medolago-
Albani, Caesar Osnago syndicus Cambiagi, negotiator Ron-
chetti, et dominus Casanova. At syndico loci, et negotiatore
Ronchetti praetermissis, qui contrarii omnino fuerunt sacer-
doti Longhi, eodem prorsus modo ac ii qui hucusque recensiti
sunt, comes Medolago Albani et dominus Casanova , licet
sint parocho Longhi nedum benevoli sed amici et fautores,
nihilominus deponunt de modo distribuendi dotes haud
conformi observantiae, quam ipsius antecessores iugiter se-
quuti sunt, et eum accusant de universi populi odio, quod
sua agendi ratione contra se excitaverat, de quaestionibus
et iurgiis cum sodalibus et coadiutoribus habitis, nec non de
avaritia, de vexationibus in colonos adhibitis, et ipsius culpae
tribuunt quod populus a frequentanda Ecclesia sese absti-
nuisset.
Die 26 Iunii 1885, Cambiagi iterum alii testes accersiti
sunt, nempe Philippus Donati, Ioseph Ronchi, Ioannes Torri-
celli, Calcinati Carolus, Cazzaniga, Ulisses Maderna, Carolus
Fumagalli, Ioannes Maggi, Ioannes Brambilla , Vincentius
Chiesa, et Caesar Fumagalli ; omnesque pariter de odio po-
puli, de avaritia, de litigiosa parochi indole, de eius vexa-
tionibus in colonos aliisque sermonem habuerunt.
Die 31 Iulii 1885 in curia Mediolanensi ipse adstitit
vicarius Foraneus Gorgonzolae, qui tamquam iudex delegatus
depositiones exceperat incolarum Cambiagi; et a iudice for-
maliter interrogatus fuit.
Verum die 3 Decembris 1885 parochus excepit contra
omnes testes, praeter dominum Casanova, eosque mendaciis
convicturos spopondit, depositiones enim eorum in exemplari
MEDIOLANEN. 69
ipsi communicatae fuerant : populum ab ecclesia frequentanda

abstinuisse adiecit nonnullorum scelestium audacia, qui quidem
plurium criminum accusati in carceribus deinde iustas sua-
rum nequitiarum poenas luerunt: colonis locationis pretium
iuste crevisse, sequens exemplum aliorum loci civium, et
cum beneplacito Ordinarii sui, qui tantummodo moderatio-
nem et prudentiam commendavit ; idque fecisse, ut arctam
beneficii conditionem restitueret.
Tandem die 5 Ianuarii 1886 citatus fuit ad testes in sui de-
fensionem proponendos. Parensque praecepto sub finem eiusdem
mensis plures testes cum interrogationibus eisdem faciendis
indicavit ; 57 documentorum et epistolarum volumen allegavit,
quo asserta prius in libellis evinceret ; et iteravit exceptiones
nedum contra testes sed et contra locum in quo examina per-
ficiebantur, quia ibi tuta non erat veritatis dicendae libertas.
Sed iudex non modo reiecit exceptiones de testibus et de
loco, sed parochum ipsum invitavit ut sisteret coram singulis
testibus in oppido Cambiago. Siquidem parochus Longhi prae-
cedentibus litteris retulerat se paucos ante dies, 11 Decem-
bris 1885, Cambiagum perrexisse, amicum suum Casanova
adiisse, et a populo, qui eum transeuntem viderat, bene
exceptum fuisse. Aliunde si in pagum Cambiago advenire,
ibique pacifice aliquot dies commorari consensisset, copia ei
fuisset odium plebis ipso facto excludendi.
At sacerdos Longhi in editis exceptionibus nedum per-
stitit, sed et novam proposuit contra vicarium foraneum
Gorgonzolae, quippe qui iudicem delegatum Cambiagi, testem
vicissim egerat Mediolani.
Nihilominus iudex procedendum censuit ; ideoque per de-
legatum audiri iussit secunda vice iudiciales testes Cigada,
Rolfini, parochum Moioli, parochum Comezzoli, et coadiu-
torem Conti, qui omnes praecedenter dicta vel firmarunt
vel exasperaverunt. Hoc contigit mense Martio 1886.
Et subinde testes a Longhi in sui defensionem propositos
rogari delegatus decrevit. Sed Corazza, Aloysius Cereda, et
quatuor coloni domini Casanova, nempe Colombo, Villa,
70 MEDIOLANEN.
Passoni, et Prandi testimonium edere recusar unt. Petrus .Pie-,

ciocchi velitum decurio (maresciallo dei Carabinieri) sistere
abnuit : astiterunt autem et loquuti sunt Moronati Eugenius
aedilis ecclesiae Cambiagi, Cereda Philippus, eiusdem olim
aedilis, Ioannes Pennuti coadiutor paroeciae Gorgonzolae,
Martinus Fumagalli, custos ecclesiae Cambiagi, Ioannes
Prandi et Paulus Mantegazza villici, nec non Caesar Bram-
billa colonus domini Casanova.
Sed neque hi parocho Longhi omnino favent; imo, licet
se aestimare dicant sacerdotem Longhi, tamen de mala fama,
de avaritia, de odio populi, et de periculo reversionis eius
non silent.
His actis, et cum reus pro novorum testium excussione
non instaret, iudex clausum processum renunciavit ; et monuit
parochi procuratorem acta invisendi copiam ei fieri. Imo
paulo post, die 17 Iulii 1886, exemplar ultimarum deposi-
tionum (priores enim iam fuerant editae) eidem tradendum
curavit, addens, non esse in more positum, ut tum libelli
fiscalis, tum informationis Archiepiscopi ad S. Congregatio-
nem missae exemplar traderetur.
Sed parochus Longhi eiusque procurator institerunt, ut
haec omnia sibi panderentur, et insuper ut exemplar qua-
rumdam litterarum sacerdotis Conti, quas ipse in processu
confirmaverat, evulgaretur.
Renuente sed vero iudice, nova exceptio ex parte rei ex-
hibita fuit. Sed iudex recusationem confirmavit, et terminum
ad defensionis constituit. Procurator, reiectis a iudice exce-
ptionibus, defensionis officium dimisit. Rebus sic stantibus
iudex diem dicit parocho ad audiendam sententiam ; quae
tandem lata est die 2 Octobris 1886, ut ab initio enarra-
tum est.
Ex hucusque relatis hoc certissime scatere, sacerdotem
Longhi esse oppidanis Cambiagi, aut sin minus maiori eorum
parti, adeo invisum, ut sine periculo ad suam ecclesiam redire
non possit, et eo minus cum utilitate pastorali ministerio fungi.
In hoc omnes testes, ipsi quidem qui parocho maxime favent,
MEDIOLANEN. 71
concordes omnino sunt. Disputari quidem poterit utrum id pa-

rochi culpa contigerit, an non, utrum iustum sit odium quo
Cambiagi plebs pastorem suum prosequitur, an potius sit odium
malae plebis ; sed aversio populi, periculum reversionis paro-
chi, et impossibilitas ministerii eius in sua ecclesia, in pro-
batis esse videntur.
Hoc autem stante, revocatio eius a paroecia iusta ac ne-
cessaria est, et canonica lege probata. Ex odio enim licet
malae plebis titulum haberi sufficientem ad remotionem pa-
rochi, nemo est qui ignorat. Cfr. Zamboni tom. 4 Conci.
S. C. C. v. Parochus § 14 quoad remot. et priv. Bizzarri
collect, ad Alben, super remot. parochi populo invisi. Ratio
est quia bonum publicum debet praeferri privato; Can.
Scias 39 c. 7 q. 1 - ibi - « nam plurimorum utilitas unius
utilitati aut voluntati praeferenda est. »
Quapropter controversa sententia in ea parte quae remo-
tionem sanxit sacerdotis Longhi a paroecia Cambiagi, cano-
nico titulo inniti videtur. Nec minori forte motivo fulciri
pars illa, contra quam idem sacerdos potissime réclamât,
scilicet odium populi non sine parochi culpa esse, et con-
stare exinde de eiusdem inidoneitate ad sive veterem sive
novam paroeciam obtinendam.
Testes enim qui Cambiagi excussi sunt facta plura re-
tulerunt, quae superbiam, avaritiam, imprudentiam sacerdotis
Longhi maxime produnt. Talia sunt, aeris imperandi libido
et subsequae eius continuae lites cum parochianis ; vexatio
in colonos suos, imo et in alios parochianos, quos quandoque
sibi inservire aut equos comodare contendebat; avaritiae stu-
dium, adeo ut parochiani ad strenas et oblationes recurrere
deberent, ut officia sibi debita ab eo obtinerent, dum ipse
onera colonorum augere, et immodica lucra ex operibus piis
quae administrabat haurire in deliciis habebat; indecora et
quandoque lubrica'concionandi ratio in ecclesia: haec omnia
in sacerdotem Longhi inurunt universi accusationis testes;
quin eum sufficienter excusent aut tueantur amici.
QUAE PAROCHO LONGHI PAVERE VIDENTUR. Duo in suum
72 MEDIOLANEN.
patrocinium parochus vicissim proponit, 1. exceptiones contra

formam iudicii, 2. documenta plura extraiudicialia sibi fa-
ventia.
Relate ad formam iudicii, ut eam irregulärem ostendat,
ac proinde sententiam a Curia prolatam nullius roboris esse
recolit cum Pirhing ad lib. 2 Decret, tit. 26% 3 n. 417 quod
« si ordo iuris non servetur in processu, sententia super-
s t r a d a est nulla. » Ordinem autem iudicii non servari, ait,
si accusatorii libelli invisendi copia non fìat accusato, si te-
stes in loco tuto non excutiantur, si demum ipse qui iudex
est, sit et testis.
Sed nullitatem, iniustitiam ac falsitatem controversae
sententiae maxime evincere putat ex nonnullis documentis,
in quibus haec summatim continentur.
1. Sacerdos Longhi recenset promeritas aliis in locis di-
versisque in muneribus laudes.
2. Contendit nonnullos testes sibi inimicos nullam mereri
fidem, eo quod aut turpia aut alia criminosa patraverint : et
coadiutores suos Prandoni et Conti, et sacerdotem Comezzoli,
ex his esse dicit.
3. Populum Cambiagi, agrariis seditionibus deditum ac
turbolentum esse, testatur decurio Velit um Picciocchi et cat-
tivissimo paese esse Cambiago confirmat sacerdos Fontana,
et parochus Origo.
4. Addit parochus Morelli, et parochus Sesia aerumnas
sacerdotis Longhi deberi nefariis quibusdam hominibus tri-
remibus nuper damnatis.
5. De cetero innocentem esse parochum Longhi concla-
mant decurio Picciocchi, sacerdos Fontana, parochus Morelli,
parochus Origo, parochus Sesia.
6. Defectum autem missarum, unde prima populi indi-
gnatio, non sibi esse tribuendum parochus Longhi contendit ;
sed potius Curiae; dissolutionem autem sodalitii filiarum
B. M. Virginis, quae etiam displicuit, necessariam fuisse: se
autem plurima humanitate coadiutores suos excipere cou-
sue visse.
MEDIOLANEN. 73
V e r u m haec omnia extraiudiciali a sunt, quae ideo quanti

facienda sint, et utrum sin minus valeant ad moderandam
sententiam in ea parte in qua odium populi culpae sacerdotis
Longhi adscribitur, qui ideo incapax et a curia declaratur
inidoneus sive ad veterem parochiam regendam, sive ad quam-
libet novam obtinendam, E E . P P . remissum fuit definire.
Omnibus itaque perpensis, propositum fuit enodandum se-
quens
Dubium
An sententia curiae archiepiscopalis sit confirmanda vel

infirmanda in casu.
RESOLUTIO. Sacra Congregatio Concilii re ad trutinam
revocata, sub die 23 Maii 1889 respondere censuit : Senten-
tiam esse confirmandam, reservata pensione 500 libellarum.
CAUSAE PROSEQUUTIO. HOC edito rescripto, sacerdos Longhi
novum auditionis beneficium impetravit et patronus , quem
sibi elegit, nonnulla proposuit ut cassationem archiepiscopalis
sententiae Mediolanensis et restitutionem in paroeciam Cam-
biagi consequeretur.
Sane patronus, praemissa longa factorum narratione et
documentis pluribus in clientis laudem ibidem insertis, prae-
primis contendit eundem clientem suum parochum Longhi
verum spolium passum esse, quando per Archiepiscopi lit-
teras ante quemcumque processum iussus fuit e paroecia di-
scedere. Spolium enim est, quoties quis « sine manifesta
causa et rationabili suis beneficiis spoliatur. » Cap. 7 de
r est. spol, et S. C. C. in pluribus decisionibus ac maxime
in nuperrima Pharen. Peintegrationis 14 Maii 1889, in
qua parocho, paroecia privato per simplicem Episcopi episto-
lam, decrevit redintegrationem esse concedendam « cum re-
» stitutione fructuum et emolumentorum in congrua summa
» ab Archiepiscopo de bono et aequo liquidanda. » Cum autem
spoliatus sit ante omnia restituendus, et nonnisi restitutione
facta in ius rapi possit ; hinc etiam in themate parochus
Longhi restitui in paroeciam debebat, antequam in ius ra-
74 MEDIOLANEN.
peretur; nec decebat eumdem processui subiici et condemnari

postquam e paroecia iam pulsus erat et poenam subierat.
Et haec est prima labes qua Mediolanensis processus infi-
citur; cui altera non minus gravis accedit, ob quam sub-
stantiali vitio instructionem processus laborare inquit. Quod
ut evincat, animadvertit iam ab huius initio procuratorem sa-
cerdotis Longhi tria sibi communicari petiisse, nempe libellum
accusatorium quo instauratum fuerat iudicium, singulas denun-
ciationes quae eidem libello occasionem dederant, ac demum
Archiepiscopalem relationem, quae a S. C. C. decretum pro-
cedendi ad destitutionem parochi ob odium plebis provocaverat.
Porro visio et communicatio accusatorii libelli reo denegari
haud poterat. Accusatio enim debet proponi in scriptis, ait
Bouix De iud. tom. 2 p. 5, et iuxta quamdam canonicam
rigorosam formam, adeo ut « si aliquid horum omittatur,
» processus esset nullus, et reus absolvendus » Reinenstuel
tit. 1 lib. 5 Decr. n. 94. Valde itaque intererat libellum
causae introductivum agnoscere, nedum ad iudicandum de
eius valore, sed etiam ad imputationes cognoscendas et de-
fensionem parandam. Docet namque C. De Luca De iud.
disc. 8 n. 2: « Adhuc tamen quae in iure disposita sunt,
» hodie quoque subsistunt circa libelli petitionis declaratio-
» nem, quoties reus conventus instet et petat, quando petitio
» adeo obscura sit, ut resultet supra insinuatus effectus, quod
» reus deliberare non potest an velit cedere vel contendere. »
Et in ipsa Instruct, a S. C. E E . et R R . data sub die
11 Iunii 1880 ad causas criminales instruendas iubetur
« che nell'intimazione, se la prudenza non lo vieti, gli si
» espongano (al reo) per esteso le accuse portate a suo ca-
» rico, onde possa prepararsi a rispondere.»
At e contra Mediolanense tribunal iterum iterumque pro-
curatori sacerdotis Longhi respondit, se exemplar accusatorii
libelli et archiepiscopalis relationis dare non posse, et si
processus cognitionem assumere vellet, curiam adiret. Unde,
iuxta patronum, patet processus formam fuisse in themate
substantialiter violatam.
MEDIOLANEN. 75
Nec satis : sed antequam ad privationem iudex deveniat,

debet trina vice beneficiatum monere. Ita sane S. Rota in
Cracovien. Parochialis 22 Iunii 1767 cor. Guerra: « Trina
» monitio praecedere debet sententiam privationis sive agatur
» de punienda simplici Incontinentia, sive plectenda sit in-
» continentia qualificata... semperque urget trinae monitionis
» servandae necessitas, etiamsi crimina quae causam desti-
» tutionis suppeditant sint abunde comprobata. » Quod etiam
S. O. C. et docuit et retinuit pluribus in casibus, ceu vi-
dere est in S. Severi 4 Aprilis 1778; in Terracinen. 2 Iu-
nii 1860 ac maxime in Parisien. Remotionis a paroecia
27 Augusti 1764. In themate vero trina monitio defuit.
Accedit quod magnificatum plebis odium, cui sententia
destitutionis innititur, inter causas canonicas privationis be-
neficii non connumeratur ; sed ad id potius grave probatum-
que crimen vel insordescentia in 'delictis requiritur, ceu me-
minit De Luca De benef, in sum. § 29 n. 222, Rota in
decis. 711 n. 6 car. Dunoret aliique passim. Quae tamen
crimina contra sacerdotem Longhi non militant.
Imo nec odium tale existit, quale saltem ad removendum
parochum prudentia exigere potest. Atque heic patronus
plura cumulat in sui clientis defensionem testimonia, inter
quae primum locum meretur scripta attestatio parochi Origo,
cui concinunt parochus Sesia et plures alii testes fide digni,
qui omnes agendi rationem sacerdotis Longhi commendant
et laudibus extollunt.
Nec refert quod quamplurimi in contrarium testentur.
In primis enim ex his plures ex auditu et fama, non autem
ex propria scientia, testimonia tulerunt; unde parvi facienda
est eorum auctoritas ad tradita per cap. 47 De test. Insuper
nonnullos singulares esse singularitate obstativa orator con-
tendit, ut e. g. accidit in accusatione de partialitate et in-
iustitia in subsidiorum dispensatione, et dictum unius ener-
vari per dictum alterius.
Praeterea alii inverosimilia enarrant, ceu de coadiutore
Conti contigisse videtur, quando asseruit parochum Longhi
76 MEDIOLANEN.
mendacem ac furem esse; dum vicissim optima sunt quae

de eiusdem parochi ingenio et honestate a pluribus aliis
enarrantur.
Hisce addit quod ex inductis testibus plures a testimonio
ferendo debuissent repelli, ceu sacerdotes Conti, Prandoni,
Rolfìni et parochus Comezzoli, quia aemulatores et adversarii
sacerdotis Longhi existunt ; et ideo ex I. 3 ff. et 17 C. De
test, et cap. 1 De excep. debent excludi.
At dato etiam, patronus prosequitur, quod obiectum
odium reapse extiterit; illud tamen esse partiale quatuor
testes affirmant.
Insuper iniustum fuisse contendit, cum parochus Longhi
nullam causam, nullumque populo praebuisset motivum, ut
eum odisset. Idque manifeste probari, nedum ex depositione
plurium testium, qui referunt parochum Longhi o nibus boni
parochi muneribus satisfecisse, sed etiam ex to ipsius
Curiae, quae in sacerdote Longhi nihil unquam x. monen-
dum vel animadvertendum quidem repererit. « Porro cum
» parochianorum odium est iniustum, non est quidem pa-
» roecia privandus parochus, licet opus sit ut removeatur,
» permutata scilicet una cum altera reditus aequivalentis. »
Ita S. C. C. in Spoletana Parochialis 19 Ianuarii 1777;
quod et punctim decrevit in Limburgen. Permutationis
paraeciae 22 Iulii et 19 Decembris 1857 et in Herbipolen.
Parochialis 22 Decembris 1860. At e contra Mediolanensis
Curia sacerdotem Longhi, nedum sua paroecia spoliavit, sed
inhabilem insuper ad aliam quamcumque assequendam eum
declaravit; unde nova ulterior ratio ad eam sententiam in-
fìrmandam iuxta patronum habetur.
Tandem ad ultimum suae orationis caput deveniens idem
patronus clientem suum ab impactis accusationibus relevare
satagit. Atque imprimis eum turbolentae et litigiosae indolis
non esse, ex depositione quinque testium colligi posse con-
tendit.
Quod autem avaritiae labe non sit iniectus, comprobant
testimonia plura illorum qui asseverant sacerdotem Longhi
MEDIOLANEN. 77
pia opera saepenumero gratis fecisse, aut suis impensis obiisse;

imo bonorum parochialium conditionem meliorem sumptu suo
reddidisse.
Quod vero colonos non oppresserit patronus colligit, non
modo a depositione plurium testium, sed etiam a collectione
rationum a tabulario exarata ad colonos beneficii Cambiagi
spectantium parocho Longhi administrante.
Quod demum parocho Longhi non sit imputandum, si
diebus festis aliquando secunda missa in paroecia defuerit,
et si deficienti coadiutori alter suffectus haud fuerit, clare
demonstratur ex litteris quibus ille sategit hunc alterumve
sacerdotem ad missam celebrandam invitare.
Ex quibus omnibus orator concludit, imputationes suo
clienti factas aut falsas esse aut exaggeratas ; simulque con-
tendit populi aversionem, dato quod extiterit, modo cessa-
visse, adeo quidem, ut velitum decurio Picciocchi declarare
potuerit, quod parochiani sacerdotem Longhi libenter exci-
perent.
QUAE CURIAE FAVENT. Ex altera vero parte observatum
praeprimis fuit, in nova hac causae propositione sacerdotem
Longhi nonnisi pauca quaedam extraiudicialia documenta pro-
duxisse in summario, quod ultimum vocat, contenta, et quae
ut plurimum sunt praecedentis eius vitae laudativa: et nonnisi
unum vel alterum novum documentum (attamen et ipsum ex-
traiudiciale) attulisse, ut ab accusationibus et plebis odio se
excuset. Quapropter ut a S. C. C. recedendum a decisis et
restitutionem in beneficium consequatur insistere merito non
potest nisi in documentis prima vice prolatis, nec in alio
sperare quam in nova diversaque eorum aestimatione.
Verumtamen praeiudiciali hoc argumento etiam omisso,
et in merito re inspecta, prout exigit concessum a S. C. C.
repropositionis rescriptum, considerari oportet, existentiam
gravissimi odii contra parochum Longhi iuridice certam
esse. Quinquaginta enim et amplius testes in iudicio adsti-
terunt ex omni personarum coetu selecti, partim ex officio
citati, partim ab ipso Longhi propositi. At vero ex his ipsi
78 MEDIOLANEN.
quidem parocho Longhi favorabiliores, ut sunt comes Medo-

lago Albani et D. Casanova, qui parocho Longhi sive ex
pietate sive ex amicitia favent, qui utpote principaliores
loci divites in hunc locum saepenumero veniunt, et rerum
apprime conscii sunt, quique demum natura sua popularium
factionum assectatores haberi non possunt, de odio populi
in parochum Longhi et de periculis reversionis eius gravis-
simum testimonium dederunt.
Nec satis ; sed ex testibus ipsis a Longhi inductis, ut
sunt sacerdos Pennuti, aedituus ecclesiae Pennuti, Ioannes
Prandi et Caesar Brambilla aliique, et ipsi popularem aver-
sionem in parochum Longhi gravibus verbis describunt. Nec
omitti debet sex ex testibus a Longhi in suum favorem propo-
sitis, ex. quibus quatuor domini Casanova colonos, testimonium
edere recusavisse; quod certe pro parochi causa non arguit.
Quin opponantur attestationes aut Decurionis velitum
Picciocchi aut parochi Origo, aliorumque forte nonnullorum.
Quandoquidem in primis haec extraiudicialia sunt. Imo De-
curio licet invitatus, iudicio sistere abnuit, et sua asserta
iureiurando firmare ; unde huius verba utpote non iurata,
et nescio quo animo et consilio data, non videntur plurimi
pendenda, nec certo iudicialibus iuratasque depositionibus an-
teponenda. Idem dicas de apologetica parochi Origo epistola,
qua etsi (utpote comes , hospes ac saepenumero commen-
salis parochi Longhi) amicum suum pro aris et focis tue-
atur , et aversionis atque attentationum in eum factarum ini-
micam quamdam factionem culpet, eumque innocentem pro-
clamet; tamen publicum populare odium in praesens quoque
existere, negare non potuit.
Et licet parochus Origo aliique nonnulli, qui partes sa-
cerdotis Longhi tuentur, huiusmodi populare odium gratuitum
vocent, et praepotenti ac factiosae quorumdam coniurationi
tribuere satagant, haec tamen eorum asserta parum cohaerent
cum iuratis iudicialibusque depositionibus; ex quibus potius
videtur, parochus Longhi non unam nec levem tantae aver-
sionis causam vel ab initio dedisse.
MEDIOLANEN. 79
Is sane ac prae primis accusatur avaritiae, quae causa

fuit, tum ut suis parochialibus colonis onera et opera im-
modice augeret; tum ut spiritualia officia saepenumero dif-
ferret, usque dum dona strenasque consequeretur; tum ut in
subsidiorum charitatis administratione et dispensatione iusti-
tiam non semper servaret ; tum demum ut debitas tenuesque
contributiones, ceu contigit cum sodalitate a SSmo Sacra-
mento, mordicus denegaret. Culpatur insuper tam aeris et
litigiosae indolis, ut nedum cum singulis oppidanis dure ac
superbe saepenumero ageret, sed praeterea sive cum consilio
fabricae, sive cum municipali consilio, sive cum sodalitate
a SSmo Sacramento cuius erat praeses, imo et cum congre-
gatione filiarum B. M. V. continuas gravesque contentiones
haberet. Arguitur etiam de tam procaci mentiendi habitu-
dine, ut pueri in plateis sibi mutuo exprobare consuevissent :
« Sei più bugiardo del curato. » Asseritur, demum eum in
sacris concionibus tam libere quoad lubricas quasdam diffi-
cilesque materias loqui quandoque consuevisse, ut eius verba
scandalo plurium et puellarum ac puerorum offensioni fierent.
Haec non modo ex attestationibus parocho adversis, quae
in processu habentur, plane desumuntur; sed etiam ex te-
stibus quos ipse Longhi induxit, quos amicos habuit, et ideo
sunt omni exceptione maiores.
Porro haec quae inter alia plura, de quibus, non sine
causa, se nihil scire, aut audiisse fatentur, duo huiusmodi
testes deponunt, nec pauca certo sunt nec levia, et eo
certius credibilia quo a favorabilioribus personis promanant.
Ioannes Prandi, alius ex propositis a parocho Longhi, licet
eius fautorem se prodat, hoc saltem conqueritur, nempe filium
suum ad sacram mensam admissum non fuisse nisi postquam
nonnulla dona et strenas parocho contulerit. B contra sine
ambagibus virum malae indolis, agricolarum oppressorem,
oppidanis invisum eum renunciat testis Mantegazza.
Sed his aliisque missis, ad archiepiscopalem relationem
paululum attendendum esse ait qua, licet dumtaxat enun-
cietur quale ac quantum fuerit populi odium, et ad quos
80 MEDIOLANEN.
excessus et ausus conduxerit, nihilominus implicite evincitur

parochum usque ab initio graves multiplicesque causas ad
tantam aversionem dedisse. Non enim supponi potest quod
paroecia ac plebs quae nedum ab Archiepiscopo sed ab ipso
parocho Origo sacerdotis Longhi fautore, bona renunciatio,
nihilominus sine ulla causa ac tam graviter suo parocho
succensuerit, et repente pessima evaserit.
Profecto haec innocente parocho evenisse credi facile non
potest. Et pariter causam tot malorum cuidam minusculae
factioni tribuere, ut nonnulli conantur, devium esset ac
falsum ; nam reapse non unus vel alter, sed ipsa universa
plebs coniurata in parochum comperitur. Nec ad parochi
culpam purgandam appellare iuvat, sicut quidam eius fau-
tores contendunt, ad praecedentis eius vitae specimina : quo-
niam non raro accidit, ut qui in minoribus officiis bene se
gessit, in maioribus sordescat: et de cetero iuxta Ordina-
rium, ratio agendi sacerdotis Longhi etiam in aliis anterio-
ribus locis ac muneribus haud immunis a censura fuit. Qua-
propter vera tantae aversionis causa uni sacerdoti Longhi
tribuenda videtur : et odium, de cuius existentia, extensione
et gravitate dubitari iuridice nequit, non ex plebis malitia,
sed potius ex ipsius parochi culpa, avaritia, arrogantia aliis-
que defectibus repetendum fore.
Age vero: si in iis adiunctis, si post longum diuturnum-
que processum et tam plenam certamque factorum demonstra-
tionem, Archiepiscopus non valuisset talem culpabilem sacer-
dotem paroecia exuere, dicendum videretur, Ordinariis media
deesse, -quibus urgentibus suae Dioecesis difficultatibus pro-
videant ; et inamovibilitatem parochorum, quae ideo est
constituta non ut sacerdotes seipsos pascant, sed utique ut
sine anxietatibus quietoque animo gregis curae toto corde
se dedant, quae uno verbo in bonum animarum introducta
est, in perniciem et in ruinam potius subsistere, quod non
potest admitti, nec unquam canonica iurisprudentia sanxit.
Hisce omnibus pro utraque parte relatis, dirimendum
propositum fuit sequens
MEDIOLANEN. 81
Dubium
An sit standum vel recedendum a decisis in casu.
RESOLUTIO. Sacra Congregatio Concilii, re disceptata,
sub die 29 Martii 1 8 9 0 respondere censuit: In decisis et
amplius.
M O L IN E N.
MATRIMONII
Die 29 Martii 1890.

Sess. 24 cap. 1 De ref.
COMPENDIUM FACTI. Die 7 Februarii 1 8 8 2 Carolus

Paitot aet. 25 annorum et Angela Druelle aet. 18 an. am-
bo ex Dioecesi molinensi matrimonium contraxerunt inter se
in forma Tridentina, praemisso, secundum legem Galliae, actu
civili, et statim individuam vitae consuetudinem ducere coe-
perunt in domo paterna Paitot ; quam vitae consuetudinem
deinceps ad menses Septembris usque servaverunt. Vertente
autem mense Septembris eiusdem anni Angela, de consensu
mariti domum paternam petiit, ibique per duos circiter men-
ses mansit; deinde accepto nuntio mortis aviae Caroli ad
domum mariti rediit die 15 Decembris, quam quidem die
sequenti reliquit sponte s u a , bis si Carolo credas contu-
meliose eiecta, iuxta Angelam et nonnullos testes oculatos
facti; numqum ibi reversa est et nunquam reversura! Nunc
ad iudicium Ecclesiae appellat, petitionem porrigens, primo,
Episcopo molinensi deinde Sanctae Sedi Ap. pro dissolutio-
ne infaustissimi sui coniugii; et rem prosequuta est in forma
canonica, ut iam dictum est, usque ad sententiam a Iudice
prolatam qua decretum fuit : 1. Constare de non consumma-
tione matrimonii in c a s u - 2 . esse causas gravissimas cur a
S . S . petenda sit dispensatio matrimonii rati et non con-
summati. Contra quam sententiam Defensor vinculi, appel-
Acta, Tom, XXIII, fase, OOLXVI, 6
82 MOLINEN.
lavit, et Causa delata est ad Sac. Cong. quae enixe exoratur

ut sententiam definitivam ferre dignetur.
Non parum iuvabit prae oculis habere penitiora huius
coniugii facta, ea scilicet quae praecesserant atque ea quae
illud consequuta s u n t : ex ipsis enim intelligitur ad mi-
nus summa animi exacerbatio ex parte Angelae, quae recon-
ciliationis spem omnem prorsus excludit. Et hic observari
debet, Episcopum molinensem rescripto Sac. Cong. obtempe-
ran tem, conatum fuisse pacem et concordiam inter sponsos
instaurare, sed frustra, quod quidem admirationi esse non
potest cuipiam qui seriem factorum perspectam habeat.
Lugenda certe historia, sed non infrequens, praesertim
in iis regionibus ubi consuetudo parum laudabilis, potesta-
tem et influxum plus iusto confert parentibus in matrimo-
niis suarum filiarum. Videmus in casu puellam formosam
18 annorum, summa cura usque ab infantia in conservato-
rio apud moniales, religione et scientiis excultam, a parenti-
bus traditam viro hebeti, subagresti et rustico, qui prae im-
becillitate sua plenissime subdebatur dominio suorum paren-
tum adhuc magis rudium et agrestium. Ssd dives erat: et
quod exculpat aliquatenus parentes Angelae a parocho ex-
hibebatur ut mitis, timidus et optimis moribus instructus.
Carolus namque uxorem invenire nequibat in regione ubi
passim appellabatur stupidus, rudis; ubi sussurabatur illum
esse nuptiis imparem. Revera impotens non fuit ut postea
apparebit, et haec dicteria eo sensu sunt accipienda, ut ex-
hibeant contemptum quemdam conceptum propter evidentem
eius imbecillitatem.
Matrimonium oblatum exhorruit puella ob aspectum im-
becillem illudque etiam cum lacrymis recusabat; sed frustra.
Instat pater, instatetmater precibus importunis et minis. Pater
asserebat se mortem sibi daturum ni coniugium illud fieret ; ita
ut uno ore testes omnes - qui plures sunt, et inter ipsos
medicus familiae - proclamant Angelam veram vim moralem
subiisse. Victa demum puella precibus parentum et parochi
commendationi credens, consensum dedit, et vitam coniuga-
MOLINEN > 83
lem cum Carolo incoepit Cantilia, in domo paterna mariti. -

Verum, quam misera sorte collocata fuerat, brevi patuit.
Pro socero et socru conviciatores habuit - pro marito tur-
pem sodomitam, pro domo infernum, ut ipsa lamentabatur.
Etenim a primordio coniugii Carolus mentem suam aperiens,
uxori commisit , se non experiri voluptatem coeundi cum
feminis sed cum maribus; itaque eam tantummodo ut ma-
sculus cognoscere velle, et sibi in animo non esse filios pro-
creare. Exhorruit sane puella, quae quantumvis ignara rei
maritalis, nihilominus suspicari debuisset quid vetiti sibi pro-
poni, cui proinde totis viribus resistere conabatur. Hinc iur-
gia et discordia. Misera uxor in dies tristior efficitur , et
mox conviciis atrocibus impetitur-Socer, socrus et Carolus
ipse eam appellant nequam, scortum, meretricem , dignam
quae mimam ageret. Eadem exprobrabatur, et quidem falsis-
sime, quod Vichiaci milites amasios habuisset, et res inau-
dita, quod a patre Parisiis ducta fuisset mari submittenda.
Socrus ait, si Angela liberos procreet eos non diligam, quippe
qui Caroli non erunt proles; et Carolus aiebat, quaecumque
a genitoribus meis dicuntur vera sunt; eadem dico et ego.
Quid mirum si infelix quindecim post matrimonium diebus
apud amicam questa sit: decepta fui quoad omnia ; iam a
marito et parentibus eius crucior. Et elapsis tribus mensi-
bus Dñae Cosnier spectatissimae viduae, illi ab infantia
amicitiae devinctae commisit quod Carolus nonnisi turpiter
et modo innaturali agere vellet - Neque mirum quod domui
parentum restituta, circa mensem Novembris iam cogitas-
set de separatione petenda; a quo proposito deterrebatur a
parocho Pannetier, cui illud manifestavit ; qui in. suis de
hac re uteris Angelam ab omni culpa exonérât et familiam
Paitot eiusque agendi rationem acriter reprehendit - Ange-
la ergo re melius perpensa, et arrepta occasione ex morte
aviae mariti, Cantiliam reversa est, socio patre suo, die 15
Decembris. Vix domum ingressa incipiunt aspera verba et
iniuriae et post noctem unam elapsam, Carolus e domicilio
miseram expellit, electionem ope iudicii et vis publicae illi
84 MOLINEN.
minitans, ni statim abeat. Abierunt ergo Angela et pater

et brevi clauditur historia coniugii morte infelicis patris prae
dolore; nunquam enim sibi ignoscere potuit, quod filiam ca-
rissimam in tantum infortunium praecipitasset.
Disceptatio Synoptica.
VOTUM THEOLOGI. EX hac enarratione, desumi possuni

argumenta sat gravia in favorem actricis, et nemo mirabi-
tur ait, ipsam recurrere ad S. Sedem pro declaratione nullita-
tis ob metum; et quatenus stet vinculum, pro dispensatione
matrimonii rati et non consummati. Hanc petitionem , in-
firmam quidem quatenus respiciat declarationem nullitatis,
validam esse iudicat et dignam ut benigne audiatur quate-
nus dispensationem ex gratia a S. Pontifice exoret.
Nunc de petitione quoad singulas partes agendum; ac
primo de metu praetenso, quod facili negotio expediri pot-
est. Dubium non est quin Angelae parentes quamdam et
etiam notabilem vim et coactionem exercuissent, ut matrimo-
nium hoc filia contraheret: elucet hoc factum ex depositio-
nibus omnium testium et ipsius matris Angelae. Verum ex
ipsis nemo est qui probat aut etiam affirmât saevitias ali-
quas aut minas adhibitas, nisi excipias illam patris dicen-
tis « se mortem sibi daturum. » Preces importunae absque
dubio augere metum reverentialem possunt, sicut ipsum cau-
sant, qui metus impedimentum dirimens esse potest; sed
cum agatur de matrimonio, in forma Tridentina contracto,
gravis metus difficile probatur, et si gravis non est, causa
ultro cadit. In casu praesente defectivae sunt probationes
pro ea parte et ad summum res dubia relinquitur. Quare
meliori consilio actrix instat potius pro dispensatione a ma-
trimonio rato et non consummato, hac ratione ducta, quod
metus ille qui minus idoneus reputatur ad matrimonii nul-
litatem declarandam, sufficiens habetur ad dispensationem
obtinendam. Quod quidem ex hac Sac, Cong. conficitur, in
Bracharensi Disp. matr. 23 Ianuarii 1823.
MOLINEN. 85
Dispensari posse in matrimonio non consummato ab o-

mnibus nunc admittitur; cuius doctrinae fundamentum tradi
videtur a D. Thoma in Supplem. Quaest. 61 a. 2, ad 1.
Matrimonium, ante carnalem copulam significat illam con-
niunctionem, quae est Christi ad animam per gratiam ,
quae quidem solvitur per dispositionem spiritualem contra-
riam^ scilicet per peccatum mortale; sed post carnalem co-
pulam significat coniunctionem Christi ad Ecclesiam, quan-
tum ad assumptionem humanae naturae in unitatem perso-
nae, quae omnino est indivisibilis » et 1. c. ad 2. « Ante
carnalem copulam non est omnino translatum corpus unius
sub potestate alterius... sed per copulam completur dicta
translatio. » Et re sane vera, solvi cum possit vinculum
matrimonii rati tantum, voluntate unius coniugis convolan-
tis ad statum perfectiorem, quare non solveretur a Pastore
universali Ecclesiae, ut ovis a periculo ruinae aeternae eri-
piatur? Procul dubio id sanctitati Sacramenti debetur, ut
nunquam nisi ob gravissimas causas unio matrimonialis dis-
rumpatur; quando vero rationes huiusmodi adsunt quae fe-
licitatem afficiunt aeternam non minus quam temporalem
petentis, locus certe datur pietati et misericordiae Sanctae
Matris Ecclesiae. Et ita revera accidit: Ecclesia enim ex-
positis et probatis rationibus sufficientibus, solita est beni-
gne dispensationem petitam concedere. Quae sint tamen ra-
tiones sufficientes ex praxi Sac. Cong. potissimum depre-
henditur - scilicet pessimos viri mores - iustam mulieris aver-
sionem - nullam spem reconciliationis. - Igitur si actrix pro-
baverit, 1. non consummatum esse matrimonium; 2. exi-
stentiam motivorum sufficientium, haud immerito a S. Pont.
postulat dispensationem sui matrimonii -- quod quidem, me
iudice satis superque fit in casu.
Non consummatio evincitur 1. ex virginitate mulieris. - Sed
constat Angelam fuisse virginem post cohabitationem septem
mensium. Ergo constat hoc matrimonium non fuisse con-
summatum. -Minor probatur a) ex peritia duorum medico-
rum id sub fide iuramenti testantium post inspectionem cor-
86 MOLINEN.
poris Angelae hoc intento ab ipsis peractam, testimonio

duarum obstetricum, quae, adstante matrona spectabilia in-
spexerunt corpus Angelae eodem fine, ut praescribitur in
Constit. « Dei miseratione » et Instruct. Sac. Cong. 1840
2. ex Confessione ipsius Caroli coram iudice civili, id enim
affirmat et ipse. - Argumenta tam clara et evidentia pro
non consummatione non audet Defensor vinculi aperta fron-
te impugnare ! Conclusionem vero in dubium revocat ex alio
capite, opponendo scilicet quorumdam medicorum commen-
tum, qui, ut ait, docent impossibile esse probare ex inspe-
ctione genitalium mulieris, non inspecto corpore viri, eam
esse virginem, cum talis sit in aliquibus feminis membranae
hymenis tenacitas, ut congressu maritali non dilaceretur -
Verum obiectio non valet 1. quia in his feminis abnormalis
est certe consistentia membranae,- quod quidem absque du-
bio innotuisset obstetricibus aut saltem medicis in casu; dum
e contra omnes altum tenent silentium de aliquo abnormali
et monstruoso in A n g e l a - 2 . quia supradicta doctrina, si
quidem doctrina dicatur, nititur casibus quibusdam extraor-
dinariis et paucissimis, quinque vel minus in tota historia me-
dicinae legalis mulierum, quo praegnantes inventae fuerint,
non ruptae, saltem, notabiliter, hymene. Sed factum omnino
insolitum non suppeditat fundamentum pro iudiciis quae de
communiter contingentibus procedere debent; et reapse pro-
cedunt. Dicamusne dispensationes et declarationes hucusque
in simili re datas, omnes illegitimas et invalidas fuisse? 3.
Factum quo theoria haec nititur iam ab antiquo notum est,
ut colligi potest ex Sánchez De matrim lib. 7 d. 113 n.
10, quin tamen immutetur in aliquo processus, a iure in hac
materia praescriptus. Standum est igitur veteri ac commu-
ni doctrinae, quae ceteroquin etiam hodie a peritissimis me-
dicis docetur, scilicet signa physica integritatis corporalis
nullatenus stare posse cum copula carnali, potissimum cum
usu coniugii; obiectio ergo ruit, et constat matrimonium non
fuisse consummatum.
MOLINEN. 87
Veniamus nunc ad rationes ab actrice allegatas pro dis-

pensatione. Primo omnium defensor vinculi plurima con-
gerit contra vim ab Angela praetensam, quae omnia optima
quidem sunt et magnum valorem haberent, si de nullitate
quaestio mo veretur. Iam dixi non constare de impedimento
metus: sed abunde demonstratur ex testibus ab ipso Defen-
sore citatis puellam deceptam circa qualitates sponsi fuisse
et abunde etiam evincitur iuvenem hanc 18 an. talem ex
parte parentum subiisse coactionem, per preces importunissi-
mas, ut impossibile sit quin eius libertas in contrahendo fue-
rit graviter imminuta. Verum imminuta libertas, sicuti et
metus dubius in praxi Sac. Cong. Conc. inter causas dis-
pensationis admittitur.
Ratio secunda petitur ex moribus perditissimis mariti
qui sodomitice uxore sua abuti voluerat, res apprime dete-
stabilis, quae nata est summam gignere aversionem in corde
feminae excultae et verecundae - praeterquamquod grave pec-
candi periculum constituat. - Contra hanc accusationem ur-
get Defensor vinculi quod unius Angelae testimonio fulcia-
tur. Sed testimonium etiam unius in hac r e , quae plures
non admittit, habendum est ut verum, si testis ille veridi-
cus est et praesertim si asserta confirmentur adminiculis va-
lidis extrinsecis. Iam vero ab omnibus Angela ut bona et sin-
cera praedicatur: ipse D. Pannetier eam extollit et « im-
meritum eius infortunium » miseretur.
Adminicula autem sunt communicationes factae D. Barillet
15 diebus post matrimonium « se in omnibus fuisse dece-
ptam > et Dñae Cosnees post tres menses « Carolum modo
innaturali semper agere » Quid significant haec? Cogitan-
dumne est puellam 18 an. ab infantia apud moniales edu-
catam, ita in obscenitate et malitia profecisse, ut nefanda
haec excogitaret et marito innocenti perverse imponeret?
Incredibile hoc est inquam; et nihilominus credendum est,
nisi eius testimonium ut verum accipiatur. - Adminiculum
est non consummatio matrimonii post septem menses. - Cer-
tum videtur Carolum impotentem minime fuisse. - Certum
88 MOLINEN.
pariter est nil monstruosum in Angela reperiri, quae insu-

per iurat se nullum consummationi apposuisse obstaculum,
nec contradicitur nisi a Carolo. Quis igitur credet ipsum
non potuisse matrimonium consummare, nisi vellet ex in-
dustria abstinere et illicitis tantum frui ut uxori commisit?
Et hic animadvertendum quod Carolus constanter recusavit
coram iudice ecclesiastico comparere licet bonus et pius iu-
xta D. Pannetier; inutiles sunt citationes, iuridice factae,
inutiles suasiones amicorum. Quare? Passive se habere vult,
ait ipse - Sed futilis et insulsa responsio, quum de re sua
et honore maxime agatur-Melius dicendum, virum vitio in-
naturali deditum Iudicis interrogationes vereri et periculum
aut periurii aut famae amittendae evitare voluisse. - Et hoc
confirmatur amplius ex incoherentia assertorum eius circa
totum hoc non-consummationis negotium. Id accidisse culpa
Angelae, ait; sed primo de hac culpa prorsus tacuit, scili-
cet in libello iudici civili oblato mense aprilis 1883 - in quo
conquestus est, uxorem deseruisse domicilium, et sic officio
coniugali defuisse. - Postea arguit voluntatem contrariam
Angelae, et pro argumento attulit « impositionem fomen-
torum » quod argumentum diluitur plane testimonio Catha-
rinae Druelle, ex quo apparet fomenta haec imposita fuisse;
1. super stomachum tantum - 2. sex vel septem vicibus -
3. Contra voluntatem Angelae taedio ab iis affectae - Nu-
perrime demum fabulatus est, se abstinendo, obtempérasse vo-
luntati patris uxoris, qui eum monuerat ut filiam parceret.
Pater iam a quinque annis mortuus, res explorare nequit:
eo tamen vivo nihil tale ausus fuerat proferre. Collatis igi-
tur his tergiversationibus Caroli cum simplici testimonio
Angelae, iam a primordiis matrimonii dicentis virum noluis-
se debito modo agere, difficile non est discernere pro qua
parte stet veritas. Quinimmo attentis, quae nota sunt circa
ingenium plusquam mediocre Caroli, qui ex parentibus in 2.do
consauguinitatis coniunctis genitus, imbecillitate illa laborare
videtur, quae non raro in tali prole perspicitur, non impro-
babile videtur primam fuisse veram Caroli responsionem: ce-
MOLINEN. 89
tera autem prolata e suggestu aliorum, nempe parentum qui

illi omnino dominabantur. Quidquid sit de hac re, constat,
Angelam nulla lege constringi ad cohabitandum cum marito
huius generis et proinde causam esse iustissimam ex hac
parte pro dispensatione.
Altera causa habetur in opprobriis et contumeliis, quibus
misera iugiter impetebatur in domo mariti ab ipso et eius
parentibus. De his iam in antegressis satis dictum fuit. Pro-
bantur testimoniis domesticorum - amicorum quorumdam - et
uteris D. Pannetier, testis parum Angelae favorabilis; qui-
bus vexationibus merito adiungitur publica et contumeliosa
e domicilio eiectio, quod pariter negari nequit - Contra hanc
et etiam praecedentem causam gravis moveri potest difficultas,
inquit, orta ex sententia lata in Curia civili. Secundum
hanc sententiam videtur paritatem esse quamdam inter con-
iuges litigantes, esseque iniurias reciprocas, tum quoad offi-
cia coniugalia, tum quoad contumelias. Verum si totus pro-
cessus attente perlegatur statim deprehendetur, sententiam,
quatenus Angelae adversetur, parum immo nihil valere. Si-
quidem testes ab Angela producti , illi sunt qui eius con-
versationem quotidie ob oculos habebant, nominatim Anna
Côte, Eugenia Debatisse, Antonina Bourgne. Omnes unani-
miter testantur Angelam fuisse semper erga Carolum amoe-
nitate et urbanitate plenam, sive Cantilia sive Vichiaci: Ca-
rolum autem « zelotypum taciturnum » vel « contumeliose
maledicentem. » Ipse D. Pannetier, amicissimus familiae
Paitot, fatetur Angelam non invenisse observantiam debitam
in domo, et aliunde nulla fuisse reprehensione dignam. E
contra testes Caroli sunt « extranei, attriti » potiusquam « o-
culati. » Qui referunt et referre possunt unum vel alterum
factum tantum, sive fama auctum, sive a longe perspectum
sive perperam interpretatum. Immo Anna Côte quae utrius-
que partes rogatu citata est, coram iudice civili omnino in
favorem Angelae et contra Carolum testimonium dixit. Uni-
cum quod allegatur, nempe Angelam poculum vini in faciem
Caroli iecisse, fabulam esse et absurdum commentum osten-
90 MOLINEN.
ditur testimonio unius ex adstantibus. De non consumma-

tione iam satis dictum, quod constat in culpam non esse
vertendum Angelae, sed ipsius Caroli. - Quare ergo iudex
civilis, aeque damnavit utrumque? En explicatio allata. Prae-
ses tribunalis tunc temporis ambiebat officium consiliarii
apud curiam appellationum, quod ut obtineret illi patrocinio
opus erat cuiusdam propinqui Caroli. Existimabat autem
sententiam parum Angelae nocivam, quae in fine quod opta-
ret, obtinuit, sibi autem plurimum pro futuram. De facto
consiliarii munus assecutus est.
Quid haec valeant nescio; sed ex attenta totius huius
processus consideratione, censeo sententiam esse aperte con-
tra testimonia quatenus Angelam afficit, et proinde iniquam,
nullumque robur eidem inesse debere in tribunali ecclesiasti-
co. Ceteroquin sententia flagrantis iniustitiae inauditae res
non sunt recentioribus his temporibus in Gallia et alibi.
Alia demum causa dispensationis est conditio difficilis et
prorsus singularis Angelae, quae rupto civili vinculo ligata
manet, et saltem in foro externo, vinculo sacramenti, quod
constituit certe periculum grave incontinentiae vel novi con-
tractus. Angela enim viginti quatuor annis nata, orbata pa-
tre, cum matre senescente et aegrae valetudinis, nec fratres,
nec sorores habens, omni destituitur auxilio. Periculum eo
maius est quod sit pulcherrima, Vicinaci degat, civitate sci-
licet luxui et deliciis dedita, et ibidem cauponam exerceat.
Ceterum vehementer a pluribus solicitatur, ut novum ineat
connubium etiam valetudinis causa. - Quae omnia constituent
sane motivum solidum pro dispensatione.
Quibus si addantur cetera quae in antegressis stabiliun-
tur; nempe error gravissimus in quem inductae fuerunt
puella et eius parentes - vis adhibita a patre ut cum Carolo
contraheret - pessimis huius mores et vexationes ab ipso il-
latae quae reconciliationis spem omnem penitus excludunt ,
habebitur casus iis conditionibus vestitus, quibus moveri so-
let S. Cong. ad impetrandam a summo Ecclesiae Rectore
dispensationem in matrimonio rato et non consummato.
MOLINEN. 91
Ex praemissis colligit Consultor theologus sustinendam

esse sententiam Curiae molinensis, et supplicandum SSmo.
pro dispensatione matrimonii rati et non consummati An-
gelae Druelle.
VOTUM CANONISTAE. Antequam disquisitionem aggrediar,
ait consultor, tria necessario sunt praemittenda in themate:
duo circa extrinsecum causae meritum, et unum circa intrin-
secum. Igitur a) Tabulae processuales ex parte viri omnino
desunt in Actis. Hic ut in iudicium conveniret sive a proprio
Parocho, sive a matrimonialis vinculi Vindice apud Curiam
molin^n. bis et bis extraiudicialiter adhortatus, et deinde bis
iudicialiter per vadimonia petitus, coram Iudice ecclesiastico
contumaciter perstitit, et ne testes quidem designare voluit,
qui contra actricis relata et allegata deponere valerent. Sed
hoc, ut probe noscitur, haud officit actrici: non enim uxor te-
netur pro marito 1 et 3, C. nec uxor pro marito; neque
officit causae, ita ut ob contumaciam huius impediatur Iudex,
quominus sententiam definitive ferat c. Quoniam 5, de lite
non contest.
b) Plura occurrunt in actis, quae minus accurate sole-
mnitatum formam praeseferunt, ita ut potius quamdam ver-
balis, et non processus speciem exprimant, praeterquod etiam
quae authentiam firmant desiderantur; ut e. g. datum diei
et anni singulis excussionibus, una dempta; sigillum Curiae
etc. quae quidem de facto et consuetudine possent acta uti
infecta vitiare Schmalzgrueber /. cit. t. 2, tit. 22, n. 15,
Bouix De iudiciis tom. 1, p. 1, c. 3, q. 2. Neque circa
interrogationes res in liquido versatur, non enim ita plene
et enucleate, sunt sive proposita, sive excussa, ut absolu-
tam accuratamque factorum notionem haurire sinant, et ut
expedite et ordinate procedatur ad quaestionis solutionem at-
tingendam.
c) Denique tum actrix, tum patronus eius causae in pri-
ma instantia propugnant coactionem moralem ex timore re-
verentiali obortam, ut pro nullitate matrimonii concludant.
Non est dubium, praeter depositiones ipsius âctricis eiusque
92 MOLINEN.
Matris, alios quinque testes affirmare aliqualem istiusmodi coa-

ctionem; verum robur omne huius iuratae attestationis sta-
tim evanescit ex iurata pariter attestatione ipsius Angelae.
Interrogata enim haec an in actu celebrationis matrimonii
propositum foveret sese subeundi cunctis novi status oneribus,
Angela nihil haesitans respondit absolute. Cuius explicitae
affirmationi subsumens Iudex ait : usque a prima die idem
cubiculum, lectumque eumdem habuistis una cum viro ? Ite-
rum Angela subdidit utique. Interrogata denique: obstaculum
ne parasti implemento debiti coniugalis? absolute inquit num-
quam paravi. Sane ne diu in re perspicua immorer, aut coecu-
tiri, inquit, necessum est, aut fateri cogimur ex libero, ple-
nissimoque consensu praestito ab Angela actu celebrationis
matrimonii, et postea absque ulla interruptione per condor-
mitionem cum Carolo, septem circiter mensibus habitam,
ipsam ratum fìrmissimumque retinuisse, et retineri velle
suum contractum. Quare quaestionem universam circa coa-
ctionem moralem in themate inter fabellas ultro reiicio.
His praemissis iam ad causae meritum propius acceden-
do puto, ait consultor, quod raro equidem aliam huic simi-
lem pertractari contigerit. Elegantem ferme dixerim hanc,
non solum nexu inspecto per quod evolvitur inter pugnantia
motiva, quibus isti coniuges secura fronte unus alteri cul-
pam vertit de inconsummatione et de iurgiis per septime-
strem in maritali contubernio sibi invicem acriter mutuatis;
sed etiam inspecta causa ex qua dispensatio procedet. Agi-
tur enim non iam de dissolutione matrimonii rati, ex capite
impotentiae naturalis sive fortuitae, aut ex diversis formis
antipathiae derivanus, per quas omnes, impossibilitas per-
petua consummandi, sin minus necessario et physice certe,
ut in primis speciebus, saltem morali certitudine, ut in ce-
teris, semper adstipulatur; sed agitur proh pudor! de dis-
solutione matrimonii non consummati ex nefanda pravâque
pederastia, habitualiter in viro indita; qua hic nequissimis
stuprator contra uxoris naturam, impio veneris actus inge-
MOLINËN. 93
nio, nihil de sacramento, nihil de prole calet, neque calitu-

rum perhibetur, et contumaciter id sustinet.
Ex quibus etiam ratio dubitandi appareret: an matrimo-
nium Caroli sustineri possit? Videtur enim conditionem ab
eo fuisse appositam in contrahendo contra substantiam huius
contractus, qua nimirum obiectum eius destruentur, et hoc
ad statuta per textum c. Si conditiones fin. de condiction.
ubi quae referuntur, dicta censeri debent in exemplum pro
omnibus aliis condictionibus, quae substantiam matrimonia-
lis contractus adversarentur, ut ibi bene notat Abbas et
Ancharanus n. 2, Alexand. De Nevo n. 5. et Io. Andreas,
Enricus Boich, n. 5. Sed depositio iurata Angelae in qua
fulcrum omne huius dubii vertitur, etsi magnum robur et
vim consequatur ex probata integritate eiusdem, tamen
puto non sustineri, nec sustinere studerem cum non con-
stet, Carolum voluntatem hanc antecedenter ad matrimonium
habuisse, ut in terminis declaravit S. C. C. dum eius a
Secretis Summ. Pontifex Benedictus XIV adhuc in minori-
bus esset, in Ulixiponen. occidentali, de qua acriter dispu-
tatum fuit die 16 Martii 1720, 31 Iulii 1723, et tandem
die 18 Iulii 1724. Quaest. Canonicae 148, 386.
Itaque ut rem breviter ac ordinata methodo perstringat,
duobus capitibus disquisitionem omnem dimetiri contendit,
uno scilicet quoad inconsummationem matrimonii, altero
quoad honestas gravesque causas ad apostolicam dispensa-
tionem implorandam concurrentes. Et quoad primum caput,
ait, tria ex iure notissima, ad probationem pro inconsum-
matione faciendam in themate requiri: iuratum nempe testi-
monium a) actricis, b) septimae manus, et c) aspectus cor-
poris puellae.
De iurato testimonio puellae quanti sit faciendum, in hu-
iusmodi causis, late desumitur ex praxi iam retenta apud
S. Poenitentiariam relata per Corradum Prax. dispens, a-
postolici L 8, c. 7. n. 36, quae ab an. usque 1681 in fo-
ro conscientiae, iuramento illo dumtaxat attento, dispen-
sare suevit super matrimoniis ut in themate; sed deinceps
94 MOLINEN.
Innocentius XII per Const. Romani Pontificis perpetuo de

hac praxi cavit. Huic aestimationi vim omnem derivasse
constat ex pluribus Decretalibus, inter quas c. Laudabilem
5 de frig. et male f. c. Continebatur 6 de despons. impub.
c. Proposuisti 4 de probat, etc. quae omnia in praesum-
ptione fundantur conscientiae integritatis c. Mulier 34 de
iureiur; quam conmaculare periurii crimine non sunt dicen-
dae, illae quae ad peccata vitanda, Ecclesiae iudicium prae-
stolantur.
Talique conscientiae integritate actricem pollere, ob piam
eius educationem in monasterio acceptam, religionis morum-
que observantiam, decem testes uno ore concinunt; et si
unus excipiatur Carolus, qui extraiudicialiter mordicus ca-
lumniare Angelam se non pude t, nusquam in actis hilum
apparet contra candorem integritatis animi nostrae actricis.
Nec collusionis suspicionem ingerí posse Angelam inter
et Carolum: idque non uno ex capite evincitur. Licet uter-
que coniux palam confessus sit eorum matrimonium man-
sisse ratum, tamen discordibus omnino, imo contradictoriis
causis inconsummationem probare nituntur. Carolus in li-
bello reconventionali pro divortio in Angelam reiicit culpam
et causas designat, manifesta et absoluta voluntas ab ea ini-
tio cohabitationis expressa, inde repulsis, effugiis, simula-
tionibus obstinate retenta, precibus parentum puellae acce-
dentibus, ut ab eorum tenella et adhuc valetudinaria An-
gela, quantum fieri posset se abstineret. - Angela e contra
de inconsummatione iurate Carolum redarguii, nam deducit :
etsi requisita numquam se debito subtraxerit, valetudinem
obiiciens, tamen ipsum, praecise ipsum, noluisse consum-
mare, dum ait: « il m ' a declaré qu'il voulait agir avec
moi, comme avec un garçon, quoniam ipse « ne voulait
pas avoir d'enfants et que d'ailleurs il lui plaisait mieux
d'agir autrement »
Si iis conniugibus cordi esset colludere, haud explicare-
tur ut Carolus iterum iterumque iudicialiter et extraiudicia-
liter vocatus coram iudice stare noluerit, ut a criminibus
MOLINEN. 95
ab actrice contra ipsum obiectis purgaretur : iis enim vigen-

tibus nuspiam a S. O. C. facultas ei tribueretur ad alia vota
convolare.
Cum igitur plena fides, iuratae actricis attestationi sit
adhibenda, en ut illa sub iuramenti fidem adstruit de in-
consummatione, affirmans, matrimonium suum mansisse ra-
tum unice, ut ipsa ait, causa eius mariti, cui numquam sese
opposuit quoad matrimonii consummationem, et cum quo
commune habuit cubiculum, et lectum a prima die initi ma-
trimonii per septimestrem et dies viginti et unum. Ex quo
tempore Cantiliam haud prius repetiit quam die 15 Decem-
bris, ibi profecto mansura, nisi insequenti die Carolus eam
depulisset, duris obiurgationibus. Et de facto discessit An-
gela, ne peiora perpeti se exponeret, haud amplius coniu-
galem domum visura.
Hic operae praetium est sedulo distinguere epocham ab
epocha, ut inconsummatio exacte statuatur. Et duas epochas
Angela in praedictis discernit. Prior a 7 Februarii 1882 ad
28 Septembris sequentis vertitur, altera ab hac postrema
die decurrens ad 16 Decembris eiusdem anni pertingit, in
qua post duos menses et 17 dies, quibus domi paternae fuer-
rat hospes, tandem Paitot domum régressa est, et ab ea im-
mediate depulsa, hanc non amplius repetiit. De prima epo-
cha patet ex dictis matrimonium non fuisse consummatum,
de altera nullibi reperitur verbum, sive in excussionibus,
sive in actis, ad declarandum quid tunc temporis circa in-
consummationem evenerit, quod, patet, per iudicem firman-
dum fuisset. Itaque omissionem supplere studeamus.
Ad hanc epocham explorandam nullum aliud suppetit
argumentum, nisi quod ex coniecturis et adminiculis desumi
potest, nam cum singula non prosunt, multa collecta simul
iuvant Glossa in Praeterea 27 de test, et attest. verb. de
auditu in fin. et c. Cum Causa 13 de prob. verb. admi-
nicula; ac /. sancimus C. de testam, etc. Quae sane praesto
esse putat et vehementer assurgunt ex aversione animorum
praedict. coniugum et ex odio familiae Paitot, quae non pa-
96 MOLINËN.
tiebatur consortium familiae Druelle penes quam Angela ma-

nebat et explicite ex epistola Caroli coniicitur data ma-
tri Angelae ipsa die 28 Septemb. 1882, qua haec e domo
coniugali Vichiacum abiit, ad matrem Cantiliam ducendam
iuxta condicta, ut ibi rusticaret.
Et circa aversionem animorum coniugum probatam re-
manet ex parte Caroli per ea quae deduxit ante tribunal
dannati in reconventionali petitione divortii, quae tanta fue-
runt ut favorabilem sententiam obtineret ; et ex parte An-
gelae per depositiones iuratas, quibus contubernium cum vi-
ro pluries nuncupavit « un enfer, » et qua tale dicendum
est eum a se quantum potuit ablegasse, et de facto valde
abhorrait.
Ex his porro coniicere datur in determinata superius e-
pocha altera, quod nec Carolus apud socrum, quo Angela se
habebat, voluerit pergere mansurum, nec Angelam apud
Paitot rediisse solam. Et de facto vix 15 Decembris praed.
eam attigit domum, cum suo genitore comitata, ac illico fuit
putide reiecta, ut iam innui, et mox textualiter referam.
Nec pariter praesumendum in nocte a die 15 ad 16 Decem-
bris praefati, domi Paitot evoluta, consummationem accidis-
se. Nam huius temporis decursu iurate deponit Antonina
Burgne testis de visu, quod Carolus una et altera vice milites
et iudicem appellare volebat, ut eam ignominiose expelleret.
Igitur ab ingressu Angelae in domum Paitot, ad eius ab
hac expulsionem, morali certitudine remanet probatum ma-
trimonium eius constanter mansisse inconsummatum.
Inconsummatione itaque huius matrimonii, ex capite iu-
ratae depositionis actricis in vado posita, eamdem probatio-
nem ex septimae manus depositionibus roborat. Vim omnem
horum testium in casu matrimonii tantum rati sitam esse
in eorum iuramento de credulitate coniugum firmatur textu
ex cc. cit. Laudabilem et Requiswisti, et hoc sapienter: cum
enim agatur de re occulta, testantur hi verisimiliter posse
credere dictis actorum, quatenus sunt dignissimi fide, sicque
per proprium iuramentum purgatores fiunt de quavis possi-
MOLINEN. 97
bilitate mendacii tollenda, sive periurii illorum, ut optime
exponunt Innocentius in sup. cit. c. Laudabilem in fin. et
Io. Andreas ibi n. IO. Unde desumitur quam maximi va-
loris sit horum attestatio, quandoquidem « quamvis, ut con-
cludit card. Turrecremata in d. c. Requisì visti n. 4. de
actu illorum numquam haberetur certitudo per facti eviden-
tiam, homo tamen ut plurimum, per signa probabilia et con-
iecturas deponit, quae quamvis non sufficiant ad generan-
dam scientiam, sufficiunt tamen ad generandam fidem seu
credulitatem: > et sic communiter DD. in d. c. Laudabilem
Cf. Pirhing. /. C. I. 4, tit. 15, §. 3, notat. 4. Schmalz-
grueber ibid nn. 89, 90.
Et ad hanc validissimam probationem in themate asse-
quendam, haud multis immorari continget. Septem enim
sunt testes de credulitate inconsummationis ab actrice asser-
tae, inter quos duo propinqui Angelae, tres ex eius vicinia
et duo Parochi: scilicet unus qui fuit auctor et dux huius
maleominati coniugii, quique mox ex Cantilia est Parochus
Duae Nostrae de Montluçon principalis Curio in Dioec. Mo-
linen. post illum Cathedralis, alter qui hactenus moderatur
Paroeciam Cantiliae. Hi omnes uno ore interrogationi datae
an retinerent inconsummationem assertam matrimonii con-
iugum Paitot-Druelle, nihil cunctando, responderunt se certe
credere Angelam mansisse virginem, quia matrimonium re-
tinebant haud fuisse consummatum. Ergo per septimae ma-
nus testimonium sacramento iurisiurandi firmato satis constat
et probatur de asserta veracitate actricis circa inconsumma-
tionem matrimonii.
Ad tertium caput quaestionis de veniens consultor ait,
inspectionem corporis puellae, potissimam probationem* imo
U N I C A M pro hoc genere caussarum constituere, ut probe ait
oculatissimus Vindex Matrimonialis vinculi S. C. C. in suo
voto ex officio in casu. Et revera tanti ponderis est proba-
tio haec ad cit. c. Proposuisti, quod ad tradita per Glos-
sam in e. Causam matrimonii 14 de test, et attest. verbo Mu-
lieres circa medium, etiam « confessioni viri praefertur: »
Acta, Tom, XXIII, fase, C OL XVI. 7
98 MOLINEN.
ac bene probant Mascardus De probationib. tom. 3, conclus.

1410 n. 14 seq. Pirhing. op. cit. I. 2, tit. 19. § 6, n. 28.
Schmalzgrueber ibid. n. 64; et qualis demonstratio veritatis
iuxta Pichler ibid. n. 13: quae magis magisque est atten-
denda in themate, cuius a tabulis processualibus confessio
viri exulat, nec sperari potest ut vidimus. Quem tamen de-
fectum suppleri poterat arbitrio iudicis per testes a se ex
officio inquirendos, et in causa de suprarelata notorietate
prudenter fecisset ut arbitror: attento etiam quod in mate-
ria casus non requiruntur testes omni exceptione maiores ad
regulam iuris c. Super eo 22 eod. et c. Videtur 3, qui
matrim, accus, poss. ut docent communiter DD. penes Gru-
tierez De matrim, c. 44 n. 68, et latissime probat suprad.
Mascardus op. cit. tom. 2, conc. 1022 n. 15 per tot.
Itaque haec inspectio peracta fuit cum dispensatione,
ut praenotavi, ob scandala vitanda, super stricta observan-
tia totius formae praescriptae per Constit. Dei miseratione
et Instruct. Cum moneat, sed ad tramites voti citati et in
copia transmissi Defensoris vinculi S. C. C.
Hac super dispensatione innixa Curia Molinen. universa
huiusmodi exploratio satis perfunctorie fieri sategit, et unice
constat in actis ex declaratoria quinque vel sex linearum a
duobus Obstetricibus per Medicum-Chirurgum admonitis, sub
vigilantia honestae Matronae singillatim firmata, ac ex re-
sponsionibus datis in confirmationem conclusionum exhibi-
bitarum apud Magistratum Gannati in iudicium divortii ho-
rum coniugum a duobus Medicis illuc adscitis: omisso vero
prorsus alio interrogatorio Medici-Chirurgi Hilarii Fournier
qui Obstetricibus tunc praefuit.
Porro ex praefatis documentis Obstetricum en quid ex
integro habetur. Prima Obstetrix Anna Pacaud Buissionnier
declarat « avoir constaté que Mlle Druelle est complète-
ment Vierge, avec une membrane hymene absolument in-
tacte: l'orifice est tout à fait circulaire et l'acte conjugal
n ' a pu avoir lieu dans 1' état actuel de la jeune femme >.
Altera Obstetrix Francisca Alligier uxor Digot, declarat:
MOLINEN. 99
« avoir constaté q u e Mlle Druelle est complètement Vier-

ge, que Y orifice de la membrane hymen est circulaire sans
aucune cicatrice, et elle affirme sans aucune hésitation qu'-
auGun rapport conjugal n'a eu lieu. »
Medicorum peritia facta est et firmata die 13 Augusti
1883 a DD. Iacobo Nicolas et Prospero Willemin pro Gran-
nati Magistrato, et nunc confirmata fuit sub iuramenti fide
ab iisdem apud Curiam molinen. in qua ita concluditur:
1. L' état des parties genitales rì est nullement en rapport
avec une vie conjugale de sept mois. — 2. Les tentatives de
défloration si elle ont eu lieu, ont été incomplets comme le
prouve la conformation de l'hymen qui nous parait intact.
At vero E E . P P . fateor, admissis plane praecedentibus
probationibus, postremam hanc, quae est ut dixi, potissima
imo unica ad probandam integritatem Angelae, mihi non
videri sufficientem. Facta enim proportione modum inter quo
inspectio puellae fuit peracta, et modum septimestrali coha-
bitationis horumce coniugum, nequicquam concludit: quia ter-
mini propörtionis valde inter se sunt disparati, nec apparet
quomodo aequari possint.
Siquidem verum est probationem hanc cummulative non
autem copulative arg. ex c. Requisivisti et c. Laudabilem
§ si autem cit. sumendam esse; sed cum alias probationes
de rigore iuris praescriptas ex parte alterius coniugis ser-
vari nequeant, adminiculum hoc inspectionis mulieris rigi-
dius erit probandum, cum agatur de magni sacramenti vin-
culo dirimendo pro quo ut docet Rota decis. 392, n. 27 rec.
cum DD. universisj et S. C. C. sancte semper retinuit,
« omnis cautela et diligentia est adhibenda, ut quantum
humana fragilitas sinit, omnis fraus et error excludatur. »
Scio equidem quod « expedit legis vinculum quandoque
relaxare, ut pluries, e venientibus casibus et necessitatibus,
pro communi utilitate satisfiat » c. Sicuti 18. Conc. Trid.
Sess. ult. de Ref or.; et de facto, ut dixi, in casu ad scan-
dala vitanda visum est, ut alias sexcenties, dispensare a ri-
gorosa observantia totius formae a S. Sede praescriptae in
100 MOLINEN.
exploratione corporis mulieris; sed exceptiones non sunt in

causae praeiudicium vertendae, neque minus valent ius pe-
rimere. Quapropter S. C. C. dispensationem praedictam lar-
giendo cavit de more, ut sedulo servarentur omnia et sin-
gula quae plenam causae cognitionem perfectumque con-
scientiae informationem parere valerent; et ad haec conse-
quenda clarissimus Vindex matrimonialis vinculi ex officio
S. C. O. taxative designavit observantiam §§ Procedendum
et Iudex Instructionis Cum monsat. Unde merito loco trium
Obstetricum duo dumtaxat, et loco duorum in arte perito-
rum, Medicus-Ohirugus in casu, fuerunt adhibiti.
Verum enim vero eccur fuit horum examen in discus-
sione per interrogatoria omissum? Ecquisnam tali dispensa-
tioni innixus excludet in casu necessitatem balnei a § Pro-
cedendum solemniter praescripti, maxime cum illud sit po-
tissimum modum ad certitudinem obtinendam cum plena
caussae cognitione, et perfecta conscientiae informatione su-
per facto omnibus occulto? Quis audet integritatem Angelae
sustinere, unico eius testimonio cum septimae manus iura-
mento de credulitate suffultus, dum tale testimonium etsi
unitum cum illo viri, quod deest ut vidimus, regulariter
negativam consummationis nos probat ex textu c. Super eo
5 de eo qui cognJ Et dato etiam quod aliquando admitta-
tur confessio utriusque coniugis cum iuramento de creduli-
tate ad normam cit. cc. Requisivisti et Laudabilem, ad quam
adstruendam admitteretur in themate etiam confessio Caro-
li extraiudicialiter facta pro asserta negativa, quae et de
rigore iuris civilis « ex recepta in Curia canonica aequita-
te » admittitur, ad relata per card. De Luca De credit, et
débit, discur, 148 n. 2, tamen in casu nullius esset facile
valoris, dum hic sive quia nihil faciens dissolutionem ma-
trimonii non vir timoratae conscientiae se praebet; sive quia
pravis moribus uti est deturpatus, et odio quo agitur in u-
xorem religiosam et valde probam, sensum ingerit -studere
se eam velle decipere ad iniuriam sacramento irrogandam ,
MOLINEN. 101
quatenus scilicet ipse sciat se eam concupisse, et obreptitiam

sic dispensationem obtineat.
Sed in casu necessitatem balnéi in exploratione puellae
maximum assequitur pondus, ob Caroli effraenatam vene-
rem unde semper de ingenua uxore abusus est, qua stante,
impossibile dixerim quin aliquando commixtio non interces-
serit. Certe hic opus hic labor est inveniendi aliquem qui,
ut ait Conscius De separ. tor. coniug. I. 3, c. 2, n. 261
« absque ulla amaritudine statim illis credere possit hoc fe-
cisse miraculum, » scilicet non consummandi ! Et sane Ca-
rolus qui non alium finem , nisi ad explendam libidinem
contraxerat, inter aestus iuventae, fortiter potens, sub te-
nebris, non per unam aut alteram noctem, sed per maritale
decubitum septem mensium, tanta sibi licita arrogans quan-
ta liberent, solus cum sola puella 18 annis et haec candi-
da ingenuitate pollens, pulcritudine nimium decora et nun-
quam petitionibus viri renuens, etiam dum hic insolenti il-
lecebra debaccharetur, impossibile inquam est credere, quod
in naturali situ coniunctionis numquam ex delirio vehemens
excurrerit, quin etiam miserrima Angela pudore et impetu
concidens minus plane animadverteret.
Equidem prorsus E E . P P . ex his adminiculis, conie-
cturis, praesumptionibus etc., coniunctim et rigorose in casu
ponderandis, prudenter dubitandum venit probabilitate tam
iuris quam facti matrimonium hoc utique fuisse consumma-
tum, idque minime obstante iuramenti actricis veritate pro
inconsummatione delati. Quod si Rota in Romana nullita-
tis matr. 19 Iun. 1651 coram Arguilles retinuit consum-
mationem, quia de ea ex concubitu in uno eodemque lecto
« non coniectura fortasse, neque praesumptio, sed PLENA
PROBATIO esse possit, » quid quaeso videtur decidendum in
nostra factispecie?
Quapropter iterum iterumque insistam super necessitate
balnei in inspectione Angelae: unicum quippe videtur hoc
adesse remedium , sive cautela ad dubium omne e medio
tollendum circa eius integritatem. Sola inspectio sine huius
102 MOLINEN.
subsidio, in iuvenculis praesertim, ad nihilum aliud condu-

cit, nisi ad magis magisque firmandum enatum sac. Cano-
num quod « saepe manus fallitur et oculus obstetricum, »
c. Causam 14 deprobat, et cum Glossa in cit. c. Propo-
suisti verb. per aspectum, et Canonistis omnibus sustinet
Leurenius I. c. I. 4. tit. 1, De frig. et male f. q. 244 num.
2, una cum Medicis apud Zacchiam Quaest, medie, leg. I.
4. tit. 1, q. 1, n. 16 et seq. Imo dato quod hymen appa-
reat, ut in casu per allatas declarationes perhibetur, si cautela
balnei adhibeatur non iam inquam probabilitas, seàprobatio ad
evidentiam habebitur, quae infallibilis est, nec falsitati aut alte-
rationibus subiacet, certitudinem quippe physicam gignit ex
card. De Luca op. cit. de iudic. disc. 25 n. 1, ex qua integritas
aut defloratio mulieris plenissime probatur. Ob quam egregiam
praestantiam putarem quod cautela haec, etsi nuspiam a sac.
Canonibus aut a lege aliqua fuerit iussa, tamen maiori equi-
dem solemnitate, ex* eius auctore Hostiensi in c. .Causam
cit. n. 4, recepta sit, eamque taxative praescribendo tam a
5. C. C. per Instr. Cum moneat, quam a Suprema U. L
per alteram Iudex ad hoc, fuerit canonizata.
Et quanta sapientia id fuerit statutum probari potest ex
Zacchia op. et loc. cit. quia eo remedio adhibito « ariditas,
contractio et corrugatio locorum cessat, et ea patentia re-
manent, manifeste corruptionem demonstrantia; quae tanto
magis manifesta fient, sin alia signa quae in violata virgi-
ne apparere dicemus, uni conspicua et hic erunt; » signa
videlicet: in vaginae osculo, carunculae minores, exiliores,
flaccidioresque, colore magis remisso et ad livedinem ver-
genti, inter se disgregatae, ac invicem dissitae recognoscen-
tur; abscedunt namque invicem carunculae ob membranarum
quibus cohaerebant violationem aut disruptionem. Quae om-
nia in ispectione relata abesse nec innuitur, ut in diligentium
relatione semper reperiri factum cum balneum intercesserat,
sine quo impossibile est prospicere, maxime cum de iuven-
culis agitur, ut punctualiter in themate, quarum designata
loca ob vigorem aetatis, et virescentium fibrarum firmitatem,
MOLINEN. 103
tenacius cohaerent, quasi nativa soliditate et retinentia, ut

bene observant physiologi, Cf. Zacchia op. et loc. cit. n. 16,
collata q. 3 n. 10 etc simul compaginatae.
Quod si generatim monet Sánchez De mat.. L 7 disp.
113 n. 11 districte balneum esse praecipiendum a iudice,
quia cum agatur de vinculo matrimoniali dissolvendo « quae-
cumque probationes possibiles admittendae sunt, et POTIUS.
DEBENT ESSE SUPERFLUAE QUAM DIMINUTAE » et probaverat
in antecessum ibi. disp. 107 n. 1, ad tradita per Hostien-
sem Io. Andream, Ancharanum, Praepositum, Alex, de
N e w . etc. etc. cum communissima DD.; quaeso E E . P P .
quibus verbis usus fuisset hic sapientissimus Doctor ad bal-
neum praescribendum in themate? Si balneum, Coscio teste
op. et loc. cit. n. 197 sine antecedenti condonatione adhi-
bendum veniat ad cautelam « cum de incorrupta virgini-
tate dubium magis magisque removere possit; ... est neces-
sarium prosequitur, si praecesserit condormitio, tunc enim
urget praesumptio consummationis, et consequenter deflora-
tionis mulieris, » ibid. n. 200. De qua pilmari probatione
ita in magistrali decisione coram Ursino 23 Ian. .1686. Per
balneum « cessat quaelibet fraudis suspicio , a textu consi-
derata quod oculi et manus saepe falluntur, et probatio in-
de dimanans est valida et CERTA, et uti talis admittitur in
c. Causam de probat, ubi respondetur caii. nec aliqua 27.
q. 1 et docent Hostiensis in d. c. Causam n. 14 et Abbas in
c. Fraternitatis de frig. et malefic. cum aliis relatis per
Sánchez etc. » Decis. X. n. 38 ad ornat. Card. De Luca
super matrim. De Regul. et Matrim. Quid post haec, quid
dicemus de Curia molinen. circa omissionem huius cautelae,
quae erat indeclinabilis in themate, sive quia in hoc specialis
suspicio commixtionis, ex diutina condormitione talium co-
niugum est vehementissima, sive quia dispensatio apostolica
elargita non suffragatur improbatae omissioni, dum praeter
omne scandalum, poterat adhiberi, sive tandem quia S. C. C.
per votum Vindicis s. vinculi authentice communicatum,
104 MOLINEN.
paragraphis Procedendum et Iudex taxative designatis, requi-

ri declaravit, imo imposuit?
Igitur E E . P P . cum satis superque, ni fallor, sit pro-
batum, in dubium revocari posse integritatem actricis, pro-
pterea verbis ipsis c. Causam sup. cit. placet et iuvat con-
cludere circa caput propositum, quod « velitis et mandetis
ut ADHUC honestas matronas providas et prudentes deputare
aut deputari, curetis, ad inquirendum utrum dicta puella
virginitatis privilegio sit munita. »
Gradum faciendo ad dispensationis causas. Consultor
ait, quinque allegantur ab actrice in suo recursu exhibito
ad dispensationem implorandam, nempe a) consensus a se
coacte prestitus in matrimonii celebratione; b) error gravis
et invincibilis circa qualitates personae, c) turpis conversa-
tio coniugis contra bonum sacramenti; d) minae et saevi-
tiae graves quae tum a viro, tum a soceris perpessa est;
e) tandem votum novas nuptias ineundi: quae omnes, po-
strema excepta, Vindex s. vinculi apud curiam Molinen.
conatur explodere. Patronus autem primae instantiae actri-
cis de eis quinque prima tantum accepta tres novas addit
nimirum a) conditio sigularis actrici facta ob divortium ci-
vile impetratum; b) periculum incontinentiae actricis; c) o-
dium implacabile inter hos coniuges.
Plus minus de quibusdam praedictar. causarum prona
esset probatio, exceptis omnino prima et postrema ex alla-
tis a Patrono: excepta prima quia « frustra legis auxilium
invocat, qui committit in legem » c, Quia 14 de usur,;
excepta postrema quia licet a plerisque serpentibus suffi-
ciens ea habeatur, existimatur tamen insufficiens a pluribus
primae notae doctoribus, ut Fagnanus in c. Ex parte 9 de
convers. coniug. n. 15 etc.
Sed ne res in longum trahi contingat super u n a , et
validissimam puto, insistam: super nempe turpi conversatione
coniugis contra bonum sacramenti. Itaque exploratum est,
ex c. Si conditiones cit. consensum in matrimonio fieri con-
sensu in carnalem copulam, uti conditio sine qua non de
MOLINEN. IOS
corpore invicem tradendo ad efficiendum unam carnem alias

matrimonium non subsisteret ab initio, foretque nullum ex
deñcentia obiecti. Et hanc esse probabiliorem sententiam cum
sancto Thoma 4 Sent. dist. 28 q. unie. art. 4 tam theo-
logorum Sánchez op. cit. I. 5. disp. 10 per tot. Salmanti-
ciens. Op. moral, tom. 2 tract. 9 de matr. c. 7 dub. 3
per tot. et signanter n. 95. Layman etc. quam Canonista-
rum Gonzales in c. Si conditiones sup. cit. n. 8, Barbosa.
ibi n. 3 de condit, appos. Pirhing. op. cit. I. 5 tit. 5 § 3
n. 13, Schmalzgrueber op. cit. I. 4 tit. de cond. appos.
% 5 n. 119 et seqq. Conscius op. cit. I. 1 c. 16 n. 271
seqq. cum aliis ferme innumeris, qui ab iis referuntur et pro-
bavit S. C. C. in cit. Ulyxiponen. occidentali.
Iamvero turpis et horrenda huiusmodi conditio substan-
tiae matrim, repugnans, illudque vitians, explicite reperi-
tur apposita a Carolo in suo matrimonio, ut ipse declara-
vit Angelae, et haec inde iurata deposuit. Ait enim: « Il
m'a declaré qu'il voulait agir avec moi comme avec un gar-
çon, » et hoc ea de ratione quia il ne voulait pas avoir
d'enfants, et que d'ailleurs il lui plaisait mieux d'agir au-
trement » id est directe se velle in vinculo matrimoniali
permanere contra bonum prolis.
Haec etsi fatendum sit unica Angelae depositione fir-
mari, tamen cum agatur de re occulta quae nullo alio testi-
monio convalidari possit praeter illud Caroli, qui sciens de
crimine hoc se accusari, tamen contumaciter non vult com-
parere in iudicium ad se purgandum, quod pro confessione
est retinendum; cumque aliunde constet, Angelam omni fide
esse dignissimam, et confirmari adhuc possit ex testimonio
proprii parochi, dubitari prorsus nequit de veritate huius as-
serti. Quod aliunde etiam firmari insuper potest ex notoria
lascivia Caroli, in quam a pubertate usque non tantum fuis-
se pronum evincitur, sed ad eam fuisse studiose inflamma-
tum a genitoribus illis, qui inde magnam habuerunt partem
in saevitiis contra miserrimam Angelam. Ita testatur D.
Boutry canonicus theologus cathedr. Molinen, Nec satis.
106 MOLINEN.
Unus testis ex adhibitis in tribunale Gannati, talia deponit

circa mores Caroli adhuc coelibis, quae me pudet referre.
Porro cum de crimine Caroli certitudine morali validis-
sima argumenta subsint, iam videndum erit utrum sufficien-
ter constituant rationem ad matrimonium quatenus tantum
ex gratia dirimendum: quod sane sustineri non dubito, imo
ex iustitia id deberi retinerem. Et sane si haec impia et
scelesta conditio absolute et antecedenter sive explicite sive
tacite posita, Sánchez op. et loc. cit. n. 6. Palaus op. mo-
ral, tra. 28 disp. 2 punct. 11, § 4 n. 9. Pitonius Di-
scept. Eccles, tom. 3 disc. 14 n. 14 et 33 in matrimonio
servanda absque consummatione, tanti esse reperitur ex iure,
ex S. C. C. et ex sententia DD. ut initio retuli, ita ut
nullum illud irritumque efficiat, nonne tanti erit ut matri-
monium, tantum per verba de praesenti consistens et num-
quam consummatum ex sapienti Summi Pontificis iudicio
possit absolute resolvi?
Item si in matrimonio consummato, vitium contra na-
turam causât separationem tori arg. ex textu in c. Idolola-
triae 5 caus. 28 q. 1 in c. Omnes 7 caus. 32 q. 7 et do-
cet Glossa in praed. can. Omnes verbo Sodomitae, Abbas,
in c. Maritis 4 de adulter, ibique Butrius ac Innocentius
si hic recte intelligatur in c. Si seduxerit 1 in fin. cod.,
quanto magis hoc si non fuerit consummatum causam iu-
stam honestam que praebebit ad dispensationem apostolicam
pro vinculi resolutione obtinendam? Et sane ratio patet;
nam ut natura ipsa matrimonium inclinans, prout est a Deo
praeordinatum, in maris et feminae coniunctionem ad propa-
gandam sobolem, ac propterea, natura pariter ipsa , uti in
medium necessarium pro coniunctione, inclinat ad indivi-
duam vitae consuetudinem per cohabitationem ; sic natura
eadem, fine a Deo praeordinato praeterverso, sacro vinculo
scilicet abutendo, ut alteruter coniugum consulto vitium
contra naturam enutriat, ab individua vitae consuetudine,
quatenus matrimonium perstiterit inconsummatum, erit per
solutionem vinculi dissolvendum.
MOLINEN. 107
Quod si remedium hoc non adhiberetur, quaeso E E .

P P . instanter rogo, nonne conni ven tiam saperet in pravo-
rum turpitudinem et nefas? Equidem prorsus. Quid enim
speratum iri putaremus ex tam pessima ac horrenda crimi-
nis huius deordinatjone, contra quam Deus ignem immisit
Gen. 19, 24 et ob quam delendam iudicium extremum ac-
celerabit Ioel. 3, 2, ac tam ius canonicum, quam civile
can. Infames 2, caus. 3 q. 3 I. Cum »vir 31 C. ad legem
Iul. de adult. infamia eam exercentes inurunt, praeter alias
poenas gravissimas, quibus ab uno et altero iure percellun-
tur, quo specie nefanditatis, iuxta Pirphing. op. cit. L 5
sect. 3 § 2 n. 69 ex sancto Thoma 2, 2, q. 154 art. 1
in corp. cum aliis ibi, nisi scelerum nequissimam seriem in
sanctiorum munerum perniciem, a providentia sancte huma-
nitati concreditorum, vis penitus extingueretur ?
Inde patet dispensationis favorem in themate totum
inniti, non utique super titulo jjratiae, sed super prudenti
administratione iustitiae, qua Summus Pontifex non tantum
ut oves sibi traditas salubriter pascat; easque ad vitam so-
licites deducat, ne in aeternae perditionis discrimen proba-
biliter pereant, sed ut etiam ex sui muneris debito, manus
auctoritatis admoveat ad ea sacrilegia inurenda quae coer-
cere ex iure naturae et divino tenetur, quatenus nempe per-
versi homines, praesertim huius aetatis, vesano conatu con-
tra matrimonii sanctitatem divina humanaque omnia fundi-
tus pessumdare, ac evertere moliuntur.
Quare gravis et honesta causa est turpis conversatio
alterius coniugis ad apostolicam dispensationem obtinendam
pro dissolutione matrimonii quatenus non sit consummatum
in casu.
ANIMADVERSIONES DEFENSORIS MATRIMONII EX OFFICIO. Ca-
rolus Paitot ait, annos quatuor supra viginti natus et Angela
Druellc in aetate annorum octodecim constituta matrimonium,
servata in omnibus sacrosancti Concilii Tridentini forma,
inter se contraxerunt, ineunte anno 1882 sub die 7 mensis
Februarii.
108 MOLINEN.
Novi coniuges eodem tecto et thalamo usi sunt usque

ad insequentem Septembrem, quo labente Angela, consen-
tiente Carolo, paternam domum petiit. Die vero 15 Decem-
bris eiusdem anni ad maritales lares remeavit, quos postri-
die reliquit non amplius reversura.
Huiusmodi matrimonium Angela opere imperfectum pro-
clamat. Ast quod asserit, ad iuris amussim minime demon-
strat. Porro res est de coniugibus aetate florentibus, qui per
septem menses condormierunt, quacunque impotentiae sive
absolutae sive relativae dubietate cessante.
Quapropter ad elidendam gravissimam matrimonii con-
summati coniecturam argumenta prorsus ineluctabilia requi-
runtur. Quem ad censum haud spectant argumenta ab An-
gela in medium allata.
Quae quidem argumenta aequa lance pensât optimus
consultor canonista, et ad dubium : An constet matrimonium
in themate mansisse ratum dumtaxat et non fuisse con-
summatum? consultissime respondit: Dilata et coadiuven-
tur probationes circa integritatem mulieris.
Ego autem, ne videar actum agere tantum, dicam ab ob-
stetricibus factum fuisse specimen in corpore Angelae abs-
que balneo.
Huic-fere similis est corporis exploratio, quam ad pe-
titionem ipsius Angelae die 13 Augusti 1883 peregerunt
medici Iacobus Nicolas et Prosper Willemin. Balneo nec isti
medici, nec antedictae obstetrices ante corporis recognitio-
nem Angelam supposuerunt.
Heic quaeram , si in honore habentur ac ad probandam
virginalem mulieris integritatem inspectiones tanta levitate
absolutae sufficiunt, tota errant via medicae artis proceres
tum moderni, cum antiqui, qui corporis explorationi prae-
mitti volunt balneum tepentis aquae; qui hymenis existen-
tia contenti minime sunt, sed praeterea ad multiplicia alia,
sive incorrupti sive violati claustri virginalis signa atten-
dendum esse censent; atque ad colorem et duritiem nedum
partium genitalium verum etiam totius corporis.
MOLINËN. 109
Cum ita res se habeant supervacaneum puto disserere

de dispensandi causis; et proin sine mora ad propositum du-
bium submisse postulo rescribi - Negative, sin minus - Dilata
et coadiuventur probationes. -
Quibus praenotatis diluenda proposita fuerunt, quae
sequuntur
Dubia
I. An constet de matrimonii nullitate in casu. Et qua-
tenus negative.
II. An sit consulendum SSmo. pro dispensatione a
matrimonio rato et non consummato in casu.
RESOLUTIO. Sacra C. Concilii, re discussa sub die 29 Mar-
tii 1 8 9 0 censuit respondere: Ad I. Negative. Ad Vi. Affir-
mative.
METEN.
REDUCTIONIS ONERUM TRANSLATIONIS
ET ABSOLUTIONIS.
Die 29 Martii i890.

Per s u m m a r i a prectim.
COMPENDIUM FACTI. Episcopus metensis nuperis suis

litteris, SSmo haec exponebat : « in sua Dioecesi multas re-
periri Missarum fundationes, male ordinatas quarumque sta-
tum, iuxta sacros canones atque normam aequitatis vehe-
menter cupit disponere. »
« Siquidem prioribus annis saepius accidit fundum vel
pecuniam quae ab initio constituebantur, insufficientia esse
ad implenda onera imposita, quaeque tamen acceptata sunt
ab administratoribus ecclesiarum absque Episcopi approba-
tione, imo absque ullo ad eum recursu. >
« Ulterius complures reperiuntur fundationes , quarum
fundus etsi initio sufficiens, decursu tamen temporis deminu-
tus vel etiam consumptus est, plerumque inculpabiliter, si-
gnanter post civiles turbas saeculi X V I I I , quibus status
HO METEN.
omnis Ecclesiarum Galliae sublatus e s t ; et onera vel de

praeterito adimpleta non sunt, vel in praesenti non habetur
quod eis adimplendis sufficiat. Reditus etiam ultimis hisce
annis magnam diminutionem passi sunt, ex conversione
census debiti pubblici pluries a Gubernio civili peracta : qua
factum est, ut pecunia foeneri data longe minorem censum
ac antea producat, ita ut saepius pro missa cantata vix su-
persit eleemosyna missae lectae.
« Tandem pro pluribus fundationibus verificatur id quod
praevidet Benedictus XIV in suo opere De synodo L. XIII
cap. ult. n. 28, quod scilicet aucta per Episcopum in Sy-
nodo, anni 1883, Missarum lectarum eleemosyna, iam im-
par deprehendatur dos fundationis ad onera sustinenda, nec
ullus reperiatur sacerdos qui, oblata iuxta veterem taxam
eleemosyna, Missam celebrare velit. »
« Sane nec ab initio huic malo occurrere omiserunt
Episcopi metenses. Restituta enim Ecclesiae pace, Episco-
pus pro tempore ad veterum fundationum reductionem ac
ordinationem manum admovit: absque tamen beneplacito Se-
dis Apostolicae, tum quia ex amplissimis facultatibus a Card.
Caprara sibi concessis id sibi licere arbitrabatur; tum etiam
quia cum maior numerus fundationum huiusmodi absque
Episcopi consensu et approbatione imprudenter admissae
fuissent, ipse autumabat, forte non immerito, in casu, velut
in limine fundationis, verificari ius Episcopi nativum « in-
vestigandi an reditus sufficiant, omniaque iuxta aequitatem
disponendi » Monacelli Formul, leg. pract. tom. I. pag.
202-204. n. 7. Unde ordinationes huiusmodi in plerisque
casibus speciem verae reductionis Episcopis prohibitae indue-
re minime videntur. Cui suffragari videtur decisio S. C. C.
in Regien. Pii operis diei 17 Dec. 1859; qua declaratum
est, sustineri decretum Episcopi, quo certas praestituit nor-
mas ac regulas, ut reditus pii legati, post varias rerum vi-
cissitudines, rectius pro temporum circumstantiis administra-
ren tur ac iuxta fundatoris mentem erogarentur. Accedebat
specialis ratio, qua Episcopi sibi licitam esse putarunt re«-
METEN. ili
ductionem fundationum. In art. XV Concordati gallici an.
1801 edicitur: > Gubernium curabit ut catholicis in Gallia
liberum sit, si libuerit, ecclesiis consulere novis fundationi-
bus. > Quo articulo sane Gubernio ius aliquod recognosce-
batur, ordinationes edendi, quibus Episcopi et fideles se su-
biicere debebant. Iamvero harum ordinationum una statuit
Episcopis ius esse, sive in limine sive etiam postea., eas
reductiones peragere, quae ex taxa dioecesana vel redituum
diminutione necessariae fiant. Cui legi fundatores se sub-
mittunt ac proinde implicite admittunt etiam ius Episcopi
in fundationes. In fundationibus autem mentem fundatoris
principem locum tenere compertum est. Accedit quod sae-
pius, ut fideles facilius inducantur ad pias fundationes fa-
ciendas, dos non maior exigitur quam ut pro oneribus stri-
cte sufficiat, ita ut ab initio ab ipsis fundatoribus praevi-
deatur et acceptetur quaedam reductio decursu temporis fa-
cienda. Imo in nonnullis fundationibus id expresse cavetur
unde verificata diminutione, vi ipsius conditionis in contra-
ctu appositae, fieri debet reductio. »
« Quae omnia alteri etiam reductioni applicari possent,
quae peracta est circa a. 1850, tum ut plura onera prius
nimium reducta restituerentur iuxta vires ecclesiarum, tum
ut fundationum nondum ordinatarum status definiretur. Ul-
terius ab eo tempore pluries accidit, ut in casibus particu-
laribus, recurrente parocho, Episcopus reductionem petitam
propria auctoritate ex rationibus supra allatis concedendam
putaverit: eo vel magis quia reductiones minoris momenti
saepius non in perpetuum sed ad tempus concedebantur. »
« In quibus ordinationibus etiam occurrere potuit, ut
iterum reducerentur fundationes iam anteacti temporibus re-
ductae: quod praesertim post perturbationem rerum publica-
rum initio huius saeculi, imminutis vel deperditis reditibus,
vitari non potuit: eo vel magis quod consumpto fundo ex
vi maiori ad nihil tenetur fabrica iuxta L ult. ff. de Com-
modato. S. C. C. in Spoletana 17 Iunii 1775. Nec dein-
c eps ex hoc capite nova onera imponenda videntur, cum
112 METEN.
iuxta Fagnanum in cap. Ex parte 2 de Const. « fructus

oneribus respondere debeant. »
« Quibus tamen mediis, etsi in aliquibus sanatione in-
digeant, pluribus difficultatibus consultum est. At non om-
nibus : ab anno enim 1864 pars Nanceiensis dioeceseos huic
Metensi adscripta fuit in qua nulla fundationum reductio
peracta fuerat, etsi non minores iis in locis reductionis cau-
sae verificarentur ; insuper, post peractam veterum genera-
lem reductionem, recentiores fundationes quae reducendae
erant non omnes ad Episcopum delatae sunt. Unde hodier-
nis adhuc temporibus, et passim in tota Dioecesi, et prae-
sertim in memorata Dioecesis parte, quamplurima ad sacro-
rum canonum tramitem et normam aequitatis ordinanda
reperiuntur. »
« Nec desunt speciales difficultates quae in ordinatione
huiusmodi in aliquibus a consueto stylo recedendum suadeant:
1. Fundationes omnes quae in hac Dioecesi fiunt, sicuti et
alibi communiter fieri testatur Ferrari V. Legatum n. 123,
semper adscribuntur « in favorem fabricae talis ecclesiae, »
quae uti haeres habetur, quaeque assumit onus ex fundo
seu pecunia legata fundationum adimplementum curandi, ita
ut « reliquum cedat commodo ecclesiae » iuxta doctrinam
Cap. Requisitis 25 de Testam, traditam a S. C. O. in Ro-
mana Legati 6 Aug. 1658 et in terminis in una Civitatis
Castellanae Meemos. Missar. 15 dec. 1742. Imo in limine
fundationis semper cavetur partem determinatam redituum
fabricae cedere debere, non tantum uti compensationem pro
expensis, sed potius veluti veram largitionem fidelium fa-
vore Ecclesiae. Unde fundationes huiusmodi ad eam lega-
torum speciem reducendae videntur, quae complectuntur si-
mul Missarum celebrationem et eleemosynas elargiendas.
Iamvero de huiusmodi legatis docet Bened. XIV. I. c. n. 23
potius pia opera reducenda esse quam Missas, nisi forte ali-
ter iudicandum sit ex verbis testatoris. Quando enim con-
stat testatorem eodem voluntatis fervore intendisse tam suf-
fragia Missarum, quam alia pia opera, uti in themate ex
METEN. 113
ipsis fundationum tabulis et communi fidelium praxi con-

stare videtur, reductiones eadem proportione faciendae sunt
in Missis et in piis largitionibus, seu in iuribus fabricae,
iuxta Bracharen. Reduci. 3 Sept. IS 18. Eo vel magis quod
reditus huiusmodi pro fabricis, singulatim sumpti, plerum-
que minoris momenti sint, et ipsa Constitutio Nuper Inno-
cent. XII, in dubiis a S. C. C. solutis 21 Junii 25 1625
ad VII, permittat, ut deficientibus aliis reditibus, qui casus
non raro hic verificatur, cum non infima pars redituum ec-
clesiarum in fundationum fallentiis consistat, etiam ipsarum
eleemosynarum portionem retineant ecclesiae, ratione expen-
sarum quas subeunt in Missae celebratione. »
2. Quoad missas cantatas, quae maiorem fundationum
partem constituunt, ex praxi S. C. C. et doctrina Bened.
XIV I. c. n. 34j, quando omnes legati reditus non suffi-
ciunt pro adimplendo onere missae cantatae, erogari debent
in celebrationem tot Missarum lectarum. Iamvero non semel
verificatur casus, quo haeredes omnino respuunt huiusmodi
reductionem, dum e contra facile admittunt, ut numerus
ipse missarum cum cantu reducatur. Quorum voluntati de-
ferendum videtur, cum ipsi personam testatoris repraesen-
tent, et ne a piis fundationibus deinceps deterreantur fide-
les: eo vel magis quod in plerisque paroeciis non invenian-
tur fundationes nisi missarum cum cantu, et missae lectae
alibi celebrari saepius debeant. »
« 3. In reductione autem missarum lectarum alia oc-
currit difficultas. Iuxta doctrinam Bened. XIV I. c. n. 35
reductio Missarum perpetuarum componi debet ad manualem
ut aiunt. Iamvero saepius a fidelibus sponte offertur pro
missa manuali eleemosyna missae perpetuae: ita ut sacerdos,
qui omnibus missarum oneribus, perpetuis ac adventitiis,
simul satisfacere non posset, cum proprio detrimento tene-
retur missas perpetuas ad taxam manualem in ecclesia fun-
dationis celebrare dum alteri missas adventitias ad taxam
perpetuam celebrandas traderet. Cui dificultati forsan eo
modo succurri posset, ut prudenti arbitrio Episcopi vel in
Acta, Tom. XXIII. fase. CCLXVI. 8
114 METEN.
reductione missarum statuatur taxa perpetua iuxta morem

Dioecesis, vel in locis quorum sacerdotes eleemosynis missa-
rum non carent, si fundatorum descendentes vel consentiant
vel non supersint, missae ad manualem reductae in aliis
ecclesiis celebrandae tradantur, docto semper coram Episco-
po de fundationis adimplemento : uti concessum est Rmo
E p . Engolismen. per rescriptum S. C. C. Facult. condón,
et reduc, onera 18 Aug. 1888.
« Ultimo tandem notandum est, in aliquibus paroeciis
dioeceseos fundationes reductione non indigere, sed potius
translatione. In iis enim, fidelium largitionibus, tam excre-
vit missarum fundatarum numerus, ut si iis omnibus in
ipsa ecclesia velit satisfieri, deficiente clero, iam non sup-
p e d i t a r e t dies pro celebrandis missis exequiarum, vel aliis
huiusmodi, quae omnino in propria ecclesia celebrari debent.
Unde accidit, ut parochi missas antiquarum praesertim fun-
dationum, de quibus certo constat, fundatorum descendentes
in parochia non superesse, vel consentire, aliis sacerdotibus
celebrandas tradant: non autem perpetuo id est semel pro
semper, sed' singulis annis maiorem vel minorem missarum
numerum, prout id necessitas exigit. Quae agendi ratio, et-
si necessitate imposita, minus tamen aequitati canonicae
consonat, qua prohibetur missarum perpetuarum translatio,
inconsulta S. Sede.
« Itaque ut haec omnia iuxta ordinem a canonibus
praescriptum ac circumstantiarum exigentias definiri pos-
sint, nec fastidioso labore obruatur S. C. Concilii, Episco-
pus orator humillime postulat : »
« I. Ut reductionum omnium hucusque absque venia
Sedis Apostolicae peractarum, etiamsi forsan reductae fue-
rint iterum fundationes iam antea reductae, Sanctitas Ve-
stra sanationem, quatenus opus sit indulgere dignetur: dum-
modo omnia ad ss. Canonum tramites peracta reperiantur;
iuxta rescriptum S. C. C. in Herbipolen. et Ord. S. Au-
gust. Commutat, vol. et ab sol. 23 Martii 1889 ; et nullo
imposito novo onere.
METEN. 115
« II. Ut sibi concedatur ampla facultas, ad quinquen-

nium proximum tantum, condonan di quoad praeteritum, et
reducendi quoad futurum, vel in casu necessitatis suspendendi
ad tempus, fundationum onera quaecumque, etiam Missarum
cum cantu in minorem numerum missarum iterum cum
cantu, quoties id iuxta exposita, ipsi Episcopo necessarium
visum fuerit ; servato fabricis ecclesiarum reditu proportio-
nali cum numero missarum iuxta Dioecesis morem et supe-
rius exposita; taxata tandem eleemosyna missarum reducta-
rum ad taxam missae perpetuae, vel, si eleemosyna minor
quandoque praefìnienda visa fuerit, facta rectoribus ecclesia-
rum potestate earumdem missarum celebrationem alibi pro-
curandi. »
« Servatis de cetero regulis traditis a Benedicto XIV
in suo memorato opere De Synodo et speciatim in casu, quo
ex culpa administratorum deperdita vel alienata fuerint bo-
na legatorum, imposito fabricae onere, ea pro viribus redin-
tegrandi; »
« Ad tramites concessionum S. C. C. in Tolentinaten.
Comm. vol. 24 Martii 1888 et citata Engolismen. (1). »
« III. Ut liceat parochis, qui iuxta exposita omnibus
missarum oneribus in propria ecclesia satisfacere minime
possunt, missas, de quibus supra, aliis sacerdotibus celebran-
da tradere, onerata eorum conscientia super fideli onerum
adimplemento; ad tramites memoratae concessionis in En-
golismen.; praevia absolutione super translationibus bona
fide hucusque factis. »
Quibus adductis, quaesitum est quid esset precibus re-
spondendum.
RESOLUTIO. Sacra Congr. Concilii, re discussa sub die
29 Martii 1890, censuit respondere: Episcopo pro gratia
sanationis quoad praeteritum, quatenus opus sit, et quoad
reliqua iuxta preces, facto verbo cum SSmo.
(1) Recolé Vol. XXI, 127, 352.

116
O R TO N.EN.
BINATIONIS
Die 29 Martii 1880.

P e r s u m m a r i a precum.
COMPENDIUM FACTI. Sodalitas SSmi Sacramenti erecta

in ecclesia S. Crucis loci Tollo, sacerdote caret, qui in ea
ecclesia diebus festis, post divini officii recitationem, coram
confratribus missam celebret, quum Sacerdotes illius loci de-
beant onera implere propria erga Ecclesiam paroecialem.
Non possunt autem sodales, utpote mediis destituti, sacer-
dotem e longinquo vocare qui sacrum in dicto oratorio offe-
rat; quapropter humiliter postulant ut parocho loci Tollo,
qui et moderator pii sodalitii est, facultas fiat secundam
missam pro confratribus in ecclesia S. Crucis celebrandi.
Archiepiscopus administrator Dioecesis ortonensis ad
rem rogatus haec respondit : « Circa adiunctas preces repo-
nendum censeo, vera esse omnia supplici in libello exposita
et ad tramites Const. Benedicti XIV s. m. Declarasti No-
bis adesse saltem in casu proposito aequipollentes circum-
stantias, si non easdem, quas eadem ipsa requirit Constitu-
tis. Eo vel magis quod ipsemet Archipresbyter fuerit a so-
dalitate SSmi Sacramenti electus spiritualis eiusdem director
qui tenetur propria in paroecia diebus Dominicis aliisque
festis pro populo celebrare. Qua igitur de re preces ipsas
clementiae Leonis P P . XIII pro postulata gratia enixe com-
mendamus. »
GRATIA INDULGENDA VIDETUR. E t revera pro concessione
aliqua congruentiae et pietatis ratio militat: siquidem soda-
les qui in suo oratorio seorsim a paroeciali ecclesia ad re-
citationem divini officii congregantur, si nullus sacerdos per
sacri celebrationem eis succurrat, in hac versarentur condi-
tione, ut aut antea aut postea accurrere ad paroecialem ee-
ORIONEM. 117
clesiam deberent, ibique festivo praecepto satisfacere. Porro

nemo non videt hanc conditionem esse gravosam, et sensim
forte ad id etiam conducere, ut divini officii recitatio in ec-
clesia S. Crucis obsolescat. Videretur itaque causam pieta-
tis inter fideles fovendae, et rationem divini cultus servan-
di atque augendi plane consulere ut dispensatio a positiva
ecclesiastica lese concedatur.
Quod eo vel firmius retineri potest si consideretur ca-
nonica lex communisque DD. sententia in hac re, videlicet
iterationem sacri prohibitam quidem esse, ast non absolute,
sed, ceu monet cap. Consuluisti 3 De celeb. mis., dumta-
xat « nisi aliter causa necessitatis suadeat. » Idest, ut
explicat ibi Glossa, nisi aliter suadeat « causa honesta-
tis vel utilitatis, » dummodo res sit non de utilitate cele-
brantis, sed missam audientis, DD. apud Lucidi tom. 2
nov. edit. p. 632. Atqui in themate ageretur non de utili-
tate celebrantis, sed missam audientium.
GRATIA DENEGANDA VIDETUR. Verum ex altera parte pen-
sare oportet causam honestatis et utilitatis non esse adeo
extendendam, ut pro quolibet utili, honestoque motivo dispen-
satio a gravissima lege concedatur. Notum est enim Bene-
dictum XIV const. Declarasti nobis facilitatem iterandi sa-
crum profligasse dicendo « theologos morales nimis indul-
genter plures casus excogitasse; et ideo monuisse sacri ite-
rationem non licere nisi 1. aut parochus duas paroecias vel
duos populos ita seiunctos habeat, ut alter ipsorum parocho
celebranti per dies festos adesse nullo modo possit, ob locorum
distantiam; vel 2. quando una tantum sit ecclesia, in qua
missa celebratur, ad quam insimul universus populus con-
venire nequit; in utroque casu autem « dummodo alius sa-
cerdos nullo modo inveniri possit. »
Et quamvis notum sit ob aequipollentes etiam rationes
sacri iterationem permitti; in themate tamen, nedum causae
in benedictina constitutione enunciatae, sed ipsae etiam ae-
quipollentes deesse videntur.
Ex aequipollenti enim ratione gratia iterationis permit-
418 ORTONEN.
titur, quoties magna pars populi sine hoc indulto missae

sacrifìcio privaretur. Unde S. C. de Propaganda Fide anno
1832 Episcopo Nicolitano in Bulgaria significavit « Sedem
Apostolicam dictam facultatem binandi concedere in bonum
spirituale fidelium, desiderio ut omnes praeceptum ecclesia-
sticum adimplere facile possint. » Et in const. apostolicum
ministerium, nuper pro Anglia data, declaratum est , mis-
sam iterari licere cum talis exhibeatur necessitas « ut nisi
alicui sacerdoti duas missas eadem die celebrandi potestas
concedatur, Ecclesiae mandato plures non satisfacerent. »
Porro in themate iteratio missae non petitur ex hac
necessitate et ob hanc utilitatem ad impediendum scilicet ne
plures fideles divino sacrificio careant; sed potius ut id com-
modius habeant, et ne sodales nimium graventur, et hac de
causa psalmodiam in suo oratorio recitare fastidi ant. Iam-
vero neminem fugit, quod si huiusmodi causae ad gravissi-
mam communem legem dispensandam valerent, legis obser-
vantiae gravissimum vulnus infligeretur, nam innumeri si-
miles casus possent proponi, et ex analogiae titulo dispen-
satio in iis quoque expeti.
Accedit etiam quod parochus diebus festis pluribus one-
rosisque officiis fungi debet: nam praeter poenitentiae sacra-
menti administrationem, sacris functionibus tum mane tum
vespere, evangelii explicationi, et doctrinae christianae ex-
planationi vacare ex conscientia debet. Porro si praeter haec
in confratrum ecclesia onere secundae missae obligaretur cum
humanae vires limitibus praefinitae sint, labor ad hoc ulte-
rius officium adimplendum exantlatus in dispendium quam
facillime cederet aliorum maiorumque parochialium munerum
Hisce aliisque productis quaesitum est quomodo preces
essent dimittendae.
RESOLUTIO. Sacra C. Concilii, ré discussa sub die 29
Martii 1890, censuit respondere: Non expedire.
119
MARSORUM.
REDUCTIONIS ONERUM ET ABSOLUTIONIS
Die 19 Maii 1890.

P e r Summaria precum.
COMPENDIUM FACTI. Collegiata ecclesia loci Avezzano,
quae olim undecim numerabat canonicos, in praesentiarum,
gubernii iniuria suppressa, tribus dumtaxat , praeter paro-
chum, constat capitularibus, iisque morbis et senectute con-
fectis. Ex his unus libellas 880 alter libellas 872 , tertius
libellas 600 loco praebendae habent: quisque autem ex com-
muni massa libellas 124 desumit. Sed cuique onus incumbit
celebrandi in annum plures functiones, quibus consulant
per incerta quae lucrantur, quum Fabrica omnino destitua-
tur reditu.
In hoc rerum statu tres canonici haec humiliter expo-
nunt : causa parvioris numeri sese dereliquisse quotidianam
praesentiam in choro, implendo tantum quotam missae con-
ventualis et legatorum, qui ex turno sibi obveniunt ; sed
posthabendo missam quotidianam conventualem, et missas pro
benefactoribus et legata propria aliorum canonicatuum va-
cantium. Qua de re iidem canonici cupientes propriae con-
scientiae et Ecclesiae necessitatibus consulere, expetunt :
1. Sanatoriam quoad omissionem quotidianae praesentiae in
choro. 2. Sanatoriam quoad omnes Missas non celebratas.
3. Sanatoriam quoad missas pro benefactoribus non appli-
catas in praebendis vacuis. 4. Sanatoriam et dispensationem
quoad quotam legatorum ad vacuos canonicatus spectantium
5. Dispensationem totalem ab interessentia in choro , vel
indultum quo reducatur ad dies festos tantum; et pro diebus
ferialibus assignationem numeri missarum pro benefactori-
bus, qui respondeat proprio turno, quae celebrari possint
sine cantu, et privatim.
Episcopus autem qui in sua ultima Dioecesis visitatione
auctor fuit, ut canonici ad S. Sedem supplices venirent, eo-
rum "postulata commendat, et ut exaudiantur exorat.
120 MARSORUM
QUAE PETITIONIBUS ADVERSANTUR. Canonicos ad residen-

tiam et praesentiam in choro, ut voce et cantu chorale ser-
vitium persolvant, quotidie teneri, salvis dumtaxat vacatio-
nibus iuxta canonicas ecclesiarum consuetudines, singulis
capitularibus concessis, re perspicua est, et ex innumeris
constitutionibus, ipsoque Tridentino cap. 12 sess. 24 De
Ref. probata ac praescripta.
Itemque missam conventualem quotidie celebrari debere,
ceteris missis, plane edocet Benedictus XIV const. Cum
semper oblatas. Quin suffragetur quod unus vel alter cano-
nicus moriatur et capitularium numerus coarctetur ; nam
onus missae conventualis integrum ce tum gravat, ceu ha-
betur ex Terracinen. 5 Septembris 1627 et Senen. 12 Maii
1759 et 9 Februarii 1760: et ideo si quis deficiat", alter
eius loco succedit eumque supplet, ita ut numquam S. Sa-
crificii oblatio pro ecclesiae benefactoribus intermittatur.
Idem forte dicendum occurrit quoad onera legatorum et
alias nonnullas missas pro benefactoribus, de quibus in 3 et
4 numero oratores loquuntur, quaeque pariter integrum ce-
tum magis quam singulos afficere et gravare videntur : si-
quidem oratores dispensationem et absolutionem deprecati
non essent de iis quae suppressis ac vacantibus canonicati-
bus spectant, nisi huiusmodi onus ipsi capitulo magis quam
singulis incumberet.
Quapropter extra controversiam est, canonicos loci Avez-
zano male egisse, cum, nutu et arbitrio suo , servitium
chorale intermiserunt, et missas conventuales aliaque onera
ad ratam praesentis numeri reduxerunt.
QUAE PETITIONIBUS FAVENT. Verumtamen huiusmodi a-
gendi ratio licet damnatione et reprobatione digna sit, quip-
pe quae ex arbitrio suscepta est, nihilominus non huiusmo-
di videtur, ut de ea absolutio non sit danda nec consona
provisio sumenda.
MARSORUM 121
Etenim ratione senectutis et infirmitatis remissionem

choralis servitii indui geri a S. C. C. solere innumera sunt
documenta. Satis sit consulere Lucidi De visit. SS. Lim.
tom. 1 cap. 3. Quod si id fieri licet in omnibus capitulis,
a fortiori id permittendum videtur in hoc de quo agimus ,
quod exinanitioni est proximum, et hoc ipso gravius servi-
tii onus singulis infert.
Item dicendum de missa conventuali. Nam ipse Ponti-
fex Benedictus XIV in sua const. Cam semper oblatas po-
stquam de gravi missae conventualis quotidie celebrandae
officio singulos perstrinxerit; ita demum monet ac statuit :
« Si vero designatam a Concilio viam, providendi capituli
inopiae.... nequaquam iniri posse contingat, reliquum erit
ad Congr. Concilii recursum habere, cuius erit, perspecto
etc.... quotidianam applicationem missae conventualis pro
benefactoribus in genere, ut alias, ad festos tantummodo
dies reducere. »
Nec aliud iudicium ferendum videtur quoad legatorum
onera. Etenim imminutis reditibus, iustitia et aequitate du-
ce, quidquid nonnulli in contrarium dicant, locum etiam
esse onerum reductioni, S. C. C. semper tenuit, iuxta ci-
vile ius in IJ. ult. ff. De commod. JJ. Quod servias ff.
De condit, caus. dat. et canonem ecclesiasticum [n paro-
chia cap. 16 q. 1, cum Glossa in cap. 2 De rescript.
Quibus praeiactis, quaesitum fuit quomodo preces essent
dimittendae.
RESOLUTIO. Sacra Congregatio C. re discussa sub die
10 Maii 1890 censuit respondere: Pro gratia sanationis
quoad praeteritum', et quoad futurum reductionis onerum
legatorum inhaerentium praebendis canonical ib tes , iuxta
preces facto verbo cum SSmo: quoad reliqua dilata et ex-
quirantur informationes ab Episcopo.
122
APPENDIX II.
In qua pfura r e f e r u n t u r D e c r e t a S. Rituum Congregationis ; et per quam ex-
plicit appendix V addenda collectioni a Gardellini peractae.
LEA VENWORTHIEN. CONGREGATIONIS

Rmus Dnus Ludovicus Maria SSMAE CRUCIS ET PASSIONIS
Fink hodiernus Episcopus Lea- D. N. I. C.
venworthien. Sacrorum Rituum Hodiernus Redactor Kalendarii
Congregationi sequens Dubium pro in usum Congregationis SSmae
opportuna solutione demississime Crucis et Passionis D; N. I. C. de
subiecit, nimirum : mandato Rmi Patris Praepositi Ge-
Ex decreto ipsius Sacrae Con- neralis eiusdem Congregationis,
gregationis diei 10 Septembris insequentia Dubia pro opportuna
1880 Anniversarium Dedicationis solutione S. Rituum Congregationi
Ecclesiae Cathedralis et ceterarum humillime subiecit, nimirum :
Dioeceseos Leavenworthien. Eccle- Dubium I. An in Suffragiis,
siarum quotannis agitur Dominica quae fiunt in Officio votivo San-
tertia Octobris sub competenti ritu ctorum Angelorum, Commemoratio
Duplicis primae classis cum Octava. S. Michaelis Archangeli fieri de-
Quaeritur num etiam cum Octava beat in iis locis ubi S. Archangelus
recolendum sit in iis Dioeceseos est Titularis Ecclesiae, et quatenus
Ecclesiis quae tantum benedictio- affirmative, quaenam Oratio sit di-
nem, non vero consecrationem re- cenda?
ceperunt ? Dubium II. An infra Octavam
Et Sacra eadem Congregatio, privilegiatam, quae admittit Festa
ad relationem infrascripti Secreta- duplicia 1. et 2. classis tantum,
rii, exquisitoque voto alterius ex recitari debeat IX Lectio Sancti,
Apostolicarum Caeraemoniarum cuius Officium est simplex vel sim.
Magistris, ita proposito Dubio re- plificatum.
scribendum censuit: Dubium III. An cum Festum
Affirmative, h. e. celebrandum Patroni Civitatis vel Dioeceseos
esse i n e u n d i s Ecclesiis, etiam non pluries in anno celebratur, Regu-
consecratis sub ritu Duplici primae lares teneantur ad singula Officia,
classis cum Octava. vel ad unum tantum ?
Atque ita rescripsit ac servari Dubium IY. An ubi Ecclesia
mandavit. Die 29 Aprilis 1887. dicata est Iesu et Mariae faciendum
ix II. 123
sit duplex Officium de Ssmo No- Placuit vero hanc sententiam
mine Mariae. iudicio Sacrorum Rituum Congre-
Et Sacra eadem Congregatio ad gationis subiicere, ac simul ab ea
relationem Secretarii, exquisitoque edoceri quid sentiendum sit de
voto alterius ex Apostolicarum certo modo exornandi praedictum
Caeremoniarum Magistris, ita pro- Altare, qui in aliquibus locis in
positis Dubiis rescribendum cen- usu est. Quamobrem praefatae
suit, videlicet: Academiae moderator suo atque
Ad I. Negative. Academicorum nomine Sacrae Con-
Ad II. Negative, si infra Octa- gregationi humillime sequentes
vam privilegiatam fiat Officium de proposuit quaestiones :
eadem Octava, vel de Dominica 1. An Altare in quo Feria V
infra illam Octavam. Maioris Hebdomadae publicae ado-
Ad III. Affirmative ad primam rationi exponitur Augustissimum
partem, Negative ad secundam. Sacramentum, licet in capsa re-
Ad IV. Affirmative. conditum, sit repraesentativum se-
Atque ita rescripsit, et servari pulturae Domini, an potius insti-
mandavit. Die 14 Mai 1887 tutionis eiusdem augustissimi Sa-
cramenti ?
ROMANA. 2. An quoties Decreta S. R. C.
nominarunt sepulcrum vel locum
Accademia liturgica Romana in sepulcri idem Altare, designave-
altero ex suis conventibus pertra- r i t illud esse repraesentativum
ctavit quaestionem an Altare in Dominicae sepulturae, an potius
quo Feria Y. in Coena Domini Au- vulgari tantum denominatione uti
gustissimum Eucharistiae Sacra- voluerint?
mentum publicae Fidelium adora- 3. An, praeter lumina et flores,
tioni exponitur, quod vulgo Se- liceat ad exornandum praedictum
pulchrum nominatur, dici potest Altare adhibere Crucem cum pan-
et haberi tamquam Christi sepul- no funereo, vel Christi demortui
crum repraesentans. Accademiae effigiem, vel séricas decorationes,
Censores, perpensis quae ad rem statuas, picturas, nempe Beatissimae
habentur in Caeremoniali Episco- Virginis, S. Ioannis Evangelistae,
porum, Missali Romano et in De- S. Mariae Magdalenae, et militum
cretis editis a Sacrorum Rituum custodum, arbores aliaque eius-
Congregatione, unanimi voto cen- modi?
suerunt eiusmodi Altare habendum Sacra vero Congregatio ad re-
et esse revera repraesentativum, lationem Secretarii, rebus mature
non sepulturae Domini, sed insti- perpensis, et inhaerendo Decretis,
tutionis Augustissimi Sacramenti, iam alias editis in Lauden, die 21
124 APPENDIX I I .
Ianuarii anni 1662, in Alben. Die dum die fixa 20 Ianuarii, sub ritu
8 Augusti anni 1835, in Narnien. duplici primae classis cum Octava,
diei 7 Decembris anni 1884 et in Sal- et Commemoratio sit addenda tum
ten, die 26 Septembris anni 1868, in suffragiis communibus, tum in
et consideratis quae deducta fue- Oratione A cunctis f
runt ab altero ex Caeremoniarum Et quatenus affirmative :
Apostolicarum Magistris in Salten., Dubium II. Utrum, ut mos apud
respondendum censuit : eos fuit hucusque, illius festi so-
Ad I. Negative ad primam par- lemnitas possit transferri in diem
tem, Affirmative ad secundam. Dominicam proxime sequentem non
Ad II. Negative ad primam par- impeditam (consequenter iuxta in-
tem. Affirmative ad secundam. dultum Emi Cardinalis Caprara pro
Ad III. Negative, et flores non festis Patronorum et Titularium) ,
disponendos esse ac si altare esset pro Alumnis Gymnasii, qui nonnisi
in viridario. diebus Dominicis Missae gregatim
Atque ita declaravit et servari intersunt ?
mandavit. Die 14 Mai 1887. Et quatenus affirmative :
Dubium III. Utrum die trans-
NANNETEN. lationis possit haec Missa Sancti
Doctoris etiam simpliciter legi,
Hodiernus Rector Gymnasii sic quum mos non sit Missam coram
nuncupati Puerorum Nannetensium Alumnis cantari ?
in Civitate ac Dioecesi Nannetensi, Et Sacra eadem Congregatio,
exponens eidem Gymnasio adie- ad relationem Secretarii, exquisi-
ctum esse publicum Oratorium con- toque voto alterius ex Apostolica-
secratum sub nomine S. Francisci rum Caeremoniarum Magistris, re
Salesii Episcopi, Confessoris ac Ec- mature perpensa, ita propositis
clesiae Doctoris, S. Rituum Con- Dubiis rescribendum censuit:
gregationi insequentia Dubia de Ad I. Affirmative.
consensu Reverendissimi Ordinarii Ad II. Negative.
pro opportuna solutione humillime Ad III. Provisum in praece-
subiecit, nimirum : denti.
Dubium I. Utrum s. Franciscus Atque ita rescripsit. Die 14
Salesius ut verus Titularis haben- Maii 1887.
dus sit a viris ecclesiasticis Gy-
mnasio Puerorum Nannetensium ANCONITANA.
quocumque titulo adscriptis, et
ideo Oratorio pro vice sua inser- Il Capitolo della Chiesa Catte-
vientibus, ita ut festum illius san- drale di Ancona implora dalla S. V.
cti Doctoris sit ab ipsis celebran- T indulto di far celebrare la Messa
¡X n. 125
Conventuale in canto dopo Nona, canonice erecta, cuius Moderatores
in tutti i giorni festivi di precetto ad Apostolicam Sedem nuper re-
e negli altri non festivi di precetto cursum habuerunt quoad ius prae-
quando vi sia l'assistenza del Ve- cedentiae in Processionibus. Quum
scovo. La ragione si è che questo vero altera Sodalitas adsit ibidem
sistema tornerebbe meno incomo- (nuper ad dignitatem Archicon-
do ai Canonici, i quali attualmente fraternitatis erecta) a Ssmo Sacra-
devono attendere che il Vescovo mento et Immaculata Deiparae
deponga i paramenti, ed accompa- Conceptione nuncupata, atque an-
gnarlo alla sua residenza per tor- no 1781 rite approbata, quae eius-
nare indi in Coro a recitar Sesta modi praecedentiae ius sibi vin-
e Nona ; ma specialmente perchè dicare contendit ; Moderatores Con-
ritardando alquanto la celebrazione fratrum Tertii Ordinis ad suum ius
della Messa Conventuale si avrebbe confirmandum , gravibus suffulti
maggior concorso di Fedeli. Nelle rationibus, ac praesertim generali
feste poi dell'Avvento e della Decreto Sacrorum Rituum Congre-
Quaresima il popolo che viene alla gationis diei 28 Maii superiore la-
predica, e non arriva in tempo to eidem Sacrae Congregationi se-
per ascoltare la Messa, e dopo la quens Dubium discutiendum hu-
medesima deve attendere la recita millime subiecerunt, scilicet ;
di Sesta e Nona prima della pre- Num praefatum Sodalium Tertii
dica. Ordinis praecedentia gaudeat in
Che ecc. » dicto loco super ceteras Archicon-
Sacra rituum Congregatio ad fraternitates et Sodalitates et So-
relationem Secretarii his precibus dalitates laicas, nec n e ?
sic rescribere rata est: Nihil inno- Sacra porro Rituum Congrega-
vandum, et Episcopum comitentur tio ad relationem Secretarii, audi-
in reditu ad suam residentiam non- toque Rmo Dno Episcopo Lucerino,
nulli tantum Canonici. omnibus in casu mature perpensis,
Atque ita rescripsit. Die 17 ita proposito Dubio rescribendum
Iunii 1887. censuit :
Praecedentiam spectare priva-
LÜCER1NA. tive ad Confratres Tertii Ordinis.
Atque ita rescripsit et servari
Extat in loco vulgo dicto S. Bar- mandavit. Die 4 Iulii 1887.
tolomeo in Galdo intra fines Dioe-
ceseos Lucerinae Sodalitas Confra- PATAVINA.
trum Tertii Ordinis S. Francisci,
penes Ecclesiam Ordinis Minorum Rmus Dnus Iosephus Callegari
Reformatorum inde ab anno 1739 Episcopus Patavinus exponens in
126 APPENDIX l ì .
Ecclesiis Parochialibus sibi com- al loro entrare, teme possa darsi

missae Dioeceseos usum invalesce- occasione a conflitti a disordini
re ut in exequiis, vel quibusdam a più formale ed evidente disprèz-
Festis ecclesiasticis, quibus laicae zo della legge divina ed ecclesia-
sodalitates intersunt, harum re- stica?
spediva vexilla in templum affé- Dubium IV. Se non è [lecito
rantur etsi mere civilia sint neque tollerare la presenza di tali ban-
benedicta, ad omnem animi sui diere nelle circostanze esposte al
anxietatem removendam, insequen- Dubbio 3, deve il Parroco in quei
c a
lia Dubia italico idiomate expressa, s ¡ dopo fatta 1' intimazione so-
Sacrorum Rituum Congregationi spendere le sacre funzioni, e riti-
pro opportuna solutione humillime rarsi ove non venga obbedito ?
subiecit, nimirum : Sacra vero eadem Congregatio
I. È lecito ammettere nella ad relationem infrascripti Secreta-
Chiesa in occasione di solennità, rii, exquisitoque voto alterius ex
funerali ecc. le Bandiere non be- Apostolicarum Caeremoniarum Ma-
nedette di Corpi, in qualche modo gistris, omnibus mature perpensis,
appartenenti allo stato, come Mu- ita propositis Dubiis rescribendum
nicipio, Università, Ginnasi, Isti- censuit, videlicet:
tuti ecc. ? Ad I. Non licere admittere, nisi
Dubium II. È lecito ammettere vexilla religiosa, et pro quibus
nelle stesse circostanze le bandie- habetur formula benedictionis in
re non benedette di Società pri- Rituali Romano,
vate, come quelle dei Reduci delle Ad II. Provisum in primo,
patrie battaglie, dei Volontari del Ad III. et IV. Intimatione facta
1849, di mutuo soccorso tra mem- antecedenter iuxta mentem Sacrae
bri di certe classi di cittadini, an- Congregationis, Parochus se absti-
ene quando tali Società facciano neat.
comparsa in manifestazioni anlicat- Atque ita rescripsit et servari
toliche, onorino uomini frammas- mandavit,
soni ed irreligiosi, e si temano in
qualche modo affigliate alla Mas- NEAPOLITANA
soneria? Emus et Rmus Dnus Card.
Dubium III, E dato che la ri- Gulielmus Sanfelice Archiepiscopus
sposta al I. e II. o ad uno o al- Neapolitanus S. Rituum Congrega-
r altro dei proposti dubbi fosse tioni insequentia Dubia declaranda
negativa, è lecito al Parroco toi- proposuit, nimirum :
lerare la presenza di tali bandiere I. An Sanctae Romanae Eccle-
nelle Chiese quando chiedendo siae Cardinali Missam in Pontifica-
che restino fuori ed opponendosi libus celebranti extra Urbem et
[x n. 127
extra locum suae iurisdictionis li- tibus per sacri Rosarii frequentiam
ceat, praeter tres sacros Ministros erga magnam Dei Parentem pietas
altaris, habere Diaconos paramentis et fiducia, quae omni aevo Eccle-
indutos, sibi in Cathedra seu throno siae ac societati praesidium fuit
adsistentes ? potentissimum ad terrenorum in-
II. An in eiusmodi casu Clerus fernorumque hostium vires confe-
quoque sacra paramenta iuxta Or- rendas. Verbum Sanctissimi Domi-
dinum gradus deferens, illi adsi- ni Nostri Leonis Papae XIII per
stere possit ac debeat? Eius Apostolicas Litteras, praeser-
III. An Sanctae Romana Eccle- tim Supremi Apostolatus officio i
siae Cardinali celebranti aut in ca- Septembris 1883, ad cunctas mundi
thedra seu throno adsistendi, vel regiones prolatam, divini seminis
quovis alio in casu etiam extra instar cadens in terram bonam,
cathedram seu thronum adstanti, ubique fecit fructum centuplum,
habitu tamen cardinalitio induto, quamvis alibi prae nimia cordium
debeatur ab omnibus genuflexio, duritie, cadens, super petrosa et
sicuti Ordinario in propria Dioecesi? in spinis, hactenus conculcatum
Et quatenus negative ; fuerit et suffocatum. Ubique ter»
IV. An Ordinario loci potestas rarum fideles suis coadunati pa-
sit huiusmodi honorem concedendi? storibus Rosarii festa mensemque
Sacra porro eadem CongTegatio, in laetitia et fervore celebrantes,
ad relationem Secretarii, hisce Du- a solis ortu ad occasum pro erran-
biis rite expensis sic rescribendum tium salute, pro Ecclesiae et so-
censuit : cietatis prementibus calamitatibus
Ad I. et II. Affirmative. Mariam invocabunt, quae « sicut
Ad III. Affirmative si in cathe- lumen indeficiens, radios evibrans
dra seu throno assideat ; secus misericordiae suae, omnibus indif-
Negative. ferenter sese exorabilem, omnibus
Ad IV. Provisum in praece- clementissimam praebere consue-
denti. vit, omnium necessitates amplissi-
Atque ita declaravit et rescri- mo quodam miseratur affectu.
psit. Die 14 Iulii 1887. (S. Thomas Episcopus Valentin.) »
Neque spes [confundit obtinendi
victoriam ex eo maxime, quod per
DECRETUM
admirabilem Marialis Rosarii orandi
URBIS ET ORBIS.
ritum splendidissimus Deo exhibe-
Inter densas errorum et scele- tur religionis cultus et plena fidei
rum tenebras, tamquam spes certa christianae confessio. Rosarium
enim cum omnia Christi Virginis-
oriturae salutis iam fulget excitata
que Matris mysteria suo circuitu
ac reviviscens in christianis gen-
128 APPËI DIX I I .
involvat, fidem totam complectitur. ei secundae classis in universa Ec-

Iamvero haec est victoria quae vin- clesia in posterum celebrari man-
cit mundum, fides nostra (1 Io. V). davit, ita ut non possit transferri
Beatissimus Pater de his vehe- ad alium diem, nisi occurrente
menter laetatus, eo enixius omnes Officio potioris ritus : servatis Ru-
Ecclesiae Pastores et universos bricis. Contrariis non obstantibus
Christifideles hortatur ferventiori quibuscumque.
pietate et fiducia perseverare in De hisce autem praesens prae-
inceptis, ab augustissima Regina fatae Sacrorum Rituum Congrega-
pacis postulantes, ut qua gratia tionis Decretum expedire iussit.
apud Deum pollet, praesentium Die 11 Septembris anni 1887,
malorum horrendam tempestatem, Sanctissimo Mariae Nomini sacra.
everso satanae imperio, depellat,
triumphatisque religionis hostibus, BASILEEN.
exagitatam Petri mysticam navem
optatae tranquillitati restituat. Ad « Bme Pater,
haec, quaecumque superioribus Fridericus Episcopus Basileen-
annis, ac postremo per decretum sis provolutus ad pedes S. V. hu-
Sarorum Rituum Congregationis 26 militer implorat authenticam in-
Augusti 1886 de mense Octobri terpretationem Apostolici Decreti
caelesti Reginae a Rosario dicando, quoad preces recitandas a Sacer-
decrevit, indulsit et iussit, iterum dote finita Missa ; quaestio nempe
decernit, praecipit et concedit. ita se habet : Utrum preces prae-
Cum vero festus dies solemni- scriptas (3 Ave, Salve Regina etc.)
tatis sacratissimi Rosarii singulari in quibusdam casibus, nempe vel
iam populorum honore et cultu alicuius parvae functionis vel com-
agatur, qui cultus refertur ad my- munionis distribuendae, peracta
steria cuncta vitae passionis et demum adnexa Missae caeremonia
gloriae Iesu Christi Redemptoris recitare liceat ; vel an subsequi
nostri, eiusque intemeratae Matris; Missam ipsae semper immediate
ad hanc succrescentem pietatem debeant? »
magis fovendam, et ad publicae Et Sacra Rituum Congregatio
venerationis incrementum, quod proposito Dubio sic rescripsit :
iam pluribus particularibus Eccle- Preces a SSmo D. N. Leone Pa-
siis concessit, solemnitatem prae- pa XIII praescriptae, recitandae
dictam et Officium Deiparae a Ro- sunt immediate expleto ultimo
sario primae Octobris Dominicae Evangelio. Atque ita rescripsit
adsignatum, ecclesiastico ritu dupli- Die 23 Novembris 1887.
129
L I T T E R A E Sanctissimi Patris Leonis X I I I ad Archiepiscopum rhodiensem

Episcopum m e l i t e n s e m : quibus dolet de procaci licentia ephemeridum
melitensium contra suum P a s t o r e m et Apostolicam S e d e m .
Graviter a d m o d u m molesteque tulimus, prout Te iam docui

Dilectus Filius N o s t e r C a r d i n a l i s a p u b l i c i s negotiis A d m i n i s t e r ,
procacem q u o r u m d a m Melitensium e p h e m e r i d u m scriptorum
licentiam, q u i T e , P a s t o r e m s u u m , i n d i g n i s c o n t u m e l i i s i m p e -
tere et h a n c Apostolicam S e d e m pari iniuriae genere lacessere
ausi sunt. Nec m i n u s improbandi sunt a u s u s huiusmodi quod
e o r u m petita fuerit o c c a s i o e x q u i b u s d a m d o c u m e n t i s i n v u l g u s
editis q u a e a d consilia s p e c t a b a n t u l t r o c i t r o q u e collata c i r c a
n e g o t i a q u a e d a m ecclesiastica istius i n s u l a e i n t e r S e d e m A p o -
stolicam et G u b e r n i u m S e r e n i s s i m a e A n g l o r u m Reginae. Illud
s a n e m i s e r i m i q u o d o p i n a t i o n e s q u a e d a m , u t u t a N o s t r i s alie-
n a e , iis c o m p r e h e n s a e litteris a n s a m p r a e b e r e p o t u e r i n t a d in-
c e n d e n d o s p o p u l a r e s a n i m o s , q u i e o facilius i n f l a m m a r i solent,
q u o callidius iis faces v e r b o r u m a d m o v e n t h o m i n e s n e q u a m ,
quibus ea r e s expedit ad conflandam vulgi invidiam a d v e r s u s
e o s q u i b u s p r a e c i p u u s h a b e n d u s est h o n o r . P l a n e e o i n t e n d i t
h a e c a n i m o r u m concitatio u t c o r r u m p a t q u o d o p t i m u m est, ea-
q u e discindatquae fuerant coniunctissima. N o v i m u s enim q u a n t a
i n p o p u l o Melitensi sit s u a v i t a s ingenii e t m o r u m , q u a n t u m ca-
t h o l i c a e religionis s t u d i u m q u o d iis m a g n i g e n t i u m A p o s t o l i
p r a e s e n t i a e t v o c e i n d i t u m fuit, q u a n t a n o b i l i t a s r e r u m a m a -
i o r i b u s g e s t a r u m , q u a n t a i n h a n c s u p r e m a m veritatis Cathe-
d r a m observantia et fides. Quin etiam ex recentibus testimo-
niis, q u u m s a c e r d o t i i N o s t r i n a t a l e m q u i n q u a g e s i m u m a g e r e m u s
perspecta h a b u i m u s s u m m a erga Nos Melitensium studia et
officia. Q u a r e illos s i n g u l a r i caritate c o m p l e c t i m u r , e t o m n i q u a
v a l e m u s o p e n o n m o d o s p i r i t u a l e m i l l o r u m c u r a r e s a l u t e m con-
t e n d i m u s , s e d e t r a t i o n i b u s civilibus f a v e r e q u o p r o s p e r i o r i b u s
r e b u s utantur. At quo i m p e n s i u s eos diligimus eo d o l e m u s acer-
b i u s d u m v e r s a t u r o b o c u l o s i m a g o h o m i n i s inimici, q u i pieta-
t e m i n p a t r i a m p r a e t e x e n s s u p e r s e m i n a t zizania tritico lectissi-
Aeta, Tom. XXIII. fase. CCLXVII. 9
130 LITTERAE
m o , diffidentiam excitat, dissidia serit, f a c t o r u m v e r i t a t e m per-

vertit, r e c t a h o m i n u m consilia m a l e e x p l i c a n d o d e t o r q u e t i n
l a e v a m p a r t e m , a t q u e ita l e g i t i m a e a u c t o r i t a t i E c c l e s i a e n o n
m o d o d e b i t u m d e t r e c t a t o b s e q u i u m , s e d e t i a m i n i u r i a m infert,
a v e r t i t q u e a b e a f i d e l i u m a n i m o s avita p i e t a t e a d d i c t i s s i m o s .
P o r r o h a e c d e q u a q u e r i m u r c a l u m n i a e t f r a u s inimici h o m i n i s
satis in aprico erit, si sedato a n i m o respiciatur R o m a n o r u m
Pontificum in r e b u s agendis consuetudo, e a q u e e x p e n d a n t u r
q u a e n u p e r d e M e l i t e n s i b u s negotiis i n t e r N o s e t R e g i u m Gu-
b e r n i u m Britannicum convenere. Testatur historia S a n c t a m
hanc Sedem in parandis atque ineundis conventionibus c u m
civili p o t e s t a t e iugiter p o p u l o r u m c o m m o d i s e t r a t i o n i b u s stu-
d u i s s e , q u o f a c t u m est u t s a e p e i n offensiones i n c u r r e r e ! , s i m u l -
t a t e s s u s c i p e r e t , d i s c r i m i n a obiret, i r a e p o t e n t i u m f i e r e t o b n o x i a .
P o r r o quoties de r e b u s agitur q u a e ad religionem pertinent,
q u a r u m , m a n d a n t e Deo, t u t e l a m gerit p r a e p r i m i s e t iudicia
exercet, nulla cupiditate aut studio r e r u m h u m a n a r u m obscu-
r a t a m m e n t e m a d e a s a d v e r t i t i l l u d q u e s p e c t a t u n i c e q u o d glo-
r i a Dei p o s t u l e t e t a n i m a r u m s a l u s , q u o d q u e m a g i s a d b o n u m
publicum, ad gentium p a c e m et tranquillitatem expediat. E o d e m
et Nos spectavimus in conventione i n e u n d a c u m Britannico
G u b e r n i o , q u a nihil d e r o g a t u m e s t d e E c c l e s i a e i u r i b u s e t li-
bertate, imo ea firmius adserta s u n t et constituta. D u m t a x a t
q u a e d a m e c c l e s i a s t i c a e d i s c i p l i n a e capita, u s u i a m r e c e p t a , a c -
c u r a t i u s definita s u n t u t r i u s q u e s u p r e m a e p o t e s t a t i s c o n s e n s u ,
h u i u s p a c t i o n i s o p e . I a m v e r o d u m h a e c a g e n t e s e a q u o q u e cu-
r a r e m u s q u a e usui et decori erant futura e p h e b e o ecclesiastico
Melitensi, u b i i n s t i t u u n t u r J E c c l e s i a e a d m i n i s t r i , q u o s l u c e m m u n d i
e t s a l e m t e r r a e e s s e i u b e t d i v i n a vocatio, N o s p r a e t e r i r e n o n pot-
e r a t q u i d i p s a p o s c e r e t n a t u r a loci q u a e i n c o l a s s i m u l c o n s o -
ciat Melitenses et A n g l o s . Scilicet e re N o b i s v i s u m est c u r a r e
ut ampliore aptioreque cultura alumni expoliantur, quo com-
m o d i u s e t efficacius C l e r u s iste t u u s s a c r u m m i n i s t e r i u m o b i r e
queat o p e r a m q u e conferre ad Melitensium aeque ac A n g l o r u m
s a l u t e m , n o n m i n u s s a c e r d o t i i dignitate g r a v i s q u a m a u c t o r i t a t e
d o c t r i n a e . I d v e r o h a u d officit q u o m i n u s i m p e n s e s t u d i a e x c o -
l a n t u r patrii i d i o m a t i s a l i a r u m q u e d i s c i p l i n a r u m q u a e d e c e n t
e x o r n a n t q u e ecclesiasticos v i r o s .
I t a q u e Tibi v e h e m e n t e r c o m m e n d a m u s e t fore c o n f i d i m u s
u t i u v e n i s c l e r u s , i n q u o laeta s p e s E c c l e s i a e s u c c r e s c i t , t u m
LITTERAE 131
pietate floreat, t u m instructu s e v e r i o r u m scientiarum et bona-

r u m a r t i u m q u o illustrior f i t e t utilior s a c r i ministerii p e r f u n -
ctio. I u n c t u m a u t e m d o c t r i n a e v i g e a t s t u d i u m e c c l e s i a s t i c a e di-
s c i p l i n a e , u t e x isto f i o r e n t i p l a n t a r i o e g r e g i i p r o d e a n t a d m i n i -
stri caritatis e t p a c i s q u i c e t e r i s e x e m p l o sint e t q u a m d e s e
e x c i v e r e i n N o b i s s u s t i n e a n t e x p e c t a t i o n e m . Cleri s i m i l e s f i d e l e s
e p o p u l o sint, q u i solidati in fide c o n c o r d i a m d i l i g a n t , s u b s i n t
u l t r o a u c t o r i t a t i l e g i t i m a e , p i e m a t r e m E c c l e s i a m colant, c a v e a n t
a u t e m i m p r i m i s ne excidant a propria firmitate errore tradu-
c a e t "fraude p r a v o r u m h o m i n u m , q u i r e l i g i o n e m s i m u l a n t e s
-et c a r i t a t e m p a t r i a e , a d i u t r i c e m p r a e b e n t o p e r a m sectis E c c l e s i a e
infensis, e o q u e i n t e n d u n t p e r m a l e d i c t a e t p r o b r a t y p i s v u l g a t a
u t viris a c r e b u s i n f a m i a m inferant, q u e i s o m n i s d e b e t u r h o n o s ,
a t q u e unitatem p r o s c i n d a n t q u a e disciplinae et obedientiae ne-
x i b u s continetur.
E q u i d e m h a u d a m b i g i m u s q u i n p r o p a s t o r a l i zelo e t p r u -
d e n t i a t u a c u r a m o p e r a m q u e o m n e m sis c o l l a t u r u s , u t discu-
t i a n t u r n u b e s q u a e offusae s u n t veritati, a t q u e ita g r a t u l a r i p o s -
s i m u s invicem, q u o d cumulate assequuti fuerimus q u o d erat
i n u t r i u s q u e votis.
P i g n u s i n t e r e a N o s t r a e dilectionis h a b e t o A p o s t o l i c a m B e n e -
d i c t i o n e m , q u a m Tibi, V e n . F r a t e r , c l e r o e t f i d e l i b u s t u a e c u -
rationi commissis p e r a m a n t e r impertimus.
D a t u m R o m a e a p u d S . P e t r u m die 2 7 Iulii a n n o 1890. P o n -
tificatus Nostri d e c i m o tertio.
EX 8. CONGREGATIONE CONCILII
ACERNEN.
PRAECEDENTIAE

Sess. 25 cap. 22 de Reform.
COMPENDIUM In oppido Montecorvino Rovella paucis

FACTI.
ante annis duae solummodo aderant sodalitates, altera a
SSrno Rosario dicta, quae erecta erat in matrice ac colle-
132 AGERNEN.
giata oppidi ecclesia; altera vero nuncupata a S. Philippo

Neri seu etiam a Virgine Perdolente, quae in succursali
ecclesia s. Petri sedem habebat. Duae huiusmodi sodalitates
iam pridem de praeeminentia et antiquitate dimicabant, cum
D. Salomone salernitanus Archiepiscopus et Dioecesis acer-
nensis administrator ad diuturnas lites finiendas ac pacem
restituendam in sacra Visitatione die 9 Iulii 1868 hoc tulit
decretum :
I. Praecedentia in processiones, aliasque solemnes fun-
ctiones alternetur in annum.
II. Eadem adhibeatur provisio pro associatione cadave-
rum, quoties utraque a familia invitetur defuncti...
III. Annus incipit a prima die Ianuarii 1869 cum prae-
cedentia favore Sodalitii B. V. Mariae perdolentis; die vero
prima ianuarii 1870 praecedentia erit favore Congregationis
a SSmo Rosario, atque ita alternatim in futuro.
IV. Congregatio quae contra eiusmodi nostri decreti di-
spositiones ibit, ipso facto suspensa erit a quocumque officio
spirituali.
Quonam modo post huiusmodi decretum negotia inter
duas sodalitates processerint, non bene liquet: certum tamen
hoc est, quod post aliquot annos, cum nonnulli fideles eius-
dem oppidi tertiam quamdam sodalitatem sub invocatione
S S fiiî Corporis Christi in ecclesia S. Eustachii erigere aut
restituere voluerint, iurgia et dissidia iterum graviusque ob
praecedentiae aemulationem efferbuerunt. Siquidem nova haec
sodalitas in ius veteris cuiusdam sodalitii eiusdem nominis
successisse contendebat, et hac de causa utrique alii confra-
ternitati praecedere debere; et conflictatio adeo excrevit ut
in festo Corporis Domini civilis auctoritas intervenire debuerit
sacramque supplicationem prohibere.
Quibus rebus ad Archiepiscopum delatis, ipse singulas
sodalitates ad deducenda sua iura in metropolitana curia in-
vitavit; et post haec die 10 Aprilis 1888 decretum tulit,
quo relate ad duas sodalitates Rosarii et S. Philippi Neri
servari iussit disposita per Archiepiscopum Salomone: quoad
ACERNEN. 133
vero sodalitatem ss. Corporis Christi, haec, iuxta Bullam

Exposcit Gregorii Papae X I I I , nequit sibi irrogare praece-
dentiam super alias duas, quia hae ab immemorabili saccum
detulerunt in sacris functionibus et processionibus; dum so-
dalitas a SSmo Corpore Christi, paucis abhinc annis, coepit
saccum induere, idest ex tempore quo sese redintegravit,
postquam eumdem reliquerat per longissimum tempus. Soda-
litas tamen a SSmo Corpore Christi ius habet praecedendi
in processiones, quibus defertur ss. Sacramentum, quoties
tamen eadem sese obliget interesse processionibus aliis, in
quibus concedere debebit praecedentiam praefatis Sodalitiis.
Age vero, duae sodalitates SSmi Rosarii et s. Philippi
Neri aequo animo novum huiusmodi decretum receperunt,
et ad acquiescendum paratae erant. At non ita sodales a SSmo
Sacramento; qui imo ad S. C. C. recursum habuerunt; dum
eodem tempore Ordinarius rem quam citius definiri postulabat,
eo vel magis quod interim pax restituta videbatur, et in
supplicatione in die natali S S . Apostolorum Petri et Pauli
fratres trium Sodalitatum numerosi adfuerunt et contenti
loco, per decretum diei 10 aprilis cuique assignato.
Rescriptum itaque fuit Ponatur in folio et monitae sunt
de more partes. At duae sodalitates ssmi Rosarii et s. Phi-
lippi Neri statim ac cognoverunt litem a tertia confrater-
nitate coram S. C. C. institutam esse, intra propositae con-
troversiae terminos non se continuerunt, nec unice de prae-
cedentia sibi contra sadalitium SSmi Sacramenti asserenda
contentae fuerunt; sed maioris victoriae spe unaquaeque ad-
iecta, sua iura experiri decrevit, et praecedentia prae aliis
omnibus sibi vindicare unaquaeque praesumpsit. Latum autem
fuit super his quoque precibus decretum Uniatur, et ideo
in praesentiarum tres adstant actores singuli de maiori prae-
cedentia contendentes.
Ast hac in re singulare hoc accidit, quod Sodalitas a
SSmo Sacramento quae litem prima promoverat a peculiari
patrono sibi eligendo abstinuit; dum aliae duae confraterni-
tates oratorem sibi coram S. C. C. constituerunt.
134 ACERNEN.
IURA SODALITII SSMI SACRAMENTI. SSmi Sacramenti con-
fraternitas, praeter primum appellationis libellum, nil aliud
in sui defensionem deduxit. In hoc autem enarrat, ex qua-
dam bulla Pontificia die 9 Maii 1559 constare, in ecclesia
s. Eustachii iam tum extitisse sodalitatem a SSmo Christi
Corpore, quam deinde Paulus III S. Pontifex pluribus pri-
vilegiis auxit. Paulo post a Procuratore generali P P . Prae-
dicatorum bulla diei 22 Octobris 1576 in eadem ecclesia
sodalitium a SSmo Rosario institutum quoque fuisse: ast
brevi utrumque sodalitium in unum corpus conflatum esse,
ceu constat ex bulla acernensis Episcopi diei 6 Octobris 1591
et ex litteris Cardinalis Fabrizi Signaturae papalis praefecti
sub die 3 Iulii 1713. Huiusmodi autem sodalitium sic uni-
tum sub duplici suo nomine extitisse usque ad finem elapsi
saeculi, comprobant sodales ex duobus decretis a tribunali
mixto Concordatario latis, in quibus decretis mentio fit de
sodalitate a SSmo Sacramento et a SSmo Rosario erecta in
paroeciali Ecclesia s. Eustachii. Haec decreta signantur
diebus 3 Iulii 1766 et 7 Maii 1788. Admittunt deinde so-
dales initio huius saeculi, ob passam bonorum confiscationem,
sodalitatem sensim evanuisse ; at simul contendunt, quod,
cum fuerit ex parochi et fidelium pietate inde ab anno 1881
restituta, in ius antiqui sodalitii quasi ex postliminio suc-
cedere aut esse suffectam. Quin possit obiici praescriptio;
nam, iuxta notissimum adagium, contra non valentem agere,
praescriptio non currit.
Age vero, prosequuntur, ex constitutione Exposcit Gre-
gorii XIII cautum est, ut inter sodalitates eae praecedant,
quae prius saccis usae sunt : se autem prae aliis duahus-
saccos induisse; nulla enim ex his originem saeculo XVI
anteriorem praesumere potest : ergo concludunt, se debere
praecedere.
Ita summatim sodales a SSmo Sacramento. Quae tamen
quanti essent facienda remissum fuit iudicio E E . P P . defi-
ACERNEN. 13S
nire. Licet enim quae de origine et evolutione antiqui so-

dalitii a SSmo Sacramento et Rosario afferuntur vera unde-
quaque essent; tamen contra novum aut restitutum SSmi
Corporis Christi sodalitium plura militant. Siquidem in
Dianen, Praecedentiae acta primum die 27 Martii 1886, ac
secundo die 24 eiusdem anni (1) S. C. C. negativo responso
dimisit quamdam sodalitatem a Rosario, quae semel extincta,
dein restituta, ius praecedentiae praesumebat contra aliud
sodalitium a Virgine Perdolente, tempore intermedio exortum.
Et merito quidem; nam. si societas aliqua extinguatur,
nil amplius iuris retinere valet. Non entium enim nullae
sunt qualitates, nec iure postliminii, aut cuiuslibet alterius
rei frui non entia valent. In themate autem de absoluta
sodalitii extinctione dubitari non potest; nam ipsi interesse
habentes hoc prorsus admittunt. Et aliunde notum est, quod
« societas solvitur ex personis, ex rebus, ex voluntate, ex
actione: ideoque sive homines, sive res, sive voluntas, sive
actio interierit, distrahi videtur societas. » L. Verum est 63,
§ 10 ff. Pro socio; cui concordant L. societatem 4 et L.
Actione 65; ff. eod. tit. nec non Inst. De societ. § 4 seq.
Atqui antiqua sodalitas a SSmo Christi Corpore nedum ex
uno, sed ex omnibus simul his titulis soluta mansit.
Accedit quod nova sodalitas eadem undequaque non sur-
rexit, ac antiqua, sed sin minus variato seu dimidiato
nomine.
Demum principium, quod ex Const. Exposcit Gregorii XIII
desumunt nostri sodales, non est praecisum. En sane quae
Pontifex disposuit: « Decernimus quod quicumque ex... con-
fratribus confraternitatum praedictarum, inter quos lites et
causae praemissarum occasione, nempe ob praecedentiam,
ortae iam sint, seu oriri contigerit in futurum, qui in quasi
possessione praecedentiae ac iuris praecedendi sunt positi,
quibuscumque reclamationibus... postpositis, in processionibus
tam publicis quam privatis praecedere debeant. Quando vero
non probetur, aut non constet de quasi possessione praece-
(1) Relata fuit Vol. XIX, 319,
136 ACERNEN.
dentiae huiusmodi,... inter confratres, inter se litigantes, ii

qui prius saccis usi sunt, in processionibus tam publicis
quam privatis praecedere debeant. »
Merito itaque a praecedentiae iure huiusmodi sodales
exclusisse Archiepiscopus videtur, imo excepto casu delationis
SSmi Sacramenti; nam tunc ex peculiaribus ss. Canonum
dispositionibus cautum utique est, sodalitatem a SSmo Sa-
cramento ceteris praecedere debere, iuxta suam, ut aiunt,
an firmitatem. Ferraris v. con frater, ar. 6, n. lo seq. Lu-
cidi De visit. tom. 2 nov. edit. p. 408.
Et haec quidem quoad sodalitatem a SSmo Sacramento.
Sed maior est controversia infer duas alias Congregationes,
a Rosario scilicet et a s. Philippo. Utraque enim primum
locum sibi vindicat, nedum contra sodalitium Corporis Christi,
quod imo veluti incontroversum supponit, sed etiam contra
aliam aemulam Congregationem.
IURA SODALITII S. PHILIPPI. Atque in primis sodalita
s. Philippi per suum patronum recolit, originem suam re-
petere ex episcopali bulla anni 1640, regio assensu statim
munita. Et quamvis exinde ob praecedentiam aliaque iura
dimicare saepius acriusque debuerit cum sodalitate a Rosario;
nihilominus ad ultimum victoriam de adverso sodalitio re-
portasse.
Siquidem post concordatum anni 1818 S. Sedem inter
et utriusque Siciliae regem et subsequam civilem diei 21 Mar-
tii 1818, quoad sodalitates in eo regno hoc ius vigebat,
nempe illas haud posse subsistere, si Gubernii approbatione
destitutae aut saltem sanatoriam quam vocant, non obti-
nuissent; insuper eam Congregationem inter plures esse
praeferendam, quae prior a Gubernio regium assensum quoad
fundationem ac regulas obtinuisset: nullamque demum vim
habere pactum inter sodalitia initum, sed iudicium in his
quaestionibus super praecedentia aliisque rebus ad Gubernium
definitive spectare.
Atqui, controversiis inter duas sodalitates perpensis, Gu-
bernium die 8 Iulii 1857 haec decrevit : praecedentiam com-
ACERNEN. 137
petere Sodalitio s. Philippi Neri, eoquod civilem assensum

obtinuerit anno 1760, dum Sodalitium a Rosario assensum
obtinuit anno 1762.
Exinde sodalitas a Rosario, licet iudicati pertaesa raro
processionibus interfuerit, nihilominus quoties adfuit, semper
tenuit locum sibi assignatum per Gubernii responsum an. 1857
ceu plures oppidani Montis Corvini testantur. Itaque lata
per Gubernium sententia qua inferior locus sodalitio a Ro-
sario indicebatur, acceptata quoque fuisse videtur, et in rem
iudicatam transiisse. Et cum res iudicata pro veritate acci-
piatur ex L. 208 ff. De reg. ius., et « quidquid illa sta-
tuerit, verum iustumque praesumendum sit; neque possit
indirecta via ullo modo labefactari » iuxta decis. S. Signat,
in Perusina appell. 3 Sept. 1829 cor. YanniceV.i § 8;
hinc sequitur in praesentiarum sodalitatem a Rosario contra
rei iudicatae dispositum insurgere haud posse, nec primum
locum praesumere.
Quin possit obiici, concordatum anni 1818 modo in vi-
gore amplius non esse, quandoquidem respondet orator cum
S. Rota in Anconitana Colini, diei 16 ianuarii 1818 cor.
Passio § 12 « vetitum esse iudici ne praeteritis consum-
ptisque negociis novas leges aptet, quae futuris tantum re-
gulam statuere possunt, prout videre est in L 3 Cod. Tlieod.
De const. princ, i. 7 Cod. de leg. »
Et quin etiam opponatur decretum anni 1868 ab Archie-
piscopo Salomone lato, quo alternativa inter duas sodalitates
statuebatur, quodque hodiernus Archiepiscopus salernitanus
confirmavit. Etenim in primis dubitari potest, an in pote-
state Archiepiscopi Salomone esset contra Concordati San-
ctionem insurgere, aliudque decernere. Cui accedit, contro-
versum decretum evulgatum seu publicatum non esse, et
insuper ne fuisse quidem acceptatum. Plures enim oppidani
Montiscorvini haec asseverant : decretum existere quia a
nonnullis lectum fuit: sed numquam communicatum partibus,
interesse habentibus, et spatio 19 annorum numquam fuisse
observatum. Atqui de substantia cuiusque legis est promul-
138 ACERNEN.
gatio, ceu cum communi observat s. Ligorius De act. hum.

n, 96: ac pariter lex, non acceptata a maiori et saniori
parte populi, non obligat ratione taciti vel expressi consensus
superioris, ceu idem s. Ligorius cit. I. n. 138 et Gury
tom. 1 c. 4 n. 99 recte observant; nam quamvis etiam
peccaverint priores legem non acceptantes, alii tamen culpa
vacant ob praesumptum superioris consensum. » Ad effectum
autem non acceptationis traditur sufficere decennium, « quo
elapso, ait Ferraris v. Lex art. 2 n. 14, habet locum contra
eam (legem) praescriptio, et non amplius obligat, sive sit lex
civilis, sive canonica. » Cum vero in themate non decem,
sed undeviginti anni lapsi dicantur sine legis observantia,
hinc prorsus praescripta videtur.
Quod eo magis sustinendum contendit patronus in materia
de qua agimus. Siquidem quoad praecedentiam cautum est,
eos manutenendos esse, reclamationibus quibuslibet postpositis,
qui in quasi possessione praecedendi sunt. Hoc sane decrevit
Gregorius XIII cit. sup. Const. Exposcit, hoc omnes DD.
retinent et confirmant. Atqui, pergit patronus, in themate
hanc quasi possessionem favore sodalitii s. Philippi non
deesse ex testimonio eorumdem oppidanorum comprobatur.
Demum vero primum locum eidem sodalitio ob id ma-
xime vindicandum esse quia sodalitium s. Philippi erectum
canonice fuit episcopali Bulla anni 1640 ad acta relata;
dum, iuxta patronum, congregatio a Rosario mere laicalis
est, et canonica erectione destituta.
IURA SODALITII A ROSARIO. Sodalitas a Rosario vicissim
per suum procuratorem recolit, sex abhinc saeculis, nempe
ab anno 1274, quo ipsa matrix et collegiata s. Petri ecclesia
erigebatur, se originem ducere, ceu ex capituli regestis lu-
culenter evincitur. Cui antiquissimae origini tribuendum est
si canonicae erectionis instrumentum perierit. Ceterum ca-
nonicam sodalitii fundationem per aequipollentia documenta
adstrui et comprobari optime posse. Siquidem ex tabulario
sodalitatis constat, die 5 Aprilis 1638 in matrice S. Petri
ecclesia coram Episcopo Galbiato congregataci fuisse sodali-
ACERNEN. 139
tatem a Rosario et ad officialium electionem processisse :

itemque scimus, anno 1692 Episcopum nonnullos ratiocina-
tores - ad revisionem locorum omnium piorum oppidi Montis
Corvini, ac speciatim administrationis sodalitii SSmi Rosarii
deputasse. Et alia similia documenta non desunt pro annis 1612
et 1703. Quapropter de antiquissima eaque canonica soda-
litii erectione dubitari non posse procurator censet. Nec
defuit regius assensus, quin imo sodales a Rosario reporta,-
verunt die 31 Martii 1762, paucis scilicet mensibus, post-
quam adversa S. Philippi congregatio illum obtinuerat.
Quae de cetero iuxta eumdem procuratorem magis quam
defectum canonicae erectionis aliis exprobrare, sibi consulere
deberet ; nam de ipsa quidem huiusmodi defectum praedicari
posset. Siquidem quae proponitur erectionis bulla, aliud
prorsus videtur ac religiosae sodalitatis constitutio. Inscri-
bitur enim « bulla erectionis oratorii S. Philippi Neri, pro-
fecturis huius civitatis Montis Corvini cum indulgentiis con-
fratribus concessis. »
His forte de causis factum est, ut post diutinas dispu-
tationes tandem die 15 Februarii 1761 inter duas sodalitates
coram tabellione Budetta conventio inita sit, qua sarta tecta-
que praecedentia sodalitio a Rosario fiebat.
Imo, prosequitur orator, paucos annos post huiusmodi
conventionem sodalitatem S. Philippi extinctam penitus fuisse,
quin ante annum 1820 restitueretur. Porro ex hac extin-
ctione, prosequitur orator, iura, si quae habebat, adversa
sodalitas prorsus amisit; unde plane intelligitur quanta in-
iuria civilis auctoritas anno 1858 hanc novam sodalitatem
veteri atque antiquissimae a Rosario praeposuero. Simulque
etiam comperitur, Archiepiscopum Salomone, dum alterna-
tivam sanxit decreto diei 9 Iulii 1868 iustitiam sodalitati
Rosarii debitam haud undique reddidisse.
Quod si autem, hoc non obstante, sodalitas a Rosario
decretum illud, sicut et aliud ab hodierno Archiepiscopo nu-
perrime latum, acceptare visa est, id nonnisi ex obsequio
140 ACERNEN.
erga Ordinarium et pacis ac concordiae studio se fecisse

sodalitas asseverat.
At in praesentiarum cum quaestio de praecedentia ad
iuris tramites definienda sit, contendit sodalitas sibi prorsus
absoluteque praecedendi iure competere.
Regula enim, qua non vulgatior alia, in his materiis est,
quod « qui prior est tempore potior est in iure » ex cap. 54
iur. in VI cum communi Doctorum. Accedit quod constitutio
Exposcit Clementis XIII, aliaeque plures SS. CC. resolu-
tiones, quas orator enumerat et expendit, hoc prorsus con-
stabilierint principium, quod praecedentia inter sodalitates
iis attribuenda sit, quae prius saccis usae sunt, aut in quasi
possessione praecedendi existunt. Utrumque autem iuxta
superius dicta suo sodalitio favere procurator autumat.
Quibus animadversis propositum fuit diluendum
Dubium
An et cui competa! praecedentia in casu.
RESOLUTIO. Sacra C. Concilii, re cognita sub die 22 Fe-
bruarii 1890, censuit respondere : Affirmative ad formam
archiepiscopalis decreti diei 10 Aprilis 1888.
BONONIEN.
MATRIMONII
Die 10 Maii 1890.

COMPENDIUM FACTI. Sub die 30 Maii 1865 comes Anto-
nius Zucchini, duodeviginti annos natus, nuptias rite inibat
cum comitissa Anna Gozzadina Gozzadini, quae pariter in
aetate duodeviginti annorum constituta erat.
Quinque annos simul sponsi convixerunt: quonam ta-
men auspicio facile dictu non est; nam felices ab initio eos
fuisse atque concordes nonnulli asserunt: contrarium vero
alii sustinent. Verum quidquid de hoc sit, in probatis est,
BONONIEN. 14Î
quod post quinque annos, seu 1 Maii 1870 dum vir Floren-
tiae versaretur, uxor cum quodam suo amasio, Bononia fu-
git, maritales lares deseruit, et Parisios se contulit.
Re cognita Antonius, ut tantum dedecus quod suo no-
mini imminebat propulsaret, iudicialem separationem a spon-
sa a civili magistratu petiit, ac die 27 Iunii 1870 facile obti-
nuit. Atque ex eo die in posterum utraque pars seorsim vixit r
pax inter eos numquam potuit restitui, imo, tempore pro-

cedente, variis de causis mutua aversatio ad invicem crevit.
Interim anno 1882 mortuo Antonii patre, et mortuis
deinde etiam Gozzadinae parentibus, comes Antonius supplici
libello die 9 Maii 1889 oblato, suum matrimonium, qua sub-
vi et ex coactione patris initum, accusavit, et a S. C. C.
petiit ut, praevio processu in Bononiensi Curia perficiendo,
nullum ex hoc capite declararetur.
Rescriptum illico fuit Emo Archiepiscopo ut processum
fieri curaret: eoque perfecto, coram S. C. C. assueto more-
causa acta fuit.
DEFENSIO VIRI. Patronus, quem sibi elegit actor, in primis

attentionem E E . P P . revocat ad agendi rationem quam uxor,
in causae processu tenuit. Siquidem invenitur primum exceptio-
nem coram Archiepiscopo proposuisse quasi declinatoriam fori,
veluti si ecclesiasticum tribunal in matrimonialibus causis
videndis haud competens esset. Deinde tamen apud iudicem
comparuisse, ast declarando « se non comparere veluti actri-
cem, vel ad litem contestandam, sed tantummodo in testimo-
nium ab iii. defensore vinculi rogatam. » Hoc peracto, in
matrimonii tutelam contra actorem, testes proposuit ; ac de-
mum peculiarem patronum coram S. C. C. sibi constituit,
matrimonii validitatem per eum aperte tuendo.
Iam vero actoris orator dum hanc Gozzadinae agendi
rationem qua abnormem ipsique Gozzadinae noxiam redarguii,
simul ac maxime dolet Bononiensem Curiam ac maxime vinculi
142 BONONIEN.
•defensorem haec permisisse ac probavisse. Ceterum, addit, de

nimio studio vinculi defensoris ad matrimonium tuendum et
ad partes Gozzadinae gerendas luculentum testimonium prae-
bet ipse iudex. Siquidem sacramenti vindex quadam die cum
in interrogationes urgendas ferventius prosiliret, iudex hanc
notulam actis inseri iussit « Verba iii. defensoris vinculi in
ultima sua quaestione nuper relata esse prorsus gratuita,
imo suggestiva, proindeque tam interrogationem quam respon-
sionem nullius roboris esse habendas. »
At non obstante immodico huiusmodi studio defensoris
vinculi ad matrimonium tuendum, plena adesse argumenta
q_uae sacramenti nullitatem evincant, orator autumat, si pa-
rumper attendantur circumstantiae in quibus nuptiae ini-
tae sunt. - Antonii pater necti nescius omnia sibi fiecti et
omnino voluerat semper et viderat, ceu plures testes enar-
rant. Idque maxime in nuptiarum negotio. Nam, teste co-
mite Massei, receptum erat penes familiam Zucchini, ut
matrimonii componendi cura parentibus magis quam filiis
credita esset, et ipsemet Antonii pater similem perniciem
fuerat expertus: unde nil mirum quod non perhorresceret,
imo aliis vellet inferre quod ipse pertulerat.
Accedit quod comes Caietanus erga filium suum rigi-
dum et asperum se praebebat, ut plures testantur. Filius au-
tem arctissimae subiectioni ita assuetus erat, ut paternae vo-
luntati nunquam contradicere vel repugnare ausus fuisset.
Cum haec itaque esset patris et filii conditio atque na-
tura, contigit ut Ferdinandus Zucchini, unus ex Caietani
nepotibus, in tam aerumnosam rerum et negotiorum conditio-
nem descenderit, ut comes Caietanus, ut ei succurreret, aes
alienum contrahere debuerit, et fideiussionem nepoti praesta-
re. Quanta huius aeris alieni vis fuerit hodie evinci nequit,
ait patronus; attamen actor fatetur aeris alieni vim , cen-
tum quinquaginta nummorum millia superasse. Et testes ad-
dunt comitem Caietanum eo temporis momento iii tam an-
xiam rei domesticae angustiam prolapsum fuisse, ut ne ad
modicum quidem mutuum contrahendum fidem Bononiae in-
BONONIEN. 143
veniret. Et ex hoc in tantam sollicitudinem incidisse ut

multo gravius, quam casus exposceret, pertimescere ac do-
mesticam ruinam expectare videretur.
Porro familia Gozzadini ex creditoribus eius erat et,
ut alter ex testibus habet, comes Caietanus difficili negotio
aes alienum extinguere valuisset, nisi Gozzadini familia ei
opem tulisset. Qua de causa obaerato corniti matrimonium
unici sui filii cum unica Gozzadinorum prole optimum con-
silium videri debebat. Vicissim vero comites Gozzadini filiam
in matrimonium honeste collocare quam citius volebant, quip-
pe quia, iuxta unum alterumque testem, murmur non modi-
cum erat in civitate de ea, quae aetatis suae illecebris iam
nimium indulgere videbatur. Iuvenem comitem Antonium,
nuper e collegio egressum, tunc temporis viderat , sibique
placuerat; ideoque principissam Simonetti rogarunt, ut (ceu
ipsa habet) matrimonium componeret. Annuit principissa
Gozzadinorum votis; et sic inter parentes filiorum nuptiae
constabilitae sunt.
At Antonius iam ab aliquo tempore aliam nobilem puel-
lam eximiam forma, licet magnis divitiis haud instructam,
deperibat, ceu principissa Simonetti, canonicus Bonucci, An-
tonii institutor, aliique plures testes ipsaque germana Lau-
rae soror uno veluti ore enunciant. Ideoque statim ac pater
alias a se praeordinatas nuptias filio proposuit, hic contra
omnium expectactionem patri quoad potuit restitit. Sed ipsius
conamina ac paternae voluntati resistentiam in irritum ces-
sisse, referunt Aloysius Grandi, comitis Antonii famulus,
Canonicus Bonucci institutor et famulus Petrus Melossi.
Nec satis : nam Philippus Brunetti, principissa Simonet-
ti et Josepha Zucchini Monti commemorant iurgia inter duos
sponsos extitisse, et haec ab Antonio promota fuisse, ut hac
saltem ratione invisas nuptias a se avertere posset.
At maiora adhuc habentur et iussionibus minae succe-
dunt. Testes enim Iosephus Zucchini, famulus Melotti, Con-
stantia Zucchini, Canonicus Bonucci et Doctor Brunetti de-
ponunt, comitem Caietanum exhaeredationem nullitatum fuis-
144 BONONIEN.
se, et huiusmodi minas tam ante, quam post matrimonium

in filium saepe protulisse.
Nec regeratur vanas huiusmodi minas fuisse, nam re-
spondet comes Massei patrem solitum fuisse minas execu-
tioni demandare. Quod et confirmat doctor Brunetti.
Hactenus dicta matrimonii antecedentia respiciunt. Sed
cum in causa timoris et coactionis ea etiam, quae nuptias
comitata sunt aut successerunt, attendere valde conferat,
actoris patronus ad rem haec alia facta recenset, quod sci-
licet teste canonico Bonucci, Antonius in die nuptiarum cum
ad Ecclesiam pergeret, serio exclamaverit: Andiamo pure
a prendere (puesta zuccata. Quae verba in bononiensi ver-
náculo iuxta patronum idem sonant, ac « pergamus ad rui-
nam. »
Maria vero Morelli , postquam narrasset quod pa-
ter suus iam pridem conatus erat comitem Caietanum a su-
scepto nuptiarum proposito revocare, sed frustra, addit, quod
idem pater die nuptiarum, de hoc matrimonio cum quodam
advocato Agnoli inter epulas sermonem habens, haec verba
protulerit: loderemo il fine.
Post nuptias demum quae evenerint heic repetere non
vacat: unum tamen heic meminisse iuvabit, quod nempe
corporum coniunctio rara fuit etiam initio, ac necessitatis
et officii causa : perbrevis quoadusque necessitas duravit.
Idque tam ex Antonii depositione quam ex Gozzadinae con-
fessione manifestum fieri.
Quod quidem factum, etsi alia argumenta deessent, ex
se uno sufficeret ad evincendam confirmandamque altam in-
ter sponsos animorum disiunctionem iam ab initio extitisse.
De cetero testes non desunt qui notarunt et ad acta depo-
suerunt inter Antonium et Gozzadinam vehementem illum
amorem haud estitisse, qui inter neonuptos locum habere
solet, et Gozzadinam de Antonii frigiditate saepe quaestus
movisse.
Haec in facto. In iure vero patronus commemorat quod
« ad matrimonium maius et perfectius voluntarium requiri-
BONONIEN. 145
tur, quam ad alios contractus civiles » ex c. Si q. 2 § 13.

Quod « ubi metus incutiens habet interesse in contractu
celebrando... solus metus reverentialis dicitur sufficiens ad
rescindendum contractum » ex Barbosa vot. dec. lib. 2 vot.
16 num. 30. Quae conclusio multo magis procedit quia
dictus vir aliam mulierem adamabat... : velle enim nubere
alteri mulieri, erat nolle nubere dictae Eleonorae » ex eo-
dem Barbosa /. c. num. 14 cum Rota cor. Ludovisi de-
cis. 326 num. 8 Atqui in themate comes Zucchini aliam
puellam, Lauram Malvezzi, adamabat, eique nubere volebat.
At ulterius iuxta Rotam loc. sup. cit. num. 13 con-
sideranda est etiam in patre magna illa indignatio, quam
concepit... ex eo quod nolebat suae voluntati obedire, quae
indignatio plurimum conducit ad incussionem metus. » Quae
imo, iuxta Sánchez De matr. I. 4 d. 6 num. 14, consti-
tuit timorem cadentem in virum constantem. « Quis enim
(ait) vir constans aut prudens non reputabit grave malum
semper coram oculis habere infensum patrem? »
Quod si huic paternae indignationi minae de filio sine
auxiliis eiiciendo, ac de exhaeredando iungantur; si praeter-
ea consideretur, quod in mutuis contentionibus vox illa pa-
tris ad filium continuo resonabat « ti accomoderò io » (de
quibus rebus Ioseph Zucchini aliique quatuor testes fidem
unanimiter faciunt); vim et coactionem ad nuptias in dubium
revocari non posse, et consequenter etiam nullitatem con-
tracti matrimonii denegari minime posse patronus concludit.
Quin dicatur filium non potuisse sin minus pingui ma-
terna haereditate, eidem iam relicta, privari. Quandoquidem
in primis paterna saltem privari potuisset: et hoc, iuxta
dicta, satis erat ad gravem metum inducendum. At ulte-
rius universam defunctae uxoris sortem comes Caietanus in
cumulum una simul cum suis bonis posuerat : porro filius
non adhuc quadrilustris, cui non omnia, quae ad bonorum
administrationem pertinebant, bene perspecta erant, equidem
potuit, ex hoc ipso, plus aequo ex paternis minis timere.
Atqui « invalidum esse matrimonium quod initum est metu
Acta, Tom. XXIII. fase. COLXVIL 10
146 BONONIEN.
carceris, privationis officii, gravis damni in rebus vel al-

terius vexationis iniustae ad nuptialem consensum extor-
quendum incusso » docet Schmalzgrueber tom. 4 jp. 1 tit. 1
§ 493. Et amissionem maioris partis bonorum, aut etiam
privationem magni lucri metum gravem inducere « caden-
tem in virum constantem » cum communi tradit Rota cor.
E mer ix decis. 870 n. 3.
Tametsi, et si hucusque exposita ad violentiam filio
factam probandam non sufficerent , adstat ultimo loco ipsa
dolorosa patris confessio. Statim ac enim ille cognovit Goz-
zadinae fugam, expergisci ferme e somno visus e s t , suum
errorem cognovit et quum primum filium adiit clamavit :
infelix filii mi, in quam ruinam ego te conieci, v e l , ut
alii volunt : parce mihi Antoni : ego unus tuae ruinae cau-
sa fui. Et exinde cum de tristi hoc negotio cum amicis
loqueretur, dolens aiebat: infelix Antonius! ego ipsum per-
didi. Porro quanti haec verba sint facienda nemo non videt:
ideoque nedum ex testibus, sed ex ipsa patris confessione
illatae coactionis veritatem hauriri orator autumat.
Ad difficultates diluendas gradum deinde » faciens patro-
nus, invenit in primis obiici, clientem suum ante nuptias
consuevisse domum Gozzadinorum saepius adire, eo conve-
nire puellam, ibi amanter et iucunde versari, sicut cum ipsa
Gozzadina unus vel alter ex productis testibus refert, et
nonnullae matris Gozzadinae litterae describunt. Gui respon-
det orator, ea fieri et hac ratione filium se geri patrem
iussisse et idcirco posita necessitate ex metu, quidquid ea
causa factum est, libertati adscribi non posse. Barbosa I. cit.
n. 87 seq. At insuper teste Panimollio decis. 102 ann. 1
p. 375: « Probatio spontaneae voluntatis fere impossibilis
est : unde plus creditur duobus testibus deponentibus de me-
tu, quam mille de spontanea voluntate. »
Pariter metui patris adscribendum putat orator, si An-
tonius in sponsalibus matrimonio praeviis, cum a parocho
rogaretur utrum libere ac sponte ad has nuptias consenti-
ret, utique respondit.
BONONIEN. 147
Post nuptias vero quae de laetitia sponsorum habent

-comes Alvise da Schio, et Calzoni, et siquis alius, ea pa-
riter necessitati esse tribuenda, nihilque esse facienda. Per-
severante enim metus praesumptione nullum contubernium,
nullam laeti-ac iucundi animi speciem attendi posse, defini-
vit Rota dec. 392 cor. Ladovisi n. 3.
Quo vero ad epistolas in actis existentes, quibus mu-
tuus sponsorum amor concordia, studium ad sidera extolli-
tur, respondet actoris patronus, non agi proprie de litteris
sed de litterarum facinus; unde ipsemet Bononiensis iudex
dum ea recepit, haec in actis adnotata voluit :
« Professor (Cappellini) tradidit 15 fragmenta episto-
larum scriptarum sibi ab iii. comitissa Theresia (Gozzadinae
matre). » Porro ex his laciniis plenum tutumque de littera-
rum sensu iudicium efformari non posse. Insuper latere utrum
haec authentica sint ; et in tanto tuendi matrimonii studio,
quo adversa pars flagrai, omnia esse pertimescenda.
Ultimo tandem loco ad obiectionem de tam serotina
causae introductione respondet patronus, clientem suum, vi-
vente patre, eum in iudicium vocare, violentiae accusare,
reumque facere, tum ex reverentia, tum ex timore tum ex
amore abhorruisse; imo ne cogitasse quidem : mortuo vero
patre adhuc per aliquot annos ab introducenda causa absti-
nuisse, ne afflictam iam nimis Gozzadinae patris canitiem,
ultimo graviori ictu feriret. Attamen cum matrimonium no-
toria vi et metu initum esset, et insuper sponsi animo et
contubernio divisi seorsim viverent, nullitatem matrimonii
nullo temporis lapsu abstergí ac purgari posse orator con-
tendit. Ac proinde hanc quoque obiectionem prorsus labefieri
concludit.
DEFENSIO MULIERIS. Verumtamen ex altera parte praepri-
mis observatum fuit, quod ad matrimonii valorem contra acto-
rem tuendum.. dimicant hinc ex officio vinculi defensor, illinc
ex electione peculiaris Gozzadinae patronus; qui quidem quam-
vis suis propriis distinctisque copiis ac sub diversa forma aciem
instruant, ad eumdem tamen finem prorsus intendunt, et eadem
148 BONONIEN.
etiam substantialiter proponunt et urgent argumenta. Hinc

satis superque esse huiusmodi argumenta summatim colligere.
In primis vinculi defensor nihil reprehendendum invenit si
Gozzadina praesenti iudicio intersit: interest enim ac prae-
sens est, quia iudex eam vocavit: iudex autem, illam advo-
cavit, quia uxor est. Quod si ab initio paululum forte de-
l e c t a v i t , non ideo tamen a iure suo exercendo, imo potius
ab officio obeundo, decidisse videtur.
Hac preoccupata obiectione, ad causam metus investi-
gandam accessuri, cum Sánchez De matr. lib. 4 dis. 12
n. 13 recolunt quod « hac in re est quaedam conclusio
certissima apud omnes, nempe quoties metus non sit incus-
sus ad extorquendum matrimonium, sive proveniat a causa
naturali sive libera, quantumvis gravissimus sit, non reddit
irritum matrimonium. »
Iam vero perpensum fuit ex phalange testium ab Anto-
nio inductorum unum tantum. Petrum Melossi, eiusdem
Antonii Famulum de propria scientia narrasse saevitias, quas
pater Antonio fecisset, ineundi matrimonii gratia. Alium
vero Antonii famulum nempe Aloisium Grandi esse testem
de relato et eadem repetiisse, quae a Petro audierat.
Porro tum sacramenti vindex, tum Gozzadinae patro-
nus observant has famulorum attestationes magna cum cau-
tela esse accipiendas : siquidem in primis de famulis agitur;
at insuper eorum verba ita concinnata et composita apparent,
ut aliud dicere et aliud intelligi famuli studere videantur;
et interim dubium non aspernabile ingerunt, an expulsio
filii ex convivio, reapse matrimonii causa contigerit. Prior
enim ait « ho potuto argomentare, etc., alter vero subdit
ab initio sibi diverbii causam ignotam fuisse.
Verumtamen neque expedit his immorari; nam sacer-
dos Bonucci, Antonii institutor, et comitis Caietani amicus,
interrogatus, num comes Caietanus vim adhibuisset, ut filium
suum ad matrimonium cum Gozzadina ineundum adigeret, res-
pondit violentias quidem extitisse, sed prorsus ignorare, utrum
a patre intentatae fuerint eum in finem, ut filium ad matri-
BONONIEN. 149
monium cum Grozzadina ineundum adstringeret. Imo addidit

Antonium die quadam, ob nullius momenti verba, a patre
e mensa eiectum fuisse. Itaque non matrimonii contrahendi
causa, sed potius aeducationis ergo a patre filium e convivio
eiectum fuisse.
Idem commemorat etiam Philippus Brunetti, qui licet
testis ab actore inductus, ex conscientia tamen confiteri de-
buit: sibi haud constare exhaeredationis minas ac violentias,
patrem hac intentione adhibuisse , ut scilicet filium indu-
ceret ad matrimonium cum Gozzadina contrahendum. Et rei
fastigium imposuit, denegando omnino filium a patre ad hu-
iusmodi nuptias inductum fuisse.
Si itaque quaeratur quomodonam contigerit, ut tot ac tam
graves minas unico suo filio pater intentaret, hanc Gozza-
dinae patronus dat responsionem, nempe quia iste filius
plus aequo aleis indulgens, saepius ad contractus foenerato-
rios confugere adigebatur. Et hoc deduci nedum ex deposi-
tione comitissae Gozzadinae, verum etiam ex testimonio co-
mitis Massei, actori addictissimi, asserentis Antonium soli-
tum fuisse pecuniam mutuam sumere.
At demum quod minae patris in filium ad matrimonium
-cum Gozzadina ineundum nullo modo essent directae, id ple-
nissime conficit, ex eo quod quotquot habentur testes qui de
his minis et dissidiis patrem inter et filium loquuntur, fer-
me omnes addant etiam post initum matrimonium easdem
minas, easdem patris in filium exprobrationes audiisse. Hoc
sane refert canonicus Bonucci, actoris amicus, eius olim in-
stitutor, nunc vero testis ab eo inductus. Hoc ipsum asserit
comitissa Malvasia Antonii consubrina. Hoc ipsum tandem
Philippus Brunetti pro rei veritate confirmat. Ceterum, ait
vinculi defensor , luculentum de spontanea et libera Anto-
nii voluntate argumentum ad has nuptias ineundas praebet
factum, quod Gozzadina particulatim describit, asserens ipsum
in Sabbato Sancto coram genitrice sua locum habuisse.
Age vero, prosequitur vinculi defensor, factum, tot mi-
nutis circumstantiis suffultum, merum inventum et periuram
150 BONONIEN.
confìctionem dicere animus non audet: eo vel magis quod

ipse actor hac in re titubare inveniatur, et, dum a quacum-
que responsione studiose abstinet, factum ferme confiteri vi-
deatur.
In eodem sensu accipienda esse ait, nedum quae profes-
sor Salvini, comes Dantes de Serego Alighieri ac professor
de Meis {proferunt et asseverant, se vidisse sponsos ante
nuptias in maxima familiaritate, atque ita laetos, ut felices
omnibus apparerent; sed etiam ea, quae sponsae mater spon-
salitio contractu vix inito consobrino scribebat; quod scili-
scet sponsi aegre ferentes matrimonium differri usque ad
mensem septembris, adhibita prece, a parentibus obtinuerunt
ut illud mense maio exeunte, celebraretur.
Tandem in eodem sensu accipiendam esse arguit con-
fessionem die 6 Maii ab Antonio emissam. Cum enim iuxta
morem in Bononiensi ecclesia vigentem ante bannorum pu-
blicationem sponsi examini subiici soleant, eorumque verba
scriptis mandari: Antonius, absente patre, a parocho inter
alia compellatus, num directe vel indirecte coactus fuerit ad
matrimonium cum Gozzadina contrahendum? Antonius re-
spondit, se sponte ac libere eam in uxorem ducere.
Imo, quod maius est, cum idem parochus, hodie Epi-
scopus, in iudicio rogaretur an aliquod oscitantiae vel hae-
sitationis signum in Antonio animad vertisset dum hanc
responsionem praebebat, retulit Antonium nullum sive osci-
tantiae sive haesitationis signum praebuisse.
Verum, parochus, nedum nihil haesitationis et repugnan-
tiae. advertit, cum Antonius verba de futuro protulit ; sed
nihil omnino ad vertisse subdit, cum in actu solemni cele-
brationis matrimonii verba de praesenti pronunciavit ; etsi
ipse matrimonii celebrationi adsisteret, imo verba , quibus
consensus a sponsis exquiri solet, Sacerdoti ad id delegato
suggereret. At non modo @x adiunctis, matrimonium ante-
cedentibus, non modo ex concomitantibus, verum etiam ex
consequentibus manifestum apparere, patronus asserit, Anto-
nium sponte et libere, imo Iubenti animo matrimonium con-
BONONIEN. 151
traxisse. Quandoquidem tum ex epistolis a sponsae matre

sive consobrino, sive professori Cappellini tempore haud
suspecto scriptis, tum ex depositionibus comitis Friderici de
Serego Alighieri eiusque fratris Dantis, nec non Alvisis da
Schio, professoris Salvini et equitis Calzoni liquet neonuptos
indubia laetitiae, benevolentiae et amoris signa sibi iugiter
et ubique exhibuisse. Imo professorem Salvini testari corniti
Antonio nihil magis cordi fuisse, quam ut uxor sua gaude-
r e t , laetaretur et ceteras nobiles mulieres cultu et orna-
tu superaret, et hac de re ipsum maximopere delectari.
At vero cum in coactionis materia ad id etiam opor-
teat intendere quod inferrendae huius coactionis dicitur cau-
sa; et cum in themate affirmetur, Antonii patrem ideo prae-
sertim has nuptias filio indixisse , quia oeconomicae suae
conditioni, in arcto iam positae, levamen ac praesidium af-
ferri sic sperabat; vinculi defensor ac Gozzadinae patronus
animadvertunt, ipsum actoris advocatum fateri quod « quan-
ta huius aeris vis fuerit hodie evinci nequit: » actorem ve-
ro ipsum deponere: se nihil scire de vera aeris alieni sum-
ma, sed credere illud lib. 150, 000 superasse. Verum hoc
debito etiam admisso, nihilominus non ideo oboeratum haberi
posse comitem Zucchini, asserit doctor Brunetti et confirmat
advocatus ac rerum gestor Pancaldi. Ceterum de rebus suis
timere haud poterat comes Caietanus Zucchini , quia prae-
ter suum patrimonium, dotem et bona defunctae uxoris ad
600 vel 800 millia libellarum aestimata, iuxta Pancaldi,
Brunetti aliorumque testimonium, praesto habebat.
Verum haec omnia dicta oratores volunt in hypothesi,
quod aes alienum comitis ad 150, 000 libellarum reapse ad-
scenderet. Ast eques Alphonsus Calzoni et Angelus Capuri
non 150 millium libellarum, sed 5 millium dumtaxat scuta-
torum aes alienum comitis fuisse asseverant. - Quin regerere
iuvat hos viros Gozzadinae servitio esse addictos. Quando-
quidem sacramenti vindex meminit eos famulos non esse,
sed rerum gestores, quo munere primitus ac per plures an-
nos in ipsa Zucchini familia functi sunt. At ulterius ii re.
152 BONONIEN.
ligionis ac honestatis laude a suis parochis prosequuntur,

et quod magis est ad documenta publica appellant. Quapro-
pter eorum assertionem praecisam et in talibus adiunctis
prolatam anteferendam prorsus esse incertis aliorum affir-
mationibus, quae studiose expiscatae videntur, uterque ora-
tor concludit.
Post haec uterque ad quaedam factorum adiuncta de-
claranda, et ad adversarium in iis revincendum descendunt.
Atque in primis perpendunt exhaeredationis minas, quales
demum hae fuerint, noa ita veritum esse Antonium, veluti
eius orator praedicat. Siquidem Dr. Brunetti refert comitem
Antonium haud latere ius super materna haereditate sibi com-
petere. Et advocatus Pancaldi addit medietatem simplicis
proprietatis latifundi D io p,, a , vivente patre, ad Antonium
pertinuisse, eiusque valorem summam lib. 800, 000 atti-
gisse.
Ulterius verba, ab actoris patre prolata, quum primum
filium invisit post scelestam Gozzadinae fugam, aliaque simi-
lia, sacramenti vindex in dubium revocat; nam de iis nil
scire fatetur canonicus Bonucci, qui quidem utpote tanta
cum comite Caietano vinctus amicitia ea ignorate nequiverat.
Quae de dilatione instituendae causae, ne scilicet viven-
tem patris personam filius offenderet, minime cohaerere cum
eo quod ipsemet Antonius enarrat, nempe patrem penes filium
suum usque ad mortem institisse, ut huius matrimonii solutio-
nem ab auctoritate ecclesiastica peteret: nec cum facto, de quo
doctor Brunetti cum aliis fidem facit, nimirum patrem ipsum
matrimonii solutionem ab auctoritate ecclesiastica pontificia
quaesivisse, sed defecisse, quia nullum iustum titulum propo-
suerat.
De cetero ob oculos E E . P P . quaedam processus verba
versari vinculi defensor postulat. Ex iis enim manifestum
erumpere autumat, Antonium ratum indolis disparitatem in-
ter coniuges causam canonicam constituere matrimonium
dissolvendi capacem, iudicium ecclesiasticum hac super re
instruere meditatum fuisse. Verum ab eximio viro instru-
BONONIEN. 153
ctum indolis disparitatem inter coniuges matrimonii nulli-

tatem haud inducere, tabellam evulgare coepisse, se non spon-
te ac libere, sed a patre coactum matrimonium cum Gozza-
dina celebrasse.
Quoad vero Antonii effatum: Andiamo pure a prendere
questa zuccata, vinculi defensor hanc dat explicationem, scili-
cet haec verba Antonium protulisse quasi ad canonici Bo-
nucci reprobationem : ex eo quod laudatus canonicus hisce
discipuli nuptiis cum Gozzadina contrarium usque ab initio
se ostenderat, easque aerumnosas dixerat.
Demum quae de Antonii amore in Lauram Malvezzi
proferuntur, veram difficultatem non facere inquit : notum
est enim quanta levitate iuvenes ex uno ad alium amorem
ferantur.
Pariter quae advocatus Pancaldi de nuptiarum exitu
in ipso matrimonii die praevidit, non a coactione, sed ex
aliis causis, nempe ex perspecta puellae indole aliisque si-
milibus, repetenda esse censet.
Hisce tum in facto, tum in iure perpensis, propositum
fuit diluendum sequens
Dubia
A.71 constet de matrimonii nullitate in casu.

RESOLUTIO. Sacra C. Concilii, omnibus maturo examini
subiectis, sub die 10 Maii 1890 respondere censuit: Nega-
tive.
Ex QUIBUS COLLIGES I. Maiorem fidem mereri duos te-
stes de metu, quam mille de spontanea voluntate deponen-
tes, ex eo quod probatio spontaneae voluntatis fere impos-
sibilis est.
II. Ad matrimonium maius et perfectius voluntarium re-
quiri, quam ad alios contractus civiles.
III. Et posita necessitate ex metu, quidquid ea causa fa-
ctum est, libertati adscribi non posse.
IV. Unde, perseverante metus praesumptione , nullum
154 BONO.NIEN.
contubernium, nullam laeti ac iucundi animi speciem at-

tendi posse.
V. Magnam patris indignationem in filium, ex eo quod
nolebat suae voluntati obedire, vel amissionem maioris par-
tis bonorum, aut etiam privationem magni lucri metum
gravem inducere cadentem in virum constantem, ideoque ma-
trimonium irritum reddere.
VI. Verumtamen metum, etsi gravissimum, sive prove-
niat a causa naturali sive libera, matrimonium irritum haud
reddere, quoties ad illud extorquendum incussum fuisse non
demonstretur.
VII. In themate vero matrimonium validum renunciatum
fuisse ex eo quod demostratum haud fuit , metum a patre
incussum et exhaeredationis minas contra filium prolatas, ad
matrimonium extorquendum directas fuisse.
FOROIULIEN. ET NICIEN. .SEU AQUEN. (1)
LEGATI
Die 29 Maria 1890.

COMPENDIUM Tertio redit haec causa. Proposita

FACTI.
primum die 15 Decembris 1888 sub dubio: an sustineatur
sententia arbitr ament alis aquensis Curiae, seu oti us legatum,
de quo agitur adscribendum sit Seminario niciensi in casu,
dimissa fuit hac responsione : « Traditis 15 obligationibus
Ordinario niciensi pro dotatione paroeciae Briançonnet, re-
liquae maneant penes Seminarium Foroiuliense cum onere
solvendi 400 libellas annuas Seminario niciensi, quoties in
eo aderunt alumni, unus vel plures e Seminario grassensi,
iuxta mentem testatoris. »
Iterum acta quaestione potissimum ad sensum praece-
(1) Confer Vol. XXII, 3 , quo ample relata fuit quaestio haec.
FOROIULIEN. ETC. 155
dentis rescripti determinandum, die 7 Septembris 1889 ad

dubium: an et quomodo rescriptum diei 15 Decembris 1888,
intelligendum sit; ita nempe ut inter omnes alumnos Se-
minaria grassensis praeferantur alumni locorum Briangon-
net et Saint Auban; seu potius ut, his deficientibus, nihil
debeatur. S. C. C. respondebat: Negative ad primam par-
tem, affirmative ad secundam.
Hac resolutione gravatus niciensis Episcopus per suum
advocatum beneficium novae audientiae, intra utile tempus^
postulavit. Et deinde, paucis interiectis diebus, novum de-
dit supplicem libellum, in quo profitebatur se a prima S.
C. C. resolutionem non appellasse eo quod alium sensum
eidem subesse putaverat ac S. C. C. in comitiis die 7 Se-
ptembris declaravit. Cognita itaque E E . P P . mente, ducere
non tam ab interpretatione quam ab ipsa prima sententia
quae huiusmodi sensum induere declaratum est, sibi esse
appellandum: ideoque, se petere ad impugnationem utrius-
que resolutionis,, decreti nempe diei 15 Decembris 1888 et
subseûae interpretationis diei 7 Septembris 1889, una si-
mul admitti. Super his novis precibus rescriptum fuit:
« Proponatur, citata parte, reservato tamen merito novae
instantiae plenariae Congregationi. »
Noviter adducta a partibus exhibita fuerunt Emis P a t r i -
bus, et propositum fuit diluendum
Dubium

RESOLUTIO. Sacra C Concilii, re tertio discussa sub die
29 Martii 1889, censuit respondere: Recedendum a decisis
in primo et secundo loco et sortem legati tradendam esse
Episcopo niciensi.
156
PARISIEN.
MATRIMONII
Die 15 Iunii 1890.

COMPENDIUM FACTI. Die 2 0 Iulii anni 1 8 8 6 in ecclesia
s. Vincentii a Paulo, Parisiis, iustas nuptias inibant Pau-
lus Gosselin et Dyonisia Millet. Ut nonnulli asserunt, haud
spontaneo animi motu ad has nuptias Paulus consensit, sed
ut senis ac infirmi patris voluntati deferret. Par ferme erat
sponsorum aetas, sed non par ingenium: quoniam vir , ceu
unanimiter ferunt, pietati et interiori vitae apprime deditus,
quidquid illecebrarum saeculi, luxuum ac mundi Vanitatum
sapit, ex corde aversatur; mulier e contra ab his non abhor-
ret, imo his indulgere quandoque delectatur.
In his conditionibus sponsi annum et dimidium commu-
nem vitam in paternis Dyonisiae aedibus duxerunt, eodem
cubiculo ac lecto sunt usi ; quin tamen amore , benevolen-
tia mutuoque studio eorum animi unquam calèrent. Narrant
imo et iuramento affirmant, se matrimonialibus iuribus nun-
quam usos fuisse : et addit vir, id sibi esse imputandum,
qui hac illa ve de causa firmo animi consilio ab uxore absti-
nendum proposuit, decrevit, idque constanter servavit.
Interim discordia maiores in dies faces virum inter et
uxorem inferebat : vir discedendi occasionem quaeritare vi-
debatur: imo bis abrupte discessit, nec ad uxorem rediit, nisi
prius matris, dein domini Sartiaux opera et interventu. Ad
ultimum vero die 1 Maii 1 8 8 9 uxori valedixit, abiit nec am-
plius reversus est.
Tunc Dyonisia eiusque parentes civile divortium petie-
runt, atque obtinuerunt; et subinde ad SSmum confugerunt
rogantes, ut sacramentale coniugium; qua ratum et non con-
summatum, benigne dispensantur, SSmus commisit ut Pari-
siensi Curiae processus de more conferretur, et ut, eo peracto
et ad S. C. transmisso, penes S. G. C. causa tractaretur sub
assueto dubio quod in calce huius folii legitur.
PARISIEN. 157
Summatim recolere sufficiat, utrumque sponsum excussum

iudicialiter fuisse, eorumque parentes, septimam quoque pro-
pinquorum et amicorum manus auditos : dein ad corporalem
uxoris inspectionem ventum esse, eaque peracta, duos medi-
cos cognitores iudicium tulisse magis favorabile quam con-
trarium inconsanimationi: ob mulieris tamen valetudinem de
medicorum consilio balneum, quod inspectioni solet praemitti,
omissum fuisse: demum in actis, praeter peritorum iudicia-
lium sententiam, insuper duorum aliorum medicorum vota
haberi, utraque mulieris integritati et matrimonii inconsum-
mationi suffragantia , alterum a Dr. Brouardel exaratum,
dum divortii civilis causa
agebatur, alterum vero a familiari
mulieris medico conscriptum.
DEFENSIO MULIERIS. His itaque innixus patronus mulieris,,
quae actrix est, dum vir passive se habet in causa, ad incon-
summationem matrimonii evincendam, meminit, iuratas spon-
sorum depositiones, si consonae, si a probatis, religiosis ac
fide dignis personis procedentes, si demum septimae manus
suffragio sint suffultae, tanti esse valoris ut iuxta cap. Lau-
dabilem o De frigid, et male f. LJtterae Vestrae 7 et Super
eo 5 De eo qui cognovit etc. et iuxta ipsam S. C. C. in
Tergestina Matrimonii 16 Decembris 1876 et 21 Aprilis
1877, in Viennen. Dispens, matrim. 15 Decembris 1877 et
23 Martii 1878, in Parisien. Matrimonii 28 Martii 1857
atque in aliis, sufficiant ad moralem ac iuridicam persuasio-
nem inducendam de non consummatione matrimonii et ad
dispensationem, etiam sine physico virginitatis experimento,
impetrandam (1).
Vir, primus ait: quamdiu domi permansi eodem lecto
mulieris meae usus sum. Nullum actum interfuit coniugale;,
numquam neque loquuti sumus de hoc; mulier mea optime
educata fuit. Sed adiecit : characteres vero nostri diversi
(1) Confer Vol. X, 376, quo loco prostat Tergestina matrimonii; et Vol. XI, 134 r
ubi relata fuit Viennen, matrimonii.

158 PARISIEN.
erant, ego impulsus haud eram ad implendum onus meum
et ab eo abstinui. Et mulier ex parte sua nihil petebat. Hinc
ego confirmo, me non consummasse matrimonium , et culpa
mihi tribui debet, quia numquam matrimonii consummationem
petivi aut provocavi. Eodem animi sensu loquitur mulier:
nunquam locum habuit ullus conatus... Igitur ipse noluit.
Post decem et octo dies a matrimonio ille mihi dixit , sese
coactum fuisse ad hoc matrimonium a suis parentibus. Ipse
etiam dixit quod, non consummando matrimonium, consulit
conscientiae suae.
Quibus verbis sponsi, nedum inconsummationem aperte
tuentur, sed et causas reddunt, quibus factum est , ut per
totum illud mutui consortii tempus numquam convenerint.
Hinc enim obstabat mulieris modestia, et ab initio etiam
quaedam rerum maritalium ignorantia : nam Dyonisia, ipsa
fatente, eiusque parentibus confirmantibus, super his instru-
cta ante nuptias minime fuerat; illinc vero habebatur firmum
viri propositum nuptiis non utendi ; quod propositum ex
ipso matrimonii initio ob defectum propensionis in uxorem
conceptum, ex rigidis conscientiae principiis roboratum , et
in dies magis auctum ob magis exploratam utriusque ingenii
diversitatem, apprime explicat factum, quod in aliis rerum
adiunctis et in lubrica aetate utique haud solet faciliter
evenire.
De cetero confessio non consummationis matrimonii ne-
dum in iudicio, sed vel antea, tempore non suspecto, facta
perhibetur. Tertio enim post nuptias mense nondum elapso,
mater ex filiae ore audivit, nihil adhuc actum esse, et vir-
ginitatem suam puellam adhuc integre custodire. Sponsae
amica Elisabeth Ploque idem testatur.
Huius soror similes intimas revelationes a Dyonisia ha-
buisse dicit. Aloysia Dupuy, viri materiem, nepotem suum
ab uxore iam digressum, et quidem ea die qua sacra de al-
tari libaverat, audivit dicentem, se numquam rei uxoriae
operam dedisse. Ac demum Karolus Yatin, eiusdem viri pa-
tronus, similiter rem eandem deponit.
PARISIEN. 159
Porro constans et consona huiusmodi sponsorum depositio

tum in iudicio, tum antea, tempore non suspecto facta vel
maiorem sibi vindicat auctoritatem, si deponendum pietas
et honestas pensetur. De viro nec loqui vacat, dum de eo
Emus. Ordinarius testatur: « Iuvenis maxime religiosus est
et dignus qui commendetur »; et dum Albertus Sartiaux vir
praeclarus, Dyonisiae quidem propinquus, sed a pluribus an-
nis superior et amicus Pauli Gosselin, de eo ita concludit:
ego confirmo quidquid ille dicit verum.
Nec deterius revera est de muliere testimonium ; nam
haec quoque ut honesta, religiosa ac fide digna renunciatur
a Vicario paroeciali s. Vincentii a Paulo, a socru, a sponsi
materiem, atque ab aliis passim. Imo ipse eius vir licet in
uxore propensionem ad mundana alioquin licita reprehendat,
nihilominus de ea fateri debuit: uxor mea optime educata fuit.
Duo itaque elementa habentur, quibus sponsorum deposi-
tioni credatur, consona nempe et constans eorum assertio ,
et eorumdem pietas et conscientia. Nec tertium deest ele-
mentum, nempe septimae manus suffragium. Universi enim
quos iudex vadatus est, uno v e l u t i ore aut ex perspecta
sponsorum honestate, aut ex praecognita factorum historia,
aut ex utroque simul motivo testati sunt, se vera credere
quae partes enarrar uni. Atque ita morale de inconsummatio-
ne argumentum numeris omnibus absolutum haberi patronus
concludit. Nec physicum deesse putat. Siquidem ex duobus iu-
dicialibus peritis, qui Dyonisiae corpus examinarunt concludit
pro statu integrae virginitatis.
Quin obiici possit balnei omissio. Nam Dyonisiae valetudo
et cronicus eius gutturis morbus exigebat, ut ea ab hoc ritu
absiineret, sicut eius medicus familiaris eidem consuluit, ipsi-
que periti iustum invenerunt. Aliunde cognitores iudiciales
professi sunt, etiam, hoc medio praetermisso, se optime posse
de mulieris integritate et de matrimonii inconsummatione in
casu iudicare: et S. C. S. Officii in sua istructione edocet,
adhibendum prius esse balneum « si necessarium physici iu-
dicaverint. »
160 PARISIEN.
Pariter, inspectionem directe per medicos fuisse factam,

non nocere censet patronus. Nam quod inspectio per obste-
trices fieri iubeat ur, hoc magis ad modestiam pertinet, quam
ad factorum ac veritatis cognitionem: aliunde S. O. C. ex-
plorationem per medicos habitam non semel probavit, ceu
videre est in alia Parisien, diei 1 Aprilis 1887. (1)
Ideoque peritorum sententiae tute stari posse orator cen-
set : eo vel magis quod ea consona sit nedum iudicio Dr.
De Lavaur medici familiae Millet, qui ante causae initium
Dyonisiae corpus exploravit et professus est, Dyonisiam Gos-
selin praeseferre cuncta virginitatis signa; sed maxime quia
conformis est sententiae praeclari Dr. Brouardel, qui in sua
relatione, civili tribunali in causa divortii insinuata, fidem
facit, eandem mulierem defloratam non fuisse.
Cum igitur ex saniori anatomicorum schola receptum sit,
virginitatis signa certa esse, nec expertos medicorum oculos
fallere posse, et cum exploratum sit, ceu fert notum ada-
gium apud Zacchia Quest. med. leg. lib. 4 tit. 2 q. n. 8.
quod < ex centenis mulieribus membranam circularem virgi-
neam seu hymenem habentibus, vix una defiorata: e converso
ex totidem, virginitatis signo carentibus, vix una virgo in-
veniri potest; - iam concludit patronus, dubitari haud legi-
time posse in themate, Dyonisiam adhuc virginem esse eius-
que matrimonium dumtaxat ratum.
Quo, ut prae requisito, dispensationis fundamento posito,
deinde ad causas dispensationis proponendas gradum facit
orator. Et inter causas primum recenset nimium viri stu-
dium ad pietatem ac ad coelibatum : hinc advocatus Pluche mi-
ratus est quod matrimonium contraxerit, dum reputaverit
quod religiosum statum amplecteretur. Idemque sentiunt et
alii; ut D. Sartiaux, Aloysia Vatin, Elisabeth, et Ploque. Imo
« sibi in votis esse in posterum vitam coelibem ducere »
idem Paulus in iudicio professus est, ceu Archiepiscopus in
suis litteris commemorat. Atqui ad meliorem statum eligen-
dum rato matrimonio valedicere licet.
(1) Consule Vol. XX, 71.
PARISIEN. 161
Alia causa est aversio animorum ex diversitate ingenii

nata, et ex denegata tamdiu matrimonii consummatione au-
cta: et cui denique nulla, ne remota quidem, spes est me-
dendi, tum quia virum inter et mulierem eadem semper
manet morum studiorumque distantia, tum quia eos inter
iam intercessit civile divortium, tum demum quia Dyonisia
in praesentiarum aliis studet amoribus, aliasque nuptias iam
paratas inhiat. Unde uterque sponsus eorum parentes et
amici unanimiter praedicant reconciliationem inter eos im-
possibilem nunc iam evasisse.
Quapropter dispensatio matrimonii nedum conduceret ad
maius viri bonum et ad meliorem statum eidem comparan-
dum, sed etiam ad spiritualem uxoris salutem, et ad incon-
ti nentiae pericula ab ea removenda.
Porro, etiam ceteris missis, ob hoc unum, nempe ad
occurrendum aeternae salutis discrimini, quo unus ex con-
trahentibus implicatur, et ad scandala praecavenda, posse a
SSmo ratum matrimonium dissolvi cum communi docet Sán-
chez De Matr. lib. 2 disp, 16 n. 1 et ipsa S. C. O. in plu-
ribus causis ceu videre est in Neapolitana Matrimonii 26
Iunii 1858 aliisque.
Ultimo tandem ad faciliorem dispensationem reddendam
id etiam conducit quod ipse vir sit dispensationis obtinen-
dae cupidus, teste ipso Emo Parisiensi Archipraesul, ad
S. C. referente: « Igitur maximo cum gaudio audiret, Pau-
lus Gosselin, libertatem concessam fuisse mulieri quam ipse
in tam miserabili statu posuit.
ANIMADVERSIONES ADSERTORIS SACRI VINCULI. E X altera
parte vinculi defensor in primis recolit inconsummationem
iuridice non constare; nam ex duobus medicis peritis unus
Dr. Ferrand ita professus est: « Le simple examen nous
permet de conclure, que sa configuration (hymenis) est telle
que Y acte du mariage ne serait pas absolument impossible
dans l'état actuel et sans amener de défloration plus apa-
rente. » Et alter Bucquoy concludit : « Il résulte de ces
faits que la pénétration d ' u n corps étranger dans la vagin
Acta, Tom. XXIII. fase. CCLXVII. 11
162 PARISIEN.
est possible et que á la rigueur un membre viril de medio-

cre volume pourrait y etra introduit sans effraction de
T hymen. »
Et quamvis, his non obstantibus, duo medici tradant, ac
sustineant virginem integramque se adhuc putare Dyonisiam,
et matrimonium non consummatum; nihilominus cum huius-
modi eorum iudicium nullo certo motivo innixum videatur,
imo contradicere cum possibilitate consummationis a duobus
iisdem medicis paulo ante assertae, idcirco minimi faciendum
videtur. Quod vel firmius retineri oportet, si consideretur
duos medicos hoc suum de virginitate iudicium haud abso-
lute proferre, sed quasi oscitanter « Il y a tout lieu de penser »
ait Dr. Ferrand; - « Il ne semble pas que cette introduction
ait eu lieu > pergit Dr. Bucquoy.
Cui accedit, duos peritos cetera quae, praeter hymenem
de virginitate proferri solent iudicia, de quibus fuse loquitur
Zacchia in lib. 4 tit. 2 q. 1, considerare et referre omisis-
se; solumque hymenem observasse.
Abnorme insuper est, duos viros mulieris corpus inspe-
xisse, dum lex et honestas per obstetrices id fieri iuberent.
Ac demum, ceteris missis, hoc maxime offendit, quod duo
medici una simul mulieris corpus inspexerant; ex quo maxi-
ma collusionis possibilitas inducitur, et testimonium medi-
corum non duplex, sed unum et quasi ab una eademque
persona prolatum videtur; et idcirco etiam cessat prima ac
potissima veritaíis detegendae cautio ex duarum distinctarum
depositionum collatione promanans.
Quapropter nullum nulliusque valoris ad controversi ma-
trimonii inconsummationem probandam defensor renunciat
peritorum iudicium. In pari imo in inferiori censu esse quo-
que ponendam peritiam medici Brouardel et alterius, qui
actricis familiam curat. Nam praeterquam quod eorum exa-
men haud iudiciale fuit, insuper eorum relatio informis omni-
no est. Ideoque nullum certum physicum argumentum de
inconsummatione proferri defensor concludit.
Nec pluris morale aestimandum. Siquidem licet duo spon-
PARISIEN. 163
si ingenio dispares sint, pares tamen maximeque concordes

sunt in sui matrimonii dissolutione exoptanda : unde de col-
lusione suspecti sunt: quo casu unanime eorum testimonium
parvi faciendum esse, docet Sánchez de matr. lib. 2 disp.
45 n. 33 Menochius De arbitr. iudic. lib. 2 c. 2 eas. 103
n. 8 et Schmalzgrueber tit. 15 lib. 4 n. 69. « Confessio
enim cum sit in confitentium favorem nihil probat. »
Nec grandi huic defectui supplere septima manus vide-
tur; quandoquidem uno alteroque teste excepto, ceteri omnes
de intimis sponsorum relationibus nil scivisse, nil tempore
suspecto audiisse professi sunt. Una Dionysiae mater est,
quae a filia, durante adhuc maritali consortio, didicisse de-
ponit : verumtamen cum actricis mater sit, hoc ipso suspe-
cta testis est.
Verumtamen dato etiam quod matrimonii inconsummatio
plene evinceretur; cum tamen initum sacramentum sine cau-
sis a Pontifice resolvi non soleat, nec possit; et cum in
themate, iuxta matrimonii vindicem, huiusmodi causae de-
sint; idcirco ex hoc uno actricem refici oportere ille conclu-
dit. Sane una quae ad hunc effectum proferri potest causa,
et ad quam ceterae omnes reducuntur, est sponsorum discor-
dia, diversumque ingenium. Inde repetenda inconsummatio,
inde dissidia, inde tandem divortium. At vero, ait defensor,
haec discordia cessavisset et Dyonisiae indoles sensim cum
mariti indole convenisset, si e funesto parentum influxu
uxor subducta fuisset, quod vir semel tentavit, et in eo
erat ut ad exitum perduceret, nisi iterum Dyonisiae matris
opera et ars succurrisset. Ceterum cum dissensus uxoris a
viro voluntarius sit, nec ullo gravi motivo suffultus, huic
morem non esse gerendum, defensor concludit, sed potius ac-
trici indicendum evangelicum D. Pauli praeceptum in 1. ad
Corinth. cap. 7 v. 10 seq. expressum, nempe: « Iis qui
matrimonio iuncti sunt praecipio non ego , sed Dominus,
uxorem a viro suo non discedere: quod si discesserit, manere
innuptam aut viro suo reconciliari.... Mulier alligata est.
legi quanto tèmpore vir eius vivit. »
164 PARISIEN.
Quibus praenotatis, propositum fuit diluendum
Dubium
An consulendum sit SSmo pro dispensatione a matri-
monio rato et non consummato in casu.
RESOLUTIO. Sacra Cong. Concilii, re cognita sub die 14
Iunii 1 8 9 0 . censuit respondere : Affirmative.
LEOPOLIBN.
SUSPENSIONIS ET PRIVATIONIS PAROECIAE
Die 14 Iunii 1890.

COMPENDIUM FACTI. Stanislaus Stojatowski, adhuc iuvenis,

Societatem Iesu ingressus, et inter eius sodales cooptatus,
ibi tredecim vitae annos exegit et sacerdotio initiatus fuit.
Vertente anno 1 8 7 5 , cum sextum aetatis suae lustrum ex-
cessisset petiit et obtinuit ut inde discederet, et ad suum
locum natalem, Leopolim, penes patrem suum , infirmum,
ad inopiam redactum et numerosa prole gravatum, in sub-
sidium veniret. Dimissus a societate fuit, hoc a P. Kautny
die 11 Iunii 1 8 7 5 signato testimonio: « R. D. Stanislaus
Stoiatowski excellebat amore et studio piorum exercitiorum,
magna assiduitate, nec non haud exigua facilitate scribendi
verbumque Dei praedicandi. Deerant tamen ei aliquae virtu-
tes homini religioso necessariae, nempe paupertas, obedientia
et prudentia in conatibus, quos non semel praeter scientiam
et voluntatem superiorum suscipiebat. »
Stanislaus, statim ac egressus e societate Iesu, Leopolim
venit, dum optaret ecclesiastico aliquo pastorali munere do-
nari, etiam ut certo proventu, quo tute ac honeste vivere
posset augeretur, vicariiJofEcium primum in oppido Grode-
censi, dein Leopoli, obtinuit. Cum vero anno 1 8 7 9 , vel 8 0 ,
parochia Kulikow suo pastore viduata mansisset, Stanislaus
LEOPOLIEN. 165
a patrono laicali eam obtinuit. Illico vero difficultates ad-

versas eundem enatae sunt, quasque enarravit appellando ad
S. Sedem. In suo supplici libello Stanislaus dicit inimicos
viros, qui invidia in eum tabescebant, mulierem pessimam
invenisse, quae inhonestae vitae ipsum accusaret. Stanislaus
Ordinarium adit, et ut iudicialis inquisitio fieret, extemplo
petit. « Mulier accusans, inquit ipse, ad iuramentum tra-
hitur, et mira Dei dispositione, post paucos dies subitanea
morte e vivis eripitur. Magna fit consternatio ! Disquisitio
super oblata accusatione intra paucos dies absolvitur eo exitu:
declaratur mihi, quod accusatio per demortuam mulierem
facta, auditis aliis etiam testibus, veritate carere comperta
est.
Rem etiam Ordinarius in longissima sua relatione sae-
pius commemorat, atque recolit inhonestas relationes, cuius
tunc temporis Stanislaus criminabatur fuisse cum quadam
Maria Skazowa uxore cuiusdam viri Leopoli commorantis,
quae, una cum filiis Kulikowiam saepe veniebat et ibi diu
confidenterque penes parochum moras trahebat.
Paulo post per decanum ecclesiastici districtus Zothie-
viensis, canonica visitatione ex Ordinarii mandato instituta,
plura irregularia in paroeciae administratione, et in specie
familiaritatem cum Maria Skazowa adhuc perdurare inven-
tum est.
In sequelam exhibitae per decanum relationis die 21 Fe-
bruarii 1882 litterae Stanislao mittebantur, quibus suorum
officiorum monebatur, et spiritualia exercitia per sex dies
eidem indicebantur. Ipse ad Archiepiscopum Olomucensem,
delegatum in secunda instantia iudicem pro archidioecesi
Leopoliensi, recurrit; sed reiectus, adhuc iussa facere distu-
lit; usque dum, mense Martio sequentis anni 1883, suspen-
sione eidem interminata ni pareret, tandem spiritualibus exer-
citationibus operam dedit.
Vertente anno 1884 cum in sacra quadam concione con-
tumeliis affecisset quemdam Ludovicum Doschly, in ius ra-
ptus, a iudice saeculari ad carcerem per quatuor dies dam-
166 LEOPOLIEN.
natus fuit. Quam tamen poenam ex Imperatoris gratia, com-

mendante Ordinario, effugit et, in mulctam 200 florenorum
commutatami habuit.
Anno 1885, haud prudentior factus, iubet, qua de causa
non liquet, e pariete ecclesiae amoveri lapidem memoriae
cuiusdam defuncti Mathiae Sobota dedicatum. Inf remit fami-
lia, et parochum ad tribunal civile trahit. Tribunal tereen-
tis florenis aut carcere per 30 dies parochum mulctat. Pa-
rochus poenam luit, sed lapidem non restituit. Familia So-
bota ad Ordinarium confugit. Et hic iteratis litteris dierum
3 Martii, 17 Aprilis, 20 Septembris ac tandem 29 Novem-
bris 1887 sub suspensionis comminatione, nisi intra 30 dies
pareat, lapidem restitui iubet. Sed parochus adhuc non ce-
dit ; et Curia, eo non obstante elapsisque licet fatalibus,
silet.
Cum vero, sub initium anni 1878, eadem archiepiscopalis
Curia Stanislaum acriter pluribus ex capitibus redargueret,
hic illico postulavit, ut strictae iudiciali indagationi subii-
ceretur. At curia non censuit huic petitioni morem tunc
esse gerendum. Veram durius iam iam instabat contra pa-
rochum iudicium.
Siquidem variis de causis, contigerat ut aes alienum pa-
rochi, paullatim crescens, tam ingens tandem fieret, ut te-
ste Ordinario, 20 millia florenorum, 45,000 lib. pertingeret.
Instante itaque quodam advocato, die 28 Aprilis 1888 con-
cursus creditorum a tribunali indictus fuit et decoctio paro-
chi declarata. A tribunalis decreto ad appellationis curiam
Vindobonensem Stanislaus illico provocavit ; sed antequam
Vindobona responsum veniret, Leopoli, in foro ecclesiastico^
contra parochum maiora decernebantur.
Die 24 Maii, Vicarius Generalis et coadiutor Episcopus
nomine Puzyna, Kulikowiam ad visitationem peragendam
venit; et cum plura abnormia audierit atque invenerit, hoc
duxit ferre decretum.
« Te suspendimus ab officio et ita suspensum te renun-
tiamus et declaramus, donec aliud disposuerimus, reservato
LEOPOLIEN. 167
Nobis iure contra te ad alias poenas graviores procedendi,

si tali modo suspensus Missam celebrare, praedicare, Sacra-
menta administrare aliaque officia parochialia exercere aude-
res. Interea curae animarum providebit R. Ladislaus Hai-
dukiewicz cooperator ad ecclesiam parochialem rit. lat. Ku-
likowiensem. »
Decretum huiusmodi ab ipso Vicario continuo nunciatum
est universae plebi in parochiali ecclesia Kulikowiensi undi-
que congregatae. Qua de causa Stanislaus territus Leopolim
statim proficiscitur, Archiepiscopum coram alloquuturus; a
quo tamen receptus non fuit.
Litteras scripsit veniam et absolutionem petens, et ad-
promittens se amoturum suspicionis causam, removendo fa-
mulam Magdalenam; de qua circumstantia, quam reus con-
fitetur, verbum non fit in suspensionis decreto.
Iunio desinente, Vindobona in patriam redux Stanislaus,
trepidus diu atque anxius adlaboravit, verens ne ob suam
decoctionem iuxta legem imperii in custodiam, usque dum
causa finita esset, in carceribus mitteretur.
Tunc Ordinarius sub die 12 Augusti decretum tulit de
iudiciali processu contra parochum instituendo quod trans-
mittebatur administrator^ paroeciae Kulikowiensi , ut illud
Stanislao denunciaret.
Interim, et antequam id fieret, contigit ut sacerdos de-
esset in Kulikow, qui in die 15 Augusti, B. M. V. in coe-
lum assumptae sacra, missam litaret. Iuxta Stanislaum ter-
centi in ecclesia praesentes erant: viginti aut triginta iu-
xta Curiam: Stanislaus ibi aderat, sed suspensus ; subito
tamen consilio abreptus missam coram his celebrare, imo
quorumdam etiam confessiones audire, et sacram synaxim
ministrare ausus est.
Die 23 Augusti, ceu statutum erat, commissarius , as-
sessor et actuarius Kulikowiam reapse veniunt, et adeunt
in suis aedibus Stanislaum, ut iudiciali indagationi eum sub-
mittant. Parochus declaravit, se ad nullam, a Commissario
delegato dandam interrogationem, responsurum esse, quum
168 LEOPOLIEN.
ut asserebat, immediate ad S. Sedem A. insinuaverit appel-
lationem.
His acceptis, commissarius iudex parochiales aedes in-
continenti relinquit, in municipalera cancellariam se confert,
ibique testes aliquos convocat, et interrogat.
Curia sub die 29 Augusti parocho notifìcavit: quod in-
sinuatae per ipsum appellationi ad S. Sedem A. tam a latis
quam a ferendis sententiis, tum delatae pariter ad S. Sedem
A. exceptioni et exclusioni Curiae archiepiscopalis a digno-
scendis et diiudicandis quibuscumque causis ipsum spectan-
tibus, qua frivolae et in iure canonico nequaquam fundatae,
non deferatur. Sub una praefigebatur novus, pro inchoanda
et prosequenda decreta, contra ipsum, iudiciali indagatione
pereniptoîus ter min us, dies 4 Septembris , de quo dictus
parochus certior reddebatur, hac cum expressa clausula, quod
si in praefixo termino non comparuerit, vel comparendo ad
propositas per delegatum commissarium interrogationes re-
spondere noluerit, conformiter legibus canonicis, contumax
declarabitur et qua talis iuxta rigorem iuris canonici tra-
ctabitur. »
Verum dum die 4 Septembris commissarius iudex cum
assessore et actuario Kulikowiam inquisitionem instituturus
veniebat, Stanislaus in proximum pagum abiit, nec reversus
est antequam curiae officiales discessissent.
His stantibus, Curia, die G Septembris, contumacem for-
mali decreto declaravit parochum Stoiatowski , defensorem
ex officio ei constituit, idque dum parocho nunciavit, simul-
que eumdem monuit, eum a residentiae lege minime esse
exemptum.
Statutum deinde fuit iudicialem inquisitionem haud am-
plius in Kulihow, sed ipsamet in archiepiscopali Curia esse a
commissario peragendam, ideoque testes huc accersere oportuit.
Clauso processu, accidit quod iudicium differreretur, quia
interdum decoctio parochi denuntiata fuit; et iuxta leges ci-
viles in vinculis ille coniectus fuit.
Interim processus civilis perficiebatur, in quo curatus ac-
LEOPOLIEN. 169
cusabatur de crimine malversationis, defraudationis, peiurii

ac culposae decoctionis ; sed convictus fuit tantum de crimine
aeris alieni. Hac de causa damnatus fuit ad vincula per 35
dies : sed ope cautionis mille florenorum liberatus fuit e car-
ceribus, pendente iudicio, quia fiscus appellaverat ad superio-
rem civilem curiam.
Attenta parochi liberatione, censuit Antistes tempus
advenisse ut iudicium contra parochum tandem concludere-
tur. Reassumptis itaque actis auditus fuit ex officio defen-
sor, dein et promotor fiscalis: ac demum ipsemet Archiprae-
sul, commissario iudice Vicario generali aliisque circumda-
tus, auditis quae hinc inde afferebantur, ad parochi destitu-
tionem deveniendum esse decrevit, sub die 16 Septembris
1889 ob crimina quae sequuntur idest : ob neglectam aut
malam sacramentorum administrationem in sua paroecia, ob
ruinosam beneficii administrationem, ob deviam piarum obla-
tionum applicationem, ob inhonestam cum feminis conversa-
tionem et concubinatum, ob suspensionis violationem, ob il-
licitam missae iterationem quandoque factam, ob decoctio-
nem et subsequam parochi infamiam, ac demum ob irreve-
rentiam et iniuriosos libellos contra Ordinarium ac maxime
contra Vicarium generalem conscriptos. Damnavit etiam ad
peragenda, propriis sumptibus in claustro Minorum Conven-
tualium, exercitia spiritualia, seu recollectiones per sex heb-
domadas; quibus rite peractis a censura suspensionis ab-
solveretur.
Parochus ad SSmum, datis litteris, appellavit.
DEFENSIO CURIAE. Ceu ex sententiae verbis plane liquet,
in hoc privationis paroeciae iudicio suspensionis decretum,
primitus contra parochum irrogatum, saltem implicite ratum
habetur et renovatur. Siquidem nedum inter privationis pa-
roeciae motiva suspensionis violatio recensetur, sed insuper
in parte dispositiva sententiae additur, Stanislaum a suspen-
sionis poena relevat um non iri , nisi postquam « exercitia
170 LEOPOLIEN.
spiritualia seu recollectiones per sex hebdomadas » peregerit.

Quibus stantibus, et cum insuper parochus, usque ab initio ,
contra inflictam sibi suspensionem reclamaverit, et vicissim
Curia huius provisionis iustitiam tuita sit, abs re non erit
etiam in hoc puncto nonnulla speciatim recolere.
Atque in primis favore Curiae et decretae ab ea suspen-
sionis stat quod iuxta communem sententiam apud Reiffen-
stuel tit. 39 lib. 5 num. 12 et 24, cum Emo D'Annibale
Summ. t. 1 De censuris etc. suspensio, qua censura ad
frangendam contumaciam, monitionibus praeviis, ferri iuri-
dice potest. Atqui in themate parochus Stojatowski, quam-
vis iterum iterumque monitus pervicax tamen perstiterat,
et lapidem Mathiae Sobotha suo loco restituere obstinate re-
cusaverat. Ideoque Vicarius generalis ad hanc contumacem
inobedientiam frangendam et corrigendam, eum ab officio su-
spendere, sicut suo decreto diei 24 Maii 1888 egit, iure me-
rito poterat. Imo mirandum est quod Vicarius ad hanc unam
provisionem devenerit, nec ulterius processerit. Siquidem
cum iam a die 24 Novembris 1887 Ordinarius eidem paro-
cho lapidem restitui iniunxisset « sub poena suspensionis
nisi intra 30 dies a die rescripti recepti computandos '»
pareret; hinc Vicarius generalis obvie tutiusque poterat ab
omni negotio se expedire declarando, eumdem parochum in
suspensionis censuram iamdiu et a pluribus mensibus irreti-
tum existere, imo et addere, eumdem ob violatam suspen-
sionis censuram irregulärem esse factum.
Quapropter, iuxta haec, parochus magis quam se gra-
vatum hac censura dolere, contentus esse deberet se poena
iusto minore fuisse multatimi. Et hoc quidem relate ad su-
spensionis decretum. Relate vero ad privationis paroeciae
sententiam eo minus insurgere forte potest parochus sive
meritum causae inspiciatur, idest crimina quorum arguitur,
sive forma iudicii et processus ordo spectetur.
Desunt quidem authentica inquisitionis acta; -adest tamen
eorum compendium: quod cum ab Archipraesul in sua ad
S. C. C. relationem confectum sit, magna profecto gaudet
LEOPOLIEN. 171
auctoritate. Et primum in hac relatione exhibetur quid-

quid deprehensum fuit per iuratos testes et fide dignos quoad
abusus et negligentias huius parochi in administratione sa-
cramentorum, idest in administratione sacramenti poeniten-
tiae, Eucharistiae et baptismi.
Expositis his, quae testes de abusibus parochi Stanislai
Stoiatowski circa administrationem sacramentorum Baptismi,
Poenitentiae et Eucharistiae deposuerunt, violationes legum
sive iuris communis, sive particularis, quorum parochus Sta-
nislaus Stoiatowski sese reum reddidit circa multa matrimo-
nia per eius parochianis contracta.
Archiepiscopus commemorat libros, in quibus bannorum
publicatio et matrimoniorum celebratio recensetur, male esse
gestos, nominum inscriptionem tam negligenter esse factam,
ut quandoque cognosci nequeat quinam sit qui sub signato
nomine veniat, viri paternitas ipsumque sponsae nomen non
semel sit omissum: quod grave ob id praesertim dicit, quia
iuxta Imperii leges impugnandae matrimonii validitatis in
civili foro motivum sic praestaretur: addit demum se repe-
risse eumdem parochum in feria 3 Pentecostes et die 2 No-
vembris publicationes matrimoniales fecisse.
Gravamina contra dictum parochum producta circa cultus
divini exercitium, ait Praesul, respiciunt vel ordinarium vel
extraordinarium cultus divini exercitium.
Quod attinet ordinarium cultus divini exercitium, omnes
examinati testes uno ore deposuerunt, praescriptas per sta-
tuta dioecesana diebus Dominicis et festivis devotiones pa-
rochiales, non stato tempore, sed arbitrarie et pro lubitu pa-
rochi Stoiatowski celebrari, ita quidem, ut incoeptae circa
horam 12 meridianam finiantur circa 3 post meridiem.
Intuitu extraordinarii cultus divini exercitii tria .praeser-
tim contra parochum Stoiatowski notanda sunt gravamina ,
per testes probata; quod non obstante expressa ex parte ar-
chiepiscopalis Consistorii seu Curiae prohibitione in Aula prae-
dii Mohylany, ubi illegaliter residebat, unum cubile ad in-
star sacelli adaptaverit, ibique, praeter diversas functiones
172 LEOPOLIEN.
sacras, etiam Missae sacrificium celebraverit; quod habitan-
do in Mohylany diebus Dominicis et festivis binas Missas,
unam nempe in cubili aulae Mohylanyensis, alteram in Ec-
clesia parochiali Kulikowiensis celebrare praesumpserit; quod
denique, propria auctoritate, SSmum Eucharistiae Sacramen-
tum pro nocturna adoratione ab aliqua, propria auctoritate,
constituta confraternitate peragenda saepius exponeret.
Introducta hac extraordinaria et insolita devotione initio,
praeter iuvenes et puellas rusticanas e Pnemiwolki, partici-
pabant in decantandis litaniis, hymno et Officio parvo de SSmo
Sacramento etiam natu maiores parochiani. Quum tamen
ipsis innotuerit congregatos pro nocturna adoratione iuvenes
et puellas in aedibus plebanalibus a nemine invigilan, pede-
tentim magis magisque devotionem istam perhorrescebant ,
cum et fama de quibusdam, sub respectu morali, excessibus
participantium in nocturna adoratione divulgaretur et tan-
dem res eo deducta fuerit, ut congregati pro nocturna SSmi
adoratione iuvenes et puellae partes quoque habuerint in
choreis et sanationibus, quae occasione celebratarum de sci-
tu et consensu parochi Stoiatowski in domo plebanali per
quempiam sodalem sutorium nuptiarum instituebantur.
Progreditur Praesul ad multos delineandus Parochi abu-
sus in praedicatione verbi divini; et negligentiam eiusdem
in catechizanda iuventute.
De lege residentiae loquendo Praesul ait, iam supra me-
mini, Parochum Stoiatowski arbitrarie deseruisse sitam penes
Ecclesiam parochialem residentiam plebanalem in Kulikow
et in aula praedii Mohylanyensis fixisse residentiam, ibique
per plures menses annorum 1884, 1885, magno cum parochia-
norum incommodo resedisse. Frequenter excurrit extra ambi-
tum paroeciae; ita ut consuete sera nocte confessiones sa-
cramentales tempore paschali excipere coactus fuerit a pa-
rochianis magno cum eorumdem incommodo.
De peculii ecclesiastici administratione agens Praesul
ait: peculium hoc considerari potest vel quatenus pertinet
ad dotationem ipsius beneficiati, vel pro fabrica Ecclesiae de-
LEOPOLIEN. 173
stinatum est; in specie vero oblationes fidelium pro indigen-

tiis Ecclesiae parochialis; vel denique oblationes pro di-
versis causis piis factas. In his omnibus administran-
dis bonis ita male se gessisse, ut civile Tribunal eum de-
buerit prosequi decreto decoctionis.
Quoad inhonestam parochi conversationem referunt t e -
stes pluries scandalum praebuisse, dum transeundo per Ec-
clesiam petulanter oculos in puellas iuveniles defigeret, fa-
cies et ubera ipsarum palparet. Mariam Skazowa uxorem
viri cuiuspiam, Leopoli ordinarium domicilium habentis, in
domo plebanali Kulikowiensi cum filiis continuo per plures
annos commoratam esse ac per totum hocce tempus parochum
Stanislaum Stoiatowski et dictam Mariam Skazowa suo sese
gerendi et alloquendi modo, tantam ad invicem prae sese tu-
lisse familiaritatem, ut per totam parochiam fama de inho-
nesta inter ipsum et memoratam mulierem conversatione di-
vulgaretur, dictaque Maria Skazowa communiter qua concu-
bina parochi Stoiatowski haberetur.
Eosdem testes etiam retulisse: quod recessa de domo
plebanali Kulikowiensi Maria Skazowa, puellam Magdale-
nam filiam agricolae e Pnemiwotki, concubinae locum occu-
pavisse, et qua talis non tantum in Kulikowiensi, sed et in
vicinis parochiis haberetur. Dictam Magdalenam gravidam
esse, antequam ad domum plebanalem recepta extiterit, sin-
gulari ex parte parochi Stoiatowski praeferentia verbis et
factis per dictum parochum manifestata.
Mulierem hanc tres filios peperisse constare annis 1885,
86, 88 et quoad tertium probatum est per eosdem testes
in lucem prodiisse in domo parochi, praesente et iuvante
ipso solo parocho.
Grave de lascivia parochi Stoiatowski indicium praebet
adductum per testes Stephanum Gotdak et Nicolaum Chudy
factum, quo memoratus parochus audiendo in vicina paro-
chia Kosciejoviensi, mense Septembris 1886, in coemeterio,
Ecclesiam parochialem circumstante, tempore triduanorum
exercitiorum spiritualium, in dicta parochia institutorum 9
174 LEOPOLIEN.
sacramentales fidelium confessiones, in specie alicuius puel-
lae iuvenilis a pago Pnemiwotki, extendisse manum suam,
illamque ultro citroque super vestimento sub ala istius puel-
lae movisse, ac perinde scandalum praesentibus et aliis etiam
parochiae fidelibus praebuisse.
Agendo de inhonesta parochi Stoiatowski conversatione si-
lentio praetermittere non possum, ait Praesul, illud noto-
rium prorsus et per provinciales ephemerides publicatum fa-
ctum, quod dictus parochus, detentus per Tribunalia saecu-
laria, non erubuerit e carcere mittere scriptas propria manu
litteras ad quampiam Hele nam Hempel liberam. Litterae hae
incipientes a verbis: « Dilecta et cara Helena ! Interceptae
per Tribunal saeculare tempore agitati contra ipsum proces-
sus criminalis in aula Tribunalis, ipso praesente publicaban-
tur, ac per ephemerides cum scandalo laicorum et dedecore
status clericalis divulgabantur.
Archiepiscopus commemorat violationem censurae suspen-
sionis; contra parochum urget violationem debitae erga su-
periores obedientiae et reverentiae: demum recenset querelas
a diversis personis provenientes de dicitis per ipsum ac non
redditis pecuniis.
Cum Concilium Tridentinum Sess. 24 cap. 6 De reform.
statuat quod « eos parochialium rectores qui turpiter et scan-
dalose vivunt, postquam praemoniti fuerint, coerceant (Epi-
scopi) et castigent, et, si adhuc incorrigibiles in sua ne-
quitia perseverent, eos beneficiis iuxta sacrorum canonum
constitutiones, exemptione et appellatione quacumque remo-
ta, privandi facultatem habeant: » in themate plane sequi-
tur ex hac una turpis et scandalosae vitae ratione parochi
Stojatowski, canonicum titulum haberi, eumque iustissimum
quo hic parochus a paroeciae regimine removeatur. Quod
si huic parochi vitio cetera etiam eius crimina iungantur,
ac maxime publica infamia, quam ex universa sua agendi
ratione, ex decoctione et ex passa demum incarcera tione
nactus est, profecto liquebit, utilem ac proficuam amplius
esse non posss eius sacerdotis operam in ea parochia. Unde
LEOPOLIEN. 175
iterum locum esse parochi remotioni nemo dubitat, qui scit

etiam ob malae plebis odium et ad scandala vitanda, licet
vera ac moralis parochi culpa desit, sacerdotem e loco suo
moveri posse, prout Reiffenstuel tit. De r er. per mut. n. 39
Emus D' Annibale Summ. tom. 3 p. 58 in nota cum aliis
communiter docent, innixi cap. Quaesitum De re permut.
§ fin. et c. 10 tit. 9 De renunc.
Quapropter si imputata crimina vera s i n t , in merito,
dubitari non potest quominus iudicium de remotione et de-
stitutione parochi iustum quoad substantiam sit et sustinea-
tur. Nec dicatur quoad formam saltem impeti posse. Quan-
doquidem forma iudicii, sin minus in essentialibus, videtur
servata; nam citatus fuit reus, eidem peremptorius termi-
nus indictus, et, cum ipse nedum non comparuisset , sed ,
ne iudici sisteret, ex condicto effugisset, contumax declara-
tus est: nihilominus defensor ex officio ei datus fuit, testes
plures ex officio electi, et unus, ab eomet defensore expeti-'
tus, examini subiectus est ac tandem causa rite discussa,
sententia prolata. Porro instructio S. C. EE', et R R . diei
11 Iunii 1880, Quoad modum oeconomice procedendi in
causis disciplinaribus criminalibus clericorum haec docet
sub n. 10. « Quum procedi oporteat criminaliter , sive in-
fractionis praecepti, aut criminum communium , vel legum
ecclesiae violationis causa, processus confici potest formis
summariis et absque iudicii strepitu, servatis semper regu-
lis iustitiae substantialibus. » (1)
Quin in dubium revocetur sacerdotis Stojatowski contu-
macia. Respondet namque Schmalzgrueber tit. XIV De con-
tumace, n. 40, contumaciam haberi « quando reus sese ma-
litiose absentât aut procurat per se, vel per alium, ne citatio
ad ipsum pervenire possit; nam qui dolo facit ut aliquid non
habeat, quod eum habere oportet, pro eo habetur ac si ac-
ceperit. » Et citata S. C. E E . R R . instructio addit n. 24:
Si (reus) in iudicio sistere abnuat, iteratur indictio, in qua
eidem praefigitur congruus peremptorius terminus eique si-
ti) Adest Instructio haec Vol. XIII, 324.
Ì76 LEOPOLIEN.
gnificatur quod si adhuc obedire renuat, habebitur ceu con-
tumax, et pro tali in facto aestimabitur, quatenus absque
probato legitimo impedimento istam quoque posthaberet in-
timationem. » Atqui in themate habemus, quod lato inquisi-
tionis instituendae decreto, dies 23 Augusti 1888 parocho
ad comparendum indicebatur: verum ea die commissario iu-
dici, qui Kulikowiam in parochi domum se contulerat, pa-
rochus declarabat, se ad nullam interrogationem responso-^
rum. Iterum die 4 Septembris, ut ultimo peremptorio termi-
no eidem parocho assignato, ipse ipsas vadatorias litteras re-
cipere abnuit. Ergo de contumacia parochi Stojatowski haud
dubitari posse videtur.
Porro in his adiunctis et cum de parochi contumacia
constet, rege rere non iuvat, litem contestatam non fuisse,
accusationes non communicatas, aliaque nonnulla omissa.
Etenim Glossa in cap. 14 de accus, docet: « Si vero in-
famatio contumax fuerit, et non comparet, iudex nihilomi-
nus contra eum testes accipiat, etiam lite non contestata,
et eum puniat. » Et Schmalzgrueber I. c. n. 57 addit:
« Quando adversus criminosum per viam inquisitionis , ex
mero et puro officio iudicis, praecedente publica diffamatio-
ne, proceditur; nec libellus afferi, nec litis contestatio fieri
debet: sed statim si citatus contumax fuerit, receptis testi-
bus sententia condemnatoria ferri debet. »
Gravius forte est, appellationes ad S. Sedem saepius a
parocho factas, dilationes iudicii ab eodem expetitas , exce-
ptionesque declinatorias fori semel atque iterum propositas,
spretas ac posthabitas a Curia semper fuisse.
Verum ad Curiae excusationem attendendum est quale
ageretur iudicium: de parocho enim turpiter et scandalose
vivente res erat, et processus hac ipsa de causa expeditiori
seu summario modo fieri oportebat ceu habet Clement. Di-
spendiosam 2 De iudic, et cit S. C. E E . et R R . instru-
ctio. Porro in his conditionibus Clement. Quia contingit
imperat « ut iudex, cui talem causam committimus.... litem
quantum poterit faciat breviorem, exceptiones, appellationes
LEOPOLIEN. 177
dilatorias et frustatorias repellendo. » Idem eruitur ex cit.

sup. Tridentini cap. verbis « exemptione et appellatione
quacumque remota. »
Unde tandem, iuxta hactenus exposita, nedum quoad
substantiam, sed etiam quoad formam Leopoliensis senten-
tia subsistere videtur.
DEFENSIO PAROCHI. At ex altera parte quoad suspen-
sionem in mentem revocare expedit, suspensionem irrogari
posse aut qua censuram ad frangendam contumaciam , aut
qua poenam. Et qua poena ferri censetur quoties irrogetur
in delictum omnino praeteritum, idest quod nullum (ceu di-
cunt) habet tractum successivum, aut etiam quoties feratur
in perpetuum, vel in diem, vel ad beneplacitum irrogantis,
vel nulla comminatione praemissa. Berardi I. 4 dis. 3 ad
tit. De sent. excom. etc. Engel eod. tit. n. 2, S. Alphonsus
lib. 7 n. 52 tit. mor. cum communi. Affe vero si ad exa-
men revocetur latum in themate suspensionis decretum, pla-
ne liquet huiusmodi suspensionem irrogatam esse, ex parte,
ob crimina omnino praeterita, nempe propter quandam irre-
verentem epistolam die 16 Maii Archiepiscopo directam, et
propter aes alienum temerarie conctractum et subsequam pa-
rochi decoctionem; ex parte vero, ob delicta quae tractum
successivum quidem habent - ut est renuentia restituendi la-
pidem Mathiae Sabotha, et forte etiam obsequentiae defectus
in die S. Visitationis -, attamen non proprie ad frangendam
contumaciam et ad inobedientiam corrigendam ; sed potius
in vindictam; et quod magis est, ad beneplacitum irrogan-
tis - donec aliud disposuerimus: - ergo uno verbo potius ra-
tione poenae quam ratione censurae.
Et quod ita revera sit ex subsequis etiam firmatur; nam
cum parochus, huius sententiae terrore ictus, ad Archiprae-
sulem iterum, tum coram, tum litteris, venisset, veniam pe-
tiisset et inter alia spopondisset, lapidem Mathiae Sobotha
se esse restituturum, hic preces respuit.
Quin dicatur, quidquid demum sit de hoc suspensionis
decreto die 24 Maii 1888 lato, in vim alterius decreti ve-
Acta, Tom. XXIII. fase. COLXVII. 12
178 LEOPOLIEN.
ram suspensionis censuram eumdem sacerdotem iamdiu in-
currisse. Fatetur namque Ordinarius, se rescripto diei 24
Novembris 1887 eidem parocho restitutionem lapidis iniunxis-
se sub poena suspensionis, nisi intra 30 dies pareret : ter-
minum effluxisse: at illum non cessisse ; ideoque iam tum
suspensum mansisse. Cui idem parochus respondet : « Re-
scriptum hoc non recepi, unde spatium 30 dierum hucusque
non effluxit. » Ita ille : et quanti haec assertio sit facienda
E E . P P . aestimabunt. Interim tamen animadversum fuit,
ipsam agendi rationem archiepiscopalis Curiae dubium ali-
quod circa controversum rescriptum diei 24 Novembris 1887
utique ingerere: siquidem si latum et indictum reapse pa-
rocho fuisset huiusmodi rescriptum, mirum atque abnorme
appareret, quod Curia, lapsis 30 diebus fatalibus , nullius
rei sategerit, parochum non vocaverit, non monuerit , a
missae celebratione non impedi veri t et cum eo passim com-
municaverit; sed praeterea inexplicabile prorsus fieret novum
suspensionis decretum diei 24 Maii latum ab eomet Vicario
generali, qui quidem constito de contumacia parochi non
eumdem suspendere, sed suspensione iamdiu irretitum, imo
et irregulärem ob suspensionis violationem declarare potius
debuisset.
Omittendum tamen haud est quod si parocho Stojatowski
rescriptum diei 24 Septembris 1887 indictum non sit, iam
novo argumento confirmari videretur, quod suspensio eidem
parocho inflicta, magis rationem poenae quam censurae ha-
beat. Siquidem censura sine praemissa comminatione ab ho-
mine ferri non potest; Suarez De leg. lib. 4 cap. 5 n. 6
cum communi.
Atqui si suspensio in casu nostro poena fuit, non cen-
sura, eius violatio irregularitatem non peperit, ceu vulgatum
est apud omnes, ac refert S. Alphonsus th. mor. lib. 7
n. 314, 317; Emus D' Annibale Comm. in Const. Apost.
Sedis n. 16, sed dumtaxat peccatum, propter inobedientiam
et praecepti violationem.
Verum huc quaestione perducta, iam quaeri legitime pot-
LEOPOLIEN. 179
•est, utrum quantique sit facienda haec inobedientia. Emus

D' Annibale in Summ. tom. i tit. 2 De cens. § 387 tra-
dit quod « qui suspensum a divinis inducit ad celebrandum,
cum graviter peccare contra claves et obedientiam ecclesiae
docet vel ipse Suaresius: nisi forte omnis contemptus, scan-
dalum et admiratio absint et gravis necessitas urgeat. »
Porro pensentur oportet adiuncta in quibus parochus Stoja-
towski missam litavit: dies erat solemnis B. M. V. sacra,
plures, 300 iuxta parochum, 30 aut 40 iuxta curiam , di-
vinis misteriis adsistere, nonnulli insuper sacris sacramentis
refici cupiebant, expectabant, nullus aderat sacerdos, murmur
in ecclesia movebatur: « dictamine itaque conscientiae, quod
lex divina maior sit lege humana formato » parochus, ceu
ipse habet, ad celebrandum accessit.
Hinc si retineatur suspensionem in themate poenam
fuisse, non censuram, necessario sequitur, irregularitatem
quae contra parochum urgetur reapse non dari, et ideo cor-
rigi debere sententia in ea parte in qua exigit, ut idem pa-
rochus de hac irregularitate absolutionem impetret ac re-
portet. - Secundo, si violatio censurae et sacramentorum
ministratio a parocho facta in die assumptionis B. M. V . ,
ob peculiaria adiuncta de quibus supra grave crimen non
censeatur, iam inter causas sive motivas sive impulsivas ad
paroeciae privationem connumerari non potest.
Missa quaestione de suspensionis violatione, duae adhuc
sunt potissimum accusationes quae contra parochum moven-
tur , nempe de aerumnosa ac perversa negotiorum admini-
stratione et subsequa infamia et incarceratione, et de I n -
continentia.
Quoad 1. ad parochi excusationem satis sit recolere quod
cum in pluribus accusatus fuerit in processu civili, tamen
convictus fuit tantum de temeritate in debitis contra-
hendis.
Quae cum ita sint, imputatio ex hoc capite parocho Sto-
jatowski facta imminuenda videtur, et magna ex parte e
processu canonico eliminanda, sicut in civili ordine factum
180 LEOPOLIEN.
est, eo vel magis etiam quod beneficium parochiale Kuliko-
wiense pingue valde sit et ad huic aeri alieno 20 millium
florenorum satisfaciendum capax ultro dicatur.
Post haec gradum faciendo ad aliam inter omnes gra-
vissimam imputationem, incontinentiae scilicet, inventum
est, hunc hominem qui tot ac tantis accusationibus obruitur
e societate Iesu iam sacerdotem et 32 annos natum, exiisse
hoc bono testimonio.
Invenitur idem sacerdos e societate Iesu anno 1875 e-
gressus, extemplo atque indesinenter in promovendo honore
Dei et animarum salute curanda toto studio se dedisse. Ex-
emplo sint ephemerides ab eo per plures annos redactae, ut
populum religione ac pietate imbuere!, et libelli plures « de-
votionales ab eo editi. Exemplo etiam sint tot peregrinatio-
nes ab eodem promotae, ipsaque assidua participatio ad eu-
charisticus quos vocant congressus in Gallus, ceu defensor
ex officio meminit. Quin imo plura quae criminis ac culpae
parocho vertantur, sunt potius argumentum religionis et
zeli eiusdem Sacerdotis.
Iamvero quomodo haec pietas, huiusmodi zelus consistere
possit cum obscoena vita, cuius parochus Stojatowski accusa-
tur, difficile cogitatu est: siquidem sacerdotem, optimo be-
neficio provisum et in turpitudinum coeno immersum, dum
opibus et vitiis frui pacifice potest, laboribus potius pro glo-
ria Dei et animarum salute diu noctuque vacare, naturale
non est fermeque repugnat.
Et repugnantia crescit, si haec omnia contraponantur cum
iis gravissimis criminibus quorum arcessitum, obscoena con-
fidentia cum quibuslibet feminis ac puellis, adultera damna-
taque conversatione primum cum Maria Skazowa, dein cum
famula sua Magdalena, tantaque demum abiectionis miseria
ut suae concubinae partus ipse suis manibus levaret: et ma-
xime crescit, si consideretur non deesse in ea paroecia fi-
deles, qui dum tot ac tanta in parochi caput cumulantur,
interim tamen ipsi libellos in parochi favorem ad Archiepi-
scopum conscribant.
LEOPOLIEN. 181
Praesumptio itaque aliqua non aspernabilis habetur, quod

criminationes in ordine morum contra parochum motae in-
vidorum et malevolorum sint. Non desunt sane exempla et
documenta quibus monstretur, quam saepe ac temere obie-
ctiones huius generis contra parochos moveantur.
Inde est quod iuxta can. 2 q. 7 « laicus contra clericum
in causa criminali regulariter ferre testimonium prohibetur ;
nam laicos oppido clericis esse infestos ipsa tradit antiqui-
tas » ceu Reiffenstuel ad tit. Be test. n. 160 habet.
At vero ex huiusmodi genere fertur fuisse homines, quos
iudex ad testificandum contra parochum SfojatowsM vadatus
est. Siquidem defensor ex officio haec habet: « Supra enu-
meravi quomodo sodales dissolutae confraternitatis, factione
sibi acquisita, parocho insidias struere coeperint, omnesque
instantias suis querelis impleverint. In omnibus istis que-
relis et accusationibus fere iidem homines subsignati inve-
niuntur, quorum plures ad confraternitatem suppressam per-
tinebant, imo superiores in ipsa erant. »
Nec regerere iuvat, hos homines honestos ac fide dignos
a Decano renuncian; nam licet huiusmodi essent, nihilomi-
nus utpote inimici a iure excluduntur. Insuper decanus is
est qui adsessor iudex electus ab Archiepiscopo fuerat, et
contra quem tamqum sibi prorsus adversum parochus Stoja-
towski exceperat. Quapropter eius auctoritas ex duplici ti-
tulo hac in re labefit.
Post haec animadversum fuit, testes quoad accusationes
parochi turpitudinum, ut plurimum de relato loqui, neminem
vero de visu ac directe deponere nisi quoad aliquas minores
circumstantias, idest quoad familiaritatem, nimiam forte ac
imprudentem parochi sive cum famula sua sive cum aliis
mulieribus. At vero familiaris iste usus, non una ratione
explicari potest. Exemplo sit quod evenit cum Maria Ska-
zowa. Haec filia erat cuiusdam Vogel, qui Stanislaum e so-
cietate Iesu egredientem, et domicilio carentem domi suae
excepit. Vogel mortuo, Stanislaus, sicut adpromiserat, in
suam tutelam iuvenem Mariam excepit, usquedum cuidam.
182 LEOPOLIEN.
Tiro nomine Skaza, nupsit. At sicut prius sic et post ma-

trimonium, ceu naturale erat, Stanislaus non destitit bene-
volentia et protectione sua eandem mulierem prosequi. Por-
ro invidis ac malevolis, quos huiusmodi circumstantiae late-
bant, amicitia parochi cum Maria turpis ac suspecta videri
poterat. Atqui verosimile haud est quod sacerdotem, uxoris
assentatorem ac maritalis secreti corruptorem, maritus a e -
quo animo tolleret, ame t atque aestimet. Quapropter quae
de adultero ac sacrilego parochi commercio cum Maria Ska-
zowa proferuntur, tuta nullatenus videntur. Forsan eadem
ratione accipi debent, quae de inhonesta parochi conversa-
tione cum famula Magdalena proferuntur.
De cetero animadversum fuit singulare prorsus videri,
unam aliamque mulierem, Mariam nempe et Magdalenam,
quae turpium cum parocho insimulantur, in iudicium non
esse vocatas, ac pariter eorum parentes et amicos, qui harum
rerum apprime conscii esse debebant et cum causae cogni-
tione loqui, fuisse prorsus praetermissos. Et interim eas
mulieres, licet inauditas, licet non contumaces una simul
tamen cum parocho damnari.
Haec quae hucusque exposita sunt, iudicii substantiam et
imputatorum criminum veritatem directe respiciunt, non ita
tamen ut et formam processus aliquatenus saltem non attin-
gant. Quae enim de electione quorumdam testium et alio-
rum exclusione dicta sunt, sicut quae de mulierum crimina-
tarum earumque consanguineorum et amicorum praeteritione,
aliaque similia observata hucusque fuerunt, processus for-
mam praeter iudicii substantiam utique arguunt. At vel
alia nec forte minora contra processus formam proferri posse
videntur.
Parochus Stojatowski conquerebat curiam sibi haud pro-
pitiam esse, ac maxime sibi infensum esse Decanum, ideo-
que exceptionem declinatoriam fori, aut saltem decani exclu-
sivam proponebat. Quod huiusmodi porro exceptiones futiles
ac temerariae non essent, ipse per testes ac documenta ple-
ne probare posse asseverabat.
LEOPOLIEN. 183
Denique ceteris missis, aliud indicium de archiepiscopa-

lis Curia aemulatione ac praeconcepto contra parochum Sto-
jatowski animo, in eo inveniri parochus censet, quod cum
post suspensionem suam publice in ecclesia nunciatam, li-
centiam peteret discedendi et extra paroeciam aliquandiu
morandi, huiusmodi licentia nedum denegata ei fuit, sed re-
sidentia iniuncta.
Absit porro haec aliaque , de quibus parochus conque-
ritur, ex adverso unice animo a Curia eiusque officialibus
esse patrata: ad id enim faciendum iustis de causis moti
utique esse potuerunt. Verumtamen negari non potest quod
in his adiunctis Curiae vel quorumdam eius officialium ani-
mus suspectus parocho videri poterat et ideo merito exce-
ptionem declinatoriam fori proponere. « Propter inimicitias
enim quas iudex gerit erga reum » exceptionem contra per-
sonam iudicis posse proponi ac postulari ut alius ad id mu-
neris delegetur, aut sin minus ut superius tribunal de hac
exceptione iudicet, ex tit. De excepi, et ex DD. apud Reif-
fenstuel ad 4. tit. n. 9 seqq. plane consequitur. Iure enim
naturae receptum est neminem ab adversario iudicari debere.
Cum itaque Leopoliensis Curia huiusmodi exceptionem spre-
verat formam processus violavisse videtur.
Accedit et aliud. Articulus 43 Instr. S. C. E E . et R R .
haec iubet: « Si contingat quod clericus, non obstante fori
privilegio ob crimina communia subiiciatur processui et iu-
dicio laicae potestatis 1. donec iudicium pendeat aut ac-
cusatus detentus sit, prudens est, quod Ordinarius sese li-
mitet ad media provisoria; 2. expleto tamen iudicio et li-
bero reddito accusato, Curia iuxta exitum informationum
procedet ad tramitem dispositionum praesentis instructionis.»
Quae sanctio iustissima est, ne scilicet sacerdos civilibus
causis distentus, modo ac tempore careat sese utiliter in
foro ecclesiastico defendendi. At Leopoliensis Curia huic
praescripto minime adhaesisse videtur, ceu patet ex facti
specie; imo pendente primo instantiae iudicio, inquisitionem
in ecclesiastico foro instituit et ad exitum perduxit.
184 LEOPOLIEN.
Imo cum praecedentibus annis, ad accusationes sive de-

cani sive aliorum suorum inimicorum subvertendas, parochus
Stojatowski non semel petiisset ut de sua agendi ratione
formale iudicium institueretur, et tunc temporis numquam
fuisset exauditus: sollicitudo ac festinatio archiepiscopalis
Curiae ad instituendum et ad exitum perducendum iudicium
eo praesertim tempore, quo supersedere nedum canones sed
ipsa humilis ac instans rei conventi petitio consulebant, eo
gravior videtur. Parochus enim Stojatowski, ceu in specie
facti collegi, petierat ecclesiasticum iudicium ad tres vel
sex menses prorogari, intra quod tempus suam causam in
saeculari foro explendam esse sperabat. Porro exceptio dila-
toria iudicii, utpote in iure fundata et aequitati conformis,
facili de causa praetermitti forte non poterat.
Praeterea idem parochus, sive verbis, sive litteris coram
iudice commissario ipsoque Ordinario saepenumero ad S. Se-
dem remitti petierat: potissimum vero contra interloquuto-
ria decreta, quibus exceptiones declinatoriae fori et dilatoriae
iudicii reiiciebantur, appellaverat et apostolos quaesierat: ac
demum in carceribus iam detrusus acto quidem ecclesiasti-
co processu, sed nondum lata sententia, ad SSmum confu-
gerat.
Porro respectus apostolicae Sedi debitus exigere videba-
tur, ut inferior iudex paulum supersederet, ac permitteret
ut reus suarum exceptionum causam penes superius tribunal
ageret. Siquidem ipsum Tridentinum Concilium in cap. 20,
Sess. 24, licet vetus amplissimum appellandi ius paululum
coarctaverit, ac praescripserit ut « in causis visitationis et
correctionis sive habilitatis et inhabilitatis nec non in crimi-
nalibus ante sententiam definitivam ab interloquutoria
vel alio quocumque gravamine non appelletur > attamen si-
gnanter adiunxit, « nisi gravamen huiusmodi per definitivam
sententiam reparari.... non possit. »
Nec regerere iuvat in scandalosi parochi remotione Epi-
scopum iuxta idem Tridentinum procedere valere « appella-
tione quacumque remota. » Nam ex cap. Pastoralis 53 De
LEOPOLIEN. 185
appell, scimus vi clausulae « appellatione remota » prohibi-

tam solummodo censeri omnem appellationem quae a iure
expresse concessa non reperiatur.
Regula, qua non vulgatior alia, est, neminem posse ex-
polian benefìcio, nisi ob crimen expressum in iure et ser-
vato ordine iuris. Et quando agitur de poena irroganda,
« condemnatum accipere debemus, ceu habet 14 De re iu-
dic. , eum qui rite condemnatus est, ut sententia valeat. »
Secus sententia in foro fori non intelligitur , Engel lib. 5
tit. 32 n. 9. Paucis, cum Ferraris v. iudic. n. 21 conclu-
dam: « Sententia prolata in iudicio ordinario, non servatis
solemnitatibus a iure praescriptis et requisitis, est nulla :
valida autem est sententia prolata in iudicio summario, quam-
vis non servatis plerisque solemnitatibus a iure positivo re-
quisitis, si sint observatae illae, quae iure 'naturali aut
gentium ad legitimam causae decisionem sunt necessariae. »
Quod si hae non serventur nulla profecto erit etiam in hoc
casu sententia.
Quibus adductis, propositum fuit diluendum
Dubium
An sententia Curiae Leopoliensis sit confirmanda vel
infirmanda in casu.
RESOLUTIO. Sacra Congregatio Concilii, praevia gravi di-
scussione sub die 23 Maii 1889 respondere censuit: Senten-
tiam esse confirmandam, et dentur Ordinario facultates, ut
pro suo arbitrio et conscientia sacerdotem Stanislaum Sto-
jatowski absolvat a censuris, ob praemissa incursis et dis-
penset ab irregularitatibus, ob censurarum violationem con-
tractis.
Ex QUIBUS COLLIGES. I. Suspensionem, qua censura ad
frangendam contumaciam, omnino ferri iuridice posse, prae-
viis monitionibus.
II. Ordinarios paroecia privare posse rectores turpiter et
scandalose viventes ex Tridentino patet sess. 21 cap. 6 dd
ref.; hi enim prae moneri debent, coarctari et castigan ; et
186 LEOPOLIEN.
si in sua nequitia perseverent beneficiis privandi sunt, omni

exemptione et appellatione remota.
III. Parochum in themate scandalosam vitam duxisse
per plures testes probatum est ; et ideo eius remotionem
omnino necessariam censeri.
IV. Ad eiusmodi remotionem satis esse servare formam
iudicii in substantialibus iustitiae, quando aliter fieri nequeat;
quia bonum animarum id enixe exposcere videtur, ne scan-
dala protrahantur.
V. Ex iure constat puniri posse infamatum contumacem
qui malitiose se absentat, aut procurat ne citatio ad eum
pervenire possit.
VI. Etenim iterata reo indictione pro termino perem-
ptorio; quatenus absque probato legitimo impedimento non
compareat, pro contumaci habetur, et ferri potest sententia
condemnatoria in eum absque litis contestatione.
VII. Quando agitur de parocho turpiter et scandalose
vivente, summario modo procedi potest ex Clementina Quia
contigit: iudex dicitur, litem quantum poterit faciat brevio-
rem exceptiones, appellationes dilatorias et frustratorias re-
pellendo.
- = ^ > § < # ^ ^ < = -
SENOGALLIEN.
RETENTIONIS CAPELLANIAE
Die 3 Maii 1890.

Per Summaria precum.
COMPENDIUM PACTI. In ecclesia s. Crucis civitatis Seno-
galliae capellanía adest de patronatu familiae Mastai-Cigna-
ni, cuius reditus, proventus, partim ex rustico, partim ex
urbano praedio, conscendere dicitur ad 1284 libellas; a quo
tamen, deductis oneribus et expensis, supputatis in libellis
752, purgata summa 500 circiter libellarum in beneficiati
usum residua manet.
Huius capellaniae possessionem anno 1856 nactus regu-
SENOGALLIEN. 187
lariter est quidam Felix Reggiani, clericus, collegii Urbi-

natensis alumnus. At cum hic paulo post ecclesiasticae mi-
litiae nuncium mittere, et ad secularia vota transire pro-
posuisset, petiit ut fas sibi esset eamdem capellaniam in
statu laicali possidere : idque primum obtinuit rescripto diei
16 Septembris 1861 ex audientia SSmi concesso , per de-
cennium et cum onere satisfaciendi per alium capellaniae
obligationibus, et docendi super his Episcopum.
Huiusmodi gratia die 23 Iulii 1877 ex audientia SSmi
denuo per alium decennium prorogata est, imo et ampliata:
nam nedum in laicali sed et in coniugali statu licentia ca-
pellaniae retinendae oratori concessa est, atque insuper i n -
dulta missarum reductio. Cum enim tum usque 124 libellae
expenderentur ob missarum stipendia ad ratam libellae 0,75-
pro singulis, permissum est ut numerus missarum adeo
reduceretur ut eleemosynae ad unam libellam pertingerent.
Hoc etiam secundo decennio elapso, die 13 Ianuarii 1888-
iterum supplex adstitit Felix Reggiani, novamque indulti
prorogationem exoravit; imo petiit ut ad vitam usque id
protraheretur. Addebat autem, se in praesentiarum uxore
viduatum iam esse.
De more Episcopus et interesse habentes interrogati sunt.
Et Episcopus quidem oratorem, utpote pium ac religiosum
virum, qui capellaniae oneribus exacte hucusque satisfecit,.
apprime commendavit; at ex interesse habentibus non una
eademque fuit sententia. Siquidem, cum iuris huius patro-
natus semissis ad comitissam Annam Mas tai-Augusti, triens
ad comitissam Christinam Mastai-Bellegarde, sewtans ad
quatuor filios defuncti Herculis Mastai spectet, - comitissae
Anna et Christina oratoris precibus assentiri, dummodo ad
decennium gratia concederetur, Episcopo professae sunt. At
ex filiis Herculis Mastai duo consensum praebere non posse
declararunt; Hieronymus vero nomine etiam alterius sororis
Mariae Piae Episcopo significavit, se ad S. C. C directe
responsurum; sed revera nec ad S. C. C. unquam, nec ad
Episcopum, licet per litteras iterum iterumque rogatus, am-
188 SENOGALLIEN.
plius quidquam respondit. Refert autem Ordinarius: « Ho-

die ex littera oratoris Reggiani.... constat comitissam prae-
dictam, Mariam Piam, uti dementem reclusam fuisse in
quodam mulierum conservatorio, et comitem Hieronymum
non adhuc respondisse, nec respondere velle, quia sibi ratum
fixumque est capellaniam, de qua in precibus, a fisco eman-
cipare vi legis vigentis. »
Cum enim Felix Reggiani hoc beneficio fuerit prout de
iure investitus, et coram lege civili nunc vigente a iure
fruendi capellanía adhuc non exciderit, etsi habitu et tonsu-
ra non incedat; huic capellaniae sors sarta tectaque hucus-
que mansit ex ipsa lege civili.
Quidquid sit, Episcopi votum est « oratoris precibus
esse annuendum, praevia sanatione super redituum perceptio-
ne a die expirati postremi indulti, non obstante defuncti
Herculis Mastai filiorum dissensu. Cum enim consensus ha-
beatur comitissarum Annae et Christinae, quibus quinque
partes ( / i 2 ) dotis capellaniae competunt, non videtur ob-
1 0
stare dissensus eorum, qui solum sextantem ( / i ) habent. »

2
2
Ex Officio animadversum fuit, gratiae concessioni obstare
in primis communem Ecclesiae legem, quae iubet beneficia
et capellanías non laicis sed clericis tribui et servari; et
obstare etiam dissensum filiorum comitis Herculis Mastai ,
qui sextantem iuris patronatus habent, ideoque voto in
capellaniae provisione gaudent; imo ne ad vitam usque ora-
toris capellaniae retentio concedatur , obstat et ceterorum
patronorum voluntas; quippe quoniam duae comitissae Anna
et Christina professae sunt, se ad decennium dumtaxat cap-
pellaniae rétention! assentiri.
Verum ex altera parte habetur quod huiusmodi indultum
iterum iterumque, etiam in difficilioris status coniugali con-
ditione, concessum est. Ideoque in statu minus improprio ,
viduitatis, maior facilitas minorque repugnantia concessioni
seu prorogationi videtur.
SENOGALLIEN. 189
Imo in praesentiarum ad assentiendum peculiarissima
circumstantia concurrit, nempe ut capellaniae sors a divi-
sione, dispersione et confiscatione salvetur, aut saltem eius
excidium differatur. Nec refert de dissensi! patronorum. Si-
quidem in primis S. Sedes licentia patronorum non indiget
ut clerico, beneficio aliquo investito, veniam exuendi eccle-
siasticas vestes largiatur, eique permittat, ut in laicali sta-
tu idem beneficium ob peculiares causas retineat: et non est
nisi ex congruentia si illos hac super re interroget et au-
diat. Praeterea cum ex patronis unus saltem iniqua inten-
tione dissentiat, ideo scilicet ut occupandorum et usurpan-
dorum bonorum libera sibi pateat provincia ; hinc eo minus
de eius dissensi! satagendum est: quin imo piaculum ferme
videretur criminosis eius cupiditatibus ac tristi ingluviei
obicem non opponere, et ex negata gratiae prorogatione fa-
ciliorem sternere viam.
Quibus animadversis quaesitum fuit quomodo preces es-
sent dimittendae.
RESOLUTIO. Sacra C. Concilii, re discussa sub die 1 0 Mar-
tii 1 8 9 0 , censuit respondere: Praevia sanatione quoad prae-
teritum, pro gratia ad aliud decennium, facto verbo cum
SSmo.
EX S. CONGR. S. R. U. INQUISITIONIS
De status libertate ante nuptias probanda. Instructio

ad Orientales locorum Ordinarios.
Ut sua christifidelium nuptiis stet unitas, utque in iis

contrahendis nullitas vitetur, Suprema Congregatio Eminen-
tissimorum Patrum una mecum Generalium Inquisiturum,
auctorante SSmo D. N. Leone XIII, sequentem Instructio-
nem exarandam et cum Episcopis Orientalibus communican-
dam mandavit, quae inter difficultates, quibus undique pre-
muntur, magno illis usui et adiumento foret ad probandam
status libertatem eorum, qui matrimonio iungi desiderant.
1. Status libertas triplici via detegi et iuridice probari

o
potest; I publicationibus in Ecclesia faciendis; 2° documentis;
3° examine testium.
2. Publicationes faciendae sunt in loco domicilii, vel
quasi domicilii. Expedit etiam, ut fiant in loco originis, si
contrahentes ibidem morati fuerint post adeptam aetatem ad
matrimonium contrahendum idoneam; atque insuper in locis
ubi saltem per decem menses commorati fuerint, nisi iam
a pluribus annis domicilium fixerint in loco, ubi matrimo-
nium contrahendum est.
3. Testium examini si in civitate episcopali fiat, praesit
Vicarius generalis, si in aliis locis Dioecesis, parochus. In-
terrogationes vero, et responsiones scripto diligenter man-
dentur , praemisso singulorum testium iuramento de veritate
dicenda.
4. Ad testimonium ferendum in hac materia etiam fe-
minae possunt admitti, et recipiuntur magis consanguinei,
nempe parentes, fratres, sorores e t c . , quam externi, quia
praesumuntur melius informati; et cives magis quam exteri.
5. Fides, aliaque documenta quae a partibus, vel de par-
tibus producuntur munita sint sigillo non parochi tantum, sed
potissimum Ordinarii illius Dioecesis, unde manarunt. Sem-
per autem attente providendum erit, ut fides, seu testimonia
bene et concludenter identificent personas de quibus agitur.
6. Si post probatam status libertatem duo, aut tres men-
ses transierint, quin matrimonium fuerit celebratum, regulari-
ter novus processus pro hoc temporis spatio fieri deberet;
ast pro casuum varietate res relinquitur prudenti arbitrio
Ordinariorum.
7. Si quis ex contrahentibus fuerit in articulo mortis, in-
tra quem probabiliter tempus non suppetat instituendi dili-
gentias necessarias, processus praescriptus poterit omitti, ita
tamen, ut si infirmus convaluerit, debeant fieri diligentiae, seu
processus antequam simul conveniant.
8. Si contrahentes sint vagi non concedatur licentia con-
trahendi, nisi doceant per documenta Ordinariorum suorum se
esse liberos; quod si fides singulorum Ordinariorum, in quo-
rum Dioecesibus per aliquod temporis spatium, annum non
excedens, commorati sunt, haberi non possit, Ordinarius loci,
in quo matrimonium est contrahendum, eos ad iuramentum
suppletorium admittere poterit, pro illis tantum locis,ex quibus

fides authentica haberi non poterit. Insistendum tamen erit
semper ut contrahentes inducant testes fide dignos in respe-
ctivis locis examinandos. Si tamen id difficulter admodum fieri
possit, admitti poterunt in Curia loci ubi contrahitur matri-
monium, testes fide digni, qui status libertatem tempore
vagationis concludenter probent ; et si Ordinario opportunum
videatur, admitti etiam poterit sponsus ad iuramentum sup-
pletorium, constito tamen sibi ipsum esse fide dignum.
9. Quod si dubium circa status libertatem contrahentium
oriatur vel ex matrimonio, catholico modo, a catholicis cele-
brato; vel ex connubio ab haereticis aut schismaticis iuxta
diversarum sectarum statuta contracto, et postea per senten-
tiam talium tribunalium dissoluto; aut ex contracto inter in-
fideles, qui postea rescissus, aut nullus declaratus fuerit,
standum Instructioni huius Supremae Congregationis Sanctae
Romanae et Universalis Inquisitionis datae die 20 Septem-
bris 1883 art. 4. (1)
10. Testis examinandus moneatur de gravitate iuramenti
in hoc negotio ferendi, ac deinde interrogetur de nomine,
cognomine, patre, patria, aetate, conditione, et habitatione:
tum an sit civis vel exteras; et quatenus exteras, a quo tem-
pore sit in loco, in quo deponit. An ad examen accesserit
sponte vel requisitus. Si dicat se accessisse sponte a nemine
requisitum, dimittatur, quia praesumitur mendax; si requi-
situm, interrogetur a quo, vel a quibus, ubi, quando, quomodo,
coram quibus, et quoties fuerit requisitus, et an sciat adesse
aliquod impedimentum inter contrahere volentes. An sibi pro
hoc testimonio ferendo fuerit aliquid datum, promissum, re-
missum, vel oblatum a contrahere volentibus, vel ab alio ipso-
rum nomine. An cognoscat contrahere volentes, ipsorum indo-
lem, mores, conditionem, et a quo tempore, in quo loco, qua
occasione. Si responderit negative, testis dimittatur, si vero
affirmative, interrogetur, an iidem sint cives, vel exteri. Si
responderit esse exteros, supersedeatur in licentia contra-
hendi , donec per litteras Ordinarii ipsorum doceatur de eorum
libero statu, pro eo tempore quo in eius Dioecesi morati sunt.
11. Ad probandum vero eorumdem statum liberum pro
tempore reliquo, scilicet usque ad tempus, quo volunt con-
ti) Adest Instructio haec Vol. XVIII, 344.
trahere, admitti poterunt testes idonei, qui si concludenter

probent rationem reddendo propriae scientiae, necesse non
erit deferre attestationes Ordinariorum locorum, in quibus
contracturi moram duxerint. Si vero responderint eos esse
cives, interrogentur sub qua Parochia hactenus habitaverint
vel habitent, an sciant alterutrum vel utrumque quandoque
matrimonio copulat um fuisse, aut professum in aliqua re-
ligione approbata, vel suscepisse aliquem ex ordinibus, cui
adnexa sit lex caelibatus, vel alio impedimento matrimonium
dirimente esse obstrictam. Si ad haec negative responderint,
interrogentur de causa scientiae, et an sit saltem possibile ut
alteruter habuerit uxorem, vel maritum, aut aliud impedi-
mentum, quod ab ipsis testibus ignoretur. Si responderint affir-
mative, supersedeatur, nisi ex aliis testibus contrarium con-
cludenter probetur. Si vero responderint negative, interro-
gentur de causa scientiae, ex qua deinde colligere poterit,
an huiusmodi testibus fides sit adhibenda. Si responderint,
nupturientes habuisse uxorem vel maritum, sed esse mortuos,
interrogentur de loco et tempore, quo sunt mortui, et quo-
modo et unde sciant eos fuisse coniunctos et respectivam eorum
uxorem vel maritum esse mortuos. Si respondeant mortuos
esse in aliquo hospitali, vel se vidisse eos sepeliri in aliqua
certa ecclesia, aut coemeterio, non detur licentia contrahendi,
nisi prius recepto testimonio authentico a rectore hospitalis,
in quo praedicti decesserunt, vel a rectore ecclesiae aut coe-
meterii, in quo humata fuerunt eorum cadavera. Si tamen
huiusmodi testimonia haberi non possunt, non excluduntur
aliae probationes, quae de iure communi possunt admitti,
dummodo sint legitimae et sufficientes. Interrogentur insuper,
an post mortem alterutrius coniugis ad secunda vota tran-
sierint; et quatenus negative, an fieri potuerit, ut aliquis ex
illis transierit ad secunda vota, quae ab ipsis testibus igno-
rentur; et quatenus affirmative supersedeatur a licentia, donec
producantur testes, per quos negativa coarctetur concludenter.
Si vero negative, interrogentur de causa scientiae, qua perpen-
sa, iudex poterit iudicare an sit concedenda licentia, necne.
Datum Romae die 29 augusti an. D. 1890.
R. Card. MONACO.
193
L E T T E R A Enciclica del P a p a L e o n e X I I I a i Vescovi, a l Clero
e al Popolo d ' I t a l i a .
Dall' alto d e l l ' A p o s t o l i c o s e g g i o , d o v e l a P r o v v i d e n z a di-

v i n a Ci ha collocato p e r v e g l i a r e alla s a l v e z z a eli tutti i p o p o l i ,
i l N o s t r o s g u a r d o s o v e n t e s i p o s a s o p r a l ' I t a l i a , n e l cui s e n o
Iddio p e r atto di singolare predilezione ha posto la s e d e del
s u o Vicario, e dalla q u a l e peraltro Ci v e n g o n o al p r e s e n t e mol-
teplici e s e n s i b i l i s s i m e a m a r e z z e . — N o n ci c o n t r i s t a n o le p e r -
s o n a l i offese, n o n le p r i v a z i o n i e i sacrifìci i m p o s t i c i d a l l ' a t t u a l e
c o n d i z i o n e di c o s e , n o n le i n g i u r i e e i dileggi, c h e u n a s t a m p a
p r o c a c e h a p i e n a b a l ì a d i l a n c i a r e o g n i g i o r n o c o n t r o d i Noi.
S e s i t r a t t a s s e s o l o della N o s t r a p e r s o n a , s e n o n fosse l a r o -
v i n a alla q u a l e v e d i a m o a n d a r e i n c o n t r o l'Italia m i n a c c i a t a nel-
la s u a fede, p o r t e r e m m o in silenzio le offese, lieti di r i p e t e r e
a n c h e Noi ciò c h e d i c e v a d i s è u n o dei più illustri N o s t r i P r e -
d e c e s s o r i : Si terrae meae captwitas per quotidiana momenta
non excrescere^ de despectione mea, atque irrisione laetus ta-
cerem (1). — Ma o l t r e c h é d e l l ' i n d i p e n d e n z a e d i g n i t à della
S a n t a S e d e , t r a t t a s i della s t e s s a r e l i g i o n e e della s a l u t e d i
t u t t a u n a n a z i o n e , e d i tal n a z i o n e , c h e f i n dai p r i m i t e m -
pi a p r ì il s e n o alla fede cattolica e c o n s e r v o l l a in o g n i t e m p o
g e l o s a m e n t e . S e m b r a incredibile, m a è p u r v e r o : s i a m g i u n -
t i a t a n t o d a d o v e r t e m e r e p e r q u e s t a n o s t r a Italia l a p e r d i t a
della fede. — P i ù v o l t e a b b i a m d a t o 1' a l l a r m e p e r c h è si a v v i -
s a s s e a l p e r i c o l o : m a n o n p e r q u e s t o c r e d i a m o d i a v e r fatto a b -
b a s t a n z a . Di fronte ai c o n t i n u a t i e o g n o r p i ù fieri a s s a l t i , s e n -
t i a m o p i ù p o t e n t e l a v o c e del d o v e r e , c h e c i s p r o n a a p a r l a r e
di n u o v o a Voi, V e n e r a b i l i Fratelli, al v o s t r o Clero e al p o p o -
l o Italiano. C o m e n o n f a t r e g u a i l n e m i c o , così n o n c o n v i e n e
r i m a n e r e silenziosi o d i n e r t i n è a N o i n é a Voi, c h e p e r d i v i n a
m e r c è f u m m o costituiti c u s t o d i e vindici della r e l i g i o n e dei p o p o l i
alle n o s t r e c u r e affidati, P a s t o r i e s c o l t e vigili del g r e g g e di Cristo,
p e l q u a l e d o b b i a m o e s s e r p r o n t i , so fi a d u o p o , a tutto sacrifi-
c a r e , a n c h e l a vita.
N o n d i r e m o c o s e n u o v e , p e r c h è i fatti, q u a l i a c c a d d e r o ,
n o n s i m u t a n o : e d i e s s i a b b i a m o d o v u t o p a r l a r e a l t r e volte,
s e c o n d o c h e C e n e v e n n e i l d e s t r o . — M a q u i i n t e n d i a m o ri-
ti) S. Gregor. M. Lettera all'Imperatore Maurizio. Begist. 5-
Acta, Tom. XXIII, fase. CCLXVIII 13
194 LETTERA
capitolarli i n c e r t a g u i s a e a g g r u p p a r l i c o m e i n u n sol q u a d r o ,
per ricavarne a c o m u n e a m m a e s t r a m e n t o le conseguenze che
n e d e r i v a n o . S o n o fatti incontestabili, a c c a d u t i alla g r a n l u c e
del g i o r n o : n o n isolati m a c o n n e s s i fra l o r o p e r f o r m a c h e
nella l o r o s e r i e r i l e v a n o c o n p i e n a e v i d e n z a u n s i s t e m a , d i c u i
s o n o T a t t u a z i o n e e lo s v i l u p p o . Il s i s t e m a n o n è n u o v o ; ma è
n u o v a T a u d a c i a , l ' a c c a n i m e n t o , l a r a p i d i t à c o n cui s i v a o r a
a t t u a n d o . È il p i a n o delle sètte, c h e si s v o l g e o r a in Italia, s p e -
c i a l m e n t e n e l l a p a r t e c h e tocca la C h i e s a e la r e l i g i o n e cattoli-
ca; collo s c o p o finale e n o t o r i o di r i d u r l a , se fosse possibile,
al n i e n t e . — Ora è s u p e r f l u o fare il p r o c e s s o alle sètte c h e di-
c o n s i m a s s o n i c h e : il giudizio è già fatto; i fini, i m e z z i , le
dottrine, l ' a z i o n e , tutto è c o n o s c i u t o c o n c e r t e z z a indiscutibile.
I n v a s a t e dallo spirito d i S a t a n a , d i c u i s o n o s t r u m e n t o , a r d o n o ,
c o m e i l loro i s p i r a t o r e , d i u n odio m o r t a l e e d i m p l a c a b i l e con-
tro G e s ù Cristo e l ' o p e r a s u a : e f a n n o o g n i lor p o t e r e d ' a b b a t -
terla o d i n c e p p a r l a . Q u e s t a g u e r r a a l p r e s e n t e s i c o m b a t t e p i ù
c h e a l t r o v e i n Italia, d o v e l a r e l i g i o n e cattolica h a gittate p i ù
p r o f o n d e radici, e s o p r a t t u t t o in R o m a , d o v e è il c e n t r o della
cattolica u n i t à e la S e d e del P a s t o r e e" M a e s t r o u n i v e r s a l e della
Chiesa.
Giova r i p r e n d e r e f i n dalle p r i m e l e d i v e r s e fasi d i q u e s t a
g u e r r a . — S i c o m i n c i ò col r o v e s c i a r e sotto c o l o r e politico i l
p r i n c i p a t o civile dei P a p i : m a l a c a d u t a d i e s s o nelle intenzio-
n i s e g r e t e dei v e r i capi, a p e r t a m e n t e p o i d i c h i a r a t e , d o v e v a ser-
v i r e a d i s t r u g g e r e , o a l m e n o t e n e r e in s e r v i t ù , il s u p r e m o p o -
t e r e s p i r i t u a l e dei R o m a n i P o n t e f i c i . — E p e r c h è n o n r i m a n e s -
s e a l c u n d u b b i o sullo s c o p o v e r o a cui s i m i r a v a , v e n n e s u b i -
to la s o p p r e s s i o n e degli Ordini religiosi, c h e assottigliò di m o l -
to il n u m e r o degli o p e r a i e v a n g e l i c i p e r il s a c r o m i n i s t e r o e
p e r l ' a s s i s t e n z a religiosa, c o m e p u r e p e r l a p r o p a g a z i o n e della
fede t r a gl'infedeli. — P i ù t a r d i si volle e s t e s o a n c h e ai chie-
rici T obbligo del servizio militare, colla n e c e s s a r i a c o n s e g u e n z a
di ostacoli g r a v i e molteplici, frapposti alla r e c l u t a e alla con-
v e n i e n t e f o r m a z i o n e a n c h e del Clero s e c o l a r e . S i m i s e r o l e m a -
ni sul patrimonio ecclesiastico, parte confiscandolo assoluta-
m e n t e , e p a r t e c a r i c a n d o l o delle più e n o r m i g r a v e z z e , a fine
d ' i m p o v e r i r e il Clero e la Chiesa, e p r i v a r q u e s t a dei m e z z i di
cui a b b i s o g n a q u a g g i ù p e r v i v e r e e p r o m u o v e r e istituzioni e d
o p e r e i n aiuto del s u o divino a p o s t o l a t o . L o h a n n o a p e r t a m e n t e
LETTERA 195
Per diminuire V influenza del clero

d i c h i a r a t o gli s t e s s i s e t t a r i .
e delle associazioni clericali, un solo mezzo efficace è da im-
piegare: spogliarli di tutti i loro beni e ridurli ad una povertà
completa. — D ' a l t r a p a r t e l ' a z i o n e dello Stato è tutta d i r e t t a
p e r sè a c a n c e l l a r e dalla n a z i o n e l ' i m p r o n t a religiosa e cristia-
n a : d a l l e leggi e da tutto ciò c h e è vita officiale o g n i i s p i r a -
zione ed ogni idea religiosa è p e r sistema s b a n d i t a , q u a n d o
n o n sia direttamente osteggiata: le pubbliche manifestazioni di
fede e di pietà cattolica o s o n o p r o i b i t e o sotto v a n i p r e t e s t i in
m i l l e m o d i intralciate. — Alla famiglia si è s o t t r a t t a la s u a b a -
s e e l a s u a costituzione religiosa col p r o c l a m a r e q u e l l o c h e chia-
m a n o matrimonio emite, e coli' i s t r u z i o n e c h e ¡si v u o l e al t u t t o
laica, dai p r i m i e l e m e n t i f i n o all' i n s e g n a m e n t o s u p e r i o r e d e l l e
U n i v e r s i t à : d i g u i s a c h e l e n u o v e g e n e r a z i o n i , p e r q u a n t o di-
p e n d e dallo stato, s o n o c o m e o b b l i g a t e a c r e s c e r e s e n z a a l c u -
n a idea d i religione, d i g i u n e affatto delle p r i m e e d e s s e n z i a l i
n o z i o n i dei l o r o d o v e r i v e r s o Dio. — È q u e s t o un m e t t e r e la
s c u r e alla r a d i c e , n é s a p r e b b e i m m a g i n a r s i m e z z o p i ù u n i v e r -
s a l e e più efficace p e r s o t t r a r r e all' influenza della C h i e s a e
della fede la società, la famiglia, g l ' individui. Scalzar éj3on tut-
ti i mezzi il clericalismo, ossia il cattolicismo, nelle sue fonda-
menta e nelle stesse sue sorgenti di vita, cioè nella scuola e
nella famiglia, è la d i c h i a r a z i o n e a u t e n t i c a d i s c r i t t o r i m a s -
sonici.
S i d i r à c h e ciò n o n a v v i e n e s o l o i n Italia, m a c h e è u n
s i s t e m a d i g o v e r n o , a l q u a l e gli Stati g e n e r a l m e n t e s i confor-
m a n o . — Rispondiamo che questo non distrugge, ma anzi con-
f e r m a q u a n t o Noi d i c i a m o d e g l ' i n t e n d i m e n t i e dell' a z i o n e d e l l a
m a s s o n e r i a in Italia. Sì, q u e l s i s t e m a è a d o t t a t o e m e s s o in u s o d o -
v u n q u e la m a s s o n e r i a e s e r c i t a la sua. e m p i a e nefasta a z i o n e ; e
p o i c h é q u e s t a è l a r g a m e n t e diffusa, così q u e l s i s t e m a a n t i c r i s t i a n o
è p u r l a r g a m e n t e a p p l i c a t o . M a l'applicazione n e a d d i v i e n e più.
r a p i d a e g e n e r a l e e si s p i n g e p i ù agli e s t r e m i in q u e i p a e s i , i
c u i g o v e r n i s o n o più sotto l ' a z i o n e della sètta e m e g l i o n e p r o -
m u o v o n o gli i n t e r e s s i . — E p e r m a l a s o r t e n e l n u m e r o di q u e s t i
p a e s i è p r e s e n t e m e n t e la n u o v a Italia. N o n è da oggi c h e e s s a
s o g g i a c e all' influsso e m p i o e m a l e n c o delle s è t t e ; m a d a q u a l -
c h e tempo queste, addivenute assolutamente dominanti e stra-
potenti, l a t i r a n n e g g i a n o a l o r o t a l e n t o . Qui l ' i n d i r i z z o d e l l a p u b -
blica c o s a , p e r ciò c h e c o n c e r n e la religione, è tutto c o n f o r m e
196 LETTERA
alle a s p i r a z i o n i delle sètte; l e quali p e r a t t u a r l e , t r o v a n o n e i

d e p o s i t a r i del p u b b l i c o p o t e r e fautori d i c h i a r a t i e docili s t r u -
m e n t i . L e leggi a v v e r s e alla Chiesa e l e m i s u r e p e r e s s a offen-
s i v e s o n o p r i m a p r o p o s t e , d e c r e t a t e , r i s o l u t e i n s e n o alle a d u -
n a n z e settarie; e b a s t a c h e u n a c o s a q u a l u n q u e a b b i a u n a co-
t a l e , s e b b e n e l o n t a n a , a p p a r e n z a di far o n t a o d a n n o alla Chie-
s a , p e r v e d e r l a i n c o n t a n e n t e favorita e p r o m o s s a . — T r a i fatti
p i ù r e c e n t i r i c o r d e r e m o l ' a p p r o v a z i o n e del n u o v o c o d i c e p e -
n a l e : in cui quello c h e si è v o l u t o c o n m a g g i o r p e r t i n a c i a , n o n -
o s t a n t e tutte le r a g i o n i in c o n t r a r i o , f u r o n o gli articoli c o n t r o
i l Clero, c h e costituiscono p e r e s s o c o m e u n a l e g g e d i ecce-
zione, e v a n n o Ano a c o n s i d e r a r e c o m e c r i m i n o s i a l c u n i atti
c h e s o n o p e r lui s a c r o s a n t i d o v e r i d i m i n i s t e r o . — L a l e g g e
s u l l e Opere Pie, p e r la q u a l e tutto il p a t r i m o n i o della c a r i t à ,
a c c u m u l a t o dalla pietà e dalla religione degli avi all' o m b r a e
sotto l a t u t e l a della Chiesa, v e n n e s o t t r a t t o a d o g n i a z i o n e e d
i n g e r e n z a d i e s s a , q u e l l a l e g g e e r a s t a t a già d a più a n n i p r o -
m o s s a nelle a d u n a n z e della sètta, a p p u n t o p e r c h é d o v e v a in-
f l i g g e r e u n a n u o v a offesa alla Chiesa, d i m i n u i r n e l'influenza s o -
ciale, e s o p p r i m e r e d ' u n tratto u n a g r a n d e q u a n t i t à d i lasciti
a s c o p o di culto. — Si a g g i u n s e a q u e s t o l ' o p e r a e m i n e n t e m e n t e
settaria, 1' e r e z i o n e cioè del m o n u m e n t o al f a m i g e r a t o a p o s t a t a
di Nola, p r o m o s s a , voluta, a t t u a t a coli' aiuto e il f a v o r e dei go-
v e r n a n t i della F r a m a s s o n e r i a , c h e p e r l a b o c c a degli s t e s s i p i ù
a u t o r e v o l i i n t e r p r e t i del p e n s i e r o settario, n o n a r r o s s ì d i confes-
s a r n e lo s c o p o e di d i c h i a r a r n e il significato : lo s c o p o fu di far
o n t a al P a p a t o ; il significato è c h e si v u o l e o r a s o s t i t u i r e alla
fede cattolica la libertà più a s s o l u t a di e s a m e , di c r i t i c a , di
p e n s i e r o e di coscienza : e si sa b e n e ciò c h e significhi in b o c -
ca dei settari un tal l i n g u a g g i o . — V e n n e r o a m e t t e r e il s u g -
gello le dichiarazioni più esplicite fatte p u b b l i c a m e n t e da chi è
a c a p o del g o v e r n o , dichiarazioni c h e s u o n a n o a p p u n t o c o s ì :
L a lotta v e r a e reale, c h e i l g o v e r n o h a m e r i t o d i a v e r c o m -
p r e s o , è la lotta t r a la fede e la Chiesa da u n a p a r t e , il l i b e r o
e s a m e e l a r a g i o n e d a l l ' a l t r a . Che l a Chiesa c e r c h i p u r e d i
r e a g i r e , di i n c a t e n a r di n u o v o la r a g i o n e e la libertà d e l p e n -
s i e r o e di v i n c e r e . Q u a n t o al g o v e r n o , in q u e s t a l o t t a , si di-
c h i a r a a p e r t a m e n t e in f a v o r e della r a g i o n e c o n t r o la fede, e si
a t t r i b u i s c e c o m e c o m p i t o p r o p r i o di far sì, c h e lo S t a t o i t a l i a n o
s i a T e s p r e s s i o n e e v i d e n t e di q u e s t a r a g i o n e e libertà : t r i s t e
LETTERA 197
compito, c h e u d i m m o t e s t é i n o c c a s i o n e a n a l o g a a u d a c e m e n t e
riaffermato.
Alla l u c e di tali fatti e di q u e s t e d i c h i a r a z i o n i t o r n a p i ù
che mai evidente che l'idea maestra, la quale, perciò che tocca
l a religione, p r e s i e d e all' a n d a m e n t o d e l l a c o s a p u b b l i c a i n Ita-
lia, si è T a t t u a z i o n e del p r o g r a m m a m a s s o n i c o . Si v e d e q u a n -
t a p a r t e n e f u già a t t u a t a ; s i s a q u a n t o a n c o r a n e r i m a n g a a d
a t t u a r e ; e si p u ò p r e v e d e r con c e r t e z z a , c h e fino a t a n t o c h e i
d e s t i n i d ' I t a l i a s a r a n n o in m a n o di r e g g i t o r i s e t t a r i o ligi alle
sètte, s e n e s p i n g e r à l ' a t t u a z i o n e p i ù o m e n o r a p i d a m e n t e , se-
c o n d o l e c i r c o s t a n z e , f i n o a l più c o m p l e t o s v i l u p p o . — L a l o r o
a z i o n e o r a è diretta a r a g g i u n g e r e i s e g u e n t i s c o p i , s e c o n d o i
voti e le risoluzioni p r e s e nelle loro a s s e m b l e e p i ù a u t o r e v o l i ,
voti e r i s o l u z i o n i tutte i s p i r a t e da un odio a m o r t e c o n t r o la
Chiesa. « Abolizione nelle s c u o l e di q u a l s i a s i i s t r u z i o n e religio-
» sa, e f o n d a z i o n e d ' i s t i t u t i , in cui a n c h e la g i o v e n t ù f e m m i n i -
» l e sia s o t t r a t t a a d o g n i influenza c l e r i c a l e , q u a l u n q u e e s s a
» sia; g i a c c h é l o Stato, c h e d e v e e s s e r e a s s o l u t a m e n t e ateo, h a
» il diritto e il d o v e r e i n a l i e n a b i l e di f o r m a r e il c u o r e ej lo spi-
» rito dei cittadini, e n e s s u n a s c u o l a d e v e e s s e r e s o t t r a t t a né
» alla s u a ispirazione, né alla s u a vigilanza. — A p p l i c a z i o n e ri-
» g o r o s a di tutte le leggi in v i g o r e dirette ad a s s i c u r a r e l'indi-
» p e n d e n z a a s s o l u t a della società civile dalle i n f l u e n z e clerica-
» li. — O s s e r v a n z a r i g o r o s a delle leggi c h e s o p p r i m o n o le cor-
» p o r a z i o n i religiose ed u s o di tutti i m e z z i p e r r e n d e r l e eftica-
» ci. — S i s t e m a z i o n e di tutto il p a t r i m o n i o ecclesiastico, p a r t e n -
» do d a l p r i n c i p i o , c h e la p r o p r i e t à di e s s o a p p a r t i e n e allo
« stato e F a m m i n i s t r a z i o n e ai p o t e r i civili. — E s c l u s i o n e d ' o g n i
» e l e m e n t o cattolico o clericale da t u t t e le a m m i n i s t r a z i o n i p u b -
» bliche, dalle o p e r e pie, dagli s p e d a l i , dalle s c u o l e , d a i consi-
» gli nei q u a l i si p r e p a r a n o i d e s t i n i della p a t r i a , dalle a c c a d e -
» m i e , d a i circoli, dalle associazioni, d a i c o m i t a t i , dalle fami-
» glie; e s c l u s i o n e d a tutto, d o v u n q u e , p e r s e m p r e . I n v e c e l ' i n -
» fluenza m a s s o n i c a d e v e farsi s e n t i r e in t u t t e le c i r c o s t a n z e
» della vita sociale, e d i v e n i r e p a d r o n a e a r b i t r a di t u t t o . —
» Con q u e s t o si s p i a n e r à la via a l l ' a b o l i z i o n e d e l P a p a t o ; c o s ì
» T Italia s a r à l i b e r a d a l s u o i m p l a c a b i l e e m o r t a l e n e m i c o , e
» R o m a c h e fu in p a s s a t o il c e n t r o della T e o c r a z i a u n i v e r s a l e ,
» s a r à neh" a v v e n i r e il c e n t r o della s e c o l a r i z z a z i o n e u n i v e r s a l e ,
» d ' o n d e d e v e e s s e r e p r o c l a m a t a i n faccia a l m o n d o i n t e r o l a
198 LETTERA
» M a g n a C h a r t a della libertà u m a n a . »" S o n o a l t r e t t a n t e dichia-
r a z i o n i , a s p i r a z i o n i e r i s o l u z i o n i a u t e n t i c h e di f r a m a s s o n i o del-
le loro assemblee.
S e n z a e s a g e r a r p u n t o , è q u e s t o lo s t a t o p r e s e n t e e l ' a v -
v e n i r e c h e s i p r e v e d e p e r l a r e l i g i o n e i n Italia. D i s s i m u l a r n e l a
g r a v i t à s a r e b b e u n e r r o r e funesto. R i c o n o s c e r l o q u a l è , e d af-
f r o n t a r l o c o n e v a n g e l i c a p r u d e n z a e fortezza, d e d u r n e i d o v e r i
c h e e s s o i m p o n e a tutti i cattolici, e a noi s p e c i a l m e n t e , c h e
c o m e P a s t o r i d o b b i a m o v e g l i a r su di essi e c o n d u r l i a s a l v e z -
z a , egli è e n t r a r e n e l l e m i r e della P r o v v i d e n z a , e far o p e r a di
s a p i e n z a e di zelo p a s t o r a l e . — P e r q u e l l o c h e r i g u a r d a Noi,
l ' A p o s t o l i c o officio C ' i m p o n e d i p r o t e s t a r e a l t a m e n t e d i n u o v o
c o n t r o t u t t o ciò c h e a d a n n o della r e l i g i o n e si è fatto, si fa o
si a t t e n t a in I t a l i a : difensori e t u t o r i q u a l i s i a m o dei s a c r i di-
ritti della Chiesa e del Pontificato, a p e r t a m e n t e r e s p i n g i a m o ed
a t u t t o il m o n d o cattolico d e n u n z i a m o le offese c h e la Chiesa
e il Pontificato r i c e v o n o d e l c o n t i n u o , s p e c i a l m e n t e in R o m a , e
c h e r e n d o n o a Noi p i ù m a l a g e v o l e il g o v e r n o della cattolicità,
p i ù g r a v e e d i n d e g n a l a N o s t r a c o n d i z i o n e . Del r e s t o a b b i a m o
fermo n e h ' animo di nulla omettere per parte Nostra, che pos-
sa v a l e r e a m a n t e n e r v i v a e v i g o r o s a in m e z z o al p o p o l o ita-
l i a n o la fede e a p r o t e g g e r l a c o n t r o gli assalti n e m i c i . — F a c -
c i a m o p e r c i ò a p p e l l o , V e n e r a b i l i Fratelli, a n c h e a l v o s t r o z e l o
e a l v o s t r o a m o r e p e r l e a n i m e , affinchè c o m p r e s i della g r a v i -
t à d e l p e r i c o l o c h e e s s e c o r r o n o , a v v i s i a t e a i r i m e d i e tutto p o -
niate in opera per iscongiurarlo. Nessun mezzo è da trascura-
re c h e sia in p o t e r n o s t r o : t u t t e le r i s o r s e della p a r o l a , t u t t e le
-industrie d e l l ' a z i o n e , tutto l ' i m m e n s o t e s o r o di aiuti e di g r a -
zie, c h e l a Chiesa p o n e i n n o s t r a m a n o , s o n o d a a d o p e r a r e p e r
la f o r m a z i o n e di un Clero istruito e p i e n o dello spirito di G e s ù
Cristo; p e r l a c r i s t i a n a e d u c a z i o n e della g i o v e n t ù , p e r l ' e s t i r -
p a z i o n e delle r e e dottrine, p e r l a difesa delle verità cattoliche,
p e r la c o n s e r v a z i o n e del c a r a t t e r e e dello spirito c r i s t i a n o n e l l e
famiglie.
Q u a n t o al p o p o l o cattolico, è n e c e s s a r i o i n n a n z i tutto c h e
sia istruito d e l v e r o stato delle c o s e in Italia in fatto di reli-
g i o n e , d e l l ' i n d o l e e s s e n z i a l m e n t e religiosa c h e h a i n Italia l a
lotta c o n t r o il Pontefice, e dello s c o p o v e r o a c u i c o s t a n t e m e n -
t e s i m i r a , affinchè v e g g a coli' e v i d e n z a dei fatti i n q u a n t e g u i -
se è insidiato n e l l a s u a religione, e si p e r s u a d a q u a n t o r i s c h i o
LETTERA 199
c o r r e di e s s e r e d e r u b a t o e s p o g l i a t o del t e s o r o i n e s t i m a b i l e
della fede. — F o r m a t a s i negli a n i m i t a l e p e r s u a s i o n e , e certi
d ' a l t r a p a r t e c h e s e n z a la fede è i m p o s s i b i l e p i a c e r e a Dio e
salvarsi, c o m p r e n d e r a n n o che trattasi di assicurare il m a s s i m o ,
p e r n o n dir u n i c o , i n t e r e s s e c h e c i a s c u n o q u a g g i ù h a i l d o v e r e
di p o r r e in s a l v o i n n a n z i tutto, e a costo di q u a l u n q u e sacri-
f i c i o , sotto p e n a della s u a e t e r n a infelicità. C o m p r e n d e r a n n o al-
t r e s ì facilmente c h e , e s s e n d o q u e s t o u n t e m p o d i lotta a c c a -
nita e m a n i f e s t a , s a r e b b e viltà d i s e r t a r e il c a m p o e n a s c o n d e r
si. Il loro d o v e r e è di r i m a n e r e al p o s t o , di m o s t r a r s i a v i s o
a p e r t o veri cattolici p e r c r e d e n z e e d o p e r e c o n f o r m i alla l o r o
fede, e ciò t a n t o a o n o r di q u e l l a e a g l o r i a del s o m m o D u c e ,
d i cui s e g u o n o l e i n s e g n e ; c o m e p e r n o n a v e r l a s o m m a di-
s g r a z i a di e s s e r e sconfessati nel dì finale e n o n r i c o n o s c i u t i
p e r s u o i d a l g i u d i c e s u p r e m o , i l q u a l e h a d i c h i a r a t o c h e chi
n o n è c o n lui é c o n t r o di lui. — S e n z a o s t e n t a z i o n e e s e n z a ti-
midezza, diano p r o v a di quel vero coraggio che nasce dalla
c o s c i e n z a di c o m p i e r e un s a c r o s a n t o d o v e r e i n n a n z i a Dio e
agli u o m i n i . Con q u e s t a f r a n c a p r o f e s s i o n e di fede i cattolici
d e v o n o u n i r e u n a perfetta docilità e u n f i l i a l e a m o r e v e r s o l a
Chiesa, u n s i n c e r o o s s e q u i o a i V e s c o v i , e u n a a s s o l u t a d e v o -
z i o n e e d o b b e d i e n z a a l R o m a n o Pontefice. I n s o m m a r i c o n o s c e -
r a n n o q u a n t o sia n e c e s s a r i o c e s s a r s i d a t u t t o ciò c h e è o p e r a
d e l l e sètte o c h e d a l l e s è t t e h a f a v o r e e d i m p u l s o p e r c h è cer-
t a m e n t e c o n t a m i n a t o dallo spirito a n t i c r i s t i a n o c h e le a n i m a : e
d a r s i i n v e c e c o n attività, c o r a g g i o e c o s t a n z a alle o p e r e catto-
liche, alle a s s o c i a z i o n i ed istituzioni b e n e d e t t e dalla C h i e s a , in-
coraggiate e sostenute dai Vescovi e dal R o m a n o Pontefice.—
E p o i c h é il p r i n c i p a l e s t r u m e n t o di cui si s e r v o n o i n e m i c i è
l a s t a m p a , i n g r a n p a r t e i s p i r a t a e s o s t e n u t a d a loro, c o n v i e n e
c h e i cattolici o p p o n g a n o l a b u o n a alla cattiva s t a m p a p e r l a
difesa della verità, p e r la tutela della religione, e a s o s t e g n o dei
diritti della Chiesa. E c o m e è c o m p i t o della s t a m p a cattolica
m e t t e r e a n u d o i perfidi i n t e n d i m e n t i delle sètte, a i u t a r e e se-
c o n d a r e l ' a z i o n e dei s a c r i P a s t o r i , d i f e n d e r e e p r o m u o v e r e l e
o p e r e cattoliche, così è d o v e r e dei fedeli di s o s t e n e r l a effica-
c e m e n t e , sia n e g a n d o o r i t i r a n d o o g n i f a v o r e alla s t a m p a p e r -
v e r s a ; sia d i r e t t a m e n t e c o n c o r r e n d o , c i a s c u n o nella m i s u r a c h e
p u ò , a farla v i v e r e e p r o s p e r a r e : nella q u a l c o s a c r e d i a m o c h e
finora n o n siasi in Italia fatto a b b a s t a n z a . — Da u l t i m o i d o c u -
200 LETTERA
m e n t i da Noi dati a tutti i cattolici, s p e c i a l m e n t e neh" enciclica

« Humanum genus »e n e l l ' a l t r a « Sapientiae christianae » d e b -
b o n o e s s e r e p a r t i c o l a r m e n t e applicati e d inculcati a i cattolici
d ' I t a l i a . C h e s e p e r r e s t a r fedeli a q u e s t i d o v e r i a v r a n n o q u a l i
c h e cosa da patire o da sacrificare, si rincuorino p e n s a n d o , c h e
il r e g n o dei cieli p a t i s c e v i o l e n z a e c h e sol c o n farsi v i o l e n z a
si c o n q u i s t a ; e c h e chi a m a sè e le c o s e s u e p i ù di G e s ù Cri-
sto, n o n é d e g n o di lui. L ' e s e m p i o di tanti invitti c a m p i o n i , i
q u a l i p e r l a fede tutto g e n e r o s a m e n t e i n o g n i t e m p o sagrifica-
r o n o , gli aiuti s i n g o l a r i della g r a z i a c h e r e n d o n o s o a v e il giogo
di G e s ù Cristo e leggiero il s u o p e s o , d e b b o n o v a l e r e p o t e n t e -
m e n t e a r i t e m p r a r e il loro c o r a g g i o e a s o s t e n e r l i n e l g l o r i o s o
combattimento.
N o n a b b i a m o c o n s i d e r a t o f i n q u i della p r e s e n t e c o n d i z i o n e
di c o s e in Italia c h e il lato religioso, c o m e q u e l l o c h e p e r Noi
è p r i n c i p a l i s s i m o ed e m i n e n t e m e n t e p r o p r i o , p e r r a g i o n e del-
l' officio Apostolico c h e s o s t e n i a m o . — Ma è p r e g i o d e l l ' o p e r a
c o n s i d e r a r e eziandio il lato sociale e politico, affinchè v e g g a n o
g l ' i t a l i a n i , c h e n o n è solo l ' a m o r della r e l i g i o n e , ma altresì il
più s i n c e r o e il più nobile a m o r di p a t r i a c h e d e v e m u o v e r l i
a d o p p o r s i agli e m p i conati delle s è t t e . — B a s t a o s s e r v a r e p e r
convincersene, quale avvenire si prepari all'Italia, n e l l ' o r d i n e
sociale e politico, da g e n t e c h e ha p e r iscopo, e n o n lo dissi-
m u l a , di g u e r r e g g i a r e s e n z a t r e g u a il cattolicismo e il P a p a t o .
Già la p r o v a del p a s s a t o è p e r sè s t e s s a m o l t o e l o q u e n t e . —
Ciò c h e i n q u e s t o p r i m o p e r i o d o della s u a n u o v a vita sia ad-
d i v e n u t a T Italia p e r m o r a l i t à p u b b l i c a e p r i v a t a , p e r s i c u r e z z a ,
o r d i n e e traquillità interna, p e r p r o s p e r i t à e r i c c h e z z a n a z i o n a l e
è più n o t o p e r fatti di q u e l l o c h e Noi p o t r e m m o d i r e a p a r o l e .
Quelli stessi c h e p u r a v r e b b e r o i n t e r e s s e d i n a s c o n d e r l o , co-
stretti dalla verità, n o n l o tacciono. Noi d i r e m o solo, c h e n e l l e
condizioni p r e s e n t i , p e r u n a triste m a v e r a n e c e s s i t à , l e c o s e
n o n p o t r e b b e r o a n d a r e altrimenti : l a sètta m a s s o n i c a , p e r q u a n t o
ostenti u n o spirito di b e n e f i c e n z a e di f i l a n t r o p i a , n o n p u ò
e s e r c i t a r e c h e u n ' influenza funesta : e d a p p u n t o funesta p e r c h è
c o m b a t t e e tenta d i s t r u g g e r e la r e l i g i o n e di Cristo, v e r a b e n e -
fattrice d e l l ' u m a n i t à .
Tutti s a n n o q u a n t o e p e r q u a n t i c a p i influisca s a l u t a r m e n t e l a
religione nella società. È incontestabile, c h e la s a n a m o r a l e p u b -
blica e p r i v a t a fa T o n o r e e la forza degli Stati. Ma è i n c o n t e -
LETTERA 201
stabile e g u a l m e n t e che senza religione n o n vi è b u o n a m o r a l e ,

n è p u b b l i c a n è p r i v a t a . — Dalla famiglia s o l i d a m e n t e costituita
s u l l e n a t u r a l i s u e b a s i piglia vita, i n c r e m e n t o e forza la socie-
tà. O r a s e n z a r e l i g i o n e e s e n z a m o r a l i t à il c o n s o r z i o d o m e s t i c o
n o n ha stabilità, e i vincoli di famiglia si i n d e b o l i s c o n o e si
d i s s o l v o n o . — L a p r o s p e r i t à d e i p o p o l i e delle n a z i o n i v i e n d a
Dio e d a l l e s u e b e n e d i z i o n i . S e u n p o p o l o n o n s o l o n o n l a ri-
c o n o s c e da lui, r h a c o n t r o di lui si s o l l e v a , e n e l l a s u p e r b i a
del s u o spirito t a c i t a m e n t e gli d i c e d i n o n a v e r b i s o g n o d i lui
quella n o n è che u n a larva di prosperità destinata a s v a n i r e ,
n o n a p p e n a piaccia al Signore di confondere la s u p e r b a a u -
d a c i a dei s u o i n e m i c i . — La r e l i g i o n e è quella, c h e , p e n e t r a n d o
n e l f o n d o della c o s c i e n z a di c i a s c u n o , gli fa s e n t i r e la forza d e l
d o v e r e e lo s p i n g e a s e g u i r l o . La religione è q u e l l a , c h e , dà ai
p r i n c i p i s e n t i m e n t i di giustizia e di a m o r e pei l o r o s u d d i t i ,
c h e r e n d e i s u d d i t i fedeli e s i n c e r a m e n t e ad essi d e v o t i , c h e
fa retti e b u o n i i l e g i s l a t o r i , giusti ed i n c o r r o t t i i m a g i s t r a t i ,
v a l o r o s i fino all' e r o i s m o i soldati, coscienziosi e diligenti gli
a m m i n i s t r a t o r i . La r e l i g i o n e è q u e l l a , c h e fa r e g n a r e la c o n c o r -
dia e T affezione t r a i c o n i u g i , l ' a m o r e e la r i v e r e n z a t r a i g e -
nitori ed i figli; c h e i s p i r a ai p o v e r i il r i s p e t t o pei b e n i a l t r u i
e ai ricchi il r e t t o u s o delle l o r o s o s t a n z e . Da q u e s t a fedeltà
ai d o v e r i e da q u e s t o r i s p e t t o ai diritti a l t r u i n a s c e l ' o r d i n e ,
l a traquillità, l a p a c e , c h e s o n o t a n t a p a r t e della p r o s p e r i t à d i
u n p o p o l o e d i u n o S t a t o . T o l t a l a r e l i g i o n e , tutti q u e s t i b e n i
i m m e n s a m e n t e p r e z i o s i i n u n colla r e l i g i o n e s p a r i r e b b e r o d a l l a
società.
P e r T Italia la p e r d i t a s a r e b b e a l t r e s ì p i ù s e n s i b i l e . — Le
s u e m a g g i o r i glorie e g r a n d e z z e , p e r c u i t r a l e p i ù colte n a z i o -
n i e b b e p e r l u n g o t e m p o i l p r i m a t o , s o n o i n s e p a r a b i l i d a l l a re-
ligione; la q u a l e o le p r o d u s s e , o le ispirò, o c e r t o le favorì, le
aiutò e diede ad esse incremento. P e r le pubbliche franchigie
p a r l a n o i s u o i C o m u n i : p e r l e g l o r i e militari p a r l a n o t a n t e i m -
p r e s e m e m o r a n d e contro nemici dichiarati del n o m e cristiano,
p e r l e s c i e n z e p a r l a n o l e U n i v e r s i t à , c h e f o n d a t e , favorite, pri-
vilegiate d a l l a Chiesa, ne f u r o n o l ' a s i l o e il t e a t r o ; p e r le a r t i
p a r l a n o infiniti m o n u m e n t i d ' o g n i g e n e r e , d i c u i è s e m i n a t a
tutta Italia ; p e r le o p e r e a v a n t a g g i o dei m i s e r i , dei d i s e r e d a t i ,
degli o p e r a i p a r l a n o t a n t e fondazioni della c a r i t à c r i s t i a n a , t a n t i
asili a p e r t i ad o g n i s o r t a d ' i n d i g e n z a e d ' i n f o r t u n i o , e le a s -
202 LETTERA
sociazioni, e c o r p o r a z i o n i c r e s c i u t e s o t t o 1' e g i d a della r e l i g i o n e .

La v i r t ù e la forza della r e l i g i o n e è I m m o r t a l e , p e r c h è v i e n e
d a D i o : e s s a h a t e s o r i d i s o c c o r s o , h a r i m e d i efficacissimi p e r
i b i s o g n i di tutti i t e m p i , e di q u a l s i v o g l i a e p o c a , ai q u a l i sa
m i r a b i l m e n t e adattarli. Quello c h e h a s a p u t o e p o t u t o fare i n
altri t e m p i , è c a p a c e d i fare a n c h e a d e s s o c o n u n a v i r t ù s e m -
p r e n u o v a e rigogliosa. T o g l i e r e p e r t a n t o a l l ' I t a l i a l a r e l i g i o n e
è i n a r i d i r e d ' u n c o l p o la s o r g e n t e p i ù f e c o n d a di t e s o r i e di
s o c c o r s i inestimabili.
I n o l t r e , u n o dei più g r a n d i e dei p i ù formidabili p e r i c o l i
c h e c o r r e la società p r e s e n t e s o n o le a g i t a z i o n i d e i socialisti,
c h e m i n a c c i a n o d i s c o m p a g i n a r l a dalle f o n d a m e n t a . D a t a n t o
pericolo l'Italia n o n va i m m u n e ; e s e b b e n e altre nazioni sieno
p i ù d e l l ' I t a l i a infestate da q u e s t o spirito di s o v v e r s i o n e e di
d i s o r d i n e , n o n è m e n v e r o p e r ò c h e a n c h e nelle s u e c o n t r a d e
va l a r g a m e n t e s e r p e g g i a n d o q u e l l o spirito e o g n i g i o r n o si af-
forza. E tale è la s u a r e a n a t u r a , t a n t a la p o t e n z a della s u a
o r g a n i z z a z i o n e , t a n t a l ' a u d a c i a dei s u o i p r o p o s i t i , c h e f a m e -
stieri r i u n i r e tutte le forze c o n s e r v a t r i c i , p e r a r r e s t a r n e i p r o -
g r e s s i , ed i m p e d i r n e c o n felice s u c c e s s o il trionfo. Di q u e s t e
forze p r i m a e p r i n c i p a l i s s i m a t r a tutte è q u e l l a c h e p u ò d a r e
la religione e la Chiesa^: s e n z a di e s s a , r i u s c i r a n n o v a n e od
insufficenti le leggi più s e v e r e , i r i g o r i dei t r i b u n a l i , la s t e s s a
forza a r m a t a . C o m e già c o n t r o l e o r d e b a r b a r i c h e n o n v a l s e
l a forza m a t e r i a l e , m a l a virtù della r e l i g i o n e c r i s t i a n a , c h e p e -
n e t r a n d o nei loro animi, ne s p e n s e la ferocia, ne ingentilì i co-
s t u m i , li r e s e docili alla v o c e della v e r i t à e della l e g g e e v a n -
gelica; così c o n t r o l ' i n f u r i a r e delle m o l t i t u d i n i s f r e n a t e n o n vi
s a r à r i p a r o efficace s e n z a la v i r t ù s a l u t a r e d e l l a r e l i g i o n e : la
q u a l e facendo b a l e n a r e nelle m e n t i la l u c e della v e r i t à , e stil-
l a n d o nei c u o r i i santi precetti della m o r a l e di G e s ù Cristo, fac-
cia loro s e n t i r e la v o c e della c o s c i e n z a e del d o v e r e , e, p r i m a
c h e alla m a n o , p o n g a freno a l l ' a n i m o e s m o r z i l ' i m p e t o della
p a s s i o n e . — Osteggiare p e r t a n t o la religione è p r i v a r e l ' I t a l i a
d e l l ' a u s i l i a r e più p o t e n t e p e r c o m b a t t e r e u n n e m i c o c h e divie-
ne o g n i g i o r n o più formidabile e m i n a c c i o s o .
Ma n o n è tutto. — C o m e nell' o r d i n e sociale la g u e r r a fatta
alla religione r i e s c e funestissima e s o m m a m e n t e m i c i d i a l e al-
l' Italia, così nell' o r d i n e politico l'inimicizia colla S a n t a S e d e e
col R o m a n o Pontefice è p e r l'Italia s o r g e n t e d i g r a n d i s s i m i
LETTERA 203
d a n n i . A n c h e q u i la d i m o s t r a z i o n e n o n è p i ù da fare; b a s t a , a
c o m p i m e n t o del N o s t r o p e n s i e r o , r i a s s u m e r n e i n b r e v i p a r o l e
l e c o n c l u s i o n i . — L a g u e r r a fatta a l P a p a v u o l d i r e p e r l ' I t a -
lia, al di d e n t r o , divisione p r o f o n d a t r a F Italia officiale e la
g r a n p a r t e d ' i t a l i a n i v e r a m e n t e cattolici, e o g n i divisione è
debolezza; vuol dire privarla del favore e del concorso della
parte più schiettamente conservatrice; vuol dire alimentare nel
s e n o della n a z i o n e u n conflitto religioso c h e n o n a p p r o d ò m a i
a pubblico bene, ma porta anzi s e m p r e in sé stesso i g e r m i
funesti di m a l i e di c a s t i g h i g r a v i s s i m i . — Al di fuori, il conflitto
colla S a n t a S e d e , oltre c h e p r i v a l ' I t a l i a del p r e s t i g i o e d e l l o
s p l e n d o r e , c h e l e v e r r e b b e infallibilmente d a l ¿vivere i n p a c e
col Pontificato, le i n i m i c a i cattolici di t u t t o il m o n d o , le i m p o -
n e i m m e n s i sagriflcì, e a d o g n i o c c a s i o n e p u ò fornire a i n e m i c i
u n ' a r m a d a r i v o l g e r e c o n t r o d i lei.
E c c o il b e n e s s e r e e la g r a n d e z z a c h e a p p a r e c c h i a all' Italia
chi, a v e n d o n e i n m a n o l e s o r t i , f a q u a n t o p u ò p e r a b b a t t e r e
s e c o n d o F e m p i a a s p i r a z i o n e delle sètte, la r e l i g i o n e cattolica e
il P a p a t o !
Si p o n g a i n v e c e , c h e , r o t t a o g n i solidarietà e c o n n i v e n z a
colle sètte, sia lasciata alla r e l i g i o n e e alla Chiesa, c o m e alla
p i ù g r a n forza sociale, v e r a libertà e il p i e n o esercizio dei s u o i
diritti. — Q u a l felice c a m b i a m e n t o n o n a v v e r r e b b e nelle s o r t i di
I t a l i a ! I d a n n i e i pericoli c h e l a m e n t a v a m o q u i s o p r a c o m e
frutto della g u e r r a alla r e l i g i o n e e alla Chiesa, c e s s e r e b b e r o al
c e s s a r della lotta : n o n solo, ma t o r n e r e b b e r o altresì a fiorire
s u l l ' eletto s u o l o dell' Italia cattolica le g r a n d e z z e e le glorie, di
c u i la r e l i g i o n e e la Chiesa fu s e m p r e altrice f e c o n d a . Dalla l o r o
divina virtù germoglierebbe s p o n t a n e a la riforma d e ' p u b b l i c i
e d e ' p r i v a t i c o s t u m i ; si r a f f o r z e r e b b e r o i vincoli della famiglia:
e in o g n i o r d i n e di cittadini sotto F influsso religioso si d e s t e -
r e b b e p i ù vivo il s e n t i m e n t o del d o v e r e e della fedeltà n e l l ' a-
d e m p i e r l o . — L e q u e s t i o n i sociali c h e o r a t e n g o n o t a n t o p r e o c -
c u p a t i gli a n i m i , si a v v i e r e b b e r o v e r s o la m i g l i o r e e la p i ù c o m -
p l e t a s o l u z i o n e , m e r c è l a p r a t i c a a p p l i c a z i o n e dei p r e c e t t i d i
c a r i t à e di giustizia e v a n g e l i c a ; le p u b b l i c h e l i b e r t à , i m p e d i t e
di d e g e n e r a r e in licenza, s e r v i r e b b e r o u n i c a m e n t e al b e n e e
a d d i v e r r e b b e r o v e r a m e n t e d e g n e dell' u o m o : l e s c i e n z e , p e r l a
v e r i t à di c u i la Chiesa è m a e s t r a , e le a r t i , p e r F i s p i r a z i o n e
p o t e n t e , c h e la r e l i g i o n e d e r i v a d a l l ' alto, e c h e ha il s e g r e t o
204 LETTERA.
di t r a s f o n d e r e negli a n i m i , s a l i r e b b e r o p r e s t o a n u o v a eccellen-
z a . — F a t t a la p a c e colla Chiesa, s a r e b b e v i e più. c e m e n t a t a la
u n i t à religiosa e la c o n c o r d i a civile; c e s s e r e b b e la divisione t r a
i cattolici fedeli alla Chiesa e P Italia;, la q u a l e a c q u i s t e r e b b e
così un elemento potente di ordine e di conservazione. Fatta
r a g i o n e alle g i u s t e d o m a n d e d e l R o m a n o Pontefice, r i c o n o s c i u -
ti i s o v r a n i s u o i diritti, e r i p o s t o l o in c o n d i z i o n e di v e r a ed ef-
fettiva i n d i p e n d e n z a , i cattolici delle a l t r e p a r t i del m o n d o n o n
a v r e b b e r o più m o t i v o d i c o n s i d e r a r e 1 ' Italia c o m e n e m i c a d e l
loro P a d r e c o m u n e : essi c h e n o n p e r a l i e n o i m p u l s o , n è i n c o n -
s a p e v o l i d i q u e l c h e vogliono, m a s ì p e r s e n t i m e n t o d i fede e
d e t t a m e d i d o v e r e , a l z a n o o r a c o n c o r d e m e n t e l a v o c e a riven-
d i c a r e la dignità e la libertà del P a s t o r e s u p r e m o delle a n i m e
loro. — Che a n z i c r e s c e r e b b e all' Italia r i s p e t t o e c o n s i d e r a z i o n e
p r e s s o gli altri popoli d a l v i v e r e i n a r m o n i a colla S e d e A p o -
stolica; l a q u a l e , c o m e fece s p e r i m e n t a r e i n p a r t i c o l a r m o d o
a g l ' i t a l i a n i i benefici della s u a p r e s e n z a in m e z z o a loro'; cosi
coi tesori della fede c h e s i diffusero s e m p r e d a q u e s t o cen-
t r o di b e n e d i z i o n e e di s a l u t e , fece c h e si diffondesse p r e s s o
tutte le genti g r a n d e e r i s p e t t a t o il n o m e italiano. L ' I t a l i a ri-
conciliata col Pontefice e fedele alla s u a religione, s a r e b b e a v -
viata ad e m u l a r d e g n a m e n t e le avite glorie; e da tutto ciò c h e
è v e r o p r o g r e s s o dell' età n o s t r a n o n p o t r e b b e c h e r i c e v e r e n o -
vello i n c i t a m e n t o a d a v v a n t a g g i a r s i n e l s u o g l o r i o s o c a m m i n o . —
E R o m a città cattolica p e r e c c e l l e n z a , p r e o r d i n a t a da Dio a
c e n t r o della religione di Cristo e S e d e d e l s u o Vicario, il c h e
fu c a g i o n e della s u a stabilità e g r a n d e z z a a t r a v e r s o di t a n t e
f
età e di sì s v a r i a t e v i c e n d e , r i p o s t a s o t t o il pacifico e p a t e r n o
(
s c e t t r o del R o m a n o Pontefice, t o r n e r e b b e a d e s s e r e ciò c h e l a

fecero la P r o v v i d e n z a e i secoli, n o n rimpicciolita alla condi-
zione d i capitale d i u n r e g n o p a r t i c o l a r e , n è divisa t r a d u e di-
v e r s i e s o v r a n i poteri, d u a l i s m o c o n t r a r i o alla s u a s t o r i a ; ma
c a p i t a l e d e g n a del m o n d o cattolico, g r a n d e d i tutta l a m a e s t à
della R e l i g i o n e e del s o m m o S a c e r d o z i o , m a e s t r a e d ' e s e m p i o
di m o r a l i t à e di civiltà ai popoli.
Non sono queste, Venerabili Fratelli, v a n e illusioni, ma
s p e r a n z e p o g g i a t e s u l più solido e v e r a c e f o n d a m e n t o . — L ' a s -
s e r z i o n e c h e s i v a d a t e m p o d i v u l g a n d o , e s s e r e i cattolici e d
il Pontefice i n e m i c i d ' I t a l i a , e q u a s i altrettanti alleati d e ' p a r -
titi sovversivi, n o n è c h e g r a t u i t a i n g i u r i a e s p u d o r a t a c a l u n n i a
LETTERA 20¡2
s p a r s a a d a r t e dalle sètte p e r p a l l i a r e i l o r o r e i d i s e g n i e n o n
i n c o n t r a r e i n t o p p o nell' o p e r a e s e c r a n d a d i s c a t t o l i c i z z a r e l ' I t a -
lia. L a v e r i t à c h e d i s c e n d e c h i a r i s s i m a d a q u a n t o a b b i a m o det-
to finora, è c h e i cattolici s o n o i migliori a m i c i del p r o p r i o p a e -
se : e c h e d a n n o p r o v a di forte e v e r a c e a m o r e n o n s o l a m e n t e
v e r s o l a religione avita, m a a n c h e v e r s o l a p a t r i a l o r o d i s t a c -
c a n d o s i i n t e r a m e n t e dalle sètte, a v v e r s a n d o n e lo spirito e le
o p e r e , f a c e n d o o g n i sforzo a c c i o c c h é l ' I t a l i a n o n p e r d a , m a
c o n s e r v i v i g o r o s a l a fede; n o n c o m b a t t a l a Chiesa, m a l e sia
fedele q u a l f i g l i a , n o n o s t e g g i i l Pontificato, m a s i riconcili c o n
l u i . — A d o p e r a t e v i a t u t t ' u o m o , o V e n e r a b i l i F r a t e l l i , affinchè
la l u c e della v e r i t à si faccia s t r a d a in m e z z o alle m o l t i t u d i n i ,
sicché queste abbiano finalmente a c o m p r e n d e r e d o v e si trova
il loro b e n e e il l o r o v e r a c e i n t e r e s s e , ed a p e r s u a d e r s i c h e s o l o
dalla fedeltà alla religione, dalla p a c e c o n la C h i e s a e col R o -
m a n o Pontefice s i p u ò s p e r a r p e r l ' I t a l i a u n a v v e n i r e [ d e g n o
d e l s u o g l o r i o s o p a s s a t o . — Alla q u a l c o s a v o r r e m m o c h e p o n e s -
s e r o m e n t e , n o n d i r e m o gli affigliati alle sètte, i q u a l i di p r o -
posito d e l i b e r a t o s ' a r g o m e n t a n o d i a s s o d a r e s u l l e r o v i n e d e l l a
r e l i g i o n e cattolica i l n u o v o a s s e t t o della P e n i s o l a , m a gli altri,
che senza accogliere sì biechi intendimenti, aiutano l ' o p e r a di
quelli col s o s t e n e r n e la politica : e p a r t i c o l a r m e n t e i g i o v a n i , sì
facili a e r r a r e p e r effetto d ' i n e s p e r i e n z a e p r e d o m i n i o di senti-
m e n t o . O g n u n o v o r r e m m o s i p e r s u a d e s s e c o m e l a via c h e s i s t a
p e r c o r r e n d o , n o n p o s s a e s s e r e c h e fatale all' Italia : e se Noi
d e n u n z i a m o a n c o r a u n a volta i l p e r i c o l o , n o n altro C i m u o v e
c h e c o s c i e n z a di d o v e r e e c a r i t à di p a t r i a .
Ma ad i l l u m i n a r e le m e n t i e r e n d e r e efficaci i n o s t r i sforzi,
è d u o p o d ' i n v o c a r e s o p r a t t u t t o gli aiuti d e l cielo. E p e r ò alla
n o s t r a c o m u n e a z i o n e , V e n e r a b i l i Fratelli, v a d a u n i t a l a p r e -
g h i e r a , e sia u n a p r e g h i e r a g e n e r a l e , c o s t a n t e , f e r v o r o s a , c h e
faccia d o l c e v i o l e n z a al c u o r e di Dio, lo r e n d a p r o p i z i o a q u e -
s t a n o s t r a Italia, s ì c h e a l l o n t a n i d a e s s a o g n i s c i a g u r a , q u e l l a
in s p e c i e c h e s a r e b b e la p i ù terribile di tutte, la p e r d i t a della
fede. — M e t t i a m o p e r m e d i a t r i c e a p p r e s s o Dio la g l o r i o s i s s i m a
Vergine Maria, l'invitta Regina del Rosario, che tanta potenza
h a s o p r a l e forze d ' i n f e r n o e t a n t e volte h a fatto s e n t i r e a l l ' I -
talia gli effetti della s u a m a t e r n a dilezione. — F a c c i a m o a l t r e s ì
fiducioso r i c o r s o ai s a n t i Apostoli P i e t r o e P a o l o c h e q u e s t a
206 LETTERA
t e r r a b e n e d e t t a c o n q u i s t a r o n o alla fede, s a n t i f i c a r o n o colle l o r o

fatiche, b a g n a r o n o d e l loro s a n g u e .
A u s p i c e intanto degli aiuti c h e d o m a n d i a m o , e p e g n o d e l
N o s t r o s p e c i a l i s s i m o affetto v i sia l ' A p o s t o l i c a b e n e d i z i o n e , c h e
d a l l ' intimo del c u o r e i m p a r t i a m o a Voi, V e n e r a b i l i F r a t e l l i , a l
v o s t r o clero e al p o p o l o italiano.
Dato a R o m a p r e s s o S. P i e t r o , li 15 O t t o b r e 1 8 9 0 , a n n o
d e c i m o t e r z o del N o s t r o Pontificato.
LEO P P . XIII.
(Versio latina)
L I T T E R A E Encyclicae S S . D. N. L e o n i s X I I I ad Episcopos, Clerum

et Populum Italiae.
A b apostolici Solii celsitudine, u b i N o s a d p r o s p i c i e n d u m

s a l u t i o m n i u m p o p u l o r u m divina P r o v i d e n t i a p o s u i t , i n Italia,
c u i u s i n s i n u D e u s Vicarii s u i s e d e m , s i n g u l a r i s a c p r a e c i p u i
a m o r i s a c t u collocavit, e t u n d e n i h i l o m i n u s m u l t i p l i c e s Nobis,
eaeque gravissimae moeroris causae proveniunt, noster saepe-
n u m e r o s e Agit o b t u t u s . H a u d e q u i d e m p e r s o n a l e s offensae, p r i -
vationes, libertatis, quietis a t q u e r e g i m i n i s sacriAcia, p r a e s e n t
r e r u m conditione Nobis i m p o s i t a , N o s c o n t r i s t a n t , n e q u e i n i u r i a e
a c ludibria, q u a e p r o c a c i b u s scriptis p r a e l o i m p r e s s i s , i n N o s q u o -
tidie iaciendi p l e n a q u i s q u e fruitur p o t e s t a t e . S i d e n o s t r a t a n -
t u m m o d o P e r s o n a a g e r e t u r , e t nisi r u i n a p r a e oculis v e r s a r e t u r ,
q u a m Italiae, F i d e s a n c t a periclitanti, i m m i n e r e c o n s p i c i m u s ,
silentio p e r f e r r e m u s offensas, d i c e r e g e s t i e n t e s e t N o s , q u o d u n u s
ex praeclarissimis Praecessoribus nostris de se scribebat: « Si
» t e r r a e m e a e captivitas p e r q u o t i d i a n a m o m e n t a n o n e x c r e -
» sceret, de d e s p e c t i o n e m e a a t q u e i r r i s i o n e l a e t u s f a c e r e m »
S . G r e g . M . E p . a d Maurit. I m p e r a t . S e d p r a e t e r q u a m q u o d
de libertate d i g n i t a t e q u e S. S e d i s r e s est, i p s a Religio et s a l u s
a g i t u r u n i v e r s a e Nationis, et q u i d e m talis Nationis, q u a e a pri-
m i s ipsis Ecclesiae t e m p o r i b u s F i d e m C a t h o l i c a m laeta excepit,
e a m q u e s e m p e r sollicite custodivit.
Q u o d incredibile v i d e t u r , e t t a m e n v e r u m e s t , e o d e v e n i -
m u s , u t a Nobis h u i c n o s t r a e Italiae Fidei a m i s s i o m e t u e n d a
LITTERAE 207
sit. S a e p i u s a d a r m a c o n c l a m a v i m u s , u t p e r i c u l u m a d v e r t e r e -
t u r s e d n e q u a q u a m i d e o s a t i s N o s fecisse a r b i t r a m u r .
U r g e n t i b u s continuis ac s e m p e r ferocioribus a g g r e s s i b u s ,
v a l i d i o r e m Officii n o s t r i c o n s c i e n t i a m , q u a e a d v o s , V e n e r a b i l e s
Fratres, v e s t r u m Clerum, Italumque p o p u l u m iterum alloquen-
d o s e x s t i m u l a t , i n t i m e p e r s e n t i m u s , Q u o n i a m i n d u c i a s n o n fa-
cit h o s t i s , i d e o n e c N o b i s , n e c v o b i s s i l e r e licet, a u t e s s e otiosis,
qui Religioni p o p u l o r u m nostris curis concreditorum t u e n d a e
C u s t o d e s a c V i n d i c e s , P a s t o r e s a t q u e E x c u b i a e G r e g i s Christi
constituti s u m u s , p r o q u o a d vitae i p s i u s p e r i c u l u m , s i o p u s
sit, s u b e u n d u m , n e d u m a d c e t e r a o m n i a a m i t t e n d a , p r a e s t o n o s
esse oportet.
N o v a h a u d q u a q u a m l o q u e m u r ; facta e n i m q u a e accide-
r u n t , n o n i m m u t a n t u r ; d e q u e ipsis alias, p r o u t i o p p o r t u n a s e s e
obtulit occasio, e x officio d i s s e r u i m u s . A t v e r o h i c v o l u m u s e a
q u o d a m m o d o s u m m a t i m colligere e t q u a s i c o m p e n d i o s e d i g e -
rere, ut quae exinde profluunt consectaria ad o m n i u m erudi-
t i o n e m o p p o r t u n e d e d u c a n t u r . H u i u s m o d i facta m i n i m e d u b i a
s u n t a u t c o n t r o v e r s a , q u a e m e r i d i a n a l u c e fulgente c o n t i g e r u n t ;
e t q u i d e m h a u d s a n e d i s i u n c t a , s e d ita i n v i c e m c o n n e x a , u t i n
s u a i p s o r u m s e r i e q u o d d a m s y s t e m a , c u i u s i p s a m e t sint, q u a e -
d a m a d effectum t r a d u c t i o a t q u e explicatio, e v i d e n t i s s i m e p r o -
d a n t . N o v u m profecto s y s t e m a n o n est, s e d o m n i n o n o v a a u -
dacia, r a b i e s , r a p i d i t a s , q u a illud a d effectum c o n t i n e n t e r a d d u c i
conspicimus.
Hoc est iamdiu p r a e c o n c e p t u m s e c t a r u m propositum, q u a n -
t o c i u s o p e r e c o m p l e n d u m , q u o d h o d i e i n Italia evolvitur, p r a e -
sertim q u o d ad Ecclesiam pertinet, a t q u e Catholicam Religionem;
e o q u i d e m consilio u l t i m o a c n o t i s s i m o , u t e a m , s i f i e r i possit,
funditus evertant.
H o d i e d e Sectis, q u a e m a s s o n i c a e a p p e l l a n t u r , q u a e s t i o n e m
i n s t i t u e r e s u p e r v a c u u m e s t : i a m lata est s e n t e n t i a : scopi, a d -
m i n i c u l a , d o g m a t a , a c t u s , o m n i a c o m p e r t a s u n t , a t q u e ita certa,
u t d e i i s d e m c o n t r o v e r s i a n u l l a e s s e possit. S a t a n a e , c u i u s e a e
i n s t r u m e n t a s u n t , spiritu p e r v a s a e , i n C h r i s t u m I e s u m e t a b E o
i n s t i t u t a m E c c l e s i a m m o r t a l i a t q u e i m p l a c a b i l i odio, sicut e a r u m
i n s p i r a t u r d i a b o l u s , a d e o e x a r d e s c u n t , ut, q u o a d p o s s u n t , e a m
labefactare, aut saltem compedire conentur. Id bellum prae-
senti t e m p o r e , m a g i s q u a m alibi i n Italia g e r i t u r , u b i Catholica
Religio altius r a d i c e s egit; m a x i m e v e r o i n h a c U r b e R o m a ,
208 LITTERAE
u b i c a t h o l i c a e u n i t a t i s c e n t r u m e t c a p u t est, e t u b i s e d e t u n i -
versalis Ecclesiae Pastor et Magister.
V a r i a s h u i u s c e belli p h a s e s a p r i m i s i p s i s m e m o r i a r e p e -
t e r e i u v a t . P r i m o q u i d e m c o e p t u m e s t a b e v e r t e n d o , s u b poli-
tica specie, civili R o m a n o r u m P o n t i f i c u m P r i n c i p a t u : s e d h u i u s
e v e r s i o i n e o r u m , q u i e i u s d e m s e c t a e D u c e s r e a p s e s u n t , se-
c r e t i s consiliis, p o s t m o d u m m a n i f e s t e d e c l a r a t i s , a d s u p r e m a m
i p s a m e o r u m d e m R o m a n o r u m Pontificum spiritualem potesta-
t e m p e s s u m d a n d a m , aut saltem vinculis constrictum servituti
subiiciendam inservire debebat.
E t n e cui d u b i u m s u p e r e s s e t , q u o n a m r e i p s a i s t o r u m con-
silia s p e c t a r e n t , illico r e l i g i o s o r u m O r d i n u m s u p p r e s s i o s u c c e s -
sit, q u a evangelici Operarii, q u i s a c r i s o b e u n d i s Ministeriis, r e -
ligiosae a d s i s t e n t i a e h u i c S . S e d i e x h i b e n d a e , F i d e i v e inter In-
fideles propagandae destinantur, sunt valde n u m e r o imminuti.
D e i n c e p s acl militiam s u b e u n d a m e t i a m i u v e n e s clerici, l e g e
lata, c o m p u l s i s u n t , n e c e s s a r i o e x i n d e c o n s e q u e n t i b u s m u l t i s ,
i i s q u e g r a v i b u s , o b s t a c u l i s d e l e c t u i C l e r i c o r u m h a b e n d o , a d con-
v e n i e n t e m Cleri e t i a m s a e c u l a r i s c o n s t i t u t i o n e m p e r f i c i e n d a m ,
irifestis. M a n i b u s p r a e t e r e a i n e c c l e s i a s t i c u m p a t r i m o n i u m vio-
l e n t e r a d m o t i s , illud p a r t i m f i s c o p r o r s u s a d i u d i c a t u m fuit; p a r -
t i m v e r o , e n o r m i s s i m i s tributis impositis, s u m m o p e r e t e n u a t u m
e o q u i d e m consilio, u t a d e g e s t a t e m r e d i g e r e t u r C l e r u s e t E c -
clesia, a t q u e u t ista iis p r i v a r e t u r a d m i n i c u l i s , q u i b u s a d v i v e n -
d u m , i n s t i t u t a q u e a c pia O p e r a i n divini sui A p o s t o l a t u s s u b s i -
d i u m p r o m o v e n d a i n t e r r i s eget. I d i p s i m e t M a s s o n i c a e addicti
a p e r t e p r o c l a m a r u n t : « Ad m u n i e n d u m m o r a l e m Cleri, et Cle-
ricalium, ut aiunt, societatum in populos influxum unica, ap-
p r i m e efficax, a d h i b e n d a r a t i o e s t ; Clericos b o n i s o m n i b u s e x -
haurire, atque ad e x t r e m a m inopiam redigere ».
C a e t e r o q u i n i p s a civilis D o m i n a t u s actio a d r e l i g i o s u m a t q u e
C h r i s t i a n u m c h a r a c t e r e m a b Itala n a t i o n e d e l e n d u m tota p e r s e
c o n t i n e n t e r dirigitur. A b l e g i b u s e t a b o m n i Officialis ( q u a m v o -
cant) vitae actu, q u a e v i s i n s p i r a t i o a u t i d e a religiosa g e n e r a l i t e r
e t c o n s t a n t e r e x c l u d i t u r , nisi forte e t i a m d i r e c t e o p p u g n e t u r :
q u a e v i s p u b l i c a Fidei et pietatis c a t h o l i c a e manifestatio a u t in-
hibetur, a u t s p e c i o s a s o b c a u s a s s e x c e n t i s m o d i s i m p e d i t u r .
Familiis s u b m o t a e a r u m b a s i s est, a c religiosa constitutio,
M a t r i m o n i o , q u o d civile v o c a n t , p r o c l a m a t o ; e t i n s t r u c t i o n e s c h o -
lastica imposita, q u a e a p r i m i s ipsis l i t e r a r u m r u d i m e n t i s u s q u e
LITTERAE 209
ad s u p r e m a s in Archigymnasiis audiendas praeceptiones omnino

laica p r a e c i p i t u r ; e x q u o i d p r o c u l d u b i o eveniet, u t n o v a e g e -
n e r a t i o n e s , q u a n t u m a d civilem D o m i n a t u m s p e c t a t , s i n e u l l a
R e l i g i o n i s i d e a , p r i m i s a c p r a e c i p u i s s u o r u m e r g a D e u m Offi-
c i o r u m n o t i o n i b u s p r o r s u s d e s t i t u t a e s u c c r e s c e r e fere a d i g a n t u r .
Hoc enim v e r o est s e c u r i m ad r a d i c e m arboris a d m o v e r e ,
n e c alia via s i v e u n i v e r s a l i o r , s i v e efficacior h a c e x c o g i t a n p o s s e t
a d i p s a m h o m i n u m s o c i e t a t e m , familias, s i n g u l o s d e n i q u e c i v e s
a b m o r a l i E c c l e s i a e e t s a n c t a e Fidei i n f l u x u r e m o v e n d u s . « M o -
r a l e m Cleri, id e s t C a t h o l i c a e E c c l e s i a e , in p o p u l o s a u c t o r i t a t e m
a b i m i s r a d i c i b u s , a t q u e e x ipsis socialis vitae fontibus, s c h o l a
videlicet e t familia, f u n d i t u s e v e h e r e , a x i o m a est a b m a s s o n i c a e
Sectae scriptoribus authentice declaratum.
A t e n i m , q u i s p i a m f o r t a s s e o g g e r e t , i d n o n i n Italia t a n t u m -
m o d o accidit, s e d q u o d d a m s y s t e m a g u b e r n i i est, cui s e g e n e -
r a l i t e r o m n e s civiles D o m i n a t u s a c c o m m o d a n t . S e d h o c , N o s
r e s p o n d e m u s , minime destruit quod de massonicae Sectae in
Italia consistentes consiliis a c t i b u s q u e a s s e r i m u s ; i m o p o t i u s
confirmât. Utique eiusmodi systema, u b i c u m q u e e a d e m Secta
s u a m i m p i a m ac nefastam actionem exserit, adoptatur atque in
u s u m d e d u c i t u r ; e t q u o n i a m h a e c S e c t a late diffusa est, idcirco
illud s y s t e m a a n t i c h r i s t i a n u m e t i p s u m late est p u b l i c i s a c t i b u s
a p p l i c a t u m . A t v e r o ista applicatio i n iis r e g i o n i b u s m a g i s r a -
p i d a a c m a g i s u n i v e r s a l i s evadit, q u a r u m M o d e r a t o r e s m a g i s
S e c t a e m a s s o n i c a e i m p e r i o o b n o x i i s u n t , e i u s q u e p r o p e n s i u s ini-
q u a coepta secundant.
Et, q u o d m a g n u m i n f o r t u n i u m r e p u t a m u s , i n h i s c e r e g i o -
n i b u s , p r a e s e n t i t e m p o r e , e t i p s a m e t h a e c n o v a Italia r e c e n s e -
t u r . H a u d t a m e n h o d i e i m p i o a c malefico S e c t a r u m i n f l u x u i
Italia s u b e s s e coepit ; s e d a l i q u o t a b h i n c a n n o s i s t a e r e r u m a b -
s o l u t i s s i m a potitae, p r a e p o t e n t e s , e i d e m t y r a n n o r u m m o r e p r o
s u o lubito d o m i n a n t u r . Hic r e m p u b l i c a m a d m i n i s t r a n d i r a t i o ,
q u o d a d R e l i g i o n e m p e r t i n e t , S e c t a r u m votis tota a p p r i m e favet
e t s e r v i t ; q u a e q u i d e m S e c t a e u t s u a v o t a e x p l e a n t , i n ipsis su-
p r e m i s rei publicae Rectoribus fautores docilesque servos nan-
c i s c u n t u r . L e g e s , q u a s isti c o n d u n t , E c c l e s i a e affatim infestae,
e t consilia, q u a e p r o d u n t , e i d e m i n i u r i o s a , p r i m u m i n S e c t a e
c o n v e n t i b u s p r o p o n u n t u r , d e c e r n u n t u r , definitive s t a t u u n t u r .
Sufficit a u t e m q u a m c u m q u e r e m , a l i q u a m p r a e s e f e r r e , etsi du-
Acta, Tom. XXIII. fase. CCLXVIII. 14

210 LITTERAE
b i a m , c o n t u m e l i a e s p e c i e m a u t d e t r i m e n t i i n E c c l e s i a m , u t ea-
d e m illico adscita p r o m o t a q u e c o n s p i c i a t u r .
I n t e r r e c e n t i o r a facta Codicis p o e n a l i s a p p r o b a t i o n e m m e -
m i n e r i m u s ; ubi quod o m n i u m m a x i m a pertinacia contra ra-
t i o n e s o m n e s o p p o s i t a s o m n i n o s a n c i r e placuit, q u i d a m legis
articuli f u e r u n t Clero a d v e r s i , q u i i n i p s u m q u a m d a m e x c e p t i o -
n i s l e g e m c o n s t i t u u n t , e t q u o d , i n c r e d i b i l e dictu est, t a m q u a m
f a c i n o r a h a b e n t q u o s d a m a c t u s , q u i Clero ipsi s a c r a e t s a n c t a
s u n t ministerii s u i officia.
L e x d e piis O p e r i b u s s e u Institutis, q u a t o t u m c h r i s t i a n a e
Charitatis p a t r i m o n i u m , a v o r u m p i e t a t e e t religione, s u b u m b r a
e t p r o t e c t i o n e Ecclesiae, c o n g e s t u m , a b h u i u s a u c t o r i t a t e e t a d -
m i n i s t r a t i o n e s u b t r a c t u m fuit, i a m a l i q u o t a n n i s a n t e i n m a s s o -
n i c a e S e c t a e c o n v e n t i b u s p r o p o s i t a fuerat a c s t a t u t a , h a c p r o -
fecto d e c a u s a , q u o d e a l e x n o v a m E c c l e s i a e i n i u r i a m afferre
d e b e b a t , s o c i a l e m eius a u c t o r i t a t e m m i n u e r e , m a g n a m q u e L e -
g a t o r u m v i m , i m p e n s i s p r o religioso c u l t u s u s t i n e n d i s d e s t i n a -
tam, absolute dirimere.
H u c accessit o p u s i n p r i m i s h u i u s S e c t a e d i g n u m , p u b l i c i
videlicet m o n u m e n t i erectio f a m o s o A p o s t a t a e N o l a n o a m a s s o -
nica Secta i a m d i u d e c r e t a , a t q u e i n s t a n t e r p r o m o t a ; d e n i q u e ,
a d i u v a n t i b u s f a v e n t i b u s q u e rei p u b l i c a e R e c t o r i b u s , a d f i n e m
p e r d u c t a : q u a e q u i d e m S e c t a p e r eos, q u i p r a e c i p u i consilio-
r u m eius interpretes reputantur, eiusdem m o n u m e n t i s c o p u m
confiteri, s i g n i f i c a t i o n e m q u e p a l a m e d i c e r e n o n e r u b u i t : « s c o -
p u s e q u i d e m fuit, i n R o m a n u m P o n t i f i c e m p r o b r u m inficere;
significatio a u t e m h a e c e s t : c a t h o l i c a e F i d e i suffici n u n c velle
e x a m i n i s , critices, cogitatus, et c o n s c i e n t i a e a b s o l u t i s s i m a m li-
b e r t a t e m » ; quid v e r o h a e l o c u t i o n e s in h u i u s m o d i p e r d u e l l i u m
ore sonent, probe n o v i m u s .
Ad hoc confirmandum accesserunt d e m u m explicationes
e o r u m , q u i Italico R e g i m i n i t u e n d o p r a e p o s i t i s u n t , a c p u b l i c a e
d e c l a r a t i o n e s , q u a e ita a d a m u s s i m s o n a n t : « Colluctatio v e r a
n e c d u b i a , q u a m rei p u b l i c a e a d m i n i s t r a t o r e s p r o b e s e intelle-
x i s s e g l o r i a n t u r , est colluctatio h i n c i n t e r F i d e m E c c l e s i a m q u e ,
inde vero liberum e x a m e n Rationemque, omnino implacabilis.
C o n e t u r u t i q u e Ecclesia o b l u c t a r i , r a t i o n e m , l i b e r t a t e m q u e co-
g i t a t u s i t e r u m c o m p e d i r e , e t victrix c o n s i s t e r e : q u o d q u i d e m a d
s u p r e m o s r e i p u b l i c a e M o d e r a t o r e s attinet, s e i n h a c c o l l u c t a -
tione p r o r a t i o n e c o n t r a F i d e m s t a r e a p e r t e d e c l a r a n t , s i b i q u e
LITTERAE 21Í
t a m q u a m p r o p r i u m m u n u s a t t r i b u u n t i d e f f i c e r e , u t Itala D o -
m i n a t i o sit r a t i o n i s ac libertatis e v i d e n s v i v a q u e e x p r e s s i o » :
p r o h ! triste m u n u s , q u o d n u p e r i n simili e v e n t u a u d a c i s s i m e
enunciatum audivimus.
E x h u i u s m o d i factis o b o m n i u m o c u l o s p a t r a t i s , a t q u e e x
hisce protestationibus palam emissis, multo evidentius perspi-
c i t u r , p r i n c i p a l e m i d e a m , q u a e , q u a t e n u s R e l i g i o n e m attingit,
r e i p u b l i c a e i n Italia g e r e n d a e d o m i n a t u r , a l i a m n o n e s s e , q u a m
Sectae massonicae p r o g r a m m a in actum u s u m q u e deducere.
Q u a n t u m h a c i n r e a b istis i a m c o n f e c t u m sit, n e m o n o n v i d e t ;
q u a n t u m vero a d h u c perficiendum supersit, probe n o v i m u s ;
m a g n a q u e p o t e s t c e r t i t u d i n e p r a e v i d e r i , d o n e c Italiae s o r t e s i n
h o r u m , q u i sectis addicti s u n t , R e c t o r u m m a n i b u s v e r s a b u n t u r ,
fore u t p l u s m i n u s v e celeriter, p r o v a r i i s r e r u m a d i u n c t i s , illius
exsecutio urgeatur, u s q u e ad perfectam ipsius p r o g r a m m a t i s
explicationem.
N u n c a u t e m e o r u m a g e n d i a l a c r i t a s a d q u o s d a m f i n e s , iu-
x t a v o t a i a m d i u elicita, e t consilia i n p r a e c i p u i s S e c t a e c o n v e n -
t i b u s i n i t a , u t r a q u e capitali i n E c c l e s i a m odio i n s p i r a t a , obti-
n e n d o s dirigitur.
Iique s u n t : « c u i u s c u m q u e religiosae instructionis scholas
a b o l e r e , a c n o v a Instituta e r i g e r e , i n q u i b u s vel i p s a f e m i n e a
i u v e n t u s a b q u a v i s Cleri a u c t o r i t a t e p e n i t u s e x i m a t u r : civilis
e n i m D o m i n a t u s , q u u m a t h e u s e s s e d e b e a t , i u s e t officium h a -
bet, q u o profecto n e q u e a t e x p o l i a r i , c o r a n i m u m q u e c i v i u m c o n -
f o r m a n d i ; n e c u l l u m G y m n a s i u m illius i n s p i r a t i o n i a c v i g i l a n -
tiae s u b t r a h i fas est.
» Leges o m n e s hodie vigentes ad s a r t a m tectam s e r v a n d a m
a b s o l u t a m civilis Societatis a q u a l i b e t Cleri a u c t o r i t a t e liberta-
tem sancitas, severissime tueri et exsequi.
» L e g e s , q u i b u s O r d i n e s q u i q u e religiosi a m a n d a n t u r , rigi-
d i s s i m e o b s e r v a r e , a t q u e o m n i b u s uti a d m i n i c u l i s , u t e a e d e m
efficaces r e d d a n t u r .
» U n i v e r s u m ecclesiasticum patrimonium iuxta hoc iamdiu
a d o p t a t u m a x i o m a d i s p o n e r e : illud n i m i r u m civili D o m i n a t u i i n
m a n c i p i o e s s e , e i u s d e m q u e a d m i n i s t r a t i o n e m a d civilem q u a m -
libet p o t e s t a t e m p e r t i n e r e .
» Q u o d l i b e t E c c l e s i a e , s e u , ut a i u n t , Clericalis a u c t o r i t a t i s
e x e r c e n d a e ius arcere a publica quavis administratione, a piis
O p e r i b u s , s e u Institutis, a n o s o c o m i i s , a g y m n a s i i s , a p u b l i c i s
gl 2 LITTERAE
consiliis, u b i P a t r i a e s o r t e s p r a e d i s p o n u n t u r , a b A c a d e m i i s , a
civicis circulis, a q u a v i s c i v i u m s o c i e t a t e l e g i t i m e constituta, a
c o m i t a t i b u s ( q u o s v o c a n t ) d e m u m a familiis; a r c e r e videlicet a
q u a c u m q u e re, u n d i q u e , s e m p e r : contra enim vero debet in
q u i b u s l i b e t socialis v i t a e a c t i b u s m a s s o n i c a e S e c t a e a u c t o r i t a s
persentiri, e a q u e o m n i u m r e r u m d o m i n a et arbitra fieri.
» H a c r a t i o n e a d P o n t i f i c a t u m i p s u m a b o l e n d u m facile p a n -
d e t u r via, a t q u e ita a b i m p l a c a b i l i c a p i t a l i q u e a d v e r s a r i o s u o
Italia l i b e r a erit, a c R o m a , q u a e h a c t e n u s u n i v e r s a l i s T h e o -
c r a t i a e c e n t r u m fuit, p o s t h a c laici, i t e m u n i v e r s a l i s , r e g i m i n i s
c e n t r u m e t c a p u t e r i t ; u n d e p a l a m u n i v e r s o M u n d o Magna
Charta l i b e r t a t i s h u m a n a e p r o c l a m a n t u r . »
H a e t o t i d e m s u n t illius S e c t a e i n s u i s consiliis, s i v e scri-
pto, sive v o c e , a u t h e n t i c a e d e c l a r a t i o n e s , v o t a a t q u e p r o p o s i t a .
H a u d q u a q u a m i u s t o p l u s r e m a m p l i f i c a m u s : h a e c est i n
Italia p r a e s e n s , e t q u a e f u t u r a p r a e v i d e t u r , Religionis conditio.
Huius gravitatem dissimulare, funestus error esset. E a m d e m
v e r o q u a l i s r e i p s a e s t a g n o s c e r e , e i d e m fortiter e v a n g e l i c a p r u -
dentia a c v i r t u t e s e s e o p p o n e r e , i n d e q u e officia, d e d u c e r e , q u a e
i p s a m e t Religionis conditio ab o m n i b u s catholicis exigit, a N o -
bis praesertim, qui t a m q u a m P a s t o r e s s u p e r o v e s vigilare de-
b e m u s , et populos ad a e t e r n a m s a l u t e m a d d u c e r e , est divinae
P r o v i d e n t i a e consiliis s e r v i r e , a c s a p i e n t i a e z e l i q u e p a s t o r a l i s
opus peragere.
Quod ad Nos pertinet, Apostolicum m u n u s a Nobis expo-
scit, u t c o n t r a q u a e c u m q u e i n Religionis d e t r i m e n t u m v e l facta
s u n t , vel facienda u t c u m q u e i n Italia p e r t e n t a t u r , elata d e n u o
voce p r o t e s t e m u r : sacra Ecclesiae et Pontificatus iura, q u o r u m
a s s e r t o r e s a c t u t o r e s constituti s u m u s , s a r t a t e c t a q u e s e r v a r e
volentes, i n i u r i a s , q u a e i p s i m e t E c c l e s i a e a c Pontificatui, i n h a c
p r a e c i p u e u r b e R o m a , c o n t i n e n t e r i r r o g a n t u r , q u a e q u e diffici-
lius N o b i s r e d d u n t c a t h o l i c a e E c c l e s i a e r e g i m e n g r a v i o r e m q u e
a c p r o r s u s indignami p r a e s e n t e m c o n d i t i o n e m n o s t r a m , p a l a m
p r o p o n i m u s , a t q u e u n i v e r s o catholico Orbi n o t a s f a c i m u s .
Ceterum Nos in animo nostro firmissime decrevimus ac
s t a t u i m u s , nihil o m n i n o , q u a n t u m p e r N o s fieri poterit, o m i t -
t e r e q u o d a d v i v a m v e g e t a m q u e i n m e d i o p o p u l o Italico F i d e m
s e r v a n d a m c o n d u c e r e possit, e a m q u e c o n t r a a d v e r s a r i o r u m a g -
g r e s s u s c o n s t a n t e r tueri.
Quapropter, venerabiles Fratres, v e s t r u m etiam zelum, ve-
LITTERAE 213
s t r u m q u e i n a n i m a s a m o r e m a p p e l l a m u s , u t periculi, q u o d Ita-
liae p o p u l i s i m m i n e t , g r a v i t a t e p e r m o t i , i d o n e a r e m e d i a s o l l e r t e r
c o n q u i r a t i s , o m n i a q u e a d illud a v e r t e n d u m perficiatis. N u l l u m
profecto a d m i n i c u l u m , q u o d i n n o s t r a p o t e s t a t e sit, n e g l i g e n d u m :
o m n i a v e r b o r u m officia, o m n e s actionis i n d u s t r i a e , t o t u s d e n i q u e
spiritualium subsidiorum gratiarumque i m m e n s u s thesaurus,
q u e m i n m a n i b u s n o s t r i s E c c l e s i a ponit, a d C l e r u m p r o b e i n s t r u -
c t u m , e t I e s u Christi s p i r i t u p l e n u m c o n f o r m a n d u m , a d I u v e n t u -
tem christiane edocendam, ad improba dogmata extirpanda, ad
c a t h o l i c a s v e r i t a t e s fortiter a s s e r e n d a m a d c h a r a c t e r e m p o s t r e m o
s p i r i t u m q u e c h r i s t i a n u m i n familiis i n c o l u m e m s e r v a n d u m , n a -
viter a d h i b e a n t u r o p o r t e t .
Quod v e r o ad p o p u l u m christianum spectat, in primis o p u s
e s t , d e v e r o i n Italia p r a e s e n t i r e r u m s t a t u , q u a t e n u s Religio-
n e m attingit, s e d u l o e d o c e a t u r ; d e i n d o l e r e a p s e r e l i g i o s a collu-
ctationis, q u a e i n Italia c o n t r a R o m a n u m P o n t i f i c e m p e r f i d i o s e
g e r i t u r , a c d e v e r o s c o p o , a d q u e m illa colluctatio c o n s t a n t e r
dirigitur; ut ipsa factorum evidentia edoctus i d e m christianus
p o p u l u s c o n s p i c i a t , q u o t q u i b u s q u e m o d i s h u i c Italico p o p u l o
s t r u a n t u r insidiae, u t a b a v i t a R e l i g i o n e d i m o v e a t u r : s i b i q u e
p e r s u a d e a t , q u a m g r a v e p e r i c u l u m Italiae i m m i n e a t , fore u t i p s a
t a m q u a m a latronibus inaestimabili fidei t h e s a u r o expolietur.
Infixa s e m e l i n a n i m i s h a c p e r s u a s i o n e , c e r t i q u e c u m sint
a l i o q u i n p o p u l i , s i n e f i d e i m p o s s i b i l e e s s e p l a c e r e Deo, a t q u e
a e t e r n a m s a l u t e m c o n s e q u i , profecto intelligent, r e m agi, q u a e
m a x i m e , n e d i c a m u s u n i c e , i n t e r e s t ; videlicet i d i n t u t o p o n e r e
a d q u o d c o n s e q u e n d u m , etsi vita ipsa e t s a n g u i n e s t e t , a r c t i s -
s i m a q u i s q u e o b l i g a t i o n e t e n e t u r , nisi velit a e t e r n a e infelicitatis
p o e n a m u l c t a r i . I t e m facile intelligent q u u m i n p r a e s e n t i a a p e r -
t u m bellum g e r a t u r ubique contra Ecclesiam atque interneci-
n u m , imbecillis a n i m i i n d i c i u m fore e t triste p r o b r u m , c a s t r a
d e s e r e r e , e t a d d e r e s e s e . E o r u m q u i p p e officium est s t a t i o n e m
tueri, s e q u e e x p o r r e c t â fronte v e r o s c a t h o l i c o s F i d e e t o p e r i b u s ,
ipsi Fidei r e s p o n d e n t i b u s , o s t e n d e r e ; i d q u e c u m i n Religionis
h o n o r e m a c d e c u s , g l o r i a m q u e S u m m i Ducis, c u i u s I n s i g n i a s e -
c t a n t u r ; t u m v e r o e t i a m n e m a x i m u m i n f o r t u n i u m s u p r e m i iu-
dicii die s u b e a n t , q u o d e s t a divino I u d i c e t a m q u a m ipsi i g n o t o s
repelli, n e q u e u t s u o s d i s c i p u l o s a b e o d e m a g n o s c i , q u e m p a -
l a m e d i x i s s e n o v i m u s : — Qui non est mecum, contra me est
M a t t h , XII, 30. —
LITTERAE
S i n e o s t e n t a t i o n e ac timiditate, virilis et fidentis a n i m i speci-

m e n praebeant, qui ex conscientia, q u a quisque p r o certo ha-
bet, s e s a n c t u m s a c r u m q u e officium c o r a m D e o e t h o m i n i b u s
adimplere, profecto enascitur. C u m h u i u s m o d i impavida Fidei
p r o f e s s i o n e Catholici p e r f e c t a m docilitatem f i l i a l e m q u e e r g a
Ecclesiam a m o r e m , sincerum in Episcopos obsequium, absolu-
t a m d e n i q u e in R o m a n u m Pontificem devotionem a t q u e obe-
d i e n t i a m c o n i u n g a n t n e c e s s e est. Intelligent t a n d e m q u a m o p o r -
t e a t a b iis o m n i b u s r e b u s a b s c e d e r e , q u a e vel S e c t a r u m s u n t
opera, vel e a r u m d e m favore atque impulsu promoventur; quia
antichristiano, q u o animantur, spiritu certissime contaminata
s u n t : a c p o t i u s catholicis o p e r i b u s , s o c i e t a t i b u s a t q u e Institutio-
n i b u s ab Ecclesia benedictis, ab Episcopis et ab ipso R o m a n o
Pontifice o m n i o p e p r o m o t i s a c s u s t e n t a t i s , s e d u l o , f i d e n t e r , c o n -
stanterque provehendis se dedere.
Et quoniam praecipuum, quo adversarii utuntur instrumen-
t u m est l i b r o r u m p e r t y p o s e v u l g a t i o , m a g n a e x p a r t e a b i p s i s
i n s p i r a t a a c s u s t e n t a , i d e o c a t h o l i c o r u m est p e s s i m i s e o r u m i n
l u c e m editis libris a t q u e e p h e m e r i d i b u s , o p t i m o s l i b r o s , opti-
m a s q u e e p h e m e r i d a s a d v e r i t a t i s d e f e n s i o n e m , Religionis tute-
l a m atque ad Ecclesiae iura t u e n d a naviter obiicere.
I t e m q u o n i a m catholici c u i u s q u e s c r i p t o r i s m u n u s est s i v e
i n libris e d e n d i s , s i v e p r a e s e r t i m i n s u a q u i s q u e p u b l i c a e p h e -
m e r i d e perfida S e c t a r u m consilia i n a p e r t o e t p r o p a t u l o p o n e r e ,
P a s t o r e s s a c r o s p r o E c c l e s i a utiliter e l a b o r a n t e s c o a d i u v a r e e t
o b s e c u n d a r e , catholica q u a e q u e o p e r a s t r e n u e defendere ac p r o -
m o v e r e ; ita e t F i d e l i u m q u o r u m v i s officium est, e o r u m d e m li-
b r o r u m a t q u e E p h e m e r i d u m p e r t y p o s ^ e v u l g a t i o n e m efficaci, q u o
p o s s u n t , m o d o s u s t e n t a r e , s i v e indirecte, videlicet p e r n e g a t o vel
s u b t r a c t o q u o v i s f a v o r e libris E p h e m e r i d i b u s q u e p e r v e r s i s ; s i v e
directe, videlicet collata q u a q u i s q u e p o t e s t o p e a t q u e o p e r a , u t
librorum atque E p h e m e r i d u m catholicarum evulgatio vegetet ac
p r o s p e r e t u r : q u a s u p e r r e n e q u a q u a m s a t i s i n Italia f a c t u m
fuisse a r b i t r a m u r .
P o s t r e m o d o c u m e n t a i n d u a b u s encyclicis U t e r i s , q u a r u m
a l t e r i i n i t i u m est « H u m a n u m g e n u s », alteri v e r o « S a p i e n t i a e
c h r i s t i a n a e » o m n i b u s g e n e r a t i m Catholicis a N o b i s tradita, s p e -
ciatim Italiae Catholicis a p p l i c a n d a a t q u e i n c u l c a n d a s u n t . S i
q u i d a u t e m i n h i s officiis f i d e l i t e r e x s e q u e n d i s p a t i e n d u m erit,
vel a b d i c a n d u m , n e a n i m u m d e s p o n d e a n t , c o g i t a n t e s e t m e m o -
LITTERAE 215
r i â r e p e t e n t e s Christi v e r b a : « Regnum Coelorum vim patitur, et

violenti rapiunt illud: M a t t h . x i . 12; et — Qui amat patrem
aut matrem aut filium plusquam Me, non est Me di-
gnus: ibid. x. 37. — D e m u m : « Qui perdiderit animam suam
propter me, inveniet eam. ibid. x. 3 9 ; » P r o f e c t o tot fortissimo-
r u m h e r o u m , q u i q u o v i s t e m p o r e p r o Christi F i d e o m n i a D e o
l i b e n t e r i m m o l a r u n t , p r a e c l a r a e x e m p l a , a c selectiora d i v i n a e
G r a t i a e auxilia, q u a e I e s u Christi i u g u m s u a v e e t o n u s l e v e fa-
ciunt, a d a n i m o s i i s d e m a d d e n d o s , a t q u e f i d e l e s a t h l e t a s i n h o c
adeo praestanti certamine sustinendos potenter valere debent.
H a c t e n u s p r a e s e n t e m i n Italia r e r u m s t a t u m , q u a t e n u s R e -
l i g i o n e m attingit, q u a e n o s t r a m a x i m o p e r e i n t e r e s t , q u a m q u e
tueri, p r o A p o s t o l i c o , q u o f u n g i m u r , m u n e r e , n o s t r i p r o p r i u m
i n p r i m i s est, t a n t u m m o d o c o n s i d e r a v i m u s . Sed o p e r a e p r e t i u m
e x i s t i m a m u s e u m d e m considerare etiam q u a t e n u s universae Na-
tionis e t rei hic p u b l i c a e b o n u m s p e c t a t , u t Itali s c i a n t n o n u n o
s e Religionis, s e d e t o m n i u m s i n c e r i s s i m o a c p r a e s t a n t i s s i m o
P a t r i a e a m o r e p e r t r a h i d e b e r e a d s e m e t impiis S e c t a r u m c o n a -
t i b u s s t r e n u e o p p o n e n d o s . Q u o d u t sibi q u i s q u e p e r s u a d e a t , s a t i s
e s t p r o s p i c e r e q u a e n a m f u t u r a t e m p o r a t a m i n sociali, q u e m
v o c a n t , q u a m i n politico r e r u m o r d i n e Italiae p o p u l i s p a r e n t u r
a b iis, q u o r u m consilia e o s p e c t a n t , n e q u e i d d i s s i m u l a n t , u t
E c c l e s i a e c a t h o l i c a e e t r o m a n o P o n t i f i c a t u i , nullis i n d u c i i s ad-
m i s s i s , b e l l u m inferant.
I a m i p s a p e r s e e l a p s i t e m p o r i s e x p e r i e n t i a affatim e l o q u i -
t u r . Q u o n a m i n h a c n o v a e s u a e vitae p e r i o d o Italia e v a s e r i t ,
t u m quoad publicam ac privatam m o r u m honestatem, tum quoad
i n t e r n a m i n Italiae civitatibus a c p r o v i n c i i s s e c u r i t a t e m , ordi-
n e m , t r a n q u i l l i t a t e m q u e ; t u m d e n i q u e q u o a d u n i v e r s a e italicae
N a t i o n i s p r o s p e r i t a t e m a t q u e o p u l e n t i a m , n o t i u s profecto c u i q u e
est, p e r e a q u a e c o n t i g e r u n t , q u a m q u o d v e r b i s N o s e n a r r a r e
p o s s e m u s . I i d e m ipsi, q u o r u m i d l a t e r e i n t e r e s s e t , v e r i t a t e c o m -
p u l s i h a u d silent, n e q u e inficiuntur. N o s i d u n u m a s s e r e r e a u d e
m u s , i n p r a e s e n t i r e r u m c o n d i t i o n e , tristi p r o c u l d u b i o , s e d v e r a
n e c e s s i t a t e i n s t a n t e , r e s aliter c o n t i n g e r e n o n p o s s e : S e c t a e n i m
massonica, q u a m v i s beneficentiae ac philanthropiae spiritum
ostentet, t a m e n n o n n i s i funestami a u c t o r i t a t e m e x e r c e r e p o t e s t ;
e t i d e o f u n e s t a m , q u i a Christi R e l i g i o n e m , d e h u m a n o g e n e r e
s u m m o p e r e bene m e r i t a m , oppugnat atque evertere pertentat.
Omnes apprime n o r u n t q u a n t u m e t quotuplici ex capite
216 LITTERAE
Religio i n h o m i n u m S o c i e t a t e m s a l u b r i t e r influat. O m n i n o in-

d u b i u m est, a c m i n i m e c o n t r o v e r s u m , s a n a m u b i q u e c u m p u -
blicam, t u m etiam privatam m o r u m institutionem d e c u s a t q u e
v i m civilium D o m i n a t u u m c o n s t i t u e r e . S e d a e q u e c e r t u m e s t
atque c o m p e r t u m , sine Religione s a n a m m o r u m disciplinam sive
p u b l i c a m , sive p r i v a t a m , o m n i n o e s s e n o n p o s s e . N i m i r u m a
Familia, s u p e r b a s e s , q u a s i p s a n a t u r a dedit, f i r m i t e r constituta,
v i t a m , i n c r e m e n t u m a c v i m tota h o m i n u m S o c i e t a s accipit. I a m
v e r o s i n e Religione e t s i n e o p t i m a m o r u m institutione d o m e s t i -
c u m c o n s o r t i u m stabilitate c a r e t , a c i p s a F a m i l i a e v i n c u l a p a u l -
latim r e l a x a n t u r , e t t a n d e m d i s s o l v u n t u r .
P o p u l o r u m a c N a t i o n u m p r o s p e r i i a s a D e o est, a t q u e a b
Eius supernis benedictionibus. Si q u a vero gens, a u t populus
e a m a Deo a g n o s c e r e nolit, s e d in I p s u m r e b e l l i s e x t o l l a t u r , et
s u p e r b o a n i m o s e c u m i p s e tacite dicat « T u i n o n e g e o , » e a t u m
nil aliud q u a m l a r v a p r o s p e r i t a t i s e s s e t , q u a e q u a m p r i m u m
evanescet, q u u m n i m i r u m Deo hostium s u o r u m s u p e r b a m au-
d a c i a m c o n f u n d e r e a c p e r d e r e libuerit.
Q u i p p e Religio e a est, q u a e h u m a n i c o r d i s i m a p e n e t r a n s i d
efficit, ut q u i s q u e officii s u i v i m i n t i m e p e r s e n t i a t , a t q u e ad il-
l u d e x e q u e n d u m propellit. Religio i p s a est, q u a e I m p e r a n t i b u s
iustitiae e t a m o r i s s e n s u s i n o m n e s sibi s u b i e c t o s p o p u l o s in-
s p i r a t ; q u a e p o p u l o s P r i n c i p i b u s R e g i b u s q u e f i d e l e s facit, a c
s i n c e r e d e v o t o s ; r e c t o s p r o b o s q u e L e g i s l a t o r e s ; i u s t o s a t q u e in-
tegerrimi o s M a g i s t r a t u s ; s t r e n u o s u s q u e a d h e r o i c a m a n i m i vir-
tutem milites: p r u d e n t e s ac sollertes cuiuslibet rei sive publicae
sive p r i v a t a e a d m i n i s t r a t o r e s .
P e r R e l i g i o n e m c o n c o r d i a e t b e n e v o l e n t i a viget i n t e r coniu-
g e s ; a m o r e t r e v e r e n t i a p a r e n t e s inter a c filios; e a d e m u m est,
p e r q u a m p a u p e r e s a l i o r u m b o n a r e v e r e r i , e t Divites r e c t e s u i s
uti fortunis a d d i s c u n t . E x h a c Officiorum fideli o b s e r v a n t i a , at-
q u e a l i e n o r u m i u r i u m r e v e r e n t i a o r d o , t r a n q u i l l i t a s , p a x enasci-
tur, q u a e i n c u i u s v i s p o p u l i e t civilis D o m i n a t u s p r o s p e r i t a t e m
g i g n e n d a m a d e o influunt. S e m o t a Religione, u n a c u m illa h a e c
o n i n i a p e r q u a m p r e t i o s a b o n a a b h o m i n u m Societate e x s u l a r e n t .
A t v e r o h u i c Italiae R e l i g i o n i s a m i s s i o g r a v i u s f e r r e t infor-
tunium. — Potissima n a m q u e eius decora, p e r q u a m gloriosa
g e s t a , o b q u a e inter c e t e r a s o m n i u m m a x i m e e x c u l t a s Natio-
n e s Italia diu p r i m a t u m obtinuit, a b catholica Religione, q u a e
vel e o r u m c a u s a fuit, vel e a inspiravit, vel c e r t e f a v o r e a t q u e
LITTERAE 217
o p e q u o v i s t e m p o r e p r o s e c u t a est a u x i t q u e , s e p a r a r i n u l l o m o d o
possunt. Publicas i m m u n i t a t e s Municipia testantur: rei militaris
i n s i g n i a d e c o r a , tot I t a l o r u m a g m i n u m c o n t r a p h a l a n g e s c h r i -
stiano nomini aperte infensas praeclara gesta, perenni m e m o r i a
d i g n a , t e s t a n t u r : t e s t a n t u r s c i e n t i a s tot A r c h i g y m n a s i a , q u a e a
r o m a n i s P o n t i f i c i b u s f u n d a t a g r a t i i s a c privilegiis a u c t a , e a r u m -
d e m s c i e n t i a r u m n o b i l e a s y l u m fuerunt, a t q u e a m p l i s s i m u m
theatrum : testantur Artes pene i n n u m e r a cuiusvis generis mo-
n u m e n t a ubique per Italiam copiosissime s p a r s a : testantur de-
nique pia beneficentiae o p e r a erga m i s e r o s quosque, exheredi-
t a t o s a t q u e o p e r a r i o s i n v á l i d o s e x e r c e n d a e , tot c h r i s t i a n a e c h a -
ritatis Instituta, tot h o s p i t a l e s a e d e s q u i b u s v i s i n d i g e n t i b u s , a c
q u o v i s infortunio c o r r e p t i s , g r a t u i t o e x c i p i e n d i s e r e c t a e , tot u t r i u s -
q u e s e x u s S o c i e t a t e s a c sodalitia, q u a e s u b a e g i d e R e l i g i o n i s
v i r t u s a c vis, q u i a u t r a q u e a D e o p r o v e n i t , i m m o r t a l i s e s t : i p s a
t h e s a u r o s c u i u s l i b e t f e r e n d a e o p i s obtinet, a c r e m e d i a efficacis-
s i m a o m n i b u s q u o r u m c u m q u e t e m p o r u m et locorum indigen-
tiis, q u i b u s e a p r o b e n o v i t a p t a r e . Q u o d aliis t e m p o r i b u s f a c e r e
e t novit e t potuit, e t i a m n u n c , n o v a s e m p e r a c r o b u s t a v i r t u t e
f a c e r e o m n i n o p o t e s t . I t a q u e R e l i g i o n e m Italiae a u f e r r e i d e m
est, a c i n a e s t i m a b i l i u m t h e s a u r o r u m f o n t e m m u l t o foecundissi-
m u r n u n o ictu e x s i c c a r e .
Praeterea u n u m ex gravissimis ac m a x i m e formidandis pe-
riculis, q u a e civili Societati p r a e s e n t i t e m p o r e i m m i n e n t , s u n t
procul dubio t u m u l t u o s a Socialistarum, quos vocant, machina-
menta, qui e a m ab imis fundamentis s u s d e q u e vertere minaci
a u s u n i t u n t u r . A b h u i u s m o d i a d e o g r a v i p e r i c u l o Italia i m m u -
nis non est: et q u a m v i s aliae forsan Nationes hoc eversionis et
r e b e l l i o n i s s p i r i t u p l u s q u a m Italia f u n e s t e n t u r , nihilo t a m e n m i -
n u s v e r u m est, e t i a m i n h i s c e n o s t r i s r e g i o n i b u s h u n c e u m d e m
s p i r i t u m l a t i u s i n dies s e r p e r e , a c q u o t i d i e m a i o r e s e u n d o v i r e s
a c q u i r e r e . C u i u s S e c t a e a d e o e s t n a t u r a perfida, t a n t a o b s u i
mire compactant constitutionem potentia, tanta propositorum
audacia, ut o m n e s vires huic calamitati a v e r t e n d a e o p p o r t u n a s
c o n t e r e r e o p u s sit a d illius s i s t e n d o s p r o g r e s s u s , a t q u e i m p e -
d i e n d u m felici c u m s u c c e s s u t r i u m p h u m . H a r u m o m n i u m vi-
r i u m p r i n c e p s a c p o t i s s i m a e a est, q u a m u n a Religio a t q u e E c -
clesia s u p p e d i t a r e p o t e s t : sine. h a c l e g e s e t i a m s e v e r i s s i m a e ,
r i g i d i s s i m a T r i b u n a l i u m edicta, i p s a q u e a r m a t a v i s inutiles a t q u e
i m p a r e s evaderent. Q u e m a d m o d u m olim contra b a r b a r o r u m
218 LITTERAE
a g m i n a m a t e r i a l i s vis n e c q u i d q u a m valuit, s e d s o l a c h r i s t i a n a e
R e l i g i o n i s v i r t u s , q u a e e o r u m a n i m o s p e n e t r a n s , e o r u m d e m fe-
rociam domuit, extinxit; mites e o r u m m o r e s atque h u m a n o s
reddidit, a c g e n t e s i p s a s voci veritatis, e t L e g i s E v a n g e l i c a e p r a e -
ceptis s u s c i p i e n d i s docile effecit; ita e t i a m n u n c effrenato m u l -
t i t u d i n u m r e b e l l i u m furori n u l l u s s i n e s a l u t a r i R e l i g i o n i s v i r t u t e
satis v a l i d u s o b e x o p p o n i p o t e r i t ; p e r q u a m v e r i t a t i s l u c e m e n -
tibus coruscante, atque in a n i m o s Sanctissimis christianae Legis
p r a e c e p t i s instillatis, c o n s c i e n t i a e o f f i c i o r u m q u e n a t u r a e v o c e m
p e r s e n t i a n t h o m i n e s , e t p r i u s q u a m m a n u i , a n i m o f r a e n a iniician-
tur, a t q u e i n d o m i t a r u m c u p i d i t a t u m i m p e t u s c o h i b e a t u r . — Ita-
q u e R e l i g i o n e m o p p u g n a r e i d e m est, a c I t a l i a m s u b s i d i o o r b a r e
o m n i u m potentissimo ad hostem, qui minacior in dies fit a t q u e
formidabilior, invicte d e b e l l a n d u m .
S e d e n i m v e r o n o n n u l l a N o b i s alia d i c e n d a s u p e r s u n t . Q u e m -
a d m o d u m i n sociali, u t d i c u n t , r e r u m o r d i n e b e l l u m Religioni
i l l a t u m p e r q u a m f u n e s t u m Italiae f u t u r u m est, a c s u m m o p e r e
p e r n i c i o s u m ; ita e t i n o r d i n e r e r u m politico, h o r u m p e r d u e l -
l i u m c u m S . S e d e , c u m R o m a n o Pontifice s i m u l t a s p r a e g r a n -
d i u m i n c o m m o d o r u m Italiae fons est e t o r i g o . N e q u e v e r o h i c
h u i u s c e r e i d e m o n s t r a t i o n e m conficere n e c e s s e e s t ; s e d a d i d
quod cogitamus integre e x p r o m e n d u m , ultimas eius conclusiones
p a u c i s v e r b i s p r o f e r r e sufficit.
B e l l u m R o m a n o Pontifici i l l a t u m , q u o d a d I t a l i a m p e r t i n e t ,
d o m i q u i d e m n e c e s s a r i o p o r t e n d i t i n t i m a m d i v i s i o n e m i n t e r Ita-
liam, q u a m officialem v o c a n t , et m a g n a m a l t e r a m I t a l o r u m
p a r t e m q u i v e r e catholici s u n t : o m n i s a u t e m divisio imbecillitas
e s t : h o c bello Religioni indicto, Italia profecto e o r u m , q u i r e i
c h r i s t i a n a e c o n s e r v a n d a e s i n c e r i s s i m e s u n t addicti, f a v o r e e t col-
latis v i r i b u s a u x i l i o p r i v a t u r : i n i p s o N a t i o n i s s i n u r e l i g i o s u s
conflictus e n u t r i t u r , q u i n u n q u a m i n b o n u m p u b l i c u m cessit,
sed s e m p e r i n g r u e n t i u m m a l o r u m , et futura g r a v i s s i m a r u m pu-
n i t i o n u m g e r m i n a s e c u m fert.
F o r i s a u t e m i d e m c o n t r a S . S e d e m conflictus, I t a l i a m e o
quasi praestigio a t q u e eximio decore destitueret, quo, si p a c e m
c u m R o m a n o Pontifice h a b e r e t , c e r t i s s i m e f r u e r e t u r : o m n i u m
C a t h o l i c o r u m , q u i i n u n i v e r s o t e r r a r u m O r b e c o n s i s t u n t , ani-
m o s a b e a a l i é n â t ; e a m q u e c u i u s v i s g e n e r i s p r i v a t i o n i b u s , iis-
q u e g r a v i s s i m i s , s u b e u n t i s o b n o x i a m facit: a c d e m u m q u a v i s
favente o c c a s i o n e , a d v e r s a r i i s a r m a i n i p s a m q u a n d o l i b e t d e t o r -
q u e n d a suppeditare potest.
LITTERAE 219
E n p r o s p e r i t a s a t q u e a m p l i s s i m u s h o n o r , q u e m i i Italiae
p a r a n t , q u i e i u s d e m s o r t e s m o d e r a n t e s , totis v i r i b u s , i u x t a i m -
p i a S e c t a r u m vota, c a t h o l i c a m R e l i g i o n e m a c R o m a n u m P o n t i -
ficatum oppugnare atque evertere conantur.
F a c c o n t r a , o m n i c o n v e n t i o n e c u m ipsis Sectis, e t q u a v i s
c o n n i v e n t i â s e m o t a , Religioni a t q u e E c c l e s i a e , t a m q u a m o m n i u m
v a l i d i s s i m o r e i p u b l i c a e vertici v e r a m l i b e r t a t e m , a t q u e in-
t e g r u m s u o r u m i u r i u m e x e r c i t i u m r e l i n q u i , q u a m felix i n Italia
s u a e s o r t i s i m m u t a t i o e v e n i r e t ! D e t r i m e n t a e t p e r i c u l a , q u a e uti
e i u s belli c o n s e c t a r i a , q u o d i n R e l i g i o n e m e t E c c l e s i a m m o d o
g e r i t u r , p a u l l o a n t e l a m e n t a b a m u r , c e s s a n t e conflictu, o m n i n o
evanescerent. H a u d satis: sed et amplissimus honor ac prae-
c l a r a gloria, q u o r u m Religio e t Ecclesia fuit s e m p e r a l t r i x foe-
c u n d i s s i m m a , i t e r u m i n electo Italiae c a t h h o l i c a e s o l o f l o r e r e n t .
E x u t r i u s q u e d i v i n a v i r t u t e p u b l i c a e e t p r i v a t a e vitae m o r u m
c o r r e c t i o e x i n d e s p o n t e g e r m i n a r e t : n a t u r a l i a F a m i l i a r u m vin-
cula confirmarentur, atque in o m n i Civium ordine, s u b morali ac
religioso E c c l e s i a e influxu, officii s e n s u s , e t f i d e l i t a t i s , q u a d e -
b e t illud a d i m p l e r i , v i v i d i u s e x c i t a r e t u r .
Sociales, u t aiunt, q u a e s t i o n e s , q u a e a d e o o m n i u m a n i m o s
i n p r a e s e n t i distinent, a d o p t i m a m p e r f e c t a m q u e s o l u t i o n e m , p e r
p r a c t i c a m p r a e c e p t o r u m c h a r i t a t i s e t iustitiae e v a n g e l i c a e a p p l i -
c a t i o n e m , a d d u c e r e n t u r : p u b l i c a q u a e v i s e x t e r n a c o n c e s s a li-
b e r t a s , q u o m i n u s i n licentiam d e g e n e r e t p r o h i b i t a , a e q u o b o n o -
q u e a g e n d o unice inserviret, ac vere hominis digna evaderet :
scientiae p r o p t e r v e r i t a t e m , c u i u s Ecclesia M a g i s t r a est, e t a r t e s
p r o p t e r p r a e p o t e n t e m i n s p i r a t i o n e m , q u a m Religio d i v i n i t u s h a u -
rit, q u a m q u e i n a n i m o s t r a n s f u n d e n d i a r c a n a m e a sola callet
r a t i o n e m , i n n o v u m illico e x c e l l e n t i a e d e c u s c o n s c e n d e r u n t
R e c o n c i l i a t a p a c e c u m Ecclesia, religiosa u n i t a s , a c civilis
c o n c o r d i a a r c t i u s c o a g m e n t a r e t u r : divisio c e s s a r e t i n t e r Catho-
licos E c c l e s i a e f i d e l e s a t q u e Italiam, q u a e h a c r a t i o n e e l e m e n -
t u m ordinis ac salutis validissimum acquireret. Aequis r o m a n i
Pontificis p o s t u l a t i o n i b u s , uti p a r est, e x c e p t i s , s u p r e m i s e i u s
i u r i b u s a g n i t i s a c vindicatio, e o d e m q u e r o m a n o Pontifice i n e a m
i t e r u m c o n d i t i o n e m restituto, i n q u a v e r a , p l e n a a t q u e i n t e g r a
l i b e r t a t e f r u e r e t u r , c a u s a a b e s s e t , c u r Catholici i n r e l i q u i s T e r r a e
p a r t i b u s d e g e n t e s , Italiam c o m m u n i i p s o r u m P a t r i i n i m i c a m exi-
s t i m a r e d e b e r e n t : q u i n o n a l i e n o i m p u l s u p e r m o t i , n e q u e illius
rei, q u a m a d e o e x p e t u n t , i g n a r a ; s e d Fidei s e n s u , e t officii di-
220 LITTERAE
ctamine perducti, a d Eius, q u e m s u p r e m u m a n i m a r u m s u a r u m

P a s t o r e m a g n o s c u n t e t r e g e r e n t u r , d i g n i t a t e m l i b e r t a t e m q u e vin-
d i c a n d a m u n a hodie simul attollunt vocem.
Q u i n i m o e x vitae c o n c o r d i a c u m A p o s t o l i c a S e d e Italiae
h o n o r a t q u e a e s t i m a t i o p e n e s c e t e r o s p o p u l o s profecto e x c r e -
sceret; q u a e q u i d e m Apostolica Sedes, q u e m a d m o d u m speciali
m o d o Italis, i n m e d i o e o r u m sita, p r a e s e n t i a e s u a e beneficia o l i m
e x p e r i e n d a dedit; ita Fidei t h e s a u r i s , q u i e x h o c b e n e d i c t i o n i s
e t s a l u t i s c e n t r o s e m p e r q u a q u a v e r s u s diffusi s u n t , effecit, u t i n
o m n e s g e n t e s s p e c t a b i l e a c r e v e r e n d u m I t a l i c u m n o m e n perfer-
•retur.
Italia c u m R o m a n o Pontifice reconciliata, s u a e q u e Religioni
f i d e l i s , a d a v i t a s g l o r i a s rite a e m u l a n d a s a d d u c e r e t u r ; q u i d q u i d
v e r o est a c dicitur l e g i t i m u s n o s t r o r u m t e m p o r u m p r o c e s s u s ,
c a l c a r e i d e m italicae Nationi a d m o v e r e t , a d u l t e r i u s i n i n c o e p t o
p r a e c l a r i s s i m o q u e civili c u r s u a l a c r i t e r p r o g r e d i e n d u m .
R o m a a u t e m U r b s a n t o n o m a s t i c e catholica, c h r i s t i a n a e R e -
ligionis c e n t r u m , e t Christi V i c a r i o S e d e s d i v i n i t u s p r a e s t i t u t a ,
q u o d q u i d e m s u a e stabilitatis e t p r a e c l a r i s s i m a e g l o r i a e tot p r a e -
t e r l a p s i s s a e c u l i s , a c tot t a m q u e v a r i o s i n t e r e v e n t u s , p r a e c i -
p u a m fuisse c a u s a m R o m a i p s a agnoscit, s u b miti e t p a t e r n o
r o m a n i Pontificis i m p e r i o i t e r u m c o l l o c a t a , i d r u r s u s e s s e in-
ciperet, q u o d e a m d i v i n a P r o v i d e n t i a e t s a e c u l a f e c e r a n t : h a u d
q u i d e m e o u s q u e d i m i n u t a , u t sit p a r v i r e g n i c a p u t ; n e c b i n i s
a e q u a l i b u s , i i s d e m q u e s u p r e m i s , p o t e s t a t i b u s distenta, q u i dua-
lismus, u t v u l g o dicitur, toti h u i u s U r b i s h i s t o r i a e est p r o r s u s
i g n o t u s : s e d d i g n u m catholici c a p u t Orbis effecta, m a g n a a c
v e n e r a b i l i s U r b s o b Religionis e t s u m m i S a c e r d o t i i m a i e s t a -
t e m ; h o n e s t a t i s civilisque c u l t u r a e c e t e r i s p o p u l i s M a g i s t r a e t
exemplar.
N o n s u n t h a e , V e n e r a b i l e s F r a t r e s , futiles m e n t i s illusiones,
s e d s p e s p e r q u a m solido a c v e r a c i f u n d a m e n t o i n n i x a e . — P r o -
positio, q u a e i a m d i u p e r v u l g a r i coepit, Catholicos a c i p s u m P o n -
tificem Italiae h o s t e s e s s e , e t f a c t i o n u m , q u a e o m n i a s u b v e r t u n t ,
fere t o t i d e m f o e d e r a t o s socios, o m n i n o g r a t u i t a iniuria, a t q u e
i m p r u d e n s c a l u m n i a est, a b Sectis studiose- sparsa^ u t s u a p e r -
v e r s a consilia h o c q u a s i pallio t e g a n t , n e c o b i c e m offendant, q u i
i n i m p i o s c e l e r e p a t r a n d o , q u o d est I t a l i a m catholica R e l i g i o n e
o r b a r e , ipsis iter o b s t r u â t . A t q u i q u o d e x iis, q u a e h a c t e n u s
disputavimus, evidentissime consequitur, hoc apprime v e r u m
LITTERAE 22 i'
est, Catholicos P a t r i a e s u a e o m n i u m o p t i m o s a m i c o s e s s e , e o s q u e
virilem v e r a c e m q u e a m o r e m non m o d o erga avitam Religionem,
s e d e t i a m e r g a P a t r i a m o s t e n d e r e s e m e t a Sectis a v e r t e n t e s , e a -
r u m q u e s p i r i t u m e t o p e r a a v e r s a n t e s , a c totis v i r i b u s adnuentes,.,
n e Italia amittat, s e d i m o u t v i v i d a m t u e a t u r F i d e m ; n e E c c l e s i a m
i m p e t a t , s e d u t e i d e m veluti f i l i a fideliter serviat; n e P o n t i f i c a t u m
hostiliter a g g e d i a t u r , s e d p o t i u s u t c u m i p s o r e c o n c i l i e t u r .
I n id, V e n . F r a t r e s , toto p e c t o r e i n c u m b i t e , u t p o p u l i s l u x
V e r i t a t i s affulgeat, q u a t e n u s h i t a n d e m i n t e l l i g a n t , u b i n a m v e -
r u m e o r u m b o n u m c o n s i s t a t , q u a e q u e i p s o r u m m a x i m o p e r e in-
t e r e s s e debet, v e r a s a l u s ; a c sibi p e r s u a d e a n t , t a n t u m m o d o e x
f i d e l i Religionis o b s e r v a n t i a , a t q u e e x s i n c e r a a n i m o r u m c o n -
c o r d i a c u m E c c l e s i a e t R o m a n o Pontifice, d e n u o t e m p o r a , A v o -
r u m p r a e c l a r e g e s t i s d i g n a , a b Italica N a t i o n e s p e r a r i p o s s e .
Q u o d u t a d v e r t e r e n t p e r c u p e r e m u s h a u d q u a q u a m Sectis
q u i b u s l i b e t addicti, q u i data o p e r a , et firmo a n i m i p r o p o s i t o , su-
p e r c h r i s t i a n a e R e l i g i o n i s , p e r i p s o s , u t o p i n a n t u r , disiiciendae,
r u i n a s , n o v a m h u i u s P e n i n s u l a e n o s t r a e c i v i l e m q u e constitutio-
n e m f u n d a r e c o n t e n d u n t : s e d ceteri p o t i u s , q u i q u a m v i s h a e c
adeo p r a v a proposita non admittant, Sectarum t a m e n operam,
politica e a r u m d e m consilia o b s e c u n d a n d o , c o a d i u v a n t ; p r a e s e r -
tim vero iuvenes, adeo ob experientiae defectum et praevalens
s e n s u u m i m p e r i u m , a d a b e r r a n d u m faciles. N o s v e h e m e n t e r
e x c u p i m u s , u t o m n e s sibi p e r s u a d e a n t , i n c o e p t u m iter f u n e s t u m
Italiae f u t u r u m e s s e , e t s i N o s i t e r u m p e r i c u l u m d e n u n c i a m u s ,
a d h o c a g e n d u m n u l l a alia r e N o s i m p e l l i , q u a m officii c o n -
scientia, e t i n P a t r i a m a m o r e .
V e r u m t a m e n ad mentes illuminandas, nostrisque conatibus
efficaciam a d d e n d a m , e Coelo i n p r i m i s o p u s e s t o p p o r t u n u m
auxilium implorare. Ideoque, Venerabiles Fratres, c u m indu-
s t r i o s a a c c o m m u n i o m n i u m n o s t r u m actione p i a e p r e c e s c o n i u n -
gantur; sintque hae universales, constantes ac fervidae, quae
s u a v e m divino Cordi v i m inferant, a t q u e h u i c n o s t r a e Italiae ita
D e u m p r o p i t i u m faciant, u t o m n e a b i p s a i n f o r t u n i u m , a c illud
p r a e s e r t i m q u o d o m n i u m e s s e t m u l t o t e r r i b i l i s s i m u m , Fidei vi-
delicet i a c t u r a m , a v e r t a t .
M e d i a t r i c e m a p u d D e u m B e a t i s s i m a m V i r g i n e m M a r i a m ad-
hibeamus, Invictissimam mystici Rosarii R e g i n a m , q u a e adeo
i n t e r n i s h o s t i b u s p r a e v a l e t , q u a e q u e m a t e r n a e s u a e dilectionis
effectus toties Italiae p e r s e n t i r e c o n c e s s i t .
222 LITTERAE
A d S a n c t i s s i m o s e t i a m A p o s t o l o s P e t r u m e t P a u l u m fiden-
t i s s i m e c o n f u g i a m u s , q u i h a n c b e n e d i c t a m t e r r a m Fidei s u b e g e -
r u n t , s u i s l a b o r i b u s s a n c t i f i c a v e r u n t , s u o d e m u m s a n g u i n e ir-
rigarunt
Interim coelestium auxiliorum, q u a e vobis enixe adpreca-
m u r , a u s p e x , e t s p e c i a l i s s i m i i n V o s a m o r i s p i g n u s sit A p o s t o -
lica benedictio, q u a m e x i n t i m i s v i s c e r i b u s V o b i s , V e n . F r a t r e s ,
V e s t r o Clero, e t u n i v e r s o Italiae p o p u l o i m p e r t i m u s .
Datum R o m a e a p u d Sanet. P e t r u m Idibus Octobris a n n o
MDCCCLXXXX. Pontificatus nostri XIII.
LEO P A P A XIII.
FULGINATEN.
CONVENTOS CASUUM MORALIUM
QUOAD CANONICOS
Die 6 Iulii 1889 et die 12 Iulii 1890.

COMPENDIUM FACTI. In Dioecesi fulginatensi antiqua con-

suetudo viget, qua Canonici et Dignitates a solvendis casi-
bus, qui proponuntur in conventibus de re morali et litur-
gica, eximuntur: cum tamen inde plura sequantur incom-
moda, iis occurrere cupiens Episcopus, a S. C. C. quaestio-
num quarumdam solutionem exposcit. Integra eius verba
referre praestat:
« Praecepto summorum Pontificum, inter quos eminet
Benedictus XIII, quo fit ut omnes sacerdotes teneantur ad-
esse menstruo conventui de re morali et liturgica , nostra
hac aetate novae accedunt causae, quarum vi nullimode ex-
pediat, Canonicos et Dignitates ab hac obligatione eximere;
nam 1. contingit ob exiguitatem numeri sacerdotum, ut in
hac nostra fulginatensi Dioecesi, hos conventus ea methodo
FULGINATEN. 223
et utilitate, qua summi Pontifices p r a e s c r i p s e r e , haberi ne-

queant, si Canonici et Dignitates ab hac obligatione tum
adeundi, tum quaestiones morales solvendi eximantur; 2 cum
necessitas Episcopos cogat, ut inter Canonicos et Dignitates
adnumerent Sacerdotes satis exigua scientia praeditos, saepe
fit ut inter Canonicos adsint aliqui, de quorum scientia, ad
munera sacerdotalia, quoad sacramenta sufficienti, Episcopus
vel notitiam non habet, vel certo scit eam esse insufficien-
tem. Tamen Episcopo praecipienti omnibus sacerdotibus ut
conventui de re morali adsint, et quaestiones solvant, Ca-
nonici et Dignitates asserunt non teneri ad casus solvendos,
tum quia adest consuetudo antiqua eos eximens, tum quia,
aiunt, indecorum esse Canonicos et Dignitates ceteris Sacer-
dotibus aequiparare. Cum vero, ut diximus, res eo deducta
sit, ut si Canonici aliqua ratione excipiantur, fere impossi-
bile sit summorum Pontificum praecepta exequi, et nulli-
mode scientia sacerdotum, cuius defectus ob temporum ini-
quitatem, in diem maior evadit, possit promoveri, humilli-
me peto, ut dubium in calce relatum solvere velitis.
CONSUETUDO DELENDA VIDETUR. Animadversum fuit quod
coetus huiusmodi, in quibus de re morali aut liturgica dis-
ceptatur, antiquissimi erant et receptissimi ultra montes, ubi
vel semel vel bis in anno coram Archidiaconis vel Decanis
ruralibus habebantur. Thomassin. De Y. et N. Eccl. disci-
plina, tom. 2 lib, 3 cap. 74 n. 10 seq, et cap. 76 per
totum. Eos vero antea in Italia inusitatos primus instituit
s. Carolus Borromaeus, Conc. 1 Mediolanen. cap. 29, quem
dein plurimi Episcopi sunt secuti cfr. folium causae Tre-
viren, Iurisdict. 2 Aprii. 1729, et Lucidi de Visitatione
ss. U. cap. 3 § 14.
Speciatim vero Benedictus X I I I in Concilio Romano
anni 1 7 1 5 tit. 15, cap. 9, Episcopos Romanae provinciae,
ad quam pertinere Fulginatensem ecclesiam notandum est,
hac de re ita graviter monebat: « Quocirca operae pretium
224 FULGINATEN.
ducant Episcopi omnemque curam ac diligentiam adhibere

non desistant, quousque Congregationes, tum in civitatibus,
tum in Dioecesibus, per omnes de clero, sacris initiatos, Ca-
nonicos, Parochos, et Confessarios, Regulares etiam, dum-
modo morales in eorum conventibus lectiones non habean-
tur, alias ab audiendis confessionibus suspendendos, semel
in unaquaque hebdomada, certoque designando die et sub
certa pecuniaria poena contra contumaces, habeantur, in
quibus alternatim et Rituum et Conscientiae sasus proponan-
tur, discutiantur, et practice exerceantur, methodo servata
synodali, quae legitur in Appendice. »
Imo, ut ait Lucidi L c. Benedictus XIII non alia de
causa Episcopos in relatione ad Limina, rogari voluit « an
habeantur conferentiae theologiae moralis et sacrorum rituum,
nisi quod Apostolicae Sedis ea mens sit, ut nedum in Ro-
mana provincia, sed ubique locorum huiusmodi sacerdotales
coetus celebrentur. « Cum per eam, Benedictinam scilicet In-
structionem, moneantur Episcopi ut S. C. Concilii de eius-
modi conventibus ecclesiasticis certiorem faciant, si Sedi
Apostolicae parendum est, ut nemo dubitat, eosdem quoque
clericorum conventus habendos esse nemo inñciabitur. » Be-
nedictus XIV Instit. 32 n. 7. Hinc est quod S. C. C. il-
lud solemne est ut laudibus prosequatur Episcopos, qui tales
conventus in suis Dioecesibus instituunt, aut forsitam ali-
quamdiu interruptus restituunt; instet vero semper et incul-
cet, ut in locis ubi nullatenus eos servari deprehendat.,
quamprimum inducantur. - Ast in themate quoad Dioecesim
fulginatensem harum congregationum celebratio, nedum im-
plicito ac generali decreto, sed et expressa ac peculiari lege
provincialis romani Concilii sub Benedicto XIII iubetur.
Quapropter nullum in hac re moveri potest dubium, nec
reapse movetur.
Sed quaestio est de iis qmi hisce conventibus interesse
et casuum solutionem praebere teneantur: contendunt enim
cathedralis canonici se exemptos sin minus esse a casuum
solutione, idque ob duplicem causam 1. ob antiquam consue-
FULGINATEN. 225
fudinem, 2. in sui gradus obsequium, nam « indecorum es-

se, aiunt, canonicos et dignitates ceteris sacerdotibus aequi-
parare.
At ex altera parte militat lex. Etenim si ante Benedi-
ctum XIII et provinciale romanum Concilium ab eo cele-
bratum a. 1725 disputari poterat, num canonici, qua tales,
conventibus casuum conscientiae interesse tenerentur; - in
antiquis enim S. C. C. resolutionibus, ut die 15 Martii 1692
cautum invenitur, Episcopos « posse compellere omnes sa-
cerdotes saeculares confessarios, ceteros vero non posse com-
pellere, sed hortari, » ideoque ne canonicos quidem , qua
tales, sed tantummodo qua confessarios; - attamen post Be-
nedictum XIII strictior inolevit disciplina, ac passim a S.
C. C. declaratum est, canonicos licet sacro confessionum
ministerio non mancipatos, et generatim omnes in maiori-
bus ordinibus constitutos, eisdem coetibus intervenire de-
bere et ad eos cogi legitime posse, praesertim si accedat
praescriptio synodalis. Ita in Acer. 13 Aug. 1727, in La-
riñen. 30 Aug. 1732, m Salernitana E dict. 27 Sept. 1732;
et in Fulginaten. 29 April. 1780 relata in folio Fulgina-
ten. 14 Dec, 1782, in qua responsum est, Episcopum posse
cogere omnes clericos in sacris constitutos, itemque proto-
notarios Apostolicos non participantes, ut assistant Congre-
gationibus casuum, et reluctantes punire, iuxta modum a
Concilio romano praefinitum. Et re sane vera Concilium
romanum loco superius citato, adesse cogit « omnes de cle-
ro sacris initiatus, canonicos, parochos, et confessarios
sub certa poena pecuniaria. > Qua in enumeratione quum
a confessariis ceteri omnes distinguantur, patet eo praete-
xtu, quod scilicet confessiones non excipiant, ipsos nullate-
nus posse ab obligatione casibus interveniendi se eximere. In
themate autem de canonicis fulginatensibus res est.
Ulterius autem, eos omnes qui adesse tenentur, cogi
quoque posse, ut casus solvant, non videtur ambigendum.
Nec enim quemquam ratione sive canonicatus sive dignita-
tis ab hoc onere exemptum reperire est. Imo in methodo
Acta, Tom. XXIII. fase. CCLXVIII. 15
226 FÜLGINATEN.
illa synodali, publicata in Appendice Concilii romani an.

1725, atque ex iussu eiusdem Concilii servanda, nulla facta
distinctione inter canonicos aliosque intervenire iussos , in
§. 7 disponitur, ut circa unumquemque casum discurran t
saltem duo. Sed non modo ad preparatoriam hanc , ut ita
dicam, discussionem cogi posse omnes intervenientes, sed
etiam ad solutionem proprie dictam seu conclusionalem, pa-
tet ex eodem loco. Ex his satis patet Concilii Romani men-
tem fuisse, ut non solum passiva quaedam interessentia,
sed activa quoque participatio ab omnibus quos adesse co-
gebat, exigi posset. Et haec quoque alia est praxis, quam
pro sua Dioecesi Bononiensi urgebat Benedictus XIV In-
stit. 32.
Neque deest congrua huius disciplinae ratio: quandoqui-
dem verendum est, ne qui a sententia dicenda exempti sunt,
imparati, ne lecto quidem casu de quo agitur, accedant, et
sic vel plane nullam vel fere ex hac institutione utilitatem
percipiant, sicque legislatoris qui eos intervenire voluit, in-
tentio frustretur.
Inficias quidem iri non posset in datis quibusdam adiun-
ctis per consuetudinem fieri, ut ab onere saltem responden-
di casibus certa cleri portio eximatur. Attamen statim ac
huiusmodi consuetudo, paulatim mutatis adiunctis, institu-
tionem ipsam tantopere commendatam in discrimen adducat,
ubi ignorantiae fomentum seu tutamen existat, ubi Episco-
po fere impossibilem reddat necessariam scientiae sui cleri
notitiam, ubi denique inconvenientia magna, qualia queritur
Episcopus fulginatensis, ex ea sequantur, illam prorsus ir-
rationabilem fieri, corruptelam esse, ac proin non modo tol-
li iure merito posse, sed nec tollerari debere quisque facile
intelligit. Ita sane Benedictus XIV consuetudinem in Dioe-
cesi bononiensi inolitam, ut qui semel responderat , dimitti
iam in urnam non soleret, nisi postquam reliqui omnes
educti eodem munere perfuncti fuissent, ob quam rem certis-
simum plures habebant, nonnisi post diuturnum tempus sibi
eam provinciam iterum subeundam fore, in Insta, sua 32
FULGINATEN. 227
prorsus aboie vit. Ita quoque S. C. C. in citata iam causa

m
Acerr. ad quaesitum V P , « an Canonici qui respondere
debent casibus moralibus, in dicta Congregatione proponen-
dis, teneantur pati extractionem, ut dicitur, a sorte, sive
potius servanda sit consuetudo respondendi, » rescribendum
censuit : affirmative ad primam partem, negative ad secun-
dam . »
Si itaque ad eximendos canonicos a casuum solutione
consuetudo, licet antiqua, adduci non potest, eo minus al-
tera valebit quae poponitur ratio. « Indecorum enim esse ,
aiunt, canonicos et dignitates ceteris sacerdotibus aequipa-
rare. » At revera neque Romanum Concilium anni 1725,
neque Benedictus XIV, neque ceteri Pontifices, neque S. C C .
indecorum unquam deprehenderunt canonicos cum ceteris de
clero de re morali et liturgica agere et disputare, senten-
tiam ve proferre. Non enim a ceteris sacerdotibus tam re-
moti celsioresque sunt canonici, qui cum iis couti absque
dignitatis detrimento non possint. Quapropter allegata ex-
ceptio aut est tumescentis superbiae argumentum, aut com-
modae ignaviae excusatio, aut turpis ignorantiae confessio :
ideoque nulla ex parte admittenda.
Sub die 6 Iulii 1889 Sacra Congregatio Concilii censuit
respondere: Dilata et audiatur Capitulum.
Tum Canonici fulginatenses, qui servare consuetudinem
antiquam, etsi iuri communi contrariam, enixe contendunt,
multa pro re sua concesserunt motiva, tum congruentiae,
tum aequitatis. Quibus deductionibus Capituli respondere
curavit, aut earum momenta imminuere studuit Episcopus ut
lex seu commune ius vim suam vindicaret.
Tandem expositis ab utraque parte deductis, propositum
fuit diluendum
Dubium
An possit Episcopus cogere omnes sacerdotes, non ex-
ceptis canonicis et dignitatibus, ut adsint conventui de re
1
•morali et liturgica, et, ductis sortibus quaestionum solutio-
228 FULGINATEN.
nem scripto vel oretenus praebeant; vel potius standum sit

consuetudini in casu.
RESOLUTIO. Sacra C. C. re iterum discussa, sub die 12
Iulii 1890, censuit respondere: Servetur consuetudo.
Ex QUIBUS COLLIGES. Consuetudinem antiquam favore ca-
nonicorum praevaluisse legi communi, novamque constituisse
legem privilegii.
ROMANA
EXECUTIONE RESCRIPTI
Die 10 Maii 1890.

COXMPENDIUM FACTI. Ioseph Santarelli Romanus , utpote

patronus cuiusdam laicalis capellaniae erectae in ecclesia
ss. Stigmatum Urbis, vertente anno 1876 ad eius redemptio-
nem egit, ne fiscus, nefaria lege fretus, eiusdem capellaniae
bona occuparet. Solvendae erant demanio libellae 649 ; sed
cum patronus hanc pecuniam proferre non posset, ipsamet
archisodalitas ss. Stigmatum, cuius curae ecclesia est con-
credita, id praestitit: sors recuperata est, statimque in ma-
nuales schedas publici census italici collocata, et ab ipso pa-
trono sodalitati custodiae concredita.
Verum ad indemnem reddendam sodalitatem de praestita
649 libellarum summa eiusque usuris aliisque expensis, pe-
titum et obtentum est, ut missarum onera ad concurrentem
summam 868 libellarum suspenderentur.- Missarum numerus
in fundatione praescriptus 145 est: annuus reditus 185 li-
bellas nominatim attingit, sed divitiarum mobilium tributo
purgatus ad 160 libellas decrescit: unde in praesentiarum,
imo a nonnullis annis, aere alieno ad capellaniae redemptio-
nem contracto, ex ipso capellaniae reditu, penitus satisfa-
ctum est.
In hoc rerum statu, Ioseph Santarelli supplicibus litteris
diei 17 Februarii 1886 a SSmo exorabat, ut schedae publici
ROMANA 229
census sodalitati concreditae venderentur, et in alio tutiori

et utiliori investimento collocarentur, simulque ut missarum
onera reducerentur, ad effectum, ut, auctis hinc proventibus,
oneribus illinc imminutis, residuum sibi tribueretur ad edu-
cationem filii, ecclesiasticum statum optantis.
Sodalitas ad rem ac de more interrogata, patroni peti-
tioni se opposuit, idque S. O. C. significavit.
At iterum iterumque instante Santarellio, denuo inter-
rogata est Archiconfraternitas, quae tamen a suscepta sen-
tentia minime deflexit; imo in specie ad reductionem missa-
rum, eam haud esse permittendam addidit, quia Ecclesia
caret missarum applicatione, et dicta pecunia parvum redi-
tum exhibet pro Missis.
Hoc tamen non obstante ex audientia SSmi diei 7 Mar-
tii 1887 rescriptum est : - Collocata enunciata summa in
tutiori ac utiliori investimento, pro gratia reductionis one-
ris missarum ad effectum percipiendi, ex annuis fructibus
eiusdem summam annuam libellarum 80, ad effectum de
quo in precibus, ad triennium. -
Hoc rescriptum sodalitati maxime displicuit; ideoque da-
tis litteris statim significavit spem se fovere, fore ut S. C C .
revocet dictum rescriptum rationibus usque tum allegatis
melius perpensis, et attento etiam novo quod tunc affereba-
tur documento a Santarellio subscripto, quocum ille , post
redemptam capellaniam, dum Schedas census sodalitati tra-
debat, simul declaraverat, tradere Superioribus Sodalitii vim
pecuniae, ut perpetuo asservaretur pro missarum celebratione
in dicta Ecclesia.
Attamen in hoc consilio, petendi scilicet apostolici re-
scripti revocationem, haud diu perstitisse videtur confrater-
nitas. Quin imo ex ipso pii sodalitii testimonio constat,
quod cum Sanfarellius pro rescripti executione apud confra-
tres instaret, rogatus fuit ut exhiberet collocationis schema.
Quod cum ille fecisset, praesentatum tamen collocationis
schema non placuit, imo in congregatione diei 19 Iulii 1887
reiectum fuit, et ideo controversia instaurata est, et lis de-
230 ROMANA
imo efferbuit, alio tamen sub respectu, nempe relate ad e-

xecutionem rescripti.
Hinc enim patronus ad eam esse deveniendum fatebatur,
urgebat : illinc sodalitatis moderatores noxium id esse exci-
piebant.
QUAE PATRONO ADVERSANTUR. In primis ad apostolici r e -
scripti executionem differendam gravia profecto argumenta,
militabant. Rescriptum enim ferebat, capellaniae sortem in
tutiori et utiliori investimento esse collocandam; quae verba
conditionem ac modum praefinire videbantur; adeo ut si tu-
tior ac utilior pro re nata non daretur pecuniae collocatio, sed
potius deterior, interim nil fieri oporteret, et ex ipso rescripti
tenore ab executione supersedendum foret. Haec est enim con-
ditionis appositae vis, ut quamdiu pendet, aut si defecerit,
nihil debeatur, L. 4 § pen. De stat. lib. 31 De condit, et
démons, et L. 4 De cond. in ser.
Porro in his adiunctis res proprie fuisse videtur ex r e -
latione ipsa Primicerii, innixa votis Advocatorum Sodalitii.
Nec obiici potest, his non obstantibus , ob reverentiam
A. Sedi debitam, rescriptum ad executionem fuisse utcum-
que demandandum. Quandoquidem in primis ipso Tridentino
auctore in cap. 5 sess. 13 et sess. 22 cap. 6 De reform.
et iuxta communem doctrinam apud Schmalzgrueber lib. 1,
tit. 4 De rescrip. num 34 et Garcia De benef. cap. 2
num. 71 scimus, quod in rescripto gratiae si nullum cer-
tum tempus executioni praefixum sit, intra 30 dies a prae-
sentatione apostolicae litterae ad actum debent traduci, at-
tamen non semper, neque utcumque, sed « nisi obstet legi-
timum impedimentum vel contradictor. > Quo in casu Or-
dinarius terminum ad allegandum praefinire debet contradi-
ctori, et, cognita causa, de eadem pronuntiare. Quod si exe-
cutio differatur ex negligentia vel malitia executoris vel
praetextu quod litterae vitio infectae sint et impetrans ini-,
doneus, gravamen istud est removendum praesidio appella-
ROMANA 231
tionis ad Papam. Quapropter in themate obsequio, aposto-

licis litteris debito, haud defecisse videtur Primicerius, imo
potius suo muneri satisfecisse, si in iis adiunctis, idest cum
gravia obstacula obviam venirent et sodalitas contradiceret,
a rescripti executione supersedendum duxit et ad S. O. O.
recurrit. Quae conclusio firmius tenenda est, si consideretur
quod in casu nostro, iuxta superius dicta, res erat de re-
scripto quasi sub conditione et modo exarato, quod proinde,
conditione ac modo exulantibus, nedum legitime et sine of-
fensa, sed necessario et ex officio ab executione repelli o-
portebat.
Imo cum etiam nunc, iuxta sodalitatis moderatores, eae-
dem circumstantiae perdurent, hinc adhuc protrahenda re-
scripti executio videtur, saltem usque dum tutior et tctilior
sortis collocatio reapse inveniatur. Idque eo vel magis quod
grave sodalitati sit, sortem legati deperdere, et subsidium
Santarellio erogare etiam attento quod missae Capellaniae
Santarelli iam de ordine S. Patris imminutae fuerint, causa
necessitatum Sodalitii, et subtrahi nequiret pars eleemosy-
narum.
QUAE PATRONO FAVENT. At ex altera parte considerandum
est, apostolicum rescriptum non una dumtaxat atque indi-
visibili parte constare, sed duplici potius ac distincta : imo
dum collocatio pecuniae in tutiori et utiliori investimento
praeceptum aliquod peculiare sapit, gratia proprie constitui-
tur ex subsequentibus, ubi reductio oneris missarum, ad ef-
ctum ut patronus subsidium 80 libellarum percipiat, signa-
tur et sancitur. Porro neminem fugit quod gratiosa haec
rescripti pars independenter ab altera subsistere potest. Et
ideo, cum purgatus capellaniae proventus 160 libellas attin-
gat, 80 libellis in patroni favorem etiam erogatis, dimidium
adhuc pecuniae pro missarum applicatione et in ecclesiae
beneficium permanet.
Nec videtur sodalitas ius titulumve habere prohibendi ,
ne Santarellius concessum subsidium percipiat. Quandoqui-
dem misso etiam quod sine petita et obtenta a SSmo venia
232 ROMANA
loquendi, idest aperitionis oris, ius reclamandi contra apo-

stolicas litteras forte deesset; perpendi insuper debet soda-
litatem non esse dominam aut patronam capellaniae , sed
dumtaxat sortis depositariam et custodem. Et quamvis so-
dalitium semel atque iterum provocet ad pecuniam pro ca-
pellaniae redemptione a se commodatam, nil tamen inde pro-
ficere potest. Nam cum de commodata summa, eiusque
usuris aliisque expensis quamprimum atque ad unguem in-
demnis facta fuerit sodalitas ex missarum suspensione, verius
ac congruentius dici oportet, ipsammet capellaniam suismet
proventibus se redemisse; et nullum ferme meritum sodali-
tatem iuvare. Quin imo si cui laus tribuenda peculiariter
est, id potissimum Santarellio debetur, qui dum sortem in
manibus tenebat, eamque pro lubitu sibi servare poterat, ex
conscientia tamen dimisit, et sodalitati concredidit.
Unde tandem videtur argumentum in sodalitatem rétor-
quer! merito posse et quasi ad hominem inferri: siquidem maius
erga capellaniam meritum ac ius patrono est quam sodalitati:
si itaque iustum visum est sodalitati onera reduci et mis-
sarum stipendia in ecclesiae commodum augeri, ceu ipsa fa-
tetur; aequum iustumque a fortiori debet habere, simile be-
neficium in patroni utilitatem constitui et esse concessum.
Perspicua namque sunt iura patroni. Sane cap. Nobis 25
De iurepatr. expresse disponit, quod si patronus « ad ino-
piam vergat, ab ecclesia illi modeste succurratur , sicut in
sacris est canonibus institutum. » Et in cap. Quicumque
30 caus. 16 q. 7 pariter cavetur: « Quicumque fidelium
propria devotione de facultatibus suis aliquid ecclesiae con-
tulerint, si forte ipsi aut filii eorum reducti fuerint ad ino-
piam, ab eadem ecclesia suffragium vitae pro temporis usu
percipiant.
Nec magis denique movet altera obiectio de inutilitate
subsidii in pueruli aeducationem impendendi; quandoquidem
de hoc SSmus iam iudicavit et idcirco de eo loqui, praeser-
tim sine venia, amplius non licet. Unde concludi ex his
omnibus potest, secundam rescripti partem, quae est de re-
ROMANA 233
ducendo missarum numero et subsidio 80¿libellarum patrono

per triennium praestando, ad executionem optime mandari
posse, licet prima rescripti pars, quae est de utiliori sortis
collocatione, ad actum traduci tempestive non posset.
At forte ulterius etiam progredi licet, et argumenta pro-
ferre ad demostrandum, quod, si voluntas succurrat, ipsa
haec prima rescripti pars ad actum deduci possit. Sane ef-
fectus omnis rescripti legitime interpretati hic e s t , quod
in negotiis et inter personas in quibus et inter quas rescri-
ptum conceditur ius statuat et ad observantiam et execu-
tionem obliget omnes ad quos dirigitur. Cfr. L. Quae ex
relat. 2 C. De leg. Atqui controversa rescripti pars, quae
ita sonat - collocata enunciata summa in tutiori et utiliori
investimento - ius evidenter dicit nedum patrono sed etiam
sodalitati, imo huic magis quam illi, utpote quia sodalitas
sortis depositaria est. Quapropter haud sufficiebat dicere,
patronum tutiorem et utiliorem collocationem non invenisse,
sed forte ipsamet sodalitas huic officio vacare debebat, et
quaerere utrum optata haec utilior collocatio, aliquo modo
daretur. At vero iuxta patronum defuit id faciendi voluntas.
De cetero cum, his attentis, ipsemet Santarellius sortem
repetiisset, ut eam in rustico praedio investiret, haud licuis-
set, iuxta ipsum, restitutionem recusare hisce potissimum
de causis, nempe 1. quia reditus quotidie excidit unde capel-
laniae sors in dies imminuitur; 2. quia lex de piis operibus
imminet; ideoque periculum omnia amittendi instat; 3. tan-
dem quia investimentum propositum erat extra urbem super
fundum decupli pretii pecuniae mutuandae , et idcirco tuta
videbatur collocatio pecuniae.
Quibus praemissis, propositum fuit diluendum
Dubium
An et quomodo ad executionem demandandum sit re-

scriptum diei 7 Martii 1887 in casu.
RESOLUTIO. Sacra Congr. Concilii re disceptata sub die
234 ROMANA
10 Maii 1890, censuit respondere: Consulendum SSmo, ut,

dempta clausula collocandi summam in utiliori investimento,
facultatem tribuat s. Congregationi concedendi ulteriorem
Missarum reductionem ad effectum tribuendi petitum sub-
sidium oratori; et ad mentem.
WRATISL AVIEN.
IRREGULARITATIS
Die 9 Augusti 189O.
COMPENDIUM FACTI. Episcopus ^Vratislaviensis, his litteris

nuper ad S. Sedem recurrit: « Exponitur humillime Sancti-
tati Vestrae ex parte devotorum illius oratorum Henrici
Bienau, Edmundi HolthofF, Francisci Forsshe, Iosephi Go-
lenia, Bernardi Ioppich, Antonii Bugiel, Dioecesis wratisla-
viensis sub ditione borussica in Seminario meo clericali de-
gentium, quod ipsi sacra tonsura et ordinibus summopere
cupiunt initiari. Sed quoniam dicti oratores, in Universitate
litterarum wratislaviensi quondam studiosi, duellorum com-
plices extiterunt, nempe Henricus Bienau semel duellum
perpetrando, et centies quinquagies vel cooperando vel spe-
ctando; deinde tamquam spectatores Iosephus Golenia semel,
Franciscus Forsche bis , Edmundus Holthon et Bernardus
Ioppich pluries, Antonius Bugiel denique quater vel quin-
quies ad monomachiam provocando vel provocationem acce-
ptando, omnes irregularitate irretiti videntur. Attamen quae-
stio exorta est, utrum ex defectu famae secundum s. Conc.
Trid. 24, cap. 19 De ref., an ex defectu lenitatis irregu-
lares sint. In tali enim casu hucusque, secundum commu-
nem opinionem et usum in civitate ac Dioecesi wratislaviensi
vigentem, defectum lenitatis adesse statuebatur ; cum duel-
lum, ut fere his temporibus inter Universitatis studiosos
committitur, ludus potius temerarius vitaeque periculo ca-
rens, quam res magni momenti existimetur, et spectatores
WRATISL AVIEN. 235
mera curiositate, non consensu plerumque adducti sint. A

defectu lenitatis absolvendi Sanctitas Vestra, ut praedeces-
soribus meis, sic mihi quoque facultatem die 23 Iunii a. pr.
benignissime impertita est. Sed ut in hac re in posterum
quodvis dubium tollatur, Sanctitati Vestrae humillime sup-
plico, ut Ipsa gratiosissime velit declarare, a quanam irre-
gularitate in tali casu dispensandum sit. »
Ante iuridicam disceptationem in subiecta materia praemo-

nita fuerunt nonnulla quoad genus ac modum horum duello rum
quae inter ephebos scholarum praesertim Universitatum ger-
manicarum alumnos passim obtinent.
Nonnunquam profecto inter studiosos illarum accademia-
rum duella eodem more quo in ceteris regionibus locum h a -
bent. Sed plerumque non ita. Duella enim scholariorum,
quae etiam peculiari nomine vocantur, in eo consistunt, ut
duellantes, armis specialibus, idest parvo quodam cultro, uten-
tes, et ceteris partibus corporibus bene tectis, sibi in faciem,
incisionem seu vulnus inferant, cuius tamen vestigia ple-
rumque brevi tempore oblitescunt. Nullatenus igitur mors
vel mutilatio intenditur, atque rarissime et nonnisi per ac-
cidens, ex imprudentia aut ex alia causa a duello extrinse-
c a , haec tristia facta accidunt. Nec semper proprie ex
vindicta vel ob honorem reparandum duella haec commit-
tuntur, sed potissimum Iudi, crudelis profecto, vel exercita-
tionis gratia. Ad hunc effectum imo, sub specie nempe hu-
ius Iudi vel exercitationis praestandi ac fovendi, adsunt in-
ter universitatis discipulos societates, in quibus pro obtinen-
do altiore gradu certus duel lorum instituendorum numerus
praescribitur, e t , quodam tempore sine duellis transacto,
praesides societatum pro praetextibus susci tandis ad duella
instituenda conveniunt. Generatim catholici ab his facinori-
bus se abstinent, non tamen semper, quia, ut Archiepisco-
pus in suo libello meminit, duella huiusmodi ludus potius
236 WRATISL AVIEN.
temerarius vitaeque periculo carens, quam res magni mo-

menti aestimatur.
DUELLANTES VIDENTUR NOTARI INFAMIAE IURIS. De US ita-
que qui hisce certaminibus dant operam quaerit Praesul, an
in irregularitatem incidant, et utrum ex defectu famae an
potius ex defectu lenitatis. Materiam valde implexam ingre-
dimur; nam « irregularitatis cognitio difficilis est et perple-
xa, non quidem per se, sed quia permulti omnia susdeque
verterunt ac vertunt », ut cum Sayrio Emus d'x4nnibale in
sua Summul. tom. I p. 400 edit. 3. notat. Cuius rei ar-
gumentum habetur in ipso qui proponitur supplex libellus.
Nam in eo supponitur, imo communiter receptum dicitur,
quod in scholariorum monomachiis irregularitas ex defectu
lenitatis contrahatur.
At vero irregularitas ex defectu lenitatis ab iis dumta-
xat contrahitur, qui ad iudicium sanguinis, idest ad homi-
nis occisionem vel, ut olim contingebat, ad mutilationem,
sponte sua et publica auctoritate iuste concurrunt , aut ab
iis qui in iusto bello offensivo hostem occidunt aut mutilant.
Insuper etiam in iis casibus nonnisi mortis aut mutilationis,
effectu sequuto, irregularitas contrahitur. Haec communia
sunt apud receptissimos DD. ut Reiffenstuel. ad lib. 5 De-
er. tit. 12 § 3 n. 75 Ferraris v. Irreg. art. 1 Emus d'An-
nibale I. cit. p. 423 seq. Uno verbo defectus lenitatis con-
trahitur, quoties humanus sanguis iuste vel in bello vel in
causa capitali funditur.
At in duellis nil horum habetur, nam non in publico
bello offensivo, non ex formali iudicio, non iuste sed iniu-
stissime, privato arbitrio et crudeli ratione humanus sanguis
effunditur. Quapropter tam longe est, ut in his certamini-
bus quaestio sit de lenitatis defectu, ut de irregularitate ex
delicto casus possit potius contingere. Quoties enim ex duel-
lo homicidium vel mutilatio sequatur, praeter reliquas poe-
nas, irregularitatem ex homicidii vel mutilationis crimine in-
super contrahi nemini dubium videtur. Emus D'Annibale
Comment: ad Const. Ap. Sedis n. 102.
WRATISL AVIEN. 237
Verum monomachiae, de quibus quaestio, inter discipulos

contingentes, ad haec extrema se porrigere non videntur;
nam mortem ex his numquam sequi posse nisi per accidens,
et mutilationem, quae est membri alicuius, proprium et dis-
tinctum officium habentis, ut ecce oculi aut brachii, abscis-
sio, nonnisi extraordinario et rarissime evenire posse fertur.
Ceterum quum etiam in his casibus irregularitas non con-
trahatur, nisi effectu sequuto, idest eruto oculo, brachio ab-
scisso etc., aut morte illata; iam non potest generice quid-
quam praestitui, sed in singulis casibus quaestio est diri-
menda. Habebitur namque irregularitas ex delicto, quoties
mors aut mutilatio contigerit; non habebitur, quoties haec
facta deficiant.
Ast poena, quae duelli s semper affixa est, et ex qua pe-
culiaris irregularitatis macula ortum habet, esc infamia. Sa-
ne Conc. Trid. sess. 24 cap. 19, duellantes eorumque pa-
trinos ut perpetuo infames habendos esse declaravit. « Qui
vero pugnam, duellum, commiserint, ait, et qui eorum pa-
trini vocantur, excommunicationis, ac omnium bonorum suo-
rum praescriptionis, ac perpetuae infamiae poenam incur-
rant. » Iamvero infames irregulares sunt, et exinde ordines
ecclesiasticos suscipere prohibentur. Can. fin. dist. 51; can.
Infames caus. 6, 9, 1; Reinffenst. L. V. t. 37, n. 59;
Ferrar., v. Infamia n. 12. Et quum agatur de infamia iu-
ris, ipso facto admissi delicti contracta, nonnisi auctoritate
Principis seu dispensatione pontificia auferri potest. Ferrar.
I. c. 22 cum communi.
Quibus positis, considerandum venit num duella, de qui-
bus in themate quaeritur, hac lege Tridentina comprehen-
dantur. - Porro graves rationes occurrunt, quae sententiam
affirmativam suadent. Omnia enim elementa quae DD. ad
duellum requirunt, in casu nostro etiam reperiri videntur.
« Duellum proprie dictum, seu monomachia est pugna inita
inter duos vel plures in pari numero, privata auctoritate, et ex
condicto, statuto loco, et tempore, cum periculo occisionis, mu-
tilationis vel vulneris. » Ita Ferrar, v. Duellum, n. 1.
-238 WRATISLAVIEN.
Duellum, ait Lehmkuhl, dicitur pugna singularis, ex con-

dicto armis ad occidendum sive graviter vulneraridum aptis.
Theol. mor. vol. i, n. 850. Ceterum haec definitio in re
est communis inter auctores. Ferrar. I. e. iamvero cuncta
huius definitionis elementa in casu, de quo agimus, verifi-
cantur. Licet enim non adsit periculum occisionis, nec pro-
prie dictae mutilationis; adest tamen certum vulneris peri-
culum: quod sufficere videtur ut duellum proprie dictum haec
scholariorum pugna censeatur.
Praeterea, ut sit duellum, non oportet illud esse fatale ;
nam decernit Clemens VIII Const. Illius vices anni 1592,
tanquam duella proprie dicta eiusque poenis subiecta illa
etiam esse habenda, quae cum pacto ineuntur « de dirimen-
do certamine, cum primum alteruter vulneratus fuerit seu
sanguinem fuderit. » Imo Bened. XIV const. Detestabilem
anni 1725 sequentem thesim proscripsit: « Excusari pos-
sunt etiam honoris tuendi vel humanae vilipensionis vitan-
dae gratia, duellum acceptantes vel ad illud provocantes,
quando certo sciunt pugnam non esse secuturam, utpote ab
aliis impediendam. » Duellum igitur haberi videtur,êtiamsi
periculum occisionis vel mutilationis non adsit.
Ulterius, haec effera certamina, de quibus sermo habe-
tur, rectae rationi et legibus ecclesiasticis ex iisdem moti-
vis repugnant, ac si cum periculo occisionis vel mutilationis
instituerentur. Quanquam enim quandoque non proprie ad
vindictam sumendam vel ad honorem reparandum sequi vi-
deantur, semper tamen sub specie saltem vindictae sumen-
dae aut honoris reparandi ineuntur, atque viam ad gravio-
ra duella cum periculo occisionis et mutilationis sternunt.
Ceterum ad solum ostendendum animum, vires, vel peritiam
certandi neutiquam licere duellum, patet ex c. 1 De torea-
ment.j ubi id expresse reiicitur. Reiffens. ad lib. 5 Decret.
14, n. 36. Unde docet Emus D'Annibale Sum. edit. 2
vol. 2 p. 207; « Si nihil horum desit, nempe 1. singulare
certamen, 2. ex condicto susceptum , 3. armis lethalibus,
WRATISLAVIEN. 239
nihil refert qua de causa initum fuit, v. g. spectaculi, ut

olim, aut virtutis ostendendae causa. »
Imo, ubi DD. expresse tractant de requisitis ut quis poe-
nas in duellantes statutas incurrat, eodem omnino loco ha-
bent periculum occisionis et mutilationis atque periculum
vulneris. Unde ait Pignatelli: « Requiritur, ut duellum fìat
cum periculo occisionis vel vulneris. Duellum enim prohibe-
tur sub censuris ob grave periculum occisionis, vel mutila-
tionis, aut vulneris. » Ita etiam Ferrar. I. c. n. 6.
Ex dictis igitur asseri posse videtur, duellantes eorum-
que patrinos irregularitatem ex infamia iuris incurrere.
Nec obiiciatur, duellantes huiusmodi infamia de facto non
notari, ideoque nec contrahere irregularitatem. Nam infamia
iuris ad morum correctionem, in poenam delicti, et in dete-
stabilis duellorum usus exstirpatione!» a Tridentino inducta
contraria aliqua consuetudine et opinione vulgari tolli neu-
tiquam potest. Huiusmodi enim consuetudo nervum ecclesia-
sticae disciplinae disrumperet et ideo ex cap. 5 De consuet.
nihil valet.
Quae conclusio ex analogia insuper firmatur. Sane qui-
dam auctores existimarunt ac tradiderunt in iis regionibus
ubi publica et vulgaris infamia ex haeresi non sequitur, aca-
tholicos ad fidem conversos non reputari irregulares, et sine
difficultate ad ordines sacros admitti posse. Layman L. 1
tract. 5 p. 5. At quantum id sit contra sensum Ecclesiae
patet ex responso S. Officii diei 11 Iulii 1884 ad Episco-
pum Harlensem, cui mittebatur decretum in Posen, diei
25 Iulii 1866, ubi ita legitur: « Filios haereticorum, qui
in haeresi persistunt et mortui sunt, esse irregulares etiam
in Germania aliisque in locis ubi haereses impune grassan-
tur. » Zitelli Appo r. iur. eccles, gag. 349. A pari in duel-
lorum materia ratiocinari licet. Et idcirco etsi aberrans
multitudinis sensus infamia facti vesanum hoc crimen non
notet, adhuc tamen, imo vel a fortiori, Ecclesia illud
infamia iuris prosequitur, aliisque poenis percellit et allide-
re conatur.
240 WRATISL AVIEN.
DUELLANTES NON VIDENTUR NOTARI INFAMIA IURIS. At ex

altera parte perpendendum est, in materia odiosa nos ver-
sari; nam agitur de poena, et « in poenis benignior est in-
terpretatio facienda > ex reg. 49 iur. in VI, idest stricta,
nec ultra id quod in lege aut sententia expresse cautum
est. Quo posito principio plane liquet in primis, spectatores
imo et cooperatores duellorum iuris infamia non notari. Sta-
tuit namque Tridentinum cit. loc: « Qui vero pugnam com-
miserint, et qui eorum patrini vocantur excommunicationis,
ac perpetuae infamiae poenam incurrant. » Quapropter etsi
« complices vel qualemcumque operam aut favorem (duello)
praebentes nec non de industria spectantes illudque permit-
tentes » excommunicationi R. Pontifici reservatae subiaceant
ex peculiari praescriptione const. Apostolicae Sedis, et ex.
articulo finali cit. cap. 19 Conc. Tridentini; nihilominus
cum de his nullus sermo fiat in articulo praecedenti eiusdem
capitis, ubi de infamiae poena sermo esi, iam iuxta legiti-
mas interpretationis regulas concludendum est, complices et
spectatores duellorum infamiae poena non multari: et idcir-
co in themate eos Seminarii alumnos qui de alio crimine
rei non sunt quam de spectato scholariorum duello, etsi for-
te haec duella ea sint quae Tridentinum infamiae nota
percellit, nihilominus infamiae poena non irretiri dicen-
dum est.
At ulterius motiva dubitandi non desunt, num ipsi qui
certamen committunt aut patrinos agunt, ab infamiae poe-
na eximantur quoties agatur de his scholariorum mono-
machiis de quibus quaestio. Sane ut infamia duellantibus
irrogata incurratur, necesse in primis est ut verum duellum
habeatur; nam quoties de alio certamine agatur, species cri-
minis mutatur, nec poena incurritur. « Quoad poenas duel-
lum suis legibus constat, quibus non servatis, duellum pro-
pria ac stricta significatione non intelligitur et poena ces-
sat » Emus D' Annibale Com. cit. n. 102. Haec sane ele-
mentaría sunt, et ex principiis in interpretatione legum poe-
nalium obtinentibus plane fluentia.
"WRATISL AVIEN. 241
Age vero nonnulli profecto sunt et magni notae DD. qui

ad duellum proprie dictum, seu ad illud quod decreto O.
Tridentini intenditur, expresse requirunt ut adhibeantur ar-
ma lethalia, seu ut adsit occisionis vel mutilationis pericu-
lum. Redeat Emus D'Annibale, qui in. sua, Summ. pag. 207
vol. 2 edit. 2 ita de duello disserit: « Duellum definitur
singulare certamen armis lethalibus, ex condicto susceptum.
Consistit igitur 1. ex pugna singulorum.... 2. opus est ut
ex condicto susceptum fuerit.... Demum 3. ut certatum sit
armis lethalibus. Quamobrem si pugnis, baculis, ferro acie
refusa dimicatum sit, duellum cessat, etsi mors per acci-
dens sequuta fuerit. » - « Ad duellum proprie dictum requi-
ritur, ait Reiffenstuel ad tit. 14 lib. 5 n. 12, ut fiat vel
instituatur cum periculo vitae seu tali pugnandi modo et
armorum genere, ut duellantibus periculum vitae immineat.
Ita et Schmalzgrueber Cod. tit. n. 45 ac Pascuccius adnot.
ad Pigliateli, t. 1 tit. De duel, apud Ferraris I. c. n. 6.
Nec obstat quod plerique auctores ad duellum proprie
dictum vulneris periculum sufficere doceant. Nam in primis
de eiusmodi vulnere loqui videntur quod cum periculo vitae
cohaereat; vel de duello iuxta communiter contingentia lo-
quuntur, ubi nimirum occisio aut mutilatio, licet ex prae-
via sponsione excludatur, semper tamen possibilia sunt. Et
huc forte spectant quae in const. Clementis VIII sup. cit.
de duellis non fatalibus statuuntur.
Demum in decreto Conc. Tridentini, ubi infamiae poena
contra duellantes statuitur, explicite sermo fit de monoma-
chia cum periculo mortis coniuncta - ibi : - « Detestabilis
duellorum usus, fabricante diabulo instructus, ut cruenta cor-
porum morte animarum etiam perniciem lucretur » Et in-
fra: « Qui vero pugnam commiserint et qui eorum patrini
vocantur perpetuae infamiae poenam incurrant, et ut
homicidae iuxta sacros canones puniri debent, et, si in ipso
conflictu decesserint, perpetuo careant ecclesiastica sepultu-
ra. » Quapropter videtur decretum Concilii non ferri nisi
contra duellum, quod mortis periculum inducit.
Acta, Tom, XXIII. fase. CCLXVIII. 16
242 WRATISL AVIEN.
At vero in themate parvum cultrum cum quo singulare
certamen inter scholarum alumnos committitur, non videtur
inducere, saltem proximum ac facile, mortis periculum. Et
idcirco nec sub Concilii praescriptione et poena cadere , eo
vel magis quod in re odiosa versamur.
His praehabitis, propositum fuit diluendum
Dubium
An, a quibus et ex quonam titulo irregularitas con-
trahatur, quando duellum ea ratione committitur, equa his
temporibus inter Germaniae Universitatis alumnos fieri so-
let in casu.
RESOLUTIO. Sacra C. Concilii, re disceptata sub die 9 Au-
gusti 1 8 9 0 , censuit respondere: Affirmative, a cluellantibus
eorumque patrinis, ex infamia iuris.
Ex QUIBUS COLLIGES. I. Irregularitatem quoad ordines sus-
cipiendos aut in eisdem ministrandum enasci vel ex defectu
lenitatis vel ex infamia iuris.
II. Ex defectu lenitatis irregularitatem enasci quoties
humanus sanguis, iuste vel in bello vel in causa capitali, fun-
ditur, effectu sequuto.
III. Ex infamia iuris irregulares fieri duellantes, eorum-
que patrinos ; qui ideo ordines sacros suscipere prohiben-
tur, absque dispensatione pontificia.
IV. Duellum proprie dictum esse pugnam initam inter
duos vel plures in pari numero, privata auctoritate, vel ex
condicto, statuto loco et tempore cum armis ad occidendum
sive graviter vulnerandum aptis , cum periculo occisionis,
mutilationis, vel vulneris.
V. Ex iure pro duello habetur et duelli poenis subiici-
tur, pugna illa in qua tantum sit periculum vulneris; quae-
que initur cum pacto de dirimendo certamine, cum primum
alteruter vulneratus fuerit, seu sanguinem fuderit.
VI. Duellis in themate omnia esse elementa quae veris
duellis conveniunt, haud dubitari posse videtur; nam effera
sunt certamina quae rectae rationi et legibus Ecclesiae re-
"WRATISL AVIEN. 243
pugnant ex iis motivis, ac si cum periculo occisionis aut

mutilationis instituerentur.
VII. Nihil referre, ad verum duellum constituendum, an
initum fuit spectaculi, ut olim, aut virtutis ostendendae causa;
sed tantum requiri ut sit singulare certamen, susceptum ex
condicto, et armis lethalibus, ut duellantes et patrini cen-
suris subiiciantur. ( 1 )
VIII. Ex haeresi quoque e nasci infamia iuris certum est;
ita ut haereticorum filii irregulares habendi sint si eorum
patres in haeresi persistant, aut in eadem demortui fuerint.
»->®f*
FERETRANA
COMMUTATIONIS VOLUNTATIS
Die 14 Iunii 1890.

P e r Sumraaria P r c e u m .
COMPENDIUM FACTI. Supremis talibus, quibus die 8 Octo-

bris 1 8 8 8 decessit, quaedam Carola Scavolini ex oppido
S. Marini, haeredem nuncupavit famulam suam, nomine
Angelam Rinaldi, quam habebat carissimam. Et disposuit
ut summa 1 2 5 0 libellarum, quam mutuis lucrosis collocatam
habebat, impenderetur in funerum expensis, et in missarum
officiis celebrandis, partim in ecclesia Cappuccinorum, in qua
tumulari petiit, partim in aliis suburbii maioris S. Marini
ecclesiis.
Insuper voluit ut unicum suum praedictum, vulgo Bal-
dasserone, antequam ad haeredem traderetur, per decem
annos ab executore testamentario administraretur , eiusque
fructus in totidem missas in ecclesia Cappuccinorum cele-
brandas erogarentur. Huiusmodi fructus 1 1 5 annuis libellis
locati sunt.
At vero haeres, Angela Rinaldi, suppliciter postulat, ut
enunciati predii administratio sibi statim ante lapsum de-
cennii tribuatur, ut arte et industria sua maiorem reditum
(1) Confer Vol. XVII, 601.
244 FERETRANO
ex eo praedic» elicere valeat; simulque exorat, ut, potius-

quam in missarum applicationem annuos praedii fructus u s -
que ad decennii exitum impendere, liceat sibi constituere
legatum perpetuum 500 libellarum, cum onere quatuor mis-
sarum in festo aut vigilia S. Iosephi in ecclesia Consolatio-
nis eiusdem suburbii celebrandarum. Ac demum poscit, ut
ex ea frugifera summa 1250 libellarum, tantum 1000 libel-
lae iuxta testatricis voluntatem impendantur: 250 vero ad
restaurationem presbyterii eiusdem ecclesiae Consolationis i n -
súmante.
Episcopus pro voto et informatione rogatus inter alia
retulit, archipresbyterum S. Marini et executorem testa-
mentarium assensum precibus praestitisse: « quoad Cappuc-
cinos vero ex quadam declaratione scriptis expressa, sese non
opponere videntur. » Oratricem vero ex dominae suae con-
silio nuptam, nunc quatuor filios habere, et non exiguis an-
gustiis premi; nam maritus ab aliquo tempore in dementium
hospitali Pisaurensi degit, et familiaria bona aere alieno*
gravata reliquit. Qua de causa oratricis mens est, in prae-
dii haereditarii possessionem immitti, illud alienare, eius
pretio praedium mariti ab hypothecis liberare, atque ita rem
domesticam restituere.
Perpenso itaque hoc misero oratricis statu, opinatur Epi-
scopus eius precibus morem geri posse, hac tamen paululum
mutata ratione, nempe ut
« 1. statim tradatur Oratrici praedium haereditarium
cum onere solvendi libellas quingentas (L. 500) pio Soda-
litio ecclesiae Consolationis, a quo in licito, tuto et fructi-
fero investimento erunt collocandae ; quarum fructu offi-
cium quatuor missarum in vigilia s. Iosephi in suffragium
testatricis et ad eius mentem, et aliae duae missae in ipso
die festo s. Iosephi perpetuo celebrentur:
« 2. impendantur aliae lib. 325 in tot missarum officiis
pro anima testatricis, partim in ecclesia Cappuccinorum, par-
tim in aliis ecclesiis Suburbii peragendis; et reliquae lib. 250,
quae superessent summae L. 1000 partim erogatae, partim
FERETRANA 245
uti supra erogandae, necessariis et opportunis inst au rationi-

bus et melioramentis ecclesiae Consolationis applicentur. »
Disceptatio Syiioptica.
Animadversum ex officio fuit, oratricem in suis precibus
intendere partim ut sibi suisque negotiis consulat, partim ut
ecclesiae Consolationis benefaciat. Ad subveniendum autem
tristi suae conditioni hoc unum postulare, nempe ut sibi fa-
cultas fiat haereditarii fundi dominium statim ineundi, ut
illud vendere et ab aere alieno se liberare valeat.
At cum spondeat ex venditionis pretio 500 libellas ec-
clesiae tribuere, et cum insuper ex fructibus decennalibus
enunciati praedioli, inde a testatricis morte solutis, sin mi-
nus 230 libellae hucusque iam erogatae sint testatrix enim
mortua dicitur a. 1888; sequitur quod gravissima revera non
videatur voluntatis laesio. Eo vel magis quod ex subita prae-
statione 500 libellarum compensatio quaedam et utilitas ex
usuris proveniat. Ceterum cum oratrix haeres sit, et in
magnis angustiis versetur, eidem succurri ex legatorum im-
minutione non iniquum videtur, et ipsius testatricis menti
forte consentaneum.
Pariter cum ecclesia Consolationis fatiscens sit, et me-
diis ad cultum fovendum destituta, pium videtur eidem ec-
clesiae succurri, sive perpetuum missarum legatum ibidem
instituendo, sive 250 libellae ad aedium reparationem im-
pendendo: praesertim cum agatur de ecclesia, quae in eo
suburbio S. Marini erecta est, quod nuperrime ad paroeciae
honorem elevatum est, et pluribus indiget; et magis etiam
quia Ordinarius suo favorabili suffragio preces comitatus est,
et Cappuccinorum familia non se opponere videtur. Aliunde
ad testatorum voluntates commutandas iustum titulum prae-
bere posse magnam ecclesiarum paupertatem, aut divini cul-
tus necessitatem non obscure innuit Tridentinum sess. 21
cap. 8; sess. 24 cap. 13 atque alibi. Demum eadem ora-
trix meminit se in eadem ecclesia Consolationis altare s. Io-
sepho B. M. V. Sponso dicatum de suo erexisse et sacra
246 FEKETRANA
supellectili instruxisse; et hac etiam de causa maiorem con-

siderationem suas preces mereri putat, et facilius impetra-
tur am esse sibi spondet, quod in eiusdem ecclesiae benefi-
cium et ad publicum divini cultus decorem et non in suum
commodum postulat.
Verum ex adverso, ne scilicet oratricis preces tam in
suum, quam in ecclesiae Consolationis bonum porrectae e x -
audiantur, notissimae militant leges, quae iubent defun-
ctorum praesertim recentium voluntates sartas tectasque
servari.
Quibus praemissis, quaesitum fuit quid esset precibus
respondendum.
RESOLUTIO. Sacra C. Concilii, re visa, sub die 14 I u -
nii 1 8 9 0 , censuit respondere: Pro f acuítate alienandi hae-
reditarium fundum sub conditione, ut summa libellarum
quingentarum, ex pretio retrahenda, Ordinario tradatur,.
et quamprimum erogetur, in missarum celebrationem, iuxta
mentem testatricis; quoad reliqua non expedire.
K < ^ >
MELEVITANA
LOCATIONIS
Die 6 Augusti 1890

Per summaria precum.
COMPENDIUM FACTI. Henricus Zerafa supremis quibus de-

cessit tabulis anno 1 6 6 9 haeredem ex asse instituit capel-
lani B. M. V. Gratiarum in civitate Conspicua, nonnullis
adiectis oneribus, et procuratore insuper ad haereditatem ad-
ministranda constituto, cui in stipendium « legavit habitatio-
nem eius loci domorum in quo de praesenti ipse testa-
tor inhabitat et commoratur, ut in ea inhabitet sine ulla so-
lutione in satisfactionem sui laboris.
Procedente tempore, legitime an illegitime nescitur,,
haec domus una simul cum adnexis apothecis in emphiteu-
sim ad tertiam generationem concessa est, quae die 10 lu-
MELEVITANA 247
]ii 1845 iterum per 99 annos renovata est; et interim ca-

pellae procurator loco habitationis canonem percipiebat.
Anno vero 1875 cum idem procurator domum ab em-
phyteusi redimere optaret, mutuum 20, 000 libellarum, prae-
vio legitimo permissu, ut ait Episcopus, et obligato totius
haereditatis asse, contraxit. Tam ingens pretium solvere
necesse fuit propter magna domus melioramenta, quae ulti-
mus emphiteuta perfecerat. Interim redemptam domum pro-
curator locavit, et ex pretio partem antiquo canoni plus
minusve aequiparem sibi vindicavit, reliquum vero in extin-
ctionem aeris alieni attribuit. Hinc factum est ut aes alie-
num ad 17 millia circiter libellarum hisce annis descen-
deret.
Nuperrime autem, vetere administratore defuncto, cum
novus, qui eidem successit, in decessoris usu perseverare
optaret, domum aliis locando et partem pretii percipiendo;
nescitur qua de causa, id sibi non licere putavit, et credi-
dit, una simul cum Episcopo quod procurator proprie ius
tantum haberet habitationis in dicta domo : hinc supplici
libello a S. C. C. petiit, ut sibi indulgeatur facultas per-
cipiendi pretium locationis, loco habitationis a fundatore si-
bi concessae.
Episcopus preces commendat, ac proponit ut cum loca-
tionis pretium 500 circiter libellis aestimetur, 300 circiter
in extinctionem aeris alieni cedant, sicut usque modo con-
tingit, 200 vero administratori tribuantur; quae proportio a
curiae perito iudicata est respondere pretio ad emphiteusis
redemptionem mutuato.
Super his breviter animadversum fuit, quod usuarius
quidem de re data uti dumtaxat potest, non autem aliis lo-
care; at qui ius habitandi habet, idest legato fruitur, omnem
fructum ex partibus habitationi destinatis percipit ex 13 c.
De usufructo et aedes potest pro lubitu cuilibet locare, prout
expresse cavet § 5 Inst. De us. et habit, et /. 13 sup. cit.
248 MELEVITANA
Quod eo firmius retineri debet, si, prout in themate con-

tigit, legatum habitationis datum sit quasi in stipendium et
mercedem laboris.
Unica forte difficultas reperitur in iis testamenti verbis
uti domus administratori dicitur data « ut in ea inhabitet. »
Verum haec verba sensum exclusionis, et taxative evidenter
non habent, nec locationem, quam iura permittunt, expres-
se prohibent; quapropter ea verba nec nocere nec legis sta-
tuta praepedire videntur.
Nec iniusta videtur divisio pretii quam Episcopus pro-
ponit, et quae hucusque observata est; nam cum pretium
locationis ad actualem summam ideo adscendat, quia domus
melior effecta est; iustum videtur ut interim , et quousque
aes alienum subsistat, par pretii in mutui extinctionem
erogetur.
Quibus animadversis, quaesitum fuit, quid precibus esset
respondendum.
RESOLUTIO. Sacra C . C. re cognita sub die 9 Augu-
sti 1 8 9 0 censuit respondere: Pro gratia, iuxta votum Epi-
scopi.
EX S. CONGR. EPISC. ET REGULARIUM
A R I M I N E N.
DECIMARUM SEU PRAESTATIONUM
COMPENDIUM FACTI. DOS Mensae episcopalis Ariminen.

annuis frumenti cribrati praestationibus maxima ex parte ab
antiquis usque temporibus constituitur, quae sub nomine
decimarum veniunt, quaeque fere ab omnibus parochialibus
praebendis Dioecesis persolvuntur.
Ad tiamites huiusmodi dispositionis dioecesanae praebenda
parochialis loci vulgo Monacano saccos 15 frumenti et
ARIMINEN. 249
lib. 19, 15 pro Cathedratico mensae, Episcopali a tempore

quod immemorabile dicunt, quotannis persolvit.
Verum cum actualis parochus P vertente cum 1885
partem dictae praestationis in lib. 279,15 nec non integram
praestationem pro annis 1886-87-88 solvere renuerit, Epis-
copus sub die 19 Nov. 1886 cuidam Bonini creditum cessit,
quod erga praedictum Parochum habebat, quodque in prae-
fata residua quota anni 1885 ac in integra praestatione
anni 1886 consistebat.
In vim praedictae regularis cessionis Boninius, ut credi-
tum suum recuperare valeret, parochus in iudicium apud
Praetorem oppidi Saladecio arripuit. Antequam sed vero
dies veniret, qua Parochus in iudicio sistere debebat, ad
S. C. E E . et R R . confugit, exponens se non posse annuam
praestationem Mensae episcopali persolvere, tum quia pa-
rochiani ob mutatas temporum circumstantias decimas parocho
tradere nolunt, tum etiam quia praebenda parochialis one-
ribus quam antea maioribus gravetur. Hinc petebat ut Epis-
copus ad mitiora consilia revocaretur , et vale dicto iudicio
civili a Boninio suscepto, pro accepto haberet illas praesta-
tiones, quas ob mutatas temporum circumstantias et gra-
viora onera praebendae parochiali imposita, ipse praebere va-
luisset.
Verum praestationis reductioni a parocho petitae obstitit
Episcopus qui S. C. H. retulit frumenti praestationem in
15 saccis mensae Episcopali a parocho debitam, evinci nedum
a Paroeciae inventariis tum antiquis, tum recentioribus,
nedum ab inventariis mensae pariter tam antiquis, quam nu-
perrimis; verum etiam ex instrumento possessionis hodierno
Episcopo collatae palam fieri. Hisce addebat in casu non agi
de veris decimis, vel de onere decimis parochialibus et sa-
cramentalibus imposito, sed de praestatione, qua bona omnia
parochiae absque distinctione favore mensae gravantur.
Cum res de bono et aequo, prout S. H. C. in votis
habebat, componi haud potuisset ob tergiversationes et relu-
ctantiam parochi, Episcopus moras abrumpens petivit, ut
controversia ad tramites iuris ab H. S. O. definiretur, ne
250 ARMINEN.
ansa sequendi parochi exemplum ceteris parochis daretur,
qui in eadem conditione versantur.
QUAE PAROCHO FAVERE VIDENTUR. Parochus auctoritati
Reiffenstuel et Ferraris innixus perpendit, Episcopo non
competere nisi ius ad quartam partem earum rerum, quae
decimis subiciiuntur. Hoc in iure posito, ait canonem prae-
bendae parochiali favore mensae Episcopalis impositum ad
normam iuris haud consti tum esse. Quod ut probet observat,
mensuram 15 saccorum frumenti cribrati, quod Episcopus
sibi arrogare contendit, mensurae 20 saccorum frumenti non
purgati respondere. Iamvero cum indubii facti sit, quod de-
cimae parochiae Mondami simul sumptae mensuram 40 sac-
corum frumenti non purgati haud excedunt, sponte sua
fluere inquit quod si mensae 15 sacci frumenti concederentur,
Episcopus non quartam partem, ceu iura praescribunt, sed
medietatem rerum decimandarum sibi vindicaret, quod contra
ius est.
Praeter haec animadvertit sententiam tribunalis urbis Spo-
letanae existere, quae contribuentes a solvendis decimis super
semina impositis exonérât. Firma itaque remanente huiusmodi
sententia, contendit decimas parochiae loci Mondaine- simul
sumptas ad 25 vel ad 30 saccos frumenti reductas fuisse.
Iamvero, si, ceu iura praescribunt, mensae non competit
nisi quarta pars omnium decimarum, sponte sequitur Epi-
scopum non nisi saccos 7 cum dimidio frumenti haud mun-
dati sibi vindicare posse.
Verum, hisce praetermissis, sustinet canonem ab Episcopo
praetensum, praeter Cathedraticum in lib. 19,15 constitutum,
esse onus gravissimum etiamsi respectus habeatur ad omnes
reditus, quibus parochialis praebenda cumulatur. Quandoqui-
dem bona stricte parochialia in quibusdam terrae frustulis
parvi valoris consistunt, quae cum in sterili Mondami ter-
ritorio sita sint, exiguum emolumentum parocho afferunt.
Neque uti bona parochialia habenda esse tres parvos agros,
quibus Sacerdos Venerucci Capellaniam perpetuam in paroe-
ARIMINEN. 25 É
ciali ecclesia constituit, ex eo quod pius fundator tot missas

celebrari iussit, quot huiusmodi agrorum reditus sustinere*
valent.
Observat insuper, quod praetensis Episcopi admissis, id
quod sibi superest satis haud esse ad sustinendas expensas
quae necessariae sunt, ut frumentum e loco Mondaino R i -
minum transferatur, ad solvendam taxam vulgo ricchezza
mobile et alterum manomorta dictam; quarum prima ad
lib. 100, secunda vero ad lib. 65 assurgit; et alias gravis-
simas taxas sive reales sive personales, nec non expensas
cultus et illas quae pro Capellano sustentando exiguntur.
Quibus omnibus si addatur, quod omnibus indistincte in-
dividuis Parochiae panem die commemorationis mortuorum
distribuere et singulis familiis, iuxta cuiuslibet conditionem,
candelam praebere debeat; quilibet, ait, mirabitur nec intel-
ligere valebit , quomodo Mondaini parochus tot oneribus
gravatus et aliis proventibus parochialibus destitutus vivere
possit. In hisce angustiis constitutus, haud mirum esse in-
quit, quod partem tantum praestationis mensae episcopali
debitae persolvere petat : nemo enim ad impossibile tenetur.
Imo asserit, quod hac impossibilitate attenta, nedum ab aliis
Episcopis canonis diminutionem obtinuit, verum etiam ah
ipso Gubernio modo subsidia, modo condonationem debiti
impetravit. Qua de re enixis precibus expostulat, ut canon
favore mensae Episcopalis constitutus ad 10 saccos frumenti
reducatur, et insuper praebendae parochiali subsidium an-
nuum ex bonis ecclesiasticis depromendum tribuatur.
QUAE EPISCOPO FAVERE VIDENTUR. E X altera vero parte
Episcopus Ariminen. pro viribus sustinet frumenti praesta-
tionem in ea mensura, quae ab ipso exigitur a parocho
Mondaini persolvendam esse, ex eo quod, a pluribus ah hinc
saeculis, ab aliis quoque parochis mensae Episcopali persoluta
iugiter fuit, idque dubio procul deduci nedum a Codice Ma-
latestiano anno 1379 in lucem edito, verum etiam a cen-
suum libello anno 1714 a Card. De Via tunc temporis Ari-
minen. Episcopo peracto.
252 ARIMINEN.
Quod autem huiusmodi praestatio in praesentiarum etiam

a Mondaini parocho mensae Episcopali rependenda sit, erui
asserit nedum ex libro accepti et expensi qui in S. Visita-
tione anni 1830 Episcopo a Parocho pro approbatione traditus
fuit; nedum a decennali prospectu pariter accepti et expensi,
die 27 Novembris 1837 incoepto ; nedum ex testimonio
agentis taxarum, quae directae dicuntur die 37 Martii 1874
dato; sed etiam ex actu possessionis mensae Episcopalis die
11 Ianuarii 1883 actuali Episcopo collatae, ex hisce enim
documentis omnibus colligi ait, quod mensae Episcopali ius
competit exigendi in singulis annis a Parocho Mondaini
15 frumenti saccos, praeter Cathedraticum quod lib. 19,15
quotannis pertingit.
Hisce in vado positis, gradum facit ad diluenda argu-
menta ex adverso opposita. Ac praeprimis quoad decantatam
paroeciae paupertatem observat, Mondaini parochiam esse unam
ex melioribus et pinguioribus totius Dioecesis; et hoc argui
tam ex testimonio R. Suboeconomi, qui ad rem interrogatus
respondit fidem haud esse praestandam denunciationibus ad
usum Delphini exhibitis, quam ex duabus declarationibus
Archipresbyteri Bilancioni, qui immediate ante actualem
parochum ecclesiam paroecialem Mondaini rexerat.
Sane in altera ex relatis declarationibus Archipresbyter
enarrat, quod ad instantiam Municipii sibi suisque succes-
soribus annua pensio scutorum 40 imposita fuit, pro ecclesia
restauranda, quodque ipse dictam pensionem una cum fru-
menti praestatione et lib. 19,15 Cathedratici mensae Episco-
pali debitis ad unguem iugiter persolvit. Enarrat insuper
quod agros ad praebendam parochialem pertinentes meliores
ipse reddidit, licet e domo legati Venerucci nihil perciperet,
quippe quae a Monialibus vulgo Maestre Pie occupata erat.
In altera vero refert retinendum esse, quod decimae et con-
gruae reditus in praesentiarum maiores evaserint, tum ex
lupini cultura, tum ex eo quod domus legati Venerucci
lib. 100 et amplius modo Parocho affert.
Observat praeterea praebendam parochialem modo etiam
eadem bona possidere eosdemque reditus imo maiores percipere
ARMINEN. 253*
quibus anteactis temporibus fruebatur, et Parochum non am-
plius teneri summam scut. 40 solvere , quam antecessores
pro Ecclesiae restauratione rependere debebant. Hisce tamen
non obstantibus subdit Episcopus, non modo Parochi ante-
cessores, verum etiam ipse parochus Perazzini integram
praestationem favore mensae Episcopalis constitutam absque
alia querimonia vel tergiversatione iugiter persolvit.
Relate vero ad condonationem ab Episcopo Battaglini
indultam et a Parocho decantatam, ipsam ad rem non facere
Episcopus propugnat ; quandoquidem Episcopus Battaglini
cum ad Sedem Bononiensem translatus esset praestationis
partem condonare censuit, ad evitandas lites, quas contra
Parochum reluctantem suscipere debuisset.
Neque aliquid relevare quod praedictus Episcopus Batta-
glini ex pecunia ad pias causas bis subventiones parocho
Perazzini praebuerit. Idipsum enim se cum illis Parochis
peragere solere affirmat , qui ob inopinatos casus subsidio
egent. Cum parocho autem Perazzini id peragere renuisset
quia probe noscebat ipsum in huiusmodi conditione haud
versari, quae subsidio dignum efficeret.
Mox adductis addit, huiusmodi praestationi decimarum
nomen tribui non posse, etsi sub tali nomine veniat, sed esse
onus, quod omnia praebendae parochialis bona favore mensae
episcopalis obligat. Idque evincere studet ex facto, quod
Mondaini parochi ab antiquissimis temporibus 15 frumenti
saccos mensae iugiter per sol verunt. Hoc in facto constito,
Episcopus sic argumentatur. Si frumenti praestatio favore
mensae Mondaini parochiae imposita, naturam decimarum
indueret, parochi Mondaini cum 40 saccos pro decimis an-
nuatim percipiant, duos tantum saccos frumenti mensae
rependere debuissent ; quandoquidem exploratum est, quod
decimae in dioecesi Ariminen. ad rationem unius pro viginti
solvuntur. Atqui Mondaini parochi non duos sed quindecim
saccos mensae persolverunt : ergo, concludit, huiusmodi prae-
statio decimarum naturam haud induit, sed pro onere acci-
pienda est, quod bona omnia parochiae afficit. In tuto autem.
254 ARMINEN.
posito, quod uti onus accipienda sit, quo omnia praebendae

parochialis bona gravantur, iam per se patet quod actualis
parochus, quemadmodum sui praedecessores, quindecim fru-
menti saccos ex integro rependere debeat, eo vel magis quia
ex facto liquet quod ipse in meliori conditione versatur.
Quin recurrere iuvaret; doctrinae circa decimas a Ca-
nonistis traditae quandoquidem admissa etiam parumper per-
dita adversarii hypothesi, quod de veris decimis in themate
agatur, nihilominus Episcopus sustinet controversiam non
ad tramites iuris communis definiendam esse, sed ad normam
•consuetudinis in Mondaini oppido vigentis , iuxta quam
15 frumenti sacci persolvuntur. Et huiusmodi consuetudinem
cum plusquam centenaria imo cum immemorabilis sit, praebere
titulum meliorem de mundo. Quod si aliter res accideret sta-
tum omnium parochiarum in Dioecesi ariminensi existentium
mutandum ac susdeque vertendum esse subdit; cum omnes
suae Dioecesis parochi in eadem conditione reperiantur. Quod
quot litium ac malorum causa esset, nemo est qui non videat.
Tandem invocatam tribunalis Spoletani sententiam ad rem
non facere et vim suam in Mondaini loco exerere non posse
contendit, quia ibi consuetudo vim legis habet ; potius prae-
senti casui aptandam esse propugnat alteram sententiam
Tribunalis Fori Li vii, quae comuni Canonistarum doctrinae
adhaerens statuit, ut decimae Risani parocho debitae, quippe
quae ecclesiasticae erant, solvendae essent integrae absque
ulla deductione seminis vel impensarum.
Hisce omnibus utrinque perpensis, propositum fuit diluen-
dum sequens
Dubium
An et in quanam quantitate Archipresbgter loci Mon-

dauto annuam frumenti praestationem, praeter Cathedra-
ticum Mensae episcopali ariminen. persolvere teneatur in
casu ì
RESOLUTIO. Sacra C. Episc, et Regul. re mature discussa,
sub die 27 Septembris anni 1889 respondere censuit : Affir-
ARIMINEN. 255
mative in consueta quantitate nempe di sacchi quindici et

amplius.
Ex QUIBUS COLLIGES. I. In definiendis controversiis, quae
circa solutionem decimarum vel aliarum praestationum oriri
possunt, attendendum esse illud quod ab initio inter partes
conventum fuit.
II. Praesertim vero si illud quod ab initio inter partes
cautum fuit, longissimi temporis observantia fuit confirmatum.
III. Consuetudinem plusquam centenariam vel immemo-
rabilem titulum meliorem de mundo praebere ac vim legis
praeseferre.
IV. Decimas ecclesiasticas solvendas esse integras, absque
ulla deductione seminis vel impensarum.
V. In casu autem controversiam favore mensae Episco-
palis definitam esse, quia S. C. videtur retinuisse non de
decimis agi, sed de onere favore mensae praebendae paro-
chiali imposito.
EX SACRA CONGREGATIONE RITUUM
D E C R E T U M Uibis et Orbis; quo ad universalem E c c l e s i a m conceditur ex-

tensio festorum s. Ioannis D a m a s c e n i , s. Silvestri Abbatis, et s. ioannis
a C a p i s t r a n o ; et quo probatur addictio facienda sextae lectioni in Of-
ficio sacri Cordis Iesu.
Q u o d i a m p r i d e m e r a t in votis Christifidelium Catholici Or-

bis, u t c e l e b r a r e t u r u b i q u e m e m o r i a S a n c t o r u m C o n f e s s o r u m
I o a n n i s D a m a s c e n i , Silvestri A b b a t i s e t I o a n n i s a C a p i s t r a n o ,
q u o r u m p r i m u s p r o e a q u a i n c l a r u i t p r a e s t a n t i a d o c t r i n a e , al-
teri p r o apostolicis o p e r i b u s , q u i b u s a n i m a r u m s a l u t i profue-
r u n t , E c c l e s i a m Dei mirifice i l l u s t r a r u n t ; i d n o s t r a h a c a e t a t e
p l u r i u m s a c r o r u m Antistitum, ac V i r o r u m dignitate insignium
i n g e m i n a t i s p r e c i b u s a R o m a n a S e d e e n i x i u s p o s t u l a t u m est.
H i n c e i u s m o d i s u p p l i c i b u s votis l i b e n t e r o b s e c u n d a n s S a n -
ctissimus Dominus Noster Leo P a p a XIII r e m o m n e m commis-
s a m v o l u i t m a t u r o e x a m i n i e t iudicio S a c r o r u m R i t u u m Con-
gregationis ; q u a e in ordinario Coetu coadunata, audito voce et
256 EX S. C. RITUUM
scripto R. P. D. Augustino C a p r a r a Sanctae Fidei P r o m o t o r e ,

p e t i t a m F e s t o r u m e x t e n s i o n e m a d u n i v e r s a l e m E c c l e s i a m ita
concedi p o s s e censuit, n i m i r u m ut de S. I o a n n e D a m a s c e n o
C o n f e s s o r e f i a t die X X V I I Martii s u b r i t u d u p l i c i m i n o r i , a d -
dita Doctoris qualitate; d e S . S i l v e s t r o A b b a t e , die X X V I N o v e m -
bris s u b eodem ritu; ac d e m u m de S. Ioanne a Capistrano
C o n f e s s o r e a g a t u r die X X V I I I Martii s u b r i t u s e m i d u p l i c i . R e -
s p e c t i v a t a m e n officia c u m Missis d e e n u n t i a t i s S a n c t o r u m
Festis, c u r a ipsius Sacrae Congregationis q u a n t o c i u s fieri pos-
sit e d e n d a , a n n o m i l l e s i m o o c t i n g e n t e s i m o n o n a g é s i m o s e c u n -
d o a b o m n i b u s q u i e Clero t a m S a e c u l a r i q u a m R e g u l a r i a d
Horas Canonicas tenentur, in posterum recitanda sunt: serva-
tis R u b r i c i s .
I n s u p e r iidem E m i ac R m i P a t r e s sacris tuendis Ritibus
p r a e p o s i t i d e c e r n e n d u m p u t a r u n t , u t s e x t a lectio Officii, d e Sa-
c r a t i s s i m o C o r d e Iesu, c u i u s F e s t u m a b e o d e m S a n c t i s s i m o
D o m i n o N o s t r o a d r i t u m Duplicis p r i m a e c l a s s i s a n n o s u p e -
r i o r e p r o u n i v e r s a Ecclesia e v e c t u m est, d e i n c e p s ita c o n c l u -
d a t u r , videlicet:
« Q u a m c a r i t a t e m Christi p a t i e n t i s e t p r o g e n e r i s h u m a n i
» redemptione morientis, a t q u e in s u a e mortis c o m m e m o r a t i o -
» n e m instituentis s a c r a m e n t u m c o r p o r i s e t s a n g u i n i s s u i , u t
» fideles s u b sanctissimi Cordis s y n bolo devotius ac ferventius
» recolant, e i u s d e m q u e fructus u b e r i u s percipiant, Clemens
» D e c i m u s t e r t i u s ipsius sacratissimi Cordis festum nonnullis
» Ecclesiis celebrare concessit, Pius Nonus cid universam ex-
» tendit Ecclesiam, ac denique SumrLiis Pontifex Leo Deci-
» mus tertius, orbis catholici votis obsecundans, ad ritum Du-
» plicis primae classis evexit. »
S a n c t i t a s p o r r o S u a , a d r e l a t i o n e m m e i infrascripti Cardi-
n a l i s S a c r a e R i t u u m C o n g r e g a t i o n i Praefecti, s e n t e n t i a m i p s i u s
Sacrae Congregationis in o m n i b u s r a t a m h a b e n s et confirmans,
m e m o r a t a tria F e s t a s u b e n u n t i a t o r i t u s t a t i s q u e d i e b u s a d
u n i v e r s a m Ecclesiam extendit, s i m u l q u e praefatam additionem
a d c a l c e m s u p r a d i c t a e lectionis i n Officio S a c r i C o r d i s I e s u a p -
p r o b a r e d i g n a t a est. C o n t r a r i i s n o n o b s t a n t i b u s q u i b u s c u m q u e .
Die X I X A u g u s t i MDCCCXC.
C. CARD. A L O I S I - M A S E L L A , S. R. C. Praefectus.
L. f S.
VINCENTIUS NUSSI, S. R. C. Secretarius.
257
L I T T E R A E circulares Sanctissimi D. N. L e o n i s Papae X I I I quibus consti-

tuitur ut quotannis et quibusvis locis in die Epiphaniae Domini c o r r o -
getur stipis pro Missionariis catholicis, mittendis in A f r i c a e regiones.
Catholicae Ecclesiae, q u a e o m n e s h o m i n e s m a t e r n a caritate

c o m p l e c t i t u r , nihil fere a n t i q u i u s fuit i n d e a b initio, c e u nosti,
Venerabilis Frater, q u a m ut servitutem, q u a e misero iugo pre-
mebat mortalium quamplurimos, sublatam cerneret penitusque
deletam. Sedula enim custos doctrinae Conditoris sui, qui p e r se
ipse et Apostolorum voce docuerat h o m i n e s fraternam necessi-
t u d i n e m q u a e iungit u n i v e r s o s , utpote e a d e m origine c r e t o s ,
e o d e m pretio r e d e m p t u s , ad e a m d e m vocatus beatitatem aeter-
n a m , suscepit neglectam s e r v o r u m c a u s a m ac strenua vindex
libertatis extitit, etsi, p r o u t r e s e t t e m p o r a f e r e b a n t , s e n s i m r e m
g e r e r e t a c t e m p e r a t e . Scilicet i d praestitit p r u d e n t i a e t consilio
c o n s t a n t e r p o s t u l a n s q u o d i n t e n d e b a t religionis, iustitiae e t h u m a -
nitatis n o m i n e ; q u o facto d e n a t i o n u m p r o s p e r i t a t e c u l t u q u e civili
meruit optime. — N e q u e aetatis d e c u r s u hoc Ecclesiae s t u d i u m
a s s e r e n a i m a n c i p i a i n l i b e r t a t e m el an g u i t ; i m o q u o f r u c t u o s i u s
e r a t i n dies, e o f l a g r a b a t i m p e n s i u s . Q u o d c e r t i s s i m a t e s t a n t u r
m o n u m e n t a historiae, q u a e e o n o m i n e p l u r e s c o m m e n d a v i t po-
steritati D e c e s s o r e s N o s t r o s , q u o s i n t e r p r a e s t a n t S . G r e g o r i u s
M a g n u s , H a d r i a n u s I , A l e x a n d e r III, I n n o c e n t i u s III, G r e g o r i u s
I X , P i u s II, L e o X , P a u l u s III, U r b a n u s VIII, B e n e d i c t u s X I V ,
P i u s VII, Gregorius X V I , qui o m n e m c u r a m e t o p e r a m contu-
t ó r e , u t s e r v i t u t i s institutio, u b i v i g e b a t , e x c i d e r e t , e t c a v e r e t u r
n e u n d e e x s e c t a fuerat, ibi e i u s g e r m i n a r e v i v i s c e r e t .
T a n t a e laudis haereditas a P r a e d e c e s s o r i b u s tradita, r e p u d i a r i
a Nobis non poterat: q u a r e nulla praetermissa a Nobis occasio
est, i m p r o b a n d i p a l a m d a m n a n d i q u e t e t r i c a m h a n c s e r v i t u t i s
p e s t e m ; a c d a t a o p e r a d e e a r e i n litteris e g i m u s , q u a s III N o n a s
M a i a s a n n o MDCCCLXXXVIII a d E p i s c o p o s B r a s i l i a e d e d i m u s , q u i -
b u s g r a t u l a t i s u m u s d e iis, q u a e p r o m a n c i p i o r u m l i b e r t a t e i n
ea regione gesta fuerant laudabili e x e m p l o privatim et publice,
s i m u l q u e o s t e n d i m u s q u a n t o p e r e s e r v i t u s religioni e t h u m a n a e
dignitati a d v e r s e t u r . E q u i d e m c u m e a s c r i b e r e m u s , v e h e m e n t e r
c o m m o v e b a m u r e o r u m c o n d i t i o n e q u i d o m i n i o s u b d u n t u r alieno;
a t m u l t o a c e r b i u s affecti s u m u s n a r r a t i o n e a e r u m n a r u m , q u i b u s
Acta, Tom. XXIII. fase. CCLXIX. 17
258 LITTERAE
conflictantuT i n c o l a e u n i v e r s i r e g i o n u m q u a r u m d a m Africae
i n t e r i o r i s . M i s e r i m i s a n e e t h o r r e n d u m m e m o r a t u est, q u o d
c e r t i s n u n c i i s a c c e p i m u s , fere q u a d r i n g e n t a A f r o r u m millia, n u l l o
aetatis ac s e x u s discrimine, quotannis abripi p e r vim e rusticis
p a g i s , u n d e c a t e n i s vincti a c caesi v e r b e r i b u s l o n g o i t i n e r e t r a -
h u n t u r a d fora, u b i p e c u d u m i n s t a r p r o m e r c a l i u m e x h i b e n t u r
a c v e n e u n t . — Q u a e c u m t e s t a t a e s s e n t a b iis q u i v i d e r u n t , e t
a r e c e n t i b u s e x p l o r a t o r i b u s Africae a e q u i n o c t i a l i s c o n f i r m a t a d e -
s i d e r i o i n c e n s i s u m u s o p i t u l a n d i p r o v i r i b u s m i s e r i s illis, l e v a n -
d i q u e e o r u m c a l a m i t a t e m . P r o p t e r e a , n u l l a interiecta m o r a , di-
lecto Filio N o s t r o Cardinali Carolo Maritali L a v i g e r i e , c u i u s
p e r s p e c t a N o b i s est a l a c r i t a s a c z e l u s A p o s t o l i c u s , c u r a m de-
m a n d a v i m u s o b e u n d i p r a e c i p u a s E u r o p a e civitates, u t m e r c a t u s
huius turpissimi ignominiam ostenderet, et Principum civium q u e
a n i m o s a d o p e m f e r e n d a m a e r u m n o s a e genti i n c l i n a r e t . — Q u a m
o b r e m g r a t i a e N o b i s h a b e n d a e s u n t Christo D o m i n o , g e n t i u m
o m n i u m r e d e m p t o r i amantissimo, qui p r o benignitate s u a p a s -
s u s n o n est c u r a s N o s t r a s i n i r r i t u m c e d e r e , s e d voluit e s s e
q u a s i s e m e n feraci c r e d i t u m h u m o , q u o d l a e t a m s e g e t e m pol-
licetur. N a m q u e e t R e c t o r e s p o p u l o r u m e t Catholici e x toto ter-
r a r u m orbe, o m n e s d e m u m , quibus sancta s u n t g e n t i u m e t na-
t u r a e iura, certarunt inquirere, qua potissimum ratione et ope
conniti p r a e s t e t , u t i n h u m a n u m illud c o m m e r c i u m e v e l l a t u r r a -
dicitus. S o l e m n i s C o n v e n t u s n o n ita p r i d e m B r u x e l l i s a c t u s , q u o
Legati Principum E u r o p a e congressi sunt, ac recentior coetus
p r i v a t o r u m virorum, qui e o d e m spectantes m a g n o a n i m o Lu-
tetiam convenere, manifesto p o r t e n d u n t tanta vi et constantia
N i g r i t a r u m c a u s a m d e f e n s u m iri, q u a n t a est e a q u a p r e m u n t u r
a e r u m n a r u m m o l e s . Q u a r e o b l a t a m i t e r u m o c c a s i o n e m nolu-
m u s omittere, ut meritas a g a m u s laudes et gratias E u r o p a e
P r i n c i p i b u s , a t q u e a s u m m o Deo p r e c a m u r e n i x e , u t e o r u m
consiliis e t o r s i s tanti o p e r i s p r o s p e r o s d a r e velit e v e n t u s .
A t v e r o p r a e t e r t u e n d a e libertatis c u r a m , g r a v i o r alia p r e s -
s i u s attingit a p o s t o l i c u m m i n i s t e r i u m N o s t r u m , q u o d N o s c u r a r e
i u b e t , u t i n Africae r e g i o n i b u s p r o p a g e t u r E v a n g e l i i d o c t r i n a ,
q u a e ulai u m i n c o l a s s e d e n t e s in t e n e b r i s , a c a e c a s u p e r s t i t i o n e
offusis, illustret d i v i n a e veritatis luce, p e r q u a m n o b i s c u m f i a n t
p a r t i c i p e s h a e r e d i t a t i s R e g n i Dei. I d a u t e m e o c u r a m u s e n i x i u s ,
q u o d illi, h a c l u c e r e c e p t a , e t i a m h u m a n a e s e r v i t u t i s a b s e i u g u m
e x c u t i e n t . U b i e n i m christiani m o r e s l e g e s q u e vigent, u b i religio
LITTERAE 259
sic h o m i n e s instituit, u t i u s t i t i a m s e r v e n t a t q u e i n h o n o r e h a -
b e a n t h u m a n a m d i g n i t a t e m , u b i late s p i r i t u s m a n a v i t f r a t e r n a e
caritatis, q u a m C h r i s t u s n o s d o c u i t , ibi n e q u e s e r v i t u s , n e c fe-
ritas, n e q u e b a r b a r i a e x t a r e potest; sed f l o r e t m o r u m suavitas,
e t civili o r n a t a c u l t u c h r i s t i a n a l i b e r t a s . — P l u r e s i a m A p o s t o -
lici v i r i , q u a s i Christi m i l i t e s a n t e s i g n a n i a d i e r e r e g i o n e s i l l a s ,
ibique ad fratrum salutem non s u d o r e m m o d o sed vitam i p s a m
p r o f u d e r u n t . S e d messis quidem multa, operarii autem pauci:
q u a r e o p u s est, u t alii q u a m p l u r e s e o d e m acti s p i r i t u Dei, n u l l a
verentes discrimina, incommoda et labores, ad eas regiones
p e r g a n t , u b i p r o b r o s u m illud c o m m e r c i u m e x e r c e t u r , a l l a t u r i
i l l a r u m incolis d o c t r i n a m Christi v e r a e libertati c o n i u n c t a m . —
V e r u m t a n t i o p e r i s a g g r e s s i o r e v e l a t i o n e divinitatis s u a e e t i a m
m i s e r r i m a m illam h u m a n i g e n e r i s p a r t e m i l l u s t r e t , e a m q u e a
superstitionis coeno et a e r u m n o s a conditione, in q u a tamdiu
a b i e c t a et n e g l e c t a iacet, eripiat.
P l a c e t a u t e m N o b i s , u t p e c u n i a , p r a e d i c t a die, collecta i n ec-
clesiis e t sacellis s u b i e c t i s iurisdictioni t u a e , R o m a m m i t t a t u r a d
S a c r u m Consilium Christiano nomini p r o p a g a n d o . H u i u s p o r r o
m u n u s erit p a r t i e n d i e a m p e c u n i a m i n t e r M i s s i o n e s , q u a e a d
delendam potissimum servitutem in Africae r e g i o n i b u s e x t a n t
a u t instituentur: cuius partitionis hic m o d u s erit, ut p e c u n i a
profecta e x n a t i o n i b u s , q u a e s u a s h a b e n t c a t h o l i c a s m i s s i o n e s
a d v i n d i c a n d o s i n l i b e r t a t e m s e r v o s , u t m e m o r a v i m u s , istis m i s -
s i o n i b u s s u s t e n t a n d i s i u v a n d i s q u e a d d i c a t u r . R e l i q u a m v e r o sti-
p e m i d e m S a c r u m C o n s i l i u m , cui e a r u m d e m m i s s i o n u m n e c e s -
s i t a t e s c o m p e r t a e s u n t , i n t e r e g e n t i o r e s p r u d e n t i iudicio p a r -
tietur.
E q u i d e m n o n a m b i g i m u s , q u i v o t a N o s t r a p r o infelicibus Afris
c o n c e p t a , benigne excipiat dives in misericordia D e u s , ac tu
V e n e r a b i l i s F r a t e r , u l t r o c o l l a t u r u s sis s t u d i u m o p e r a m q u e t u a m ,
ut ea expleantur cumulate. — Confidimus insuper, per hoc tem-
p o r a r i u m a c p e c u l i a r e s u b s i d i u m , q u o d f i d e l e s c o n f e r u n t a d in-
h u m a i n commercii labem abolendam et sustentandos evangelii
n u n c i o s i n locis u b i illud v i g e t , nihil i m m i n u t u m iri d e libera-
litate q u a C a t h o l i c a s m i s s i o n e s a d i u v a r e s o l e n t collata s t i p e i n
I n s t i t u t u m q u o d L u g d u n i c o n d i t u m a propagatione fidei n o m e n
accepit. S a l u t a r e h o c o p u s , q u o d f i d e l i u m s t u d i i s p r i d e m c o m -
m e n d a v i m u s , h a c n u n c opportunitate oblata copias flagitat eius
amplitudini pares. Non enim sine ingenti s u m p t u prospici potest
260 LITTERAE
M i s s i o n a r i o r u m institutioni, l o n g i s i t i n e r i b u s , p a r a n d i s a e d i b u s ,
templis excitandis et instruendis, aliisque id g e n u s necessariis,
q u a e q u i d e m impendía p e r aliquot a n n o s sustinenda erunt, d o n e c
i n iis locis u b i c o n s e d e r i n t e v a n g e l i i p r a e c o n e s , s u i s s e s u m p t i -
b u s tueri possint. Utinam Nobis vires suppeterent q u i b u s pos-
s e m u s h o c o n u s suscipere. A t q u u m votis Nostris obsistant gra-
v e s , i n q u i b u s v e r s a m u r , r e r u m a n g u s t i a e , te, V e n e r a b i l i s F r a -
t e r , a l i o s q u e s a c r o r u m Antistites e t Catholicos o m n e s p a t e r n a
v o c e c o m p e l l a m u r , e t V e s t r a e e o r u m q u e caritati c o m m e n d a m u s
o p u s t a m sanctum et salutare. Omnes enim participes eius op-
t a m u s n e r i , e x i g u a licet collata stipe, u t d i s p a r t i t e m i i n p l u r e s
o n u s , l e v i u s c u i q u e t o l e r a t u sit, a t q u e u t i n o m n e s e f f u n d a t u r
g r a t i a Christi, d e c u i u s r e g n i p r o p u g n a t i o n e a g i t u r , e a q u e c u n c t i s
p a c e m , v e n i a m peccatorum, e t lectissima q u a e q u e m u n e r a
impertiat.
P r o p t e r e a c o n s t i t u i m u s , u t q u o t a n n i s , q u a die i n q u i b u s q u e
locis E p i p h a n i a e D o m i n i c e l e b r a n t u r m y s t e r i a , i n s u b s i d i u m m e -
m o r a t i o p e r i s p e c u n i a stipis i n s t a r c o r r o g e t u r . H a n c a u t e m s o -
l e m n e m d i e m p r a e ceteris e l e g i r n n s q u i a , uti p r o b e intelligis, V e -
n e r a b i l i s F r a t e r , e a die Filius Dei p r i m i t u s s e s e g e n t i b u s r e v e -
lavit, d u m M a g i s v i d e n d u m s e p r a e b u i t , q u i i d e o a S . L e o n e
M a g n o d e c e s s o r e N o s t r o scite dicti s u n t vocationis nostrae fi-
deique primitiae. I t a q u e b o n a s p e n i t i m u r fore, u t C h r i s t u s Do-
m i n u s p e r m o t u s caritate et precibus filiorum, qui veritatis l u c e m
acceperunt, novo o r n a m u s laudis testimonio, optantes ut late
p o r r i g a t b e n e f i c e n t i a m s u a m e t laeta f l o r e a t p r o s p e r i t a t e . I n t e r i m
Tibi, V e n e r a b i l i s F r a t e r , Clero e t f i d e l i b u s p a s t o r a l i v i g i l a n t i a e
tuae commissis, Apostolicam Benedictionem peramanter
impertimus.
D a t u m R o m a e a p u d S . P e t r u m , die x x N o v e m b r i s a n n o
MDCCCXC, P o n t i f i c a t u s N o s t r i d e c i m o tertio.
LEO P P . XIII.
26 i
EX AEDIBUS VATICANIS
L I T T E R A E E m i Cardinalis Rampolla, S e c r e t a r i i Status a d Reverendissimum

D. Episcopum s. F l o r i in Gallus.
R e d d i t a e m i h i s u n t litterae a b A m p l i t u d i n e T u a die 1 9 No-

v e m b r i s d a t a e , q u i b u s e r a t iniecta m e n t i o dissidii s e n t e n t i a r u m
q u o d n u p e r e x c i t u m est i n g a l l u s s u p e r r e g r a v i s s i m a ; q u o d
dissidium eo m a g i s a b e s s e oporteret, q u o m a g i s necessaria est
inter catholicos o m n e s s u m m a voluntatum coniunctio.
Q u a e m e n s a c s e n t e n t i a sit A p o s t o l i c a e S e d i s e a s u p e r r e ,
facile d i g n o s c e r e p o t e s e x d o c t r i n a e x p l i c a t a i n actis q u a e a b
e a d e m p r o d i e r e . P a t e t e x ilr's c a t h o l i c a m E c c l e s i a m , c u i u s di-
v i n a m i s s i o t e m p o r a e t loca o m n i a c o m p l e c t i t u r , nihil i n s u a
c o n s t i t u t i o n e e t d o c t r i n i s h a b e r e q u o a b a l i q u a a b h o r r e a t rei-
p u b l i c a e f o r m a , q u u m s i n g u l a e o p t i m u m civitatis s t a t u m p a r a r e
a c t u e r i p o s s i n t , s i i u s t e a c p r u d e n t e r a d h i b e a n t u r . Scilicet E c -
clesia a s s u r g e n s s u p r a m u t a b i l e s i m p e r i i f o r m a s a c c o n t e n t i o n e s
e t s t u d i a p a r t i u m , s p e c t a t i m p r i m i s religionis i n c r e m e n t a e t a n i -
m a r u m s a l u t e m , q u o d b o n u m s u p r e m u m e s t , cui c u r a n d o a c
p r o v e h e n d o studium o p e r a m q u e o m n e m sedulo debet conferre.
H a e c cogitans et a n i m o intendens Apostolica S e d e s , tradi-
t i o n e m s e q u e n s a e t a t u m o m n i u m , n o n m o d o civiles p o t e s t a t e s
o b s e r v a t (sive u n i u s , s i v e p l u r i u m i m p e r i o r e g a t u r r e s p u b l i c a ) ,
s e d e t i a m c u m iis agit m i s s i s e x c e p t i s q u e n u n c i i s e t l e g a t i s , e t
consilia confert a d t r a n s i g e n d a n e g o t i a e t d e f i n i e n d a s q u a e s t i o n e s
q u a e m u t u a s rationes Ecclesiae et reipublicae attingunt. Per-
functio h u i u s m u n e r i s c u i u s a m p l i t u d o h u m a n a s r e s s u p e r e m i n e t ,
n u l t u m infert p r a e i u d i c i u m j u r i b u s q u a e forte a d a l i q u o s s p e -
c t a r e p o s s u n t , velut s a p i e n t e r d e c l a r a v i t s a n c t a e m e m o r i a e P o n -
tifex G r e g o r i u s X V I , d e c e s s o r u m s u o r u m v e s t i g i a s e q u e n s , i n
Litteris Apostolicis die V I I a u g u s t i d a t i s a n n o 1 8 3 1 , q u a r u m
i n i t i u m : « Sollicitudo ». (1)
I t a q u e e o d e m s t u d i o c u r a n d i religionis b o n u m q u o d u c i t u r
S a n c t a S e d e s i n negotiis a g e n d i s c o l e n d i s q u e m u t u i s officiis c u m
(1) En lacinia litterarum ad quas innuitur. S i . . . (a Nobis vel a successoribus
Nostris) cum iis qui alio quocumque gubernationis genere rei publicae praesunt ,
tractari aut sanciri aliquid contigerit , nullum ex actibus, ordinationibus et con-
ventionibus id generis, ius iisdem attributum, acquisitum, probatumque sit, ac nul-
lum adversus ceteiorum iura... discrimen iacturaeque et imputationis argumentum
illatum censeri possit ac debeat.
262 LITTERAE
rectoribus civitatum, d u c a n t u r etiam fideles oportet in actibus

n o n m o d o p r i v a t a e vitae, s e d e t i a m p u b l i c a e . Q u a p r o p t e r , u b i i d
p o s t u l e n t religionis r a t i o n e s , n e c u l l a i u s t a a c p e c u l i a r i s c a u s a
impediat, p a r est ut fideles ad r e m publicam c a p e s s e n d a m ac-
cedant ut e o r u m industria et auctoritate institutiones ac leges ad
iustitiae n o r m a n e x i g a n t u r , a c religionis s p i r i t u s e t b e n e f i c a v i s
i n u n i v e r s a m r e i p u b l i c a e c o m p a g e m influat.
I a m v e r o q u o d a d c a t h o l i c o s attinet q u i i n G a l l u s s u n t , d u b i -
t a n d u m n o n e s t q u i n o p p o r t u n u m a c s a l u t a r e o p u s g e s t u r i sint,
si, p e r p e n s a c o n d i t i o n e i n q u a i a m p r i d e m e o r u m p a t r i a versatur,,
e a m velint i n i r e v i a m q u a e illos a d n o b i l e m , q u e m dixi, f i n e m
e x p e d i t i u s e t efficacius p e r d u c a t .
A d h o c o p u s efficiendum, m u l t u m c o n f e r r e p o t e s t s a p i e n s e t
c o n c o r s e p i s c o p o r u m actio, m u l t u m f i d e l i u m i p s o r u m p r u d e n t i a ,
p l u r i m u m d e n i q u e vis i p s a p r o g r e d i e n t i s a e t a t i s . I n t e r i m v e r o ,
c u m n e c e s s i t a s t u e n d i r e l i g i o n e m e t p r i n c i p i a q u i b u s socialis
ordo continetur c u r a s in praesens in se convertat v i r o r u m om-
n i u m q u i b u s h u m a n a e societatis s a l u s c o r d i e s t , e x p e d i t s u m -
m o p e r e u t Gallici f i d e l e s i n u n u m c o n s e n t i a n t e t h a n c sibi p r o -
vinciam suscipiant, in q u a actuosas vires ac zelum m a g n a n i m u m
exerceant.
Qui v e l l e n t E c c l e s i a m v i r e s q u e c a t h o l i c a s i n a c i e m a n g u -
s t i o r e m d e d u c e r e i i s q u e uti a d c o n c e r t a t i o n e s s t u d i i s p a r t i u m
e x c i t a s , h i a v e r t e r e n t a n i m u m a cogitatione b o n o r u m m a x i m o r u m
a d q u a e v i r e s illas c o n v e r t i o p o r t e t ; f r u s t r a illas a b s u m e r e n t
n u l l u m salutis vel gloriae fructum e d i t u r a s ; g r a v e m denique
i n f e r r e n t illustri G a l l o r u m n a t i o n i p e r n i c i e m , s i n e n t e s i n e a i m -
m i n u i e a s u m m a recti v e r i q u e principia, e a o p e r a e g r e g i a e t
c a t h o l i c a s t r a d i t i o n e s , q u a e q u a s i c o m m u n i s g e n t i s t h e s a u r u s vali-
d a s illi s e m p e r p r a e b u e r e v i r e s e t p r a e c l a r a l a u d i s o r n a m e n t a .
C e t e r u m m i h i c e r t a s p e s inest fore u t G a l l i a r u m c a t h o l i c i ,
q u o r u m c o m p e r t u m est e x i m i u m religionis s t u d i u m e t s i n g u l a r i s
c a r i t a s i n p a t r i a m , p r o b e p e r c i p i a n t q u a e sint officia sibi a b h a c
t e m p o r u m n e c e s s i t a t e i m p o s i t a , e t dicto a u d i e n t e s p a s t o r i b u s
suis opus aggrediantur s u m m a a n i m o r u m consensione et coniun-
c t i o n e v i r i u m q u a e sola p o t e s t tuto a d o p t a t u m f i n e m p e r d u c e r e .
H a c f i d u c i a fretus, s e n s u s Tibi profiteri g a u d e o p e c u l i a r i s
e x i s t i m a t i o n i s , q u a s u m e x a n i m o , A m p l i t u d i n i s T u a e , etc.
M. C a r d . RAMPOLLA
263
VENTIMILIEN.
DISMEMBRATIONIS ET ERECTIONIS
PAROECIAE
Die 14 Iunii 1890.

COMPENDIUM FACTI. Ad prima ecclesiae saecula pertinet

origo paroecialis et collegiatae ecclesiae s. Syri in oppido ,
quod olim s. Romuli, nunc s. Remi appellatur. Eius iuris-
dictio olim late circum porrigebatur; sed animarum neces-
sitate suadente sensim imminuta est. Sic anno 1494 vallis
Rhoddi, et anno 1560 villa Varesi distrahebantur et in se-
paratas paroecias constituebantur. Hoc autem saeculo, cum
civium numerus domuum et incolarum frequentia sensim
aucta esset, et oppidum s. Remi a collibus, ubi olim erat,
ad maris litus longo itineris intervallo progressum esset et
extensum, plane cognoverunt Episcopi, unam s. Syri pa-
roeciam ad expeditum animarum regimen haud amplius es-
se accomodatam, diuque in votis habuerunt ad eius divi-
sionem devenire.
Porro tunc temporis capituli s. Syri status hic erat:
Praepositus primum locum tenebat et actualis curae mi-
nisterium gerebat. Succedebant quatuor canonici, ciérnales
nuncupati , antiquissimae fundationis , et quibus aliquod,
licet ex actis quae penes S. C. C. sunt non undequa-
que definitum, munus adiuvandi praepositum in anima-
rum regimine demandatum erat. Tertio loco recensebantur
sexdecim illi, qui honorarii, vel capellani canonici nomine
olim veniebant, quosque Pius Vii apostolicis litteris diei 27
Maii 1803 veteri capitulo adiungendus decrevit, quinque
proinde recentioris fundationis appellati sunt. Demum ple-
rique inferioris ordinis clerici, idest mansionarii, sicut in
264 VENTIMILIEN.
ceteris capitulis, sic etiam in s. Syri collegiata numera-

bantur.
Vertente itaque anno 1852 Episcopus Biale, occasionem
nactus vacationis trium decimalium praefatorum canonica-
tuum, a SSmo petiit et obtinuit, ut duae ex his praebendis
supprimerentur, earumque reditus ad duas congruas paroe-
ciales pro duabus novis paroeciis in civitate S. Remi, alte-
ra nempe ad s. Iosephi , altera s. Mariae Angelorum , eri-
gendis inservirent : tertius vero canonicatus conferretur per-
petuo iniuncto onere, ut beneficiatus pro tempore penes ec-
clesiam S. Stephani, intra fines matricis, qua vicarius cura-
tus resideret, praedicaret, cathechesim pueros doceret, infir-
mis circumstantis districtus sacramenta ministraret, sacra-
mentales confessiones in sua ecclesia audiret, et quoties his
aliisque curae muneribus vacaret, qua praesens in choro in
sua s. Syri ecclesia haberetur.
Inde ergo ab eo tempore parochialis iurisdictio in civi-
tate s. Remi ita mansit divisa: ad septentrionem in summo
collium declivio paroecia s. Iosephi: inferius usque ad ma-
re, hinc ad occidentem matrix ecclesia s. Syri, illinc ad
orientem paroecia s. Mariae Angelorum: medius vero inter
has duas districtus s. Stephani, ubi alter ex canonicis deci-
malibus vicariam atque adiutricem operam praeposito s. Syri
praestaret.
Aliquot post annos evulgata ab Italico Gubernio pseudo
lege, quam suppressionis bonorum ecclesiasticorum vocant,
commune ceteris collegiatis exitium pati etiam debuit s. Syri
ecclesia. Exceptis namque duobus canonicatibus decimalibus,
qui perinde ac si curata beneficia habiti sunt, eo quia sup-
petias praeposito parocho ferebant, unus, iuxta dicta, in ec-
clesia s. Stephani, alter vero in ipsa s. Syri matrice, ceteri
universi canonicatus et mansionariae confìscatione damnati
sunt. Et hac de causa clerus collegiatae servitio addictus
pedetentim decrevit, et canonici, qui vicenarium numerum
prius attingebant, nunc 13 esse dicuntur.
Interea autem pluribus illuc pergentibus aut illius coeli
VENTIMILIEN. 265
clementia aut negotiorum lucro allecti, civitas crevit, et

viginti millia atque amplius stabilium incolarum numerare
coepit.
Hac itaque de causa, ob auctnm nempe civium nume-
rum, et ad tollenda etiam quaedam dissidia quae inter ca-
nonicum s. Stephani rectorem, et capitulum s. Syri saepe-
numero contigisse dicuntur, hodiernus Episcopus in id con-
silii nuper devenit, ut ecclesiam s. Stephani in propriam et
independenter paroeciam erigerei, simulque ad novam pa-
rochialium confinium praefinitionem in civitate s. Remi ma-
nus admoveret. Quod fecit per decretum diei 23 Octo-
bris 1888. Cui autem animi proposito novum adiunxit in-
citamentum liberalitas canonici Sghirla, moderni s. Stephani
rectoris, qui partim de suo, partim e piae mulieris largitio-
ne, peculiarem dotem, reditum nempe 600 libellarum, pro
novae paroeciae erectione constituit.
Verum statim ac canonicis s. Syri Praesulis decretum
innotuit, eidem pro viribus obstandum esse duxerunt. Nova
paroeciarum circumscriptio eis minime arridebat; sed maxime
nova s. Stephani paroeciae erectio ipsis dolebat, idque Epi-
scopo significarunt, eumque a suscepta sententia abducere
conati sunt. Sed videntes frustra id fieri, ad S. Sedem ap-
pellarunt contra huiusmodi decretum.
DEFENSIO CAPITULI. Patronus qui capituli partes agit ora-

tionem suam exorditur commemorando, tralatitium in iure
esse parochiarum dismembrationem alienationis speciem in-
duere, et ideo sine iusta causa et solemnitatibus a iure re-
quisitis perficit haud posse. Iustam autem causam tunc tan-
tum adesse cum tanta sit distantia et itineris incommoditas
« ratione cuius nec parochiani, praesertim tempore hyemali,
possunt accedere ad ecclesiam parochialem pro divinis sine
periculo aut magno incommodo; nec parochus ad illos occa-
sione infirmitatis pro sacramentorum administratione. » Ita
266 VENTIMILIEN.
Ferraris v. Dismembr. n. 14 cum Lotterie-, Monacellio

aliisque ibidem.
Imo etsi magna sit distantia inter quemdam vicum et
paroecialem ecclesiam « non permittitur dismembratio , su-
pradictis non obstantibus, quoties parochianis consultum est
per coadiutorem qui possit sacramenta ministrare in com-
modiori ecclesia. » Idem Ferraris I. c. n. 15, cui chorum
agunt Barbosa ad Ç. Trid. sess. 21 cap. 4, C. De Luca
Be parochis clise. 34 et ad C. Trid. discep. 16 n. 7 Zam-
boni Collect. Decis. v. Eccles, par. S. Rota cor. Lancetta
decis. 855 n. 10 et cor. Tañara decis. 240 n. 5 et 6, cu-
ius peremptoria verba praestat ex integro referri - ibi -: « Qua-
tenus etiam... tempore hyemali non possent parochiani sine
magna difficultate matricem ecclesiam adire, nihilominus
deveniri haud poterat ad erectionem novae paroeciae ; sed
capienda erat provisio remedio conciliari, deputando scilicet
sacerdotem ad nutum ecclesiae matricis amovibilem, qui pa-
rochi vices ibidem exerceret, uti semper respondet sacra
Congregatio Concilii. Quoties enim valet provideri ordinario
remedio deputationis cappellani amovibilis, nunquam debet
esse locus alteri nimis exhorbitanti et extremo remedio dis-
membrationis. »
De cetero « ob solam aucti populi numerositatem » dis-
membran non posse ecclesiam parochialem ex auctoritate
s. Rotae, tum S. C. C. in pluribus resolutionibus edocet Ferraris
I. c. n. 18. Unde tandem Berardi veterem novamque discipli-
nam hoc in puncto perpendens in tom. 1 p. 27 § seq., post-
quam recognoverit olim Episcopum potuisse prudenti suo
arbitrio parochias dismembrare novasque erigere, quoad re-
centiora tempora subdit : « Emersit hinc consuetudo, iuxta
quam ex una causa adaucti populi non valeat Ordinarius ad
parochiarum divisionem procedere, quod hodie certum est,
postquam consuetudo visa fuit probata in Conc. Tridentino
dicto cap. 4 sess. 21 de reform. - Ac factum hinc est, ut
divisio parochiarum inter res odiosas a pragmaticis recen-
seatur, ad quam propterea nonnisi extra ordinem deveniri
VENTIMILIEN. 267
possit; nimirum nonnisi emergentibus causis expressis in

Cap. 3 De Eccl. aedific. »
Age vero, in themate iustam dismembrationis causam
defuisse, putat patronus ex hoc uno facile coniici, quod in-
ter matricem ecclesiam s. Syri et adiutricem ecclesiam s. Ste-
phani distantia 400 metros non superet, et urbanae viae
commodissimae ac plateae utramque ecclesiam coniungant, ceu
graphicus typus seorsim afferendus, et peritia magistri mu-
rarii Bracco punctim demonstrant.
Cui si adiiciatur, in eadem s. Stephani ecclesia a plu-
ribus annis rectorem constitutum fuisse, qui adiutricem ope-
ram parocho praestet et sacramenta circumstanti populo ad-
ministret; si insuper pensetur, fideles in districtu novae pa-
roeciae commorantes aegre tulisse dismembrationem, et profes-
sos esse, se libentius ad s. Syri accurrere; vel luculentius conse-
qui censet orator, nedum necessitatem dismembrationis in the-
mate non adstitisse, sed insuper superfluam divisionem fuisse.
Quin appellatio fiat ad auctum fidelium numerum in
s. Syri paroecia. Quandoquidem misso in primis quod id in
iure iustam dismembrationis causam non subministrat; insu-
per maxima aedificiorum pars, quibus illud oppidum auctum
est, in regione orientali et in districtu paroeciae s. Mariae
Angelorum constructa sunt; dum in parte occidentali et in-
tra fines paroeciae s. Syri diversoria, villulas, aedes aedifi-
cata sunt, quibus ad apricandum et ad rusticandum commo-
dissimum solatium advenis, exteris, et ut plurimum acatho-
licis paratur; sed quibus civium et parochianorum numerus
revera non augetur. Id sane comprobat attestatio a complu-
ribus s. Remi civibus subscripta et ad S. C. C. per archi-
presbyterum transmissa.
At nedum causis destitutam, nedum superfluam sed et
damnosam eamdem dismembrationem praedicat orator , eo
quia matrix ecclesia tum quoad territorium, tum quoad sub-
ditorum numerum inferior sit uni alterive loci paroeciae.
Quod primam ac praestantiorem civitatis ecclesiam dedecere
eique graviter nocere capitulum describit.
268 VENTIMILIEN,
Sed praeterea iuxta patronum ex paroeciae erectione in

discrimen ponetur ipsa canonicalis praebenda quam novus
paroeciae rector retinet. Siquidem cum ea hucusque a con-
fiscatione sarta tectaque manserit, eo quod tamquam bene-
ficium curatum in subsidium paroeciae s. Syri renunciata
et habita est; in posterum, si in vulgus prodierit, quod iam
suboscure mundatur, et si fiscus inaudierit ex elargitione
canonici Sghirla manualem reditum 600 libellarum novae
s. Stephani paroeciae praesto esse, eidem, ecclesiastica bona
semper inhianti, praetextum dabitur suae aviditati satisfa-
ciendi et canonicalem praebendam, qua haud amplius curatam
nec paroeciae necessariam, occupandi.
Nec satis; nam si canonicalis s. Syri praebenda novae
paroeciae s. Stephani unita servetur, prout controversum
decretum reapse fert, id absürdi sequetur quod canonicus,
uni ecclesiae addictus, alteri qua parochus inserviet et in-
terim praesens choro habendus erit; quod quidem abnorme
iuxta patronum in ecclesiastica disciplina est.
Si vero separetur, iam in maius discrimen incidendum erit,
nempe in moralem certitudinem confiscations canonicatus. Si-
quidem canonicatu ab animarum cura separato, nullus erit am-
plius obex, sed prona fisco* potestas suae aviditati satisfaciendi
et beneficiaria bona usurpandi.
Dum e contra si nil innovetur, si ecclesia s. Stephani
subsidiaria s. Syri relinquatur, si canonicus decimatis qua
archipresbyteri coadiutor in speciali s. Stephani districtu
consideretur, prout hucusque observatum est, omnia nunciata
incommoda vitabuntur atque interim animarum curae aeque
erit provisum.
His contra decreti substantiam propositis, nonnulla de-
inde adiicit orator contra eius formam. Cum enim, ait, pa-
roeciae dismembratio species alienationis sit, idcirco « requi-
rit omnes solemnitates requisitas in alienatione rerum eccle-
siae; alias ex defectu solemnitatum est nulla. » Ita Ferra-
ris c. 7i. 7 cum Rota et DD. ibidem. Prima autem ex
solemnitatibus ad hoc requisitis est vocatio Rectoris et ei-
VEN'TIMILIEN. 269
tatio aliorum, quorum interest. Ib. et Berardi Diss. 3 cap.

3 t. 1 p. 279. Quapropter in casu nostro antequam paroe-
cia dismembraretur vocari oportebat archipresbyterum, ipsum-
que s. Syri capitulum, cuius, utpote habituali cura in
universa paroecia donati, dismembratio utique intererat.
Quin cum Episcopo dicatur s. Syri capitulum parochiali
qualibet iurisdictione carere. Quandoquidem id verum esse
poterit quoad actualem animarum curam, quae ab archipres-
bytero principaliter et a duobus canonicis decimalibus sub-
sidiarie exercetur; minime vero quoad habitualem. Habitua-
lis enim cura capitulo inesse semper praesumitur ad tradi-
ta per Rotam Decis. 184 n. 24 cor. Olivatio quoties « pa-
rochia iuncta est ecclesiae cathedrali aut collegiatae; » prae-
sertim si « emolumenta funerum et mortuorum , itemque
oblationes et e'eemosynae aliaque huiusmodi non ab uno Ar-
chipresbytero percipiuntur, sed ab universo capitulo : et si
quando archipresbyter absit, functiones parochiales ac stolae
non solent obiri a cappellano aut a quopiam extra capitu-
lum sed a decano vel seniore canonico. » Atqui haec
omnia in themate favore capituli s. Syri verificantur, ceu
comprobat fide dignum documentum a pluribus testibus sub-
scriptum et ad acta relatum. Ergo ambigi non potest quo-
nrinus habitualis cura capitulo s. Syri competat : et inde
etiam sequitur idem capitulum interpellandum de dismem-
bratione fuisse. Quod tamen quum hac vice fuerit£omissum,
hinc nedum contra substantiam, sed etiam contra iustitiae
formam episcopale dismembrationis decretum offendisse pa-
tronus concludit.
DEFENSIO EPISCOPI. E X altera parte animadversum fuit
quod in dismembratione paroeciae duo casus sunt sedulo dis-
tinguendi, divisionis nempe beneficii et territorii : et prior
quidem odiosus est, utpote quia veteris beneficii statum lae-
dit et honestae substentationis media antiquo parocho mi-
nuit; non ita vero alter, ceu eruitur ex Torricelli De union,
benef. q. 882 n. 2, ex cap. 33 De praeben, cum S. C. C.
die 23 Aug. 1755, apud Pallottini f. 28 n. 33, et Garcia
270 VENTIMILIEN.
12, 11, 13, Leurenius 4, 909, 1. et apud Acta S. S. t. 10,

269, necnon ex ipso thesauro S. C. O. in Squillacen, 19
Maii 1888 Firmana 16 Iunii 1888 et Concordien. 15 Iu-
nii 1889. (1)
Imo dismembratio, quae dotem beneficii non afficit, sed
tantummodo parochialem iurisdictionem ad maiorem fidelium
commoditatem, et aptiorem sacramentorum administrationem
partitur, omnimodo favore prosequenda videtur, utpote quia,
dum bono animarum prospicit et providet, temporale anti-
qui parochi interesse revera non laedit, imo onera et officia
eidem reducit, quin reducat, saltem ordinario, nisi in mi-
nima parte proventus; et quia dismembratae ecclesiae non
detrahit, quum huius decori per matricitatem facile consuli
possit.
Quapropter dum pro dismembratione quae ipsum afficit
paroeciae beneficium, causae et solemnitates a iure requisi-
tae exiguntur, interesse habentes debent necessario audiri,
aliaque peragi; e contra pro sola territorii dismembratione
expeditius procedi posse videtur: et dum pro primo casu
Episcopi cap. 4 sess. 21. C. Trid. praescriptis se confor-
mare utique tenentur, in altero casu invocare utilius pos-
sunt cap. 13 sess. 24 eiusdem Concilii et alia sibi favora-
b i l i o r iura. Et ratio est quia dum beneficium dismembratur
quasi privatum alicuius dominium laeditur, quod sine evi-
denti necessitate perfici nequit: e contra spiritualis iurisdi-
ctio in nullius privato dominio est, et pro meliori anima-
rum regimine dividi semper debet, quoties possibile sit.
Age vero in themate res est de dismembratione territo-
rii, minime vero beneficii. - Quae vero adversus orator pro
re sua proponit, ad summum in casu de vera propriaque
paroeciae dismembratione, idest quando simul et territorium
et beneficium scinditur, applicationem recipere possunt. Ad
summum dixi; nam revera nimium videtur quod ex Ferra-
ris aliorumque quorumdam DD. sententiis ibi nunciatur. Si-
(1) Squillacen, adest Vol. XXI, 182, Firmana Vol. X X I , 400, Concordien.
Vol. XXII, 69 et 660. Recolé etiam notam in calce paginae Vol. XXI, 186.
VENTIMILIEN. 271
quidem iuxta doctores ex adverso relatos dismembratio fieri

non posset ex aucta populi frequentia, quia tunc consuli po-
test cogendo rectores sibi tot sacerdotes adiungere quot suffi-
ciant, sed nec ex locorum distantia et difficultate viarum ;
nam tunc dicitur - capienda provisio remedio conciliari, de-
putando scilicet sacerdotem ad nutum ecclesiae matricis amo-
vibilem, qui parochi vices ibidem exerceat.
Porro hae sententiae in primis contradicere videntur cap.
4 sess. 21 C. Trid. ubi facultas Episcopis expresse tribuitur
ut « in iis ecclesiis, in quibus ob locorum distantiam sive
difficultatem, parochiani sine magno incommodo ad perci-
pienda sacramenta et divina officia audienda accedere non
possunt, novas parochias etiam invitis rectoribus— consti-
tuere possint: eisque competens assignetur portio, arbitrio
Episcopi, ex fructibus ad ecclesiam matricem quomodocum-
que pertinentibus. » At insuper si oppositae DD. sententiae
valerent, iam de parochiarum dismembratione in posterum a-
ctum omnino esset; nam nec ex jjpopuli frequentia, nec ex
locorum distantia, idest ex nulla amplius causa, parochia-
rum status posset mutari; quod profecto nimium videtur.
Ideoque DD. ex adverso citatis potest cum De Luca, ca-
nonistarum facile principe, responderi , quod « manifestus
est error illorum qui cum aliquibus S. Congr. resolutioni-
bus... aut aliquorum Doctorum traditionibus pro huiusmodi
nova erectione facienda vel deneganda in sola littera pro-
cedunt, cum sit potius quaestio nudi facti, ex singulorum
casuum particulari qualitate, ac individuis circumstantiis de-
cidenda. « Et de estero neminem latet, hanc S. C. non se-
mel, ob maiorem dumtaxat populi commoditatem, parochiarum
dismembrationem permisisse, prout pluribus exemplis addu-
ctis docet folium causae Sagten. Bismemb. 22 Aug. 1885
§ Quae. (1) Sed haec quasi ad abundantiam dicta esse vult
ac ut pateat ne in casu quidem adversae parti favorabiìiori,
idest in stricta propriaque dismembratione, omnimodam ap-
ti) Eecole Vol. XVIII, 315.

272 VENTIMILIEN.
plicttionem recipere quae, quoad sartum tectumque paroecia-

rum statum absolute servandum, ibi proponuntur. Ceterum
in themate in aliis adiunctis versamur; nam quaestio unice
est de territorialis iurisdictionis divisione.
Imo nec proprie quaestio est de territorii divisione nunc
primum et de novo instituenda; sed utique de divisione, plu-
ribus abhinc annis aliquatenus iam instituta, ulterius urgen-
da et perficienda. Siquidem Episcopus Biale ab anno 1852
districtum S. Stephani inter duas s. Syri et ss. Angelorum
paroecias constituit, et peculiari curae alterius ex canonicis
decimalibus concredit. Porro hoc dum ex una parte evincere
videtur iam tum necessitatem novae s. Stephani paroeciae
sentitam fuisse, una simul etiam controversum hodierni Epi-
scopi decretum tuetur.
Quin dicatur ideo Episcopum Biale alteri ex canonicis
decimalibus animarum curam in s. Stephani ecclesia com-
misisse, ut eius beneficium a futura, quam praevidebat, sup-
pressione eriperet. Quandoquidem in primis haec mera sup-
posito est nullo certo ac positivo argumento innixa. Insu-
per nec omnino apta et ad rem.
Sane ad hanc praebendam a suppressione praeservandam
haud erat necesse proprium peculiaremque curae districtum
eidem assignare, eiusque investito residentiam et sacramen-
torum administrationem in s. Stephani Ecclesia iubere: imo
sicut alter ex canonicalibus decimalibus, quin speciali aliquo
districtu donaretur, nihilominus qua curatus habitus est,
quia suppetias praeposito parocho ferebat, et hac una de
causa incolumis a suppressione evasit; sic et de altero de-
cimali canonicatu contingere optime potuisset. Itaque territo-
rii praefinitio ac residentiae iussio non ideo instituta vide-
tur, ut alter ex canonicalibus decimalibus servaretur, sed
utique quia iam tum utile ac necessarium pro animarum re-
gimine apparuit, ad s. Stephani ecclesiam aliquem sacerdo-
tem, quasi parochum, residere.
Atqui haec necessitas in praesentiarum crevit, eo quia
stabilium incolarum numerus inde ab eo tempore quinque et
VENTIMILIEN. 273
amplius millibus auctus in s. R,emo reperitur, et universa

civitas 20 millia animarum excedit. Nil mirum igitur si
Episcopus perficiendum in praesentiarum duxerit, quod iam
tum rite et pacifice incoeptum erat.
Eo vel magis quod ex dimidiata iurisdictione paroeciali
in Ecclesia s. Stephani multa enascebantur incommoda prout
fidem facit Episcopus et fortius etiam quia prospiciendo bo-
no animarum in frequentiori populo sarta tectaque servaba-
tur pulchra et sacramentorum administrationi apta Ecclesia,
quae in magno versabatur discrimine, ac demum quia res-
pui , levi de causa, non poterat canonici Sghirla largi-
tio ad s. Stephani paroeciam independenter constituendam
oblata.
Nec regerere iuvat in districtu s. Stephani aeque provisum
videri, sive verus parochus, et sive merus coadiutor ad eas
aedes inhabitet et in eo districtu resideat. Quandoquidem
responderi cum Ursaya discept, eccl. 14 tom. 1 p. 1 ad
n. 93 optime potest: « Certum est quod, per deputationem
capellani consultum non remanet eo modo, quo consultum
esset per deputationem parochi, tam ratione personae, quae
dignior semper habebitur in parocho, quam ratione dignitatis
et proventuum ipsius officii; in quo parochus, utpote suae
ecclesiae sponsus et suarum ovium pastor, maiori et studio
et charitate curet parochianorum salutem, quod non facit
simplex mercenarius, qualis in proposito dicendus est • capel-
lanis seu vicarius. »
Nec instaurari potest argumentum appellando ad ecclesia-
rum propinquitatem et viarum facilitatem. Nam bene observat
Episcopus quod in habitationibus Civitatis, vim quaestionis
haud efficit distantia intra duas Ecclesias. In civitatibus
enim ubi urgentioribus negotiis fideles occupantur simulque
maioribus commoditatibus inhiant, expedit, et prudentis
moderatoris semper est, faciliorem et expeditiorem maxime
reddere fidelium cum pastore communicationem. Ceterum in
themate s. Syri templum dimidio ferme kilómetro a s. Ste-
phani ecclesia abest, et haec distantia, quae pro iis, qui
Acta, Tom. XXIII. fase. CGLXIX. 18
274 VENTIMILIKN.
trans s. Stephani aedes incolunt, necessario crescit parva

certe non est, praesertim cum de civitate agatur.
Nec ulterius exprobrari quasi anticanonicam licet unio-
nem canonicatus s. Syri cum paroecia s. Stephani. Duplex
enim casus est distinguendus: si enim cura animarum nec
actu nec habitu ad capitulum pertineat, tunc quidem a ca-
nonico extra suam ecclesiam exerceri nullatenus potest, et
observari debet quod S. C. C. decrevit in Venusina diei
30 Iulii 1762, in qua proposito dubio VI, « an liceat ca-
nonico curam paroecialem exercere extra ecclesiam cathe-
dralem, quae nec actualiter, nec habitualiter ad capitulum
pertinet > responsum est: Negative. Quod si animarum cu-
ra habitu ad capitulum pertineat, nulla repugnantia est quod
canonicus in distincta ecclesia actuali curae ministerio fun-
gatur, et interim praebendae fructus ac distributiones per-
cipiat. Imo hoc expresse cautum invenitur in Sess. 22, ca-
pit. 3 Conc. Trid. et docte more suo illustrat Benedi-
ctus XIV inst. eccl. 407, n. 56.
Nec denique ex decreta dismembratione damnum revera
grave matrici s. Syri ecclesiae obtingere revera potest. Si-
quidem in eodem controverso decreto provide cautum est;
ut in sacris functionibus omnis aemulatio unam inter aliam-
que paroeciam cesset, et filialis ecclesia, quatuor dumtaxat
exceptis diebus, in aliis quibuslibet subordinate ad matricem
se gerat. Quapropter fidelium ad s. Syri aedes concursus
populique frequentia ex novae paroeciae erectione, aut me-
lius perfectione revera non impeditur, nec ideo temporalia
illius ecclesiae lucra ex hoc pessumdantur.
Sed etsi aliquod damnum exinde capitulo et ecclesiae
s. Syri obveniret, leve certe esset, et magis temporale quam
spirituale, ideoque iustam causam haud videretur submini-
strare ad infirmandum Episcopi decretum et ad revocandam
dispositionem, quam ad bonum animarum conducentem et
omnino necessariam Episcopus traducit. Porro docente Be-
nedicto XIV Const. « Cum illud « parvipendendum non
est testimonium illius Pastoris , cui divino mandatur elo-
VENTIMILIEN. 275
quio oves suas agnoscere. » Praeterquamquod acta sustineri

•decet.
Ceterum uno ictu omnia obiecta argumenta conterantur
•et utilitas peractae dismembrationis factaque interesse haben-
tium compulsio, quae ex adverso in dubium revocari vide-
tur, non suspecto argumento probatur, per parochi s. Mariae
Angelorum verba, in litteris ab eo ad S. C. C. directis con-
tenta.
His itaque animadversis propositum fuit diluendum
Dubium
An episcopale Decretum diei 22 Octobris 1888 sustine-

atur in casu.
RESOLUTIO. Sacra Congregatio Concilii, re discussa sub
die 14 Iunii 1890, censuit respondere: Negative.
Ex QUIBUS COLLIGES I . Paroeciae dismembrationem sapere
speciem alienationis; ideoque ad eam rite perficiendam re-
quiri omnes solemnitates expetitas in alienatione rerum E c -
clesiae, ne irrita fiat et nullius valoris ex defectu solemni-
tatum.
I I . Habitualem curam animarum inesse Capitulo Eccle-
siae vel ex eo dignosci potest, quando emolumenta funerum
oblationes, eleemosynae non ab uno Archipresbytero perci-
piuntur, sed ab universo capitulo; vel quando absente Ar-
chipresbytero, functiones paroeciales fiunt a decano vel se-
niore Capituli, minime ab extraneo.
I I I . In dismembratione Paroeciae distingui a Doctoribus
divisionem beneficii a divisione territorii; primamque haberi
ceu odiosam utpote quae beneficii statum laedit et honestae
•substentationis media beneficiato antiquo minuit, alteram
vero odiosam non censeri.
I V . Quinimo dismembratio, quae dotem beneficii non
afficit, sed tantum iurisdictionem parochi, ad maiorem po-
puli commoditatem, et aptiorem sacramentorum administra-
tionem, benigno favore prosequenda videtur, dum antiqui
276 YENTIMILIEN.
parochi temporale interesse non laedit, eius onera et offi-

cia minuit.
V. Episcopos ex Tridentino Sess. 21 cap. 4 posse no-
vas constituere, paroecias etiam invitis parochis, in iis Eccle-
siis, in quibus ob locorum distantiam vel difficultatem, fi-
deles sine magno incommodo accedere nequeant ad perci-
pienda sacramenta et divina officia.
VI. Attamen si rigidiorum Doctorum doctrina sequenda
esset nunquam locum habere posset aliqua Ecclesiarum dis-
membratio, quia nec populi frequentia nec locorum distantia
iustam exibent causam dismembrationis; eo quod tum populi
frequentiae, tum distantiae prospici possit per sacerdotes
coadiutores aut per vicarios.
VII. Nuperrimam tamen S. C. C. iurisprudentiam et
Tridentino magis consonam, favere facilius dismembrationi
Ecclesiarum, iustis de causis; quia per proprios pastores me-
lius consulitur bono animarum, quam per coadiutores aut
vicarios. Parochus enim suae Ecclesiae sponsus est et suorum
ovium pastor, qui easdem curabit maiori studio et charitate
quam capellanus aut vicarius, simplices mercenarii.
VIII. Qua de re cum ius commune et iurisprudentia fa-
veant dismembrationi Ecclesiarum in bonum animarum, quod
est suprema lex iis in quaestionibus, dicendum est omnem dis-
membrationem esse quaestionem facti.
IX. In themate factum dismembrationis , ab Episcopo
peractae haud tale visum est Emis Patribus, quod iis adiun-
ctis fulciretur ut rite aut prudenter dismembratio admitti
posset.
X. Quando cura habitualis est in Capitulo, potest cano-
nicus exercere curam actualem in Ecclesia, a Cathedrali
etiam distincta, et suae praebendae fructus et distributio-
nes percipere, veluti si ministerium paroeciale in ipsa Ca-
thedrali exerceret.
277
PANORMITANA
MATRIMONII
DU 12 Iulii 1890.
Sess. 24 c a p . 1 De reform.
COMPENDIUM FACTI. Carola Locasto panormitana, Fran-

cisci filia, expleto aetatis suae XVI anno, in monte Peregri-
ni rusticabat hospes sororis suae Mariae, uxoris Iosephi di
Maio. Huius domum familiae amicus Ioannes Ceraulo fre-
quenter invisebat. Amore accensus in suam sponsam petiit
Carolinam, quae propter aetatis disparitatem et aspectus pe-
tentis formam, minime allicientem, renuit. Post triduum Io-
annes a domo Iosephi recessit, sed per epistolas Carolae
missas animum eius multiplici arte sibi trahere studebat.
Puella devicta quem respuerat amavit ! Quadam die a sua
ancilla epistolam Ioannis accepit, qua eam rogabat, ut se-
cum breviter colloqueretur in atrio ubi ipse eam expectabat.
Carola illico egressa a domo et vix cum per scalas descen-
disset a Ioanne rapta fuit, et ad domum quamdam ducta,
ubi cum raptore per mensis unius spatium permansit. Hoc
cum audisset Franciscus puellae pater, iratus filiam dereli-
quit, nec audire patiebatur nomen eius, sed intercedentibus
parentibus, placatus filiae suae honori providere curavit, et
Ioannem, ut matrimonium coram Ecclesia celebraretur, in-
vitabat. Sed raptor nolebat. Verum minis perterritus an-
nuit et non in ecclesia parochiali S. Antonii, sed in S. Leo-
nardi, forsitan delegatione, matrimonium cum Carola con-
traxit. Sequenti die a sua sorore interrogata Carola utrum
consummatum fuerit, negative respondit, nesciens in quo
actu matrimonium consummetur. Et postquam soror ipsi
explicasset actum matrimonialem, sincere manifestavit spon-
sum vires suas omnes adhibuisse in toto mense cohabitatio-
nis, et in nocte, sequente matrimonii celebrationem, ut ipsa
defloraretur, sed frustra ; atque numquam perfectam co-
pulam adfuisse. Re pervulgata per parentes, et cum ad au-
378 PANORMITANA
res Ioannis pervenisset, paucos post dies ipse sponsam suam

Francisco huius parenti restituit, qui postquam obstetricis
inspectioni filiam subiecisset, libellum municipali auctoritati
tradidit, quo matrimonium civile Ioanni interdictum esset,,
cui libello nunquam Ioannes, conscius sui defectus respondit,
et in contumacia perseveravit. Quatuor elapsis annis Cu-
riam panormitanam Carola per procuratorem adivit, postu-
lans ut nullitas matrimonii ab ea initi cum Ioanne decla-
raretur ob impotentiae impedimentum. Confecto ad tramites
Constitutionis Benedicti XIV processu, Ordinarius senten-
tiam emisit, qua matrimonium huiusmodi nullum fuit defi-
nitum. Defensor vinculi ad curiam archiepiscopalem Cefa-
lutensem appellavit, quae alterum processum non instituit,
sed panormitanum prae oculis habens, irritam fecit senten-
tiam Ordinarii panormitani, et validum declaravit matri-
monium de quo sermocinamur. Carola Sanctam Sedem adi-
vit, appellatione facta, et insimul supplici libello rogavit,
ut causa oeconomice ageretur.
Disceptatio synoptica
VOTUM THEOLOGI. Cum agitur de causa matrimoniali, ait

iste, oportet ut pro cautela sacramentalis vinculi certissimis
probationibus ipsa autentico Episcoporum et inde Cardina-
lium criterio definiatur. Ritus vero in huiusmodi causis enu-
cleandis specialis est, ac aliis causis minime applicandus. In
iure statutum est, de frigid, et malefic, quod sequitur.
Uxor, si prior post annum aut dimidium ad episcopum^
aut eius missum proclamaverit dicens quod non cognovis-
ses eam, tu (nempe maritus) autem contrarium affirmas, tibi
credendum est, eo quod caput es mulieris: quia si proclama-
re voluit, cur tamdiu tacuit? Cito enim et in parvo tem-
pore scire potuit si secum coire potuisset. Si autem statim
in ipsa novitate post mensem aut duos ad episcopum aut
eius missum proclamaverit. dicens : volo esse m a t e r , volo
filios procreare, et ideo maritum accepi: sed vir, quem ac-
PANORMITANA 279
cepi, frigidae naturae est, et non potest illa facere propter

quae illum accepi, si probari potest per rectum iudicium se-
parari potestis, et illa, si vult, nubat in domino. » Prima
fronte videtur Carolam non exisse ad normam huius consti-
o
tutionis, quia post quatuor annos mulier curiam panormita-
nam adivit. Sed e contra essentialem iuris praescriptionem
Carolam observasse opinamur. Puella enim intra duos men-
ses, cum didicisset quid sibi vellet consummatio matrimonii,
mediante actione patris sui, nam sub patris potestate adhuc
erat, si curiam non adivit, sed civilem potestatem, procla-
mavit tamen; si ipsa post quatuor annos iudicium ecclesia-
sticum petiit valide et iuridice actionem instituit. Proclamatio
sollicita est indicium primitivum existentis impedimenti ac pro-
inde in iure requiritur, ut sollicite fìat, sed non praescribitur li-
mitatio temporis, ita ut in nullitatem incurrat quaecumque
actio posterior fiat. Non datur praescriptio in huiusmodi
causis, ne animabus sponsorum detrimentum reddatur. Co-
scius, lib. 1 de separat, thor. ait « Si uxor virgo e-t , ac
virginem remansisse constet post multos annos reclamare
potest et audiri meretur. » Verum in processu legitur quod
Franciscus Locasto pater Carolae reclamantis sub iuramenti
sanctitate affirmavit non adisse Curiam panormitanam pro-
pter angustias multas et ratione paupertatis; desperabat enim
gratis iudicium fore acturum. Idem iureiurando deposuit Gu-
lielmus eius filius. Sed quare triennalis cohabitatio ad ex-
perimentum fuit omissa ? Huiusmodi experimentum requiri-
tur quando impedimentum impotentiae dubium evadit, non
exigitur quando pro certo habetur. Antea per mittebantur
simul cohabitare coniuges impotentes, ut frater et soror; ve-
rum ex hodierna Ecclesiae disciplina non amplius id conce-
ditur, praesertim si coniuges iuvenes sint, licet non insti-
terunt, pro declaratione nullitatis matrimonii.
Sixtus V literis ad Episcopum novariensem missis Apo-
stolicae Sedis in Hispania legatum praecepit tales contra-
hentes minime simul cohabitare. Celestinus III {iri Beer. 55
Requisisti), ait: « Requisisti quantum tempus indulgendum
280 P ANOB MIT AN A
sit naturaliter frigidis ad experientiam copulae nuptialis.

Nos vero praesenti consultationi sentimus ut... si frigiditas
prius probari non posset, cohabitet per triennium. » Quando
evidens est impotentiae impedimentum in maximo periculo
castitas coniugum constituitur, quod periculum debet averti.
Et sanctus Alphonsus doctor Ecclesiae facultatem, ait, ha-
bere sponsos in foro conscientiae ab invicem separari cum
certum sit matrimonium non posse consummari.
Longum silentium Ioanni Ceraulo in nihilo obstat pro-
cedendi rationi, quam in hoc iudicio Carola Locasto serva-
vit. Illi potest applicari regula iuris Qui tacet assentire vi-
detur. Nihil opponit coram civili et ecclesiastica auctorita-
te. Citatus ad respondendum de iis quae ipsi tribuuntur,
quaeque sunt dedecoris argumentum, contumax efficitur. Hu-
iusmodi silentium interpretari pro heroicae patientiae inditio
in puellae raptore posse mihi non videtur omnino. Sed con-
tumacia unius non debet obesse iuri alterius. Nulla quaestio
definiretur si contumaciae locus daretur impediendi senten-
tiam. Citatus a iudice, quocumque suspicari potuisset curia
ipse incolaret loco, Ioannes non respondit. Contumacia eius
irritum efficiet Carolae recursum? Soror ipsius citationem
respuit, et nescire domicilium fratris sui simulavit. Quid
amplius fieri oportebat ut Ioannes se ad Ordinarium prae-
sentant? Valet in casu illud iuris praescriptum adducere:
si contumax apparuerit is, in quem fuit actio dirigenda,
sive quia peremptoria citatione recepta venire contemnit,
sive quia malitiose se ipsum occultat, sive quia impedit ne
possit ad eum citatio pervenire, testes lite non contestata
sunt merito admittendi et nihilominus si de causa liqueat
ad definitivam sententiam pervenire. Innocentius III de lit.
non con test. cap. V. Crescit argumentum quando habetur
declaratio Ioannis facta in scriptis extra iudicium, qua con-
fitetur se esse reum. Quamvis probatio huiusmodi extraiu-
dicialis sit, recipi potest ut accipiuntur tabulae seu scriptu-
rae antecedenter confectae a contendentibus in iudicio. Ioan-
nes Ceraulo ad restitutionem famae, quam ipse a familia Lo-
PANORMITANO 281
casto per raptum Carolae abstulerat, confessionem suae rei-

tatis scripto tradidit.
Non potest asseri huiusmodi declarationem extortam fuis-
se vi metuque. Nam adfuit Ioannis Ceraulo, declarantis ne-
pos, qui huiusmodi metum nunquam opposuit in causa de-
decoris avunculi sui. Ipse Ioannes coram civili auctoritate
declarationem suam non retractavit, ut exortam a vi metu-
ve. Nulli metum a parentibus Carolinae passum manifesta-
vit. Poterat quidem contra parentes reclamantis querelam
instituere. Parentes Carolae nemo in iudicio arguit de prae-
potentia. Unum restat, scilicet quod Ioannes sui conscius
ad evitandum poenale iudicium coram civili tribunali decla-
rationem illam tradiderit parentibus. Cum adsit scriptura,
in qua habetur confessio rei, quamvis contumax sit, retineri
potest tamen ut sit iudicio praesens. Et si testes a sua
parte desint, hoc factum declarationem suam confirmat, quia
renuntiat probationes in sui favorem, cum non possit eas
adducere.
Qua de re matrimonium a Ioanne celebratum cum Caro-
lina Locasto nullum fuit ob impedimentum impotentiae.
Etenim matrimonii finis est multiplicare homines super
terram. Masculum enim et feminam creavit Deus, benedixit
eis dixitque: crescite et multiplicamini super terram; sancti-
ficatum et ad ordinem supernaturalem sacramenti matrimo-
nium fuit a Christo Domino elevatum, ut fideles multipli-
centur filii Ecclesiae suae. Quando obiectivus huiusmodi fi-
nis per naturalem essentialem que defectum deest, nullum
est et sacramentum et coniugium. Iure naturali et iure ec-
clesiastico impotentia perfecta antecedens, sive sit naturalis,
sive accidentalis, perpetua, sive absoluta, sive respectiva, si-
ve nota fuerit ante celebrationem matrimonii, sive ignota,
matrimonium dirimit. Si coniugium ut contractus naturalis
respicitur caret materia conventionis , defectu impotentiae
perpetuae et antecedentis, ac proinde nullus est. De essen-
tia contractus matrimonialis est potentia generandi ut divus
Thomas docet Supplem. q. 58 art. 1. In iure legitur defi-
282 PANORMITANA
nitio Celestini III in cap. 4 De frig. et male f. quae ita se

habet. At vero si quod nunquam se invicem cognoverint si-
cut in aliis contractibus non est conveniens obligatio si ali-
quis se obliget ad hoc quod non potest dare vel facere; ita
non est conveniens matrimonii contractus si fìat ab aliquo
qui debitum carnale solvere non possit: de impotentia ar-
guitur Ioannes Ceraulo, debet ergo si probationes pro inpu-
tatione certissimae habentur, matrimonium eius cum Caro-
la Locasto nullum declarari. Verum primo probari debet an
sit antecedens huiusmodi impotentia. Est antecedens iuxta
communissimam Theologorum sententiam si allegetur .brevi
tempore uno vel altero mense post matrimonium. Carola post
mensem quo commorata est cum Ioanne, et post dimidium
mensis vel alterum, certissime sequente die matrimonio con-
tracto manifestavit impotentiam viri sui. Sunt aliqui theo-
logi qui in dubio an fuerit antecedens impotentia iudicandum
opinantur in favorem matrimonii, quia ut aiunt supponitur
potentia contrahentis; sed probabilior est sententia divi Al-
phonsi Lib. VI Tr. VI n. 1104 cum Tournely t. 2 pag.
209 Bonacina qu. 3 p. 13 n. 11 Salmaticensibus /. c. quae
iudicandum potius docet favore reclamantis nullitatem; cum
enim matrimonium nequit habere effectum suum, nimirum
procreationem prolis, potius refert ad eius favorem ut iudi-
cetur invalidum quam validum, ne retorqueatur in eius prae-
iudicium quod in bonum eius est inductum. Quisque praesumi-
tur potens, sed non quando adest positiva praesumptio in con-
trarium, ut in casu huiusmodi causae; maxime si nulla post ma-
trimonium acciderit causa per quam praesumatur impotentiam
matrimonio successisse. In themate nulla allata invenitur causa
in processu, unde impotentia Ioannis secuta sit matrimonio.
E r a t decoris, et necessarium famae Ioannis vel per seme-
tipsum, vel per alios saltem causam in tempore matrimonii
exortam manifestare, sed tacuit; imo in sua epistola decla-
ratoria ait non consummasse, et Carolam adhuc puram et
integram fuisse cum ab eo restituta fuit patri suo. Si ergo pro-
batur quod ipse impotens est, debet omnino recognosci im-
PANORMITANO 283
potentiam suam fuisse antecedentem. Praecitatus CelestinusIII

formam.probationum statuit dicens: at vero si quod nun-
quam se invicem cognoverint ambo fateantur cum septima
manu propinquorum vel viciniorum bonae famae, si propin-
qui defuerint, factis sacrosanctis evangeliis, uterque iureiu-
rando dicat quod numquam per carnis copulam una caro ef-
fecti fuissent; et tunc videtur quod valeant ad secundas
nuptias convolare.
Id Carola Locasto, sub iuramento coram iudice ecclesia-
stico fatetur atque confirmat. Videtur autem Carolinae con-
fessio habere caracteres ingenuitatis ac sinceritatis. Iura-
mento firmata magis elucet veritatis aspectus.
Corami testibus extra iudicium Ioannes Ceraulo etiam
suam confessionem emisit, quae non videtur extorta fuisse:
numquam enim de vi sibi illata in subscribendo declarato-
riam scripturam conquestus est, nec eius nepos qui fuit unus
testium. Imo tota scriptura sua manu fuit confecta. In hu-
iusmodi scripto confessus est Ioannes suam impotentiam.
Nec aliquid innuit defectuosum invenisse in puella, sed sibi
tantum, et sanitariis circumstantiis imputât non advenisse
malum, scilicet consummationem matrimonii. Testes omnes
unanimiter de veritate confessionis Carolinae Locasto depo-
suerunt, non solum quia veracem esse puellam cognoverant,
sed etiam quia facta quae ipsa narraverat erant directe eis
nota. Ioseph di Maio testificans ingenuitatem Carolae ante
et post matrimonium ait, quod ea quae narraverat Carola
erant sibi certissima, quia acciderunt in domo sua. Guliel-
mus Locasto frater Carolae deposuit, vera esse quae Carola
asseruit, et sibi cognita, sed coactionem illatam in Ioan-
nem ut matrimonium ecclesiasticum celebraretur sincere con-
fitetur, nullum verbum profert de aliqua vi facta Ioanni ut
ipse scripturam conficeret ubi Ioannes se impotentem esse
declarat. Testis Antonius Nota, regius notarius certificator,.
ea quae narraverat Carola, sua depositione cum iuramento
confirmavit. Salvator Zumma deponit quod a Ioanne Ceraulo
missus ad intercedendum assensum a Francisco Locasto, pa-
284 P ADORMITAN A
tre reclamantis, hic aegre consentiit, declarans magno cum

dolore assensum dare quia Ioannes rapiens Carolam abusus
fuit amicitia.
Restat altera probatio, scilicet inspectio corporum. Hu-
iusmodi inspectio pernecessaria non est. Sacra enim Congre-
gatio C. in Burdigalen, dispensationis diei 26 feb. 1882
sine inspectione corporum solvit vinculum matrimoniale et
bene; nam Ursaya, Tom, III discept. 21 %>. 2, ait: cum
vero adstruitur impotentia viri ne mulier invita ad coeliba-
tum cogatur; quod ius non patitur, haud exigitur certa et
concludens probatio, sed satis est quod dicta impotentia sit
adeo probabilis, ut s. Pontifex illam veram existimare pos-
sit et ad gratiam moveatur. Idem opinantur Card. de Luca
discep. 7 n. 7 de Matrim. Conscius de separat, thori Lib.
2 cap. 2 n. 386, Sacra ipsamet Congregatio C. Neapolita-
na matrimonii dispens. 3 Martii 1871. Sufficit quod testes
deponant credere vel ab aliis accepisse impotentiam vel viri
vel mulieris et haec depositio sit iuramento signata , Pa-
norm. cum Glossa in d. C. Laudabilem. Hanc opinionem
Salmaticenses n. 137 probant et evolvunt. Nec oportet in-
spectio sit utriusque partis, nempe viri, et mulieris, alio-
quin iustitia denegaretur viduis. Nihil ergo confert in causa
de qua agitur si inspectio facta fuit corporis puellae et non
viri; quia vir contumax fuit perseverans, et nullibi inveniri
potuit; et integritas puellae demonstrat inconsummationem
matrimonii. Verum non solum obstetrices et medici extra-
iudicialiter deposuerunt Carolam fuisse virginem, sed etiam
obstetrices et medici iureiurando in iudicio integritatem Ca-
rolae confirmarunt. Usi sunt balneo quoque iuxta instructio-
nem S. C. in quo evanescunt quaecumque fraudulenter ar-
tificiose sint peracta, et cicatrices quamvis debiles manife-
stantur. Et revera Le Bec et Ferrant praemisso balneo te-
stati sunt in causa non posse haberi probabilem inconsum-
mationem. Sed alii medici in balnei experimento virginita-
tem certissime, vel deflorationem deduxerunt. Similiter no-
stris temporibus aliqui scriptores artis medicinalis inspectio-
PANORMITANA 285
nem corporis feminae spernunt, eo quod potest aliquando

remanere integrum hymene, et adstringi per longum tem-
pus. Sed ne tota scientia ad scepticismum reducatur, sen-
sus communis habet quod exceptiones sunt regulae genera-
lis confirmationes, et a possibili non deducitur esse. Legibus
physicis adhaerentes inspectionem corporum admittimus cri-
terii esse argumentum, et usus balnei probationis adiumen-
tum. Probatio ait Barbosa debet concludere per necesse, et
per esse, non autem per possibile, vot. decis. v. 17 n. 93.
Inspectio corporis Carolae adiuta usu balnei manifestavit
eius integram virginitatem, ac proinde dicit impotentiam
Ioannis.
Si ergo confessio iurata sponsae, et in scriptis confessio
sponsi impotentiam viri demonstrant; si depositiones omnium
testium sponsae confessionem confirmant, si contumacia spon-
si nihil infert in causam, si omnes testes uniformiter com-
probant confessionem puellae, si inspectio corporis virgini-
tatem eius testatur, consequens est, ut nullum fuisse m a -
trimonium in themate definiatur.
Nonnullas tandem animadversiones adiecit consultor quoad
argumenta sententiae Ordinarii cefalucensis, et conclusit ;
iudicibus offeruntur scripturae exaratae ante iudicium, ac
proinde extraiudiciales sunt, et tamen in contestatione litis
argumenta profert sententiae dicendae contumaciae obstina-
tissimae supplet huiusmodi scriptura. Si, ut Archiepiscopus
ait, Ioannes non obstante raptu Carolam numquam est amo-
re prosequutus, quare eam unius mensis spatio secum reti-
nuit, nec parentibus restituit? Insuper quid boni poterat,
praeter honoris restitutionem, puella sperare ab illo matri-
monio? Haereditatem? Sed puella ecclesiasticum non ci-
vilem matrimonii contractum exigebat; et ab ecclesiastico
coniugio effectus civiles praesenti lege non producuntur. De-
claratio Ioannis potius sibi quam Carolae favebat ; et velut
divortium pacificum erat. Si tam poterant gravem incutere
timorem Carolae parentes animo Ioannis, civile coniugium
coegissent eum contrahere. Si timebat Ceraulo Ioannes pa-
286 PANORMITANA
rentes Carolae, sollicitant suum exitum a panormitana ci-

vitate statim ac'parentes sponsae ad matrimonium ipsum
cogèrent, ut iam egit quando vocatus fuit ad ius. Sed Cu-
ria cefaludensis ait in praedicta declarationis scriptura, ni-
hil de impotentia demonstrat. Sed illa verba quae expri-
munt causam, ob quam puella violata non fuerat « attentis
meae salutis conditionibus quibus utor, nullum feci eidem
puellae malum, neque facere poteram. » quid innuunt nisi
impotentiam? Denique Curia cefaludensis tribuit virginitatis
integritatem puellae aliis causis , sed quaenam huiusmodi
causae esse possunt? Non potest sententiam iudicis possibili-
tati pro certo niti, sed facti realitati.
Quae cum ita sint, ut nullitatem matrimonii in thema-
te demonstrent, si adhuc virgo est Carola Locasto, si vir
vel est mortuus, vel ne quidem patria eius habebunt spo-
lia, nemo enim scit quo ipse moretur, superest ut saltem
puellae gratiam largiri dignetur Sanctissimus Pater ad alia
vota transeundi dispensando in matrimonio rato et non con-
summato, ne periculum fornicationis incurrat. Viginti duos
annos habet, cognovit allicientes voluptates, difficilis est ei
continentia.
VOTUM CANONISTAE. In primis itaque sciendum est quod
Ioannes Baptista Ceraulo, vir nullius Religionis, habita repulsa
a parentibus, et ab ipsa Carolina de matrimonio cum eadem con-
trahendo, adeo ipsam allicere studuit, ut inopinato domum pa-
ternam deserere et secum aufugere ei suaserit non solum, sed et
per integrum mensem cum ipsa cohabitaverit, et condor-
inierit. Hoc pessimum vitae genus procul dubio diutius per-
durasset, nisi instantis nonnulli consanguinei tanto malo
remedium adhibere conati fuissent, iratum parentum ipsius
animum demulcendo, et legitimum matrimonium eisdem sua-
dendo, ad familiae et infelicis Carolinae dedecus aliqualiter
reparandum. At hic opus, hic labor! Nam Ioannes Ceraulo
utpote atheus, admittens tantum contractum civilem, matri-
monium ecclesiasticum absolute respuebat, ita ut nonnisi ob
minas, et violentias ipsi illatas, ad hoc ineundum consenserit.
PANORMITANA 287
Post haec ipse Ceraulo relicto Panormo, ut videtur, in

aliam regionem se contulit, ac semper contumaciter se ges-
sit , ita ut quamvis pluries diligenter quaesitus fuerit,
numquam tamen inveniri potuerit. Infelix autem Carolina
Locasto oblato supplici libello Curiae panormitanae petiit
ut matrimonium nullum declararetur ex capite impoten-
tiae. Curia recensitum matrimonium nullum declaravit. De-
fensor vero vinculi matrimonialis, appellationem contra di-
ctam sententiam promovit penes seniorem Episcoporum illius
Provinciae, nempe Cefaludiensem iuxta Bullam Pii Noni
quae incipit: « Multis gravissimis > qui oppositam omnino
sententiam pronunciavit die 11 Maii 1888, scilicet praedi-
ctum matrimonium esse validum.
Patet ergo nos in praesenti causa inter duas oppositas
iudicum sententias versari, una pro validitate pugnat, alia
pro nullitate militat. Quoad primam sententiam abs re non
erit animadvertere quod eius acta sacris canonibus haud in
omnibus conformia sint; et praecipue instructioni huius S.
Congregationis diei 22 Augusti 1840, nec non S. Officii. Bre-
vitatis autgm gratia, ceteris omissis, sequentia notare liceat.
In prima instructione haec leguntur: « Praefinita die in ci-
tatione comparebit instans pro nullitate, et tunc Defensor'
matrimonii tradet interrogatoria clausa, et obsignata cancel-
lario, seu notario, aperienda illo postulante, ex iudicis de-
creto in actu examinis, super quibus interrogandus erit con-
iux instans. » Interim dum pars erit examinanda ipse can-
cellarius exscribet in processu primam interrogationem , et
deinceps singulas ex ordine post quas scribet responsiones a
iudice dictandas : - Exhibitis notulis a partibus, iudex eliget
quinque peritos tres scilicet medicos, et duos chirurgos ex
his in quibus partes consentiant : - Defensor matrimonii ex-
hibebit interrogatoria clausa, sigillata super quibus fieri
debet examen peritorum. « iudex tres saltem obstetrices de-
putabit, quae a duobus saltem peritis uno medico et altero
chirurgo, seligendis ex celebrioribus civitatis, tum quoad scien-
tiam, tum quoad religionem, et honestatem sedulo erunt in-
288 PANORMITANA
struendae de recognoscendo visu, et tactu in muliebrium in-

spectione. »
« Tandem iuxta S. Officii instructionem matrona quae
omnibus actibus ab obstetricibus, et peritis exequendis prae-
esse debet, non qualiscumque persona esse potest, sed talis
quae sit antiquae virtutis, nullique exceptioni obnoxia. »
Praedictarum legum observantiam non levis esse ponde-
ris in causis matrimonialibus neminem latet, cum non raro
hae leges impediant quominus aliqua coniugum collusio, aut
fraus detegatur, quae non immerito in praesenti casu acci-
disse inter coniuges, et testes septimae manus suspicari pos-
se videtur. Et revera isti septem testes instantis nempe pa-
ter, quatuor eius filii, et duo generi in verbo Carolinae Lo-
casto iurant super supposita absoluta impotentia coniugis
Ceraulo, omnesque prout sunt consanguinitate coniuncti, ita
omnino concordes in asserenda ipsius veracitate, ingenuita-
te, et innocentia, tam ante fugam cum Ioanne Bapt. Ce-
raulo, quam post cohabitationem unius mensis cum eodem,
domum paternam repetiit; unaque voce iisdemque verbis ve-
luti immaculatam columbam proclamant, verumque asserunt
quod ipsa deposuit. O vere siugularis ingenuitas, o simpli-
citas nova, o innocentia inaudita! Mulier decem et novem
annis nata, acceptis antea a suo amasio amatoriis epistolis,
sponte paternam domum deserens, cum ipso fugam arripit,
per unius mensis spatium cum eodem cohabitat, et condor-
mit, eiusque insistentia, et pertinacia carnis conamina in
semetipsa experitur, et tamen ingenua, et puerula coram
iudice declarari audetur.
Insuper facta quae matrimonii celebrationem sequuntur,
attente perpensa eo magis superius dicta confirmant, et mu-
tuam coniugum, et instantis parentum collusionem adstru-
unt. Nam die secunda post initum matrimonium a germana
Carolinae sorore de ipsius consumatone sciscitatur, et de
Cerauli impotentia suspicatur; obstetrix familiae Elisabeth
Spata accersitur, a qua inspectione peracta, sponsa virgo
declaratur, sponsa ipsa dimittitur a Ceraulo, et paternae
PANORMITANA 289
domui restituitur, de eodem Ceraulo formalis declaratio, si

non materiali, morali saltem coactione obtinetur , in qua
seipsum accusat, veniam implorat, suam impotentiam ali-
qualiter profitetur, se a Panormo abscessurum promittit, et
quod promittit absque ullo temporis intervallo executioni
mandat, ita ut de ipso nulla in posterum notitia haberi po-
tuerit. Haec omnia brevi temporis spatio summa festinatio-
ne completa, et contra Ecclesiae leges sola tantum auctori-
tate privata exequuta, nonne merito nobis rationabile exhi-
bent argumentum collusionis et fraudis?
Quod autem talia facta acciderint in persona Ioannis
Baptistae Ceraulo nil mirum est; ipse enim utpote atheus,
habita iam cum instante suae pravae passionis omnigena sa-
tisfactione, nihil optabilius ei erat quam plena sua libertate
gaudere, et maiora mala sibi forsitan imminentia vitare.
Properandum autem nunc est ad examinandas probationes,
quae afferuntur ad adstruendam Cerauli impotentiam absolu-
tam: ad hoc facit ad rem illud iuris principium a doctori-
bus unanimiter admissum tamquam axioma: impotentia per-
petua ad copulam reddit irritum subsequens matrimonium. »
Nempe impotentia non lato sensu, sed stricto sensu accepta
iuxta decretales tit. De frig. et malef. et nil aliud impor-
tat nisi veram inhabilitatem ad carnalem copulam habendam.
Quibus praemissis, neminem latet quod iuxta canonicas san-
ctiones, et communem canonistarum sententiam, quando de
impotentia coeundi agitur, probatio potissima est inspectio
corporis. Confessio autem coniugum, et testimonium septi-
mae manus sunt probationes auxiliares, et confirmati vae.
Si ergo prima probatio Claudicat, reliquae etiam infirmantur.
At in presenti casu potissima probatio non solum Claudicat,
sed omnino abest cum ipso Ceraulo, prout superius dixi,
semper et vere contumaciter se gesserit, numquam coram
tribunali comparuerit, ac numquam medicorum inspectioni
se subiecerit: ac per consequens de illius impotentia ad iuris
normam nullum iudicium efformari potest.
Restat ergo ut super testimonio septimae manus ali-
Acta, Tom. XXIII, fase. CCLXIX. 19
290 PANORMITANA
quantulum insistamus: ad id notandum est quod testes se-
ptimae manus concorditer iuraverint super verba instantis,
cuius suppositas virtutes summopere exaltant. Ipsa vero de-
ponit quod Ceraulo non obstantibus conatibus carnalibus cum
ipsa habitis, matrimonium non consummaverit. At heic statim
observandum est quod uno tantum die cohabitaverint coniu-
ges post initum matrimonium, quo transacto, et exorta de
impotentia suspicione, sponsa dimittitur a sponso. Dixi una
tantum die, quia tempus cohabitationis coniugum ante ma-
trimonii celebrationem, nihil ad rem nostram officit ; nam
non unum diem, sed triennale experimentum coniugibus a
sacris canonibus conceditur.
De cetero potuit Ceraulo impotentiam simulare, vel in-
naturali modo cum sua amasia coire, et voluptatem tantum
quaerere, vel ita caute actum explere, ne integritas ipsius
violaretur.
At dato, et non concesso, idest admissis omnibus quae
in mense cohabitationis, et condonationis instantis cum Ce-
raulo acciderunt, quid inde? de ipsius forsitan impotentia
constaret? absit: sed factum tantummodo de inconsumma-
tione pateret, non absolutam, et perpetuam ipsius impoten-
tiam demonstraret. At indubitatum est quod aliud est loqui
de facto consummationis, aliud est de potentia ad consum-
mationem loqui; factum consummationis, vel inconsumma-
tionis externum est, ac sub sensibus cadit, potentia autem
ad consummationem naturae mysteriis saepe devolvitur, ita
ut nec oculus, vel scientia peritissimi medici de illa iudi-
cium ferre valeat. Quapropter Reiffenstuel lib. 4 decret, tit.
Be frig. et male f. n. 34 ait : « Etiamsi ambo coniuges in
foro externo fateantur ex parte unius adesse impotentiam
perpetuam, non potest eos Iudex separare, nec matrimonium
illorum annullare, nisi prius legitima a sacris canonibus
praescripta adhibeatur probatio. » Hanc canonicam probatio-
nem debere prae ceteris adamussim conformari celebri Con-
stitutioni Benedicti XIV incipienti Bei miseratione, et in-
structioni S. C. C. diei 22 Augusti 1840, nec non S. Of-
PANORMITANA 29 i
fìcii indubitatum est apud omnes sive theologos, sive cano-
nistas. De balneo aquae tepentis a peritis recognoscendo, prius
quam mulier in ipso immergatur, ne verbum quidem in ac-
tibus reperitur. Notulae a partibus non fuerunt exhibitae,
et loco quinque in arte peritorum duo tantum admittuntur;
et interrogatoria pro ipsorum examine clausa, et obsignata,
nec non instructiones pro obstetricibus a peritis non exhiben-
tur. Tandem quod incredibile prorsus videtur, maximum in
re tanti momenti negotium germanae instantis sorori com-
mittitur, gravissimum scilicet matronae officium, in inspe-
ctione corporis eiusdem instantis contra S. Officii instructio-
nem, in qua expresse iubetur quod matrona non solum an-
tiquae virtutis, sed insuper nulli exceptioni debeat esse ob-
noxia : quae exceptio in praesenti casu absolute est admit-
tenda.
Sententia vero Panormitana sic se exprimit : « Petitio-
nes istius De Locasto procedant, et ideo matrimonium de
quo agitur declaratur nullum. >
Ex quibus omnibus merito actorum processualium nulli-
tas sequeretur dicente Piringhio tit. 15 Be frig. et male f.
n. 33; « Forma probationum iure praescripta, propter eius
omissionem vitiatur sententia. » Felinus pariter Be rescript.
C. Cum dilecta IO ampi, primo ait : « Omissio formae in
qualibet minima parte, « vitiat totum processum. » Deni-
que Fagnanus Be poenit. et remiss. C. qui Presbyterum
n. 51 ait: Forma etiam in minimis servanda est, alias a-
ctus est nullus. > Nihilominus acta primae sententiae absque
ullo partium studio perpendentes adstruimus duplicem in-
spectionem ab Elisabeth Spata obstétrico facta in genitali-
bus instantis paucis momentis post initum matrimonium,
nullius ponderis esse, utpote carentes omnibus conditionibus
a sacris canonibus requisitis, et nuper relatis. De inspectio-
ne autem a Curia panormitana exequuta advertimus, ipsam
aliquantulum claudicare: 1. ob defectus superius recensitos,
2. ob officium matronae ab istantis germana sorore expletum,
3. ob longum temporis spatium decursum a matrimonii ce—
292 PANORMITANA
lebratione, ad inspectionis executionem, nempe quinquennium,,

per quod mulier, si caste vivat, talis apparere potest, qua-
lis revera non est, scilicet integra cum sit violata et cor-
rupta. Hoc praeter quotidianam experientiam periti in arte
sive medica, sive chirurgica confirmant. Unde Zacchias lib.
4 Quaest, medie, legal, tit. 2. quaest. 1. n. 28 ad 31 :
Potest, inquit, hymen integrum remanere, corrupta existen-
te muliere praecipue si virga tenui existente in, viro, hy-
menis orificium sit ampliusculum, nam absque hymenis la-
ceratone mulier corrumpi potest et concipere. » Et inter
recentiores Barzellotti in opere cui titulus : Questioni di me-
dicina legale lib. 1. n. 78 docet « quod bene evenire po-
test matrimonii consummatio, et conceptio absque hymenis
fractione. >
Procedendum nunc mihi esset ad examinandam opposi-
tam appellationis sententiam a Curia cefaludiensi latam die
11 Maii 1888, de qua in praemissis dixi peccare per exces-
sum. Quae verba non ita sunt intelligenda quasi debilis sit,
aut claudicans, ideoque infirmanda, absit; quinimo omnino
tenenda videtur: sed quia Defensor aequitatis limites exces-
sit in sui officii executione, ipse enim nimis intentus matri-
monii validitati vindicandae, totis viribus eiusdem matrimo-
nii consummationem defendit, et matrimonii consummatio-
nem strenue substinet, quia, iuxta ipsum, de virginitate in
desponsata nulla haberi potest certitudo : quasi unum idem-
que sit matrimonium ratum, seu validum, et matrimonium
consummatum. Nam saepe saepius verificantur matrimonia
valida, et non consummata, quod in praesenti casu revera
accidisse indubium videtur.
Ut autem excessus in casu clarius pateat, ex dicendis ap-
parebit. Defensor matrimonii ut integritatem Carolinae Lo-
Casto absolute excludat, varias congerit peritorum in arte
sive medica, sive chirurgica sententias, ex quibus demon-
strare conatur nullius ponderis esse quaelibet inspectio in
partibus genitalibus feminae, ita ut numquam certi esse pos-
simus de ipsius integritate, vel corruptione. Quibus admis-
PANORMITANA 293
sis nemo non videt quod inutiles prorsus dicendae sunt om-
nes doctrinae et regulae^ quas celebres scriptores tam anti-
quiores, quam recentiores nobis hac super re tradunt. Super-
vacaneae pariter retinendae sunt sapientes Ecclesiae prae-
scriptiones in huiusmodi inspectionibus exequendis, et prae-
sertim celeberrima S. Pontificis Benedicti XIV constitutio ,
S. Congr. Concilii Instructio diei 22 Augusti 1840, nec
non Instructio S. Officii : quod nullus sanae mentis asserere
audebit. Certitudo absoluta, et physica a sacris canonibus
non exigitur, quia plerumque nullimode obtineri potest. Qua-
propter ad rem Coscius lib. 3 de sep. tori 2. n. 146, ait;
« Cum agatur de facto occulto, a quo testes absunt, proba-
tiones esse non possunt certae, certitudine physica, sed suf-
ficiunt certae certitudine morali, quae fundare valeant Iu-
dicis animum, quemadmodum sunt coniecturae, indicia, et
alia argumenta coniunctim ponderanda; ut docent commu-
niter canonistae, et theologi. » Eadem veritas a Zacchia
confirmatur lib. 4 tit. 2 quaest. 2 n. 8-9 qui ad virgini-
tatis cognitionem, descriptis symptomatibus quoad carúncu-
las, colorem, et unionem partium tum in virginibus , tum
in corruptis, ita concludit: « Itaque haec omnia signa si-
mul conspirantia integrae virginitatis evidentem coniecturam
praebent. Nam quod singula per se testari non possunt, si-
mul unita poterunt. Quamobrem si ultra haec ipsa , quae
iam notavimus, ea quae infra notanda veniunt apparebunt,
de virginitatis incorruptibilitate non inane iudicium ferre
licebit. »
Quamvis vero matrimonium in casu validum dicendum
sit, consummatum tamen haudquaquam dicere possumus. Hoc
enim probant 1. Instantánea coniugum separatio incon-
summationis causa secunda die a matrimonii celebratione.
2. Bina inspectio in genitalibus instantis ab obstétrica Eli-
sabeth Spata, peracta in primis matrimonii momentis , et
in iudicio iuramenti sacramento deposita. Hae inspectiones
etsi privata auctoritate volitae, cum tamen a persona ido-
nea, et publica exequutae fuerint, et post quinquennium eo-
5294 PANORMITANA
ram Tribunali iuramento confirmatae, vim praeseferunt ad

instantis virginitatem clare, et manifeste assertam, et ma-
trimonii inconsummationem demonstrandam. 3. Periti in
arte medica ad hoc electi. 4. [Obstetrices ab Ordinario de-
putatae. 5. Testes omnes septimae manus ad deponendum
in casu vocati. Hi omnes recensiti unanimiter instantis vir-
ginitatem apertis verbis, et sub iuramenti sanctitate tuentur.
Indubitatum est Summum Pontificem verum in terris
Christi Vicarium, suprema pollere in universam Ecclesiam
auctoritate, qua vinculum matrimonii rati et non consum-
mati relaxare possit. Coscius desep. tor. lib. 1 cap. 26 n. 3.
Ceterum ut valeat dispensatio, vel saltem ut recte im-
pertiatur, oportet ut adsint gravissimae causae pro ipsa dis-
pensatione concedenda. « Licet enim, ut docet Sánchez de
Sacram, matrim, lib. 2. disp. 15. n. 5 probabile sit valere
dispensationem Pontificis in matrimonio rato absque causa
iusta concessam, verius tamen est, uti docet n. 6 conclus. 2.
dispensationem absque causa iusta factam non tenere : quia ut
iam docuerat disp. 13 n. 6 indissolubilitas matrimonii est de
iure naturali, et divino, in quo dispensatio Pontificis absque
causa iusta concessa, est prorsus irrita: ut Theologi commu-
niter, et iuris utriusque doctores fatentur. »
Restat ergo tantummodo inquirendum an in praesenti
casu iustae ac sufficientes causae adsint pro matrimonii rati,
et non consummati dispensatione concedenda. Causas autem
adesse graves ad dispensationem concedendam nemo du-
bitat si consideretur quod sponsus patriam dereliquerit, nec
requisitus inveniri potuerit; quod sponsa adhuc in fiorente
aetate castitatem servare perpetuam deberet, quod graves
extiterint discordiae, quae iterum exardescerent.
ANIMADVERSIONES DEFENSORIS MATRIMONII EX OFFICIO. Caro-
lina Locasto matrimonium, quod, volvente anno 1882 sub
die 21 Maii, in aetate annorum undeviginti constituta, iniit
cum Ioanne Baptista Ceraulo duos supra quadraginta annos
nato, raptus, clandestinitatis impotentia eque vitiis infectum
anno 1887 proclamavit. Eique fortuna in primo iurisdictio-
PANORMITANO 295
nis gradu arrisit, Nam panormitanus iudex die 28 Novem-

bris 1887 sine ambagibus rescripsit: - Petitiones istius de
Locasto procedant, et ideo matrimonium, de quo agitur,
declaretur nullum.
Sed causa vi appellationis per sacramenti vindicent ad
Cephalüdis episcopum, iuxta apostolicas literas s. m. Pii
Papae IX - Multis gravissimis - delata; ibique ad iuris tra-
mites discussa, cephaludensis episcopus, die 11 Maii 1888,
Iosepho Localce, Francisco Bianca et Salvatore Cino suffra-
gantibus, panormitanam sententiam cassavit, et matrimonium
edixit quaquaversus validum. Neque sit qui putet Carolinam
quae perhibetur pauper, succubuisse indefensam. Etenim Ca-
rolina a die 13 ianuarii 1888, in forma iuris valida, sibi ad-
legit defensorem capitula probatoria in huiusmodi iudiciis
nec necessaria nec usitata ad luxum adhibuit. Imo in die
controversiae disceptationi praefinito, video alium quoque Ad-
vocatum, nomine Misuraea, qui Carolinae causam etiam
atque etiam orat.
Post tot discrimina rerum Carolina initi connubii valorem
agnoscit, et ad Sacratissimum Principem conversa dispen-
sationem efflagitat super matrimonio, quod illa opere com-
pletum fuisse inficiatur. Si Carolinam audias , Ioannes in
arena coniugali est inutile lignum, et incassum per integrum
mensem ante nuptias ac nonnullis subinde diebus genio ma-
ritali incubuit. Nihilo tamen secius illa huiusmodi viro nu-
psit, quia puella sedecennis res geniales ignorabat. Obiter ad-
vertam Carolam non sexdecim sed undeviginti annos natam
fuisse. Neque facile inducar, ut credam puellam in illa
aetate constitutam, siculam, quae ex condicto cum amasio
fugam arripuerat, infantili innocentia praeditam. Formido-
losissima praeterea mihi est Ioannis Ceraulo agendi ratio, qui
postquam Carolinam rapuerat, postquam in matrimonium
consenserat; quodam die solemniter coram compluribus te-
stibus Carolinam intactam, ut Minervam, renuntiat seque
profitetur maritali operi imparem, Panormo disparet, nec quo
ille confugerit, iudex inquisitor deprehendere valuit.
296 PANORMITANA
In aprico est de gente agi in dolo, fraudibus atque in-

sidiis struendis versatissima. Nihil tamen minus actorum
moderator incredibile dictu est quantum bona fide abunda-
verit. Profecto specimen in actricis corpore, quod in presenti
causa alpha et omega fieri sivit cautelis necessarissimis, ad
fraudes praece vendas a saeculo in vectis, destitutum. Actricis
enim corpus exploratum est primum a quadam obstetrice,
auctorante Carolinae patre, deinde a tribus obstetricibus, ma-
tronae officio fungente Carolae sorore.
Quapropter obstetricum ac medicorum testimonium hu-
iusmodi fiocci faciendum est. Sed, si actrix vera ea censet
quae asserit, inspectionem ad iuris tramites peragi sinat.
Videlicet -primo - matronae munere fungatur femina , quae
iuxta instructionem S. C. Conc., sit « antiquae virtutis et
nulli exceptioni obnoxia »: - secundo - obstetrices ac medici
qui eas instruere debent, ita deputentur ut ad officium sibi
commissum accedant, quin atrix eorum nomina et agnonima
praenoscat, vel cum iisdem prius colloqui possit: - tertio -
obstetrices, praemisso sueto aquae tepentis balneo , seorsim
explorationem corporis expleant; subinde scriptam peractae
inspectionis relationem unaquaeque edat antequam scire pos-
sit quid sententiant ac referant aliae obstetrices; - quarto
matrona ac obstetrices orali examini supponatur; quinto
demum formali examini subiiciendi erunt praefati medici,
quorum iudicium exquirendum est super relatis et depositis
ab obstetricibus.
Quae cum ita se habeant, haud interiecta mora, ad su-
prascriptam rogationis formulam « An sit consulendum SS.
pro dispensatione a matrimonio rato et non consummato in
casu » responsum postulo « Negative », sin minus « Dilata
et compleantur acta processus, iuxta instructionem dandam.»
Quibus praemissis, propositum fuit diluendum
Dubium
An sit consulendum SSmo pro dispensatione a matrimo-
nio rato et non consummato in casu.
PANORMITANA 297
RESOLUTIO. Sacra C. Concilii, re discussa sub die 12

Iulii 1 8 9 0 respondere censuit: Affirmative.
E x QUIBUS COLLIGES I. Resolvi posse matrimonia in qui-
bus mulier proclamaverit dicens: « volo esse mater , volo
filios procreare et ideo maritum accepi, sed vir quem acce-
pi frigidae naturae est, et non potest illa facere , propter
quae illum accepi. »
II. Attamen haec omnia, a muliere proclamata, probanda
sunt : et si uxor virgo est, ac virginem remansisse constet,
etiam multos post annos reclamare potest et audiri meretur.
III. Experimentum triennalis habitationis tolerari quando
inpedimentum impotentiae dubium evadat, si frigiditas pro-
bari non posset cohabitet per triennium ; non exigi vero
quando pro certo habetur, ne castitas coniugum maximo
periculo constituatur.
IV. Ne irritus fiat recursus mulieris contumacia viri, qui
peremptoria citatione accepta venire contemnit, aut impedit
ne citatio ad eum perveniat, aut malitiose sese occultat, testes
tamen admittendi sunt, et si de causa liqueat ad definiti-
vam sententiam perveniri posse.
V. Per impotentiam carnalem coniugium, ceu naturalis
contractus, carere materia conventionis, et nullum fieri; quia
est de essentia contractus matrimonialis potentia generandi.
VI. In probanda impotentia viri, ne mulier, contra ius,
invita ad coelibatum cogatur, haud exigi certam et conclu-
dentem probationem, sed satis esse quod dicta impotentia
sit adeo probabilis ut R. Pontifex illam veram existimare
possit, ut ad gratiam moveatur.
VII. Impotentiam viri in themate probatam fuisse per
corporis puellae inspectionem cum usu balnei, et per iuratam
mulieris confessionem, confirmatam per omnium testium de-
positiones, tandem per viri ipsius confessionem.
VIII. Adhibendam esse legitimam probationem, per sa-
cros canones volitam, antequam iudex irritum matrimonium
declaret, etiamsi ambo coniuges in foro externo fateantur ex
parte unius adesse impotentiam perpetuam.
298 PANORMITANA
IX. Ideoque nullitatem actorum processualium merito se-

qui, et vitiari sententiam, si forma probationum, iure prae-
scripta, non observetur etiam in minimis.
X. Certitudinem physicam et absolutam non requiri a
sacris canonibus, quia plerumque obtineri nequit; nam cum
agatur de facto occulto testes absunt; et probationes sufful-
tae esse possunt certitudine non physica, sed tantum morali.
CARCASSONEN.
IURIUM
Die 14 Iunii 1890.

Sess. 24 cap. 1 De ref.
COMPENDIUM FACTI. Post concordatum a Pio VII cum

Napoleone consule initum, et die 15 Iulii 1801 Parisiis si-
gnatum, cum de Ecclesiae statu, immani persecutione ferme
deleto ab imis, ex integro restituendo in Gallus ageretur,
Episcopis ad novas Dioeceses missis id primum cordi fuit,
ut cathedralium earumque capitulorum tituli et iura decer-
nerentur.
Ad hunc effectum Arnaldus de la Porte, Episcopus Car-
cassonensis die 18 Maii 1803 publicum ferebat decretum
quo statuit quae sequuntur : nostra Ecclesia cathedralis per-
functorie erigetur in Ecclesia s. Michaelis huius civitatis.
Antea' enim carcassonensis Dioecesis cathedralis ecclesia
ad ss. Nazarii et Celsi erat: curnam vero ibidem restituta
non fuerit, ex actis non liquet. - Clerus Ecclesiae nostrae
cathedralis, ait Episcopus, constabit decem canonicis titula-
ribus. Curatus Cathedralis, et rector Seminarii locum obti-
nebunt inter canonicos titulares. Omnia iura quae exerceri
possent in dicta Cathedrali sibi reservavit.
Cum vero Cardinalis Caprara suis litteris diei 6 Apri-
lis 1802, quae incipiunt CumSanctissimus., et quibus ad
executionem demandábate concordatum, iussisset Ordinariis
CARCASSONEN. 299
arbitrio et prudentia constituere et definire omnia quae Ca-

pitulorum erigendorum statum, regimen, gubernium, directio-
nem, divinorum officiorum celebrationem etc. respiciunt: idcirco
carcassonensis Praesul ad haec statuta condenda animum
intendit. Statuta conscripsit, quae plus minusve cum Pari-
siensibus aliisque, quae in Gallus obtinent coincidunt, et in
quorum postremis quatuor articulis, qui nostra modo spe-
ciatim intersunt, quoad sacras functiones et exercitium curae
animarum in cathedrali ecclesia haec speciatim disposuit :
Episcopus divinis officiis adest quoties id expedire censet-
Canonici intersunt per proprium turnum. Curatus in pro-
prio stallo aderit divinis officiis. Missa solemnis capitularis
dominicarum festorumque est Missa paroecialis Cathedralis.
Exequiae baptismi, matrimonia servitia et sermones ordina-
rii fiunt per curatum aut eius vicarios. Solus Episcopus
constituit horam, locum et caeremonias pro diversis officiis.
Interim die 26 Februarii 1807 legatus a latere Cardi-
nalis Caprara, Cathedralis carcassonensis erectionem suis
litteris ratam habebat et confirmabat.
Notandum autem est non satis constare utrum Card.
Legatus suo decreto cathedralis erectionem unice approba-
verit, an etiam ipsa capituli statuta. Ceterum hodiernus
carcassonensis Episcopus ait : « Mihi autem et capitulo nul-
lum dubium est, quin ea iam probata a Gubernio civili, sua
auctoritate apostolica Legatus a latere confirmaverit. »
Quidquid sit, interim meminisse iuvabit, penes huiusmo-
di capitulum omnia pacifice processisse usque ad ultimos
hosce annos, in quibus, cum ad curam animarum in cathe-
drali ecclesia, quae adhuc ad s. Michaelis est, vocatus fuis-
set sacerdos Larroque, hic confratres suos valde aemulari
coepit. Praedicabat enim, capitulum nonnisi hospitem esse
in s. Michaelis ecclesia, ipsamque Episcopi sedem ad tempus
ac perfunctorie heic constitutam: quapropter parochialia iura
cum omnium sacrarum functionum exercitio, integra sibi ac
libera in sua ecclesia, aeque ac ceteris parochis in suis se-
dibus, esse debere.
300 CARCASSONEN.
Cum autem, nec Episcopus, nec Capitulum eius recla-

mationibus morem gerere viderentur, vertente anno 1 8 8 8 ad
S. C. C. supplex accessit, et relato decreto Episcopi de la
Porte, quo cathedralis ecclesia ad s. Michaelis constitueba-
tur, eundem Episcopum in primis quasi Pistoriensis concilia-
boli doctrinis addictum renunciavit quia in eo decreto contra
fas et ius - omnia qualiacumque iura in cathedrali ecclesia
exercenda in manibus suis reservavit.
Episcopus pro informatione et voto de more rogatus
paulo post, audito capitulo, sua et capituli iura quasi tui-
turus respondit: « Facta in libello exposita vel veritate ne-
quaquam nituntur, vel ex eis falsae conclusiones eruuntur.
Et postquam super singulos articulos mentem suam aperuis-
set, sic concludebat: « Pax et concordia viguere semper in-
ter Capitulum et antecessores Mauritii Larroque. Et ipse
statum Ecclesiae cathedralis, priusquam parochus institue-
retur, ratum libentissime habuit. Quin etiam, ut viri fide
digni affirmant, se nihil unquam contra iura Capituli moli-
turum promisit; at mox, promissi immemor, et licet pieta-
te insignis, natura plus aequo rixosus, lites saepius movit:
dicas illum in animo habere, ut iactitat, pium Episcopi se-
natum ex Ecclesia s. Michaelis eiicere una cum Episcopo ,
quasi sint in sede cathedrali extranei. Et infra : « mihi au-
tem valde optandum superest, quod S. C. Concilii, causa
mature perpensa, illum statum rerum in mea cathedrali
tueatur quem sanxit Sedes Apostolica in omnibus Galliarum
cathedralibus, etiam in iis quarum Parochus archipresbyter
non est de gremio capituli; etenim ex quantulacumque Ca-
pituli iurium imminutione magna oriretur perturbatio. Ca-
pitulum munia sua peragit piissime, et parochus, ceu eius
antecessores, curae animarum incumbit nullimode impeditus.
PAROCHI DEFENSIO. Punctum et fundamentum totius pro
parocho argumentationis inde videtur sumendum quod ec-
clesia s. Michaelis non sit, nisi precario et ad tempus in
CARCASSONEN. 30Ì
Cathedralem electa ac deputata. Quae quidem dispositio in

dubium revocari non potest, cum in controverso decreto
Episcopi de la Porte ea inveniatur expresse nunciata, et
ipse hodiernus carcassonensis Ordinarius eam confiteatur his
verbis: « Fateor equidem DD. de la Porte relicta ob gra-
vissimas causas antiqua ecclesia cathedrali ss. Nazario et
Celso dicata, sedem cathedralem anno 1803 in 'ecclesiam
s. Michaelis eiusdem civitatis, ad tempus, uti ait, transtu-
lisse. » Imo tam precaria videtur fuisse ab initio capituli
et cathedralis collocatio in ecclesia s. Michaelis, ut Card.
Caprara in suo confirmationis decreto ne mentionem quidem
fecerit de s. Michaelis ecclesia, sed ss. Nazarii et Celsi ae-
des Dioecesis carcassonensis cathedralem simpliciter renun-
ciaverit.
' Posito autem hoc facto duplex videtur in iure conclusio,
primum, animarum curam ne habitu quidem penes capitu-
lum residere, sed universam in parocho solidari. Quod qui-
dem etiam ex alio argumento evinci posse videtur. Nam
sub restaurationis initium paroeciae et capitula in cathedra-
libus separate constituta sunt; et nonnisi anno 1807 primus
omnium parisiensis Praesul in sua metropolitana ad paroe-
ciae et capituli unionem devenit. Et quamvis Imperatoris
minister deinceps ceteris Ordinariis exemplum parisiensis
Antistitis imitandum proposuisset; maior tamen Episcoporum
pars hisce hortationibus nec morem gessisse, nec benignas,
aures praebuisse videtur. Unde Consilium Status decreto
diei 24 Iulii 1824 recognoscere debuit usque tum nonnisi
33 uniones fuisse factas. Inter eas vero unionem paroeciae
s. Michaelis cum cathedrali capitulo carcassonensi minime
numerari. Ergo inde confirmatur, paroeciam s. Michaelis a
cathedrali capitulo esse prorsus divisam.
At si precario, si absque ullo ne habitualis quidem cu-
rae iure, uno verbo si tamquam hospes cathedralem capitu-
lum carcassonense ecclesiam s. Michaelis ingressum est, vel
maiora sequuntur. Siquidem in una Fulginaten. Suppres-
sionis et Unionis 22 Martii 1841 citata in una Marsorum
,302 CARCASSONEN.
Nullitatis unionis et pensionis 3 Sept. 1870 haec leguntur :
« Ingrediente rectore alterius parochiae in ecclesiam ex re-
parationibus vel ex collapsis aedibus, ibi degere debet tam-
quam hospes, sese limitans in altari erigendo sub titulo an-
tiquae paroeciae. » Quod pari ratione et de Capitulo dici
posse videtur.
Vicissim vero parochum in propria ecclesia omnes sa-
cras functiones peragere, parochialem missam praecinere,
triduanas preces, novendalia aliasque supplicationes etiam
haud stricte paroeciales peragere posse res vulgatissima ac
notoria est. Recolere ad rem sufficit quod SS. R R . C. nu-
per, die nempe 19 Augusti 1872 decrevit, « parochum te-
neri diebus dominicis missam celebrare aliasque functiones
exercere in parochiali ecclesia. »
Quin obsit in eadem ecclesia receptum quoque esse ca-
pitulum, ceu nuper decrevit S. C. C. in una Pampilonen.
Iur. paroch. 23 Ianuarii 1886 et 29 Ianuarii 1887. Et quin
-etiam pro vocetur ad contrariam aliquam quadragenariam
vel centenariam consuetudinem; quippe quae contra iura
parochialia numquam praevalere potest, ceu eruitur ex Ba-
ren. Iur. Paroch. 28 Augusti 1756, Nullius Sublacen. Iur.
Paroch. 29 Augusti 1725. Firmana Iurium 30 Iulii 1877
§ Urget, et Oritana Iur. Paroch. 22 Septembris 1877
§ Incassum. Et quin etiam confugi denique possit sive ad
episcopale decretum diei 18 Maii 1803 sive ad capitularia
statuta huic cohaerenter confecta. Etenim haud licet Epi-
scopis, quod ceteroquin egit Praesul de la Porte, parochia-
lia iura sibi servare, ut ea in capitulares transferant, ad
tradita per Fagnanum in cap. Ex part. 6 De off. vic. n. 19
cum communi. Et idcirco ille Praesul, inspecto saltem iure
communi, ab excessu potestatis in agendo excusari non posse
imo doctrinam pseudo-synodi Pistoriensis a Pio VI per bul-
lam Auctorem fidei § 7 damnatam reapse fovisse videtur,
dum omnia qualiacumque iura in ecclesia s. Michaelis sibi
servavit et attribuit, ut de iis pro lubitu disponeret.-
Quod eo vel firmius retinendum, et idcirco sive episco-
CARCASSONEN. 303
pale decretum anni 1803, sive subsequa capitularia statuta

radicitus emendanda esse, quisque sibi facile suadet, si pau-
lulum perpendat, ea quae in decreto anni 1803 et in capi-
tularibus statutis ordinata sunt, damna et impedimenta re-
cto animarum regimini in dies magis parare. Testatur enim
parochus morem canonicorum missam jet vesperas quotidie
decantandi, non sustineri nisi magno cum incommodo paroe-
ciae, necnon damno cleri parochialis, qui saepissime missam
cantandi pro defunctis in die depositionis libertatem non
habet.
Quae cum ita sint, prono veluti alveo descendit, novam
rerum ordinationem in S. Michaelis ecclesia esse omnino
praescribendam, prout enixe parochus petit.
DEFENSIO EPISCOPI. At vero ex altera parte observandum
est, suppositum archipresbyteri Larroque multipliciter fal-
sum videri, ipsaque inde collectas conclusiones haud legiti-
me inferri. -- Sane admisso parumper archipresbyteri suppo-
sito quod nempe Episcopus cum suo capitulo ad tempus et uti
in aedibus parochi propriis ad s. Michaelis ecclesiam se rece-
perit, non inde fluere videtur quod ille contendit. Nam etsi
parochus de sua sede pulsus vel aufugiens et in aliam receptus,
ibi qua hospes se gerere debeat; hoc tamen de Episcopo eiusque
capitulo in simili casu praedicari non potest. Non enim
par est conditio parochi et Episcopi; et in casu Episcopi non
agitur de migratione aequalis ad aequalem, sed de migratio-
ne superioris ad inferiorem; et Episcopus in qualibet suae
Dioecesis ecclesia pastor est, primas ubique partes agere de-
bet et principem locum tenere, et analoge etiam capitulum
quia de Episcopi potioritate participat, et cum eo « unum
et idem corpus constituit. » De Luca De praeem. disc. 17.
n. 14.
Imo si, ad tradita per eundem De Luca Miscel. disc. 29
n. 1-8 cum communi, Episcopus qui per maiorem anni par-
tem residet in oppido suae Dioecesis, ecclesia eius loci qua
cathedrali uti potest ad pontificalia, cum id « honorificen-
tiam potius ecclesiae eiusque rectoris importet » ; a fortiori
304 CARCASSONEN.
id fieri poterit, si Episcopus non pro lubito, sed ex neces-

ria causa antiquas cathedrales aedes relinquere et apud
aliam ecclesiam, etsi perfunctorie, hospitium quaerere co-
gatur.
Nec satis, nam si Episcopus et capitulum in aliqua pa-
rochiali ecclesia ad tempus necessario di versentur, inter eos
unio aeque principalis habebitur, quae semper verificatur,
quoties unio momentanea sit ad tradita per S. C. C. in
S. Miniati 12 Dec. 1733, Meliten. Dismembrai. 15 Ianua-
rii 1738, Leopolien. Uiiion. 1 Sept. 1736. Atque in unio-
ne aeque principali in sacris canonibus statutum habemus,
ut essentialia utriusque partis iura, quoad possibile est, in-
tacta serventur et in confiictu inferior superiori cedat et minus
dignus digniori. Ideoque in themate, et in supposito quidem
unionis aeque principalis, in quo parumper haeremus, con-
sequens erit, ut essentialia capituli et parochi iura serven-
tur, et in conflictu, et ubi animarum praeiudicium non su-
bintrat, parochus, utpote inferior et minus dignus, Capitu-
tulo et Episcopo cedere teneatur.
Porro ex ipso Tridentino sess. 24 cap. 4, 12 et 13 De re-
form, plane edocetur proprium parochorum officium esse sa-
cramenta ministrare, praedicare et populum christianam do-
ctrinam docere: vicissim vero canonicorum esse divina obire
officia, atque in choro ad psallendum vacare.
Et quamvis parochi ad alia sibi non omnino propria mu-
nera peragenda admittantur, imo et compellantur, quoties
in sua ecclesia soli ac liberi sint, nihilominus in suppositae
unionis casu, ne exitialis rerum confusio oriatur et ne ca-
pitulum inter et parochum continuae contentiones habeantur
oportet, ut utraque pars intra limites sibi a iure stricte
praefinitos se contineat.
Quod quidem in ecclesiastica disciplina omnino receptum
videtur: nam SS. R R . C. decrevit in Baionen. 13 Septem-
bris 1879 ad VI « Functiones in ecclesia cathedrali, quae
simul est parochialis spectant ad capitulum, excepta tamen
sacramentorum administratione. >
CARCASSONEN. 305
Ideoque etiam processiones, prout eadem S. C. decrevit

die 23 Maii 1873, his verbis: « Processiones collegiatae
ante vel post missam et vesperas pertinent ad hebdoma-
darium. »
Et a fortiori etiam solemnis missae, vesperarum, alio-
rumque officiorum celebratio cum cantu; nam id expresse
cavit Benedictus XIV const. Cum semper oblatas.
Nec aliter dicendum videtur de fontis baptismalis bene-
dictione in vigiliis Paschae et Pentecostes. Siquidem in pri-
mis ex SS. R R . C. decreto Urbis et Orbis 10 Dec. 1703
ad 6. negatur quod benedictio fontis de iuribus mere paro-
chialibus sit. Insuper haec functio in cathedrali iuxta eoe-
rem. Episc. lib. 2 cap. 27 n. 16 Episcopo reservata est,
et ab eo peragenda dicitur, vel, eo impedito, ab aliquo ex di-
gnioribus capitularibus, quem ipsemet Episcopus designaverit.
Ceterum in themate quaestio de fontis benedictione ma-
la potius fide quam iusta dubitandi causa promota a parocho
videtur, quoniam constat ex testimoniis, illum obstinate no-
luisse hanc explere functionem.
Quapropter quum utrisque muneribus, parochi scilicet et
capituli, sua propria distinctaque provincia maneat, in
casu unionis utraque munera sine offensione in eadem ec-
clesia optime consistere possunt, ceu passim etiam in Urbe
consistere videmus.
Quin imo etiam in Cathedrali carcassonensi ea rite pro-
cedere videntur, et nonnisi in archipresbyteri mente oppu-
gnare, ceu refert Ordinarius.
Itaque etiam hypothesi admissa quod nempe Episcopus ad
tempus et quasi in hospitium ad paroecialem s. Michaelis ec-
clesiam se receperit, non ideo quae archipresbyter vult
reapse inferri viderentur. Nam ex unione aeque principali
capitulum inter et paroeciam iuridice flueret, ut parochus intra
suos limites stricte se continere deberet, et Episcopo et ca-
pitulo suarum functionum exercitium permittere.
At insuper constitutio cathedralis sedis ad s. Michaelem
non adeo perfunctoria videtur, ut adversa pars supponit.
Acta, Tom. XXII. fase. COLXIX. 20
306 CARCASSONEN.
Latet quidem quomodonam contigerit, ut vetus ss. Nazarii

et Celsi ecclesia in Dioecesis restauratione fuerit omissa: cum
tamen sciamus, tempore revolutionis permultas Ecclesias etiam
cathedrales alienatas esse, easque alienationes a Sede Apo-
stolica fuisse recognitas, Concordat, tit. 5 a. 1 et 2; iam
temerarium non est autumare, ea de causa ecclesiam ss. Na-
zarii et Celsi reiiciant esse, quia vel destructa vel alienata erat;
et ea etiam de causa Episcopum de la Porte cathedrale tem-
plum « au moins provisoire » ad s. Michaelis constituisse,
quia ad primitivas antiquissimis aedes haud amplius poterat
redire.
Quidquid sit in praesentiarum ipse parochus Larroque
auctor est ac recognoscit, nullam ferme spem dari veteris
cathedralis instituendae. Quapropter casus evenisse videtur,
de quo sermonem habet Pitonius addit, ad, discept. 9 n. 8
et 11 ut nempe translatio, licet ab initio temporanea, per-
petua fìat; quod quidem tunc evenisse censetur cum restitutio,
ad primitivam sedem moraliter impossibilis evaserit, et 40
anni lapsi sint absque ulla reparationis spe. « In hac enim
materia, ait, spes probabilis reparationis intelligitur si sit
proxima » Atqui in themate, ipsa adversa parte fatente ,
spes nulla restitutionis et reparationis habetur, et nedum 40
sed 80 et amplius anni in huiusmodi statu lapsi sunt.
Porro si unio capitulum inter et paroeciam s. Michaelis
licet ab initio temporanea, in praesentiarum saltem perpe-
tua evaserit, eo minus parochus potest contra Episcopum
et capitulum insurgere, eosque hospites renunciare, et qua
tales quasi in inferiorem locum reiicere.
Verumtamen haec omnia quasi ad abundantiam dicta es-
se retinendum est; et ut pateat, etiam in archipresbyteri
hypothesi haud quidquam descendere ex iis quae ipse cupit
et studet. Ceterum ipsa eius argumentationis basis ac fun-
damentum impugnari merito potest.
Sane Pius VII bulla Qui Christi Domini diei 29 Novem-
bris 1801 veterem statum Ecclesiarum Galliae penitus ex-
tinxit, novumque creari iussit. Veteri vero ecclesiarum statu
CARCASSONEN. 307
ita penitus suppresso et extincto, sequitur, antiquam Dioe-

cesis carcassonensis cathedralem ecclesiam ss. Nazarii et
Celsi non maiora sibi vindicare potuisse privilegia ac pote-
states, quam parochialem s. Michaelis ecclesiam : utramque
imo omnibus antiquis iuribus mansisse expoliatam. Ex quo,
uno veluti ictu, omnis archipresbyteri argumentatio subver-
t i , et fundamentum cui universa eius contentio innititur
prorsus dilabi videtur. Supponit enim ipse dominum ac re-
ctorem ecclesiae s. Michaelis non Episcopum, non capitulum,
sed unum parochum esse, quia ab initio et ante Gallicam
revolutionem id obtinuerat ; et idcirco Capitulum et episco-
palem cathedram non in sua, sed in aliena sede esse, hos-
pites esse, et consequenter ad rectoris ac parochi exigentias
subordinata. Atqui huiusmodi suppositum, ex dictis, falsum
undequaque est: nec ad actualem parochum s. Michaelis
maiora iura competere possunt, quam quae in Carcassonensis
dioecesis restauratione ex Episcopi decretis eidem obtigerunt.
Accedit in casu nostro et pro cathedrali Ecclesia carcas—
sonensi explicita apostolici Legati approbatio, quae certe se
porrigit ad episcopale decretum diei 18 Maii 1 8 0 3 , quo
cathedralis erigebatur; at probabiliter ad ipsas etiam capitula-
res constitutiones sese extendit, ceu Episcopus cum capitulo
tuentur. Quapropter de horum actuum valore et legitimitate
modo disputare ferme temerarium videtur.
Ceterum quo ad erectionis decretum in specie se attinet
haud inutile erit recolere quod si in eo omnia spiritualia
iura quae in cathedrali exercenda venirent, in manibus suis
interim remanere Episcopus iussit, id fecit, non ut haec
iura sibi in perpetuum vindicaret: quin imo paulo post ea-
dem divisit et partim parocho, partim capitulo communicavit:
sed id egit, ut maiori cum ponderatione deinde agere posset
quod in ea temporis augustia prohibebatur, et ut, rebus ma-
turius perpensis, omnium iura rite constabiliret, atque inte-
rim canonicorum et parochi aemulationes vitaret.
Ad statuta vero capitularia quod attinet meminisse suf-
ficiat ea conformia apprime esse cum Parisiënsibus, aliisque
308 CARCASSONEN.
quae in Gallus obtinent, et quorum unum exemplar S. C. C-

nuper examinavit in Tarbien. 28 Aprilis 1888, nec impro-
bavit, sed remisit ad S. C. super Negotiis E. E . , a qua
demum approbatum fuisse fertur.
Quae cum ita sint, ratio non apparet cur capitulum in-
ter et parochum nova concordia iniri debeat: praesens enim
chori ordinatio, statutis legitimis invecta, nec iuri commu-
ni, nec aequitati naturali repugnat: quin imo conformis est
usui omnium aliarum Galliae Cathedralium, et insuper fere
centenaria observatione probata invenitur. Iamvero ut docet
Rota in Aretina Iur. Par. cor. Ansaldo « consultus est
observatae consuetudini deferre, quam aliud in dissensionem
populi, novitate quadam adhibita statuere; et nimis durum
est immutare ea quae longo temporis cursu servata sunt. »
Cui accedit enixum votum Episcopi, ut nihil innovetur eo
quod « ex quantulacumque Capituli imrium imminutionem
magna oriretur perturbatio. »
His itaque adductis, proposita fuerunt diluenda
Dubia
I. An decretum episcopale diei 18 Maii 1803 sustinea-

tur in casu.
II. An solemnis missae dominicalis et vesperarum cele-
bratio, processionum deductio, ac benedictio fontis in vigi-
liis Paschae et Pentecostes ad parochum spectent in casu.
Et quatenus affirmative
III. An et quomodo novus vivendi modus capitulum
inter et parochum sit praefiniendus in casu.
RESOLUTIO. S. Cong. Concilii, re discussa sub die 14 Iu-
nii 1890 censuit esset respondendum: Nihil innovandum et
amplius.
Ex QUIBUS COLLIGES. I. Quum Episcopus et Capitulum
cathedralis unum idemque corpus efficiant, in qualibet suae
Dioecesis Ecclesia diversentur, primas partes agere, locumque
principalem tenore valent.
CARCASSONEN. 309
IL Episcopum uti posse, ad pontificalia, Ecclesia alicu-

ius oppidi suae Dioecesis, in quo residet per maiorem anni
partem idque vertere honorificentiae ipsius Ecclesiae eiusque
Rectoris.
III. Episcopo et Capitulo diversantibus ad tempus in ali-
qua paroeciali Ecclesia, inter eosdem enasci unionem aeque
principalem; in qua unione aeque principali ex iure consti-
tutum est iura utriusque partis essentialia intacta servanda
esse quoad fieri possit, et in conflictu, inferiorem superiori,
digniori minus dignum cedere debere.
IV. Iura Canonicorum consistere in obeundis divinis officiis,
et in choro vacando ad psallendum; parochorum vero iura,
ex Tridentino, esse sacramenta ministrare, praedicare et
populum christianam doctrinam docere.
V. Parochum, utpote inferiorem, in conflictu cum Ca-
pitulo quoad iura, cedere debere Capitulo, quoties non sub-
intrat animarum discrimen.
VI. In Ecclesia cathedrali, quae simul sit paroecialis,
functiones, excepta sacramentorum administratione, proces-
siones, ante vel post Missam, ad Canonicos pertinere.
VII. Fontis baptismalis benedictionem in vigiliis Paschae
et Pentecostes, quum non sit de functionibus mere paroe-
cialibus, Episcopo reservari, ab eodem peragendam vel ab
aliquo ex dignioribus Capitularibus , quem ipse Episcopus
designaverit.
VIII. Quamobrem in themate etiamsi, per hypothesim ,
Episcopus et Capitulum ad tempus et quasi in hospitium
ad paroecialem Ecclesiam sese receperint, tamen Parochus
stricte suis iuribus contentus esse deberet, et Episcopo et
Capitulo suorum functionum exercitium permittere : ideoque
iuxta datam resolutionem S. C C . nihil esset innovandum.
310
MELEVITANA
SUBSIDII
Die 14 Iunii 1890.

Per summaria precum.
COMPENDIUM FACTI. Familia Borg de Pares , quae adeo

locuples olim erat, ut inter primores illius insulae gentes
recenseretur, quaeque eâ pietate flagrabat, ut complura le-
gata piasque fundationes Ecclesiae reliquerit, hodie, Episco-
po et parocho testibus, in tanta egestate versatur, ut nil
ferme habeat quo vivat, dum aere alieno premitur.
Paterfamilias itaque, Benedictus nomine, in suae pau-
pertatis levamen ac maxime ut aliqua dote instruat alteram
suam filiam adhuc nubilem , et quamdam educationem ma-
sculis filiis praestet, a SSmo suppliciter poscit subsidium
1000 scutatorum melitensium, idest libellarum 2083 , sibi
tribui ex quodam legato missarum ecclesiae collegiatae loci
Senglea, ab ava sua Aloysia anno 1852 relicto, cuius sors
ad duo millia scutatorum, idest 4166 libellas, ascendit.
Rogatus Ordinarius pro informatione et voto ita respon-
dit : etsi orator alias obtinuerit subsidium aliquod super eo-
dem missarum legato, tamen quoniam ipse maxima urgetur
paupertate, haud nequeo eum enixe commendare apostolicae
Sedi. Nec praeteream non obstare gratiae concessioni ullum
discrimen sacerdotibus obventurum; quoniam Dioecesis dita-
tur magno fundationum missarum numero. Attamen, prose-
cutus est Ordinarius, ne pia institutio gravi afficiatur discri-
mine aut substantiali immutatione, censerem ut gratia ad
quingentos scutatos melitenses limitaretur.
PRECES EXCIPI NEQUEUNT. His in facto relatis, in iure

animadvertere praestat, « semel Deo dicatum non esse ad
MELEVITANA 311
humanos usus ulterius transferendum » prout habet reg. 5

iur. in VI cum can. 4 caus. 19 q. 3 et c. Ad haec 4 De
relig. dom. Id namque exigit tum divini cultus tum pro-
missionis et factae donationis ratio, ipsaque demum volun-
tatis donatoris observantia. Imo quando res sit de legatis
missarum, quae natura sua animae suffragium et expiatio-
nem respiciunt, vulgatum est apud omnes, nonnisi gravis-
simis prorsus de causis Ecclesiam uti sua, qua quidem pol-
let, auctoritate, commutandi fundatorum vel testatorum vo-
luntates.
PRECES EXCIPI QUEUNT. Verumtamen ex adverso stat
summae aequitatis regula quae ita in cap. Quicumque 30
caus. 16 q. 7, legitur: « Quicumque fidelium propria de-
votione de facultatibus suis aliquid Ecclesiae contulerint, si
forte ipsi aut filii eorum redacti fuerint ad inopiam ab ea-
dem ecclesia suffragium vitae pro temporis usu percipiant.»
Imo si ad extremam egentium paupertatem sublevandam of-
ficii Ecclesiae sit, iuxta can. 20 caus. 12 q. 2, aurum,
calices aliaque pretiosa vendi; a fortiori in benefactoris ac
patroni subsidium demi poterit aliquid ac restitui ex iis quae
olim ipse aut eius familia praestarunt.
Et magis etiam, si agatur, prout in themate, de filiorum
educatione et de dote nubili ac pauperi puellae comparanda,
quam quidem causam maximo semper favore prosequuta est
Ecclesia. Meminisse etiam iuvabit beati Urbani I sententiae,
quae ita est: « Ipsae res fidelium quae Domino offeruntur,
non debent in alios usus quam ecclesiasticos et christiano-
rum fratrum vel indigentium converti; quia vota sunt fide-
lium et pretia peccatorum ac patrimonia pauperum. »
Demum cum huiusmodi sit illius insulae conditio, ut
piae fundationes et missarum legata adeo affluant, ut, teste
Ordinario in ipsa hac causa, oneribus satisfieri ordinate non
possit, sequitur, ex petita missarum imminutione sacerdoti-
bus, quibus de altari vivendi ius est, gravamen non inferri.
Quibus animadversis, quaesitum fuit quomodo preces ora-
toris essent excipiendae.
312 MELEVITANA
RESOLUTIO. Sacra C. C. re discussa sub die 14 Iunii 1 8 9 0

censuit respondere. Pro gratia,, iuxta votum Episcopi ita
tamen ut onus missarum reducatur ad tertiam partem
usque ad complementum scutatorum melitensium quingen-
torum; facto verbo cum SSmo.
CONVERSANE N.
PARTICIPATIONIS
Die 12 Iulii 1890.

Sess. 21 cap. 6 De r e f o r m .
COMPENDIUM FACTI. In cathedrali capitulo conversanensi

24 olim numerabantur canonici, et 20 minores beneficiati,
qui participantes vocabantur. Modo vero, communem ceteris
Italiae ecclesiis passum iacturam, capitulum 12 dumtaxat
habet canonicos et participantes. At vero feliciter contigit,
ut dum minuebatur choralium numerus, singulorum reditus
augebantur. Cuius rei haec fuit causa: cum enim in eo ca-
pitulo massa communis habeatur, ad quam omnes tam ca-
nonici quam beneficiati participant, arte et industria sua
gestores capituli obtinuerunt, ut fiscus ratione onerum alio-
rumque titulorum partem aliquam ex singulis supprimendis
canonicatibus et participationibus massae communi relinque-
ret. Insuper cum capitulum cura animarum habituali polie-
ret, quam per archipresbyterum exercet, pro quota curata
amplissimam assignationem fecerunt, quam fiscus probavit,
et idcirco iuxta decretum S. C. C. Ad dirimendas capituli
conditio etiam ex hoc melior evasit.
Interim sive ad augendum choralium numerum, sive ad
multorum onerum implementum expediendum , nonnulli ad-
missi sunt, ut deservirent ecclesiae in quotidiana officiatura
cum iure tantum ad avventitia. Iis nomen datum est ex-
tranumerum.
In iis adiunctis, cum quinque ultimae participationes,
ex civilis auctoritatis decretis supprimendae, nuper vacas-
CONYERSANEN. 3i3
sent, Episcopus proposuit, et a S. C. C. petiit, ut fieri

posset parva massa ex residuis spectantibus ad quinque par-
ticipationes, quae nuper vacaverunt; ad cuius massae parti-
cipationem admitti possint quotannis, ad nutum Episcopi,
omnes sacerdotes extra numerum, qui digni reputentur, his
de conditionibus: 1. Ut habeant parva insignia participan-
tium, sed sine voce in capitulo. 2. Ut onus habeant chora-
lis officiaturae, et punctaturis subiiciantur, rela|$ ad eorum
proventus. 3. Ut onera ferant quinque inhaerentia partici-
pationibus vacuis, minime exclusa conventuali, implenda per
turnum inter eosdem, semper relate ad qu'nque participa-
tiones.
Capitulum, de mandato S. C. C. super hac re interroga-
tum, respondit: sese in hoc subiicere iudicio Emorum. Pa-
trum, dum tamen exhiberet nonnullas animadversiones, haud
faventes petitioni Episcopi. Hic tamen easdem plene et di-
serte re tutavit.
Dissimulas non potest capituli votum argumentis plau-
sibilibus inniti. Etenim quinque quotae participationis , de
quibus quaestio, rationem beneficii habent; -et quamvis a
laica potestate suppressae, coram Ecclesia tamen adhuc exi-
stunt, et non solum existunt titulo sine re, sed titulo ac
re: siquidem ipse Episcopus auctor est, hisce participationi-
bus partem aliquam redituum fuisse feliciter servatam. Cum
autem agatur de beneficiis, in praesentiarum vacantibus, ali-
quid circa ea innovari vetat ipsa rubrica tit. 9 lib. 3 Decr.
« Ne sede vacante aliquid innovetur. »
Insuper in voto Episcopi, contra id quod sentit capitu-
lum, proponitur omnium harum participationum suppressio,
unio, et nova quaedam constitutio, ut inde peculiaris mas-
sa formetur in favorem inservientium, quos extra numerum
vocat. At vero suppressions, divisiones uniones beneficio-
rum odiosae sunt, et pene instar alienationem habentur
cap. 8 fin. De his qnae fiunt a Prael., De Luca De pa-
314 CONVERSANEN«
rochis disc. 35 n. 6, ReiíFenstuel ad tit. 5 L 3 n. 68 cum

communi. Et ideo, ut ratae sint, fieri debent ex magna et
evidenti Ecclesiae necessitate vel utilitate, cap. 33 De praeb.
alias irritae sunt, ipso iure S. O. C. 23 Augusti 1755 apud
Pallottini 28, 33 Garcia lib. 12. 2, 113: et de consensu
tum capituli cathedralis ecclesiae, tum eorum, quorum iura
ex suppressione, divisione aut unione forte laederentur, ex
reg. 29 iur. in VI, Clement. 2 De reb. Eccl. non alien.
et Clem. 1 § Ad haec De statu monach. In themate autem
capitulum ab his suppressionibus, unionibus et divisionibus,
quas Episcopus proponit, prorsus dissentit; eiusque dissensus
magni faciendus videtur, nedum quia cathedralis capituli
est, sed insuper quia interesse habentis etiam est.
Praeterea Ecclesia cathedralis conversanensis receptitia
numerata est, in qua portiones vacantes, nisi ad ápices iu-
ris alicui assignentur, ad massam communem redire debent,
et inservientibus accrescere. Ideoque non immerito conten-
dere videtur capitulum, ut vacantes participationes, aut iu-
xta recepta illius ecclesiae statuta conferantur, aut ad mas-
sam communem cedant, et inter chorales prout de iure di-
vidantur.
Attamen est et alia observatio, qua sive Episcopi sive
capituli propositio summoveri pariter videtur. Sane natura
ecclesiae receptitiae secumfert, ut tot participantes in ea
recipiantur, quot honeste ex eiusdem reditibus sustineri pos-
sunt, arg. cap. Q De const. 25 De prueben., idtim. De
coìte, praeb, in VI. Porro si participationes capituli con-
versanensis paululum auctae in praesentiarum sint, nonnisi
provide id contigisse videtur, nam in praesentiarum et pre-
tia rerum aucta sunt, et plus nunc, quam olim ad viven-
dum pecuniae requiritur. Quapropter haud opportunum es-
set, auctas participationes ad veterem augustiam reduci. Nam
etsi pro canonicis, qui aliquid aliud, praeter participationem
sibi vindicant, id grave non esset, gravissimum tamen pro
beneficiatis videretur.
At vicissim considerari oportet, in conversanensi Capi-
CONVERSANEN. 315
tulo plures sacerdotes, octo erant nonnullos ante annos, su-

pra numerum haberi, qui a plurimo iam tempore choro et
ecclesiae deserviunt, ius tantum habentes ad avventitia; eo-
rumque praesentiam et operam necessariam esse, nam plu-
ribus diversisque oneribus cathedralis ecclesia premitur, qui-
bus praesens choralium numerus satisfacere non potest.
Porro ipsa aequitas suadet, ut iis succurratur, et nedum
uni vel alteri, sed omnibus, quatenus saltem fieri possit, et
digni sint, subsidia vitae praestentur. Ad hoc autem E p i -
scopi propositio magis certe conducit, quam capituli votum;
nam iuxta capitulum quinque dumtaxat, et praevio concur-
su atque examine, provideri deberent: dum e contra, iuxta
Episcopi consilium, omnes quotquot supra numerum sunt
levamen et beneficium sentirent.
Utique ex hac novitate, quam Ordinarius introduci po-
stulat, suppressio, unio et nova quaedam divisio quinque
beneficiorum haberetur; verumtamen, iuxta dicta superius ,
haec licet odiosa, ultro tamen admittuntur, quoties magna
ecclesiae utilitas aut necessitas id exigat. Hanc autem in
themate non deesse, nedum Episcopus suo et suorum ante-
cessorum voto comprobat, sed ne capitulum quidem audet
inficiari: imo aperte admittit, dum participationes, quae u l -
timo vacaverunt magis quam in massam communem immit-
ti, provideri sinit et desiderat, ut choralium et inservien-
tium ecclesiae numerus augeatur.
Nec offendere potest quod quinque participationes, seu
potius residua quinque participationum e massa communi
demantur, et per hoc actualium participantium portiones im-
minuantur. Quandoquidem in primis residua harum quinque
participationum maxima ex parte missarum vel quotidiani
servitii stipendia repraesentant; ideoque ea non sibi absolu-
te vindicat massa. Insuper cum, in vim pseudo-legis civilis,
suppressae fuerint 26 participationes: capitulum enim 24
canonicis et 20 beneficiatis constabat, etsi e massa commu-
ni residua bona quinque participationum demantur, adhuc
tamen eidem superessent ceterarum 21 beneficiorum proven-
316 GONVERSANEN.
tus. Demum prae oculis etiam haberi debet onera capituli,

prout Episcopus recolit, fuisse valde reducta; et idcirco ex
titulo maioris laboris, maiores reditus canonici et beneficiati
sibi vindicare non possunt.
Quae autem Episcopus dicit de dispensatione a lege con-
cursus, de collatione ad nutum harum novarum participatio-
num, ac demum de imminutione parvae huius massae pro
rata damni, si forte capitulum in nonnullis causis penden-
tibus exitium patiatur, adeo perspicue ab Episcopo proposi-
ta sunt et defensa, ut super his nil addendum videatur.
Hisce praemissis, propositum fuit diluendum
Dubium
An et quomodo ex reditibus ad quinque participationes,
quae nuper vacaverunt spectantibus, et adhuc residuis, con-
stituenda sit massa communis, in favorem sacerdotum, ex-
tra numerum cathedrali ecclesiae inservientium, in casu.
RESOLUTIO. Sacra C. Concilii re discussa sub die 12
Iulii 1 8 9 0 , censuit respondere: Durantibus praesentibus cir-
cumstantiis affirmative, iuxta votum Episcopi, facto verbo
cum SSmo.
-r-SB>8-0 I < S f
MBLBVITANA
INDULTI PRO ABSENTIA
Die 9 Augusti 1890.
COMPENDIUM FACTI. Coniuges Salvator et Natalitia Xue-

reb testamento diei 27 Martii 1 8 1 4 parvum legatum seu be-
neficium 37 scutatorum melitensium constituerunt sub his
legibus, ut sacerdos eodem investitus resideret in pago Zei-
tun, duas missas in fundatorum anniversario celebraret, et
fidelium confessiones bis in hebdomada audiret; quod si huic
muneri obeundo impar esset, christianam catechesim quater
in hebdomada doceret.
Cum vero nuper huiusmodi beneficium vacavisset paro-
chus loci Zeitun, silentibus et acquiescentibus fundatorum
consanguineis, quamvis publico edicto monitis, ad beneficii
possessionem nominavit atque elegit puerum 12 annorum
ME
LEVT
IAx
N A 317
Iosephum Zarha, clericum, seminarii della Floriana in op-

pialo Senglea alumnum, ex cognatione fundatorum, ac, teste
etiam Episcopo, passive vocatum.
Qui statim supplici libello petiit ut ab onere huic bene-
ficio adiecto residendi et catechesim docendi in pago Zeitun
dispensaretur, spondens vicissim, se quibuslibet festis diebus
christianae doctrinae institutioni vacaturum in parochiali ec-
clesia oppidi Senglea.
Verum cum huiusmodi petitio directe obsisteret funda-
torum voluntati, eique mos non videretur gerendus, rescri-
ptum prima vice fuit negative.
Eadem semper manet difficultas ex fundationis tabulis
desumpta: neminem enim latet testatorum praescripta et pias
decedentium voluntates summo studio esse servanda nec un-
quam sine necessitate Violanda.
Ex altera tamen parte Ordinarius pro expetita gratia
;
preces commendat, a ens: oratorem alibi domicilium habendo
gravi onere premeretur si quotidie petere deberet civitatem
a qua multum distat. Ille enim, prosequitur Episcopus, onus
idem implere fructuose posset in loco domicilii, ubi maior est
defectus. Quatenus vero gratia indulgeatur, expresse conditio
docendi catechesim omnino renovanda est clerico postulanti.
Accedit quod orator bonae spei iuvenis a seminarii mo-
deratore dicatur, et quod adeo pauper sit, ut nisi a pia qua-
dam persona subveniatur, impar esset necessariis sibi ad
studium comparandis.
Nec omittendum denique e s t , S. O. C. passim solere
arctatis ad chorum et residentiam indulta absentiae ratione
studiorum concedere prout liquet ex Ferentina Dispensatio-
nis die 7 Iulii 1 8 6 0 . Unde C. Petra tom. 3 comm. ad
const. 9 Bonifacii VIII n. 11 n. 13 haec tradit « non im-
probabiliter evenisse quod indultum vacandi a residentia
causa studiorum, clausum fuit in corpore iuris, adeo ut no-
stris temporibus potius pro regula iuris, quam pro gratioso
privilegio haberi debeat. >
Quibus praemissis, quaesitum fuit quomodo preces essent
dimittendae.
RESOLUTIO. Sacra Cong. Concilii, re discussa sub die 9
Augusti 1 8 9 0 censuit respondere: Non expedire.
-318
L I T T E R A E Sanctissimi Patris N . L e o n i s X I I I a d Emum Archiepiscopum f l o r e n -

tinum quoad cultum sacrae Familiae praestandum. — Adiicitur f o r m u l a
consecrationis familiarum et oratio quotidie recitanda.
N o v u m a r g u m e n t u m p e r s p e c t i tui e r g a h a n c A p o s t o l i c a m
S e d e m studii e t o b s e q u i i p r o d i d e r u n t litterae A u g u s t o m e n s e
e x e u n t e a d N o s d a t a e , q u i b u s v o t a N o b i s significasti p l u r i u m
f i d e l i u m , u t v e n e r a t i o q u a e Christo D o m i n o a c M a t r i V i r g i n i e t
s . I o s e p h o d o m e s t i c a e E i u s societatis c o n s o r t i b u s , s u b S a c r a e
F a m i l i a e titulo e x h i b e t u r , a d a m p l i o r e m i n E c c l e s i a c u l t u s di-
g n i t a t e m p r o v e h a t u r , a t q u e d e h a c r e , uti f i e r i d e b e t i n c a u s i s
g r a v i b u s , f i d e m a c d i s c i p l i n a m s p e c t a n t i b u s , s e n t e n t i a m e t iudi-
c i u m h u i u s Apostolicae Sedis postulasti. T u a e observantiae et
p r u d e n t i a e officium N o s p l u r i m i a e s t i m a n t e s , confestim p o s t u -
lationis t u a e r a t i o n e m h a b e n d a m c e n s u i m u s , a c r e m p r o p o s i t a m
Consilio N o s t r o s a c r i s r i t i b u s p r a e p o s i t o c o g n o s c e n d a m m a n d a -
v i m u s , u t d e i n d e a d N o s c o n s u l t a e t e x q u i s i t a referret. R e i t a q u e
d i l i g e n t e r e x p e n s a , Tibi n u n c s i g n i f i c a m u s , o b p e c u l i a r e s iu-
s t a s q u e c a u s a s N o s d e c r e v i s s e , u t pietatis c u l t u s e r g a s a c r a m
F a m i l i a m , nullis aliis i n d u c t i s e i u s e x e r c e n d i n o v i s formis, i n e o
statu s e r v e t u r , in quo auctoritate h u i u s Apostolicae Sedis pro-
b a t u s fuit, a t q u e u t p o t i s s i m u m c h r i s t i a n a e d o m u s s a c r a m Fa-
miliam ad venerationem et e x e m p l u m propositam habeant, iuxta
i n s t i t u t a p i a e illius Consociationis, q u a m D e c e s s o r N o s t e r fel. r e c .
P i u s IX s u i s litteris die v. I a n u a r i i A n n o MDCCCLXX datis, p r o -
b a v i t e t c o m m e n d a v i t , a t q u e i n s p e m c e r t a m m a x i m o r u m fru-
c t u u m l a t i u s i n dies p r o p a g a r i e x o p t a v i t . Q u a m s p e m s a l u t a r i u m
b o n o r u m e t N o s u l t r o i n e i u s d e m Societatis spiritu p o n i m u s : con-
f i d i m u s e n i m F i d e l e s o m n e s p r o b e intelligentes, i n c u l t u q u e m
S a c r a e F a m i l i a e e x h i b e n t , s e s e m y s t e r i u m vitae a b s c o n d i t a e v e -
n e r a r i , q u a m Christus c u m Virgine Matre et S. Iosepho egit,
inde m a g n o s stimulos habituros ad fidei fervorem a u g e n d u m et
v i r t u t e s i m i t a n d a s , q u a e i n divino M a g i s t r o , a c D e i p a r a , E i u s q u e
S p o n s o s a n c t i s s i m o fulserunt. H a e a u t e m virtutes, u t n o n s e m e l
m o n u i m u s , d u m aeternae vitae m e r c e d e m pariunt, a d p r o s p e -
r i t a t e m e t i a m d o m e s t i c a e e t civilis societatis t a m m i s e r e h o c
t e m p o r e l a b o r a n t i s spectant; cum e x familiis s a n c t e constitutis,
civitatis e t i a m c o m m u n e b o n u m , c u i u s familia f u n d a m e n t u m e s t ,
LITTERAE 319
necessario consequatur. Maius vero fiducia Nostra incrementum

capit d u m c o g i t a m u s , s a c r a e F a m i l i a e c u l t o r e s e x instituto S o -
cietatis q u a m d i x i m u s , a C h r i s t o D o m i n o g r a t i a m p e r m e r i t a
M a t r i s V i r g i n i s e t S . I o s e p h i s e d u l o efflagitantes, p r o p i t i a m in-
dubie o p e m e x p e r t u r o s , ut vitam sancte c o m p o n a n t , a t q u e uti
in d o m i b u s suis concordiam, caritatem, in adversis tolerantiam,
m o r u m q u e h o n e s t a t e m l a e t e n t u r efflorescere. V o t a i g i t u r a d
D e u m e f f u n d i m u s , u t g e r m a n u s m e m o r a t a e Societatis s p i r i t u s
i n dies l a t i u s i n t e r F i d e l e s e m a n e t a c vigeat, a t q u e i n h a n c r e m
o p e r a m s u a m collaturos t u m s a c r o r u m Antistites, t u m o m n e s
Ecclesiae administros n o n d u b i t a m u s . In m a n d a t i s a u t e m de-
d i m u s Consilio N o s t r o s a c r i s r i t i b u s p r a e p o s i t o , u t o r a n d i for-
m u l a m a d T e m i t t a t , q u a m confici e t edi c u r a v i m u s i n u s u m
fidelium, ad domos suas Sacrae Familiae consecrandas, t u m
etiam quotidianae precationis e x e m p l a r a fidelibus in S a c r a e
Familiae venerationis persolvendam Tuo d e m u m in Nos obsequio,
Dilecte Fili N o s t e r , p a r e m dilectionis affectum ^libenter profi-
t e m u r , e t i n a u s p i c i u m c a e l e s t i u m m u n e r u m , A p o s t o l i c a m Be-
n e d i c t i o n e m Tibi, e t Clero a c F i d e l i b u s , q u i b u s p r a e s i d e s , p e r -
amanter in Domino impertimus.
D a t u m R o m a e a p u d S . P e t r u m die x x Novembris Anno
MDCCCXC, P o n t i f i c a t u s N o s t r i D e c i m o t e r t i o .
LEO P A P A XIII.
FORMULA
recitanda a christianis familiis

quae se sacrae Familiae consecrant.
O Jesu R e d e m p t o r noster amabilissime, qui e caelo m i s s u s

ut m u n d u m doctrina et e x e m p l o illustrares, m a i o r e m mortalis
t u a e v i t a e p a r t e m i n h u m i l i d o m o N a z a r e n a t r a d u c e r e voluisti,
Mariae et Iosepho subditus, illamque Familiam consecrasti, q u a e
c u n c t i s c h r i s t i a n i s familiis f u t u r a e r a t e x e m p l o , n o s t r a m h a n c
d o m u m , q u a e Tibi s e t o t a m n u n c d e v o v e t , b e n i g n u s s u s c i p e . T u
illam p r o t e g e e t c u s t o d i , e t s a n c t u m T u i t i m o r e m i n e a c o n f i r m a ,
u n a c u m p a c e e t c o n c o r d i a c h r i s t i a n a e c a r i t a t i s ; u t divino e x -
e m p l a r i F a m i l i a e t u a e similis f i a t , o m n e s q u e a d u n u m q u i b u s
e a c o n s t a t , beatitatis s e m p i t e r n a e sint c o m p o t e s .
320 LITTERAE
O a m a n t i s s i m a J e s u Christi m a t e r e t m a t e r n o s t r a M a r i a , t u a
p i e t a t e e t c l e m e n t i a fac u t c o n s e c r a t i o n e m h a n c n o s t r a m J e s u s
a c c e p t a m h a b e a t , e t s u a n o b i s beneficia e t b e n e d i c t i o n e s l a r g i a t u r .
O J o s e p h , sanctissime J e s u et Mariae c u s t o s , in universis
a n i m a e et corporis necessitatibus nobis tuis precibus succurre;
u t t e c u m u n a e t b e a t a V i r g i n e M a r i a a e t e r n a s divino R e d e m -
p t o r i J e s u Christo l a u d e s e t g r a t i a s r e p e n d e r e p o s s i m u s .
ORATIO
quotidie recitanda ante Imaginem sacrae Familiae.
O a m a n t i s s i m e J e s u , q u i ineffabilibus t u i s v i r t u t i b u s et vitae
d o m e s t i c a e e x e m p l i s familiam a Te e l e c t a m in t e r r i s c o n s e c r a s t i ,
clementer adspice nostram h a n c d o m u m , quae ad tuos pedes
p r o v o l u t a p r o p i t i u m T e sibi d e p r e c a t u r . M e m e n t o t u a m e s s e
h a n c d o m u m ; q u o n i a m Tibi s e p e c u l i a r i c u l t u s a c r a v i t a c de-
vovit. I p s a m b e n i g n u s t u e r e , a p e r i c u l i s eripe, ipsi i n n e c e s -
sitatibus occurre, et virtutem largire, q u a in imitatione Familiae
t u a e s a n c t a e iugiter p e r s e v e r e t ; u t m o r t a l i s s u a e vitae t e m p o r e
in Tui obsequio et a m o r e fideliter i n h a e r e n s , valeat t a n d e m
a e t e r n a s Tibi l a u d e s p e r s o l v e r e i n caelis.
O Maria, Mater dulcissima, t u u m praesidium i m p l o r a m u s ,
certi d i v i n u m t u u m U n i g e n i t u m p r e c i b u s tuis o b s e c u t u r u m .
T u q u e etiam, g l o r i o s i s s i m e P a t r i a r c h a s a n c t e J o s e p h , p o t e n t i
tuo patrocinio nobis s u c c u r r e , et Mariae m a n i b u s vota nostra
J e s u Christo p o r r i g e n d a s u b m i t t e .
Indulgentia 300 dierum semel in die lucranda ab iis qui se
sacrae Familiae dedicant iuxta formulam a S. Rituum Con-
gregatione editam. (LEO P P . X I I L )
321
INTERAMNE N.
ABSOLUTIONIS ET REDUCTIONIS ONERUM
Die 12 Iulii 1890.

COMPENDIUM FACTI. Cardinalis Ludovicus Gazzoli, supre-

mis tabulis quibus anno 1858 decessit, duas capellanias, al-
teram ecclesiasticam, alteram laicalem, instituit Interamnae,
in suae familiae ecclesia. Priori 90 millia libellarum dotem
assignabit, alteri 150 millia libellarum. Utrique vero onus
imposuit 8 missas lectas et unam cum cantu celebrandi in
die suae mortis anniversario; et insuper alias 100 per an-
num: et voluit insuper, ut uterque investitus solveret quo-
tannis libellas 79, 80 quae insimul conflatae unam consti-
tuerent dotem lib. 159, 60 favore nubilis pauperisque puel-
lae a possessore capellaniae ecclesiasticae nominandae. Ad
duas autem capellanias ipsemet primum fundator duos suos
pronepotes nominavit.
V e r u m quo tempore ab exercitu italico ea provincia oc-
cupata est, capellania ecclesiastica canonice erecta adhuc non
erat, et hinc inter duas lineas familiae Gazzoli et d e m a n i u m
longa lis efferbuit, illis servare conantibus, hoc vicissim pin-
guis capellaniae bona occupare adnitente. Vicit autem fiscus,
et ideo ex bonis ecclesiasticae huic capellaniae legatis vix
14, 000 libellarum hodie superesse dicuntur.
Melior tamen sors laicali capellaniae fuit; nam Ludovi-
cus Gazzoli eam sibi, qua privatum bonum, vindicare valuit
et ideo, licet cum gravibus litium impensis, dotem integram
huic servavit.
Porro hic Ludovicus, occasione sui m a t r i m o n i i c u m F a u -
stina Mazzocchi anno 1865, ex asse familiae plus bonorum
obtinuerat, q u a m sibi d e b i t u m esset. Ideoque aliquot post
Acta, Tom. XXIII. fase. COLXX. 21
322 ITERAMN'EN.
annos, cum pater suus moreretur, acceptorum bonorum par-

tem conferre debuit, ut octo fratribus suis legitima consti-
tui, et matri suae luliae Simonetti dos in matrimonio alla-
ta restitui inde posset. Verum dum hoc egit, (an ex errore
an ex malitia, nescio) loco bonorum patrimonialium portio-
nem dotis capellaniae attribuit. Et sic mater possessionem
nacta est bonorum capellaniae pro valore 10, 678 libellarum,
Ludovici fratres pro valore 14 millium circiter libellarum.
Paulo post etiam Ludovicus supremum diem oppetiit. Et
exinde eius vidua mulier Faustina Mazzocchi, eo quod suc-
cessionis et aeducationis filiorum causa plures expensas obire
debuit, per quinque aut sex annos capellaniae oneribus sa-
tisfacere non cogitavit.
In hoc rerum statu Faustina Mazzocchi supplex S. Se-
dem adivit harum omissionum absolutionem exposcens, et
despondens in posterum oneribus plene se esse satis facturam.
Simul vero etiam Iulia Simonetti pro parte sua postulavit
ut de bonis a filio acceptis et ad capellaniam spectantibus
libere disponere posset.
Episcopus ad rem rogatus, mentem suam aperuit.
Patet, ex officio animadvertitur, Episcopum in suo voto
plus postulare, quam duae mulieres in suis precibus. Quid-
quid sit, grave certe videtur quod egit defunctus Ludovicus
Gazzoli, cum bona valoris 25, 000 circiter libellarum e ca-
pellaniae censu dixtraxit, et consanguineis divisit. Pariter
non sine reprehensione dimitti debet viduae Faustinae incu-
ria, qua factum est, ut per aliquot annos tam modicorum
onerum implementum esset omissum. Imo cum absolute lo-
quendo et omissa impleri, et Capellaniae dos in integrum
restitui certe possit, ad utrumque cogenda familia videtur,
veluti exigunt notissimae leges, quae ultimas hominum vo-
luntates, praesertim pias, sartas tectasque servari iubent.
Idem dicendum de dimidio dotis a Capellaniae laicalis
possessore solvendo. Ut enim iustissimum est onera eccle-
ITERAMNEN. 323
siasticae Capellaniae adscripta pro rata damni et imminutio-

nis bonorum reduci, ita iniquissimum videtur onera laicalis
capellaniae imposita imminui, quum huic instituto pinguis
dos salva omnino manserit.
Verum ex altera parte perpendere necesse e s t , Ludovi-
cum Gazzoli non sine expensis et labore capellaniae laicalis
bona tuitum esse, et servasse; quapropter alienationem fun-
dorum pro valore 2 5 , 000 circiter libellarum ab eodem fa-
vore matris ac fratrum suorum peractam, considerari posse
quasi ad compensationem factam, nempe ut indemnem se
faceret de litis et redemptionis expensis.
Quod eo facilius admittendum videtur, cum etiam 'de-
tractis 2 5 , 000 libellis, piae huic institutioni adhuc supersit
dos 125 millium libellarum, quibus abunde oneribus satisfieri
potest.
Demum ne reiiciantur preces, peculiares viduae eiusque
filiorum conditiones ipsumque Ordinarii votum, idest pieta-
tis simul et auctoritatis causae, suffragantur.
Quibus animadversis, quaesitum fuit quomodo preces es-
sent dimittendae.
RESOLUTIO. Sacra Cong. Concilii, re cognita, sub die
12 Iulii 1890 censuit respondere: Quoad Iuliam Simonetti
et Faustinam Mazzocchi pro gratia iuxta eorum preces,
iniuncta aliquot missarum celebratione arbitrio et conscien-
tiae Episcopi, facto verbo cum SSmo.
RAGUSINA
FUNERUM
Die 12 Iulii 1890.

S e s s . 22 c a p . 11 De reform
COMPENDIUM FACTI. Municipium Ragusinum quinque com-

prehendit paroecias, urbanam scilicet, suburbanam, di Gra-
vosa, s. Magdalenae et s. Ilarionis. Urbana se porrigit ad
totum antiquum oppidum constructum in extremitate exigui
324 RAGUSINA
cuiusdam promontorii Dalmatiae litoris, et hinc mari per

gyrum, illinc moeniis septum. Suburbana immediate succe-
dit et ambit. Remotius ad partem septemtrionalem, ubi et
tutissimus sinus et frequentior portus habetur, se extendit
paroecia vulgo dicta di Gravosa. Reliquae ex aliis partibus
circumstant, nec in praesenti actione versantur.
Quaestio enim hodie agitur inter parochum suburbanum
et Gravosae. Ad cuius intelligentiam oportet praemittere
plura esse in municipio Ragusino eiusque territorio coeme-
teria. Sicut enim paroecia alia ex dictis proprium sepulcre-
tum in suo territorio dicitur habere; sic proprium quoque
tenet intra suae iurisdictionis fines paroecia Gravosa. Sed
in territorio suburbanae paroeciae tria adsunt coemeteria.
Antiquius mari adiacens et nunc obsoletum, eo quod prae-
scriptionibus sanitariis non respondeat, appellatur aile Ban-
ce. Eius loco erectum et suffectum fuit coemeterium S. Cru-
cis a Boninovo. Huic proximum tertium adest S. Georgio
alle tre chiese dicatum. Ad quos vero, et quomodonam ad hos
magis quam ad illos, tria haec sepulcreta pertineant, haud
pacificum est inter partes.
Itaque, iuxta parochum loci Gravosa, coemeterium S. Cru-
cis a Boninovo est comunale et pertinet ad cunctum muni-
cipium Ragusae, idest ad paroecias Ragusae, suburbiorum,
Gravosae, s. Magdalenae, et s. Ilarionis. Episcopus in eam-
dem abit sententiam.
At e contra parochus suburbanus de tribus coemeteriis
in suo districtu existentibus notat, alterum, nuncupatum
s. Georgii proprium esse Confraternitatis s. Georgii, quae olim
pertinebat ad paroeciam Gravosae et nunc ad paroeciam
suburbiorum Ragusae. Quoad alia duo vero haec scribit : no-
vum coemeterium s. Crucis a Boninovo erectum fuit in ve-
teris substitutionem, quia praescriptionibus sanitariis haud
respondebat. Et hoc in coemeterio incolae quoque aliarum
municipii partium, et etiam alienigenae sepeliri queunt si
praescriptum solvant canonem. Quod autem Parochus Gra-
vosae nullum ius habeat in coemeteriis Parochiae suburba-
RAGUSINA 325
liae ex facto evincitur, quod quoties Parochus Gravosae tu-

mulandum defert cadaver in dictis coemeteriis, de hoc cer-
tiorem facit parochum suburbanum ut factum notetur in
suis regestris. Adiici debet quod Parochus suburbiorum fun-
ctiones explet ecclesiasticas die s. Crucis, titulus Eccle-
siae, et die commemorationis omnium defunctorum.
Et in confirmationem allegat exemplaria trium littera-
rum, quibus parochus loci Gravosa confratri suo, parocho
suburbiorum, iusta funebria in coemeterio s. Crucis peracta
nunciat. Quinimo pensitandum est, huiusmodi exemplaria, esse
typis impressa, quod significat de re satis assuefa agi. In-
super tria quae exhibentur documenta sub his diebus signari
18 Decembris 1887, 16 et 22 Februarii 1888, quod iterum
indicare potest, quanta frequentia defuncti e paroecia Gra-
vosa humentur in coemeterio s. Crucis.
Haec cum ita essent accidit, ut sub finem anni 1887
quidam Valencic Spalati diem obiret supremum; et eius pa-
ter, antiquus magistratus ragusinus, statuit ut filii corpus
humaretur Ragusae in coemeterio s. Crucis a Boninovo, ubi
conditorum sibi suisque ipse fecerat. Contendit insuper pa-
rochus suburbiorum, hunc defunctum Valencic parochianum
suum fuisse, quia eius pater, olim, dum praeses erat civilis
tribunalis Ragusini, in suburbio morabatur, et quamvis ho-
die domicilium suum Spalati constabilierit, nihilominus ad
civitatem Ragusinam adhuc pertinet, ubi pensione iubilatio-
nis donatus fuit. Animadversum quoque fuit, quod filius ra-
tione sui officii alibi morabatur et quod tantum valetudinis
causa Spalatum petiit, ubi apud patrem mortuus est. Ex hoc
plane patet omni fundamento destitui parochi suburbani con-
tentionem, quod nempe defunctus sibi subditus esset.
Interea ex hoc facto coepit discordiarum origo; nam pa-
rochus suburbanus, huic praesertim innixus motivo quod ca-
daver sepeliendum erat in suo coemeterio, illud recipere et
parentare praesumebat. Vicissim cum navis, quae corpus ve-
hebat ad portum Gravosae appellerei, parochus Gravosae edi-
cebat ius recipiendi et sepeliendi cadaver sibi magis esse :
326 RAGUSINA
quapropter ad Ordinarium recurrendum fuit. Qui die 21 De-

cembris 1887 tulit decretum, quo edicebat, neutrum paro-
chum neque Suburbiorum neque Gravosae, ullam habere iu-
risdictionem super cadavere Valencic. Attamen sese retinere
quod cadaver ad parochum pertineat in cuius paroecia ap-
pellere debeat navis, cadaver deferens, et per quam transire
debeat comitatus cadaveris. Ast navis portum Gravosae ap-
pellet, funusque per eamdem ducetur, et ideo ad Parochum
Gravosae pertinebit paroecialis iurisdictio. Ex canonistis li-
quet quod parochus in alieno territorio actum suae iurisdi-
ctionis exercere nequeat, multoque minus stolam deferre.
Neque obiicere iuvat coemeterium esse in paroecia suburbio-
rum, quia hoc commune est paroeciis limitrofis.
Cohaerenter ad hoc decretum, cum corpus defuncti Va-
lencic Gravosam appulit, parochus huius loci illud excepit,
et sacerdos, qui illud usque ad portum comitatus fuerat,
stolam exuit ct funebri associationi se adiunxit. Non vide-
tur autem, aut saltem ex actis non constat, parochum Gra-
vosae funebre officium cum missa super cadaver peregisse,
dum nil aliud dicitur fecisse quam comitari et sepulturam
dare huic cadaveri.
Rebus absolutis, parochus suburbanus utpote laesus in
suis iuribus, et etiam ad futuros similes casus praecavendos
ad S. C. C. appellavit.
Episcopus de informatione et voto rogatus , decretum a
se latum sustinet, quia receptum moribus dicit, ut defuncti
qui ad portum Gravosae appellunt, recipiantur et ad sepul-
crum deducantur ab eiusdem loci parocho. Id parochus Gra-
vosae autumat esse in praxi ab immemorabili.
In his adiunctis, agitur causa, quae ad hoc unum se
porrigit, ad quem scilicet associatio et tumulatio defuncti
Valencic competeret.
In iure compertum est parochum proprium pro funeribus
illum esse in cuius districtu, quis, dum moritur, domicilium
RAGUSINA 327
aut quasi domicilium habet. C. 3 De sepult, in VI Clern.

Dudum De sepult, et Rit. Rom. De exeq. Et idcirco ad
parochum domicilii aut quasi domicilii competit, nedum cor-
pus efferre et deducere funus; sed insuper, si defunctus in
parochiali sepeliendus sit, exequiales preces super illum pe-
ragere ac demum humo eumdem mandare. Vecchiotti Inst.
Can. vol. 2 lib. 3 cap. 5. Quod si defunctus magis quam
in parochiali, in alia electa aut familiari sepultura condi
debeat, tunc de iure ordinario et communi ad parochum
proprium non spectat nisi corpus levare, illudque ad eccle-
siam, uti hodie vocant, exponentem, seu f u t i e r a n tem dedu-
cere, ad quam exinde cetera, nempe exequialem missam ce-
lebrare et corpus sepulcro reddere, pertinent, soluta tamen
parocho de omnibus emolumentis quarta funeraria. Vecchiotti
I. c. § 60 v. Quaestio.
Quod si casus contingat, olim raras, modo frequentior
ut electa aut familiaris sepultura in dissita regione sit, non
ideo iura mutantur. Sed ad parochum domicilii adhuc com-
petit defunctum efferre, funus deducere, et corpus ad tu-
rn ulantem ecelesiam comitari, ad quam deinde cadaveris
condendi ius et officium spectat. Tantummodo differentia in
hoc datur, quod nempe, cum sepulcrum in dissita regione
sit, ne defuncto suffragia nimium differantur, plerumque,
saltem ordinario, ipse domicilii parochus iusta funebria su-
per cadaver persolvit; et idcirco illud ad parochialem ec-
clesiam primum conducit, et inde, omnibus absolutis ad tu-
mulantem associât. Hoc statuta Romani cleri praescribunt,
hoc ipsa pietas suadet ; hoc demum respondet ipsis iuris prin-
cipiis. Nam licet ius funerandi cohaereat tamquam accessorium
iuri sepeliendi, unum tamen ab altero differt, Rota decis. 76
7
cor. Decursii § c et idcirco, data iusta causa, potest unum
ab altero seiungi, prout monet in sua Sum. tom. 3 § 481
Emus D'Annibale innixus resolutioni S. C. C. diei 16 Iu-
nii 1827 iuxta ephemer. Acta S. S. v. 5 p. 566.
lustissimam autem, ni dicam iuridicam, causam seiun-
gendi funus a sepultura praebet magna sepulcri distantia.
RAGUSINA
Imo si canones et iurisperiti passim tradunt, dietae unius,

seu itineris unius diei distantiam sufficere, ut omnino adi-
mantur et admodum cessent iura illius ecclesiae ad quam
ex lege tumulatio competeret (Cfr. Benedictus XIV Inst.
eccl. 105, n. 43 seq., Donatus De sepult in ord. ad tract.
IO, q. 3); a fortiori ex hac vel maiori distantia eadem iu-
ra adimi poterunt saltem ex parte, nempe quoad exequialis
missae celebrationem.
Ceterum quoties defunctus vel defuncti familia suis im-
pensis constituant, ut, parentalibus expletis, corpus in re-
mota regione humi mandetur, iam certum est, statim ac
cadaver quo humandum est pervenerit, ecclesiae tumulantis
iura reviviscere, parochum defuncti proprium cadaveris tra-
ditionem rectori ecclesiae peragere debere, cui deinde corpus,
benedictionibus praeviis, sepelire reservatum e s t , Benedi-
ctus XIV, not. 105.
Haec perspicua plane sunt: verumtamen punctum in quo
maxime causa haeret, et unde maxima difficultas enascitur,
illud est, quod nempe defuncti Valencic sepulcrum non in
aliqua determinata ecclesia, nec in coemeterio uni peculiari
ecclesiae proprio et adnexo existebat, sed in coemeterio mu-
nicipali s. Crucis, ad quod plures ecclesiae ius habent.
Obvium proinde erat ut quaestiones orirentur et efferve-
scerent.
At vero duo, qui, ut ex facti specie liquet, in hac cau-
sa contendunt, suburbanus et Gravosae parochus, plura qui-
dem pro re sua argumenta innuunt; sed non omnia ad rem.
Ne igitur iurium confusio fiat, utilia ab inutilibus apprime
distinguere oportet.
Itaque vero si parochus suburbanus ideo sibi ius sepe-
liendi vindicaret, quia coemeterium in suo districtu est op-
pido se fallerei. Nam regula certa et probata est, quod mu-
nicipalia coemeteria singularum ecclesiarum sepulturis sub-
rogata censentur, adeo ut singulae ecclesiae i u r a , quae
olim apud se, nunc in respectivis coemeteriis exerceant: et
cohaerenter dicatur, ex lege qua intra moenia defunctorum
RAGÙ SINA 329
corpora humari prohibebatur, nulli ecclesiae sublatum fuisse

ius sepeliendi, sed dumtaxat variatum locum. Vecchiotti I.
c. % 61 in nota, Emus D' Annibale L c. not. 84 et S. O.
C. expressis resolutionibus in Ariminen Funerum 16 Iu-
nii 1827, Forolivien. 26 Ianuarii 1833, Rostan. 26 Octo-
bris 1862 aliisque passim.
Quapropter in themate etsi coemeterium S. Crucis in
suburbano districtu sit, non ideo suburbanus parochus sibi
exclusive vindicare potest ius in eo sepeliendi, cum potius
commune conditorium illud sit.
Pariter si parochus loci Gravosa ideo funeris et sepultu-
rae ius sibi tribueret, quia corpus ad suam paroeciani ap-
pulit, et per eam pertransiit, in errore versaretur. Nam re-
ceptum probatumque in praesentiarum est Benedict. XIV
not. 105, Innoc. XI decr. a. 1676 apud Ferraris v. Paro-
chus % 3 n. 40, ipsaque S. C. C. in Ragusina Funerum
7 Martii et 11 Iulii 1885 p. s. parochum defuncti proprium
alienam paroeciam ingredi posse cum stola et cruce sive ut
inde efferat, sive ut per eam ad tumulantem ecclesiam co-
mitetur, sive demum ut ad coemeterium cadaver ipse de-
ducat, quin parochus loci, quo funebris associatio transit,
obsistere, aut tributa quaerere, aut iurisdictiones sibi vindi-
care possit; dummodo quidem sine solemni pompa et recto
tramite huiusmodi transitus per alienam paroeciam contin-
gat, prout monet Vecchiotti I. c. % 62 in nota et Emus
d'Annibale tom. 3 § 481 not. 79 in fine iuxta resolut.
S. C. C. dier. 24 Ian. 1846 et 24 Feb. 1872.
Sepositis itaque atque expunctis hisce rationum momen-
tis, alia tamen suppetunt, quae causam disputabilem adhuc
efficiunt.
Etenim parochus suburbanus potest in primis pro re sua
proponere, quod etsi dominus coemeterii S. Crucis ipse non
sit, sed potius municipium, ceu argumenta in facti specie
relata forte suadent, sin minus qua rector et proximus et
immediatus coemeterii superior haberi certe debet. Ipse enim
sacras functiones in die S. Crucis ibi celebrat, ipse notam
330 RÀGUSINA
defunctorum, qui inibi tumulantur, redigit et conservat. Qua

de causa cum aliquis, a quacumque ex Ragusinis paroeciis
extraneus in hoc coemeterio sit sepeliendi!s, inter diversos
parochos is videtur praeferendus, qui quasi rector et custos
huius coemeterii habetur, nempe suburbanus. Cum enim ce-
teri nullum peculiarem titulum producere possint, ut prae-
ferantur et ut huius extranei sepulturam sibi avocent, hic
suum et quidem plausibilem praelationis titulum profert, qui
proinde praevalere debet.
Cui accedit quod pater defuncti Valencic in suburbana
paroecia olim morabatur; ex quo saltem indicium praesum-
ptae voluntatis et delegationis favore suburbani parochi ad
funus et tumulationem agendam oriri videtur.
Verum ex altera parte favore parochi Gravosae stat con-
suetudo, de qua dubitari, post Episcopi testimonium, non
licet, et ex qua, quoties corpora defunctorum ad portum
Gravosae appellunt, non alii quam huius districtus parocho
illa recipere et ad conditorium deducere reservatum dicitur.
Porro consuetudo in funeribus utramque paginam facere
vulgatum est apud omnes iuxta cap. Certificavi De sepult.
et S. C. C in Fabrianen. Quartae faneralis 10 Martii et
7 Aprilis 1731, Ar ¿minen. Funerum 22 Augusti 1885 et
23 Ianuarii 1886, aliisque sexcentis (1).
Praeterea e portu Gravosae ad coemeterium S. Crucis
funebris associatio cum solemni pompa deducenda erat , et
deducta revera est. Porro in eo casu iura parochi loci sarta
tectaque esse debebant iuxta doctrinam superius laudatam ;
nec certe potuisset parochus suburbanus ad portum Gravo-
sae accedere, defunctum recipere, ac solemniter inde dedu-
cere; nam fines et iura alterius paroeciae plane invasisset,
contra id quod canones sanciunt. Barbosa De off. par. pag.
L I. 12. Benedictus XIV not. 105.
Demum cum in themate sin minus de re dubia, et a sa—
(1) Prostat quaestio haec Vol. XVIII, 455. Confer notam in calce paginae 459
eiusdem Vol. XVIII; in ea relatae sunt citationes quamplurhnae quoad quaestiones
funerum et iurium parochialium, de quibus agitur locis citatis.
RAGUSINA 331
cris canonibus haud penitus definita ageretur , in legitima

Episcopi potestate erat, ingruente casu, rem definire. Cum
autem Ordinarius favore parochi Gravosae negotium résol-
v e n t , iam huius parochi iura Episcopi quoque auctoritate
iuvari videntur.
His itaque perpensis, fuit propositum enodandum
Dubium
An associatio a portu Gravosae ad coemeterium S. Cru-

cis et sepultura defuncti Valencic ad parochum Gravosae
competebat in casu.
RESOLUTIO. S. C. C. re discussa sub die 1 2 Iulii 1 8 9 0
censuit respondere: affirmative.
Ex QUIBUS COLLIGES. I. Ad parochum domicilii vel qua-
si domicilii competere super cadaveribus ius efferendi corpus
et deducendi funera: et si paroecianus sepeliendus sit in
paroeciali ecclesia competit ad eundem parochum ius pera-
gendi preces exequiales, ac demum humo corpus mandare.
II. Quatenus vero defunctus extra paroeciam sepeliri de-
beat apud electam aut familiarem sepulturam, tunc, de iure
ordinario et communi, competit Parocho proprio tantum ius
levandi cadavera, et illud ad Ecclesiam funerantem deducendi,
percipiendo de omnibus emolumentis, solum quartam fune-
rariam; competit vero Ecclesiae funeranti seu exponenti ius
faciendi missam exequialem, et corpus sepulcro reddere.
IV. Etsi ius funerandi cohaereat tamquam accessorium
iuri sepeliendi, tamen, data iusta causa, potest unum ab
altero seiungi; ceu ipsa pietas suadet quando corpus defe-
rendum sit ad sepulturam electam, sive familiae, in dissi-
tam regionem; tunc enim parochus domicilii iusta funebria
persolvit apud ecclesiam paroecialem, ne suffragia nimium
differantur, deinde ad tumulantem associât.
III. Ex iure canonico et iurisperitis , ex una dieta,
seu ex distantia itineris unius diei, adimi et cessare iura
Ecclesiae tumulantis; hinc mirandum non esse si data eâ-
332 RAGUSINA
dem distantia vel maiori, adimantur ex parte, nempe quoad

exequialis missae celebrationem.
V. In themate corpus deferendum erat non ad sepultu-
ram familiae vel electam, non ad coemeterium uni ac de-
terminatae Ecclesiae propriam et adnexam, sed ad coeme-
terium ad quod plures Ecclesiae ius habent; et cum potius
sit publicum conditori um, super eodem nullo iure gaudere
potaßt parochus in cuius paroecia extructum reperitur.
VI. Parochum defuncti proprium ingredi posse, sine ta-
men pompa solemni et recto tramite, alienam paroeciam
cum stola et cruce, sive ut inde efferat, sive ut per eam
ad Ecclesiam tumulantem comitetur, sive demum ut ad coe-
meterium cadaver deducat, quin parochus loci, quo funebris
associatio transit, obsistere possit aut tributa quaerere.
VII. Cum in themate corpus, ex voluntate parentis,
deferendum esset cum solemni pompa per paroeciam Gra-
vosae, cum nihil ex iure definitum fuerit, casui applican-
dum, omnino deferendum erat consuetudini, Parocho Gra-
vosae favorabili; eo quod consuetudo in funeribus utramque
paginam faciat ex communi consensu.
MECHLINIEN.
LEGITIMATIONIS
Die 12 Iulii 1890.

Per Summaria precum.
COMPENDIUM FACTI. Nuperrimis litteris Mechliniensis Or-

dinarius haec scribebat: « Suzanna Mathildes Van "Wulven,
hodie in dioecesis mechliniensi habitans, anno 1 8 5 5 in Hol-
landia nata a patre catholico et matre lutherana, a ministro
haeretico baptizata fuit haeresimque professa est. »
«. Die 24 Decembris 1 8 7 6 , coram magistratu civili Ixel-
lensi, dioecesis mechliniensis, civile matrimonium contraxit
cum Francisco Aegidio Iosepho Schmitz, in Borussia nato,
viro catholico quidem sed a religione allenissimo. Tres pueri
MECHLINIEN. 333
ex hac unione prodierunt catholice baptizati et educati. Vir

autem F. A. I. Schmitz in insaniam incidit, et nunc in
quodam manicomio seu domo amentium inclusus est ; nec
datur, teste medico, spes sanationis. >
« Hodie Suzanna Mathildes Van Wulven ad meliorem
frugem conversa, haeresim abiuravit et sub conditione bapti-
zata in Ecclesiae catholicae gremium recepta est. » (1)
Quum vero eius matrimonium coram civili magistratu
initum invalidum sit in Belgio, ubi haeretici non eximun-
tur a lege Tridentina Tametsi, a suprema Congregatione
S. Inquisitionis matrimonii illius convalidationem petivit per
sanationem in radice, idque praesertim, ut duae proles eius
superstites coram Ecclesia legi timentur. »
« Die porro 8 Decembris 1889, suprema S. Inquisitio-
nis Congregatio, Emo Cardinali Goossens Archiepiscopo Me-
chliniensi rescripsit his verbis - Sacer hic consessus quoad
sanationem in radice non expedire censuit ut concedatur ;
quod vero ad legitimationem prolis, cum haec per Rescri-
ptum Summi Pontificis obtineri possit, oratrix si ei Iubet,
recurrat ad S. Congregationem Concilii. »
« Ad pedes igitur S. V. prostrata, praefata oratrix hu-
militer et enixe postulat, ut sibi de benignitate Apostolica
per S. Congr. Concilii concedere dignetur declarationem le-
gitimationis duarum prolium suarum scilicet Helenae Mar-
garitae Palmyrae Schmitz baptizatae in ecclesia S. Boni-
facii, Ixellis, 25 Martii 1880; et Petri Constantii Mariae
Schmitz, baptizati in ecclesia B. M. V. Tungroruni, 11
Maii 1884. »
Legitimatio definiri solet: actus quo liberi illegitimi An-

guntur ex iusto matrimonio nati. Olim plures erant legiti-
mandi modi, nunc vero duo solummodo habentur, idest sub-
(1) Recolé qniil constituit S. Congr. Inquisitionis quoad iterationem Baptismi

Vol. XI, 695, et Vol. XVI, 415.
334 MECHLINIEN.
sequens matrimonium et rescriptum Principis. Prior, in ca-

su de quo agimus, locum habere non potest; quia vir amen-
tia laborat et hoc ipso emittendi iterum validi consensus
professionem est incapax; et aliunde S. O. S. Officii matri-
monium in radice sanare expediens haud iudicavit. Quapro-
pter haec legitimationis assequendae via datur, nempe SSmi
gratia.
Porro omnes admittunt, Principem posse suprema sua
potestate uti, ut natalium macula eruatur, relate ad filios
naturales, nempe procreatos ab eis inter quos matrimonium
consistere potest: omnes enim agnosci possunt et legitimari
praeter spurios, seu natos ex damnato coitu , iuxta Auth.
C. Si quis De natur. liber., cap. 6. Qui filii sint legit.
Imo Oiraldi part. 1. tit. 17 lib. 4 Decret, animadvertit, ex
auctoritate Benedicti XIV in const. Redditae Nobis § 39
et ipsius Alexandri III in decret. Tanta sub tit. Qui filii
sint. etc. eos solos a legitimatione excludi qui ex adulterio
sunt procreati; ceteros proinde omnes, incestuosis non exce-
ptis, legitimationis capaces reputari. Imo « et spuriis et adul-
terinis et incestuosis id beneficium denegari non solere » tra-
dit Heinecius ad tit. 10 lib. 1 Iust. in fin.
Iamvero in themate Mathildem inter et Iosephum ma-
trimonium optime consistere valebat, et filii ab eis nati
haud possunt dici ex damnato coitu procreati: imo coram ci-
vili auctoritate legitimi sunt: eorumque mater, quae catho-
licam fidem nuper amplexa est, nonnisi in obsequium fidei
et coram Ecclesia filiorum legitimationem exposcit.
Quibus praenotatis quaesitum est quomodo preces essent
dimittendae.
RESOLUTIO. Sacra C. Concilii, re cognita sub die 1 2 Iu-
lii 1 8 9 0 , censuit respondere : Consulendum SSmo pro gra-
tia legitimationis, iuxta preces.
335
VENETIARUM
Die 14 Iunii 1890.

P e r Summaria p r e c u m
COMPENDIUM FACTI. Litteris diei 1 4 Iulii 1 8 8 9 Emus Pa-

triarcha Venetiarum referebat piae domui olim derelictorum
nunc di ricovero, illius civitatis incumbere onus satisfacien-
di nonnullis legatis missarum, vulgo mansionariis, et ce-
lebrandi annuas quasdam exequias. Ast variis de causis con-
tigisse, ut piae domus administratores iam tum ab elapso
saeculo obligationum implementum, modo plus modo mi-
nus, nunc ex arbitrio, nunc implorata Apostolicae Sedis ve-
nia, omiserint.
Quapropter ad tot ac tam diuturnis abusibus occurren-
dum, et ut eisdem tandem finis ac stabilis obex pararetur ,
Emus Patriarcha, nomine Congregationis Charitatis, quae
piam refugii domum nunc administrat, suis litteris implora-
bat diversas sanationes et reductiones onerum.
Seorsim vero idem Emus Patriarcha ad Emum S. C. C.
Praefectum scribebat, quod si ex una parte conditio oecono-
mica piae domus, hodie restituta satisque bona, suaderet, ut
administratoribus onus imponeretur omissa omnia resarcien-
da ex altera tamen iusta motiva non deesse ad exaudiendas
preces. Enumeravit autem quae sint iusta motiva.
At, hisce non obstantibus, die 2 9 Augusti 1 8 8 8 rescribi
placuit: « Prout petitur non expedire., et scribatur Emo
Patriarchae, qui opportune moneat administratores ut
suae conscientiae consulant. »
Iussa faciens Emus Patriarcha, administratores monuit,
ut reformarent preces, et sponderent omissa pro viribus re-
stituturus; at nihil obtinere potuit; imo praeses Congrega-
tionis Charitatis iterum supplicavit, ut primae suae petitio-
ni S. C. C. benigne annuere!. Et Emus Patriarcha iterum
commendavit oratorum preces.
336 VENETIARUM
PRECES RESPUENDAE VIDENTUR. Quominus preces exau-

diantur obstat potissimum hodiernus status satis locu-
plex piae domus ceu notat Emus. Ordinarius. Si enim sine
iusta et necessaria causa ultimae voluntates commutandae
non sunt ex cap. 6 sess. 22 Conc. Trid.; iam in themate
haec iusta causa deficere videtur, dum pium institutum abun-
dant! reditu instructum dicitur, et capax omissa omnia, paul-
latim restituendi.
Imo cum tanta, tam continua et arbitraria piarum vo-
luntatum subversio in eo instituto hucusque contigerit, re-
cta ratio suaderet videretur, ab indulgentia abstinendum
esse, praesertim cum hodie possibilis quaedam reparatio sit
et sive poenae sive vindictae ergo, omissionum restitutionem
esse iubendam.
PRECES EXCIPIENDAE VIDENTUR. At ex adverso considerari
oportet omissionum, quarum absolutio poscitur , numerum
valde imminui, s i decreto 3 0 Septembris 1 8 1 8 suus valor
tribuatur. Imo cum in vim subsequentium rescriptorum plus
missarum celebratum fuerit quam decretum anni 1 8 1 8 iu-
beret, quaedam compensatio enata iam videtur, et praefesti-
nata onerum solutio.
Insuper cum omissiones contigerint quo tempore arcta
erat piae domus conditio, iusta causa praesto esse videtur,
ut sanetur quod, licet ex arbitrio, non sine tamen funda-
mento iustitiae gestum tunc fuit. Nota namque res est,
saepiusque in his foliis repetita, imminutis reditibus, locum,
etiam esse onerum absolutioni et redactioni. Quod si hoc
principium semper et ubique valet, maxime custodiendum
idem erit in themate, in casu nempe redituum ad inopum,
et infirmorum solatium constitutorum.
Et post haec mitto loqui de ea prudentiae ratione, quam
accurate Emus Patriarcha enucleat et quae maxime suadet,
ipsam legatorum utilitatem exigere ut quamcitius preces
VENETIARUM 337
admittantur, s a n e t u r quod g e s t u m hucusque est, et novus

ordo ab integro c o n s t i t u a t u r . Et potius observo, ne de p r a e -
teritis plena satisfactio e x i g a t u r , et ne super his conscien-
tia praesentium administratorum oneretur, id etiam suffra-
gari, 1. quod a t t e n t o civilium l e g u m t e n o r e impossibile a u t
v a l d e difficile e i s d e m a d m i n i s t r a t o r i b u s s i t , t a n t u m p e c u n i a e
desumere q u a n t u m omissa hucusque onera exigunt, 2. quod
praesens administratio valde diversa sit ab antiqua, et si
ditior e s t , id m i n i m e tribuendum sit deploratis hucusque
o m i s s i o n i b u s , sed a l i i s p r o r s u s c a u s i s , n o v i s q u e forte obla-
tionibus, quae certe peculiarem propriamque habere debent
applicationem.
m
Quod vero attinet ad 3 p r e c u m p u n c t u m n i l f e r m e dif-
ficultatis obesse videtur. Sive e n i m t r e s mansionariae reti-
neantur, in quibus singulis 240 m i s s a e c u m e l e e m o s y n a 485
libellarum celebrentur, p r o u t fert decretum Milesi; s i v e 728
missae habeantur cum 2 libellarum stipendio pro singulis,
eadem prorsus res e s s e v i d e t u r ; n a m i d e m e s t m i s s a r u m suf-
fragium, eademque retributio.
Potius p a u l l o g r a v i u s e s t q u o d i n 4 p r e c u m c a p i t u l o p e -
titur, ut nempe mansionariorum seu legatorum missae de
quibus hucusque sermo habitus est, ubique celebrari possint.
Verum cum i d n o n e x a r b i t r i o , n o n s i n e c a u s a , sed d u m t a -
xat in necessitatis casu fieri poscatur, nimia non videtur
petitio; quae talis imo est u t n c n semel fuerit a S. Sede i n
similibus concessa.
Quibus praenotatis, q u a e s i t u m fuit quomodo precibus e s -
set respondendum.
RESOLUTIO. Sacra C. C o n c i l i i r e d i s c u s s a s u b d i e 14 Iu-
n i i 1890 c e n s u i t r e s p o n d e r e : Pro gratia, ita tamen ut redu-
ctio et translatio missarum cohibeatur ad decennium, facto
verbo cum SSmo.
W#¥
Acta, Tom. XXIII. fase. CCLXX. 22

338
MOLEN.
Die O Augusti 1890.

COMPENDIUM FACTI. Quidam Iacobus Quadalti testamento

diei 19 Novembris 1804, 1000 scutata et quamdam domum
ad sacrum patrimonium instituendum assignavit, curn onere
quotidianae missae diebus ferialibus in ecclesia sancti Fran-
cisci, diebus vero festivis in ecclesia s. Petroni Castri bo-
noniensis, celebrandae.
Haeredes autem fiduciarios et executores testamentarios
ele ait Franciscum Emiliani et Dominicum Mattioli cum
prece et potestate sibi constituendi successores in ius nomi-
nationis ad sacrum patrimonium atque eosdem instituen-
do haeredes proprietarios cum pleno dominio Primus hoc
sacro patrimonio gavisus est Carolus Macabini et post hunc
Baptista Macabini. Casum etiam fundator contemplavit in
quo primus investitus cessaverit, et alter non reperitur
adhuc huic investitioni aptus, et voluit ut pro tempore in-
termedio, reditus perciperentur ab executoribus testamenta-
riis cum onere litandi missas modo praescripto. Praesentes
executores sunt Ennius Guidi et Sac. Ioseph Emiliani.
Demortuo at vero anno 1880 secundo investito Battista
Macabini, Ennius Guidi innixus verbis testatoris quoad usum
fructum favore executorum; reputando dispositionem hanc
non esse limitatam ad casum primae vacationis, sed indolem
perpetuitatis induere, sibi addixit reditus sacri patrimonii,
missas tamen non adimplendo ob graves necessitates quibus
vexatur. Orator, ait Ordinarius, paupertate praemitur.
Disceptatio S y no p tica
Preces oratoris, ex officio animadvertitur, sunt, ut in
primis condonatio et absolutio de fructibus indebite hucus-
que perceptis, et de missis non celebratis sibi concedatur ,
et ut ulterius missae in posterum reducantur, simulque V J -
IMOLEN. 339
nia sibi fiat percipiendi superèxtantés reditus, usque dum

filius suus, adepta aetate canonica, ad subdiaconatum pro-
moveri possit, et sacro patrimonio in vestiri.
Age vero, missis, quae ad condonationem et absolutio-
nem de praeterito, nec non ad reductionem onerum quoad
futurum pertinent, super quibus sapiens E E . P P . discretio
quid agendum sit constituet; quoad propositas preces hoc
unum observandum est, nempe si peculiares fundationis le-
ges, quae nos latent, huic proposito non obsistant, optime
posse de enunciato benefìcio clericorum, duodeviginti anno-
rum oratoris filium etiam nunc provideri. Ad communia enim
beneficia quae capellaniarum, patrimonii sacri aut alio si-
mili nomine veniunt, obtinenda, sufficit aetas 14 annorum
ex Trid. Sess. 23 cap. 6 De reform.; dum adiuncta onera,
si quae sunt, quae a clerico 14 annorum obiri non possunt,
interim per alium impleri permittitur, iuxta Fagnanum in
Cap. 1 n. 65 De aet. et quaiit. etc. Quapropter in errore
versari videtur orator, si maiorem filii aetatem attendendam
putat, ut beneficium filio conferat.
Quod eo tutius asserendum videretur, si , ceu probabile
est, patrimonium sacrum, de quo quaestio, in titulum ec-
clesiasticum et in canonicum beneficium, attenta dotis na-
tura, non sit adhuc erectum.
Verumtamen cum oratoris filius in seminario missionum
alatur, et forte peculiaribus obligationibus obstrictus existat,
remissum fuit E E . P P . decernere, utrum expediat sive se-
quentibus annis eidem in titulum hoc beneficium seu patri-
monium sacrum concedi.
Quibus animadversis, quaesitum fuit quomodo oratoris
preces essent dimittendae.
RESOLUCTIO. Sacra C. O . sub die 9 Augusti 1 8 9 0 re
discussa, censuit respondere: Pro gratia absolutionis et
condonationis quoad praeteritum, imposito aliquo missarum
numero, arbitrio Episcopi, facto verbo cum SSmo. In re-
liquis non expedire.
340
EX S, CONGREG. EPISC. ET REG.
IANUEN.
SEU ORDINIS SANCTI BENEDICTI
CONGREGATIONIS CASSINENSIS
DISMEMBRATIONIS PAROECIAE
CAUSAE PROSEQUUTIO. In plenariis comitiis diei 29 Se-

ptembris anni 1889 proposito dubio : An et quomodo fiat
locus dismembrationi Paroeciae SS. Martini et Benedicti
et erectioni in paroeciam novae ecclesiae in casu : Emi
Patres sequens responsum dederunt : Praevia restitutione re-
rum ad Ecclesiam S. Martini pertinentium, praestitoque
a creditoribus hypothecariis consensu in forma iuris valida,
pro erectione novae Paroeciae ad effectum arcendi ab ea-
dem quamlibet actionem realem, affirmative in omnibus ;
imposito onere rectori novae paroeciae tradendi quotannis
Ecclesiae S. Martini in festo S. Titularis tres libras cerae
elaboratae in signum matricitatis.
Edito hoc rescripto Procurator generalis Ordinis S. Be-
nedicti, licet decretum novae paroeciae erectionem pro ac-
cepto haberet, tamen novae auditionis beneficium imploravit,
petens, ut conditiones a S. Congregatione praedicto rescri-
pto impositae intra terminum praef!gendum executioni ad
unguem mandarentur, utque in finibus novae paroeciae sta-
tuendis, aequitati non minus quam dignitati antiquae Eccle-
siae matricis consuleretur. Hinc typum variis coloribus di-
stinctum exhibuit , ex quibus palam fiebat, quam territorii
partem paroeciae erigendae assignare maluisset.
Verum cum Archiepiscopus Ianuen., qui de suo voto
requisitus fuerat, acriter obstitisset et finium divisionem iu-
xta typum a se propositum, utpote a maiori fidelium spiri-
tuali bono reclamatum, fieri petiisset, causa , iuris ordine
servato, proposita fuit.
IANUEN. 341
DEFENSIO PROCURATORIS GENERALIS. Patronus a genera-
li Ordinis procuratore electus petit prae primis, ut conditio
nes a b H . S . G . rescripto diei 2 7 Septembris praescriptae a d
unguem observentur, et terminus perentorius praefigatur, intra
quem praescriptae conditiones executioni tradantur: tandem
ut confinia inter duas ecclesias statuta aequo modo definiantur.
Post haec ad conditiones adversariis impositas gradum fa-
ciens, animadvertit primam conditionem, quae iuxta citatum
rescriptum, in restitutione consistit rerum omnium quae ad
Ecclesiam S. Martini pertinebant, adhuc impletam haud.
esse : et huiusmodi conditionem regulis iuris magis confor-
mem esse, ad tradita per Ferraris Bibi. Can. V. dismem-
bratio n. 24 et25. Summam autem restituendam, quippe
quae variis ex titulis Ecclesiae S. Martini spectabat, ad
lib. 14, 306. 83 ascendere. Et ad praecavenda incommoda,
quae obvenire possent, si praedicta summa S. Martini fabri-
cae moderatoribus traderetur , petit ut ipsa fidei personae
eommendaretur a S. Congregatione designandae. Idque eo
vel magis quia novae paroeciae dismembratione peracta, an-
tiqua fabrica subsistere amplius non potest.
Relate vero ad alteram conditionem per praedictum re-
scriptum adversariis impositam ; ut scilicet a creditoribus
hypothecariis consensus in forma iuris valida pro erectione
novae paroeciae ad effectum arcendi ab eadem quamlibet
actionem realem; patronus asserit eiusdem executionem ad-
huc desiderari. Idque non ob adversariorum culpam, sed ex
eo quod creditores suis iuribus valedicere renuunt. Ideoque
pro viribus postulat, ut in hypothesi quod resolutio 27 Se-
ptembris firma remanere debeat, eiusdem conditionis adim-
plementum a S. Congregatione exigatur, antequam decretae
dismembrationi locus fiat.
Quo vero ad aequitatem in nova parochiarum circum-
scriptione sequendam, relevare nititur nonnullos errores facti,
in quos Archiepiscopum incidisse ait, cum de angustia et di-
342 IANUEN.
stantia Ecclesiae S. Martini ac de accessus difficultate, nec

non de parochianorum voto sermonem instituit, quod prae-
tensum et a veritate alienum appellat. Et hoc deduci posse
autumat ex facto, quod plusquam tria millia parochianorum
et fere omnes oppidi sodalitates preces sacratissimo Princi-
pi porrexerunt petentes, ne ab antiqua S. Martini paroecia
di vellerentur.
Post haec examini subdens duo novae circumscriptionis
schemata hinc inde proposita, observat integram S. Martini
paroeciam duabus partibus constare, quarum una , praeter
viarum asperitatem, populum dispersum, parum frequentem
et egestate pressum habet; altera vero, praeter vias faciles
et latas, habet territorium angustum inter mare et torrentem
Varenna comprehensum, ubi populus quam maxime frequens
est; excepta enim quinta parte, ceteri parochiani habitant ibi.
Hinc est, subdit patronus , quod si nova circumscriptio
iuxta typum ex adverso oblatum fieret, antiquae parochiae
s. Martini 1077 parochiani tantum tribuerentur, qui ex
parte maxima, utpote operarii vel agris addicti , pauperes
sunt. Novae vero paroeciae 3934 parochiani assignarentur,
inter quos plures familiae, tam nobilitate, quam censu con-
spicuae reperiuntur. Quod quam sit ab aequitate et iustitia
alienum nemo est, qui non videat.
Praeter haec observat impossibile esse, ut unus parochus
omnia munia parochialia explere, praesertim vero assisten-
tiam infirmis et moribundis praebere valeat. Hinc saepe sae-
pius contingere, ut infirmi sine parochi vel alterius assisten-
tia ex hac vita decedant, cum parochus non possit, ob de-
fectum necessarii redditus vel emolumentorum, Vicarium sibi
adsciscere.
Hisce aliisque perpensis, patronus concludit petens ut
provideatur existentiae et decori perantiquae paroeciae San-
cti Martini, cui f. m. Gregorius X V I , decreto 6 Novem-
bris 1844 perpetuam existentiam et dominium tribuit, tam
super bona adnexa, quam super ecclesias vel paroecias, quae
ab ipsa dependerent.
IANUEN. 343
DEFENSIO ARCHIEPISCOPI. Verum ex parte Archiepiscopi

observatum fuit appellationem a sententia interpositam ef-
fectum suspensivum inducere ad tramitem ley. uni. tit. VII
ff. de libellis dimissoriis. Appellatione interposita nihil
nov ari oportet, et Cap. dilectis filiis, de Appell. - Cum inte-
rim appellatione interposita procedere non debuerit ad sen-
tentiam exequendam; Quibus concinit tit. 16, lib. 2 decret.
ubi praescribitur : Ut lite pendente nihil innovetur. Cum
igitur ex deductis decretum diei 27 Septembris 1889 exe-
cutioni dari non poterat ex facto adversariorum qui ab eo
appellationem interposuerunt; Archiepiscopus intelligere ne-
quit, curnam ex adverso questus moveantur, si conditiones
citato decreto, a S. Congregatione favore paroeciae S. Mar-
tini impositae, adhuc suspensae remaneant.
Verumtamen, hisce praetermissis, Archiepiscopus fidem
facit haeredes Borgo a tribunali civili veniam obtinuisse, ut
inscriptio hypothecaria novae Ecclesiae deleretur ; et omnia
in promptu esse, ut iuxta S. Congregationis mentem ad con-
ditionum executionem deveniatur.
Quo vero ad pecuniam paroeciae S. Martini restituen-
dam, Archiepiscopus, nonnullis animadversionibus ac exce-
ptionibus ad rem praemissis, pro viribus sustinet praedictam
pecuniam non ad lib. 14, 306. 83 ascendere, ceu ex adverso
contenditur; sed lib. 8000, vel ad summam lib. 8188, 93
cum relativis fructibus, pertingere. Et subdit quod utilitati
paroeciae S. Martini magis consuleretur, si haec summa,
non fabricae Ecclesiae solveretur, quae gubernii vigilantiae
obnoxia est, sed in capsa ecclesiastica dioecesis deponeretur,
ut favore paroeciae S. Martini investiatur, imposito onere
parocho pro tempore, ut fructus ex huiusmodi summa perci-
piendi in bonum suae paroeciae vertantur.
T a n d e m relate ad confinium quaestionem praemissa theo-
rica, quod dismembratio tum solum concedi solet, cum utili-
tas vel necessitas id exigat; quodque, salva remanente con-
grua paroeciae d i s m e m b r a n d a e , ipsi annuus canon tribuen-
dus sit in recognitionem matricitatis, quoad confinia cuili-
344 IANUEN.
bei paroeciae assignanda Archiepiscopus contendit, hoc opus

prudenti ipsius Archiepiscopi iudicio remittendum esse , ra-
tioni innixus, quod nemo alius prae Ordinario cognoscere
valet, quid ab bonorum fidelium suae dioecesis magis conferat.
Et hanc esse constantem S. C. Concilii praxim, ceu videre
est in Sagten, dismembrationis Paroeciae et erectionis diei
8 Augusti 1885, ubi proposito dubio, An et quomodo Sa-
giensi Episcopo facultas concedenda sit pro ordinandis fi-
nibus paroeciarum loci Argentan , et pro erectione novae
paroeciae ad S. Martinum in casui respondit: Affirmati-
ve ad utrumque. Cui concinit Concordien divisionis Pa-
roeciae et erectionis diei 15 iunii 1889, in qua sequenti
dubio: An et quomodo annuendum sit precibus pro divisio-
ne ecclesiae parochialis S. Martini de Asio et erectione no-
varum paroeciarum in casu? S. C. respondere censuit:
Affirmative prudenti iudicio Episcopi, dummodo cautum
sit de convenienti congrua pro singulis paroeciis erigendis.
Hisce omnibus enucleatis, propositum fuit diluendum se-
quens
Dubium
An et quomodo sit confirmandum vel revocandum Re-
scriptum diei 27 Septembris 1889 in casui
RESOLUTIO. Sacra Cong. Episc, et Regul. omnibus ma-
turo examini subiectis in plenariis comitiis diei 14 Mar-
tii 1890, prout sequitur respondere censuit: In decisis etiam
quoad fines utriusque paroeciae iuxta typum propositum ab
Archiepiscopo et ad mentem. Mens est:
I. Quod Villae Durazzo Pallavicini et Doria, etsi ingres-
sum principem habeant in nova paroecia, pertinere debeant
ad paroeciam s. Martini.
II. Quod, relate ad restitutionem rerum ad Ecclesiam
s. Martini pertinentium, intelligi debeant caput libellarum
8000 cum relativis fructibus, a die qua constet, illos per-
ceptos amplius non fuisse ab Ecclesia s. Martini, nec non
libellae 2503, 57.
IANUEN. 345
III. Quoad praedicta capita deponi debeant in capsa dioe-
cesana, et investiri a R. P. D. Archiepiscopo favore paroe-
ciae s. Martini, cuius rectori rependentur relativi fructus :
et amplius.
E x QUIBUS COLLIGES. I. Appellationem ab edita senten-
tia interpositam ipsius sententiae executionem suspendere.
II. Paroeciarum dismembrationi, ex SS. Canonum doctrina,
tum locum fieri, cum utilitas vel necessitas id exigat.
III. Dummodo tamen congrua Paroeciae dismembrandae
non imminuetur, et ipsi a n i m u s canon assignetur a nova
paroecia in signum matricitatis solvendus.
IV. In dismembrationibus confinium ordinationem pru-
denti Episcopi arbitrio et iudicio relinquendam esse, ipse
enim prae ceteris cognoscit, quid ad animarum bonum ma-
gis conducere valet.
ROMANA
PENSIONIS
Die 22 Augusti 1890.
COMPENDIUM FACTI. Vertente mense Iulio anni 1888 Sa-

cerdos G. Tombolini Vice-parochus S. Nicolai in carcere de
Urbe, supplici porrecto libello, S. Congregationi Ep. et Reg.
exposuit, in electione novi Archipresbyteri dictae Ecclesiae
cognovisse, quod in Bullis fundationis Archipresbyteratus
annua pensio scut. 20 imposita reperiebatur favore Vice-
parochi pro tempore eiusdem ecclesiae, quam ipse , perdu-
rantibus quatuordecim annis servitii a se in dicta ecclesia
praestiti, numquam receperat. Exposuit insuper quod, re co-
gnita, nonnullum lapidem movit, ut Parochum Centi ad so-
lutionem praeteritarum summarum induceret, sed in irritum
sua conamina cessisse.
Precibus pro informatione et voto Emo Urbis Vicario
die 3 iulii delegatis, sub die 14 ianuarii 1889 Emus re-
346 ROMANA
spondit, ex rationum momentis a Parocho Centi in scriptis

datis haec argui posse; scilicet in Bulla, qua parochia S. Ni-
colai ipsi collata fuit, haud existere pensionem cle qua in
fundationis Bulla mentio fit : parochum vel paroeciae vale-
dicturum, vel omnem vim adhibiturum fuisse , ut pensio
expungeretur, quoties in dicta institutionis Bulla imposita
reperiretur. Praedictam pensionem, dato quod extiterit, im-
positam fuisse in supplementum praebendae Vice-parochis
assignatae; quippe quae nimis exigua erat; in posterum Vice-
Parochi T. praebendam pinguem, imo pinguiorem praebendis
ceteris Vice-parochis de Urbe assignatis evasisse; ac proinde
ab institutionis Bullis expunctam fuisse.
Hisce praemissis, Emus Vicarius retinet bonum ius pa-
rocho Centi prae Vice-parocho favere, ob hanc praesertim
rationem, quod beneficii onera atque emolumenta demetienda
sint a Bulla qua benficium confertur, quodque post trien-
nalem pacificam possessionem beneficii status haud facile im-
mutari soleat.
Hisce habitis, S. Congregatio rescribere censuit, ut Emus
Card. Vicarius rem de bono et aequo componere satageret,
antequam causa in plenario Emorum Patrum conventu per-
tractanda proponeretur.
Studuit quidem Emus Vicarius S. Congregationis iussa
facere, sed inutiliter. Hinc S. Congregatio praescripsit ut
quaestio ad tramitem iuris dirimeretur.
IURA VICE-PAROCHI. Favore Vice-parochi pensionem an-

nuam scutorum viginti impositam fuisse, nullatenus dubita-
re sinunt Bullae erectionis verba quae sic sonant: « Com-
putatis vero distributionibus quotidianis aliisque incertis cen-
tum octoginta ducatorum auri de camera secundum commu-
nem existimationem valorem annuum non excedunt, super
quibus, ut pariter asseris, onus solvendi annua scutata vi-
ginti veteris monetae romanae pro tempore existenti vice-
ROMANA 347
parocho ipsius Collegiatae Ecclesiae, apostolica auctoritate

impositum reperitur. »
Hisce in facto praeiactis, ad ius quod spectat, allata fuit
auctoritas Clericati, qui propositae quaestioni: utrum pensio,
per longum tempus haud soluta, extincta censeatur, ita re-
spondet de pension, discord. 15 n. 17 et 18 «ibi» Irrefra-
gabilis est iuris regula, quam legistae, canonistae ac theologi
admittunt, quod in praescribendis annuis praestationibus re-
quiruntur anni triginta; et tunc non censetur extinctum
totum annuum debitum, seu tota annua praestatio, sed tan-
tummodo summa unius anni, ita ut pro aliis viginti novem
annis semper est locus petitioni, ut firmat Antonellus de
temp. legali 2 cap. 68 n. 75, ubi Rotae decisiones allegat,
ex quibus inducit, quod licet pensio non fuerit petita per
annos 30, per hoc non dicitur extincta , sed semper peti
posset a pensionarlo pro annis 29, quod post longam dispu-
tationem tenet Gigas de pension, q. 83 in qua addit n. 9
et 10 duas alias rationes; scilicet quia pensio comparatur
usufructui annuo atque alimentis; et in his praescriptio so-
lutionis non factae per annos triginta nihil praeiudicat.
Unde concludit d. q. 83 erit ergo conclusio quod pensio non
soluta per annos triginta, non erit praescripta, nisi pro
illa prima rata, a cuius decicrsione efßuxere anni triginta.
Hanc Gigantis doctrinam quam pluries Rota amplexa est,
sequitur etiam Card. De Luca de pens. disc. 67. n. 6 ita
scribens: verum facilis erat responsio quoniam aut dictum
silentium deducebatur in ordine ad praescriptionem et illa
non intrabat, cum ageretur de annuo debito conditionali, in
quo receptum est, etiam triennalem praescriptionem non
sufficere nisi pro annualitatibus decursis. »
Si igitur de pensionis existentia favore Vice-parochi imposi-
tae Bullae verba dubitare non sinunt: si contra ipsam praescri-
ptio invocari nullo pacto potest, ex hoc etiam quia Vice-paro-
chus summas ab anno 1874 ad annum 1886 non solutas petiit:
iam per se patet, Archipresbyterum ad praedictae summae a
Vice-parocho titulo pensionis reclamatae solutionem teneri.
348 ROMANA
Quin ab hac obligatione adimplenda Archipresbyterum

exonerare valeat factum, quod scilicet in Bulla collationis
paroeciae, praedictae pensionis nulla mentio fìat. Quando-
quidem ex adverso perpensum fuit, huiusmodi onus compre-
hensum esse sub generali clausula in ipsa Bulla expressa ;
scilicet : cum omnibus iuribus et oneribus adnexis.
IURA ARCHIPRESBYTERI. E X altera vero parte pro Ar-
chipresbytero observatum fuit, iuxta doctrinam ab ipso Cle-
ricatu traditam et pluribus in locis a S. Rota confirmatam,
pensiones quae per aliquod temporis spatium exactae haud
fuerunt, praescriptioni obnoxias esse. Sane S. Auditorium
decis. 591 n. 9 coram Buratto docet, praesumendam esse nul-
litaten\seu extinctionem pensionis, quae saltem per quinquen-
nium exacta haud fuit. Praeter haec in part. 16 recent, et in
decis. 266 n. 22 coram Priolo tradit, ceu extinctam habendam
esse pensionem, quae per decem annos nunquam praestita fuit.
Voet vero in Comment, ad lib. 33 ff. de usu et usufruct.
n. 4 in fine ad rem haec habet. « Plane si immemoriali tem-
pore reditus nullus annuus praestitus fuerit , totam annui
reditus obligationem peremptam esse facilius quis admiserit;
uti et illud, quod triginta annorum aut trientis saeculi de-
cursu tota redditus obligatio praescribi possit, si quis ad
redditum solvendum interpellatus recusaverit solutionem, et
se redditus debitorem esse negaverit, eoque ex tempore illud
annorum spatium praeterlapsum sit. »
In themate autem cum agatur de pensione, quae non ab
anno 1874 ad annum 1885, sed ab immemorabili tempore
praestita amplius fuit, quaeque nec in S. Datariae regestis
recensetur, forsan, ceu perpendit Emus Vicarius, quia aliunde
Vice-parochi sustentationi provisum fuit; iam per se patet
Archipresbyterum ad controversae pensionis praestationem
non teneri.
Hisce breviter delibatis, propositum fuit dirimendum se-
quens
ROMANA 349
Dubium
An et quomodo eoc-Archipresbyter S. Nicolai in Carcere
teneatur persolvere Vice-parocho eiusdem Ecclesiae annuam
pensionem scutorum 20 pro annis 14, quibus hic Vice-pa-
ro chi munere functus est.
RESOLUTIO. S. Congregatio Episc, et Regul. re perpensa
sub die 22 Augusti 1890 respondere censuit: Negative et
amplius.
Ex QUIBUS COLLIGES. I. Annuas praestationes praescri-
ptioni obnoxias esse, si per aliquod temporis spatium solu-
tae haud fuerunt.
II. Ad eas praescribendas non requiri tempus immemo-
riale vel triginta annorum aut trientis saeculi decursum ;
sed, iuxta S. Rotae doctrinam, satis esse decem vel quin-
que annorum lapsum.
III. Huiusmodi praescriptionem eo vel magis in themate
admittendam esse cum Vice-parochi sustentationi aliunde
satis provisum sit, et in Bullis collationis paroeciae de
pensionis onere nulla mentio reperiatur.
EX 3. CONGR. INDULGENTIARUM
Circa necessaria ad validam erectionem Stationum V i a e C r u c i s .
Die Q Augusti 1890.
Episcopus Constantiensis et Abrincensis, provinciae Rothoma-

g e n s i s i n Gallia, h u i c S . I n d u l g e n t i a r u m C o n g r e g a t i o n i h u m i l i t e r
exposuit :
Q u u m in u n a A p a m i e n s i d e die 25 S e p t e m b r i s 1871, Decret.
Authent S. C. Indulgentiarum, edit Ratisb., n. 294, l e g a t u r dis-
1
positio s e q u e n t i s t e n o r i s : « Circa e r e c t i o n e m s t a t i o n u m V i a e
Crucis, impetratis antea ab Apostolica Sede necessariis et op-
p o r t u n i s facultatibus, o m n i a e t s i n g u l a , q u a e t a l e m e r e c t i o n e m
respiciunt, scripto f i a n t , t a m n e m p e postulatio q u a m e i u s d e m
350 EX S. C. INDULGENTIARUM
e r e c t i o n i s c o n c e s s i o , q u a r u m i n s t r u m e n t u m i n actis E p i s c o p a t u s
r e m a n e a t , e t t e s t i m o n i u m s a l t e m i n c o d i c i b u s p a r o e c i a e s e u loci,
u b i fuerint e r e c t a e p r a e f a t a e s t a t i o n e s » ; h i n c q u a e r i t u r :
I. An postulatio erectionis scripto fieri debeat s u b p o e n a
nullitatis?
II. A n i p s a c o n c e s s i o E p i s c o p i , q u i a b A p o s t o l i c a S e d e fa-
c u l t a t e m obtinuit e r i g e n d i s t a t i o n e s V i a e Crucis, i t e m s c r i p t o f i e r i
d e b e a t s u b p o e n a nullitatis?
III. A n i n i p s a E p i s c o p i c o n c e s s i o n e m e n t i o f i e r i d e b e a t
facultatis o b t e n t a e a b i p s a Apostolica S e d e e r i g e n d i s t a t i o n e s
Viae Crucis, s u b p o e n a nullitatis?
I V . A n t a n d e m t e s t i m o n i u m e r e c t i o n i s i n actis E p i s c o p a t u
a u t i n c o d i c i b u s p a r o e c i a e s e u loci, i n q u o f i t erectio s t a t i o n u m
V i a e Crucis, i n s e r e n d u m sit s u b e a d e m nullitatis p o e n a ?
P o r r o S . C o n g r e g a t i o p r o p o s i t i s q u a e s i t i s ita r e s p o n d e n d u m
censuit:
Ad I. N e g a t i v e ; cf. D e c r e t u m s u b n. 175 (1).
Ad II. A f f i r m a t i v e ; cf. D e c r e t u m s u b n. 445 (2).
Ad III. C o n g r u i t ut fiat m e n t i o , s e d n o n est n e c e s s a r i a .
Ad IV. P r a e s c r i b i t u r i n s e r t i o testimonii e r e c t i o n i s in actis
e p i s c o p a l i b u s e t i n c o d i c i b u s p a r o e c i a e s e u loci, etc., s e d n o n
s u b p o e n a n u l l i t a t i s ; cf. D e c r e t u m s u b n . 294.
R o m a e , e x s e c r e t a r i a e i u s d e m S . C o n g r e g a t i o n i s , die 6 A u g u -
sti 1890.
(1) En citatum decretum: « Cum diversis non obstantibus regulis a S. C. Indul-

gentiis Sacrisque Reliquiis praeposita sub die 3 Aprilis 1731 ex Brevi s. m. Clemen-
tis XII die 16 Ianuarii eiusdem anni, et sub die 10 Maii 1742 ex brevi Ssmi D. N.
diei 30 Augusti 1741. ad varia explananda dubia, circa modum erigendi stationes, quas
Vias Crucis, seu Calvara, vocant, emanatis, non semel controversiae, ad ipsammet
S. Congregationem delatae fuerint super subsistentia, vel nullitate erectionis statio-
num huiusmodi, ex de tectu licentiae vel consensus respective obtinendi, ut in praeal-
legatis brevibus clare praecipitur : eadem S. Congregatio ad quascumque in futurum
eliminandas in hac re difficultates, die 30 Iulii 1748 censuit praescribendum esse,
quod in erigendis in posterum eiusmodi stationibus, tam sacerdotis erigent is depu-
tatio ac superioris localis consensus, quam respectivi Ordinarii, vel Antistitis, et
parochi, nec non superiorum ecclesiae, monasterii, hospitalis et loci pii, ubi eiusmodi
erectio fieri contigerit, deputatio, consensus et licentia, ut praefertur, in scriptis
et non aliter expediri, et quandocumque opus fuerit, exhiberi debeant, sub poena
nullitatis ipsiusmet erectionis ipso facto incurrendae. »
De quibus facta per me infrascriptum ipsius S. Congregationis Pro-Secretarium
SSmo D. N. die 3 Augusti eiusdem anni relatione, Sanctitas Sua votum S. Congre-
gationis benigne approbavit.
(2) Decretum, de quo hic sermo est, relatum fuit Vol. XII, 116.
S#3.~
351
EX S. CONGREGATIONE RITUUM
D E C R E T U M beatificationis et canonizationis ven. servi Dei Bartholomaei

M a r i a e Dal Monte sacerdotis et institutoris piae societatis missionum.
S U P E R DUBIO
An sit signanda Commissio Introductionis Causae in casu,

et ad effectum de quo agitur?
I n m y s t i c a D o m i n i v i n e a o p e r a r i u s inconfusibilis e t divini
v e r b i i n d e f e s s u s p r a e c o extitit B a r t h o l o m a e u s M a r i a Dal M o n t e ,
s a c e r d o s b o n o n i e n s i s . À r d e n t i s s i m â i p s e f l a g r a n s c h a r i t a t e to-
t u m s e dedit l u c r a n d i s Christo a n i m a b u s , p r o q u i b u s s a c r a s e x -
p e d i t i o n e s p e r m u l t a s Italiae civitates e t p a g o s n u l l i s t e r r i t u s
p e r i c u l i s n u l l i s q u e l a b o r i b u s p a r c e n s s u s c e p i t ; a t q u e i n eius-
m o d i s a c r i ministerii o p e r i b u s ineffabili zelo a d m o r t e m u s q u e
perseveravit. Et Deus, qui dat v e r b u m evangelizantibus virtute
multa, per hunc s u u m fidelem servum pene innumeras animas
e p e c c a t o r u m c o e n o r e t r a c t a s a d r e c t u m c h r i s t i a n a e vitae tra-
m i t e m r e d u x i t . S o c i e t a t e m insuper* i d e m Dei S e r v u s instituit
p r e s b y t e r o r u m , qui e i u s spiritu i m b u t i i n c e p t o s a c r a r u m e x p e -
d i t i o n u m o p e r i a s s i d u e a d l a b o r a r e n t . D e n i q u e f r a c t u s v i r i b u s su-
p r e m u m d i e m i n o s c u l o D o m i n i obivil a n n o M D C C L X X V I I I i n
pervigilio D o m i n i c a e Nativitatis, p r a e c l a r a m r e l i n q u e n s sancti-
tatis f a m a m .
H a e c p o r r o sanctitatis fama caelestium q u o q u e c h a r i s m a t u m
n e c n o n p r o d i g i o r u m , q u a e s u i famuli i n t e r c e s s i o n e a D e o p a -
t r a t a f e r e b a n t u r , suffulta, p o s t illius o b i t u m n e d u m n o n inter-
cidifc, s e d p e r i n t e g r u m s a e c u l u m e t a m p l i u s a d e o s u c c r e v i t , u t
ad Inquisitionem s u p e r his instituendam ordinaria auctoritate
i n Curia e c c l e s i a s t i c a b o n o n i e n s i t a n d e m d e v e n t u m sit. Q u a r i t e
expleta atque ad S a c r a m R i t u u m Congregationem delata, San-
c t i s s i m u s D o m i n u s N o s t e r L e o P a p a X I I I b e n i g n e indulsit, u t
d u b i u m de signatura Commissionis introductionis Causae prae-
dicti S e r v i Dei a g e r e t u r i n o r d i n a r i i s S a c r a e i p s i u s C o n g r e g a t i o -
n i s Comitiis a b s q u e i n t e r v e n t u e t voto C o n s u l t o r u m , licet n o n -
d u m e l a p s o d e c e n n i o a p r a e s e n t a t i o n e P r o c e s s u s informativi i n
352 EX S. C. RITUUM
actis e i u s d e m S a c r a e C o n g r e g a t i o n i s , n e q u e i p s i u s S e r v i Dei
scriptis a d h u c perquisitis et examinatis.
Hinc E m u s et R m u s D n u s Cardinalis L u c i d u s Maria Paroc-
chi, E p i s c o p u s A l b a n e n s i s h u i u s c e C a u s a e r e l a t o r , i n s t a n t e R m o
D n o P e t r o C r o s t a r o s a Antistite u r b a n o e i u s d e m C a u s a e P o s t u -
l a t o r e , a t t e n t i s q u e P o s t u l a l a t o r i i s litteris p l u r i u m E m o r u m S . R . E .
Cardinalium, R m o r u m s a c r o r u m Antistitum, a l i o r u m q u e Viro-
r u m t a m ecclesiastica, q u a m civili d i g n i t a t e p r a e s t a n t i u m , i n ordi-
n a r i o S a c r o r u m R i t u u m C o n g r e g a t i o n i s Coetu s u b s i g n a t a die a d
Vaticanum coadunato, s e q u e n s Dubium discutiendum proposuit,
nimirum: An sit signanda commissio Introductionis Causae in
casu, et ad effectum de quo agitur?
Et sacra e a d e m Congregatio, o m n i b u s accurate perpensis,
a u d i t o q u e voce et scripto R. P. D. A u g u s t i n o Caprara, s a n c t a e
Fidei p r o m o t o r e , r e s c r i b e n d u m c e n s u i t : Affirmative, seu si-
gnandam esse Commissionem, si Sanctissimo placuerit. Die 17
d e c e m b r i s 1889.
Quibus o m n i b u s Sanctissimo Dno Nostro Leoni P a p a e XIII
p e r i n f r a s c r i p t u m S e c r e t a r i u m f i d e l i t e r relatis, S a n c t i t a s S u a R e -
scriptum Sacrae Congregationis r a t u m h a b e n s , propria m a n u
s i g n a r e d i g n a t a est C o m m i s s i o n e m I n t r o d u c t i o n i s C a u s a e v e n .
S e r v i Dei B a r t h o l o m a e i M a r i a e Dal M o n t e p r a e d i c t i . Die 22 Ia-
n u a r i i 1890.
C. CARD. ALOISI-MASELLA, S. R: C. Praefectus.

L . h& S.
VINCENTIUS NUSSI 5. R. C. Secretarius.
INFORMATIO
Synopsis vitae Servi Dei. B o n o n i a e , e x H o r a t i o M a r i a

D a l M o n t e e t A n n a M a r i a B a s s a n i l u c e m p r i m o Dei F a m u l u s
a s p e x i t p r i d i e I d u s N o v e m b r i s a n . M D C C X X V I . Obtigit illi pa-
r e n t i b u s uti, t u m o p i b u s , t u m pietate c o n s p i c u i s , q u i e o d e m n a -
talitio die in m e t r o p o l i t a n o s. P e t r i t e m p l o i n f a n t e m s a c r o Ba-
p t i s m a t e a b l u i c u r a r u n t , B a r t h o l o m a e i , Caroli, M a r i a e e t Mel-
c h i o r r i s n o m i n i b u s impositis. M e m o r i a e p r o d i t u m est h a n c su-
s c e p t a m a parentibus p r o l e m manifesto referendam esse prodi-
gio; n a m , p r a e t e r q u a m q u o d p a r e n t e s i a m g r a v e s erant aetate,
INFORMATIO 353
n u n q u a m m a t e r in se conceptos liberos m a t u r o t e m p o r e in
l u c e m e d i d e r a t . U b i t a m e n q u i n t o s e p r a e g n a n t e m e s s e sensit,
ut r e s b e n e succederet, m u l t a s preces diu n o c t u q u e ad D e u m
fudit, a c s u p p l e x e t i a m a d o p e m c a e l e s t e m s . F r a n c i s c i a P a u l a ,
c u i s e v o t o o b s t r i n x i t , f i d e n t e r confugit, e o q u e a p u d D e u m suf-
f r a g a n t e , f i r m a e b o n a e q u e v a l e t u d i n i s B a r t h o l o m a e u m feliciter
p e p e r i t . H u i u s a c c e p t i beneficii m e m o r i a a d e o e i u s a n i m o inse-
dit, u t s . F r a n c i s c i v e s t e m , q u a m a n t e p a r t u m i n d u e r a t , a d obi-
t u m u s q u e gestaverit.
Ob egregias a u t e m virtutes, q u a e ab ineunte aetate in p u e r o
d u c e b a n t , q u a l i s ille q u a n t a s q u e f u t u r u s esset, i a m conficiendo
i u d i c a b a n t o m n e s ; n e c c o n c e p t a e o s fefellit opinio. F u i t scilicet
adulescens aspectu i u c u n d o et i n g e n u o ; veritatis adeo diligens,
ut, m o r t i s p e r i c u l o e t i a m i n s t a n t e , n e p e r i o c u m q u i d e m m e n -
tiri a u s u s esset. P a r e n t u m dicto a u d i e n s , e t a d p i e t a t e m m a x i m e
p r o c l i v i s ; n a m q u a m v i s p u e r u l u s , iugi v a c a b a t orationi, q u a m
saepe ad m u l t a m noctem, etiam saeviente hieme, protrahebat.
Licet i n t e r d u m m o r b o conflictaretur, nihilo s e c i u s o m n e s vigi-
lias a b E c c l e s i a p r a e c e p t a s religiose s e r v a r e v o l u i t ; a d e o u t spi-
r i t u a l e s e i u s m o d e r a t o r e s m a t e r adierit, u t t a n t a e a s p e r i t a t i vi-
tae m o d u m imponerent. Cum enim pectore laborare et sangui-
n e m e x o r e c r e b r o eiicere coepisset, v e r e b a t u r m a t e r , n e q u i d
g r a v i o r i s d e t r i m e n t i illius v a l e t u d o c a p e r e t .
Indoli, q u a e s e s e p r o d e b a t i n p u e r o , c a n d i d a e e t i n g e n u a e
m a g n a ingenii vis a c c e d e b a t , q u o d illico s e d u l i p a r e n t e s e x c o -
l e n d u m c u r a r u n t . A t p r a e c i p u a p a r e n t u m c u r a fuit, u t o m n i a
v i r t u t u m g e r m i n a t i m o r q u e Domini, qui v e r a e sapientiae initium
est, i n tenello p u e r i a n i m o i n s e r e r e n t u r . N e c ulli u n q u a m i n d u -
s t r i a e , nulli l a b o r i p e p e r c e r u n t , u t c h r i s t i a n i s p r a e c e p t i s ille im-
bueretur. Hinc optimis praeceptoribus e u m tradiderunt, s u b quo-
r u m c u s t o d i a difficile dictu est q u a n t u m profecerit. P r i m i s g r a m -
m a t i c a e r u d i m e n t i s p e r f u n c t u s , a d h u m a n i o r e s litteras e t philo-
s o p h i c a s d i s c i p l i n a s a n i m u m applicuit, q u i b u s citissime a b s o l u t i s ,
p a t e r , q u i d e e o m a g n a sibi p o r t e n d e b a t , m e r c a t u r a e f i l i u m d e -
s i g n a v i t , e u m q u e i n m e n s a s u a n u m m a r i a e x e m p l a n d i s litteris
a d d i x i t . A t l o n g e d i v e r s a e r a t via, q u a e altius B a r t h o l o m a e o
p r a e m o n s t r a b a t u r . D e u s enim i a m t u m ad s a c r a m militiam vo-
c a b a t adolescentem, ut sapientissimis divinae Providentiae con-
siliis s e r v i e n s e i u s g l o r i a m q u a m l a t i s s i m e p r o p a g a r e t : e t divi-
n a e voluntati libentissime B a r t h o l o m a e u s obsequebatur. Qua de
Acta, Tom. XXIII. fase. CCLXX. 23
354 INFORMATIO
caussa quidquid temporis v a c u u m a studiis haberet, in precibus

f u n d e n d i s , i n t e m p l i s i n v i s e n d i s a l i i s q u e i d g e n u s pietatis e x e r -
citationibus i m p e n d e b a t . P a t r u m Oratorii d o m u m v e n t i t a b a t , q u i
p u e r u m exercebant in sacris sermonibus memoriae mandandis.
C r e s c e n t i b u s a n n i s , d e s i d e r i u m e t i a m ecclesiastici s t a t u s ca-
pessendi in Bartholomaeo augebatur. Hoc porro desiderium
s . L e o n a r d o a p e r i r e s t u d u i t , q u i i l l u m s u a v i t e r a l l o q u e n s i n su-
s c e p t o consilio c o n f i r m a v i t , illique M i s s i o n a r i i v i t a m p r a e d i x i t .
Q u a r e n o n m o d o a s a c r a militia sibi m i n i m e r e c e d e n d u m e s s e ,
s e d i m o i n c o e p t o p r o p o s i t o a l a c r i u s sibi i n s i s t e n d u m constituit
iuvenis.
S i m u l a c e i u s p a r e n s , cui u n i c u s iste f i l i u s s u p e r e r a t , e i u s -
m o d i Dei F a m u l i p r o p o s i t u m audivit, a d e o i r a e indulsit, u t plu-
r e s v e x a t i o n e s a d h i b u e r i t , q u o facilius a p r a e c o n c e p t o consilio
e u m d i m o v e r e t , e t u t a l i a m v i a m c a p e s s e r e t , q u a m i p s e illi i a m
s t r a v e r a t a c m u n i e r a t . I m p r i m i s i t a q u e B a r t h o l o m a e o vetuit, n e
i n p o s t e r u m a d R m u m p a r o c h u m Z a n i s e c o n f e r r e t . A t Dei S e r v u s
nefas e s s e d u c e n s h o m i n i b u s p a r e r e , c u m h u m a n a m a n d a t a di-
v i n a e voluntati o p p o n u n t u r , p r a e c e p t o r e m r o g a b a t u t c l a n c u l u m
illuc p e r g e r e n t . Q u o d c u m p a t e r r e s c i v i s s e t , p r a e c e p t o r i i t e r u m
m a n d a v i t u t n a t u m F e r r a r i a m d u c e r e t , q u o vocatio a d s t a t u m
e c c l e s i a s t i c u m facilius a b e o e x u l a r e t . A e q u o a n i m o i n t e r e a c u n -
cta Dei F a m u l u s p e r f e r e b a t , e t q u o s a t i u s d i v i n a m v o l u n t a t e m
agnosceret, quin F e r r a r i a m pergeret, u n a c u m praeceptore suo
in t e m p l u m v u l g o - delle Muratelle - secessit, u b i o c t i d u o spiri-
t u a l i b u s exercitiis v a c a v i t . H i s c e p e r a c t i s , r u r s u s s u s c e p t u m c o n -
silium patefecit p a r e n t i , q u i m a g i s m a g i s q u e i n i r a s e x a r d e s c e n s
e o p r o r u p i t , u t a v e r b e r i b u s c o n t r a n a t u m n o n a b s t i n e r e t , et, Bar-
t h o l o m a e i v o c a t i o n e m i n p r i o r e m p r a e c e p t o r e m coniiciens, h u n c
expulit, n a t i q u e e d u c a t i o n e m C a n o n i c o Garofali, s p e c t a t i s s i m a e
vitae S a c e r d o t i , c o m m i s i t . H i c p o r r o , a l i q u o t p o s t d i e s i n c o n -
spectu patris constitutus, e u m strenue coarguit, quia divinae vo-
luntati obluctari a u d e b a t ; q u a m alter t a n d e m a g n o s c e n s , a e g r o
licet a n i m o , c o n c e s s i t u t B a r t h o l o m a e u s e c c l e s i a s t i c o m i n i s t e r i o
sese manciparet.
Clericalis vitae c u r r i c u l u m i n g r e s s u s a n n o 1745, a d o m n i a
exercitia e t pietatis o p e r a , q u a e a d n o v u m v i t a e g e n u s perti-
n e r e p o t e r a n t , diligenter e t i m p e n s e i n c u b u i t . H i n c ieiunia, ora-
t i o n e m , c a s t i m o n i a m , s t u d i u m m a g i s m a g i s q u e dilexit. A d S c h o -
l a s P i a s s a c r a s q u e Sodalitates, q u a e d i e b u s festis h a b e b a n t u r ,
INFORMATIO 355
itabat, p o p u l u m e r u d i e b a t p e r C a t e c h e s e s a d d i á l o g o s d i s p e r -
titas.
Sacerdotio insignitus ad theologicas disciplinas acrius incu-
buit, e t s t u d i i s i a m e x p l e t i s e t L a u r e a d o n a t u s , n o n a m p l i u s
s u i s e e s s e i u r i s intellexit, a t q u e i d e o a d p o s t r e m u m u s q u e vi-
t a e s u a e t e m p u s i n v i n e a D o m i n i a d e o s u d a v i t e t alsit, u t s e m -
piternam tantum proximorum salutem adamaret. Erga omnes
mitis et suavis, sacris confessionibus excipiendis saepe dies no-
ctesque integras traducebat, charitate in p r o x i m u m quotidie ma-
g i s effervescente, a d v e r b u m Dei p o p u l i s n u n t i a n d u m v o c a b a -
tur : et ideo s a c r a s Scripturas, o p e r a s a n c t o r u m P a t r u m , Cano-
nes conciliorum perlegebat et s u m m a t i m perstringebat, et in
r e m s u a m d e r i v a b a t , u t m a t e r i e s a p t a f i e r e t a d q u a s l i b e t con-
ciones. A c e r r i m a vero, q u a p r a e d i t u s a n a t u r a fuerat m e m o r i a ,
f i e b a t ut, q u i d q u i d e x c o n c i o n a t o r i b u s s a c r i s a u d i v i s s e t , q u a m
fidelissime retineret.
Q u a m v i s i a m inde, e x q u o a d S a c e r d o t i i d i g n i t a t e m e v e c t u s
fuit, itineribus, m i s s i o n i b u s , exercitiis et q u a d r a g e s i m a l i b u s c o n -
c i o n i b u s m a x i m a m d i e r u m p a r t e m i m p e n d e r e coepisset, nihilo-
m i n u s i n t e r tot t a n t a s q u e a p o s t o l i c i m i n i s t e r i i c u r a s a l i q u a o p u -
s c u l a i n l u c e m edidit. N e q u e s u n t o m i t t e n d a pia p r o Ecclesia-
sticis exercitia, q u a e m a n u s c r i p t a reliquit, q u a e q u e m a g n i s lau-
d i b u s e f f e r u n t u r . V e r e a u r e u s est ille libellus, q u e m clericis a d
m a i o r e s O r d i n e s a s p i r a n t i b u s inscripsit, cui t i t u l u s - Ordinandis
monita. H i s c e adiecit c a e r e m o n i a r u m c o m p e n d i u m , q u a e in sa-
c r i s litandis s e r v a r i d e b e n t . P r a c t i c a m e t i a m I n s t r u c t i o n e m p r o
Confessione e t C o m m u n i o n e r i t e p e r a g e n d a e x a r a v i t . A t o p u s ,
q u o d p a r i b u s v e r b i s c o m m e n d a r i n e q u i t , illud fuit q u o d t i t u l u m
p r a e s e f e r t - Gesù al cuore del Sacerdote secolare e regolare.
Accidit ut a n n o 1730 a R m o D. Julio C a e s a r e Canali, v i r o
s a n c t i t a t e vitae e x i m i o , q u i i n t e m p l o S . I s a i a e p a r o c h i m u n u s
obibat, c u r a t u m sit u t b i s i n a n n o a d d u a s p a r o e c i a s b o n o n i e n -
s i s d i o e c e s e o s , q u a e spirituali a u x i l i o m a g i s i n d i g e r e n t , n o n n u l l i
s a c e r d o t e s m i t t e r e n t u r , q u i c h r i s t i a n a p r a e c e p t a p o p u l u m edu-
c e r e n t . H u i c m u n e r i a n n o 1750 Dei F a m u l u s deligitur, qui, sibi
sociis adscitis d o c t r i n a , zelo e t p i e t a t e i n s i g n i b u s , e a s p a r o e c i a s
i m p i g e r e t n a v i t e r e v a n g e l i z a r e coepit. H i n c e x o r d i a p e t e n d a
sunt longorum illorum laborum, quos in sacris missionibus
o b e u n d i s a d o b i t u m u s q u e p e r e g i t . P o r r o i n c r e d i b i l e d i c t u est
q u a n t u m Dei F a m u l u s i n s u d a v e r i t , u t a d b o n a m f r u g e m p e c c a -
356 ' INFORMATIO
t o r e s c o n v e r t e r e t . N e c u l l u s e i l a b o r u m m o d u s , n e c ulla a b o p e -
r i b u s q u i e s d a b a t u r ; q u o c u m q u e a c c i t u s esset, e vestigio o c c u r -
r e b a t nihil i n t e m p e s t a m n o c t i s h o r a m , a e s t u m v e l a e r i s a s p e r i -
tatem aliaque itinerum incommoda pertimescens. I m m e n s u m
p o r r o fuisse e i u s m i s s i o n u m f r u c t u m , i n n u m e r a s q u e p e c c a t o r u m
conversiones o m n e s unanimiter testantur. T a m uberis spiritualis
boni fama u b i q u e propagata, suis petitionibus e u m Episcopi ur-
g e b a n t , illius o p e r a m e t m i n i s t e r i u m p r o d i o e c e s i b u s s t u d i o s e
efflagitantes. N e c aliter r e s c e d e r e p o t e r a t ; n a m , q u a e o m n i a a d
optimum et sanctum oratorem instruendum desiderari possent,
in eo r e p e r i e b a t u r . Quibus accedebat gratia divinitus data, ob
q u a m h o m i n u m corda in Deum rapiebantur.
Infinita p r o p e s u n t , s i o m n i a r e c e n s e r i v e l l e n t loca, q u a e p l u s
q u a m viginti q u i n q u e a n n o r u m s p a t i o apostolicis e x c u r s i o n i b u s
ille p e r a g r a v i t : in o m n e s e n i m fere Italiae p r o v i n c i a s a c c i t u s fuit.
Q u u m p o r r o i n n u m e r i essent fructus, qui eius Missiones seque-
b a n t u r , c o m m u n e e r a t Christifidelium d e s i d e r i u m e u m i t e r u m a u -
diendi. O c c a s i o n e a u t e m u n i v e r s a l i s Iubilaei a m e m o r a t o Pontifice
indicti, C a r d i n a l i s U r b i s V i c a r i u s M a r c u s A n t o n i u s C o l o n n a R o -
m a m D. F. arcessivit, eique missionem in Foro Agonali per-
a g e n d a m c o m m i s i t . T a n t a fuit c i v i u m o m n i u m o r d i n u m f r e q u e n -
tia a c t a n t a a n i m o r u m c o m m o t i o effecta est, ut, m a g n a l a c r y -
m a r u m v i e x a u d i e n t i u m oculis e x u n d a n t e , incredibilis p r o p e
fructus ex eius s e r m o n i b u s ab o m n i b u s caperetur.
H u i u s apostolici zeli, q u o i p s e f l a g r a b a t , m o n u m e n t u m reli-
quit. C u m e n i m o b p a r e n t i s o b i t u m s a t a m p l u m p a t r i m o n i u m
adiverit, p r o a n i m a r u m b o n o , cui u n i c e p r o s p i c i e b a t , o m n e s di-
vitias i m p e n d e r e constituit, s t a t u i t q u e Piam Missionum Operam
instituere, q u a e ab eius n o m i n e n u n c u p a t u r . Duplicem p o r r o finem
sibi a s s e q u i p r o p o s u i t . P r i m o q u i d e m p e c c a t o r u m o m n i u m c o n -
v e r s i o n e m ac a n i m a r u m s a l u t e m c u i u s c u m q u e regionis vel dioe-
c e s e o s , s i f i e r i potest, s p e c t a b a t . D e i n d e v e r o m a x i m e c u p i e b a t ,
u t b o n o n i e n s i Dioecesi n u n q u a m d e f u t u r i e s s e n t apostolici viri.
P o r r o u t p a t e a t q u a n t a p r u d e n t i a o p u s i s t u d e x c i t a v e r i t , sufficit
t e s t a m e n t a r i a s e i u s t a b u l a s c o n s u l e r e . Illud i n t e r i m n o n a b s r e erit
a d n o t a s s e , b e n e d i x i s s e profecto d i v i n a m B o n i t a t e m h u i c O p e r a e
a Dal Monte i n s t i t u t a e : s i q u i d e m e t i a m h o d i e v i d e r e est n o n e x i -
guos inde fructus in italarum dioecesium b o n u m derivari. Quod
c e r t e a r g u m e n t i est e u m d e m F u n d a t o r i s s p i r i t u m n o n m i n u s i n
sodalibus ac in moderatoribus adhuc integrum perseverasse.
INFORMATIO 357
C u m h a e c e t alia m u l t a p r o a n i m a r u m s a l u t e p e r e g i s s e ! ,
ad 52 aetatis a n n u m pervenit. Hic l a b o r u m ac mortalis curriculi
f i n i s B a r t h o l o m a e o fuit. N a m febri c o r r e p t u s p o s t a c e r b o s m o r b i
c r u c i a t u s , q u o s p a t i e n t i s s i m e tulit, c a d u c a m h a n c v i t a m e v a n -
gelicis l a b o r i b u s a t t r i t a m , e t v i r t u t u m o m n i u m o r n a t u p r a e c l a -
r i s s i m a m c u m s e m p i t e r n a felicitate c o m m u t a v i t . D i e m obiit su-
p r e m u m B o n o n i a e pervigilio Nativitatis D o m i n i a n . 1778. V i x
e i u s m o r s f a m a e v u l g a t a fuit, i n g e m u e r e o m n e s , q u i p o r r o S a n -
c t u m e vivis fuisse e r e p t u m c o n c l a m a b a n t . S u b d i e m e i u s cor-
p u s ob n i m i u m populi c o n c u r s u m transferri debuit in paroeciae
t e m p l u m S . Michaelis A r c h a n g e l i . E i u s e x u v i a e q u a t r i d u o e x -
positae e u m d e m colorem ac flexibilitatem servarunt, t a m q u a m
s i vita f r u e r e n t u r , d o n e c , p a r e n t a l i b u s p e r s o l u t i s , t u m u l a t a e fue-
r u n t i n m e m o r a t o t e m p l o a n t e a r a m Crucifixi e t B . M . V i r g i n i s
titulo A p o s t o l o r u m . H i c s e r v a t a e f u e r u n t u s q u e a d a n n u m 1808:
hoc vero anno in celeberrimam S. Petronii Basilicam translatae
ac p r o p e a r a m Beatae Paciferae Virginis conditae sunt. Sancti-
tatis e t m i r a c u l o r u m f a m a , q u a v i v e n s f l o r u e r a t , q u i n i m m i n u e -
retur, magis magisque, eo demortuo, percrebuit, latiusque se
p r o p a g a v i t , p r a e s e r t i m c u m p l u r a f e r a n t u r p r o d i g i a e i u s inter-
c e s s i o n e a Deo p a t r a t a , d e q u i b u s m o x s e r m o i n s t i t u e n d u s est.
DE VIRTUTIBUS IN GENERE.
De Fide heroica. Q u u m d e theologicis et c a r d i n a l i b u s vir-

t u t i b u s , q u a e i n Dei F a m u l o e x c e l l u e r u n t , s e r m o n e m i n s t i t u e r e
d e b e a m u s , a theologalibus initium capimus, utpote q u a e prae-
s t a n t i o r e s s u n t , uti d o c e t d i v u s T h o m a s 2 . 2 . q u a e s t . 2 3 . a r t . 6 .
P o r r o e a s inter p r i n c i p e m l o c u m t e n e t F i d e s , q u a m n o n i m m e -
rito t r i d e n t i n a S y n o d u s n u n c u p a v i t « h u m a n a e s a l u t i s i n i t i u m ,
f u n d a m e n t u m e t r a d i c e m o m n i s iustificationis, s i n e q u a i m p o s -
sibile est p l a c e r e Deo, e t a d f i l i o r u m e i u s c o n s o r t i u m p e r v e -
n i r e » Sess. V. Cap. 8. H i n c s. P e t r u s D a m i a n u s i l l a m definivit
« originem virtutum, b o n o r u m o p e r u m fundamentum, et totius
h u m a n a e s a l u t i s e x o r d i u m » Opp. Tom. 3 opuse. 1 de fide
pag. 385. I a m v e r o q u i s q u i s r e c t e ac d i l i g e n t e r A c t o r u m t a b u -
l a s lustret, i n d u b i a e t l a u d a n d a q u i d e m v i r t u t i s h u i u s a r g u m e n t a
Dei F a m u l u m p r o d i d i s s e fatebitur. I p s a e n i m v i t a e s u a e p r i -
m a e v a a e t a t e piis t a n t u m sodalitiis i n t e r e s s e s t u d u i t , p r a e l a e -
titia g e s t i e n s s i c u m e o r u m m o d e r a t o r i b u s d a r e t u r i m m o r a r i ,
358 INFORMATIO
ut fidei veritates et quidquid ad catholicam Religionem perti-
n e r e t p o s s e t a d d i s c e r e . N e c firmiter t a n t u m m o d o , q u a e i p s e d i -
dicerat, c r e d e b a t : n a m e a d e m f i d e i m y s t e r i a alios e d o c e r e s a -
t a g e b a t , e t p r a e c i p u a e i u s sollicitudo i n e o e r a t u t c h r i s t i a n a
Catechesi p u e r i e r u d i r e n t u r .
V i v u s a u t e m , q u e m c o r d e c o n c e p e r a t f i d e i a r d o r , effecit u t
o m n e s u u m studium in s e m p i t e r n a m p r o x i m o r u m salutem con-
ferret, n e c aliud q u i d q u a m u n q u a m q u a e s i v i t Dei F a m u l u s , nisi
u t p e c c a t o r u m h o m i n u m a n i m a s Christo lucrifaceret. A d h u n c
finem divitias, i l l e c e b r a s et s a e c u l i f a s t u m c o n t e m p s i t , ut Mis-
sionarii v i t a m l a b o r i b u s a t q u e o m n i g e n i s p r i v a t i o n i b u s r e f e r t a m
a r n p l e c t e r e t u r . Quin i m m o p r o h a c f i d e m o r t e m o p p e t e r e p a r a -
t u s erat, p r o u t i e i u s t e s t a n t u r v e r b a , s u s p i r i a e t consilia a b aliis
quaesita, quotiescumque A s i a m cogitans, r e m o t i s s i m a m illam
r e g i o n e m a n i m o s p e c t a b a t f l a g r a n t i s s i m o i n c e n s u s d e s i d e r i o , il-
lic E v a g e l i u m n u n t i a n d i , a c p o p u l o s i n f i d e m Christi r e c i p i e n d i .
E x q u o profecto d e s i d e r i o p e r s p i c u u m h e r o i c a e f i d e i a r g u m e n -
t u m p e t e n d u m esse, scitissime d o c e t C a r d i n a l i s d e L a u r e a , ita.
e d i s s e r e n s : « Etsi a u t e m n o n a c c i d e r i t c a s u s e x p o s i t i o n i s v i t a e ,
a d h u c t a m e n f i r m a a n i m i p r a e p a r a t i o a c dispositio s e e x p o n e n d i ,
si occasio u r g e r e t , sufficit ad a r g u e n d a m h e r o i c a m fidem In 3
sentent, disp. 32 de viri. heroie. Art. 9 n. 231. E x q u o d e s i d e r i o
i n c e n s u s S. D. petiit a S e c r e t a r i o s. C. P r o p a g a n d a e ut ad in-
fideles mitteretur.
A t v e r o alia viri illius m e n s fuit. Q u a m o b r e m S e r v u s Dei
huius animadversionibus m o d u m gerens, atque hinc p e r p e n d e n s
d e b i l e m s u a m v a l e t u d i n e m , apostolicis l a b o r i b u s a t t r i t u m , illinc
i t i n e r u m difficultatem, q u a e f o r t a s s e s u p e r a r e n o n valuisset,.
t a m q u a m divino o r a c u l o , voci a c q u i e v i t S e c r e t a r i i C o n g r e g a t i o -
nis de P r o p a g a n d a Fide, qui e u m a praeconcepto proposito
d i s s u a d e b a t ; a t q u e i d e o p r o spirituali I t a l o r u m b o n o r e l i q u u m
s u a e vitae t e m p u s i m p e n d i t . V e r u m t a m a r d e n s Religionis p r o -
p a g a n d a e studium a t q u e a n i m a r u m salutis n e q u a q u a m i r r i t u m
cecidisse d i c e n d u m e s t ; s i q u i d e m illud c a u s s a e fuit c u r s t r e
n u u s Christi m i l e s alios s a c e r d o t e s h o r t a r e t u r , u t a d i n f i d e l e s
pergerent, eosque Evangelii l u m i n e illustrarent.
V e r u m ad catholicae fidei veritates a s s e r e n d a s h a u d n e c e s s e
fuit, u t e x Italiae f i n i b u s B a r t h o l o m a e u s e g r e d e r e t u r , e o q u i a
l a t i s s i m u s e i p a t u i t c a m p u s p r o spirituali I t a l o r u m utilitate s u u m
i n c e n s u m z e l u m e x e r c e n d i . N o n facile dictu est q u o t v i c o s e t
INFORMATIO 359
o p p i d a e t civitates e t p r o v i n c i a s c o n c i o n a n d o p e r a g r a v e r i t , q u o t
i m p i o s e v i t i o r u m v e t e r n o e r e x e r i t , et q u o t l a ñ a n t e s in fide con-
firmaverit. In dissidentium animis, discordia omni composita,
i t e r u m a s s o c i a n d i s , Dei F a m u l i v e r b u m q u a m m a x i m e v a l e b a t .
H a c enim s u p e r re plura in m e d i u m proferri possent e x e m p l a .
T o t a a u t e m e i u s vita a s s i d u a p r a e d i c a t i o fuit, et in s e r m o -
n i b u s , q u o s d e Deo h a b e b a t , s a n c t o pietatis f e r v o r e i p s e incen-
sus, o m n e s auditores commovebat. P o r r o q u a m m a x i m e studuit
ad omnium virtutum cultum fidelium animos informare et in
e o r u m c o r d i b u s f i d e m e x c i t a r e , u t o p e r i b u s etiam e a m f i d e m
o s t e n d e r e n t , q u a m v e r b i s profiteri a s s e r e b a n t . Q u a d e c a u s s a
in missionibus et quadragesimalibus sermonibus n u n q u a m fidei
c o n c i o n e m , a b s e affabre e l a b o r a t a m , p r a e t e r m i t t e b a t . P r a e t e r e a
m a x i m o tabescebat dolore, quoties sive directe sive indirecte
f i d e i i n t e g r i t a t e m a b h o s t i b u s c a r p i p e r s p i c i e b a t ; n e ô ulli u n -
q u a m p e p e r c i t i n d u s t r i a e , u t e fidelium m a n i b u s l i b r o s p r a v i -
tate infectos e r i p e r e t ; d o c t o s e t i a m ecclesiasticos v i r o s , q u i b u s -
c u m amicitiae foedere iungebatur, etiam atque etiam e x h o r t a n s
ut pro fide decertarent.
V e r u m t a m e n s i c u m ipsis h e b r a e i s vel h a e r e t i c i s a g e n d u m
esset, h a u d acri stylo s e d solidis a r g u m e n t i s u t e b a t u r , u t a d
f i d e i v e r i t a t e m a m p l e c t e n d a m s u a v i t e r s i m u l a c fortiter illos ad-
d u c e r e t . I a m v e r o e x m i s s i o n a r i i e t c o n c i o n a t o r i s officio s t r e n u e
exercito eximiae fidei a r g u m e n t u m desumi posse Rosignalius
ita d o c e t : « A l t e r a actio e x t e r n a e fidei est t r a d e r e fidem aliis ».
De act. vir. lib.'L c. XIII. Quin i m o B e n e d i c t u s X I V scribit,
i d e o a l i q u o r u m S e r v o r u m Dei h e r o i c a m f i d e m l a u d i b u s efferri,
« q u o d longam, e x i m i a m et laboriosam c u r a m in t r a d e n d a do-
c t r i n a c h r i s t i a n a et r u d i b u s in fide i n s t r u e n d i s p r a e s t i t e r i n t »
Lib. III c. XXIII n. 9. U t r u m q u e q u i d e m Dei F a m u l u m p r a e -
stitisse e x iis q u a e h u c u s q u e dicta s u n t i n a p r i c o est.
At, q u o n i a m s a p i e n t i s est futuris e t i a m p r o s p i c e r e , h i n c n o n
p r a e s e n t i u m t a n t u m , s e d f u t u r o r u m q u o q u e b o n u m Dei S e r v u s
intendit, e t a d h u n c f i n e m m a g n a c u m p r u d e n t i a e t s t u d i o - So-
c i e t a t e m P i a e O p e r a e M i s s i o n u m instituit. E t q u i d e m a d eius-
m o d i a r d u u m o p u s s u s c i p i e n d u m e o fidei a r d o r e i m p e l l e b a t u r
q u o ille a e s t u a b a t , p r o u t i e x e i u s epistola, q u e m S a n c t i m o n i a e
c u i d a m s c r i p s e r a t , c o l l i g e r e d a t u m est.
Clara q u i d e m h a e c s u n t , h e r o i c a e f i d e i a r g u m e n t a : a t p e r -
s p i c u a a d h u c s u p p e t u n t i n Actis indicia, e x q u i b u s p l e n i o r e t
360 INFORMATIO
illustrior fidei d e m o n s t r a t i o confici v a l e a t . Q u u m e n i m « m a x i -

m a e f i d e i s i g n u m est m a x i m a e t n o n c e s s a n s oratio, q u i a m a -
x i m e c r e d i t u r D e u m et p o s s e et velle e x a u d i r e » Card, de Lau-
rea in 3 sentent. Tom. 2. disp. 32 art. 9 n. 195; h i n c , totis
v i r i b u s vel a puerili aetate s a n c t a e h u i c e x e r c i t a t i o n i vacavit
B a r t h o l o m a e u s . E t i a m q u u m iter faceret, i n m e d i t a t i o n e r e r u m
divinarum et precibus tempus absumebat.
Quid a u t e m d i c a m d e p r o f u n d a v e n e r a t i o n e e r g a s s m u m Eu-
c h a r i s t i a e s a c r a m e n t u m , i n q u o v e r u m Christi c o r p u s e t san-
guis continetur? Semel in h e b d o m a d a p r i m u m consuevit ad
s a c r a m S y n a x i m a c c e d e r e ; d e i n d e c l e r i c u s factus quotidie. I a m -
v e r o e x pia e t frequenti s a c r a m e n t o r u m s u s c e p t i o n e c e r t u m
f i d e i a r g u m e n t u m inferri p o t e s t i u x t a M a t t h a e u m s e n t e n t i a m
a i e n t i s : « Qui s a c r a m e n t i s P o e n i t e n t i a e et E u c h a r i s t i a e u t i t u r
t e m p o r e n o n t a m a lege p r a e s c r i p t o , q u a m f r e q u e n t i s s i m e , e t
m a x i m o devotionis affectu a d illa accedit, hic, i n q u a m , est p l a n e
fide h e r o i c a p r a e d i t u s » Praet. Theol, canon. lib. 2. c. 2. n. 1
et 17. N e c silentio p r a e t e r i r i d e b e t q u a n t o s t u d i o c o n t e n d e r i t ,
ut maximi honores huiusmodi sacramento tribuerentur. Enim-
vero n e d u m pueros et aedituos r e p r e h e n d e b a t , quoties h a u d
g e n u a f l e c t e n t e s a n t e E u c h a r i s t i a e s a c r a m e n t u m t r a n s i b a n t , ve-
r u m etiam in postremis Missionum diebus satagebat, ut s a c r u m
Christi c o r p u s p e r v i a t i c u m a e g r o t a n t i b u s afferretur, o m n e s q u e
h o r t a b a t u r , u t debita, r e v e r e n t i a a t q u e o r d i n e u n a c u m c e r e i s
a c c e n s i s illum c o m i t a r e n t u r .
T a m i m p e n s a d e v o t a e voluntatis significatio e r g a s s . E u c h a -
ristiae s a c r a m e n t u m s e i u n g i c e r t e n o n p o t e r a t a b i n t i m o pieta-
tis affectu, q u o D e i p a r a m V i r g i n e m v e n e r a b a t u r . H a n c s e m p e r
h a b u i t loco m a t r i s c a r i s s i m a e , f e r v e n t i q u e a m o r e d i l e x i t : u t a d
M a r i a m confugerent o m n e s hortabatur, eiusque devotionem in
cordibus h o m i n u m incendere satagebat. P o r r o omni vi homines
p r a v o s i m p e d i s s e , q u o m i n u s Deo i n f e r r e n t i n i u r i a s , p r a e c l a r u m
e t ineluctabile divini a m o r i s a r g u m e n t u m e s s e n e m o negabit,
fatente A u g u s t i n o : « B o n o zelo c o m e d i t u r q u i q u a e l i b e t p r a v a ,
q u a e viderit, c o r r i g e r e s a t a g i t ; si nequit, tulerat et g e m i t » s. Au-
gust. Tract. 10 in loann. A t q u i i d e m c r i t e r i u m rei n o s t r a e aptan-
d u m , q u u m d e s a n c t o Dei F a m u l i zelo A c t a l o q u a n t u r , q u o ipse,
e r g a d i v i n a m M a t r e m i n c e n s u s , p l u r i m u m a d l a b o r a b a t , u t eius
h o n o r e m a p e r d i t o r u m h o m i n u m iniuriis t u e r e t u r .
S e d e n i m virtutis h u i u s h e r o i c i t a s l u c u l e n t i s s i m e e t i a m de-
INFORMATIO 361
p r o m i t u r e x p r a e c e p t o r u m Dei e t E c c l e s i a e o b s e r v a n t i a , n a m
« q u i c r e d i t Deo, attendit m a n d a t i s » Eceles. 32, 28. H i n c m o n e t
s. G r e g o r i u s : « V e r a fides est, q u a e in h o c , q u o d v e r b i s dicit,
m o r i b u s n o n c o n t r a d i c i t etc. T u n c e n i m v e r a c i t e r f i d e l e s s u m u s ,
si q u o d v e r b i s p r o m i t t i m u s , o p e r i b u s c o m p l e m u s Homil. 28 in
Evangel.
D e m u m ut heroicae fidei plena et concludens demonstratio
h a b e a t u r , silentio p r a e t e r i r i n e q u i t o b s e q u i u m , q u o E c c l e s i a m
eiusque s u p r e m u m Pastorem venerabatur. Cum enim paullo
a n t e e i u s o b i t u m c o n t r a l e g i t i m a m E c c l e s i a e p o t e s t a t e m a ca-
t h o l i c a e religionis h o s t i b u s a c e r r i m u m b e l l u m s u s c i p e r e t u r , q u o t -
q u o t d o c t r i n a e m i n e r e n t v i r o s h o r t a b a t u r , u t o m n e s i c t u s a ve-
ritatis inimicis illatos r e t u n d e r e n t , e r r o r e s refellerent, m e n d a -
cium confutarent. H a c ipsa de caussa ad doctissimum v i r u m
S t e p h a n u m Borgia, S . R . E . C a r d i n a l e m , e p i s t o l a m misit, q u a
illum p r e c a b a t u r , ut contra Matris Ecclesiae hostes sui ingenii
aciem adhiberet. Q u u m porro tam eximia praeditus esset fide,
R o m a n u m P o n t i f i c e m uti I n d u l g e n t i a r u m d i s p e n s a t o r e m u l t r o
colebat, q u a s l u c r a r i p r o v i r i b u s s a t a g e b a t . I a m v e r o s i o m n i a
indicia e t a r g u m e n t a , q u i b u s h e r o i c a f i d e s d e m o n s t r a t u r , i n Dei
F a m u l o nostro reperimus, quid prohibet q u o m i n u s fateamur
p r i m a m h a n c ex theologalibus virtutibus praeclarissime in eo
eminuisse ?
De Spe heroica. E x fidei p r a e s t a n t i a m e r i t o d e d u c i t u r
h a u d m i n u s e x i m i a m fuisse Dei F a m u l i S p e m , p r o p t e r e a q u o d
d u a e i s t a e v i r t u t e s ita a r c t o i n t e r s e n e x u c o p u l a n t u r , u t alte-
r a m alterius comitem esse oporteat, ceu docet s. A u g u s t i n u s ,
d u m s c r i b i t : « N e c e s s e est, u t i n q u o est f i d e s , q u a e dilectio-
n e m o p e r a t u r , s p e r e t q u o d D e u s p o l l i c e t u r » Serm. 53 de Verb.
Matth. 5 cap. 10 n. 11. P o r r o , n e m i n e m p r a e t e r i t h u i u s virtutis
a c t u s alios f o r m a l e s , alios v i r t u a l e s e s s e . D e u t r i s q u e s u m m a -
r i a e t a b u l a e satis a m p l a m e t s o l i d a m m a t e r i a m n o b i s s u p p e d i -
tant. C u m enim p r i m a r i u m et p r a e c i p u u m spei obiectum in ae-
terna beatitate consistat, q u a m a b o n o r u m o m n i u m largitore
e x p e c t a m u s , illuc B a r t h o l o m a e u s a p u e r i l i a e t a t e a d p o s t r e m u m
u s q u e vitae t e m p u s o m n e s s u a s c o g i t a t i o n e s , s e r m o n e s a c o p e r a
direxit, n e c p r o p t e r a p o s t o l i c o s s u s c e p t o s l a b o r e s , u l l u m u n q u a m
h u m a n u m p r a e m i u m s p e c t a v i t , m e m o r illius m o n i t i : « S p e r a
in D o m i n o , et fac b o n i t a t e m » Psal. 3. 36. Q u o d ex Actis liquet.
Ad actus formales spei pertinent etiam iuges et n u n q u a m
362 INFORMATIO
i n t e r m i s s a e p r e c a t i o n e s ; q u a e q u i d e m a d s p e m h e r o i c a m de-
m o n s t r a n d a m conferunt s u m m o p e r e , quia n e m o q u a n t u m v i s
sapiens reperiretur qui p l u r i m u m t e m p o r i s o r a n d o insumeret,
nisi s p e m , s a l t e m a n i m o foveret, b o n u m , q u o d petit, sibi D e u m
fore c o n c e s s u r u m . Q u a p r o p t e r e t i s t u d i n d u b i u m s p e i i n d i c i u m
in Dei F a m u l o enituit.
G r a d u m faciendo a d v i r t u a l e s a c t u s a n i m a d v e r t i t u r , p r a e c i -
p u u m sibi l o c u m v i n d i c a r e t e r r e s t r i u m b o n o r u m c o n t e m p t u m ,
q u i l u c u l e n t i s s i m u m h e r o i c a e s p e i a r g u m e n t u m constituit, p r a e -
s e r t i m s i p e r p e n d a t u r Dei F a m u l u m o b p l u r i m a d o n a illi divi-
n i t u s collata p r a e c l a r a s q u e m e n t i s e t a n i m i d o t e s a d d i g n i t a t u m
a c h o n o r u m g r a d u s a d i t u m sibi a p e r i r e p o t u i s s e . V e r u m u t stu-
diosius e t e x p e d i t i u s a d s e m p i t e r n a e felicitatis a d e p t i o n e m , q u a m
unice inhiabat, s u a s vires intenderet, m u n d a n a omnia, q u i b u s
h o m i n e s inniti solent, d e s p e x i t , c u n c t a s q u e difficultates s u p e r a -
vit, q u a e illi o b i i c i e b a n t u r ne in s a n c t i s p r o p o s i t i s p e r s t a r e ! ; q u i n
i m m o patris vexationes, illum a divino famulatu acrius prose-
q u e n d o d e t e r r e n t i s , a e q u o a n i m o pertulit. V u l t u s h i l a r i t a s a c
perfecta d i v i n a e v o l u n t a t i c o n f o r m a t i o e v i d e n t e r i n Dei F a m u l o
s e s e prodidit i n d i u t u r n i s d o l o r i b u s p a t i e n t e r t o l e r a n d i s , q u o s
e x p e d i s f r a c t u r a p e r p e t i d e b u i t , n e c n o n i n l a b o r i b u s , iniu-
riis a t q u e a l a p i s e t i a m invicto h i l a r i q u e a n i m o s u s t i n e n d i s . In-
fitiandum itaque n o n est D. S. heroica s p e p r a e d i t u m fuisse;
n a m « in patientia et s p e erit fortitudo v e s t r a », inquit I s a i a s ,
Isaias 30, lo, et A p o s t o l u s t r a d i t : « G l o r i a m u r in s p e g l o r i a e
f i l i o r u m Dei, n o n s o l u m a u t e m , s e d g l o r i a m u r i n t r i b u l a t i o n i -
b u s ; s c i e n t e s q u o d tribulatio p a t i e n t i a m o p e r a t u r , p a t i e n t i a v e r o
probationem, probatio vero s p e m , s p e s a u t e m n o n confundit »
Apost, ad Rom. 5, 2. Q u a m ad r e m s. A u g u s t i n u s e x c l a m a t :
« Oh s p e s ! Tu o m n i a p o r t a r e facis d u l c i t e r ac s u a v i t e r » Serm. IS
ad f rat. in Erem.
H a c s p e e r e c t u s , a e r u m n o s u m e t g r a v e a p o s t o l i c a e vitae m u -
n u s a g g r e s s u s est; a d e o u t n e q u e i n n u m e r i M i s s i o n u m l a b o r e s ,
n e q u e m o n t e s p r a e r u p t i , n e q u e frigoris, a e s t u s , i m b r i u m e t lap-
s u u m incommoda incensum eius zelum retardare valuerint. Iam-
v e r o c u m h a e c o m n i a n o n h u m a n i c u i u s d a m e m o l u m e n t i in-
tuitu, s e d caelestis h a e r e d i t a t i s a s s e q u e n d a e f i r m a s p e p e r p e s s u s
fuerit, d i c e n d u m o p p i d o est, i l l u m , t a m d i v i n o m o t i v o s u i s ipsis
in laboribus innixum, s u a e heroicae spei a r g u m e n t u m n o v u m
e x h i b u i s s e . Q u o d f i r m a t u r p e r v e r b a A u d i t o r u m R o t a e i n rela-
INFORMATIO 363
t i o n e c a u s s a e s. C a t h a r i n a e de Ricciis, Part. 3 Tit. de Spe,

« nisi f i r m i t e r s p e r a s s e t v i t a m c a e l e s t e m , n e u t i q u a m c o n t e m -
p s i s s e t t e r r e n a m , n e c p e r l a b o r e s e t a s p e r i t a t e m vitae i n via
s p i r i t u s se t e n u i s s e t , nisi c e r t a m sibi o f f e r e n d a m a Deo r e t r i b u -
t i o n e m c r e d i d i s s e t ».
H u c e t i a m r e f e r e n d a e s t illa f i r m a e t inflexibilis a n i m i c o n -
s t a n t i a , g u a a b a d o l e s c e n t i a t u m cibi p a r s i m o n i a , t u m ciliciis
a l i i s q u e f l a g e l l a t i o n i b u s s e i p s u m e x c r u c i a r e c o n s u e v i t , n e ad-
v e r s u s spiritum caro insurgeret. H o m o , qui terrenis s o l u m m o d o
v o l u p t a t i b u s allicitur, q u o s l i b e t d o l o r e s odit a c a u f u g i t ; v e r u m
si u l t r o illis o c c u r r i t , e o s q u e i u c u n d e a m p l e c t i t u r , id efficit a e -
t e r n a e felicitatis intuitu, a d q u a m n o n n i s i p e r m u l t a s tribulatio-
nes pervenitur.
Q u u m t a m viva a t q u e a l a c r i s p e polieret, a p t i s s i m e i l l a m i n
aliorum corda sciebat effundere. Siquidem in suis concionibus
mirifice o m n i u m a n i m o s a d s p e m e r i g e b a t . H i n c o m n e s a d Dei
cultum, ad m a n d a t o r u m observantiam Deiparaeque patrocinium
i m p l o r a n d u m h o r t a b a t u r . Quid p l u r a ? D u b i a et a n x i e t a t e s e p o e -
nitentium cordibus discutiebat, peccatores solabatur, in peccatis
o b s t i n a t e s p e r v i n c e b a t q u i e x i n d e , s p e b e a t a e i m m o r t a l i t a t i s di-
v i n â q u e m i s e r i c o r d i a erecti, d e l i c t o r u m v e n i a m a D e o effiagita-
b a n t . Q u a m o b r e m , v i d e t u r nihil a m p l i u s d e s i d e r a r i p o s s e a d vir-
tutis h u i u s h e r o i c i t a t e m o s t e n d e n d a m .
D e l i e r o l e a c h a r i t a t e i n D e u m . P o s t r e m a inter théo-
logales virtutes Charitas recensetur, eo quia fidem et s p e m prae-
s u p p o n i t ; nihilo s e c i u s e x c e l l e n t i a e t dignitate c e t e r a s o m n e s
antecellit v i r t u t e s , e x e o q u o d c h r i s t i a n a e perfectionis v i n c u l u m
charitati innititur, p r o u t i d o c e t d i v u s T h o m a s : « P e r s e q u i d e m
et essentialiter consistit perfectio c h r i s t i a n a e vitae in c h a r i t a t e ,
p r i n c i p a l i t e r q u i d e m s e c u n d u m Dei, s e c u n d a r i o a u t e m s e c u n -
d u m d i l e c t i o n e m p r o x i m i » 22 Quaest. 184 art. 3 in corp.
U t d e p r i o r e i n h o c titulo l o q u a m u r , q u o d n a m sit p r a e c i p u u m
charitatis indicium ab ipso divino m o n e m u r Praeceptore, aiente:
« Qui h a b e t m a n d a t a m e a et s e r v a t ea, ille est q u i diligit me »
Ioann. XIV 21. De m a n d a t o r u m d i v i n o r u m o b s e r v a n t i a m u l t a
retulit testis 4 . Ita v e r o e v a n g e l i c a consilia s e r v a v i t , u t q u a m l i -
b e t n o x a m vel l e v i s s i m a m a d v e r s a r e t u r ; q u i n i m o e m o r i m a -
l u i s s e ^ q u a m i n D e u m d e l i n q u e r e , e t m e n d a c i i l a b e , licet iocosi,
c o n s c i e n t i a m s u a m m a c u l a r e . Q u o c i r c a , c u m a d h u c p u e r esset,
caelestia t a n t u m s p e c t a b a t , et, u t l i b e r i u s D e o v a c a r e t , puerili-
364 INFORMATIO
b u s ludis s a c r a m solitudinem praeferebat, donec temporalibus

r e b u s relictis, q u i b u s p a t e r e u m i m m i s c u e r a t , d i v i n o f a m u l a t u i
se t o t u m devovit.
S a e c u l a r i b u s i t a q u e n e g o t i i s e x p e d i t u s , i n a s s i d u a r e r u m di-
v i n a r u m contemplatione exercebatur ; n a m diu noctuque plures
h o r a s i n p r e c i b u s Deo f u n d e n d i s i m p e n d e b a t . A t q u i oratio, do-
cet I o a n n e s C h r y s o s t o m u s , « m a g n i a m o r i s m a g n u m i n d i c i u m
e s t » Hornil. 26 Cap. XI. Cui c o h a e r e t I o a n n e s C l i m a c u s , t r a -
d e n s : « F r e q u e n s o r a t i o e s t familiaris c o n v e r s a t i o et c o n i u n c t i o
hominis c u m Deo ».
P r a e t e r e a , q u a m v i s Dei F a m u l u s o m n i a f i d e i n o s t r a e m y s t e -
ria s i n g u l a r i q u o d a m p r o s e q u e r e t u r affectu, i m p e n s i o r e s t a m e n
erga patientem D o m i n u m devotae voluntatis s e n s u s pandebat.
Hinc v i v u m i s t u m charitatis ignem, q u o eius a n i m u s incalesce-
bat, in aliorum cordibus excitare nitebatur. Et q u i d e m in ser-
m o n i b u s , q u o s d e P a s s i o n e d o m i n i c a h a b e b a t , ita f i d e l i u m ani-
m o s c o m m o v e b a t , ut plurimas p e c c a t o r u m conversiones inde
obtineret.
N e c m i n u s p r a e c l a r a s c h a r i t a t i s significationes edidit e r g a
S S . E u c h a r i s t i a e S a c r a m e n t u m , q u o d « v i n c u l u m e s s e caritatis »
s c i t i s s i m e d o c e t S . A u g u s t i n u s . E c q u i s p r a e t e r e a e n a r r a r e va-
luerit s u a v i s s i m a c o l l o q u i a q u a e c u m e o s e r e n a t , vel i a c u l a t o -
rias preces, quibus in a m a n t i s s i m u m D o m i n u m ferebatur? Tanto
c h a r i t a t i s affectu a b i n e u n t e a e t a t e i n e u m r a p i e b a t u r , u t m a -
x i m e curaret s u a m devotionem in aliorum animos infundere.
I a m v e r o , e x h e r o i c o d e v o t i o n i s f e r v o r e , qui a b a l i q u o Dei Fa-
m u l o proditur in quotidiana Missae celebratione, nobilissimum
charitatis indicium desumitur, ceu recte docet Matta, i n q u i e n s :
« Q u a r t u m h e r o i c a e c h a r i t a t i s i n d i c i u m est q u o t i d i a n a M i s s a e
celebratio, et frequens S a c r a m e n t i Eucharistiae perceptio, c u m
p r o p r i u s effectus S a c r a m e n t i sit c o n v e r s i o n i s h o m i n i s i n Chri-
s t u m » Matta de Canonis. Sanet. p. 2 Cap. 15 n. 72.
Q u a n d o q u i d e m , licet m u l t a alia p r a e s t o e s s e n t a r g u m e n t a a d
h e r o i c a m Dei F a m u l i c h a r i t a t e m i n D e u m e v i n c e n d a m , s a t es-
s e t p r a e o c u l i s h a b e r e p r a e c l a r a s e i u s r e s g e s t a s e x zelo d i m a -
n a n t e s , q u o studebat peccati d o m i n a t u m evertere et h o m i n e s
o m n e s a d D e u m toto c o r d e d i l i g e n d u m i m p e l l e r e . A t q u i , d o c e t
A m b r o s i u s , « z e l u s c h a r i t a s est » S. Ambros. Psalm. 118 ; et
divus T h o m a s tradidit: « z e l u s , q u o c u m q u e m o d o s u m a t u r , e x
i n t e n t i o n e a m o r i s p r o v e n i t » s. Thom. 1, 2 Quaest. 28 art. 4.
INFORMATIO 365
Q u a p r o p t e r A u g u s t i n u s ita C h r i s t i a n o s c o h o r t a b a t u r . « E t i a m
v o s p r o m o d u l o v e s t r o m i n i s t r a t e C h r i s t o b e n e v i v e n d o , elee-
m o s y n a s faciendo, n o m e n d o c t r i n a m q u e eius q u i b u s potestis
p r a e d i c a n d o , u t u n u s q u i s q u e . . . . p r o Christo e t p r o vita a e -
terna suos o m n e s admoneat, doceat, hortetur, impendat bene-
v o l e n t i a m , e x e r c e a t d i s c i p l i n a m : ita in d o m o s u a e c c l e s i a s t i c u m
e t q u o d a m m o d o e p i s c o p a l e i m p l e b i t officium, m i n i s t r a n s Christo,
ut in a e t e r n u m sit c u m i p s o » S. August. Traet. 51 in Ioann.
Iamvero, nonne Augustini monitum ad u n g u e m Bartholomaeus
s e q u u t u s est, q u i a d o b i t u m u s q u e Dei g l o r i a e i n t e r r i s a m p l i -
ficandae se totum addixit?
T a n t a v i divini a m o r i s e x c i t a t u s , infidelium p l a g a s p e r a g r a r e
exoptavit, ceu iam vidimus, ut eos ad fidem converteret, et re-
g n u m Dei i n t e r r i s e i u s o p e r a p r o p a g a r e t u r : n e c h u n c a d f i n e m
s a n g u i n e m e f f u n d e r e d u b i t a s s e t . Quocirca l a b o r e s , a e r u m n a s ,
p e r s e c u t i o n e s p r o Dei c h a r i t a t e l i b e n t e r p e r f e r e b a t . E x q u i b u s
o m n i b u s c o n c l u d e n d u m est ita D . S . c h a r i t a t e i n D e u m emi-
n u i s s e , ut ea e x t r a o r d i n a r i a fuerit, et heroicitatis f a s t i g i u m at-
tigerit.
De heroica in proximum charitate. Si t a m e x i m i a
i n D e u m c h a r i t a t e B a r t h o l o m a e u s enituit, c e u e x h a c t e n u s dis-
quisitis m a n i f e s t o l i q u e t , d e e s s e c e r t e n o n p o t e r a t alteri m a n -
d a t o , q u o d P r o x i m i d i l e c t i o n e m i n c u l c a t a c p r a e c i p i t . Qui e n i m
D e u m diligit, e t f r a t r e m s u u m diligat n e c e s s e est. U n d e s a p i e n -
t e r d o c u i t s . A u g u s t i n u s : n e m o diligit p r o x i m u m nisi diligens
D e u m ; q u e m s i i p s e n o n diligit, n e c p r o x i m u m diligit »
Epist, ad Hyeron. Et S. I o a n n e s t r a d i t : « Si n o n a m a s p r o x i -
m u m t u u m q u e m vides, Deum, q u e m non vides q u o m o d o potes
d i l i g e r e ? » Epist. I cap. 4. Q u o c i r c a , ut n u m e r i s o m n i b u s a b -
s o l u t a a p p a r e a t Dei F a m u l i c h a r i t a s , q u a i n D e u m r a p i e b a t u r ,
t e n e r r i m u s a c f l a g r a n s e i u s a m o r o s t e n d e n d u s est, q u o a l i o s
sibi s i m i l e s p r o s e q u e b a t u r . V e r u m t a m e n , q u o n i a m e i u s m o d i di-
lectio d u p l i c e m o p e r u m s p e c i e m c o m p l e c t i t u r , p r o u t a n i m a m ,
vel c o r p u s respiciat, idcirco d e s p i r i t u a l i b u s e i u s o p e r i b u s i n
a n t e c e s s u m l o q u e n d u m est. I p s e q u i d e m o m n i b u s o m n i a fa-
ctus, ex Apostoli monito, u n i v e r s a m vitam viresque s u a s bene-
faciendo i m p e d i t ; illud n e m p e a l a c r i a n i m o s p e c t a n s e t c o n t e n t i s
v i r i b u s u s q u e e n i t e n s , Christo a n i m a s lucrifacere.
N e q u e silentio p r a e t e r e u n d a est i n d e f e s s a e i u s s e d u l i t a s i n
c o n f e s s i o n i b u s e x c i p i e n d i s . S a e p e e n i m ieiuniis, e t s o m n i p e n i -
366 INFORMATIO
tus oblitus p e r dies integros et noctes in sacra expiatoria e x e d r a

s e d e b a t , u b i o m n e s e o d e m c h a r i t a t i s affectu a m p l e c t e b a t u r . A t
vero praecipue eximia eius charitas praefulgebat erga r u d e s
ceterosque o m n i urbanitatis cultu e x p e r t e s , q u o s exquisita be-
nignitate s u m m a q u e misericordia excipiebat. C u m tanta polieret
scientia, u n d i q u e e i u s consilia a viris, e t i a m dignitate spectatis-
simis exquirebantur, o m n e s q u e eximiam eius charitatem experti
sunt. N u l l u m certe m a i u s beneficium h o m i n i b u s tribui potest,
q u a m s i a l e t h a l i b u s c u l p a e n e x i b u s , q u i b u s i m p e d i u n t u r , Dei
g r a t i a e e t a m i c i t i a e r e s t i t u a n t u r . I a m v e r o a d h u n c f i n e m nobi-
lissimum omnes D. F. labores spectaverunt. Hinc, ut pluries
v i d i m u s , a f i n e sibi p r o p o s i t o c o n s e q u e n d o , n o n l o c o r u m a s p e -
ritate, n o n i t i n e r u m i n c o m m o d i s , n o n caeli i n c l e m e n t i a d e t e r r e -
b a t u r : i m m o n u n q u a m fractus laboribus, n u n q u a m animo re-
m i s s u s , q u o c u m q u e a c c i t u s e s s e t , e vestigio a d v o l a b a t , u t spi-
ritualibus proximi necessitatibus opitularetur. Et re quidem vera
flagrantem eius zelum pro a n i m a r u m salute satius explicare
non possem, q u a m corporis macerationes referre, ut in peccatis
o b s t i n a t e s emolliret, e t a d c h r i s t i a n a e vitae r a t i o n e m r e d u c e r e t .
H o c c e f a c t u m m a g n u m q u i d e m rei, q u a m p e r t r a c t a v i m u s , ar-
g u m e n t u m e s t ; c u m v e r i s s i m a illa Dionysii A r e o p a g i t a e s e n t e n -
tia h a b e n d a s i t : « O m n i u m d i v i n o r u m d i v i n i s s i m u m e s t c o o p e -
r a r i Deo i n c o n v e r s i o n e e r r a n t i u m , e t r e d u c t i o n e p e c c a t o r u m
ad i p s u m ». In coelest. Hyer. cap. 3.
E t q u i d e m i n n u m e r o s p e c c a t o r e s Deo reconciliavit B a r t h o l o -
m a e u s . P e r e u m scilicet q u a m p l u r e s s u b l a t a e s u n t d i s c o r d i a e ,
r e s t i n c t a odia, c o m p r e s s a e libidines, f r e q u e n t i o r s a c r a m e n t o r u m
u s u s , b o n i m o r e s i n d u c t i . N e c aliter r e s c e d e r e p o t e r a t ; n a m ,
p r a e t e r q u a m q u o d ex eius verbis q u a e d a m ignota vis scatebat,
q u a o m n i u m a n i m i c o m m o v e b a n t u r , ipsi c u r a e e r a t i n t e r n o s c e r e
q u a e p o t i s s i m u m p e c c a t a vel s c a n d a l a e o i n loco d o m i n a r e n t u r ,
u b i M i s s i o n e s p e r a g e n d a e e r a n t , q u o t u t i u s e t efficacius c o n t r a
illa v e h e r e t u r .
N e c i n t e m p l i s m o d o , s e d i n viis e t i a m a c i n p l a t e i s p u b l i c e
c o n c i o n a b a t u r ; a c t a m efficaciter, u t p l u r i m i , c o n c i o n e a u d i t a ,
confessarium adirent, conscientias expiaturi. Q u a m p l u r e s mulie-
r e s , q u a e p e r d i t i o n i s v i a m i n g r e s s a e e r a n t , Christo lucrifecit;
p r o iis v e r o o m n e m s o l l i c i t u d i n e m i m p e n d e b a t , u t i n c o e p t o i a m
b o n a e vitae itinere c o n s t a n t i a n i m o i n s i s t è r e n t .
Ceterum i m p e n s i s s i m u m eius s t u d i u m o m n e g e n u s h o m i n u m
INFORMATIO 367
r e s p i c i e b a t ; q u o s q u e olim a d m e l i o r e m f r u g e m r e v o c a s s e t , o m n i
v i a c l a b o r e i n officio a c pietate c o n t i n e r e s a t a g e b a t .
P r i m a h u i u s tituli p a r t e e x p e n s a , a d c o r p o r a l i a c h a r i t a t i s
o p e r a , q u i b u s p r o x i m i indigentiis m e d e r i s t u d u i t , s p o n t e veluti
s u a deflectit o r a t i o . P a u p e r u m a m a n t i s s i m u s vel a b i n e u n t e ae-
tate, n u m m u l o s a m a t r e eiflagitabat, q u o s d e i n c e p s i n e o r u m
s u b s i d i u m e r o g a b a t ; i m o s a c e r d o s effectus, q u i d q u i d e q u a d r a -
gesimalibus concionibus perciperet, p a u p e r i b u s elargiebatur.
Quid a u t e m d i c a m d e i n n u m e r a e g e n o r u m m u l t i t u d i n e , qui-
b u s a l i m o n i a s s u p p e d i t a b a t ? Heic l o q u a n t u r tot p a u p e r e s illi,
q u i b u s l a r g e o p i t u l a t u s fuit. Q u a e q u i d e m i n e g e n o s c h a r i t a s
a d e o a b i n e u n t e a e t a t e i n Dei F a m u l o enituit u t s e s e f r a u d a r e t
cibo, q u o a l i o r u m f a m e m d e p e l l e r e t .
Q u u m t a m e x i m i a f l a g r a r e t i n p r o x i m u m c h a r i t a t e , a d ae-
grotos certe a n i m u m convertere debebat, quos saepissime in
n o s o c o m i i s i n v i s e b a t , o m n i q u e a u x i l i o s u b l e v a b a t . V e r u m Dei
F a m u l i c h a r i t a s l u c u l e n t i u s excelluit s i v e in iniuriis sibi illatis
o b l i v i s c e n d i s , sive i n inimicis diligendis, q u i b u s beneficia p r o
m a l e acceptis rependebat. Hoc porro g e n u s a c t u u m s u m m a m
heroicitatem portendit, ceu recte m o n e t s. Gregorius M a g n u s .
« C h a r i t a s v e r a est, c u m et in D e o diligitur a m i c u s , et p r o p t e r
D e u m diligitur i n i m i c u s . Ille e n i m p r o p t e r D e u m diligit eos,
q u o s diligit, q u i i a m et e o s diligere, a q u i b u s n o n diligitur, scit.
P r o b a r i e n i m c h a r i t a s p e r s o l a m odii a d v e r s i t a t e m solet » Ho-
mi. 38 in Eoang.
U t i t a q u e o m n i a , q u a e h u c u s q u e disquisita s u n t , p a u c i s con-
t r a h a n t u r c o n c l u d e n d u m est, i n t a m m u l t i s a c g r a v i b u s c h a r i -
tatis o p e r i b u s ita D . F . s e s e e x e r c u i s s e , u t n e q u e v i r i u m lassi-
t u d i n e débilitants, n e q u e m u l t i t u d i n e l a b o r u m p e r f r a c t u s a b of-
f i c i o s u o u n q u a m defecerit, sed p e r t o t u m vitae c u r s u m s o l u m -
m o d o p r o x i m o r u m utilitati e t saluti p r o s p e x e r i t , q u o s i n C h r i s t o
v e h e m e n t e r diligebat.
DE VIRTUTIBUS CARDINALIBUS
D e h e r o i c a p r u d e n t i a . Q u a e h a c t e n u s d i s p u t a v i m u s , fa-
cilem s t e r n u n t v i a m a d c a r d i n a l e s v i r t u t e s d e m o n s t r a n d a s , q u a e
e o d e m heroicitatis g r a d u i n Dei F a m u l o e x c e l l u e r u n t . I a m v e r o
e a s inter p r i m o loco P r u d e n t i a o c c u r r i t , q u a e , c e t e r a r u m o m n i u m
v i r t u t u m m o d e r a t r i x e t p r i n c e p s , h o m i n u m a c t i o n e s dirigit a d
finem s u p e r n a t u r a l e m a s s e q u e n d u m . Quocirca sapienter docet
368 INFORMATIO
divus T h o m a s : « F i n e m et m e d i a ad illum necessaria p r u d e n -

tia p r o p o n i t » 2. 2. quaest 66 art. 3 ad 3. H u i u s q u i d e m p r u -
d e n t i a e l a u d e m sibi p r o m e r u i t B a r t h o l o m a e u s , qui, c u m v i t a m
o p e r a n d o c o n s u m p s i s s e t , nihil s p e c t a v i t a l i u d q u a m a e t e r n a m
beatitatem et a n i m a r u m salutem. Ipse enim a p r i m a e v a vitae
a e t a t e e x i m i a e p r u d e n t i a e indicia p r o d i d i t ; i d e o e u m v i d i m u s
u n i c e pietati fuisse i n t e n t u m , e t o m n i a m e d i a a d h i b u i s s e , q u o -
r u m o p e a e t e r n u m f i n e m a s s e q u i v a l e r e t . P e r o s u s q u i d q u i d Dei
o f f e n s a m vel leviter s a p e r e t , a s s i d u a e v a c a b a t p r e c a t i o n i , e t re-
l i q u u m t e m p u s i n s t u d i i s v a r i i s q u e pietatis o p e r i b u s i m p e n -
debat.
Q u o n i a m i n s t a t u s electione, a q u a m a x i m e a e t e r n a e felici-
tatis a d e p t i o d e p e n d e t , p r a e c i p u e p r u d e n t i a e v i r t u s e n i t e s c e r e
debet, idcirco D . S . e c c l e s i a s t i c u m s t a t u m h a u d a m p l e x u s fuit,
nisi p o s t d i u t u r n a s p r e c e s , q u i b u s v o c a t i o n e m s u a m c o m p r o b a -
ret, et consilia a p r o b i s s a n c t i s q u e viris e x q u i s i t a .
Haec quidem spectant ad eam prudentiae partem, quae m o -
n a s t i c a dicitur, q u a e q u e circa p r o p r i u m b o n u m v e r s a t u r . E t e -
n i m p r a e s t a n t i o r i s p r u d e n t i a e l a u d e Dei F a m u l u s c o m m e n d a t u r
i n amplificanda Dei g l o r i a e t p r o x i m o r u m s a l u t e p r o c u r a n d a ,
p r o q u i b u s o m n e s a n i m i c o r p o r i s q u e v i r e s devovit.
E i u s m o d i c u m e s s e t p r u d e n t i a i n s t r u c t u s , e t i a m i n consiliis
p r a e b e n d i s p r u d e n t i s s i m u s a p p a r u i t . H i n c q u o t q u o t m i s e r i i s op-
p r e s s i , vel c o n s c i e n t i a e s t i m u l i s v e x a t i a d e u m a c c e d e r e n t , o m n e s
celesti i u c u n d i t a t e p e r f u s i a b i p s o d i s c e d e b a n t . A t t a m e n p r a e
ceteris s u m m a m eius p r u d e n t i a m i n n u m e r i testantur Episcopi
aliique viri dignitate i n s i g n e s , q u i i n a r d u i s negotiis e i u s c o n s i -
lium requirebant, quod s e m p e r erat singulis r e r u m adiunctis
accommodatum.
A t t a m e n a d S e r v i Dei p r u d e n t i a m a d s t r u e n d a m nihil m a g i s
c o n f e r r e v i d e t u r q u a m - P i a e O p e r a e M i s s i o n u m - institutio. Li-
cet e n i m alacri p r a e d i t u s i n g e n i o s u m m a q u e d o c t r i n a e m i n e r e t ,
nihilominus praestantium v i r o r u m consilium exquisivit ut in re
t a m gravi tutius procederet. Neque huic operi m a n u m admovit,
nisi p r i u s c a e l e s t e a u x i l i u m i m p l o r a s s e t : illud a u t e m q u o faci-
lius c o n s e q u e r e t u r , e t i a m a t q u e e t i a m s e a l i o r u m p r e c i b u s c o m -
m e n d a b a t . Difficile a u t e m dictu est q u a n t u m s t u d u e r i t , u t insti-
tutio f i r m a a c stabilis c o n s t i t u e r e t u r . Q u a e c u m ita sint, n e m i -
n e m d u b i t a r e e x i s t i m o , Dei F a m u l u m a d e o p r u d e n t i a e m i n u i s s e ,
u t h e r o i c a r n h u i u s virtutis l a u d e m fuerit a s s e q u u t u s .
INFORMATIO 369
De iustitia h e r o i c a a t q u e aliis v i r t u t i b u s adnexis.

N e m i n e m profecto latet, Iustitiam, n o b i l i s s i m u m v i r t u t e m , s i u n i -
v e r s i m a c lata q u a d a m significatione a c c i p i a t u r , o m n e s i n s e
v i r t u t e s c o m p l e c t i . H i n c s. I o a n n e s C h r y s o s t o m u s t r a d i t : « Iu-
stus o m n e s virtutes complectitur; hoc enim nomine consuevi-
m u s d i c e r e de his, q u i o m n i m o d a m e x e r c e n t v i r t u t e m » Horn. 23.
E t q u i d e m h a c significatione viri s a n c t i t a t e i n s i g n e s i n s a c r i s
Litteris i u s t o r u m n o m i n e d e s i g n a n t u r . D u b i t a r i i t a q u e n o n p o t e s t ,
q u i n g e n e r a l i s iustitiae p r a e c e p t a Dei F a m u l u s i m p l e v e r i t : n a m
e x u n a n i m i T e s t i u m c o n s e n s u liquet d i v i n a s a t q u e e c c l e s i a s t i c a s
leges a d u n g u e m s e r v a s s e , q u i b u s a d d e b a t a c c u r a t a m officio-
r u m perfunctionem.
Q u o d s i a g e n e r a l i b u s a c l a t i o r i b u s iustitiae p a r t i b u s a d e a s
d e v e n i a m u s , quae, d u c e Angelico Doctore, a Theologis c o m m u -
n i t e r potentielles v o c a n t u r , a n t e o m n e s o c c u r r i t religio, q u a e
Deo, t a m q u a m p r i m o r e r u m o m n i u m principio, d e b i t u m c u l t u m
tribuit. H i n c illud p e c c a t i o d i u m , a c s e d u l a l e g u m c u s t o d i a ; h i n c
iuge orationis exercitium, et in sanctissimum Eucharistiae Sa-
c r a m e n t u m m a x i m a devotio, c e u u b e r t i m i n titulis d e f i d e e t
in D e u m c h a r i t a t e v i d i m u s . M a x i m e ei c o r d i erat, ut d i e s festi,
d e b i t e c o l e r e n t u r . P r a e t e r e a in a p r i c o est q u a n t o d e v o t i o n i s af-
fectu, p o s t D e u m , B e a t i s s i m a m V i r g i n e m c o l u e r i t . T e n e r r i m u m
istud obsequium in Deiparam non m o d o testantur quotidianae
e t a s s i d u a e a d e a m p r e c e s effusae, s e d i m p e n s u m e t i a m stu-
d i u m , q u o i n o m n i b u s c o n c i o n i b u s e r g a illam affectum, c u l t u m
et venerationem in aliorum animis excitare satagebat. Atqui
e r g a B e a t i s s i m a m V i r g i n e m o b s e q u i u m a d m a x i m a m Dei glo-
r i a m r e d u n d a t : ipse e n i m s . L a u r e n t i u s I u s t i n i a n u s , h a n c d e v o -
t i o n e m o m n i b u s c o m m e n d a n s , h a e c l o q u e b a t u r : « N o s igitur
h o n o r e m h u i u s V i r g i n i s p r a e c i r i a m u s i n confessione, D e o q u e
nostro psallemus in cythara: I p s u m venerentur in Matre, et
M a t r e m h o n o r e m u s i n Filio : u t r i q u e v o t a n o s t r a f i d e l i t e r exsol-
v a m u s » Serm. in Nativa. Virg. Mariae pag. 672 lit. C.
R e l i g i o n e m p o n e s e q u i t u r p i e t a s , q u a e nihil e s t a l i u d q u a m
« q u a e d a m protestatio charitatis, q u a m quis habet ad p a r e n t e s
et p a t r i a m » Benedict. XIV. lib. 3 cap. XXIV. n. 18. S e d e n i m
e c q u i s d e e i u s p a t r i a e c h a r i t a t e d u b i t a r e p o t e r i t ? E a satis liquet
e x iis q u a e i n titulo d e c h a r i t a t e i n p r o x i m u m c o n s c r i p t a s u n t ,
a t q u e h i c s o l u m m o d o a n i m a d v e r t a m nihil e i a n t i q u i u s fuisse
q u a m patriae s u a e v e r u m b o n u m c u r a r e . Quod a u t e m a d pa-
Aeta, Tom. Z XII. fase. COLXX. 24
370 INFORMATIO
r e n t e s attinet, e o s m a x i m o v e n e r a b i t u r o b s e q u i o , n e q u e u n q u a m
d o m o exibat, nisi p r i u s e o r u m m a n u s d e o s c u l a t u s , b e n e d i c t i o -
n e m a b eis f l a g i t a s s e t .
H e r o i c a e iustitiae a r g u m e n t u m i n v e r a c i t a t e e t i a m consistit,
q u a m Dei F a m u l u s s e m p e r p r a e s e t u l i t , e t nihil m a g i s odio h a -
buit q u a m s i m u l a t i o n e s e t m e n d a c i u m .
N e q u e alia d e s u n t a r g u m e n t a , q u i b u s e i u s iustitia c o m p r o -
b a r i potest. C u m e n i m nihil e i m a g i s c u r a e e s s e t q u a m n e m i -
n e m l a e d e r e , e t i u s s u u m u n i c u i q u e t r i b u e r e , idcirco i n d e b i t a
m e r c e d e o p e r a r i i s s o l v e n d a d i l i g e n t i s s i m u s fuit. H a e c q u i d e m
l u c u l e n t i s s i m e d e m o n s t r a n t n o n iustitiae m o d o , s e d liberalitatis
etiam officia Dei F a m u l u m p r a e s t i t i s s e .
Q u a e c u m ita sint, s i B a r t h o l o m a e u s D e u m s u p e r o m n i a di-
lexit e t coluit, D e i p a r a m q u e V i r g i n e m h a u d a b s i m i l i p r o s e q u u -
t u s fuit o b s e q u i o ; s i p a r e n t i b u s c e t e r i s q u e c o n s a n g u i n e i s r e v e -
r e n t i a m e x h i b u i t ; s i n e m i n i nocuit, s e d p o t i u s b o n u m p r o m a l e
acceptis rependit; si p r o x i m o r u m t u m spirituale b o n u m p e r as-
s i d u u s a p o s t o l i c o s l a b o r e s i n d e s i n e n t e r c u r a v i t , n e c fastidivit
dies n o c t e s q u e i n t e g r a s i n confessionis e x e d r a a b s u m e r e , u b i
p e r s o n a r u m n o n e r a t a c c e p t i o , s e d o m n e s , c u i u s l i b e t conditio-
n i s essent, e a d e m c o m i t a t e e t affabilitate e x c i p i e b a t ; m e r i t o a s -
s e r i p o t e s t c u n c t a s iustitiae r e g u l a s i m p l e v i s s e , q u a s s . B e r n a r -
d u s ita r e c e n s e t : « I u s t i t i a est D e u m t i m e r e , R e l i g i o n e m v e n e -
r a r i , h o n o r e m facere p a r e n t i b u s , p a t r i a m diligere, c u n c t i s p r o -
d e s s e , n o c e r e nulli, f r a t e r n a e c h a r i t a t i s v i n c u l u m t e n e r e , p e r i c u l a
a l i e n a s u s c i p e r e , o p e m ferre m i s e r i s , b o n i s v i c i s s i t u d i n e m r e p e n -
d e r e , a e q u i t a t e m in Iudiciis s e r v a r e » Lib. de Ord. vitae eoi. 10
litt. A.
U t v e r o iustitiae d e m o n s t r a t i o , q u a Dei S e r v u s p r a e c e l l u i t ,
p l e n i s s i m a h a b e a t u r , d e v o t o r u m o b s e r v a n t i a n o n n u l l a h u i c ti-
tulo a t t e x e n d a s u n t .
Castitatis v i r t u t e m a d e o Dei F a m u l u s dilexit, u t o m n i b u s
subsidiis, q u a e a d p u d i c i t i a m s e r v a n d a m a p p r i m e c o n f e r u n t , di-
ligenter u s u s sit. N e q u e alia p r a e t e r m i s i t a d i u m e n t a p u d i c i t i a e
nitori s e r v a n d o a c c o m m o d a t a , q u a m a r c t i s sepivit c u s t o d i i s .
I p s e e n i m n e d u m c a r n e m s u a m a t e n e r i s u s q u e a n n i s afflicta-
c t i o n i b u s e t ieiuniis castigavit, s e d o m n i b u s t e n t a t i o n i b u s p u d i -
citiam vel leviter o b n u b i l a n t i b u s a c e r r i m u m b e l l u m indixit, o m -
n e s q u e s e n s u s illecebras a se removit.
Sed m o n u m e n t u m s p l e n d i d i s s i m u m p u r i t a t i s S e r v i Dei e x -
INFORMATIO 37 i
b i b e n t e i u s v e r b a , q u i b u s i n t i m o s a n i m i s e n s u s p a t e f a c i e n s alios
ad e a m virtutem dirigendam hortabatur. A u r e a quidem erant
q u a e e x e i u s o r e p r o d i b a n t consilia. Q u a e v e r o a c r i t e r a d v e r s u s
i m p u d i c i t i a m c o n c i o n a b a t u r , a d e o c a u t e dicebat, u t s i h o r r o r e m
i n t u r p i s s i m u m v i t i u m e x c i t a r e n t , nihil c a s t a s a u d i e n t i u m a u r e s
offenderent. C u m a u t e m o p t i m e s c i r e t e x otio o m n i a vitia p r o -
m a n a r e , non m o d o corpus s u u m assiduo exercebat labore, sed
a l i o s h o r t a b a t u r n e otio u n q u a m i n d u l g e r e n t , q u o d u t e m e d i o
tolleret, p r a e s e r t i m in iis civitatibus, in q u i b u s d o m i n a b a t u r , stu-
dia, C o n g r e g a t i o n e s , a l i a s q u e e x e r c i t a t i o n e s fovit a c p r o v e x i t .
Obedientia, a s. A u g u s t i n o a p p e l l a t u r « m a t e r q u o d a m m o d o ,
c u s t o s q u e o m n i u m v i r t u t u m » De Cioit. Dei lib. 14 cap. 12.
E i u s m o d i v i r t u s , q u a e u s q u e a b a d o l e s c e n t i a a l t a s i n Dei F a -
m u l o r a d i c e s e g e r a t , a e t a t e s u c c r e v i t : n a m c u m intelligeret Dei
F a m u l u s p o s t s t a t u s clericalis s u s c e p t i o n e m n o n a m p l i u s s u i s e
e s s e iuris, e x p r a e s u l u m s u o r u m n u t u o m n i n o p e n d e b a t . Q u a -
p r o p t e r M a r c u s Antonius Colonna, Card. Urbis Vicarius, prae-
c l a r i s s i m u m reliquit t e s t i m o n i u m d e p e r f e c t i s s i m a B a r t h o l o m a e i
obedientia, q u a m p e r e p i s t o l a m ipsi Dei F a m u l o m i s s a m con-
celebrat.
N e q u e p r o p r i a contentus obedientia, hortationes etiam adde-
bat, q u i b u s alios a d h a n c v i r t u t e m c o l e n d a m e x c i t a b a t . E x qui-
b u s o m n i b u s aliisque, q u a e i n s u m m a r i o l e g u n t u r , n o n i m m e -
rito colligitur, i l l a m o b e d i e n t i a e v i r t u t e m i n Dei S e r v o d u x i s s e ,
q u a e , p r o u t i d o c e t s . B e r n a r d u s , « l e g e m nescit, e t t e r m i n i s n o n
a r c t a t u r , n e q u e c o n t e n t a a n g u s t i i s professionis, l a r g i o r i v o l u n t a t e
fertur i n a l t i t u d i n e m c a r i t a t i s , e t a d o m n e , q u o d i n i u n g i t u r ,
s p o n t a n e a . . . e x t e n d i t u r » De praecept. et dispensat, cap. 9
in princ.
Mirabilis e t i a m i n e o fuit p a u p e r t a t i s a m o r , q u a e n o n s e c u s
a c c e t e r a e v i r t u t e s , s u p r e m u m heroicitatis g r a d u m attigit, e t
v e r e v o l u n t a r i a dici d e b e t . Q u a m v i s e n i m e x nobili a t q u e divite
o r t u s e s s e t familia, e t o m n e s vitae delicias a c c o m m o d i t a t e s ,
q u a e i n civili s o c i e t a t e h a b e n t u r , sibi c o m p a r a r e v a l u i s s e t , ta-
m e n o m n i a s p r e v i t ; n e c p o s t a u r u m abiit, n e c s p e r a v i t i n p e -
cunia et thesauris, t h e s a u r u m pretiosiorem situm esse reputans
in p a u p e r t a t e b o n i s q u e operibus. P r o apostolicis laboribus, q u o s
m a g n o alacrique animo ad spirituale a n i m a r u m b o n u m procu-
r a n d u m s u s c i p i e b a t , s t i p e n d i a r e c i p e r e noluit, s t i p e m e t i a m p r o
Missarum celebratione constanter recusavit.
372 INFORMATIO
Spiritu p a u p e r t a t i s d u c t u s , d o m u m p a u p é r r i m a supellectili
i n s t r u c t a m incolebat, e t s i q u i d s u p e r v a c a n e u m i n e a c o n g e s t u m
videret, p a u p e r i b u s e l a r g i e b a t u r . Quid p l u r a ? E v a n g e l i c a m p a u -
p e r t a t e m t a m a r c t i s s i m e custodivit, u t p o s t e i u s o b i t u m nihil
p e c u n i a e a p u d e u m r e p e r t u m fuerit. I n victu e t i a m p a u p e r t a -
t e m e x h i b u i t ; q u i d a u t e m d e vestitu d i c a m ? P r a e oculis h a b e n s
s. B e r n a r d i m o n i t u m - Pauperes sed non sordes -, t u n i c a m ta-
l a r e m g e s t a b a t , vili q u i d e m e t o b s o l e t o p a n n o c o n f e c t a m , s e d
m u n d a m e t s a c e r d o t a l i dignitati a c c o m m o d a t a m . Q u a r e , u t u s u r -
p e m v e r b a S e r a p h i c a e R e g u l a e , p a u p e r t a t e m e t i a m diligentis-
s i m e s e r v a v i t , q u a e « illum p e r d u x i t i n t e r r a m v i v e n t i u m , cui
totaliter i n h a e r e n s nil aliud p r o n o m i n e D o m i n i I e s u Christi s u b
coelo h a b e r e voluit » Cap. 6.
De h e r o i c a fortitudine. F o r t i t u d o a D. A u g u s t i n o defini-
t u r « c o n s i d e r a t a p e r i c u l o r u m s u s c e p t i o et m a l o r u m p e r p e s s i o »
Lib. 85 quaest. 3. U n d e s. A m b r o s i u s i n q u i t : « In d u o b u s g e -
n e r i b u s fortitudo s p e c t a t u r a n i m i . P r i m o u t e x t e r i o r a c o r p o r i s
pro minimis habeat: secundo ut ea quae s u m m a sunt, omnes-
q u e r e s , i n q u i b u s est h o n e s t a s p r a e c l a r a , a n i m i i n t e n t i o n e u s q u e
ad effectum p e r s e q u a t u r » Lib. 1 de Offic. H i n c q u i s q u e p e r
s e v i d e t d u p l i c e m h u i u s c e virtutis a c t u m d i s t i n g u i : ardua
nimirum aggredi et sustinere S. Thom. 2. 2. quaest. 123 art. 6.
Post ea q u a e de fide et charitate in p r o x i m u m conscripta sunt,
u b i m a n i f e s t o liquet q u o t i n g e n t e s l a b o r e s i n d e f e s s o c o n s t a n t i -
q u e a n i m o D . F . s u b i e r i t a d Dei g l o r i a m e t a n i m a r u m s a l u t e m
p r o c u r a n d a m , nihil m a g i s d e s i d e r a r i p o s s e v i d e t u r , u t e i u s for-
titudo d e m o n s t r e t u r . A t t a m e n , u t h u i u s m o d i v i r t u t i s h e r o i c i t a s
luce clarior appareat, nonnulla addenda sunt. M a x i m u m a r d u u m -
q u e o p u s s u s c e p i t , Missionarii m u n u s a m p l e c t e n s . N e c q u a e
s u b e u n d a e r a n t p e r i c u l a , i g n o r a b a t : a t nihil fortem e i u s a n i m u m
d e t e r r e r e , nihil r e t i n e r e valuit; n a m o m n i a a s p e r i o r u m i t i n e r u m
i n c o m m o d a magnifice superavit.
V e r u m t a m e n « p r i n c i p a l i o r a c t u s fortitudinis, p r o u t i d o c e t
s c i t i s s i m e a n g e l i c u s Doctor, est s u s t i n e r e , id est i m m o b i l i t e r si-
stere in periculis, q u a m aggredi »; n a m , ut idem T h o m a s paullo
p o s t s u b d i t , « s u s t i n e r e difficilius est q u a m a g g r e d i triplici ra-
tione. P r i m o q u i d e m , q u i a s u s t i n e r e v i d e t u r a l i q u i s a b a l i q u o
fortiori i n v a d e n t e : q u i a u t e m a g g r e d i t u r , invadit p e r m o d u m
fortioris. Difficilius a u t e m est p u g n a r e c u m fortiori, q u a m c u m
d e b i l i o r ! etc. » 2. 2. Quaest. CXXIII.a. VT.Iamvero, q u i s di-
INFORMATIO 373
etis a s s e q u i e t c o m p l e c t i p o t e s t q u o t a s p e r a a t q u e a d v e r s a Dei
F a m u l u s s u s t i n e r e d e b u i t i n e x e r c i t i o apostolici ministerii, i n
q u o viginti s e p t e m a n n o r u m s p a t i o p e r d u r a v i t , n e c a n i m o u n -
q u a m defecit?
E x h a c i m p e r t u r b a t a a n i m i f i r m i t a t e illa p r o m a n a b a t c o n s t a n -
tia, q u a m a s s i d u e p r a e s e t u l i t i n t e r p e r s e c u t i o n e s , c o n t r a d i c t i o -
nes, m i n a s q u e ipsas, quibus veluti s t r e n u u s miles resistebat.
Mirifice ;Dei F a m u l i fortitudo excelluit, d u m i r r i s i o n e s a t q u e
t
a l a p a s i p s a s a e q u o a n i m o p e r f e r e b a t , q u i n d e iniuriis sibi irro-

gatio offensores o b i u r g a r e t .
Attamen nobilissimum heroicae patientiae specimen exhibuit
i n g r a v i s s i m a e t d i u t u r n a infirmitate, q u a m V i n d o b o n a e m a -
x i m a a n i m i e t v u l t u s s e r e n i t a t e toleravit, n u l l a m e d e n s q u e r e -
l a m , p e r i n d e a c s i nulla m o l e s t i a afficeretur; i m o m o r b u m i p s u m
festive a t q u e h i l a r i t e r i n l o c u m c o n v e r t e b a t . Q u a d e c a u s s a , s i
« acerbos dolores, prolixi morbi diuturnus cruciatus non c u m
q u e r e l a e t m u r m u r e , s e d delectabiliter e t c u m g a u d i o , Deo s p e -
cialiter p r o t e g e n t e , s u s t i n e r e et t o l e r a r e » Matthaeuc. in Praef,
tit. 2 cap. 3 § 3 n. 28 h e r o i c a e p a t i e n t i a e i n d i c i u m e s t ; h a n c
Dei F a m u l o n o s t r o l a u d e m v i n d i c a r e d e b e m u s , c u i u s a n i m u s
n u n q u a m f r a c t u s fuit tristitia, n u n q u a m a c o n s t a n t i p a t i e n t i a e
p r o p o s i t o d i m o v e r i p a s s u s est.
D e h e r o i c a t e m p e r a n t i a . Passim superius vidimus etiam
T e m p e r a n t i a e v i r t u t e m m i r a n d u m i n m o d u m i n Dei F a m u l o
e m i n u i s s e : idcirco p a u c i s e x p e d i r i r e s p o s s e t p o s t e a q u a e d e
fortitudine dicta s u n t . Docet e n i m s . L a u r e n t i u s I u s t i n i a n u s :
« Omnes tunc temperantiae actiones m e n s operatur, c u m virtu-
t e m fortitudinis, q u a s i p u p i l l a m oculi, c u s t o d i v i t » De capt. com.
ver. et anim. cap. 13. At p r a e s t a t ut n o n n u l l a s p e c i a t i m de h a c
v i r t u t e i n p r a e s e n t i titulo a d d e r e , q u o p l e n i o r e t a b u n d a n t e r
illius d e m o n s t r a t i o f i a t .
A t e n e r a a e t a t e D. S. i n n o c e n t e m c a r n e m s u a m ieiuniis et
m a c e r a t i o n i b u s affligere a s s u e v e r a t , n e illa a d v e r s u s s p i r i t u m
concupisceret. Augescente aetate, crevit etiam abstinentiae a m o r .
P o r r o c u m i a m t e m p u s illud a p p e t e r e t , q u o Missionarii v i t a m
c a p e s s e r e t , s u u m e s s e duxit, u t m a i o r i p o e n i t e n t i a c o r p u s affli-
geret.
V e r u m t a m e n , uti r e c t e n o t a t M a t t h a e u c c i u s , « a b s t i n e n t i a per-
f e c t o r u m n o n t a m q u a n t i t a t e m s u p e r f l u a m cibi r e s p i c i t , q u a m
qualitatem, curiositatem et pretiositatem ac voluptuosam prae-
374 INFORMATIO
p a r a t i o n e m ; c o n t e n t a simplici cibo e t p o t u e x p u r a n e c e s s i t a t e
a d vitae s u b s t e n t a t i o n e m » . P o r r o , v i d i m u s sic p a r c u m i n cibo
a t e n e r i s u n g u i c u l i s B a r t h o l o m a e u m fuisse, ut d e l i c a t i o r e s e p u -
las, q u a e illi a p p o n e b a n t u r d u m p a t e r n a i n d o m o d e g e b a t , con-
stanter respuerit. Grandior aetate exquisitiorem victum s e m p e r
a b h o r r u i t , n a m v u l g a r e s e t v i l i s s i m a s e s c a s sibi seligebat. Mi-
r a b i l i s q u i d e m e i u s p a r s i m o n i a fuit, n a m q u o t i d i e t a n t u m s u m e -
b a t cibi, q u a n t u m s a t i s v i x e s s e p o s s e t a d n a t u r a e n e c e s s i t a t e m
fallendam; et si i n t e r d u m a p u d nobiles divitesque viros pran-
d e r e d e b e r e t , i n d u s t r i e a cibis a b s t i n e b a t , n e e i u s t e m p e r a n t i a
c o n v i v a r u m oculis appareret. Quae q u i d e m omnia h e r o i c a m
temperantiam luculentissime demonstrant, ceu ad r e m animad-
v e r t e r u n t R o t a e A u d i t o r e s i n r e l a t i o n e c a u s s a e s . L u d o v i c i Ber-
t r a n d i : n i m i r u m « in r e l a t i o n e s. L u d o v i c i B e r t r a n d i , tit. de t e m -
perantia, refertur p a r t e m obsonii in m e n s a e u m comedisse, q u a e
v i x a d h o m i n i s s u b s t e n t a t i o n e m sufficiebat: q u e m m o r e m s e r -
v a v i t e t i a m d u m m u n e r e p r a e d i c a t i o n i s f u n g e r e t u r » Benedi-
ctus XIV. Lib. 3. cap. 28 num. 17. I a m v e r o nisi p r a e s e n t i s s i -
m u m Dei a u x i l i u m i n Dei F a m u l o a d m i t t e r e t u r , c e r t e c o n c i p i
n o n posset, q u o m o d o p e r d u r a r e p o t u e r i t i n a s s i d u i s M i s s i o n u m
laboribus perferendis, praesertim c u m h a u d firma corporis con-
stitutione a n a t u r a i n s t r u c t u s esset.
A t v e r o , q u a m v i s Dei S e r v u s o b e i u s m o d i a p o s t o l i c o s l a b o -
r e s i n effoeto c o r p o r e v i r e s deficere p e r s e n t i r e t , nihilo s e c i u s
a s s i d u e o m n i a ecclesiastica ieiunia s e r v a r e voluit. N e q u e h o c
t a n t u m afflictationum g e n e r a c o r p u s s u u m m a l e m u l c t a b a t , s e d
p l u r i m i s aliis v a r i i s q u e m o r t i f i c a t i o n i b u s illud attrivit e d o m u i t -
q u e , m e m o r v e r b o r u m D . P a u l i , q u i b u s Galatis t e m p e r a n t i a m
commendabat, eosque ad christianam carnis castigationem hor-
t a b a t u r . « S p i r i t u a m b u l a t e et d e s i d e r i a c a r n i s n o n perficietis.
Caro e n i m c o n c u p i s c i t a d v e r s u s s p i r i t u m ; s p i r i t u s a u t e m a d -
v e r s u s c a r n e m : h a e c e n i m sibi i n v i c e m a d v e r s a n t u r , u t n o n
q u a e c u m q u e vultis, s e d illa faciatis» Epist, ad Galat. cap. 5
ver. 16. H i n c s a e p e d u r o et i n c o m m o d o u t e b a t u r l e c t u l o , et
pro aliorum peccatis in corpore suo poenas t u e n s , publice
i n s u g g e s t u ferreis s e f l a g r i s p e r c u t i e b a t . C e t e r u m a c e r r i m i
certaminis, q u o d contra carnis illecebras ab ineunte aetate ag-
g r e s s u s fuit, l u c u l e n t u m e x h i b e n t i n d i c i u m s a n g u i n i s g u t t a e ,
q u a s a d h u c i n e i u s s u b u c u l a v i d e r e est. Merito idcirco d e B a r -
t h o l o m a e o p r o n u n c i a n potest, q u o d t r a d i t S c a c c f m s d e Not. e t
INFORMATIO 37o
sign, s a n c t i t a t i s : n i m i r u m « s a n c t i t a t e m i l l o r u m t a n t u m p r o b a t ,
a c v e n e r a t u r Ecclesia i n n o n M a r t y r i b u s , q u o s i n c a r n i s castiga-
tione, ac s e n s u u m m o r t i f i c a t i o n e floruisse c o m p e r e r i t » Sect. 5
cap. 2 pag. 302.
D e h e r o i c a h u m i l i t a t e . Humilitati u n i v e r s u m c h r i s t i a n a e
perfectionis aedificium innititur, q u e m a d m o d u m d o c e t s . A u g u -
s t i n u s p e r h a e c v e r b a : « V i s m a g n a e f a b r i c a m c o n s t r u e r e cel-
situdinis? De f u n d a m e n t o p r i u s c o g i t a » Lib. de verb. Domini.
Q u a r e I o a n n e s C h r y s o s t o m u s t r a d i t : « Qui h o c f u n d a m e n t u m
r e c t e iecerit, poterit i n q u a n t a m v o l u e r i t a l t i t u d i n e m s t r u c t u r a m
e x c i t a r e » In Gen. Homil. 35. I a m v e r o , si p a u l l i s p e r m e m o r i a
r e p e t a m u s , q u a e s u p e r i u s dicta s u n t d e c e t e r a r u m v i r t u t u m
a c t i b u s , a c p r a e s e r t i m d e c u l t u s n e g l e c t u , d e p a u p e r t a t e , d e di-
vitiarum atque h o n o r u m contemptu, studiosissimum humilitatis
c u l t o r e m Dei F a m u l u m fuisse p r o c e r t o h a b e r e d e b e m u s .
S e d alia e t i a m s u p p e t u n t a r g u m e n t a , q u a e h a n c v i r t u t e m
m a g i s m a g i s q u e p r o b a n t a c c o n f i r m a n t . Q u a m v i s e n i m a d Dei
gloriam a n i m a r u m q u e salutem q u a e r e n d a m vitam consumpsis-
set, e t u b i q u e m i r a b i l i a p e r e g i s s e t V i r a p o s t o l i c u s , t a m e n n o n
verebatur in concionibus o m n i u m m a x i m u m peccatorem se pu-
blice profiteri.
E o d e m humilitatis s p i r i t u d u c t u s , o m n i b u s i n r e b u s h u m a n o s
h o n o r e s e t g l o r i a m c o n s t a n t e r d e s p e x i t , o b l a t a m q u e sibi episco-
p a l e m dignitatem recusavit. N u n q u a m sui imaginem photogra-
p h i c a v i lucis e x p r e s s a m confici p e r m i s i t , n e c s u i s o p e r i b u s ty-
p i s editis n o m e n p r a e p o n e r e voluit. Licet inter alios s c i e n t i a e
l u m i n e facile excelleret, t a m e n i n r e b u s o m n i b u s s u s c i p i e n d i s
a b inferioribus consilia q u a e r e b a t ; a c t a m d e m i s s e d e s e s e n -
tiebat, u t n u l l u m u n q u a m p r o t u l e r i t v e r b u m , q u o d i n s u i d e c u s
vel l a u d e m v e r g e r e t , vel u b e r e s s u o r u m l a b o r u m f r u c t u s q u o d -
a m m o d o i n d i c a r e t . A t q u o m o d o l a u d i s a m o r e Dei F a m u l u s ferri
p o t e r a t , q u i nihil s t u d i o s i u s quaesivit, q u a m u t a b aliis c o n t e -
m n e r e t u r ? Nec m i r u m : n a m « c u m h o m o vere et ex animo se
o m n i c o n t e m p t u e t a b o m i n a t i o n e d i g n u m e x i s t i m a v e r i t , a b aliis
q u o q u e despici et p r o nihilo h a b e r i d e s i d e r a b i t » Card. Bona
princ. vit. Christ, p. 2. cap- 28.
E x h a c a n i m i d e m i s s i o n e t a m s e d u l o a d n i t e b a t u r o m n e s vir-
tutes s u a s obtegere, ut quaslibet praeconii occasiones t a m q u a m
h o s t e m infensissimum aufugeret ac declinaret. Merito itaque
c o n c l u d i t u r t a n t a m fuisse Dei F a m u l i v i r t u t e m , q u a n t a m a i o r
37G INFORMATIO
d e s i d e r a r i n o n p o t e s t . Idcirco d e e i u s s a n c t i t a t e t u t u m p r o n u n -
ciatum* i u d i c i u m i u x t a ea q u a e t r a d i t S c a c c h u s : « H u m i l i t a s c u m
p r o b a t a fuerit i n Actis a l i c u i u s S e r v i Dei, s u m m u m e t perfe-
c t u m Sanctitatis a r g u m e n t u m e x e a colligitur a d effectum bea-
tificationis et c a n o n i z a t i o n i s » De not et sign, sanctitat Leci. 5.
cap. 5. pag. 351.
D e d o n i s s u p e r n a t u r a l i b u s . Dives i n misericordia D e u s
e g r e g i a s B a r t h o l o m a e i virtutes, q u a s n u p e r d e s c r i p t a e s u n t , su-
p e r n a t u r a l i b u s e t i a m d o n i s a c m i r a c u l i s i l l u s t r a r e voluit, q u o
fulgidior e i u s s a n c t i t a s h o m i n i b u s a p p a r e r e t . E t p r i m o q u i d e m
a b u n d e liquet e x Actis d i v i n u m illud c h a r i s m a ipsi c o l l a t u m ,
q u o p e c c a t o r e s p e r t i n a c i s s i m o s , lethalis c u l p a e n e x i b u s d e t e n -
t o s , a d Dei g r a t i a m e t a m i c i t i a m r e s t i t u e b a t . P o r r o i g n o t a q u a e -
d a m a c veluti divina vis e x o r e eius p r o f l u e b a t , q u a e d u r i s s i m a
e t i a m c o r d a p e r m o v e b a t . I n n u m e r a a u t e m d e h i s collata s u n t
t e s t i m o n i a , ita u t e x e i u s m o d i d o n o i n e l u c t a b i l e s a n c t i t a t i s ar-
g u m e n t u m d e s u m i possit p r o u t i scitissime d o c e t Card. B o n a .
« Q u a e in a n i m i s p a t r a n t u r , v e r e et a b s o l u t e n o t a Sanctitatis
c e n s e n d a s u n t ; n o n e n i m solet D e u s a d t a n t u m o p u s , c u i u s m o d i
est perfecta a d D e u m c o n v e r s i o , q u e m p i a m a s s u m e r e , q u i sibi
g r a t u s n o n sit » De discret, spira, cap. 6 n. 9.
Quid v e r o d i c a m d e s a l u t a t i o n i s d o n o , q u o a b d i t a c o r d i u m
c o m p e r t a h a b u i t ? Divini s p i r i t u s afflatu in n o n n u l l i s poenitenti-
b u s d e b i t a e dispositionis a c p r a e c i p u e sinceritatis d e f e c t u m a g n o -
vit, q u o a d s a c r a m e n t a l e m c o n f e s s i o n e m a c c e d e b a t .
N e q u e silentio p r a e t e r i r i potest, p r o p h e t i c u m s p i r i t u m , q u o
ille inclaruit. E t e n i m , d u m h o d i e r n o s m a t e r i a l e s p r o g r e s s u s ,
q u o s a e t a s n o s t r a iactat a c s u m m i s effert l a u d i b u s , B a r t h o l o -
m a e u s p r a e c i n u i t ; e t i a m m a l a , q u i b u s affiigimur, l o n g e a n t e a
praevidit et praenuntiavit.
H u c e t i a m r e f e r e n d a s u n t vaticana, q u i b u s a l i o r u m e t p r o -
p r i u m o b i t u m p r a e s a g i e b a t , q u e m , v e h e m e n t e r o p t a b a t , dissolvi
c u p i e n s e t e s s e c u m Christo. Simili p r a e s c i e n t i a R i l d o D . Benedi-
cto T o m b i n i t e m p u s significavit, q u o e vivis d e c e s s i s s e t , e i q u e
p r a e n u n t i a v i t q u o d q u a d r a g e s i m u m t e r t i u m a e t a t i s a n n u m mi-
n i m e e x p i e v i s s e t . E t r e a p s e refert q u i d a m I o s e p h M a z z a n t i i d
accidisse.
D e fama s a n c t i t a t i s i n v i t a . Q u u m ita s e s e h a b e a n t
r e s , n e m o c e r t e m i r a b i t u r , s i q u o t q u o t Dei F a m u l u m c o g n o v e -
r u n t , licet hic c u r i o s e e t e x i n d u s t r i a n i t e r e t u r v i r t u t e s a t q u e
INFORMATIO 377
c a e l e s t i a c h a r i s m a t a , q u i b u s a D o m i n o d i t a t u s fuit, h o m i n i b u s
occulere, m a x i m a m t a m e n de eo sanctitatis opinionem conce-
perint. E t q u i d e m a b o m n i b u s i n d i s c r i m i n a t i m V i r m a g n u s , in-
defessus vineae dominicae operarius, sacerdos spectatissimus
et veneratione dignus, missionarius sanctus, s. L e o n a r d o a P o r t u
Mauritio in virtute simillimus praedicabatur.
Q u a d e c a u s s a p l u r e s S . R . E . C a r d i n a l e s i n s i g n e m sancti-
tate v i r u m B a r t h o l o m a e u m r e p u t a b a n t , e i u s q u e p r e c i b u s s e s e
c o m m e n d a b a n t , p r o u t i i n n u m e r a e t e s t a n t u r epistolae, e x q u i b u s
e r u i t u r q u a n t a v e n e r a t i o n e illi e t i n n u m e r i E p i s c o p i , Dei F a m u -
lum prosequerentur. N e q u e p r a e t e r e u n d u m plurimos ex his sive
in dubiis, sive adversis in r e b u s t a m q u a m ad divinum oracu-
l u m a d Dei F a m u l u m c o n f u g e r e , e i u s q u e consiliis p e n i t u s a c -
q u i e s c e r e c o u s u e visse.
H a n c e a m d e m sanctitatis f a m a m a p u d R o m a n o s etiam Pon-
tifices n a c t u s fuit o b e g r e g i a s a n i m i v i r t u t e s , q u e i s o r n a b a t u r .
E t r e v e r a B e n e d i c t u s X I V , C l e m e n s XIII, C l e m e n s X I V , e t
P i u s V I m a g n o i n p r e t i o e u m h a b u e r u n t , p l u r i m a s q u e privile-
giis e t f a c u l t a t i b u s c u m u l a r u n t . Quid a m p l i u s ? Viri e t i a m s a n -
ctitate illustres e g r e g i a Dei F a m u l i m e r i t a p l u r i m i fecerunt, e t
p r a e ceteris m e m o r a n d u s s. P a u l u s a Cruce, q u o c u m intima
e r a t familiaritate c o n i u n c t u s .
H a e c p o r r o s a n c t i m o n i a e opinio n o n i n t r a B o n o n i a e t a n t u m
m o e n i a c i r c u m s c r i p t a fuit, s e d l o n g e l a t e q u e patuit, e t q u a c u m -
q u e s e ferret B a r t h o l o m a e u s , e u m c o m i t a b a t u r . N e q u e i m m i -
n u t a fama u n q u a m fuit, s e d p o t i u s i n dies s i n g u l o s i n o m n i b u s
Italiae r e g i o n i b u s a u g e b a t u r a t q u e ideo nil m i r u m si, q u o t i e s
Missiones perageret, ad e u m , t a m q u a m v i r u m a Deo m i s s u m ,
a u d i e n d u m u n d i q u e f r e q u e n t i s s i m a h o m i n u m m u l t i t u d o con-
fluer et.
D e m i r a c u l i s i n v i t a . Praeclara isthaec sanctimoniae
l a u s m a g i s m a g i s q u e a u g e b a t u r prodigiis, q u a e B a r t h o l o m a e i
i n t e r c e s s i o n e D e u s p a t r a v i t ; habent enan miracula linguam suam,
d o c e t s. A u g u s t i n u s Tract. 24 in Toann. A t q u e heic n o n n u l l a
breviter recensenda sunt.
Q u u m olim i n a p e r t a planitie d e inferni p o e n i s c o n c i o n a r e -
tur Vir apostolicus, ut illarum formidinem in a u d i t o r u m a n i m a s
i n g e r e r e t , d e m o n s t r a v i t p e c c a t o r u m a n i m a s i n inferos p r o l a b i ,
c e u a r b o r i s folia, q u a m iis indigita vit; a c r e p e n t e , c e u T e s t e s 17,
39, 40 affirmant, arbor* o m n i b u s s e s e foliis e x u e r c v i s a est.
378 INFORMATIO
Alias, c o n c i o n e m s u b elio faciens, e vestigio v e h e m e n s a t q u e

a t r a s u b o r i t u r t e m p e s t a s ; s e d pluvia, Dei F a m u l o i n t e r c e d e n t e ,
c i r c u m p o p u l i m u l t i t u d i n e m cecidit, q u i n a l i q u e m vel leviter m a -
defaceret.
Sic etiam, olim p e r p a r o e c i a m t r a n s i e n s , v u l g o « La Fioren-
tina » n u n c u p a t a m , c o r r u p t a m p u t e i a q u a m b e n e d i c t i o n e s a n a -
vit, e t e x e o t e m p o r e o p p i d a n i o m n e s e a m h a u r i u n t a d vitae
necessitatem; n e q u e amplius u n d a putruit.
A c t a p a r i t e r c o m m e m o r a n t olim i n q u a d a m s a c r a e x p e d i -
tione, s c e l e s t u m v i r u m i g n e u m g l o b u l u m c o n t r a B a r t h o l o m a e u m
d i s p l o s i s s e , d u m p e r e a loca M i s s i o n e s p e r a g e b a t ; a t D . F . t r a n -
quille, u n d e p r o f e c t u s fuit, illum repulit, a t q u e ita s o s p e s evasit.
De e x t r e m a aegritudine et de pretioso servi Dei
o b i t u . Q u u m m u l t a diu a d i n c r e m e n t u m Dei g l o r i a e p r o x i m o -
r u m q u e s a l u t e m B a r t h o l o m a e u s p a t r a v i s s e t , p e r f r a c t i s i a m cor-
p o r i s v i r i b u s o b d i u t u r n o s apostolicos l a b o r e s , a d e x t r e m u m
vitae exitum, i m m a t u r o quidem tempore, se pervenisse persen-
sit. B o n o n i a m F e r r a r í a r e v e r s u s , u b i Card. Mattei accitis c l e r o
a l u m n i s q u e S e m i n a r i i spiritualia tradidit exercitia, d i e 14 De-
c e m b r i s a n n i 1778 v e h e m e n t i s s i m a febri conflictari coepit. Me-
dici, q u i acl i p s u m c u r a n d u m fuerant arcessiti, p r o e â q u a pol-
l e b a n t peritia p l u r i m a a d h i b u e r u n t m e d i c a m i n a .
M o r b u s i n t e r e a quotidie m a g i s a u g e b a t u r , e t p r a e c e p s i n de-
terius ruebat. Ad eius vitam e mortis faucibus e x t o r q u e n d a m
p e r t o t a m b o n o n i e n s e m u r b e m p r e c e s effusae s u n t . S e d aliter
v i s u m Deo, q u i B a r t h o l o m a e o s u o r u m l a b o r u m v i r t u t u m q u e
p r a e m i u m i n caelis i a m d o n a r e d e c r e v e r a t . I n t a n t o o m n i u m
m o e r o r e , caelesti veluti p a c e c i r c u m f u s u s , i n h e r o i c i s v i r t u t u m
actibus sese D. F. exercebat, iaculatorias etiam preces continue
i n g e m i n a n s . A t v e r e n s n e illa a n i m i t r a n q u i l l i t a s a u t m o d u m
e x c e d e r e t , a u t sine c a u s s a existeret, a n c e p s h a e r e n s confessarii
s e n t e n t i a m r o g a v i t , c u i u s monitis illico acquievit, s i m u l a c iste
e u m h o r t a t u s fuit, u t s i n g u l a r e m divinae m i s e r i c o r d i a e g r a t i a m
v e n e r a r e t u r . Gestüt p r a e laetitia Dei F a m u l u s , s t a t i m a c s u u m
E m u m P r a e s i d e m inspexit, eique P i a m M i s s i o n u m O p e r a m co-
m i t e s q u e apostolicorum laborum enixe commendavit, petiitque
u t p o s t r i d i e , d u m s o l l e m n e s a c r u m litaret, p r o a n i m a e x o r a r e t ;
quae verba infaustum omen portenderunt imminentis eius mor-
tis, p r o u t i alteri p r a e n u n t i a v e r a t . I n t e r i m S e r v u s Dei, n e divini
m u n e r i s p a r t i c u l a m p r a e t e i i a b i sineret, q u o t i d i e s a c r a m s y n a -
INFORMATIO 379
x i m recipiebat. Denique, q u u m d e suscipienda e x t r e m a unctione
m o n i t u s fuit, petiit u t e â illico m u n i r e t u r , a c s a c e r d o t i b u s rite
i n f i r m o r u m p r e c e s i t e r a n t i b u s p i e n t i s s i m e s e s e c o n s o c i a b a t . De-
nique plenariam ceterasque indulgentias lucratus, inter adstan-
tium p r e c e s et l a c r y m a s placidissimo ac pretioso obitu vitam
c o n c l u s i t p r a e l u d i ó nativitatis Christi D o m i n i , c u i u s f e s t u m i n
caelis c e l e b r a r e f l a g r a n t i s s i m e initiavit.
D e c o n c u r s u a d f e n u s servi D e i u n d e q u a q u e ha-
bito d e i n h u m a t i o n e e t d e c o r p o r i s translatione. V i x
e i u s o b i t u s r u m o r p e r c r e b u i t , confestim o m n e s a d c a d a v e r in-
v i s e n d u m a c c e s s e r u n t , a t q u e Sanctum d e c e s s i s s e p r o c l a m a r m i !
N e q u e b o n o n i e n s i s t a n t u m civitas c o m m o t a d o l o r e est, s e d i n
o m n i b u s Italiae r e g i o n i b u s c o m m u n i s f i d e l i u m c o m p l o r a t i o Bar-
t h o l o m a e i m o r t e m s e q u u t a fuit.
I n n u m e r a fuit p o p u l i f r e q u e n t i a , q u u m i u s t a f u n e b r i a sol-
l e m n i t e r p e r s o l u t a s u n t . S i q u i d e m a n t e q u a m d i e s illucesceret,
t a m i n g e n s fuit h o m i n u m t u r b a q u a e i n t e m p l u m confluxit, u t
h e l v e t i o r u m m i l i t u m c u s t o d i a o p u s fuerit, q u i a d fores e x c u b a -
rent, n e o r d o p e r t u r b a r e t u r . N e q u e silentio p r a e t e r e u n d a splen-
d i d a p a r e n t a l i a i n p l u r i m i s Italiae u r b i b u s c e l e b r a t a , q u i b u s e t
f u n u s a d d e n d u m in t e m p l o s. M a r i a e M a g d a l e n a e dicato a Clero
bononiensi sollemniter peractum.
D e miraculis post obitum. D o m i n i m a n u s b r e v i a t a qui-
d e m n o n fuit i n s u i F a m u l i i n v o c a t i o n e , c u i u s i n t e r c e s s i o n e p l u r a
etiam post obitum patravit prodigia. Ac primo, Comes Iacobus
Zorlis, q u i o b f r a c t u m c r u s a d g a n g r a e n a m v e r g e n s i n vitae
d i s c r i m e n fuit a d d u c t u s , n o v e n d i a l i b u s p r e c i b u s i n B a r t h o l o m a e i
h o n o r e m peractis, pristinae valetudini restituitur.
T h o m a s D a z z a n i , s e n e x o c t o g e n a r i u s , e t i a m a m e d i c i s con-
c l a m a t a , fatetur s e o b g r a v e m p e c t o r i s o p p r e s s i o n e m v i x l o q u i
v a l e r e ; at, s u o p e c t o r i Dei F a m u l i i m a g i n e s u p e r i m p o s i t a , illico
c o n s a n a t u m fuisse.
R e v . D. A n g e l u s C a p p u c c i , tifoidoea febri affectus ac dein-
c e p s p n e u m o n i t e a l i i s q u e m o r b i s v e x a t u s , q u o s m e d i c i inculpa-
biles i u d i c a r u n t , S e r v i Dei a u x i l i o e m o r t i s l i m i n e sanitari re-
stituitur.
Acta p a r i t e r c o m m e m o r a n t q u e m d a m v i r u m lethali m o r b o
c o r r e p t u m , a t q u e e x t r e m i s c h r i s t i a n a e religionis p r a e s i d i i s m u -
n i t u m , v i r e s r e c u p e r a s s e s t a t i m a c u x o r s u b u c u l a m a S e r v o Dei
adhibitam eius corpori apposuit.
380 I
N F
O RMAT
IO
I t e m q u a e d a m Aloysia Zani, u t i p s e P a r o c h u s i n P r o c e s s u
t e s t a t u s est, e n d o m a s i l a b o r a n s e t i a m m o r t i p r o x i m a , p o s t Dei
F a m u l i i n v o c a t i o n e m , p r a e t e r o m n i u m e x p e c t a t i o n e m , a b infir-
m i t a t e liberatur.
P r a e t e r i s t a s aliae p l u r e s i n Actis d e s c r i b u n t u r s a n a t i o n e s .
De fama sanctitatis post obitum. Mirabilia q u a e h u -
c u s q u e r e c e n s u i m u s prodigia, p l u r i m u m c o n t u l e r u n t , u t B a r t h o -
l o m a e i n o m e n o b e x i m i a s v i r t u t e s e t i a m p o s t o b i t u m illustrium
e v a d e r e t , e t n o v a quotidie a m p l i t u d i n i s e t f i r m i t a t i s i n c r e m e n t a
a d i p i s c e n t u r . S i q u i d e m viri nobiles, docti, p r u d e n t e s a t q u e di-
gnitate etiam conspicui u n a c u m fidelium plebe, u n u m i d e m q u e
s e n t i u n t d e vitae sanctitate, q u a Dei F a m u l u s e n i t u i t : i m o plu-
r i m i e x t a n t q u i e u m v e n e r a b i l i s vel s a n c t i vel a p o s t o l i titulo
compellant.
Hanc sanctimoniae famam Testes o m n e s unanimiter com-
m e m o r a n t ; hanc tudertinus, numiensis, caesenates, perusinus,
a s c u l a n u s , s p o l e t a n u s E p i s c o p i in s u i s litteris et edictis s o l l e m -
n i t e r editis, s i m u l a e d e F a m u l i Dei obitu c e r t i o r e s facti s u n t ;
h a n c o m n i u m s t u d i u m p e t e n d i r e l i q u i a s e t i m a g i n e s defuncti
apostolici Viri, q u a e a d a e g r o t o s e t i a m i n p r a e s e n s f e r u n t u r ;
h a n c f a m a m a d f u n u s frequentia, c o n c u r s u s a d s e p u l c h r u m , n e -
q u e n o n invocatio Bartholomaei nominis a t q u e exhortationes ad
eius patrocinium in necessitatibus i m p l o r a n d u m , luculentissime
demonstrant; hanc d e m u m quamplurimae testantur postulatoriae
E p i s t o l a e , q u a e a s e x Italiae n o s t r a e A r c h i e p i s c o p i s , a d e c e m
et q u a t u o r Episcopis, n e q u e non a plurimis religiosorum ordi-
n u m P P . G e n e r a l i b u s , a p e r i n s i g n i b u s Capitulis, a Collegiis n o -
bilissimis, a m u l t i s Asceteriis, ab o r d i n e partitio et s a n i o r i p a r t e
b o n o n i e n s i s civitatis, a d S S . D . N . L e o n e m P P . X I I I . d a t a e s u n t ,
u t h u i u s c a u s s a e I n t r o d u c t i o n e m c o n c e d e r e d i g n e t u r . P o r r o ad-
v e r t e n d u m est e x h u i u s m o d i P o s t u l a t o r i i s Litteris p e r s p i c u e a p -
p a r e r e s o l l e m n e t e s t i m o n i u m , q u o d d e S e r v i Dei s a n c t i t a t i s f a m a
passim redditur atque declaratur.
N e q u e S e r v i Dei sanctitatis f a m a a n n o r u m l a p s u vel t e m p o -
r u m i n i u r i a a l i q u a m p a s s a fuit i m m i n u t i o n e m , s e d late u n d i q u e
a u g e t u r q u o t i d i e ; E m u s v e r o Card. L u c i d u s M a r i a P a r o c c h i ,
q u e m h o n o r i s e r g o n o m i n o , olim b o n o n i e n s i s A r c h i e p i s c o p u s ,
m o d o v e r o c a u s s a e h u i u s c e P o n e n s , i n s u i s p o s t u l a t o r i i s Litte-
r i s ita s c r i p s i t : « F a m a m de eius, nempe BaHholomei Dal Monte,
sanctitate, p o s t s a e c u l u m et a m p l i u s v i r e n t e m , p r o p e a udii
INFORMATIO 381
P o r r o e t i a m n u p e r r i m e a l i q u o t p r o d i g i a , p r o u t i p u b l i c u s fert
r u m o r , B a r t h o l o m a e i Dal M o n t e i n t e r c e s s i o n e i m p e t r a t a , e t q u o -
r u m i p s e m e t v e r i t a t e m c o m p e r i r e videor, V i r i d i o r e m e x c i t a v e -
r i n t felsineae p l e b i s e x p e c t a t i o n e m , f l d u c i a m q u e i n d i e s a d a u x e -
r i n t etc. ».
Q u a d e r e , q u u m i n h a c iudicii s e d e p r a e c i p u a q u a e s t i o circa
s a n c t i t a t i s f a m a m v e r s e t u r , q u a e i n p r a e s e n t i c a u s s a h a u d ina-
nibus vulgi Tumoribus, sed heroicis virtutibus, s u p e r n a t u r a l i b u s
d o n i s e t m i r a c u l i s innititur, i m o c o n s t a n s s e m p e r p e r m a n s i t la-
t e q u e p e r v a g a t a fuit; m e r i t o c u m P a n v i n i o c o n c l u d a m , e i u s m o d i
f a m a m m a x i m e a t t e n d e n d a m esse; « quia etiam post m o r t e m
ad haec u s q u e t e m p o r a perseveravit: u n d e a Spiritu Sancto
dici d e b e t p r o c e s s i s s e . N a m q u a e n o n s u n t a b e o n o n d u r a n t »
Relat. Causae s. Bonaventurae part. 2 art. 10.
Q u u m ita h a e c sint, c e r t u m n o b i s a c p e r s u a s u m est s a c r u m
h u n c Ordinem proposito d u b i o super Commissionis signatura
Affirmatwe responsurum.
Disceptatio Syno plica.
ANIMADVERSIONES
R P D. P R O M O T O R I S F I D E I
Decimus post centesimum decurrit annus, ex quo Bartholo-

m a e u s Maria Dal M o n t e m o r t e m oppetiit. I s L e o n a r d i a P o r t u
Mauritio, P a u l i a C r u c e , ac F r a n c i s c i M a r i a e I m p e r i a l i familia-
ritate u s u s , a t q u e e x e m p l a i m i t a t u s , s a c r i s e x p e d i t i o n i b u s I t a l i a m
p e r l u s t r a v i t a b a n n o 1750 a d 1778, q u i e i u s l a b o r u m a c v i t a e p o -
s t r e m u s fuit. V e r u m t a m e n h o c l a t u m inter illos e t h u n c discri-
m e n intercedit; q u o d c u m , illis d e m o r t u i s , o r d i n a r i a e Inquisitio-
n e s d e e o r u m d e m vita, v i r t u t i b u s a c m i r a c u l i s s t a t i m c o e p t a e
fuerunt, i n r e nostra P r o c e s s u s a d n o n a g e s i m u m s e x t u m a n n u m
d i t a t u s fuit. Q u a p r o p t e r P e t r u s F r a n c h i a u c t o r C o m m e n t a r i i v i t a e
B a r t h o l o m a e i a r m o 1845 B o n o n i a e editi m i r a b u n d u s d e h o c sit.
H i n c p u t o p r a e c i p u a m oriri C a u s a e p r a e s e n t i s difficultatem.
Incuria enim eiusmodi validissimum suppeditat dubitandi argu-
m e n t u m , ne temere iudicium instituatur. Q u a m ob r e m i u r i s
nostri peritissimus Benedictus X I V prudenter a d m o n e t Causa-
382 ANIMADVERSIONES
r u m Postulatores, ne prius h a n c praeliminarem disquisitionem

s u s c i p i a n t , q u a m idoneis p r a e s i d i i s C a u s a m i n s t r u c t a m fore c o m -
p e r e r i n t , L i b . II. Cap. X X X V I . n . 13. Q u i p p e , uti V e n . B e l l a r m i -
n u s a n i m a d v e r t e b a t i n suffragio p r o C a n o n i z a t i o n e S . F r a n c i s c a e
R o m a n a e , a d s a n c t i m o n i a m d e m o s t r a n d a m s a t i s n o n est, u t Ca-
n o n i z a n d i « coram Deo sancti sint; sed oportet, ut eertissimis
documentis probetur, eos, dum viverent vere sanctitatis gloria
aliis praeluxisse, et in eadem sanctitate diem extremum clau-
sisse, et demum post mortem carnis, animas eorum ad ae-
ternam beatitudinem pervenisse » B e n e d i c t u s XIV. Lib. III.
C a p . X X X V I I I , n. 1. Id in p r a e s e n t i C a u s a v i x fieri p o s s e , lu-
c u l e n t e r p e r s p e c t u m erit, i p s a m p r o b a t i o n u m i n d o l e m i n t i m i u s
e x p e n d e n d o . Sit itaque.
CAPUT PRIMUM
D e p r o b a t i o n i b u s . A e t a t e q u a L a m b e r t i n i u s O p u s d e Ca-
n o n i z a t i o n e edidit, n u l l a e fere s u s c i p i e b a n t u r C a u s a e , i n q u i b u s
deficerent d e v i s u t e s t e s : q u i p p e illud i n S a c r a C o n g r e g a t i o n e
o b t i n e b a t p r i n c i p i u m : « in Causis procedentibus per viam non
cultus, virtutes probari debent per testes de visu » lib. III. c a p . III.
n . 6 . Q u a e deficientia t e s t i u m , p e r e m p t o r i a e i n s t a r e x c e p t i o n i s ,
in ipso iudicii limine afferenda e r a t « Si enim Signatura Com-
missionis, ita loc. cit. n. 1 7 , viam aperit ulteriori inquisitioni,
auctoritate Apostolica faciendae, insuperabile obstativum nedum
erit illud quod obstat excellentiae et fulgori (ut consueto verbo
utamur) RELEVANTIAE virtutum, sed etiam illud quod ob-
stat earum probationi. In quo proinde rerum themate, sibi
iterum vindicat locum id quod in superioribus dictum est: sci-
licet aut Commissionem non debuisse signari, aut signatam pro-
desse posse Postulatoribus contendentibus satis esse in ea et
similibus Causis probationem desumptam ex testibus de auditu
ab iis, qui viderunt una cum historicis, et scriptoribus aetatis
eiusdem » ibi n. 17.
Q u a e c u m ita s e h a b e r e n t , v i x a d S u m m u m P o n t i f i c a t u m
e v e c t u s B e n e d i c t u s X I V , « ad ambages quascumque certa, et
clara lege desuper tollendas », d e c r e t u m g e n e r a l e edidit die 23
A p r i l i s a n n i 1741; i n q u o p r i m u m , p r o C a u s i s p r o c e d e n t i b u s
per viam cultus sive a Sede Apostolica indulti, sive per tem-
pus immemorabile delati, v i r t u t u m a u t Martyrii p r o b a t i o n e m
PROMOTORIS FIDEI 383
admisit, q u a m v o c a n t « subsidiar iam, » confiatam ex testibus

quidem tantum de auditu quandoque a videntibus quandoque
non, sed variis tamen roboratam adminiculis, ad faciendam
viro prudenti ac de re gravi iudicatur o auctoritatem et fidem
idoneis» T u m , r e i n o s t r a e p r o p i u s a c c e d e n s , s u b d i t : « Ex qua-
dam etiam aequitate . . . possit eadem subsidiaria probatio ad-
mitti, et in Causis simplicium Dei Servorum per viam non cul-
tus incedentibus : quando tamen, n o t e n t u r v e r b a , non constiterit
primos Auctoritate ordinaria Processus fuisse dolo, malo,
aut culpabili negligentia tamdiu dilatos, donec testes de visu
nulli superessent ». Ne v e r o a l i q u i b u s C a u s i s a n t i q u i o r i b u s
i n q u i b u s s i g n a t a C o m m i s s i o i a m fuerat, p r a e i u d i c i u m i n f e r r e
v i d e r e t u r , illico a d i u n g i t » et quando, etiam comperto eiusmodi
testium defectu, Sacrae tamen Congregationis consilio signato.
Causae fuerit Commissio, et Litterae Remissoriales ad proces-
sus auctoritate Apostolica faciendos expeditae, nulla eum spe
testium de visu in ipsis audiendorum » ibid. n. 25.
C o m p a r a t a i t a q u e s i m u l s e v e r i o r e disciplina, q u a e L a m b e r t i n i
t e m p o r e i n S . C o n g r e g a t i o n e obtinebat, c u m iis q u a e a d a e q u i o -
r e m a c p l a n i o r e m C a u s a r u m c u r s u m i p s e Pontifex factus con-
stituit, h a e c a p e r t e d e s c e n d u n t . P r i m u m : a t t e s t a t i o n e s oculato-
r u m testium a Sacra R i t u u m Congregatione a d h u c m a x i m e in
h i s c e C a u s i s d e s i d e r a r i ; s e c u n d u m , iis deficientibus, ex quadam
aequitate B e n e d i c t i n o d e c r e t o p o t i s s i m u m i n d u c t a , a d m i t t i p o s s e
probationes subsidiarias, p e r t e s t e s n e m p e de a u d i t u , ac d o c u -
m e n t a a u t h e n t i c a , in suo tamen, ut aiunt, genere perfectas; loc.
cit. n. 24. N i h i l o m i n u s in ipso disquisitionis limine, c u m p e t i t u r
signanda Commissio, d o c e n d u m esse t u m de h a c idoneitate in
suo genere p r o b a t i o n u m , t u m de a b s e n t i a c u i u s l i b e t c u l p a b i l i s
negligentiae, o b q u a m dilata fuerit P r o c e s s u u m confectio, d o n e c
o m n e s d e v i s u t e s t e s defecerint. I a m e r g o q u a e r a m : abfuit n e
quaelibet o m n i n o negligentia? eae q u a e m o d o afferuntur proba-
t i o n e s deficientibus d e v i s u t e s t i b u s , dici n e p o s s u n t i n s u o ge-
nere perfectae?
O m n e m p o r r o a b f u i s s e n e g l i g e n t i a m difficile a d m o d u m erit
o s t e n d e r e , n e p r o r s u s d i c a m i m p o s s i b i l e , p o s t e a q u a e ait Au-
ctor B i o g r a p h i a e S e r v i Dei. Si e n i m in C a u s i s L e o n a r d i a P o r t u
Mauritio, P a u l i a C r u c e , a t q u e ipsius F r a n c i s c i M a r i a e I m p e r i a l i
t a n t a diligentia enituit, u n d e n a m t a n t a r e p e t e n d a i n c u r i a a c de-
sidia s o c i o r u m B a r t h o l o m a e i nostri, q u i i d i p s u m n e g l e x e r u n t ?
384 ANIMADVERSIONES
Certe n o n a b e s t i n r e n o s t r a s u s p i c i o n e i d e o P r o c e s s u s fuerint
neglecti, q u i a q u i B a r t h o l o m a e u m n o v e r a n t , u t u t p i i s s i m u m a c
multa commendatione dignum habuerint, non tamen eo u s q u e
e i u s v i r t u t e s p e r t i g i s s e c r e d i d e r i n t , u t d e S a n c t o i n E c c l e s i a co-
l e n d o agi posset. Dices v a n i s n o s c o n i e c t a t i o n i b u s i n d u l g e r e ?
Atqui ad Postulatores Causae pertinet negligentiae n o t a m abs-
t e r g e r é , q u a m ipsa dilatio t a m d i u t u r n a n o n i m m e r i t o p r a e s u -
m e r e facit.
D e m u s t a m e n , h a n c d e s i d i a e vel n e g l i g e n t i a e n o t a m C a u s a e
P o s t u l a t o r e s a b s e d e c l i n a r e p o s s e . N o n a d h u c r e s i n v a d o erit.
N a m u l t e r i u s i n p r a e l i m i n a r i h o c n o s t r o iudicio i n q u i r e r e o p o r -
tet: n u m in suo genere perfecta sit h a e c s u b s i d i a r i a p r o b a t i o .
P o r r o O r d i n a r i u s P r o c e s s u s , licet q u o a d f o r m a m nihil p e n e de-
s i d e r a n d u m relinquat, c u m t a m e n p o s t s e x a c n o n a g i n t a a n n o s
a m o r t e S. D. fuerit e x a r a t u s , n o n n i s i p a u c a s i e i u n a s q u e c o n -
tinet t e s t i u m d e a u d i t u testificationes, e x q u i b u s v i x est q u o d
e x c e r p i utiliter p o t u e r i t a d C a u s a e i n s t r u c t u m . A c c e d u n t p l u r a
d o c u m e n t a extraiudicialia, alia i a m t y p i s edita, alia a p r i v a t i s
e x a r a t a , alia d e m u m uti epistolae vel d u m t a x a t s u b s c r i p t a , v e l
n u l l a m u n i t a s u b s c r i p t i o n e , a c p l u r e s e t i a m litterae, q u a e i n
obitu S e r v i Dei s c r i p t a e f u e r u n t . H u i u s m o d i a t t e s t a t i o n i b u s , d e -
f i c i e n t e legitima p e r t e s t e s p r o b a t i o n e , C a u s a e P a t r o n u s cogi-
t u r p r i m a s deferre, e t i n i i s d e m p r a e c i p u u m p o n e r e p r o b a t i o n u m
praesidium.
Sed e n i m p e r p e r a m : c u m pei- n o t i s s i m u m D e c r e t u m sa. m e .
i n n o c e n t i i P a p a e X I c a u t u m sit, n e i n P r o c e s s u m e x t r a i u d i c i a l i a
d o c u m e n t a i n s e r a n t u r , i n s e r t a v e r o n u l l a m faciant p r o b a t i o n e m ,
e t e x P r o c e s s u s i p s i u s actis d e m a n t u r .
Cui d e c r e t o h a e c B e n e d i c t u s X I V i m m e d i a t e s u b t e x i t « Ita-
que de more Sacrae Congregationis est, ut, si in aliquem pro-
cessum inserta e reperiantur attestationes extraiudiciales, ap-
probetur quidem caiiditas processus, si legitima fundamenta
ad id concurrant, sed clausula addatur « DEMPTIS ATTE-
STATIONIBUS EXTRAIUDICIALIUM ». Benedict. XIV.
Lib. II. Cap. XL1X. n. 2 1 ,
I p s e v e r o B e n e d i c t u s X I V , extraiudicialia d o c u m e n t a q u o d
attinet, Innocentii X I D e c r e t u m c l a r i s s i m e a p p r o b a t i n Capite X .
lib. III. n. 13. Et ita q u i d e m obtinet a d h u c s a c r o in h o c F o r o ;
q u a p r o p t e r , c u m in Causa. V. S. D. I o a n n i s E u d e s a g e r e t u r de
validitate e t r e l e v a n t i a P r o c e s s u s apostolici s u p e r eius f a m a
sanctitatis, S . R i t u u m C o n g r e g a t i o p r o p o s i t o d u b i o affirmative q u i -
d e m r e s c r i p s i t , c l a u s u l a t a m e n a d d i t a : demptis attestationibus,
extraiudieialibus, nempe epistolis a teste I et IV exhibitis - die 8
Maii 1881.
Ceterum h o r u m d o c u m e n t o r u m infirmitas ex ipso peritorum
iudicio d e m o n s t r a t u r . H i e n i m a i u n t : d o c u m e n t a s i g n a t a etc.
eredita fuerunt p e r t i n e r e etc.
N o n h a e c r a t i o est, q u a peritia c h a r a c t e r u m p e r a g i d e b e a t .
Ad hanc enim requiritur, post a c c u r a t u m scriptorum e x a m e n ,
ut d e c l a r e n t P e r i t i « se iuxta artis peritiam credere scripturam
esse huius aut illius Auctoris, et conscriptam fuisse hoc aut illo
tempore, reddita ratione cur ita dicant et ita sentiant » L i b . II.
c a p . LII. n . 3 . S i v e r o a d c o m p a r a t i o n e m c h a r a c t e r u m d e v e n i r i
o p o r t e a t , p r a e t e r c e t e r a , e x i g u n t i u r a « ut scriptura, ad quam
fit comparatio, sit omnino certa ». Ibid. n. 5. Q u a e c u m o m n i a
n e g l e c t a fuerint, m e r i t o d u b i t a r e p o s s u m u s , a n ilia d o c u m e n t a
revera auctores habuerint viros, qui ea e x a r a s s e creduntur,
q u i q u e s p e c t a t i s s i m i viri a P e r i t i s h a b e n t u r . Accedit, q u o d p e -
riti isti A l o i s i u s Della R o v e r e e t F r a n c i s c u s C a n o n i c u s M a n a r e s i
illud m u n u s s u s c e p e r i n t , q u i n u l l u m p r a e s t i t e r i n t i u r a m e n t u m ,
c u m i n i u r e c a u t u m sit, u t h i s e m e l i t e r u m q u e i u r a r e d e b e a n t
s u b nullitatis p o e n a ; loc. cit.
I n t e r d o c u m e n t a a P o s t u l a t o r i b u s e x h i b i t a est S e r v i Dei v i t a e
Commentarium iam m e m o r a t u m , a Petro Franchi Sacerdote Bo-
n o n i e n s i i n l u c e m e d i t u m a n n o 1 8 4 5 : cui C o m m e n t a r i o r e f e r u n -
t u r p r o l i x i o r e s illae laciniae, q u a e i n S u m m a r i o e x t a n t . N o n
a b n u o antiquis in Causis historica d o c u m e n t a ad p r o b a n d u m
r e c i p i s o l e r e . At in re p r a e s e n t i a g i t u r de Vita a p r i v a t o scri-
p t o r e e x a r a t a e t r e c e n t e r t y p i s edita, cui q u a n t a vis a c a u c t o -
r i t a s t r i b u i d e b e a t , a c c i p e ex B e n e d i c t o X I V : « Quoad vitam
ergo recenter editam, dicendum est, eam haud sufficientem esse
ad constituendam legitimam originem famae pro eo, de quo
agitur, fine, secus ac antiqua ab aliquo probato auctore typis
edita. Quocirca bon. mem. Prosper Bottinius fidei Promotor
inquit in suis animadversionibus factis in causa Valentina Servi
Dei Ioannnis de Ribera super fama sanctitatis in genere. « Hic
a u t e m n o n est m o d u s i u r i d i c u s p r o b a n d i f a m a m , d u m tota r a t i o
r a d i c a t u r e t consistit i n a u c t o r i t a t e S c r i p t o r i s vitae, q u a e n o n
potest esse multi ponderis, q u a n d o historia n o n est antiquissima.
« Ideoque de his historiis, licet sint ab Ordinariis revisae ad-
Aeta, Tom. XXIII. fase. COLXXI. 25
386 ANIMADVERSIONES
hibito Theologorum consilio, easque Sedes Apostolica edi per-

miserit, sine qua permissione typis imprimi non possunt; de-
creta generalia U r b a n i V I I I statuunt, nullum in ordine ad Bea-
tificationem gradum maioris probationis constituere, quam sine
tali approbatione constituissent, non obstante quocumque tem-
poris cursu ». Lib. IL c a p . X L . n. 8.
H i n c p u t o f a c t u m e s s e , u t licet i n p r a e f a t i o n e o p e r i s , A u c t o r
d e c l a r e t , m i r a r i s e a d h u c , n e m i n e m c o g i t a s s e p o s t e r i t a t i consi-
g n a r e gesta Servi Dei; nihilominus o p u s exhibuit exaggeratio-
n i b u s r e f e r t u m , q u a e p a s s i m i n legentis o c u l o s i n c i d u n t . Q u o
e t i a m e x a g g e r a t i o n i s vitio p e c c a t q u a m m a x i m e p a n e g y r i c a
f u n e b r i s oratio, q u a e i n S e r v i Dei p a r e n t a l i b u s dicta fuit, q u a e -
q u e p l u s a e q u o e i u s l a u d e s p e r s e q u i t u r , a c fere tota i n S u m -
m a r i o r e l a t a est a d p r o b a t i o n u m d e f e c t u m s u p p l e n d u m .
Sepositis i t a q u e h u i u s m o d i d o c u m e n t i s , v i d e a m u s a n q u i d -
q u a m a d r e m v a l e a n t t e s t i u m dicta, q u a e P r o c e s s u s t a b u l i s
t r a d i t a s u n t . N e c p a u c i q u i d e m testes, scilicet q u a t u o r e t q u a -
draginta, in catalogo recensentur. At non m o d o n e m o de visu
i n t e r e o s r e p e r i r i potuit, s e d o m n e s p r o p e m o d u m s u n t d e a u -
ditu a u d i t u s ; q u i u t i n a m s a l t e m ita s u u m e x p l e v i s s e n t officium,
u t e x i l l o r u m dictis perfecta in suo genere p r o b a t i o e x u r g e r e t !
At e contrario paucae nimis et p e r q u a m laconicae sunt r e r u m
notitiae, q u a e a t e s t i b u s colliguntur, n e d u m d e h e r o i c i s virtuti-
b u s , s e d e t i a m d e i p s a simplici f a m a s a n c t i t a t i s ; n e q u e i m m o
i n t e r e o s d e s u n t , qui, n o n a d v i g e n t e m t r a d i t i o n e m a p p e l l a n t ,
s e d p o t i u s p r o s u a e scientiae c a u s a i a m m e m o r a t u m a d d u c u n t
vitae C o m m e n t a r i u m .
P a u c i s s i m i q u o q u e illi testes, q u i uti de a u d i t u a v i d e n t i b u s
in S u m m a r i o traducuntur, in referenda p r o p r i a e scientiae c a u s a
coniecturis indulgent.
N e c desunt qui i m p u b e r e s erant, c u m loqui a u d i v e r a n t de
Dei F a m u l o , a c nihil m e m o r i a r e t i n e r e v a l u e r a n t . A n i m a d v e r t o ,
ait testis 16, a v a m m e a m obiisse q u u m e g o d e c e m h a b e r e m
a n n o s ; hinc b o n a m conservare nequeo m e m o r i a m de his q u a e
illa dicebat. I a m v e r o s i q u a e h u c u s q u e a n i m a d v e r t i , satis indi-
c a n t i n i p s o C a u s a e limine h a u d sufficientes a c s o l i d a s a d d u -
c t a s e s s e p r o b a t i o n e s , q u a e f a m a m a d s t r u a n t , s p e r a r e n e licebit,
u t l a e t i o r i b u s i n d e auspiciis i n c e t e r i s iudicii stadiis C a u s a i p s a
p r o p o n a t u r , u b i n o n g e n e r i c a sanctitatis d e m o n s t r a t i o , s e d s p e -
cificae o m n i n o p r o b a t i o n e s p o s t u l a n t u r ? N o n n e insuperabile
obstatioum deficientia ista c o n s t i t u e t ?
CAPUT SECUNDUM
D e fama s a n c t i t a t i s . F a m a s a n c t i t a t i s e x B e n e d i c t o X I V ,
« nihil aliud est quam existimatio, seu communis opinio de
puritate vitae, et de virtutibus non utcumque, sed per conti-
nuâtes actus, data occasione, exercito s supra communem ope-
randi modum aliorum proborum virorum aut mulierum ab ali-
quo Servo vel Serva Dei, iam defunctis, nee non de miraculis
eorum intercessione a Deo patratis: ita ut concepta in uno vel
pluribus locis erga eos devotione, a plerisque in suis necessita-
tibus invocentur, et plurium graviorum virorum iudicio digni
existimentur ut per Sedem Apostolicam referantur in Album
Sanctorum vel Beatorum » L i b . II. c a p . X X X I X . n. 7. S e d
e n i m e x allatis t e s t i m o n i i s s a t i s n e liquet o p i n i o e i u s m o d i , q u a e
i n n i x a sit c o n t i n u i s e t q u i d e m h e r o i c i s v i r t u t u m a c t i b u s ? V o l v e
sis p a r u m p e r S u m m a r i u m , a t q u e ibi nihil a l i u d p e r s p i c i e s nisi
p e r b r e v e s t e s t i u m p r o p o s i t i o n e s , q u a s P a t r o n u s v e l u t a p i s ar-
g u m e n t o s a e x i n d u s t r i a collegit, a t q u e u n a m e a m d e m q u e testis
r e s p o n s i o n e m ad diversos virtutum actus pertraxit. Testes ge-
n e r a t i m d e p r a e d i c a n t S e r v i Dei z e l u m i n s a c r i s o b e u n d i s m i s -
sionibus? hoc a r g u m e n t o fidei actus d e m o n s t r a n t u r e o d e m q u e
in D e u m et p r o x i m u m charitas.
I t e m d u o t a n t u m t e s t e s i n n u u n t S . D . s p e m . S i v e r o d e vir-
t u t i b u s c a r d i n a l i b u s q u a e s i v e r i s , i n titulo d e p r u d e n t i a n u l l u m
testis v e r b u m r e p e r i s , s e d s o l u m p r a e s t o s u n t q u a e d a m laciniae
e x C o m m e n t a r i o p r a e s e r t i m d e p r o m p t a e . A d iustitiam a d s t r u e n -
d a m t e s t e s d u m t a x a t r e f e r u n t i p s u m Dei e t E c c l e s i a e p r a e c e p t a
d i l i g e n t e r s e r v a s s e . I n titulo d e fortitudine r e d i t M i s s i o n u m z e l u s
a t q u e in titulo de t e m p e r a n t i a id s i m p l i c i t e r i n n u i t testis V : p r a e -
sertim mihi loquebantur de eius nulla c u r a q u o a d temporalia :
e t V I : a u d i v i e u m e s s e v i r u m m a g n a e o r a t i o n i s e t mortifica-
tionis. N e c a b s i m i l e s s u n t c e t e r o r u m testificationes.
A d q u i d specificos, uti v o c a n t , v i r t u t u m a c t u s a b iis q u a e -
r i m u s , q u i e t i a m i g n o r a n t , n e c a b aliis a u d i v e r a n t , n u m B a r t h o -
l o m a e u s Dei e t E c c l e s i a e p r a e c e p t a c u s t o d i v e r i t ? A t q u i p r o p e
o m n e s i d vel coniiciunt, vel s u p p o n u n t . E t ceteri e t i a m t e s t e s
a b e i u s zelo d e d u c u n t h o r u m p r a e c e p t o r u m o b s e r v a n t i a m , e t
s e s e a p p e l l a n t a d testificationes i a m l a t a s .
I t e m s i r o g e s t e s t e s : n u m Dei S e r v u s c h r i s t i a n a s v i r t u t e s
e x c o l u e r i t ? vel i d i g n o r a n t : uti I . e t I I I : vel t a n t u m i d s u p p o n u n t ;
388 ANIMADVERSIONES
v e l u t testis I V : v e l d e n i q u e a d v i t a e C o m m e n t a r i u m c o n f u g i u n t ,
u t V I testis. Similia t r a d u n t testis I X , X I I , X I I I , X I V , X V . Ce-
teri p r o t e s t a n t u r s e nihil p e c u l i a r e h a c d e r e p o s s e a d i i c e r e .
Quid q u o d ipse historicus P e t r u s Franchi suo in opere non du-
bitavit a s s e r e r e p r o b a t i o n u m d e f i c i e n t i a m q u o d s i n g u l o s attinet
v i r t u t u m a c t u s ? Q u o c i r c a q u u m a d e o r e r u m i g n a r i e s s e n t te-
stes, n o n aliae e x p e c t a n d a e erant r e s p o n s i o n e s , q u a m istae.
Ex Benedicti X I V doctrina, ac p e r p e t u a S. R. C. p r a x i ad
signandam Commissionem, praeter virtutum famam, communis
e t i a m r e q u i r i t u r e x i s t i m a t i o d e m i r a c u l i s S e r v i Dei i n t e r c e s s i o n e
p a t r a t i s . A t d e f a m a h a c t e s t e s s e nihil s c i r e p r o f i t e n t u r .
Deinde Vindex innuit sanationes Angeli Cappucci, T h o m a e
D a z z a n i , s a c e r d o t i s P e t r o n i i N a n n i , c o m i t i s I a c o b i Torli, a l i o r u m -
q u e m i n i m e p e r a c t a s fuisse o p e r a S e r v i Dei B a r t h o l o m a e i D a l
Monte.
R e l a t e a d s u p e r n a t u r a l i a d o n a , q u i b u s B a r t h o l o m a e u s dita-
t u s fuerit, f a c t u m q u o d i n S u m m a r i o Dei F a m u l o t r i b u i t u r , c o n -
t r o v e r t i t u r n u m ipsi, vel p o t i u s s . L e o n a r d o a P o r t u M a u r i t i o d e -
b e a t a d s c r i b i . Scilicet p u t a t u r Dei S e r v u s i n c o n c i o n e , q u a m m e -
dio i n a g r o h a b u i t , d i x i s s e p e c c a t o r u m a n i m a s i n i n f e r n u m
p r o l a b i , v e l u t i a r b o r i s folia, q u a m i p s e indigitavit, e t s t a t i m ceci-
derunt.
D e n i q u e d e S e r v i Dei obitu, s i e x c i p i a s a l i q u e m e x t e s t i b u s
q u i d i e m , a n n u m e t l o c u m indicat, q u o B a r t h o l o m a e u s n o s t e r
decessit, nihil a b i i s d e m d e p r e h e n d i s q u o d d e m o n s t r e t p r e t i o s a m
c o r a m D e o m o r t e m e u m o c c u b u i s s e . Q u a e difficultas h a u d p a r v i
facienda est, q u u m B e n e d i c t u s X I V s c r i b a t « in causis Beatifi-
cationis et Canonizationis magnum constituendum esse momen-
tum in obitu Servorum Dei, et omnia esse diligenter ponderanda,
quae in eo rerum eventu contigerunt » L i b . III. c a p . X X X V I I I
n . 15. I d e m p r a e s c r i b i t u r i n g e n e r a l i b u s U r b a n i V I I I d e c r e t i s .
« In processibus faciendis illud maxime et praecipue observan-
dum est, ut videatur exitus vitae illius, qui petitur canonizará
quoniam, cum, ut dici solet, exitus [acta probet, si finis vitae
illustris sit, et sanctimonia plenus, et publica praesertim testi-
ficatione notatus, argumentum erit, quod actiones anteactae
poterunt esse sanctae: et ideo in formandis articulis videndum
est, qualis Juerit vitae exitus, et qualibus circumstantiis san-
ctitatis sit munitus: nam in hoc articulo magnum causae pon-
dus consistit » Ibid. n. 3.
Q u u m i t a q u e e x allatis t e s t i u m d e p o s i t i o n i b u s h a u d s a t i s va-
lida e x u r g a t v i r t u t u m e t m i r a c u l o r u m d e m o n s t r a t i o , n e c p a -
t e a t Dei F a m u l i a c t i o n e s communem operandi modum aliorum
proborum virorum e x c e s s i s s e ; q u i b u s n a m d u c t i r a t i o n i b u s diiu-
d i c a b i m u s s a n c t i t a t i s f a m a m , si q u a viguit, ex probabilibus cau-
sis e x o r t a m e s s e ? H i n c q u i d q u i d d e e a t e s t e s e n a r r a n t a v a g o
n o n differt v u l g i r u m o r e , q u e m a s a n c t i t a t i s f a m a o m n i n o dif-
ferre scribit s a e p e l a u d a t u s P o n t i f e x L i b . II. c a p . X X X I X n . 8 , 9 .
H a e c i n s u p e r f a m a n o n u n i v e r s a l i s , n o n l o n g e l a t e q u e dif-
fusa fuit, n e c apud maiorem ac saniorem populi partem viguit,
s e d a p u d p a u c o s t a n t u m , Quin i m o n o n n u l l i i d p r o r s u s infician-
t u r . E t a d e o q u i d e m , u t p l e r i q u e t e s t e s i p s u m S e r v i Dei s e p u l -
chri locum ignorent, n u n q u a m eo accesserint, nec sciant n u m
alii illuc confluant. Q u o s i n t e r c e r t e m i r e r i s t e s t e m 34, licet ca-
n o n i c u m E c c l e s i a e s . Petronii, u b i S e r v i Dei c o r p u s c o n d i t u r ,
d e s e a s s s e r e r e : n u n q u a m invisisse e i u s s e p u l c h r u m n e m i n e m ,
e t c o n s p e x i s s e i d facere. A t q u i h a c d e r e scribit B e n e d i c t u s X I V :
« Testari possum, dum fungebar munere Fidei promotoris, non
modicum illatum fuisse causae Beatificationis cuiusdam Servi
Dei praeiudicium, eo quia non adfuerat, vel, siquidem adfue-
rat, iam cessaverat concursus populi ad eius sepulchrum » Lib. II.
c a p . X X X I X n . 10.
E a p r o p t e r v e r e n d u m ne a b s q u e exaggeratione, ne dicam po-
tius a b s q u e a p e r t a veritatis laesione, in formula Commissionis
a s s e r i v a l e a t « concepta in diversis mundi partibus erga hunc
Dei Famulum devotione, a plerisque in eorum necessitatibus in-
vocari, ac plurimorum etiam gravium virorum existimatione
Beatificationis et Canonizationis honore dignum reputari». Nam
a d e o r e m i s s a f i d e l i u m opinio c l a r e ostendit, B a r t h o l o m a e u m Ma-
r i a m Dal M o n t e n o n illa s a n c t i m o n i a e l a u d e f l o r u i s s e , q u a m
h e r o i c a r u m v i r t u t u m p r a e s t a n t i a g i g n e r e solet. U b i est igitur
fama sanctitatis, u b i v i r t u t u m , ut dicitur, fumus quem saltem
i n h a c iudicii s e d e n e c e s s e est c o n c l u d e n t e r o s t e n d e r e ?
CAPUT TERTIUM
D e o b s t a c u l i s . M i r u m n o n est, p l u r a afferri n o n p o s s e ,
q u a e v e r a m obstaculi rationem habeant, c u m scripta q u a e de
S e r v o Dei s u p e r s u n t , o m n i a a d e i u s d e m l a u d e m e t c o m m e n d a -
t i o n e m p e r t i n e a n t . A l i q u a d u m t a x a t e m e r g u n t e x n o n n u l l i s seri-
390 RESPONSIO
p t o r u m i p s i u s B a r t h o l o m a e i laciniis, q u a e i n n u u n t i p s u m d e s e
n o n m o d i c a m s u i e x i s t i m a t i o n e m fovisse.
Sed p r a e ceteris r e d a r g u e n d a videtur S. D. animi pervicaci-
t a s , q u a m o s t e n d i t q u u m illi a C a r d i n a l i V i n c e n t i o Malvezzi Ar-
chiepiscopo bononiensi Seminarii bononiensis rectoris m u n u s
o b l a t u m est.
T a n d e m a l i q u a n d o cessit i p s e A r c h i e p i s c o p i v o l u n t a t i ; s e d
r e a p s e n u n q u a m e i u s m o d i officium e x e r c u i t : q u u m v e r e m u n e r e
hoc fungeretur Vices g e r e n s et t a n d e m q u u m R o m a e esset
s u p p l i c e m dedit l i b e l l u m a d E m u m . A r c h i e p i s c o p u m B o n o n i a e ,
q u o e x o r a b a t u t a b . h o c officio l e v a r e t u r .
Ceterum, si in Causa necessariae desunt probationes, si d e s u n t
a r g u m e n t a , e q u i b u s d e f a m a sanctitatis g e n e r i c a s a l t e m e x u r -
g a t d e m o n s t r a t i o , q u a e n a m erit p r o b a b i l i s r a t i o d e C a u s a e h u i u -
s c e felici e x i t u ? P a u c a r e p e r i r e d a t u m est o b s t a c u l a . A t q u i o b v i u m
est d e e s s e o b s t a c u l a i n C a u s a , i n q u a notitiae p e n i t u s f e r m e
d e s u n t . V e r u m t a m e n e x B e n e d i c t o X I V n o v i m u s « insupera-
bile obstativum nedum erit illud quod obstat excellentiae et
fulgori relevantiae virtutum, sed etiam illud, quod obstat ea-
rum probationi».
RESPONSIO
AD ANIMADVERSIONES
R. P. D. PROMOTORIS FIDEI
A t e m p o r i s a d i u n c t i s Fidei V i n d e x a n i m a d v e r s i o n u m s u a r u m
ducit e x o r d i u m . E x i n d e n i m i r u m c a u s a e nostrae praeiudicium
inferri p o s s e a r b i t r a t u r , q u o d p o s t n i m i s d i u t u r n u m t e m p u s a b
o b i t u B a r t h o l o m a e i M a r i a e Dal Monte o r d i n a r i a e i n q u i s i t i o n e s
d e e i u s vita, v i r t u t i b u s a c m i r a c u l i s i n s t i t u t a e sint. Q u o d a r g u -
m e n t u m u t n o v a v i r o b o r e t a t q u e confirmet, c o m p a r a t i o n e u t i -
tur, illudque revocat in m e m o r i a m , q u a m brevi n e m p e anno-
r u m s p a t i o e a e d e m i n q u i s i t i o n e s c o e p t a e a c confectae sint, c u m
d e c a u s a a c t u m est L e o n a r d i a P o r t u Mauritio, P a u l i a C r u c e
a c F r a n c i s c i M a r i a e I m p e r i a l i , q u o r u m familiaritate B a r t h o l o -
m a e u m Dal Monte u s u m e s s e a t q u e e x e m p l a fuisse i m i t a t u m
Fidei P r o m o t o r m i n i m e diffitetur.
AD ANIMADVERSIONES 391
Quid v e r o difficultatis c o n t r a c a u s a m n o s t r a m i n o p p o s i t a
a n i m a d v e r s i o n e i n v e n i r i p o t e s t ? H a u d u n a t a n t u m vice, t e s t e
p l u r i m a r u m Beatificationum e t C a n o n i z a t i o n u m ecclesiastica hi-
storia, f a c t u m est u t p r o c e s s u s o r d i n a r i i d e vita, v i r t u t i b u s a c
miraculis sanctissimorum v i r o r u m post longissimum a n n o r u m
fluxum, ac multo quidem longiorem q u a m in praesenti casu,
e x a r a r e n t u r . I m m o s a p i e n t i s s i m o Dei consilio s a n c i t u m est, u t
s a e p e n u m e r o q u o r u m d a m vel i l l u s t r i o r u m S e r v o r u m Dei s a n -
ctitatis gloria c o r a m h o m i n i b u s r e t a r d a r e t u r , u t illam divina Bo-
n i t a s p r o t e m p o r u m a d i u n c t i s a c m o r u m o p p o r t u n i t a t e , fulgen-
tiori q u o d a m m o d o l u c e c i r c u m f u s a m , c h r i s t i a n o p o p u l o a d
exemplum proponeret.
V e r u m ne in hisce s o l u m m o d o c o m m o r e m u r ; in re nostra
p r a e s t o c a u s a e s u n t , c u r acciderit u t a d n o n a g e s i m u m u s q u e
a n n u m o r d i n a r i u s p r o c e s s u s differretur. E t r e q u i d e m v e r a , ae-
t a s a d i n q u i r e n d u m m a x i m e a p t a d e vita, v i r t u t i b u s e t m i r a c u -
lis B a r t h o l o m a e i Dat Monte o b n o x i a fuit formidolosis illis t e m -
p o r u m vicissitudinibus, q u i b u s Ecclesia Christi, p a s s i m i n E u -
r o p a e r e g i o n i b u s , n o m i n a t i m v e r o i n Gallia a t q u e i n Italia, t a n t o -
p e r e afflicta fuit i p s a q u e civilis s o c i e t a s a f u n d a m e n t i s p e n i t u s
c o n c u t i a t q u e fere s u b v e r t i visa est. Q u a r u m v i c i s s i t u d i n u m p a r -
tem, non exiguam quidem, e a m q u e luctuosissimam, archidioe-
c e s i s B o n o n i e n s i s p e r p e s s a fuit. V i x e n i m o c t a v u s p o s t d e c i m u m
a n n u s a m o r t e B a r t h o l o m a e i Dat Monte A u x e r a t , c u m r e p e n t e
G a l l o r u m e x e r c i t u s pontificiae ditionis p r o v i n c i a s a r m i s a t q u e
v i o c c u p a b a t , i n p r i m i s v e r o B o n o n i a e p o t i e b a t u r . Q u a e t u n c ibi
v e x a t i o n e s c o e p t a e , q u a e p a t r a t a e iniuriae, q u a n t a v i s a d h i b i t a ,
u t Christi religio a d i n t e r n e c i o n e m , s i f i e r i p o s s e t , v o c a r e t u r ,
o m i t t e t u r e n a r r a r e . Illud u n u m c o m m e m o r a n o : q u o d , m a g i s m a -
g i s q u e n o v o r u m d o m i n a t o r u m odio c o n t r a R o m a n u m Pontifi-
c e m e x a r d e s c e n t e , e o d e v e n t u m est u t c o n t r a B o n o n i e n s e m
q u o q u e c l e r u m , huius perpetui criminis sontem quod s u m m o
in t e r r i s Christi V i c a r i o v o c e et factis fidissimum s e s e p r o f i t e r e -
t u r , n o v a e a c s a e v i s s i m a e leges, n o v u m s a e v i s s i m u m q u e b e l l u m
i n d i c e r e n t u r . Q u o t e m p o r e v i d e r e fuit gallicos milites, r a b i d i s s i -
mo furore inflammatos, r a p i n a m atque sacrilegium exspirantes,
h a c illae d i u n o c t u q u e c u r s i t a r e , t e m p l a r e l i g i o s a s q u e d o m o s
i n v a d e r e , a l t a r i a d e p r a e d a r i , p a r o e c i a s b o n i s s u i s e x p o l i a r e , reli-
q u u m ecclesiasticum p a t r i m o n i u m r a p e r e profanosque in u s u s
convertere, sacerdotes u b i c u m q u e conquirere, suis e sedibus
392 RESPONSIO
exturbare, exagitare, e o r u m partim in c a r c e r e m abripere, par-

tim in exilium c o m p e l l e r e , o m n e s vi atque minis terrefacere.
H a e c inter m o r i e b a t u r Cardinalis A r c h i e p i s c o p u s Giovannetti, qui-
q u e ipsi, s a e c u l o h o c X I X i n e u n t e , r e g e n d a e B o n o n i e n s i a r c h i -
dioecesi suffectus e s t , C a r d i n a l i s Oppizzoni, a d e o p r o Christi
c a u s a e f f e r a t o r u m h o s t i u m c o n t r a s e i r a s excitavit, u t i n v i n c u l a
p r i m u m c o n i e c t u s , m o x exilii p o e n a m u l c t a t u s , diu a c o m m i s s o
sibi g r e g e a t q u e a b Ecclesia c a r i s s i m a a b e s s e c o g e r e t u r .
Q u a e o m n i a ita s e h a b u e r e u s q u e a d d e c u r r e n t i s s a e c u l i a n -
n u m X V . E c q u i n a m igitur t a m a e r u m n o s i s t e m p o r u m a d i u n c t i s
licuisset n o n d i c a m m a n u m , s e d vel m e n t e m a p p o n e r e i n m o -
r i b u s , v i r t u t i b u s , m i r a c u l i s q u e B a r t h o l o m a e i Dal Monte investi-
g a n d i s , i n v e s t i g a t i s q u e a p t e o r d i n a n d i s , o r d i n a t i s q u e rite p r o -
b a n d i s , p r o b a t i s q u e legitima a u c t o r i t a t e c o m m u n i e n d i s ?
P o s t a n n u m 1815 c o m p o s i t i s civilibus m o t i s e t t e r r o r e ho-
stilis d o m i n a t i o n i s d e p u l s o , Ecclesia in Italia a l i q u a n t u l u m re-
s p i r a r e v i d e b a t u r . A t v e r o p a c e m illi n o n e s s e d a t a m , s e d t a n -
t u m m o d o b r e v e s i n d u c i a s belli c o n c e s s a s n e m o e s t q u i i g n o r e t ,
P o r r o , u t c e t e r a o m i t t a n t u r q u a e p r o x i m o e v e n e r u n t a n n o 1831
q u a e q u e a n n o 1848-49 q u a e q u e d e m u m a c c i d e r u n t a n n o 1859
c u m m a x i m a p r o v i n c i a r u m p a r s , q u a s inter B o n o n i e n s i s , R o -
m a n o Pontifici p e r s u m m u m nefas a b r e p t a fuit; e a satis s u p e r -
que demonstrant, nec impiorum hominum contra Ecclesiam
s t u d i a a b incepto destitisse, n e c c o n i u r a t a r u m s e c t a r u m c o n a t u s
i n i r r r i t u m cecidisse. I a m v e r o n e q u e his t e m p o r i b u s , a u t t a m
t u m u l t u o s i s a u t c e r t e t a m m i n a r u m plenis, o p u s factu facile
erat desideratum Bartholomaei nostri p r o c e s s u m capessere.
E t e n i m p r a e t e r q u a m q u o d r e r u m p u b l i c a r u m e v e r s i o n e s e t pe-
ricula, i n d i e s m a g i s m a g i s q u e s u c c r e s c e n t i a , a b illo o p e r e ani-
m u m avocabant, maiora quidem et magis instantia p r o anima-
r u m s a l u t e n e g o t i a ecclesiasticae potestatis s o l l i c i t u d i n e m v i r e s -
q u e t o t a s sibi v i n d i c a b a n t . N e q u e illud o b l i t e r a n d u m ; n i m i r u m
i n t e r a m p l i o r e s Italiae d i o e c e s e s u n a m e x a m p l i s s i m i s Bono-
n i e n s e m a r c h i d i o e c e s i m d i c e n d a m esse, u t p o t e q u a e q u a t u o r -
centis p a r o e c i i s constat, e t p l u s q u a m q u a t u o r c e n t a millia h o m i -
n u m sibi h a b e t c o n c r e d i t a .
A t n o n h e i c f i n i s E c c l e s i a e B o n o n i e n s i s c a l a m i t a t i b u s . Ibi
•enim p o s t C a r d i n a l i s Oppizzoni o b i t u m n o n n u l l i s a n n i s a r c h i e p i -
s c o p a l i s s e d e s vacavit. Illam v e r o v i x c o n s c e n d i s s e dici p o t e s t
C a r d i n a l e m Viale P r e l à , c u m dies illa tristissima d u o d e c i m a
I u n i i a n n i 1859 a d v e n i t , q u a , s e d i t i o n e c o n t r a R o m a n u m Ponti-
ficem conflata, e i u s r e g a l i a i n s i g n i a a p e r d u e l l i b u s c i v i b u s deie-
cta s u n t et Bononiae totiusque provinciae i m p e r i u m subalpino
invasori, contra omnia h u m a n a divinaque iura, oblatum atque
d e m a n d a t u m est. H a u d m u l t o post, a n n o scilicet m i l l e s i m o octin-
g e n t e s i m o s e x a g e s i m o , C a r d i n a l i s V i a l e P r e l à , q u i p i a m Missio-
n u m Operam a Bartholomaeo institutam s u m m o p e r e a d a m a v e -
rat, m a g i s a n i m i d o l o r e q u a m c o r p o r i s m o r b o p e r c u l s u s d i e m
obivit s u p r e m u m . I n t e r e a c o n t r a Christi r e l i g i o n e m bello r e c r u -
descente, demortui Archiepiscopi Vicarius reverendissimus
R a t t a , p i e n t i s s i m u s a c f o r t i s s i m u s vir e t p o s t e a E p i s c o p u s titu-
laris T h e r m a r u m , c a r c e r e detinebatur. Nec remissius c u m re-
v e r e n d i s s i m o V i c a r i o c a p i t u l a r i Canzi a c t u m est, q u i s t r e n u e
dimicans pro Ecclesiae iuribus, in odium inimicorum domina-
t o r u m vocatus, tres continentes annos Pallantiae in arce duris-
s i m a i n t e r v i n c u l a t r a n s e g i t . Q u a e o m n i a ita i m p l e x a s e t p e r -
difficiles s e d i s illius a d m i n i s t r a n d a e r e s fecerunt, u t felicis m e -
m o r i a e P i u s I X P o n t i f e x M a x i m u s a n o v o illuc m i t t e n d o Ar-
c h i e p i s c o p o diu sibi s u p e r s e d e n d u m i u d i c a v e r i t . T a n d e m e m i -
n e n t i s s i m o viro C a r d i n a l i M o n c h i n i obtigit, u t a n n o 1872 B o n o -
niensem Ecclesiam, d e c e m et d u o b u s annis Pastore suo orba-
t a m , a d i r e p o s s e t . Ille, f a m a s a n c t i t a t i s B a r t h o l o m a e i Dal Monte
u b i q u e cognita, diem illuxisse persensit qua, o m n i seposita m o r a ,
o r d i n a r i a e inquisitioni d e vita, v i r t u t i b u s , m i r a c u l i s q u e tanti F a -
m u l i Dei m a n u s a d m o v e r e t u r . C a r d i n a l i igitur M o n c h i n i a u s p i c e ,
o p t a t i s s i m u s ille p r o c e s s u s i n c h o a t u s fuit, q u i a c l a r i s s i m o a t q u e
eminentissimo eius successore, Cardinali Parocchi, ad finem
p e r d u c t u s a c feliciter a b s o l u t u s est.
A g e v e r o : h i s t o r i c a f i d e l i t a t e n a r r a v i m u s c a u s a s , q u i b u s fa-
c t u m est, u t a d s e x t u m e t n o n a g e s i m u m u s q u e a n n u m a b obi-
tu B a r t h o l o m a e i Dal Monte e i u s p r o c e s s u s o r d i n a r i u s d i l a t u s
fuerit.
F r u s t r a igitur a d celeri t a t e m , q u a a l i o r u m f a m u l o r u m Dei
p r o c e s s u s confecti s u n t , a p p e l l a t d i l i g e n t i s s i m u s P r o m o t o r F i d e i .
A t f r u s t r a e t i a m a u c t o r i t a t e m P e t r i F r a n c h i , q u i a n n o 1845 c o m -
m e n t a r i u m vitae B a r t h o l o m a e i descripsit, i n r e m d e r i v a r e c o n a -
tur. Et re quidem vera: P e t r u s Franchi n e q u a q u a m c o n q u e -
s t u s e s t q u o d F a m u l i Dei p r o c e s s u s a e t a t e illa s u a a d h u c in-
ceptus n o n esset, s e d t a n t u m m o d o m i r a t u s est eo q u o d res,
a d e o s a n c t e g e s t a s a B a r t h o l o m a e o Dal Monte, n e m o a d h u c p o -
394 RESPONSIO
s t e n t a t i m a n d a n d a s c u r a v e r i t . Q u o d h a e c , n o n alia significatio
v e r b i s P e t r i F r a n c h i t r i b u e n d a sit, l u c u l e n t e r p e r s p e c t u m e s t
ex integra sententia, q u a m clarissimus Censor ex praefatione
laudati commentarii excerpit.
P l a c e t profecto Fidei Vindici i n o b i e c t i o n e s u a d i u t i u s i m m o -
rari : hinc fit ut q u a m prima in animadversione s u b spe-
cie t a n t u m p r a e i u d i c i i c a u s a e i n t r o d u c e n d a e e x h i b e b a t , i l l a m
i p s a m i n a n i m a d v e r s i o n e h a c a l t e r a v e r a m difficultatem e a m -
q u e praecipuam i n h a c c a u s a iudicet. P o r r o a u d i e n d a s u n t v e r b a ?
q u a e C e n s o r scribit, q u a e q u e i n t e g r u m a r g u m e n t a t i o n i s n e x u m
c o n t i n e r e v i d e n t u r . « I n c u r i a e n i m e i u s m o d i , inquit, validissi-
m u m s u p p e d i t a t d u b i t a n d i a r g u m e n t u m ne temere iudicium in-
s t i t u a t u r ». Quid v e r o , si d i c a t u r in re n o s t r a , incuriam n u l l a m
fuisse, e a m q u e t o t a m sibi fìngi a t q u e g r a t i s a s s e r i a diligentis-
s i m e Adversario? Atqui iure nostro id dicimus, p o s t q u a m p a u l o
a n t e fuse h i s t o r i c a s c a u s a s r e c e n s u i m u s , o b q u a s o r d i n a r i u s
p r o c e s s u s quoad Bartholomaei sanctitatis f a m a m et v i r t u t u m et
m i r a c u l o r u m t a m d i u d i l a t u s est. Q u o d si incuriam m i n i m e a d -
fuisse d e m o n s t r a t u m fuit, n o n n e a r g u m e n t a t i o tota c l a r i s s i m i
o p p o s i t o r i s p e r s e c o r r u a t n e c e s s e est, u t p o t e q u a e s u o i p s o
fundamento p r o r s u s destituitur?
A t t a m e n affirmat C e n s o r i p s a p r o b a t i o n u m i n d o l e i n t i m i u s
e x p e n s a , p e r s p e c t u m e s s e v i x f i e r i p o s s e u t d e m o n s t r e t u r Bar-
t h o l o m a e u m Dal Monte et s a n c t e v i x i s s e et s a n c t e o b i i s s e et
d e m u m , post m o r t e m carnis, a n i m a m ad a e t e r n a m beatitatem
p e r v e n i s s e . N o s t r a r u m igitur p a r t i u m est, s u a i p s a i n a r g u m e n -
tatione a d v e r s a r i u m q u o a d s i n g u l a p r o s e q u i , o b i e c t a q u e p r o
u n o q u o q u e capite, u n d e d e s u m u n t u r , d i s s o l v e r e a t q u e d i l u e r e .
CAPUT PRIMUM
D e p r o b a t i o n i b u s . Opportune Benedictus XIV, i n suo

o p e r e De Servorum Dei Beatificatione F i d e i P r o m o t o r e s m o -
net, u t i n suis a n i m a d v e r s i o n i b u s s u p e r s i g n a t u r a c o m m i s s i o -
nis c o n s i d e r e n t aliud esse introductionem, a l i u d discussionem,
aliud c a u s a e terminum lib. II, cap. XXXVI, n. 15. N i m i r u m
p l u r i m i m o m e n t i est h a e c distinctio, q u o r e d i t e t i a m illa a l t e r a ,
centies a Benedicto X I V d e c l a r a t a : a l i u d n e m p e e s s e p r o b a r e
alicuius Servi Dei famam sanctitatis in genere, a l i u d e s s e di-
s c u t e r e de ipsius virtutibus in specie.
H i s c e i n m e m o r i a m r e v o c a t i s , facile est v i d e r e q u o n a m vi-

tio p o t i s s i m u m l a b o r e t a n i m a d v e r s i o , q u a m F i d e i P r o m o t o r h o c
i n loco n o b i s o p p o n i t . Scilicet illa d u o , q u a e n u p e r c o m m e m o -
r a b a m u s distincta o m n i n o d e b e r e e s s e i n t e r s e , p e r p e r a m c o n -
fundere atque in u n u m miscere videtur. Etenim ad Lambertinii
a u c t o r i t a t e m et i p s e a p p e l l a n s h a e c scribit : « A e t a t e q u a L a m -
b e r t i n i u s o p u s d e C a n o n i z a t i o n e edidit, n u l l a e fere s u s c i p i e b a n -
t u r C a u s a e , i n q u i b u s d e f i c e r e n t d e v i s u t e s t e s : q u i p p e illud i n
S a c r a C o n g r e g a t i o n e o b t i n e b a t p r i n c i p i u m : « in Causis proce-
dentibus per viam non cultus, virtutes probari debent per te-
stes de visu » Lib. III, cap. III, n. 6. Q u a e deficientia t e s t i u m ,
p e r e m p t o r i a e i n s t a r e x c e p t i o n i s , i n i p s o iudicii l i m i n e a f f e r e n d a
e r a t ». A t q u i h a e c d o c u i s s e L a m b e r t i n i u m n o n de signanda com-
missione, s e d de p r o b a n d i s in specie v i r t u t i b u s p a t e t ex i p s o ti-
t u l o capitis III, a d q u o d Fidei V i n d e x a p p e l l a t . E s t t i t u l u s : D e
sententia Congregationis Sacrorum Rituum, et praesenti Sedis
Apostolicae praxi, quoad testes de auditu in causis Beatifica-
tionis et Canonizationis SUPER EXAMINE VIRTUTUM AUT
MIRACULORUM IN SPECIE. P a t e t p r a e t e r e a ex d i s e r t i s s i m a
d e c l a r a t i o n e , q u a m i p s e B e n e d i c t u s X I V , e x o r d i i veluti, c e t e r i s
o m n i b u s praemittit. Inquit e n i m : « Ita, ne confusionis
oriatur occasio, statuendum in primis est hic non agi de fama
virtutum, martyrii, aut miraculorum, in iudicio siquidem fa-
mae iam in praecedenti libro visum est testes admitti de auditu,
et testes singulares singularitate adminiculatioa nequaquam retici,
sed praesentem esse de virtutibus, martyrio, et miraculis q u a e -
s t i o n e m in specie» lib. III, cap. III, n. 1. Ex q u i b u s v e r b i s h a e c tria
in c o m p e r t o posita sunt. P r i m u m loqui h o c in capite L a m b e r -
t i n i u m , s a l t e m d i r e c t e de virtutibus in specie, n o n de i i s d e m
in genere, n e d u m de fama sanctitatis S e r v o r u m Dei; deinde
h a n c d e c l a r a t i o n e m p r a e m i s i s s e L a m b e r t i n i u m , n e confusionis
oriretur occasio; tertio e x t r a c o n t r o v e r s i a m e s s e q u o d in iu-
dicio famae sanctitatis t e s t e s de a u d i t u a d m i t t u n t u r .
Q u o m o d o v e r o C e n s o r n o s t e r h u m a n i s s s i m u s illud a f f i r m a r e
n o n dubitavit, a e t a t e , q u a L a m b e r t i n i u s o p u s d e C a n o n i z a t i o n e
edidit, n u l l a s fere s u s c i p i c a u s a s , i n q u i b u s d e f i c e r e n t d e v i s u
testes, e a m q u e deficientiam p e r e m p t o r i a e instar exceptionis in
i p s o iudicii l i m i n e a f f e r e n d a m e s s e ? U t i q u e p e r s p i c u u m e s t i n
iudiciis h u i u s m o d i t e s t e s d e v i s u p r i m u m afferri e t r e q u i r i o p o r -
t e r e . V e r u m s i h i o m n i n o defuerint, p o s s e i p s o r u m loco b e n e
396 RESPONSIO
p r o b a t o s t e s t e s d e a u d i t u suffici, E c c l e s i a e p r a x i s e t s c r i p t o r e s
i n s a c r o r u m R i t u u m disciplinis p e r t r a c t a n d i s p e r i t i s s i m i d o c e n t .
A t q u e i p s e L a m b e r t i n i u s n o n m o d o illa s c r i p s i t q u a e m o d o
a t t u l i m u s , v e r u m etiam, p r i u s q u a m s u m m u m E c c l e s i a e Pontifi-
c a t u m adipisceretur, n a r r a t se sapientia ipsa s u a r a t u m explo-
r a t u m q u e h a b u i s s e , d e f e c t u m t e s t i u m d e v i s u m i n i m e perem-
ptoriam exceptionem esse, c u r s i g n a t u r a c o m m i s s i o n i s c a u s a e
alicui d e n e g e t u r . Lib. II, cap. X X I V / , n. 18.
H a e c o m n i a i n tuto p o n u n t , d e f i c i e n t i a m t e s t i u m d e v i s u e x
ipsa Sacrae Rituum Congregationis praxi, q u a m et Benedi-
ctus X I V tradit atque confirmat, n e q u a q u a m p e r e m p t o r i u m
i m p e d i m e n t u m esse, q u o m i n u s s i g n e t u r c o m m i s s i o d e i n t r o d u -
c e n d a c a u s a a l i c u i u s S e r v i Dei, q u a n d o e i u s p r o c e s s u s l o n g e
p o s t illius o b i t u m confectus est. U n d e i t e r u m patet, a r g u m e n t a -
t i o n e m a b e r u d i t i s s i m o C e n s o r e i n a n i m a d v e r s i o n e tertia insti-
t u t a m minime contra nos valere posse.
Dices v e r o . Quid a d v e r b a , q u a e a b a d v e r s a r i o s u b d u n t u r ,
q u a e q u e a num. 17, capitis III, lib. III cit. Oper, e x c r i p t a s u n t ?
E a n e m p e ita s e h a b e n t : « S i e n i m s i g n a t u r a C o m m i s s i o n i s v i a m
a p e r i t ulteriori inquisitioni a u c t o r i t a t e A p o s t o l i c a f a c i e n d a e , in-
s u p e r a b i l e o b s t a t i v u m n e d u m erit illud q u o d o b s t a t e x c e l l e n t i a e
e t fulgori, u t c o n s u e t o v e r b o u t a m u r , R E L E V A N T I A E v i r t u t u m ,
s e d e t i a m illud q u o d o b s t a t e a r u m p r o b a t i o n i . I n q u o p r o i n d e
r e r u m t h e m a t e , sibi i t e r u m v i n d i c a t l o c u m i d q u o d i n s u p e r i o -
r i b u s d i c t u m e s t ; scilicet a u t C o m m i s s i o n e m n o n d e b u i s s e si-
gnari, aut signatam prodesse posse postulatoribus contenden-
t i b u s satis e s s e i n e a e t s i m i l i b u s C a u s i s p r o b a t i o n e m d e s u m -
p t a m e x t e s t i b u s d e a u d i t u a b iis q u i v i d e r u n t u n a c u m histo-
ricis, et s c r i p t o r i b u s aetatis e i u s d e m ». R e s p o n d e m u s nihil i n e s s e
difficultatis in allato testimonio Benedicti X I V ; q u i p p e illud nihil
negat de quaestione, q u a m m o d o pertractamus. C u m enim iam
signata esset commissio de introducenda c a u s a ven. S e r v a e
Dei F r a n c i s c a e F r e m i o t d e Chantal, d u m a g e r e t u r d e e i u s d e m
v i r t u t i b u s in specie p r o Beatificatione c a u s a e , ut m o s est, ad-
v e r s a b a t u r A r c h i e p i s c o p u s P h i l i p p e n s i s , t u m t e m p o r i s Fidei
P r o m o t o r . P o r r o d u b i t a t i o n e m inter c e t e r a C ó m m e m o r a b a t d o -
c t i s s i m i vir, q u a e a P P . C o n s u l t o r i b u s e x c i t a t a fuerat i n a n t e -
p r a e p a r a t o r i a Congregatione s u p e r virtutibus, ideo quia Fidei
P r o m o t o r o p p o s u e r a t deficientiam t e s t i u m d e v i s u . Q u a m defi-
c i e n t i a m t e s t i u m in c a u s a de p r o b a n d i s v i r t u t i b u s in specie in-
superabile obstaculum esse contendebat. Volens autem postu-

latorum obiectionem praecavere, ex eo moventem, quod non
p o s s e t i n s u p e r a b i l e o b s t a c u l u m dici p r o v i r t u t i b u s in specie d e -
f i c i e n t i a t e s t i u m d e visu, q u a n d o e a d e m deficientia p r o o b s t a -
culo insuperabili habita n o n est in s i g n a n d a c o m m i s s i o n e p r o
c a u s a i n t r o d u c e n d a , A r c h i e p i s c o p u s P h i l i p p e n s i s illa v e r b a ,
s e v e r i o r a q u i d e m , s e d m i n u s v e r a a d i u n x e r a t , nullum constituen-
dum esse momentum in commissione signata, n o n o b s t a n t e d e -
fectu testium de visu. H u c u s q u e B e n e d i c t u s X I V h i s t o r i c e r e m
narraverat. Mox vero s u a m exponens sententiam, s e r m o n e m
laudati P r o m o t o r i s Fidei improbat, n e q u e illum evincere a s s u m -
p t u m asserit, id statuens, s i g n a t u r a m commissionis s e m p e r p r o d -
e s s e p o s t u l a t o r i b u s i n c a u s a e d e c u r s u , s i i t e r u m illa difficultas
defectus testium p r o p o n a t u r , q u a e in iisdem adiunctis c a u s a e
s i g n a t u r a m i n t r o d u c t i o n i s m i n i m e p r a e p e d i r e e x i s t i m a t a est. H u c
profecto n o n alio s p e c t a t c o n c l u s i o illa Benedicti X I V : « I n q u o
p r o i n d e r e r u m t h e m a t e , sibi i t e r u m v i n d i c a t l o c u m i d q u o d i n
s u p e r i o r i b u s d i c t u m est ; scilicet a u t C o m m i s s i o n e m n o n d e b u i s s e
signari, aut signatam prodesse posse Postulatoribus contenden-
tibus satis esse in ea et similibus Causis p r o b a t i o n e m d e s u m -
p t a m e x t e s t i b u s d e a u d i t u a b iis, q u i v i d e r a n t , u n a c u m h i s t o -
ricis, et s c r i p t o r i b u s a e t a t i s e i u s d e m . » loc. cit.
Q u o r s u m v e r o D e c r e t u m G e n e r a l e Benedicti X I V d a t u m
die 2 3 A p r i l i s a n n i 1741? N o s t r i i n t e r e s t i n p r i m i s a d n o t a s s e ,
decretum hoc legitimum argumentationis m e d i u m clarissimo
Censori nostro m i n i m e suppeditare. Et re q u i d e m v e r a : n o n n e
c o n t r o v e r s i a n o s t r a tota e s t d e s i g n a t u r a c o m m i s s i o n i s ? A t q u i
Benedictus X I V non de signatura commissionis, sed de prose-
q u e n d a d i s c u s s i o n e c a u s a e , t u m q u o a d v i r t u t e s in specie, t u m
quoad miracula s e r m o n e m habet.
Q u o d q u i d e m e v i n c i t u r p r i m o e x o c c a s i o n e ipsa, q u a d e c r e -
t u m d a t u m fuit. Scilicet d a t u m fuit d e c r e t u m o c c a s i o n e d u b i i
propositi in Congregatione generali S a c r o r u m R i t u u m s u p e r
virtutibus in specie V e n . S e r v i Dei F r a n c i s c i Caraccioli. N i m i -
r u m a g e b a t u r i a m d e c a u s a i p s i u s Beatificationis; d e e r a n t v e r o
p r o e a r u m virtutum probatione testes de visu.
Patet insuper ex ipso decreti exordio. Id i p s u m constat ex
lectione i n t e g r i d e c r e t i . D e c r e t u m v e r o q u i d s t a t u a t a b i p s o Be-
nedicto X I V accipere est qui eius sinthesim perspicuis verbis
e x h i b e t loc. cit.
398 RESPONSIO
H a b e s profecto q u o s p e c t e n t v e r b a illa d e c r e t i , q u i b u s inni-
t i t u r Fidei V i n d e x : « E x q u a d a m e t i a m a e q u i t a t e possit
e a d e m s u b s i d i a r i a p r o b a t i o a d m i t t i , e t i n c a u s i s s i m p l i c i u m Dei
S e r v o r u m per viam non cultus incedentibus; quando tamen,
n o t e n t u r v e r b a , n o n constiterit, p r i m o s a u c t o r i t a t e O r d i n a r i a
P r o c e s s u s fuisse d o l o m a l o , a u t c u l p a b i l i n e g l i g e n t i a t a m d i u
dilatos, d o n e c t e s t e s d e v i s u nulli s u p e r e s s e n t » . G e n u i n a e t
legitima i n t e r p r e t a t i o e s t , l o q u i n e m p e i l l u m P o n t i f i c e m h i s c e
verbis de causa, q u a e procedat p e r v i a m n o n cultus; loqui n o n
de fama sanctitatis, s e d de v i r t u t i b u s in specie: et p r o h i s p r o -
b a n d i s , q u o d q u i d e m n o b i s m a x i m a e utilitati e s s e d e b e t , largio-
r e m atque expeditiorem viam aperire, statuente decreto, dum-
m o d o dolus m a l u s aut culpabilis negligentia n o n intercesserit,
t e s t e s d e a u d i t u p r o t e s t i b u s d e visu, i a m vita functis, p o s s e
optime admitti a t q u e approbari.
Q u i b u s positis, r o g o , n o n n e m e r i d i a n a l u c e c l a r i u s est d e
v i r t u t i b u s et m i r a c u l i s in specie, s i v e c a u s a e p r o c e d a n t p e r viam
non cultus sive p e r v i a m cultus immemorabilis a u t casus excepti,
agere s e m p e r atque unice Benedictinum decretum, n e q u a q u a m
v e r o de signanda nec ne commissione v e r b u m u l l u m f a c e r e ?
A t q u i p r a e s e n s c o n t r o v e r s i a n o s t r a h a e c e s t : An sit signanda
commissio pro eausa introducenda Servi Dei Bartholomaei Dat
Monte. C u r igitur in m e d i u m profert C e n s o r l a u d a t u m Benedi-
cti X I V d e c r e t u m ? N o n n e i d c o n f u s i o n e m illam a p e r t i s s i m e
gignit, q u a m t a n t o p e r e v i t a n d a m e s s e m o n e t i p s e B e n e d i c t u s X i V ,
initio cap. III, lib. III, Operis cit.? c o n f u s i o n e m , i n q u a m , q u a e
i n d e e x o r i t u r q u o d d u b i u m de f a m a s a n c t i t a t i s in genere, loco
p o n a t u r dubii de v i r t u t i b u s et m i r a c u l i s in specie?
N o n m u l t u m q u i d e m a d r e m n o b i s facere v i d e t u r c o m p a r a -
tio, q u a m instituit Fidei P r o m o t o r i n t e r d i s c i p l i n a m , q u a e q u o a d
testes d e visu e x c i p i e n d o s n e c n e L a m b e r t i n i i t e m p o r e obtine-
bat, e t illam, q u a m i p s e P o n t i f e x c r e a t u s constituit. S a t i s e s t ani-
m a d v e r t e r e disciplinam m a g i s veterem, u t c u m q u e e a m seve-
r i o r e m C e n s o r n o s t e r appellet, m i n i m e t a m e n c e r t i s i n a d i u n c t i s
a p r o b a t i o n e iudicii t e s t e s d e a u d i t u a r c e n d o s e s s e c e n s u i s s e ,
sive a g e r e t u r d e s i g n a t u r a c o m m i s s i o n i s , s i v e d e p r o b a n d i s
v i r t u t i b u s vel m a r t y r i o in s p e c i e .
Sed brevi responsione cetera d i l u a m u s q u a e a d v e r s a r i u s
a d h u c o p p o n i t i n s u a h a c q u i n t a a n i m a d v e r s i o n e . A s s e r i t qui-
dem hoc consequens descendere ex comparatione veteris et re-
c e n t i o r i s d i s c i p l i n a e : « attestationes ocutatorum testium a S a c r a

R i t u u m Congregatione a d h u c m a x i m e in his causis desiderari ».
Concedimus a b s q u e controversia ulla et nos, q u a n d o testes de
v i s u a d h u c inter v i v o s n u m e r a n t u r . Q u u m v e r o e vita disces-
serint, r e s a m p l i u s i n i n t e g r o n o n est, e t i p s a n e c e s s i t a s c o m -
pellit u t a c c i p i a n t u r t e s t e s d e a u d i t u « n e i n t e r d u m scilicet c o n -
tingat, s u n t v e r b a B e n e d i c t i X I V , c a u s a s , Dei a t q u e h o m i n u m
iudicio c e t e r o q u i n p r o m o v e r i d i g n a s , e x s o l o t e s t i u m d e v i s u
q u a n d o q u e n o n culpabili defectu, i a c e r e o m n i n o e t p e r p e t u o
d e r e l i c t a s ; p r a e s e r t i m c u m , n e q u e r a r o , c l a r i s d e coelo s i g n i s
e t p r o d i g i i s a u d i t u r D e u s , h u i u s m o d i defectu n o n attento, a m i -
c u m s u u m , ut s u p e r i u s a s c e n d a t , i n v i t a r e » Beer. eit.
Ait e t i a m Fidei P r o m o t o r , h u i u s m o d i subsidiariam proba-
tionem ex quadam aequitate Benedictino decreto potissimum
inductam esse. Ut v e r u m f a t e a m u r , dici n o n p o t e s t inductum
illud, q u o d i a m i n p r a x i vigebat, e t p l u r i m i s a n t e a c t a e a e t a t i s
e x e m p l i s c o n f l r m a b a t u r . C e t e r u m vel F i d e i P r o m o t o r s u b s i d i a -
r i a m t e s t i u m e x a u d i t u p r o b a t i o n e m d i c a t inductam e x iustitia
v e l e x aequitate, p a r u m , i m m o nihil refert.
Illud et r e v o c a t a B e n e d i c t o X I V Censor, n e m p e s u b s i d i a -
r i a s p e r t e s t e s p r o b a t i o n e s in suo genere, u t aiunt, perfectas
esse oportere.
P o r r o e x m e n t e Pontificis p r o b a t i o n e s s u b s i d i a r i a e t a l e s e s s e
debent, ut iudicum suffragium ferentium aestimatione e x u r g a t
i n d e « v e r i m a r t y r i i a u t v i r t u t u m h e r o i c a r u m , v i d e s loqui s e m -
p e r B e n e d i c t u m X I V n o n de signanda commissione s e d de vir-
t u t i b u s et m a r t y r i i in specie, m o r a l i s , u t aiunt, c e r t i t u d o , q u a e
non impossibile q u i d e m sed i m p r u d e n s , i p s o r u m pariter senten-
tia, r e d d a t i u d i c i u m d e o p p o s i t o » Decret, eit.
Concludit a d v e r s a r i u s h i s c e v e r b i s a n i m a d v e r s i o n e m s u a m :
« N i h i l o m i n u s in ipso disquisitionis limine, c u m p e t i t u r s i g n a n d a
C o m m i s s i o , d o c e n d u m e s s e t u m de h a c i d o n e i t a t e in suo ge-
nere p r o b a t i o n u m , t u m d e [absentia cuiuslibet c u l p a b i l i s negli-
g e n t i a e , o b q u a m dilata fuerit P r o c e s s u u m confectio, d o n e c o m -
n e s d e v i s u t e s t e s defecerint. I a m e r g o q u a e r a m : abfuit n e q u a e -
libet o m n i n o n e g l i g e n t i a ? e a e , q u a e m o d o a f f e r u n t u r p r o b a t i o -
n e s , deficientibus d e v i s u testibus, dici n e p o s s u n t i n s u o g e -
n e r e perfectae? » E s t o q u o d i n i p s o disquisitionis limine, c u m
petitur signanda commissio, doceatur m o n e n d u m esse t u m de
h a c idoneitate in suo genere p r o b a t i o n u m , t u m d e a b s e n t i a c u -
400 RES
PON
iS
IO
iusiibet c u l p a b i l i s n e g l i g e n t i a e o b q u a m dilata fuerit p r o c e s s u u m

confectio, d o n e c o m n e s d e v i s u t e s t e s defecerint. A t q u i p r o b a -
vimus iam historica demonstratione, culpabilem negligentiam
m i n i m e habuisse locum in Postulatoribus, ut p r o c e s s u s ordina-
r i u s B a r t h o l o m a e i Dal Monte a p p a r a r e t u r . Ad idoneitatem v e r o
p r o b a t i o n u m q u o d spectat, p r o u t i r e f e r u n t u r n o n q u i d e m a d
v i r t u t e s et m i r a c u l a in specie s e d p r o u t i f a m a m s a n c t i t a t i s in
genere r e s p i c i u n t , ipsa, q u a m a g g r e s s i s u m u s , o b i e c t i o n u m so-
lutione, e a m i n t u t o p o s i t u r o s e s s e , D e o i u v a n t e , c o n f i d i m u s .
Q u o d v e r o i n p r o c e s s u o r d i n a r i o t a m d i u ^differendo c u l p a -
bilis n e g l i g e n t i a abfuerit, i t e r u m n e g a t Fidei P r o m o t o r . A t v e r o
s i e x p e n d i m u s a r g u m e n t a , q u i b u s i p s e innititur, e a m i n i m e p r o -
b a t i o n i s v i m h a b e r e p o s s e facile p a t e t . E t p r i m o q u i d e m a d P e -
t r u m F r a n c h i q u o d attinet, i a m d i x i m u s v e r b a , q u a e m i r a b u n -
d u s p o n i t i n p r a e f a t i o n e , nihil a l i u d c o n t i n e r e nisi d u l c e m a c
a m i c a m q u e r i m o n i a m c u r c o m m e n t a r i u m vitae B a r t h o l o m a e i
Dal Monte a n t e i l l u m s c r i p s e r i t n e m o .
Ceterum quanti facerent sanctitatem Bartholomaei qui ipsius
f u e r a n t s o d a l e s l a b o r u m , e x vita ipsa, u t alia p r a e t e r e a m , a
Petro F r a n c h i conscripta, apertissime d e m o n s t r a t u r . Quod qui-
d e m i u d i c i u m sanctitatis F a m u l i Dei, veluti h a e r e d i t a t e m caris-
s i m a m a m a i o r i b u s a c c e p t a m , sic s e r v a v i t s u i s i n t r a d i t i o n i b u s
I n s t i t u t u m M i s s i o n a r i o r u m P i a e O p e r a e Dal Monte, ut illud n e -
que temporis longitudine n e q u e vicissitudinum varietate a u t
labefactari a u t vel m i n i m u m c o n c u t i potuerit. F i d e m d e h a c r e
faciunt d u a e illae p u l c h e r r i m a e p o s t u l a t o r i a e epistolae, q u a r u m
S u m m o Pontifici m i s e r u n t l a u d a t i Missionarii a l t e r a m a n n o 1882,
a l t e r a m a n n o 1883.
Q u a e c u m ita sint, c o n c i d i t i a m o m n i v i d e s t i t u t a c o n i e c t a t i o
illa, q u a m loco a r g u m e n t i p r o p o n i t a d v e r s a r i u s . E t r e q u i d e m
v e r a : p o s t e a q u a m in m e m o r i a m r e v o c a v i m u s quid senserint de
B a r t h o l o m a e i Dal Monte s a n c t i t a t e q u i i p s u m n o v e r a n t , q u a e q u e
i n t e r c e s s e r i n t difficultates p r o h i b e n t e s q u o m i n u s d e a p p a r a n d o
p r o c e s s u c o g i t a r e t u r , q u i s u m q u a m , e t i a m coniiciendo, a l i q u o
i u r e affirmabit s u s p i c i o n e m i n r e n o s t r a n o n a b e s s e « n e i d e o
p r o c e s s u s fuerint neglecti, q u i a q u i B a r t h o l o m a e u m n o v e r a n t ,
utut piissimum ac multa commendatione dignum habuerint, non
t a m e n eo u s q u e eius virtutes pertigisse crediderint, ut de San-
cto in E c c l e s i a c o l e n d o agi p o s s e t » ? Q u a r e v a n i s u t i q u e conie-
c t a t i o n i b u s i n d u i s i s s e F i d e i P r o m o t o r e m h a c s u a i n a n i m o d ver-
s i o n e d i c e m u s ; a t p a c e c l a r i s s i m i viri i d e t i a m a f f i r m a b i m u s ,
n u l l a m n e g l i g e n t i a e n o t a m ibi i n v e n i r i p o s s e a b s t e r g e n d a m , u b i
p r o c e s s u s dilatio vel d i u t u r n a n u l l a m n e g l i g e n t i a e l a b e m i n u s s i t .
« D e m u s t a m e n , h a n c d e s i d i a e vel n e g l i g e n t i a e n o t a m Cau-
sae Postula tores ab se declinare posse. Non a d h u c res in vado
erit », ait Fidei P r o m o t o r initio h u i u s a n i m a d v e r s i o n i s . Cur,
q u a e s o ? Quia e i u s d e m iudicio i n s u o g e n e r e perfecta n o n e s t
subsidiaria haec probatio.
E t p r i m o q u i d e m , i n q u i t ille, « P r o c e s s u s o r d i n a r i u s . . . . n o n -
nisi p a u c a s i e i u n a s q u e c o n t i n e t t e s t i u m d e a u d i t u testificationes » .
V e r u m fallitur a t q u e a r e i v e r i t a t e a b e s t i n h o c a s s e r t o a d v e r -
s a r i u s . Profecto i n t a n t a t e s t i u m e t contèsti u m a b u n d a n t i a , ita
u t t e s t e s n u m e r e n t u r X X X V , c o n t e s t e s v e r o I X , dici n e p o t e s t
q u o d paucae a t t e s t a t i o n e s a l l a t a e sint p r o p r o c e s s u o r d i n a r i o ?
si vero in tanta testium et contestium copia non o m n e s q u i d e m
a e q u e i n s i g n e a c p l e n i s s i m u m t e s t i m o n i u m r e d d u n t , i d fere
s e m p e r accidit o b i p s u m m a g n u m h o m i n u m n u m e r u m , q u i a d
veritatem aliquam a s s e r e n d a m vocantur. Sunt utique in pro-
c e s s u n o s t r o aliis alii i l l u s t r i o r e s a c p l e n i o r e s : ita t a m e n s e
m u t u o n e x u excipiunt atque coniungunt, ut pro re asserenda
abundet p l u r i m o r u m testium magnificum ac luculentissimum
s u f f r a g i u m , o m n e s v e r o s i m u l s u m p t i i l l a m p e r f e c t a m in genere
suo d e n t p r o b a t i o n e m , q u a e p r o f a m a sanctitatis v i t a e e t v i r t u -
t u m et m i r a c u l o r u m B a r t h o l o m a e i Dal Monte e v i n c e n d a d e s i -
derari u m q u a m potuisset.
N e q u e ullo m o d o v i d e o c u r a n i m a d v e r t a t Fidei P r o m o t o r
d o c u m e n t a n o s t r a « alia i a m t y p i s edita e s s e , alia a p r i v a t i s
e x a r a t a , alia d e m u m vel s u b s c r i p t a v e l n u l l a m u n i t a s u b s c r i -
ptione, a c p l u r e s e t i a m literas, q u a e i n o b i t u S e r v i Dei s c r i p t a e
fuerunt ». Rogo enim: n o n n e haec omnia sunt potissimum,
q u a e m a t e r i a m c o m p u l s a t i o n i s c o n s t i t u a n t ? I d a u d i a b i p s o Be-
n e d i c t o X I V sic a d r e m s c r i b e n t e : « I n c a u s i s Beatificationis e t
Canonizationis iura, q u a e compulsantur, ut p l u r i m u m consistunt
i n historiis s i v e editis s i v e m a n u s c r i p t i s , i n o p e r i b u s c o n s c r i p t i s
ab i i s d e m S e r v i s Dei etc. » Oper. cit. lib. II, cap. III, n. 2.
D e h a c a n i m a d v e r s i o n e nihil aliud d i c e n d u m b r e v i t e r est,
nisi q u o d p e r p e r a m Fidei P r o m o t o r c o n t r a n o s a d d u x i t d e c r e -
t u m a p p r o b a t u m a sa. m e . Innocentio P a p a XI. Et re q u i d e m
v e r a : d e c r e t u m illud, a l i u d d e c r e t u m U r b a n i V I I c o n f i r m a n s ,
i u b e t q u o d extraiudiciales attestationes non solum exquiri
Acta, Tom. XXIII .fase. CCLXXI. 26
402 RESPONSIO
aut obtineri non valeant, sed rursus quod hactenus obtentae

sive in futurum obtinendae non faciant aliquem gradum pro-
bationis, nec inseri possint in processibus, tam ordinaria quam
apostolica auctoritate fabricaríais. I a m v e r o ad r e m nostram
q u o d spectat, n e m o c e r t e exquisivit, n e m o obtinuit e x t r a i u d i -
ciales a t t e s t a t i o n e s ; n e m o e x t r a i u d i c i a l e s a t t e s t a t i o n e s exquisi-
tas a u t obtentas vel p e r se vel p e r a l i u m protulit, ut iis ordi-
narius processus fabricaretur. Siquidem documenta omnia, q u a e
a Postulatoribus c a u s a e iudicibus exhibita sunt, ex ipso archivio
P i a e O p e r a e M i s s i o n u m a b ipso Dei F a m u l o institutae, d e s u m p t a
s u n t , e a q u e ideo i n p r o c e s s u m o r d i n a r i u m , qui, Fidei P r o m o t o r e
confitente, quoad formam nihil d e s i d e r a n t i u m relinquit, c o m p u l -
s a t a fuere, q u i a extraiudicialium illegalium d o c u m e n t o r u m n o -
tam minime praeseferebant.
P e r p e r a m e t i a m a b a d v e r s a r i o v e r b a Benedicti X I V a d d u n -
t u r praedictum decretum commentantis. N a m Benedictus XIV,
u n i c e ad extraiudiciales a t t e s t a t i o n e s vel exquisitas vel obtentas,
u t p a r erat, s u u m r e f e r e n s s e r m o n e m , illud i n m e m o r i a m re-
vocat, « de more, scilicet, sacrae Congregationis esse, ut, si in
aliquem processum insertae reperiantur attestationes extraiu-
diciales, approbetur quidem validitas processus, si legitima
fundamenta ad id concurrant sed clausula addatur « demptis
attestationibus extraiudicialibus ». Op. cit. lib. II, cap. XLIX,
n . 21, e t o p t i m e q u i d e m . V e r u m a d n o s n o n p e r t i n e n t h u i u s -
m o d i v e r b a : s e m p e r e n i m i u r e n o s t r o n e g a b i m u s p r o c e s s u i or-
d i n a r i o confecto s u p e r f a m a m sanctitatis S . D . B a r t h o l o m a e i
Dal Monte extraiudiciales attestationes, de q u i b u s l o q u u n t u r
decreta, esse insertas.
P e r g i t s o l e r t i s s i m u s Fidei P r o m o t o r i n reiiciendis, q u a e c o m -
p u l s a t a fuere, d o c u m e n t i s . H i s c e a u t e m v e r b i s stat i t e r u m p r o
r a t i o n e iudicii sui. « C e t e r u m h o r u m d o c u m e n t o r u m i n f i r m i t a s
e x ipso p e r i t o r u m iudicio d e m o n s t r a t u r » . P o r r o p e r i t o r u m iu-
d i c i u m illud fuerat q u o d d o c u m e n t a , q u a e a c a u s a e p o s t u l a t o r i -
b u s exposcebatur compulsari in processu, extracta fuerant ab
Archivio O p e r a e Missionis.
Quid v e r o est i n allata p e r i t o r u m d e c l a r a t i o n e , q u o d , a d v e r -
s a r i i nostri sententia d o c u m e n t o r u m i n f i r m i t a t e m d e m o n s t r a r e
v a l e a t ? « N o n h a e c , inquit, ratio est, q u a peritia c h a r a c t e r u m
p e r a g i d e b e a t . A d h a n c e n i m r e q u i r i t u r , p o s t a c c u r a t u m scri-
p t o r u m e x a m e n , ut d e c l a r e n t Periti « se iuxta artis peritiam
credere scripturam esse huius aut illius auctoris, et conscri-

ptam fuisse hoc aut illo tempore, reddita ratione cur ita di-
cant et ita sentiant » Lib. II, cap. LH, n. 3. Si v e r o ad c o m
p a r a t i o n e m c h a r a c t e r u m d e v e n i r i o p o r t e a t , p r a e t e r c e t e r a , exi-
g u n t i u r a « ut scriptura, ad quam fit comparatio, sit omnino
certa » Ibid. n. 5.
A t q u i n o n r e c t e a r g u m e n t a t i o h a e c a R e v e r e n d i s s i m o Fidei
P r o m o t o r e u r g e t u r . Id vero ex ipsa Benedicti X I V auctoritate
evincitur, q u a m i p s e c o n t r a n o s afferre c o n t e n d i t . E t r e q u i d e m
v e r a : i p s o i n loco, a d q u e m a p p e l l a t F i d e i P r o m o t o r , n e m p e
lib. II, c a p . LII, n u m . 3 , B e n e d i c t u s X I V distinguit d u p l i c e m
rationem, q u a s c r i p t u r a r u m c o m p u l s a n d a r u m fieri possit reco-
gnitio, q u a r u m a l t e r a m p o n i t i n p r o p r i e dicta comparatione m a -
n u s a c c h a r a c t e r u m s c r i p t o r i s , a l t e r a m i n testibus a d h i b i t i s n o -
titiam h a b e n t i b u s m a n u s s c r i p t o r i s a l i c u i u s . E n B e n e d i c t i n a
v e r b a . « Octavo, c u m c o n t i n g e r e p o s s i t u t s c r i p t u r a e , q u a e de-
b e n t compulsari, r e c o g n o s c i p o s s i n t vel p e r c o m p a r a t i o n e m , vel
p e r t e s t e s h a b e n t e s n o t i t i a m m a n u s e i u s q u i scripsit, i n h o c etc. »
I a m v e r o q u a e n a m r e c o g n i t i o n i s r a t i o inita est a p e r i t i s n o s t r i s
in d o c u m e n t i s e x h i b e n d i s p r o c o m p u l s a t i o n e p r o c e s s u s « Dat
Monte»? H a n c a l t e r a m profecto, n i m i r u m q u a e p r o c e d i t p e r
t e s t e s h a b e n t e s notitiam m a n u s e i u s q u i scripsit. T e s t i u m v e r o
affirmatio h a b e n t i u m n o t i t i a m m a n u s e i u s q u i s c r i p s i t e v i d e n t i
t r a d i t i o n i c o n s i g n a t a , n u l l o t e m p o r i s s p a t i o fuit i n t e r r u p t a , a c
p r o i n d e v e r u m constituit h i s t o r i c u m t e s t i m o n i u m , cui p e r i t o r u m
a s s e r t u m i u r e v a l i d e q u e innititur.
H u c a c c e d i t q u o d l a u d a t a d o c u m e n t a t e s t a n t u r periti s e
•omnia d e p r o m p s i s s e ex t a b u l a r i o O p e r a e M i s s i o n u m Dal Monte.
I a m v e r o i n foro "nostro s e m p e r obtinuit i u s u t d o c u m e n t a e x
p u b l i c i s vel e x p r i v a t i s t a b u l a r i i s d e s u m p t a , d u m m o d o alia n o n
desint, q u a e p r u d e n s n e g a n d i vel d u b i t a n d i a r g u m e n t u m i n d u -
c a n t , s e m p e r f i d e m faciant a d c o n s t i t u e n d u m g r a d u m p r o b a b i -
litatis a u t h e n t i a e s c r i p t u r a r u m i n p r o c e s s u m c o m p u l s a n d a r u m .
I t e r u m a u d i r e est h a c d e r e d i s s e r e n t e m B e n e d i c t u m X I V :
« P o r r o r e g u l a g e n e r a l i s est, ad effectum, ut s c r i p t u r a compul-
sanda a d m i t t i v a l e a t a d c o n s t i t u e n d u m g r a d u m p r o b a t i o n i s , de-
s u m i d e b e r e v e l a p u b l i c o a r c h i v i o , vel a b a r c h i v i o p r i v a t o p e r
peculiares t a m e n custodes custodito, et d u m m o d o n o n desint
a d m i n i c u l a , q u a e fidem s c r i p t u r a e concilient. » Lib. et cap. cit
num. 7.
404 RESPONSIO
E x dictis p a t e t q u a e r e s p o n s i o facienda sit alteri obiectioni»

p a r t i a Fidei P r o m o t o r e p r o p o s i t a e : « Si v e r o ad c o m p a r a t i o -
n e m c h a r a c t e r u m deveniri oporteat, p r a e t e r cetera, e x i g u n t iura
ut scriptura, ad quam fit comparatio sit omnino certa. » I a m
d i x i m u s r e c o g n i t i o n e m a d h i b i t a m a peritis n o s t r i s m i n i m e p r o -
cessisse methodo comparationis m a n u s et c h a r a c t e r u m scripto-
r u m , sed potius adiumento testium legitimorum: h o r u m a u t e m
vocem, s a n e non contemnendum, peritos audivisse in testimonio
illo historico, a d i u m e n t i s o m n i b u s p r a e d i t o a d c e r t i t u d i n e m m o -
ralem faciendam.
Inter d o c u m e n t a a Postulatoribus exhibita r e c e n s e t u r utique
i a m m e m o r a t u m c o m m e n t a r i u m vitae S e r v i Dei, a P e t r o F r a n c h i
i n l u c e m e d i t u m a n . 1845. O p p o n i t P r o m o t o r v e r b a Benedicti X I V
haec asserentis: « Q u o a d vitam ergo recenter editam, d i c e n d u m
est, e a m h a u d sufficientem e s s e a d c o n s t i t u e n d a m l e g i t i m a m
o r i g i n e m f a m a e p r o eo, d e q u o agitur', f i n e , s e c u s a c a n t i q u a
ab a l i q u o p r o b a t o a u c t o r e t y p i s edita. » M o x et illa s u b d i t eius-
d e m Benedicti X I V c o n c l u d e n t i s : « I d e o q u e de h i s historiis, licet
sint a b Ordinariis r e v i s a e , a d h i b i t o T h e o l o g o r u m consilio, eas-
q u e S e d e s Apostolica edi p e r m i s e r i t , s i n e q u a p e r m i s s i o n e t y p i s
i m p r i m i n o n p o s s u n t , d e c r e t a g e n e r a l i a U r b a n i VIII s t a t u u n t ,
n u l l u m i n o r d i n e a d Beatificationem g r a d u m m a i o r i s p r o b a t i o -
n i s constituere, q u a m s i n e tali a p p r o b a t i o n e constituissent, n o n
o b s t a n t e q u o c u m q u e t e m p o r i s c u r s u . » Lib. II, cap. XL, n. 8.
A t vero p r o b a n t n e h a e c verba Benedicti X I V r e m , q u a m
e v i n c e r e s t r e n u u s Fidei V i n d e x s t u d e t ? M i n i m e s a n e . E v i d e n t e r
a u t e m id constat ex ipso num. 9 capitis XL, Benedicti X I V . Ni-
m i r u m post verba, q u a e pro causa s u a a d v e r s a r i u s ex Benedi-
cto X I V refert, initio, u t d i x i m u s , n u m e r i n o n i h a e c s t a t i m le-
g u n t u r : « At aliter profecto d i c e n d u m esset, si vita e s s e t c o n -
s c r i p t a a b aliquo p r o b a t o licet r e c e n t i a u c t o r e ; s i nihil i n e a r e -
p e r i e t u r quod conforme n o n esset adductis et c o m p r o b a t i s in
p r o c e s s i b u s ; s i viri g r a v e s electi n o n s o l u m o p u s a p p r o b a s s e n t ,
s e d etiam id c u m p r o c e s s i b u s d i l i g e n t e r c o n t u l i s s e n t : e c c . » At-
qui haec saltem adiuncta n e q u a q u a m historico nostro desunt,
viro utique probatissirno atque fide dignissimo; qui si ex pro-
c e s s i b u s r e s i n c o m m e n t a r i o e n a r r a t a s n o n derivavit, i d e o q u i a
p r o c e s s u s n o n d u m e r a n t confecti, o p t i m a t a m e n a n t e s e h a b u i t
d o c u m e n t a , q u a e consuluit, i n p r i m i s v e r o t e s t e s a d h u c v i v e n -
tes, de visu, q u i c u m Dei F a m u l o vel usi s u n t , vel i p s u m c o n -
c i o n a n t e m audiverunt. Quod q u i d e m a d i u n c t u m tanti m o m e n t i

e s t i n h i s t o r i c o n o s t r o , u t i n e o nihil s u p r a d e s i d e r a r i p o s s i t a d
f i d e m f a c i e n d a m p r o iis q u a e i n s u o c o m m e n t a r i o e n a r r a v i t .
A u d i e n d u s i t e r u m B e n e d i c t u s X I V p l e n i u s alibi d e h a c q u a e -
s t i o n e d i s p u t a n s : « D e n i q u e si historici n e c e s s a r i i s q u a l i t a t i b u s
p o l l e a n t e t c o n c o r d e n t c u m t e s t i b u s d e visu, e o s v i m h a b e r e
validi a d m i n i c u l i s i v e a g a t u r d e m i r a c u l i s , s i v e d e v i r t u t i b u s ,
et martyrio, in causis in quibus probationes directae s u n t ne-
c e s s a r i a e , a d m i t t i t u r a b o m n i b u s ; e t favet p r a x i s S a c r a e Con-
g r e g a t i o n i s , q u a e , e x p e d i e n d o litteras r e m i s s o r i a l e s , e t i a m e x -
p e d i r e c o n s u e v i t , q u a e a d i d p r o s u n t , u t e x a r c h i v i i s e t histo-
riis m o n u m e n t a e t p a r t i c u l a e a d r e m facientes e x t r a h a n t u r , e t
in processu inserantur; quod utique superfluum esset, si mo-
n u m e n t a historica v i m e t efficaciam s a l t e m a d m i n i c u l i h a b e r e
n o n d e b e r e n t . » Op. cit. lib. III, cap. VIII, num. 6. S u p e r qui-
b u s n o t a n d u m est, q u o d s i B e n e d i c t i n a v e r b a v a l e n t c u m s e r m o
e s t d e m a r t y r i o vel d e m i r a c u l i s e t v i r t u t i b u s i n s p e c i e p r o b a n -
dis, q u a n t o m a g i s ea valere debent c u m t a n t u m de fama san-
ctitatis vitae e t v i r t u t u m e t m i r a c u l o r u m a l i c u i u s S e r v i Dei f i t
disceptatio ?
A b e s t q u a m l o n g i s s i m e a v e r i t a t e q u i affirmat c o m m e n t a -
r i u m a P e t r o F r a n c h i c o n s c r i p t u m e x a g g e r a t i o n i b u s e s s e ple-
n u m ; q u i n i m o m a x i m i f a c i e n d u s est liber, q u i a v i r o a e q u e
d o c t o a c p r u d e n t i c o n s c r i p t u s , sic h i s t o r i a m F a m u l i Dei p e r s e -
q u i t u r , ut n u m q u a m a v e r i t a t e deflectat, n u m q u a m aliquid af-
f i r m e t , q u o d d o c u m e n t i s e t t e s t i m o n i i s a c c u r a t i s s i m i s s a n c i r i at-
q u e c o m m u n i r i n o n possit.
Q u o d q u i d e m d i c t u m v o l u m u s e t d e illa o r a t i o n e p a n e g y r i c a
funebri, q u a e i n S e r v i Dei p a r e n t a l i b u s dicta est. E i u s d e m o r a -
tionis a u c t o r fuit v i r ille c l a r i s s i m u s , A b b a s Preti, vir profecto
et m o r u m integritate et doctrina et auctoritate p l u r i m u m com-
m e n d a n d u s . Obstabant h a e certo mentis a n i m i q u e dotes, ut ora-
t o r m e n t i r i vellet a c p o s s e t .
Sepositis t a n d e m d o c u m e n t i s , Fidei P r o m o t o r i p s o s t e s t e s
a g g r e d i t u r , i p s o r u m q u e dicta p e r f e c t a m in suo genere p r o b a t i o -
n e m m i n i m e constituere contendit. Cur? Veluti p e r incidens con-
n o t a i p r i m u m e o s n o n e s s e d e visu, s e d o m n e s p r o p e m o d u m
e s s e d e a u d i t u a u d i t u s . A t i a m r e s p o n s u m est t e s t e s d e v i s u
e x q u i r i n e q u a q u a m d e b e r e p r o c a u s a illa, q u a e d e c i m u m p o s t
c e n t e s i m u m a n n u m s u s c i p i t u r a m o r t e alicuius S e r v i Dei, quando
406 RESPONSIO
non constiterit ut i t e r u m Benedicti X I V v e r b a u s u r p e m primos

auctoritate Ordinaria Processus fuisse dolo malo, aut culpabili
negligentia tamdiu culatos, donec testes de visu nulli superes-
sent Lib. III, cap. III, num. 25. A t q u i p r o b a v i m u s s u p r a , n u l -
l u m d o l u m fuisse n u l l a m q u e n e g l i g e n t i a m i n differendis p r o c e s -
s i b u s B a r t h o l o m a e i Dal Monte.
N e q u e v e r u m illud est, testes, q u i p r o c a u s a n o s t r a a d d u -
c u n t u r , o m n e s p r o p e m o d u m e s s e d e a u d i t u a u d i t u s . Sufficit
e n i m u n o o c u l o r u m ictu c a t h a l o g u m t e s t i u m d e c u r r e r e , u t illico
p a t e a t inter q u a t u o r e t q u a d r a g i n t a t e s t e s p l u r e s c o n n u m e r a r i ,
e o s q u e illustres ac clarissimos, qui de auditu simpliciter sunt.
Q u o a d illos v e r o q u i d e a u d i t u a u d i t u s s u n t , q u i d p r o h i b e t q u o -
m i n u s i i legitimi e t g r a v i s s i m i e x i s t i m e n t u r , q u a n d o a d i u n c t i s
omnibus communiuntur ad plenam fidem faciendam? Talibus
a u t e m adiunctis communiri testes nostros etiam de auditu au-
ditus nos iure nostro defendimus.
A t v e r o Fidei P r o m o t o r n e g a t talia e s s e t e s t i u m a d i u n c t a , u t
in suo genere i n d e perfecta e x s u r g a t p r o b a t i o . P r i m u m q u i a la-
c o n i c a e s u n t r e r u m notitiae, q u a e a t e s t i b u s c o l l i g u n t u r ; deinde-
q u i a inter t e s t e s n o n d e s u n t q u i n o n a d v i g e n t e m t r a d i t i o n e m
a p p e l l a n t , s e d potius, inquit A d v e r s a r i u s , p r o s u a e s c i e n t i a e c a u s a
i a m m e m o r a t u m a d d u c u n t vitae c o m m e n t a r i u m .
Affirmat q u i d e m C e n s o r l a c ó n i c a s e s s e r e r u m notitias, q u a e
a t e s t i b u s c o l l i g u n t u r ; abstinet a u t e m a p r o b a n d o s u o a d s e r t o .
Qui v e r o p r o b a r e posset, c u m e r e g i o n e h a b e a t a g m e n illud
c o n s e r t i s s i m u m q u a t u o r e t q u a d r a g i n t a t e s t i u m , q u i n o n modo-
s i m u l s u m p t i , s e d etiam s a e p e singillatim c o n s i d e r a t i tot afferunt
r e r u m notitias, q u o t i n p r o c e s s u o r d i n a r i o p r o f a m a s a n c t i t a t i s
et virtutum et miraculorum in genere p r o b a n d a desiderari vix
potuisset?
S e d i a m a d a l t e r a m obiectionis p a r t e m d e v e n i a m u s , a d e a m
n e m p e , q u a contenditur, testes nostros p r o s u a e scientiae c a u s a
n o n a d v i g e n t e m traditionem, s e d a d c o m m e n t a r i u m vitae a P e -
tro Franchi conscriptum appellare. Porro in prima et sequen-
t i b u s p a g i n i s S u m m a r i i t e s t i u m c a t h a l o g u s a n o b i s est p r o l a t u s ,
i b i q u e p r o u n o q u o q u e teste causam scientiae diligenter i n d i c a r e
s t u d u i m u s . V i d e r e a u t e m illic est u t r u m c a u s a s c i e n t i a e t e s t i u m
t r a d i t i o sit, a n c o m m e n t a r i u m m e m o r a t u m .
P r o b a t u m est profecto s i n g u l o s e t o m n e s n o n a c o m m e n t a -
rio s e d a vigente traditione t e s t i m o n i a s u a a p e r t i s s i m e d e r i v a r e ;
e t nihil veritati o b v e r s a n t u r p a r t i c u l a e illae, q u a s s t u d i o s i s s i m e

h i n c illinc i n p r o c e s s u e x q u i s i v i t a d v e r s a r i u s .
H a u d c o n c e d i m u s , licet h o c i n loco p a r u m r e f e r a t q u a e s t i o
h a e c , h a u d c o n c e d i m u s paucissimos quoque illos testes esse, qui
uti de auditu a videntibus in Summario traducuntur: s u n t e
c o n t r a n o n p a u c i , a t t e n t o p o t i s s i m u m m a x i m o t e m p o r i s inter-
vallo, q u o d i n t e r m o r t e m S e r v i Dei e t initium p r o c e s s u s ordi-
n a r i i defluxit.
N e q u e v e r u m est eos, q u i uti d e a u d i t u a v i d e n t i b u s t r a d u -
c u n t u r , in r e f e r e n d a p r o p r i a e s c i e n t i a e c a u s a coniecturis indul-
gere. E t r e q u i d e m v e r a , q u o m o d o p r o b a t Fidei a s s e r t o r , t e s t e s
in r e f e r e n d a p r o p r i a e scientiae c a u s a c o n i e c t u r i s i n d u i s i s s e ? Quia
n i m i r u m d u o inter ceteros r e p e r i u n t u r , q u o r u m u n u s inquit:
m u l t u m vixit D o m i n u s C a v a l l a r i e t ideo c o g n o s c e r e d e b u i s s e t
S e r v u m Dei. A t q u i illud c o g n o s c e r e d e b u i s s e t n o n est c o n i e c t u r a
q u a e afficiat causam scientiae t e s t i s : s i q u i d e m v e l D o m i n u s
- C a v a l l a r i - c o g n o v e r i t B a r t h o l o m a e u m , vel n e q u a q u a m c o g n o -
verit, v e r u m s e m p e r e s t i p s u m l e g i t i m u m m e d i u m t r a d i t i o n i s
fuisse testi IX, q u i d i r e c t e e s t i n c a u s a : n e q u e q u o a d h o c co-
n i e c t u r a ulla h a b e t l o c u m .
P a r i t e r affirmat Fidei V i n d e x coniecturis indulgere a l t e r u m
e d u o b u s testibus, n e m p e testem X, quia e a d e m habuit v e r b a
d e alia p e r s o n a q u a e l o n g i u s vixit.
« A t v e r o n o n d e s u n t , s u b d i t a d h u c Fidei P r o m o t o r , q u i im-
p u b e r e s e r a n t , c u m l o q u i a u d i v e r a n t d e Dei F a m u l o , a c nihil
memoria retinere valuerant. » Putares fortasse, haec audiens,
a d v e r s a r i u m m u l t i s e x e m p l i s d e s u m p t i s e x t e s t i m o n i i s allatis i n
p r o c e s s u a n i m a d v e r s i o n e m s u a m c o n f i r m a r e . At e c o n t r a : n u l -
l u m aliud p r o f e r t t e s t i m o n i u m , nisi illud q u o d testis X V I e x h i -
buit. N o n n e igitur i n t a n t a t e s t i u m copia, q u a l i s profecto h a b i t a
est i n p r o c e s s u n o s t r o , p o s s e m u s h u n c u n i c u m t e s t e m s e p o n e r e ,
s i i d o p u s foret, a b s q u e ulla c a u s a e n o s t r a e i a c t u r a ? S e d e n i m
n e q u a q u a m testis ille e x n u m e r o a l i o r u m q u a d r a g i n t a t r i u m
t e s t i u m e x p u n g e n d u s est. E t r e q u i d e m v e r a : q u i d sibi v o l u n t
v e r b a illa, m o r t u a est a v a m e a , q u u m i n a e t a t e m e s s e m d e c e m
a n n o r u m ; e t ideo b o n a m m e m o r i a m s e r v a r e n e q u e o d e his q u a e
illa d i c e b a t ? I d t a n t u m s i g n i f i c a n t : p r o p t e r t e n e l l a m p u e r i t i a e
a e t a t e m , q u a e r a t testis, c u m a v i a m illam s u a m d e S e r v o Dei
loquentem s a e p e n u m e r o audiebat, non o m n i b u s r e b u s profecto
a t t e n d e b a t , n e q u e o m n i a m e m o r i a e m a n d a b a t , m a n d a t a v e reti-
408 RESPONSIO
n e b a t . A t m i n i m e n e g a t testis se, licet t e n e l l a e aetatis, e t a u d i -

v i s s e e t intellexisse e t f i d e l i t e r m e m o r i a e r e t i n u i s s e s u m m a m ,
u t ita d i c a m , rei, q u a e i n h o c e r a t r e p o s i t a , u t c o n c e p t u s m a -
g n a e l a u d i s s a n c t i m o n i a e B a r t h o l o m a e i Dat Monte e x p r i m e -
retur.
CAPUT SECUNDUM
D e f a m a s a n c t i t a t i s . Fidei P r o m o t o r affert e x Benedi-

cto X I V lib. II, cap. XXXIX, num. 7 famae sanctitatis defi-
n i t i o n e m , cui e t n o s libenti e t r e v e r e n t i a n i m o s u b s c r i b i m u s .
P o s i t a definitione, sic a r g u m e n t a t u r a d v e r s a r i u s : « S e d e n i m e x
allatis testimoniis s a t i s n e liquet opinio e i u s m o d i , q u a e i n n i x a sit
c o n t i n u i s e t q u i d e m heroicis v i r t u t u m a c t i b u s ? V o l v e sis p a r u m -
p e r S u m m a r i u m , a t q u e ibi nihil aliud p e r s p i c i e s nisi p e r b r e v e s
t e s t i u m p r o p o s i t i o n e s , q u a s P a t r o n u s velut a p i s a r g u m e n t o s a
e x i n d u s t r i a collegit, a t q u e u n a m e a m d e m q u e testis r e s p o n s i o -
n e m ad diversos virtutum actus pertraxit. »
A g e v e r o : c u r e x allatis testimoniis n o n liquet opinio illa,
q u a e r e q u i r i t u r a d p r o b a n d a m f a m a m sanctitatis B a r t h o l o m a e i
Dal Monte? P a c e t a m egregii a d v e r s a r i i d i c a m , nil c o m p a r a t i o n e
h a c o p u s e r a t : q u i s q u i s e n i m S u m m a r i u m p a u l i s p e r evolverit,
p l u r i m o r u m t e s t i u m n o n p e r b r e v e s t a n t u m , s e d l o n g a s etiam
s e m p e r q u e a d r e m sufficientes p r o p o s i t i o n e s inveniet, q u a e op-
p o r t u n e t h e s i m e v i n c u n t . N e q u e pertrahi p r o f e c t o dici p o t e s t
a l i c u i u s testis r e s p o n s i o ad d i v e r s o s v i r t u t u m a c t u s , si contin-
gat aliquando, ut eadem responsio diversos virtutum actus,
s p o n t e d i c a m s u a , d e facto d e m o n s t r e t . Quis v e r o n o s i u r e s u o
c u l p a v e r i t , si id aliquoties et in c a u s a n o s t r a a c c i d i s s e d e p r e -
h e n d a t u r ? Nihil c e r t e p r o b a t i o n i b u s i n d e d e t r a h i t u r , nihil a r g u -
m e n t a t i o n i s vis i m m i n u i t u r .
Sed, u t h a e c m i t t a m u s , quid t a n d e m i n c o m m o d i i n c a u s a
n o s t r a esset, si i i s d e m s e m p e r testimoniis et fides et c h a r i t a s
B a r t h o l o m a e i Dal Monte p r o b a r e t u r ? C h a r i t a s explicatio ger-
m a n a f i d e i est, a t q u e inter a c t u s o m n e s e x t e r n o s , q u i b u s f i d e s
m a n i f e s t a r i potest, n o b i l i s s i m u s a b s q u e d u b i o est a c t u s c h a r i -
tatis. E g r e g i e ad r e m n o s t r a m d o c t i s s i m u s S c a c c h u s : « Si e r g o
f i d e s s i n e o p e r i b u s n e m i n e m s a l v a r e potest, p l a n e c o n s t a t ,
n o t a m verae fidei, quae salvat h o m i n e m , e x p i s c a n d a m esse
e x o p e r i b u s b o n i s post b a p t i s m u m : a t q u e e x h i s o p e r i b u s bo-
n i s e x t e r n i s h a b i t u s f i d e i talis, q u a l i s r e q u i r i t u r i n Dei f a m u -
lis c a n o n i z a n d i s , e x p i s c a n d u s erit praesertim ex operibus, quae
a charitate p r o d e u n t , et a q u a a c t u s v i r t u t u m o m n i u m h a b e n t ,
ut sint in g r a d u h e r o i c o . » De not. et sig. Sanet. Sect. 7, cap. I,
pag. 178. U n d e et B e n e d i c t u s i p s e d o c e t : « O p e r i b u s e r g o quae
ex charitate Dei et proximi prodeunt f o r m a t a fides compro-
b a t u r , i u x t a illud A p o s t o l i I a c o b i i n epistola c a p . 2 , u b i p o s t
p l u r a concludit vers. 26: - Sicut enim c o r p u s sine spiritu mor-
t u u m est, ita et fides s i n e o p e r i b u s m o r t u a e s t -. » Op. cit. lib. III,
cap. XXII, num. 2.
Q u a e c u m ita sint, a l t e r a e t i a m obiectionis p a r s d i s s o l v i t u r ,
q u a m i n n u i t A d v e r s a r i u s h u m a n i s s i m u s illis v e r b i s : « T e s t e s
g e n e r a t i m d e p r a e d i c a n t S e r v i Dei. z e l u m i n s a c r i s o b e u n d i s m i s -
sionibus? hoc a r g u m e n t o fidei actus demonstrantur. » P o r r o
n o n s o l u m m o d o t e s t i m o n i i s , q u a e a d z e l u m S e r v i Dei i n s a c r i s
o b e u n d i s missionibus referuntur, d e m o n s t r a t u r fides Bartholo-
m a e i Dal Monte. At v e r o , u t i q u e , ex t e s t i m o n i i s m e m o r a t i s fides
S e r v i Dei e v i n c i t u r . Et a p t i s s i m e q u i d e m : operibus e n i m , ut ite-
r u m B e n e d i c t i n i s v e r b i s u t a m u r , quae ex charitate Dei et pro-
ximi prodeunt, formata fides comprobatur. Atqui opera, quae
z e l u m a n i m a r u m r e s p i c i u n t , m a x i m u m s u n t a r g u m e n t u m cha-
ritatis t u m e r g a D e u m t u m e r g a h o m i n e s .
Si d u o t a n t u m testes adducti s u n t in S u m m a r i o , qui de s p e
S e r v i Dei f i d e m faciant o r e e t v o c e , a t n o n d u o t a n t u m t e s t e s
simpliciter sunt, qui testimonium hoc perhibeant. Videre enim
e s t p l u r a alia t e s t i m o n i a , e a q u e c l a r i s s i m a , q u a e a b aliis testi-
b u s scripto consignata fuere. Atqui et testimonia h u i u s m o d i et
a u t h e n t i c a r e c o g n i t a s u n t , e t legali f o r m a i n p r o c e s s u m a b a u -
ctoritate o r d i n a r i a i n s e r t a s u n t .
Ad v i r t u t e s c a r d i n a l e s q u o d attinet, n o t a t Fidei P r o m o t o r « in
titulo d e p r u d e n t i a n u l l u m testis v e r b u m r e p e r i r i , s e d s o l u m
p r a e s t o e s s e q u a s d a m lacinias e x C o m m e n t a r i o p r a e s e r t i m de-
p r o m p t a s . » E s t o . Quid v e r o c o n t r a c a u s a m a r g u i p o t e s t ? V o c e t
u t i q u e , si placet, v o c e t a d v e r s a r i u s lacinias d o c u m e n t a a u t h e n -
tice i n p r o c e s s u m c o m p u l s a t a , a t laciniarum n o m i n e , n e q u a -
q u a m iisdem documentis auctoritatem illam testimonii d e m e r e
poterit, q u a m i u r e m e r i t o sibi v i n d i c a n t p o s t q u a m i n p r o c e s s u m
fuere legitime c o m p u l s a t a .
S e d e n i m , i n q u i t C e n s o r , « a d iustitiam a d s t r u e n d a m t e s t e s
r e f e r u n t d u m t a x a t i p s u m Dei e t E c c l e s i a e p r a e c e p t a d i l i g e n t e r
410 RESPONSIO
servasse ». Respondeo, quod si hoc tantum adstrueretur, iam

i n t u t o p o s i t a e s s e t p r o b a t i o n o s t r a . Qui e n i m t o t a m l e g e m Dei
p r a e c e p t a q u e E c c l e s i a e diligenter s e r v a t profecto e t iustitiae in-
t e g r a e satifaeiat n e c e s s e e s t ; i n t e g r i t a s e n i m iustitiae i n l e g e Dei
et praeceptis Ecclesiae certo continetur. Attamen, ut pleniorem
solutionem animadversioni oppositae faciamus, a d v e r s a r i u m ro-
g a v i m u s dicere c u r n a m asseruerit testes a nobis allatos retu-
lisse s o l u m m o d o B a r t h o l o m a e u m Dal Monte Dei et E c c l e s i a e
p r a e c e p t a diligenter s e r v a s s e . N o n n e t e s t e s 1, 8, 11, 16, 17, 29,
30, 3 1 , 32, 35 q u i b u s multi alii t e s t e s c o n s o n i o m n i n o s u n t , con-
s t a n t e r p r a e d i c a n t Dei F a m u l u m , p r a e t e r l e g e m Dei p r a e c e p t a -
q u e Ecclesiae, etiam sui status o n e r a o b l i g a t i o n e s q u e a d a m u s -
s i m s e r v a s s e ? H a e c fere p e r p e t u a est f o r m u l a , q u a p l e n e testi-
m o n i u m r e d d i t u r iustitiae S e r v i Dei.
A d f o r t i t u d i n e m q u o d spectat, m i r a t u r Fidei P r o m o t o r e o s
t e s t e s r e d i r e , q u i Missionarii z e l u m affirmant. A t v e r o p e r p e r a m
h a e c d e m i r a t i o . E t r e q u i d e m v e r a n o n r e d e u n t t e s t e s simplici-
t e r u t affirment z e l u m S e r v i Dei i n m i s s i o n i b u s o b e u n d i s , s e d
ita l o q u u n t u r d e e i u s zelo, u t f i r m i t a t e m a n i m i e t c o n s t a n t i a m
impavidam Bartholomaei in obeundis missionibus demonstrent.
A t q u i ita d e m o n s t r a r i p o s s e e t d e b e r e h e r o i c a m fortitudinis vir-
t u t e m p a t e t e x i p s a fortitudinis definitione, q u a m Benedict. X I V
e x h i b e t : « F o r t i t u d o definiri poterit h a b i t u s s e u v i r t u s firmans
a n i m u m a d a g e n d u m vel p a t i e n d u m e a , q u a e r e c t a e r a t i o n i
s u n t c o n s e n t a n e a . » Lib. III, cap. XXIV. num. 28. Cui doctri-
n a e mirifice c o n c o r d a t A n g e l i c u s Doctor, q u i in 2, 2, quaest. 123.
art. L de fortitudine stricte s u m p t a , et p r o u t est v i r t u s specialis,
fuse p e r t r a c t a t . P o r r o s. T h o m a s p o s t q u a m d o c u e r i t fortitudi-
nem virtutis h o m i n i s esse, q u a e facit b o n u m h o m i n e m , et o p u s
e i u s b o n u m reddit, d o c e t e t i a m fortitudinem d e m o n s t r a r i q u a -
t e n u s v o l u n t a s h u m a n a n o n cesserit, i n a g e n d o , r e b u s illis dif-
ficilioribus, q u a e d e s e i m p e d i m e n t u m e i u s d e m v o l u n t a t i s e s s e
p o s s e n t . Q u a c e r t a a c p e r s p i c u a tanti D o c t o r i s d o c t r i n a posita,
m i r a m u r quidem nos cur miretur Censor quod redierint testes
l o q u e n t e s d e zelo S e r v i Dei i n m i s s i o n i b u s o b e u n d i s . R e d e u n t
u t i q u e , u t d i x i m u s , illi testes, iique p l u r i m i s u n t , l o q u e n t e s d e
zelo apostolici Viri, s e d ita de eius zelo l o q u u n t u r , q u a t e n u s
n e q u e l a b o r i b u s u n q u a m sit defatigatus, h o m i n u m iniuriis n o n
cesserit, i p s a debili c o r p o r i s v a l e t u d i n e a d q u i e t e m a d d u c i n o n
p o t u e r i t , t e m p o r i s l o n g i t u d i n e o p u s n o n i n t e r m i s e r i t , difficultati-
b u s o m n i b u s d e t e r r i t u s n o n sit.
Q u o a d v i r t u t e m temperantiae; c a r p e r e v i d e t u r F i d e i P r o m o -
tor testes 5 et 6; q u o r u m p r i m u s testimonium reddit q u o d Bar-
t h o l o m a e u s c o m m o d i s s u i s n o n i n s e r v i r e t ; e t a l t e r affirmat S e r -
v u m Dei fuisse h o m i n e m m a g n a e pietatis e t mortificationis.
P o r r o quod testimonia h a e c id i p s u m evincant, ad q u o d d e m o n -
s t r a n d u m a s s u m u n t u r , patet ex c o m m u n i doctrina Doctorum,
atque s. T h o m a e , in primis docentis voluntatem h u m a n a m a
rectitudine rationis impediri posse ab aliqua re ineunda, ad q u a m
h o m i n i s a p p e t i t u s a t t r a h a t u r : i n victoria v e r o t a l i u m i m p e d i m e n -
t o r u m temperantiae virtutem s i t a m e s s e . In 2. 2. quaest. 123.
art. 1. I a m v e r o v i c t o r i a m t a l i u m i m p e d i m e n t o r u m r e t u l i s s e h a -
bitualiter a s s e r i t u r Dei F a m u l u m : r e p u l i t e n i m o m n e s l u c r i oc-
c a s i o n e s e t i a m h o n e s t i s s i m a s , r e i e c i t q u e a se m o r t i f i c a t i o n e o-
m n e s c a r n i s i l l e c e b r a s a t q u e i p s a c o m m o d a vitae.
« At q u i d specificos, uti v o c a n t , v i r t u t u m a c t u s ab iis q u a e -
r i m u s , q u i e t i a m i g n o r a n t , n e c a b aliis a u d i v e r u n t , n u m B a r -
t h o l o m a e u s Dei e t E c c l e s i a e p r a e c e p t a c u s t o d i v e r i t ? A t q u i p r o p e
o m n e s i d vel c o n i i c i u n t vel s u p p o n u n t . » H a e c a r g u m e n t a t i o
est Fidei P r o m o t o r i s i n a n i m a d v e r s i o n e v i g e s i m a p r i m a . A t a r -
g u m e n t a t i o h a e c concidit tota o b m a n i f e s t i s s i m a m c o n t r a d i c t i o -
n e m , i n q u a m incidit a d v e r s a r i u s . A g e e n i m : c o n f e r a m u s n u -
m e r u m h u n c v i g e s i m u m p r i m u m c u m n u m e r o v i g e s i m o . Ibi
q u e r i t u r C e n s o r q u o d t e s t e s a d a d s t r u e n d a m iustitiam S e r v i Dei
dumtaxat referunt ipsum Dei et Ecclesiae praecepta diligenter
servasse. I a m v e r o si Fidei P r o m o t o r fatetur in n u m e r o vigesi-
mo t e s t e s r e f e r r e Dei F a m u l u m diligenter servasse Dei et Ec-
clesiae praecepta, q u o m o d o n a m in n u m e r o i m m e d i a t e s e q u e n t i
a s s e r e r e potuit t e s t e s ignorasse, nec ab aliis audivisse num Bar-
tholomaeus Dei et Ecclesiae praecepta eustodiverit?
N e q u e c e t e r u m c u m v e r i t a t e c o n g r u i t a s s e r t i o illa, q u o d
n e m p e t e s t e s p r o p e o m n e s vel coniiciant vel supponant, c u m
i n t e r r o g a n t u r n u m B a r t h o l o m a e u s Dei e t E c c l e s i a e p r a e c e p t a
s e r v a v e r i t . T e s t e s e n i m fere o m n e s u n a n i m e s " s u n t in certo at-
q u e clarissimo t e s t i m o n i o r e d d e n d o d e diligenti o b s e r v a n t i a Dei
Ecclesiaeque praeceptorum.
Contendit Fidei P r o m o t o r n e q u e p r o b a r i p o s s e S e r v u m Dei
v i r t u t e s e x e r c u i s s e . M i r a r i s f o r t a s s e ? I n p r a e s t o ipsi est a r g u -
m e n t a t i o . Scilicet e x t e s t i b u s , inquit, q u i a d r e m p r o b a n d a m
412 RESPONSIO
a d d u c u n t u r , alii id ignorant, alii t a n t u m id supponunt, alii a d

c o m m e n t a r i u m P e t r i F r a n c h i confugiunt.
A t v e r o a r g u m e n t a t i o h a e c m i n i m e evincit a s s e r t u m q u o d
h u m a n i s s i m u s C e n s o r d e m o n s t r a r e vult, u t p o t e q u a e affirma-
t i o n i b u s n o n v e r i s innititur. E t s a n e n e q u e s u p p o n u n t , n e q u e
i g n o r a n t , n e q u e a d P e t r i F r a n c h i c o m m e n t a r i u m c o n f u g i u n t te-
s t e s , g e n e r a t i m l o q u e n d o . N a m fere o m n e s , q u o s a d v e r s a r i u s
n o s t e r p r o s e protulit, m i n i m e p r o i p s i u s a s s e r t o , s e d p r o c a u s a
n o s t r a faciunt. T e s t i u m e n i m c o m p a r a n d a s u n t i n t e r r o g a t o r i a
i n t e r s e . I a m v e r o s i h a e c c o m p a r e n t u r , illud a p p a r e b i t l u c u -
l e n t i s s i m e : fere s e m p e r u s u v e n i r e , ut, q u i in u n o i n t e r r o g a t o r i o
m i n u s explicite t e s t i m o n i u m d e r e a l i q u a r e d d i d e r i t , p l e n i u s e t
d i s e r t i s s i m e s u b alia i n t e r r o g a t i o n e e a m d e m r e m affirmet.
H u c a c c e d i t q u o d s i n o n n u l l i testes r e v e r a i n v e n i u n t u r , q u i ve-
luti d u b i t a n t e r r e s p o n d e a n t q u o a d v i r t u t e s e x e r c i t a s a S e r v o Dei
illud d u b i u m n e q u a q u a m s u p e r v i r t u t i b u s i n g e n e r e e x e r c i t i s
a b e o d e m S e r v o Dei c a d e r e d i c e n d u m est, s e d s u p e r u n o vel
alio p e c u l i a r i v i r t u t u m obiecto. M i n i m e v e r o c o n c l u d e r e q u i s
p o t e r i t e a t e s t i m o n i a v i r t u t e s i n g e n e r e p r o b a r e n o n p o s s e . At-
q u i Fidei P r o m o t o r p o s t q u a m i n a n i m a d v e r s i o n e 2 1 . n e g a v e r i t
m i n i m e p r o b a r i p o s s e B a r t h o l o m a e u m Dal Monte E c c l e s i a e
p r a e c e p t a c u s t o d i v i s s e , i n h a c a n i m a d v e r s i o n e 22. e t s e q u e n t i
c o n t e n d i t p r o b a r i n o n p o s s e S e r v u m Dei v i r t u t e s g e n e r a t i m
e x e r c u i s s e . U n d e c o r r u i t tota ipsius a r g u m e n t a t i o , quia e x t r a
c a m p u m p r o g r e d i t u r , i n q u o illi c o n s i s t e n d u m e r a t .
At v e r o ceteri t e s t e s , inquit a d v e r s a r i u s , « p r o t e s t a n t u r se
» nihil p e c u l i a r e h a c de re p o s s e adiicere ». Q u i n a m s u n t hi te-
stes? Fidei P r o m o t o r u n u m t a n t u m m o d o c o m m e m o r a t , t e s t e m 15.
I a m v e r o e x h i s c e v e r b i s , q u a e testis 1 5 i n m e d i u m profert, m a -
n i f e s t u m e s t e u m d e m t e s t e m , s i quid s e n e g a t c e r t o scire, illud
intelligit d e p e c u l i a r i a l i q u a virtute e i u s q u e specificis a c t i b u s .
N e q u e alia r e s p o n s i o d a n d a est iis q u a e P r o m o t o r s u b d i t s u b
n u m e r o 23. a n i m a d v e r s i o n u m s u a r u m . E x e o enim q u o d non-
nulli t e s t e s i n t e r r o g a t o r i i s r e s p o n d e r i n t s e nihil p o s s e a s s e r e r e
a d ea, q u a e r o g a b a n t u r , m i n i m e l o g i c u m esset c o n c l u d e r e e o s
i g n a r o s e s s e q u o a d f a m a m sanctitatis e t v i r t u t e s i n g e n e r e Bar-
t h o l o m a e i Dal Monte. Optima n i m i r u m s u n t e o r u m d e m testimo-
nia, a c talis m o m e n t i , q u a e p r u d e n t e r refutari a u t refici n o n va-
leant. At inde certe non sequitur huiusmodi testimonia extendi
d e b e r e a d s i n g u l a s r e r u m notitias, q u a e d e s i d e r a r i p o s s u n t i n
probatione famae sanctitatis et v i r t u t u m in g e n e r e e i u s d e m Servi

Dei. P o r r o n e m o est q u i i g n o r e t i n q u a c u m q u e c a u s a p l u r e s
testes adduci solere, qui se m u t u o excipiant atque compleant,
ita u t p r o b a t i o p l e n i s s i m a e x o m n i b u s s i m u l s u m p t i s o r i a t u r .
N u n c g r a d u m f a c i e n d u m est a d t u e n d a m f a m a m m i r a c u l o -
r u m , q u a e F a m u l i Dei i n t e r c e s s i o n e p a t r a t a s u n t . S i q u i d e m v e -
r i s s i m u m illud e s t q u o d C e n s o r a d m o n e t , n e m p e « e x B e n e d i -
cti X I V d o c t r i n a a c p e r p e t u a S . R . C . p r a x i a d s i g n a n d a m c o m -
missionem, praeter virtutum famam, c o m m u n e m etiam requiri
existimationem de miraculis S. D. intercessione patratis ». At
v e r o , inquit a d v e r s a r i u s de fama hac testes se nihil scire pro-
fitentur. Q u o d u t p r o b e t , l o c u t i o n e s p l e r u m q u e t e s t i u m e x fo-
liis p r o c e s s u s e x c e r p i t c o n g l o b a t q u e , a t q u e ita t e s t i m o n i o r u m
numero demonstrationem nostram opprimere quodammodo
c o n a t u r . V e r u m n o n ita s e r e s h a b e t .
Et primo quidem, d e m u s paulisper o m n e s et singulos testes
a Fidei P r o m o t o r e a l l a t o s p r o f e s s o s e s s e , s e nihil s c i r e d e f a m a
h a c m i r a c u l o r u m B a r t h o l o m a e i Dal Monte. Quid i n d e s e q u i t u r
c o n t r a rei v e r i t a t e m ? Nihil p r o r s u s . N a m n e s c i r e a l i q u a m r e m ,
m i n i m e c e r t o significat e a m d e m r e m vel n e g a r e vel d e s t r u e r e .
Atqui ignorantia n o n n u l l o r u m testium quoad famam miraculo-
r u m p e r S e r v i Dei i n t e r c e s s i o n e m p a t r a t o r u m a b u n d e s u p p l e t u r a
scientia c e r t i s s i m a p l u r i m o r u m a l i o r u m t e s t i u m , q u i d i s e r t e affir-
m a n t se de eisdem miraculis testimonium verissimum reddidisse.
S e d v e r u m n e est, allatos a b e x i m i o P r o m o t o r e Fidei t e s t e s
o m n e s i g n o r a s s e f a m a m m i r a c u l o r u m S e r v i Dei? D a m u s uti-
q u e , e x iis n o n n u l l o s i l l a m f a m a m i g n o r a s s e ; n e q u e i n h o c in-
c o m m o d u m u l l u m est p r o c a u s a n o s t r a . A t n e g a m u s o m n e s
e a m d e m famam penitus ignorasse.
C u m igitur h i n c v e r u m n o n sit, o m n e s t e s t e s , a Fidei P r o -
m o t o r e i n s u a a n i m a d v e r s i o n e allatos, i g n o r a n t i a m s u a m q u o a d
m i r a c u l a S e r v i Dei profiteri, illinc m a n i f e s t u m sit n o s n e q u a -
q u a m in iis q u i i g n o r a n t , s e d in iis, q u i e g r e g i e c o g n o v e r e fa-
m a m m i r a c u l o r u m B a r t h o l o m a e i Dal Monte, a r g u m e n t a t i o n e m
nostram p o n e r e ; restat ut animadversio haec vigesima quarta
h a u d ullam obiectionem contra c a u s a m continere dicatur.
Q u o a d s a n a t i o n e s A n g e l i C a p p u c c i , T h o m a e D a z z a n i , alio-
r u m q u e , i m p u g n a t a s a Fidei V i n d i c e , m u l t a a r g u m e n t a con-
gessit a d v o c a t u s u t p r o b a r e t v e r e o p e r a t a s e s s e i n t e r c e s s i o n e
S e r v i Dei.
414 RESPONSIO
Et prosequitur advocatus; putavi respondere Censori in sub-

iecta m a t e r i a , q u a m q u a m p e c u l i a r e m a t q u e i n t i m a m m i r a c u l o -
r u m quaestionem h o c in loco omnino praetermittere p o s s e m ,
a t q u e iure ab E m i s P a t r i b u s expostulare, ut e a m n o n ad cau-
s a e i n t r o d u c t i o n i s d u b i u m , s e d ad illud = an et de quibus mi-
raculis constet in casu = r e m i t t e r e velint. A t t a m e n a n i m a d v e r -
s i o n u m vestigiis insistentes, a q u a e s t i o n e existimationis de mi-
raculis Servi Dei intercessione patratis, q u a m Fidei P r o m o t o r
p r o p o s u e r a t , g r a d u m fecimus, ad- e a m i r a c u l a d e f e n d e n d a , q u o -
r u m n o n a m p l i u s existimationem, s e d n a t u r a m e t q u a l i t a t e m
Fidei V i n d e x a c e r r i m e a p p e t e r e i n p r i m o c a u s a e l i m i n e n o n d u -
bitavit. V e r u m h e i c m i h i liceat obiter profiteri, n u l l a m m i r a c u -
lorum quaestionem esse in hac causa m e t u e n d a m . Miracula
e n i m i a m p l u r a h a b e m u s p e r Dei F a m u l i i n t e r c e s s i o n e m p a -
t r a t a . S e d t e m p u s est m i r a c u l o r u m q u a e s t i o n e m t a m q u a m in-
t e m p e s t i v a m h i n c a m a n d a r e . V a c a t t a m e n h u i c loco q u a s d a m
s u m m i nostri m a g i s t r i a u c t o r i t a t e s a t t e x e r e , q u a e r e m n o s t r a m
m a x i m e i u v a n t . « M i r a c u l a s i q u i d e m p o s t o b i t u m facta a D e o
i n t e r c e s s i o n e defuncti, eius s a n c t i t a t e m d e m o n s t r a n t , e t a p e r t u m
et d i v i n u m sanctitatis s i g n u m p r a e s e f e r u n t » Ben. XIV. lib. IV
cap. V num. 4. — « D i x e r u n t etenim, m i r a c u l o r u m tes-
s e r a m esse p r o b a t a m vitae, e a m q u e c u m fama v i r t u t u m in
g r a d u heroico sufficere p r o c a u s a i n t r o d u c e n d a » loc. cit. n. 10.
S e d i a m a d d o n a s u p e r n a t u r a l i a t r a n s i t u m facit F i d e i P r o -
m o t o r . Illud p r i m u m o p p u g n a t : f a c t u m n e m p e i n S u m m a r i o
Dei F a m u l o t r i b u i , q u o d d u b i u m est u t r u m r e a p s e B a r t h o l o -
m a e o Bal Monte, an p o t i u s s. L e o n a r d o a P o r t u M a u r i t i o ad-
s c r i b e n d u m sit. F a c t u m v e r o illud est. C o n c i o n a b a t u r m e d i o i n
a g r o S e r v u s Dei, c u m , r e p e n t e c o n s i s t e n s i n s u o s e r m o n e , af-
f i r m a v i t p e c c a t o r u m a n i m a s i n i n f e r n u m p r o l a b i , veluti a r b o r i s
folia, q u a m ipse indigita vit: e t statim, s p e c t a n t i b u s a c d e m i r a n -
t i b u s o m n i b u s , folia illa ceciderunt. C o n t r o v e r s i a m a u t e m fuisse
et esse in hac re demonstrat Censor noster ex verbis d u o r u m
t e s t i u m , 17 n i m i r u m et 60.
At v e r o ad t e s t e m 17 q u o d spectat, m i n i m e dici p o t e s t i l l u m
i n c o n t r o v e r s i a s u u m t e s t i m o n i u m r e l i q u i s s e . S i i n t e g r u m lega-
t u r , q u o d e x c a u t a i n d u s t r i a facere omisit a d v e r s a r i u s .
C e t e r u m m e m o r a t u m factum g r a v i s s i m a m a d h u c h a b e t c o n .
f i r m a t i o n e m e x postulatoriis luteris A r c h i e p i s c o p i F i r m a n i . N a r -
r a n t p o r r o h a e litterae factum m o d o l a u d a t u m , u t p o t e illud q u o d
i n t r a f i n e s A r c h i d i o e c e s e o s f i r m a n a e evenit, q u o d q u e e p o p u l i
m e m o r i a n o n d u m e x c i d i s s e d i c e n d u m est.
C e t e r u m c u m F i d e i P r o m o t o r p r o b a r e velit d e d o n i s s u p e r -
n a t u r a l i b u s B a r t h o l o m a e i Dal Monte nihil m e m o r i a p r o d i t u m
e s s e , q u a t u o r a u t q u i n q u e e x o m n i b u s seligit t e s t i m o n i a , i n
q u i b u s e a v e r b a p r o f e r u n t u r nihil scio de hoc e t alia h i s simi-
lia. Q u i n t e s t i m o n i a illa d i s c u t e r e o p u s sit, satis e s t a d v e r t e r e
quod non quatuor aut quinque nobis suppetunt testes, sed
m u l t i iique disertissimi, q u i d e S e r v i Dei s u p e r n a t u r a l i b u s d o n i s
loquantur.
C u r igitur d i c a n t u r t a b u l a e S u m m a r i i g e n e r i c a m t a n t u m p r o -
p h e t i a m r e f e r r e S e r v i Dei, q u a e o m n i b u s t e m p o r i b u s a p t a r i pot-
est, p l a n e n o n v i d e o . N o n n e e n i m , u t m u l t a alia o m i t t a m , Dei
F a m u l u s s e m e l m o r t e m perditae c u i u s d a m mulieris manifesta-
vit q u i n d e illa n u n c i u m aliquid e i a f f e r r e t u r ? N o n n e a d p o p u -
l u m c o n c i o n e m q u o d a m die h a b e n s , p r a e n u n c i a vit i m b r e m coe-
l u m n o n e s s e d a t u r u m , licet p r o c e l l a i a m i n g r u e r e t , a t q u e a d e o
o m n e s i m b r e m p e r t i m e s c e n t e s i a m i n e o e s s e n t u t f u g a m ca-
pesserent? Mortem i p s a m s u a m renunciavit die ante obitum fir-
m i s s i m o a s s e r t o ; n e c e u m e v e n t u s refuta vit.
A d o b i t u m S e r v i Dei t a n d e m venit Censor, c o n t e n d i t q u e , s i
e x c i p i a t u r aliquis e x t e s t i b u s , q u i d i e m , a n n u m e t l o c u m indi-
cat, q u o B a r t h o l o m a e u s Dal Monte d e c e s s i t , nihil ab i i s d e m
d e p r e h e n d i , q u o d p r e t i o s a m F a m u l i Dei m o r t e m c o r a m D o m i n o
d e m o n s t r e t . Q u o d u t p r o b e t , q u a t u o r vel q u i n q u e testes affert,
q u o s affirmat nil p r o r s u s d e p r e t i o s a m o r t e B a r t h o l o m a e i no-
stri e n a r r a r e .
A n t e o m n i a a d v e r t i m u s h a u d r e c t e p r o s e a d d u c e r e Fidei
P r o m o t o r e m t e s t e m 8 . Hic e n i m testis q u i n faveat, p o t i u s s e n -
tentiae adversarii nostri clarissimis verbis opponitur.
Q u o a d t e s t e s v e r o U , 2 1 , 2 2 e t 23, esto q u o d nihil p e c u l i a r e
e n a r r e n t d e m o r t e p r e t i o s a F a m u l i Dei. Quid v e r o ? N u m p r o i n d e
n e g a n t e a m fuisse p r e t i o s a m ? N u m a l i q u o d vel f a c t u m v e l ad-
i u n c t u m t e s t a n t u r , q u o d s a n c t i m o n i a e l a u d e m i n i p s o S e r v i Dei
e x i t u m i n u e r e v i d e a t u r ? Affirmant s e ignorare. N e q u e e n i m
o m n e s t e s t e s s i n g u l a vitae a c sanctitatis S e r v i Dei s c i r e d e b e n t .
C e t e r u m q u o d q u a t u o r p r a e d i c t i t e s t e s s e i g n o r a s s e affirmant,
alii t e s t e s s e n o v i s s e a s s e r u e r e .
E x q u i b u s o m n i b u s constat, a d e o n o n deficere i n c a u s a n o -
s t r a t e s t i m o n i a , q u a e d e p r e t i o s a F a m u l i Dei m o r t e f i d e m fa-
416 RESPONSIO
ciant, u t i m m o e x c l a r i s s i m i s exhibitis t e s t i m o n i i s m a n i f e s t u m
sit, f a m a m p r e t i o s a e m o r t i s B a r t h o l o m a e i Dal Monte a b u n d e a s -
s e r i ac c o n f i r m a r i . N o b i s e n i m p e r s u a s u m est, magnum consti-
tuendum esse p r o c a u s a n o s t r a momentum in obitu S e r v i Dei
B a r t h o l o m a e i Dal Monte. Et p l u r i m u m n o s t r i i n t e r e s s e intelli-
gimus ut videatur exitus vitae illius qui petitur canonizandas.
Fama sanctitatis, q u e m a d m o d u m B e n e d i c t u s X I V d o c e t « ni-
hil aliud est q u a m existimatio s e u c o m m u n i s opinio d e p u r i t a t e
e t integritate vitae, e t d e v i r t u t i b u s n o n u t c u m q u e , s e d p e r c o n -
t i n u a t o s a c t u s , d a t a occasione, e x e r c i t u s s u p r a c o m m u n e m o p e -
randi m o d u m aliorum proborum virorum, aut mulierum, ab
a l i q u o S e r v o vel S e r v a Dei i a m defunctis, n e c n o n d e m i r a c u l i s
e o r u m i n t e r c e s s i o n e a Deo p a t r a t i s ; ita ut c o n c e p t a in u n o vel
p l u r i b u s locis e r g a e o s devotione, a p l e r i s q u e in s u i s n e c e s s i t a -
t i b u s i n v o c e n t u r , e t p l u r i u m g r a v i o r u m v i r o r u m iudicio d i g n i
existimentur, ut p e r S e d e m Apostolicam referantur in a l b u m
B e a t o r u m vel S a n c t o r u m . » Op. pluries cit. lib. II, cap. XXXIX
num. 7. A t q u i t a l e m e s s e f a m a m sanctitatis S e r v i Dei B a r t h o -
l o m a e i Dal Monte p a t e t ex i n t e g r o p r o c e s s u o r d i n a r i o a t q u e p r o -
i n d e e x S u m m a r i o , n e c n o n n o m i n a t i m e x illis p l u r i m i s , i i s q u e
g r a v i s s i m i s postulatoriis epistolis, q u a e S u m m a r i o a d i i c i u n t u r .
Interroganti v e r o a d v e r s a r i o quibusnam ducti rationibus diiu-
dicabimus sanctitatis famam B a r t h o l o m a e i Dal Monte, si quae
viguit, ex probabilibus causis exortam esse, r e s p o n d e m u s illa
e a d e m p o t i s s i m u m ratione, obvia q u i d e m s e d g r a v i s s i m a , q u a m
P a v i n u s in r e l a t i o n e c a u s a e s. B o n a v e n t u r a e p a r t . I art. 19 in
m e d i u m proferebat, s c r i b e n s : « Q u a e f a m a m a g i s a t t e n d e n d a
est, q u i a e t i a m p o s t m o r t e m a d h a e c u s q u e t e m p o r a s e m p e r
p e r s e v e r a v i t : unde a Spiritu Sancto dici d e b e t p r o c e s s i s s e , nam
quae non sunt ab eo, n o n d u r a n t ».
P e r p e r a m v e r o , u t a s s e r t o s u o f a m u l e t u r , Fidei P r o m o t o r
vulgi minorem c u m v e r a sanctitatis fama B a r t h o l o m a e i n o s t r i
confundit.
N e q u e h a e c vel m i n i m u m i n f i r m a r e p o s s u n t q u a e o p p o n i t
a d v e r s a r i u s q u a e q u e e x teste 1 7 d e p r o m i t . I a m v e r o q u i d est i n
allatis v e r b i s testis h u i u s , q u o d c a u s a e n o s t r a e a d v e r s e t u r ? In-
quit testis se q u i d e m supponere, n o n p o s s e a u t e m diserte af-
firmare. Atqui q u i diserte n o n affirmat, et c e t e r o q u i n supponit,
n o n n e g a t profecto. Sed q u o d t a n t u m s u p p o n i t testis 17, diser-
t i s s i m e affirmant t e s t e s alii b e n e multi.
C o n t e n d i t e t i a m F i d e i V i n d e x f a m a m s a n c t i t a t i s S e r v i Dei n o n
universalem, n o n longe lateque diffusam fuisse, n e c apud ma-
iorem ac saniorem populi partem v i g u i s s e . Q u o d u t p r o b e t ,
v e r b a a d d u c i t testis 2 2 e t 3 1 .
S e d d u o h e i c C e n s o r p e r m i s c u i t , q u a e i n t e r s e m a x i m e distin-
c t a s u n t . E t r e q u i d e m v e r a , q u i d sibi d e m o n s t r a n d u m a s s u m -
pserat in hac sua animadversione adversarius? Hoc tantum:
d e e s s e in c a u s a n o s t r a famam sanctitatis, ideo q u i a e a n e c uni-
versalis, n e c longe lateque diffusa fuit, n e c a p u d maiorem a c
saniorem populi partem viguit. E c o n t r a , c u m p r o b a t i o n i m a -
n u m a d m o v e t , d e n u l l a r e alia s e velle loqui v i d e t u r , q u a m d e
d e f e c t u devotionis. D e h a c e n i m u n i c e l o q u u n t u r v e r b a e x d u o -
b u s t e s t i b u s s u p e r i u s allata. A t q u i loqui d e devotione e r g a ali-
q u e m S e r v u m Dei, i d e m n o n e s t a c loqui d e e i u s d e m fama
sanctitatis. N i m i r u m fama sanctitatis p r o c o m m i s s i o n e s i g n a n -
d a a l i c u i u s S e r v i Dei, a d e o conditio s u b s t a n t i a l i s e t n e c e s s a r i a
est, u t , e a deficiente, o m n i s s p e s s i g n a n d a e c o m m i s s i o n i s eva-
n e s c a t . E c o n t r a devotionis f a c t u m u n u m e x a r g u m e n t i s t a n -
t u m m o d o est, q u i b u s famae sanctitas p r o b a r i p o t e s t a c d e b e t .
H a n c a u t e m famae sanctitatem, q u a n t u m a d p r o c e s s u m o r d i -
n a r i u m pertinet, p r o B a r t h o l o m a e o Dal Monte, s a t i s s u p e r q u e
p r o b a t a m e s s e d e f e n d i m u s . N e q u e e n i m ipsi d u o t e s t e s , a Fidei
P r o m o t o r e aliati i n h a c a n i m a d v e r s i o n e , f a m a m s a n c t i t a t i s v e l
inficiantur vel m i n i m u m o p p u g n a n t .
A d d e v o t i o n e m e r g a S e r v u m Dei q u o d attinet, n o t a n d u m
p r i m o est, n u l l o m o d o r e q u i r i u t e a ita u n i v e r s a l i s a t q u e ita
l a t e dissita sit, q u e m a d m o d u m u n i v e r s a l i s e t late dissita e s s e
d e b e t famae sanctitas. I d a u t e m a n i m a d v e r t i m u s d e d e v o t i o n e ,
strictiori significatione a c c e p t a . N a m s i s e r m o sit d e d e v o t i o n e ,
latiori s e n s u a c c e p t a , q u a e i n a e s t i m a t i o n e a t q u e s i n c e r a a n i m i
reverentia reponitur, ea utique latius p a t e r e debet, utpote q u a e
u b i q u e vigeat, q u o f a m a s a n c t i t a t i s p e r v e n i t , n e c e s s e est.
P o r r o q u o d t e s t e s illi d u o 2 2 e t 3 1 , l o q u u t i sint d e d e v o t i o n e
stricte dicta, p a t e t t u m e x c o n t e x t u i p s o r u m testimonii, t u m e x
d i s e r t i s i p s o r u m v e r b i s , q u i b u s distinctio fit i n t e r aestimationem
e t reverentiam, q u a m u n i v e r s a l e m p r a e s e r t i m B o n o n i a e e s s e
a s s e r u n t , et stricte dictam devotionem, q u a m a d p a u c o s v i r o s
m u l i e r e s q u e c o n s t r i n g u n t , q u a n t u m ipsis c o n s t a r e p o t e s t .
I d e m d i c e n d u m e s t d e t e s t i m o n i i s aliis, q u a e s t u d i o s e c o n -
g e r e r e v i d e t u r a d v e r s a r i u s : profecto i p s e Fidei P r o m o t o r a s s e -
r t a , Tom. XXIII. fase. CCLXXI. 27
418 RESPONSIO
rit latere a d d u c t o s testes, u t r u m d e v o t i o e r g a B a r t h o l o m a e u m

Dal Monte latius p a t e a t in p o p u l o c h r i s t i a n o . A t q u i i t e r u m : ex
e o q u o d lateat i d a l i q u o t testes, m i n i m e evinci p o t e s t vel t e s t e s
i p s o s d e v o t i o n e m illam i m p u g n a s s e , vel r e v e r a d e v o t i o n e m e r g a
Dei F a m u l u m n o n extitisse. U t e n i m s a e p i s s i m e i a m a n i m a d -
v e r t i m u s , n o n o m n e s e t singuli t e s t e s o m n i a e t s i n g u l a s c i r e
p o s s u n t ; q u o d v e r o alii i g n o r a n t , alii a p p r i m e c o g n o s c u n t a t q u e
testantur.
T e s t a n t u r v e r o d e v o t i o n e m e r g a S e r v u m Dei alii t e s t e s b e n e
m u l t i ; t e s t a n t u r facta m i r a c u l o s a , o b t e n t a i n v o c a t i o n e e t inter-
cessione Bartholomaei nostri; testantur plures ac gravissimae
illae p o s t u l a t o r i a e epistolae t a m a r d e n t i s t u d i o t a n t i s q u e effla-
g i t a t i o n i b u s S u m m o Pontifici e x h i b i t a e .
Q u o d v e r o n o n d e s i n t testes, q u i affirment s e i g n o r a r e S e r v i
Dei s e p u l c r i l o c u m , vel n u m q u a m e o a c c e s s i s s e , n e c s c i r e n u m
alii eo c o n f l u a n t ; id nihil p l a n e o b e s t c a u s a e n o s t r a e . « Confe-
r u n t e n i m , u t v e r b a Benedicti X I V u s u r p e r ò , c o n f e r u n t e t i a m
a d d u c t a in interrogatoriis, in quibus statuitur testem interrogan-
d u m s u p e r a c c e s s u p r o p r i o et a l i o r u m ad s e p u l c r u m » Op. eit.
lib. II. cap. XXXIX, num. 10; at m i n i m e c e r t o r e q u i r i t u r ut
c o n c u r s u s a d s e p u l c r u m S e r v i Dei a d e o m a g n u s , a d e o u n i v e r -
salis, a d e o s o l e m n i s sit, q u e m a d m o d u m f i e r e t s i E c c l e s i a i a m
s u u m p r o t u l i s s e t i u d i c i u m d e ipsius S e r v i Dei s a n c t i t a t e . H i n c
est q u o d f i e r i p o t e s t s i n e ullo d e t r i m e n t o c a u s a e S e r v i Dei, q u o d
non omnes, qui ceteroquin m a x i m a m opinionem eiusdem Servi
Dei s a n c t i t a t i s h a b e n t , a d i p s i u s s e p u l c r u m a c c e d a n t . I d f e r m e
accidit p r o o m n i b u s Dei famulis, e t i a m s a n c t i s s i m i s , q u i B e a t o -
r u m i n n u m e r o a d h u c recensiti n o n sint. I d q u o q u e e v e n i s s e
q u o a d B a r t h o l o m a e i Dal Monte s e p u l c r u m m i r u m n o n est. Q u i n
igitur e o r u m t e s t i m o n i a , q u o r u m c u m q u e d e m u m e a sint, atten-
d a m u s , quae non negant quidem alienum sed t a n t u m m o d o pro-
p r i u m c o n c u r s u m a d s e p u l c r u m S e r v i Dei, satis n o b i s est p r o
c a u s a n o s t r a i n m e d i u m p r o f e r r e alia t e s t i m o n i a , q u a e c l a r a
luculenterque s u u m aliorumque a c c e s s u m ad locum Bartholo-
m a e i Dat Monte t e s t e n t u r .
Q u a e c u m ita sint, nil est c u r a u c t o r i t a s Benedicti X I V c o n -
t r a n o s a d d u c a t u r . T a n t i e n i m Pontificis a u c t o r i t a s n e d u m n o b i s
obsit, p r o d e s t i m m o q u a m m a x i m e . E t r e q u i d e m v e r a n e q u e
m u l t u m n e q u e m o d i c u m c a u s a e n o s t r a e p r a e i u d i c i u m inferri
p o t e s t e x deficientia c o n c u r s u s f i d e l i u m a d B a r t h o l o m a e i Dal
Monte s e p u l c r u m , c u m h u i u s m o d i c o n c u r s u s n e q u a q u a m d e -
fuerit u n q u a m , n e q u e u n q u a m i m m i n u t u s sit.
Gratuitum v e r o a s s e r t u m et nulli f u n d a m e n t o historicae v e -
ritatis i n n i x u m illud dici debet, q u o d Fidei P r o m o t o r e n u n c i a t ;
n i m i r u m adeo remissam fidelium opinionem elare ostendere
Bartholomaeum Mariam Dal Monte non illa sanctimoniae laude
floruisse, quam heroicarum virtutum praestantia gignere solet.
Q u o m o d o e n i m remissa opinio illa dici potest, q u a e s e m p e r t a m
l o n g o a n n o r u m s p a t i o a b o b i t u S e r v i Dei viguit, q u a e t a m i n
difficilibus a c p r o c e l l o s i s t e m p o r i b u s perstitit, q u a e t a m late dif-
fusa fuit, q u a e q u e a t a m v a r i o t a m q u e multiplici h o m i n u m ge-
n e r e plenis clarissimisque testimoniis nullo non t e m p o r e susten-
t a t a e s t ? Q u a p r o p t e r m i r a i n g e n u i t à t e dicta q u i s n o n affirma-
verit novissima h a e c verba, q u a e h u m a n i s s i m u s a d v e r s a r i u s
scribit, q u a e r e n s scilicet, u b i in c a u s a B a r t h o l o m a e i Dal Monte
sit fama sanctitatis, u b i v i r t u t u m ut dicitur, fumus. Ad r e m
n o s t r a m Benedictus X I V : « Quod a u t e m spectat ad quidditatem
f a m a e , e t a d m o d u m e a m p r o b a n d i , nihil aliud h i c a d n o t a n d u m
esse videtur, q u a m quod p r o obtinenda signatura commissionis
n o n est n e c e s s e p r o b a r i i n s p e c i e v i r t u t e s e t m i r a c u l a , i d e n i m
r e s e r v a t u r a d a l i u d i u d i c i u m , q u a n d o scilicet, confectis p r o c e s -
s i b u s apostolicis, d u b i u m p r o p o n i t u r d e v i r t u t i b u s e t m i r a c u l i s
i n s p e c i e ; s e d o p u s t a n t u m m o d o est, u t v i r t u t u m a t q u e m i r a -
c u l o r u m f a m a p r o b e t u r . » Op. cit. Lib. IL cap. XLI. num. 13.
A t q u i f a m a m v i r t u t u m et m i r a c u l o r u m B a r t h o l o m a e i plene con-
cludenterque p r o c e s s u m o r d i n a r i u m d o c u m e n t a q u e o m n i a ad-
ducta abunde demonstrare contendimus.
CAPUT TERTIUM
D e o b s t a c u l i s . Q u u m c a u s a e probationes, atque ipsam

S e r v i Dei famam sanctitatis i m p u g n a t Fidei P r o m o t o r , t a n d e m
tertium obiectionum caput aggreditur, quas in quibusdam, ut
a i u n t , obstaculis p o n e r e s t u d e t .
Ac p r i m o q u i d e m conqueritur se p l u r a obstacula afferre
n o n p o s s e ideo q u i a « s c r i p t a , q u a e d e S e r v o Dei s u p e r s u n t
o m n i a , inquit, a d e i u s d e m l a u d e m e t c o m m e n d a t i o n e m p e r t i -
n e n t » . H a b e m u s igitur p r i m o i p s o i n l i m i n e h u i u s tertii c a p i t i s
c o n f i t e n t e m a d v e r s a r i u m « plura afferri non posse, quae ve-
ram obstaculi rationem habeant ». Q u a e profecto C e n s o r i s d e -
420 RESPONSIO
c l a r a t i o c o n t e m n e n d a n o n est, i m m o p l u r i m i facienda e s t ; u t -
pote q u a e sponte s u a h a u d p a r u m nobis concedere videatur;
paucitatem n i m i r u m obiectionum, quae ex h o c capite contra
causae Postulatores erui possunt. Ad rationem vero q u a m addit
Fidei P r o m o t o r , ut paucitatis obstaculorum c a u s a m reddat, ipse
falli d i c e n d u s est, si r e v e r a existimaverit, talia B a r t h o l o m a e u m
Dal Monte s c r i p t a n o b i s reliquisse, q u a e o m n i a ad e i u s d e m lau-
d e m et c o m m e n d a t i o n e m pertineant.
Illud u n u m i t e r u m c o m m e m o r a b o : a d e o d e m i s s e d e s e i p s o
F a m u l u m Dei e t i a m i n s c r i b e n d o s e n s i s s e , u t s u i s opellis edi-
t i s q u e s c r i p t i s q u e , licet m a g n i faciendis p i o r u m a c s a p i e n t i u m
v i r o r u m iudicio, n u m q u a m t a m e n s u u m n o m e n a p p o n i p a s s u s
sit. Q u o m o d o , r o g o , h i s t o r i c u m h o c f a c t u m c u m iis, q u a e a d -
v e r s a r i u s n o s t e r opponit, c o h a e r e b i t ? A r g u i n e p o t e s t d e n o t a
i a c t a n t i a e e t v a n a e g l o r i a e c e n s u r a ille Dei F a m u l u s , qui, c u m
a d e o facile c o g n o s c i a t q u e m a g n i a p l u r i b u s f i e r i p o s s e t , s e
i p s u m a b s c o n d e r e s u u m q u e n o m e n penitus studet inter h o m i -
nes ignorari?
A t v e r o r e s i n p r a e s t o est, s u b d i t a d v e r s a r i u s : « A l i q u a d u m -
taxat e m e r g u n t ex nonnullis scriptorum ipsius Bartholomaei
laciniis, q u a e i n n u u n t , i p s u m d e s e n o n m o d i c a m s u i e x i s t i m a -
t i o n e m fovisse. C u m n e m p e ob fractum c r u s in lecto iacere co-
geretur, ait e n i m : dici p o t e s t q u o d e g o p r a e d i c o ; c u m m e hila-
r e m c o n s p e x e r i t l u t e r a n u s i n c a s u a s p e r r i m o , t h e o l o g u m adivit
u t a b i u r a r e t ; nihil r e s c i v i ; h e r i q u i d a m a d m e v e n i t q u i petiit
ut eius exciperem confessionem.
S i e x allatis m o d o v e r b i s , a d iactantiae s e u v a n a e g l o r i a e
v i t i u m c o n c l u d e r e alicui liceret, quid p o r r o d i c e n d u m e s s e t d e
t o t Dei s e r v i s , q u i l a u d a b i l i t e r a s e gesta, n e c n o n a m p l i s s i m a
c h a r i s m a t a et d o n a sibi a Deo collata s a e p i s s i m e s o d a l i b u s aliis-
q u e aut scripto enarrarunt, aut ore retulerunt? Apostolus P a u l u s
in epist. 2. ad Cor. cap. XI et XII a se g e s t a et v i s i o n e s et
r e v e l a t i o n e s D o m i n i fuse p r o s e q u i t u r . I t e r u m P a u l u s e t B a r n a -
b a s a d p r o f e c t u m a u d i e n t i u m publice e n a r r a r u n t c o n v e r s i o n e m
G e n t i u m et m i r a c u l a , q u a e D e u s p e r e o s p a t r a v e r a t Act. XV,
v. 4. I o b cap. 29, v. 4 h u i u s m o d i de se n o n d u b i t a t p r o f e r r e
t e s t i m o n i u m . « Iustitia indutus sum et vestivi me, sicut vesti-
mento et diademate, iudicio meo. Oculus fui coeco et pes claudo.
Pater eram pauperum, et causam, quam nesciebam, diligen-
tissime investigabam. » Similia his testimonia sibi i p s i s r e d d u n t
E z e c h i a s d e p r o x i m a m o r t e a b I s a i a a d m o n i t u s Isaia cap.
XXXVIII, v. 3. I t e m S a r a T o b i a e u x o r Tob. cap. III, v. 16;
i t e m N e h e m i a s in 2 Esdrae cap. 5, v. 19.
Quibus omnibus congruunt Sanctorum exempla, q u o r u m
b e n e m u l t a i p s e B e n e d i c t u s X I V collegit i n s u o o p e r e B e Ser-
vorum Dei Beatificatione et Beatorum Canonizatione lib. et cap.
cit. A u d i e n d u s e s t a d e x e m p l u m q u o m o d o l o q u a t u r sanctissi-
m u s vir A b b a s I o a n n e s a p u d C a s s i a n u m collat. 19, cap. 3,
pag. 702: « I d c i r c o , si q u i d elatius, i m m o l i b e r i u s f o r t a s s e p r o -
t u l e r o , q u a e s o u t n o n i a c t a n t i a e vitio, s e d aedificationis v e s t r a e
d e p r o m p t u m studio censeatis: quia vobis t a m studiose quaeren-
t i b u s , nihil d e v e r i t a t e e x i s t i m o s u b t r a h e n d u m . A r b i t r o r e n i m
i n s t r u c t i o n i s v o b i s a l i q u i d p o s s e conferri, s i p a u l i s p e r , h u m i l i -
tate reposita, simpliciter o m n e m propositi mei patefecero veri-
t a t e m . » S. A n t o n i u s , t e s t e S. A t h a n a s i o , q u i e i u s v i t a m d e s c r i -
psit cap. 68, pag. 846, c u m a discipulis r o g a r e t u r , coelestia
dona, q u a e a Deo receperat, iisdem s e r m o n e c o m m u n i c a r e mi-
n i m e d u b i t a b a t . « Nec spiritualibus filiis pura in Christo ani-
ma occultare quidquam volebat. »
Q u a e o m n i a c u m ita s i n t , illud i n tuto p r o v e r i t a t e r e i p o -
n e n d u m e s t : n i m i r u m n o n p o s s e i a c t a n t i a e e t v a n a e g l o r i a e vi-
tio c u l p a r i a l i q u e m p i u m v i r u m , i d e o d u m t a x a t , q u i a ille d e s e
aliquid l a u d a b i l e vel n a r r a v i t vel scripsit. Q u o d s i h u i c t a n t u m -
m o d o facto, scilicet s c r i p t o r u m vel v e r b o r u m l a u d e m s u i r e d o -
l e n t e m , q u i s i n n i t e r e t u r , u t c e n s u r a e i u d i c i u m ferret, i s facile
posset. « Aliquando enim, ut Magni Gregorii verba u s u r p e m ,
s a n c t i viri e t c o r a m h o m i n i b u s c o m p e l l u n t u r b o n a facere, a u t
e a d e m h o m i n i b u s s u a facta n a r r a r e , s e d a d e u m f i n e m o m n i a
r e f e r e n t e s , u t n o n ipsi e i s d e m o p e r i b u s , s e d P a t e r e o r u m , q u i
in coelis est, d e b e a t glorificari » Moral. 19, cap. 33. num. 4.
Q u a e q u i d e m d o c t r i n a illa est, q u a m B e n e d i c t u s X I V d o c e t i n
libro n u p e r c o m m e m o r a t o cap. XL, num. 3.
I a m v e r o q u a e o p u s sit n o s c e r e , u t t u t u m i u d i c i u m ferri p o s -
sit, facile est ex i p s a B e n e d i c t i X I V d o c t r i n a colligere. Ac pri-
mo q u i d e m i n v e s t i g a n d u m est, q u i d sit illud de q u o Dei F a m u -
lus gloriari videatur. Si enim, q u e m a d m o d u m ipse divus Tho-
m a s t r a d i t 2, 2 quaest. 172, a. 1., Dei F a m u l u s de re c a d u c a
e t fragili g l o r i a r e t u r , d e p e c c a t o v a n a e g l o r i a e e x c u s a r i m i n i m e
p o s s e t . « P o t e s t a u t e m g l o r i a dici v a n a e x p a r t e rei, d e qua.
q u i s g l o r i a m q u a e r i t , p u t a c u m q u i s q u a e r i t g l o r i a m d e eo, quod.
422 RESPONSIO
n o n e s t gloria d i g n u m , sicut d e a l i q u a r e fragili e t c a d u c a . »

Secundo loco e x q u i r e n d a e s t intentio l o q u e n t i s a u t s c r i b e n t i s d e
se i p s o . O p p o r t u n e e n i m s. G r e g o r i u s Moral 12, c. 31, pol 405
tom. 1 t r a d i t : « Sicut gravis culpa est
sibi hoc hominem arro-
gare quod non est, sic plerumque culpa nulla est, si humiliter
bonum dicat quod est: unde saepe contingit ut iusti et iniusti
habeant verba similia, sed tamen semper cor longe dissimile. »
Q u a n d o igitur intentio l o q u e n t i s vel s c r i b e n t i s talis e s s e a p p a -
reat, u t i p s e n e q u a q u a m a d v a n o s h o m i n u m sibi p l a u s u s c a -
ptandos, sed a d v e r u m b o n u m proximi m a x i m e spirituale p r o -
c u r a n d u m vel a d g l o r i a m Dei u t c u m q u e p r o m o v e n d a m , d e s e
aliquid n a r r e t vel scribat, n u l l a s a n e v i t u p e r a t i o n i s c e n s u r a c u i -
p a n d u s est.
Q u a p o s i t a d o c t r i n a , facile est ita o b i e c t a m difficultatem dis-
s i p a r e , u t n e n u b e c u l a q u i d e m s u p e r b i a e vel i a c t a n t i a e F a m u l i
Dei n o m i n i i n h a e r e r e possit. E t r e q u i d e m v e r a , q u i d e s t i n al-
latis B a r t h o l o m a e i v e r b i s , q u o d v a n a e g l o r i a e vitio n o t a r i q u e a t ?
N u m s u p e r b i a e c e n s u r a afficiendus Dei F a m u l u s ex parte rei
narratae ? A t q u i r e s ab ipso n a r r a t a m i n i m e fr agilis et caduca
d i c e n d a est, m i n i m e divinae reverentiae adversa est. Quid e n i m
m a g i s p u l c r u m e t m a g i s a e s t i m a n d u m c o r a m Deo e t c o r a m h o -
m i n i b u s e n a r r a r i potest, q u a m illud q u o d L u t h e r a n u s a d c a t h o -
l i c a m f i d e m r e v e r t a t u r , h o m i n e s q u e i a m catholici s a n c t i s s i m a
exomologesi s u a r u m culparum sordes detergant?
P l a n e n o n v i d e o c u r Fidei V i n d e x e t illud i n vita B a r t h o l o -
m a e i Dal Monte c a r p e r e n o n dubitet, q u o d , c u p i e n t e P i o VI il-
l u m R o m a e r e t i n e r e , u t ibi apostolico aliquo m u n e r e p e r f u n g e -
r e t u r , S e r v u s Dei a l i q u a s r a t i o n e s S u m m o Pontifici c o n s i d e r a n -
d a s proposuerit, ne ab incepto missionum curriculo avocaretur.
Q u a e r o e n i m , q u i d est, q u o d in historico illo facto a s a p i e n t i
i u d i c e r e p r e h e n d i p o s s i t ? N o n scilicet obedientiae v i r t u t e m laesit
B a r t h o l o m a e u s . D o c e n t e n i m theologi m o r a l e s a t q u e a s c e t a e
p r a e s t a n t i s s i m i , n o n m o d o v i r t u t e m obedientiae, s e d n e perfe-
ctionem q u i d e m obedientiae q u e m p i a m laedere, si moderatori
s u o a l i q u a s r a t i o n e s p r o p o n a t , o b q u a s m a i u s Dei o b s e q u i u m
s p e r a n d u m esse videretur ; si aliam sententiam in d e m a n d a n d o
s u b d i t i s m u n e r e m o d e r a t o r i p s e ineat, a c illam q u a m p r i m i t u s
s e q u i v o l e b a t . Q u o d q u i d e m v e r i s s i m u m est, d u m m o d o h a e c
d u o n o n d e s i n t : p r i m u m q u o d r e v e r e n t i a n i m o a c m o d e s t i s ver-
b i s r e c t o r i s u o c o n t r a r i a s , q u a s h a b e t i n Domino, r a t i o n e s s u b -
ditus proponat; alterum quod p o s t q u a m sententiam s u a m hu-

mili d e c l a r a v e r i t s e r m o n e , s e t a m e n p a r a t i s s i m u m o s t e n d a t a d
illa m u n i a c a p e s s e n d a , q u a e e i u s m o d e r a t o r i illi i m p o n e r e vi-
s u m fuerit. Atqui, ita s e r e s h a b u e r e p r o B a r t h o l o m a e o n o s t r o ,
qui, m a g i s s e Dei g l o r i a m p r o m o t u r u m s p e r a n s , s i s a c r i s m i s -
sionibus daret operam, q u a m si in u r b e detineretur.
Censura etiam reperit d i g n u m a d v e r s a r i u s q u o d legitur in
p a g . 5 3 e i u s d e m V i t a e S e r v i Dei a P e t r o F r a n c h i c o n s c r i p t a e .
M i n i m e scilicet a r r i d e t Fidei Vindici, B a r t h o l o m a e u m Dal Monte
enarrationem R o m a misisse Bononiam, in qua res gestas in
m i s s i o n e r o m a n a s c r i b e b a t . Quid ? Christifidelibus c o m m u n i c a r e
q u a e i n l a u d e m Dei c e d u n t , q u a e a d b o n u m v i r t u t i s e x e m p l u m
proponi possunt, res redarguenda existimantur? Ergo redar-
g u e n d i ipsi I e s u Christi Apostoli, q u i p r i m i s Christiani n o m i n i s
sectatoribus, quae per ipsos Deus operari dignabatur minime
e n a r r a r e d u b i t a b a n t . R e d a r g u e n d i o m n e s illi apostolici h o m i n e s ,
qui p l u r i m u m in christiana Fide p r o p a g a n d a adlaborantes ex
e x t r e m i s vel Orientis vel Occidentis oris, i d e n t i d e m s u a s a d fra-
t r e s , a m i c o s a u t m o d e r a t o r e s p e r l o n g a s s c r i b u n t epistolas, u t
n o t u m p e r v a g a t u m q u e sit q u i d ipsi in I e s u Christi n o m i n e fe-
cerint, q u a e q u e D e u s , i p s o r u m u s u s m i n i s t e r i o , p r o a n i m a r u m
salute ad optatum finem perduxerit.
Atqui, s u b s u m i t a d v e r s a r i u s , q u o d n a r r a t i o illa, a S e r v o Dei
e x a r a t a , a m p l i u s n o n sit, tale est f o e t u m , u t n o n a p p a r e a t u t r u m
fortuito, nee ne deperdita sit, vel consulto a Dei Famulo re-
scissa vel ab aliquo servetur adhuc. » H i s c e v e r b i s s u s p i c i o n e m
inducit c l a r i s s i m u s Fidei P r o m o t o r , p r a e d i c t a m relationem a d -
d u c i p o t u i s s e , u t a u t h e n t i c u m t e s t i m o n i u m a d v a n a m illam ia-
c t a n t i a m d e m o n s t r a n d a m , q u a m o m n i p a c t o Dei F a m u l o inu-
r e n d a m esse iudicat Censor. Quis vero n o n videat g r a t u i t u m
illud s u p p o s i t u m , a Fidei P r o m o t o r e e x c o g i t a t u m ? A t q u i n o n
gratuitis s u p p o s i t i s , s e d solidis ac firmis a r g u m e n t i s in c a u s i s
huiusmodi i n c e d e n d u m esse ipsa S u m m o r u m Pontificum de-
creta ac Sacrae Congregationis R i t u u m praxis apertissime do-
cent. O b s t a c u l a e n i m n o n f i e t i t i a , s e d vera e s s e d e b e n t . I p s e
a u t e m B e n e d i c t u s X I V op. cit. lib. 2 cap. 36 num. 13 m o n e t
v e r u m o b s t a c u l u m p r o i n t r o d u c e n d a c a u s a illud t a n t u m e s s e ,
q u o d u n o o c u l o r u m c o n i e c t u c o n s p i c i a t u r vinci n o n p o s s e i d e m -
q u e peremptoriae e x c e p t i o n i s loco o m n i n o r e p o n i d e b e r e .
Intererat quidem plurimi relationem hanc prae oculis ha-
424 REáPONSIO
bere: a t n o b i s p r a e ceteris i u r e d o l e n d u m est e a m d e p e r d i t a m

fuisse. E t e n i m s i illam o b o c u l o s h a b e r e m u s , n o v u m q u i d e m
m a g n a e humilitatis B a r t h o l o m a e i Dal M o n t e d o c u m e n t u m offerre
possemus.
I n t e r c e t e r a s B a r t h o l o m a e i Dal M o n t e v i r t u t e s mirifice extol-
litur e i u s e r g a s u p e r i o r e s m o d e r a t o r e s q u e p r o m p t i s s i m i obe-
dientia. E x p r o c e s s u O r d i n a r i o i n S u m m a r i u m n o s t r u m e a re-
t u l i m u s testimonia, q u a e t a m e x i m i a m F a m u l i Dei v i r t u t e m lau-
d a n t a t q u e d e m o n s t r a n t . P o r r o e x iis t e s t i m o n i i s facile e s t col-
ligere q u i d d e o b e d i e n t i a S e r v i Dei i p s i u s s u p e r i o r e s m o d e r a -
toresque senserint.
A t v e r o consentienti^, t e s t i m o n i a d e e g r e g i a v i r t u t e o b e d i e n -
tiae F . D . m i n i m e p l a c e n t a d v e r s a r i o , q u i initio a n i m a d v e r s i o -
nis 35 h a e c scribit : « S e d p r a e ceteris r e d a r g u e n d a v i d e t u r S. D.
a n i m i pervicacitas, q u a m ostendit q u u m illi a C a r d i n a l i V i n c e n -
tio Malvezzi, A r c h i e p i s c o p o b o n o n i e n s i S e m i n a r i i b o n o n i e n s i s
rectoris m u n u s o b l a t u m est. » P r o s e q u i t u r d e i n d e p e r t o t a m
hanc animadversionem 35 et p r o x i m e s e q u e n t e m 36 Censor,
h u i c facto i n s i s t e n d o , illud i n d e e n i t e n s d e d u c e r e , q u o d p r i u s
affirmaverat, n e m p e p e r v i c a c i a m F . D . v o l u n t a t i s c o n t r a m o d e -
r a t o r i s sui m a n d a t a .
Sed u t a p e r t e r e m d i c a m , nil nisi i n a n e s o p h i s m a i n a d v e r -
sarii a r g u m e n t a t i o n e a p p a r e t . E t re, q u i d e m v e r a , q u o a d diffi-
cultates, q u a e c o n t r a o b e d i e n t i a m S e r v o r u m Dei a l i q u a n d o m o -
veri s o l e n t , m e m o r a t u d i g n i s s i m a s u n t v e r b a , q u a e Benedi-
c t u s X I V s a p i e n t i s s i m e s c r i p s i t : « N e m o est p r o i n d e q u i n o n
videat, n o n e s s e s t a t i m i u d i c a n d u m , Dei S e r v u m , q u i s u p e r i o -
ris p r a e c e p t o n o n o b t e m p e r a v i t , i n v i r t u t e o b e d i e n t i a e , a u t i n
o b e d i e n t i a e perfectione defecisse; s e d p r a e c e p t u m s u p e r i o r i s
p o n d e r a n d u m e s s e a t q u e d i s c u t i e n d u m , a n t e q u a m a u t favora-
bile, a u t c o n t r a r i u m d e a c t i o n e S e r v i Dei i u d i c i u m p r o f e r a t u r .
Op. eit. lib. III. cap. XLI, man. i 0 . A t q u e illa a l i a : « T r a n s i -
t u m facientes a d r e g u l a s , q u a r u m o p e t u t u m ferri p o t e s t iudi-
c i u m d e gestis S e r v o r u m Dei, p r a e m i t t i m u s d o c t r i n a m T h e o l o -
g o r u m , q u i d o c e n t p r i m o a c t u s h u m a n o s b o n i t a t e m a b obiecto
et c i r c u m s t a n t i i s et a fine o p e r a n t i s d e s u m e r e . » Op. cit. lib. et
mp. cit. num. la. Q u a m q u i d e m d o c t r i n a m q u a m p r a e c l a r e ex-
p o s u i t s. I o a n n e s C h r y s o s t o m u s ; Homil. 16 in Epistola ad Rom.
num. 1. p. 604 t. 9.
Hisce positis loco principii, q u i d est q u o d r e d a r g u e n d u m in-
AD ANIMADVERSIONES 42o
v e n i a t u r , s i m u n u s R e c t o r i s i n s e m i n a r i o b o n o n i e n s i sibi obla-
t u m m i n u s p r o m p t e p r i m i t u s s u s c e p e r i t B a r t h o l o m a e u s Dal
M o n t e ? F i n i s n e m p e P i a e O p e r a e M i s s i o n u m , q u a m i p s e fun-
d a v e r a t , h i c e r a t , u t n o n u n i c e a d D i o e c e s i m b o n o n i e n s e m sa-
c r o r u m operariorum labores coarctarentur, sed ad omnes quas-
c u m q u e D i o e c e s e s e x t e n d i p o s s e n t , p r o u t i a n i m a r u m s a l u s at-
q u e ipsae E p i s c o p o r u m invitationes tulissent.
D e l a e t o l a b o r u m S e r v i Dei f r u c t u p e r t o t a m I t a l i a m testati
s u n t , d u m a d h u c v i v e r e t B a r t h o l o m a e u s Dal M o n t e , n o n m o d o
p o p u l u s u n i v e r s u s , v e r u m e t i a m p l u r i m i p e r I t a l i a m P a s t o r e s pri-
m o r e s q u e i n t e r e c c l e s i a s t i c o s v i r o s , i m m o e t Pontifices S u m m i
quatuor, nimirum Benedictus XIV, Clemens XIII, Clemens X I V
e t P i u s V I . P o r r o h i Pontifices E c c l e s i a e Dei u n i v e r s a e r e g e n -
d a e p r a e p o s i t i a d e o v i r t u t e m l a b o r e s q u e S e r v i Dei a m a v e r a n t
atque c o m m e n d a r a n t , ut eius o p e r a m s a c r a r u m Missionum be-
n e v o l e n t i a s u a foverent, a t q u e f a c u l t a t i b u s a p o s t o l i c i s copiosis-
s i m i s q u e i n d u l g e n t i i s d i t a r e n t , q u o facilius i n Dei o b s e q u i u m
cederet ac christiani populi e m o l u m e n t o b e n e verteret. Clemens
v e r o X I V e t P i u s V I i l l u m R o m a m acciri i u s s e r u n t , i p s i q u e sa-
c r u m concionandi m u n u s commiserunt, nec non e u m a d s e vo-
cari dignati fuere alloquutique sunt, a t q u e c u m ipso s e r m o n e m
d e u n i v e r s a e E c c l e s i a e negotiis i n t e r s e r e r e n o n d u b i t a r u n t .
H a e c c u m ita s e h a b e r e n t , n o n n e p r o n u m o b v i u m q u e e r a t ,
q u o d E m o Malvezzio illum ad Rectoris m u n u s in patrio Semi-
n a r i o invitanti s e m i n u s p r o m p t u m f a c i l e m q u e p r i m i t u s e x h i -
b e r e t B a r t h o l o m a e u s , v e r i t u s n e m a i o r Dei g l o r i a m a i u s q u e p r o -
x i m o r u m e m o l u m e n t u m i m p e d i r e n t u r ? P o r r o n e q u e contra obe-
d i e n t i a m , n e q u e c o n t r a h u i u s c e v i r t u t i s p e r f e c t i o n e m illud dici
d e b e t , q u o d a d m a i o r e m Dei l a u d e m c e d e r e v i d e t u r , q u o d q u e
i p s i u s m o d e r a t o r i s iudicio sic c o n s i d e r a n d u m r e l i n q u i t u r , u t
q u i d q u i d p o s t e a i p s e s t a t u e n d u m iusserit, e i u s u n i c e v o l u n t a s
pro voce Domini habeatur.
P o r r o ex adiunctis eruitur Cardinalem Archiepiscopum bo-
n o n i e n s e m desiderasse q u i d e m , m i n i m e v e r o imperasse, c u m
B a r t h o l o m a e u m Dal Monte a d p a t r i u m S e m i n a r i u m v o c a b a t .
C e t e r u m f a c t u m , i n q u o innititur a r g u m e n t a t i o a d v e r s a r i i n o -
stri, n e d u m o b e d i e n t i a e l a u d e m S . D . vel n e g e t vel m i n u a t ,
a u g e t i m m o a c m i r u m i n m o d u m c o n f i r m â t . E t e n i m licet A r -
chiepiscopus bononiensis nullum obedientiae praeceptum, nec
alio m o d o p r o p r i e d i c t u m i u s s u m d e d e r i t B a r t h o l o m a e o Dal
426 RESPONSIO AD ANIMADVERSIONES
Monte, u t R e c t o r i s m u n u s c a p e s s e r e t ; licet S. D. p r o c e r t o h a -
b e r e t s u b d i t u m n e o b e d i e n t i a e q u i d e m perfectioni d e e s s e , s i
moderatori suo rationes maioris gloriae divinae humiliter pro-
p o n e r e t , q u a s h a b e r e t p r o n o n i n e u n d o m u n e r e sibi o b l a t o S a -
r n e n p o s t q u a m intellexit C a r d i n a l e m M a l v e z z i u m e s u o d e s i d e -
rio n o n r e c e d e r e , s e p r o m p t u m p a r a t u m q u e o s t e n d i t a d m u n u s
illud s u s c i p i e n d u m R e c t o r i s S e m i n a r i i b o n o n i e n s i s , a c r e v e r a
illico s u s c e p i t . E t p e r s u b r e c t o r e m e t a l i u m s a c e r d o t e m m o d e -
r a b a t u r S e m i n a r i u m d u m a b s e n s esset.
N e q u e obstat quod postea a suscepto m u n e r e exonerari pe-
tierit B a r t h o l o m a e u s . C u m e n i m f i n i s a b E m o M a l v e z z i o e x o -
p t a t i s iam satis obtentus esse videretur, a t q u e ipsa r e r u m ac
t e m p o r u m adiuncta id requirerent, supplicem libellum q u a m
demississime, misit B a r t h o l o m a e u s ad b o n o n i e n s e m Archiepisco-
p u m , u t i n a l i u m i a m c o m m i s s u m illi m u n u s vellet t r a n s f e r r e .
S e d e n i m i p s e Fidei V i n d e x fatetur i n h a c c a u s a p a u c a in-
veniri o b s t a c u l a : n e q u e f e r m e alia i p s e a d d u c i t , p r a e t e r e a q u a e
h u c u s q u e i m p u g n a v i m u s i n h o c tertio o b i e c t i o n u m capite. Mi-
rifica t a m e n r a t i o est, q u a m C e n s o r i n m e d i u m profert, u t p a u -
citatem o b s t a c u l o r u m q u o d a m m o d o explicet. « Si e n i m , inquit,
in Causa necessariae desunt argumenta, e quibus de fama san-
ctitatis g e n e r i c a s a l t e m e x s u r g a t d e m o n s t r a t i o , q u a e n a m erit
p r o b a b i l i s ratio d e C a u s a e h u i u s c e felici e x i t u ? P a u c a r e p e r i r e
d a t u m est o b s t a c u l a . A t q u i o b v i u m est d e e s s e o b s t a c u l a i n C a u s a ,
in q u a notitiae p e n i t u s f e r m e d e s u n t . »
Q u i s n e g a v e r i t mirifice l o q u u t u m e s s e Fidei P r o m o t o r e m ?
A t v e r o , p a c e t a n t i viri, d i c a m , e i u s s e r m o facile a s s e r e r e , n o n
v e r o invicte p r o b a r e d i c e n d u s e s t : e c o n t r a a r g u m e n t u m est
b o n i t a t i s c a u s a e n o s t r a e , c o n t r a q u a m , n i toti fallimur, v e r a a c
solida difficultas n e q u a q u a m i n v e n i r i p o t e s t . N e d u m e n i m d e -
sint, a b u n d e s u p p e t u n t p r o b a t i o n e s , a b u n d e a d s u n t a r g u m e n t a ,
e q u i b u s d e f a m a sanctitatis g e n e r i c a p r i m u m , u t p a r est, e x u r -
g a t d e m o n s t r a t i o . Q u a r e p r o b a t i o n u m e t a r g u m e n t o r u m bonitati
confisi, e t a u c t o r i t a t e i p s i u s Benedicti X I V innixi, e x c u i u s do-
ctrina s a p i e n t i s s i m a p a t e t nihil e s s e i n c a u s a n o s t r a , q u o d vel
excellentiae et fulgori r elevantiae virtutum, vel earum proba-
tioni obstet, t o t o s n o s c a u s a m q u e B a r t h o l o m a e i Dal Mon te Con-
s u l t o r u m P a t r u m C a r d i n a l i u m iudicio a t q u e S u m m i Pontificis
Leonis XIII inerranti sententiae committimus atque libentissime
concredimus.
427
L I T T E R A E A P O S T O L I C A E Sanctissimi D . N . L e o n i s X I I I d e regimine e t
disciplina Congregationis A n g l o - B e n e d i c t i n a e novanda.
LEO EPISCOPUS
S E R V U S S E R V O R U M D E I
ad perpetuam rei memoriam
R e l i g i o s u s O r d o B e n e d i c t i P a t r i s d e r a t i o n i b u s E c c l e s i a e rei-
q u e p u b l i c a e q u u m p r a e c l a r e a p u d m u l t a s g e n t e s sit m e r i t u s ,
t u m a p u d Anglos m e r i t u s est praeclarissime. — A l u m n o s eius,
e x t r e m o s a e c u l o s e x t o , illuc m i s e r a t S . G r e g o r i u s M a g n u s , A n -
gliae m e r i t o v o c a t u s a p o s t o l u s , u t g e n t e m E v a n g e l i i i g n o r a t i o n e
m i s e r r i m a m e r u d i r e n t e t rite a d i u n g e r e n t C h r i s t o . Q u o d illi qui-
d e m constantia l a b o r u m , copia doctrinae, splendore virtutum,
o p t i m e D e o a d i u v a n t e , f e c e r u n t : i i d e m q u e instituta e t a r t e s v e r a e
s o l i d a e q u e h u m a n i t a t i s in e a s r e g i o n e s feliciter i n v e x e r u n t . —
H u i u s m o d i beneficia g e n s a n g l i c a q u a n t i p a r e r a t a e s t i m a n s ,
Ordinem Benedictinum s u m m o semper obsequio et benevola
g r a t i a p r o s e c u t a est : q u o m i r a b i l i t e r f a c t u m , ut in d i e s et ille
s e d e s s u a s viresque latius protulerit et h a e c laetioribus aucta
sit f r u c t i b u s u r b a n i t a t i s o m n i s m a x i m e q u e r e l i g i o n i s , a q u a
c o m m e m o r a b i l e m e t i a m s a n c t i t a t i s l a u d e m i n E c c l e s i a e fastis
obtinuit.
A t v e r o , s a e c u l o s e x t o d e c i m o , p r o p t e r a c e r b i s s i m u m illud
et p e r q u a m c a l a m i t o s u m a catholica fide dissidium, c o m m u n i a
r e l i g i o s o r u m domicilia d e p o p u l a t a e t e v e r s a s u n t , m o n a c h i vel
necati vel dispersi ; ut s u b initium saeculi consequentis vix u n u s ,
L e g i b e r t u s B u c k l e y , d e i n g e n t i B e n e d i c t i n o r u m n u m e r o fuerit
r e l i q u u s . Qui v e h e m e n t e r d o l e n s s u o r u m v i c e m r e r u m q u e m a -
x i m o r u m r u i n a m , r e p u t a r e a n i m o coepit, s i q u o m o d o o p e m
a l i q u a m e t religioni e t p a t r i a e e t s u i s p o s s e t afferre. I p s e igitur
n o n n u l l i s a l i u n d e m o n a c h i s sibi consociatis, a d i e c t i s q u e e t s a c r a
v e s t e o r n a t i s a d o l e s c e n t i b u s n o n n u l l i s a n g l i s , initia p o s u i t S o d a -
litatis s e u C o n g r e g a t i o n i s , q u a e e t i a m n u m viget, A n g l o - B e n e d i -
ctinae : cuius p r a e c i p u e laboribus referenda q u a e a p u d e a m no-
bilissimam n a t i o n e m Ecclesia catholica s u b i n d e potuit r e p a r a r e . —
S u s c e p t u m a Legiberto consilium inceptumque opus vix dicere
attinet q u a m g r a t u m e t a c c e p t u m extiterit P o n t i f i c i b u s r o m a n i s ,
q u i t a m q u a m s i n g u l a r e Dei p r o v i d e n t i s s u b s i d i u m i n i p s u m
428 LITTERAE
inesse agnoscentes, c u r a s o m n e s contulerunt, ut excitata Soda-

litas i n s p e m m a g n a m s a l u b e r r i m a e v i r t u t i s A n g l i a e l a b o r a n t i
floresceret. E a m litteris Cum sicut accepimus, d a t i s die x x i v d e -
c e m b r i s a n n o MDCXII, P a u l u s V c o l l a u d a vit, r e c t e q u e e i u s d e m
o r d i n i p r o s p e x i t , n o v e m i u s s i s definitoribus, q u i e t i n c e r t a q u a e -
d a m S o d a l i t a t i s n e g o t i a t r a n s i g è r e n t , e t a c c o m m o d a t a s ipsi Con-
stitutiones scriberent, l e g u m instar h a b e n d a s ; scriptas a u t e m ,
a u c t o r i t a t e i p s e a p o s t o l i c a , litteris Ex incumbenti, die XXIII a u -
g u s t i a n n o MDCXIX, p r o b a v i t et g r a v i s s i m e s a n x i t . — Q u a e d e -
c e s s o r i s a c t a U r b a n u s VIII, Constitutione Plantata, d i e XII iulii
a n n o MDCXXXIII, a m p l e c o n f i r m a v i t ; m u l t a Sodalitati privilegia
concessit, c e r t a m q u e regiminis f o r m a m praescripsit, ad ea quo-
q u e m u n e r a , q u a e Missiones n o m i n a n t , rite o b e u n d a . — D e i n d e
Benedictus XIV, Constitutione Apostolicum ministerium, die x x x
m a i i MDCCLIII, ea i p s a privilegia r a t a firmaque h a b u i t , a t q u e
e t i a m officia definivit q u a e m o n a c h i s m i s s i o n a r i i s i n t e r c é d è r e n t
c u m V i c a r i i s apostolicis, r e i s a c r a e i n i n s u l a a n t e illud t e m p u s
praefectis. — T u m P i u s IX f. r. a n n o MDCCCLIII c u r a v i t effecitque
u t e x c o n v e n t u s s e u capituli g e n e r a l i s c o n s u l t o i n t e g r a c o m -
m u n i s v i t a e disciplina i n S o d a l i t a t e m u n i v e r s a m i n d u c e r e t u r ;
die a u t e m x x m a i i a n n o MDCCCLX statuit, u n a m e a m d e m q u e d o -
m u m initialibus o m n i b u s p r o b a n d i s e s s e d e b e r e .
Familiae Anglo-Benedictinae c u r a m h a u d m e d i o c r e m Nos
i t e m g e s s i m u s ; e t m e m i n i s s e placet, q u u m a n n o MDCCCLXXXI
i n s p e c t o r e m sive, u t v o c a n t , v i s i t a t o r e m l e g a v i m u s d i l e c t u m
f i l i u m B o n i f a c i u m K r u g , s o d a l e m b e n e d i c t i n u m , q u i n o m i n e No-
stro cognosceret in r e m p r a e s e n t e m q u e m a d m o d u m ipsius ra-
t i o n e s s e s e h a b e r e n t , q u i d q u e a N o b i s c u r a t i o n i s forte p o s t u l a -
r e n t , e t p l e n e a d N o s r e f e r r e t . R e l a t a a b illo u t s u m m a c u m
diligentia p r u d e n t i a q u e e x p e n d e r e n t u r , s i n g u l a r e q u o d d a m Con-
s i l i u m d e l e g i m u s S. R. E. C a r d i n a l i u m ; q u i v i d e r e n t p r a e t e r e a
e t c e n s e r e n t q u a e n a m toti Sodalitati e t a p o s t o l i c o m i s s i o n u m
m u n e r i , cui sese a l u m n i m a g n a m p a r t e m dedunt, posset aptius
p r o d e s s e : a d i p s o r u m v e r o c o n s u l t a t i o n e s , d i e v i iulii a n -
no MDcccLXXxiii, c o m p r o b a n d o rescripsimus. — Iam n u n c
o p t a n t e s e o a m p l i u s testificari, e t q u a s N o s S o d a l i t a t e m i p s a m
voluntate complectimur, et quanto studio dignitates eius tene-
m u r , rati s u m u s t e m p e s t i v e e t o p t i m e f a c t u m , s i p e r N o s diffi-
c u l t a t e s q u a e d a m r a d i c i t u s e v e n e r e n t u r q u i b u s illa c o n s t r i n g i t u r
ne pleno gradu ad propositum s u u m contendat. — Q u a r u m
LITTERAE 429
c a u s a difficultatum q u i a r e s i d e t i n f o r m a n u n c v a l e n t e r e g i m i n i s
e i u s , h a n c v i s u m est p r u d e n t i t e m p e r a t i o n e n o v a r i o p o r t e r e , u t
e t t e m p o r u m c o n v e n i a t n a t u r a e , e t p r o p r i a O r d i n i s instituta r e -
tineat. F o r m a m e n i m r e g i m i n i s q u a e i n p r a e s e n t i a valet, i d e o
U r b a n u s X I I I C o n s t i t u t i o n e Plantata edixit, q u o d n u l l u m i n
A n g l i a p e r illa t e m p o r a e r a t m o n a s t e r i u m , n e q u e p e r condi-
t i o n e s r e i s a c r a e e t civilis e s s e l i c e b a t : q u a p r o p t e r d e c r e v i t , u t
Congregatio Anglicana sic stabilita regeretur ab uno Superiore,
vocato Praeside, qui extra Angliam resideret durante schi-
smate, et a duobus Provincialibus immediate sub dialo Prae-
side in Anglia; parique modo a Prioribus Residentiarum seu
Conventuum extra Angliam; et deinde certo etiam numero
Definitorum. H o c m o d o iurisdictio in m i s s i o n e s et in m o n a c h o s
eis d e d i t o s a d e m p i a e s t M o n a s t e r i o , a q u i b u s ipsi e x c e p t i , q u i -
b u s q u e tum etiam c u m missionale m u n u s exercerent erant de-
vincti, a t q u e b i n i s P r o v i n c i a l i b u s i b i d e m c o n s i d e n t i b u s tota e s t
t r a n s m i s s a : q u o d s a n e fuit p r o r e b u s l o c i s q u e s a p i e n t e r c o n -
stitutum, atque adeo necessarium, ne Missiones inopia guber-
nationis laborarent, n e q u e m i n u s ut missionariis c o m m u n i s
esset s e d e s ac veluti c e n t r u m q u o se in r e b u s o m n i b u s verte-
rent. — Ubi vero, conversis per Angliam temporibus, aliquot
ibi c o e n o b i a restitui c o e p t a s u n t , s u i s q u e p r a e p o s i t i s r e g i , f i e r i
c e r t e d e b e b a t , i d q u o d b r e v i e s t f a c t u m , ut, e a m a n e n t e disci-
plina, i n c o m m o d a n o n p a u c a n e q u e levia o c c u r r e r e n t , t o t i u s
videlicet C o n g r e g a t i o n i s rectio, d u p l i c a t a q u a s i p o t e s t a t e , f u n d i t u s
m i s c e r e t u r . H i s c e m a x i m e t e m p o r i b u s r e s e o venit, u t i p s a p e -
riclitetur Sodalitatis c o n c o r d i a : s u n t e n i m q u i h a e c i n q u a e s t i o -
n e m adducant, Congregatio ne Anglo-Benedictina p e r se et na-
t u r a s u a m o n a s t i c a sit a n m i s s i o n a l i s ; i t e m q u e , u t r u m a d Mo-
nasteria s u m m a potestatis pertineat, o b e a m q u e c a u s a m de-
b e a n t illis M i s s i o n e s p a r e r e , a n v e r o sit M i s s i o n i b u s i n t e g r u m
s u i s p r o p r i i s l e g i b u s f a c e r e , o m n i solutis e r g a illa o b s e q u i o . —
I a m v e r o apertissime patet Congregationem Anglo-Benedictinam
suapte natura monasticam esse, eatenus autem missionalem,
q u i a e t aliis m u n e r u m s a c r o r u m officiis e t m i s s i o n i b u s p a r i t e r
d a r e o p e r a m consuevit: ex quo aeque patet debere Missiones
M o n a s t e r i i s , n e q u a q u a m h a e c illis, p a r e r e . I d q u i p p e o m n i n o
exposcit ipsius ratio et c a u s a Cougregationis, concinente p a l a m
historia teste. Et ipsa enim, ut alius quivis religiosorum Ordo,
d u o q u a e d a m , alterum ab altero distinctum t a m q u a m fines,
430 LITTERAE
spectat et sequitur : p r i m u m , ut a l u m n o s ad o m n e m animi san-

ctimoniam consiliorum evangelicorum ductu erudiat, operibus
iis f u n g e n d i s q u a e sibi e x s u i s l e g i b u s p r o p r i a s u n t e t p r a e -
c i p u a ; p r o x i m u m , u t alia a c c u r e t e t p e r a g a t o p e r a , a d q u a e
a c t u o s a m s u o r u m v i r t u t e m p o r r i g e r e p o s s i t e t velit. I n e o i g i t u r
p r i m o q u u m vis e t n a t u r a O r d i n i s p o s i t a sit, i n d e profecto n o r -
m a e e t l e g e s , q u i b u s i p s e d i r i g a t u r , p e t e n d a e : e i s d e m v e r o le-
g i b u s cetera, q u a e c u m q u e in p r o x i m o continentur, n e c e s s e est
observentur et serviant, n e q u a q u a m contra, q u o d praepostere
fuerit. — I t a q u e A n g l o - B e n e d i c t i n a e C o n g r e g a t i o n i s vis et n a t u r a ,
q u a m esse u s q u e q u a q u e m o n a s t i c a m et regulae ipsae et con-
stitutiones et a n n a l e s declarant, hoc s u o vult iure, ut qui m o -
nasteriis plena c u m potestate praesint, iidem i p s a m o m n i b u s
p a r t i b u s , s i v e i n t r a c o e n o b i o r u m s e p t a , sive e x t r a , i n v a r i a m u -
n e r u m functione, p a r i c u m p o t e s t a t e r e g a n t e t m o d e r e n t u r . —
N e q u e s e c u s d e c u r s u t e m p o r u m a c t u m . E t e n i m a n n o DLXXXXVI
S . A u g u s t i n u s u n a c u m sociis m o n a c h i s a d q u a d r a g i n t a , i u s s u
S. G r e g o r i i M a g n i , in A n g l i a m p o r r e x i t ut gentes illas ad Chri-
stum converteret ; u b i v o l u n t a t i Pontificis r e l i g i o s i s s i m e o b t e m -
p e r a n s , non alios ministros instituit esse quam monachos (1).
H a c d e c a u s a p r i m u m a g g r e s s u s est a d m o n a s t e r i u m Can-
tuariae, in u r b e principe, aedificandum, a q u o omnis deinde
p e n d e b a t recte n o n s o l u m de custodia legitimae disciplinae,
v e r u m e t i a m d e officiis a d a n i m o r u m s a l u t e m e x p l e n d i s . Sic
enimvero statuerat S. Gregorius, a l u m n o s Benedictinos simul
apostolos, simul m o n a c h o s agere, ut monasteria t a m q u a m sedes
q u a s d a m apostolatus haberent; abbates autem procurationem
o m n e m g e r e r e e c c l e s i a r u m q u a s m o n a c h i ( n e q u e e n i m alii p e r
e a s r e g i o n e s e r a n t clerici) p r o f i d e l i u m a c c e s s i o n i b u s e s s e n t
c o n d i t u r i . — E x e o f i e b a t , u t q u a m q u a m m o n a c h i p e r o m n i a sa-
cerdotii m u n i a s t u d i o s i s s i m e v e r s a r e n t u r , t a m e n r e r u m o m n i u m
s u m m a et gubernatio in monasteriis p e n e s abbates consisteret.
E r a n t in insula, octavo saeculo ineunte, monasteria e a q u e a m p l a
octo : i n d e q u a e r e b a n t u r episcopi, q u i q u i d e m a p u d i p s a con-
venienter habitabant, sed integra in m o n a c h o s missionarios ab-
b a t i b u s m a n e b a t a u c t o r i t a s . (2) Tali disciplinae r a t i o n e C o n g r e -
gatio m a g i s d e i n c e p s m a g i s q u e f l o r u i t , u t s a e c u l o q u i n t o d e c i m o
abbatias, q u a d r a g i n t a d u a s , prioratus d u o et viginti o b t i n e r e t :
(1) Mabillon, Annal, benedici, an. 601.
(2) Maliillon, Annal, benedici, an. 731-734.
a t q u e u n o p e r p e t u o q u e t e n o Lr IeT TaE dR A Ee x c i d i u m u s q u e p o s t e r o s4a3e1-
culo illatum perseveravit. — I a m v e r o q u a e ibidem n u n c est
S o d a l i t a s , e a d e m o m n i n o h a b e n d a est a t q u e illa, q u i p p e q u a e
a m o n a c h o v e t e r u m s u p e r s t i t e sit i n s t a u r a t a , e o d e m q u e i n t e n d a t ,
ad christianam A n g l o r u m institutionem : siquidem quod veteres
i n e o s facere, a b e t h n i c a i g n o m i n i a e t s u p e r s t i t i o n e d e d u c e n d o ,
h o c n o v i facere insistunt, a d c a t h o l i c a m f i d e m r e d u c e n d o .
H a c i n c a u s a d e c e s s o r e s Nostri, f a u t o r e s e i u s d e m Sodalitatis
a m p l i s s i m i , nihil s a n e ullo t e m p o r e d e c r e v e r u n t q u i i n i p s a m
a l i u m n a t u r a m o d u m g u b e r n a t i o n i s velle v i d e r e n t u r i n d u c e r e :
a t q u e i m m o e x i p s a Constitutione Plantata, q u i r e c t e p e n i t u s q u e
inquisiverit, c o n t r a r i u m q u i d d a m n o n o b s c u r e a p p a r e b i t . — Q u o d
e n i m , interdictis p e r e a t e m p o r a m o n a s t e r i i s i n Anglia, n e q u e
p r a e p o s i t i q u i d e m m o n a c h o r u m p o t e r a n t ibi e s s e , q u o r u m vi-
gilantia c o n s i l i i s q u e Benedictini missionarii, u t o p o r t e b a t , r e g e -
r e n t u r , idcirco a b U r b a n o c a u t u m est, u t bini i n e a m c u r a m
designati provinciales incumberent. Id autem, n o n ad perpetui-
t a t e m fuisse f a c t u m , s e d p e r e x c e p t i o n e m d i l a t o r i a m , t a n d i u vi-
delicet m a n s u r a m e t v a l i t u r a m q u o a d r e b u s t e m p o r i b u s q u e ce-
d e n d u m , n o n u n o e x loco e i u s d e m Constitutionis p e r n o s s e licet:
u b i e d i c t u m ut Praeses resideret extra Angliam, durante schi-
smate ; u b i e t i a m d a t u m p o s s e C o n g r e g a t i o n e m a Prioribus
Residentiam/)! seu Conventuum extra. Angliam r e g i : q u a e s a n e
d e facultate i n t e l l i g e n d a s u n t e t v e n i a t e m p o r a r i a , n i m i r u m u s q u e
d u m f i n i b u s ditionis s u a e e s s e n t illi prohibiti. A c c e d i t q u o d i p s e
P o n t i f e x s a l v a e s s e d e c r e v i t privilegia, gratias, indulta, facul-
tates, praerogativas Ordinis et Congregationis Nigrorum nun-
cupatorum S. Benedicti ac illius Monasterium in Anglia (1),
in hisque ecclesiarum n o v e m iura cathedralia : quo decreto,
tacite i s q u i d e m , s e d v a l d e affirmavit, c u r i a r u m o m n i u m eccle-
s i a r u m q u e a d m i n i s t r a t i o n e m , q u a r u m utilitatibus Benedictini s e r -
virent, a d e o r u m d e m m o n a s t e r i a , s i q u a n d o e s s e n t i n i n t e g r u m
r e s t i t u t a , nihil s e c u s q u a m a n t e s c h i s m a p e r t i n e r e : t a n t u m
igitur a b e s t u t e a Constitutione potestati m o n a s t i c a e U r b a n u s
sit refraga t u s . — A c c e d i t e t i a m q u o d ita fert u n i v e r s a c o n s u e -
t u d o Ordinis B e n e d i c t i n i : n a m q u e e t a p u d alias e i u s d e m Or-
d i n i s familias, q u i d q u i d p o t e s t a t i s est in m i s s i o n e s et in a l u m n o s
m i s s i o n a r i o s , i d alii d e f e r t u r n e m i n i q u a m c o e n o b i o r u m p r a e -
(1) Const. Pl'infitt

432 LITTERAE
positis: n e q u e vero q u i s q u a m ignorat abbatias esse, q u a e non

m o d o s i b i m e t i p s a e c o n s u l a n t , s e d ecclesiis e x t e r n i s c u r i i s q u e
h a u d ita p a u c i s i u s d i c a n t e a s q u e u n d i q u e a d m i n i s t r e n t . —
Talis a u t e m sociandae t e m p e r a n d a e q u e potestatis m o d u s , ut
Monasteriis Missiones pareant, etiam propter p r a e c l a r a s oppor-
tunitates q u a e u t r a m q u e in p a r t e m r e d u n d a r e possunt, o p t a n d u s
m a x i m e est. Q u o d e n i m M o n a s t e r i a , u t i n t e r o m n e s c o n s t a t , s e
m i n u s p r o s p e r e a l e g i t i m a disciplina s t u d i i s q u e m a i o r i b u s n u n c
habent, eius rei c a u s a non a l u m n o s , q u o r u m voluntas vel o p e r a
d e s i d e r e t u r , a t v e r o i u r e r u m h o m i n u m q u e i n o p i a m , e t i n la-
borum, quae inde consequitur, immoderationem procul dubio
d e b e t conferri : q u i b u s i n c o m m o d i s r e m e d i u m o p t i m u m s u p -
petet, s i e x e o d e m c a p i t e a e q u a b i l i s p r o v i d e n t i a e r a t i o i n c o m -
m u n e m a n a r i t . — Similia a d i u m e n t a e t f o r t a s s e m a i o r a a d Mis-
s i o n e s e r u n t p r o f e c t u r a . U t e n i m b e n e v e r t a n t e t f r u c t u s perfe-
r a n t v e r e s a l u t a r e s , o p u s est illis n o n m i n i s t e r i o t a n t u m m o n a -
chorum, sed multo m a g i s exemplis e o r u m sanctissimis, q u a e
mirifice p o s s u n t a d v e r i t a t e m p e r s u a d e n d a m , a d v i r t u t e m c o m -
m e n d a n d a m : et licet c u l t o r e s t a l e s e v a n g e l i c a e v i n e a e , i n d u s t r i i
p r o b a b i l e s q u e , n o n desint, e o t a m e n p l u r e s n u m e r a b u n t u r e t
p l u s a u c t o r i t a t e v a l e b u n t , q u o M o n a s t e r i i s p r a e s i d i a institutionis
a c c r e v e r i n t , et l u x d o m e s t i c a e perfectionis p r a e s t i t e r i t . — E d e n d i s
insuper scriptis q u u m c a m p u s Missionibus pateat copiae mul-
tiplicis i n q u o O r d o B e n e d i c t i n u s p e r a e t a t e s o m n e s t a n t a c u m
g l o r i a elaboravit, i n e o i p s o F a m i l i a Anglica, c o n i u n c t i s a n i m i s
e t l a b o r i b u s , d o c t r i n a r u m studiis excitatis a t q u e i n m e l i u s p r o -
vectis, h o n e s t e poterit u t i l i t e r q u e c e r t a r e : s c r i p t a e n i m e r u d i -
tionis p l e n a e t litteratae g r a v i t a t i s a d m o d u m i n A n g l i a proficiunt,
u b i intelligentis iudicii viris q u a e s i t a p r o b a n t u r , s c r i p t o r i b u s ca-
tholicis g r a t i a m conciliant, r e v e r e n t i a m eliciunt e r g a E c c l e s i a m
r o m a n a m , a d e a m q u e , q u o d f i t p e r s a e p e , d e v i o s invitant. —
Illa q u o q u e l a b o r i o s a e t m a g n i m o m e n t i o p e r a , q u a m i m b u e n d a e
e d o c e n d a e q u e i u v e n t u t i in l u d i s litterariis et in e p h e b e i s missio-
n a r i i i m p e n d u n t , e x a r c t i o r e c u m M o n a s t e r i i s n e c e s s i t u d i n e fu-
t u r u m profecto erit, u t p e r f e c t i u s q u i d d a m c o n t i n g a t , p r o p t e r -
e a q u e f i a t e t i n e x i s t i m a t i o n e a m p l i o r e t civitati m u l t i s m o d i s
uberior.
H u c nimirum, ut u n a ex Monasteriis ac Missionibus com-
m u n i o e v a d e r e t , sic u t c o e n o b i o r u m p r a e p o s i t i s , t a m q u a m po-
testatis m u n e r e a n t e c e d e n t i b u s , m o n a c h i m i s s i o n a r i i s u b e s s e n t
LITTERAE 433
et o b e d i r e n t , r e s p o n s a s p e c t a v e r u n t , a delectis C a r d i n a l i b u s d a t a
e t a u c t o r i t a t e N o s t r a f i r m a t a . Etsi v e r o a d c a p u t q u a e s t i o n i s
p r i m u m : « D e r o g a n d u m ne et q u o n a m m o d o de Urbaniana
« C o n s t i t u t i o n e Plantata p r o C o n g r e g a t i o n e A n g l o - B e n e d i c t i n a ? »
r e s p o n s u m est : « N o n v i d e r i de ea d e r o g a n d u m » : n o n t a m e n
i d f a c t u m p e r i n d e q u a s i e a r e c t i o n i s r at i o n u l l a visa sit e m e n -
d a t i o n e a u t i m m u t a t i o n e e g e r e , a t v e r i u s q u i a s p e s e r a t fore u t
e i u s m o d i r o g a t i o a m o n a c h i s ipsis p r o f i c i s c e r e t u r , s a e p i u s a n t e a
p r o f e s s i s , h u i u s A p o s t o l i c a e S e d i s o p t a t i s nihilo m i n u s q u a m m o -
nitis p r a e c e p t i s q u e o m n i s e v e l l e e t d e m i s s i o n e o b s e q u i e t dili-
gentia satisfacere : q u o n u l l u m q u i d e m exhibuissent testimonium
a u t p e r se p r a e c l a r i u s a u t acceptius Nobis pietatis studiique
s u i e r g a i p s a m A p o s t o l i c a m S e d e m a t q u e e r g a p a r e n t e m Con-
gregationem. — Sed enim m e n s et voluntas Nostra cognita
satis d e c l a r a t a q u e e r a t e x s u b i e c t i s a d c e t e r a c a p i t a q u a e s t i o n u m
r e s p o n s i s . Scilicet a d c a p u t s e c u n d u m h o c m o d o p o s i t u m :
« U t r u m c o n s u l e n d u m et q u o n a m pacto Missionibus et rationi
« s t u d i o r u m , e i u s q u e r e i g r a t i a r e t i n e n d a n e disciplina d e u n o
« e o d e m q u e tirocinii domicilio ? » r e s p o n s u m e s t : « P l a c e r e ita
« c o n s u l e n d u m , u t n e aliae p o s t e a s u s c i p i a n t u r m i s s i o n e s , nisi
« de Apostolicae Sedis venia, delectisque ad id o p u s m o n a c h i s ,
« d o c t r i n a et e x e m p l o p r o b a t i s ; ut p r a e s e s , d e f i n i t o r e s p r o v i n -
« ciales in m o n a s t e r i i s h a b e a n t s e d e s ; ut c u r s u s et r a t i o s t u d i o -
« r u m a d n o r m a m C o n s t i t u t i o n u m (cap. XVII) e x i g a n t u r , h o c
« praeterea suasu, ut alumni optima spe praelucentes, R o m a m
« d o c t r i n a r u m c o g n i t i o n e p l e n i u s p e r f e c t i u s q u e i m b u e n d i mit-
« t a n t u r ; ut u n i c a o m n i b u s sit p o n e n d i tirocinii d o m u s ; ut c o n -
« v e n t u s s e u c a p i t u l u m g e n e r a l e e x iis d u m t a x a t t i t u l a r i b u s f i a t
« q u i i u r i s d i c t i o n e p o t i a n t u r . » Q u a e c o n s u l t a et v o l u n t a t i s N o -
s t r a e significationes, a d i d q u o d N o b i s t a n t o p e r e e r a t e t est i n
v o t i s c o n c o r d i a m n e m p e e t p r o f e c t u m u n i v e r s a e Sodalitatis, r e -
ctissime singula conducebant. — P r i m o enim, ne Monasteriis
o n e r a a d d e r e n t u r a d e a q u i b u s fatigata e t p a e n e o p p r e s s a lan-
g u e s c u n t , p r o v i s u m , n u l l a s p o s t e a m i s s i o n e s , nisi c o n c e d e n t e
Apostolica Sede, suscipiendas. T u m , ne iuniore aetate monachi,
q u u m n o n s a t i s v e l scientia i n s t r u c t i v e l l e g i t i m a d i s c i p l i n a es-
sent conformati, missionali m u n e r i addicerentur, n e v e in coe-
n o b i i s o b s o d a l i u m p a u c i t a t e m c o m m u n i a officia i a c e r e n t , p r a e -
scriptum, ut id muneris monachis imponeretur doctrinae laude
e t i n t e g r i t a t e e x e m p l i p r o b a t i s . — I t e m , a d e x c i t a n d a s t u d i a sa-
n c t a , Tom. XXIII. fase. COLXXI. 28
434 LITTERAE
pientiae et ad pristinum d e c u s revehenda, p r a e s c r i p t u m , ut e o r u m

ratio a d o p t i m a m n o r m a m C o n s t i t u t i o n u m e x i g e r e t u r , a l u m n i s
a u t e m praestantioribus maior q u a e d a m petenda esset R o m a e
perfectio. Sic e t i a m , c o n i u n c t i o n i s c a u s a m o n a c h o s i n t e r con-
ventuales et missionarios, u t q u e Missionum totiusque Congre-
g a t i o n i s rectio i n M o n a s t e r i i s adstricta c o n s i s t e r e t , i u s s i p r a e s e s ,
definitores, p r o v i n c i a l e s d e g e r e i n c o e n o b i i s a t q u e e x r e g u l a
v i v e r e ; q u o s i m u l p e r s u a s u m h a b e r e n t , u t r a m q u e vitae ratio-
nem, m o n a s t i c a m et missionales, apposito inter se c o h a e r e r e . —
P r a e t e r e a , u t c o m m u n e sibi e s s e p r o p o s i t u m , etsi p e r d i v e r s a
officia a s s e q u e n d u m , a l u m n i o m n e s m a t u r e t e n e r e n t , p r a e s c r i p t o
confirmata de unico tironibus probandis exercendisque domi-
cilio. P o s t r e m o , n e i n c a p i t u l i s g e n e r a l i b u s , s u p e r a n t e m i s s i o -
n a r i o r u m n u m e r o c o n v e n t u a l e s d é c é d è r e n t , a d h i b i t a c a u t i o ut,
sublata c o n s u e t u d i n e q u a ius ad ea conveniendi suffragiique
ferendi t i t u l a r i b u s , u t l o q u u n t u r , vel p o t e s t a t i s e x p e r t i b u s p e r -
m i t t e b a t u r , illis p r o p r i e a t t r i b u e r e t u r q u i c u m i u r i s d i c t i o n e p r a e -
e s s e n t . — Ob e a n d e m c a u s a m illi ipsi delecti C a r d i n a l e s , ad
quaestionem quintam: «Reformandae ne et quibusnam modis
« constitutiones Anglo-Benedictinae ? » r e s p o n d e r u n t : « Censere
« se reformandas, h a c mente, ut ex ipsa Congregatione quin-
« q u e viri d e s i g n e n t u r , scilicet P r a e s e s g e n e r a l i s e t q u a t u o r s u b
« eo m o n a c h i in c o n s i l i u m v o c a t i ; q u o r u m sit C o n s t i t u t i o n e s
« recognoscere, et referre quae, salva e a r u m d e m re, n o v a n d a
« v i d e a n t u r : q u a in o p e r a s u u s e t i a m sit l o c u s et r e s p o n s i s
« datis ad s u p e r i o r a q u a e s t i o n u m capita, et decretis r e c e n t i b u s
« Super statu Regularium d e n o v i t i o r u m c o o p t a t i o n e a c p r o -
« fessione, et i m m u t a t i s in A n g l i a rei s a c r a e civilisque c o n d i -
« t i o n i b u s ; ita d e m u m ut S o d a l i t a s , i n t e g r o q u i d e m i n s t i t u t o
« M i s s i o n u m , de r e l i g i o n e t a m e n et s t u d i o m o n a s t i c a e legis, a
« S . B e n e d i c t o t r a d i t a e , nihil a d m o d u m r e m i t t a t , q u i n i m m o
« acrius ea quotidie intendat. » Ex q u o o m n i n o s e q u e b a t u r
q u a e v i s p r a e s c r i p t a , c u m s a n c t a P a t r i s legiferi d i s c i p l i n a m i n u s
congruentia, q u a e necessitas q u a e d a m per impedita tempora
adiecisset, e a d e i n d e , c o n v e r s i s c o m p o s t i s q u e r e b u s d e Consti-
tutionibus demi atque abrogari oportere.
Istis N o s c a u s i s p e r m o t i , a d t u i t i o n e m e t i n c r e m e n t a F a m i l i a e
Anglo-Benedictinae, q u o v o l u n t a t u m inter a l u m n o s consensione
s t u d i o r u m q u e c o n s p i r a t i o n e felicius v i g e a t ; q u o p o s s i t a d p r i s c a e
Sodalitatis, u n d e c o n t i n u a t a existit, a m p l i t u d i n e m g l o r i a e e n i x i u s
LITTERAE 435
procedere ; quo ipsius opera in colendis missionibus uberiore

c u m fructu succédât, auctoritate Nostra Apostolica h a e c decer-
n i m u s et p r a e c i p i m u s :
I . D e r o g a n t e s U r b a n i V I I I Constitutioni Piantata, e x q u a
p a r t e r e g i m e n attingit C o n g r e g a t i o n i s B e n e d i c t i n a e e t m i s s i o n a -
r i o r u m i n Anglia, m u n e r a p r o v i n c i a l i u m p a r i t e r q u e b i n a s m i s -
sionales provincias delemus ac deletas edicimus.
II. M i s s i o n e s q u a e ibi n u n c s u n t , e t q u o t q u o t , c o n c e s s u h u i u s
A p o s t o l i c a e S e d i s , a C o n g r e g a t i o n i s a l u m n i s sint i b i d e m con-
stituendae, c o n i u n g a n t u r o m n e s c u m Monasteriis, a b e o r u m q u e
P r a e p o s i t i s g u b e r n e n t u r , q u o r u m iurisdictioni, t u m i n s a c r i s
:um in externis r e b u s , missiones et missionarios s u b i i c i m u s ;
i u r a v e r o sint s a l v a E p i s c o p i s a l i i s q u e O r d i n a r i i s p e r s a c r o s ca-
nones constitutionesque apostolicas reservata.
III. F a c u l t a t e s e t privilegia P r o v i n c i a l i u m v e l D e f l n i t o r u m p r o -
pria, q u a t e n u s c u r a m spectant m i s s i o n u m et m i s s i o n a r i o r u m ,
q u o c u m q u e illis m o d o , s i v e a b A p o s t o l i c a S e d e , s i v e e x capi-
tulis g e n e r a l i b u s v e l c o n s t i t u t i o n i b u s , t r i b u t a , e a o m n i a a d P r a e -
s p o s i t o s m o n a s t e r i o r u m t r a n s i e r i m u s , a d e o u t ipsi e o r u m q u e
consiliarii f a c u l t a t i b u s e t privilegiis f r u a n t u r o m n i b u s q u i b u s
illi a n t e h a c f r u e b a n t u r .
IV. I i d e m v e r o P r a e p o s i t i , i n iis q u o q u e r e b u s q u a e s u n t a d
m i s s i o n e s e t m i s s i o n a r i o s , P r a e s i d i g e n e r a l i c o n s i l i o q u e e i u s sint
dicto a u d i e n t e s ; n e q u e , nisi s c i e n t i b u s illis e t c o n s e n t i e n t i b u s ,
m o n a c h u m u l l u m missionibus destinent.
V. Praeses generalis et consilium eius dent operam, ut ado-
lescentes alumni ad doctrinas et monasticas virtutes ratione
gravissima instituantur : n e q u e committant, ut q u i s q u a m addi-
catur missionibus, cuius non exploratam habuerint ad id m u n u s
i n d o l e m e t f a c u l t a t e m ; q u o d s i a l u m n i d e s i n t idonei, p e r v i c a r i o s
e clero e x t e r n o c u r e n t s u p p l e n d u m .
V I . P r a e s e s g e n e r a l i s , collatis consiliis c u m c o e n o b i o r u m
Praepositis, provideat q u e m a d m o d u m missionarii quotannis pos-
sint in s u a quisque m o n a s t e r i a secedere, ibique aliquandiu, n e c
m e n s e m i n u s , esse, ut sanctioris disciplinae u s u statoque p i a r u m
• e x e r c i t a t i o n u m c u r r i c u l o a n i m o s reficiant e t e x c o l a n t .
V I I . A d h a e c i u b e m u s , c e r t u m c o n s i l i u m q u a m p r i m u m cogi,
ex Praeside generali, t a m q u a m moderatoris ex Praepositis qui
n u n c sunt coenobiorum, tribusque Monachis prudentia imprimis
e t d o c t r i n a s p e c t a t i s , q u o s i p s e legerit P r a e s e s e x iis q u i m i s -
436 LITTERAE
s i o n i b u s v a c a n t . T a l i s consilii h a e c sint m a n d a t a : p r i m u m , u t
i a m c o n s t i t u t a s m i s s i o n e s a s s i g n e t i n t e r m o n a s t e r i a ; facta ipsi
p o t e s t a t e , n o v a e t i a m p r o c o m m u n i m i s s i o n u m b o n o consti-
tuendi : alterum, ut capita pecuniae, q u a e a p u d Provinciales in
m i s s i o n u m p r o c u r a t i o n e m deposita sunt, excipiat et a e q u a s in
p a r t e s t r i b u a t m o n a s t e r i i s , a q u i b u s i n p o s t e r u m s e c u n d u m Con-
s t i t u t i o n e m N o s t r a m Romanos Pontifices, e d i t a m die VIII m a i i
a n n o MDCCCLXXXI a d m i n i s t r e n t u r : t e r t i u m , u t n o v u m Constitu-
t i o n u m o r d i n e m conficiat, i n q u o d i r i g e n d o a d h a e r e a t p r a e s e n t i s
Constitutionis d e c r e t i s , d i l i g e n t e r q u e r e s p i c i a t a d e a q u a e s u n t
a n t e h a c s a n c i t a , d e i n t e g r a l e g i t i m a q u e c o m m u n i s vitae disci-
p l i n a o b s e r v a n d a , d e u n i c a tirocinii d o m o h a b e n d a , d e s e d e
P r a e s i d i s g e n e r a l i s c o n s i l i i q u e e i u s i n c o e n o b i i s t e n e n d a , d e vo-
candis ad capitula generalia, n e q u e praetermittat recentia decreta
super statu Regularium de n o v i t i o r u m c o o p t a t i o n e ac p r o f e s s i o n e .
M a n d a t i s p r i m o e t a l t e r i , i n t r a s e x m e n s e s a b h a c edita Constitu-
tione, tertio a u t e m i n t r a a n n u m , a b i p s o consilio sit s a t i s f a c t u m .
I g i t u r q u a e c u m q u e h i s litteris d e c r e t a a c d e c l a r a t a e t s a n c i t a
sunt, ab o m n i b u s ad q u o s pertinet servari v o l u m u s ac m a n -
d a m u s , n e c e a n o t a r i , infringi e t i n c o n t r o v e r s i a m v o c a r i p o s s e ,
e x q u a v i s , licet privilegiata c a u s a , c o l o r e e t n o m i n e ; s e d ple-
n a r i o s e t i n t e g r o s effectus s u o s h a b e r e , n o n o b s t a n t i b u s p r a e -
m i s s i s et, q u a t e n u s o p u s sit, N o s t r a e C a n c e l l a r i a e A p o s t o l i c a e
regulis, U r b a n i VIII aliisque Apostolicis etiam in g e n e r a l i b u s ac
p r o v i n c i a l i b u s conciliis editis, c o n s t i t u t i o n i b u s , n e c n o n q u i b u s v i s
e t i a m c o n f i r m a t i o n e A p o s t o l i c a vel q u a v i s alia f i r m i t a t e r o b o -
ratis statutis consuetudinibus ac praescriptionibus ; q u i b u s omni-
b u s , p e r i n d e a c s i d e v e r b o a d v e r b u m h i s c e litteris i n s e r t a
e s s e n t , a d p r a e m i s s o r u m effectum s p e c i a l i t e r e t e x p r e s s e d e r o -
g a m u s et d e r o g a t u m esse volumus, ceterisque in contrarium
facientibus q u i b u s c u m q u e .
Datum R o m a e apud S. Petrum, Anno Incarnationis Dominicae
Millesimo Octingentesimo N o n a g é s i m o , Pridie I d u s N o v e m b r i s
Pontificatus Nostri a n n o XIII.
A . C A R D . B I A N C H I PRO-DAT.
M. CARD. L E D O C H O W K I
VISA DE C U R I A I. DE AQUILA E VICECOMITIBUS

Loco f& Plumbi
Reg. in Secret; Brevium.
I. CVG-NONIVS.
437
L I T T E R A E in f o r m a brevis Sanctissimi D. N. L e o n i s X I I I quibus indulgen-
tiae conceduntur, occasione qua solemnia fiunt in honorem s. Aloisii
Gonzagae Xl Kalendas iulias huius a n n i , elapso, ab eius m o r t e , spatio
trium saeculorum.
O p p o r t u n e q u i d e m e t a u s p i c a t o contingit, u t X I k a l e n d a s
i u l i a s h o c a n n o s a c r a s o l e m n i a in h o n o r e m SANCTI ALOISII GON-
ZAGAE t r i u m s a e c u l o r u m a b e a t i s s i m o e x i t u e i u s e l a p s o s p a t i o ,
s i n t m e m o r i p i e t a t e p e r a g e n d a . N u n t i a t u m N o b i s est, e x fau-
stitate h u i u s e v e n t u s m i r a b i l i a m o r e p i e t a t i s q u e s t u d i o e x a r s i s s e
animos christianorum adolescentium, quibus optima sane hu-
i u s m o d i o c c a s i o v i s a est, u t s u a m i n c a e l e s t e m i u v e n t u t i s P a -
t r o n u m v o l u n t a t e m e t r e v e r e n t i a m multiplici significatione t e s t a -
r e n t u r . E t i d q u i d e m e v e n i r e v i d e t u r n o n i n iis t a n t u m regio-
n i b u s q u a e s a n c t u m A l o i s i u m t e r r i s c o e l o q u e g e n u e r e , s e d late
u b i c u m q u e Aloisii n o m e n e t s a n c t i t a t i s f a m a p e r c r e b u i t . N o s
i a m a t e n e r a aetate a n g e l i c u m I u v e n e m s u m m o pietatis studio
c o l e r e a s s u e t i , c u m h a e c n o v i m u s p e r i u c u n d o laetitiae s e n s u
affecti s u m u s . D e o a u t e m o p i t u l a n t e c o n f i d i m u s e i u s m o d i so-
lemnia non vacua futura fructu christianis hominibus, nomi-
n a t i m a d o l e s c e n t i b u s q u i P a t r o n o t u t e l a r i s u o h o n o r e s c u m ha-
b e b u n t , i n c o g i t a t i o n e m facile d e d u c e n t u r c l a r i s s i m o r u m v i r t u t u m
q u i b u s Ille, q u o a d vixit, c e t e r i s i n e x e m p l u m enituit. Q u a s q u i ,
d e m v i r t u t e s c u m s e c u m c o g i t e n t e t a d m i r e n t u r , s p e r a n d u m est
fore u t a d i u v a n t e Deo a n i m u m m e n t e m q u e s u a m a d e a s velint
i n f o r m a r e , s t u d e a n t q u e fieri imitatione meliores. N e q u e certe
catholicis i u v e n i b u s p r o p o n i potest praestantius ad i m i t a n d u m
e x e m p l u m illisque l o c u p l e t i u s v i r t u t i b u s q u a r u m l a u d e f l o r e r e
i u v e n i l e m a e t a t e m d e s i d e r a r i m a x i m e solet. E x vita e n i m e t
m o r i b u s Aloisii p o s s u n t a d o l e s c e n t e s d o c u m e n t a p l u r i m a c a p e r e ,
u n d e e d i s c a n t q u a c u r a e t vigilantia v i t a e i n t e g r i t a s e t i n n o -
c e n t i a sit s e r v a n d a , q u a c o n s t a n t i a c a s t i g a n d u m c o r p u s a d r e -
s t i n g u e n d o s c u p i d i t a t u m a r d o r e s , q u o m o d o d e s p i c i e n d a e divitiae
c o n t e m n e n d i q u e honores, q u a m e n t e a t q u e a n i m o t u m studiis
v a c a n d u m t u m c e t e r a o m n i a a e t a t i s s u a e officia e t m u n i a im-
plenda, q u o d q u e his p r a e s e r t i m t e m p o r i b u s m a x i m i est m o m e n t i ,
q u a f i d e , q u o a m o r e sit E c c l e s i a e m a t r i e t A p o s t o l i c a e S e d i
a d h a e r e n d u m . Siquidem angelicus Adulescens seu domesticos
i n t e r p a r i e t e s d e g e r e t , s e u nobilis e p h e b u s i n A u l a H i s p a n i c a
438 LITTERAE
versaretur seu animo virtute et doctrina excolendo o p e r a m

daret in Societatem Iesu abdicato principatu adscitus, ubi q u o d
in votis h a b u e r a t et p r a e c l u s u m dignitatibus aditum et vitam
o m n e m p r o x i m o r u m s a l u t i sibi u n i c e i m p e n d e n d u m e s s e g e -
stiebat, t a l e m i n o m n i vitae g e n e r e s e s e impertiit, u t facile c e -
teris o m n i l a u d e antecelleret et p r a e c l a r a relinqueret sanctitatis
a r g u m e n t a . Q u a p r o p t e r s a p i e n t i s a n e consilio q u i c h r i s t i a n a e
i u v e n t u t i i n s t i t u e n d a e e t e r u d i e n d a e p e r f i c i u n t u r , s a n c t u m Aloi-
sium proponere solent t a m q u a m nobilissimum ad imitandum
e x e m p l u m , o b s e q u e n t e s consilio D e c e s s o r i s N o s t r i B e n e d i c t i X I I I .
qui iuventuti studiis deditae p r a e c i p u u m P a t r o n u m caelestem
A l o i s i u m constituit. Q u a r e e g r e g i a m s a n e m e r i t o r u m l a u d e m
sibi c o m p a r a r e v i d e n t u r illae c a t h o l i c o r u m i u v e n u m societates,
q u a e n o n m o d o i n italicis, s e d e t i a m i n e x t e r n i s u r b i b u s s u n t
i n s t i t u t a e e o p r o p o s i t o , u t h u i u s m o d i A l o i s i a n a s o l l e m n i t a s sin-
g u l a r i c u l t u c e l e b r e t u r . N o s n o n latet q u a n t u m s t u d i i o p e r a e q u e
illae c o n t u l e r i n t i n a p p a r a n d i s h o n o r i b u s , q u i toto o r b e catholico
A n g e l i c o I u v e n i d e f e r e n t u r e t q u a n t a m a d h i b e a n t c u r a m u t ca-
tholicorum pietate pariter ac n u m e r o praestent piae peregrina-
t i o n e s v e l a d n a t a l e s o l u m Aloisii vel a d h a n c a l m a m U r b e m
q u a e c a s t a s e i u s e x u v i a s a s s e r v a t e t colit, s u s c i p i e n d a e . P u e r i s
etiam, u t a c c e p i m u s , p u e l l i s q u e o b l a t a e s t r a t i o t e s t a n d i Aloisio
p u r i a m o r i s e t pietatis s u a e q u a s i p r i m i t i a s : p a g e l l a e e n i m l a t e
s u n t diffusae, a u g u s t i s i a m n o b i l i t a t a e N o m i n i b u s , i n q u i b u s ipsi
s e p a r e n t e s q u e t a m q u a m f a m u l o s e t clientes i n s c r i b a n t . S i n g u -
lari h u i c i n r e o p t i m a a r d o r i e t s a n c t i s e i u s m o d i p r o p o s i t i s e t
votis c u p i m u s a t q u e o p t a m u s , u t b o n u s f a u s t u s q u e i u v a n t e D e o
e x i t u s o b t i n g a t . I n t e r e a c u m a d m o t a e n u p e r sint a d N o s p r e c e s
ut in u b e r i o r e m a n i m a r u m fructum caelestibus Ecclesiae the-
sauris h a n c sollemnitatem ditare et decorare velimus, Nos piis
hisce precibus benigne a n n u e n d u m censuimus. Q u a m o b r e m
d e O m n i p o t e n t i s Dei m i s e r i c o r d i a a c BB. P e t r i e t P a u l i A p p . E i u s
a u c t o r i t a t e confisi, o m n i b u s e t s i n g u l i s u t r i u s q u e s e x u s Christi-
fidelibus qui t r i d u a n a s quotidie vel quinquies saltem novendia-
l i b u s s u p p l i c a t i o n i b u s q u a e h a b e n d a e s u n t a n t e A l o i s i a n a sol-
l e m n i a d i e b u s a r e s p e c t i v o loci O r d i n a r i o d e s i g n a n d i s , et v e l
i p s o die festo v e l u n o e x dictis d i e b u s a d c u i u s c u m q u e a r b i t r i u m
sibi e l i g e n d o v e r e p o e n i t e n t e s a t q u e confessi a c s . C o m u n i o n e
refecti q u a m l i b e t E c c l e s i a m s e u O r a t o r i u m p u b l i c u m , u b i f e s t u m
S . Aloisii c e l e b r a b i t u r , d e v o t e v i s i t a v e r i n t , i b i q u e p r o c h r i s t i a -
LITTERAE 439
n o r u m Principum concordia, h a e r e s u m extirpatione, p e c c a t o r u m
conversione ac s. Matris Ecclesiae exaltatione pias ad D e u m
p r e c e s effuderint, p l e n a r i a m o m n i u m p e c c a t o r u m s u o r u m In-
dulgentiam et remissionem misericorditer in Domino conce-
d i m u s . Iis v e r o f i d e l i b u s q u i c o r d e s a l t e m contriti p i a s p e r e g r i -
n a t i o n e s a d m e m o r a t a loca confecerint, e t p a r v u l i s e t i a m p r o
e o r u m captu e o r u m q u e parentibus qui nomina ad p r o m e r e n d u m
Aloisii p a t r o c i n i u m i n s c r i p s e r i n t d u m m o d o t r i d u a n i s vel n o v e n -
d i a l i b u s s u p p l i c a t i o n i b u s u t s u p r a d i c t u m e s t adstiterint, s e p t e m
a n n o s totidemque q u a d r a g e n a s in forma Ecclesiae consueta re-
l a x a m u s . Q u a s o m n e s et singulas indulgentias, p e c c a t o r u m re-
missionem ac poenitentiarum relaxationem etiam a n i m a b u s
Christifidelium, q u a e D e o i n c h a r i t a t e c o n i u n c t a e a b h a c l u c e
m i g r a v e r i n t , p e r m o d u m suffragii a p p l i c a r i p o s s e i n d u l g e m u s .
P r a e s e n t i b u s h o c a n n o t a n t u m valituris. V o l u m u s a u t e m u t
p r a e s e n t i u m Litterarum t r a n s u m p t i s s e u e x e m p l i s etiam im-
p r e s s i s , m a n u a l i c u i u s Notarii p u b l i c i s u b s c r i p t i s e t sigillo p e r -
s o n a e i n ecclesiastica dignitate c o n s t i t u t a e m u n i t i s e a d e m p r o r s u s
f i d e s a d h i b e a t u r , q u a e a d h i b e r e t u r ipsis p r a e s e n t i b u s , s i f o r e n t
e x h i b i t a e vel o s t e n s a e . D a t u m R o m a e a p u d S . P e t r u m s u b a n -
n u l o P i s c a t o r i s die I I a n u a r i i MDCCCXCI. P o n t i f i c a t u s N o s t r i
anno XIII.
M. CARD. LEDOCHOWSKI.
440
AQUÉN.
I N S T I T U T I O N I S
Die 6 Septembris 1890.

COMPENDIUM FACTI. Maria et Antonia Oliviero, e Ligu-

ria oriundae, sed Gadibus in Hispania defunctae, publico in-
strumento diei 1 Aprilis 1786 statuerunt, ex quibusdam suis
peculiaribus bonis capellaniam collativam constitui atque
erigi in parochiali et collegiata ecclesia loci Campo freddo,
nunc Campo ligure, aquensis Dioecesis. Primum capella-
num in iisdem tabulis elegerunt atque esse iusserunt nepo-
tem suum Marcum Olivero, et post eum passive vocavisse
videntur propinquos suos ex linea Olivero prognatos, eaque
extincta, archipresbyterum eiusdem loci Campiliguris pro
tempore parochum : Episcopo autem ius activum nominandi
at tribuerunt.
Ad formam harum tabularum erecto beneficio, primus
institutionem obtinuit Marcus Olivero : quo vita functo anno
1836, bona beneficii possedit sacerdos Matthaeus Olivero ;
eoque etiam mortuo anno 1844, canonicam beneficii nomi-
nationem adeptus est clericus Palladino fundatricibus cogna-
tus. Verum antequam is institueretur nonnulla evenerunt,
quae germina sunt iis, super quibus hodie contro vertitur,"et
de quibus heic aliqua summatim referre ideo maxime prae-
stat, quia ad hodiernae etiam causae solutionem facilem
sternunt viam.
Itaque nominato ab Episcopo clerico Palladino, tum pa-
AQUÉN. 441
rochus Campiliguris, tum quidam Christophorus Olivero ni-

hil transeat contra eius institutionem opposuerunt, dicen-
tes , nominatum clericum ex fundatricum cognatione, ac
maxime in concursu aliorum potiore iure fruentium, non
posse ad beneficii possessionem admitti ; sed, addebat ex parte
sua parochus, se utpote in agnatorum defectu vocatum, esse
ex fundationis lege instituendum : dum vicissim Christopho-
rus ex altera parte contendebat, infantulum filium suum,
quippe agnatum, praeferri potius oportere.
Adita aquensi Curia ad controversiae definitionem, haec
die 24 Aprilis 1845 formalem tulit sententiam, qua decre-
vit, beneficium esse clerico Palladino conferendum, quia, ta-
bulis et mente fundatricum inspectis, cognati a capellaniae
possessione non videbantur exclusi, et aliunde tum parochus
tum Christophorus Olivero bonum suum ius cum exclusiva
aliorum non evincebant.
Cum vero parochus et Christophorus, qui causa ceci-
derant, ad metropolitanum taurinense forum provocavissent,
ad trutinam iterum causa vocata est, advocatorum allega-
tiones productae, ipsiusque procuratoris fiscalis votum exqui-
situm, ac tandem die 11 Oct. 1847 sententia ferebatur, qua
clerici Palladino nominatio denuo quidem confirmabatur, sed
aliis atque aliis ac in prima instantia de causis. Nam de
admissione aut exclusione cognatorum a fruitione beneficii
tribunal nullum emittendum censuit iudicium, utpote de re
ad controversiae definitionem non necessaria, licet tamen non
celaverit, in votum promotoris fiscalis, quo cognati passiva
vocatione exclusi dicebantur, se maxime propendere ; sed te-
nuit, nominationem clerici Palladino ideo esse probandam,
quia ex una parte nullus agnatorum extaret requisita ido-
neitate, idest clericali charactere insignitus ; ut ex altera
substitutioni in parochi favorem statutae locus esse non po-
442 AQUÉN.
terat usque dum linea seu familia vocata non esset extincta :
quapropter retinuit, liberam potestatem Episcopo fuisse sive
qua patrono activo sive qua collatori ordinario, in defectu
passive vocatorum, quemlibet eligendi.
His itaque causa finita est, et exinde Palladino pacifice
usque ad mortem, quae die 21 Novembris 1884 contigit,
capellaniam possedit. Quo vita functo in nova beneficii pro-
visione eae difficultates ortae sunt, quae praesenti causae
argumentum praebuerunt. Nam sacerdos Dominicus Leoncini,
ex cognatione fundatricum supplici libello Episcopum adiit
exorans ut beneficium sibi conferretur.
Votis annuens Episcopus die 20 Decembris 1884 ora-
torem in capellanum elegit ac nominavit, ac de more post
paucos dies factam nominationem publico edicto enunciavit,
ac fatalia praefiniit, ut si quis ex interesse habentibus aut
contra hanc nominationem, aut contra nominati personam
aliquid haberet, proferret.
Porro ut olim contra clericum Palladino antiquus Cam-
piliguris parochus, sic modo contra sacerdotem Leoncini
actualis paroeciae rector, Matthaeus Bruzzone, surrexit, be-
neficium petens et protestationem emittens contra collationem
cuicumque factam aut faciendam de eodem beneficio. Nam, ait,
quum non extent clerici de linea fundatricum, beneficium
conferri debet, ex testamento, parocho pro tempore Oampi-
liguris, et dos eius annecti beneficio parochiali in perpe-
tuum.
Verum quando Petrus Oliveri parochi instantiam co-
gnovit, reconventionali libello excepit aiens : ex tabulis te-
stamentarius erui, parochum Campiliguris vocari ad hoc be-
neficium quum omnino extincta sit familia Oliveri; fami-
liam hanc nullo modo extinctam dici posse, imo spem mascu-
linae prolis suscipiendae adhuc fovere; hinc haud nuncium
AQUÉN. 44a
mittere iuri huic pro se suisque descendentibus quoad dictum

beneficium.
Exinde quid factum sit plane non liquet. Certum tamen
est, post quinque annos, ac praecise anno 1889 exeunte,
sacerdotem Leoncini S. C. C. adiisse ad institutionem in
beneficium consequendam.
Requisitus Episcopus de informatione et voto, retulit,
inter alia; constare in curia episcopali quod in linea agna-
torum, qui se solummodo putant vocatos ad dictum beneficium,
nunc superesse tantum Petrum Oli veri, qui filias, non ma-
sculos genuit, quique natus est anno 1818.
Cum autem canonicus Leoncini ad institutionem conse-
quendam agat, et huic actioni absolute se opponat parochus,
et aliquatenus ac iuxta modum Episcopus, hinc quinam sint
controversiae termini plane liquet.
Q U A E FAVENT PAROCHO. In primis favore parochi va-

lent, quae iam alias producta sunt, cum Aqui et Taurini
de clerici Palladino institutione causa a geretur, nimirum in
fundationis tabulis patronatum passivum lineae et familiae
fundatricum, idest Olivero, reservari. Atque nomine lineae,
agnatio dumtaxat designatur, minime vero cognatio, ut ex
disputatis penes Baldum cons. 321 vol. 1 et Fusarium de
subst. quaest. 346 plane liquet. Pariterque « ex recepto Ita-
liae usu sub nomine familiae demonstrari videntur solum-
modo agnati, idem cognomen habentes » ceu tradit Pitonius
alleg. 100 n. 192 cum De Luca de iur. patr. discep. 25
num. 3.
Quod eo strictius retinendum est, quoties nomini fami-
liae ipsum cognomen additum, prout in themate, reperiatur.
444 AQUÉN.
Ex hoc enim agnationem dumtaxat indicari, passim tradunt

DD. cum De Luca tit. loc. discep. 26 n. 3.
Cum itaque canonicus Leoncini ex agnatione Olivero
non sit, sequitur, nullum ex hoc titulum ad patronatum
passivum et ad institutionem ius praesumere posse.
Nec magis id desumere valebit ex nominatione ab Epi-
scopo obtenta : siquidem in primis Episcopus asseverat, se
quasi falsa opinione ductum, ac reputando oratorem bono
iuri innixum, eumdem nominasse; ceterum quominus is ad
vacantem capellaniam deputaretur, ipsa fundationis lex ob-
stabat. Nam fundatrices iusserunt, parochum Campiliguris ad
fruitionem beneficii succedere quando omnino extincta fuerit
familia Olivero, et omnis spes cessaverit quod dictum bene-
ficium consequi possit aliquis descendens ex dicta familia.
Porro etiamsi familia et linea Olivero fundatricibus coniuncta
penitus extincta dici adhuc non possit, certum sin minus est,
spe masculinae prolis, quae dicto beneficio investiri valeat,
eam defecisse.
Q U A E P A R O C H O A D V E R S A N T U R . At ex altera parte consi-
derandum occurrit, quod quae de linea et de familia a DD.

traduntur proprie ad patronatum activum pertinent ; et id-
circo theoriae superius expositae eodem rigore urgendae et
applicandae in activo aeque ac in passivo patronatu non vi-
dentur. Imo in genere, ipsa elementari aequitate suadente,
retineri oportet, fundatorem suos, sive agnatos sive cogna-
tos, praesertim proximos, extraneis praeferri in beneficii frui-
zione semper voluisse. Quapropter in themate praesumptio
atque aequitas canonico Leoncini, utpote proxime coniuncto,
magis quam parocho, qui a sanguine et cognatione fundatri-
cum est alienus, certissime favent.
In eumdem quoque sensum finis in fundatione intentus
concurrit; nam sorores Olivero fassae sunt ad capellaniae
AQUÉN. 445
erectionem se devenire eo consilio ut ministrorum Dei nu-

merus augeretur. Atqui si capellanía tam cito atque facile,
extincta agnatorum linea, cum parochiali beneficio consoli-
detur, hic fundationis finis prorsus deficeret.
Accedit quod in fundationis tabulis haec nomina linea,
familia* propinqui* coniuncti promiscue accipiantur , unde
iterum confirmari videtur mentem fundatricum non esse,
quod in sola agnatione ius patronatum passivum coarctetur,
sed ad alios etiam sanguine coniunctos extendatur.
Nec satis ; nam vox linea, quae per se atque in gene-
rali difficilioris interpretationis est, in nostro tamen casu
optimam habere posse videtur explicationem. Sciendum nam-
que est ex Bartolhomaeo Oliveri, qui sub initium saeculi XVI
Tridento Campumligurem venit, et stipes familiae habetur,
duas lineas Olivero esse prognatas, alteram ex qua capella-
niae fundatrices et cuius agnatio nunc in Petrum Olivero
desinit, alteram ex qua plures adhuc sunt agnati, Petrus,
Ioannes, Mathias, etc. Iamvero nil prohibet dicere, quod
fundatrices, quoties lineam nuncupaverunt, intellexerint se-
ctionem illam familiae Olivero ad quam ipsae pertinebant,
in oppositione ad aliam sibi remotiorem ; et idcirco in nostro
casu lineam sumptam quidem esse in oppositionem ad aliam
lineam, at minime ad excludendam cognationem.
Ceterum quidquid de hoc peculiari quaestionis puncto
retineri placeat, legentibus fundationis tabulas saltem id
firmum esse debebit, parochum ius passivum ad beneficium
sibi vindicare non posse, nec nominatum ab Episcopo exclu-
dere, usque dum familia Olivero totaliter extincta non sit, ei-
demque sublata penitus spes successionis. Atqui, eo praeser-
tim tempore quo canonicus Leoncini ad beneficium fuit no-
minatus, extincta totaliter non erat familia Olivero, nec spes
successionis eidem penitus ablata ; nam Petrus Oliveri in ea
446 AQUÉN.
adhuc erat aetate, in qua prolis procreatio, etsi difficilis,
impossibilis tamen nullo pacto est.

Hisce animadversis propositum fuit diluendum
Dubium
An sacerdoti Leoncini institutio in capellaniam s. M a -

riae s u b C a s t e l l o danda sit in casu.
RESOLUTIO. Sacra C o n g r . Concilii re cognita sub die 6
Septembris 1890 censuit respondere : Affirmative.
«==s>S-0-*<==-
MELEVITANA
COMMUTATIONIS VOLUNTATIS

Per summaria precum
COMPENDIUM P A C T I . Canonicus Salvator Schembri testa-
mento anni 1858 etcodicillis annorum 1860 et 1863 statuit,
ut ex redditibus n o n n u l l o r u m fundorum dos tribueretur puel-
lae 18 annorum, descendenti a Francisco Ioanne Schembri,
cum praelatione tamen favore puellarum , quae religiosum
statum amplecterentur ; et disposuit etiam, ut illae quae in
aetate 40 annorum adhuc nubiles essent consequi valerent
eandem vim pecuniae, quam constituit in dotem pro puellis
nuptias ineuntibus.
His praemissis sciendum est, ferme ante a n n u m Felicem
Marmara eiusque sororem, et Annam Rosso una cum duo-
bus suis fratribus , qui tam a parocho quam ab Episcopo
consanguinei d i c u n t u r canonici S c h e m b r i , pii legati instituto-
ris, et magna egestate laborantes, supplici libello oravisse,
ut ex hoc legato aliquod sibi subsidium praestaretur.

MELEVITANA 447
Prima vice preces reiectae sunt responso , lectum. At

iterum oratoribus instantibus quaestio definienda proponitur
supremo E E . P P . iudicio.
P R E C E S RESPUENDAE VIDENTUR. Ne a suscepta semel sen-

tentia recedatur et preces exaudiantur , militat imprimis
sanctissimum illud iuris principium quod iubet fundatorum
voluntates servari, et nonnisi ex iusta et necessaria causa
mutari, iuxta cap. 6 sess. 22* Conc. Trid.
Accedit quod in hac subsidiorum dotalium materia, quae-
cumque detractio aut imminutio fundorum in detrimentum
cedat vocatorum ius ad dotationem habentium.
Quod in casu, de quo agimus, magis elucet, si perpen-
datur legatum constitutum fuisse pro mulieribus in Domino
aut in saeculo nupturis, aut quae in caelibatu manentes qua-
dragesimum aetatis annum excesserint : dum e contra in
precibus petitio est pro fratribus simul et sororibus, et iis
quidem, saltem probabiliter, iuniore adhuc aetate fruentibus.
Unde laesio interesse habentium et subversio legis legati lu-
culenter apparet. Eo vel magis quod fundator iusserit , si
forte contingat ut quaedam redituum exuberantia verificetur
et vocatae feminae desint, reditus in augmentum sortis ad
futurorum eventuum cautionem cumulari.
Demum ad precum exclusionem quaedam ratio discipli-
naris etiam occurrit, idest, ut ait Episcopus, ne augeantur
petitiones de ultimarum voluntatum commutatione.
P R E C E S E X C I P I E N D A E V I D E N T U R . At ex adverso stat quod
ipse in primis legati institutor casus praevident subsi-

dii extra nuptias suis consanguineis praestandi, si puellae
quadragesimum annum célibes excesserint. Nec obest quod
448 MELEVITANA
in fundationis tabulis feminae dumtaxat vocentur; nam haec,

si velint, possunt sine fundationis laesione ius suum cum fra-
tribus dividere. Nec magis facessit quod oratores in themate
iuniore adhuc aetate fruantur ; nam in primis hoc certum
non est ; sed eo etiam admisso , iusta causa non deesse vi-
detur ut anticipatio in subsidii praestatione fìat, et in hac
parte fundatoris praescriptis derogetur.
In primis enim, in hisce terminis , de gravi voluntatis
commutatione res non esset ; ac praeterea cum agatur de
consanguineis proximioribus sanguine fundatori, ut scribit
Episcopus et magna egestate laborantibus, ipsa praesumpta
fundatoris voluntas in oratorum favorem intervenire videtur.
Accedit, quod modo, teste Episcopo, non adsint puellae quae
legatum consequi valeant, ac quod demum in legati gestione
redituum redundantia verificetur.
Nec praetermittendum est tam legati oeconomum, quam
Ordinarium precibus favere easque commendare, ac modum
insuper proponere , iuxta quem subsidium praestari posse
putant ex libellis 3750 pro una tantum vice, postulantibus
in vera egestate positis.
Hisce animadversis quaesitum est quid esset precibus
respondendum.
R E S O L U T I O . Sacra Congr. Concilii, re cognita, sub die 6
Septembris 1890 censuit respondere : Pro gratia iuxta vo-

tum Episcopi, facto verbo cum SSmo.
449
L I T T E R A E S S m i D . N . L e o n i s X I I I a d Eminentissimum P a r o c c h i , V i c a r i u m
Urbis, et ad c u r a t o r e s saecularium solemnium s. Gregorii M a g n i , ob
delatam ei ante annos 1 3 0 0 summam Ecclesiae p o t e s t a t e m .
Dilecte Fili N o s t e r , et Dilecti Filii, S a l u t e m et A p o s t o l i c a m

Benedictionem. P r a e c l a r u m studium, q u o incensi estis, ut ex
v e s t r i s litteris a g n o v i m u s , a d m e m o r i a m c e l e b r a n d a m S . G r e -
gorii P r i m i , h u i u s R o m a n a e E c c l e s i a e Antistitis, s a e c u l o t e r t i o d e -
c i m o e x e u n t e a Natali S u m m i S a c e r d o t i i eius, N o s t r a e i n e u m
venerationi, Nostrisque votis a p p r i m e respondet. N o n potest
enim non esse nobis gratissimum singulares honores habere
c l a r i s s i m o illi E c c l e s i a e l u m i n i , e t h u i u s R o m a n a e S e d i s o r n a -
mento, cuius praestantibus meritis aeternum laudis testimonium
tribuit, M a g n i c o g n o m i n e indito, g r a t a b e n e v o l e n t i a a e q u a l i u m ,
c o n f i r m a v i t q u e c o n c o r s a d m i r a t i o p o s t e r i t a t i s . D a t u s q u i p p e Ille
catholico Orbi d i v i n i t u s v i s u s est u t d i v i n a e b e n i g n i t a t i s consilii
e t s u s c i p i e n d i s m a x i m i s r e b u s a d E c c l e s i a e e t h u m a n a e socie-
tatis o p e m , difficillimis t e m p o r i b u s , f i d u s a d m i n i s t e r a d l a b o r a -
ret. I p s o e n i m o p e r a m n a v a n t e r e v o c a t a e a b e r r o r i b u s g e n t e s ,
dissita R e g n a a d Christi f i d e m t r a d u c t a , c a e l e s t i s d o c t r i n a e r i v i s
irrigata s a e c u l a : flagrantissimi E i u s p r o re christiana studii
u b e r r i m o s c e p e r e f r u c t u s Orientis E c c l e s i a e , 'cepit H i s p a n i a e t
G a l l i a , cepit Africa m a g n i s a s p e r i t a t i b u s e t i n c o m m o d i s o b -
n o x i a : a c d u m R o m a n i I m p e r i i m o l e disiecta vis b a r b a r i c a i n
h a c Italia d o m i n a b a t u r , I p s e i n m a g n a r e r u m p e r t u r b a t i o n e ,
m a g n i s q u e t e m p o r u m a e r u m n i s , a n i m i e x c e l s i e t invicti m a -
g n i t u d i n e c h r i s t i a n a e h u m a n i t a t i s a s s e r t o r e t propagato!*, sola-
t u r c a l a m i t a t u m , p r o p u l s a t o r i n i u r i a r u m fuit, p e r E u m vis e t
a r m a P o t e n t i u m v e r i t a t i e t iustitiae c e s s e r e , E i u s q u e p a t r o c i n i o
felix h a e c regio p r a e s i d i u m s o l a t i u m s a l u t e m i n v e n i t . Dignissi-
m u m i t a q u e tanti D e c e s s o r i s N o s t r i m e r i t i s , e t p i e t a t e v e s t r a
c o n s i l i u m a v o b i s s u s c e p t u m est, c u m m e m o r i a m initi a b e o
Pontificatus post d e c e m et tria saecula oblatam, publicis hono-
r i b u s p r o s e q u i decrevistis : p a r est enim insignia d e c o r a q u a e
a d E c c l e s i a e g l o r i a m p e r t i n e n t , a f i d e l i b u s recoli i n l u c e m -
q u e proferri, o p p o r t u n u m etiam rationi t e m p o r u m , quibus fir-
m a r e a n i m o s oportet fortibus et constantibus e x e m p l i s , n e c
Acta, Tom. XXIII. fase. OCLXXII. 29

450 LI
T TERAE
m i n u s dignitati h u i u s U r b i s c o n s e n t a n e u m d e e o V i r o gloria-
r i , q u e m n a s c e n t e m e x c e p i t , c u i u s m o r t a l e s s e r v a t e t colit
e x u v i a s , c u i u s s u p r e m i ministerii p a t e r n a s c u r a s o p e m q u e
praecipue experta est, nec non praestantibus meritis n o v u m
sibi h o n o r e m e t g r a t i a m a p u d o m n e s g e n t e s s e n s i t a c c e s -
s i s s e . E t q u o n i a m a m p l i s s i m a est s e g e s g l o r i a e e i u s , a di-
v i n a b e n i g n i t a t e profecta, e x q u a b o n a c u n c t a d i m a n a n t , p e r -
c o m m o d e a c merito censuistis, i m m o r t a l e s a n t e o m n i a Deo
g r a t i a s h a b e r e , q u i t a n t a m v i r t u t e m i n E c c l e s i a s u a excitavit,
a c m i r a p e r e a m o p e r a e t s a l u t a r i a perfecit, d e i n d e m o n u m e n -
t a i n g e n i i v i r t u t i s q u e Pontificis incliti r e r u m q u e q u a s gessit a m -
p l i t u d i n e m q u a n t u m f i e r i potest, i n d o c t o r u m h o m i n u m con-
ventibus c o m m e m o r a t i o n e et praeconio complecti, nec praeter-
m i t t e r e i m m o r t a l i a caritatis e i u s e x e m p l a c a e l e s t i b u s i l l u s t r a t a
p r o d i g i i s , q u i b u s h o n o r a n d i s n o n litteras, s e d facta v e r b i s potio-
r a , p i u m scilicet caritatis e p u l u m a d h i b e n d u m , felici consilio sta-
tuistis. N a c t i igitur estote p r a e c l a r o pietatis s t u d i o , q u o affecti
s u n t a n i m i vestri, a t q u e efficite u t s i c u t a d g l o r i a m Pontificis
M a g n i , q u e m colitis, ita e t i a m a d u t i l i t a t e m e t d o c u m e n t u m ae-
tatis n o s t r a e , r e s a b illo g e s t a e , c o m m e m o r a t i o n e v e s t r a revi-
v i s c a n t . Nihil e n i m a e v o n o s t r o utilius e t s a l u t a r i u s , q u a m s i
e x M a g n i G r e g o r i i s a e c u l o d o c u m e n t u m c a p i a t u r , q u a n t u m di-
vina Ecclesiae virtus polleat privatis ac publicis malis vel a v e r -
t e n d i s vel s a n a n d i s , u b i i p s a q u e a t , a m o t i s i m p e d i m e n t i s , s u a m
o p e m erga homines exercere, et quo magis silentibus in e a m
infensis s t u d i i s , r a t i o n i e t a e q u i t a t i r e l i n q u i t u r l o c u s ; e o m a g i s
tranquillitati h u m a n i t a t i e t faustitati c i v i t a t u m e t I m p e r i o r u m
consultum esse. Non enim c u m m u n d o et sapientia s a e c u l i ,
sed c u m Ecclesia c o l u m n a et firmamento veritatis est Christus,
o m n i u m instaurator q u a e in caelis, et q u a e in terris sunt, a
q u o q u i d e f e c e r u n t q u i d v a l e a n t efficere, tristis r e r u m e x p e r i e n -
tia, e t l a b e s a c d e t r i m e n t a n o s t r o r u m t e m p o r u m d o c e n t . A d h o -
r u m m a l o r u m conspectum, Nos vota Nostra pro c o m m u n i ho-
m i n u m salute ad D e u m effundere n o n intermittimus, nec du-
b i t a m u s e a d e m V o s D e o i n s o l e m n i b u s q u a e a c t u r i estis obla-
t u r o s , a b I p s o p o s t u l a n t e s , u t q u e m a d m o d u m S . G r e g o r i i Ma-
g n i consilio, l a b o r e , c o n s t a n t i a p u b l i c o r u m m a l o r u m vis e t a c e r -
b i t a s e i u s a e t a t e r e s e d i t , ita a d v e r s i f l u c t u s , q u i b u s n u n c m i -
s e r r i m e iacta t u r E c c l e s i a e t h u m a n a Societas, V i r o s a n c t i s s i m o
i n caelis s u f f r a g a n t e , c o n q u i e s c a n t . H a c s p e erecti o m n i a f a u s t a
LITTERAE 451
piis s o l e m n i b u s , q u i b u s o p e r a m d a t i s o m i n a m u r , e t A p o s t o l i c a m
B e n e d i c t i o n e m , s i n c e r a e dilectionis N o s t r a e t e s t e m , Tibi Dilecte
Fili N o s t e r , V o b i s q u e Dilecti Filii s i n g u l i s u n i v e r s i s , p e r a m a n -
ter in Domino impertimus.
D a t u m R o m a e a p u d S a n c t u m P e t r u m die x F e b r u a r i i An-
no MDCccxci P o n t i f i c a t u s N o s t r i D e c i m o t e r t i o .
LEO P P . XIII.
AQUEN. S E U MASSILIEN.
MATRIMONII
Die 9 Augusti 1890.

Sess. 24 c a p . 6 De reform, m a t r .
C O M P E N D I U M F A C T I . Huiusmodi causa die 1 6 Februarii 1 8 8 9

proposita sub dubio, an constet de matrimonii nullitate in
casu: sequenti responso dimissa fuit « Quoad raptum non
constare : quoad clandestinitatem fiat processus per Episco-
pum Lausanen. et Geneven. cum facultate subdelegandi ad
tramites instructionis dandae a defensore vinculi matri-
monii. »
Processu iuxta iussa peracto, die 9 Augusti 1 8 9 0 causa
reproposita fuit sub dubiis, tum a vinculi defensore tum a mu-
lieris patrono communi consensu concinnatis, tam raptum,
quam clandestinitatem pertingentibus.
D E F E N S I O M U L I E R I S . Actricis patronus, ut evincat clande-
stinitatis vitio matrimonium laborare, recolit prae primis,
illud, in Helvetia celebratum esse die 5 Octobris 1 8 6 5 in
cappella S. Iacobi a sacerdote Luder eiusdem cappellae re-
4o2 AQUÉN. SEU MASSILIEN.
ctore et vice parochi fungente in districtu S. Mauritii Agau-

nensis, quo in loco certissime neuter sponsorum domicilium
habebat ceu constat ex omnium testium depositione et ma-
xime ex ipso parochi Agaunensis testimonio, qui ideo in
parochialibus ecclesiae S. Mauritii codicibus retulit, Lazari-
nae cum barone d' Outhoorn matrimonium a se celebratum
fuisse in vim delegationis a Parocho Mantel traditae « en
vu des publicationsj, et de la délégation du curé Mantel de
Vevey. »
Quin dicatur, sin minus ex delegatione sacerdotis Man-
tel, qui erat parochus paroeciae Vevey, matrimonii valorem
subsistere. Quandoquidem ne Vevey quidem domicilium aut
quasi domicilium sponsos habuisse orator contendit; nam ex
concordi testimonio actricis et rei conventi liquet, perdu-
rantibus tribus mensibus, qui a fuga seu raptu usque ad
matrimonium intercesserunt, huc illuc semper vagasse.
Accedit quod ipse baronis vitricus, Petrus Marquet, qui
in privigni auxilium in Helvetiam occurrerat , statim ac
triste eius facinus cognovit, fidem facit quod Alfridus de
una in alteram urbem cum Lazarina iugiter pergebat, quia
timebat ne in iustitiae manus incideret; et ideo non sine la-
bore et difficultatibus sponsos invenire se potuisse.
Quae cum ita sint, orator affirmat quae de domicilio aut
quasi domicilio baronis in oppido Vevey dicuntur , nedum
falsa videri, sed insuper mendacii coarguendum esse paro-
chum Veveyensem qui ausus est asserere, sponsos trium
mensium spatio in Vibisci parochia commoratos fuisse.
Ceterum etsi detur baronem, ad effectum contrahendi
matrimonii, tres menses commoratum esse Vevey; nihil ta-
men causa quasi domicilii proficeret; nam habitatio in ali-
quo loco, quam non comitetur animus ibi permanendi per
maiorem anni partem, canonicum quasi domicilium non in-
ducit et idcirco ad effectum valide contrahendi matrimonium
inutiliter obiicitur. Iamvero quod Alfridus animum non ha-
beret commorandi per maiorem anni partem in oppido Ve-
vey eruitur tum ex testimonio Petri Marquet ab actrice
AQUÉN. SEU MASSILIEN. "453
confirmato, quin ipse Alf r idus contradicere valeret; tum ex

facto quod, vix peracto matrimonio, sponsi Genuam petie-
rint et ibi per tres annos domum habitaverint, quam ante
matrimonii celebrationem Alfridus conduxerat.
Nec melius instauratur matrimonii causa ex implexa illa
delegationis historia, quam narrat sacerdos Gignoux, anti-
quus parochus loci Nyon* nunc vicarius generalis honora-
rius Episcopi Genevensis. Hic namque affirmat, se a domi-
no Guiol, vicario generali Massiliensi nunc defuncto, potesta-
tem verbo tenus accepisse controversum huiusmodi matrimo-
nium celebrandi. Se autem in vim acceptae potestatis cum
expressa subdelegandi potestate ad id muneris substituisse sa-
cerdotem Mantel parochum loci Vevey; qui, cum nollet ad
matrimonii benedictionem ipse procedere , potestatem suam
transfusit in alium, idest in parochum S. Mauritii, qui de-
nique matrimonio adstitit.
Complexam enim huiusmodi historiam a veritate prorsus
aberrare, eique nullam fidem esse praestandam contendit ac-
tricis patronus, primum, quia parochus Veveyensis Mantel
in epistola, qua ad celebrandum Lazarinae et baronis ma-
matrimonium delegabat S. Mauritii parochum , ne verbum
quidem facit de facultatibus a Vicario Guiol mediate vel
immediate habitis; quin imo se proprium sponsorum paro-
chum, ex falsis utique suppositionibus, se praedicat, et qua
talis S. Mauritii parochum delegat.
Ulterius; cum sacerdos Gignoux suis litteris praedicave-
rit huiusmodi delegationem a Vicario Guiol sibi collatam
fuisse coram Petro Marquet; hic rem prorsus negavit.
Imo nedum de data delegatione nil audiisse, nil cognovisse
idem testis affirmat, sed addit se potius audiisse eam fuisse
negatam.
Et huius testis depositionem in magno pretio habendam
esse, quia confirmata fuit testimonio notarii Maurel, qui
rogatus quid ipse sciret de controversa hac Vicarii Guiol
delegatione, respondit se audivisse tum a Reimonet, tum a
Massol d' André qui cum Vicario Guiol de re loquuti fue-
454 AQUÉN. SEU MASSILIEN. (
rant, ipsum petitam delegationem denegasse, quia probe no-

scebat huiusmodi matrimonium a sponsae familia reprobatum
fuisse.
Quae cum ita sint, patet datae a Vicario Guiol delega-
tionis unicum produci testem sacerdotem Gignoux.
Porro si unus testis nullus testis dicitur, etiam in ca-
sibus magis obviis, a fortiori talis iudicandus erit, quando
contra illius asserta duo contrarii testes et scriptum docu- l
mentum, prout in casu, exhibentur ; et multo magis etiam

quando unicus hic testis suspectae fidei sit : quandoquidem
ex testimonio sacerdotis Broglie erui datur Emum Mermillod
quandoque dixisse M. Gignoux a su agir très-légèrement.
Accedit quod delegatio, quae a Guiol data contenditur,
nimis vaga et generalis extitit, et idcirco forte neque nota,,
neque acceptata a delegato, prout iura requirunt. Et insu- '
per neque iuxta terminos, quibus praesumitur data ad exe-
cutionem demandata videtur. Asseritur enim vicarium Guiol
sacerdoti Gignoux vel cuilibet Sacerdoti ab ipso designando
iurisdictionem praebuisse nuptiis benedicendi : vicissim habe-
tur, quod Gignoux neque ipse nuptiis benedixit, neque ipse
parochum designavit qui eisdem benediceret ; sed qui desi-
gnatus fuit, nempe parochus S. Mauritii, potestatem suam
a parocho Vibisci recepit.
Age vero cum « interpretatio favore matrimonii nulla-
tenus locum habeat in matrimoniis quae contrahuntur spre-
tis Ecclesiae solemnitatibus quae de forma requiruntur » iu-
xta ea quae in Florentina Matrimonii 26 Iulii 1854 et
Limana Matrimonii 1 Februarii 1868 penes S. C. C. tra-
duntur; hinc autumat orator nullatenus posse controversi
huius matrimonii validitatem praesumi, sed qua clandestinum
et nullum idem esse omnino reprobandum. i
Gradum post haec faciens patronus ad aliud controver-
!
siae punctum, nempe ad impedimentum raptus, repetit atque
ex integro in sua allegatione inserit, quae hac de re nar-
rat actrix, et cohaerenter deponunt D. Rambert, Emma-
nuel Gavot, Victor B e r t a g n e , Alfridus Laval eiusque uxor
í
AQUÉN. SEU MASSILIEN. 455
Ludovica, quinque nempe testes, quatuor priores de visu,

ultimus de auditu mariti, qui omnes iisdem pene substan-
tialiter verbis describunt subitam puellae aggressionem, op-
pressionem, violentam abductionem, eiusque deliquium, dum
in currum immittebatur. Quae tamen omnia cum in prae-
cedenti causae folio relata fuerint, brevitatis causa heic omit-
tuntur. Cum autem antiquo civili et ecclesiastico iure con-
sentiente, Tridentinum sess. 24 cap. 6 de reform, matr. sta-
tuerit « inter raptorem et raptam, quamdiu ipsa in potestate
raptoris manserit, nullum posse consistere matrimonium ; »
hinc, censet orator, hac etiam de causa, nullum declarari
oportere matrimonium S. Mauritii initum, dum Lazarina in
raptoris baronis potestate adhuc plene manebat. Constat
enim ex actricis assertis, confirmatis ab eius matre, a no-
tario Maurel, ab ipso Petro Marquet, baronis vitrico et te-
stibus de visu, Lazarinam suspicioso animo fuisse continuo
a barone custoditam.
Neque in aliquo pretio haberi valet baronis eiusque amici
Bonifay assertum, nempe Lazarinam per plures dies in coe-
nobium quarumdam monialium in oppido S. Mauritii conces-
sisse , ibique spiritualibus exercitiis vacasse. Hoc siquidem
falsum putidumque prorsus mendacium esse apparet, tum ex
Lazarinae assertis, tum maxime ex concordi testimonio Petri
Marquet, canonici Gignoux et actualis parochi S. Mauritii,
qui factum nedum negant sed impossibile dicunt et compro-
bant. Idipsum confirmat actualis S. Mauritii curio, qui ait,
neque tempore celebrati matrimonii neque postea monialium
coenobium in oppido S. Mauritii extitisse.
Quin ex adverso dicatur Lazarinam in raptum consen-
sisse fugamque seipsam provocavisse. Siquidem cum ex te-
stimonio Lazarinae matris, Aemiliae Gauttier, Christinae
Marcoste, plenissime constet, Lazarinam amore iuvenis Du-
crot captam fuisse, baronem vero aversione iugiter prose-
quutam esse, plane sequitur consensum in fugam coniura-
tionemque Lazarinae cum barone inter aegrae mentis som-
nia esse amandanda. - Quin imo cum qui testes fortuito
4o6 AQUÉN. SEU MASSILIEN. '
fuerunt de Lazarinae abductione, resistentiam puellae, eius

oppressionem violentamque asportationem describant , hoc
ipso consensum eius in raptum explodunt atque elidunt.
Nec instaurari posse argumentum, ex assertionibus Aloy-
sii Bonifay. Nullam enim fidem huic homini accomodandam
esse ait, qui, ut refert notarius Maurel, inimicus est Lazarinae .
ob antiquas familiae inimicitias, qui insuper est socius et
amicus Alfridi, qui, ex testimonio Petri Marquet, baronis vi- t
trici provectaque aetate sua omnino venerabilis , asseritur
capax patrandi delictuosas actiones ipso periurio graviores,
qui in ipsa sua depositione falsum in re gravissima (nempe
quoad libertatem Lazarinae donatam et spiritualia eius exer-
citia ante matrimonium) asserere non est veritus , qui de-
nique iudicem « supplex postulavit ne D. Lazarina unquam
sciret quae ipse Bonifay in audientia deposuerat ».
Nec maior auctoritas adscribi potest sacerdoti Baudin , ¡
utpote qui 11 annos natus erat quum Lazarina abducta fuit
e conventu loci Cabot; et maxime quia confitetur, se pror-
sus ignorare utrum Lazarina raptori restiterit.
Quoad moniales denique observat patronus, eas primum,
contra ipsa elementaría iuris principia, una simul coram iu-
dice apparuisse ab eoque excussas fuisse: et cum deinde ite-
rum, sed singulae seorsim, interrogatae fuerunt, aut in con-
tradictiones incidisse, aut tam vagas et de auditu notitias ,
retulisse, ut eorum depositio frustranea nulliusque valoris fiat.
Quae cum ita sint raptus violentiam in dubium vocari
non posse, orator autumat. At etiamsi, prosequitur, aliquis
de hac re dubitaret, et consentientem Lazarinam habere
mallet; non ideo raptus crimen elueretur. Nam certum est
impedimentum raptus in iure canonico haberi, quoties raptus
adsit « iuxta terminos iuris civilis. » Atqui, ut utar ver-
bis cl. Cuiacii tit. 13 lib. 9 c. De rap. virg., « sumitur ,
hodie quod est in usu, ut qui clam parentibus duxit puel-
lam pro raptore habeatur, etiamsi volentem dixerit; quia
nec velle videtur puella, etiam propter vitium levitatis et
sexus mobilitatem. » Et infra: merito igitur qui seductam
i
duxit clam iis a quibus, uti decebat, petenda erat, pro ra-
ptore habetur, et tenetur poena huius constitutionis. » Idem-
que prorsus repetit Voet ad Pandect. lib. 48 t. 6 n. 4;
Faber Cod. lib. 9 tit. 9; Card. Fuscus conci. 5 v. Rapina.
Haspreet De inst. imp. lib. 4 De matr.* ipseque demum
Card. Riganti ad reg. 49 Cariceli, n. 66* qui ita dilucide
hanc quaestionem proponit : « Sed an raptus committatur
respectu mulieris volentis et consentientis, respondeo, quod
si violentia non intercedat et mulier sui iuris sit, idest ne-
que in potestate parentum, nec sub cura tutorum existat,
raptum non committi communiter tradunt. Versatur igitur
difficultas quando mulier consentit abduci, invitis seu insciis
parentibus aut tutoribus. Et in hac quaestione licet in duas
partes se scindant doctores, attamen sensus tribunalis Sa-
crae Rotae fuit, quod committatur raptus ob iniuriam quae
fit parentibus, seu tutoribus , non obstante consensu mulie-
r i s — Et hanc sententiam priscis etiam temporibus secuta
fuit S. C. Concilii.
Sane cum huiusmodi dubium die 24 Iaunarii 1608 co-
ram S. C. C. esset propositum, nempe, « an raptores mu-
lierum* quae raptui consenserint comprehendantur quoad poe-
nam matrimonii prohibitionem » sequens prodiit respon-
sum : « Concilium Tridentinum procedere etiam muliere
volente, dum tamen sit raptus iuxta terminos iuris civilis,
tam quoad nullitatem matrimonii, quam quoad poenas. »
Notat autem Card. De Luca I. cit. quod ex omnibus Emis
Patribus huic sessioni praesentibus « unus Card. Montisre-
galis existimavit Concilium procedere quoad nullitatem ma-
trimonii, non autem quoad poenas; sed ceteri omnes puta-
runt Concilium sibi vindicare locum etiam quoad poenas. »
Doctissimus hic canonista uti insuper observat, optimo sane
iure S. C. C. sanxisse raptum quoque censeri quando mu-
lier consensit; aliter enim, ait, « istud decretum conciliare
adeo accurate editum remaneret de viento (sic), atque num-
quam vel nimium raro esset verificabile, si esset intelligen-
dum de illo raptu tantum, qui fieret cum violentia positiva. »
458 AQUÉN. SEU MASSILIEN.
Cum autem, in themate, ipsis adversariis fatentibus,
constet, Lazarinam utpote aetate minorem sui iuris minime
fuisse, sed sub matris ac familiae tutela: et cum pariter
exploratum et in confessis existat, matrem ac patruum La-
zarinae eius nuptiis cum barone prorsus dissensisse ; hinc ,
dato et non admisso quod ex partium collusione Lazarinae
abductio contigerit, adhuc tamen iuxta patronum de raptu
constare videretur, et ideo recedendum esse a decisis quoad
hoc punctum putat idque magnopere poscit.
ANIMADVERSIONES DEFENSORIS VINCULI. E X adverso vero
vinculi defensor ad clandestinitatis obicem removendum in
primis considerat a die 15 Iunii 1865, qua abductio conti-
git, ad diem 5 Octobris, qua matrimonium celebratum est,
unam fuisse baronis et Lazarinae curam sollicitudinemque,
validas inire nuptias; et hac una de causa eos in Helvetiam
venisse ibique tamdiu esse versatos , quia ibi facilius finem
suum consequuturos sperabant, ut expresse baro deponit.
Neque ad hunc effectum solus laboravit baro, sed eum
pro viribus adiuvarunt quatuor spectatissimi sacerdotes, de
quibus Emus Mermillod in suis ad S. C. C. litteris am-
plissimum fert testimonium.
Neque inficiandum omnia rite processisse: quandoquidem
parochus Gignoux a Vicario Guiol delegatus cum amplissi-
ma potestate subdelegandi, potestatem suam transfusit in
Veveyensem parochum Mantel. Parochus autem Mantel cum
sacerdoti Luder in scripto documento omnes facultates trans-
miserit, quae sibi datae fuerunt, sequitur quod canonicus
Luder qua legitimus subdelegatus haberi debeat.
Quod si haec delegationis ratio non arrideat, iam alia in
promptu est optima iuxta defensorem responsio : si quidem
dum matrimonium celebrabatur, praesens aderat ipse paro-
chus Gignoux, qui omnia et vidisse et audisse testatur.
Nec refert quod ex Petri Marquet depositione in dubium
revocetur data a Vicario Guiol delegatio , nam , contendit
defensor, nullam huic viro praestandam esse fidem , quia
dum in Helvetia cum privigno versabatur, ut nuptias faci-
AQU EN. SEU MASSILIEN. 459
lins conciliarem, consensit « à passer pour oncle » Lazari-

nae, dum patruus vel avunculus eius minime erat, et (prout
hodie deponit) eam raptam esse sciebat.
Nec pariter movere quidquam potest notarii Maurel au-
ctoritas; nam ipse de relato vel a Lazarinae patruo vel a
patrui Lazarinae amico, refert, Vicarium Guiol dixisse, nul-
lam se ad hoc matrimonium delegationem dedisse, nec huic
negotio unquam se immiscere voluisse. Porro in primis sus-
pecta videtur fons unde haec notarius Maurel hausit : aut
etiam, admissa rei veritate, ex prudentia et timore id di-
xisse vicarium Guiol supponi optime potest; ne scilicet in
poenas incideret, quas lex civilis gallica contra sacerdotes
decrevit, qui matrimonium ecclesiasticum ante civilem ritum
celebrant.
Post haec vero quanti facienda sit obiectio, quod nempe
in commissoria epistola parochi Mantel ad parochum S. Mau-
ritii pro matrimonii celebratione, nulla expressa mentio facta
sit de suscepta a Vicario Guiol delegatione , quisque facile
intelligit. Licet de cetero sustineri verosimiliter possit per
verba « tous les pouvoirs qui sont en ma possession » sa-
cerdotem Mantel non obscure indigitare aliam, praeter ordi-
nariam potestatem, parocho S. Mauritii se committere.
Nec ad existentiam delegationis in dubium revocandam
quidquam facessere putat defensor, quod ex adverso adhuc
obiicitur, nempe sacerdotem Gignoux unicum esse datae de-
legationis testem : ipsum vero potuisse agere « très-légère-
ment » prout, ex testimonio sacerdotis Broglie, ipse Emus
Mermillod olim dixisse fertur. Quandoquidem in primis epi-
stola sacerdotis Broglie, in aestu litis expiscata et extraiu-
dicialis, nihili facienda videtur, praesertim cum ipse Emus
Mermillod, datis ad S. C. C. peculiaribus litteris, eumdem
Gignoux « parochum zelo et prudentia insignem » potius
renunciet.
Quod vero sacerdos Gignoux unicus datae delegationis
testis existat, non nocet. Ex auctoritate enim Barbosae De
off. et pot. Episc, alleg. 32 n, 128* Sánchez Be malr.
lib. 3 disp. 37 n. 5, Mascard conci. 984 scimus « asse-

renti licentiam proprii parochi contrahendo matrimonio re-
quisitam non intervenisse, quando contra eam, opponitur a
tertio, incumbere onus probandi. Ubi enim matrimonium
est contractum, debet probari quod non intervenerit parochus
proprius, nec licentia. » Atqui in themate hanc licentiam
haud intervenisse minime evincitur; nam eam expresse affir-
mât Gignoux, qui eam recepit, et confirmat baro d' Outho-
orn: de ea mentio suboscura forte fit in epistola parochi
Mantel ad parochum S. Mauritii : et si de ea parochus
S. Mauritii in libris parochialibus memoriam non fecit, id con-
tigit ut Vicarius Generalis Guiol poenas a lege civili galli-
ca statutas evitaret. Quod si quis suspicari malit de hac re
in codicibus parochialibus mentionem ideo non dari, quia au-
thentica documenta ad rem"%cientia ablata sunt, temerarius
non videbitur ; nam nonnulla sublata esse, Emus ipse Ordi-
narius dolet.
Admissa vero delegationis veritate , matrimonium iuxta
defensorem ex duplici capite subsistit, tum nempe quia ce-
lebratum est coram legitime subdelegato, tum quia subdele-
gans ipse praesens aderat. - Quod autem legitime subdelega-
tus fuerit sacerdos Luder plane sequitur ex ipsa amplissima
formula qua Vicarius Guiol potestatem suam in sacerdotem
Gignoux transfusit. Quando enim « Ordinarius delegans
subdelegandi facultatem concessit, tenendum est delegatum
inferioris iudicis posse subdelegare » ceu expresse tradit
Sánchez Be matr. lib. 3 disp. 31. Itaque quum Vicarius
Guiol potestatem Gignoux fecerit matrimonio adsistendi vel
per se vel per alium a se designatum, praesentia sacerdotis
Luder legitima procul dubio debet haberi.
Ceterum ipse adstabat sacerdos Gignoux. Et quamvis
obiter et qua spectator ibi esset, tamen eius praesentia, iu-
xta sacramenti vindicent, sufficiens debet censeri, « quoniam
etiam coram parocho cum fraude et dolo ad id vocato, sive
etiam expresse dissentiente ac fugiente aut per vim detento,
seu aures claudente ut non audiret, valide matrimonium
contrahitur; cum eius praesentia seu interventus materialis

sufficiat, consensus autem non requiratur; dummodo tamen
ipse ac testes intelligant, seu intelligere possint. » De Luca
Discep. 26 n. 27 Adn. ad S. Conc. Trid. Quae est etiam
opinio S. Rotae in Romana Matr. cor. Ursino 4 Feb. 1869
penes De Luca Mantissa decis. 5 lib. 14* ubi insuper au-
ctoritas fertur S. etiam C. C, quae in Ciennen. 26 Iu-
lii 1582 statuit « non valere matrimonium si (sacerdos) non
intellexit, nisi affectasset non intelligere », et in Sarzanen.
16 Februarii 1684 declaravit, matrimonium sustineri, etiam-
si parochus non intellexerit verba sponsae, dum tamen de
illius consensu ex aliis signis iuxta iuris communis disposi-
tionem legitime constet. »
At hoc etiam omisso, imo dato quod praesentia sacerdotis
Gignoux, utpote omnino perfunctoria, inutilis evaserit per
se et directe, utilis sin minus facta est indirecte, quatenus
scilicet sacerdotis Luder matrimonio benedicentis auctorita-
tem roborabat per tacitam quamdam ratihabitionem de prae-
senti, quam optime valere ad matrimonii validitatem docet
Sánchez De matr. lib. 3 disp. 35.
Ceterum contendit defensor, quod etiam penitus praescin-
dendo a delegationis quaestione, matrimonium legitimum
debet haberi, quia sacerdos Gignoux ait, sponsos, volente pa-
rocho Mantel, in loco Vevey domicilium suscepisse; matrimo-
nium vero post quinque hebdomodas celebratum fuisse. Porro
cum de commoratione in loco Vevey, saltem per mensem
ante matrimonium constet, ex celebri constitutione ad Ar-
chiepiscopum Goanum consequi, defensor contendit, matrimo-
nium illud validum haberi debere. Defensor enim cl. Per-
rone sententiam protuetur, qua docetur ad quasi domicilium
et parochum proprium pro matrimonio obtinendum non re-
quiri habitationem cum animo ibidem permanendi per ma-
iorem anni partem, sed sufficere ut quis spatio unius men-
sis commoratus in paroecia sit. Quae tamen opinio quanti
facienda sit E E . P P . aestimabunt.
Verum neque heic subsistit sacramenti vindex; sed ultra
462 AQUÉN. SEU MASSILIEN,
procedens argumentosam invocat theoriam, de iis qui cum

matrimonium ineundi ius habent, parochum vero omnino
adire non possunt, ut in Gallus non raro contigit, grassante
elapso saeculo revolutione, valide coram testibus etiam sine
parochi praesentia contrahere certissime valent, prout ex-
presse tradidit Pius VI in epistola ad episcopum Lucionen-
sem anno 1793. Quo posito sic in re nostra argumentatur
sacramenti vindex : divina et ecclesiastica lege inspecta ba-
ro et Lazarina ius certe habebant matrimonium ineundi :
atqui quominus id facerent lege civili prohibebantur in Gal-
lus; Lazarina enim 16 annos nata tunc erat, et ex civili
iure ante annum duodevicesimum a nuptiis absolute arceba-
tur, post duodevicesimum usque ad quintum et vicesimum,
nonnisi de parentum consensu , qui in themate non erat
sperabilis, ad nuptias admittebatur; ideoque ne divina et
ecclesiastica lex frustraretur, et sponsi a iusto iuris exer-
citio prohiberentur, ubilibet extra patriam contrahere pote-
rant, quasi iure vagorum.
Piis de clandestinitatis vitio dictis, ad impedimentum ra-
ptus gradum faciens defensor, in primis observat, S. C.
Concilii semel iam edixisse non constare de raptu; cum au-
tem nil novi hoc in puncto ulterius hodie producatur , id-
circo rationes, quibus a suscepta sententia recedendum sit,
prorsus deesse.
Iustissimam autem fuisse praecedentem S. C. C reso-
lutionem , ex eo evinci quod quinque testes , qui de raptu
testificantur, non sint omni exceptione maiores. Sic e. g.
Emmanuel Gavot in primo examine alia prorsus et oppo-
sita ratione ac in secundo loquitur.
Porro haec diversitas loquendi magis ad actricis inten-
tioni morem gerendum, quam in obsequium veritatis videtur
facta, praesertim cum diversa factorum aestimatio excusari
aut explicari non possit ex diuturno temporis lapsu inter
unam et alteram depositionem et ex diversa testis aetate et
iudicio magis provecto; nam breve tempus unum inter et
alterum examen intercessit.
Ceterum non de raptu, sed de fuga ex condicto, imo ro-

gante et instante praecipue Lazarina in themate agi, pro-
batur 1. ex testimonio Aloysii Bonifay, qui literas se vi-
disse et legisse affirmat a Lazarina ad Petrum Marquet
scriptas, et per amicam famulam, Aemiliam Gautier nomi-
* ne, transmissas. Confirmatur 2. ex publica fama, quae non
tam ex barone, quam ex aliis pluribus indiciis et argumen-
tis originem habuit. Sic sane monialis Maria a SSmo Corde
quae eo tempore penes familiam suam in paroecia Mazar-
gues, intra cuius fines est conventus S. Margaritae loci
Cahot, refert, se tunc audivisse baronem d' Outhoorn per
Aemiliam Lazarinae epistolam misisse.
Idemque affirmant vicarius paroeciae Mazargues, monia-
* lis Rigaud a S. I. Baptista, et Maria a S. Familia. Quae
imo alia indicia de conspiratione ad fugam referunt; nempe
' lumen multa de nocte intempestive accensum in cubiculo
Lazarinae, frustula carnis coram vigilis canis cubili resi-
dua, frequens ac studiosa Lazarinae deambulatio penes illam
viridarii maceriam, per quam deinde abductio seu fuga con-
tigit; quae omnia moniales et alumnae, quae in monasterio
tunc versabantur attente notarunt.
i Quin imo Maria a S. Dominico refert, Lazarinam, post-
quam in Galliam reversa est, dum invisit moniales loci Ca-
' bot, suas olim moderatrices, candide confessam esse, se cum
barone de fuga e conventu saepenumero egisse.
Quibus si adiungantur sibili auditi quo tempore abductio
contigit, non dubium certe signum intelligentiae et coniu-
rationis, - ingressus puellae in coenaculum et subita egressio,
quin cibos gustaret, - ac deinde nullus Lazarinae in litteris
i questus ob passam violentiam nullaque de raptu querela non
matri, non consanguineis, non monialibus, idque per plures
i menses et annos; profecto de raptus existentia dubitari me-
rito potest. Quin dicatur a barone toto eo tempore custodi-
ta ita fuisse Lazarina, ut locus et tempus sine arbitro scri-
bendi ipsi deesset. Quandoquidem id verisimile haud est ,
imo moraliter impossibile videtur, ut baro per tres aut qua-
t
tiior menses usque ad matrimonii celebrationem ita vigilan-

ter obsederit puellam, ut ne ad horam quidem ipsa potuerit
sua libertate uti, et matri aut alii pro lubitu scribere.
Posito autem quod Lazarina in fugam seu raptum con-
senserit, iam de impedimento actum esse defensor iudicat,
nam « raptum qui sub decretum Concilii cadat non habe-
ri , 1. si vir sine dolo mulierem ex condicto abducat,
eo quod tractatus de matrimonio ob parentum oppositionem
non potuerit concludi. 2. Neque verificari raptum si non
vir, sed mulier virum sollicitaverit, ut ab eo abduceretur.
In his duobus casibus dicenda est potius fuga mulieris cum
viro, ut liberius matrimonium contrahant, quam raptus. »
Ita sane Avanzini in ephem. Acta S. S. vol. I p. 54, cu-
ius conclusiones maxime laudat et extollit Ballerini in no-
tis ad Grury De matr. u. 857.
His perpensis, proposita fuerunt diluenda sequentia
Dubia
I. An sit standum vel recedendum a decisis quoad ra-

ptum in casu.
Et quatenus affirmative ad primam partem, negative ad
secundam,
IL An, constet de matrimonii nullitate ex capite clan-
destinitatis in casu,.
R E S O L U T I O . Sacra Congregatio Concilii, omnibus maturo

examini suppositis die 9 Augusti 1890 respondere censuit:
Ad I In indecisis. Ad II Negative (1).
(1) Quaestio eadem, proposita sub dubio an constaret de matrimonii nullitate,

praecipue ob raptum, relata fuit Vol. XXI, 593.
rito -
465
MEDIOLANEN.
MATRIMONII
Die 9 Augusti 1890.

COMPENDIUM FACTI. Quidam Victorius Zacconi, iuvenis

auriga mediolanensis, deperire coepit adulescentulam 16 an-
nos natam, plumariam denticulato et reticulato opere addi-
ctam, nomine Virginiam Pozzi.
Post annum circiter, cum puella viro in amore respon-
disset, de matrimonio agi inter eos coepit. Ferunt autem
acta processus, quod antequam nuptiae celebrarentur tam
Virginia quam eius parentes praemoniti et instructi fuerint
de probabili Victorii impotentia. Nihilominus hac illâve de
causa contigit, ut quod ponderandum maxime erat, omnino ha-
beretur. Et sic die 3 Octobris 1885, Mediolani, in parochiali
ecclesia s. Gottardi nuptiae Victorium inter et Virginiam
initae sunt.
Sed ne duobus quidem elapsis annis, idest die 1 Augu-
sti anni 1887, mulier viri domum improvviso fugit , apud
matrem se contulit, et sine mora actionem nullitatis ma-
trimonii, ex capite impotentiae v i r i , coram utroque foro
instituit.
Causa civilis cito absoluta est; nam laicum tribunal, acta
inspectione in corpore Victorii per peritissimum medicum
chirurgum Achille Turati, die 2 Februarii 1888 sententiam
tulit, qua matrimonium Victorii et Virginiae propter impo-
tentiam absolutam, antecedentem ac perpetuam, viri nullum
et irritum declarabat.
At maioribus difficultatibus causa ecclesiastica haesit.
Nam vir novae inspectionis subesse prorsus absoluteque ne-
gavit, et vix ac non sine labore induci potuit ut coram ec-
clesiastico iudice se sisteret. Uxor autem confessa est, nu-
per libidine abreptam cum alio viro concubuisse, et ideo haud
posse virginitatis experimentum praebere. Denique vero ad
Acta, Tom. XXIII. fase. CCLXXII. 30
466 MEDIOLANEN.
septimam testium manum nonnisi paucissimi ex utraque
parte producti sunt.
Post haec Archiepiscopi!s , qui putabat sententiam in
tanto actorum defectu haud sibi ferre licere , et alioquin
ulteriora comparari minime posse, rem universam S. Sedis
iudicio subiecit, transmittendo acta ad S. C. C.
Ex voto defensoris vinculi penes S. C. Congr. placuit,
peritiam medici Turati examini subiici alicuius peritioris,
scientia et honestate apprime perspecti : et idcirco die 4 F e -
bruarii 1889 rescriptum est exmo 1). Dr. Taedii Venturi
pro examine et zelo. H i c vero perlectis actis, sententiam s u a m
reddidit aiens, Victorium esse ineptum copulae carnali ex vi-
tio insanabili per artis remedia.
VOTUM CANONISTAE. Consultor canonicus praemonuit con-

troversiae fundamentum versari in determinando, an acta
in processu mediolanensis Curiae collecta, talis ac tanti m o -
menti sint, ut plene evincant, matrimonium, ob viri impo-
tentiam antecedentem ac perpetuam, invalidum esse ac n u l -
lum. Ad matrimonii enim dissolutionem ex causa impoten-
tiae procedendum non est, nisi cum maxima circumspectio-
ne et o b t e n t a plena impotentiae probatione, uti testantur
Schmalzgrueber tom. IV p. 2 tit. 15 n. 70, Reiifenstuel
lib. IV tit. 15, aliique Doctores fere omnes, post glossam
in cap. fin. De frig. et Malefic.
Hisce praemissis, actis processualibus maturo examine
perpensis, ait Consultor, prae oculis in primis haberi debet
depositio Virginiae Pozzi; quae iuridice interrogata respon-
dens 14. ac 15 interrogationi sub s a n c t i t a t e i u r a m e n t i affir-
mat, Victorium Zacconi per integrum biennii spatium qua-
libet fere nocte tentasse copulam coniugalem, infelici t a m e n
exitu, cum nunquam perforatio facta fuerit; et addit mulier,
neque m e m i n i illum f udisse semen. I d e m repetit in respon-
sionibus ad 18, 19 ac 26 interrogationem. Neque infirma-
1
MEDIOLANEN. 4G /
tur assertio mulieris per responsionem viri ad 8 interroga-

tionem deponentis : usque a prima condonationis nocte Vir-
giniam f udisse sanguinem a pudendis ob introductionem mei
virilis membri. Nam in aliis responsionibus, uti in quarta
ac ultima, sibimet contradicit fatendo propriam impotentiam.
Victorius in citata responsione joctava deponit se introdu-
xisse virilia in membrum genitale propriae uxoris. Ex hoc
autem non descendit, matrimonium consummasse ; consum-
matio enim intelligitur per copulam perfectam, illam nempe
qua saltem vir seminavit. Hinc ReifFenstuel loc. cit. n. 14
habet, verum adesse impedimentum impotentiae , « si vir,
sive ex proprio, sive mulieris defectu vel omnino non, vel
non intra vas feminae seminare potest, etsi cum illa con-
gredi et vas illius penetrare valeat. » Certum denique in
iure est quod, si coniuges discordes sint, illius iuramentum
retinetur verum, cui ceterae concordant probationes , quae
non consummationem confirmant; iamvero non consumma-
tio matrimonii ex inferius dicendis sat probata apparebit.
Depositio Virginiae Pozzi roboratur testimonio ipsius
matris Mariae, quae cum iuramento in responsione ad 4„,
interrogationem habet : se vidisse Victorium nudum, occa-
sione ebriefatis, et insuper subiecisse eundem iudicio me-
dici qui retulit, Victorium haud esse matrimonio aptum. Qui-
bus cognitis, eadem Maria institit apud matrem Victorii, ne
coniugium celebraretur, quod nullo modo obtinere potuit.
Inito verum matrimonio, ipsum consummatum non fuisse ob
impotentiam praefati Victorii fatetur in responsione ad 5.
interrogationem. Non absimilia deponit mater Victorii, quae
a iudice interrogata n. 8 deponit : sese vidisse filium in in-
fantia, membrumque illius parvum fuisse et uncum. Haec
omnia maiorem vim accipiunt ex attestatione Augustini Rosa
qui, factis Evangeliis, post monitiones de iure super sancti-
tate iuramenti factas, iuramento fatetur, se cognoscere Vi-
ctorium, eiusque parentes a quibus certior factus fuit de filii
impotentia.
Iuridicae depositiones, quas exposuimus, roborandae es-
468 MEDIOLANEN.
sent de iure inspectione corporum utriusque coniugis. Ve-

rum iudex ecclesiasticus non potuit proponere inspectionem
mulieris; haec enim inspectio supervacanea fuisset, cum am-
plius non aderant virginitatis indicia. Nam ipsa mulier fa-
tetur virginitatem amisisse per copulam habitam cum fabro
lignario, habente habitationem domui suae proximam. Idque
fecisse ob sensuales incitationes passas cum viro suo.
Quod factum testatur Victorius in respon. ad 7. interro-
gationem et parentes utriusque coniugis. Omissionem autem
inspectionis mulieris, docent Doctores, nullam facere diffi-
cultatem, quoties constet solidis rationibus impossibile mu-
lieri fuisse, ut cognosceretur a viro. Quae impossibilitas in
tuto forsitan posita esset, si vir cogi potuisset a iudice ec-
clesiastico ad subeundam proprii corporis inspectionem per
peritos ab eodem iudice designatos : quod continuo recu-
savit. Quamvis autem corporalis viri inspectio facta non
fuerit per peritos, a Curia archiepiscopali mediolanensi de-
putatos; nihilominus in actis processualibus habentur atte-
stationes duorum medicorum Stephani Campiglio atque Achil-
lis Iurati. Primus Victorium inspexit, coniugio non adhuc
contracto cum Virginia. Alter inito iam matrimonio, iussu
et auctoritate saecularis potestatis, antequam sententiam
nullitatis contractus civilis proferret.
Medici praefati fide digni atque in arte experti, uti te-
statur Archiepiscopus, interrogationibus de iure factis a iu-
dice ecclesiastico, cum iuramento reponunt, Victorium Zac-
coni, laborare impotentia coeundi ac foecundandi; hanc im-
potentiam esse eidem congenitam, aut saltem matrimonii
celebrationem antecedere; impotentiam esse perpetuam et in-
sanabilem mediis medicis. Quas conclusiones deducunt ex
factis inspectionibus. Votum ab eisdem elaboratum, transmis-
sum fuit ad Archiepiscopum mediolanensem, a quo iuxta in-
structionem habitam a praefato Rmo Defensore Vinculi ex
officio, iterum accersiti fuerunt Achilles Iurati ac Stephanus
Campiglio : qui iuridice interrogati an diligenter examinato
voto doctoris artis medicae Tacchi-Venturi possent testifica-
MEDIOLANEN. 469
ri Victorium Zacconi talibus vitiis affectum esse, quae ex

sententia antedicti Tacchi-Venturi impotentiam extra dubi-
tationis aleam ponerent; clare, explicite ac distincte cum iu-
ramento reposuerunt, Victorium Zacconi talibus organicis
vitiis affectum esse, quae iuxta votum doctoris Tacchi-Venturi
certam faciunt impotentiam eiusdem Victorii. Hoc idem iis-
dem fere verbis deponit Achilles Iurati.
Post haec , sive ex depositionibus iuratis coniugum, eo-
rumque parentum, sive ex attestationibus medicorum medio-
lanensium firmatis ex voto D. Tacchi-Venturi haberi, ut vi-
detur, in casu, solidam ac plenam probationem certae im-
potentiae viri, antecedentis, insanabilis ac perpetuae. Hinc
pronunciandum esset pro nullitate matrimonii. Cum autem
S. C. C. etiam in casibus, in quibus habebatur plenior im-
potentiae viri probatio, uti in causa Burgi S. Domnini 21
Apr. et 25 Aug. 1877 et in Florent. 27 Ian. eiusdem an-
ni, elegit procedere per viam gratiae* relicta via iustitiae.,
consulendo nempe SSmo pro dispensatione matrimonii rati
et non consummati, videndum est an in nostro casu, posita
non consummatione matrimonii, quae ex dictis sat probata
mihi videtur, causae concurrant dissolvendi coniugium ra-
tum et non consummatum. Et inspectis actis processualibus
habemus, impossibilem esse inducere mulierem , ut relicta
domo paterna, penes illam coniugis redeat ad instaurandam
cum proprio viro conviventiam. Imo, ut fatetur Archiepisco-
pus, ex restauratione conviventiae, si possibilis foret, non-
nisi incommoda et scandala orirentur in civitate. Mulier
capta est amore erga alium virum; hinc periculum ne cum
eodem civiliter contrahat, cum, uti superius innuebamus, a
laicali potestate dissolutus fuerit contractus civilis initus
cum Victorio Zacconi.
V O T U M T H E O L O G I . Quaeritur, ait, 1. utrum ex actis Victo-
rii impotentia ita clare resultet, ut certi esse possimus, ma-
trimonium de quo agitur non fuisse consummatum; 2. utrum
adsint gravia motiva, quae animum Sum. Pont. inducere
valeant ad dispensationem impertiendam.
470 MEDIOLANEN.
Licet pro certo habeam Curiam mediolan, omnem adhi-
buisse diligentiam ut processus quantum fieri posset, confi-
ceretur ad tramitem iuris, tamen intelligere nequeo quare
ex officio inductus non fuerit testis vir ille, cum quo pri-
mum rem habuisse testata est Virginia. Neque enim Curiam
latere poterat, ex defectu inspectionis corporalis mulieris,
quantum interfuisse!, ex iurata huius viri depositione digno-
scere, utrum eam virginem reperierit vel secus. Asseruit
quidem Victorii mater, hunc hominem eidem revelasse se
eam iam violatam invenisse; at quis fidem praebeat mulieri
huic, quae in sua depositione continuis se implicat contra-
dictionibus, ut filii sui potentiam maritalem tueatur ? Aliun-
de pronum est intelligere quo tendat haec insinuatio. Si hic
vir eam corruptam invenit, a quo hoc detrimentum passa
est nisi a suo marito? Quamvis in praesenti causa deside-
rentur efficaciores probationes, quae desumendae fuissent ex
utriusque coniugis corporali inspectione, atque septimae ma-
nus iurata depositione, tamen ex actis sufficienter probari
posse autumo absolutam antecedentem et perpetuam Victorii
impotentiam, ita ut in vado ponatur matrimonii inconsum-
matio.
Primum argumentum mihi suppeditat ipsa Victorii agen-
di ratio. Ipse enim, ut ex eius, aliorumque iudiciali depo-
sitione aperte liquet, Virginiam licet infidelem maximopere
avet, nullumque non movit lapidem ut thalamo coniugali eam
reduceret. Iamvero ad hunc finem obtinendum, atque ad vin-
culi coniugalis dissolutionem impediendam, nullum medium
efficacius ipsi praesto esse poterat quam inspectioni corporali
se subiicere a tribus peritis peragendae, a Curia eligendis,
qui, eius potentia ad munia matrimonialia explenda rite com-
perta, atque iuramento confirmata, iudicem induxissent ad
matrimonii sui, cum Virginia contracti validitatem atque in-
dissolubilitatem proclamandam. Quare ergo ab hoc remedio
ad opus suum unice efficaci tantopere abhorruit, ut veneno
sibi vitam tollere, potiusquam nova corporali inspectioni se
subiicere malle asseruerit?
MEDIOLANEN. 471
Haec reluctatio nonne indicio est, sibi i n t i m e p e r s u a s u m

esse per hanc inspectionem magis magisque confirmatam iri
eius impotentiam quae in tribus anteactis inspectionibus pro-
clamata fuerat?
Verum praecipuum a r g u m e n t u m nobis suppeditat corpo-
ralis inspectio a duobus peritis facta, n e m p e a doctore T u r a t i
ante matrimonium, et a medico-chirurgo Campiglio a civili
magistratu ad hoc officium specialiter constituto. Hi enim
unanimiter, praevio iuramento, apud Curiam A r c h i e p i s . af-
firmarunt ex inspectione ab unoquoque eorum facta super
corporis Victorii certo resultasse physicam, innatam, atque
perpetuam eius impotentiam. Verum quidem est inspectio-
nem ab ipsis factam esse extraiudiciabm, at verum insimul
est huiusmodi inspectiones extraiudiciales magnum pondus
semper habuisse apud S. Cong. quando inspectio iudicialis
haberi nequit atque certo ipsi constat de scientia et hone-
state peritorum ut in casu nostro.
Duobus antedictis peritis coniungi debet eximius doctor
Tacchi Venturi, qui a S. Cong. rogatus, ut iudicium pro-
ferret super relationem scripto exaratam a duobus peritis
mediolanenses, confirmavit et ipse, licet sub conditione,
Victorii impotentiam. Nam triplici ex capite ipsi Victorii
impotentiam arguebant, 1. ex extrema tenuitate glandula-
rum seminalium, atque lapidea earum duritie, concidebant
eas incapaces ad semen elaborandum; nempe innata labora-
re atrophia.
Hoc primum argumentum laudatus doctor excludit, quia
innata glandularum atrophia influit in totum corpus, cuius
evolutionem impedit, aliosque characteres praesefert, qui in
Victorio non deprehenduntur. Cui iudicio libenter adhaereo,
quia alioquin explicare nequirem, quomodo tam vehementi
concupiscentiae ardore excitaretur, ut quotidie copulam ma-
ritalem pertentaret.
Secundum argumentum desumebant ex Ipospadia. Hoc
quoque vitium non esse per se sufficiens ad impotentiam
certe asserendam iudicavit; quia tunc solummodo ipospadia
472 MEDIOLANEN.
reddit physice impossibilem immissionem seminis in vagina

feminea, quando meatus uretra resi dit in radice penis. At
ultimum et decretorium argumentum desumebant ex eo quod
per quandam rigidam fimbriam in parte inferiori membri vi-
rilis, erectio eiusdem membri, natura unci, praepeditur. Hu-
ius impedimenti vim recognovit et admisit eximius peritus
in suo voto. Hoc egregii doctoris votum communicatum fuit
duobus peritis mediolanensibus, ut post maturum eius exa-
men , apud Curiam archiep. clare atque explicite declara-
r e t utrum conditiones ab eo requisitae ad impotentiam Vi-
ctorii in tuto ponendam, in ipso reperirentur. Qui unanimi-
ter sub iuramenti fide affirmarunt rem ita se habere.
Ex quo elucet, ipsum peritum Tacchi Venturi cum aliis
duobus convenire in Victorii impotentia admittenda iuxta
illam logicam regulam « verificata conditione, affirmari de-
bet veritas conditionati. » Hisce addi potest sententia tri-
bunalis militaris, qua Victorium ineptum ad militiam decla-
ravit propter defectum debitae evolutionis viriliurn. Haec
omnia simul sumpta asserendi ius praebent, ni fallor, Zac-
coni impotentiam antecedentem, perpetuam, in vado posi-
tam esse.
Inquirendum nunc est utrum duae illae conditiones locum
habeant in casu nostro, quae ad dispensationem obtinendam
requiruntur, nempe matrimonii inconsummatio et grave mo-
tivum, quod animum sponte inducere possit ad dispensatio-
nem concedendam. Iamvero licet in casu nostro desideren-
tur omnes probationes iudiciales quae ad normam iuris re-
quiruntur, tamen ipsa Victorii impotentia a tribus peritis
asserta et iuramento confirmata, sufficit ad omne dubium
rationabile removendum circa inconsummationem matrimonii
iuxta illud « a non posse ad non esse valet illatio. » Tam
igitur certum est matrimonium non fuisse consummatum ,
quam certum est Zacconi non potuisse eum consummare.
Haec eadem satis probata viri impotentia grave motivum
exhibet ad dispensationem impertiendam, quia coniuges con-
tinuo exponerentur periculo Incontinentiae. Neque opponas
MEDIOLANEN. 473
hanc viri impotentiam non fuisse iudicialiter comprobatam,
ac proinde non omne dubium excludi de matrimonii validi-
tate; quo in casu iuxta regulam iuris semper iudicandum
est de valore matrimonii: nam respondet Reiffenstuel, lib. 4
De frig. n. 28, « illud procedere quando matrimonium po-
test consummari et habere suum effectum , bonum scilicet
prolis et remedium concupiscentiae; non item si hoc habere
nequit, prout fit, existente periculo impotentiae. » Aliam
etiam rationem adducit Conscius, De sep. tor. lib. 3 c. 2, ad
notificandum, dispensationem dandam esse in dubio. Tunc
enim, quia agitur de iniuria inferenda, et praeiudicio eidem
sacramento matrimonii directa, contraria procedit regula, ni-
mirum quod in dubio standum sit pro exclusione matrimo-
nii: et viva ratione, quia in foro externo, in quo iudicat
Ecclesia, tolerabilius et honestius est per canonicas leges et
probationes, et iuxta disciplinam Ecclesiae matrimonium
dissolvere, quam nomine et iure matrimonii, occasionem
incontinentiae praebere , et continuum confovere pecca-
tum. »
Aliud motivum est bonum spirituale mulieris. Haec enim
iuvenis futuris suis necessitatibus prospicere volens, alium
virum probum et honestum, ut testatur Archiep. adscivit
qui paratum se praebet ad eam in uxorem ducendam.
A N I M A D V E R S I O N E S D E F E N S O R I S E X O F F I C I O . Laetissimi con-
sultores, ait vinculi Vindex, theologus et canonista, quam-
vis matrimonium irritum affirmare non audeant, ope tamen
apostolicae dispensationis succurrendum esse Virginiae cen-
sent. A s t , ni fallor, omnibus omnino causis potius quam
praesenti quadrai praefatum gratiae remedium.
Etenim primum exulat libellus supplex Romano Ponti-
fici de necessitate porrigendus. Deinde, matrimonii incon-
summatio quae remedio gratiae basim et fundamentum
suppeditat, non magis explorata in themate est, quam ipsa
matrimonii nullitas.
Porro in confessis est virginale Virginiae claustrum re-
seratum esse : et coniuges a die 3 Octobris 1885 ad diem
474 MEDIOLANEN.
1 Augusti 1887 maritali operi incubuisse cunctis noctibus,

neque unquam oppositionem feci, ait Virginia.
Eapropter, si qua Virginiae supersit ex naufragio tabu-
la, ea est matrimonii irritatio ob assertam viri impotentiam.
Sed vero argumenta ad hoc in medium allata, neque proba-
tionem, neque probationis inchoationem constituunt.
Septimae enim manus loco sunt tres testes. Scilicet,
Virginiae et Victorii matres, ac quidam Augustinus Rosa.
En omnes. Peritorum munere funguntur Stephanus Campi-
glio et Achilles Turati. Ille ante matrimonii, quod in di-
sputationem venit, celebrationem, corpus Victorii, quasi di-
cam, ioco lustravit: iste idipsum praestitit laici magistratus
imperio.
Modo dictum peritorum specimen in Victorii corpore ex-
pletum parvipendo non solum, quia extraiudiciale et omni-
bus cautelis ad praecavendas fraudes praescriptis destitutum
est, sed etiam quia vitia « ipospadia con atrofìa ai testi-
coli, » quae tantum commemorat medicus Campiglio, ma-
trimonii consummationi impedimento minime sunt, ut tradit
clarissimus archiater Tacchi Venturi, peritus ex officio ad-
hibitus.
Quo vero ad ea quae renuntiat medicus Achilles Tarati,
idem Tacchi Venturi omnia spernit; consideratione dignam
censet solummodo fimbriam rigidam in parte inferiori penis ;
quatenus anormalitas haec retineri velit apta ad impedien-
dam membri erectionem, neque artis remediis sananda.
Non diffiteor medicos Campiglio et Turati, cognito Ae-
sculapii Tacchi Venturi iudicio, testari uno ore praedictae
fimbriae rigiditatem eam esse, quae coitum impediat. Ast si
vitium adeo enorme medici mediolanenses in corporis Zacco-
ni recognitione speraverunt atque manibus contrectaverunt,
eccur, quaeso, de eo, in primo examine, Achilles Turati non
nisi obiter egit. Stephanus autem Campiglio nullam prorsus
mentionem fecit? Ecquomodo medicus praesertim Campiglio
quatuor post annos recordatur quod flocci fecit in ipsa ex-
ploratione ?
MEDIOLANEN. 475
Huc accedit quod Virginiae agendi ratio inter fabulas

assertam Victorii impotentiam amandat. Videte, in quot la-
queos se involvent, quorum ex nullo se unquam expediet.
Ne credulissimus quidem iudaeus Apella sibi suadet gar-
rullam puellam tam severo ac diuturno silentio protexisse
viri impotentiam prima nocte cognitam ! Virginiam , viro
cupidam, per duos fere annos concubuisse cum viro adeo
inepto ! Imo Virginiae mater iureiurando testatur Virginiam
in domo viri adhuc mansuram, nisi Victorii pater Virginiam
comprimere pertentasset.
Tandem Virginia adiecit : virginitatem amisisse cum fa-
bro lignario. Iam vero faber iste lignarius , teste Victorii
Zacconi matre, quae in toto examine veritatis apprime stu-
diosa apparet, affirmat Virginiam iam tum virginitatis flo-
sculo caruisse. Si Victorius Virginiam intactam ut Miner-
vam dimisit, non video quam ob causam Virginia potius il-
lum fabrum lignarium, quam verum stupri auctorem denun-
tiaverit.
Quibus animadversis, propositum fuit dirimendum
Draforam
An constet de matrimonii nuli i t at e in casu.

R E S O L U T I O . Sacra C. Concilii re disceptata sub die 9 Au-
gusti 1890 censuit respondere : Affirmative.
476
LUCEORIEN. ZYTOMIRIEN.
MATRIMONII
Die 9 Augusti 1890.

S e s s . 24 c a p . 1 De reform
C O M P E N D I U M F A C T I . Iterum redit causa de dispensatione

matrimonii Zytomiriae initi ab Adamo Bronislao Mielesko-
Malinzkiewicz cum Lucia Arcadia Mieleniewska. Cum enim
proposita esset die 10 Septembri 1887 sub as sueta rogationis
formula, S. C. C. rescribendum censuit: « Dilata et confi-
ciatur novus processus, servata forma const. Benedicti XIV
et instr. S. C. C. et iuxta animadversiones conficiendas a
defensore matrimonii ex officio. » Modo vero, novo processu
peracto, cum iterum proponatur causa, summatim species facti
aliaque, quae praecesserunt heic repetuntur.
Adamus et Lucia nuptias inibant die 2 Iulii 1880. Di-
versa erat nupturientibus aetas : nam 50 annos natus erat
vir, 26 mulier; sed mutuus quo flagrabant amor optima
quaeque de eorum coniugio ominabantur. At e contra infeli-
citer contigit, ut discordia inter sponsos cito subreperet,
adeoque excresceret, ut post quinque circiter menses mulier
viro valedixerit, et apud matrem se receperit. Imo post pau-
cos dies Zytomiriensem Ordinarium supplici libello adierit,
postulatum, ut suum matrimonium, nullum ex capite impo-
tentiae declararetur. Affirmabat enim, virum per totum id
tempus consummandi) matrimonio imparem semper fuisse,
licet omni nisu, adhibitis etiam medicamentis, id perficere
contenderet.
Constituto itaque tribunali, primum accersita et exa-
minata est actrix, quae, cohaerenter ad suum supplicem li-
bellum, retulit matrimonium numquam consummatum fuisse
vitio mariti, cuius membrum viribus inertem semper mane-
bat, de qua re usque ab initio ipsa conquesta erat cum ma-
tre, patre, ancilla, et ad ultimum, antequam a viro disce-
deret, etiam cum aliis ; vidisse virum remediis ad reparandas
LUCEORIEN. ZYTOMIRIEN. 477
et excitandas vires quotidie u t i : se autem ab eo nimium

neglectam fuisse, quod quidem ei non semel exprobravit, quin
tamen de impotentiae defectu aperte eum unquam coargue-
rit, nisi per litteras postquam ab eo discessit.
Septem testes ex latere mulieris deinde excussi sunt,
qui quidem eius dicta et confirmarunt et ampliarunt ; nam
de lasciva aut effraenata vita Adami a prima usque iuven-
tute, de acquisito inde forte impotentiae vitio, de publica
fama eius imbecillitatis, de medicaminibus ex excitamentis
ab eo adhibitis ad hunc defectum arcendum, ac demum de
fide adhibenda actricis verbis, unanimi suffragio loquuti sunt.
Quin imo omnes, inter quos eminent mater actricis, sacerdos
Nireziadkowski; et medicus Krzeskowski, sive directe ab
actrice sive de relato amicorum professi sunt se usque ab
initio audivisse virum suis officiis imparem evasisse et ma-
trimonium non esse consummatum.
Vir vero utpote reus in causa vocatus adstitit, et inter
alia retulit se amasse et amatum fuisse ab uxore sua; sed
addit : « Multum apud eam valuit auctoritate inimica mihi
persona sacerdos Nireziadkewski, qui licet fere quotidie
nos viseret, et plena auctoritate gauderet penes D. Malin-
zhiewiczam, non tantum non cooperabatur mutuae concordiae
nostrae, verum etiam contra me clam machinabatur. » Hoc
autem auctore uxorem suam quodam mane petiisse penes
matrem suam pransum duci ; eaque occasione divisionem
contigisse. Postridie certiorem me fecit, ait vir, quod num-
quam ad me reverteretur. Et cum rogatus esset, an, quando
primum ac quoties copulam attentaverit, respondit : « Duo-
bus diebus elapsis post nuptias, postea vero bis tantum ; co-
pulam tamen perficere non potui, ut puto, ob timiditatem
meam et quamdam erga uxorem reverentiam Quum co-
pulam perficere non potuissem, consului medicum Kamieski :
quum vero remedia ab illo praescripta nocuissent mihi, ille
censuit, me esse sanum, quod ipse expertus sum ; habens
omni tempore relationem carnalem cum aliis feminis ; sed
timidus erga uxorem. » Rogatus autem quando et quibus
ì78 LUCEORIEN. ZYTOM1RIEN.
verbis ab uxore sua de impotentia exprobratus esset, ait :

« Uxor mea de hoc certiorem me reddidit per litteras quas
mihi postridie eius diei qua domum meam deseruit, scripsit. »
Conquestus deinde est, quod socrus brevi post filiae nuptias
in domum suam venerit, ibi per aliquot hebdomadas conse-
dere, et praesentia sua difficultates inter sponsos auxerit :
quod insuper prohibitus fuerit ab uxoris dote administranda,
eo quod aere alieno laboraret ; quod grave ipsi fuit et ani-
mos invicem abalienavit. Ac tandem conclusit: « Nihil
habeo addendum, nisi quod certus sum vitam nostram ma-
trimonialem felicem et concordem fieri potuisse, spectatis
nobilibus et optimis qualitatibus uxoris meae, si procul vi-
xissem a personis mihi inimicis, quae pro vocarunt anorma-
lem statum moralem et materialem. Certus sum, hunc pro-
cessum esse iniustum ; nam causam eius, impotentiam meam,
nego. »
Ad septimam manum ex parte sua vir nunciavit non-
nisi quatuor testes se producere posse : qui, cum coram iu-
dice stetissent, actoris sui verba firmarunt dicentes, ei credi
posse, dignum fide esse, aut omnino fidem mereri.
Praeterea curia medicum Galli et quamdam Alexandram
Brantusiewicz ex officio accersivit ad contestanda nonnulla
facta in testimonio actricis eiusque septimae manus asserta,
et quae ad confirmandam impotentiam mariti plurimum pro-
fuissent : at hi, praesertim doctor Galli, evasive prorsus lo-
quuti sunt.
Insuper curavit iudex, ut ex libris rationum officinae
pharmaceuticae desumeretur notula medicamentorum Adamo
praestitorum durante maritali consortio : quae cum esset
exhibita, a quodam consilio medicorum universitatis iudica-
tum est, haec remedia fuisse « praescripta a medico eo fine
ut actionem partium genitalium debilitai ani instaurarent. »
Demum deveniendum fuit ad corporalem utriusque sponsi
inspectionem. At tres medici, qui virum examinarunt, eum
regulariter formatum edixerunt, et ex inspectione « in eo
nihil fuisse repertum, quo impotentia ad copulam perficien-
LUCEORIEN. ZYÏOMIRIEN. 479
dam probetur ; sed simul m i n i m a e impotentiae huius in dicto

viro existendi possibilitatem, prout ibi legitur, negant. »
Pro inspectione autem mulieris electae sunt tres obste-
trices, quae postquam a medico Krseczkowshi instructae de
more fuissent, in domum actricis venerunt, ubi, m a t r e t a m -
quam honesta matrona adstante, Luciani examinarunt, et
deinde retulerunt, hymenem in ea esse intactum, aliasque
quas referebant virginitatis notas in eo quoque inveniri, con-
cludentes coitum carnalem cum viro non habuisse. »
In hoc rerum statu ecclesiasticus iudex Zytomiriensis,
cnusa discussa, censuit haud posse procedi ad matrimonii
nullitatem declarandam ; nam impotentia viri relate ad
uxorem suam haud poterat probari p e r p e t u a : ideoque die 18
Novembris 1882 decretum tulit de triennali experimento.
Quod cum aegre ferret actrix, S. Sedem adiit, et a
SSmo supplici libello petiit, ut suum matrimonium qua ra-
tum et non consummatum benigne dispensare dignaretur.
Die 17 Martii 18S3 r e s c r i p t u m fuit Ordinario, ut processum
tam super non sequuta consummatione matrimonii, quam
super causis dispensationis iuxta formam perficeret.
At paulo post Episcopus respondit, argumenta de non
sequuta consummatione et causa dispensationis inveniri in
processu Zytomiriae instructo pro causa nullitatis, de quo
superius brevis synopsis confecta est ; q u e m idcirco in l a t i n a m
linguam verti iusserat et ad S. O. O. transmitti. Causa pro-
posita tandem fuit die 7 Septembris 1887 : sed dilata fuit
ut supra dictum est.
Modo vero i u x t a instructionem defensoris vinculi iterum
et magis ad iuris amussim confecto examine corporali mu-
lieris, et nonnullis aliis testibus auditis, iterum agitur causa
cum novis consultorum votis et sacramenti vindicis animad-
versionibus.
VOTUM CANONISTAE. In hac quaestione, ait consultor,

sequens proponitur dubium - An si' consulendam SS ilio pro
480 LUCEORIEN. ZYTOMIRIEN.
dispensatione a matrimonio rato* et non consummato. -

Uti patet, heic supponitur inconsummatio, et quaeritur an
sit consulenda dispensatio, ad quam gravissimas requiri causas
monet Schmalzgrueber. Ius eccl. p. 4, tit. 19 et certum
esse non sufficere quamlibet causam, sed omnino gravem
postulari* quia in illis casibus* in quibus obligatio nascitur
ex iure divino* et naturali urgentiora dispensationis motiva
requiruntur.
1. An processuales Tabulae sint rite confectae* seu,
quod perinde est* an nullo inficiuntur substantiali vitio?
2. An certe* saltem moralité?"* resultet virum esse impoten-
tem ad perfectam copulami 3. An revera femina fuerit
et sine dubio intacta* et virgo?
Ad actorum defectus, qui notantur, exploratum est,
eiusmodi causas pertractandas esse iuxta normam ab eccle-
siastico iure traditam « Princeps autem praescripta norma
ad acta eiusmodi conficienda traditur in notissima Bene-
dicti XIV Const. Dei miseratione, Mansella art. 3 cui ad-
ditur Instructio S. C. C. an. 1840. Revera, sicuti non im-
merito observat sagacissimus vinculi assertor, plura sunt,
quae ex praescriptis fuerunt omissa, et quae videntur vali-
ditati officere, praeter testium contradictiones. Verum enim
vero, quum defectus isti seu omissiones substantialia non
destruunt, et sine difficultate condonari possunt, quemadmo-
dum in aliis consimilibus casibus S. Sedes, pia mater, diffi-
cilem non se praebuit, uti notat cl. Mansella « Suprema
S. C. Congregatio passim dispensat ab .accurata cit. Const.
observantia, servata tamen in substantialibus» Propterea
etsi quaedam omissae fuerint praescriptiones, puta de iura-
mento obstetricum, et medicorum, vel de septennario numero
et testium depositionibus, qui videntur in aliquid contradici,
aliisque notatu dignis, haec non infirmant substantialia acto-
rum, cum et viri impotentia et feminae integritas, de qui-
bus praecipue quaerimus, satis moraliter, et physice quoque
discutientur et probentur.
Quod ad potentiam viri attinet, ipse idem sub iuramento
asserit copulam tentasse, nec eam co7i.su/mmare potuisse :

femina e contra iurat per se non stetisse quin copula con-
summaretur. Cum utriusque depositiones non concordent re-
manent probationes per testes ex utraque parte vocatos. Sed
ex istis deponentibus de relationibus inter Adamum et Lu-
ciani non colligitur nisi quaedam animorum alienatio inter
eos, et vix eruitur obscure copulae imperfectionem fuisse
causam dissociationis, cui additur denegatio Luciae solvendi
aes alienum, quo gravabatur Adamus. Sed in Adamo impo-
tentiam, qualiscumque ea fuerit, extitisse ipse fatetur in suo
examine. Pharmacis pariter confitetur se usum fuisse ad se
excitandum, cum membrum eius iners esset; et femina de-
ponit « sanguis post tentatam copulam numquam apparuit »
Testes quoque eadem se audivisse deponunt.
Ex quibus collective sumptis, moralis certitudo innote-
scere videtur, Adamum ad officium coniugale esse impoten-
tem ; et gravis ideo suspicio exoritur de matrimonii validi-
tate, siquidem de essentia est matrimonii, ut coniuges fieri
possint una caro, quod evenire non potest, si inepti sint ad
veram perfectamque copulam. Ita communiter DD. Atqui pro
nunc, seposita validitate, audienda sunt quae ipsi Adamo vi-
dentur favere: verum testes fere nihil de copula deponunt:
ipse vero loquitur de uxoris instigatoribus sibi inimicis, vel
de socru cubiculum separatum assignante etc., quae non vi-
dentur magni esse ponderis, ipsique suffragari. Neque pariter
ei suffragatur iudicium medicorum testantium ipsum robu-
stum esse virum, eiusque organa genitalia sine vitio repe-
riri: « etenim iudicium medicorum, excludens impotentiae,
vitium ex signis externis, est fallacissimwm, quia potest
esse internum... Sed eorumdem iudicium circa impotentiam,
ex defectu externi vitii desumptum nequaquam est atten-
dendum ad excludendum etiam vitium internum »; Coscius
cum aliis Be sep. thor. lib. 3 c. 2. Neque tandem eidem
favet confessio se pluries rem uxoriam habuisse cum alia,
seu cum aliis feminis, sicuti fatetur vir ; nam qui aptus esse
poterat cum muliere corrupta, minime vero potuit cum vir-
Acta, Tom. XXIII. fase. CCIXXII. 31
482 LÜCEORIEN. ZYTOMIRIEN.
gine ; idcirco Lucia deponit viri sui membrum in congressu

fuisse inertem* et inde dignoscimus Adamum, ex debilitate vi-
rium, vas femineum permeare non potuisse. Dictis hucusque
pondus addere videtur ipsius Adami vitae ratio, qui otiosus,
et aere gravatus alieno, uxori solutionem deneganti amorem
denegavit frigidus factus : quisque autem novit quantum
amor mutuus conferat ad maritalem regulariter exercendum
coitum. Zytomiriensis sacri vinculi assértor strenue, et eru-
dite in Adamo potentiam ad coitum inesse contendit, sed
valide Luciae Patronus obiecta solvit ab adversario argu-
menta.
Omnia itaque conspirant, ut in Aclamo Bronislai Mie-
leszko impotentiam existere, saltem morali certitudine, agno-
scamus. Sed remanet adhuc quaerendum an temporanea sit,
an relativa ? Non dubito quin Curia, seu iudices Zytomi-
rienses ante hocce dubium constiterint, et suspensa diffini-
tiva sententia, triennale experimentum, de quo infra, con-
iugibus indixerint.
Prosequitur consultor : Luciae virginitas physice, et
moraliter probatur evidenter per testimonium, iuramenti re-
ligione interposita, obstetricum, medicorum aliorumque qui
omnia ad eiusmodi inspectionem requisita, saltem substan-
tialiter, adimpleta fuisse testantur ; videlicet in Lucia, post-
quam e thalamo recessit, reperiri signa, characteres et ar-
gumenta certa perfectae virginitatis, « et grave argumentum
habetur ex hymenis integritate, qui consistere non posset,
ubi hominis irruptio totum obicem confregisset, ideo ut cor-
rupta virgo sine hymenis laceratione fìngi nequeat, Act.
S. Sedis vol. XVI p. 219. E contra in viro indicia mora-
liter certa habentur impotentiae, qui licet cum uxore con-
dormierit, numquam tamen coniugalem actum consummare,
et perficere potuit. Unde ex processu satis evidenter eruitur
tum inconsummati ex impotentia, tum uxoris virginitas,
quae luculenter demonstratur.
Ast curia Zytomiriensis de impotentiae veritate profe-
cto dubitavit, quam temporaneam* aut relativam fortassis
LÜCEORIEN. ZYTOMIRIEN. 483
existimavit, et hac in hypothesi, abstinens a nullitate con-

iugii declaranda, triennale iussit experimentum. Standumne
erit huic sententiae, an consulendum sit SSmum Principem
pro dispensatione, emam enixe postulat Lucia ?
Consultores theologus, et canonista stant pro dispensa-
tione impetranda. Prior tenet matrimonium valide fuisse
contractum, sed ratum mansisse, et inconsummatum, ideo
locus dispensationi : alter vero admittit impotentiam in viro
esse moraliter certam, sed non iudicialiter, defectu plenae
probationis : nihilominus concludit cum theologo pro dispen-
satione, aut potius pro dissolutione matrimonii, cum nullum
irritumque putet.
Praevia itaque actorum sanatione, quam saepe elargiri
solet ab hac S. C. respondendo ad dubium in themate pro-
positum, existimo consulendum esse SSmum Principem pro
dispensatione, vel dissolutione, cuius potestatem nefas esset
in controversiam revocare. Sed in re tanti momenti causae
iustae, imo gravissimae requiruntur, cum agatur de iure di-
vino, naturali et ecclesiastico indissolubilitatem matrimonii
obfirmantibus, ceu patet ex Trid. sess. XXIV, et ex D.
Thoma, Suppl. 67, 2. In praesenti casu causae graves, et
iustae non desunt. Concesso quod de impotentia cum Zyto-
meriensi curia dubitandum esset, hoc stante dubio, docet
Cosci cum pluribus aliis, lib. 3 c. 2 § 386, « standum est
pro exclusione matrimonii, ea viva ratione, quia in foro
externo... tolerabilius, et honestius est per canonicas proba-
tiones, et iuxta ecclesiae disciplinam, matrimonium dissol-
vere, quam nomine, et iure matrimonii occasionem praebere
incontinentiae. » Propterea, addit cl. Mansella Dis. 111% 35,
« haec S. Congregatio ob hanc principem causam, et forsan
ob hanc unicam, non semel pro dispensatione consuluit... »
Nec minus habet pondus discordia animorum et apathia in-
ducta, et certe percrescens, inter coniuges, et inde impossi-
bilitas conciliationis. Lucia vero propter Adami impotentiam,
quam is forte praenoverat, et medicinis excutere conabatur,
coactae continentiae subiiceretur, cum periculo animae suae.
His adde timorem scandali futuri cum haud ignota, sed vulgata
sit viri impotentia, et consequentem suspicionem de nullitate
matrimonii, idque cedit in magnum damnum commune, sicuti
tenent Corrado, Sánchez, et Card. de Luca. Causae itaque
iustae, et honestae non desunt, ut Pontifex super hoc, de
quo agitur matrimonio rato, et non consummato possit dis-
pensare.
Hisce praenotatis, infirmandam esse patet curiae Zyto-
miriensis sententiam et praevia Actorum sanatione, consu-
lendum SSmum pro dispensatione matrimonii rati et non
consummati* sequenti edoctus exemplo, quod refertur in
vol. XVI Ada S. Sedis pag. 216.
In una Olindensis causa, quae huic nostrae simillima
est, et agitata an. 1883 ad secundum dubium: An sit consu-
lendum SSmo pro dispensatione matrimonii rati* et non con-
summati* S. Congregatio, re disceptata, respondit : Affir-
mative* vetito viro transitu ad alias nuptias* cui responsioni
haec nota subiicitur: « In themate patet S. Congregationem
moralem hausisse certitudinem de inconsummato matrimonio,
sed intactam reliquisse quaestionem de viri impotentia, su-
pra quam non omnem deposuit anxietatem, ceu formula ve-
tito viro transitu, etc. satis innuit. » Acta Sanctae Sedis
vol. XIV* 226.
Cum itaque in nostro themate idem proponatur dubium
ac in Olindensi, idem responsum adhibendum esse censeo,
videlicet : An sit consulendum SSmo pro dissolutione etc.*
respondeo : Affirmative.
Quod si Emis P P . placuerit Adamo imponere interdi-
ctionem nuptiarum novarum absque recursu ad hanc S. Con-
greg, non repugnabo, cum in eo impotentia sit moraliter certa,
sed non item an temporanea, vel relativa, ceu curia suspi-
cata est, triennale experimentum praescribens. Verum inop-
portunum est hoc imponere experimentum, quod hodie haud
amplius imponi solet ab Ap. Sede « Ingravescens enim in
dies populi malitia ab huiusmodi specimine abstinendum
ductum fuit etc. » idque eruitur ex pluribus resolutioni-
bus huius S. Congr., sicuti legimus in vol. XVI Acta S.

Sedis pag. 219.
V O T U M T H E O L O G I . Dubium, ait iste, proponitur solven-
dum : an sit consulendum SS. pro dispensatione in « rato
et non consummato hoc matrimonio Adami Bronislai et Lu-
d a e Arcadiae? »
Sententiae affirmativae strenue se opponit cl. Defensor
matrimonii ex officio, potissimum quia factum principale sci-
licet « non consummatio > illi non constat ; siquidem pro-
cessus pro hac parte in pluribus defuit normae praescriptae
a Ben. XIV in Constit. « Dei miseratione. » Praesenti autem
habetur, cura S. C. C. alter processus correctus, in quo in-
spectio corporis mulieris refertur a tribus obstetricibus iu-
ratis peracta, praevia medici et chirurgi instructione, et ser-
vatis omnino omnibus, quae in praelaudata constitutione
praescribuntur. Et ex hac inspectione concludi posse vide-
tur, Luciam fuisse et esse adhuc integram et intactam,
quia non deest ei vel unum ex indiciis, quibus virginitas
demonstrari solet.
Conspirant insuper cum depositionibus ultimus proces-
sus, testimonia allata in priori, quae etiamsi ut plene iudi-
cialia non habeantur, nihilominus fidem merentur, quia te-
stes sunt omni exceptione maiores et omissio iuramenti a
duobus ex istis, error iudicii tantum fuit, ortus ex eo quod
iuramentum officii iam praestiterunt. - Admitti praeterea ab
Adamo in interrogatione illi facta, et confirmatur iis quae
afferuntur de medicamentis et pharmacis frustra ab ipso
adhibitis, eo fine ut matrimonium consummare possit.
Allegata circa factum « non consummationis > omnia,
ita concordia et coherentia cernuntur ut « dubium rationa-
bile » penitus excludant ; quamobrem sustinendam esse puto,
quoad hanc partem, petitionem actricis, et tenendum pro
certo « matrimonium inter coniuges nunquam fuisse con-
summatum. »
Inter causas iustas dispensationis in matrimonio rato
et non consummato DD. ponunt « impotentiam supervenien-
tem » ante consummationem. Clericatus. loc. cit. num. 45*

Sánchez, disp. XVI n. 6. A fortiori, iusta causa erit si
impotentia praecesserit matrimonium et perseveraret ita ut
certa dici possit.
Ut suum vigorem aliquomodo tueatur Adamus explicat
vana ad copulam tentami na per causas morales ; verum al-
legata per ipsum in hunc finem, nec fidem nec discussionem
merentur, aut contradictoria sunt aut absurda. Neque timi-
ditas, neque éxtasis gaudii paralysim attingens concipi po-
test in viro quinquagenario vegeto et robusto rebus venereis
assuefacto, praesertim cum uxor nullum opponat obstaculum
et placentem amabilemque se praebeat : quod quidem inferri
potest ex eo quod conquesta sit « se deceptam in omnibus
fuisse. » E contra Adamus agnoscit propriam incontinen-
tiam in suo testimonio, quae eius confusio amplificatur in
relatione patroni Luciae, ex qua apparet, continuam eius
lasciviam, a iuventute usque, rem fuisse notissimam. Affir-
matur praeterea ipsum morbo venereo aliquando laborare ;
et causae sunt haec impotentiae eius longe probabiliores illis,
quas ipse recenset, simul cum toto quod de praesentia in
domo socri narratur. Nam socrus ibi mansit per paucas
hebdomadas tantum, et quare non consummavit sive ante sive
post ?
Concludendo igitur dici potest, ex omnibus disputatis
in causa, duo tantum certa et inconcussa manere; scilicet
factum « non consummationis » et Adami impotentia, certa
in se, sed dubia quoad perpetuitatem ; quare salvo meliori
E E . P P , iudicio, ait Consultor, existimarem responsum vix
dari posse in forma solita. Distinguendum videtur inter ius
et factum. Potest absque dubio dispensatio a SSmo. con-
cedi, quia « non consummatio » est certa, et ex hoc solo
capite S. C. interdum procedit. Utrum vero expediat dispen-
sare in casu non ita certum est ; quia tempus cohabitationis
breve fuit - impotentia eius generis non est, quae absolute
insanabilis pronuntiaretur - timor scandali. et peccati, visa
Luciae aetate, non est gravis - neque graves sunt discor-
diae, nisi, decursu annorum, illae valde creverint. Praeterea

neglectu esse non debet, nuspiam in actis apparere docu-
mentum aliquod sive Ordinarii, sive parochi ostendens, re-
conciliationem tentatam fuisse inter sponsos post separatio-
nem - neque habetur ulla declaratio de convenientia dispen-
sationis ab iis, quibus facile esset, secluso omni partium
studio mentem S. C. informare in re tam gravi, qualis est
sanctitas sacramenti matrimonii.
Haec sunt, ait Consultor, quae Emis P P . submittenda
censeo, quaeque proinde humillime submitto, ex quibus fluere
videtur responsum ad dubium « Utrum consulendum SS. pro
dispensatione in casu » nempe « Affirmative » previa rela-
tione ab Ordinario requirenda de convenientia huius conces-
sionis.
ANIMADVERSIONES DEFENSORIS MATRIMONII EX OFFICIO.
Vertente anno 1880, sub die 2 Iulii, Lucia Arcadia in
aetate annorum octo supra viginti constituta matrimoniale
vinculum cum Adamo Bronislay octo et quadraginta annos
nato contraxit.
Sed non diu stetit coniugalis amor: quoniam uxor, di-
vite censu praedita, recusavit negotiorum gestionem viro
committere. Discordiae vero hac de causa inter coniuges
enatae, fastigium imposuit Luciae mater, quae ad novorum
coniugum domum profecta, tota in eo fuit, ut filiam ab ipsis
quoque maritalibus obsequiis praeriperet.
Elapsis autem ab hymenaeo quinque mensibus, die sci-
licet 5 Decembris, Lucia viro valedixit ; die 19 eiusdem men-
sis, causata viri impotentia, irritum proclamavit matrimo-
nium, quod modo contendit validum, sed opere imperfectum
fuisse.
Amplissimus vester senatus hac de re consultus, die 10
Septembris 1887 sapientissime rescripsit : - Dilata et conficia-
tur novus processus, servata forma constitutionis Ben. XIV
et instructionis S. C. C. et iuxta animadversiones conficien-
das a defensore matrimonii ex officio. - Quapropter sinite
iam, Emi Patres, ut novae huiusce ad exitum perductae in-
488 LÜCEORIEN. ZYTOMîRIEN.
quisitionis tabulas aliquantisper contrectem, earumque ex-
pendam pondus.
Ut incipiam a potissimo et unico ferme adversae actio-
nis argumento : specimen in Luciae corpore peregerunt tres
obstetrices, quas inter Tecla Mogilnicka et Alexandra Za-
tuska, in primo etiam processu ad hoc adhibitae.
Iam vero obstetricum Teclae et Alexandrae testimonium
cum in altera huiusce causae disceptatione flocci factum sit,
quia iuramentum minime praeseferant, etiam hodie mane
earum relationem parvipendere debeo. Etenim si primum de-
cipere potuerunt, quia non iurarunt ; deinde paratae fuerunt
peierare potius, quam seipsas mendacii redarguere.
Deinde, in anteactis animadversionibus querebamur ma-
tronae munere, quod immunitatem a studio partium apprime
requirit, functam fuisse actricis matrem. Idipsum lamentatur
hodiernis in comitiis. Matronae enim munus expletum est
ab Alphonsina Dasrkowska, quae una est ex testibus ab
ipsamet Lucia inductis.
Ceterum Alphonsina specie tenus matronae officium su-
scepit. Rogata enim a iudice : « An inspectio obstetricum
te praesente facta sit, singillatim a qualibet obstetrice vel
forsitan ab omnibus simultanee, num illae inter se consilium
inierint... num, praeter illas, aliqua alia persona ibidem ad-
fuerit »? reponit; Ad haec nil respondere possum, cum RE
D O M E S T I C A O C C U P A T A F U I S S E M . . . An et aliae obstetrices ades-
sent nescio, quia T U M T E M P O R I S AD R E M D O M E S T I C A M E T I N -
FANTES ME VERTI. »
Rursum animadvertebamus, obstetrices in prima inqui-

sitione ad actricis explorationem adhibitas, ab uno tantum
medico praedoctas esse. In nova autem inquisitione duo qui-
dem artis medicae cultores obstetrices instruxerunt : at man-
cam imperfectamque tradiderunt instructionem : adeo ut obste-
trices, instructioni inhaerentes, nonnulla de statu membro-
rum genitalium referant, omissa qualicunque aliarum cor-
poris partium consideratione.
Postremo, in altero processu quatuor solummodo testes
ex latere viri excussi fuerant. Complendum proinde, iuxta

B E . VV. mentem, erat septimae manus testimonium. Sed
nova inquisitio non nisi unum exhibet ex parte viri testem.
Quo vero ad dispensandi causas, cum nihil suppeditet
nupera inquisitio, non est cur sive multis sive paucis vos
morer. Ideoque finem impono, ad inscriptum dubium postu-
lans responsum - N E G A T I V E . -
His itaque omnibus aliisque perpensis, definire remissum
fuit E E . P P . quomodonam dimitti posset
Dubium
An sit consulendum SSmo pro dispensatione a, matri-
R E S O L U T I O . Sacra C. C , re disceptata, sub die 9 Augu-
sti 1890, censuit respondere: Affirmative.
-=»-S-©-S-s—=-
A N AGNIN A
IURIUM ET OFFICIORUM CANONICALIUM
Die O Septembris 1890.

Sess. 24, Cap. 1 de ref. m a t r .
C O M P E N D I U M F A C T I . In constitutionibus cathedralis Eccle-

siae Anagninae statutum est, ut in maioribus solemnitatibus,
si Episcopus a celebrando se abstinet, eum suppleat Prae-
positus, qui unica capituli dignitas est ; quod si Praeposi-
tus absit aut impeditus sit, eius vices antiquior canonicus
gerat.
Verum contra capituli statuta usus invaluit, ut in tertia
Paschae et Pentecostes solemnitate, in die S. Stephani, in
secundis vesperis festorum primae classis, quoties Praeposi-
tus primas vesperas celebraverit, antiquior canonicus sacras
functiones peragat, licet praesens minimeque impeditus sit
Praepositus.
490 ANAGNINA
Insuper eaedem constitutiones praefìniunt, ut Praeposito

duplex portio in distributionibus tam ordinariis quam extra-
ordinariis assignetur; simulque ad normam communis iuris
praescribunt, ut quae portio ab absentibus amittitur prae-
sentibus accrescat.
At e contra in processionibus, quoties Praepositus absit,
duplex eius portio ceteris non accrescit, sed tribuitur cano-
nico vices Praepositi gerenti : qui mos usque ad annum 1877
constanter observatus dicitur: - unde licet inferre, inde ab
anno 1877 constantem sin minus hac de re consuetudinem
non obtinuisse. - In funeribus vero, canonico, qui absentem
Praepositum supplet, non tribuitur duplex portio de omnibus,
sed dumtaxat duplex candela sive intorticium.
Denique cum in praesentiarum antiquior canonicus, qui
demens est, coadiutore donatus sit, et in vim Bullae insti-
tutionis coadiutor « omnibus et singulis privilegiis, liberta-
tibus, praeeminentiis, honoribus, favoribus et gratiis, quibus
coadhitus* ratione canonicatus et praebendae praelatorum
utitur, fruitur, potitur et gaudet, uti, frui et gaudere pos-
sit; » quaestio est, utrum loco antiquioris canonici in so-
lemnioris missae celebratione, et in praecedentia in funeri-
bus et supplicationibus succédât canonicus vicedecanus, idest
qui ratione possessionis proximior seniori est, an potius de-
cani coadiutor.
Cum itaque super his non una esset canonicorum mens,
concordi consilio S. C. C. adierunt supplicatum, ut sequen-
tium dubiorum solutio daretur :
« I. An in Cathedrali anagnina canonici antiquioris coa-
diutor, qui ex Bulla gaudet omnibus privilegiis, praeemi-
nentiis et honoribus ad coadiutum pertinentibus, debeat sup-
plere Praepositum absentem vel legitime impeditum in pro-
cessionibus, funeribus et solemnitatibus maioribus, quibus
non intersit Episcopus. »
« Ii. An canonicus antiquior declinare ¡Dossit onus ca-
nendi missam conventualem in tertia solemnitate Paschae,
Pentecostes, S. Stephani, nec non celebrandi secundas ve-
ANAGNINA 491
speras primae classis, quoties Praepositus sit praesens nec

legitime impeditus. »
« III. An canonicus, qui supplet vicem Praepositi ab-
sentis vel legitime impediti in processionibus et funeribus,
ius habeat ad eamdem retributionem, quae eidem Praeposi-
to deberetur si functioni interesset. »
<t IV. An canonicus, qui loco Praepositi absentis vel le-
gitime impediti, canit missam conventualem in solemnitati-
bus maioribus ius habeat ad eleemosynam missae cantatae a
Praeposito solvendam. »
« V. An canonicus qui in vesperis, aliisque functionibus
solemnioribus, praeter missam conventualem , vicem gerit
Praepositi, legitime et habitualiter impediti, ius habeat repe-
tendi aliquam ab eo mercedem pro labore et incommodo. »
Super quibus Episcopus, ad rem rogatus, sententiam suam
ita aperuit:
« Ad 1. Honores sunt dignitatum, et solus canonicus
antiquior primum tenet locum post dignitatem, coadiutores
vero cuiuscumque generis semper ultimum tenuerunt, sive
in choro, sive in functionibus. »
« Ad 2. Quomodo canonicus antiquior potest declinare
onus canendi missam conventualem in tertia solemnitate
Paschatis etc., si, uti praemittitur, usus contrarius invaluit?
Certe non auderem alicui novum onus imponere. »
« Ad 3. Si praepositus est legitime impeditus, in pro-
cessionibus et funeribus percipere debet eam distributionem,
quae ei competit: si vero non est legitime impeditus, in di-
ctis functionibus tunc dividi debet inter omnes canonicos
praesentes ob ius accrescendi, quod in capitulo sancitum est.
Et eo magis quod non pauci ex canonicis antiquioribus as-
serunt, nullam unquam retributionem datam fuisse canoni-
co antiquiori fungenti Praepositi vices, nedum usque ad an-
num 1877. »
« Ad 4. Canonicus antiquior, qui loco Praepositi canit
et applicat missam, si vere est onus dignitati inhaerens, ius
habet ad solam eleemosynam ab ipso Praeposito solvendam. »
492 ANAGNINA
« Ad 5. In vesperis solemnioribus, ob eamdem ratio-

nem expositam in tertio loco, semper et in quocumque casu
canonicus antiquior debet Praeposito supplere, quia onus et
privilegium habet vicem gerere dignitatis : ideoque nullum
ius habet ad emolumentum percipiendum: de quo emolumento
nulla in constitutionibus capitularibus lit mentio. »
Relate ad primum punctum, ubi de iuribus coadiutoris

canonici senioris quaestio est, animadversum fuit ex officio, pro
coadiutore militare in primis ipsas institutionis Bullas in
quibus eidem coadiutori adscribuntur - omnia et singula pri-
vilegia, libertates, praeeminentiae, honores, favores et gra-
tiae, quibus coadiutus gaudet. - Atqui celebratio in maioribus
festivitatibus, quoties Episcopus et Praepositus se abstinent,
nec non praecedentia in processionibus et ' funeribus inter
praeeminentias, privilegia et honores connumerari debent.
Accedit quod praecedentia et celebratio missae in solem-
nioribus diebus, praeter quam honorem, onus insuper et of-
ficium importat. Atqui vulgatissimum est, coadiutorem coa-
diuto in oneribus et officiis semper subrogari, licet non sem-
per subrogetur in honoribus.
At e contra ex lib. 1 Caer. Episc. c. 26 habemus quod
« deficiente prima dignitate. . . . supplebit alter ei proxi-
mus, sive dignitas sit archipresbyter sive canonicus, et sic
deinceps . . . Ubi vero ordines non sunt distincti, duo cano-
nici immediate sedentes post canonicum qui servit, supple-
bunt. » Quae regula, dum valet pro oneribus et officiis , a
fortiori procedit in casu praecedentiae et honorum. Et id-
circo passim et ubique receptum et a DD. sine disputatione
traditum invenitur, ut qui primum de facto occupat stallimi
in choro, sive dignitas sive canonicus sit, ipse, prae ceteris,
primas exerat partes, praecedentiam et honorem assequatur.
Passerinus in cap. Çonsuei. n. 3[De consuet. in VI* Pigna-
telli consul. 35 n. 2 tom. 4* Benedictus XIV Q. 136, Fer-
ANAGNINA 493
raris v. Canonicus art. 10 n. 21 cum pluribus SS. CC. re-

solutionibus.
Iamvero in themate coadiutor canonici senioris haud oc-
cupat eamdem vel proximam coadiuti sedem, sed postremam
quam nempe ad eum ratione possessionis competit, sicut
Episcopus commemorat. Incongruum itaque videretur, hunc
qui ceteris inferior est, ceteros tamen supergredi.
Quin aliquid facessant obiecta Bullae institutionis verba;
nam ea intelligi optime possunt de iuribus et honoribus et
praeeminentiis canonico seniori propriis, qua canonicus est,
idest, ad eum competentibus ratione canonicatus, ceu proprie
cavent institutionis Bullae, minime vero de iis iuribus et
honoribus quae ex antiquitate servitii canonico seniori sunt
acquisita, quae accidentalia sunt, et idcirco coadiutori tri-
bui non possunt nisi cum evidenti antilogia et aperta lae-
sione omnium aliorum canonicorum, qui antiquiores sunt et
longius servitium praestarunt.
Unica exceptio esset si de coadiutore dignitati dato age-
retur; nam tunc, « iuxta celebres resolutiones S. R R . C.
in Patavina 14 Feb. 1615 et 3 Decemb. 1616 et in Ne-
ritonen. 12 Octobr. 1619, haec adest differentia inter coa-
diutores dignitatum et coadiutores canonicorum, quod coa-
diutores dignitatum, uti sedentes in stallo dignitatis, facere
debent functiones spectantes ad dignitatem coadiutam; et e
contra coadiutores canonicorum, utpote sedentes post omnes
canonicos, facere non possunt functiones ad canonicos coa-
diutos pertinentes, nisi in hypothesi, in qua alii desint ca-
nonici. » Ita Benedictus XIV loc. cit.
Relate ad secundum quaestionis caput colligi potest con-
stitutiones cathedralis Anagninae praescriptis verbis statue-
re, ut in maioribus solemnitatibus, Episcopo non celebrante,
Praepositus eum suppleat; et nonnisi in casu quo Praepo-
situs legitime impeditus sit, senior canonicus eum debet sup-
plere. Porro unumquodque capitulum suis statutis stare de-
bet eaque districte observare. Quapropter inolita praxis, ut
senior canonicus celebret in quibusdam maioribus solemni-
494 ANAGNINA
tatibus, licet praesens et expeditus sit Praepositus, utpote

constitutionibus contraria, reprobanda videretur.
Nisi forte in contrarium valeat consuetudo, quae si tem-
pore praescripta sit, prout in themate videtur, ecclesiae sta-
tutis derogare et vim legis legitime nancisci certissime po-
test. De materia enim agitur, in qua iuxta commmunem
DD. sententiam apud Panimol. decis. 1 n. 9 et 19* Rota
cor. Othob. decis. 4 n. 34* attenditur solitum, et in qua
« consuetudo totum facit et unice spectatur. » Baldus in
cap. Cum olim n. 1 De consuet.
Insuper adverti potest solemnitates, de quibus res est ,
et in quibus celebratio seniori canonico reservatur, quamvis
primae classis existant, non primi tamen ordinis sunt, sed
tertii, ut animadvertit Castaldus in prax. Caer. lib. 2 sect.
5 c. 1 n. 2 et seqq. Quapropter dici verosimiliter posset, con-
stitutionibus, in ea parte in qua iubent praepositum in ma-
ioribus solemnitatibus loco Episcopi deficientis celebrare, mi-
nime esse derogatum. Iuxta dicta enim non ageretur de ma-
ioribus solemnitatibus, sed de minoribus.
Ad tertium dubium accedentes, in quo quaeritur utrum
portio quae Praeposito in funeribus et supplicationibus debe-
retur, si interesset, attribuenda sit canonico, eius vices ge-
renti, an non: animadvertendum est, in formula dubii a
capitulo proposita, quaestionem coarctari ad casum praepositi
absentis vel legitime impediti; quae verba minus apte posita
nimiumque limitativa aut equivoci inductiva videntur. Ete-
nim qui abest vel legitime impeditus est, quandoque, ut in
casu infirmitatis, ius habet ad distributiones nedum ordina-
rias, sed etiam extraordinarias. Sed est et alter casus, de
absentia nempe, quae legitima quidem est, sed in qua distri-
butiones amittuntur, ut in conciliarium vacationum trime-
stri. Denique est et casus absentiae illegitimae, de qua
tamen capitulo nihil curae esse videtur et qua de causa
nescio.
His claritatis ergo praenotatis, adiectum fuit, quod si
quaestio sit de ea praepositi absentia, quae ius eius ad di-
ANAGNINA 495
s t r i b u t i o n e m non adimit, iam portio q u a e ad eum competit,

eidem de iure tribuenda est, quin ullae quaestioni locus es-
se possit, ceu et Ordinarius autumat.
At vero in casu absentiae, sive legitimae sive illegitimae,
in quo Praepositus distributiones amittit, canonicus senior,
ut vacantem portionem sibi vindicet, invocare potest prin-
cipium, quod subrogatus in loco et suffectus in honore, emo-
lumenta loco et honori iuncta percipere quoque debet.
At vicissim opponitur clara dispositio cap. 3 Conc. Trid.
sess. 22, qua statuitur, ut distributiones inter dignitates et
ceteros, divinis interessentes, proportionaliter ratione servitii
dividantur, et quae ab absentibus amittuntur, praesentibus ac-
crescant. Quapropter in themate quae a praeposito ob ab-
sentiam amittuntur, non uni seniori, sed omnibus cedere
debent, qui ob parvi illius emolumenti divisionem, ius ex
Tridentino acquisitum habent. Eo vel magis quod primus
locus in funeribus et supplicationibus honorem importat ma-
gis quam onus peculiari aliquo emolumento r e p e n d e n d u m .
In quarto loco, ubi de missa, et in quinto, ubi de ve-
speris aliisque functionibus res est, quaeritur, an senior ca-
nonicus, qui Praepositi loco celebrat, ius habeat, eleemosy-
nam pro missa, et mercedem pro vesperis aliisque sacris
functionibus ab eodem Praeposito repetendi. Sed heic etiam
in formula dubiorum a capitulo proposita quaestio coarcta-
tur ad casum praepositi absentis vel legitime impediti. Qui-
bus terminis minime attingitur alter casus praepositi illegi-
time absentis, et eo minus peculiarissima quaestio de tertia
solemnitate Paschae et Pentecostes ac de festo s. Stephani,
nec non de secundis vesperis, quando Praepositus in primis
ac mane celebravit, quibus in adiunctis idem praepositus
exemptionem ab onere celebrandi ex consuetudine forte ob-
tinuit. Verum, cum de his minime sollicitum videatur ca-
pitulum, quaestio ideo movenda non est et idcirco ad unum
casum praepositi legitime impediti disceptationem cohibetur.
Et hac de re, favore senioris canonici, pro Praeposito
celebrantis, ut ipse congruo stipendio donetur, invocari po-
496 ANAGNINA
test principium, quod « qui sentit onus, sentire debet et

commodum > ex reg. 55 iur. in. VI; quia « secundum na-
turam est commoda cuiusque in eum sequi, quem sequuntur
incommoda » iuxta leg. secundum naturam IO ff. Be
reg. iur.
Cum itaque senior canonicus Praepositum in missae ce-
lebratione aut in vesperis substituat, et eius onus ferat, ae-
quum quoque videtur, ut emolumenta , idest eleemosynam
pro missa et mercedem pro vesperis assequatur. Eo vel ma-
gis, quod Praepositus, cuius proprium esset haec onera ferre,
praebendam obtineat duplo maiorem quam ceteri canonici ;
et ideo sine incommodo possit qui eum substituit rependere.
At vicissim si sermo sit de vesperis « cum semper et in
quocumque casu canonicus antiquior debet Praeposito sup-
plere, quia onus et privilegium habet vicem gerere dignita-
tis, ideoque, sunt Episcopi verba, nullum ius habet ad emo-
lumentum percipiendum, de quo emolumento nulla in con-
stitutionibus capitularibus fit mentio. »
Quo vero ad missam, eadem forte applicari posset
theoria.
Verum hac de re non potest quis non mirari, Episcopum
et capitulum necessaria ad dubii solutionem referre omisisse
utrum nempe pro missa conventuali peculiaris eleemosyna
ex massa distributionum tribuatur, iuxta ea quae Benedi-
ctus XIV in const Cum semper oblatas, et S. C. C. in
pluribus resolutionibus , ut in Äuximana Miss. Coment.
16 Dec. 1820 inculcant, an potius in themate onus consti-
tuat uniuscuiusque capitularis proprium et nullo peculiari
stipendio donatum. Expediens insuper fuisset scire utrum,
in ea ecclesia observetur, quod ceteroquin ius commune prae-
scribit et S. Rit C. decreto diei 12 Nov. 1831 apud Oar-
dellini n. 4669 ad 20 confirmat, ut nempe Missa conven-
tualis, sive cum relativa eleemosyna, sive aliter, iis etiam
diebus applicetur in quibus Episcopus pontificaliter celebrat.
Patet enim quod si singulis diebus et cum relativo ex.
communi massa stipendio missa conventualis celebranda sit,
ANAGNINA 497
canonicus senior, qui loco praepositi missarum solemnia agit,

sicut alius quilibet, qui confratrem absentem in sancto sa-
crificio suppleat, statutam per constitutiones eleemosynam
percipiet, quin aliud quidquam possit aut debeat praesu-
mere.
Nec rem declarat Episcopus in suo Voto, ubi haec ha-
bet: « Canonicus antiquior, qui loco Praepositi canit et ap-
plicat missam, st vere est onus dignitati inhaerens, ius
habet ad solam eleemosynam, ab ipso Praeposito, solven-
dam. »
Quae verba satis obscura s u n t , nec certam proferunt
sententiam. Episcopus enim non audet asserere, nec onus
Praeposito imponere praestandi eleemosynam missae conven-
tualis, nisi in hypothesi quod haec missa sit vere onus di-
gnitati inhaerens. At utrum revera et quo sensu sit onus
dignitati inhaerens praefinire non studet.
His itaque adnotatis, definienda proposita fuerunt quae
sequuntur
Dubia
L An ius et onus supplendi Praeposito absenti vel

impedito spectet ad coadiutorem canonici antiquioris in
casu.
II. An canonicus antiquior declinare possit onus mis-
sam conventualem celebrandi in tertia solemnitate Paschae
et Pentecostes, in festo S. Stephani, nec non secundas ve-
speras praecipiendi diebus, in quibus l^raepositus primas ve-
speras ac mane missam celebravit in casu.
III. An canonicus, qui Praepositum supplet in proces-
sionibus et funeribus, ius habeat ad duplum portionem quae
ad eumdem Praepositum, si interesset, competeret in casu.
IV. An canonicus, qui loco Praepositi legitime impedi-
ti, canit missam conventualem in melioribus solemnitatibus,
ius habeat ad, eleemosynam missae cantatele a Praeposito
solvendam in casu.
Acta, Tom. XXIII. fase. OOLXXII. 32
498 ANAGNïXA
V. An canonicus, qui in vesperis aliisque functionibus

solemnioribus vicem gerit Praepositi legitime impediti * ius
habeat repetendi aliquam ab eo mercedem pro labore in
casu.
RESOLUTIO. Sacra C. Concilii, re discussa sub die 6 Se-
ptembris 1 8 9 0 , censuit respondere : Ad I Negative. Ad II
Ex deductis negative. Ad III In voto Episcopi. Ad IV Affir-
mative* si pro missa conventuali ex massa communi nul-
lum sit assignatum stipendium. Ad V Negative.
EX S. C. EPISC. ET REGULARIUM
LUCANA
DISMEMBRATIONIS PAROECIAE
COMPENDIUM FACTI. In Archidioecesi Lucana duae paroe-

ciales ecclesiae existunt de Montesacrato et de Sextimoriano
appellatae, quae ob utriusque redditus tenuitatem, ad instan-
tiam familiae de Nobili* quae iuspatronatus super Ecclesiam
Montesacrati gaudebat, a f. m. Leone X in vim Bullae diei
1 7 Decembris anni 1 5 1 7 unitae fuerunt.
Plebanus pro tempore modo in una, modo in altera ec-
clesia morabatur: at progressu temporis moram fixit in domo
parochiali Sextimoriani, relicta domo Montesacrati cappellano
curato, qui a Plebano in omnibus dependebat.
Post duo et amplius saecula ex quo haec evenerunt, in-
colae Montesacrati supplicem libellum S. H. O. porrexerint,
petentes ut eorum ecclesia ab illa Sextimoriani dismembra-
retur.
Causa die 1 8 decembris 1 8 6 3 proposita sub dubiis: 1 . A n
et quomodo annuendum sit precibus sive pro obsoluta dis-
membratione* sive pro constitutione Vicarii perpetui porrectis
in casui Et quatenus affirmative, sive ad primam vel ad
LUCANA 499
secundam partem. 2. Quaenam summa pro congrua novi

rectoris* pro ecclesiae manutentione et aliis expensis sta-
tuenda sit in casui Placuit Emis Patribus respondere : Ad
primum'. Negative ad primam partem iuxta votum Archie-
piscopi. Ad secundum: Affirmative in omnibus iuxta votum
Archiepiscopi.
Praestat referre Archiepiscopi votum, qui haec S. Congre-
gationi exponebat: 1. divisionem spiritualem paroeciarum non
modo ob locorum distantiam, sed etiam ob pacem populi Mon-
tesacrati, opportunam esse. 2. Novo parocho titulum et prae-
rogativas Plebani competere, ex eo quod ecclesia Montesa-
crati Plebaniae titulum iugiter retinuit; 3. Plebano pro tem-
pore Montesacrati nihil aliud, quam iuspatronatus Ecclesiae
Montesacrati tribuendum esse; idque ad evitanda dissidia ,
quae aliter timenda essent: 4. tandem quoad redditus nihil
innovandum esse et onera Plebani Sextimoriani relate ad
Montesacratum etiam in posterum eadem remanere, ex eo
quod tam Ecclesiae manutentioni, quam praebendae parochia-
lis constitutioni satis provisum esse putabat.
Relatum rescriptum diei 13 decembris 1863 haud arrisi t
populo Montesacrati, qui idcirco novae auditionis beneficium
imploravit.
Super hoc novo supplici libello requisitus Archiepiscopus
respondit, difficultates tam super Rectoris electione , quam
super congrua ipsi assignanda attendendas haud esse ; ac
proinde consultius fore, ut resolutiones diei 18 decembris 1863
confirmarentur.
Quibus auditis S. H. C. propositis dubiis. 1. An et quo-
modo recedendum sit a decisis in primo dubio ? 2. An et
quomodo recedendum sit a decisis in secundo dubio ? Sub die
31 Martii 1865 utrumque confirmavit sequenti responso:
Ad primum et secundum in decisis.
Tresdecim post annos seu die 16 Februarii 1878 Archie-
piscopus, ad instantiam quorumdam habitantium Montesacrati
mox citatae S. Congregationis sententiam executioni man-
davit haec praescribens : 1. Ecclesia Montesacrati sub titulo
500 LUGANA
S. Ioannis Baptistae, una cum populo ipsi assignato in Vi-
cariam erigitur ad tramitem S. Congregationis decreti. 2.
Electio Vicarii perpetui R. Plebano pro tempore ecclesiae
Sextimoriani referatur : 3. Confinia praedicta Vicariae per-
petuae eadem erunt, quae Ecclesiae Montesacrati usque ab
antiquis temporibus tributa fuerunt : 4. Onera a Vicario per-
petuo eiusque successoribus adimplenda haec erunt; scilicet
Missam pro populo celebrare ; Sacramenta administrare ,
S. Evangelium explanare ; S. catechismum adultis et doctri-
nam christianam pueris tradere ; adsistentiam moribundis
praebere, natorum, mortuorum ac matrimoniorum libros cu-
stodire et cetera munia ac functiones etiam per consuetudi-
nem ipsorum ufficio inhaerentia peragere : Plebanum Sexti-
moriani Vicario Montesacrati, praeter domum, quae modo
a Cappellano Curato habitatur, tradere debere hortum ipsi
domui adnexum et vineam prope Ecclesiam sitam, nec non
sexaginta modia frumenti una cum duodecim vini mensuris
lib. 22,40 in compensationem olei quod eidem praestare debe-
ret: firmis manentibus augmento congruae et reliquis oneribus
archiepiscopali decreto die 19 Februarii 1821 et altero decreto
deputationis ecclesiasticae die 27 Iulii 1835 impositis. Vica-
rium perpetuum, ad tramitem citati archiepiscopalis decreti
diei 19 Februarii 1821 teneri tres Sacerdotes pro functio-
nibus sabbati Sancti, nec non Olea Sancta providere; duo fru-
menti modia, agnum, palmas et candelas distribuere, ceram,
oleum pro lampade, vinum et oleum pro missis praestare.
Exceptis oneribus supra descriptis, Vicario perpetuo impositis
Plebanus Sextimoriani reliquis oneribus satisfaciet quibus in
antecessum tenebatur.
Post haec seu die 26 Novembris 1879 Plebanum inter
et S. Rochi Confraternitatem, in Montesacrato erectam, con-
ventio inita fuit, vi cuius Plebanus, ut se ab omnibus one-
ribus erga ecclesiam Montesacrati susceptis liberaret, annuas
libellas sexaginta persoluturum promiserat, Confraternitas
vero omnibus oneribus et necessitatibus dictae Ecclesiae sa-
tisfacturum spoponderit.
LUGANA 501
Verum cum dicta conventio quinque post annos rescindi

valeret, quinquennio elapso, Confraternitas initae conventio-
ni valedixit et rem Sextimoriani Plebano significavit. At
hisce non obstantibus, cum Plebanus contra decretum anni
1821, loco libellarum 1 7 1 , 7 3 , annuas libellas 60 persolvere
praesumeret, Montesacrati Vicarius S. Congregationem adi-
vit de Plebani agendi ratione questus movens , simulque
petens, ut ad dissidia et scandala praecavenda ad decus ec-
clesiae Montesacrati promovendum et ad pacem concordiam-
que inter utriusque ecclesiae fideles fovendam absoluta di-
smembratio decerneretur, et cuilibet paroeciae illa beneficii
pars assignaretur, quae 'ante unionem cuique competebat.
Idque obtenturum pro certo habebat, ex eo quod a Leonis X
Bulla eruitur Sextimoriani plebaniae matricitatis ius haud
competere, sed ecclesiae Montesacrati unitam fuisse ad in-
stantiam familiae de Nobili quae, ut supra dictum fuit, iu-
spatronatus super hanc ecclesiam gaudet.
Acceptum libellum S. Congregatio ad Archiepiscopum
transmisit ipsi indicens ut, auditis interesse habentibus, ani-
mi sui sensus aperiret.
Archiepiscopus, eo quo par obsequio, S. Congregationis
iussa faciens, respondit, summam a Plebano Sextimoriani
Ecclesiae Montesacrati solvendam decreto executoriali prae-
fici haud potuisse , quia ipse nullum mandatum ad hoc a
S. Congregatione acceperat : elapso quinquennio a conven-
tione inter Plebanum et Confraternitatem inita, controver-
sias Plebanum inter et Vicarium ortas fuisse, quae compo-
ni haud valuerunt: dismembrationem a Vicario imploratam
rem utilem quidem esse, sed difficilis executionis ob inge-
rentiam quam auctoritas civilis in bonis ecclesiasticis ex-
ercet.
Audita Archiepiscopi informatione, auditisque Plebani de-
ductionibus, qui preces et rationes a Vicario pro dismembra-
tione porrectas, utpote veritate destituías, in nullo pretio ha-
bendas esse pro viribus contendebat; S. Congregatio iterum
Archiepiscopo mandavit, ut praevio diligenti examine ex-
§02 LUCANA
pensarum annuarum pro manutentione et conservatione E c -

clesiae Montesacrati eiusque Sacrarii, campanilis ac sacro-
rum Sacramentorum , rem componere curaret et summam
pro congrua ecclesiae Montesacrati constituenda a Plebano
solvendam praefigeret. Quod si compositio obtineri haud va-
luisset, utriusque partis documenta ad S. Congregationem
transmitteret. Curis ad pacem conciliandam in irritum cessis,
Archiepiscopus mandatis S. Congregationis faciens, litigan-
tium documenta transmisit, simulque retulit, annuas expen-
sas pro Ecclesia de Montesacrato Summam lib. 238 pertin-
gere. Iisque satisfieri partim lib. 156 a delegatione Eccle-
siastica Parocho de Montesacrato assignatis: partim lib. 60
a Plebano de Sextomoriano persolvendis in vim conventionis
cum Confraternitate S. Rochi anno 1879 initae: partim tan-
dem praestationibus, ad quas usque ab anno 1753 ipsa S. Ro-
chi Confraternitas sese obligaverat, ut expensis contribueret,
quae pro ecclesiae manutentione sacrisque suppellectilibus
reficiendis requiruntur.
Relate vero ad utriusque ecclesiae congruas retulit, con-
gruam Plebani de Sextomoriano minorem esse eâ qua Paro-
chus de Montesacrato gaudet: illam siquidem annuas libellas
450, hanc vero lib. 558 pertingere.
Quibus acceptis sapientissimo Emorum Patrum iudicio pro-
posita fuerunt diluenda sequentia
Dubia.
1. An sit standum vel recedendum a decisis die 18 De-
cembris 1863 et die 31 Martii 1865, quoad dismembrationem
parocchiae de Montesacrato ab illa de Sextomoriano in casu?
Et quatenus aiflrmative ad primam partem, negative ad se-
cundam. II. An et quaenam summa, a Plebano de Sextomo-
riano persolvenda favore ecclesiae de Montesacrato constituen-
da sit in casu?
RESOLUTIO. Hactenus expositis ad trutinam revocatis, Sa-
cra Congregatio Episc, et Reg. sub die 22 Martii 1889 se-
quens prudentissimum responsum dedit : dilata et ad mentem:
LUCANA 503
mens est : ut Archiepiscopus statum reddituum onerumque

utriusque ecclesiae transmittat, una cum schemate circa mo-
dum, quo implorata dismembratio effici valeat.
Ad tramitem rescripti mox citati Archiepiscopus transmisit
prospectum status tam activi, quam passivi Ecclesiae de Se-
xtomoriano una cum redditibus et oneribus ad fabricam dictae
ecclesiae spectantibus, nec non prospectum praestationum ,
quae favore Parochi de Montesacrato statutae fuerant, prout
a denunciationibus occasione postremae S. Visitationis 1886
porrectis eruebantur. Animadvertit insuper ad instantiam Pa-
rochi de Montesacrato oneribus ipsius congruam gravantibus
additas fuisse lib. 85 pro missis pro populo celebrandis, item-
que lib. 50 pro festo S. Titularis, ceu pro Plebano de Sexto-
moriano notatum fuerat.
Praeter haec observat concordiam obtineri non posse,
quia ex una parte Parochus de Montesacrato exigit ut utris-
que ecclesiis redditus restituantur, quas unaquaeque eccle-
sia ante unionem percipiebat, vel sin minus ut statuta fa-
vore fabricae suae ecclesiae summa non minori ea , quam
fabrica de Sextomoriano percipit, reliqui redditus ita divi-
dantur, ut beneficium de Montesacrato redditum pro sexta
parte maiorem percipere debeat. Ex parte vero Plebani
Sextimoriani refert, hunc promptum esse ad tradendas tot
canones livellares, quot requiruntur ad redditum efforman-
dum, quo Parochus de Montesacrato in praesentiarum fruitur.
Tandem quoad schema ab ipso transmittendum circa mo-
dum quo implorata dismembratio ad effectum perduci valeat,
Archiepiscopus existimat non esse recedendum a sententia a
S. Congregatione die 18 decembris 1863 ad rem prolata, tum
ob rationes ab Archiepiscopo, tunc temporis, adductas, tum
etiam quia timendum esset ne patroni se ingerere praesume-
rent. Hinc autumat tam beneficio, quam fabricae de Mon-
tesacrato tot redditus tribuendus esse, quot requiruntur ad
efformandam summam quae a Plebano de Sextomoriano usque
adhuc persoluta est. Ita tamen ut ii redditus assignentur,
qui in oppido Montesacrati existunt.
504 LUCANA.
Res ita se habebant, cum Parochus de Montesacrato

novum supplicem libellum S. Congregationi porrexit enar-
rant a Curia archiepiscopali sibi denegatam fuisse faculta-
tem examini subiiciendi libros Sacrarum Visitationum, quae
ante annuum 1886 peractae fuerunt, et contendens denun-
ciationem sive reddituum , sive onerum a Plebano Sexti-
moriani ad S. Congregationem trasmissam a veritate alienam
esse. Qua de re petebat, ut onus Archiepiscopo imponeretur
transmittendi ad S. Congregationem in copia conformi do-
cumenta, quae in archivio tum Archiepiscopali, tum paro-
chiali Sextimoriani reperiuntur, quaeque statum, indolem
et fundos beneficii indicant, nec non acta ss. Visitationum,
quae ad praesens et ad praeteritum saeculum referuntur.
Hisce parochi de Montesacrato precibus perlectis, S. Con-,
gregatio Archiepiscopo 'significavit, non posse r e d d i t u u m u t r i -
que Parochiae spectantium quantitatem cognosci, nisi decem
vel forsan quindecim annorum media examini subiiciatur.
S. Congregationis mandatis obtemperans Archiepiscopus,
sub die 7 Ianuarii 1890 scripsit ex novis disquisitionibus erui
redditum Plebaniae de Sextomoriano ab expensis immunem
ad lib. 744, 79; redditum vero Parochiae de Montesacrato
ad lib. 452,95 quotannis ascendere , ac proinde diversum
esse ab eo, quod occasione ss. Visitationum pastoralium de-
nuntiatus fuerat.
Omnibus rite expletis, solvenda proposita fuerunt duo du-
bia superius descripta.
V e r u m S. C o n g r e g a t i o E p i s c , et R e g u l . die 7 M a r t i i 1 8 9 0
post m a t u r u m examen, respondere censuit: Adi. reformato
dubio: An et quomodo Ecclesia de Montesacrato una cum
territorio dismembranda sit, ut in paroeciam erigatur in
casu? Negative. Ad IL Affirmative pro annua summa, quam
nunc recipit; et eximendum esse Vicarium ab onere appli-
candi Missam pro populo, nisi Archiepiscopo constiterit, pa-
rochum ante decretum diei 16 Februarii 1878 duas pro po-
pulo missas, quavis die festo, celebrare.
805
D E C R E T U M quo nonnullae praecipiuntur normae quoad cordis et c o n s c i e n -

tiae intimam manifestationem superioribus faciendam in coenobiis m u -
lierum aut v i r o r u m .
Quemadmodum omnium rerum humanarum, quantum-

vis honestae sanctaeque in se sint; ita et legum, sapienter
conditarum, ea conditio est, ut ab hominibus ad impropria
et aliena ex abusu traduci ac pertrahi valeant; ac propter-
ea quandoque fit, ut intentum a legislatoribus finem
haud amplius assequantur; imo et aliquando, ut contra-
rium sortiantur effectum.
Idque dolendum vel maxime est obtigisse quoad leges
plurium Congregationum , Societatum aut Institutorum
sive mulierum quae vota simplicia aut solemnia nuncu-
pant, sive virorum professione ac regimine penitus lai-
corum; quandoquidem aliquoties in illorum Constitutio-
nibus conscientiae manifestatio permissa fuerat, ut facilius
alumni arduam perfectionis viam ab expertis Superioribus
in dubiis addiscerent ; e contra a nonnullis ex his intima
conscientiae scrutatio, quae unice Sacramento Poeniten-
tiae reservata est, inducta fuit. Itidem in Constitutionibus
ad tramitem ss. Canonum praescriptum fuit, ut sacra—
mentalis Confessio in huiusmodi Communitatibus fieret
respectivis Confessariis ordinariis et extraordinariis ;
aliunde Superiorum arbitrium eo usque devenit, ut sub-
ditis aliquem extraordinarium Confessarium denegaverint,
etiam in casu quo, ut propriae conscientiae consulerent,
eo valde indigebant. Indita denique eis fuit discretionis
ac prudentiae norma, ut suos subditos rite recteque quoad
peculiares poenitentias ac alias pietatis opera dirigerent;
sed et haec per abusionem extensa in id etiam extitit, ut
eis ad Sacram Synaxim accedere vel pro lubitu permiserint,
vel omnino interdum prohibuerint. Hinc factum est, ut
506 DE
CRE
TUM
huiusmodi dispositiones, quae ad spiritualem alumnorum

profectum et ad unitatis pacem et concordiam in Com-
munitatibus servandam fovendamque salutariter ac sa—
pienter constitutae iam fuerant, haud raro in animarum
discrimen, in conscientiarum anxietatem, ac insuper in
externae pacis turbationem versae fuerint, ceu subdito-
rum recursus et querimoniae passim ad S. Sedem inter-
iectae evidentissime comprobant.
Quare SSmus D. N. Leo divina providentia Papa XIII,
pro ea, qua praestat erga lectissimam hanc sui gregis
portionem peculiari sollicitudine, in Audientia habita a me
Cardinali Praefecto S. Congregationis Episcoporum et
Regularium negotiis et consultationibus praepositae die
decimaquarta Decembris 1890 omnibus sedulo diligen-
terque perpensis, haec quae sequuntur voluit, constituit
atque decrevit.
I. Sanctitas Sua irritat, abrogat, et nullius in poste-
rum roboris declarat quascumque dispositiones Constitu-
tionum, piarum Societatum, Institutorum mulierum sive
votorum simplicium sive solemnium, nec non virorum
omnimode laicorum, etsi dictae Constitutiones approbatio-
nem ab Apostolica Sede retulerint in forma quacumque,etiam
quam aiunt specialissimam, in eo scilicet, quod cordis et
conscientiae intimam manifestationem quovis modo ac no-
mine respiciunt. Ita propterea serio iniungi Moderatoribus
ac Moderatricibus huiusmodi Institutorum, Congregatio-
num ac Societatum ut ex propriis Constitutionibus, Di-
rectoriis ac Manualibus praefatae dispositiones omnino
deleantur penitusque expungantur. Irritat pariter ac delet
quoslibet ea de re usus et consuetudines etiam imme-
morabiles.
IL Districte insuper prohibet memoratis Superioribus
ac Superiorissis cuiuscumque gradus et praeeminentiae sint
ne personas sibi subditas inducere pertentent directe aut
indirecte, praecepto, consilio, timore, minis, aut blanditiis
DECRETI M 507
ad huiusmodi manifestationem conscientiae sibi peragen-

dam; subditisque e converso praecipit, ut Superioribus maio-
ribus denuncient Superiores minores, qui eos ad id inducere
audeant; et si agatur de Moderatore vel Moderatrice Gene-
rali denunciatio huic S. Congregationi ab iis fieri debeat.
I I I . Hoc autem minime impedit quominus subditi
libere ac ultro aperire suum animum Superioribus valeant
ad effectum ab illorum prudentia in dubiis ac anxieta-
tibus consilium et directionem obtinendi pro virtutum
acquisitione ac perfectionis progressu.
IV. Praeterea firmo remanente quoad Confessarios ordi-
narios et extraordinarios Communitatum quod a Sacrosancto
Concilio Tridentino praescribitur in Sess. 25 Cap. 10 de
Begul. et a S. M. Benedicti Xl F statuitur in Constitutione
quae incipit " Pastoralis curae n Sanctitas Sua Praesules
Superioresque admonet ne extraordinarium denegent sub-
ditis Confessarium quoties, ut propriae conscientiae con-
sulant, ad id subditi adigantur, quin iidem superiores ullo
modo petitionis rationem inquirant, aut aegre id ferre
demonstrent. Ac ne evanida tam provida dispositio fiat,
Ordinarios exhortatur, ut in locis propriae Dioeceseos, in
quibus Mulierum Communitates existunt, idoneos Sacer-
dotes facultatibus instructas designent, ad quos pro Sa-
cramento poenitentiae recurrere eae facile queant.
V. Quod vero attinet ad permissionem vel prohibi-
tionem ad sacram Synaxim accedendi Eadem Sanctitas Sua
decernit, huiusmodi permissiones vel prohibitiones dum-
taxat ad Confessarium ordinarium vel extraordinarium
spectare, quin Superiores ullam habeant auctoritatem hac
in re sese ingerendi, excepto casu quo aliquis ex eorum
subditis post ultimam Sacramentalem Confessionem Com-
munitati scandalo fuerit, aut gravem externam culpam
patraverit, donec ad Poenitentiae sacramentum denuo
accesserit.
VI. Monentur hinc omnes, ut ad Sacram Synaxim
508 DECRETUM
curent diligenter se praeparare et accedere diebus in

propriis regulis statutis; et quoties ob fervorem et spi-
ritualem alicuius profectum Confessarius expedire iudica-
verit ut frequentius accedat, id ei ab ipso Confessario
permitti poterit. Verum qui licentiam a Confessario obti-
nuerit fréquentions ac etiam quotidianae Communionis,
de hoc certiorem reddere Superiorem teneatur; quod si
hic iustas gravesque causas se habere reputet contra fre-
quentiores huiusmodi Communiones, eas Confessario mani-
festare teneatur, cuius iudicio acquiescendum omnino erit.
VII. Eadem Sanctitas Sua insuper mandat omnibus
et singulis Superioribus Generalibus , Provincialibus et
Localibus Institutorum de quibus supra, sive virorum, sive
mulierum ut studiose accurateque huius Decreti disposi-
tiones observent sub poenis contra Superiores Apostolicae
Sedis mandata violantes ipso facto incurrendis.
VIII. Denique mandat, ut praesentis Decreti exem-
plaria in vernaculum sermonem versa inserantur Consti-
tutionibus praedictorum piorum Institutorum, et saltem
semel in anno, stato tempore in unaquaque Domo, sive
in publica mensa, sive in Capitulo ad hoc specialiter con-
vocato alta et intelligibili voce legantur.
Et ita Sanctitas Sua constituit atque decrevit, con-
trariis quibuscumque, etiam speciali et individua mentione
dignis, minime obstantibus.
Datum Romae ex Secretaria memoratae S. Congrega-
tionis Episcoporum et Regularium die 17 Decembris 1890.
I. CARDINALIS VERGA PRAEFECTUS
f ER. ALOISIUS EPISCOPUS CALLINICEN. Secretarius.

50V)
EX S. RITUUM CONGREGATIONE
R E S C R I P T U M quoad missas celebrandas in Ecclesia, ubi asservantur c i n e -

res s. Aloisii G o n z a g a , vel in aliis ecclesiis per totam octavam s o l e -
mnitatis, occasione tertii labentis S a e c u l i ab eius pretiosa morte (1).
ROMANA
Die 18 Ianuarii 1891.
T e r t i o i a m l a b e n t e s a e c u l o , e x q u o A n g e l i c u s I u v e n i s Aloi-
s i u s G o n z a g a o b m i r a m vitae i n n o c e n t i a m p a r i c u m p o e n i t e n t i a
s o c i a t a m , p r e t i o s e m o r i e n s i n c o n s p e c t u D o m i n i a d caelestia r e -
g n a feliciter m i g r a v i t , tanti diei n a t a l i s c e n t e n a r i a s o l e m n i a i n
U r b e a d S a n c t i Ignatii p e r octo c o n t i n e n t e r d i e s i n s t i t u e n t u r , u b i
virginales sancti Iuvenis cineres s u m m a religione a s s e r v a n t u r .
U t v e r o e x t r i n s e c a e s o l e m n i t a t i e c c l e s i a s t i c u s q u o q u e r i t u s ac-
cedat et m a g i s m a g i s q u e pietas foveatur erga h u n c caelestem
studiosae iuventutis Patronum, E m u s et R m u s D n u s Lucidus
M a r i a P a r o c c h i E p i s c o p u s a l b a n e n s i s i n A l m a U r b e Sanctissi-
mi Domini Nostri Leonis XIII vicarius, ab e o d e m Sanctissimo
D o m i n o N o s t r o h u m i l l i m e expetivit, u t s i n g u l i s e n u n t i a t a e Octa-
v a e d i e b u s , n e m p e a die v i g e s i m a p r i m a a d d i e m v i g e s i m a m -
o c t a v a m Iunii i n c l u s i v e , h o c a n n o i n p r a e d i c t a E c c l e s i a m i s s a e
o m n e s d e S a n c t o Aloisio G o n z a g a p r o p r i a e c e l e b r a r i v a l e a n t .
I n s u p e r E m u s e t R m u s D n u s e u m d e m S a n c t i s s i m u m Domi-
n u m N o s t r u m s u p p l e x r o g a v i t , u t e i u s m o d i p r i v i l e g i u m cuilibet
E c c l e s i a e vel O r a t o r i o c o n c e d e r e d i g n a r e t u r , u b i t r i d u a n a s o -
l e m n i a vel d i e v i g e s i m a p r i m a Iunii c u m d u a b u s s e q u e n t i b u s
vel alia die a u t t r i b u s aliis d i e b u s a R e v m o loci O r d i n a r i o de-
s i g n a n d i s i n h o n o r e m i p s i u s angelici I u v e n i s p e r a g e n t u r .
S a n c t i t a s p o r r o S u a h a s p r e c e s a m e infrascripto Cardinali
S a c r a e R i t u u m Congregationi praefecto relatas p e r a m a n t e r ex-
c i p i e n s , p e t i t u m M i s s a r u m p r i v i l e g i u m b e n i g n e i n d u l g e r e di-
g n a t a est, e x c e p t a , q u o a d m e m o r a t a m O c t a v a m , die Nativitatis
S . I o a n n i s B a p t i s t a e , i n q u a c o m m e m o r a t i o d e S a n c t o Aloisio
a d d i p o t e r i t i n c u n c t i s Missis p r o E c c l e s i a t a n t u m S . I g n a t i i :
(1) L i t t e r a e quibus i n d u l g e n t i a e v a r i a e concessae s u n t pro eadem occasione

r e l a t a e f u e r u n t pag. ¿37 h u i u s v o l u m i n i s .
S10 EX S. C. RITUUM
p r o c e t e r i s v e r o E c c l e s i i s s i v e Oratoriis, u b i vel d i e v i g e s i m a -
p r i m a Iunii c u m d u a b u s i n s e q u e n t i b u s , a u t alia d i e vel t r i b u s
aliis d i e b u s p o s t p r a e f a t a m d i e m v i g e s i m a m p r i m a m Iunii, a r e s p e -
ctivo O r d i n a r i o d e s i g n a n d i s , t r i d u a n a m e m o r a t a a g a n t u r sole-
mnia, exceptis Dominica p r i m a sacri Adventus et Duplicibus
p r i m a e classis q u o a d Missam s o l e m n e m , ac Duplicibus s e c u n d a e
c l a s s i s q u o a d l e c t a s ; M i s s a C o n v e n t u a l i vel P a r o c h i a l i officio
diei r e s p o n d e n t e n u n q u a m o m i s s a , q u a t e n u s o n u s a d s i t e a m ce-
l e b r a n d i : servatis Rubricis. Contrariis n o n obstantibus quibus-
cumque.
C. CARD. A L O I S I - M A S E L L A , S. R. C. Praefectus.
L . f S.
D E C R E T U M Beatificationis e t Canonizationis v e n . S e r v i Dei Ioannis M a r -

tini Moye, sacerdotis ab exteris missionibus et fundatoris sororum a
providentia.
Q u u m d e c i m o q u a r t o K a l e n d a s S e p t e m b r i s a n n i 1886 S a n -
ctissimus D o m i n u s Noster Leo P a p a XIII iam benigne indul-
sisset, u t d e d u b i o s i g n a t u r a e C o m m i s s i o n i s i n t r o d u c t i o n i s C a u -
s a e p r a e f a t i S e r v i Dei I o a n n i s M a r t i n i M o v e a g i ' v a l e r e t i n
S a c r o r u m Rituum Congregatione ordinaria absque interventu
e t v o t o C o n s u l t o r u m , etsi n o n d u m e l a p s u m e s s e t d e c e n n i u m a
praesentatione Processus, ordinaria auctoritate constructi, s u p e r
f a m a s a n c t i t a t i s vitae, v i r t u t u m e t m i r a c u l o r u m , n e q u e i p s i u s
S e r v i Dei s c r i p t i s a d h u c r i t e p e r q u i s i t i s e t e x a m i n a t i s ; E m u s e t
R m u s D n u s C a r d i n a l i s R a p h a e l M o n a c o L a Valletta E p i s c o p u s
Ostiem e t V e l i t e r n . h u i u s c e C a u s a e p o n e n s , a d i n s t a n t i a m R e v .
Patris Francisci Xaverii Cazenave procuratoris generalis Semi-
narii parisiensis Missionum ad exteros, eiusdem C a u s a e Postu-
latoris, a t t e n t i s p o s t u l a t o r i i s Litteris p l u r i u m V i r o r u m ecclesia-
stica p r a e s e r t i m d i g n i t a t e i n s i g n i u m , i n o r d i n a r i i s S a c r a e R i t u u m
C o n g r e g a t i o n i s Comitiis, s u b s i g n a t a die a d V a t i c a n u m habitis, se-
q u e n s d u b i u m d i s c u t i e n d u m p r o p o s u i t , n i m i r u m : « An sit si-
gnanda Commissio introductionis Causae in casu, et ad effe-
ctum de quo agitur ? » Emi et R m i P a t r e s S a c r i s t u e n d i s R i t i b u s
praepositi, o m n i b u s m a t u r o e x a m i n e perpensis, auditoque R .
EX S. C. RITUUM 511
P . D . A u g u s t i n o C a p r a r a S . Fidei P r o m o t o r e , q u i s e n t e n t i a m
s u a m v o c e e t s c r i p t o protulit, r e s c r i b e n d u m c e n s u e r u n t : Affir-
mative seu signandam esse Commissionem, si Sanctissimo pla-
cuerit. Die 18 D e c e m b r i s 1890.
Quibus omnibus Sanctissimo Domino Nostro Leoni Pa-
p a e X I I I p e r i n f r a s c r i p t u m S e c r e t a r i u m f i d e l i t e r relatis, Sancti-
tas Sua rescriptum Sacrae Congregationis r a t u m h a b e n s pro-
pria m a n u signare dignata est Commissionem introductionis
C a u s a e v e n . S e r v i Dei I o a n n i s M a r t i n i M o v e p r a e d i c t i . Die 1 4
I a n u a r i i 1891.
C. C a r d . A L O I S I - M A S E L L A , S. R. C. Praefectus
L. % S.
D E C R E T U M Beatificationis e t Canonizationis ven. Servae Dei luliae B i l -

liart fundatricis congregationis sororum beatae M a r i a e Virginis.
I n s t a n t e R e v m o D . R a p h a e l e M a r i a Virili Antistite U r b a n o ,
C a u s a e Beatificationis e t C a n o n i z a t i o n i s p r a e f a t a e v e n . S e r v a e
Dei l u l i a e Billiart p o s t u l a t o r e constituto, a me i n f r a s c r i p t o Car-
dinali S a c r a e R i t u u m C o n g r e g a t i o n i P r a e f e c t o a t q u e h u i u s c e
C a u s a e p o n e n t e i n o r d i n a r i i s S a c r a e i p s i u s C o n g r e g a t i o n i s Co-
mitiis, s u b s i g n a t a die a d V a t i c a n u m habitis, s e q u e n s d u b i u m
p r o p o s i t u m fuit, n i m i r u m : An sententia Iudicis a Revmo Epi-
scopo Namurcensi delegato super cultu ven. Servae Dei prae-
fatae non exhibito, seu super paritione Decretis sa. me. Ur-
bani Papae VIII sit confirmanda in casu, et ad effectum de
quo agitur? E m i et R e v m i P a t r e s s a c r i s t u e n d i s R i t i b u s p r a e -
positi, o m n i b u s a c c u r a t e p e r p e n s i s , p o s t a u d i t u m v o c e e t s c r i p t o
R . P . D . A u g u s t i n u m C a p r a r a S a n c t a e Fidei P r o m o t o r e m , r e -
s c r i b e r e c e n s u e r u n t : Affirmative seu sententiam esse confirman-
dam. Die 18 D e c e m b r i s 1890.
Facta p o s t m o d u m de his Sanctissimo Domino Nostro Leoni
P a p a e XIII p e r s u b s c r i p t u m Secretarium fideli relatione, San-
Si 2 EX S. G. RITUUM
ctitas S u a R e s c r i p t u m S a c r a e C o n g r e g a t i o n i s r a t u m h a b e r e e t
c o n f i r m a r e d i g n a t a est. Die 1 4 I a n u a r i i 1891.
C. CARD. A L O I S I - M A S E L L A S. R. C. Praefectus.
L. * S.
VINCENTIUS NUSSI -S R. C. Secretarius.
D E C R E T U M Confirmationis Cultus ab immemorabili tempore praestiti ser-

vae Dei sor. lustinae F r a n c u c c i Bezzoli Ordinis sancti Benedicti bea-
tae nuncupatae.
A d i n s t a n t i a m R e v . Dfii Victorii P i a z z e s i p o s t u l a t o r i s con-

stituti C a u s a e s u p r a d i c t a e , q u u m E m u s e t R m u s C a r d i n a l i s Aloi-
sius Macchi [eiusdem Causae p o n e n s in ordinariis Sacrae Ri-
t u u m C o n g r e g a t i o n i s Comitiis s u b s i g n a t a die a d V a t i c a n u m h a -
bitis, s e q u e n s D u b i u m d i s c u t i e n d u m p r o p o s u e r i t , n i m i r u m : « An
» sententia Iudicum ab Illifw et Rmo Domino Aretino Episcopo
» delegatorum super cultu ab immemorabili tempore praestito
» praefatae Servae Dei, seu super casu excepto a Decretis
» sa. me. Urbani Papae VIII, confirmanda sit in casu et ad ef-
» fectum, de quo agitur? » E m i et R m i P a t r e s S a c r i s t u e n d i s
Ritibus praepositi, o m n i b u s m a t u r o e x a m i n e perpensis, post au-
d i t u m R . P . D . A u g u s t i n u m C a p r a r a S a n c t a e Fidei p r o m o t o r e m ,
rescribendum censuerunt: Affirmative, seu sententiam esse con-
firmandam. Die 18 D e c e m b r i s 1890.
Quibus per infrascriptum Secretarium Sanctissimo Domino
N o s t r o L e o n i P a p a e X I I I relatis, S a n c t i t a s S u a R e s c r i p t u m Sa-
c r a e C o n g r e g a t i o n i s r a t u m h a b u i t e t c o n f i r m a v i t . Die 1 4 I a n u a -
rii 1891.
C CARD. ALOISI-MASELLA, S. R. C. Praefectus.
L . % S.
VINCENTIUS NUSSI -S. R. C. Secretarius.
513
L I T T E R A E apostolicae Sanctissimi D. N. L e o n i s X I I I ; de iuribus Archiepi-
scopi bariensis et privilegiis magni P r i o r i s Basilicae s. Nicolai.
P r a e c l a r a i n t e r m o n u m e n t a , q u a e m a i o r u m p i e t a s iii Italia
excitavit, m e r i t o c e n s e t u r s a c r a B a r i e n s i s A e d e s i n h o n o r e m
c o n d i t a s . Nicolai E p i s c o p i M y r e n s i s , cui s t u d i u m t u e n d a e f i d e i
in Nicaena Synodo explicatum, aliaeque virtutes egregiae iustam
m e r u e r e a p u d p o s t e r o s v e n e r a t i o n e m . - N o b i l e m h u i c A e d i fe-
cere famam c u m artis o r n a m e n t a et opera a n t i q u a m testanda
f i d e m , t u m m a x i m e ipsius sancti Episcopi reliquiae, q u a s e x
Asia advectas, idem t e m p l u m osservai, et signa indubia p r a e -
s e n t i s opis, q u a m c o n s t a n t e r e x p e r t i s u n t Barii c i v e s e t alii
q u o t q u o t c o l e n d i m a g i s q u a m v i s e n d i s t u d i o illuc a c c e d u n t . Q u o
f a c t u m est, u t Basilica h a e c n o n m o d o c i v i u m e t a d v e n a r u m e
tota Italia q u a m p l u r i u m , s e d et p e r e g r i n o r u m e dissitis c o n f l u e n -
t i u m o r i s f r e q u e n t i a et r e l i g i o n e c e l e b r e t u r . - Qui e t i a m p l u r e s
e x P r i n c i p i b u s , q u i B a r i u m t e n u e r u n t i n ditione s u a , n o m i n a -
tim q u e r e x Siciliae R o g e r i u s , q u o i n s t r u c t i o r e s s e t o p i b u s e t
a d v e r s u s h o m i n u m i n i u r i a s tutior, m u l t a e i d e m m u n i f i c e tri-
buerunt.
I n p r i m i s v e r o R o m a n i Pontifices p r a e d e c e s s o r e s N o s t r i ,
p r a e s e n t e U r b a n o I I q u i T e m p l u m c o n s e c r a v i t , illud p r o s e q u u t i
s u n t favore suo, in tutela et patrocinio h a b u e r u n t immediato,
q u o d n u n q u a m fuit s a e c u l i s v o l v e n t i b u s i n t e r m i s s u m , a c P r i n -
c i p u m m e r i t i s liberaliter p r a e m i a r e p e n d e r u n t , insignia e l a r g i e n -
t e s privilegia i n d u l g e n t i a p r o p e s i n g u l a r i . - A t v e r o n e q u e h a e c
privilegia, n e q u e p a t r o c i n i u m civilium i m p e r a n t i u m efficere p o -
tuerunt, ut aedes sacra et Capitulum ab ordinaria Pastoris, qui
Dioecesi p r a e e s t , i u r i s d i c t i o n e e x i m e r e t u r . C o n s t a t i m o t u t e l a m
i p s a m a S u m m i s P o n t i f i c i b u s nullo medio, s i v e i m m e d i a t e s u -
sceptam, n o n eo valere, ut locus aut coetus aliquis e x e m p t u s
sit a b O r d i n a r i i i u r i s d i c t i o n e , nisi e x e m p t i o d i s e r t e e x p l i c a t e q u e
s e u , ut de i u r e dicitur, dispositive c o n c e s s a sit. - P l u r i e s q u i d e m
d e e x e m p t i o n e Basilicae B a r i e n s i s c o n t r o v e r s i a e e x c i t a e s u n t ,
e t a d A p o s t o l i c a e S e d i s i u d i c i u m d e l a t a e ; a t s a c r a Consilia P a -
Tom. XXIII, fase. OCLXXIII. 33
514 LITTERAE
t r u m C a r d i n a l i u m , q u a e S u m m i Pontificis n o m i n e h u i u s m o d i
iudiciis p r a e s u n t , i t e r u m i t e r u m q u e a d v e r s u s e x e m p t i o n i s a d -
s e r t o r e s p r o n u n t i a r u n t , e a s q u e s e n t e n t i a s Pontificia s a n c t i o f i r -
m a v i t . - N i h i l o s e c i u s et in p r a e s e n s c o n t e n d i t u r , illud fuisse in-
d u l t u m q u o d r e v e r a n u n q u a m c o n c e s s u m fuit, e t p e n e p u b l i c i
c r i m i n i s loco h a b e t u r , facta a p u d s a c r a s , q u a s d i x i m u s , Con-
g r e g a t i o n e s e x p o s t u l a t i o . E o d e m u m d e v e n t u m est a q u i b u s d a m ,
ut non m o d o Archiepiscopi Bariensis auctoritatem spernerent,
s e d e t s u p r e m a m , o r d i n a r i a m , i m m e d i a t a m R o m a n i Pontificis
p o t e s t a t e m r e i i c e r e n t i n e a c a u s a , q u a e a d e c c l e s i a s t i c a m iuris-
d i c t i o n e m pertinet, r e b u s q u e m e r e s p i r i t u a l i b u s c o n t i n e t u r . -
Quae exinde oborta s u n t et a d h u c oboriantur scandala, defiere
m a g i s q u a m m e m o r a r e p r a e s t a t . Satis sit i n n u i s s e , o b t e n t u t u e n d i
privilegia illius Basilicae e t Cleri, q u a e o p i n i o n e q u o r u m d a m
n o n v e r i t a t e n i t u n t u r , g r a v i t e r laesa fuisse d e b i t a e o b e d i e n t i a e
officia, e t s u p r e m a m R o m a n i Pontificis p o t e s t a t e m i n c o n t e m -
p t u m et invidiam vocari.
E q u i d e m i n h a c t a n t a rei g r a v i t a t e , officio N o s t r o v i d e r e n t u r
d e e s s e , nisi o m n i n i t e r e m u r o p e , h u i u s c o n t e n t i o n i s f l a m m a m
restinguere, et cavere ne qua in posterum instaurandi certami-
nis detur occasio. Itaque e re esse c e n s u i m u s s u p r e m a Nostra
a u c t o r i t a t e definire p e r L i t t e r a s h a s c e N o s t r a s , q u a e m u t u a sit
i u r i u m et officiorum ratio i n t e r O r d i n a r i u m B a r i e n s e m , et Ba-
silicam s . Nicolai e i u s q u e m a g n u m P r i o r e m , C a p i t u l u m e t
Clerum.
Q u u m a u t e m n o n p a u c a sint, d e q u i b u s a m b i g e n d i o m n i s
e s t ratio s u b l a t a , r e c o l i m u s i m p r i m i s , s a c r a m C o n g r e g a t i o n e m
d e c r e t o r u m S y n o d i T r i d e n t i n a e i n t e r p r e t u m q u a e s t i o n e s diri-
m e n t e m a l i a s alio t e m p o r e sibi p r o p o s i t a s , p r o b a n t i b u s N o b i s
vel D e c e s s o r i b u s N o s t r i s , h a e c s t a t u i s s e q u a e infra s c r i p t a
sunt :
N o n c o n s t a r e , B a s i l i c a m S . Nicolai e i u s v e m a g n u m P r i o r e m ,
Capitulum et Clerum exemptos esse ab ordinaria Archiepiscopi
Bariensis iurisdictione, a d e o q u e eidem Archiepiscopo o r d i n a r i u m
i u s e s s e p e r a g e n d a e visitationis p a s t o r a l i s i n B a s i l i c a m , eccle-
sias eidem unitas, M a g n u m P r i o r e m virosque praedictos, eos-
q u e Synodi dioecesanae adesse oportere : - Archiepiscopo, ac,
s e d e vacante, Vicario capitulari privative facultatem c o m p e t e r e
a p p r o b a n d i c o n f e s s a r i o s , s a c r a s f i d e l i u m h o m o l o g e s e s i n Basilica
excepturus, ac presbyteros qui Sanctissimum Viaticum m a g n o
LITTERAE 51S
P r i o r i , C a n o n i c i s et Clero Basilicae a d m i n i s t r e n t : - N e m i n i licere

in eo templo a b s q u e Ordinarii venia, s a c r a s h a b e r e conciones
a u t publicare indulgentias, aliasque gratias spirituales: - Non
p o s s e m a g n u m P r i o r e m c o n c e d e r e l i t t e r a s dimissorias Clericis
e i u s d e m Basilicae, s e d e o s q u i s a c r i s initiari velint, illas d e b e r e
ab Archiepiscopo accipere: - m a g n u m Priorem, Capitulum et
C l e r u m Basilicae t e n e r i s a c r i s p o m p i s , q u a e p r o c e s s i o n e s a u -
d i u n t , i n t e r e s s e , s o l i q u e m a g n o P r i o r i licere a b iis a b e s s e , Ar-
c h i e p i s c o p a l i s e d e v a c a n t e : - In o r d i n e p r o c e d e n d i , etsi s e d e s
v a c e t , o p o r t e r e C a p i t u l u m S . Nicolai p r i m a s c o n c e d e r e Capitulo
C a t h e d r a l i s E c c l e s i a e : — Ab e a d e m C a t h e d r a l i E c c l e s i a t e n e r i
C a p i t u l u m S . Nicolai, e t i a m s e d e v a c a n t e , olea i n f i r m o r u m ac-
cipere.
V i c i s s i m p r o n u n c i a t u m fuit: a d m i t t e n d o s e s s e a b A r c h i e p i -
scopo adolescentes idoneos, quos m a g n u s Prior poposcerit in
Basilicae m i n i s t e r i u m , n o n t a m e n p l u r e s q u a m triginta, o p e r a m -
q u e d a t a m a b i i s d e m Clericis q u i i n Basilicae f a m u l a t u p e r trien-
n i u m fuere, t r i e n n a l e s e r v i t i u m i u r e c o n s t i t u e r e a d effectum or-
d i n u m s u s c i p i e n d o r u m . — Q u o d v e r o a d s a c r a m e o r u m d e m cle-
r i c o r u m o r d i n a t i o n e m attinet, s t a t u t u m est, e o s a m a g n o P r i o r e
s i s t e n d o s e s s e A r c h i e p i s c o p o , e t h u i c i u s e s s e illos rite e x a m i -
n a n d i , q u i n t a m e n p o s s i t r e p e l l e r e nisi e x c a u s a , c a n o n i c o i u r e
probata.
I a m v e r o q u a m v i s h i s c e o m n i b u s p l e n a v i s c o n s t e t a c stabile
r o b u r , q u i p p e definita s u n t , c a u s a p l a n e cognita e t Pontificia
sanctione communita, attamen ne qua supersit vera aut praetexta
ratio ambigendi, tergiversandi, detrectandae frustrandaeve re-
r u m recte iudicatarum exequutionis, Nos ex plenitudine Aposto-
licae potestatis, q u a e nullis p r a e g r e s s i s actis n u l l a q u e h u m a n a
a u c t o r i t a t e m i n u i a u t c i r c u m s c r i b i potest, p r a e d i c t a s d e l i b e r a t i o -
n e s confirmantes, d e c e r n i m u s ac d e c l a r a m u s Basilicam Barien-
s e m S . Nicolai e i u s q u e m a g n u m P r i o r e m , C a p i t u l u m e t C l e r u m
m i n i m e e x e m p t o s e s s e a i u r i s d i c t i o n e O r d i n a r i i illius civitatis,
i m o e i d e m s u b e s s e ; n e c m a g n u m P r i o r e m u l l a m h a b e r e iuris-
d i c t i o n e m q u a s i e p i s c o p a l e m i n e a m B a s i l i c a m vel loca a t t i g u a ,
v e l e c c l e s i a s u n i t a s , n e q u e e i licere q u a v i s r a t i o n e i m p e d i r e i n
iis locis iurisdictionis O r d i n a r i i e x e r c i t i u m .
Ad haec decernimus ac d e c l a r a m u s :
I . M a g n o P r i o r i i u s e s s e m o d i c a e coercitionis i n s u u m cle-
r u m ; atque hinc p o s s e i p s u m directe o m n i a iubere, q u a e a d
516 LITTERAE
i n t e r i o r e m Basilicae d i s c i p l i n a m , cleri o r d i n e m a c functionum*

t e m p u s p e r t i n e n t , i d e o q u e i n t r a B a s i l i c a e a m b i t u m e t i n levio-
r i b u s c u l p i s a e q u a s d e l i n q u e n t i b u s p o e n a s infligere, m a n e n t e
t a m e n i n r e l i q u i s , e t i a m q u o d a d p u n i t i o n e m attinet, o r d i n a r i a , ,
s i v e , q u a t e n u s o p u s sit, a S e d e A p o s t o l i c a d e l e g a t a A r c h i e p i s c o p i
plena et incolumi potestate.
II. N o n licere A r c h i e p i s c o p o m a g n u m P r i o r e m c e n s u r i s illi—
g a r e n e q u e B a s i l i c a m s u b i i c e r e i n t e r d i c t o , nisi p r i u s a b A p o s t o -
lica S e d e v e n i a fuerit i m p e t r a t a .
III. F a s e s s e m a g n o P r i o r i , i n t r a Basilicae a m b i t u m , Pontifi-
c a l i b u s i n s i g n i b u s uti, i u x t a p r i v i l e g i a a S u m m i s P o n t i f i c i b u s in-
d u l t a , a t q u e e x t r a e c c l e s i a m iis uti i n d u m e n t i s q u a e roehetus e t
manteleta d i c u n t u r , n o n t a m e n mozzeta : i t e m licere e i d e m p r a e -
f e r r e i n p e c t o r e c r u c e m , i n s i g n u m h o n o r i s ; n o n t a m e n e i fas
esse gradienti per vias populo benedicere.
IV. Magni Prioris, Canonicorum a l i o r u m q u e beneficiariorum
t a m s a c r u m a c p e r p e t u u m i u s esse, q u a m q u o p o l l e n t i i q u i i n
aliis ecclesiis v e r a a c p r o p r i a beneficia ecclesiastica p o s s i d e n t ;
n e q u e i n e a Basilica q u i d q u a m p r i v i l e g i o r u m o b t e n t u e s s e de-
t r a c t u m d e g e r m a n a b e n e f i c i o r u m n a t u r a , e o q u o d illa a R o -
m a n o Pontifice p e r i n t e r p o s i t a m p e r s o n a m c o n f e r r i contigerit.
Q u a r e e t i u s t i t i a m v i o l a r e t e t a c t u m i u r e i r r i t u m ederet, q u i s i n e
i u s t a c a u s a c a n o n i c a , rite a c o m p e t e n t i a u c t o r i t a t e ecclesiastica
r e c o g n i t a , vel s i n e beneficiarii r e n u n c i a t i o n e , h u n c d e t u r b a r e t e
beneficii p o s s e s s i o n e , m u l t o q u e d e t e r i u s a g e r e t q u i i d e m b e n e -
f i c i u m alteri c o n f e r r e t .
V . I n h i s q u a e b o n o r u m t e m p o r a l i u m a d m i n i s t r a t i o n e m attin-
g u n t , s e r v a n d a s e s s e d e c l a r a m u s , e t i a m s i P r i o r a t u m v a c a r e con-
tigerit, f u n d a t i o n i s a c d o t a t i o n i s l e g e s , q u i p p e q u i b u s c a v e t u r ,
vacationis t e m p o r e Prioris, potestatem in T h e s a u r a r i u m trans-
ferri.
D e n i q u e q u u m etiam c l e r i c o r u m e p h e b e u m Basilicae adie-
c t u m c u r a s Nostras in se converterit, g r a v i b u s id s u a d e n t i b u s
caussis, v o l u m u s ac d e c e r n i m u s in s u s p e n s o esse facultatem
q u a m a n n o MDCCCLXXXII f e c i m u s m a g n o P r i o r i , c u i n i m i r u m in-
d u l s i m u s , u t i n aedificiis a d B a s i l i c a m p e r t i n e n t i b u s c o l l e g i u m
c o n s t i t u e r e t , i n q u o pie r e l i g i o s e q u e i n s t i t u e r e n t u r s u b i m m e -
d i a t a S a c t a e S e d i s p o t e s t a t e clerici triginta f a m u l a t u i Basilicae
addicti. H a n c vero facultatem tamdiu in s u s p e n s o esse v o l u m u s ,
a d e o q u e Collegium, si pateat, claudi et t a m d i u c l a u s u m m a n e r e ,
LITTERAE 517
q u a m d i u leges, q u i b u s illud r e g i o p o r t e a t , p r a e s c r i p t a e e t a N o b i s
p r o b a t a e sint, s a t i s q u e c a u t u m N o b i s fuerit d e m o d e r a t o r u m a c
p r a e c e p t o r u m sana doctrina et probitate.
H i s c e ita constitutis, nihil a n c e p s a u t o b s c u r u m e s s e p o t e r i t
e x iis q u a e s p e c t a n t a d e c c l e s i a s t i c a m i u r i s d i c t i o n e m i n B a r i e n s i
Basilica S. Nicolai. — R e s t a t , ut u l t r o ea q u i s q u e p e r a g a t q u a e
p a r t i b u s officii s u i c o n t i n e n t u r , p r a e s e r t i m v e r o q u i s a c e r d o t a l i
p r a e s t a n t dignitate, c o n t e n d a t , p r o m p t a e o b e d i e n t i a e l a u d e e t of-
f i c i i s e r v a n d i s t u d i o , ministerii s u i s a n c t i t a t e m e t a m p l i t u d i n e m
a d a e q u a r e . — S a n e s i q u i s a d v e r s u s e a fecerit q u a e Litteris h i s c e
Nostris constituta sunt, graviter delinquet contra debitam huic
Sanctae Sedi obedientiam; graviori a u t e m se piaculo obstringe-
ret, q u i a u d e r e t c o n t u m a x p r a e s c r i p t i s h i s c e N o s t r i s o b s i s t e r e ,
a p e r t e v e c o n t e m p t u Pontificiae auctoritatis, i m p a r e m e a m e s s e
d i c e r e t r e b u s i u d i c a n d i s q u a e p r a e d i c t a e Basilicae e t Cleri r e -
gimen spectant; d e m u m qui contenderet Sanctae Sedis prae-
scripta et decreta, q u a e in hisce r e b u s versantur, alterius po-
testatis, u t r a t a sint, a s s e n s u e t s a n c t i o n e i n d i g e r e . Scilicet q u i s -
q u i s h a e c a g e r e t vel affirmaret, s c h i s m a t i c i s s e s e a c c e n s e r e t vel
s c h i s m a t i s f a u t o r i b u s , a c m a n i f e s t o p r o d e r e t indicio s e s e h a e r e -
ticas profiteri d o c t r i n a s . — E n i m v e r o c o n f i d i m u s fore, ut D e u s
Nostras excipiens preces, hanc criminum labem a fidelibus cun-
ctis a v e r t a t , m a x i m e v e r o a b a d m i n i s t r i s E c c l e s i a e s u a e , n e q u e
sinat, u t e x e o t e m p l o r e l i g i o s i s s i m o , u n d e m a l o r u m r e m e d i a
p e t u n t u r , n o v a i n f e r a n t u r v u l n e r a i n m a t r e m o m n i u m Eccle-
s i a m , q u a e tot i a m v u l n e r a a f i l i i s , i n h o s t e s c o n v e r s i s , accepit.
I g i t u r q u a e c u m q u e h i s litteris d e c r e t a a c d e c l a r a t a s u n t , a b
o m n i b u s ad q u o s pertinet servari v o l u m u s ac m a n d a m u s , nec
n o t a r i , infringi e t i n c o n t r o v e r s i a m v o c a r i p o s s e , e x q u a v i s , licet
privilegiata c a u s a , c o l o r e e t n o m i n e ; s e d p l e n a r i o s e t i n t e g r o s
effectus s u o s h a b e r e , n o n o b s t a n t i b u s p r a e m i s s i s [et, q u a t e n u s
o p u s sit, Cancellariae! A p o s t o l i c a e r e g u l i s , a l i i s q u e Apostolicis,
e t i a m i n g e n e r a l i b u s a c p r o v i n c i a l i b u s conciliis editis; c o n s t i t u -
tionibus, nec n o n quibusvis etiam confirmatione Apostolica vel
q u a v i s alia f i r m i t a t e r o b o r a t i s s t a t u t i s , c o n s u e t u d i n i b u s a c p r a e -
scriptionibus; quibus omnibus, perinde ac si de verbo ad ver-
b u m h i s c e litteris i n s e r t a e s s e n t , a d p r a e m i s s o r u m effectum,
specialiter et expresse d e r o g a m u s et derogatum esse volumus,
c e t e r i s q u e in c o n t r a r i u m facientibus q u i b u s c u m q u e .
Datum R o m a e a p u d S. Petrum, A n n o Incarnationis Domi-
LITTERAE
n i c a e Millesimo O c t i n g e n t e s i m o N o n a g é s i m o , S e x t o I d u s N o v e m -
b r i s , P o n t i f i c a t u s N o s t r i a n n o XIII.
A. CARD. B I A N C H I PRO-DAT.
M. CARD. L E D O C H O W S K I
VISA
DE CVRIA I. DE AQUILA E VICECOMITIBUS
Loco s£ Plumbi
Reg. in Secret. Brevium
L CVGNONIVS.
E P I S T O L A Sanctissimi D. N. Leonis X I I I ad Ordinarios Imperii austriaci ;

qui excitantur ad habendas quotannis quasdam inter se congressiones;
ex quibus exurgit efficax sentiendi agendique concordia; eisdemque con-
g r e s s u i innuit quae essent praecipue agenda.
In ipso s u p r e m i Pontificatus, q u o p r o v i d e n s D e u s Nos au-

xit, e x o r d i o , u n i v e r s i t a t e m catholici o r b i s c o n t u e n t e s , h a b u i m u s
equidem quod laetaremur t a m multa esse t a m q u e egregia in
o m n i r e c t e f a c t o r u m g e n e r e v e l s t u d i a vel o p e r a , i n q u a e , D e o
iuvante, sacri pastores et u t e r q u e clerus fidelesque h o m i n e s se-
d u l o i n c u m b e r e n t : n e q u e t a m e n s i n e a c e r b a fuit a e g r i t u d i n e
conspexisse Ecclesiae hostes, pessimo foedere coniuratos, moliri
a c t e n t a r e o m n i a , u t a d m i r a b i l e i s t u d aedificium, q u o d p e r t u g i o
h u m a n i generis ipse extulit Deus, convellerent a t q u e adeo, si
fieri posset, exscinderent. — Q u a e n i m i r u m longe lateque in Ec-
c l e s i a m Christi a r d e t dimicatio, etsi v a r i i s p r o v a r i e t a t e l o c o r u m
artibus armisque exercetur, hanc d e m u m u n a m habet eamdem-
q u e r a t i o n e m belli p r a e s c r i p t a m ; a familiis, a s c h o l i s , a legibus,,
a b institutis vestigia r e l i g i o n i s d e l e r e o m n i a , E c c l e s i a m i p s a m
f a c u l t a t i b u s s u i s e t insigni, q u a pollet i n c o m m u n e b o n u m vir-
tute spoliare, perniciosissima m e r r o r u m pestem in o m n e s v e n a s
d o m e s t i c a e civilisque c o m m u n i t a t i s infundere. Ab a d v e r s a r i i s
i a m nihil t e m p e r a t u m est, infinita licentia; q u i p l u r i m i a c r e s q u e
in iura, libertatem, dignitatem Ecclesiae, in Episcopos o m n e s q u e
cleri o r d i n e s , i n a u c t o r i t a t e m m a x i m e e t p r i n c i p a t u m r o m a n i P o n -
tificis i n v a s e r u n t . E x t a n t i s c a t h o l i c o n o m i n i iniuriis illatis, m u l t a
i n n a t i o n e s i n g e n t i a q u e m a l a p r o f l u x e r u n t e t p r o f l u u n t : i n iis
EPISTOLA 519
d o l e n d u m , u t s e r p a t latius o p i n i o n u m p e r v e r s i t a s , c o m i t e s q u e
i m p r o b i t a s e t seditio s p i r i t u s tollant, a t q u e i n d e r e b u s p u b l i c i s
i m p e r i i s q u e p e r i c u l a i m p e n d e a n t q u o t i d i e m a i o r a . N e q u e alia s a n e
e r a n t c o n s e c u t u r a : n a m debilitato, e o v e d e t e r i u s r e i e c t o f i r m i s -
s i m o civitatis p r a e s i d i o , religione, q u a e u n a h o m i n e s e t r e c t e c o m -
m o n e n d o et salutariter deterrendo vere potest in suo q u e m q u e
officio r e t i n e r e , n u t a n t c o n t i n u o e t l a b e f a c t a n t u r i p s i u s f u n d a -
m e n t a civitatis.
H a e c N o s , n u l l a d i m i s s a o c c a s i o n e , g r a v i b u s litteris p a l a m
d e n u n t i a v i m u s e t iis q u i c u m p o t e s t a t e p r a e s u n t e t iis qui s u n t
s u b p o t e s t a t e , i n d i c a n t e s alteris religionis e t civitatis i n t e r s e r a -
t i o n e s q u a m a r c t e c o n t u e r e n t u r , a l t e r o s a d h o r t a t i u t d i v i n a Ec-
clesiae d o c u m e n t a i u s t e c o l e r e n t d i l i g e n t e r q u e e x p i è r e n t . Sin-
g u l a r i s p o r r o fuit c o m p e l l a t i o N o s t r a a d v e n e r a b i l e s f r a t r e s Epi-
s c o p o s , q u o s S p i r i t u s S a n c t u s r e c t o r e s p o s u i t E c c l e s i a e Dei i d e m -
q u e l a r g a s u a e g r a t i a e l u c e p e r f u n d i t : q u i e n i m , t a m q u a m cu-
s t o d e s p e r o m n e s vigilantes t e r r a r u m r e g i o n e s , i n r e p r a e s e n t i
notarent e x p e r i e n d o q u e nossent q u a e n a m cuique genti sive ad-
h i b e n d a r e m e d i a sive insidiae p r a e c a v e n d a e , i i d e m profecto ad-
i u t o r e s N o b i s optimi futuri e r a n t a d i d q u o d s u m m i s v i r i b u s
urgebamus, urgemus, catholicarum gentium salutem. Sunt au-
t e m a N o b i s p e r a m p l a e Deo g r a t i a e , q u o d c o m p e l l a t i o n i N o s t r a e
mira prorsus ex omni Episcoporum ordine consensio respon-
derit et sollertia : n a m , q u a n t u m eniti illi p o s s u n t , i n g e n i o et a n i -
m i s , h o r t a t i o n e et actione, eo toti s p e c t a n t ut v e r i t a t e m catholi-
cae fidei tueantur, u t q u e h o m i n u m societatem, ad c o n s e n t a n e a s
fidei virtutes r e v o c a n d o , m a x i m i s expédiant miseriis, ad veri
nominis prosperitatem adducant.
I n q u o t a m nobili studii p a s t o r a l i s c e r t a m i n e p r a e c l a r e qui-
d e m f e c e r u n t A u s t r i a e E p i s c o p i , e t N o b i s a n i m u s gestit d e b i t a m
V o b i s l a u d e m h o c loco t r i b u e r e : h a b e m u s q u i p p e c o m p e r t u m
quanta contendatis prudentia et assiduitate laborum ad m a l a
q u a e v i s i n p o p u l o g e r m i n a e v e l l e n d a e t a d s e m i n a f o v e n d a chri-
s t i a n a e vitae. I m o n u p e r p e r l i b e n t e r a g n o v i m u s , c o n i u n c t i m a
V o b i s e p i s t o l a m a d f i d e l e s D i o e c e s i u m v e s t r a r u m fuisse d a t a m ,
q u a e p r e c l a r o N o b i s a r g u m e n t o fuit c o n s o c i a t i s s i m a s e s s e v o l u n -
t a t e s v e s t r a s q u u m r e s e s t d e rei c a t h o l i c a e r a t i o n i b u s t u e n d i s .
V e r u m ut firmius constet vigeatque in p o s t e r u m h a e c concor-
dia, v e s t r a q u e s t u d i a e t v i r e s a d u n u m c e r t u m q u e f i n e m e o d e m
t r a m i t e i n t e n d a n t , nihil N o b i s o p p o r t u n i u s fore v i d e t u r , q u a m
520 EPISTOLA
si q u a s d a m inter ipsos congressiones quotannis Episcopi ha-

b e a n t , e x q u i b u s e a i n e a t u r t a m efficax s e n t i e n d i a g e n d i q u e
c o n o c r d i a . I s t h a e c , q u a m o p t a m u s , c o n v e n t u u m ratio n o n n u l l i s
i n r e g i o n i b u s i a m i n d u c t a viget, e t f r u c t u s a d h u c tulit v e r e lae-
t a b i l e s : i n d e e n i m v e r o E p i s c o p i s a m p l i o r p a t u i t c o n s i l i o r u m co-
pia, r o b u r a n i m i c o n f i r m a t u m , s t u d i u m religionis i n c e n s u m ,
h a u d p a u c a e t i a m c o n s u l t a profecta, q u a e rei c a t h o l i c a e m u l t i s
m o d i s utilia c o n t i g e r u n t . — A c c e d i t q u o d t a n t a s a c r o r u m anti-
s t i t u m c o n i u n c t i o e t c o n s e n s i o n o n m o d o eis ipsis d e c u s e t g r a -
tiam a p u d s u o s non m e d i o c r e m auxerit, sed e x e m p l u m q u o q u e
e t i n v i t a m e n t u m extiterit h o m i n i b u s laicis vel a l i a r u m g e n t i u m ,
ut concordibus aeque animis consulerent, quibus oporteret prae-
sidiis t u t e l a m religionis n e q u e m i n u s civilis o r d i n i s l a b o r a n t i s
s u s c i p e r e . — P r a e t e r e a , ab ipsis E p i s c o p i s et p r a e e u n t i b u s et co-
h o r t a n t i b u s m u l t u m c e r t e navitatis e t a r d o r i s h a u s e r u n t c a t h o -
lici, u t c o n v e n t u s a d s i m i l e s p r o n a t i o n i b u s vel p r o v i n c i i s locisve
aliis c o g è r e n t e t c e l e b r a r e n t ; i d q u e s a n e q u a m p r o v i d e n t e r fa-
c t u m . S i e t e n i m c o n t r a flagitiosi h o m i n e s , a u d a c i a p r a e p o t e n t e s
et n u m e r o , sese passim congregant foederatique conspirant ut
illis d o n u m f i d e i , u n u m o m n i u m p r a e s t a n t i s s i m u m , e t c o n s e q u e n -
tia b o n a p e r f i d e e r i p i a n t , r e c t u m o m n i n o e s t a c n e c e s s a r i u m ,
catholicos, Episcopis moderantibus, studia sua omnia viresque
c o n s o c i a r e a d r e s i s t e n d u m : q u i q u i d e m , i n t a l i u m c o e t u u m fre-
quentia, liberius poterunt et validius sui nominis professionem
sustinere, hostiles impetus propulsare.
R e s a u t e m a d d e l i b e r a n d u m , e a e q u e m a g n i m o m e n t i , Epi-
scopis n o n deerunt congressuris. — Qua t e m p o r u m calamitate
afflictamur, i d p r i m u m p e t e n d u m c u r a n d u m q u e e s s e c e n s e m u s ,
u t c u m h i e r a r c h i c o o r d i n e v i n c u l a c h r i s t i a n a e familiae a r c t i o r e
i n dies n e c e s s i t u d i n e c o n s t r i n g a n t u r ; ita p l a n e , u t f i d e l e s Epi-
scopis suis omni voluntate et observantia adhaerescant, q u u m
m a x i m e v e r o a d E p i s c o p u m ecclesiae u n i v e r s a e f i d e m , o b t e m -
perationem, pietatem filiorum retineant alacres et profiteantur
n o n t i m i d e . V e l l e a u t e m u t r o m a n u s P o n t i f e x nulli s u b s i t h o -
m i n u m ditioni, s e d p l e n e sui p e r f e c t e q u e sit iuris, h o c n e m p e
officium q u u m a d o m n e s u b i q u e g e n t i u m c a t h o l i c o s , n o n a d
u n a m g e n t e m a l i q u a m , s a n c t e pertineat, E p i s c o p i idcirco collatis
v i d e a n t s e n t e n t i i s a t q u e o p e r a efficiant, u t f i d e l i u m s t u d i a i n e a m
i u s t i s s i m a m c a u s a m e r e c t a c o n s t e n t , c a l e a n t q u e a d e x i t u m feli-
citer m a t u r a n d u m . — I b i d e m c o m m o d e licebit E p i s c o p i s con-
EPISTOLA 521
silia i n t e r s e c o m m u n i c a r e , s i q u a i n c i d e r i n t ecclesiis s u i s i m p e -
ditiora n e g o t i a : licebit e t i a m , s i d e r e q u a p i a m e x p e d i r e v i s u m ,
c o m m u n e s litteras e t a c t a e v u l g a r e . — I t e m cleri i n s t i t u e n d i
excolendique cura, qua nulla Episcopo maior n e q u e uberior,
s u u m i n c o n s u l t a t i o n i b u s l o c u m h a b e b i t ; q u e m a d m o d u m disci-
p l i n a e t rectio c l e r i c o r u m s a c r i s i n s e m i n a r i i s a d t r i d e n t i n a s
e x i g e n d a n o r m a s , q u i b u s n a m p r a e c i p u e r e b u s a l e n d a i n eis pie-
t a s e t g e n e r o s a v i r t u s , q u a e n a m m a i o r i b u s d o c t r i n i s , u t con-
gruenter temporibus floreant, incitamenta adiicienda, in omni-
q u e c l e r o q u a e n a m a d a m p l i o r a a n i m o r u m l u c r a sint p r o v i -
d e n d a . — Q u o d attinet a d g r e g e s f i d e l i u m , t a m m u l t i s i n p e r i -
culis insidiisque v e r s a n t e s , p e r m a g n i intererit varia p r o vehi
s u b s i d i a q u a e ipsis e s s e u s u i p o s s i n t : d e divinis r e b u s c o n c i o n e s
et catecheses, ad h o m i n e s , aetates, locos bene appositas; pias
laicorum n o n u n o in g e n e r e sodalitates, q u a s probet l a u d e t q u e
Ecclesia; inviolatam festorum custodiam et religionem; ea quo-
q u e vel instituta vel o p e r a , u n d e f i d e l i b u s , i u v e n t u t i i n p r i m i s ,
cautiones s u p p e t a n t a pravitate et corruptela, et u n d e s a c r a m e n -
t o r u m s a l u b e r r i m a c o n s u e t u d o i n c r e b r e s c a t ; d e n i q u e libros, dia-
ria, similia i n v u l g u s d a t a , q u a e a d f i d e i d e f e n s i o n e m faciant
m o r u m q u e d i s c i p l i n a m . Q u a i n r e illud m a g n i refert E p i s c o p i s
c o m m e n d a r e q u o d i a m d i u f o v e m u s a n i m o e t frequenti a d m o n i -
tione insistimus, ut h o m i n u m catholicorum in scribendo eden-
d o q u e sollertia e t m e l i o r e o r d i n e t e m p e r a t a p r o c e d a t e t s e c u n -
dis vigeat i n c r e m e n t i s . E i u s m o d i s c r i p t i s o p t i m i s , q u a e vel q u o -
tidie v e l certis d i e b u s e m i t t a n t u r , m u l t u m s a n e i n o m n i g e n t e e s t
t r i b u e n d u m a d utilitates rei s a c r a e e t civilis, sive q u o d e a s p r o -
x i m e tutentur et augeant, sive q u o d a d v e r s a r i o r u m in i p s a r u m
d a m n a nitentium elidant scripta et contagionem i m p u r a m coer-
c e a n t . A t v e r o i n A u s t r i a c o i m p e r i o t r i b u e n d u m illis q u a m plu-
r i m u m , u b i v u l g a t a e e p h e m e r i d e s infensis E c c l e s i a e h o m i n i b u s
m a g n a m p a r t e m s u b s e r v i u n t , a b e i s q u e , r e r u m copia affluen-
tibus, facilius d i s s e m i n a n t u r e t fusius. N e c e s s e igitur p r o r s u s
est s c r i p t a scriptis c o n c u r s u n o n i m p a r i o p p o n e r e , a t q u e ita p o s s e
e o r u m tela r e t u n d e r e , f r a u d e s m a l a s d e t e g e r e , v e n e n a e r r o r u m
p r o h i b e r e , i u s t a officia s u a d e r e virtutis. Q u a p r o p t e r a p t e e t sa-
l u t a r i t e r fuerit, s i s u a e p r o p r i a e q u e e p h e m e r i d e s , veluti p r o a r i s
focisque p r o p u g n a n t e s , u n i c u i q u e sint regioni, e o m o d o institu-
t a e , ut n u l l a in re a iudicio E p i s c o p i a b s c e d a n t , s e d r e c t e stu-
d i o s e q u e c u m e i u s c o n v e n i a n t p r u d e n t i a e t v o l u n t a t e ; eisdem.
EPISTOLA
a u t e m e t c l e r u s b e n i g n e faveat s u a e q u e afferat d o c t r i n a e p r a e -
sidia, e t viri q u o t q u o t r e a p s e s u n t catholici o m n e m g r a t i a m b o -
n a m q u e p r o v i r i b u s e t facultate o p e m l a r g i a n t u r . — E p i s c o p o -
r u m sollicitudini e t suffragiis alia p r a e t e r e a s e d a t t u e n d a m in-
signis c a u s a , q u a m v o b i s c o r d i e s s e i n t e l l e x i m u s e x litteris q u a s
ad fideles, quibus praeestis, c o m m u n i t e r dedistis: ea c a u s a est
opificum, religionis a u x i l i o m a x i m e i n d i g e n t i u m , t u m a d p e r -
functionem l a b o r u m honestam, t u m a d l e v a m e n t u m d o l o r u m :
q u a e c a u s a c u m illa c o h a e r e t , p e r h o s d i e s a g i t a t a f e r v e n t e r ,
q u a m socialem nominant, et quae, quanto maioribus implicatur
difficultatibus, t a n t o c u r a t i o n e m p o s t u l a t p r a e s e n t a r e m . H u c p a -
riter, q u o a d in ipsis erit, si c o g i t a t i o n e s E p i s c o p i c u r a s q u e con-
tulerint, s i p r o s p e x e r i n t u t e v a n g e l i c a iustitiae c a r i t a t i s q u e p r a e -
c e p t a i n o m n e s c i v i u m o r d i n e s influant a l t e q u e i n a n i m o s de-
s c e n d a n t , s i q u o q u o p a c t o , a u c t o r i t a t e e t o p e r a , i n t i m a e opifi-
c u m conditioni s u b v e n e r i n t , p e r q u a m o p t i m e d e r e l i g i o n e a e q u e
ac de imperio merebuntur.
H a e c igitur e t h u i u s c e m o d i c a p i t a r e r u m g r a v i o r a i n deli-
berationem veniant per annuos Episcoporum congressus, quos
p l a c e t i n d u c e r e . N o b i s a u t e m p e r s u a s i s s i m u m est, o m n e s i n
A u s t r i a E p i s c o p o s h i s N o s t r i s votis, q u a e s a n c t u m m o v e t reli-
g i o n i s s t u d i u m et c a r i t a s in c a t h o l i c a s i s t a s g e n t e s b e n e v o l e n t i s -
sima, s u m m a o m n e s esse voluntate et alacritate obsecuturos.
Interim caelestium m u n e r u m auspicem et paternae bene-
v o l e n t i a e N o s t r a e t e s t e m v o b i s o m n i b u s , Dilecti Filii N o s t r i e t
V e n e r a b i l e s F r a t r e s , c u n c t a e q u e genti A u s t r i a c a e A p o s t o l i c a m
Benedictionem peramanter in Domino impertimus.
D a t u m R o m a e a p u d S . P e t r u m , die III. Martii MDCCCXCI,
Pontificatus Nostri Decimo quarto.
LEO P P . XIII.
M O T U - P R Q P R I O Sanctissimi D. N. L e o n i s X I I I ; de v a t i c a n a specula astro-

nomica restituenda et amplificanda.
U t m y s t i c a m S p o n s a m Christi, q u i l u x v e r a est, i n c o n t e m -
p t u m e t i n v i d i a m v o c a r e n t t e n e b r a r u m f i l i i c o n s u e v e r e i n vul-
g u s e a m v e c o r d i c a l u m n i a i m p e t e r e , et, c o n v e r s a r e r u m n o m i -
li i u r i q u e r a t i o n e et vi, c o m p e l l a r e o b s c u r i t a t i s a m i c a m , a l t r i c e m
MOTU-PROPRIO 52 £
ignorantiae, scientiarum lamini et progressui intensam. — At

q u a e p r i m i s ab exordiis Ecclesiae gessit et docuit h o m i n e s , ea
s a t i s refellunt e t c o a r g u u n t t u r p i s m e n d a c i i i m p u d e n t i a m . N a m
praeter notitiam r e r u m divinarum, in q u a veritatis sola m a g i s t r a
fuit, p r a e s t a n t i o r e s e t i a m p h i l o s o p h i a e p a r t e s , q u a e s u m m a sta-
tuunt principia et fundamenta scientiarum o m n i u m , q u a e v e ra-
t i o n e m v e r i t a t i s d e t e g e n d a e , r e c t e q u e a c subtiliter d i s s e r e n d i
t r a d u n t , v e l a n i m i v i m a c facultates e x p l i c a n t , a u t i n v i t a m h o -
m i n u m m o r e s q u e i n q u i r u n t , ita p e r D o c t o r e s s u o s e x c o l u i t e t
illustravit, u t difficile sit n o v u m aliquid m e m o r i a d i g n u m iis
a d i i c e r e , p e r i c u l o s u m sit a b iis d i s c e d e r e . — S u m m a p r a e t e r e a
l a u s est E c c l e s i a e , q u o d i u r i s p r u d e n t i a m perfecerit a t q u e e x -
p o lierit, n e c ulla delebit oblivio q u a n t u m i p s a contulit d o c t r i n i s ,
e x e m p l i s e t institutis s u i s a d i m p l e x a s q u a e s t i o n e s e x p e d i e n d a s ,
i n q u i b u s s c r i p t o r e s h a e r e n t s c i e n t i a r u m , q u a e oeconomicae e t
sociales a u d i u n t . — I n t e r i m v e r o ne illas q u i d e m n e g l e x i t di-
sciplinas q u a e in n a t u r a e eiusque virium exploratione versan-
tur. Scholas n a m q u e condidit et m u s e a instruxit, q u o penitius
illas i u v e n t u s a d d i s c e r e t , s u o s q u e i n t e r f i l i o s e t a d m i n i s t r o s e g r e -
gios habuit e a r u m cultores, q u o s ope sua adiutos et o r n a t o s
h o n o r e a d e a s t u d i a i m p e n s i u s c o l e n d a excitavit. — E m i n e t i n
h o c s c i e n t i a r u m n u m e r o astronomia, q u i p p e c u i e a p r o p o s i t a
sunt vestiganda, q u a e p r a e ceteris m a m m i s r e b u s e n a r r a n t glo-
r i a m Dei; a c v i r o r u m o m n i u m s a p i e n t i s s i m u m mirifice d e l e c t a -
b a n t , q u i l u m i n e d i v i n i t u s indito n o s s e s e l a e t a b a t u r i m p r i m i s
« anni cursus et stellarum dispositiones» ( S a p . VII. 19. — P o r r o
ad c u r a n d a h u i u s scientiae i n c r e m e n t a et fovendos cultores eius
illud q u o q u e i n c i t a m e n t o fuit E c c l e s i a e P a s t o r i b u s , q u o d h u i u s
u n i u s o p e c e r t o p o s s i n t constituti dies, q u i b u s c e l e b r a r i o p o r -
teat e a q u a e m a x i m a e t r e l i g i o s i s s i m a s u n t m y s t e r i o r u m Christi
s o l e m n i a . Q u o f a c t u m est, u t T r i d e n t i n i P a t r e s q u i p r o b e n o v e -
r a n t p e r t u r b a t a m i e s s e r a t i o n e m t e m p o r u m , q u a e n o n satis c o m -
m o d e , Iulio C a e s a r e a u c t o r e , fuerat e m e n d a t a , r o g a r u n t e n i x e
R o m a n u m P o n t i f i c e m ut, viris d o c t i s s i m i s i n c o n s i l i u m adhibitis,
n o v a m a c p e r f e c t i o r e m conficeret a n n o r u m d i e r u m q u e o r d i n a -
t i o n e m . — Q u a n t a fuerit i n e a r e g e r e n d a G r e g o r i i X I I I P r a e -
d e c e s s o r i s N o s t r i diligentia, c o n s t a n t i a e t liberalitas s a t i s c o m -
p e r t u m est e x i n d u b i i s h i s t o r i a e m o n u m e n t i s . Scilicet i n e a q u a e
aptissima videbatur parte V a t i c a n a r u m aedium speculatoriam
t u r r i m e x c i t a r i iussit, q u a m i n s t r u m e n t i s o r n a v i t , q u a e f e r e b a t
S24 MOTU-PROPRIO
a e t a s illa m a x i m a e t a c c u r a t i s s i m a , i b i q u e c o n v e n t u s h a b u i t do-
c t o r u m h o m i n u m q u o s Kalendario restituendo praefecerat. Manet
a d h u c e a t u r r i s munifici a u c t o r i s s u i illustria p r a e s e f e r e n s in-
dicia, e x t a t q u e i n e a l i n e a m e r i d i a n a c o n s t r u c t a a b E g n a t i o
D a n t i P e r u s i n o , e i q u e m a r m o r e a t a b u l a r o t u n d a interiecta, c u i u s
s i g n a s c i e n t e r e x a r a t a d e m i s s i s e x alto r a d i i s icta solis, n e c e s -
sitatem e m e n d a n d a e veteris rationis t e m p o r u m et consentientem
r e r u m naturae restitutionem peractam demonstrant. — Haec
t u r r i s , m o n u m e n t u m n o b i l e Pontificis d e scientiis a c litteris
o p t i m e meriti, a d p r i s t i n u m c a e l e s t i u m o b s e r v a t i o n u m u s u m p o s t
d i u t i n a m i n t e r m i s s i o n e m r e v o c a t a e s t i m p e r i o e t a u s p i c i o Pii VI,
flectente a d e x i t u m s a e c u l o s u p e r i o r e . T u m c u r a e t s t u d i o Phi-
lippi Gilii, u r b a n i Antistitis aliae e t i a m a d i e c t a e s u n t e x p l o r a t i o -
nes, q u a e vim magneticam, tempestates aeris v i t a m q u e planta-
r u m s p e c t a r e n t . A s t e o d e m o r t u o d o c t o e t i n d u s t r i o viro, a n n o
h u i u s saeculi vicesimo primo, t e m p l u m hoc scientiae astrono-
m i c a e n e g l e c t u m d e s e r t u m q u e fuit; n a m b r e v i p o s t e a Pii VII
m o r s est i n s e c u t a , L e o n i s a u t e m X I I c u r a s a d s e c o n v e r t i t g r a n -
dius inceptum scientiarum omnium complectens incrementum
et decus, n o v a n i m i r u m instauratio rationis s t u d i o r u m in Pon-
tificia ditione u n i v e r s a . H a n c a b i m m o r t a l i D e c e s s o r e s u o cogi-
t a t a m perfecit ille feliciter, d a t i s Litteris Apostolicis q u a r u m ini-
t i u m : « Quod divina sapientia ». Ibi n o n n u l l a g r a v i t e r constituit
de speculis astronomicis, de observationibus assidue peragendis,
de scriptione e p h e m e r i d u m , q u a e explorata referrent, d e q u e
s t u d i o a d h i b e n d o , u t q u a e a b e x t e r i s d e t e c t a forent n o s t r a t i b u s
i n n o t e s c e r e n t . S i V a t i c a n a t u r r i s p o s t h a b i t a est q u u m a l i a e i n
U r b e instructae suppetérent, id ex eo profectum videtur, q u o d
q u i t u n c r e r u m h u i u s m o d i peritia p r a e s t a b a n t , h u i c t u r r i o b e s s e
c e n s e r e n t v i c i n a s a e d e s , m a x i m e q u e o b i e c t u m tholi p r a e c e l s i
q u i V a t i c a n u m t e m p l u m c o r o n a t . H i n c illae p o t i o r e s s p e c u l a e
v i d e b a n t u r q u a e c a e l u m e x aliis editis locis c i r c u m s p e c t a n t . -
P o s t q u a m v e r o e a loca c u m r e l i q u a U r b e i n a l i e n a m p o t e s t a -
t e m devenere, agentibus Nobis q u i n q u a g e s i m u m p r i m u m sacer-
dotii N o s t r i n a t a l e m d i e m , p l u r a c u m aliis m u n e r i b u s o b l a t a
s u n t i n s t r u m e n t a , affabre facta, q u a e c u l t o r i b u s p h y s i c e s caele-
stis, a ë r i a e e t t e r r e s t r i s u s u i s u n t ; a t q u i n u l l a m illis a p t i o r e m
s e d e m t r i b u i p o s s e viri p h y s i c a e s c i e n t i a e p e r i t i s s i m i p u t a v e r u n t
p r a e ea, q u a m G r e g o r i u s X I I I iis q u o d a m m o d o p a r a v i s s e i n V a -
ticana turri videbatur. Q u u m ea sententia Nobis probata esset;
MOTU-PROPRIO 525
i p s a aedificii n a t u r a , v e t e r i s g l o r i a e e i u s m e m o r i a , e t collecta
suppellex, non secus ac vota v i r o r u m prudentia et doctrina
praestantium, Nobis suasere, ut iuberemus e a m speculam resti-
tui, r e b u s q u e o m n i b u s o r n a r i e t i n s t r u i , p e r q u a e n o n m o d o a s t r o -
n o m i a e studiis esset profutura, sed etiam pervestigationibus phy-
sicae terrestris, et pernoscendis p h a e n o m e n i s q u a e in aëria re-
g i o n e c o n t i n g u n t . Q u o d p o r r o a m p l i t u d i n i p r o s p e c t u s d e e s s e vi-
debatur ut q u o q u o v e r s u s pateret latissime ad sidera e o r u m q u e
m o t u s e x p l o r a n d o s , i d c o m m o d e praestitit vicinitas Leoniam
propugnaeuli v e t e r i soliditate nobilis, c u i u s t u r r i s e d i t i s s i m a in
v e r t i c e collis v a t i c a n i a s s u r g e n s m a x i m a s p r a e b e t o p p o r t u n i t a t e s ,
u t i n d e a s t r o r u m o b s e r v a t i o p l e n i s s i m a sit e t n u m e r i s o m n i b u s
absoluta. H a n c itaque adiutricem addidimus Gregorianae speculae,
e o q u e deferri i u s s i m u s i n g e n s o p t i c e s i n s t r u m e n t u m q u o d aequa-
toriale dicunt, a d p h o t o g r a p h i c a s s i d e r u m i m a g i n e s e x c i p i e n d a s
c o m p a r a t u m . - Ad h a e c gnaros sollertesque viros selegimus, quo-
r u m ministerio ea omnia praestarentur q u a e suscepti operis n a t u r a
f l a g i t a t , i i s q u e p r a e f e c i m u s v i r u m rei a s t r o n o m i c a e e t p h y s i c a e
s c i e n t i s s i m u m , P. Franciscum Denza ex Clericis Regularibus
S . Pauli, B a r n a b i t i s n u n c u p a t i s . H o r u m i n d u s t r i a freti l i b e n t e r a n -
n u i m u s V a t i c a n a m s p e c u l a m i n s o c i e t a t e m p a r t e m q u e o p e r i s vo-
c a r i c u m aliis p r a e c l a r i s s i m i s Institutis rei a s t r o n o m i c a e p r o v e h e n -
d a e addictis, q u i b u s p r o p o s i t u m est t a b u l a s p h o t o g r a p h i c a s confi-
c e r e q u a e t o t i u s caeli, p r o u t nitet, f r e q u e n t i b u s stellis c o n s p e r s u m ,
accurate i m a g i n e m referant. - Q u u m a u t e m s u s c e p t u m a Nobis
o p u s in h a c specula restituenda n o n brevi interire, sed perpe-
t u u m fieri optemus, legem ei d e d i m u s q u a e regulas praescribit,
q u a s i n r e b u s ibi g e r e n d i s a c m i n i s t e r i i s o b e u n d i s s e r v a r i v o -
l u m u s . Consilium praeterea constituimus v i r o r u m lectissimorum
p e n e s q u o d s u m m a sit t o t i u s rei m o d e r a t i o , e t m a x i m a p o s t No-
s t r a m p o t e s t a s i n iis q u a e s p e c t a n t i n t e r n u m e i u s o r d i n e m de-
cernendis. - I a m v e r o h a n c legem et h o c Consilium, n o n s e c u s
a c d e l a t i o n e m v a r i o r u m m u n e r u m e t r e l i q u a "quae h u c u s q u e
i u s s u vel c o n s e n s u N o s t r o circa V a t i c a n a m s p e c u l a m a c t a s u n t ,
per hasce Litteras solemniter confirmamus, e a m q u e in e o d e m
o r d i n e h a b e r i v o l u m u s c u m aliis Pontificiis Institutis q u a e scien-
t i a r u m c o l e n d a r u m c a u s a condita sunt. I m o q u o firmius operis
stabilitati c o n s u l a m u s , p e c u n i a e v i m e i d e m a t t r i b u i m u s c u i u s
reditus sumptus eidem servando tuendoque decenter necessa-
r i o s s u p p e d i t e t . T a m e t s i m a g i s q u a m h u m a n i s p r a e s i d i i s , illud
S26 MOTU-PROPRIO
t e c t u m iri f l o r e n s q u e fore c o n f i d i m u s f a v o r e e t o p e o m n i p o t e n t i s
Dei; n a m q u e in eo aggrediendo n o n m o d o incrementis studui-
m u s scientiae p r a e n o b i l i s , q u a e m o r t a l i u m a n i m o s p r a e c e t e r i s
h u m a n i s disciplinis a d r e r u m c a e l e s t i u m c o n t e m p l a t i o n e m eri-
git, s e d illud p r a e c i p u e a n i m o i n t e n d i m u s q u o d a b ipsis N o s t r i
Pontificatus exordiis constanter, ubi data est occasio, verbis,
s c r i p t i s r e b u s q u e gestis p r a e s t a r e a d n i s i s u m u s , c u r a r e scilicet,
u t o m n i b u s p e r s u a s u m sit, E c c l e s i a m e i u s q u e P a s t o r e s , p r o u t
initio d i x i m u s , n o n o d i s s e v e r a m s o l i d a m q u e s c i e n t i a m c u m di-
v i n a r u m t u m h u m a n a r u m r e r u m , s e d e a m c o m p l e c t i e t fovere,
et qua valent ope studiose provehere.
O m n i a igitur q u a e Litteris h i s c e N o s t r i s s t a t u i m u s e t d e -
c l a r a v i m u s , r a t a e t f i r m a , uti s u n t , ita i n p o s t e r u m e s s e volu-
m u s a c i u b e m u s , i r r i t u m q u e e t i n a n e f u t u r u m d e c e r n i m u s , si-
q u i d s u p e r his a q u o q u a m contigerit attentari, c o n t r a r i i s q u i b u -
s c u m q u e non obstantibus.
D a t u m R o m a e a p u d S . P e t r u m die x i v Martii a n n o MDCCCXCI,
Pontificatus Nostri decimo q u a r t o .
LEO P P . XIII.
4»£o_^-!¡£_-o3<8>.
E P I S T O L A Sanctissimi D. N. Leonis X l i i ad comitem de B a l l e s t r e m , L i b e -

rum B a r o n e m H e e r m a n n comitem de Preysing ; occasione obitus illustris
L. W i n d s t h o r s t , cuius vestigia sequi exoratur in patriae et fidei studio.
Dilecti Filii salutem et Apostolicam benedictionem.
S u m m a a n i m o r u m c o n i u n c t i o q u a e v o b i s fuit c u m e g r e g i o
Viro Ludovico Windthor st, etsi N o s m i n i m e latebat, e x p l o r a -
d o r t a m e n N o b i s extitit e x iis q u a e t e l e g r a p h i c a s c r i p t i o n e per-
ferri a d N o s c u r a v i s t i s , c o m m u n i v e s t r o e t c o l l e g a r u m catholi-
c o r u m nomine, per dilectum lilium N o s t r u m Cardinalem a pu-
blicis n e g o t i i s a d m i n i s t r u m . I u s t o e n i m v e r o e t a c e r b o d o l o r e
affectos v o s e s s e i n t e l l i g i m u s e x i n s p e r a t o e i u s Viri obitu, c u i u s
religio, i n t e g r i t a s , p r u d e n t i a , a l i a q u e a n i m i o r n a m e n t a p e r s p e c t a
p r a e c e t e r i s v o b i s fuere, qui i p s u m d u c e m s e q u u t i i n officii g r a -
vissimi p e r f u n c t i o n e , n o n m i n u s l a b o r u m e t c o n s i l i o r u m socii
q u a m l a u d i s e i u s p a r t i c i p e s extitistis. Vestra, e n i m c o n s e n s i o n e
e t suffragiis fretus, m a x i m i s rei c h r i s t i a n a e e t p u b l i c a e t e m p o -
EPISTOLA 527
r i b u s , E c c l e s i a e r a t i o n e s e t i u r a s t r e n u e defendit, c a u s a m q u e
iustitiae s e m e l s u s c e p t a m m a g n o a n i m o t u e r i p e r r e x i t , d o n e c
ea se a s s e q u u t u m videret q u a e animo constanter intenderat.
Merito a u t e m p a r t i u m v e s t r a r u m p r i n c i p e m e u m v o s h a b u i s s e
gloriamini, qui n u n q u a m se a d v e r s a n t i u m viribus aut p o p u l a -
r i b u s f l u c t i b u s g r a d u m o v e r i p a s s u s est, q u i ita p a t r i a m d i l e x i t
e t d e b i t a m P r i n c i p i o b s e r v a n t i a m ostendit, u t n u n q u a m h a e c of-
ficia a religionis c u l t u s e i u n x e r i t , a t q u e ita r a t i o n u m p o n d e r e
solidaeque eloquentiae robore eos qui contra sentiebant oppu-
g n a v i t , u t facile a g n i t u esset, e u m veritatis s t u d i o a d c e r t a n d u m ,
n o n ulla c o m m o d i a u t h o n o r i s c u p i d i t a t e m o v e r i . — E q u i d e m
h a e c e i u s m e r i t a , uti p a r erat, p r o b a t i s s i m a h a b u i m u s ; i d q u e
c u m alias, o b l a t a o c c a s i o n e , testati s u m u s , t u m n u p e r h o c a n n o ,
q u u m , r e d e u n t e a n n i v e r s a r i a die c o r o n a t i o n i s N o s t r a e , n o v a h o -
noris accessione i p s u m a u g e r e voluimus, adlectum n e m p e inter
E q u i t e s p r i m i Ordinis Sancti G r e g o r i i M a g n i i n s i g n i b u s e i u s or-
nare. Quod si morte p r a e r e p t u s hoc amoris et existimationis
N o s t r a e t e s t i m o n i o frui n o n potuit, c e r t a s p e s N o s s o l a t u r e t re -
creat, q u a e i l l u m N o b i s o s t e n d i t a m p l i o r i b u s p r a e m i i s a Deo or-
natum, e a m q u e a d e p t u m incommutabilem gloriam, q u a nulla
illustrior a c b e a t i o r est h o m i n i b u s e x p e t e n d a .
V o s interim, dilecti f i l i i , v i r t u t i s m e m o r e s e t e x e m p l o r u m
tanti d u c i s , f i r m i t e r vestigia e i u s insistite, a r c t a m i n t e r v o s r e -
tinete c o n c o r d i a m , q u a m i p s e i n e o c u i praefuit a g m i n e , n a v i t e r
s t u d i o s e q u e s e r v a v i t , a c c e r t u m h a b e t e q u o d ille s e m p e r a n i m o
d e f i x u m habuit, p r o s p e r i t a t i e t g l o r i a e c o m m u n i s p a t r i a e e o con-
s u l t i u s a v o b i s p r o s p e c t u m iri, q u o i m p e n s i u s v o s p r a e b u e r i t i s
fideles Deo et E c c l e s i a e m a t r i o b s e q u e n t e s . — Sic v o s s o c i o s q u e
v e s t r o s p r o p i t i u s D e u s t u e a t u r a c sospitet, e i u s q u e favoris a u -
s p e x sit Apostolica b e n e d i c t i o , q u a m voláis s i n g u l i s u n i v e r s i s
peramanter impertimus.
D a t u m R o m a e a p u d S . P e t r u m die x i x M a r t i a n n o MDCCCXCI,
Pontificatus N o s t r i d e c i m o q u a r t o .
LEO P P . XIII.
528
PARISIEN.
MATRIMONII
Die O Septembris i 890.
COMPENDIUM FACTI. Die 20 Novembris 1880, Parisiis, in

ecclesia parochiali s. Augustini, catholico ritu, ad formam
Tridentini, matrimonio copulati fuerunt D. Aloisius Delarue
et Dna Susanna Pauchet. Nulla habita prole, sextum post
annum, vir divortii sententiam obtinuit, ob derelictum a mu-
liere coniugale domicilium. Cum autem causa diceretur apud
civile tribunal, accidit ut mulier testimonium produceret suae
corporalis integritatis : quae res omnibus admirationi fuit et
praesertim viro, qui matrimonialia officia a se plene adim-
pleta fuisse censebat. Licet autem tribunal sententiam tu-
lisset in favorem viri, nulla habita ratione assertae a mu-
liere integritatis; tamen exeunte anno 1888, vir ecclesiasti-
cum tribunal adivit, ut dispensationem peteret super matrimo-
nio rato et non consummato. Annuit Sacra haec Congregatio,
et facultatem fecit Emo Archiepiscopo, ut, ad formam Be-
nedictinae, processum construeret et acta omnia Romam
transmitteret. Quod et factum est.
VOTUM THEOLOGI. Gravissima, sapientissimi iudices, ait, est
causa, quae supremo vestro iudicio hodie discutienda propo-
nitur. Agitur enim de corporali comprobanda integritate mu-
lieris, quam suus vir cognovisse putat, quam civile tribunal
talia producentem reiecit, quam denique ecclesiasticus iudex,
ut assertam integritatem novo experimento comprobaret,
adigere non valuit. Hinc si semper, hodie certe, nedum an-
ceps, sed pavidus loquar: dum ex una parte pro sacramenti
PARISIEN. 529
indissolubilitate mihi decertandum putarem, ex altera vero

talis apparet contraria rei certitudo, ut non advocatus pro
cliente, sed theologus pro veritate ad dicendum requisitus,
me cohibere non possum quin et matrimonium in casu haud
consummatum affirmem, et causas ad dispensandum validis-
simas haberi contendam.
Atque ut mentem meam ab ipso aperiam sermonis initio,
dicam statim, me esse intime persuasum, Aloisium Delarue
et Susannam Pauchet matrimonialibus officiis operam quidem
dedisse et obtentam consummationem putasse, at frustra,
inaniterque; quin tamen rem cognosceret, si non mulier, sal-
tem vir. Hanc autem non secutam consummationem repe-
tendam puto non proprie forsan ex quadam viri impotentia,
sed potius ex quadam asymetria partium genitalium, per ex-
cessum in viro, et per defectum in muliere; quam certe
graviorem evasisse contendo, et matrimonialibus officiis ma-
gis oppositam ex non ordinaria in muliere genitalis orificii
positione. Quae omnia si ex actis processus valeam demon-
strare, vos certe, sapientissimi iudices, declarare non dubi-
tabitis matrimonium coniugum Delarue neque consummatum
fuisse, neque revera consummari potuisse.
Haec autem demonstratur^, ut iam dixi, non tamquam
advocatus pro cliente, sed tamquam theologus pro veritate,
incipiam ab exponenda evidentissima illa contradictione, quae
resultat ex coniugum responsionibus circa adimplementum
matrimonialium officiorum. Vir enim affirmat in processu,
se pluries, et ab ipsa prima nuptiarum nocte, rogasse mu-
lierem ut vellet suo muneri satisfacere; sed invitarli semper
et reluctantem reperisse. B contra respondet mulier quod
certe libenter se facilem praebuisset, si id aliquando a viro
expostulatum fuisset. At, si ita est, cur ipsa non petiit?
Evidenter, Emi Patres, et vir et mulier petierunt, sed cum
effectum inanem vidissent, timuit uterque ne impos dicere-
tur. Et mulier quidem seipsam probe noscens, id debuit sta-
tim timere; vir autem, bonus et simplex, tantum post pro-
latum a muliere suae integritatis testimonium.
Acta, Tom. XXIII. fase. COLXXIII. 34
530 PARISIEN".
Et sane quod praefati coniuges, quidquid verbo dicant,

reapse convenerint, triplici potest argumento demonstrari,
ex processibus desumpto. Etenim 1 cum mulier apud civile
tribunal documentum protulisset integritatis suae, scimus
virum valde obstupuisse. At quaeso, ad quid haec viri ad-
miratio, nisi quia certo sciverat se pluries uxorem suam co-
gnovisse? Et quidem 2 non quocumque modo, sed perfecte
cognovisse putabat; dixerat enim Dno Roger quii pensait
acoir eu ries rapports avec sa femme, et il pensait que les
rapports avaient été complets. Imo 3 in quodam infimo et
confìdentiali colloquio habito cum Dno Hurpy, declaraverat
vir se pluries usum esse iure suo ad filios habendos. Et no-
tandum quod qui ita deponunt, sunt ipse advocatus, cuius
vir in causa peragenda secutus est consilia, et medicus, a
quo vir fuit physice inspectas ad eiusdem recognoscendam
potentiam. Dubitari igitur nullimode potest quin Aloisius
et Susanna reapse convenerint. Et si aliud affirmant, fidem
non merentur.
Quid igitur iuris? Probe nostis, sapientissimi iudices, in
causa dicenda rem esse a causa rei omnino distinguendam:
aliud est enim, ut loquamur de casu, factum quaerere con-
summationis, et aliud non secutae consummationis causam
inquirere. Et siquidem coniuges audiendi non sunt, cum de
causa loquuntur; omnis est ipsis fides adhibenda, cum de
facto testificantur. Etenim in causa designanda, cum nemo
seipsum prodere teneatur, mirum non est si coniuges verum
abscondant, vel proferant falsum. At in facto statuendo,
cum id generatim fiat ad conscientiae consulendum, menda-
cium, nisi per summam iniuriam, supponi non potest. Imo
absonum non esse videtur si coniuges, quadam utentes men-
tali restrictione, dicant ex. gr. se non convenisse, cum certo
sciant quod efficaciter non convenerint.
Hinc, ad factum quod spectat, inquirendum est, Emi Pa-
tres, an Aloisius et Susanna ita convenerint, ut eorum ma-
trimonium tamquam revera consummatum haberi possit. Ne-
gativam autem responsionem seligendam esse, iam dixi ab
PARISIEN. 531
initio, et nunc tali argumento demonstrandam assumam, ut

coniuges neque vere convenire potuisse evidentissime pateat.
Et quidem quod vere et, ad effectum quod attinet, efficaci-
ter non convenerint, acta omnia processus conclamant. Ha-
bemus enim 1 partium iuramentum, et praesertim iuramen-
tum viri, qui cum sit vir probus, et ut talis a testibus re-
cognitus, et ab Emo Archiepiscopo commendatus, omnem
fidem meretur, imo omnem parit certitudinem: 2 habemus
testium depositiones, ex quibus resultat vel mulierem natos
habere noluisse, vel ab ipsa prima nuptiarum nocte, viro suo
se reluctantem praebuisse, vel ita accedentem virum rece-
pisse, ut aut actus perfectionem impediret, aut perfectum
actum habere non posset.
Atque hic animadvertatis oro, sapientissimi iudices, quae
hic a testibus asserta dicuntur, omnia explicite dicta fuisse
ad excludendam consummationem. Sic, ut unum vel alterum
proferam testimonium, expressis verbis aiebat Dnus Lafosse:
Je dois ajouter sur le point de la non consummationi que
madame Delarue de notoriété presque publique ne voulait
pas avoir d'enfants. Pariter cum Dnus Roger asseruisset
que madame Delarue a pu se prêter en apparence aux
désirs de son maxi, id certissime asserebat ad excludendam
veri nominis consummationem, utpote qui audiverat a perito
medico Dno Hurpuy Susannae genitalia non esse ut in ce-
teris mulieribus disposita, idque vere et proprie sub respectu
potentiae. Certum est igitur ex actis processus quod Aloisii
et Susannae matrimonium revera consummatum non fuit,
etsi coniuges saltem apparenter convenerint.
Fateor equidem, Emi Patres, haec omnia, etsi gravia,
ad effectum tamen sufficientia non videri. At quid si pro-
bem, Aloisium et Susannam simul vere convenire non po-
tuisse? Et tamen ex processu id certum, exploratumque est.
Breviter dicam quae longius audire taederet. Ibi impossibilis
evadit verus maritalis congressus , ubi coniugum genitalia
contraria et opposita proportione donantur. Atqui ita accidit
in casu nostro : ergo Aloisii et Susannae matrimonium vere
532 PARISIEN.
consummari non potuit. Et sane ex medicali inspectione per-

acta a Dñis Hurpuy, Brouardel, et Tarnier, constat virile
Aloisii membrum tali esse amplitudine donatum, ut in statu
erectionis ordinariae debeat omnium amplitudinem superare. E
contra ex mulieris inspectione, quam peregerunt Dñi Brouar-
del et Tarnier, resultat genitale eiusdem orificium adeo ar-
ctum esse, ut neque minimi digiti extremitatem admittat,
et ita se dilatandi carere vi, ut neque primus arctus minimi
digiti introduci valeat, quin dilaceretur. Quomodo igitur, et
qua ratione, potuerunt huiusmodi vere et reapse convenire?
At dicet fortasse cl. vinculi defensor: quomodo igitur et
qua ratione putare potuit vir se rem cum uxore sua perfecte
habuisse, quando neque veri congressus possibilitas admitti-
tur? Nonne putandum est theologi argumentum nihil pro-
bare, cum nimis probare contendat? Non ego, sed respon-
deat pro me peritus medicus Dnus Hurpuy, qui opportune
requisitus a parisiensi ecclesiastico iudice, apertissime fassus
est, nil mirum quod, data in contrario sensu partium geni-
taliuin asymetria, possint putare coniuges se perfecte con-
venisse, cum tamen revera non convenerint. Abs re non sit
eius verba referre: Mon avis est que étant donnée la dispro-
portion en sens inverse des organes sexueles des deux con-
joints, ils ont pu pendant longtemps et de bonne fois croire
accomplir régulièrement les fonctions génératrices, sans les
accomplir rèellemen t.
Et quoniam appellavimus ad Dùum Hurpuy, iuverit eius
opinionem referre circa potentiam mulieris. Iuridice enim
interrogatus Dnus Roger, an virum Aloisium Delarue po-
tentem putaret, respondit, se perlegisse medicalia documenta,
quibus constat, virum esse optime a natura conformatum;
sed potius audivisse doctorem physicum Dnum Hurpuy di-
centem non idem teneri posse de eiusdem muliere, ob quam-
dam genitalium organorum anomaliam. Hanc autem Dnum
Hurpuy deduxisse puto ex quibusdam factis, sine ulla hae-
sitatione assertis in relatione physicae inspectionis corporis
mulieris et praesertim 1 ex arctitudine genitalis orificii, 2 ex
PARISIEN. 533
deficiente vi ad seipsum dilatandum, 3 ex quadam insensi-

bilitate, qua, peracta digito pressione super vaginale orifi-
cium, nulla producitur doloris sensatio, 4 demum ex non
ordinaria orificii positione. Equidem fateor et ego haec omnia
mulieris impotentiam iuridice non probare; at satis, super-
que sunt ut ex iis possit, deductivo argumento, copulationis
impossibilitas demonstrari. Unde verum erit quod Dfii Brouar-
del et Tarnier canonice requisiti, iuramento affirmarunt, sci-
licet, genitalia utriusque coniuges inter comparata* demon-
strare quod virilis membri introductio in mulieris vaginam
locum vere non habuit* ut dicit Dnus Tarnier, vel melius
locum habere non potuit* ut vult Dnus Brouardel.
Et haec quidem, sapientissimi iudices, magni facienda
esse vel inde patet, quod aliud sit matrimonium non con-
summatum dicere ex inspecta mulieris integritate, et aliud
non consummationem deducere ex comparatis utriusque co-
niugis genitalibus organis. Qui mulierem integram dicit, is
factum consummationis excludit, si ita loqui fas est, in actu
secundo. At qui coniugum genitalia comparat, si ex hac
comparatione matrimonium non consummatum dicat, is cen-
sendus est factum consummationis in actu primo* idest quoad
sui possibilitatem. Simplex enim consummationis factum,
tale non est ut deduci possit ex inspecto virili membro. At
si virile hoc membrum comparetur cum vagina mulieris,
bene potest possibilitas consummationis excludi, quoties ex
alterutrius vel utriusque conformatione, ingressus impossi-
bilis appareat. Si igitur in casu verum est que la compa-
raison de Vetat des organes génitaux de monsieur et ma-
dame Delarue permet d'affirmer que l'introduction de la
verge du mari dans la vagine de madame Delarue n avait
pm avoir Heu* fateamur oportet, matrimonium Aloisii cum
Susanna neque vere consummatum fuisse, imo neque consum-
mari potuisse.
Hinc omnia explicantur et evanescunt quae aliquam pos-
sent difficultatem facessere. Vir matrimonium vere consum-
matum fuisse putavit, quia bonus et simplex cum esset, id
534 PARISIEN.
tenebat quod, ex medicorum sententia, potest etiam per lon-

gum tempus et bona fide supponi. Postea vero dixit se num-
quam convenisse, quia reapse numquam efficaciter. Mulier e
contra affirmabat se natos habere noluisse, quia seipsam probe
noscens, timebat ne ut impos t induceretur. Hodie vero re-
cusat ulteriorem sui corporis inspectionem, quia se prodere
non vult. Quid plura? Video graviorem etiam afferri posse
difficultatem; sed pariter facilioris esse solutionis contendo..
Esto quod corporalis mulieris inspectio locum habuerit iam
tribus abhinc annis : esto quod iuridice non constet coniuges,
post illam inspectionem, non amplius simul cohabitasse: esto
quod mulier deneget hodie seipsam inspiciendam praebere.
Ast quid ex hoc? quae consequentia? quae conclusio? Pro-
bant tabulae, publicae esse notorietatis, quod mulier amplius
suum virum non viderit. Et dato etiam quod simul cohabi-
taverint; imo dato pariter quod simul convenerint, et qui-
dem sponte, maritali affectu, reciproco conatu; dicemusne
ipsos obtinuisse quod ex naturali permanente defectu num-
quam obtinere potuerunt? Et id utique darem, si maritalis
congressus impossibilitas repetenda esset ex quadam frigidi-
tate, ex aversione animi, ex nervorum debilitate. At cum
repetenda sit ex ipsa organorum conformatione, ex notabili
quadam genitalium partium in contrario sensu asymetria,
qua, quaeso, ratione fieri potest ut haec omnia evanuerint
et in viro et in muliere? Quo igitur se vertat acutissimus
vinculi defensor, id unum fateatur necesse est, scilicet ma-
trimonium Aloisii cum Susanna, nonnisi per miraculum con-
summari potuisse.
Nil igitur remanet, Emi Patres, nisi ut, actoris preci-
bus, benigne receptis, rogetur SSmus pro dispensatione a
matrimonio rato et non consummato. Et quidem causae ad
dispensandum validissimae afferuntur. Et 1 probatum in iure;
est validissimam ad dispensandum esse causam illam, quae si
iuridice probata esset sufficeret ad nullitatem declarandum.
Atqui habemus in themate probabilem mulieris impotentiam;
probabilem quidem, non quia ipse veram non putem, sed quia
PARISIEN. 535
in tabulis, explicitis verbis non asseritur : nil igitur impedit

quominus saltem pro dispensatione obtinenda assumatur. 2 Ha-
bemus iam prolatam civilis divortii sententiam; et Vos non
latet, Emi Patres, quae inde mala possent provenire in ani-
marum detrimentum, denegata dispensatione. 3 Denique stat
in facto pertinax animorum aversio, quae praesertim ex parte
mulieris nulla ratione vinci posse videtur, ut ipsa declaravit
mulier, et testes deposuerunt.
VOTUM CANONISTAE. Tria, ait iste, in casu praesenti sunt
consideranda, nempe processus, non-consummatio praetensa,
et gravitas causarum ob quas solutio vinculi petitur. Sub
triplici hoc capite igitur ea proferam quae mihi occurrunt
iudicio E E . P P . submittenda.
DE PROCESSU. - Nemo est qui non videt processum mul-
tiplici et gravi vitio maculari, non quidem quod tribunal
non fuerit rite constitutum, quoad hoc enim praescripta fue-
runt adamussim impleta; sed defectus revera substantiales
ex parte utriusque coniugis vim probativam actorum nota-
biliter minuunt si non penitus destruant. Etenim citata Su-
sanna comparuit quidem coram iudicibus ecclesiasticis, et sub
iuramento affirmavit, matrimonium suum nunquam fuisse con-
summatum, quod marito in culpam tribuendum asserit: sed
omnino recusat inspectionem obstetricum, et quamvis peti-
tioni viri pro solutione vinculi minime adversetur, noluit
instigationi concurrere, testes pro sua parte producendo. Te-
stimonium igitur « septimae manus » ut aiunt, pro parte
mulieris omnino deest, dum ex parte viri valde sit incom-
pletum. Praeter medicum Hurpy tres tantum testes a viro
producuntur, nempe DD. Lafosse, Roger et frater actoris.
Aliorum trium afferuntur testimonia in causa coram tribunali
civili iurata, quorum duo mortui sunt ante inceptum proces-
sum ecclesiasticum, et tertia D. Gavet gravi morbo detenta,
omnino nequiverat coram iudice se sistere et testimonium
proferre. Inter acta processus inveniuntur attestationes au-
thenticatae tum mortis, tum gravis aegritudinis; verum quor-
sum valeant haec, iudicent E E . P P . - Non satis videtur cur alii
536 PARISIEN.
testes inveniri non potuerint, qui testimonium ferrent coram

ipsis iudicibus aut si hoc difficilius fuerit, coram iudice de-
legato, ad normam dictae Constitutionis Benedictinae. - Meo
iudicio, processus tam defectuosus auget possibilitatem er-
randi, et non meretur nisi responsionem negativam.
Negandum non est quaestionem moveri posse, et reapse
movetur, utrum requiratur rigorosa Constitutionis Benedi-
ctinae observantia, quando de dispensatione tantum agitur
coram S. C. C. tractanda. Siquidem actus « consultivus »,
qualis est actus S. C. in casibus ubi dispensatio petitur, dif-
fert essentialiter a « iudicio », quo nullitas alicuius matri-
monii pronuntiatur; et aliunde certum videtur quod solemni-
tates Benedictinae, iudices potius, iudicium ferentes, respi-
ciant, non eos qui votum consultivum emittere debent, ita
ut sententia negativa non sit improbabilis. Nihilominus tu-
tior et verior est sententia opposita, quae ceteroquin in ipso
stylo S. C. nititur. - Vid. Litteras ad Archiep. Paris, in
Act. et praeterea confirmatur ratione. Revera in dispensa-
tionibus huiusmodi non minus quam in causis de Imped. di-
rimenti impotentiae, « non-consummatio » est factum, ut
ita dicam, centrale et capitale a quo solutio pendet. Probari
igitur debet plenissime, nullum circa illud remanere debet
dubium positivum, et proinde sedulo observanda quaecumque
per processum ordinata fuere, quae omnia eo unice tendunt
ut veritatem circa factum non-consummationis patefaciant,
semota formidine collusionis inter partes vel cuiuscumque
deceptionis. Deficiente ergo a forma canonica processu, prae-
sertim cum defectus non errori, sed perversae voluntati ad-
scribendum videtur, petitio refici potest ac debet.
Sanatur quidem processus defectus quandoque, per dispen-
sationem S. Pontificis; sed utrum hoc expediat in casu, me-
lius apparebit ex dicendis circa secundum punctum, nempe
non-consummationem, ad quam nunc gressum facimus.
D E NON-CONSUMMATIONE. - Quo magis clarescat discussio
huius rei, ex qua sors petitionis potissimum pendet, iuvat
prae oculis habere historiam istius parum felicis connubii.
PARISIEN. 537
Die 20 Novembris 1880, Aloysius Delarue, civilis conditio-

nis vir matrimonium contraxit cum Susanna Pauchet, quae
videtur fuisse conditionis aliquantum inferioris. - In actis
describitur « cucitrix » coutourière. Huic matrimonio prae-
cesserant tractatus ab anno ferme, sed non tales ex quibus
futuri sponsi cognitionem adaequatam indolis et qualitatum
utriusque respective habere potuissent; nam ut testatur fra-
ter Aloysii: « Simul convenerunt in loco publico nequaquam
apud parentes. Statim post matrimonium incoeperunt discor-
diae, quamvis vir certissime sponsam arnaverit et ipsa co-
niux vicissim se « contentissimam » matrimonio se exhibue-
rit, et infelix haec conditio rerum durasse videtur toto tem-
pore cohabitationis.
Ratio sufficiens huius discordiae habetur, si admittamus
quae a viro affirmantur, nempe quod ab initio et toto tem-
pore quo coniuges simul vixerunt, mulier pertinaciter officia
coniugalia recusaverit, protestans se nolle filios habere. Sed
hic, difficultas; mulier recise negat se unquam debitum co-
niugale recusaturam, si requisita fuerit. Pluries affirmât vi-
rum nunquam copulam rogasse aut attentasse. Interrogata
utrum parata fuerit consentire marito petenti: respondit cum
emphasi « utique, certe ». Deinde quoad dissensiones affirmat
has unice attribuendas esse indoli iracundae et violentae ma-
riti, qui illam ex causa levissima saepe verbis non tantum
sed et pugnis impetivit. Quidquid de hac contradictione in-
ter ipsos dicatur, certum est coniuges simul habitasse usque
ad 1886, discordia non obstante; et illo anno, Susanna oc-
casionem nacta in itinere quod singulis annis solebat susci-
pere ad alium locum causa sanitatis et recitationis, decla-
ravit se nunquam ad domum et consortium mariti reversu-
ram. Quod autem alicuius momenti certi est, v i r , facta
monitione de restituendo domicilio, processum instituit pro
divortio coram iudice laico, vix quindecim elapsis diebus a
quo uxor primo declaraverat se nolle reverti! ! Quae ratio
agendi praeter irreverentiam erga Sacramentum, indicat etiam
quamdam praecipitationem et animi intemperantiam, quae
538 PARISIEN.
aliqualiter confirmant ea quae sunt a muliere allegata, circa

causas dispensationum.
Ut petitionem viri destrueret et divortium obtineret ex
capite impotentiae, Susanna peritiam duorum medicorum pro-
tulit, qui testantur ipsam virginem adhuc esse et matrimo-
nium inconsummatum. Nihilominus in favorem viri sententia
prolata est a duobus tribunalibus « primae instantiae » sci-
licet et « appellationis ». Circa hoc iudicium notandum quod
tribunal civile abstineat ab omni sententia, tum quoad im-
potentiam praetensam, tum quoad non-consummationem, et
solutionem decrevit ob derelictam a Susanna habitationem
coniugalem. Postea autem Aloysius, cum id utile sibi vide-
retur, non-consummationem obtendit ipse in sua ad S. Se-
dem petitione pro dispensatione.
Nunc videamus quid dicendum de non consummatione,
certa ab incertis secernendo. - Constat 1 coniuges simul ha-
bitasse per sex annos, nisi excipias paucas hebdomadas a
Susanna transactas apud suos vel in alio loco de consensu
mariti - toto hoc tempore solitos fuisse coniuges in eodem
lecto discumbere. - 2 Esse ambos iuvenes, tempore matrimo-
nii contrahendi: vir 25 annos habuit, mulier 19, nulla in-
firmitate affectos, et praeterea Aloysius vehementi amore
captus Susannam uxorem duxerat; dum ipsa pro parte sua
contentissimam se exhibuerat. - 3 Suspicio impotentiae im-
pellitur a viro et excludi videtur peritia medici Hurpy, et
nihil ex testimonio aliorum medicorum erui potest contra
habilitatem Susannae ad congressum coniugalem - Iam vero
haec omnia praesumptionem constituunt consummationis ma-
ximam, quam destruere non valent nisi argumenta certa et
peremptoria in contrarium. - At ubi quaeso sunt haec argu-
menta?
Adducitur testimonium duorum medicorum Tarnier et
Brouardel de « non-defioratione » Susannae, quod post in-
spectionem vulvae eius - de corpore « non loquuntur - edi-
derant. Iam vero conditio partium genitalium feminae est
indicium si velis, et quidem potissimum physicae virginità-
PARISIEN. 53V>
iis; sed non est unicum, et quod plus est, non est signum
infallibile. Scriptores de re' medica casus referunt in quibus
mulieres usque ad partum servavere hymenem inctactum et
alias sic dicta signa virginitatis in genitalibus. - Vide Laz-
zaretti - Medicina legale* Lib. III pp- 386 seq. Pag. 47
eiusdem libri. Praeterea refert casum a tribunali Patavino
ad ipsum relatum, in quo quinque medici testantur virgini-
tatem alicuius feminae post inspectionem, contra medicum
fiscalem qui censuerat ne quidem defloratam, sed et matrem
fuisse! Voi pag. 390.
Admitti potest statum physicum Susannae, qualem illum
depingunt duo medici, vix explicari posse si supponamus re-
lationes coniugales inter sponsos fuisse normales per illos sex
annos cohabitationis. Sed hoc supponi nequit, cum ex actis con-
trarium evidenter appareat. Sive enim Aloysium audiamus, sive
Susannam, concludere necesse est, tales extitisse inter ipsos
dissensiones, ut vix supponi possit officia coniugalia solita
locum habuisse toto tempore cohabitationis, et probabilis co-
nficitur illa omnino aut omnino cessasse paucis post ma-
trimonium mensibus. - Verum ab initio non fuit sic. Sponsi
sibi invicem iuncti fuerunt et amore et vinculo matrimonii.
De Aloysio hoc est certum; etiam quoad Susannam proba-
tur, tum ab Aloysio, tum ab eius fratre. Iam vero sufficit
copula una vice ad matrimonium consummatum ut patet. -
Conditio vulvae non absolute excludit copulam ex qua ge-
neratio sequi potest; remanet ergo praesumptio pro consum-
matione etiam contra testimonia duorum medicorum - eo
vel magis quod, contra praedictum testimonium in re obscura
et proinde erroribus obnoxia, habeamus factum quod coniu-
ges in eodem tecto discubuerint - quod se invicem amaverint,
quod iuniores fuerint nullo morbo impediti, et quod demum,
nec verbum de impotentia habeatur ab una vel ab altera
parte: quae omnia, ni fallor, sustinent praesumptionem con-
summationis, non obstante declaratione medicorum.
Praeter testimonium medicorum, parvi vel nullius pon-
deris sunt quae afferuntur pro non consummatione, quaeque
S 40 PARISIEN.
ad duo argumenta reduci possunt. Principio est quod S u -

sanna a prole habenda abhorrens, vel a principio matrimonii
statuerit debitum coniugale recusare vel simulate tantum
concedere - quod duplici argumento niti videtur. Primum,
nocte ipsa nuptiarum Susanna, ut ipsa admittit, non sine-
bat maritum ad ipsam accedere. - Secundum , quod saepe
repetebat se filios nolle habere - nolle « nutricem agere »
etc. ita ut prava eius voluntas circa hoc res esset notoria
in civitate.
Re quidem vera, si haec duo ita coniungerentur, ut con-
staret pravam illam voluntatem causam fuisse renitentiae
Susannae, et pariter certum esset illam in proposito perse-
verasse toto tempore connubii, res conficeretur et amplius :
quia ipsum matrimonium nullum fuisset ob conditionem sub-
stantiae contrariam. Verum ut hoc probetur, afferri debeant
declarationes a Susanna factae ante et post matrimonium -
pariter certum esse debet huiusmodi verba fuisse serio ab
ipsa prolata, - non ex ioco aut quadam levitate - sed in actis
1
nullum huiusmodi vestigium. Non diffitetur Susanna, se in
talia verba prorupisse quandoque, sed ex ioco et non serio.
Confessioni addi potest, quod deinceps crescente discordia in-
ter sponsos, declarationes istae fuerint serio factae et repe-
ti tae - nil hoc probabilius attentis discordiis; sed quid inde?
Concludendumne est ex his ipsam toto tempore connubii fir-
mam voluntatem habuisse repellendi a se maritum eo quod
prolem habere noluerit? Quid tunc dicendum de « amore viri
sui » de « felicitate praeterita » de quibus eloquentius mari-
tus in suis ad uxorem litteris post separationem scriptis?
At, urgere videtur orator per testes ab ipso vocatos,
confessa est Susanna se nocte nuptiarum non « permittere
se a marito tangi. » — Transeat; sed quid de omnibus no-
ctibus subsequentibus, nam semper in eodem lecto discu-
buere? Sane haec actio sponsae 19 annorum alias explica-
tiones admittit, quin recurramus ad monstruosam theoriam
voluntatis pravissimae impediendi conceptus, quae quidem in
feminis interdum invenitur post duram partus experientiam,
PARISIEN. 54 £
in iunioribus, qui non sint meretrices, quod sciam, nunquam.

Nihil in actis suspicionem ingerit quod maritus cum uxore
conspiraverit de generatione impedienda, imo iurat ille se-
voluisse semper prolem habere, et in hunc finem matrimo-
nium contraxisse. Remanet ergo tantum factum noctis pri-
mae a Susanna confessum, quod parum valet. Aliud sane est
repellere primos accessus neo-sponsi, quod accidere potest
plurimas ob causas, et per bimestre fieri potest absque pec-
cato, aliud est idem facere ob pravum finem, cum animo
perseverandi. Primum admitti potest in casu, sed non valet
ut argumentum; secundum valeret quidem ut argumentum,,
sed non probatur.
Etenim quae de « notorietate » intentionis Susannae pro-
feruntur infirma sunt. Rumor vel fama cui innititur facile
orire potuit ex verbis sive ex ioco, sive ex ira prolatis, prae-
sertim quando dissensiones factae sunt publici iuris: prae-
terquamquod suspicandum est Concives viri et feminas spe-
ciatim non fuisse tenerissimas erga puellam Parisiensem pul-
cherrimam, imprudentem in verbis et, quod peius erat, ad-
mirationis hominum cupidissimam. Humana res agitur, hu-
mano modo igitur sunt omnia interpretanda. Absque iniuria
ergo missam faciamus « notorietatem. >
Praeter « notorietatem » et iactum primae noctis, aliud
profertur argumentum nempe confessio iuridica oratoris in sua
depositione coram Iudicibus ecclesiasticis. In hac, negat co-
pulam unquam inter ipsos locum habuisse, quia uxor sem-
per recusavit, onera et incommoda prolis habendae refugiens.
« Pluries tentavi consummationem. » « Uxor mea semper
obstitit. Noluit ipsa filios habere. » Haec et similia pluries
in decursu suae depositionis repetit.
Verum, praeterquamquod huiusmodi confessio tota in
commodum confitentis, in iura parum vel nihil probat; in
casu omni vi et valore caret: et hoc probatur ex ipsis a,ctis
processus.
luter testes al) oratore vocatos, unus est D. Roger, ad-
vocatus civilis, familiae Alovsii iusri amicitia devinctus. Te-
M2 PARISIEN.
stimoni um D. Roger maxime favet Aloysio et est Susannae

inimicum; quod sane prae oculis est habendum. Iam vero
inter alia, haec iurat: « Semper mihi dixit D. Delarue Aloy-
sius, se credidisse habere cum uxore copulam, eamque per-
fectam. Eius bona fides mihi nota est; dubium mihi utrum
Susanna eadem bona fide versaretur. Deinde « In decursu
causae coram Iudice civili, et I). Delarue, Aloysii admi-
ratione protulit D. Delarue attestatum duorum medicorum
de sua virginitate. » Nunc audiatur medicus D. Hurpy, al-
ter amicus familiae Delarue et testis in causa. « Existimo
quod posita disproportione partium genitalium coniugum fieri
potest quod ipsi, longo tempore, sincere credere potuissent,
se recte exercere functiones generationis, quin reapse illas
exerceant. Ex conversationibus intimis cum D. Delarue mihi
constat ipsum officia coniugalia implevisse animo filios pro-
creanda »
Dicta ab Aloysio, relata a duobus his testibus omni ex-
ceptione maioribus, pertinent ad « tempus non suspectum »
scilicet prolata fuere ante inceptionem processus ecclesia-
stici: proinde ponderis sunt longe maioris illis, quae postea
incepto processu ab eodem dicebantur. Ita in iure. Sed con-
ciliari possunt haec quae contradictoria videntur. Maritus
iuvenis, bonis imbutus moribus existimare bene potuit qua-
lemcunque vasis penetrationem cum seminis eiaculatione esse
copulam, qualis ab omnibus viris exercetur; deinde commen-
tis medici edoctus seu potius delusus credidit alia requiri,
scilicet destructionem hymenis et etc. , ita ut aequa bona
fide affirmari potuerit matrimonium suum fuisse consumma-
tum, et deinceps hoc negare, prout revera in sua petitione
illud negat. Negat quoque Susanna ob rationes diversas, et
meo iudicio falsas. Nam dicit id evenire quia vir debitum
non petebat, quod concordat male cum supradictis, et est
contra experientiam.
Qui absque partium studio omnia hucusque discussa con-
siderant, in hanc conclusionem certo veniet, quod probatio-
nes allatae pro non consummatione sint parvi vel nullius
PARISIEN. 343
valoris. Reducuntur ad testimonium duorum medicorum de

virginitate, et nota bene quod ipsi a vocabulo « Virginita-
tis » abstineant, quod non excludit formidinem erroris, ut
iam probavi ex Lazzaretti et ad summum evincit congres-
sum inter hos coniuges esse sub quodam respectu abnorma-
lem. Ex signis non denegationis a medicis indicatis unum
tantum valet, nempe integritas hymenis, cetera enim con-
ciliari possunt, ut iam dixi, cum usu infrequenti matrimonii.
Sed integritas hymenis stare potest cum copula ad genera-
tionem apta. Ergo non est argumentum absolute certum non
consummationis alicuius matrimonium. Minor huius argu-
menti certa est apud medicos pro quibus sufficiat citare unum
Lazzaretti, qui in sua medicina legale. Lib. III, p. 98 ha-
bet, quod praesentia hymenis non excludit copulam carna-
le m perfectam.
Posito hoc principio, probari potest matrimonium hoc
fuisse non solum ratum sed consummatum, huc enim ten-
dunt ea quae ab Aloysio proferebantur « tempore non su-
specto » huc quo jue tendunt aetas et amor mutuus sponso-
rum, ita ut conclusio ineluctabiliter fluat, nisi dicamus foe-
cunditatem esse unicum signum certum consummationis, quod
nemo asserere ausus fuerit. Sufficit ad matrimonium ut co-
pula talis sit, ex qua generatio sequi possit, non quam se-
quatur, et huiusmodi esse eam quae fit illaeso hymene, ve-
luti in ostio vaginae, clamant omnes fere qui de hac re scri-
psere. Et haec doctrina concordat cum iis quae a theologis
et canonicis traduntur. Ita Sánchez De matrim. Lib. II,
(hip. XXI, a. 2. Similiter conveniunt consummari, quacum-
que arte semen recipiatur intra vas naturale, absque illius
penetratione, per eamque una caro efficiatur. »
Iudicent E E . Patres num sat solida sit haec conclusio
de consummatione in casu praesenti ; posita hac sententia
necessario cadit petitio.
Verum si dicatur non satis constare de « consummatione »
in casu, rem esse adhuc dubiam, scopus petitionis nequa-
quam obtinetur. Dato, quod non sit opinio certo de consum-
544 PARISIEN.
matione, est saltem, probabilis, pro ea stant rationes graves,

quas opus noi est iterum exponere: satis superque apparent
in decursu discussionis. Est ergo sententia de non-consum-
matione probabilis ad summum. Quis enim illam certam di-
cet, post considerata omnia: verba et litteras Aloysii; opi-
niones peritorum. Iam vero matrimonium est « in posses-
sione » iuxta axiomata: « Standum est pro valore actus. »
« Quod fit, praesumitur rite factum. » Praeterea posita at-
tentatione consummationis, quod abunde demonstratum fuit,
illae regulae iuris non parum favent sententiae, pro consum-
matione, et certissime indicant hanc sententiam esse « tu-
tiorem; » siquidem quae stat pro matrimonio rite celebrato,
quod sequebatur consortium coniugale per sex annos; ita ut,
etiamsi daremus veram probabilitatem, immo maiorem proba-
bilitatem sententiae contrariae, non consummationis, nihilo-
minus petitio non potest concedi. Inter prop. ab Innocen-
tio XI damnatas est haec notissima : « Non est illicitum in
sacramentis conferendis sequi opinionem probabilem de valore
sacramenti, relicta tutiore » in qua iuxta Suarez, Soto et
alios includitur etiam « susceptio » sacramenti, siquidem usus
huiusmodi opinionis probabilis, relicta tutiore est peccatum
non solum contra charitatem, sed contra religionem, ob ir-
reverentiam illatam sacramento, exponendo illud nullitati.
Quid autem sequitur, si concedatur solutio matrimonii in
casu presenti? Certe quod Aloysius ad alias transibit; iam
ab uxore separatus et separatus remanebit. Ad quid dispen-
satio nisi ut aliam sibi assumat uxorem? et novum matri-
monium contrahendo aget contra prop. damnatam; quia et-
iamsi declaretur solutio prioris matrimonii, semper remanebit
dubium de consummatione et proinde de ipsa dispensatione.
In matrimonio consummato inter fideles dispensare nequit
etiam S. Pontifex.
Dictis his, abstinendum ducer a « causis » dispensationis.
Causae absque dubio existunt, quamvis forsitan non tam gra-
ves quam iura .exigunt.-Adest discordia animorum. Sed non
constat ullos fuisse conatus reconciliationis: ullum interven-
PARISIEN. o45
tum parochi vel Episcopi coniugum. Forsitan mores coniu-

gum hodiernis modis accomodati huiusmodi interventum non
patiuntur ; et si res ita se habet, quare favores ab Ecclesia
expectandi?
In conclusione, liceat mihi afferre decisionem S. C. C.
in casu simili relatam apud Pignatelli tom. 1, const. 148.
In una Vallisoletana. « Episcopus significavit suis litte-
ris, quod Ioannes et Leonora nobiles, quinque abhinc annis,
matrimonium per verba de presenti contraxerunt, et per to-
tum quinquennium simul cohabitarunt, dictaque mulier de-
inde egit pro dissolutione ac nullitatis declaratione dicti ma-
trimonii propter impotentiam Ioannis, a quo nunquam ipsa
carnaliter fuit cognita et adhuc virgo permanebat. Quod di-
ctus Ioannes verum esse asserebat. Id vero non èx impoten-
tia sua naturali, sed quia illam et parentes eius odio perse-
:
quebatur, accidisse, et ins mul convenerunt adire Sedem
Apostolicam pro dispensatione, prout unanimi consensu fe-
cerunt. »
Die 15 Februarii 1607 Sacra etc. « Proposita facta spe-
cie, omnes uno ore censuerunt, nullo pacto concedendam
esse dispensationem, rescribendumque esse, ut si sibi non
constiterit de impotentia perpetua ob frigiditatem, vel ma-
leficium ad praescriptum SS. Canonum, compellat eos ad
cohabitandum, utque alter alteri coniugalem exhibeat ef-
fectum. »
Habemus hic casum praesentem cum omnibus circumstan-
tiis, cum hac tantum differentia quod ibi mulier partes prin-
cipaliores egerit, in nostro casu vir. Habemus non consum-
mationem praetensam et coniuges consentientes quoad factum,
quod diversimode uterque explicat; habemus cohabitationem
quinque annorum, et habemus indicatam causam discordia-
rum et dissensionum. Similem omnino causam a Susanna in-
dicatam in suis litteris; et habemus responsionem negativam
ab omnibus E E . P P . unanimiter datam quae tam magni ae-
stimandum est in negotio simili.
Igiturc ad onclusioném dèveniens. Attentis omnibus huc-
Aota, Tom. XXIII. fase. CCLXXIII. 35
546 PARISIEN.
usque dictis, v. g. quod processus sit imperfectus, quod non.

constet de non consummatione matrimonii, quod causae di-
spensationis non sint gravissimae et non excludant spem
reconciliationis, si coniuges mediis uterentur quae Religio
dictat, ego censeo petitionem non debere concedi.
ANIMADVERSIONES DEFENSORIS MATRIMONII EX OFFICIO. Aloi-
sius Delarue, in oppido Dieppe degens, trapezita, divitiis af-
fluens, vertente anno 1880, mensis Novembris die 20, in
aetate annorum 25 constitutus Susannam Pauchet, parisien-
sem, arte sutoria victitantem « couturière, » viginti annos
natam, uxorem duxit.
Libero hilarique animo iuvenes ad invicem matrimonio
iuncti sunt. Sed vita coniugalis a bonis initiis malos even-
—
tus habuit. Haud enim impune spreverant nupturientes sa-

pientissimum praeceptum « si vis nubere, nube pari. » Porro
Aloisius in uxorem, censu ac natalium nobilitate destitutam
dominari gestiebat; Susanna vero, oblectamentis Lutetiae
Parisiorum assueta, et viri dominatum et oppiduli maesti-
tiam aegre tulit.
Sex itaque annis ab hymenaeo exactis, Susanna sub prae-
textu visendi matrem, Parisios remeavit. Et exinde neque
suasionibus, neque precibus, neque blanditiis, neque minis
avelli passa est. Cum autem Aloisius ad laicum tribunal Su-
sannam rapuerit, haec civilem nexum cassar i quam ad virum
redire maluit.
Aloisius, postquam saecularis magistratus in primo et al-
tero iurisdictionis gradu legis vinculum disruperat ob mari-
talis domus desertionem a Susanna peractam, totus in ea fuit
ut matrimonium in leves auras amandaret: eumque in finem,
illud proclamavit opere imperfectum.
Cantiunculam pronis auribus excepit lectissimus consul-
tor theologus. Eximius autem canonista induci minime potuit
ut matrimonium, quod in disputationem venit, inconsumma-
tum crederet. Nec eum fallit opinio. Nam non solum exulat
quodcumque apodicticum inconsummationis argumentum, quod
in gravissimis huiusmodi causis necessarium omnino est,
PARISIEN. 547
sed e contra prostant urgentissima consummati matrimonii

indicia.
Et quod attinet ad pri x um, expendite paulisper, Patres
Amplissimi, monumenta, quibus Aloisius Susannae virgini-
tatem atque inconsummationem matrimonii probare conten-
dit. Ea porro sunt - primo - testimonium subscriptum a me-
dicis Brouardel et Tarnier - secundo - specimen in corpore
viri a perito Hurpy peractum - tertio - altera attestatio sub-
signata a praefatis Brouardel et Tarnier; - quarto - epistola
in qua medicus Tarnier ratas habet memoratas testationes
ab ip?o in antecessum editas; - quinto - literae in quibus
idipsum praestat peritus Brouardel; en omnia.
Iam vero nihil excogitari potest istiusmodi monumentis
fragilius. Etenim tria prima, quae aliorum basis et funda-
mentum sunt, continent explorationem in viri, sive mulieris
corporibus expletam, ad interesse habentium petitionem, nullo
intercedente iudicis mandato, nulla servata iuris solemnitate,
nullis adhibitis cautelis ad fraudes praecavendas omnino ne-
cessariis.
Neque obiicias mihi praefata illa tria testimonia, iudi-
cialia evasisse per duo posteriora. Nam quadrat illud: quod
ab initio vitiosum est non potest, ullo tractu temporis, con-
valescere. Re sane vera, in memoratis corporum lustratio-
nibus omissae sunt cautelae, iure praescriptae: periti Brouar-
del, Tarnier et Hurpy, cum non a iudice, sed ab interesse
habentibus electi sint, immunes a studio partium haud cen-
sentur. Ecquommodo vitia ista, quae ipsam actus naturam
inficiunt, ex postfacto corrigi possunt?
Si in primis testationibus periti leviter se gesserunt, si
partibus potius, quam veritati studuerunt, in novis attesta-
tionibus potius peierare parati erunt quam seipsos mendacii
redarguere. Ceterum nec novae testationes iudiciales sunt.
Non enim ad iudicem medici Brouardel et Tarnier accesserunt,
non examen coram iudice subierunt, sed contenti fuerunt ad
iudicem dare literas. Iamvero D. Gadrianus Rufino proconsuli
Macedoniae rescripsit, testibus se, non testimoniis crediturum.
548 PARISIEN.
Praeterea saepedicta testimonia, secundo, quod nobis po-

tius quam noceat prodest, excepto, quamvis inniti videantur
in fidem medentium 'duorum, Brouardel et Tarnier, teme-
rarium tamen non est uni tantummodo medico illos ascri-
bere. Comparate, Emi Patres, epistolam medici Tarnier, cum
medici Brouardel epistola. Hisce in epistolis memorati Brouar-
del et Tarnier hercúlea audacia matrimonii inconsummatio-
nem seu Susannae virginitatem ex physica Aloisii conforma-
tione coniicere pertentant. Si quis eas epistolas obiter legerit,
certo certius putat utrumque peritum testimonium perhibuisse,
seu potius iudicium suum protulisse, alio inconsulto. Ast
nil magis a veritate alienum est. Eadem enim verba iidem-
que ápices utraque in epistola prostant. Primo autem et ter-
tio testimoniis Tarnier et Brouardel bini subscribunt.
Absit ut peritos Brouardel et Tarnier laedere velim. Nam
medicus Tarnier ignotus mihi omnino est, nec mihi constat
eum a Parisiorum curia ad huiusmodi negotia adhibitum ali-
quando fuisse. Quo vero ad medicum Brouardel, ille - Doyen
de la Faculté de Médecine - notissimus est, qui in huius-
modi negotiis passim a feminis adhibetur, earumqne virgi-
nitatem iuste et iniuste pro aris et f ocis tuetur. Recolite,
Patres Amplissimi, causam Parisien. Matrim, disceptatam
diebus 21 Iulii 1888 ac 7 Septembris 1889. Quantum Her-
cules ille suclavit perperam, ut virgo renunriaretur Carola
d'Oliveira contra iudiciale et unanime quinque archiatro-
rum testimonium !
Ceterum non ego solum, sed etiam civiles illi magistra-
tus, qui in prima et altera iudicii sede causam cognoverunt,
medentium Brouardel et Tarnier testimonium flocci fecerunt.
Porro, apud laicum tribunal Aloisius Susannam levitatis ac-
cusabat, Susanna vero Aloisium operi maritali haud satisfe-
cisse contendebat, atque ad hoc saepedictum medicorum Brouar-
del et Tarnier testimonium exhibuit. Ast Susanna iterum
iterumque causa cecidit.
Tametsi, quid ista commemoro? Periti Brouardel et Tar-
nier ipsi sibi mendacium obiiciunt. Sane medentes isti in
PARISIEN. 549
primo testimonio affirmarunt: « Les organes génitaux* Su-

sannae, sont normalement conformés ». Ipsimet, in altero
"testimonio, de Aloisio asseruerunt: « Nous- avons fait les
mêmes constatations que M. le docteur Hurpy et en avons
déduit les meines conclusions. » Medicus autem Hurpy con-
cluserat: « De cet examen nous avons cru pouvoir conclure
que M. Delarue Louis* est bien conformé pour la copula-
tion quà Vetat rigide, il, veretrum Aloisii, doit acqué-
rir un volume au moins égal et probablement supérieur à
la moyenne des autres hommes ».
Hisce non obstantibus medici Brouardel et Tarnier in me-
moratis epistolis ad iudicem parisiensem excogitant partium
genitalium disconvenientiam. Excogitatum commentum me-
dico Hurpy contra secretum in iudiciis strictissime servan-
dum denuntiant, qui suimet oblitus in obsequium Brouardel
et Tarnier occentat: « Mon avis est que étant donnée la
disproportion en sensé inverse des organes sexuels* etc. »
En fulcimenta, quibus innixus optimus consultor theologus
impotentiam relativam, quae semper est probatu difficillima,
Aloisium inter et Susannam existere autumat!
Paucis me expediam ab iis quae depromunt ex coniugum
confessione. Profecto hac de re unum solummodo certum
•exploratumque est: scilicet tum Aloisio cum Susannae in
more esse affirmare quae sibi prosunt, quae vero nocent, in-
ficiari quandocunque possunt. Hac ratione Aloisius quamvis
semper professus sit se per sex annos pro lubitu coniugali
genio induisisse, quamvis apud saecularem magistratum mor-
dicus adversus assertam matrimonii inconsummationem dimi-
caverit, aenea fronte coram ecclesiastico iudice iurat: « Ma
femme s'est absolument refusé à son devoir. Je n'ai jamais
pu arriver à mes fins ». Si Aloisius haud tenebris delicia-
tur, eccur non exhibet ex integro acta apud tribunal laicum
expleta? Eadem agendi ratione utitur Susanna, quippe quae
virginem se proclamat, sed specimen iudiciale refugit.
Si veritatem ab Aloisio et Susanna accipere vultis, per-
pendite epistolas occasione dissidii ad invicem datas. Ibi Aloi-
550 PARISIEN.
sius discordiarum causam Susannae profitetur : « Tu as dans-

ma personne un mari vif mais pas méchant ». Aloisio Su-
sanna subscribit. Ait enim: « Combien de fois m'avez-vous
répété: je suis malheureux, depuis le iour de mon mariage,
et je ne pourrai être heureux que le jour où tu me débar-
rasseras. Ai-je inventé cela? Ne l'avez-vous pas d i t ? — Je
suis persuadée que si je consentais ajourd'hui à retourner
près de vous, les scènes et la vie intenable recommencera in t
bientôt ».
In praefatis uteris Aloisius erumpit etiam in verba: « J'ai
eu pour femme un ange et je n'ai pas su l'apprécier Oui,
je veux être ton exclave et racheter petit à petit cette af-
fection que tu as eu pour moi Ma chère Susanne, per-
mets-moi de t'appeler mon Suzon pour invoquer un souve-
nir du bon vieux temps Je ne vis que pour toi et ne
veux vivre que pour toi: sois donc miséricordieuse; tu es si
charitable ». Mehercules, nihil horum Aloisius ad Susannam
scripsisset, si, aut illam operi maritali ineptam expertus fo-
ret, aut ipse vera renuntiaret, cum occentat: « Ma femme
s'est absolument, per sex annosi refusé à son devoir. Je
n'ai jamais pu arriver à mes fins ».
Postremo compertissimum est coniugum confessionem ex
septimae manus testimonio vim omnem nancisci : et in pre-
tio testimonium haberi praesertim feminarum, quippe quae
in huiusmodi negotiis instructiores ac a periurio alieniores
quam homines esse solent. Sed vero ne una quidem mulier
•suffragari adversae actioni ausa est. Complures advocatae
sunt; ast ne una quidem ad iudicem accessit quae matrimo-
nium inconsummatum, aut litigantes in eo fide dignos esse
iuraret. Quatuor tantummodo homines adinvenire potuit Aloi-
sius ; quos inter amicissimum iurisperitum Petrum Roger, qui
Aloisium ipsum apertissimi mendacii redarguit.
Quae cum ita ita se habeant, piaculum puto de dispen-
sandi causis verba facere.
Quibus aliisque praemissis, sequens enodandum proposi-
tum fuit
PARISIEN. Sol
Dubium
An sit consulendam SSmo pro dispensatione a matri-
RESOLUTIO. Sacra C. Concilii sub die 6 Septembris 1890,
re discussa censuit respondere : Negative.
Ex QUIBUS COLLIGES. I. Matrimonium consummari posse,
integro permanente hymene mulieris, si copula talis sit ex
qua semen recipiatur intra vas naturale.
II. Ad matrimonium perficiendum sufficere eam copulam,
ex qua generatio sequi possit, etiamsi non sequatur; qualis
est copula quae fit illaeso hymene, ceu tradunt doctores.
III. Tutiorem in themate esse sententiam, consummatum
fuisse matrimonium, multa evincere; et praecipue iuges at-
tentationes per sex annos a coniugibus peractas cum persua-
sione agentium opus perfectum fuisse.
SALAMANTINA
ELECTIONIS

Sess. 24 cap. 8 De referret.
COMPENDIUM FACTI. E X promotione canonici Bajo ad can-
toratum, mense Martio anni 1888, vacante in Ecclesia Sa-
l m a n t i n a poenitentiaria praebenda, Episcopus cum capitulo
concursum de more indixit.
Verum in Hispania quoad poenitentiariae provisionem,
regula viget per const. Svprema Gregorii XV inducta, quae
substantialiter cohaeret dispositioni cap. 8 sess. 24 De reform.
Conc. Tridentini, et haec praefiniti « Per Ordinarios loco-
rum et capitula dictarum ecclesiarum per edictorum af-
fixionem, terminus 60 dierum assignari debeat : dictoque
termino elapso, per Ordinarios et capitula in praesentia op-
positorum ex aliquo libro sorte aperto unum punctum mate-
552 SALAMANTIGA
riarum moralium tradi, et super eo... singuli oppositores per

integram horam.., publice legere, et duo alii per aliam horam
argumentari... — Quibus peractis ad canonicatus et praeben-
das poenitentiarias huiusmodi, illi dumtaxat ex concurrenti-
bus, qui peracto examine ceteris omnibus iudicio ipsorum Or-
dinarii et capituli magis habiles et idonei reperti fuerint,
assumi et eligi... teneantur.
» Singuli vero tempore electionis huiusmodi in quadra-
gesimo anno et ultra constituti, atque in s. theologia vel iure
canonico iuxta decretorum Conc. Trid. dispositionem gra-
duati esse (debeant)
» Si tamen inter ipsos concurrentes aliquem adesse con-
tigerit, qui eruditionis et doctrinae aliorumque meritorum
praestantia ceteros omnes concurrentes, arbitrio eorumdem
Ordinarii et capituli longe antecellat, et aetatem 40 anno-
rum non attingat, ille, non obstante aetate huiusmodi, dum-
modo tamen 30 annis maior sit, ad canonicatum et prae-
bendam poenitentiarias huiusmodi, per Ordinarium et capi-
tulum praedictos, si ita illis ex iustis et rationabilibus causis
expedire videbitur, eligi debere et licite valeat. »
Itaque in themate indicto concursu, elapsoque legali tem-
poris termino, sex concurrentes inventi sunt, qui, facto ex
lege periculo, in sessione capitulari diei 28 Aprilis 1888
omnes approbati sunt.
« Verum, ait Episcopus, his peractis et approbatis una-
nimi capitularium consensu die 28 Aprilis, in eadem ses-
sione capitulari quaestio exorta est, vel potius propositio
deducta, necessarium scilicet esse ante electionem decernere
suffragiis capitularium, utrum elegibiles essent an non, at-
tentis meritis extraordinariis, ii oppositores (concurrentes)
qui aetatem 40 annorum nondum complevissent. Qui hanc
praeviam quaestionem tuebantur, ultra contendebant in hac
exclusione unum tantum suffragium Episcopo competere, non
quatuor, uti de iure est in hac Ecclesia, ratione concordati
anni 1851, attento capitularium numero. Hanc propositio-
nem indubitanter in medium prolatam ad infirmandam legi-
SAL AMANTIN A 553
timam actionem Episcopi, sanior capituli pars reiiciendam

putavit, nec de ea deliberandum esse, inscio Episcopo.
Infrascriptus, re cognita, sessionem capitularem suspendit,
et Metropolitam, Episcoporum et capitulorum provinciae con-
silium exquisivit, qui omnes uno ore fassi sunt, non modo hanc
praeviam quaestionem esse omnino inusitatam, sed non pauca
adduxerunt exempla electorum, qui aetatem quadraginta an-
norum nondum attigerant, sicut electus fuit in hac ipsa ec-
clesia Salamantina immediatus praedecessor, concurrentibus
oppositoribus quadraginta annorum. His responsionibus et rei
natura innixus, infrascriptus capitulo rescripsit suadens ser-
vare consuetudinem tum huius ecclesiae, tum reliquarum pro-
vinciae. Praedicti capitulares sententiae Episcopi assentire
videbantur in praxi, non quidem ex animo, ut palam osten-
derunt. Episcopus vero ne electores in re tanti momenti du-
bia procederent conscientia, ad S. Sedem consultum ire eos
invitatus est, quod renuentes illi, a propositione de neces-
sitate praevia quaestionis discesserunt, et capitulares omnes
inconditionate et liberrime, ut fassi sunt, ad electionem cum
Episcopo convolarunt.
Electio facta est die undecima Maii suffragiis omnino
secretis et servata forma ad ápices iuris. In primo et secundo
scrutinio nemo oppositorem (concurrentium) maiorem suffra-
giorum partem adeptus est, in tertio vero ex 18 suffragiis
11 habuit Dr. Primitivus Vicente, 6 Dr Prosperus Gonza-
e
lez Tufiòn de la Escosura, unum vero Dr. Antonius Gonza-

lez: unde Br. Primitivus Vicente proclamatio est omnium
eligentium quiescentia. Imo ipsi oppositores singillatim vo-
cati coram Episcopo et capitulo, et interrogati utrum 'ali-
quid exponendum liberent circa electionem et actus praece-
dentes, omnes, etiam ipse Dr. Tiuìòn, aperto ore dixerunt
nihil exprimendum habere nisi gratum animum erga Epi-
scopum et capitulum ob exercitiorum approbationem, ut in
capitularibus instrumentis constat.
» In sessione capitulari proxime subsequuta die 15 Maii
Dr. Tufiòn quamdam quaerelam in scriptis ante capitulum
554 SALAMANTINA
induxit, eo quod sua fama, ut aiebat, detrimentum passa es-

set ; in sessione vero habita die 27 Maii, in qua electus pos-
sessionem praebendae obtinuit, praevia canonica institutione
et de nostro mandato, idem Dr. Timón per procuratorem et
duos testes protestationem confecit, actum dicens contrarium
legibus et iuri. In hac sessione non obstante Episcopi man-
dato desiderati sunt septem capitulares, iidem nempe qui
quaestionem praeviam suscitaverant.
Rebus ita constitutis, Dr. Prosper Tuiìòn libellum obtulit
nostro tribunali adversus capitulum et Praelatum ordinarium,
et adversus poenitentiarium electum cum citatione promotoris
fìsci, actionem exercens reivindicatoriam canonicatus, ad
quem potiori iure se gaudere praesumit, et nullitatem ele-
ctionis evincere contendens. Facta quibus actor innititur
haec sunt : 1. Aetas electi qui nondum quadraginta annos
attingit, praetermissis quadragenarius. 2. Libertas eligentium
quam cohibitam supponit a) ab Episcopo ex eo quod capitu-
tulum a quaestione praevia dissuaderei et b) praesentia cu-
stodum vulgo Agentes de orden publico circa aulam ele-
ctionis ex parte exteriori tantum. 3. Vox publica seu illu-
strata opinio quam asserit sibi favisse prae ceteris opposi-
tori!) us.
Post haec F]piscopus pluribus enarratis circa indolem tum
utriusque concurrentis, tum advocati quem actor elegerat, ut
suam causam penes Hispanica tribunalia defenderet, tunc de-
nique septem capitularium, qui in hac quaestione actori fa-
vebant, ita prosequitur :
« Ex dictis patet quanti est momenti litem huiusmodi
avellere ex hac curia et ad Vestram Sanctitatem recurrere,
non quidem propter efficaciam argumentorum actoris, quae
nulla est, ut breviter ostendam, sed propter scandalum ori-
turum ex rerum adiunctis.
» Et certe, quamvis electus aetatem quadraginta anno-
rum non expleverit, cum, iudicio capituli et Ordinarii, ma-
gis idoneus sit inventus, nemo dubitare potest de electionis
firmitate : nam similis quaestio, iam repetitis sententiis de-
SAL AM ANTIN A 555
finita est, praecipue in una Ilerdensi a Romana Curia pro-

lata anno 1739.
» Gratuita est assertio de cohibitione libertatis eligen-
tium, ut patefieri potest ex .instrumentis capitularibus; imo
si aliquis vim inferre voluit, fuerunt quidem patrocinatores
actoris qui nullum non moverunt lapidem ut opinionem in-
docti vulgus prae venirent et conflarent tum ante, tum post
exercitia litteraria. Praeterea quamquam facta quae in li-
bello referuntur admitterentur, nihil deduci posset adversus
libertatem omnimodam eligentium. Unde miror quidem ar-
gumentum effingi de praesentia custodum ordinis publici, qui
ad hoc tantum missi sunt, ut invigilarent ne ordo pertur-
baretur in claustris ecclesiae ubi discurrebat expectantium
turba, nam adeo longissime abest quod metum eligentibus
iniicerent, ut ipsis capitularibus ignota fuerit haec circum-
stantia. Ridiculus timor!
» Quod additur de virorum doctorum sententia, refellitur
ex dictis. Nonnulli sapientiam actoris extollere conati sunt,
quatenus eum intelligebant futurum esse adversarium Epi-
scopi, et facili negotio turbulentae catervae animos excita-
runt. Haec fuit illustrata opinio, quam actor sibi faventem
vendidat.
» Haec omnia perpendentes octo ex quindecim capitula-
ribus qui saniorem partem constituunt, vix dum citatio facta
est, supplicem libellum subscripserunt efflagitantes ab Epi-
scopo, ut nullo pacto pateretur, curiam episcopalem, cogno-
scere de hac causa, siquidem tum actor tum eius patrocina-
tores maximopere quaererent scandalum fidelium in depres-
sione dignitatis Episcopi ; sed ad S. Vestram recurreret so-
lutionem casu de plano expostulans.
» Itaque, re adhuc integra, nondum enim lis est conte-
stata, a Sanctitate Vestra, vehementer exoro ut hanc caus-
sam ad Sedem Apostolicam avocare et eam per S. C. vel
Concilii vel Episcoporum et Regularium absolvere dignetur,
nisi magis placuerit, summariis receptis informationibus, si-
lentium imponere actori. »
5o6 SALAMANTINA
Relatis his litteris ad S. C C . ex audientia SSmi diei

7 Iunii 1889 decretum latum est, ponatur in folio, et mu-
nitae sunt de more partes : nunc vero causa agitur sub dubii
formula in calce exscripta.
DEFENSIO SAC. TUÑON. Qui partes agit sacerdotis Tunòn,
praemissa Tridentina lege cap. 8 sess. 24, qua iubetur eligi
poenitentiarium « qui magister sit et annorum 40, seu
alius qui aptior pro loci qualitate reperiatur » et insuper
mentione facta const. Suprema Gregorii XV quae explicat
et confirmat pro Hispania cit. cap. Tridentini dispositionem,
totus in eo est, ut ostendat clientem suum digniorem aptio-
remque inter omnes concurrentes fuisse, et idcirco ceteris
praeferendum. Quod in primis dérivât ex attestatione secre-
tarii capituli, qui affirmat Sac. T uñón, facto periculo et om-
nibus expletis, quae in litteris edictalibus statuta fuerant,
unanimi Capituli suffragio electum fuisse.
Ex quibus verbis patronus putat insuper constare, et ni-
titur sustinere, in primo scrutinio clientem suum electum
valide fuisse. Atqui « secundae electioni non est locus stante
priore electione valida » iuxta Rotam dec. 691 n. 13 cor.
Malinos cum communi. Ergo quaestio extemplo finita vide-
retur.
At insuper patronus conqueritur, Episcopum litteris, iti-
neribus, mediisque personis conatum esse canonicorum ani-
mum a Tunòn avertere, ceu sacerdotes Garcia, Prida ac pro-
fessor Crespo uno veluti ore affirmant.
At quamvis studiose simul et iniuste, frustra tamen id
tentatum est ; nam, iuxta eumdem patronum, maior capituli
pars semper in favorem sac. Tunòn stetit. Sane, ait, idem
Tunòn : « Capitulum constanter recognovit ius quod ad prae-
bendam habebat Prosperus Gonzalez Tunòn de la Escosura.
Ante electionem patet ita sensisse capitulum ex ipsamet op-
positione et inqualificabili agendi ratione Episcopi, ut illud
ab eligendo impediret : in secunda votatione octo capitulares
SAL AMANTIN A 55T
ex quatuordecim, quibus coalescebat capitulum, suffragium

emiserunt in favorem D. Gonzalez Tufiòn; et post electio-
nem octo capitulares renuerunt assistere ad sessionem pos-
sessionis electi poenitentiarii... Et magis adhuc, statim ac
cognitus fuit libellus, in quo Gonzalez Tuñon duplicem ac-
tionem exercebat, nullitatis nempe electionis poenitentiarii,
et reivindicatoriae melioris iuris ad dictam praebendam, se-
ptem capitulares recurrerunt ad iudicem ecclesiasticum per
scriptum. »
Quod si in tertio scrutinio maior canonicorum pars in
Episcopi votum cessit, id, iuxta patronum, tribuendum est
publicae securitatis custodibus, ad hunc effectum vocatis et
ante sessionis aulam excubantibus. Porro quod metus eau sa
gestum est ratum haberi non debet. Idcirco etsi maior ca-
pituli pars in tertio scrutinio suffragata dicatur sacerdoti
Vicente ; nihilominus propter adhibitam coactionem, ceteris
etiam missis, irrita ac nulla dicenda esset electio.
Accedit sacerdotem Vicente 37 annos natum esse. Porro
etsi Gregoriana constitutio, pro Hispania vigens, expresse
permittat in poenitentiarium eligi qui infra quadragesimum
aetatis annum existat; hac nihilominus conditione, dummodo
scilicet hic « ceteros omnes concurrentes, arbitrio eorumdem
Ordinarii et capituli, longe antecellat. » Atqui sac. Vicente
praeter quod minor aetate est, ceteros non antecellit; quin
imo usque ad tertium scrutinium vota sufficientia obtinere
nequi vit.
E contra vero sac. Tufiòn unanime suffragium vel in primo
scrutinio assequutus est, et plurimis commendatur meritis.
Nam studiorum palestram honorifice emensus est, teste Emo.
Archiepiscopo Toletano: anno 1884 in concursu ad Lecto-
r a t u i canonicatum ecclesiae de Badajoz approbatus est : paulo
post munus vicarii curati condigne suscepit: ac demum
S. Theologiae magister in Toletano seminario creatus, intel-
ligentia, zelo ac praecisione excelluit, prout cum Toletano
Ordinario ipse seminarii rector aliique asseverant. Nec satis;
nam ipse Salamantinus praesul tanti hunc virum fecit, ut
558 SALAMANTINA
paucos ante annos eum Vicarium generalem nuncupaverit,

et aliquot menses habuerit. Quapropter non solum relate ad
sacerdotem Vicente , sed et ad ceteros omnes concurrentes
dignissimum censendum esse Tunòn, p u t a t orator, et idcirco
absolute praeferendum praesertim in concursu alterius, aetate
minoris.
DEFENSIO SAC VICENTE. Favore Sac. Vicente prae pri-
mis perpensum fuit, superius pro Sac. Tunòn adducta parvi
facienda esse si c u m illis conferantur, quae salamantinus
Episcopus ad rem enarravit, quaeque ab initio ob oculos po-
sita fuerunt. Relate vero ad illud quod quasi achilleum ar-
gumentorum a sac. Tunòn prolatum fuit, nimirum eum in
primo scrutinio unanime capituli suffragium obtinuisse, unde
eius patronus concludit, eum fuisse valide atque exclusive
electum; adnotatum fuit, documentum ad quod patronus
provocat, unde suam argumentationem adstruit, confectum
fuisse a secretario capituli, uno scilicet ex iis q u i partes
sac. Tunòn tuentur, quod non inutile dictu erit, et ita so-
nat : « E g o etc. testor Sac. Gonzalez Tunòn peracto concursu
et omnibus expletis, quae in litteris edictalibus constituta
fuerunt, unanimi suffragio electum fuisse, q u a n d o q u i d e m sua
suffragia in primo scrutinio, octo in secundo, sex tandem in
tertio obtinuit. » I a m v e r o , misso quod huiusmodi d o c u m e n t u m
claritate non nitet, nec forte sine causa, nihilominus res
non ita involuta videtur, ut intelligi non possit, unanimi-
tatem suffragiorum, de qua ibi e s t sermo, spectare ad exa-
men, quatenus scilicet Tunòn idoneus quoad scientiam una-
nimiter est renuntiatus, sicut et alii quinque concurrentes
idonei universi sunt renunciati. At vero, si ita intelligi verba
debeant, res toto coelo diversa est ab ea quam patronus tue-
tur : siquidem duplex est, ut ita dicam, electionis gradus :
primus respicit inclusionem seu approbationem concurren-
tium quoad scientiam et requisita, alter vero electionem seu
selectionem inter plures approbatos. Porro sac. T u n ò n inclu-
sus quidem dicitur, seu approbatus unanimi suffragio ; at
deinceps selectus non est. P r i m u m obtinuit die 28 Aprilis,
SALA M ANTIN A 559
aliud vero in comitiis diei 11 Maii. Tota itaque speciosa ar-

gumentatio a patrono sacerdotis Tunòn constructa suomet
pondere ruit ; nam approbatio toto coelo differt ab electione,,
nec ius ad praebendam determinate dat.
Quod autem unanime suffragium favore sac. Tunòn da-
tum non excesserit approbationem quoad scientiam seu in-
clusionem, atque ita reapse intelligenda sint obiecta se-
cretarii verba, constat ex Ordinarii attestatione, cui quan-
tum semper sit deferendum neminem latet, ac iterum ite-
rumque memorat Benedictus XIV in celebri sua const.
Cum illud: et confirmatum non solum ex his quae fuse
enarrat sac. Primitivus Vicente, sed potissimum ex hac
attestatione quam sex capitulares Episcopo ex corde adhae-
rentes suo nomine signarunt, et ita est :
« 1. Cum septem capitulares qui partes actoris agere
videntur seorsim fuerint citati, infrascripti aequum et pru-
dens censuerunt, non capitulariter, sed tantum collective,
praesens scriptum producere, ne praedicti qui suum sensum,
ut supponitur, ad S. Congregationem prodierunt, illum etiam
afferant ad capituli consultum.
» 2. Unusquisque infrascriptorum suffragium emisit in
praedicta electione prae oculis habens Gregorianam Consti-
tutionem, iuxta conscientiae normam, nullo quidem ducti
humano affectu, sed solummodo iustitiae et ecclesiae utilitati
consulentes.
» 3. Neminem eligentium nec dicendorum conqueri
c — i
posse de coactione a praelato exercita, sine gravi calumnia:
locus enim et forma electionis, quos nostri maiores tradi-
derunt, suffragii libertatem quam maxime communiunt ; iam
vero, electionis forma ad ápices iuris servata est.
» 4. Poenitentiarius electus sexdecim mensium spatio
ab adepta possessione, clignissime et omnium plausu suum
gessit munus, animarum zelo, doctrina et prudentia affulgens,
quod maxime probatur ex eo quod in solemnitate habita in
hac ecclesia, occasione centenarii unitatis catholicae, concio,
quae attentis rerum adiunctis, singularem praerequirebat et
560 SALAMANTINA
doctrinam et prudentiam, de communi capitularium consensu,

eidem commendata est. »
His perpensis propositum fuit enodandum sequens
Dubium
An electio sac. Primitivi Vicente in canonicam poeni-

tentiarium sustineatur in casu.
RESOLUTIO. S. Congregatio Concilii, omnibus maturo exa-
mini subiectis, die 28 Februarii 1891 proposito dubio respon-
dere censuit : Affirmative, seu sustineri.
E x QUIBUS COLLIGES. L In praebendae poenitentiariae pro-
visione in Hispania Constit. Gregorii XV - Suprema - vi-
gere, vi cuius per Ordinarios locorum et Capitula ecclesia-
rum per edictorum affixionem terminus 60 dierum assignari
debeat.
II. Huiusmodi termino elapso, per Ordinarios et Capitula
in praesentia oppositorum, ex aliquo libro forte aperto, unum
punctum materiarum moralium tradi, et super eo singulos
oppositores per integram horam publice legere et duos alios
per talem horam argumentari debere.
III. Quibus peractis ad praebendas poenitentiarias illos dum-
taxat assumi et eligi, qui ceteris omnibus, iudicio ipsorum
Ordinarii et Capituli, magis habiles et idonei reperti fue-
rint .
IV. Singulos vero tempore electionis in quadragesimo
anno et ultra constitutos, atque in s. Theologia vel iure ca-
nonico, iuxta decretum Conc. Trid. graduatos esse debere.
V. Nihilominus eligi debere et licite posse illum ex con-
currentibus, qui eruditionis et doctrinae aliorumque merito-
rum praestantia ceteros omnes, arbitrio eorumdem Ordinarii
et Capituli, longe antecellat, etsi aetatem 40 annorum non
attingat; dummodo tamen 30 annis maior sit, si ita illis ex
iustis et rationabilibus causis expedire videbitur.
VI. Neque,, ex consuetudine in Hispania inducta, esse
necessarium ante electionem suffragiis capitularium decernere,
SALAMANTIGA 561
utrum elegibiles sint an non, attentis meritis extraordinariis,

ii concurrentes, qui aetatem 40 annorum nondum comple-
vissent.
VII. In casu electio Sac. Vicente confirmata fuisse vide-
tur, quia retentum fuit ipsum eruditionis et doctrinae alio-
rumque meritorum praestantia ceteros omnes concurrentes
longe superasse.
S. FIDEI DE BOGOTA
COMPOSITIONIS, CONDONATIONIS ET ALIENATIONIS.

Per summaria precum
COMPENDIUM F A C T I . Episcopus S. Fidei de Bogota has

litteras Ssmo direxit:
« Cum saepe in his locis occurrat, ut fideles cupiant sa-
tisfacere debitis provenientibus ex bonis ecclesiasticis mobi-
libus, sive immobilibus, aut etiam ex censibus, reditibus ce-
terisque huiusmodi piis legatis, nec ipsi possint restituere,
eo quod vel e statu ceciderint, vel nihil aliud, unde vivant,
praeter dicta bona, habeant: ideo Sanctitatem Vestram sup-
pliciter deprecor, ut, si id in Domino opportunum iudicave-
rit, dignetur mihi concedere facultatem faciendi cum ipsis
debitoribus compositiones, aut etiam eis in integrum condo-
nationes, pro adiunctis. »
« Item, cum satis frequenter necesse sit vendere bona
aliqua immobilia, uti sunt agri, parvae domus urbanae sive
rusticae, quae parum aut nihil utilitatis afferunt, novisque
usurpationibus obnoxia sunt, pretium autem eorum utilius
reparationi templorum, ruralium praesertim parochiarum, aut
sacris suppellectilibus ipsis necessariis impendere expediret :
Sanctitatem Vestram suppliciter exoro, ut, si id opportunum
in Domino iudicaverit, dignetur mihi concedere facultatem
disponendi de huiusmodi bonis, prout adiuncta ferant, eorum-
que pretium in praedictos usus invertendi. »
Acta, Tom. XXIII. fase. C C LX XIII. 36
562 S. FIDEI DE BOGOTA
Relate ad primam partem precum, ubi sermo est de com-
positionis et condonationis potestate Episcopo indulgenda,
animadversum fuit, haud liquere de quibus ecclesiasticorum
aut piorum bonorum possessoribus precise agatur, utrum de
legitimis an de illegitimis, utrum de solo civili titulo fretis,
an etiam naturali et ecclesiastico, utrum demum de locata-
riis, colonis et emphyteutis, an de pleno dominio, saltem in
civili ordine utentibus.
Quidquid sit, certum tamen est de iis agi, qui dum ad
aliquid praestandum hoc illove titulo obligati sunt, in tan-
tam paupertatem lapsi sunt, ut solvendo impares facti sint
ac pene decocti. Quibus, adiunctis omnibus bene perpensis,
succurrendum esse numquam negavit aut neglexit pia mater
Ecclesia, ceu innumera documenta penes S. C C. compro-
bant. Utrum tamen attenta multiplicitate casuum et distan-
tia locorum haec compositionis aut etiam condonationis in-
ducendae potestas, quae de iure communi supremae Eccle-
siae potestati reservata est, Ordinario oratori sit communi-
canda, et, quatenus affirmative, quibusnam finibus circum-
scribenda, iudicent E E . P P .
Item relate ad aliam partem precum alienationes rerum
ecclesiasticarum, praesertim modice utilium, ad hoc ut quae
ad cultum pertinent instaurentur, et necessaria pro ecclesiis
comparentur, certum est saepenumero S. C. O. induisisse:
quin imo ius commune, dummodo de rebus minoris momenti
parvique valoris agatur, in Ordinariorum potestate hanc pro-
vinciam commisit, ceu patet ex noto cap. Terrulas.
Quapropter in proposito casu non ageretur nisi de hac
Episcopi potestate adaugenda, et ad res maioris momenti ex-
tendenda. Quod utrum, et quousque expediat, remissum fuit
E E . P P . definire.
Quibus animadversis, quaesitum fuit quid esset precibus
respondendum.
RESOLUTIO. Sacra Cong. Concilii re cognita sub die 6
S. FIDEI DE B
O GOT
A 563
Septembris 1890 censuit respondere: Si agatur de bonis ec-

clesiasticis praeteritarum vicissitudinum tempore alienatisi
vel de censibus aliisque praestationibus a publico aerario
redemptis* 'provisum per art. 29 Concordati inter Reipu-
blicae Columbiae praesidem et Romanum Pontificem an. 1887
initi; si vero agatur de obligationibus et debitis* provenien-
tibus ex aliis titulis* et illi qui hisce obligationibus ligantur*
vel ex toto vel ex parte impotentes evaserunt, Archiepi-
scopo cum facultatibus* ad decennium vel condonandi* vel
ad compositionem admittendi petentes* nec non alienationes
indulgendi, de consensu interesse habentium ; facto verbo
cum SSmo.
i
» c=¡r ^tS!sB^7= > <
:
SABINEN.
IURISDICTIONIS
Diebus 28 Februarii et 22 Augusti i890.
COMPENDIUM FACTI. Praesens controversia inter Emum

Episcopum Sabinen. Abbatem Commendatarium Farfen. et
Monachos S. Benedicti acta quoad iurisdictionem episcopalem
in Ecclesia abbatiale Monachorum, agitata fuit in plenario
conventu diei 28 Februari anni 1889 sub dubio: An Emi-
nentissimo Abbati Episcopo Sabinen, competat iurisdictio su-
per Ecclesiam Abbatialem S. Mariae Farfen. in casui Et
Emi Patres quaestionem dimiserunt prudenti responso : Di-
lata, ut Monachis opportunitas daretur pleniorem defensio-
nem parandi.
R. p. ABBATIS DEFENSIO. R. P . Abbas ad sua iura protuen-
da asserit fel. me. Pium V, monasterio Farfen. Congrega-
§64 SABINEN.
tioni Cassinensi aggregato in vim Bullae diei 13 Apri-

lis 1566, voluisse ut tam Ecclesia, quam S. Mariae Mona-
sterium a iurisdictione Abbatis Commendatarii exempta es-
sent. Hinc factum esse ait, ut ex ea die Abbas Commendata-
rius super territorium et super fideles Dioecesis; Abbas vero
Claustralis super Monasterium et Ecclesiam ius exclusivum
haberet. Et ad rem allegat Card. De Luca Disc. 102 n. 6.
de Iurisdictione , ubi de Monasterio sublacensi sermonem
habet: S. Auditorium in decis, nullius sublacen. diei 30
Martii 1767 coram Conti, et Devoti Insta. Can. tit. 13 de
Gommendis Beneficiorum d. 5. 28. Idipsum confirmare subdit
tam epistolam Card. Barberini, tunc temporis Abbatis Commen-
datarii, qui actu quo Abbati Claustrali facultatem indulgebat
absolvendi a casibus reservatis, ipsi scribebat : in Ecclesia
tua absolvendi; quam protestationem ab Abbate Claustrali die
21 Maii 1683 contra Card. Barberini emissam, ex eo quod,
inscio Abbate Claustrali Sacramentum confirmationis in E c -
clesia S. Mariae administrare ausus fuerat.
Mox adductis si addatur quod mense martio 1701 Abbas
Commendatarius ab Abbate Claustrali veniam obtinuerit per-
agendi in Ecclesia S. Mariae communionem generalem pro
implorando divino auxilio in electione Clementis Papae XI;
quod Congregatio Cassinensis Abbatem iugiter miserit, qui
sacram visitationem tam dictae Ecclesiae, quam Monasterii
expleret; quodque id ab anno 1855 ad annum 1858 conti-
gerit, nullatenus dubitari posse concludit, quin praedicta
S. Mariae Ecclesia a quavis extranea iurisdictione exempta
renuncietur.
Quin opponere valeret Ecclesiae S. Mariae exemptionem
a S. Pio V concessam post Bullam Gregorii XVI in tenues
auras abiisse. Quandoquidem Abbas Claustralis observat prae-
dictum Pontificem, supprimendo duas Abbatias Commendata-
rias Farfen. ac S. Salvatoris Maioris, circa Abbatiam Clau-
stralem Farfen. nihil innovasse : Congregationem Cassinen-
sem usque ad nostra tempora Abbatem Claustralem nomi-
nasse: eundemque privilegiis in decreto H. S. C. diei 21
SABINEN. 565
Martii 1887 expressis gaudere, inter quae privilegium exem-

ptionis a qualibet extranea iurisdictione recensetur, ceu a
s. m. Pii V concessum fuerat.
Quod si Pontifex Gregorius XVI, praedictis duabus Abba-
tiis memorata Bulla suppressis titulum et nomen Abbatis
Farfen. cum omnibus iuribus abbatialibus Episcopo Sabinen,
reliquit; nihilominus extra omnem dubitationis aleam posi-
tum esse subsumit, inter iura abbatialia connumeran non
potuisse iurisdictionem super Ecclesiam S. Mariae , ex eo
quod per Bullam s. Pii V haec Ecclesia exempta declarata
fuerat.
Praeterea observat, quod si Abbates Oommendatarii visi-
tationes pastorales in Ecclesia S. Mariae interdum peregerunt;
per abusum et contra protestationes verbales ab Abbatibus Clau-
stralibus emissas, id contigisse contendit.
Addit non esse culpae communitatis, sed vitio iniquarum
legum suppressionis tribuendum, si in praesentiarum Mona-
sterium Farfen. a Monachis Cassinensibus amplius non oc-
cupatum illud tamen virtualiter possideri a Congregatione
Cassinensi, quae idcirco Ecclesiae cultum summo splendore
ac decore curat.
Tandem, hisce omnibus praetermissis, ad praedictae Eccle-
siae exemptionem tuendam invocat observantiam immemorabi-
lem et pacificam per plusquam trium saeculorum possessionem.
Idque titulum de mundo meliorem praebere inquit, per textum
leg. 3§4ff. de aq. quoad. Cui concinit Glossa in cap. super
quibusdam is propterea De Verborum signif. Card. De Luca
disc. 11 n. 6 de can. et cap. S. Rota decis. 230 n. 6 co-
ram Marco.
Quibus tum in facto, tum in iure delibatis, Abbas Clau-
stralis efflagitat, ut petitio S. O. ex adverso porrecta a iu-
dicii limine repellatur.
DEFENSIO E M I . ABBATIS COMMENDATAMI. E X altera vero
parte Emus Abbas Commendatarius praeprimis observat, quod
fel. mem. Gregorius XVI in vim Bullae Apostolicae: Stu-
dium anno 1841 editae, Dioecesim Sabinen, dismembravit et
566 SABINEN.
ordinariam Abbatiae Farfen. iurisdictionem extinsit, quam

proinde ad simplicem Abbatiam reduxit ac perpetuo Episcopo
suburbicario Sabinen, adiudicavit hisce verbis : « Talem
proinde Abbatiam Farfensem sic ad simplicem Abbatiae gra-
dum reductam perenniter destinamus atque adiudicamus Epi-
scopo pro tempore suburbicario Sabinensi, qui ipso facto Ab-
batis Farfensis titulum gerat cum facultate quoque inquirendi,
prosequendi, vindicandi omnia quaelibet iura abbatialia, e x -
cepta, tamen ordinaria iurisdictione.
Inter iura vero Episcopo Suburbicario Sabinen, ex ea die
reservata, hoc speciatim recensetur, quod scilicet huic com-
petat ius nominandi praesentandi ad ea omnia et singula
beneficia, quorum collatio pertinebat ad Abbatem Farfensem.
Observat praeterea quod sub simplicis Abbatiae denomi-
natione Ecclesia quoque Abbatialis comprehendi debet. Et li-
cet de ea dissertis verbis in praedicta Bulla haud loquatur,
nihilominus ex hoc haud deduci posse autumat Ecclesiam iu-
risdictioni Abbatis Claustralis Monachorum S. Benedicti sub-
iectam fuisse, qui in dicta Ecclesia sacras functiones per-
agebant. Quaelibet enim Abbatia etsi simplex sit, Ecclesiam
habere debet ex qua titulum desumit, et sine qua merus
titulus ens haud constitueret, ac i proinde nullo pacto habe-
retur Abbatia. Verum in casu Abbatia ad simplicem redacta
fuit, ac Ens iugiter constituit, cui plura iura assignata
fuerunt, inter quae illud eminet, vindicandi nempe omnia
quaelibet iura abbatialia. Si itaque Abbatis nomen Episcopo
Sabinen, pro tempore concessum in simplici titulo haud con-
sistit, sponte fluit, quod praedictus Episcopus ceu Abbas, iu-
risdictione super Ecclesia frui debeat. Et quod res ita sit,
manifestum erumpit ex onere Emo Episcopo Sabinensi in vim
citatae Bullae imposito solvendi in singulis annis Scuta octo
et triginta pro Ecclesiae olim Cathedralis nunc simplicis
abbatialis manutentione.
Ex quibus verbis erui ait, Ecclesiam sub Abbatis iurisdi-
ctione iugiter permansisse, nunquam vero sub Monachorum
S. Benedicti dependentia fuisse: unde Ecclesia abbatialis sim-
SABINEN. 567
plex appellatur. In vado autem posito, quod Ecclesia abbatia-

lis permanserit, profecto intelligere haud datum esse urget,
ipsam non ad Emum Abbatem pro tempore Episcopum Sa-
binensem, sed ad Monachos S. Benedicti pertinere, ceu ex ad-
verso contenditur.
Quin opponere valeat privilegium exemptionis ab Ordi-
nariorum iurisdictione, quo iuxta ss. Canones Regulares
fruuntur. Huic siquidem offensioni Emus Abbas obviam it per-
pendens, huiusmodi privilegium, quod ipse libenter admittit,
in themate invocari non posse; ex eo quod Ecclesia S. Ma-
riae Farfensis ad Regulares nunquam pertinuit, neque post-
quam iurisdictio ordinaria Abbatiae Nullius abolita et extin-
cta fuit. Idque dubio procul scatere subdit ex spiritu Lite-
rarum Apostolicarum quae praescribunt, ut Ecclesia S. Mariae
Farfensis, quae olim Cathedralis erat, ex tunc Ecclesia
Abbatiae simplicis evaderet.
Inutiliter pariter opponeretur decretum H. S. C. die 28
Martii 1887 editum vi cuius Abbas Claustralis ad huiusmo-
di dignitatem promotus fuit cum omnibus iuribus, praeemi-
nentiis et privilegiis, quibus abbates Cassinenses utuntur fru-
untur et gaudent. Praemonito enim quod Abbates Cassinen-
ses, praeter iurisdictionem ordinariam, curam et Dioecesim
habent, quibus omnibus Abbates Claustrales Farfenses desti-
tuti sunt ; ad rem quod attinet, Emus Abbas animadvertit,
quod huiusmodi decretum, congrua congruis referendo, om-
nia iura, privilegia et praeeminentias indulgebat , quae ad
aliam non pertinebant ; quodque iurisdictio super controver-
sam Ecclesiam, ex eo quod Emo Episcopo Sabinensi com-
petebat, Abbati Claustrali Farfensi nullo modo conferri pot-
erat.
Neque in ullo pretio habendum esse urget assertum, quod
scilicet scuta triginta octo ab Emo Episcopo Sabinensi
Abbati Claustrali rependi debeant in vim concordiae, quae,
vertente anno 1837 inter Emum Lambruschini, tunc tempo-
ris Abbatem Farfensem et Abbatem Claustralem B. Tomasetti
inita fuit; quandoquidem Bulla posterior, quae incipit Stu-
568 SABINEN.
dium praescripserat, ut praedicta scutata triginta octo pro

Ecclesiae manatentione persolvi deberent.
Ultimo tandem loco Emus Abbas contendit a veritate
alienum prorsus esse, quod ex adverso obiicitur, quod scili-
cet Episcopi Sabinenses ab anno 1 8 4 1 iurisdictionem super
praedicta Ecclesia nunquam exercuerint. Quod ut evincat, in
medium profert nonnulla documenta, ex quibus patet Emos
Episcopos Sabinenses ab anno 1 8 5 4 usque ad nuperrima haec
tempora Visitationes pastorales in praedicta Ecclesia iugi-
ter peregisse.
Hisce in tuto positis Emus Abbas Sabinen, postulat ut
propositum dubium affirmativo responso dimittatur.
Quibus utrinque perpensis, propositum fuit dirimendum
sequens
Dubium
An Emo Abbati Sabinen. Episcopi iurisdictio super Ec-
clesiam Abbatialem Farfensem competat in casu?
RESOLUTIO. S. Congregatio Episc, et Reg. re disceptata
sub die 22 Augusti 1 8 9 0 respondere censuit: Affirmative.
Ex QUIBUS COLLIGES. I. Abbatiam Nullius Farfensem in
vim Bullae fel. mem. Gregorii XVI quae incipit : Studium
ad simplicem Abbatiae gradum reductam, Episcopo pro tem-
pore suburbicario Sabinensi perpetuo adiudicatam fuisse.
II. Ideoque Episcopum Sabinensem Abbatis Farfensis ti-
tulum gerere, eidemque facultatem competere inquirendi, pro-
sequendi, vindicandi omnia quaelibet iura abbatialia, excepta
tamen iurisdictione ordinaria.
III. Inter iura eidem Episcopo tributa recenseri ius no-
minandi et praesentandi ad ea omnia et singula beneficia ,
quorum collatio ad Abbatem Farfensem pertinebat.
IV. In vim citatae Bullae Episcopo Sabinen, iurisdictionem
quoque competere super Ecclesiam S. Mariae; idque deduci
ex onere ipsi imposito scuta octo et triginta pro huiusmodi
Ecclesiae olim Cathedralis nunc simplicis Abbatialis manu-
ten tione persolvendi.
SABINEN. 569
V. Inter Abbates Claustrales Cassinenses et Farfenses

discrimen adesse; ac proinde hisce non omnia iura et privi-
legia competere, quibus illi fruuntur.
EX AEDIBUS VATICANIS
L I T T E R A E Eminentissimi S e c r e t a r i i Status a d Emum C a r d . Ioannem Simor,

Archiepiscopum Strigonensem, circa matrimonia mixta in regno hungarico.
I.
Eminentissime
R e l a t u m fuit in Litteris E m i n e n t i a e T u a e , d a t i s die 20 Maii

mensis huius anni, Episcopos H u n g a r i a e Budapestini convenisse,
u t d e l i b e r a r e n t d e r a t i o n e a g e n d i , q u a uti d e b e a n t p o s t n o t a m
e p i s t o l a m c i r c u l a r e m Ministri p r a e p o s i t i religiosis n e g o t i i s e t p u -
blicae instructioni, a c Tibi c u r a m d e m a n d a s s e u t e a s u p e r r e
instructiones o p p o r t u n a s posceres ab apostolica S e d e ; q u a r e in
i i s d e m litteris E m i n e n t i a T u a n o m i n e H u n g a r i a e E p i s c o p a t u s
duas proponebat quaestiones:
I . A n t o l e r a r i possit, u t p a r o c h i catholici p a r e a n t p r a e c e p t o
sibi i m p o s i t o p e r e a m d e m e p i s t o l a m c i r c u l a r e m , u t d e n u n c i e n t
ministris heterodoxis b a p t i s m o s infantium, qui ex matrimoniis
mixtis nascuntur ;
II. A n p o s t e a m d e m e p i s t o l a m c i r c u l a r e m liceat E p i s c o p i s
H u n g a r i a e uti facultate sibi a S. S e d e c o n c e s s a d i s p e n s a n d i ab
i m p e d i m e n t o m i x t a e religionis.
In r e m t a m gravi S u m m u s Pontifex mandavit, ut praedicta
d u b i a iudicio s u b i i c e r e n t u r p e c u l i a r i s C o n g r e g a t i o n i s E m o r u m
C a r d i n a l i u m , qui, c o n s i d e r a t e p e r p e n s a u t r a q u e q u a e s t i o n e , a d
p r i m a m negative r e s p o n d e r u n t ; quod ad alteram pertinet item
n e g a t i v e d e d e r e r e s p o n s u m , nisi h a e d u a e s i m u l c o n d i t i o n e s e x i -
stant. P r i m a in eo est ut t a m p a r s catholica q u a m acatholica
formaliter o m n e s p r a e s t e t c a u t i o n e s , q u a e n a t u r a , e t d i v i n o i u r e
in matrimoniis mixtis exiguntur.
570 LITTERAE
A l t e r a e s t u t m o r a l i t e r certi s i n t E p i s c o p i d e s p o n s i o n u m
s i n c e r i t a t e e a r u m q u e i m p l e m e n t o , n o n o b s t a n t i b u s litteris circu-
laribus a gubernio datis. H a s P a t r u m E m o r u m r e s p o n s i o n e s
S u m m u s Pontifex probavit et ratas habuit.
Q u a p r o p t e r m u n u s e s s e d u x i e a s d i l i g e n t e r significare E m i -
n e n t i a e T u a e , q u a m r o g o o b s e q u e n t e r , u t a l i o s i n E p i s c o p a t u fra-
t r e s istius R e g n i d e iis c e r t i o r e s faciat.
C e t e r u m p e r o p p o r t u n u m v i d e t u r , u t h a e d e c i s i o n e s S . Se-
dis e t i a m Clero inferiori i n n o t e s c a n t o p e p a s t o r a l i s e p i s t o l a e c o m -
m u n i t e r a b E p i s c o p i s d a t a e , p e r q u a m c l e r u s iste e d o c e a t u r di-
l u c i d e e t a g n o s c a t q u a n t o p e r e a b h o r r e a n t a p r i n c i p i i s doctri-
n a e c a t h o l i c a e c i r c a c o n i u g i a m i x t a , c u m l e x lata a n n o 1867,
t u m epistola circularis n u p e r conscripta; cuius s c o p u s et sen-
t e n t i a e p e c u l i a r i t e r forent e x p l i c a n d a e .
I n t e r i m i m p e n s o s a n i m i m e i s e n s u s t e s t a t o s facio E m i n e n -
tiae T u a e , c u i m a n u s h u m i l l i m e d e o s c u l o r .
Eminentiae Tuae
R o m a e , die 7 Iulii 1890.
Humillimus et addictissimus famulus verus,

M. CARD. R A M P O L L A .
II.
Eminentissime
R e d d i t a e mihi sunt, s u o q u o q u e t e m p o r e , litterae d u a e ,

q u a s e x e u n t e A u g u s t o m e n s e e t die q u i n t a S e p t e m b r i s p r e -
scripsit mihi Eminentia T u a circa c o n t r o v e r s i a m , de mixtis m a -
t r i m o n i i s , q u a m c i r c u l a r i s e p i s t o l a Comitis C s a k y , Ministri n e -
gotiis religiosis p r a e p o s i t i , e x c i t a v i t . Q u u m e x iis constiterit q u o
a n i m o sit G u b e r n i u m i s t u d e t q u i d p r o p o s u e r i t a d q u a e s t i o -
n e m illam g r a v i s s i m a m e x p e d i e n d a m , S u m m u s Pontifex m a n -
davit ut ea r u r s u s examini peculiaris Congregationis P a t r u m
Cardinalium subiiceretur. In hoc e x a m i n e fieri n o n potuit quin
r e c o l e r e n t u r principia doctrinae Catholicae h a c s u p e r re, ut ap-
p a r e r e t a n c u m iis conciliari possit, a l i q u a r a t i o n e , q u o d a b H u n -
g a r i c o G u b e r n i o proponitur. Atqui, ut novit Eminentia T u a , S a n -
LITTERAE 57 £
cta Sedes, d u m indulget ex causis gravissimis dispensationes

a b i m p e d i m e n t o m i x t a e religionis, n e c e s s a r i a s q u a s d a m c o n d i -
t i o n e s exigit p e r q u a s p r a e s e r t i m p r o s p i c i t u r , u t u n i v e r s a u t r i u s -
q u e s e x u s proles ex hisce coniugiis p r o c r e a n d a in sanctitate
Catholicae religionis e d u c e t u r . D e i m p l e n d i s a u t e m iis c o n d i t i o -
n i b u s c a u t i o n e s d a n d a e s u n t , q u a e m o r a l e m p a r i a n t certitudi-
n e m ; q u a e q u i d e m c a u t i o n e s remitti s e u d i s p e n s a r i n u n q u a m
p o s s u n t c u m in ipsa naturali ac divina lege fundentur. Q u a r e
c u m a g n i t u m esset in q u a d a m regione necessitatem imponi, ut
proles e mixtis coniugiis nata o m n i n o educetur in religione schis-
m a t i c a , S a n c t a S e d e s d i s p e n s a t i o n e s d e n e g a v i t . E x h i n c facile
infertur e a m d e m S a n c t a m S e d e m nec recipere, nec tolerare posse
q u a m c u m q u e rationem propositam expediendae quaestionis de
m i x t i s coniugiis, p e r q u a m s a t i s c a u t u m n o n sit d e u n i v e r s a s o -
bole, e x iis n a s c i t u r a , i n c a t h o l i c a r e l i g i o n e e d u c a n d a , eos, q u i
huic educationi i m p e d i m e n t u m obiicerent violaturos, simul liber-
tatem p a r e n t u m et Ecclesiae iura.
E x iis p r i n c i p i i s f l u i t etiam, o p o r t e r e o m n i n o r e v o c a r i v e l im-
m u t a r i , q u a m p r i m u m t e m p o r u m ratio s i n a t , n o t a m l e g e m la-
t a m a n n o 1868 u t p o t e c o n t r a r i a m u n i e x p r a e c i p u i s conditioni-
b u s , q u a s exigit Ecclesia, q u u m a d i n e u n d a m i x t a c o n i u g i a di-
s p e n s a t i o n e s i n d u l g e t . I d e m p l a n e d i c e n d u m d e c i r c u l a r i epi-
stola Ministri C s a k y , q u a e n o n m o d o a d e a m l e g e m e x e q u e n -
d a m pertinet, s e d e t i a m a s p e r r i m a m i m p o n i t Clero Catholico
o b l i g a t i o n e m d e n u n c i a n d i m i n i s t r i s h e t e r o d o x i s b a p t i s m o s in-
f a n t i u m n a t o r u m e x m i x t i s c o n n u b i i s , n e q u i s e x iis q u o s dicta
lex haereticae c o m m u n i o n i accenset, vitare possit q u o m i n u s in
haeresi educetur. I a m v e r o h a e c i n c o m m o d a n o n avertit mutatio
a G u b e r n i o p r o p o s i t a , n a m q u a m v i s n o n nihil e x t e n u e t o n u s
i m p o s i t u m a b epistola Comitis C s a k y , n o n m u t a t t a m e n v i m inti-
m a m e t s c o p u m e i u s . S i q u i d e m p a r o c h i sive m i n i s t r i s h e t e r o -
d o x i s , sive civilibus m a g i s t r a t i b u s b a p t i s m a d e n u n c i a n t , s e m p e r
o p e r a m conferunt ad a s s e c u t i o n e m finis, q u o spectat epistola
circularis, hoc u n o discrimine inducto, quod in p r i m a hypothesi
d i r e c t e o p e r a m c o n f e r r e n t , i n a l t e r a scilicet p e r i n t e r p o s i t a m p e r -
sonam.
E a p r o p t e r m e m o r a t u m Concilium Cardinalium, o m n i b u s pro-
b e p e r p e n s i s , u n a n i m e i n h a c s e n t e n t i a fuit : « n o n p o s s e o m n i n o
S . S e d e m a n n u e r e r a t i o n i e x p e d i e n d i dissidii, q u a m E m i n e n t i a e
Tuae proposuit Comes de Szapary ».
572 LITTERAE
H a n c a u t e m sententiam S u m m u s Pontifex probavit et sanxit.

At v e r o c u m v e h e m e n t e r cupiat S. Sedes vitare, q u o a d eius
f i e r i p o s s i t , n e q u i s sit i n isto r e g n o conflictus r e l i g i o n i s c a u s a ,
p e r g r a t u m E i f a c e r e t E m i n e n t i a T u a s i p r o ea, q u a p r a e s t a t
p r u d e n t i a , r a t i o n e m a l i q u a m rei e x p e d i e n d a e r e p e r i r e i , p e r q u a m
s i c p o s s i t d i s s i d i u m c o m p o n i u t u t r i q u e p a r t i satisfiat, s a l v i s Ca-
tholicae doctrinae principiis.
F o r t e illud e s s e t i n q u i r e n d u m a n t o l e r a r i p o s s i t , u t C l e r u s
C a t h o l i c u s i n e x i t u c u i u s q u e a n n i t r a n s m i t t a t civilibus m a g i s t r a -
t i b u s i n d i c e s a c c u r a t e confectos, q u i b u s o m n e s n a t i v i t a t e s , m a -
t r i m o n i a e t o b i t u s r e c e n s e a n t u r , d u m m o d o t a m e n p r u d e n t e r fo-
v e r i p o s s i t f i d u c i a , g u b e r n i u m n o n u s u r u m iis d o c u m e n t i s a d
f i n e s religioni a d v e r s o s .
C e t e r u m S . S e d e s n o n d u b i t a t d e conciliationis d e s i d e r i o ,
q u o m o t u m v i d e t u r G u b e r n i u m H u n g a r i c u m , e t fore confidit u t
i p s u m p r o s u a s a p i e n t i a e t s t u d i o p u b l i c a e t r a n q u i l l i t a t i s ser-
v a n d a e efficacem d e t o p e r a m c u m E m i n e n t i a T u a , u t c o m m u n i
c o n s e n s u q u a e s t i o d i r i m a t u r , q u a e g r a v i t e r c o n s c i e n t i a s Catholi-
c o r u m perturbat.
D e m u m f a c e r e n o n p o s s u m , q u i n E m i n e n t i a e T u a e signifi-
c e m m o l e s t u m a t q u e a c e r b u m a c c i d i s s e S u m m o Pontifici n u n -
c i u m e i u s rei, q u a m Minister religionis negotiis p r a e p o s i t u s af-
firmavit, aliquot n e m p e Episcopos q u a t u o r ab h i n c annis permi-
sisse parochis Dioecesium s u a r u m ut testimonia baptismatum,
de quibus quaestio est, transmitterent ministris heterodoxis,
e o s d e m q u e a b i p s o nobili v i r o r o g a t o s a n t e q u a m c i r c u l a r e m
e p i s t o l a m m i t t e r e t , r e s p o n d i s s e nihil o b s t a r e q u o m i n u s a P a r o -
chiis t o t i u s r e g n i h a e c t r a n s m i s s i o f i e r e t . V i x est u t T e d o c e r i
oporteat, h a n c agendi r a t i o n e m v e h e m e n t e r a S. Sede fuisse
i m p r o b a t a m . I m o oportet u t T e certiorem faciam h a n c m e n t e m
S S m i D o m i n i , u t facultas Tibi sit p a t e f a c i e n d i o p p o r t u n e p r a e -
dictis P r a e s u l i b u s a t q u e i p s i m e t G u b e r n i o s i forte a d a e q u i t a t e m
a s s e r e n d a m iussionis suae, e o r u m utatur e x e m p l o et auctoritate.
I n t e r i m s e n s u s e x p r o m e n s p l e n i s s i m a e o b s e r v a n t i a e e t ve-
nerationis Eminentiae Tuae m a n u s humillime deosculor.
Eminentiae Tuae.
R o m a e , die 2 6 s e p t e m b r i s 1890.
Humillimus et addictissimus famulus,
M . CARD. R A M P O L L A , p . m .
57a
EX S, RITUUM CONGREGATIONE
DECRETUM beatificationis e t canonizationis v e n . servi Dei F r . Modestini

a Iesu et M a r i a sacerdotis professi ordinis minorum excalceatorum s t r i -
ctioris observantiae s. P e t r i de A l c a n t a r a provinciae neapolitanae.
S U P E R DUBIO
An sit signanda Commissio Introductionis Causae in casu,

et ad effectum de quo agitur?
E x i m i a s a n c t i t a t i s f a m a , q u a Dei F a m u l u s M o d e s t i n u s a Iesu
e t Maria, S a c e r d o s P r o f e s s u s e x O r d i n e A l c a n t a r e n s i u m , v i v e n s
inclaruit, p o s t e i u s o b i t u m , q u i N e a p o l i accidit a n n o 1854, a d e o
a u c t a a c l o n g e l a t e q u e diffusa est, u t a d O r d i n a r i a m Inquisitio-
n e m s u p e r e a d e m Sanctitatis fama, n e c n o n V i r t u t u m e t Mira-
c u l o r u m i n Curia E c c l e s i a s t i c a neapolitana d e v e n t u m sit. Q u a
rite e x p l e t a e t a d S a c r a m R i t u u m C o n g r e g a t i o n e m d e l a t a , S a n -
c t i s s i m u s D o m i n u s N o s t e r L e o P a p a X I I I indulsit, u t d u b i u m
de signatura commissionis, introductionis Causae eiusdem Servi
Dei agi p o s s e t i n o r d i n a r i i s ipsius Sacrae Congregationis Co-
mitiis a b s q u e i n t e r v e n t u e t v o t o C o n s u l t o r u m . H i n c a m e infra-
scripto Cardinale S a c r a e eidem Congregationi P r a e f e c t o , loco
e t vice E m i e t R m i Dñi C a r d i n a l i s T h o m a e Z i g l i a r a C a u s a e R e -
latoris, i n s t a n t e R e v . P a t r e F r . S i m p l i c i a n o a Nativitate, S a c e r -
dote Professo Ordinis S. Petri de Alcantara eiusdem Causae
p o s t u l a t o r e , a t t e n t i s q u e P o s t u l a t o r i i s litteris plurium Emorum
S. R. E. Cardinalium, R m o r u m S a c r o r u m Antistitum aliorum-
q u e V i r o r u m , t a m ecclesiastica, q u a m civili d i g n i t a t e i l l u s t r i u m ,
in ordinario S a c r o r u m Rituum Congregationis coetu subsignata
die ad. V a t i c a n u m coadunato, sequens Dubium discutiendum
propositum est, nimirum: An sit signanda Commissio Introdu-
ctionis Causae in casu, et ad effectum de quo agitur? Et S a c r a
574 EX S. C. RITUUM
e a d e m Congregatio, o m n i b u s m a t u r e perpensis, auditoque v o c e

et scripto R. P. D. Augustino Caprara S a n c t a e Fidei promo-
tore, rescribendum censuit: Affirmative, seu signandam esse
commissionem, si Sanctissimo placuerit. Die 14 F e b r u a r i i 1891.
Quibus omnibus Sanctissimo Domino Nostro Leoni P a p a e XIII
p e r s u b s c r i p t u m S e c r e t a r i u m f i d e l i t e r relatis, S a n c t i t a s S u a r e -
scriptum Sacrae Congregationis ratum habens propria manu
s i g n a r e d i g n a t a est c o m m i s s i o n e m i n t r o d u c t i o n i s Causae ven.
S e r v i Dei F r . M o d e s t i n i a I e s u et M a r i a p r a e d i c t i , die 11 Martii
anno eodem.
C CARD. ALOISI-MASELLA, S. R. C. Praef.
L. * S.
VINCENTIUS NUSSI S. R. C. Secretarius
D E C R E T U M beatificationis e t canonizationis ven. servi Dei Caietani E r r i c o

fundatoris Congregationis sacrorum Cordium.
Q u u m quarto Kalendas maias superioris anni Sanctissimus

D o m i n u s Noster Leo P a p a XIII iam benigne .induxisset, ut de
f a m a s a n c t i t a t i s vitae, v i r t u t u m e t m i r a c u l o r u m i n g e n e r e p r a e -
fati v e n . S e r v i d e i Caietani E r r i c o a g i p o s s e t i n C o n g r e g a t i o n e
Sacrorum Rituum ordinaria a b s q u e interventu et voto Consul-
torum; instante R m o Patre Angelo de Maria Sacerdote Con-
gregationis Sacrorum Cordium huiusce Causae postulatore,
E m u s e t R m u s D o m i n u s C a r d i n a l i s Aloisius S e r a f i n i E p i s c o p u s
Sabinen. Causae ipsius ponens, in ordinariis S a c r o r u m R i t u u m
Congregationis Comitiis, s u b s i g n a t a die ad V a t i c a n u m habitis,
sequens Dubium discutiendum proposuit, nimirum : An con-
stet de validitate et relevantia Processus Apostolica, Auctorita-
te in Curia Neapolitana constructi st (per fama sanctitatis vitae,
virtutum et miraculorum in genere praefati Ven. Servi Dei in
casu, et ad effectum de quo agitur? E m i et Rmi Patres Sacris
EX S. G. RITUUM 575
tuendis Ritibus praepositi, o m n i b u s m a t u r o e x a m i n e perpensis,

auditoque voce et scripto R. P. D. Augustino Caprara, s a n c t a e
Fidei p r o m o t o r e , rescribendum censuerunt: Affirmative. Die
14 F e b r u a r i i 1891.
Quibus per infrascriptum Secretarium SSmo Dno Nostro
Leoni P a p a e XIII fideliter relatis, Sanctitas Sua rescriptum
S a c r a e C o n g r e g a t i o n i s r a t u m h a b u i t e t c o n f i r m a v i t die 1 1 Martii
anno eodem.
C. C A R D . A L O I S I - M A S E L L A , S. B. C. Praefectus
L . * S.
VINCENTIUS NUSSI S. R. C. Secretarius.
EX S. CONGREG. INDULGENTIARUM
Beatissime Pater,
Ioannes Ponzi sacerdos r o m a n u s ad pedes S. V. humiliter

p r o v o l u t u s S . V . e x o r a t , u t u n i v e r s i s Christifidelibus, q u i infrascri-
p t a m o r a t i o n e m i n h o n o r e m S . I o a n n i s Apostoli e t E v a n g e l i s t a e
recitaverint, a l i q u a m Indulgentiam benigne tribuere dignetur.
ORAZIONE
O g l o r i o s o A p o s t o l o , c h e p e r la v o s t r a v e r g i n a l e p u r i t à foste
cotanto a m a t o da Gesù, da meritarvi di p o s a r e il vostro capo
s u l s u o divin p e t t o , e d i e s s e r e lasciato i n s u a v e c e q u a l f i g l i o
alla s u a S a n t i s s i m a M a d r e ; io vi s u p p l i c o ad a c c e n d e r m i d e l
più vivo a m o r e v e r s o Gesù, e v e r s o Maria. Ottenetemi, vi pre-
go, dal S i g n o r e c h e a n c o r io, col c u o r e s c e v r o d a m o n d a n i
affetti, sia fatto d e g n o di s t a r s e m p r e u n i t o a G e s ù , q u a l fedele
discepolo, ed a Maria qual figlio divoto qui in terra p e r rima-
n e r v i poi e t e r n a m e n t e n e l Cielo. Così sia.
S76 EX S. G. INDULGENTIARUM
S S m u s Dnus Noster Leo P P . XIII in audientia habita die

21 Martii 1891 ab i n f r a s c r i p t o S e c r e t a r i o S. C o n g r e g a t i o n i s In-
dulgentiis Sacrisque Reliquiis praepositae, benigne concessit
o m n i b u s u t r i u s q u e s e x u s Christifidelibus, c o r d e s a l t e m c o n t r i t o ,
a c d e v o t e r e c i t a n t i b u s s u p r a d i c t a m o r a t i o n e m , I n d u l g e n t i a m , de-
functis q u o q u e a p p l i c a b i l e m , Centum dierum s e m e l in d i e lu-
c r a n d a m . Praesenti in p e r p e t u u m valituro a b s q u e ulla Brevis
expeditione. Contrariis n o n obstantibus q u i b u s c u m q u e .
D a t u m R o m a e e x S e c r e t a r i a e i u s d e m S . C o n g r e g a t i o n i s die
21 Martii 1891.
I. C A R D . D ' A N N I B A L E Praef.
A L . ARCHIEP. NICOP. Secretarius.
(Versio latina)
Inclite A p o s t o l e , q u i o b t u a m v i r g i n a l e m p u r i t a t e m I e s u t a m
c a r u s extitisti, u t s u p r a p e c t u s e i u s r e c l i n a r e s c a p u t , q u i q u e di-
g n u s e s h a b i t u s q u e m , loco sui, M a t r i b e a t i s s i m a e uti f i l i u m r e -
linqueret; da mihi, supplex oro, ut Iesum et Mariam flagran-
tissima caritate complectar. F a c quaeso, tua ad D e u m prece, ut
e g o q u o q u e , c o r d e a b o m n i t e r r e n a affectione e m u n d a t e , I e s u
f i d e l i s d i s c i p u l u s , M a r i a e f i l i u s a m a n s , s e m p e r a d h a e r e a m i n ter-
ris, u t eis i n s e m p i t e r n u m c o n i u n g i m e r e a r i n Caelis. A m e n .
577
EX S. RITUUM CONGREGATIONE
B U R D I G A L E N . D e c r e t u m beatificationis e t canonizationis v e n . s e r v a e Dei

Ioannae de L e s t o n n a c fundatricis ordinis filiarum B. M. V.
S U P E R DUBIO
An constet de Virtutibus Theologalibus Fide, Spe, et Caritate

in Deum ac Proximum, nec non de Cardinalibus Prudentia,
Iustitia, Fortitudine ac Temperantia earumque adnexis in
gradu heroico, in casu et ad effectum de quo agitur ?
S u p e r n a t u r a l i s illa v i r t u s aquaevwae, q u a m I e s u s C h r i s t u s
s e d e n s a d f o n t e m I a c o b m u l i e r i S a m a r i t a n a e pollicitus fuit, mi-
r a b i l i u s a p p a r e t c u m i n c o n d i t i o n e f e m i n e i s e x u s a d n o v a m di-
g n i t a t e m e v e c t a , t u m m a x i m e i n nobili illo m u l i e r u m a g m i n e ,
q u a e u b e r i u s i n d e h a u r i e n t e s , r e b u s h e r o i c e gestis, b e n e f a c t i s
a t q u e institutis t a m q u a m h u i u s c e a q u a e fontes, s e c u n d u m i p s i u s
Christi p r o m i s s a , effectae s u n t , a t q u e ita v i n e a m D o m i n i s u m m a
c u m a d m i r a t i o n e a c v e n e r a t i o n e h o m i n u m i r r i g a r u n t e t fecun-
d a r u n t . N u n c i a m i n g l o r i o s u m e a r u m n u m e r u m i u r e licet n o -
m e n adscribere ven. Ioannae de Lestonnac.
Q u a e B u r d i g a l a e nobili g e n e r e n a t a a n n o MDLVI, a d o l e s c e n -
t u l a o r a t i o n i s t u d e n s , c o n f o r t a b a t u r s p i r i t u a c zelo f i d e i catholi-
c a e t u e n d a e ; d e i n d e c o n i u x e t m a t e r o m n i a e r g a v i r u m filiosque
officia p r a e c l a r e i m p l e n s , v i a s s u a s o m n i n o d i r e x i t s e c u n d u m
eloquia evangelica ut Deo per omnia placeret. Luculentius au-
t e m i p s i u s v i r t u t e s e n i t u e r u n t p o s t viri o b i t u m , l o n g o s a n e q u a -
draginta q u a t u o r a n n o r u m spatio. P r i m u m quippe cupida hae-
r e n d i p r e s s i u s vestigiis Christi, t o t a m s e c o m m e n t a t i o n i r e r u m
divinarum et proximis iuvandis addixit; t u m domesticis expe-
dita c u r i s T o l o s a n a venit, u b i s a c r i s v i r g i n i b u s S . B e r n a r d i in-
s t i t u t u m p r o f i t e n t i b u s i n s i g n i e x e m p l o fuit, d o n e c a d v e r s a v a l e -
t u d i n e B u r d i g a l a m r e g r e d i c o a c t a est- Scilicet h o c a r c a n o t r a -
mite Deus ancillam s u a m ad maiora vocabat, ut talenta et gra-
t i a e d o n a t i o n e s a m p l i o r e c u m f r u c t u coleret. N a m q u e i n s o l i t u d i n e
pleniores h a u s t u s a q u a e salientis in vitam a e t e r n a m m a g i s m a -
Acta, Tom. XXIII. fase. CCLXXIV. 37
578 BURDIGALEN.
g i s q u e i n c o r d e e i u s a i e b a n t Dei a m o r e m e a m q u e u r g e b a n t u -
p u e l l i s p r o s p i c e r e t , q u a s i m p e r i t a e m a g i s t r a e vel c a l v i n i a n a e a vot
c a b a n t a c a t h o l i c a v e r i t a t e , e a s q u e s i m u l p o l i t i o r i b u s disciplinis
formandas curaret ac fidei doctrina, per q u a m 'crescerent in
g r a t i a et c o g n i t i o n e I e s u Christi. Id f a u s t e effecit, t e m p o r e licet
difficili, O r d i n e m i n s t i t u e n s titulo F i l i a r u m B . M a r i a e V i r g i n i s ,
q u e m l a u d i b u s e x t u l e r e n o n m o d o viri s a p i e n t i a e d i g n i t a t e p r a e -
stantes, sed et ipse S u m m u s Pontifex P a u l u s V, qui illum p e r
A p o s t o l i c a s litteras b u l l a s i g n a t o s , VII i d u s Aprilis a n n o MDCVII,
p r o b a v i t . I n h a c n o v a familia, c u i u s d i u s u p r e m a m o d e r a t r i x
fuit, V e n . Dei F a m u l a n e d u m p r u d e n t i a m e t s o l l i c i t u d i n e m s u a m
o s t e n d e r e potuit, s e d e x i m i a m e t i a m p a t i e n t i a m a c d e m i s s i o n e m
a n i m i , q u a m a l u m v i n c e n s i n b o n o , s o d a l i u m c o r d a sibi a r c t i u s
d e v i n x i t . H i n c licet a e t a t i s flexu ab An t i s t ita e officio q u i e v i s s e t ,
t a m e n o p e c o n s i l i o q u e s u o O r d i n e m i n s t i t u t u m mirifice s u s t e n -
t a vit, e u m q u e a n t e o b i t u m r e g u l a r i disciplina f l o r e n t e m l a t e q u e
p r o p a g a t u m vidit. A d h o c p l u r i m u m c o n t u l i t l o n g e diffusa fra-
granfia v i r t u t u m eius, q u i b u s se v e r a m p r a e b e b a t heroidem,
m a x i m e seraphica caritate, studio revocandi quotquot posset ab
h a e r e s i , zelo g l o r i a e d i v i n a e , q u a m fuso e t i a m s a n g u i n e o p t a b a t
provehere, r e r u m h u m a n a r u m contemptu, assidua precatione et
multiplici c o r p o r i s afflicta tione, ita u t v e r e dici p o s s i t e o s p e c t a s s e
i n o m n i c o n v e r s a t i o n e s u a u t v i t a m Christi viveret, e t e i u s bo-
n u s o d o r e s s e t Deo. H a r u m v i r t u t u m p r a e s t a n t i a , q u a m s p l e n -
didiorem r e d d e b a n t spiritualia charismata mira humilitate ob-
iecta, p r o c e s s i t e t c r e v i t u s q u e a d e x t r e m u m v i t a e t e m p u s , q u o
V e n . S e r v a Dei p e r b r e v i a b s u m p t a m o r b o , d u l c i b u s I e s u , Ma-
r i a e e t I o s e p h n o m i n i b u s invocatis, p l a c i d i s s i m e m i g r a v i t a d Do-
m i n u m , in festo P u r i f i c a t i o n i s D e i p a r a e a n n o MDCXL, a e t a t i s s u a e
quarto supra octogesimum.
V i r t u t u m i p s i u s f a m a cito e Gallus in H i s p a n i a e et Italiae
r e g i o n e s m a n a v i t a t q u e i n i p s i s A m e r i c a e o r i s p e r c r e b u i t , plu-
r i b u s illustrata, m i r a c u l i s , q u a e i p s i u s t u m v i v e n t i s , t u m d e m o r -
t u a e i n t e r c e s s i o n e a Deo p a t r a t a f e r e b a n t u r . A t t a m e n p r o t e m -
p o r u m r a t i o n i b u s O r d i n a r i a s u p e r h i s o m n i b u s inquisitio n o n -
nisi h o c s a e c u l o s u s c e p t a e s t ; c u n c t i s q u e p e r a c t i s q u a e a d i d
g e n u s c a u s a s e x Apostolicis Constitutionibus sunt praemittenda,
e x a m e n de ipsius virtutibus est institutum.
I t a q u e t r i b u s in e u m f i n e m a c t i o n i b u s d i s p u t a t u m fuit ; p r i m o
n i m i r u m VII c a l e n d a s A p r i l e s , a n n o MDCCCLXXVIII in a e d i b u s
BURDIGALEN. 579
cl. m e . C a r d i n a l i s Patrizi, C a u s a e r e l a t o r i s : s e c u n d o a d V a t i c a -
n u m x i v c a l e n d a s D é c e m b r e s a n n o MDCCCLXXXIV, a c d e m u m i n
g e n e r a l i b u s comitiis i b i d e m c o r a m S a n c t i s s i m o D o m i n o N o s t r o
L e o n e P a p a X I I I h a b i t i s x v c a l e n d a s I u l i a s a n n i elapsi, i n qui-
b u s ' a l R m o Cardinali Lucido Maria Parocchi, Episcopo Albanensi,
C a u s a e R e l a t o r e , p r o p o s i t o D u b i o : An constet de Virtutibus
Theologalibus Fide, Spe, et Caritate in Deum ae Proximum,
nec non de Cardinalibus Prudentia, Iustitia, Temperantia et
Fortitudine earumque adnexis Venerabilis Servae Dei Ioannae
de Lestonnac in gradu heroico, in casu et ad effectum de quo
agitur ? R m i C a r d i n a l e s et P a t r e s C o n s u l t o r e s s i n g u l i suffragia
protulerunt. S S m u s vero D o m i n u s Noster sententiam s u a m ferre
distulit, a d m o n e n s i n r e t a n t i m o m e n t i a P a t r e l u m i n u m c a e -
lestis consilii S p i r i t u m i n t e r i m e s s e p o s c e n d u m .
H o d i e r n a v e r o die, inclyto P a t r i a r c h a e I o s e p h s a c r a , o b l a t o
M i s s a e sacrifìcio, a d h a n c n o b i l i o r e m V a t i c a n i a u l a m a c c e d e n s
e t Pontifìcio solio a s s i d e n s , a r c e s s i v i t R m u m C a r d i n a l e m Caie-
t a n u m Aloisi-Masella S a c r a e R i t u u m C o n g r e g a t i o n i s P r a e f e c t u m
loco e t i a m e t vice R m i C a r d i n a l i s L u c i d i M a r i a e P a r o c c h i , E p i -
scopi Albanensis, Causae Relatoris, u n a c u m . R. P. Augustino
C a p r a r a S . Fidei P r o m o t o r e e t m e i n f r a s c r i p t o S e c r e t a r i o , i i s q u e
adstantibus pronunciavit: Constare de Virtutibus Iheologalibus
Fide, Spe et Caritate in Deum ac Proximum, nec non de Car-
dinalibus Prudentia, Iustitia, Temperantia et Fortitudine ea-
rumque adnexis Venerabilis Servae Dei Ioannae de Lestonnac
in gradu heroico, in casu et ad effectum de quo agitur.
H o c a u t e m D e c r e t u m publici i u r i s f i e r i , e t i n A c t a S a c r o -
r u m R i t u u m C o n g r e g a t i o n i s r e f e r r e m a n d a v i t xiv] c a l e n d a s A p r i -
les a n n o MDCCCXCI.
C. C a r d . A L O I S I - M A S E L L A S. R. C. Praef.
L. •£ S.
VINCENTIUS NUSSI, Secretarius.
Vitae Synopsis.
B u r d i g a l a e i n o p p i d o G a l l i a r u m illustri, a n n o r e p a r a t a e s a -
lutis q u i n g e n t é s i m o q u i n q u a g e s i m o s e x t o s u p r a m i l l e s i m u m ,
generosis parentibus Richardo de Lestonnac et Ioanna Deyquem
n a t a est V e n . Ancilla Dei, q u a t u o r i n t e r filios n a t u m a x i m a ,
580 BURDIGALEN.
a l i i s q u e c u m f o r m a c o r p o r i s e g r e g i a , t u m ingenii a n i m i q u e p r a e -
c l a r i s d o t i b u s facile p r a e c e l l e n s . Similis e r a t p a r e n t i b u s nobili-
t a s e t g r a v i t a s m o r u m , a t n o n e a d e m religio ; p a t e r e n i m v e r i -
tati c a t h o l i c a e s t u d e b a t i m p e n s e , c a l v i n i a n o s e r r o r e s m a t e r s e -
q u e b a t u r . H i n c s t a t i m a c p u e l l a n a t a est, i n t e r e o s o r t a c o n t e n t i o ;
m a t e r e n i m , c e u ¡ve t u s h i s t o r i c u s refert, c o n a t u s fuit u t s u a
filia baptizaretur in templo... sed d o m i n u s eius m a r i t u s opposi-
t i o n e m fecit, q u i p p e q u f s u a e religionis z e l o t i p u s , e a m q u e b a p t i -
z a r e fecit i n ecclesia. N i h i l o m i n u s h a e r e t i c a m u l i e r p r o p o s i t i t e -
n a x , augescente puellae aetate, c o n a t u s o m n e s adhibuit, ut e a m
m o n i t i s , blanditiis, dolis, n e d u m e x e m p l o , i n s u a s p a r t e s t r a -
h e r e t , e t q u o facilius p e s t i l e n t i b u s d o c t r i n i s t e n e l l a m m e n t e m
imbueret, illam ad C a l v i n i a n o r u m coetus s e c u m ducebat. P r a e -
stitit o b s t i n a t a e f e m i n a e a d i u t r i c e m o p e r a m s o r o r i p s i u s e a d e m
l a b e infecta, a c forsitan g e n i t r i c i s e t m a t e r t e r a e insidiis c i r c u m -
v e n t a I o a n n a i n l a e v a m p a r t e m deflexisset, nisi p a t e r e t a v u n -
c u l u s M i c h a e l d e M o n t a i g n e p r o m p t a m illi t u l i s s e n t o p e m , u t
m e n t i s o c u l o s veritati p a n d e r e t , e t i m p r o b a h a e r e t i c o r u m d e l i r a -
m e n t a reiiceret.
O p p o r t u n u m q u o q u e e t s a l u t a r e a d v e n i t A n c i l l a e Dei F r a n -
cisci fratris a u x i l i u m , q u i p p e q u i a P a t r i b u s Societatis I e s u opti-
me institutus, et a r g u m e n t a haereticorum strènue profligare
edoctus, quidquid a magistris acceperat candidae ac perspicaci
s o r o r i r e f e r e b a t . E a q u a e nobilis a n i m o erat, m o r i b u s i n t e g r a ,
et ad o m n e m virtutem comparata, a n c e p s diu h a e r e r e n o n po-
tuit, p r a e e u n t e m g r a t i a m Dei e t a d s e v o c a n t e m s e q u u t a est,
documenta matris respuit, improbavit, ac veritatem catholicam,
i a m p e r s p i c u e a g n i t a m e t c o m p e r t a m , t a m firmiter s t u d i o s e q u e
tenuit, u t i n m a t r i s i r a m e t o f f e n s i o n e m i m m e r e n s i n c i d e r e t .
S i q u i d e m a d o l e s c e n t u l a , c o n v e r s i s p a r t i b u s , adniti coepit u t il-
lam ad v e r a m religionem revocaret, suasiones, argumenta, pre-
ces q u a s potuit adhibuit, n e q u i d q u a m t a m e n ; p e r v i c a x n a m q u e
m u l i e r i s a n i m u s o b d u r a t u s perstitit, e t c u m filiae z e l u m f r u s t r a
e x e r c u i s s e t , profuit illi a d p a t i e n t i a e e t pietatis m e r i t u m a u g e n -
d u m . I o a n n a e n i m d u r a p a r e n t i s fastidia m a n s u e t i s s i m e tulit,
morositatem exsorbuit, contumeliosam iracundiam sine querela
toleravit, q u i n u n q u a m d e o b e d i e n t i a e t filialibus officiis quid-
q u a m r e m i t t e r e t . I n t e r i m s c i e n t i a m veritatis, q u a m a d e p t a fue-
r a t , s t e r i l e m a t q u e i n f r u c t u o s a m i n s e n o n sivit a r e s c e r e ; s a n -
c t a s d o c t r i n a s q u a s o r e p r o f i t e b a t u r , vita e t m o r i b u s s u i s r e -
f e r r e c o n t e n d i t , m o d e s t i a e l e g e s ita s e r v a v i t , u t n e c levitatis n o -
BURDIGALEN. 581
t a m , n e c ullam* p r u d e n t i u m r e p r é h e n s i o n e m incurrere!;, a c licet

v e n u s t a t e , celeritate i n g e n i i e t s e r m o n i s g r a t i a h o m i n i b u s pla-
c e r e t , D e o t a m e n m a g i s p r o b a r i sategit. Orationis s t u d i o p r a e -
c i p u e v a c a vit, s i l e n t i u m e t s o l i t u d i n e m s a e c u l a r i b u s c o e t i b u s
praetulit, et c u m Virginem D e i p a r a m peculiari coleret obsequio,
I o a n n e m A p o s t o l u m , q u e m C h r i s t u s illi f i l i i loco e s s e iussit,
p a t r o n u m sibi c o o p t a v i t .
S i i n t e g r u m Dei F a m u l a e fuisset illud vitae g e n u s s e q u i q u o
ingenium et studia eius ferebantur, certe religiosum aliquod
i n s t i t u t u m fuisset a m p l e x a . V e r u m e a e r a t t e m p o r u m c a l a m i t a s ,
u t i p s a m e t a s y l a c a s t i m o n i a a b h a e r e t i c a lue, q u a e l o n g e late-
q u e i r r e p e b a t , s a t i s t u t a e t i m m u n i a c e n s e r i n o n p o s s e n t . Qua-
p r o p t e r , c u m s e p t e m d e c i m a n n i s n a t a esset, e t n u p t i a s h o n e s t i s -
s i m a s a p a r e n t i b u s sibi p r o p o n i audivit, r e s p o n d i t o b s e q u e n t e r :
sibi q u i d e m i n votis e s s e i n n u p t a m m a n e r e , a t q u e a c u r i s r e -
m o t a m p i e t a t i s q u e d e d i t a m exercitiis a e t a t e m a g e r e , n i m i s s e
f
i m p e r i t a m e s s e r e i familiaris b e n e g e r e n d a e e t i m p a r e m m a t r i -
a
m o n i i o n e r i b u s s u b e u n d i s ; n i h i l o m i n u s s e f a c t u r a m q u o d ipsi
iuberent, divinae enim voluntatis n u n c i a m atque interpretem
p a r e n t u m v o c e m a s e e x i s t i m a r i . Ita n u p t u m d a t a e s t i u v e n i
praenobili Gastoni de Montferrant, q u e m m o r u m probitas n o n
m i n u s q u a m v e r a e religionis s t u d i u m c o m m e n d a b a t . V i x i t V e n .
mulier c u m viro coniunctissime, t a n t a m q u e eius fiduciam et
T
e x i s t i m a t i o n e m sibi c o n c i t a v i t , u t o m n e m r e i d o m e s t i c a e c u r a m ,
ab eo creditam in se suscipere cogeretur. Septem ex eo matri-
m o n i o l i b e r o s h a b u i t ; a t cito t r i b u s o r b a t a est, 'qui m o r t e im-
m a t u r a ad beatiorem vitam migrarunt. Reliquos vero sedula ad
v i r t u t e m e t p i e t a t e m instituit, d o c e n s e o s e x e m p l o s u o q u i d q u i d
p r a e c e p i s s e t . F a m u l i s e t ancillis sic praefuit, u t m a t r i s p o t i u s
et magistrae h u m a n i s s i m a e q u a m herae p e r s o n a m indueret.
Nobilibus matribusfamilias gravitatis et modestiae illustre prae-
buit e x e m p l u m . Inania colloquia devitans parcissime c u m exteris
v e r s a b a t u r ; o p e s q u i b u s diffluebat n o n a d l u x u m e t v o l u p t a -
tem, sed ad inopes i u v a n d o s impendebat, aegrotos n o n auxiliis
t a n t u m , v e r u m e t i a m p r a e s e n t i a , v e r b i s q u e a m a n t i s s i m i s sola-
b a t u r . T e m p u s q u o d c u r i s v a c u u m s u p e r e r a t i n p r e c i b u s fun-
d e n d i s , a l i i s q u e piis e x e r c i t a t i o n i b u s s o l e b a t i m p e n d e r e : p a u c i s ,
ita officiis o m n i b u s s t a t u s s u i p e r f u n c t a est, u t p e r f e c t a m i m a -
g i n e m m u l i e r i s fortis a c t i m e n t i s D e u m , q u a l i s i n P r o v e r b i i s de-
scribitur, in se retulisse videretur.
S82 BURDIGALEN.
Q u a t u o r e t viginti a n n o r u m s p a t i u m e m e n s a c u m v i r o e g r e -
gio e t c o n c o r d i , g r a v e e x a c e r b o illius o b i t u v u l n u s a c c e p i t .
I l l u m , uti p a r e r a t , e l u x i t ; a t m e m o r m o n i t i , q u o P a u l u s v i d u a s
hortatur, ut sperent in D e u m ac instent obsecrationibus et ora-
t i o n i b u s n o c t e a c die, l e v a m e n v i d u i t a t i s s u a e i n D e o q u a e s i -
vit: ideo i m p e n s i u s v a c a r e precibus, a t u m u l t i b u s m u n d a n i s
diligentius abstinere, s a e p i u s conscientiam s a c r a h o m o l o g e s i
expiare, et ad sanctam Synaxin accedere, uberiores eleemosy-
n a s i n p a u p e r e s effundere, i n n o s o c o m i a v e n t i t a r e , u t a e g r o t i s
opitularetur. Interim filiorum educationi s e d u l a m n a v a b a t ope-
r a m , et feminas d u a s maiores natu inter moniales devotas De i-
p a r a e a b A n g e l o s a l u t a t a e q u a s i i n t u t a s t a t i o n e collocavit. S e x
a n n i s a b o b i t u viri elapsis, c u m filium, s t u d i o r u m c u r r i c u l o
confecto, s a t i s v a l e r e a e t a t e e t p r u d e n t i a vidit, u t c o m m o d e r e -
b u s d o m e s t i c i s p r a e e s s e , e t s o r o r i s c u r a m g e r e r e posset, v e t u s
desiderium monasticae vitae ampleclendae r u r s u s in a n i m o per-
sensit excitari. Sublata fuerant eo t e m p o r e impedimenta, q u a e
ante a n n o s triginta p e r i c u l o s u m i n g r e s s u m eius in m o n a s t e r i u m
fecissent; n a m q u e , ut alter ex biographis ait: T u n c o m n i a se-
c u n d u m eius desideria procedebant, n a m circa tres a n n o s post
s u i m a r i t i o b i t u m , e x a c t i s bello c o n t r a r e l i g i o n e m , e t p e r R o m a -
n u m P o n t i f i c e m C l e m e n t e m VIII i t e r u m i n c o m m u n i o n e m Eccle-
s i a e r e c e p t o H e n r i c o q u a r t o , catholicitas, u n a c u m p a c e c o n s e q u u t a
est a n t i q u a m s u a m n o b i l i t a t e m . P r a e s e r t i m e x q u o p i u m q u e m d a m
e x sodalibus Franciscalibus d e vanitate m u n d a n a r u m r e r u m dis-
s e r e n t e m V . D . S . audivit, t o t a m s e D e o d e v o v e r e constituit.
Consilium s u u m postridie c u m e o communicavit, quod c u m a b
ipso p r o b a t u m novisset, conscientiae m o d e r a t o r i aperuit, e o q u e
e t i a m a s s e n t i e n t e , cogitata p e r f i c e r e d e c r e v i t . A u s t e r i o r i s v i t a e
c u p i d a c o e n o b i u m q u a e s i v i t s a n c t i m o n i a l i u m , q u a r u m institu-
t u m a c disciplina e s s e t s e v e r i s s i m a ; e t c u m a u d i s s e t e a l a u d e
m a x i m e florere Tolosae m o n a s t e r i u m virginum a S. Bernardo
n u n c u p a t a r u m , d e q u e e a r u m regulis certior fieri curasset, Prae-
p o s i t u m P r o v i n c i a l e m , qui t u n c forte B u r d i g a l a e erat, e s t a l i o -
c u t a , e n i x i s q u e p r e c i b u s e u m rogavit, u t i n t e r m o n i a l e s e i u s or-
d i n i s e x c i p e r e t u r . C u m vir p r u d e n s o m n i a c o n s i d e r a t e p e r p e n d i s -
set, n o n d u b i t a v i t q u i n d i v i n a v o c a t i o n e V e n . Ancilla Dei m o v e -
r e t u r , o p e r a m q u e s u a m p r a e b u i t libenter, u t q u a m p r i m u m p o s -
set in eo v i r g i n u m coetu cooptari.
Omnibus probe paratis, Ven. Vidua filio d e m u m consilium
BURDIGALEN. 583
s u u m a p e r u i t , s o r o r e m illi c o m m e n d a n s , c u i u s i a m p r o p t e r a e -
t a t e m r e c t e c u r a m g e r e r e p o s s e t . Ostendit q u o m o d o r e i d o m e -
sticae s a t i s a s e c o n s u l t u m esset, n e c i p s a i a m s u a o p e r a e t
consilio i n d i g e r e t ; e a q u a p r a e s t a b a t p r u d e n t i a u t e r e t u r , u t fa-
m i l i a e o p t i m e p r a e e s s e t ; p r a e s e n s e n i m coelestis p a t r i s s u b s i -
d i u m n u n q u a m ipsis e s s e t d e f u t u r u m . F r u s t r a obstitit f i l i u s , r o -
g a n s n e s e d e r e l i n q u e r e t ; n e q u i d q u a m etiafn f i l i o l a , q u a m fugiens
c e l a r e t e n t a v e r a t ; o c c u r r i t i n s t a n s u t a b inceptis d e s i s t e r e i ; o m n i a
fortiter o b s t a c u l a a m o v i t V . D . F a m u l a , q u a e a d i n s t a r S . P a u -
lae « pietatem in filios pietate in Deum superatis, nesciebat se
esse matrem, ut Christi probaret ancillam. » Sic a s c e t e r i u m
i n g r e s s a facile m o n i a l e s c e t e r a s , a n t i q u i o r e s e t i a m , pietatis fer-
v o r e e t m o n a s t i c a e disciplinae o b s e r v a n t i a a n t e c e l l u i t : o m n e s
illam q u a s i e x e m p l a r , q u o d i m i t a r e n t u r , s u s c i p i e b a n t , e t m i r a -
b u n d a e g r a t u l a b a n t u r q u o d s o c i a m t a m e g r e g i a m fuissent a d e -
p t a e . B r e v e t a m e n g a u d i u m fuit; n a m sive o b i n s u e t u m vitae
genus, sive q u o d Deus Ancillam s u a m ad m a i o r a g e r e n d a de-
stinabat, m o r b o est implicita g r a v i e t a c e r b o ; m e d i c i a u t e m e a m
i n d u b i e m o r i t u r a m i u d i c a r u n t , nisi q u a m p r i m u m c l a u s t r a relin-
q u e r e t , et a s u s c e p t a r a t i o n e vitae r e c e d e r e t . H o c n u n c i o a u d i t o
tristari coepit Dei F a m u l a ; v e r u m coelesti v i s i o n e r e c r e a t a , q u a
ad n o v u m o r d i n e m instituendum divinitus data videbatur, ac-
quievit e t Antistitae s u a d e n t i , u t a d p r i s t i n u m v i v e n d i g e n u s
r e v e r t e r e t u r , docilis o b t e m p e r a v i t . T u n c m i r u m dictu ! v i x a c
vestes monasticas deposuit, m o r b o se liberam persensit, et amis-
s u m v a l e t u d i n i s f l o r e m s t a t i m r e c u p e r a vit.
I t a q u e p o s t s e x m e n s e s e x q u o B u r d i g a l a profecta fuerat,
illuc r é g r e s s a est e x e u n t e a n n o 1603, ingenti c u m g a u d i o c o g n a -
t o r u m a m i c o r u m q u e , a c filiorum p r a e s e r t i m , q u i e a m sibi in-
sperato redditam gestiebant. Mutuis benevolentiae et comitatis
officiis p e r s o l u t i s , V e n . m u l i e r i t e r u m cogitavit a civitatis s t r e -
p i t u r e c e d e r e e t s o l i t u d i n e m p e t e r e . A t p r i u s m a t e r n a e pietatis
m u n i i s p e r f u n g i voluit e r g a f i l i a m , q u a m n u p t u i d e d i t D y n a s t a e
d ' A r p a i l l a n t , a t q u e i p s a m e t i n d o m u m viri, q u a e i n P e t r i c o r i i s
erat, d e d u x i t . S a l u t a r e fuit iter illud a d o l e s c e n t i b u s q u i b u s d a m
nobilibus, q u a e i n h a e r e s i v e r s a b a n t u r ; e a s e n i m c u m n o v i s s e t
V e n . Dei F a m u l a , a d c a t h o l i c a m v e r i t a t e m r e v o c a v i t . R e l i c t a
a p u d g e n e r u m filia, in castrum Landiras, ubi filius degebat,
p e r r e x i t ; b r e v i t e r t a m e n ibi m o r a t a est : n a m solitariae q u i e t i s
d e s i d e r i o illecta s e c e s s u m q u a e s i v i t , et in v i c u m venit, cui n o -
584 BURDIGALEN.
m e n la Mothe, u b i a c u r i s s a e c u l i e x p e d i t a r e r u m d i v i n a r u m
commentatione piisque operibus melius vacaret. Nullus in eo
loco auxilii i n d i g e n s fuit, s i v e p a u p e r s i v e a e g r o t u s , q u i n b e n e -
ficam eius o p e m experiretur. P r a e ceteris t a m e n puellis impe-
ritis a c f i d e i s i m u l e t p u d i c i t i a e a m i t t e n d a e p e r i c u l o o b n o x i i s
sollicitudines s u a s v . Dei F a m u l a c o n v e r t e b a r a t q u e u t e a r u m
s a l u t i p r o s p i c e r e t , q u a n d a m q u a s i s c h o l a m virtutis e t a s y l u m
c o n d e r e m o l i e b a t u r , u b i c h r i s t i a n a m c a t e c h e s i m , religionis offi-
cia e t illibatam m o r u m d i s c i p l i n a m a d d i s c e r e n t .
H a e c s e c u m r e p u t a n s v e n . m u l i e r nihil t e n t a r e voluit q u i n
antea virorum p r u d e n t u m sententiam audivisset. Ideo Burdiga-
l a m reversa, c u m d u o b u s P a t r i b u s e Societate Iesu, Margue-
s t a u d e t M e s n a g e , s e r m o n e s e t consilia c o n t u l i t ; illi v e r o , au-
ditis iis q u a e a n i m o v o l v e b a t Dei F a m u l a , e t r e m a t u r e p e r -
p e n s a , s u p e r s e d e n d u m a d h u c e s s e i u d i c a r u n t , d o n e c D e u s vo-
luntatem s u a m luculentius panderet. Interim ei suaserunt ut
p r e c i b u s e t caritatis o p e r i b u s e n i x i u s i n s t a r e t ; q u o d c o n s i l i u m
t a m s e d u l o s e q u u t a est Ancilla Dei, t a n t o q u e s t u d i o ,'in s u i p e r -
f e c t i o n e m i n c u b u i t e t p r o x i m o r u m indigentiis p r a e s t o fuit, c u r a n s
aegrotos, pascens egenos, carcere detentos invisens, ut puellae
q u a e d a m , p i i s s i m e illo v i t a e g e n e r e illectae, n o n m o d o s e illi la-
b o r u m s o c i a s obtulerint, s e d e i u s p r u d e n t i a e e t m o d e r a t i o n i r e -
g e n d a s d u c e n d a s q u e u l t r o c r e d i d e r i n t . H a e c q u a s i s e m i n a fue-
r u n t e x q u i b u s n o v a C o n g r e g a t i o e r a t n a s c i t u r a . S i q u i d e m eo-
d e m t e m p o r e q u o v e n . m u l i e r h a s c e p u e l l a s circa s e c o n g r e g a b a t
e a s q u e incensis verbis inflammabat, ut n o n m o d o saluti suae,
s e d e t a l i a r u m b o n o solid a e q u e utilitati i u n c t i s v i r i b u s c o n s u l e -
r e n t , accidit u t d u o s p e c t a t i s s i m i viri e S o c i e t a t e I e s u , P P . d e
B o r d e s e t R a y m o n d , illius z e l u m a d n o v a m C o n g r e g a t i o n e m
i n s t i t u e n d a m e x c i t a r e n t . Q u o d u t p l a n i u s c o m p e r t u m sit, p a u l o
a l t i u s r e s r e p e t e n d a v i d e t u r . A n i m a d v e r t e r u n t p r i d e m d u o illi
s a c e r d o t e s e g r e g i i tristia i u v e n t u t i s exitia, p a r t i m licentia m o -
r u m , p a r t i m falsis d o c t r i n i s o b o r t a , n e c u l l u m h u i c a n i m a r u m
c l a d i r e m e d i u m , nisi i n r e c t a i u v e n i l i s a e t a t i s institutione q u a e -
r e n d u m e s s e scite i u d i c a r u n t . Q u o d a d m a r e s p e r t i n e t , satis,
c o m m o d e e t f r u c t u o s e iis p r o s p e c t u m v i d e b a n t p e r collegia,
g y m n a s i a et e p h e b a e a q u a e a sociis s u i s r e g e b a n t u r ; at f e m i n a s
simili p r a e s i d i o d e s t i t u t a s , i m p e r i t i s , vel, q u o d d e t e r i u s e r a t , cal-
vinianis magistris p a s s i m creditas deplorabant. C u m a Deo me-
d e l a m hisce malis orantes postularent, seorsim coelesti; lumine
BURDIGALEN. 585
illustrati s u n t d u m s a c r u m litabant, a c p e r s p i c u e n o v e r u n t p u e l -
l a r u m o r d i n e m institui o p o r t e r e , q u i L o y o l e a e familiae i m a g i n e m
referret, e a q u e b o n a feminis adolescentibus pareret, q u a e iuve-
n i b u s m a r i b u s a S o c i e t a t e I e s u o b v e n i e b a n t ; a c veluti h a e c n o -
m e n a d i v i n o P r a e c e p t o r e m u t u a t a fuerat, sic n o v a m C o n g r e g a -
t i o n e m a b E i u s M a t r e s a n c t i s s i m a fore c o m p e l l a n d a m .
C o m m u n i c a t i s i n v i c e m l u m i n i b u s c o e l i t u s a c c e p t i s , consti-
t u e r u n t d u o viri e x i m i i m u l i e r e s q u a s d a m o p i b u s e t v i r t u t e
p r a e s t a n t e s r o g i t a r e u t r u m n o v a e h u i u s familiae c o n s t i t u e n d a e
m u n u s v e l l e n t s u s c i p e r e A s t iis r e p u d i a n t i b u s , e n i x e a D e o p r e -
c i b u s p e t i e r e u t sibi o s t e n d e r e t q u a e n a m e s s e t q u a m t a n t o o p e r i
p r a e f l c e r e vellet. N e c m u l t o p o s t a d e o r u m , a u r e s p e r v e n i t
I o a n n a e n o m e n , e t v i r t u t u m f a m a ; c u m q u e e a m a p p r i m e ido-
n e a m p r o p t e r insignes animi dotes agnovissent, i p s a m a Deo
d e s t i n a r i r a t i s u n t . C u m fratris V e n . m u l i e r i s i n t e r p o s i t i s officiis,
i l l a m a d i v e r u n t , e i q u e consilia a se inita, et a c c e p t a l u m i n a , et
s e r i e m t o t i u s negotii, q u o d g e r e n d u m esset, e x p l i c a r u n t . Nihil
o p t a t i u s A n c i l l a e Dei a c c i d e r e p o t e r a t , q u a m o p u s i p s u m q u o d
aggrediendum proponebatur; verum q u u m propter singularem
animi d e m i s s i o n e m n o m e n et h o n o r e m fundatricis et Antistitae
d e t r e c t a r e t , s e q u e i m p a r e m g r a v i officio i u d i c a r e t , t e m p u s a d
d e l i b e r a n d u m p o p o s c i t . C u m p o r r o n o v o l u m i n e i l l u s t r a t a divi-
n a m v o l u n t a t e m c l a r i u s d e p r e h e n d i s s e t , e t coelestis visio pio
c u i d a m sacerdoti i m m i s s a d e m o n s t r a s s e t i p s a m a Deo d e s i g n a r i
q u a e n o v o o r d i n i i n s t i t u e n d o p r a e e s s e t , s u p e r n o a u x i l i o confisa
subiit o n u s impositum, s e q u e ut iussa facesseret p a r a t a m ex-
hibuit, m o d o P a t e r d e B o r d e s consilio e t p r u d e n t i a sibi s u i s q u e
adesset, et qua ratione singula q u a e q u e a g e n d a essent praeci-
peret.
R e b u s ita c o m p o s i t i s , s o c i a s o p e r i s a d s c i s c e r e sibi coepit
V . D . F., q u a s p a r t i m e x iis q u a s i a m d i r i g e b a t a s s u m p s i t , p a r -
tim a P. de B o r d e s a d d u c t a s recepit. C u m o m n e s u n a n i m e s ad
n o v u m vitae g e n u s a m p l e c t e n d u m p a r a t a s s e p r o f i t e r e n t u r , a b
e o d e m r e l i g i o s o v i r o p e t i e r u n t u t r e g u l a s d e l i n e a r e t , q u a s se-
q u e r e n t u r . Ille q u i d e m i d m u n e r i s n o n r e c u s a v i t ; a t e a s m o n u i t
u t i n t e r i m c h r i s t i a n a e perfectioni a s s e q u e n d a e a l a c r i u s o p e r a m
darent et a n i m u m excolerent spiritualibus exercitationibus, q u a s
i u x t a S . Ignatii p r a e s c r i p t a d i l i g e n t e r o b i e r u n t . T u m r e g u l a s
q u a s d a m composuit complendas postmodum atque exponendas
u l t e r i u s , q u i b u s c o n s t i t u t i o n e s Societatis I e s u c o n g r e g a t i o n i p u e l -
586 BURDIGALEN.
l a r u m , q u o a d f i e r i p o t e r a t , a p t a v i t . Adiit i n s u p e r C a r d i n a l e m d e
Sourdis, qui ; tunc temporis Burdigalensi praeerat Ecclesiae,
Ven. Ioannae virtutem egregiam a p u d illum multis laudibus
extulit, t o t a m q u e initi consilii v i m e t r a t i o n e m e x p o s u i t . O p t a vit
A n t i s t e s i p s a m Dei F a m u l a m a l l o q u i ; q u a e c u m a d e u m v e -
n i s s e t e t p e r h u m a n i t e r fuisset e x c e p t a , v i r u m E m u m r o g a v i t ,
ut inceptis suis d e x t e r a d e s s e t ; q u o m e l i u s a u t e m et conside-
r a t a s p o s s e t negotii q u o d a g e b a t u r n a t u r a m e t g r a v i t a t e m p e r -
p e n d e r e , c o n s c r i p t a s p a g i n a s p e n e s e u m reliquit, q u i b u s n o v i
Instituti f o r m a e t s o c i a r u m n o m i n a d i l u c i d e e x p l i c a b a n t u r . Ille
nobile mulieris p r o p o s i t u m valde commendavit, nec satis m i r a r i
poterat ingenium, modestiam, caritatem rei magnitudini p a r e s ;
noluit t a m e n q u i d p i a m d e c e r n e r e d o n e c negocii cognitio e p i s c o -
pali concilio p r o p o n e r e t u r . Q u o n i a m v e r o s p e c i e s m e l i o r i s b o n i
e t i a m v i r o s p r u d e n t e s s a e p e fallere solet, ii q u i in c o n s i l i u m
Antistitis acciti f u e r a n t s a t i u s d u x e r u n t , V e n . I o a n n a m o p e r a m
s u a m i m p e n d e r e ad r e g u l a r e m disciplinam inter moniales Ur-
s u l i n a s i n s t a u r a n d a m , l a x a t a e n i m e t fere c o l l a p s a f u e r a t t e m -
p o r u m iniquitate, q u a m n o v u m O r d i n e m erigi s o r o r u m , q u a e
n o n s e c u s a t q u e illae a d p u e l l a s r e c t e i n s t i t u e n d a s i n c u m b e r e n t .
E x e o f a c t u m est, u t c u m V e n . I o a n n a a d A r c h i e p i s c o p u m r e -
diit, i m m u t a t u m p r o r s u s e i u s a n i m u m d e p r e h e n d e r i t . S u a d e b a t
S e r v a e Dei P r a e s u l , u t o p u s a g g r e d e r e t u r q u o d consiliariis s u i s
m a g i s p l a c u e r a t ; a t V e n . m u l i e r , q u a e p e r s p i c u a h a b u e r a t di-
v i n a e v o l u n t a t i s indicia, o b s e q u e n t e r q u i d e m s e d s t r e n u e a r g u -
m e n t a e x a d v e r s o a b A r c h i e p i s c o p o allata refuta vit. C u m n e u t e r
a l t e r u m e sententia dimovere potuisset, V. D. F a m u l a ad s u a s
r e v e r s a est, s p e r a n s fore u t D e u s , q u i a u c t o r o p e r i s a g g r e d i e n d i
fuerat, difficultates e x t r i c a r e t , r e m q u e feliciter a d e x i t u m p e r -
duceret.
H a u d irrita fuit V e n . m u l i e r i s f i d u c i a : q u a m v i s e n i m e i u s
firmitas a d h u c diuturniori certamine esset p r o b a n d a , interea
t a m e n res in melius vergere visae sunt. N a m q u u m p r i m u m
a consiliis s u i s a l i e n i o r e m P r a e s u l e m v i d e r e t , m i n i m e d e t e r r i t a
est, e t q u a e c u m q u e p o t u i t d i v i n a e t h u m a n a s u b s i d i a sibi c o m -
p a r a v i t . Institit u n a c u m s o r o r u m c o e t u e n i x i u s p r e c i b u s e t o b -
s e c r a t i o n i b u s , a u g e n s i e i u n i a e t e l e e m o s y n a s , u t d i v i n a m beni-
g n i t a t e m sibi conciliaret : v i r o s p r a e t e r e a g r a v e s e t i l l u s t r e s a p u d
A n t i s t i t e m s u f f r a g a t o r e s i n t e r p o s u i t , u t consilia i n m e l i u s refer-
ret, e t o p e r i i n c e p t o p r o p i t i u s faveret. S a n e t u n c e x i n s p e r a t o
BURDIGALEN. 587
i n v o t a V e n . m u l i e r i s concessit, e i u s p r o p o s i t u m l a u d a v i t , e t
n o v a m societatem approbatione sua munivit. Promisit imo se
q u i d q u i d officio e t g r a t i a p o s s e t c o l l a t u r u m , c u m a p u d S u p r e -
m u m Pontificem, t u m a p u d R o m a n a e C u r i a e p r a e s u l e s , u t a p -
probatio a se concessa Apostolica auctoritate confirmaretur. V i x
dictis a s s e q u i q u i s p o s s e t l a e t i t i a m q u a m e x i n d e Dei F a m u l a
p e r s e n s i t : g r a t i a s q u a s p o t u i t m a x i m a s egit Antistiti, a m p l i o r e s
v e r o a g e n d a s D e o t a n t i beneficii a u c t o r i d o m u m r e v e r s a s o r o -
r i b u s indixit. N e c u l l a m o r a i n t e r p o s i t a , s a c e r d o s p i u s e t p r u -
d e n s , cui n o m e n M o y s s e t , eligitur q u i t a n q u a m A r c h i e p i s c o p i
Burdigalensis actor et nuncius a p u d Sedem Apostolicam nego-
t i u m p r o c u r e t , d a t i s q u e c o m m e n d a t i t i i s epistolis c u m a d P a u -
l u m V, qui t u m r e g e n d a e p r a e e r a t Ecclesiae, t u m ad Cardinales
q u o s d a m a l i o s q u e v i r o s n o b i l i s s i m o s , R o m a m m i t t i t u r . U b i ille
a d U r b e m venit, e t litteris traditis m i s s i o n i s s u a e c a u s a m Car-
d i n a l i b u s B e l l a r m i n o e t B a r o n i o a p e r u i t , facile u t r u m q u e a d d u -
xit, u t g r a t i a m e t o p e m s u a m n e g o t i o b e n e g e r e n d o c o n f e r r e n t .
Ii e n i m p r o b e c a l l e n t e s beneficia a Societate I e s u E c c l e s i a e
collata, p r o p o s i t u m I n s t i t u t u m h u i c a p p r i m e c o n f o r m e f a v o r e
s u o p r o s e q u i , illique a d s p i r a r e n o n d u b i t a r u n t . R e m a u t e m P o n -
tifici sic r e t u l e r u n t , u t a n i m u m e i u s V e n . F u n d a t r i c i e t i n c e p t o
o p e r i mirifice c o n c i l i a r e n t . O p t i m e c o m p a r a t u s p o n t i f e x n u n -
cium Burdigalensem excepit h u m a n i s s i m e : n a t u r a m , finem, in-
stituta n o v a e C o n g r e g a t i o n i s a b i p s o e x p l i c a t a l i b e n t e r a u d i v i t ,
c u m q u e e x a m e n c a u s a e S. Congregationi E p i s c o p o r u m et Re-
g u l a r i u m n e g o c i i s p r a e p o s i t a e credidisset, d e m u m litteras A p o s t o -
licas edidit b u l l a s i g n a t a s , q u i b u s n o v e n s i l e m O r d i n e m F i l i a r u m
B . M a r i a e V i r g i n i s s o l e m n i t e r a d p r o b a v i t s e p t i m o I d u s Aprilis
a n n o 1607. Meritis p r a e t e r e a l a u d i b u s p r o s e q u e n s c o n s i l i u m e t
i n s t i t u t u m V e n . Dei F a m u l a e , a c b o n a m u l t a e x i n d e E c c l e s i a e
o b v e n t u r a ominatus h a e c m e m o r a t u dignissima protulit verba,
q u u m Sacerdotem Moysset gratias agentem et m o x ab Urbe
d i s c e s s u r u m d i m i t t e r e t : « Laetus, ait, moriar confirmato iam
Ordine ad animarum salutem, et fidei morumque puritatem
servandam et excolendam comparatum. »
D u m haec R o m a e agebantur, iam Ven. mulieri ante nuncii
reditum Burdigalae innotescebant. Ioannis enim Evangelista per
v i s u m a p p a r e n s d e pontificia a p p r o b a t i o n e e a m c e r t i o r e m fecit.
Divinitus e a m visionem i m m i s s a m , nec sommiantis p h a n t a s i a e
l u d i b r i u m fuisse n u n c i i r e v e r s i o , e t d o c u m e n t a a b e o allata d e -
588 BURDIGALEN.
m o n s t r a r u n t . Qui c u m B u r d i g a l a m p e r v e n i s s e t e t m i s s i o n i s s u a e
e x i t u m retulisset, V . Dei F a m u l a E m u m A n t i s t i t e m r o g a r e coe-
pit, u t Apostolicis litteris e x e c u t i o n e m c u r a r e t , s i b i q u e e t s o r o -
r i b u s m o n a s t i c u m v e l a m e n i m p o n e r e t . A n n u i t ille, e t a e d e s in-
t e r i m I o a n n a e a s s i g n a v i t , q u i b u s s a c e l l u m a d i e c t u m e r a t Spiri-
t u i S a n c t o d i c a t u m . S t a t i m a c l o c u s ^coenobii u s i b u s a p t a t u s
fuit, et c l a u s t r i s p e c i e m e x h i b u i t , illuc V. D. F. et s o c i a e illius
r e c e s s e r u n t m u n d o v a l e d i c e n t e s ; s a e c u l a r e s t a m e n v e s t e s reti-
n u e r u n t a l i q u a n d i u , u t p e r i c u l u m f a c e r e n t m o n a s t i c a e vitae,
q u a m erant a m p l e x u r a e . P a r e b a n t s o r o r e s V e n . I o a n n a e tan-
q u a m Antistitae, o m n e s q u e s e d u l a m n a v a b a n t o p e r a m , z e l u m
e i u s i m i t a n t e s , u t s e i p s a s c o m p a r a r e n t s a c r i s i n d u m e n t i s exci-
p i e n d i s . C o n s u l t i s s i m e v e r o p r o s p e c t u m fuit, u t s o l i d a e vocatio-
nis hoc n o v u m periculum f i e r e t ; n a m q u a e d a m puellae, q u a e
p r i m u m sese I o a n n a e consociaverant, hortatu p a r e n t u m disces-
s e r a t , a l i a e q u e i n l o c u m e a r u m s u b i e r a n t . C u m satis t e m p o r i s
e l a p s u m esset, o m n e s q u e ita e s s e n t i n s t r u c t a e a t q u e e x e r c l t a e ,
u t p a r e s m o n a s t i c a e vitae a g e n d a e h a b e r e n t u r , i t e r u m p e t i e r e
a b A r c h i e p i s c o p o n e a m p l i u s m o r a m faceret e t o p t a t a s v e s t e s
c o n c e d e r e t . D i e m ille constituit K a l e n d a s M a i a s a n n o 1608, q u a e
dies c u m venisset, solemni p o m p a s a c r u m ritum peregit, in
q u o illud s i n g u l a r e fuit, q u o d c u m puellis aliis a l b u m v e l a m e n
e s s e t a b Antistite i m p o s i t u m , n i g r u m V e n . Dei F a m u l a e d a t u m
est, q u o s i g n o p o r t e n d i t P r a e s u l e a m a d i n s t a r p r o f e s s a e i a m
e s s e h a b e n d a m , a c d i g n a m cui c e t e r a e o b t e m p e r a r e n !
Enimvero probationem finis n o n d u m advenerat ; n a m q u e ex
p r a e s c r i p t o Pontificis t y r o c i n i u m n o v i s s a n c t i m o n i a l i b u s e r a t
s u b e u n d u m , u t v o t a n u n c u p a n t e s r e l i g i o s a m p r o f e s s i o n e m emit-
t e r e n t . Q u o d t e m p u s c u m illae m u l t a c u m l a u d e t r a n s e g i s s e n t ,
c u p i d e d i e m o p p e r i e b a n t u r q u o n u p t i i s A g n i coelestis d i g n a e
h a b e r e n t u r . Ast Archiepiscopus iterum ad pristinum consilium
rediit, u t e a s U r s u l i n i s a d i u n g e r e t , a c nihil t a l e e x p e c t a n t i b u s
n e g a v i t s e e a r u m v o t a s u s c e p t u r u m . H o c q u a s i r e p e n t i n o ictu
p e r c u l s a Dei F a m u l a , t a m e n a n i m u m n o n d e p o n i t , e t c u m fru-
stra precibus et rationibus a P r a e s u l e contendisset, ut i n c e p t u m
o p u s perficeret, a d D e u m confugit, r o g a n s u t ipse, i n c u i u s
m a n u h o m i n u m c o r d a s u n t , Antistitis a n i m u m f l e c t e r e t , e t ob-
staculum intempestivum removeret. Excepit Deus precem An-
cillae s u a e , e a m q u e mirifice solatiis est. N a m q u u m C a r d i n a -
lis d e S o u r d i s o b f i r m a t o a n i m o B u r d i g a l a e x c e s s i s s e t , e t R o -
BURDIGALEN. 589-
m a m profecturus in o p p i d u m S e r m o n t venisset, r e p e n t e im-

m u t a t a s e n t e n t i a , f e r t u r m o n i t u D e i p a r a e , q u a e s e s e illi v i d e n -
d u m dedit, i n c i v i t a t e m s u a m r e m e a v i t ; c o e n o b i u m petiit u b i
S e r v a Dei d e g e b a t , i l l a m q u e e t s o c i a s sibi o c c u r r e n t e s ita e s t
alloquutus : « En ego vota vestra, piae sorores, a c c e p t u r u s ac-
c e d o : d i v i n a e v o l u n t a t i d i u t i u s a d v e r s a r i n o n licet, q u u m m o d o
h a n c e s s e intelligo, u t d e s i d e r i i s v e s t r i s satisfaciam » . C u m in-
s p e r a t o n u n c i o s o r o r e s p r a e laetitia g e s t i e n t e s a d o b s e q u e n d u m
s t a t i m p a r a t a s i n v e n i s s e t , c r a s t i n a m d i e m indixit, q u a e i m m a -
c u l a t a e D e i p a r a e c o n c e p t i o n i s a c r a erat, a n n o 1610. F a u s t a e t
a u s p i c a t a e a d i e s n a s c e n t i Ordini F i l i a r u m B . M a r i a e V i r g i n i s
illuxit; Archiepiscopus enim s i n g u l a r u m caput nigro velamine
o b n u b e n s s o l e m n i a v o t a a b illis n u n c u p a t a E c c l e s i a e n o m i n e
e x c e p i t . Sic D e u s c l e m e n t i s s i m u s f i d u c i a m e t c o n s t a n t i a m V e n .
m u l i e r i s o p t a t o p r a e m i o d o n a v i t ; sic p o s t v a r i a s r e r u m v i c e s
s u b V i r g i n i s p a t r o c i n i o C o n g r e g a t i o t a n d e m est c o n s t i t u t a .
U t s o l e n t a r b o r e s b o n a e iuvenili r o b o r e v i g e n t e s e t s o l e r o s
a g r i c o l a e m a n u e x c u l t a e o p t i m o s f r u c t u s g i g n e r e , sic n o v u s
Ordo, recentis erectionis vigore florens et sapientissimae m o d e -
r a t r i c i s d i r e c t u s i n d u s t r i a , e g r e g i o s f r u c t u s edidit, c u m i n t e r n a -
ran! virtutum, q u a e s u m m o studio a sororibus celebrantur,
t u m p u b l i c a e utilitatis, q u a e e x institutione a l u m n a r u m civitati
obveniebant. Proinde piae virgines, q u a e p r i m u m sese, Ven.
m u l i e r i s s o c i a s a d i u n x e r a n t , a c d e i n p a r e n t u m v o l u n t a t e dis-
c e s s e r a t , i t e r u m ad e a m r e v e r s a e sunt, et religiosam familiam
auxerunt. Aucto s o r o r u m numero, aedes q u o q u e amplificare
o p o r t u i t ; n e q u e h o c s a t i s ; n a m aliis m o n i a l i b u s c o o p t a t i s , e t i a m
e x t r a B u r d i g a l a m O r d i n i s f i n e s p r o p a g a t i s u n t . Scilicet p e r s p e -
ctis e m o l u m e n t i s q u a e e x b e n e f i c a C o n g r e g a t i o n e i n c i v i l e m
i p s a m s o c i e t a t e m m a n a b a n t , p l u r e s G a l l i a r u m civitates i l l u s t r e s
a p u d s e q u o q u e Ordinis m o n a s t e r i a c o n d i a V e n . I o a n n a p o s t u -
l a r u n t . A c p r i m o q u i d e m n o v a d o m u s Biterris f u n d a t a e s t a n n o
1616 m i n i s t e r i o d u a r u m s o r o r u m , q u a s illuc V e n . Dei F a m u l a
misit rei g e r e n d a e o p t i m a s . P o s t b i e n n i u m aliae d u a e constitu-
t a e s u n t , Anicii n i m i r u m e t Pictavii. I n h a n c c i v i t a t e m , i u b e n t e
Cardinali d e S o u r d i s , i p s a m e t Dei F a m u l a c u m q u a t u o r s o r o r i b u s
perrexit, o m n i u m q u e admirationem, q u o c u m q u e gradiebatur,
facile sibi conciliavit. O m n i b u s rite c o m p o s i t i s , e t i d o n e a s o r o r e
relicta, q u a e c o e n o b i o p r a e e s s e t , B u r d i g a l a m r e m e a v i t . E o d e m
a n n o T o l o s a e e t i a m n o v a fundatio s u s c e p t a est, q u a e t a m e n
590 BURDIGALEN.
p r o p t e r r e r u m difficultates n o n n i s i s e r i u s perfici potuit. P r a e -

s e n t e m i a c t u r a m r e p a r a v i t P e t r o c o r i e n s i s E p i s c o p u s , qui, litteris
d a t i s a d Dei F a m u l a m , a b e a petiit, u n a c u m c i v i b u s i l l u s t r i b u s ,
u t p e n e s s e q u o q u e c o e n o b i u m Ordinis e t s c h o l a s puellis e r u -
d i e n d i s e r i g e r e t . Illuc p r o f e c t a est V e n . m u l i e r c u m t r i b u s so-
ciis a n n o 1620, e t q u a e c u m q u e n e r i o p o r t e b a t p r u d e n t e r dispo-
suit. A n n o d e m u m i n s e q u e n t i 1621, a l i u d m o n a s t e r i u m A g e n n i
condidit, q u o d o p u s i n d u s t r i a M a r g a r i t a e d e P u y f e r r é feliciter
•expedivit.
V e n t u m e r a t a d a n n u m 1622, q u i familiae f l o r e n t i s s i m a e
l u c t u o s u s fuit ; m a l i g n o r u m e n i m invidia id q u o d illius c o l u m e n
e t f i r m a m e n t u m e r a t labefactavit. N i m i r u m e x instituti l e g i b u s
q u a r t o q u o q u e a n n o Antistitae e l e c t i o n e m f i e r i o p o r t e b a t ; a c
licet Dei F a m u l a t r i e n n a l i p o t e s t a t e p e r f u n c t a a b e a c o n q u i e s c e r e
voluisset, s e m p e r t a m e n h u c u s q u e c o m m u n i suffragio confir-
m a t a fuerat, e t s o r o r u m votis c e s s e r a i , i n r e g i o n e m O r d i n i s p e r -
s e v e r a n s . A n n i s i t a q u e d u o d e c i m sic illi praefuit, u t nihil m e l i u s
n e c o p t a b i l i u s s a n c t i m o n i a l e s sibi p o s s e n t o m i n a r i . V e n e r a b i l i s
S e r v a Dei, u t v e r b i s u t a r T e s t i s I P r o c . A p o s t . R u t h e n e n -
s i s , praefuit Ordini. Q u e m c u m pietate g u b e r n a v i t , p r u d e n t i a ,
m o d e r a m i n e et suavitate, u n o verbo c u m o m n i b u s requi-
sitis q u a e b o n a m c o n s t i t u u n t d i r e c t r i c e m . F l o r u e r a t r e g u l a -
r i s o b s e r v a n t i a p r a e s e n t e e t a d v i g i l a n t e Dei F a m u l a , q u a e o m -
n i b u s instituti l e g i b u s o b t e m p e r a n s ipsa, n o n s i n e b a t s o r o r e s
i n officio l a n g u e s c e r e , n e c q u i d q u a m d e p r i s t i n o f e r v o r e remit-
t e r e . A t r e s i n d e t e r i u s a b i r e c o e p e r u n t i n e a electione q u a e
e x e u n t e h o c a n n o 1622 c e l e b r a t a fuit: h u i u s v e r o i m m u t a t i o n i s
r a t i o p a u l o a l t i u s r e p e t e n d a est. F u e r a t i n t e r p r i m a s Ancillae
Dei s o c i a s q u a e p o s t m o d u m r e c e s s e r a n t , a c d e n u o r e d i e r u n t ,
Blanca q u a e d a m Hervé, cuius a n g u s t u s animus, velut erat ad
g r a n d i a m o l i m i n a i n e p t u s , sic facile invidiae s t i m u l i s m o v e b a t u r .
H a n c p r o b e n o s c e n s V e n . m a t e r i n officiis t r i b u e n d i s , q u i p p e
i m p a r e r a t , p o s t h a b u e r a t : h i n c livor e t f e m i n e a i r a c u n d i a e x a r -
sit. P o s t r e m o illo t r i e n n i o q u o V . D . F . Ordini praefuit, h a e c
m o n i a l i s , q u a m dixi, s i m i l e m sibi n a c t a p r e s b y t e r u m , c u i p r o c u -
r a t i o s a c r o r u m i n M o n a s t e r i o c r e d i t a fuerat, s t r u e r e c u m e o
coepit i n s i d i a s a d v e r s u s V e n . A n t i s t i t a m , u t A r c h i e p i s c o p i offen-
s i o n e m i n c u r r e r e t ; d i c t i t a b a n t e n i m nihil a b e a i n t e n t a t u m r e -
linqui, u t s e a b h u i u s a u c t o r i t a t e s u b d u c e r e t , e t litteras e a d e r e
ad S e d e m Apostolicam dedisse. Praesul, ut erat potestatis s u a e
BURDIGALEN. 591
sollicitus, a c s p e r a i s e r a t u s , a c r i t e r I o a n n a m i n c r e p u i t ; e t q u a m -
vis illa o b s e q u i u m s u u m t e s t a t a s e s e a b e a a c c u s a t i o n e p u r g a s -
set, n e q u i v i t t a m e n e x a n i m o Antistitis o m n e s u s p i c i o n i s vesti-
g i u m d e l e r e . Hinc, n o v a o b l a t a o c c a s i o n e , facile fuit inimicis
S e r v a e Dei i g n i c u l o s h a u d p r o r s u s e x t i n c t o s e x c i t a r e ; s i q u i d e m
a d i t u q u o d a m i n atrio inferiori patefacto a d c o m m e a t u s i m p o r -
t a n d o s , h o c q u a s i i n a u d i t u m c r i m e n A r c h i e p i s c o p o d e l a t u m fuit,
q u i p p e s i n e e i u s v e n i a et, p r o u t illi a i e b a n t , i n c o n t e m p t u m a u -
ctoritatis e i u s p a t r a t u m . P r a e s u l m a l i g n i s s e r m o n i b u s i n s t i g a t u s
statim ad c o e n o b i u m convolat, verbis durissimis i n n o x i a m m u -
l i e r e m corripit, a p e r t a s s e inscio fores o b s t r u i iubet, e i u s q u e
facti m e n t i o n e m i n c o d i c e r e g u l a r u m inseri, a c s i n g u l i s m e n s i -
b u s legi p a l a m i n c o e n a c u l o edicit. A d m i r a n d a q u i d e m fuit i n
e a r e V e n . M o d e r a t r i c i s patientia e t h u m i l i t a s ; n u l l a m e n i m
edidit v o c e m q u a s e d e f e n d e r e t , e t i u s s a Antistitis e x e q u e n d a
diligenter c u r a v i t . D i s c e s s e r a n t t u n c t e m p o r i s i n n o v a s d o m u s
plures ex antiquioribus sororibus quae Ven. Ioannae virtutem
a e s t i m a r e p r o m e r i t i s p o t e r a n t ; i u n i o r e s v e r o , p a r t i m o b Epi-
s c o p i offensam, p a r t i m s e r m o n i b u s i n i m i c o r u m Ancillae Dei,
p a r t i m forsitan n o v a r u m r e r u m cupiditate, a l i e n i o r e s a b illa factae
s u n t , e t m i t i s s i m u m V e n . M a t r i s r e g i m e n fastidientes i n h y d r u m
i n c i d e r u n t . N e m p e c o a c t i s comitiis a d M o d e r a t r i c e m e l i g e n d a m ,
c u m Ioanna m u n u s de m o r e abdicasset, h a u d a m p l i u s ei po-
t e s t a t e m , uti s o l e b a n t , p r o r o g a r u n t , s e d i n t e n s i s s i m a m i p s i u s ini-
micami B l a n c a m H e r v é in l o c u m e i u s suffecerunt.
H a e c s u m m a m a u c t o r i t a t e m a d e p t a , c u m e s s e t h u m i l i loco
n a t a , e t origini p a r e m a n i m u m h a b e r e t , c e r v i c u l a m i a c t a r e coe-
pit, a c t e m p u s sibi d a t u m a u t u m a v i t v i m p o t e s t a t i s s u a e i n e a m
e x e r c e n d i , a q u a i n a s y l u m illud c a s t i m o n i a e h u m a n i t e r e x c e p t a ,
e n u t r i t a a t q u e instituta fuerat. I t a q u e p e r t r i e n n i u m illud q u o
A s c e t e r i o praefuit, sic V e n . M a t r e m v e x a v i t u t nihil e x c o g i t a n
p o s s i t i n d i g n u m e t c o n t u m e l i o s u m , q u o d illi p e r p e t i e n d u m n o n
d e d e r i t . M e l i u s h a e c alibi e r u n t e x p l i c a n d a ; m o d o t a m e n d i c a m
Dei F a m u l a m n u n q u a m sibi n e c officio s u o defuisse. P r a e p r i m i s
o b e d i e n t i a m e t o b s e q u i u m n o v a e Antistitae e x h i b u i t , tacita illius
convicia excepit, iniustis a n i m a d v e r s i o n i b u s s e s e subiecit h u m i -
liter, a c d u m s o r o r e s v i c e m e i u s m i s e r i a e i n d i g n a b a n t u r , i p s a
e a s h o r t a b a t u r u t a q u e r e l i s a b s t i n e r u n t . E o d e v e n t u m est u t
c u m sororibus c o m m u n i c a r e prohiberetur ; ipsa interim pro re-
ligiosa familia e t p e r s e c u t o r i b u s s u i s o r a b a t . A c D e u s q u i d e m
592 BURDIGALEN.
i l l a m sola t u s e s t ; n a m q u e effecit u t e o t e m p o r e l a t i u s O r d o p r o -
p a g a r e t u r , e t a n i m u m illius v i r g i n i s f a t u a e ita d e m u m p e r m o -
vit, u t p e c c a t u m s u u m a g n o s c e r e t , e t a d m e l i o r e m f r u g e m r e -
diret. Q u a r e q u u m t r i e n n i o e l a p s o m u n u s s u u m d e p o n e r e t , v e -
n i a m c u m l a c r y m i s a b Ancilla Dei petivit, e t facile i m p e t r a v i t ;
i m o s o r o r i b u s q u i b u s s c a n d a l o fuerat, p r a e i v i t e x e m p l o , u t m a -
c u l a m e i u s t e m p o r i s s a n c t i o r i vita e t ferventiori p i e t a t e d e t e r g e -
r e i . C e t e r u m d i v i n a m u l t i o n e m h a u d effugit c r i m i n i s s o c i u s ,
q u i m i n i s t e r i i s u i oblitus p o t i s s i m u m v a l u e r a t a u c t o r i t a t e u t t a n t a
m a l o r u m seges excresceret. N a m c u m nequitia eius et perdita
v i t a e r a t i o A r c h i e p i s c o p o innotuisset, p u l s u s i n e x i l i u m m e r i t a s
delictorum p o e n a s persolvit.
D e p u l s a t e m p e s t a t e , i n q u a invicta S e r v a e Dei c o n s t a n t i a p r a e -
clare enituerat, pacatiora t e m p o r a sequuta sunt. Siquidem m a t e r
d e Badiffe, q u a e m o n a s t e r i i r e g i m e n s u s c e p i t , e a q u a p a r e r a t
o b s e r v a n t i a V e n . F u n d a t r i c e m c o l u i t ; n e c s o l u m e a m sivit ce-
t e r i s O r d i n i s d o m i b u s d a t i s epistolis p r o s p i c e r e ; s e d nihil a r -
d u u m aggrediebatur quin eius sententiam exquisivisset. C u m
v e r o a c t u m e s s e t d e n o v o m o n a s t e r i o P a l i e r i g e n d o , q u a e ci-
v i t a s totius B e a r n i a e p r i n c e p s C a l v i n i a n a l u e a d m o d u m fuerat
infecta, n e g o t i u m illud V e n . Dei F a m u l a e c r e d i t u m fuit, q u a e
s e n e c t u t i s i n c o m m o d a c o n t e m n e n s a l a c r i t e r e o profecta e s t m e n s e
s e p t e m b r i 1626, c u m q u a t u o r s o r o r i b u s e t d u a b u s n e p t i b u s ^
q u a e illius i n s t i t u t u m a m p l e c t i e x o p t a b a n t . Ibi h o n o r i f i c e e x c e p t a
m i r a s e d u l i t a t e o m n i a constituit, q u a e a d c l a u s u r a m s e r v a n d a m ,
et regularem disciplinam retinendam conferrent: ipsamet naviter
o p e r a m i m p e n d e r e p u e l l i s i n s t i t u e n d i s , i l l a s q u e e l e m e n t a litera-
r u m d o c e r e , e t vilissima q u a e q u e a c m o l e s t i s s i m a officia perli-
b e n t e r o b i r e . Q u o d q u i d e m caritatis, patientiae, h u m i l i t a t i s e x e m -
plum, in nobilissima femina, aetate iam devexa, amplissimi
Ordinis F u n d a t r i c e , n u m q u a m s a t i s m i r a n d u m , n o n m o d o so-
r o r e s a d e a m d e m a l a c r i t a t e m i m p r i m i s e x c i t a b a t , s e d e t i a m al-
liciebat a d v e n i e n t i u m p u e l l a r u m a n i m o s e t m a i o r e m e a r u m n u -
m e r u m i n d i e s a d d u c e b a t . Quin e t i a m p l u r e s m u l i e r e s i l l u s t r e s ,
c u m c a t h o l i c a e , t u m h a e r e t i c a e , v i r t u t i s e i u s f a m a p e r m o t a e , il-
l a m a d i b a n t , u t e i u s colloquiis f r u e r e n t u r . Q u a s illa c o m i t e r
excipiens iucundisque sermonibus detinens paullatim ad solidam
p i e t a t e m illexit, e t p l u r e s i n t e r h e t e r o d o x a s a d c a t h o l i c a m u n i -
t a t e m r e v o c a v i t . I n t e r e a a c u r i s totius Ordinis d i r i g e n d i , q u i in
dies latius p r o t e n d c b a t u r , m i n i m e vacabat; siquidem m o d e r a -
• BURDIGALEN. S93
t r i c e s d i v e r s a r u m d o m u u m , illam a d i n s t a r c o m m u n i s M a t r i s
universae Congregationis habentes, in o m n i b u s q u a e gesturae
e r a n t p e r e p i s t o l a s e i u s consilia p o s c e b a n t N e q u e o b é r â t su-
p r e m a Moderatrix, q u a e Burdigalae m o r a b a t u r ; imo Catharina
d e G-uérin, q u a e m a t r i d e Badiffe s u c c e s s e r a t , sic illi s u a m ele-
c t i o n e m p e r litteras patefecit, u t t o t a m p o t e s t a t e m s u a m i l l i d e -
(
m a n d a r e videretur.
P o r r o m a i o r h o n o r m a n e b a t Dei F a m u l a e q u u m m a t e r d e
- G u é r i n , t r i e n n i o e x a c t o , m u n u s s u u m a b d i c a v i t . S i q u i d e m cele-
b r a t a electione, m a t e r d e L a n d r e r i e , c o m m u n i b u s suffragiis A n -
tistita d e s i g n a t a , n e g a v i t a b s c i s s e s e p o s s e r e g i m e n O r d i n i s ca-
p e s s e r e , q u o d V e n . Dei F a m u l a e d e b e r e t u r . I t e m officium obla-
t u m renuit Anna de Arrérac, matris de Landrevie e x e m p l u m
i m i t a n s . D e m u m m a t e r d e T u r q u o i r e p e r t a est q u a e m o d e r a t r i -
cis m u n u s s o r o r u m suffragio s u s c e p i t ; a s t h a e c c u m p a u l i s p e r
) v i r i u m s u a r u m p e r i c u l u m fecessit, nihil b o n i s i n e I o a n n a e a u -
xilio a s e f i e r i p o s s e d e p r e h e n d i t . I t a q u e , u t ait a l t e r e x histo-
« ricis, i n a u x i l i u m s u i s a n c t a m p r o v o c a v i t m a t r e m , e a m q u e e n i x e
d e p r e c a t a est p e r litteras e i d e m m i s s a s , u t q u a n t o c i u s B u r d i g a l a m
a p p e t e r e t , u t r e s a d p r i s t i n u m r e v o c a r e n t u r s t a t u m , c e u a b ea-
d e m r e l i c t a e fuerant, u t r e g u l a r i t a t i p r o p r i a vis r e d d e r e t u r e t
i n s t i t u t o p r o p r i a g l o r i a . C u m g r a v i b u s n e g o t i i s V . D . F . disti-
n e n t u r , aliquandiu m o r a t a est; at urgente iussu Cardinalis de
Sourdis incunctanter Palo excessit, et B u r d i g a l a m est r e v e r s a
) a n n o 1632. P l a n e r e g u l a r i s disciplina et pietatis s t u d i u m pristi-
n u m in eo coenobio nonnihil elanguerat, claris exemplis iam-
, diu destitutum propter absentiam Ven. Fundatricis et p r i o r u m
ascetriarum quae ad novas erigendas aedes in varias regiones
abierant. Hinc aliqua acciderat r e r u m perturbatio; sed Ioanna
sicut u n i v e r s a s r e d i t u s u o i n s u e t a laetitia perfudit, ita consilio,
p r u d e n t i a a c m o n i t i s , q u i b u s s e docilis M o d e r a t r i x p e r m i s i t , o m -
n i a facile c o m p o s u i t . P o t i s s i m e e x e m p l u m e i u s profuit, u t reli-
giosus spiritus inter sorores revivisceret; n a m q u a m v i s aetate
, p r o v e c t a n u l l a i n r e sibi p a r c e b a t , o m n e s q u e i n l e g i b u s insti-
tuti s e r v a n d i s a n t e i b a t . I n s u p e r c u m n o v a Antistita fuit e l i g e n d a ,
! e a m q u a m peridoneam noverat, m a t r e m de Marezolles designa-
vit, o m n e s q u e i n e i u s s e n t e n t i a m s o r o r e s c o n c e s s e r u n t . D e m u m
a n i m u m a p p l i c u i t r e g u l i s Ordinis, q u a e a P . d e B o r d e s o l i m
c o n s c r i p t a e e t m a n u t a n t u m e x a r a t a e p l u r i b u s e x e m p l i s cir-
c u m f e r e b a n t u r : iis m e n d a e q u a e d a m i r r e p s e r a n t , q u a s c o r r i g e r e
Acta, Tom. XXIII. fase. COLXXIV. 38
594 BURDIGALEN.
o p o r t e b a t . C u r a v i t i t a q u e Ancilla Dei, a u d i t i s p r i m u m c o n s u l t i s -
que singulorum coenobiorum moderatricibus, ut regularum
codex accurate emendatus, approbante Burdigalensi Archiepi-
scopo, typis e d e r e t u r ; huic a u t e m addita est testatio ab i p s a m e t
Ancilla Dei c o n s c r i p t a , q u a e f i d e l i m o n u m e n t o p o s t e r i s foret,
i n s t i t u t u m illud i d e m e s s e , q u o d p r i m i t u s a b s e c o n d i t u m fue-
rat, e a q u e l e g e e t n o r m a p r i m a e v a s s o r o r e s v i t a m a c t u s q u e
suos composuisse.
E v e n i e b a n t h a e c a n n o 1639, c u m V e n . m u l i e r o c t o g e s i m u m
s e c u n d u m a e t a t i s s u a e a n n u m a g e r e t , e t q u a m v i s s e n e c t a e si-
m u l e t m o r b o r u m p o n d e r e g r a v a r e t u r , a d h u c illi b i e n n i u m vi-
t a e D e u s c o n c e s s i t . V i d e n s a u t e m O r d i n e m s u u m mirifice p r o -
p a g a t u m , n a m p l u r a q u a m t r i g i n t a c o e n o b i a alia alibi e r e c t a
fuerant, p r o b a t u m a b E p i s c o p i s c o m p l u r i b u s e t a b A p o s t o l i c a
S e d e , c a r i t a t i s exercitio, e t r e g u l a r i o b s e r v a n t i a f l o r e n t e m , victo-
r e m h o s t i u m , e t difficultatibus q u a e initio o b s t i t e r a n t p e r f u n c t u m ,
s u a v i s s i m u m l a b o r u m s u o r u m fructum in senectute b o n a per-
cepit. L a n g u e b a n t u t i q u e c o r p o r i s v i r e s , s e d s p i r i t u s a l a c e r e t
p r o m p t u s e r a t ; i d e o c o m m u n i b u s exercitiis a n t e o m n e s i n t e r e -
rat diligentissime, c u m q u e olim altera ex sororibus m i r a r e t u r
v e h e m e n t e r q u o d e a a e t a t e sic a g e r e p o s s e t , h a u d sola, r e s p o n -
dit, q u a e m i r e r i s ; s e d scito q u o d p e r m i s e r i c o r d i a m Dei e t p e r
auxilium mirificum gratiae suae, spiritus m e u s vim iuventutis
c o n s e r v a t ; h i n c o n u s m i h i i n c u m b i t s t r i c t i u s D e o e t religioni
a p p r i m e f a m u l a n d i . P l e n a igitur d i e r u m e t m e r i t o r u m nihil sibi
i n d u l g e b a t ; i n f i r m a i p s a s o r o r e s a e g r o t a s i n v i s e b a t et s o l a b a t u r ;
n u l l i o p e m s u a m q u a e r e n t i d e e r a t ; sic p r o p r i a e v a c a b a t perfe-
ctioni, u t p r o x i m i s , a c r e l i g i o s a e familiae s u a e p r a e s e r t i m , se-
d u l a p r o s p i c e r e t , s i m u l q u e e x t e r n i s c u r i s ita adiiciebat a n i m u m ,
u t m o r t i s i m p e n d e n t i s m e m o r esset, cui b o n i s o p e r i b u s a c fer-
v e n t i o r i pietatis c u l t u s e s e d i l i g e n t e r c o m p a r a b a t . V i d e b a t p r o -
fecto f i l i a s s u a s m o x a s e r e l i n q u e n d a s consilio e t o p e s u a de-
s t i t u t u m iri, s e d o p t i m a m s i m u l m o d e r a t r i c e m illis vidit p r a e -
posita m : m a t r i e n i m d e M a z e r o l l e s m a t e r d e F r a n c s s u c c e s s e -
r a t , q u a e i i s d e m a n i m a t a s e n s i b u s n e n i l u m q u i d e m a placitis
e t i u d i c i i s A n c i l l a e Dei r e c e d e b a t . Q u a r e D e u s ita c u m f i d e l i fa-
m u l a s u a videtur egisse q u e m a d m o d u m egerat c u m antiquis
illis I o b e t s e n i o r e T o b i a , q u i b u s p o s t a c e r b i s s i m a s c a l a m i t a t e s ,
ad patientiam p r o b a n d a m immissas, tranquillam ac longaevam
s e n e c t u t e m concessit. Quin etiam mortis f o r m e n t u m v e n e r a n -
BURDIGALEN. §95
d a m animi non videtur tetigisse; brevissimo enim a b s u m p t a

m o r b o , a n n o r e p a r a t a e s a l u t i s 1640, a e t a t i s v e r o s u a e q u a r t o
s u p r a octogesimum, placida in Domino obdormivit.
De Virtutibus in genere.
U n a n i m i s est historicorum ac testium c o n c e n t u s in l a u d i b u s

c e l e b r a n d i s , q u i b u s n o m e n V e n . I o a n n a e i n c o e l u m efferunt
t a n q u a m m u l i e r i s fortis, h e r o i d o s i n v i c t a e , e x e m p l a r i s v i r t u t u m
o m n i u m a b s o l u t i s s i m i . P r o f e c t o a d g r a n d i a e t nobilia g e r e n d a
c o n d i t a e t c o m p a r a t a a n a t u r a i p s a v i d e b a t u r ; tot n a m q u e d o -
n i s a n i m i e t c o r p o r i s p r a e d i t a fuerat, u t i n u t r a m p a r t e m defle-
x i s s e t , m a g n u m aliquid e t i n s i g n e a c t u r a e s s e v i d e r e t u r . M e r i t o
v e t u s h i s t o r i c u s c o n s u m e r a i Dei F a m u l a m c u m m a g n i s viris
q u i b u s n a t u r a , u t ait, c o r d e d i t m a g n u m , a n i m u m n o b i l i s s i m u m ,
r e c t u m iudicium, ingenium v e n u s t u m , dexteritatem m i r a m , sa-
nitatem, corporisque vim i n e x h a u s t a m . Hisce o m n i b u s etiam
g e n e r i s nobilitas, d i v i t i a r u m copia, f o r m a c o r p o r i s e g r e g i a a c c e -
d e b a n t , ita u t n o n u n u m n e c d u o , s e d q u i n q u e t a l e n t a , q u i b u s
l u c r a r e t u r , a D e o a c c e p i s s e d i c e n d a sit. Nihil de g r a t i i s spiri-
t u a l i b u s d i c a m , q u i b u s a b i n e u n t e a e t a t e u s q u e a d u l t i m a m se-
n e c t u t e m d i l i g e n t e r sibi r e s p o n d e n t e m m u l i e r i s a n i m u m D e u s
p e r f u d i t . Q u o c i r c a nihil t e n u e , nihil o b s c u r u m , v e l i n e r s a b e a
•erat e x p e c t a n d u m ; s e d q u u m virtutis s e m i t a m a t e n e r i s a n n i s
e s s e t i n g r e s s a , e t l u c r o a p p o s u i s s e t c o n s t a n t e r m u n e r u m co-
p i a m divinitus acceptam, quiescere n o n poterat quin ad sublime
heroicitatis fastigium perveniret, a t q u e ea b o n a debebat Eccle-
siae p r a e s t a r e q u a e r a r o a mulieribus, at potius a m a g n i s et
i l l u s t r i b u s viris s p e r a n d a s u n t . H i n c i n i p s a a d o l e s c e n t i a , T h e -
r e s i a e z e l u m e t facta e x i m i a a c c i p i e n s a d e a m a e m u l a n d a m
s u m m o s t u d i o f e r e b a t u r ; e t q u u m C o n g r e g a t i o n e m s u a m insti-
tuerat, ea perficere moliebatur ad haereticos, ethnicos et pecca-
tores convertendos, q u a e vix praestantioribus inter Apostolicos
v i r o s e x e q u i d a t u m est. N o b i l i o r a , i n q u i t b i o g r a p h u s l a u d a t u s ,
e r a n t i n c o e p t a , q u a e v i r e s e i u s s e x u s e x c e d e b a n t , n o n e a s ta-
m e n q u a e e r u e b a t e x g r a t i a , u n i c o e i u s fulcro, q u a e s p e m ei-
d e m d a b a t o m n i a a d i m p l e m e n t u m d e f e r e n d i , etsi p e r m a g n a ,
e t i m p o s s i b i l i a v i d e r e n t u r s e n s i b u s h u m a n i s . Profuit illi v a s t u s
a n i m u s , u t i n g e n t i a m o l i m i n a a d g l o r i a m Dei e t a n i m a r u m s a -
lutem conciperet ; solers ingenium, ut apta reperiret et adhibe-
S96 BURDIGALEN.
ret s u b s i d i a ; constantia in propositis, ut obstacula * vinceret et

everteret; actuosa alacritas, ut celeriter ad finem tenderet; vis
corporis, ut indefesse operaretur, et n u n q u a m in certamine de-
ficeret; nobilitas generis, ut m a n s u e t u d o , et humilitas luculen-
t i u s e m i c a r e n t ; d i v i t i a r u m copia, u t m u n d i c o n t e m p t u s n o b i l i o r
f i e r e t ; i p s a c o r p o r i s v e n u s t a s , u t c a s t i m o n i a i l l u s t r i u s praeful-
g e r e t . C u m o m n i a t a l e n t a a D e o sibi c r e d i t a i n o p t i m o s u s u s
c o n v e n i s s e t , n e c e s s e est i p s a m p r a e m i u m a m p l i s s i m u m a b E o
fuisse a s s e q u u t a m . F r u s t r a q u i s dixerit, p e r p e r a m a n o b i s V e n .
Ioannae meritis adscribi q u a e c o m m o d a et b o n a n a t u r a e fuerunt.
H a e c e n i m i p s a a p u d p l u r i m o s e s s e s o l e n t m a g n o r u m incita-
menta vitiorum ; ea vero ad sanctimoniae instrumenta conver-
tere, uti p a r est, e t f r u c t u s v i r t u t i s afferre q u a e t a n t o o r n a m e n -
t o r u m a p p a r a t u i r e s p l e n d e a n t , h o c o p u s , h i c l a b o r est. Q u u m
V e n . Dei F a m u l a i d mirifice praestiterit, s p l e n d i d u m i n t e r i p s a s
h e r o i d e s l o c u m sibi i u r e vindicavit.
Quid q u o d i p s a v a r i e t a s s t a t u u m e t a d i u n c t o r u m i n q u i b u s
Versata est, et a c c u r a t a d i v e r s o r u m officiorum p e r f u n c t i o p r a e -
c l a r a m q u a m d a m v i r t u t u m o m n i u m c o m p l e x i o n e m i n e a exti-
tisse significat? P u e l l a s i n e l e v i t a t e ; a d o l e s c e n t u l a s t u d i o veri-
tatis i n q u i r e n d a e , e t s u b l i m i o r i o r a t i o n i o p e r a m n a v a n s ; m u l i e r ,
q u a e ad i n s t a r S a r a e novit diligere maritum, regere familiam,
gubernare domum, et seipsam irreprehensibilem exhibere; vi-
d u a locuples, q u a e Tabithae, et Iudith imitatrix, plena o p e r i b u s
b o n i s e t e l e e m o s y n i s , i n s o l i t u d i n e p r e c i b u s , ieiuniis e t c a r n i s
afflictationibus v a c a t ; m o n i a l i s f e r v e n t i s s i m a , p a r a t a a d o m n i a
p e r p e t i e n d a , q u a e o b e d i e n t i a e t s e v e r i s s i m a disciplina p r a e s c r i -
bit ; I n s t i t u t r i x a c p r o p a g a t r i x O r d i n i s m e r i t i s s i m i , q u a e i n c e p t i s
a r d u i s , l a b o r i b u s m u l t i s , i t i n e r i b u s m o l e s t i s , s a p i e n t i b u s consiliis
ingentem congregat prudentum virginum multitudinem, et ad
p r a e l i a n d a p r a e l i a D o m i n i i n a c i e m e d u c i t ; m a g i s t r a veritatis,
quae cathechesim puellas, sublimiorem ascesin sanctimoniales,
catholicae doctrinae firmitatem haereticos edocet; a n u s v e n e -
r a n d a , q u a e i m b e c i l l i t a t e m c o r p o r i s v i g o r e s p i r i t u s vincit, s e m -
p e r a l a c r i s a d a g e n d u m , s e m p e r sibi c o n s t a n s , c u i p e r i n d e fa-
cilis est s u b i e c t i o , a t q u e i m p e r i u m ; i n p r o s p e r i s t e m p e r a t a , i n
a d v e r s i s invicta ; f o e m i n a , i n q u a m , q u a e p e r f e c t i s s i m e t a m di-
s c r e p a n t e s p e r s o n a s agit, m u l t i p l i c i s a c m u l t i f o r m i s g r a t i a e Dei
e x e m p l u m i n s o l i t u m , e t fere p r o d i g i u m e x i s t i m a n d a est. M e r i t o
igitur T e s t i s II. P r o c . A p . B u r d i g . r e s p i c i t v i r t u t e s h u i u s v e -
BURDIGALEN. 597
n e r a b i l i s c e u h e r o i c a s : a c testis I I P r o c . A p o s t . P i c t a v i e n s i s s e m -
p e r a se a u d i t u m refert: venerabilem institutricem virtutes
h e r o i c a s h a b u i s s e , scilicet i n g r a d u e m i n e n t i , e x t r a o r d i n a r i o , p e r -
fecto. S i v e u t e x p l i c a t T e s t i s I V JRethenensis, in g r a d u s u b l i -
mior^ et c u m maiori perfectione q u a m reperiri c o m m u n i t e r
p o s s i t i n t e r fideles r e g u l a r e s - et q u i d e m , - in difficilioribus a d i u n -
ctis ; v e l i u x t a T e s t e m II L e m o v i c e n s e m : v i r t u t e s a d h i b i t a s r a -
tione perfectissima, et in g r a d u superiori virtutibus ordinariis.
A s t i p u l a n t u r apostolici o r d i n a r i i t e s t e s , q u o r u m p r i m u m s a t
erit l a u d a r e t r a d e n t e m « p r o p r i i s v i r t u t i b u s p u b l i c o p r a e l u x i s -
s e i n d i v e r s i s s u i s s t a t i b u s ; i n p u e r i l i a e t a t e fuisse e x e m p l a r
o b e d i e n t i a e e t pietatis ; i n a d o l e s c e n t i a , o m n i u m v i r t u t u m e x e m -
p l a r ; i n i u v e n t u t e , e x e m p l a r s p o n s i s e t v i d u i s , e t q u a n d o fuit
religiosa, e x e m p l a r o m n i u m p e r f e c t i o n u m s u i s t a t u s ; o m n i a
onera implevisse d i v e r s o r u m statuum, n e d u m laudabili m o d o ,
s e d e t i a m perfecto. > H a s o m n e s l a u d e s b r e v i b u s , s e d g r a v i s -
s i m i s v e r b i s c o m p l e x u s e s t a l t e r e x historicis a f f i r m a n s V e n .
m u l i e r e m , licet g e n e r e a t q u e affinitatibus p r a e n o b i l e m , v i r t u -
t i b u s t a m e n n o b i l i o r e m extitisse.
—•
VITERBIEN.
MATRIMONII

Sess. 24 De reform, matrim.
COMPENDIUM FACTI. Die 6 Septembris anni 1879, Viter-

hii, in parochiali Ecclesia S. Faustini, vespere, secreto et
dispensatis publicationibus, matrimonium contraxerunt E r -
nestus Metallo miles et Anna Giannini puella viterbiensis.
Matrimonium autem hac fuit conditione contractum, ut sponsi
simul non cohabitarent, nisi post completum actum, quem
vocant, civilem. Hinc statim post matrimonii celebrationem,
Anna parentum domum repetiit iisdem sociantibus, et Er-
598 VITERB IEN.
nestus una cum Annae avúnculo, militiae ducem adiverunt

facultatem impetratum, qua liceret Ernesto militarem sta-
tionem repetere post horam a lege statutam. At cum esset
denegata facultas, Ernestus in ipsa mansit statione, nec am-
plius sponsam vel allocutus est vel vidit : crastina enim die,
summo mane, Viterbio discessit, quin unquam in eo loca
consisteret, in quo mulier reperiebatur.
Hisce ita stantibus, et asserente viro se revera coram
parocho assensum non de praesenti, sed tantum de futura
praebuisse, orat mulier ut dispensatio eidem concedatur super
rato et non consummato ad effectum ut possit cum alio viro
contrahere. Quaestio igitur tota in eo est, ut inquiratur an
matrimonium, de quo in casu, haud revera consummatum
extiterit, et an adeo graves adsint rationes, quibus tuto pe-
tita possit concedi dispensatio.
VOTUM CANONISTAE. In affirmativam sententiam, ait iste,
esse omnino deveniendum, nisi me fallit opinio, documenta
omnia suadent. Scio equidem, nonnulla in casu desiderari,
quae omnino necessaria forent ad iuridice stabiliendum factum
non secutae consummationis. At, ni fallor, aliud est non
consummationem repetere ex capite impotentiae, et aliud
illam deducere ex facto non interventae cohabitationis. Certe
si causa peragenda esset ex capite impotentiae, necessaria
forent triennale experimentum, inspectio corporis tum viri,
tum mulieris, partium iuramentum, testimonium septimae
manus, uno verbo, ea omnia quae a lege et ss. Canonibus
requiruntur. At ad quid haec omnia, quando sponsos ne
per quadrantem quidem simul cohabitasse demonstratur ? Esto
quod sit potens vir : demus quod sit mulier corrupta : sup-
ponamus fama probari et virum et mulierem esse ad men-
dacium proclives, et faciles ad'periurium : ' a t quid ad nos,
si iuridicae probationes evincunt illos revera, post celebra-
tum matrimonium, neque convenisse, neque convenire po-
tuisse ?
VITERBIEN. 599
Non me latet, Emi Patres, quod attinet ad rem nostram,

factum non interventae cohabitationis iuridice quidem, sed
non plene demonstrari. Verum hic pariter animadvertam
aliud esse sententiam quaerere super nullitate matrimonii,
et aliud esse gratiosam implorare dispensationem super rato
et non consummato. Equidem quando nullitatis sententia,
alterutro vel utroque coniuge instante, ab iudicum iustitia
imploratur, omnia certe quae a iure sancita sunt, debent
iuridice et plene demonstrari : at quando sermo est de gra-
tiosa dispensatione, tunc moralem tantum certitudinem suf-
ficere, Sacra haec declaravit Congregatio in Romana ma-
trimonii die 17 Septembris 1807 § Primum dubium. Et
notandum quod in hac causa agebatur de impotentia, quam
absolutam et perpetuam fuisse morali tantum certitudine
fuerat demonstratum : et tamen talis impotentia, ut suffi-
ciens habita fuit ad concedendam dispensationem. Quanto
igitur magis sufficere debet aliqualis iuridica demonstratio
una cum plena morali certitudine, quando, in ipso diiudi-
cando cohabitationis facto, tota quaestio versatur ? Si, positis
ad consummationem conatibus, sufficit ad dispensandum quod
morali certitudine constet, illos conatus inanes fuisse; quanto
magis erit concedenda dispensatio quando et iuridica pro-
batio, et moralis certitudo illos conatus neque locum habuisse
conclament ?
Et haec quidem praemissa volui, ne cl. vinculi Defen-
sor plus aequo, ad factum quod spectat, exaggerandam pu-
taret tenuitatem iuridicae probationis. Ceterum hanc iuridi-
cam probationem per se et in facto sufficientem esse et suf-
ficientissimam evadere adiunctis adminiculis, et communi om-
nium persuasione, haec, quae nunc proferam, evidentissime
demonstrabunt.
Et primo, Ernestum et Annam, post celebratum matri-
monium, nunquam simul cohabitasse, et copulam nullam ha-
buisse est omnino praesumptione tenendum, nisi contrarium
positive probetur. Contraxerant enim hac explicita condi-
tione quod simul non cohabi tarent, neque matrimonium con-
600 VIÏERBIEN.
summarent, nisi post completum actum civilem. Hoc, iura-

mento, fassa est mulier, hoc, iuramento, confirmavit eius
mater. Imo idipsum testati Maria Monti, Annae amita; pa-
riter Vincentius Ciampicaci gli, Annae avunculus, qui fuit
matrimonii testis, quique aperte fassus est se intentionem
non cohabitandi et non consummandi ante actum civilem
resci visse.
Idipsum confirmatur ex facto quod Ernesti et Annae ma-
trimonium mansit omnino occultum, ita ut nemo illud agno-
sceret, exceptis tribus quibus patefactum fuerat magno cum
secreto. At, quaeso, ad quid haec matrimonii occultatio, et
quidem ex parte mulieris, si matrimonium ab ipsa iam con-
summatum fuisset ? Nonne periculo se exponebat mulier, ut
matrem proderet forsan iam conceptus infantulus, frustra
ipsa occultare adnitente ? Est ne supponendum infamiam
quaesivisse mulierem, dum facillime poterat suae aestimationi
consulere ?
Cum igitur iuridice constet, matrimonium, ut in the-
mate, ea conditione contractum fuisse, ut sponsi neque co-
habitarent, neque consummarent, nisi post completum actum
civilem ; cumque mulier, matrimonio contracto, ita se ges-
serit, ut adiectam conditionem evidentissime comprobaret ;
sponte sua sequitur, factum non secutae consummationis esse
in suo legitimo possessu, ita ut denegari non possit, nisi
contrarium positive et iuridice probetur.
Atqui tantum abest quod in casu, factum consummatio-
nis positive valeat demonstrari, ut potius iuridice constet,
post celebratum matrimonium, sponsos, neque per unum
quadrantem, simul et solos commorasse. Et sane quod sta-
tim post celebratum matrimonium, mulier parentum domum
petierit, et vir militarem stationem, una cum muliere, te-
stes fere omnes asserere non dubitarunt. Hinc interrogata
mulier, an sola cum solo remansisset respondit : numquam
permansisse, eo quod etiam defuit tempus ad id faciendum.
Huic consonant verba genitricis et amitae sponsae. Idipsum
testatus est Vincentius, Annae avunculus, dum consumma-
VITERBIEN. 601
tioiiem exclusit, eo vel quia post matrimonium soli simul

non fuerunt. Quinimo et ipse parochus, qui sponsos matri-
monio iunxit, etsi propria scientia nihil testificari potuerit :
tamen ut testis de auditu ita rem enarravit : se audivisse
quod sponsi post matrimonium illico separaverunt se : et
sponsus per pauca momenta adivit domum sponsae, comite
istius avúnculo, quam illico reliquit, ut ad militum stationem
rediret. Et notandum quod haec Ernesti apparitio in domo
sponsae, ita narratur ab aliis testibus, ut, manente dubio
de loco, scilicet an domi, vel in via, evidentissimum tamen
appareat Ernestum, quocumque tamen in loco mulierem al-
loquutus fuerit, tamen mansisse parum temporis una simul
cum reliquis de familia. Et haec quidem ita eveniebant, iam
flexo ad vesperam die ; cras autem, summo mane, Vir Vi-
terbio discessit, duabus horis antequam mulier domo egre-
deretur. Viro itaque per totam noctem in statione manente,
et Viterbio mane exeunte, antequam mulier e sua domo
egrederetur, nisi spiritu matrimonium consummatum suppo-
namus, carne certe consummare nullimode potuit.
Et re quidem vera quod Ernestus, statim post celebra-
tum matrimonium, coactus fuerit in statione manere, dene-
gata ei exeundi facultate, id uno ore testes deposuerunt, et
non tantum testes de auditu, sed etiam testes de visu. Suf-
ficiat pro omnibus testimonium Vincentii Ciampicacigli, qui
cum Ernestum comitatus fuerit apud militiae ducem, ut fa-
cultatem obtineret Metallo permanendi per aliquam horam
extra militum stationem, negativam habuit responsionem.
Et interrogatus an perdurante nocte potuerit Ernestus fur-
tive e statione exire, pro certo habeo id non accidisse, at-
tento legum militarium rigore.
Quod autem crastina die, summo mane, Ernestus Viter-
bio discesserit, id pariter testes confirmant de auditu et de
visu.
Ernestum autem, post discessum, Viterbium amplius non
petiisse, et numquam amplius mulierem vidisse, testati sunt
1. actrix sub sanctitate iuramenti, 2. mater actricis 3. Ma-
602 VITERBIEN.
ria Monti actricis amita, 4. Vincentius Ciampicatigli, 5. de-

mum Aloisia Ribeca, quae aperte fassa est Ernestum post
celebratum matrimonium numquam amplius sponsae domum
petiisse.
Quid igitur amplius quaerendum, quando uno ore testes,
omni exceptione maiores, de facto testificantur, quod vel
ipsi viderunt, vel narratum audierunt, tempore non suspe-
cto ? Tenuis ne dicetur probatio, quae talibus testimoniis
fulcitur ? quaeque consonat adamussim cum omnibus illis
circumstantiis et adiunctis, quae matrimonium praecessere,
vel sunt comitata ?
Et siquidem haec satis non fuerint, praesto erunt et aliae
probationes, quae licet iustis de causis, ad tramitem iuris
redactae non fuerint ; moralem tamen certitudinem vel evi-
dentissimam pariunt, scilicet factum certum et inconcussum
corporalis mulieris integritatis.
Scio equidem, Emi Patres, cum agitur de puella, fieri
posse ut signa violatae virginitatis, longum post tempus,
evanescant, ita ut haberi possit tamquam virgo, quae reapse
fuerit corrupta. Ast animadvertam statim Annam inspectam
fuisse paucis tantum a matrimonii celebratione transactis
diebus : ex quo fit ut claustri violatio nulla potuerit arte
occultari. Et pariter animadvertam inspectionem peractam
fuisse, ad effectum acquirendi certitudinem de supposito non
commisso crimine. Ernestus enim, ut Annae parentum op-
positionem vinceret, mendacio asseruit se puellam violasse;
unde matrimonium statim celebratum fuit non solum secre-
to, sed etiam, ob temporis angustiam, dispensatis publica-
tionibus. Cum autem post celebratum matrimonium mulier
veritatem aperuisset, voluit mater certum habere argumen-
tum, adhibita corporali inspectione. Hinc, vocata obstetrice,
et aliis peractis inquisitionibus, de filiae suae integritate
certitudinem mater assecuta est.
Hinc praeter iuramentum mulieris de constanter servata
corporali integritate, praeter acceptatam conditionem su-
beundi, si opus esset, corporalem et iuridicam inspectionem,
VITERBIEN. 60&
de mulieris virginitate testimonium dixerunt ipsa Monti, ob

diligentias a se peractas, et Benedicta Morini, quae certitu-
dinem habere de integritate mulieris autumavit.
Hisce adiungi possent ii testes, qui matrimonium Ernesti
cum Anna nunquam consummatum fuisse dixerunt, uti Vin-
centius Ciampicacigli, et Aloisia Ribeca. Ex quibus omnibus
concludere cogimur, mulierem Annam usque in hodiernam
diem suam integritatem servasse. Et dato etiam quod non
servaverit, concludendum tamen esset ipsam non certe a
viro suo corruptam fuisse.
Ut itaque ad conclusionem tandem deveniam, ait consul-
tor, cum validissima praesumptio stet pro non consummatione
matrimonii, cum iuridica probatio omnem et quamcumque
excludat commorationem Ernesti solius cum Anna sola, cum
moralis certitudo Annam mulierem adhuc integram et in vio-
latam manifestet, cum testimonium septimae manus mulie-
ris veracitatem plenissime confirmet, cum tandem ex ipsius
Rmi. Ordinarii testimonio pateat gravissimas et urgentissi-
mas adesse causas ad dispensationem concedendam ; tum ex
obstinata viri eiusque parentum oppositione, tum ex pau-
pertate vera et maxima actricis, quae alicuius viri auxilio
evidentissime indiget, tum ex physico mulieris statu, quae
ad infirmitates expellendas matrimonio indigere videtur, tum
demum ex gravissimis aliis moralis circumstantiis, quas in
ipso Rmi Ordinarii voto perlegi queunt.
VOTUM THEOLOGI. DUO, ait hic, mihi inquirenda sunt r
nempe 1. utrum certo constet, saltem certitudine morali,
matrimonium de quo agitur non fuisse consummatum ;
2. utrum adsint gravia motiva quo animum Sum. Pont, ef-
ficaciter movere queant ad dispensationem concedendam.
Dissimulandum non est duas deficere probationes, quas
exposcunt Constitutio Ben. XVI, Dei miseratione* et In-
structio Congr. S. Concilii ; nempe testimonium septimae
manus ex parte viri, et inspectio corporalis ex parte mu-
lieris.
At primus defectus unice viro tribuendus est, qui plu-
-604 VITERB IEN.
ries rogatus a Curia episcopali fodiana, ut testes nominare!,

pervicaciter renuit obtemperare. At ex viri pervicacia ius
non patitur quod mulieri gratia implorata denegetur, et pars
innocens iure suo spolietur ob alterius partis obstinationem.
Puella vero ad sui corporis inspectionem subeundam se pa-
ratam exhibuit ad propriam integritatem comprobandam. At
iudex eam ab hac inspectione dispensavit pluribus gravissi-
mis motivis quae Episcopus viterb. in sua ad S. Congr. epi-
stola fuse recenset. Verum haec spontanea puellae exhibitio
nonne gravem inducit praesumptionem de eius integritate ?
Ceterum plurima afferri possent exempla, quibus S. Con-
cilii Congregatio dispensationem indulsit non obstante inspe-
ctionis defectu ob mulieris pertinaciam, vel quia mulier ab
alio amasio violata fuit ; quin imo in causa Toletana 14 De-
cembris 1878 mulier licet sese paratam exhibuisset ad in-
spectionem corporalem subeundam in Curia Romana Emi.
Card. Vicarii, in qua ex delegatione examinata fuit, tamen
ab hac inspectione dispensata fuit.
Licet igitur et sacri Canones et Const. Ben. XIV et
Instructio S. huius Cong. hanc inspectionem exigant, di-
cendum tamen est, probationem huiusmodi requiri tantum
adminiculative non copulative. Probatio haec exigitur a sa-
cris canonibus quando agitur de probanda impotentia ad coe-
undum, et coniuges una simul condormierint et in contra-
dictione iuramentorum mulieris negantis et viri aiflrmantis
consummationem. At quando, ut in casu nostro, condormitio
locum non habuit argumenta ad probandam inconsummatio-
nem potius quam ab inspectione, nimis fallaci, desumenda
sunt a iurata coniugum affirmatione, et praesertim si con-
stet, sponsos post initum matrimonium nunquam solum cum
sola, ne ad instans quidem, remansisse. Cosci De separ.
tori, lib. 3 c. 15 ; « nisi aliunde quoque eorum assertio coa-
diuvetur ex probationibus, nempe quod post matrimonium
ratum nunquam una simul convenerint » atque lib. 1 cap. 16 :
« Hanc probationem, nempe quod matrimonium fuerit dum-
taxat ratum, facere possunt testes, qui deponant quod con-
VITERBIEN. 60$
iuges, contracto matrimonio, nunquam una simul in eodem

loco convenerint, aut saltem quod coram aliis personis sem-
per permanserint, iisque videntibus se separaverint, neque
unquam sub eodem tecto cohabitaverint. »
Heic autem habemus utriusque coniugis iuratam asser-
tionem quod matrimonium non fuit consummatum ; testes
autem septimae manus ex parte mulieris uno ore sub iura-
menti religione deposuerunt de honestate atque eiusdem ve-
racitate. Sed et insuper ex actis aperte eruitur, sponsos post
contractum matrimonium, ne ad instans quidem solos ste-
tisse, etenim post celebrationem matrimonii coram parocho
et duobus testibus, sponsa et eius mater propriam remea-
runt habitationem ; sponsus vero per aliam viam eamdem
repetiit domum, ubi per aliquod temporis instans remansit
praesente familia, et statim exiit promittens brevi reditu-
rum. At spes eum fefellit, quoniam superior militaris haud
redire permisit.
1
Igitur utriusque coniugis affirmatio, spontanea sponsae
exhibitio ad corporalem inspectionem subeundam, testium
depositio, quod post nuptias solus cum sola ne ad instans
quidem remanserint, huius matrimonii inconsummationem
reddunt moraliter certam.
Neque desunt motiva quae animum Summ. Pont. movere
valeant ad dispensationem largiendam.
ANIMADVERSIONES DEFENSORIS MATRIMONII EX OFFICIO. Si

Annam audias, neoconiuges, expletis nuptiis, ne momenta
quidem temporis fuerunt solus cum sola. Idque persuasum sibi
habent lectissimi consultores, theologus et canonista. Sed, ni
fallor, immerito.
Doleo quod iudex viterbiensis actricem obstetricum ex-
plorationi haud supposuerit, nec ad examen adduxerit Ven-
turinam, Elviram et Caeciliam Medori, actrici familiarissi-
mas atque intimas. Doleo quod sacramenti vindex, cuius
erat voce et scriptis matrimonii validitatem tueri eaque
omnia deducere* quae ad matrimonium sustinendum neces-
606 VITERBIEN.
saria sunt, cum iudice conspirarent. Neque magni facio ar-

gumentum, ut aiunt, coarctatae, ex adverso conflatum.
Enimvero, Aloisia Ribeca refert: probe memini quod
circa mediam horam noctis, eiusdem diei, initi matrimonii,
Metallus tabernam meam ingressus est, ut me salutaret. Aloi-
siae Ribeca concinit eius filia. Age modo : si angustia tem-
poris haud prohibuit quominus Ernestus Aloisiam Ribeca
viseret, non facile fidem testibus adiiciam, qui affirmant E r -
nesto copiam temporis cum Anna sero illius diei conveniendi
defuisse.
Nec obiicias mihi, Ernestum ad Aloisiam Ribecam per-
rexisse eomet actu quo una cum Vincentii Ciampicacigli a
domo uxoris praesentibus arbitris ad arcem profectus est.
Aloisia enim Ribeca prosequitur : menimi quoque quod ipse
Ernestus habebat comitem fratrem sponsae, minime vero
Vincentium Ciampicacigli.
Praeterea perspicuum est Ernestum, si postridie eius
diei Viterbio discessit, eo discessisse quia stipendia facere
desierat. Existimandum itaque est postremis illis horis, eum
tam arcte custoditum minime fuisse ut e castro egredi ac
ad multam noctem cum uxore convenire nequiverit.
Postremo actio adversa tota in eo est, ut suadeat dis-
cessum veredarii, qui Ernestum insequenti die advexisse di-
citur, eo fere momento contigisse quo milites e lecto surge-
bant. Miror quod nec actorum moderator, nec matrimonii
assertor certiorari studuerit de huiusmodi circumstantiis scitu
facillimis ; quia notoria profecto erat tum hora qua vereda-
rios, la diligenza, proficiscebatur, tum hora qua surgebant
milites. At inter unum et alterum sat temporis intercessisse
in aprico est, quia parochus ss. Faustini et Iovitae testa-
t u r : scivi, Ernestum ante suum discessum pulsasse ad por-
tam domus sponsae ; nescio vero an ipsam viderit, vel cum
ea loquutus sit.
Imo Ernestus sine ambagibus fatetur se antequam disce-
deret non solum collocutum cum uxore fuisse, sed ne po-
stridie quidem celebrationis matrimonii Viterbio profectum :
VITERBIEN. 607
et interea temporis plus semel ad uxoris accessisse domum

ac una simul sumpsisse prandium. Haec autem viri confes-
sio summo in pretio habenda est, quippe quae est contra
confitentem.
Risum tenere haud possum dum effutiunt, matrimonium
ea conditione initum, ut coniuges non coirent antequam E r -
nestus lege etiam civili obligaretur. Etenim assertam con-
ditionem non modo inficiatur Ernestus etsi adversus matri-
monium pro aris et focis ipse quoque dimicet, sed veri haud
similis ea est, quoniam actricis parentes auctores sunt se
eatenus filiam Ernesto in matrimonium dedisse quatenus
eam utero gravem putabant.
Commentitium denique existimo factum obstetricis, quae
corpus Annae, post Ernesti discessum perlustrasse fertur.
Actricis enim mater, huiusce tabulae auctrix, sciscitata a
iudice: scires dicere nomen, et habitationem obstetricis? ita
circumspecte reponit : nescio, forte illa mortua est.
Ceterum nemini dubium esse potest, quin nedum actricis
mater verum etiam ipsamet actrix ad examen accesserint
per leguleium apprime instructae.
Quibus omnibus positis, otiosum duco investigare an E r -
nestus, postquam Fodiam profectus erat, Viterbium iterum
salutaverit et cum uxore conversatus sit : piaculum pariter
censeo de causis ad 'dispensandum necessariis agere, cum in
probatis minime sit matrimonium mansisse opere imperfe-
ctum.
Quibus adductis, propositum fuit diluendum sequens
Dubium
An consulendum sit SS",\o pro dispensatione a matri-
RESOLUTIO. Sacra Cono;. Concilii re discussa sub die 28
Februarii 1891 censuit respondere : Affirmative.
608
FOROIULIBN.
CURAE ANIMARUM

Sess. 22 cap. i De reform.
COMPENDIUM PACTI. Episcopus Foroiuliensis suis litteris

« humiliter implorat ob penuriam sacerdotum facultatem,
quae iam concessa fuit Archiepiscopo Tolosano die 9 Maii
1884, cogendi sub praecepto obedientiae, adhibitis etiam, si
opus fuerit censuris, sacerdotes viribus pollentes et a quo-
cumque officio liberos ad suscipiendam curam ecclesiarum,
pastore egentium vel ad implenda alia munera sub titulo vi-
carii, eleemosynarii, capellani etc. »
Rescriptum favore Archiepiscopi Tolosani concessum, et
de quo mentionem facit Foroiuliensis Episcopus, huius te-
noris est. Emus Cardinalis Desprez die 21 Maii haec pe-
tierat :
« Cum non raro accidat, ut sacerdotes, quibus cura amo-
vibilis ecclesiarum succursalium, ut aiunt, commissa fuit,
otii vel facilioris vitae studio, muneri suo renuntiare exo-
ptent, cessione apud Ordinarium facta, etiam ante eius ac-
ceptationem, eo quod beneficia proprie dicta non teneant,
relictis suis ecclesiis ad propria redeant; unde contingit non
paucos sacerdotes vitam otiosam, licet adhuc viribus inte-
gros, degere tam in urbe episcopali, quam in potioribus
Dioeceseos civitatibus, non sine scandalo fidelium: interea
plures parochiales ecclesiae suis carent rectoribus, non sine
magno religionis detrimento, eo quod Episcopus, ob sacerdo-
tum penuriam, ipsis de parocho idoneo providere nequit ;
quapropter orator a S. Congregatione quaerit :
« 1. Utrum liceat praedictis sacerdotibus, eo quod be-
neficia veri nominis non teneant, a munere suo recedere,
non obtenta prius Ordinarii licentia?
« 2. An ex praecepto obedientiae, adhibitis etiam si
opus fuerit censuris, Episcopus ius habeat eos cogendi, ut
FOROIULIEN. 609
in suo munere persistent, usquedum ipsis de idoneo succes-
sore providere valeat? »
« 3. Utrum sub eodem praecepto, iisdemque intentatis
censuris, facultatem habeat Episcopus sacerdotes viribus pol-
lentes et ab aliis officiis liberos compellendi ad earum eccle-
siarum curam percipiendam, usquedum illis alio modo provi-
dere queat ? »
Quibus die 9 Iunii 1884 ita rescriptum est : Attentis
peculiaribus circumstantiis, ad primum negative ; ad secun-
dum affirmative ; ad tertium affirmative* vigore facultatum
quae* approbante Snio D. N.* E ilio Archiepiscopo idcirco
tribuuntur ad septennium* si tamdiu etc.
Petitio Foroiuliensis Episcopi, quae in causam nunc venit,

non alia est ab ea quae paucos ante annos Emus C. Desprez
in tertio sui libelli articulo afferebat, quaeque benigne ex-
cepta est, prout ex relato rescripto, patet. Et iustissime
quidem id tunc factum fuit ; nam licet canonicae leges ae-
quam quamdam libertatem clericis vindicent, nec eos in suo-
rum Episcoporum arbitrium, tamquam regulares in superio-
rum manus omnino committant ; quin imo statuant, clericos
cogi ab Ordinariis non posse ad praestandum aliquod servi-
tium non expressum in iure, ex cap. Quia cognovimus 6
caus. 10 q. 3 cum Fagnano ia Cap, Conquerente 16 De
off. Ord. n. 8 et Barbosa v. Processio n. 5 in collecto Ap.
decr. ubi et decreta S. C. O. ad rem facientia afferuntur ;
nihilominus id absolute statutum non est. Imo quoties neces-
sitas bonumque publicum id exigat, sacerdotes viribus pollen-
tes et a quocumque officio liberos cogi posse ad sedulam na-
vandam operam pro salute animarum, certissima sententia
est, quam S. C. C. passim probavit ac sanxit. Satis sit
consulere quae in Urbevetana 10 Maii 1766, in Tridentina
Curae animarum 18 Augusti 1860, in Civitatis Castellanae
.11 Iulii 1862, nec non in antiquissimis, ut in Cosentina 5
610 FOROIULIEN.
Aprilis 1593, i Q Naœien. 22 Augusti 1631 aliisque constan-

ter decisa sunt. Sic, puta, in Naxien. ad 2, S. C. C. re-
spondit, sacerdotes, de quibus ibi agebatur, posse utique a
suo « Archiepiscopo compelli ad praestandum servitium, quod
eiusdem ecclesiae necessitas aut utilitas requirit. »
Et revera hoc fluit ex ipsa ordinationis natura; nam non
sine causa obedientiam et reverentiam Ordinario suo in actu
ordinationis spoponderunt sacerdotes; nec clerici in sortem
Domini otiose vocati sunt, aut sacramenti gratiam recepe-
runt, ut solum sibi prodessent, sed potius ut et aliis tribue-
rent. Unde S. Hieronymus in epist, ad Nepot. clericos ita
alloquitur : « Recordemur semper quid Apostolus Petrus prae-
cipiat sacerdotibus: Pascite eum qui in vobis est gregem
Domini, providentes non coacte, sed spontanee, secundum
Deum. » Quapropter dici solet, ceu in cit. Urbevetana § Ce-
teroquin legitur, obligationem vacandi spiritualibus ministeriis
clericis penitius quam dici possit inesse, « nimirum aliquando
ex caritate, si alias provisum populi saluti sit, ex religione
autem et ex necessitate, si necessitas postulet. » Salus enim
populi, et praesertim aeterna, suprema lex est.
Utique in determinandis huius necessitatis limitibus re-
gula taxativa minime tradi, posse videtur ; quoniam isthaec
determinatio a variis pendet temporum, circumstantiarum et
locorum adiunctis. Quapropter in rescripto ad Emum Tolo-
sanum Praesulem facultates ad septennium et perdurantibus
iisdem circumstantiis iustissime datae sunt.
Cum autem in casu Episcopi Foroiuliensis eadem sit facti
species, nil ulterius ad quaestionis illustrationem addendum
esse visum est, et enodandum. sequens propositum fuit
Dubium
An et (quomodo concedenda sit facultas cogendi sub
praecepto obedientiae, adhibitis etiam, si opus fuerit, cen-
suris, sacerdotes viribus pollentes et a quocumque officio li-
beros ad curam animarum, aliaeque munera pyra regimine
animarum necessaria suscipienda in casu.
FOROIULIEN. 611
RESOLUTIO. Sacra C. C. re cognita sub die 3 1 Ianuarii

1 8 9 1 censuit respondere: Affirmative in terminis rescripti
in Tolosana ad tertium* dummodo eaedem circumstantiae
concurrant.
VENETIARUM
BI NATION IS

COMPENDIUM FACTI. Emus Venetiarum Patriarcha Sacrae

C. Congregationi retulit ; quod paroecia magni momenti
in Insula Burano, praeter parochum, ditari deberet aliis
duobus cooperatoribus ; sed in praesentiarum unum tantum
adesse. Patres franciscani ex proxima Insula tertiae consu-
lunt missae, festis diebus, pro paroecia Burano.
Ast haec benignitas haud providet plene necessitatibus
populi illius. Nam tres missae utantur statutis horis pro
maiori diversarum personarum commoditate. Sed alia missa
recitari oporteret hora octava ad consulendum matribus fa-
miliae, aliisque compluribus, qui ratione negociorum suorum
hac hora tantum liberi sunt pro audiendo sacro. Ex septem
millibus fidelibus, quibus paroecia constat, quamplurimi as-
sistunt missae litatae hora octava, si quando, ex benignitate
dictorum Patrum, quarta adsit missa ; ita ut hac hora, Ec-
clesia sit plena populo.
Parochus dictae paroeciae, dolens quod quartam missam
obtinere nequeat pro cunctis diebus festis, ad satagendum
necessitatibus et querimoniis populi, expetit ab Apostolica
Sede indultum binandi ne desit Missa hora octava. Ad in-
dultum obtinendum si adduci nequeunt motiva aequipollentia
expetita a Constitutione Declarasti : adest tamen opportuni-
tas et congruentia maxima consulendi bono animarum per
quartam missam ex indulto recitandam. Cui opportunitati
et congruentiae difficulter consuleretur ob presbyterorum de-
612 VENETIARUM
fìcientiam, et difficultatem petendi paroeciam insulanam; tem-

pore praecipue hyemali.
Emus Patriarcha preces commendat, aiens, dum quarta
missa perutilis populo illi esset, huic necessitati consuli ali-
ter nequiret ex deficientia presbyterorum, quae in dies auge-
tur ; ita ut nesciat an et quando secundum cooperatorem
mittere possit. Magna distantia, et expensae necessariae pro
petenda insula cunctis diebus festis, maximam constituunt,
difficultatem ad habendum presbyterum ad hoc opus.
Benedictus XIV in Const. Declarasti nobis, postquam ca-
nonem citassét concilii Nemausensis, ubi haec leguntur: «Si
omnes parochiani ad unam missam simul non possint con-
venire, eo quod in diversis locis habitant distantibus ab ec-
clesia èt remotis, sicut est in montanis, nec sunt in ecclesia
duo sacerdotes, et, dicta prima missa, postmodum parochiani
venientes, postulent missam aliam sibi dici, poterit tunc sa-
cerdos missam aliam celebrare ; » deinde haec animadver-
tit : < Ea potissimum verba diligenter observari debent, ubi
non est nisi unus sacerdos ; nec non alia, nec sunt in ec-
clesia duo sacerdotes. Ex quibus clare perspicimus non licere
parocho, si alius sacerdos praesto sit, duo sacra perficere
diebus festis, ut populus missae sacrificio intersit. » Atqui
in themate tres adsunt sacerdotes, ecclesia ampla est, nec
numerus populi excessivus.
Accedit quod magis commoditatis quam necessitatis ergo,
quarta missa exposcitur: ut nempe mulieres viris suis ac
familiae cibum iusto tempore parent. Utrum vero ex hac
causa expediat legem dispensari, quae in tutelam decoris
divino sacrificio debiti instituta est, E E . P P . statuere re-
missum fuit.
Praeterquamquod expendendum foret, utrum, mutatis
paululum horis hucusque assignatis pro tribus missis, non
possit mulierum ac familiarum necessitatibus occurri, quin
ad extraordinarium indulti remedium deveniri oporteat. Prae-
VENETIARUM 613
sèrtim cum iteratio sacri, licet in se sanctissima, et ob di-

vinum sacrificium Deo absolute loquendo acceptissima ; ni-
hilominus semper illud secumfert incommodum, quod nempe
sacerdos duplicis celebrationis onere distentus, obviam excu-
sationem habet, ut minori zelo ac sollicitudine cetera obeat
munera, nimirum praedicandi, cathechesim tradendi, sacras
confessiones audiendi, uno verbo explendi illud verbi mini-
sterium, ex quo fides potissimum adstruitur et mores in po-
pulo corriguntur.
Ceterum haec ad obiectionem dicta de more sunt ; nam
graves etiam ex adverso rationes habentur ad gratiae con-
cessionem; quae ex Emi Patriarchae litteris luculenter sca-
tent.
Quibus animadversis, quaesitum est quomodo preces es-
sent dimittendae.
RESOLUTIO. Sacra C. Concilii, re disceptata sub die 28
Februarii 1891, censuit respondere : Attentis omnibus, non
expedire.
CAIACEN.
FINIUM PAROECIARUM
Die 28 Februarii 189i.
COMPENDIUM FACTI. Caiacensis civitas in tres paroecias

dividitur: prior in cathedrali erecta est, altera ad S. Nico-
lai, tertia ad S. Petri. Suburbanus tamen ager, qui urbem
late circuit, ferme ex integro uni cathedrali ecclesiae sub-
iacet. Porro hodiernus illius Dioecesis Pastor, praedecessoris
quoque vestigiis inhaerens, meliorem agri divisionem studet,
ac deveniendum esse dicit ad novam et rationabilem delimi-
tationem, a praedecessore quoque incoeptam, per quam qui-
libet parochus illam consequatur agri partem quae proximior
sit suae paroeciae; ne agricolae careant instructione cate-
chistica, ultimisque salutaribus auxiliis, mortis occasione,
quod adhuc deplorari saepe debuit.
614 GAIACEN.
Die 9 Maii 1890 rescriptum fuit Episcopo, ut trans-

mitteret votum capituli in scriptis ac parochorum aliorum-
que, si qui sint interesse habentes. Porro tum capitulum,,
tum parochus cathedralis, tum parochus S. Nicolai Episcopi
votis libentissime pro animarum bono annuere professi sunt
scriptaque documenta ad S. C. C. transmiserunt. At non
ita parochus S. Petri.
Rebus ita stantibus, die 18 Iulii 1890 scriptum est ad Epi-
scopum ut nomine S. C. suadeat parocho S. Petri, ut se
abstineat ab oppositione. Sed frustra: quapropter Episcopus
adprecabatur ut nova paroeciarum circumscriptio approbare-
tur hac sub conditione ; nempe ut tertia pars novae delimi-
tationis concederetur parocho Cathedralis donec ab actuali
parocho regatur S. Petri paroecia.
Parochus haud annuit augmento suae paroeciae, quia in-
salubritate aeris, domorum et viarum angustia saepe accidit,
ut ipse, gravibus distentus curis, in diversas paroeciae par-
tes eodem tempore vocetur infirmorum causa. Neque, pro-
sequutus est, redditus paroeciae, sinunt habere coadiutorem,
ut huius paroeciae rector levamen accipiat in arduo anima-
rum regimine.
Parvitas reddituum paroeciae S. Petri eruitur, ait adver-
sarius, ex comparatione reddituum quibus fruuntur, et ex
numero animarum quas regunt aliae duae paroeciae.
Hisce de causis, etsi aegre, artari ad oppositionem paran-
dam Episcopi votis ; ut faciliori ratione onera parochialia
adimplere valeat, attenta suae valetudinis conditione ; quae
onera si augerentur, eorum implementum fieret quasi impos-
sibile.
Vicissim vero Episcopus observat, paroeciam S. Petri
constitui a quampluribus parvis domibus pauperum, paucis
exceptis, quae coacervantur poene omnes in eodem puncto:
quapropter exceptionem nimii laboris non posse a parocho
urgeri: insalubritatem vero aut oppidi aut agri esse aegrae
CAIACEN. 615
mentis somnium : haud ventate niti quod gravibus urgetur

curis, quia maiorem diei partem transit cimbalum tinniendo.
Ex officio autem animadversum fuit, neminem latere fi-
nium mutationem, de qua est quaestio in casu, quamdam
dismembrationis speciem esse relate ad cathedralem, et vi-
cissim quamdam unionis speciem relate ad duas alias paroe-
cias. Porro sicut dismembrationes ita et uniones odiosae di-
cuntur in iure, et ideo ut ratae sint fieri debent non solum
ex magna et evidenti Ecclesiae utilitate, sed insuper et de
consensu eorum, quorum iura ex suppressione, divisione aut
unione forte laederentur. Clem. 1 § Ad haec De stat. mo-
nach. Reiffenstuel ad tit. 12 lib. 5 n. 72 cum communi.
Atqui in themate huiusmodi consensus, saltem ad effectum
unionis partis territorii cathedralis ad paroeciam S. Petri
deest.
Nisi quod ex altera parte animadvertere licet huiusmodi
solemnitates in unionibus et dismembrationibus non ita ab-
solutas esse, ut sine illis nequeat procedi. Sane si evidens
necessitas mrgeat, Episcopum non solum capitulo, sed ipsis
quoque interesse habentibus invitis, providere et dismem-
brare aut unire beneficia legitime posse tradunt Reiffenstuel
L c. num. 78 Schmalzgrueber ad tit. 5 lib. 3 num. 187
aliique cum communi. Quin imo in parochiis propter loco-
rum distantiam dividendis Ordinarios, vel invito parocho,
procedere posse expresse statuit Tridentinum sess. 21 cap.
4 De reform, et confirmavit Benedictus XIII const. In su-
premo.
Accedit quod in themate magis quam dismembratio et
unio beneficiorum, videtur rationabilior dumtaxat ordinatio
spiritualis iurisdictionis haberi. Porro si uniones, divisiones
aut dismembrationes beneficiorum odiosae censentur, id po-
tissimum dicitur relate ad bona temporalia, et quia in his
mutationibus sin minus fundatorum voluntas offenditur. At
non ita res est quoad iurisdictionem spiritualem, quae nul-
lum alium habet auctorem quam Christum, quae in nullius
dominio est, cuius limites ab una Ecclesia assignantur, et
616 CAIACEN.
idcirco ab Ecclesiae praesulibus, si evidens utilitas aut ani-

marum necessitas id suadeat, possunt pro re nata mutari,
quin in generali laici patroni aut inferiores clerici suum
consensum interponere possint aut ad formam aut ad iusti-
tiam requiri praesumant.
Hisce animadversis, propositum fuit diluendum
Dubium
An et quomodo ad novam finium circumscriptionem sit
deveniendum in casu.
RESOLUTIO. Sacra C. Concilii re discussa sub die 28 Fe-
bruarii 1891, censuit respondere: Affirmative, iuxta vohcm
Episcopi et amplius.
FABRIANEN.
INDULTI RATIONE STUDIORUM ET REDUCTIONIS ONERUM

COMPENDIUM FACTI. Petrus Bargagnati, clericus Dioecesis

fabrianensis, die 23 Martii 1888 nominabatur a capitulo ad
quamdam choralem capellaniam, quae iuxta fundationis ta-
bulas conferenda est civitatis vel Dioecesis clerico et ad ti-
tulum ordinationis debet inservire.
Capellanus ex fundatoris lege tenetur ad chorale ser-
vitium omnibus iis horis quibus scholae non vacant: insuper
festum Iesu Nazareni celebrare debet, et 59 missas certis
diebus ad altare S. Iosephi in cathedrali cum eleemosyna
17 1\2 obulorum applicare.
Redditus capellaniae nunc ad 318 libellas ascendere di-
cuntur, ac provenire ex duabus schedis publici Italici cre-
ditus, et ex quatuor privatis censibus; sed purgati ab one-
ribus 168 libellas non excedere.
Nuper autem hic clericus, cum inter alumnos Seminarii
Pii Urbis cooptatus esset, petiit I dispensationem a residen-
FABRIANEN. 617
tia, et assistentia chori, II reductionem missarum ex 59

ad 24 ; quae applicari valeant etiam in Cathedrali, haud
assignatis diebus.
Capitulum super his precibus interrogatum, in votum sub-
scripsit sui Prioris, qui censuit absentiam postulantis ad
septennium detrimentum haud parvum afferre chori servitio
ob beneficiatorum penuriam ; votum autem emisit ut missae
quae ex reductione supersunt, utentur apud altare assigna-
tum in anni solemnitatibus.
Episcopus accedit voto Capituli quoad servitium chori; sed,
ait, inficiari nequit maxime prodesse clerico Bargagnati per-
manere in possessione capellaniae, quae loco sacri patrimonii
esse deberet, iuxta fundatoris voluntatem.
GRATIA CONCEDENDA VIDETUR. In cap. 4 Relatum De cler.
non resia, traditur beneficiatus ad personalem residentiam
teneri « nisi forte de licentia suorum praelatorum, vel pro
studio litterarum, vel pro aliis honestis causis contigerit eos
abesse. » Ecclesiae siquidem plurimum interest ad sui regi-
men viros habere litteris scientiisque eruditos. Et idcirco cum
quatuor causae numerentur in cap. 1 sess. 23 Conc. Trid.
ex quibus clericis abesse a residentia licet, nempe christiana
charitas, urgens necessitas, debita obedientia, et evidens ec-
clesiae vel reipublicae utilitas ; DD. communiter tradunt,
huic ultimae causae accenseri quoque debere, quasi speciem
maioris generis, rationem studiorum. Reiffenstuel lib. 5 tit. 4
n. 104* Ferraris v. Canonici art. 5 n. 37.
Exinde originem duxerunt indulta ratione studiorum.
Nam licet ex adductis modo rationibus clericus studiis occu-
patus iustam et canonizatam absentiae causam habeat, tamen
ex doctrina C. Petra ad const. X Bonifacii VIII n. 7
abesse legitime non potest nisi petita et obtenta a suo prae-
lato licentia. Praxis imo inolevit, ut huiusmodi licentia seu
indultum nonnisi a S. C. C. concedatur, neque aliter suf-
fragetur indultariis, nisi obtento executoriali Ordinarii de-
618 FABRIANEN.
creto, ceu idem C. Petra cit, I. et C. De Luca in rei. Rom.

Cur. disc. 15 n. 7monent quorum doctrinam firmavit
S. C. C. in Romana Dub. Induit. 6 Maii 1820 ad dub. 9.
Quapropter, si ius commune in abstracto inspiciatur, pla-
ne liquet, indultum absentiae oratori concedi posse, saltem
usque dum 25 aetatis annum attigerit : hac enim expleta
aetate indultum natura sua expirare debet ex cit. Dub.
Induit. 6 Maii 1820 § Indulta.
GRATIA DENEGANDA VIDETUR. At vero si peculiares facti
circumstantiae pensentur non idem forte ferendum est iudi-
cium. Siquidem tam diuturna et absoluta absentia in da-
mnum cedit choralis servitii, et haec ratio primum se oppo-
nit quominus oratoris preces exaudiantur. Insuper cum orator
gratuitum locum in Seminario Pio obtinuerit, quod quidem
non modicum constituit emolumentum, aequitas ipsa suadere
videtur, ut clericus de hoc emolumento provisus chorale bene-
ficium dimittat et indigentiori clerico concedendum relinquat.
Et hoc quoad primum precum punctum. Quo vero ad
missarum reductionem et indultum easdem ferialibus diebus
celebrandi, notandum est, onera beneficii non esse valde gra-
via, adeo ut, omnibus expletis, adhuc 1 6 8 libellae dicantur
beneficiato residuae. Insuper translationem celebrationis in
feriales dies haud prodesse ecclesiae et commoditati fidelium
et idcirco a capitulo minime probari.
Nihilominus cum ab initio fundator missarum eleemosy-
nam ad 17 1 T 2 obula praefinierit, quae forte erat dioecesana
taxa tunc temporis, haud incongruum nec a S. C. C. praxi
dissonum videtur, si hodie, aucto missarum stipendio, pro-
portionate etiam missarum numerus reducatur.
Quibus utrinque animadversis, quaesitum fuit quomodo
preces essent dimittendae.
RESOLUTIO. Sacra C. Concilii, re visa sub die 3 1 Ianuarii
1 8 9 1 , censuit respondere: Pro gratia dispensationis a resi-
dentia ad, triennium, et reductionis missarum ad triginta,
celebrandas, iuxta votum Capit adi pariter ad triennium.
61$
"WRATISL AVIEN.
IRREGULAR IT ATIS

Per snmmaria precum.
COMPENDIUM FACTI. Episcopus ^Vratislaviensis has litteras

nuper ad SSmum mittebat : « Exponitur humiliter S. V.
pro parte ipsius oratoris iuvenis Hermanni Weigel, quod
dictus orator, natus die 15 Februarii 1865 e patre catho-
lico et matre protestantica, catholice autem baptizatus et
educatus, degens deinde in gymnasio protestantico, tandem
anno 1886 in haeresim protestanticam prolapsus est, cui
fere biennium adhaesit. Postea autem O. D. M. gratia opi-
tulante resipuit, et mense Augusti 1888 ad sanctam matrem
Ecclesiam poenitens conversus est. Deinde ss. theologiae stu-
dio operam navavit, et nunc in seminarium clericale rece-
ptus est, mox primam tonsuram et ss. ordines minores ac-
cepturus, ad quos autem promoveri non potest, quum ex de-
licto propter haeresim irregularis sit. Quare orator S. V.
instantissime obsecrat, ut cum ipso super dicta irregulari-
tate clementissime dispensare dignetur. Quarum precum et
ego adiutor esse audeo, pro gratia maximas acturus, cum.
oratore supplici, gratias. »
Haereticorum filios, nempe primi gradus, si mater, pri-
mi et secundi gradus, si pater haereticam sectam profite-
tur, irregulares esse communis sententia est. Emus D ' A n -
nibale Sum. tom. 1 § 432 tert. edit.* S. C. S. Officii decr.
in Posen, diei 25 Iulii 1866, confirmato die 11 Iulii 1884
in resp. ad Ep. Harten.* Zitelli App. iur. eccl.
At in themate orator praeterquamquod haeretici patris
filius, ipse insuper aliquandiu nuncium misit catholicae fi-
dei, in qua natus et educatus fuerat et protestanticae fa-
ctioni per biennium adhaesit : quapropter duplicato ferme ir-
'620 WRATISLAVIEN.
regularis evasisse videtur. « Credentes enim receptatores,

defensores et fautores haereticorum fiunt ipso iure infames,
atque ideo irregulares, si satisfacere contempserunt intra an-
num. > Cap. 13 % 5 De haeret.
At vero haec minime obstant, quominus suprema Eccle-
siae potestas a rigore legis dispenset, et quem iura, sive ex
crimine sive ex infamia, irregulärem faciunt et ab officiis
et beneficiis ecclesiasticis repellunt, cap. 2 et 15 De haeret,
in VI, benigne nihilominus absolvat. Conversio enim ora-
toris eiusque educatio in Seminario ac commendatio Epi-
scopi, tituli ad gratiae concessionem esse legitime possunt.
Quibus praeiactis, quaesitum fuit quid precibus esset re-
spondendum.
RESOLUTIO Sacra C. Congr. re visa sub die 28 Februarii
1891, censuit respondere : Pro nunc non expedire; et in-
terim det ulteriora perseverantiae signa.
LAURETANA ET RECINETEN.
DISTRIBUTIONUM
COMPENDIUM FACTI. Vertente anno 1883 Capitulum pe-

rinsignis Basilicae Lauretanae in iudicium arripuit regium
fiscum vulgo Fondo per il Culto pro rivendicandis favore
dignitatum et canonicorum, qui suppressionis legi obnoxii
haud fuerunt, distributionibus, praebendis suppressis respon-
dentibus, quas il Fondo per il Culto una cum earumdem
praebendarum dote suas fecit. Lis quae diu anceps haesit,
tandem favore Capituli dirempta fuit, cui propterea ingens
pecuniae vis obvenit, quae inter dignitates et canonicos di-
stributa fuit.
LAURET ANA ET RECINETEN. 621
Verum cum usque a die 15 martii anni 1879 sac. Pa-

cificus Ripamonti in vim Bullae Pontificiae Archidiaconi, Pauli
Giachini coadiutor cum futura successione nominatus fue-
rit, hinc inter Ripamonti et Giacchini familias, coadiutus
enim et coadiutor iam praemortui erant, lis exorta est, utri
competeret summa lib. 439,92, quae distributionum partem
efformabat Archidiacono assignatam, quandoquidem unaquae-
que familia praedictam summam sibi spectare contendebat.
Cum res pacifice componi haud potuisset, haeredes Ripa-
monti sub die 29 maii 1889 supplicem libellum S. C. Ep. et
Reg. porrexerunt, quo multis cumulatis circa bonum ius, quod
coadiutori patrocinatur et consuetudinem allegantes penes Ca-
pitulum vigentem, haec duo effiagitarunt: 1. ut decerneretur
Capitulum Lauretanum haeredibus coadiutoris Ripamonti sum-
mas persolvere teneri pro punctaturis et fallentiis canonica-
tuum suppressorum a gubernio Capitulo restituías tempori
respondentes, quo sac. Ripamonti archidiaconi Giachini coa-
diutor extitit ; 2. ut idem Capitulum pro dictis summis fru-
ctus ad rationem quinque libellarum pro quolibet centenaria
dictis haeredibus solvere adigeretur, pro eo tempore, quo
illas indebite retinuit.
Huiusmodi preces, ceu de more, sub die 29 maii 1889
Episcopo delegatae fuerunt pro informatione et voto, audito
Capitulo.
Episcopus, eo quo par erat obsequio, S. C. Ep. et Reg.
mandata faciens, sub die 22 iulii eiusdem anni, una cum r e -
solutione capitulari votum suum, pluribus rationibus momentis
suffultum, oratorum precibus contrarium transmisit. Quibus
acceptis, moderatores eiusdem S. C. rescribere censuerunt:
oratores utantur iuribus suis coram curia episcopali. Verum
Episcopus, gravibus rationibus adductis, petiit et obtinuit, ut
vicarius generalis recineten, ad controversiam dirimendam
delegaretur.
Ad tramitem huiusmodi potestatis sibi delegatae vicarius
generalis recineten., praemissa facti specie et praemonito
iuxta iuris communis dispositiones quotidianas distributiones
622 LAURETANA ET RECINETEN.
non ad coadiutorem, sed ad coadiutum pertinere, ceu tradit

Moneta De distributionibus quotidianis v. p. 11. q. 1, n. 34,
citans Navano, Gonzalez et S. Rotam. < Coadiutor cum fu-
4
tura successione obtinendi dignitatem, canonicatum aut poi -
fionem in Ecclesia Cathedrali vel Collegiata datus, regula-
riter nequit pro se lucrari distributiones quotidianas sed eas
lucratur pro coadiuto. » Praemonito quod, praetermissa qua-
libet sive generali sive peculiari lege, standum sit conven-
tioni inter coadiutorem et coadiutum initae, et praesertim
iis, quae post initam conventionem, in coadiutoriae Bulla
•statuta fuerunt ; ut scilicet coadiutor in compensationem
assumptae coadiutoriae a coadiuto persolverentur annuae li-
bellae 600 desumendae ex fructibus, redditibus et proventibus
ac etiam distributionibus quotidianis aliisque incertis dicti
archidiaconatus. Praemonito quod haeredes Ripamonti con-
suetudinem invocare nequeunt, ex eo quod, dato etiam quod
reapse extitisset, mutuo partium consensu ei derogatum fuit.
Praemonito tandem quod iidem haeredes Ripamonti inutiliter
opponerent factum, quod scilicet nonnullae parvi momenti
quotae distributionum, inter Capitulares divisae antequam
causa contra gubernium a Capitulo instauraretur, a coadiu-
tore perceptae fuerunt, quin coadiutus questus moveret.
Quandoquidem hoc factum, cum coadiuti liberalitati attribuì
valeat, tantam vim exerere nequit, ut Bullae Pontificiae di-
spositionem infirmare possit. Idque praesertim, quia de di-
stributionibus omnino extraordinariis ac nullo modo praevisis
agitur, quae cum augeri possint, potius quam veras distri-
butiones, novum beneficii proventum constituere valeret. Un-
de deduci posse autumat consuetudinem super distributio-
num perceptione ab haeredibus Ripamonti invocatam quovis
fundamento destitui.
Hisce aliisque perpensis iudex delegatus, per sententiam
die 18 Aprilis 1890 editam, definivit quotam Archidiacono
lauretano assignatam ex summa pro distributionibus quoti-
dianis canonicatuum suppressorum a Gubernio Capitulo per-
soluta pro eo tempore quo sacerdos Ripamonti archidiaconi
LAURETANA ET RECINETEN. 623
Giachini coadiutor extitit, haeredibus coadiuti 'Giachini com-

petere ac ipsis persolvendam esse, quin haeredes Ripamonti
sibi aliquid arrogare valeant.
Verum hac sententia haeredes Ripamonti praegravati,
tempore utili S. H. C. recursum porrexerunt, petentes, ut
ipsa, utpote iuri contraria, nulla ac irrita declararetur.
IURA HAEREDUM RIPAMONTI. Haeredes Ripamonti ut sua

iura sarta tecta tueantur praeprimis animadvertunt sacer-
dotem Pacificum Ripamonti decanatui nuncium misisse et
archidiaconatus coadiutoriam sumpsisse hac conditione pro
accepto habita, ut scilicet nihil de suis redditibus amitteret.
Hisce addunt praedictum sacerdotem Pacificum, quippe qui
iurepatronatus super decanatu fruebatur, ut eum ab ungui-
bus fisci subduceret, multis expensis obnoxium fuisse, ad
quas recuperandas obtinuit, ut illum administratoris titulo
per quinque annos retineret, dummodo tamen substitutum
sibi eligeret, cui libellas 600 annuas persolvere debebat ;
scilicet lib. 500 pro servitio chorali quod substitutus prae-
stabat, et lib. 100 pro missis conventualibus et lectis, quae
decanatum gravabant. Hinc factum esse aiunt et a Bullae
verbis patere subdunt, ut archidiaconus Giachini, ad suum
coadiutorem indemnem reddendum, ananas libellas 600 per-
solvere sese obligaverit, titulo congruae seu salarii ex fru-
ctibus, reditibus et proventibus ac etiam distributionibus quo-
tidianis aliisque incertis dicti archidiaconatus annuas li-
bellas sexcentas currentis italicae monetae.
Cum igitur praeter adducta pacta et conventiones nihil
aliud circa coadiutoriam constitutum fuerit, haeredes Ripa-
monti urgent quod praedicta coadiutoria, sicuti ceterae coa-
diutori ae, in omnibus procedere debebat, cum usibus et con-
suetudinibus in Capitulo Lauretano vigentibus. Porro inter
usus et consuetudines in Capitulo Lauretano vigentes, hanc
principem locum obtinuisse contendunt, ut scilicet Canonici
coadiutores quotas fallentiarum, quas persolvebant Canonici

choro non interessentes, perciperent. Huiusmodi consuetudi-
nem ex declaratione comprobari a Canonicis emissa in coetu
capitulari die 3 iulii 1889 habito, et confirmari ex dicta-
rum fallentiarum distributione ab authenticis libris desumpta.
Et quantumvis ex ipsis libris eruatur, huiusce consuetudinis
existentiam ab anno 1834 ortum habuisse ; nihilominus
praesumi posse autumant ipsam ab antiquioribus temporibus
locum obtinuisse. Quod si huiusce rei probationes certae af-
ferri nequeunt, id ex eo contingit, quia libri qui in archivio
capitulari asservantur, annum 1834 haud excedunt.
Verum hisce praetermissis, in facto esse asserunt con-
suetudinem assignandi coadiutoribus fallentias, vertente anno
1879 in honore fuisse, et Archidiaconum Giachini huiusmodi
consuetudini adhaesisse ex eo argui contendunt, quod coa-
diutor Ripamonti fallentias iugiter perceperit, quin coadiu-
tus vel aliquid contra obmussitaverit, vel eas sibi arrogare
per tentaverit.
Ex hoc deduci posse sustinent, summas inposterum a
Gubernio persolutas titulo fallentiarum canonicatibus suppressis
spectantium, vel ipsi coadiutori, si adhuc in vivis esset, vel
suis haeredibus, ceu in praesenti casu, tribui debere. Idque
permagnam vim acquirere ex facto, quod, lite contra guber-
nium a Capitulo inchoata, coadiutores neque labori, neque
sumptibus pepercerunt. Vicissim tres coadiuti, inter quos
archidiaconus Giachini, neque operam praestare nec sumptuum
participes esse voluerunt, ceu una cum sacerdote Magnalbò
tunc temporis canonici Acquacotta coadiutore, ipsum Capi-
tulum fidem facit.
Post haec ad sententiam iudicis delegati confutandam
gradum faciunt, qua statutum fuit, ut coadiutor ex fructi-
bus archidiaconatus nihil aliud, nisi annuas libellas 600 prae-
tendere valeat. Ac praeprimis observant iudicis assertum va-
lere, cum vel de canonicatus fructibus vel de aliis incertis
sermo sit, non vero cum agatur de fallentiis choralibus, quae
in vim consuetudinis coadiutoribus devolvuntur. Si enim aliter
res esset, sequeretur quod nullus coadiutor sive in Capitulo

Lauretano, sive in aliis omnibus Capitulis, dictas fallentias
percipere valeret ; idque locum haberet non obstante con-
traria consuetudine inducta. Si quidem in omnibus coadiu-
toriae Bullis, et nominatim in Bullis Canonicorum coadiu-
torum Andrenelli et Magnalbò legitur, quod omnes et sin-
guli fructus, redditus et proventus certi et incerti ac etiam
distributiones quotidianas cuiuscumque generis existant et
reliqua omnia emolumenta ad Canonicum coadiutum perti-
nent. Verum hisce non obstantibus in facto esse affirmant,
quod tam Andrenelli, quam Magnalbò fallentiarum quotas
a gubernio Capitulo persolutas perceperunt.
Ex quo deducunt per verba distributiones quotidianam in
Bullis expressa vel intelligendas esse distributiones quoti-
dianas, quas Canonici ob suam praesentiam in choro lucran-
tur, et has coadiutis deberi, ceu de facto ab ipsis iugiter
perceptae fuerunt : vel intelligi debere ipsarum incremen-
tum ex aliorum Canonicorum negligentia derivatum et has
coadiutoribus ex iure consuetudinario competere. Observan-
tiae enim tantam vim inesse aiunt, ut ipsi standum sit, li-
cet dispositionum verba improprianda essent, et quamvis in-
tellectus ab ea datus esset malus et de iure non tenendus.
S. Rota decis. 85 nec non decis. 256 et decis. 608 coram
Buratto. Cum igitur circa fallentiarum choralium distribu-
tionem huiusmodi sit observantia in Capitulo Lauretano exi-
stens ; sponte sua fluit ipsi omnino standum esse, etiamsi
Bulla, qua sacerdos Ripamonti coadiutor archidiaconi Gia-
chini nominatus fuit, contrarium statuisse videatur.
Huiusmodi consuetudine in vado posita, haeredes Ripa-
monti animadvertunt quod si archidiaconus Giachini fallen-
tias quoque sibi servare voluisset, hoc in conventione cum
coadiutore inita expressis verbis cavere debuisset. Cum igi-
tur de ipsis nullam mentionem fecerit, imo cum permiserit,
ut fallentiae coadiutori iugiter tribuerentur, illud facto suo
admisit, quod tradit Barbosa. Axiornat. lib. 13* c. 10* ex. 1*
scilicet : observantia subsecuta contractum, quae supplet om-

nes defectus et tollit omne dubium.
Observant praeterea quod si Bullae verba adeo stricte
interpretanda essent, ceu iudex delegatus contendit, profecto
haud datum esset intelligere curnam coadiutores in Capitulo
Lauretano fallentias iugiter perceperint contra Bullarum lit-
teram, quae praecipiunt, ut distributiones coadiuto tribuan-
tur : pariter intelligere haud datum esset curnam archidia-
conus, dum adhuc vitae usura fruebatur, tolera veri t ut fal-
lentiae a coadiutore Ripamonti perciperentur, tandem intel-
ligere haud datum esset curnam archidiaconus Giachini et
alii coadiuti liti gubernio a Capitulo motae nuncium mise-
rint , ac permiserint ut ipsorum loco , coadiutores iudicium
susciperent et expensis obnoxii essent.
Hisce aliisque perpensis concludunt posthumas haeredum
Giachini prae tensas nullo solido fundamento fulciri; ideoque
sententiam a vicario generali recineten, ipsorum favore
prolatam, utpote iniustam, nullam atque irritam renuncian-
dam esse.
IURA HAEREDUM GIACHINI. E contra haeredes Giachini
primo loco contendunt argumentum ab adversariis a consue-
tudine desumptum, vi cuius sibi asserunt suppressorum ca-
nonicatuum fallentias a gubernio solutas, nullo valido inniti
fundamento. Idque ex eo arguunt quod consuetudo ab ipsis
tantopere magnificata, dato quod reapse extiterit, paucis
abhinc annis incoeperit. Hisce addunt satis non esse ut in
libris capitularibus innuatur hunc vel illum coadiutorem per-
cepisse exiguam quotam fallentiarum choralium ac distribu-
tionum canonicatus, qui per paucos menses vacans extiterat;
sed requiri ut veteres canonici adhuc viventes exquirantur.
Porro ex his aliquos adesse aiunt, qui ex facto vel proprio
vel alieno declarant coadiutos huiusmodi fallentias ac distri-
butiones ex mera liberalitate cessisse. Quo posito, subdunt
vulgatum iii iure esse quod m voluntaras nulla datur prae-
scriptio.
Verumtamen obiectae consuetudinis existentiam oppu-
LAURET AN A ET RECINETEN. 627
gnant perpendentes, quod in libris capitularibus praetensam

huiusmodi consuetudinis, nec verbum nec vola reperitur. Quod
si coadiutores Andrenelli et Magnalbò suppresso rum canoni-
catuum distributiones perceperunt, id contigisse subdunt ex
venia et cessione canonicorum titularium , qui ideo dictas
distributiones favore coadiutorum cedebant, quia probe no-
scebant, ipsos nullam mercedem recipere in servitio, quod
iugiter praestabant. Huiusmodi autem distributionum vel cu-
iuslibet generis proventuum cessionem favore coadiutoris R i -
pamonti ex parte coadiuti Giachini locum habere haud po-
tuisse, quia coadiutor Ripamonti annuas libellas 500 a coa-
diuto Giachini percipiebat. Qua de re urgent, quod coadiu-
tori Ripamonti onus incubuisset coadiuto restituendi illam
pecuniae vim, quae, praeter lib. 500 pacto deductas, ipsi a
Syndico capitulari tradita fuisset. Idque eo vel fortius, quia
archidiaconus Giachini, cum longe a loco beneficii vitam
ageret, distributiones arbitrarias et inconsultas a Syndico
capitulari peractas, penitus ignorabat.
Verum admisso parumper, quod consuetudo ex adverso
propugnata sustineri valeat, nihilo tamen secius contendunt,
eam ad canonicatuum suppressorum distributiones extendi
haud posse, ex eo quod quo tempore praetensa consuetudo
locum obtinuit, quae vertente anno 1867 obtigit beneficio-
rum suppressio, nullo pacto excogitan poterat. Praesertim
si perpendatur, quod huiusmodi beneficiorum suppressorum
distributiones nonnisi sub mense iunio anni 1885 Capitulo
tributae fuerunt.
Nec praesumi posse, iis, qui decantatam consuetudinem
induxerunt, hanc mentem fuisse, ut scilicet coadiutoribus
portionem distributionum ex 30 beneficiis suppressis obve-
nientium tribuere vellent, quae conglobatim acceptae et ex-
pensis haud deductis, summam libellarum 124 millium per-
tingunt. Et huiusmodi praesumptionem vehementiorem eva-
dere, cum agatur de re nova et insolita, quae proinde prae-
videri haud poterat et de qua in iure canonico nulla mentio
fit. Imo confirmari ex S. H. C. praxi, quae beneficiorum
628 L
A URE
TANA ET RECINETEN.
vacationibus per suppressionem obvenientibus exigit, ut aV

iis mentio habeatur. Ex quo deducunt in themate invocari
posse vulgatum iuris principium : Res venit ad eum statum
unde initium habere non potuit.
Tertio tandem loco animadvertunt, indubii facti esse quem-
libet novum proventum ratione beneficii ob ventum, ei acce-
dere debere qui beneficium possidet, seu titulari, cum ipse
habeat ius in iure et non coadiutori, qui fletus canonicus
in iure appellatur. Hinc ipsi coadiutori onus incumbere de-
monstrandi coadiutum sive tacite, sive expresse huic pro-
ventui nuncium misisse ; ex eo quod non possessori incum-
bit necessitas probandi. Probationes autem ad id demon-
strandum adductas, cum oppugnatae sint a Canonicis viven-
tibus, cum quibus consuetudo incoepisse fertur, ius archidia-
coni G-iachini magis ac magis confirmare et coadiutorum
onus probandi contrarium.
Hisce pro utraque parte summo veluti ore delibatis, di-
rimendum propositum fuit sequens
Dubium
An sententia a Vicario generali recineten., iudice dele-

gato, die 18 Apirilis anni 1890 edita sit confirmanda vel
infirmanda in casu ?
RESOLUTIO. S. Congregatio Episcoporum et Regularium
sub die 27 februarii anni 1891 re discussa respondere cen-
suit : Affirmative ad primam partem, negative ad secun-
dam.
Ex QUIBUS COLLIGES. L Coadiutorem cum futura succes-
sione obtinendi dignitatem, canonicatum aut portionem in
Ecclesia Cathedrali vel Collegiata datum, regulariter non
posse suas facere distributiones quotidianas, sed eas pro coa-
diuto lucrari.
II. Nihilominus in huiusmodi rebus determinandis opus
esse, ut vel conventio inter partes inita, vel Bullae tenor
inspiciatur, cum generali regulae superius traditae vel per
partium conventionem, vel per Bullae dispositionem derogari

valeat.
III. In themate autem cum in vim Bullae coadiutori
Ripamonti summa libellarum 600 a coadiuto persolvenda
assignata fuerit ex fructibus, redditibus et proventibus ac
etiam distributionibus quotidianis aliisque incertis archidia-
conatus, praesumendum esse dictam summam ante porrectam
supplicationem inter partes conventam fuisse.
IV. Hinc coadiutori Ripamonti nullus ius superesse quam-
libet fructuum portionem a beneficio et nominatim a distri-
butionibus quotidianis provenientium repetendi.
V. Quemadmodum legi generali, ita etiam consuetudini
legitime inductae derogari posse per partium conventionem
vel Bullae dispositionem.
VI. Consuetudinem vel concludenti probatione destitu-
tam, vel si facta quibus innititur ex mera liberalitate pro-
cedunt, attendendam non esse.
VII. Vim suam nancisci ex voluntate agentium, ac proin-
de extendi non posse ad ea quae praevideri vel excogitari
haud poterant.
VIII. Quemlibet novum proventum ratione beneficii de-
rivatum plenam beneficii possessionem habenti accedere de-
bere.
-ss^CH«*-
RHEDONEN.
IURISDICTIONIS
COMPENDIUM FACTI. Sacerdos E. Garnier e dioecesi Rhe-

donen. supplici libello S. C. Episcoporum et Regularium die
26 Aprilis porrecto, enarrat sese a teneris unguiculis Dioe-
cesim rhedonen. reliquisse, ut alibi humanioribus litteris va-
'Caret; deinde inter Societatis Iesu novitios cooptatum fuisse,
ubi philosophicis ac theologicis studiis incubuit; quibus ex-
630 RHEDONEN.
pletis, magistri munere per plures annos functum fuisse, ac

demum, vertente mense Augusto anni 1870 a Rmo Zanguillot
Episcopo eiusdem Societatis ad ss. Missiones delegato sacer-
dotio insignitum fuisse. Praeter haec refert, quidem Societati
Iesu die 8 Septembris 1879 vale dixisse, et ex hac die ad
clerum saecularem iugiter pertinuisse.
Verum cum ab Archiepiscopo originis neque officium ali-
quod in Dioecesi, neque litteras testimoniales, imo neque fa-
cultatem celebrandi obtinere valuerit, ab H. S. O. efflagi-
tavit ut declarare haud dedignaretur, num sibi applicari va-
leret H. S. C. decretum diei 6 Martii 1864, quo ad Epi-
scopum Tarvisinum responsum fuit: Presbyterum Instituti
Charitatis per indultum saecularizationis perpetuae redire
sub potestate Episcopi originis: ac proinde num ipse ex r e -
gressu a Societate Iesu sub Episcopi originis iurisdictionem,
ipso facto reciderit.
Ex officio observatum fuit Ordinum Superioribus, qui

proprie religiosi nuncupantur, facultatem competere suis sub-
ditis regularibus litteras testimoniales tradendi ad hoc, ut ad
omnes ordines sacros promoveri valeant ex Cap. Abbas de
Privileg, in 6, et ex Conc. Trid. Cap. 10, Sess. 23 de Be f or.
Hoc tamen intelligendum esse sub hac conditione, ut scilicet
leges et praescriptiones observentur decreti Clementis VIII
anni 1596, nec non Constitutionis Benedicti XIV Impositis
nobis diei 27 Februarii 1.747, ubi decernitur ut huiusmodi
litterae dimissoriales loci Episcopo exhibeantur, in quo do-
mus religiosa sita reperitur. Quod si Episcopus vel absens
sit, aut sacra ordinatio eo tempore locum non habeat, litte-
rae dimissoriales cuilibet Episcopo catholico porrigi valeant;
dummodo citatae litterae dictas causas, nec non sive Vica-
rii , vel Cancellarii, sive Episcopi secretarii attestationem
contineant, in cuius territorio domus religiosa fundata est.
RHEDONEN. 631
Praeter religiosos proprie dictos huiusmodi privilegiis gau-

dere quoque nonnulla Instituta, quae vota simplicia, sed per-
petua emittunt. Alia vero Instituta iuri communi, seu iis
quae Innocentius XII in sua Constitutione Speculatores prae-
scribit, subiecta esse.
Porro cum decretum a sacerdote Garnier invocatum Con-
gregationem Presbyterorum Charitatis Venetiarum respiciat,
cum haec Congregatio, ex eo quod huiusmodi privilegiis haud
fruatur, Episcopo subiectum sit in iis omnibus quae a S. Sede
approbata haud sunt, ceu apparet ex resolutionibus Ii. S. C.
diei 30 Decembris 1757 et diei 15 Decembris 1826, sponte
sequitur alumnos dicti Instituti iuxta laudatam Innocen-
tii XII Constitutionem ad ss. Ordines promoveri haud posse,
nisi proprii Episcopi litterae dimissoriales praecesserint.
Ad tramitem itaque citatae Constitutionis, Episcopi ori-
ginis vel domicilii iurisdictionem eatenus suspendi, quatenus
Professi in Instituto permanent; ipsam autem reviviscere
semel ac Professi ab Instituto vel sponte recesserunt vel ab
eo dimissi sunt.
Hinc in Tarvisina ad quartum dubium : An iii casu egres-
sus ab Instituto per dimissionem vel dispensationem iidem
ad iurisdictionem Episcopi loci pertineant., ubi domus cui
nomen dederunt sita est, vel potius ad Episcopum cui sub-
iecti erant antequam Instituto adscripti essent, merito H. S. C.
respondisse: Negative ad primam partem, affirmative ad
secundam.
Verum quia mox citata resolutio falsis interpretationibus
locum dederat, quas ci. Bizzarri in sua Collectanea pag. 712
praecidere curavit, hinc in medium eiusdem verba allata fue-
runt, quae sic sonant: « Ex hac resolutione ad quartum du-
bium apparet haud iuri conformem esse illorum Antistitum
agendi rationem, qua renuunt recipere in suas dioeceses alu-
mnos alicuius Instituti votorum simplicium, qui ad easdem
Dioeceses ante professionem pertinebant, quique deinde ab
Instituto seu Congregatione dimissi sunt, vel ab iisdem vo-
tis dispensationem obtinuerint, ea tantum de causa, quod in
632 RHEDONEN.
aliquo instituto professionem emiserint, licet antea eorum

iurisdictioni subicerentur.
> Nec opponi potest praxis S. C. quae servatur in con-
cedendis indultis saecularizationis Professis votorum sole-
mnium, pro quibus ordinarie loquendo requirit S. C. acce-
ptationem Episcopi benevoli receptoris; nam Professi voto-
rum solemnium ob statum permanentem, quem amplexi sunt,
in perpetuum a iurisdictione Episcoporum omnino subtrahun-
tur, quod locum non habet quoad Professos votorum simpli-
cium, qui dimitti et dispensan solent:
» Dixi ordinarie loquendo, quia S. C. aliquando, si gra-
vis causa concurrat, cogit Episcopos ad recipiendos in suas
dioeceses saecularizatos, qui ante solemnem professionem eo-
rum iurisdictioni subiiciebantur. Id tamen raro admodum du-
rante meo munere factum est, licet S. C. super statu regu-
larium declaraverit posse, ad effectum reformationis Ordinum
Regularium obtinendae etiam invitis Episcopis saeculariza-
tiones concedi, caute tamen et prudenter perpensis peculia-
ribus rerum adiunctis ».
Hisce generatim praehabitis, tum quoad Instituta voto-
rum simplicium, tum quoad Professos votorum solemnium,
relate ad Societatem Iesu perpensum fuit, ipsam sive decreto
Clementis VIII, sive constitutioni Benedicti XIV, quae ce-
teros Ordines Religiosos obligant, obtemperare haud teneri.
Sed constitutione Gregorii XIII diei 22 Septembris 1582 regi
ac gubernari, qua indultum fuit, ut clerici praedictae Socie-
tati adscripti, praevio Superiorum consensu, etiam in sacris
ordinari valerent a quolibet Episcopo catholico, quin necesse
foret, ut inquisitio de idoneitate et de ceteris ipsorum re-
quisitis institueretur. Et huiusmodi privilegia tam a Gre-
gorio XIV, quam a Paulo V confirmata fuisse; at non raro
contingere, ut clerici dictae Societatis cum vota tantum sim-
plicia emittant, facultatem a suis superioribus obtineant So-
cietatem ob peculiares causas derelinquendi, vel ut ab ipsis
superioribus ex iustis causis e Societate dimittantur, licet ad
presbyteratus ordinem promoti fuerint.
RHEDONEN. 633
Hisce praenotatis, sapientissimo Emorum Patrum iudicio

dirimendum propositum fuit sequens
Dubium
An et quomodo Sacerdos Qarnier Archiepiscopi Rhedo-

nen. iurisdictioni subiiciatur?
RESOLUTIO. S. Congregatio Episcoporum et Regularium,
re mature perpensa, die 27 Februarii 1891 proposito dubio
respondere censuit : Affirmative, uti Ordinario originis.
Ex QUIBUS COLLIGES. I. Ex Conc. Trid. Cap. 10, sess. 23
de Reform. Superioribus Ordinum Religiosorum, in quibus
vota solemnia emittuntur, facultatem competere tradendi lit-
teras dimissoriales propriis subditis regularibus, ut ad omnes
sacros Ordines promoveantur.
II. Cum hac tamen limitatione, ut scilicet dispositiones
decreti Clementis VIII anni 1596 et constitutionis Benedi-
cti XIV Impositis nobis diei 27 Februarii 1747 observentur,
ubi praescribitur, ut litterae dimissoriales Episcopo loci ex-
hibeantur, in quo domus religiosa existit.
III. Absente vero loci Episcopo, vel casu quo sacra or-
dinatio non habeatur, litteras dimissoriales cuilibet Episcopo
catholico exhiberi posse, dummodo in huiusmodi litteris de
allatis causis mentio fìat , et attestatione praeditae sint,
sive Vicarii vel Cancellarii, sive Secretarii Episcopi loci, in
quo domus religiosa existit.
IV. Huiusmodi privilegio praeter Ordines religiosos vo-
torum solemnium, gaudere quoque nonnulla Instituta, in qui-
bus vota simplicia sed perpetua emittuntur.
V. Cetera vero Instituta sub dispositionibus iuris com-
munis cadere, seu teneri ad ea quae in sua Constitutione
Speculatores Innocentius XII praescribit.
VI. Iuri conformem haud esse illorum Antistitum agendi
rationem, qui renuunt recipere in suas Dioeceses alumnos
alicuius Instituti votorum simplicium, qui ad easdem Dioe-
ceses ante professionem pertinebant, quique deinde ab Insti-
634 RHEDONEN.
tuto seu Congregatione dimissi sunt vel ab iisdem votis dis-

pensationem obtinuerunt, ea tantum de causa, quod in ali-
quo Instituto professionem emiserint, licet antea eorum iu-
risdictioni subiicerentur.
VII. In concedendis indultis saecularizationis Professis
votorum solemnium, ordinarie loquendo, a S. C. requiri ac-
ceptationem Episcopi benevoli receptoris, quia ob statum per-
manentem quem amplexi sunt, in perpetuum a iurisdictione
Episcopi omnino subtrahuntur : quod locum non habet quoad
Professos votorum simplicium, qui dimitti et dispensari solent.
VIII. Concurrentibus tamen gravibus causis, Episcopos
cogi posse ad recipiendos in suas Dioeceses saeculari zatos,
qui ante solemnem professionem eorum iurisdictioni subiicie-
bantur.
IX. Societatem Iesu sive decreto Clementis VIII, sive
Constitutione Benedicti XIV haud obligari ; sed Constitutioni
Gregorii XIII diei 22 Septembris 1582 obnoxiam esse, qua
superioribus indultum fuit ut ipsius clerici etiam in sacris a
quocumque Episcopo catholico ordinari valeant, quin de ipso-
rum idoneitate aliisque requisitis inquisitio instituatur : et
huiusmodi privilegia tam a Gregorio XIV quam a Paulo V
confirmata fuisse.
De habitu religioso et conditione Institutorum eumdem non p r a e s c r i b e n d u m .
Ecclesia catholica hoc omnino habet, ut cum ad christianam

fovendam pietatem, tum ad vitia extirpanda suas vires omnes
iugiter intendat. Hinc nostra fere aetate, nedum verae Congre-
gationes religiosae in magnum christianae civilisque reipublicae
bonum excrevere, verum etiam aliae atque aliae fidelium piae
sunt formatae societates, quae et consilia evangelica sequerentur
et charitatis officia maiori libertate obirent, a quibus per tempo-
rum nequitiam exercendis religiosae familiae aut pene aut omnino
prohibentur. Cum autem piae istae fidelium societates, non secus
ac verae religiosae Congregationes, a S. Sede laudatae fuerint,
earumque statuta approbata, ac novae insuper societates huius-
EX S. G. E P . ET REG. 635-
modi approbari postularent, de e a r u m d e m societatum n a t u r a
d e q u e S . S e d i s m e n t e i n illis a p p r o b a n d i s c o e p t u m e s t d i s p u t a r i .
Qua de causa in generali S. R. E. Cardinalium Congrega-
gatione EE. et RR. de m a n d a t o SSmi D. N. Leonis P P . XIII d u a
haec quaesita s u n t :
I. U t r u m expediat, ut S. Congregatio E p i s c o p o r u m et R e -
g u l a r i u m d e c r e t u m laudis a u t approbationis concedat Institutis
illis, q u a e p r a e t e r s o r o r e s i n c o m m u n i t a t e v i v e n t e s , h a b e n t o b -
s t r i c t a s votis s i m p l i c i b u s sive t e m p o r a n e i s sive p e r p e t u i s alias-
sorores, q u a e propriis in d o m i b u s vivunt, quin s i g n u m aliquod
p r a e s e ferant e x t e r n u m , p e r q u o d i n n o t e s c a t e a s m e m b r a e s s e
a l i c u i u s r e g u l a r i s Instituti?
II. U t r u m e x p e d i a t , u t e a d e m S . C o n g r e g a t i o c o n c e d a t d e -
c r e t u m l a u d i s a u t a p p r o b a t i o n i s Institutis illis, q u o r u m m e m b r a , ,
e t i a m s i i n c o m m u n i t a t e v i v a n t , n u l l u m t a m e n e i u s d e m Instituti
s i g n u m p r a e s e f e r u n t , q u i n i m o s t u d e n t o c c u l t a r e t a m Institu-
t u m q u a m eius n a t u r a m ?
P o r r o in plenaria Congregatione habita in Palatio Apostolico
V a t i c a n o die 2 1 m e n s i s Iunii a n n o 1889 E m i n e n t i s s i m i P a t r e s
decreverunt :
S a c r a C o n g r e g a t i o , q u a n d o l a u d a t vel a p p r o b a t h u i u s m o d i
Instituta, e t i a m s u b e x p r e s s o C o n g r e g a t i o n u m n o m i n e , e a inten-
dit l a u d a r e a u t a p p r o b a r e n o n q u i d e m uti R e l i g i o n e s f o r m a l e s
v o t o r u m s o l e m n i u m , n e q u e e t i a m u t f o r m a l e s s e u v e r a s religio-
s a s C o n g r e g a t i o n e s v o t o r u m s i m p l i c i u m , s e d t a n t u m uti p i a s
sodalitates, i n q u i b u s , p r a e t e r alia q u a e i u x t a h o d i e r n a m Eccle-
s i a e d i s c i p l i n a m d e s i d e r a n t u r , n e c religiosa p r o f e s s i o p r o p r i e
dicta emittitur, s e d vota, s i q u a e f i a n t , p r i v a t a c e n s e n t u r , n o n p u -
blica n o m i n e E c c l e s i a e a legitimo s u p e r i o r e a c c e p t a . H a e c i n s u p e r
sodalitia l a u d a t vel a p p r o b a t S . C o n g r e g a t i o s u b essentiali c o n -
ditione q u o d p l e n e p e r f e c t e q u e r e s p e c t i v i s O r d i n a r i i s i n n o t e s c a n t ,
a c e o r u m o m n i n o s u b s i n t iurisdictioni. D e n i q u e h a r u m sodalita-
t u m m e m b r a , q u a m v i s n u l l u m r e g u l a r e m h a b i t u m d e f e r a n t , at-
t a m e n s a t a g a n t u t in s e ipsis non sit... indumenti vestimentorum
cultus (I P e t . III, 3), n e c aliquid q u o d c u i u s q u a m offendat ad-
s p e c t u m , s e d q u o d d e c e t r e l i g i o s a s p e r s o n a s , promittentes pie-
tatem per opera bona (I T i m o t h . II, 1 0 ) ; c a v e a n t q u e n e q u o d
p e r spiritus prudentiam occulitur, per p r u d e n t i a m carnis in
culpabilem simulationem degeneret.
Hoc autem decretum Sanctitas Sua r a t u m habuit ac con-
636 EX S. G. E P . ET REG.
firmavit, et in h u i u s generis Institutorum statutis inseri praece-

pit, i n A u d i e n t i a h a b i t a a m e C a r d i n a l i P r a e f e c t o p r a e l a u d a t a e
S. Congregationis E p i s c o p o r u m et R e g u l a r i u m die 11 A u g u -
sti 1889.
I. C A R D . V E R G A PRAEFECTUS.
F R . ALOYSIUS EPISCOPUS CALLINICEN, Secretarius.
EX S. CONGREGATIONE RITUUM
COMPOSTELLANA
Dubia quoad O l e a sancta et sanctissimam Eucharistiam asservandam.
Rmus Dnus Iosephus Maria Martin de Herrera et de la

Iglesia, A r c h i e p i s c o p u s C o m p o s t e l l a n u s a S a c r a R i t u u m C o n g r e -
gatione e o r u m q u a e sequuntur, o p p o r t u n a m declarationem ex-
petivit, n i m i r u m . — I. Q u u m in p a s t o r a l i v i s i t a t i o n e O r a t o r i p s e
d e p r e h e n d e r i t i n m u l t i s f i l i a l i b u s Ecclesiis, s e u O r a t o r i i s , a l i c u i u s
Paroeciae S S m a m Eucharistiam asservari, ubi Missa celebratur
t a n t u m m o d o vel D o m i n i c i s vel q u a n d o s a c r u m V i a t i c u m a d ae-
grotos ferendum 'desumitur; reliquum vero temporis spatium
n e m o illuc a c c e d i t , praeter sacristam ad alendam l a m p a d e m ,
ianuis clausis ceteroquin manentibus : hinc quaeritur. — An
S S m u m E u c h a r i s t i a e S a c r a m e n t u m i n i i s d e m Ecclesiis ita s e r -
v a n d u m permitti possit? —r 2. In e a d e m Archidioecesi m o s ob-
tinet fere a p u d o m n e s p a r o e c i a s , u t S a c r a Olea i n d o m o i p s i u s
P a r o c h i , q u a e r u r e a b E c c l e s i a s e i u n c t a est a c distat, s e r v e n t u r :
q u o i n p r o m p t u h a b e a n t u r p r o infirmis. P o t e s t n e t o l e r a r i h a e c
praxis praesertim in civitatibus, ubi Parochi d o m u s Ecclesiae
contigua est? — Et S a c r a e a d e m Congregatio, exquisito voto
a l t e r i u s e x a p o s t o l i c a r u m C a e r e m o n i a r u m m a g i s t r i s , ita r e s c r i -
b e r e r a t a est, videlicet. — A d I. Negative, nisi per aliquot diei
EX S. C. RITUUM 637
horas aditus pateat Fidelibus SSmam Eucharistiam visitare cu-

pientibus : Ad II. Detur Decretum in una Toletana diei 31 Au-
gusti 1872 ad V.
A t q u e ita d e c l a r a v i t e t r e s c r i p s i t d i e 1 5 N o v e m b r i s 1890.
f Caj. C a r d . ALOYSI MASELLA S. C o n g . Praef.
Decretum praedictum in u n a Toletana.

D u b i u m V . P o s s u n t P a r o c h i r e t i n e r e S a n c t u m O l e u m Infir-
m o r u m in domo sua, eo quod extra Ecclesiam Parochialem
habitent, n o n obstantibus S a c r a e R i t u u m Congregationis decretis ?
Ad V. Negative et s e r ve t ur Decretum die 1 6 D e c e m b r i s
1826, in G a n d a v e n s i ad III.
D e c r e t u m diei 16 D e c e m b r i s 1826 in G a n d a v e n s i .
III. F a c t i s p e c i e s : « S a c e r d o t e s c u r a m a n i m a r u m e x e r c e n t e s
p r o sua commoditate a p u d se in domibus suis retinent sanctum
Oleum infirmorum.
An attenta consuetudine, hanc praxim licite r e t i n e r e va-
leant ?
Ad d u b i u m u n i c u j n Q u a e s i t i III. « N e g a t i v e , et s e r v e t u r Ri-
tuale r o m a n u m , excepto t a m e n c a s u m a g n a e distantiae a b Ec-
clesia; q u o in c a s u omnino s e r v e t u r etiam d o m i R u b r i c a q u o a d
h o n e s t a m , et decentem t u t a m q u e custodiam. »
EX S. CONGR. INDULGENTIARUM
TCTAVIENSIS
De modo adhibendae f o r m u l a e in impositione scapularium.
Rector Decanus Eccesiae B. M. V. a Berchorio, Dioecesis

P i c t a v i e n s i s , h u i c S . Congni I n d u l g e n t i a r u m h a e c q u a e s e q u u n -
tur exponit:
•638 EX S. C. INDULGENTIARUM
Aliquando impositio S c a p u l a r i u m ab Ecclesia a p p r o b a t o r u m ,

ita p r o f r e q u e n t i a p o p u l i p r o t r a h i t u r , ut fiat c u m assistentium
t a e d i o e t S a c e r d o t i s defatigatione, p r a e s e r t i m p o s t p r i m a m p u e -
r o r u m C o m m u n i o n e m vel exercitia Missionum, quia t u n c per-
multi accedunt ad hos sacros habitus suscipiendos ; q u a e prae-
c a v e r e n t u r i n c o m m o d a s i S a c e r d o t i liceret u n a t a n t u m vice d i c e r e
f o r m u l a m n u m e r o p l u r a l i , i m p o n e n d o s u c c e s s i v e , s e d n u l l a in-
terposita mora, scapulare fidelibus praesentibus; quod quidem
l i c i t u m v i d e t u r c u m adsit u n i o m o r a l i s inter f o r m u l a e p r o l a t i o -
n e m et impositionem scapularium e t sic efficeretur unicus et
completus actus.
Unde supradictus Rector sequens dubium dirimendum
proponit :
U t r u m liceat S a c e r d o t i , i n i m p o s i t i o n e S c a p u l a r i u m , a b E c -
clesia a p p r o b a t o r u m , o m n i b u s rite p e r a c t i s , dicere s e m e l n u m e r o
plurali formulam : Accipite fratres, vel sorores etc., imponendo
successive et sine interruptione scapulare ojnnibus p r a e s e n t i b u s ;
vel p o t i u s f o r m u l a n u m e r o s i n g u l a r i p r o singulis sit r e p e t e n d a ?
S a c r a Congregatio Indulgentiis Sacrisque Reliquiis p r a e p o -
sita e x h i b i t o d u b i o r e s p o n d i t : j
Affirmative q u o a d p r i m a m p a r t e m ; negative q u o a d s e c u n -
d a m uti d e c r e t u m est i n u n a V a l e n t i n e n s ) die 5 F e b r u a r i i 1841
a d d u b i u m IV.
D a t u m e x S e c r e t a r i a e i u s d e m S . C o n g r e g a t i o n i s die 1 8 A p r i -
lis 1891. I
I O S . CARD. D ' A N N I B A L E PRAEFECTUS
L. * S.
ALEXANDER ARCHIEPISCOPUS! NICOPOLIT. Secretarias.
639
DECRETUM
S a b b a t o Die 25 Aprilis 1891.
Sacra Congregatio Eminentissimorum ac Rever endissimo-

MO DOMINO NOSTRO LEONE XIII Sanctaque Sede Aposto-
lica Indici librorum pravae doctrinae, eorumdemque proscri-
ptioni, expurgationi ac permissioni in universa christiana Repu-
blica praepositorum et delegatorum, habita in Palatio Apostolico
Vaticano die 24 Aprilis 1891, mandavit et jnandat, proscripsit
proscribitque, vel cdias damnata cdque proscripta in Indicem
librorum prohibitorum referri mandavit et mandat quae sequun-
tur Opera:
E x p l i ç a c ô e s ao P u b l i c o a p r o p o s i t o do i n c i d e n t e o c c o r r i d o
e n t r e o E x c e l l e n t i s s i m o e R e v e r e n d i s s i m o S e n h o r Bispo C o n d e
e a F a c u l d a d e de T h e o l o g i a da U n i v e r s i d a d e de C o i m b r a , p e l o
Dr. M a n u e l De A z e v e d o A r a u j o e G a m a . — C o i m b r a 1886 (28
Febbraio;. — Decr. S. Off: Feria IV, 2 Iulii 1890.
A F a c u l d a d e de T h e o l o g i a e as d o c t r i n a s q u e elia e n s i n a ,
pelo P a d r e José Maria R a g r i g u e s quintannista de Theologia. —
Coimbra 1886. — Eod. Decr.
A n a l y s e critica do libello a c c u s a t o r i o q u e o E x c e l l e n t i s s i m o
e Reverendissimo S r . B i s p o C o n d e redigili c o n t r a a F a c u l t a d e
d e T h e o l o g i a d a U n i v e r s i d a d e d e C o i m b r a , p a r M a n u e l d e Aze-
v e d o A r a u j o e G a m a . * — C o i m b r a 1888. — Eod. Decr.
A S a g r a d a C o n g r e g a ç â o do Concilio e os d i r e i t o s do S e n h o r
Bisbo C o n d e s o b r e a U n i v e r s i d a d e d e C o i m b r a . N o v a e d i ç â o d e
um documento recente, precedida de algumas consideraçoes
pelo Dr. José Maria Rodríguez Lente substituto de Faculdade

de Theologia da Universidade de Coimbra, 1889 ( O t t o b r e ) —
Eod. Decr.
Auctores laudabiliter se subiecerunt.
G i u s e p p e Toscanelli, Deputato al P a r l a m e n t o . — Religione

e P a t r i a o s t e g g i a t e d a l P a p a ; l'Italia si d e v e d i f e n d e r e . — Fi-
r e n z e , F r a t e l l i B o c c a editori, T o r i n o - R o m a ; 1890. — Decretum
13 Aug. 1890.

Opera damnata atque proscripta, quocumque loco et quocumque
idiomate, aut in posterum edere, aut edita legere vel retinere
audeat, sed locorum Ordinariis, aut haereticae pravitatis In-
quisitoribus ea tradere teneatur sub poenis in Indice librorum
vetitorum indictis.
SANCTITAS SUA Decretum probavit, et promulgari praece-
Datum Romae die 25 Aprilis 1891.
CAMILLUS Card. MAZZELLA Praef.
F r . HYACINTHUS FRATI O r d . P r a e d .
L o c o »$f Sigilli
Die 2ö Aprilis 1891 ego infrascriptus Mag. Cursorum te-
stor supradictum Decretum affixam et publicatum fuisse in
Urbe.
Vincentius Benaglia Mag. Curs.
641
L I T T E R A E E N C Y C L I C A E Sanctissimi D . N . Leonis P a p a e X I I I d e condi-

tione opificum.
R e r u m n o v a r u m s e m e l excitata cupidine, q u a e diu q u i d e m

c o m m o v e t civitates, illud e r a t c o n s e c u t u r u m u t c o m m u t a t i o n u m
s t u d i a a r a t i o n i b u s politicis i n o e c o n o m i c a r u m c o g n a t u m g e n u s
aliquando defluerent. — R e v e r a n o v a industriae i n c r e m e n t a no-
visque euntes itineribus artes : mutatae d o m i n o r u m et mercena-
r i o r u m r a t i o n e s m u t u a e : d i v i t i a r u m i n e x i g u o n u m e r o affluen-
tia, i n m u l t i t u d i n e i n o p i a : o p i f i c u m c u m d e s e confidentia m a i o r ,
t u m inter se necessitudo coniunctior, praeterea versi in deteriora
m o r e s , effecere, u t c e r t a m e n e r u m p e r e t . I n q u o q u a n t a r e r u m
m o m e n t a vertantur, ex hoc apparet, quod animos habet acri
e x p e c t a t i o n e s u s p e n s o s : i d e m q u e i n g e n i a e x e r c e t d o c t o r u m , con-
cilia p r u d e n t u m , c o n c i o n e s p o p u l i , l e g u m l a t o r u m i u d i c i u m , con-
silia p r i n c i p u m , u t i a m c a u s s a n u l l a r e p e r i a t u r t a n t a , q u a e te-
neat h o m i n u m studia vehementius. — Itaque, proposita Nobis
Ecclesiae c a u s s a et salute c o m m u n i , q u o d alias c o n s u e v i m u s ,
V e n e r a b i l e s F r a t r e s , d a t i s a d v o s Litteris d e i m p e r i o politico,
d e l i b e r t a t e h u m a n a , d e c i v i t a t u m c o n s t i t u t i o n e c h r i s t i a n a , aliis-
q u e n o n dissimili g e n e r e , q u a e a d r e f u t a n d a s o p i n i o n u m falla-
d a s o p p o r t u n a v i d e b a n t u r , i d e m n u n c f a c i e n d u m de conditione
opificum i i s d e m d e c a u s s i s d u x i m u s . — G e n u s h o c a r g u m e n t i
n o n s e m e l i a m p e r o c c a s i o n e m a t t i g i m u s : i n h i s t a m e n litteris
t o t a m d a t a o p e r a t r a c t a r e q u a e s t i o n e m a p o s t o l i c i m u n e r i s con-
scientia m o n e t , u t p r i n c i p i a e m i n e a n t , q u o r u m o p e , u t i v e r i t a s
a t q u e aequitas postulant, dimicatio dirimatur. C a u s s a est ad ex-
p e d i e n d u m difficilis, n e c v a c u a p e r i c u l o . A r d u u m s i q u i d e m m e -
tiri i u r a e t officia, q u i b u s l o c u p l e t e s e t p r o l e t a r i o s , e o s q u i r e m ,
et eos qui o p e r a m conferant, inter se oportet contineri. Pericu-
losa v e r o contentio, q u i p p e q u a e ab h o m i n i b u s turbulentis et
callidis a d p e r v e r t e n d u m i u d i c i u m v e r i c o n c i t a n d a m q u e sedi-
tiose m u l t i t u d i n e m p a s s i m d e t o r q u e t u r . U t c u m q u e sit, p l a n e vi-
d e m u s , q u o d c o n s e n t i u n t u n i v e r s i , i n t i m a e s o r t i s h o m i n i b u s ce-
leriter e s s e a t q u e o p p o r t u n e c o n s u l e n d u m , c u m p a r s m a x i m a
i n m i s e r a c a l a m i t o s a q u e f o r t u n a i n d i g n e v e r s e n t u r . N a m vete-
r i b u s a r t i f i c u m collegiis s u p e r i o r e s a e c u l o deletis, n u l l o q u e i n
Acta, Tom. XXIII. fase. COL XXV. 41

642 LITTERAE
e o r u m l o c u m suffecto p r a e s i d i o , c u m i p s a i n s t i t u t a l e g e s q u e p u -
b l i c a e a v i t a m r e l i g i o n e m e x u i s s e n t , s e n s i m f a c t u m e s t u t opi-
f i c e s i n h u m a n i t a t i d o m i n o r u m effrenataeque c o m p e t i t o r u m cu-
pidità t i s o l i t a r i o s a t q u e i n d e f e n s o s t e m p u s t r a d i d e r i t . — M a l u m
a u x i t u s u r a v o r a x , q u a e n o n s e m e l E c c l e s i a e iudicio d a m n a t a ,
t a m e n ab h o m i n i b u s avidis et quaestuosis per aliam speciem
exercetur e a d e m : h u c accedunt et conductio o p e r u m et r e r u m
o m n i u m c o m m e r c i a fere i n p a u c o r u m r e d a c t a p o t e s t a t e m , ita
u t o p u l e n t i a c p r a e d i v i t e s p e r p a u c i p r o p e s e r v i l e i u g u m infinitae
p r o l e t a r i o r u m multitudini imposuerunt.
A d h u i u s s a n a t i o n e m m a l i Soeialistae q u i d e m , sollicitato
e g e n t i u m i n l o c u p l e t e s invidia, e v e r t e r e p r i v a t a s b o n o r u m p o s -
s e s s i o n e s c o n t e n d u n t o p o r t e r e , e a r u m q u e loco c o m m u n i a u n i -
v e r s i s s i n g u l o r u m b o n a f a c e r e , p r o c u r a n t i b u s viris q u i a u t m u -
nicipio p r a e s i n t , a u t t o t a m r e m p u b l i c a m g e r a n t . E i u s m o d i tra-
latione b o n o r u m a p r i v a t i s a d c o m m u n e , m e d e r i s e p o s s e p r a e -
senti m a l o arbitrantur, r e s et c o m m o d a inter cives aequabiliter
p a r t i e n d o . S e d est a d e o e o r u m r a t i o a d c o n t e n t i o n e m d i r i m e n -
d a m i n e p t a , u t i p s u m opificum g e n u s afficiat i n c o m m o d o : e a -
d e m q u e p r a e t e r e a e s t v a l d e i n i u s t a , q u i a v i m p o s s e s s o r i b u s le-
g i t i m i s affert, p e r v e r t i t officia r e i p u b l i c a e , p e n i t u s q u e m i s c e t
civitates.
S a n e q u o d facile est p e r v i d e r e , i p s i u s o p e r a e , q u a m susci-
piunt qui in arte aliqua quaestuosa versantur, haec per se caussa
est, a t q u e h i c f i n i s q u o p r o x i m e s p e c t a t artifex, r e m sibi q u a e -
r e r e p r i v a t o q u e i u r e p o s s i d e r e uti s u a m a c p r o p r i a m . I s e n i m
s i v i r e s , s i i n d u s t r i a m s u a m alteri c o m m o d a t , h a n c o b c a u s s a m
c o m m o d a t ut res adipiscatur ad victum cultumque necessarias:
i d e o q u e e x o p e r a d a t a i u s v e r u m p e r f e c t u m q u e sibi q u a e r i t n o n
m o d o e x i g e n d a e m e r c e d i s , s e d e t c o l l o c a n d a e u t i velit. E r g o s i
tenuitate s u m p t u u m q u i c q u a m ipse comparsit, fructumque par-
s i m o n i a e s u a e , q u o t u t i o r e s s e c u s t o d i a possit, i n p r a e d i o col-
locavit, p r o f e c t o p r a e d i u m i s t i u s m o d i nihil est aliud, q u a m m e r -
c e s i p s a a l i a m i n d u t a s p e c i e m : p r o p t e r e a q u e c o e m p t u s sic opi-
fìci fundus t a m est in eius potestate futurus, q u a m p a r t a labore
m e r c e s . S e d i n h o c p l a n e , u t facile intelligitur, r e r u m d o m i -
n i u m vel m o v e n t i u m vel s o l i d a r u m consistit. I n e o igitur q u o d
b o n a p r i v a t o r u m t r a n s f e r r e Soeialistae a d c o m m u n e n i t u n t u r ,
o m n i u m n i e r c e n a r i o r u m faciunt c o n d i t i o n e m d e t e r i o r e m , q u i p p e
LITTERAE 643
quos, collocandae m e r c e d i s libertate sublata, h o c ipso a u g e n d a e

r e i familiaris u t i l i t a t u m q u e sibi c o m p a r a n d a r u m s p e e t facultate
despoliant.
V e r u m , q u o d m a i u s est, r e m e d i u m p r o p o n u n t c u m iustitia
a p e r t e p u g n a n s , quia p o s s i d e r e r e s privatim ut s u a s , ius est
h o m i n i a n a t u r a d a t u m . — R e v e r a h a c e t i a m i n r e m a x i m e in-
ter h o m i n e m et g e n u s interest a n i m a n t i u m c e t e r a r u m . N o n enim
se ipsae r e g u n t belluae, sed r e g u n t u r g u b e r n a n t u r q u e duplici
n a t u r a e i n s t i n c t u : q u i t u m c u s t o d i u n t e x p e r r e c t a m i n eis facul-
tatem agendi, viresque opportune evolvunt, t u m etiam singulos
e a r u m m o t u s exsuscitant iidem et determinant. Altero instinctu
ad se v i t a m q u e t u e n d a m , altero ad c o n s e r v a t i o n e m generis du-
c u n t u r sui. U t r u m q u e v e r o c o m m o d e a s s e q u u n t u r e a r u m r e -
r u m usu quae adsunt, quaeque praesentes sunt : nec sane pro-
g r e d i l o n g i u s p o s s e n t , q u i a s o l o s e n s u m o v e n t u r r e b u s q u e sin-
g u l a r i b u s s e n s u p e r c e p t i s . — L o n g e alia h o m i n i s n a t u r a . I n e s t
i n e o tota s i m u l a c perfecta v i s n a t u r a e a n i m a n t i s , i d e o q u e tri-
b u t u m e x h a c p a r t e h o m i n i est, c e r t e n o n m i n u s q u a m g e n e r i
animantium omni, ut r e r u m c o r p o r e a r u m fruatur bonis. Sed
natura animans quantumvis cumulate possessa, tantum abest
u t n a t u r a m c i r c u m s c r i b a t h u m a n a m , u t m u l t o sit h u m a n a n a -
t u r a inferior, e t a d p a r e n d u m h u i c o b e d i e n d u m q u e n a t a . Q u o d
e m i n e t a t q u e excellit i n n o b i s , q u o d h o m i n i t r i b u i t u t h o m o sit,
e t a b e l l u i s differat g e n e r e toto, m e n s s e u ratio est. E t o b h a n c
c a u s s a m q u o d s o l u m h o c a n i m a l est rationis particeps, b o n a
homini tribuere n e c e s s e est n o n u t e n d a solum, q u o d est om-
n i u m a n i m a n t i u m c o m m u n e , s e d stabili p e r p e t u o q u e i u r e p o s -
sidenda, n e q u e ea d u m t a x a t q u a e u s u consummatur, sed etiam
quae, nobis utentibus, permanent.
Quod m a g i s etiam apparet, si h o m i n u m in se n a t u r a altius
spectetur. — H o m o enim c u m innumerabilia ratione compre-
hendat, r e b u s q u e praesentibus adiungat, atque annectat futuras,
c u m q u e a c t i o n u m s u a r u m sit i p s e d o m i n u s , p r o p t e r e a s u b l e g e
a e t e r n a , s u b p o t e s t a t e o m n i a p r o v i d e n t i s s i m e g u b e r n a n t i s Dei,
s e i p s e g u b e r n a t p r o v i d e n t i a consilii s u i : q u a m o b r e m i n e i u s
e s t p o t e s t a t e r e s e l i g e r e q u a s a d c o n s u l e n d u m sibi n o n m o d o
in p r a e s e n s , sed etiam in r e l i q u u m t e m p u s , m a x i m e iudicet
i d o n e a s . E x q u o c o n s e q u i t u r , u t i n h o m i n e e s s e n o n m o d o ter-
r e n o r u m fructuum, sed ipsius terrae d o m i n a t u m oporteat, quia
- e t e r r a e fetu sibi r e s s u p p e d i t a r i videt a d f u t u r u m t e m p u s n e
644 LITTERAE
cessarias. Habent cuiusque hominis necessitates velut p e r p e t u o s

r e d d i t u s , ita u t h o d i e e x p l e t a e , i n c r a s t i n u m n o v a i m p e r e n t . I g i t u r
r e m q u a m d a m debet homini natura dedisse stabilem perpetuo-
q u e m a n s u r a m , u n d e perennitas subsidii expectari posset. Atqui
i s t i u s m o d i p e r e n n i t a t e m n u l l a r e s p r a e s t a r e , nisi c u m u b e r t a t i -
b u s suis terra, potest.
N e q u e est, c u r p r o v i d e n t i a i n t r o d u c a t u r r e i p u b l i c a e : est e n i m
h o m o , q u a m r e s p u b l i c a , s e n i o r : q u o c i r c a i u s ille s u u m a d v i -
t a m c o r p u s q u e t u e n d u m h a b e r e n a t u r a a n t e d e b u i t q u a m ci-
vitas ulla coisset — Quod v e r o t e r r a m D e u s universo generi h o -
m i n u m u t e n d a m , f r u e n d a m dederit, id q u i d e m n o n potest ullo
pacto privatis possessionibus obesse. Deus e n i m generi h o m i -
n u m d o n a v i s s e t e r r a m i n c o m m u n e dicitur, n o n q u o d e i u s p r o -
m i s c u u m a p u d o m n e s d o m i n a t u m voluerit, s e d q u i a p a r t e m
n u l l a m c u i q u e a s s i g n a v i t p o s s i d e n d a m , i n d u s t r i a e h o m i n u m in-
s t i t u t i s q u e p o p u l o r u m p e r m i s s a p r i v a t a r u m p o s s e s s i o n u m de-
s c r i p t i o n e . — C e t e r u m u t c u m q u e i n t e r p r i v a t o s d i s t r i b u t a , in-
s e r v i r e c o m m u n i o m n i u m utilitati t e r r a n o n c e s s a t , q u o n i a m
n e m o e s t m o r t a l i u m , q u i n a l a t u r e o , q u o d a g r i efferunt. Qui r e
c a r e n t , s u p p l e n t o p e r a : ita u t v e r e a f f i r m a r i possit, u n i v e r s a m
c o m p a r a n d i victus cultusque rationem in labore consistere, q u e m
q u i s v e l i n f u n d o i n s u m a t s u o , vel i n a r t e a l i q u a o p e r o s a , c u i u s
m e r c e s t a n d e m n o n a l i u n d e , q u a m a multiplici t e r r a e fetu d u -
citur, c u m e o q u e p e r m u t a t u r .
Q u a e x r e r u r s u s efficitur, p r i v a t a s p o s s e s s i o n e s p l a n e e s s e
s e c u n d u m n a t u r a m . R e s e n i m e a s , q u a e a d c o n s e r v a n d a m vi-
tam m a x i m e q u e ad perficiendam requiruntur, terra quidem c u m
m a g n a l a r g i t a t e fundi, s e d f u n d e r e e x s e s i n e h o m i n u m c u l t u
et curatione n o n posset. I a m v e r o c u m in p a r a n d i s n a t u r a e bo-
nis industriam m e n t i s v i r e s q u e corporis h o m o i n s u m a t , h o c
ipso applicat a d sese e a m n a t u r a e c o r p o r e a e p a r t e m , q u a m ipse
percoluit, i n q u a v e l u t f o r m a m q u a m d a m p e r s o n a e s u a e im-
p r e s s a m i reliquit ; u t o m n i n o r e c t u m e s s e o p o r t e a t , e a m p a r t e m
a b e o p o s s i d e r i uti s u a m , n e c ullo m o d o i u s i p s i u s v i o l a r e c u i -
q u a m licere.
H o r u m t a m p e r s p i c u a v i s est a r g u m e n t o r u m , u t m i r a b i l e
videatur, dissentire q u o s d a m e x o l e t a r u m o p i n i o n u m restituto-
r e s : q u i u s u m q u i d e m soli, v a r i o s q u e p r a e d i o r u m f r u c t u s h o -
m i n i p r i v a t o c o n c e d u n t : a t p o s s i d e r i a b e o u t d o m i n o vel s o -
l u m , i n q u o aedificavit, v e l p r a e d i u m q u o d excoluit, p l a n e i u s
LITTERAE 645
e s s e n e g a n t . Q u o d c u m n e g a n t , f r a u d a t u m iri p a r t i s s u o l a b o r e
r e b u s h o m i n e m , n o n vident. Ager quippe culturis m a n u a t q u e
a r t e s u b a c t u s h a b i t u m l o n g e m u t a t : e s i l v e s t r i frugifer, e x in-
f e c u n d o f e r a x efficitur. Q u i b u s a u t e m r e b u s e s t m e l i o r factus,
illae sic solo i n h a e r e n t m i s c e n t u r q u e p e n i t u s , u t m a x i m a m p a r -
t e m n u l l o p a c t o sint s e p a r a b i l e s a solo. A t q u i i d q u e m q u a m
p o t i r i i l l o q u e perfrui, i n q u o a l i u s d e s u d a v i t , u t r u m n e iustitia
p a t i a t u r ? Q u o m o d o effectae r e s c a u s s a m s e q u u n t u r a q u a ef-
f e c t a e s u n t , sic o p e r a e f r u c t u m a d e o s i p s o s q u i o p e r a m d e d e -
rint, r e c t u m est p e r t i n e r e . M e r i t o igitur u n i v e r s i t a s g e n e r i s h u -
m a n i , d i s s e n t i e n t i b u s p a u c o r u m o p i n i o n i b u s nihil a d m o d u m
m o t a , s t u d i o s e q u e n a t u r a m i n t u e n s , i n i p s i u s l e g e n a t u r a e fun-
d a m e n t u m reperit partitionis b o n o r u m , possessionesque priva-
t a s , u t q u a e c u m h o m i n u m n a t u r a p a c a t o q u e e t t r a n q u i l l o con-
victu m a x i m e c o n g r u a n t , o m n i u m s a e c u l o r u m u s u c o n s e c r a v i t .
— L e g e s a u t e m civiles, q u a e , c u m i u s t a e s u n t , v i r t u t e m s u a m
a b i p s a n a t u r a l i l e g e d u c u n t , i d i u s , d e q u o l o q u i m u r , confir-
m a n t ac vi etiam adhibenda tuentur. — Idem divinarum legum
s a n x i t auctoritas, q u a e vel appetere alienum gravissime vetant.
Non concupisces uxorem proximi tui: non domum, non agrum,
non ancillam, non bovem, non asinum, et universa quae illius
sunt (1).
Iura v e r o istiusmodi, q u a e in h o m i n i b u s insunt singulis,
m u l t o v a l i d i o r a i n t e l l i g u n t u r e s s e s i c u m officiis h o m i n u m i n
convictu domestico apta et c o n n e x a spectentur. — In deligendo
g e n e r e vitae n o n est d u b i u m , q u i n i n p o t e s t a t e sit a r b i t r i o q u e
s i n g u l o r u m a l t e r u t r u m m a l l e , a u t I e s u Christi s e c t a r i d e virgi-
nitate consilium, aut maritali se vinclo obligare. Ius coniugii
naturale ac primigenum homini adimere, caussamve nuptiarum
p r a e c i p u a m , Dei a u c t o r i t a t e initio c o n s t i t u t a m , q u o q u o m o d o
€ i r c u i n s c r i b e r e l e x h o m i n u m n u l l a p o t e s t . Crescite et mutipli-
•camini (2). E n igitur familia, s e u s o c i e t a s d o m e s t i c a , p e r p a r v a
illa q u i d e m , s e d v e r a s o c i e t a s , e a d e m q u e o m n i civitate a n t i q u i o r ;
c u i p r o p t e r e a s u a q u a e d a m i u r a officiaque e s s e n e c e s s e est,
q u a e m i n i m e p e n d e a n t a republica. Quod igitur d e m o n s t r a v i -
m u s , ius dominii personis singularibus n a t u r a tributum, id trans-
ferri i n h o m i n e m , q u a c a p u t est f a m i l i a e , o p o r t e t : i m m o t a n t o
<1) Dent. v. 21.

<2) Gen. 1. 28.
646 LITTERAE
i u s e s t illud v a l i d i u s , q u a n t o p e r s o n a h u m a n a i n c o n v i c t u d o -
m e s t i c o p l u r a c o m p l e c t i t u r . S a n c t i s s i m a n a t u r a e l e x est, u t v i c t u
o m n i q u e cultu paterfamilias tueatur, q u o s ipse p r o c r e a n t : i d e m -
q u e illuc a n a t u r a i p s a d e d u c i t u r , u t velit liberis s u i s , q u i p p e
qui p a t e r n a m referunt et q u o d a m m o d o p r o d u c u n t p e r s o n a m ,
a n q u i r e r e e t p a r a r e , u n d e s e h o n e s t e p o s s i n t i n ancipiti v i t a e
c u r s u a m i s e r a f o r t u n a d e f e n d e r e , i d v e r o efficere n o n alia r a -
t i o n e p o t e s t , nisi f r u c t u o s a r u m p o s s e s s i o n e r e r u m , q u a s a d li-
b e r o s h e r e d i t a t e t r a n s m i t t a t . — Q u e m a d m o d u m civitas, e o d e m
m o d o familia, u t m e m o r a v i m u s , v e r i n o m i n i s s o c i e t a s est, q u a e
potestate propria, h o c est p a t e r n a , regitur. Q u a m o b r e m , servatis
utique finibus q u o s p r o x i m a eius caussa praescripserit, in d e -
l i g e n d i s a d h i b e n d i s q u e r e b u s i n c o l u m i t a t i a c i u s t a e libertati s u a e
n e c e s s a r i i s , familia q u i d e m p a r i a s a l t e m c u m s o c i e t a t e civili
i u r a obtinet. P a r i a s a l t e m d i x i m u s , q u i a c u m c o n v i c t u s d o m e -
s t i c u s e t c o g i t a t i o n e sit e t r e p r i o r , q u a m civilis c o n i u n c t i o ,
p r i o r a q u o q u e e s s e m a g i s q u e n a t u r a l i a i u r a e i u s officiaque c o n -
s e q u i t u r . Q u o d s i c i v e s , s i familiae, c o n v i c t u s h u m a n i s o c i e t a -
t i s q u e p a r t i c i p e s factae, p r o a d i u m e n t o o f f e n s i o n e m , p r o t u t e l a
d e m i n u t i o n e m i u r i s s u i i n r e p u b l i c a r e p e r i r e n t , fastidienda c i -
tius, q u a m o p t a n d a s o c i e t a s esset.
V e l l e igitur u t p e r v a d a t civile i m p e r i u m a r b i t r a t u s u o u s q u e
a d i n t i m a d o m o r u m , m a g n u s a c p e r n i c i o s u s est e r r o r . — C e r t e
s i q u a forte familia i n s u m m a r e r u m difficultate c o n s i l i i q u e
i n o p i a v e r s e t u r , u t i n d e s e i p s a e x p e d i r e n u l l o p a c t o possit,
r e c t u m est subveniri publice r e b u s e x t r e m i s ; s u n t e n i m fami-
liae s i n g u l a e p a r s q u a e d a m civitatis. A c p a r i m o d o s i c u b i i n t r a
d o m e s t i c o s p a r i e t e s g r a v i s extiterit p e r t u r b a t i o i u r i u m m u t u o -
r u m , s u u m cuique ius potestas publica vindicate : n e q u e enim
h o c est ad se r a p e r e iura civium, sed m u n i r e a t q u e firmare
i u s t a d e b i t a q u e t u t e l a . H i c t a m e n c o n s i s t a n t n e c e s s e est, q u i
praesint r e b u s publicis : h o s e x c e d e r e fines n a t u r a non patitur.
Patria potestas est eiusmodi, ut n e c extingui, n e q u e a b s o r b e r i
a r e p u b l i c a possit, q u i a i d e m e t c o m m u n e h a b e t c u m i p s a h o -
m i n u m vita p r i n c i p i u m . Filii sunt aliquid patris, et v e l u t p a -
t e r n a e amplificatio, q u a e d a m p e r s o n a e : p r o p r i e q u e l o q u i s i v o -
l u m u s , n o n ipsi p e r se, s e d p e r c o m m u n i t a t e m d o m e s t i c a m i n
q u a g e n e r a t i s u n t , civilem i n e u n t a c p a r t i c i p a n t s o c i e t a t e m . A t q u e
h a c i p s a d e c a u s s a , q u o d filii s u n t naturaliter aliquid patris...
antequam usum liberi arbitrii habeant, continentur sub pa-
LITTERAE 647
rentum cura (1). Q u o d igitur Soeialistae, p o s t h a b i t a p r o v i d e n t i a

p a r e n t u m , i n t r o d u c u n t p r o v i d e n t i a m r e i p u b l i c a e , faciunt contra
iustitiam naturalem, a c d o m o r u m c o m p a g i n e m d i s s o l v u n t .
A c p r a e t e r iniustitiam, n i m i s e t i a m a p p a r e t q u a l i s e s s e t o m -
n i u m o r d i n u m commutatio perturbatioque, q u a m d u r a et odiosa
servitus civium consecutura. Aditus ad invidentiam m u t u a m ,
ad obtrectationes et discordias patefleret: ademptis ingenio sin.
g u l o r u m s o l e r t i a e q u e s t i m u l i s , ipsi d i v i t i a r u m fontes n e c e s s a r i o
e x a r e s c e r e n t : e a q u e , q u a m f i n g u n t cogitatione, a e q u a b i l i t a s , a l i u d
r e v e r a n o n e s s e t nisi o m n i u m h o m i n u m a e q u e m i s e r a a t q u e
ignobilis, n u l l o d i s c r i m i n e , conditio. — E x q u i b u s o m n i b u s per-
spicitur, illud Socialismi p l a c i t u m d e p o s s e s s i o n i b u s in c o m m u n e
r e d i g e n d i s o m n i n o r e p u d i a r i o p o r t e r e , q u i a iis ipsis, q u i b u s e s t
opitulandum, nocet; naturalibus singulorum iuribus repugnat,
officia r e i p u b l i c a e t r a n q u i l l i t a t e m q u e c o m m u n e m p e r t u r b a t . Ma-
neat ergo, c u m plebi sublevatio quaeritur, hoc in primis haberi
fundamenti instar oportere, privatas possessiones inviolate ser-
v a n d a s . Q u o posito, r e m e d i u m , q u o d e x q u i r i t u r , u n d e p e t e n d u m
sit, e x p l i c a b i m u s .
Confidenter a d a r g u m e n t u m a g g r e d i m u r a c p l a n e i u r e No-
s t r o , p r o p t e r e a q u o d c a u s s a a g i t u r ea, c u i u s e x i t u s p r o b a b i l i s
q u i d e m n u l l u s , nisi a d v o c a t a r e l i g i o n e E c c l e s i a q u e , r e p e r i e t u r .
C u m v e r o e t religionis c u s t o d i a , e t e a r u m r e r u m , q u a e i n Ec-
c l e s i a e p o t e s t a t e s u n t , p e n e s N o s p o t i s s i m u m d i s p e n s a t i o sit,
n e g l e x i s s e officium t a c i t u r n i t a t e v i d e r e m u r . — P r o f e c t o a l i o r u m
quoque operam et contentionem tanta haec caussa desiderat:
p r i n c i p u m r e i p u b l i c a e intelligimus, d o m i n o r u m a c l o c u p l e t i u m ,
d e n i q u e i p s o r u m , p r o q u i b u s c o n t e n t i o est, p r o l e t a r i o r u m : illud
t a m e n s i n e d u b i t a t i o n e a f f i r m a m u s , i n a n i a c o n a t a h o m i n u m fu-
t u r a , Ecclesia p o s t h a b i t a . Videlicet E c c l e s i a est, q u a e p r o m i t e x
E v a n g e l i o d o c t r i n a s , q u a r u m v i r t u t e a u t p l a n e c o m p o n i certa-
m e n potest, a u t c e r t e f i e r i , d e t r a c t a -asperitate, m o l l i u s : e a d e m -
q u e est, q u a e n o n i n s t r u e r e m e n t e m t a n t u m m o d o , sed r e g e r e
v i t a m e t m o r e s s i n g u l o r u m p r a e c e p t i s s u i s c o n t e n d i t : q u a e sta-
t u m i p s u m p r o l e t a r i o r u m a d m e l i o r a p r o m o v e t p l u r i b u s utilis^
sime institutis: q u a e vult a t q u e expetit o m n i u m o r d i n u m con-
silia v i r e s q u e i n i d c o n s o c i a r i , u t opificum r a t i o n i b u s , q u a m
(1) S. Thom, I I - I I . Quaest. X a r t . X I I .

648 LITTERAE
c o m m o d i s s i m e potest, c o n s u l a t u r : a d e a m q u e r e m a d h i b e r i le-
ges ipsas auctoritatemque reipublicae, utique ratione ac modo,
putat oportere.
Illud i t a q u e s t a t u a t u r p r i m o loco, f e r e n d a m e s s e c o n d i t i o n e m
h u m a n a m : i m a s u m m i s p a r i a f i e r i i n civili s o c i e t a t e n o n p o s s e .
A g i t a n t i d q u i d e m Soeialistae : s e d o m n i s e s t c o n t r a r e r u m n a -
t u r a m v a n a contentio. Sunt enim in hominibus m a x i m a e p l u -
r i m a e q u e n a t u r a dissimilitudines : non o m n i u m paria ingenia
s u n t , n o n sollertia, n o n v a l e t u d o , n o n v i r e s : q u a r u m r e r u m n e -
cessarium discrimen sua sponte sequitur fortuna dispar. Idque
plane ad u s u s c u m privatorum tum communitatis accomodate;
i n d i g e t e n i m v a r i a a d r e s g e r e n d a s facultate d i v e r s i s q u e m u n e -
r i b u s vita c o m m u n i s : a d q u a e f u n g e n d a m u n e r a p o t i s s i m u m
i m p e l l u n t u r h o m i n e s differentia r e i c u i u s q u e familiaris. — E t
a d c o r p o r i s l a b o r e m q u o d attinet, i n i p s o statu innocentiae n o n
i n e r s o m n i n o e r a t h o m o f u t u r u s : a t v e r o q u o d a d a n i m i dele-
ctationem t u n c libere optavisset voluntas, i d e m postea in ex-
p i a t i o n e m c u l p a e s u b i r e n o n s i n e m o l e s t i a e s e n s u coegit n e c e s -
sitas. Maledicta terra in opere tuo : in laboribus comedes ex
ea cunctis diebus vitae tuae (1). — S i m i l i s q u e m o d o finis a c e r -
b i t a t u m r e l i q u a r u m i n t e r r i s n u l l u s est f u t u r u s , q u i a m a l a p e c -
cati c o n s e c t a r i a a s p e r a ad t o l e r a n d u m s u n t , d u r a , difficilia : ea-
q u e h o m i n i u s q u e a d u l t i m u m vitae c o m i t a r i est n e c e s s e . I t a q u e
p a t i e t p e r p e t i h u m a n u m est, e t u t h o m i n e s e x p e r i a n t u r a c ten-
tent omnia, istiusmodi i n c o m m o d a evehere ab h u m a n o convictu
p e n i t u s n u l l a vi, n u l l a a r t e p o t e r u n t . Siqui i d s e p r o f i t e a n t u r
posse, si m i s e r a e plebi vitam polliceantur o m n i dolore mole-
stiaque vacantem, et refertam quiete ac perpetuis voluptatibus,
n e illi p o p u l o i m p o n u n t , f r a u d e m q u e s t r u u n t , i n m a l a a l i q u a n d o
e r u p t u r a m m a i o r a p r a e s e n t i b u s . O p t i m u m factu r e s h u m a n a s ,
u t s e h a b e n t , ita c o n t u e r i , s i m u l q u e o p p o r t u n u m i n c o m m o d i s
l e v a m e n t u m , uti d i x i m u s , a l i u n d e p e t e r e .
E s t illud i n c a u s s a , d e q u a d i c i m u s , c a p i t a l e m a l u m , opi-
n i o n e f i n g e r e a l t e r u m o r d i n e m s u a s p o n t e i n f e n s u m alteri, q u a s i
locupletes et proletarios ad digladiandum inter se pertinaci duello
n a t u r a c o m p a r a v e r i t . Q u o d a d e o a r a t i o n e a b h o r r e t et a v e r i -
tate, u t c o n t r a v e r i s s i m u m sit, q u o m o d o i n c o r p o r e d i v e r s a
(1) Gen. III, 17.

LITTERAE 649
i n t e r s e m e m b r a c o n v e n i u n t , u n d e illud existit t e m p e r a m e n t u m
habitudinis, q u a m s y m m e t r i a m recte dixeris, e o d e m m o d o na-
t u r a m i n civitate p r a e c e p i s s e u t g e m i n a e illae c l a s s e s c o n g r u a n t
inter se concorditer, sibique convenienter ad aequilibritatem
r e s p o n d e a n t . O m n i n o a l t e r a a l t e r i u s indiget : n o n r e s s i n e o p e r a ,
n e c s i n e r e p o t e s t o p e r a c o n s i s t e r e . C o n c o r d i a gignit p u l c r i t u -
dinem r e r u m atque ordinem : contra ex perpetuitate certaminis
o r i a t u r n e c e s s e e s t c u m a g r e s t i i m m a n i t a t e confusio. N u n c v e r o
ad d i r i m e n d u m certamen, ipsasque eius radices a m p u t a n d a s ,
m i r a vis et institutorum christianorum, e a q u e multiplex. - Ac
p r i m u m tota d i s c i p l i n a religionis, c u i u s e s t i n t e r p r e s e t c u s t o s
Ecclesia, m a g n o p e r e potest locupletes et proletarios c o m p o n e r e
i n v i c e m e t c o n i u n g e r e , scilicet u t r o q u e o r d i n e a d officia m u t u a
r e v o c a n d o , i n p r i m i s q u e a d e a q u a e a iustitia d u c u n t u r . Q u i b u s
e x officiis illa p r o l e t a r i u m a t q u e opificem a t t i n g u n t ; q u o d l i b e r e
e t c u m a e q u i t a t e p a c t u m o p e r a e sit, i d i n t e g r e e t fideliter r e d -
d e r e : n o n r e i ullo m o d o n o c e r e , n o n p e r s o n a m v i o l a r e d o m i "
n o r u m : i n ipsis t u e n d i s r a t i o n i b u s s u i s a b s t i n e r e a vi, n e c s e -
ditionem i n d u e r e u n q u a m : nec commisceri c u m hominibus f l a -
gitiosis, i m m o d i c a s s p e s e t p r o m i s s a i n g e n t i a artificiose i a c t a n -
t i b u s , q u o d fere h a b e t p o e n i t e n t i a m i n u t i l e m e t f o r t u n a r u m rui-
n a s c o n s e q u e n t e s . = Ista v e r o a d divites s p e c t a n t a c d o m i n o s :
n o n h a b e n d o s m a n c i p i o r u m loco opifices : v e r e r i i n eis a e q u u m
e s s e d i g n i t a t e m p e r s o n a e , u t i q u e nobilita t a m a b e o , c h a r a c t e r
c h r i s t i a n u s q u i dicitur. Q u a e s t u o s a s a r t e s , s i n a t u r a e ratio, s i
christiana philosophia audiatur, non pudori homini esse, sed
decori, quia vitae s u s t e n d a n d a e p r a e b e n t h o n e s t a m potestatem.
Illud v e r e t u r p e e t i n h u m a n u m , a b u t i h o m i n i b u s p r o r e b u s a d
q u a e s t u m , nec facere eos pluris, q u a m q u a n t u m nervis polleant
v i r i b u s q u e . Similiter p r a e c i p i t u r , r e l i g i o n i s e t b o n o r u m a n i m i
haberi rationem in proletariis oportere. Quare d o m i n o r u m par-
t e s e s s e , efficere u t i d o n e o t e m p o r i s s p a t i o pietati v a c e t opifex :
n o n h o m i n e m d a r e o b v i u m lenociniis c o r r u p t e l a r u m illecebris-
q u e peccandi : n e q u e ullo p a c t o a c u r a domestica parsimoniae-
q u e s t u d i o a b d u c e r e . I t e m n o n p l u s i m p o n e r e o p e r i s , q u a m vi-
r e s ferre q u e a n t , n e c i d g e n a s , q u o d c u m a e t a t e s e x u q u e dis-
sideat. I n m a x i m i s a u t e m officiis d o m i n o r u m illud e m i n e t , i u s t a
unicuique p r a e b e r e . Profecto ut mercedis statuatur ex aequitate
modus, caussae sunt considerandae plures : sed generatim lo-
cupletes atque heri meminerint, p r e m e r e emolumenti sui caussa
650 LITTERAE
indigentes ac miseros, alienàque ex inopia captare q u a e s t u m ,

n o n divina, n o n h u m a n a i u r a s i n e r e . F r a u d a r e v e r o q u e m q u a m
m e r c e d e d e b i t a g r a n d e p i a c u l u m est, q u o d i r a s e c a e l o u l t r i c e s
clamore devocat. Ecce merces operariorum... quae fraudata est
a vobis, clamat : et clamor eorum in aures Domini Sabaoth
introivit (1). P o s t r e m o r e l i g i o s e c a v e n d u m l o c u p l e t i b u s n e p r o -
l e t a r i o r u m c o m p e n d i i s q u i c q u a m n o c e a n t n e c vi, n e c d o l o , n e c
f u n e b r i b u s a r t i b u s : i d q u e e o vel m a g i s q u o n o n s a t i s illi s u n t
contra iniurias atque impotentiam muniti, e o r u m q u e res, q u o
exilior, h o c s a n c t i o r h a b e n d a .
H i s o b t e m p e r a t i o l e g i b u s n o n n e p o s s e t v i m c a u s s a s q u e dis-
sidii v e l s o l a r e s t i n g u e r e ? - S e d E c c l e s i a t a m e n , I e s u C h r i s t o
m a g i s t r o e t d u c e , p e r s e q u i t u r m a i o r a : videlicet p e r f e c t i u s q u i d -
d a m p r a e c i p i e n d o , illuc s p e c t a t , u t a l t e r u m o r d i n e m vicinitate
p r o x i m a a m i c i t i a q u e a l t e r i c o n i u n g a t . - I n t e l l i g e r e a t q u e aesti-
m a r e m o r t a l i a e x v e r i t a t e n o n p o s s u m u s , nisi d i s p e x e r i t a n i m u s
vitam alteram e a m q u e immortalem : qua quidem dempta, con-
t i n u o f o r m a a c v e r a notio h o n e s t i i n t e r i r e t : i m m o tota h a e c
r e r u m u n i v e r s i t a s i n a r c a n u m a b i r e t nulli h o m i n u m i n v e s t i g a -
tioni p e r v i u m . Igitur, q u o d n a t u r a i p s a a d m o n e n t e didicimus^
i d e m d o g m a e s t c h r i s t i a n u m , q u o r a t i o e t c o n s t i t u t i o tota reli-
g i o n i s t a m q u a m f u n d a m e n t o p r i n c i p e nititur, c u m e x h a c vita
e x c e s s e r i m u s , t u m vere n o s esse victuros. N e q u e enim D e u s
h o m i n e m a d h a e c fragilia e t c a d u c a , s e d a d caelestia a t q u e a e -
terna generavit, t e r r a m q u e nobis ut exulandi locum, non ut se-
d e m h a b i t a n d i dedit. Divitiis c e t e r i s q u e r e b u s , q u a e a p p e l l a n t u r
b o n a , affluas, c a r e a s , a d a e t e r n a m b e a t i t u d i n e m nihil i n t e r e s t :
q u e m a d m o d u m u t a r e , i d v e r o m a x i m e i n t e r e s t . A c e r b i t a t e s va-
r i a s , q u i b u s vita m o r t a l i s fere c o n t e x i t u r , I e s u s C h r i s t u s copiosa
redemptione s u a n e q u a q u a m sustulit, s e d i n v i r t u t u m incita-
t a m e n t a , m a t e r i a m q u e b e n e m e r e n d i t r a d u x i t : ita p l a n e u t n e m o
m o r t a l i u m q u e a t p r a e m i a s e m p i t e r n a c a p e s s e r e , nisi c r u e n t i s
I e s u Christi vestigiis i n g r e d i a t u r . Si sustinebimus, et conregna-
bimus (2). L a b o r i b u s ille et c r u c i a t i b u s s p o n t e s u s c e p t i s , c r u
d a t u m e t l a b o r u m mirifice v i m delenivit : n e c s o l u m e x e m p l o ,
sed gratia sua p e r p e t u a e q u e mercedis spe proposita, perpessio-
n e m d o l o r u m effecit faciliorem : id enim, quod in praesenti est
(1) lac. v, 4.
(2) II ad Tim. II, 12.
LITTERAE 651
momentaneum et leve tribulationis nostrae, supra modum in

sublimitate aeternum gloriae pondus operatur in caelis (1).
I t a q u e f o r t u n a t i m o n e n t u r , n o n v a c u i t a t e m d o l o r i s afferre,
n e c a d felicitatem a e v i s e m p i t e r n i q u i c q u a m p r o d e s s e divitias,
s e d p o t i u s o b e s s e (2) : t e r r o r i l o c u p l e t i u s e s s e d e b e r e I e s u Christi
i n s u e t a s m i n a s (3) : r a t i o n e m d e u s u f o r t u n a r u m D e o iudici s e -
v e r i s s i m e a l i q u a n d o r e d d e n d a m . D e ipsis o p i b u s u t e n d i s e x c e l -
l e n s a c m a x i m i m o m e n t i d o c t r i n a est, q u a m s i p h i l o s o p h i a in-
colla t a m , a t E c c l e s i a t r a d i d i t p e r f e c t a m p l a n e , e a d e m q u e efficit
ut n o n cognitione t a n t u m , sed m o r i b u s teneatur. Cuius doctri-
nae in eo-est f u n d a m e n t u m positum, quod iusta possessio pe-
c u n i a r u m a iusto p e c u n i a r u m u s u distinguitur. B o n a privatim
possidere, q u o d paulo ante vidimus, ius est homini n a t u r a l e :
e o q u e u t i i u r e , m a x i m e i n s o c i e t a t e vitae, n o n fas m o d o est, s e d
p l a n e n e c e s s a r i u m . Licitum est, quod homo propria possideat.
Et est etiam necessarium ad humanam vitam (4). At v e r o si
illud q u a e r a t u r , q u a l e m e s s e u s u m b o n o r u m n e c e s s e sit, E c -
clesia q u i d e m s i n e u l l a d u b i t a t i o n e r e s p o n d e t : quantum ad hoc,
non debet homo habere res exteriores ut proprias, sed ut com-
munes, ut scilicet de facili aliquis eas communicet in necessitate
aliorum. Unde Apostolus dicit: divitibus huius saeculi praeci-
pe.... facile tribuere, communicare (5). N e m o c e r t e o p i t u l a r i aliis
de eo iubetur, quod ad u s u s pertineat c u m suos t u m s u o r u m
n e c e s s a r i o s : i m m o n e c t r a d e r e aliis q u o i p s e e g e a t a d i d s e r -
v a n d u m q u o d p e r s o n a e c o n v e n i a t , q u o d q u e d e c e a t : nullus enim
inconvenienter vivere debet (6). S e d u b i n e c e s s i t a t i s a t i s et d e -
c o r o d a t u m , officium e s t d e e o q u o d s u p e r a t g r a t i f i c a n i n d i g e n -
t i b u s . Quod superest, date eleemosgnam (7). N o n iustitiae, e x -
c e p t o i n r e b u s e x t r e m i s , officia ista s u n t , s e d c a r i t a t i s christia-
n a e , q u a m profecto l e g e a g e n d o p e t e r e i u s n o n est. S e d l e g i b u s
i u d i c i i s q u e h o m i n u m l e x a n t e c e d i t i u d i c i u m q u e Christi Dei, q u i
m u l t i s m o d i s s u a d e t c o n s u e t u d i n e m l a r g i e n d i ; beatius est magis
dare, quam accipere (8) : et c o l l a t a m n e g a t a m v e p a u p e r i b u s b e -
(1) II Cor. IV, 17.

(2) Matth. XIX, 23-24.
(3) Luc. VI, 24-25.
(4) II-II Quaest. LXVI, a. II.
(5) II-II Quaest. LXV, a. II.
(6) II-II Qnaest. XXXII, a. VI.
(7) Luc. XI, 41.
(S) Actor, XX, 35.
652 LITTERAE
î i e f l c i e n t i a m p e r i n d e e s t a c sibi c o l l a t a m n e g a t a m v e i u d i c a t u r u s .
Quamdiu fecistis uni ex his fratribus meis minimis, mihi feci-
stis (1). = Q u a r u m r e r u m h a e c s u m m a e s t : q u i c u m q u e m a i o r e m
c o p i a m b o n o r u m Dei m u n e r e accepit, s i v e c o r p o r i s e t e x t e r n a
s i n t , s i v e a n i m i , o b h a n c c a u s s a m a c c e p i s s e , u t a d perfectio-
n e m s u i p a r i t e r q u e , v e l u t m i n i s t e r p r o v i d e n t i a e d i v i n a e , a d uti-
l i t a t e s a d h i b e a t c e t e r o r u m . Habens ergo talentum, curet omnino
ne taceat; habens rerum affluentiam, vigilet ne a misericordiae
largitate tor pescai: habens artem qua regitur, magnopere stu-
deat ut usum atque utilitatem illius cum proximo partiatur (2).
Bonis a u t e m fortunae qui careant, ii ab Ecclesia perdocen-
t u r , n o n p r o b r o h a b e r i , D e o iudice, p a u p e r t a t e m , n e c e o p u -
d e n d u m , q u o d victus labore quaeratur. Idque confirmavit re et
facto C h r i s t u s D o m i n u s , q u i p r o s a l u t e h o m i n u m egenus factus
est, cum esset dives (3) : c u m q u e e s s e t filius Dei ac D e u s i p s e -
m e t , v i d e r i t a m e n a c p u t a r i fabri filius v o l u i t : q u i n e t i a m m a -
g n a m v i t a e p a r t e m i n o p e r e fabrili c o n s u m e r e n o n r e c u s a v i t .
Nonne hic est faber, filius Mariae ? (4) H u i u s d i v i n i t a t e m e x e m -
pli i n t u e n t i b u s , e a facilius i n t e l l i g u n t u r : v e r a m h o m i n i s digni-
t a t e m atque excellentiam in m o r i b u s esse, h o c est in virtute,
positam : virtutem vero c o m m u n e mortalibus patrimonium, imis
et s u m m i s , divitibus et proletariis a e q u e parabile : n e c aliud
quippiam q u a m virtutes et merita, in q u o c u m q u e reperiantur,
m e r c e d e m b e a t i t u d i n i s a e t e r n a e s e q u u t u r a m . I m m o v e r o i n ca-
l a m i t o s o r u m g e n u s p r o p e n s i o r Dei i p s i u s v i d e t u r v o l u n t a s : b e a -
t o s e n i m I e s u s C h r i s t u s n u n c u p a t p a u p e r e s (5): invitat p e r a -
m a n t e r a d se, solatii c a u s s a , q u i c u m q u e i n l a b o r e s i n t a c lu-
c t u (6): i n t i m o s e t i n i u r i a v e x a t o s c o m p l e c t i t u r c a r i t a t e p r a e c i -
p u a . Q u a r u m c o g n i t i o n e r e r u m facile i n f o r t u n a t i s d e p r i m i t u r
t u m e n s a n i m u s , in a e r u m n o s i s d e m i s s u s extollitur : alteri ad
facilitatem, alteri a d m o d e s t i a m n e c t u n t u r . Sic c u p i t u m s u p e r -
b i a e i n t e r v a l l u m efficitur b r e v i u s , n e c difficulter i m p e t r a b i t u r u t
ordinis utriusque, iunctis amice dextris, copulentur voluntates.
(1) Matth. XXV, 40.

(2) S. Greg. Magn. in Evang. Rom. IX, n. 7,
(3) Il Corintli, VIII, 9.
(4) Marc, VI, 3.
(B) Matth, v, 3: Beati pauperes spiritu.
(6) Matth. Xl, 28 : Venite ad me omnes, oui laboratis et onerati estis, ct ego re-
ficiam vos.
LITTERAE 653-
Quos tamen, si christianis praeceptis paruerint, p a r u m est

amicitia, a m o r e t i a m f r a t e r n u s i n t e r s e c o n i u g a b i t . S e n t i e n t e n i m
e t intelligent, o m n e s p l a n e h o m i n e s a c o m m u n i p a r e n t e D e o p r o -
créâtes : omnes ad e u m d e m finem b o n o r u m tendere, qui Deus
e s t ipse, q u i afficere b e a t i t u d i n e p e r f e c t a a t q u e a b s o l u t a e t h o -
m i n e s et Angelos u n u s potest : singulos item pariter esse I e s u
Christi beneficio r e d e m p t u s e t i n d i g n i t a t e m f i l i o r u m Dei v i n d i -
catos, ut p l a n e necessitudine fraterna c u m inter se t u m etiam
c u m Christo D o m i n o , primogenito in multis fratribus, conti-
neantur. Item naturae bona, m u n e r a gratiae divinae pertinere
communiter et promiscue ad genus hominum universum, nec
q u e m q u a m , nisi i n d i g n u m , b o n o r u m c a e l e s t i u m fieri e x h e r e -
d e n ! . St autem filii, et heredes: heredes quidem Dei, coheredes-
autem Christi (1).
T a l i s est f o r m a officiorum a c i u r i u m , q u a m c h r i s t i a n a p h i -
losophia profitetur. N o n n e q u i e t u r u m perbrevi t e m p o r e certa-
m e n o m n e v i d e a t u r , u b i illa i n civili c o n v i c t u v a l e r e t ?
Denique n e c satis h a b e t Ecclesia v i a m i n v e n i e n d a e curatio-
n i s o s t e n d e r e , s e d a d m o v e t s u a m a n u m e d i c i n a m . N a m tota i n
e o est u t a d d i s c i p l i n a m d o c t r i n a m q u e s u a m e x c o l a t h o m i n e s
a t q u e instituat : c u i u s d o c t r i n a e s a l u b é r r i m o s r i v o s , E p i s c o p o -
r u m e t Cleri o p e r a , q u a m l a t i s s i m e potest, c u r a t d e d u c e n d o s .
D e i n d e p e r v a d e r e i n a n i m o s nititur f l e c t e r e q u e v o l u n t a t e s ; u t
d i v i n o r u m disciplina p r a e c e p t o r u m r e g i s e g u b e r n a r i q u e p a t i a n -
tur. Atque in h a c parte, q u a e princeps est ac p e r m a g n i m o -
m e n t i , q u i a s u m m a u t i l i t a t u m c a u s s a q u e tota i n i p s a consistit,
Ecclesia q u i d e m u n a potest m a x i m e . Quibus enim instrumentis
a d p e r m o v e n d o s a n i m o s utitur, e a sibi h a n c i p s a m o b c a u s s a m
tradita a Iesu Christo sunt, v i r t u t e m q u e h a b e n t divinitus insi-
t a m . Istiusmodi i n s t r u m e n t a sola sunt, q u a e cordis attingere
penetrales sinus apte queant, h o m i n e m q u e a d d u c e r e ut obe-
d i e n t e m s e p r a e b e a t officio, m o t u s a n i m i a p p e t e n t i s r e g a t , D e u m
e t p r o x i m o s c a r i t a t e diligat s i n g u l a r i a c s u m m a , o m n i a q u e ani-
m o s e p e r r u m p a t , q u a e virtutis impediunt c u r s u m . — Satis est
in hoc g e n e r e e x e m p l a v e t e r u m paulisper cogitatione r e p e t e r e .
R e s e t facta c o m m e m o r a m u s , q u a e d u b i t a t i o n e m n u l l a m h a -
b e n t : scilicet c i v i l e m h o m i n u m c o m m u n i t a t e m f u n d i t u s e s s e in-
stitutis c h r i s t i a n i s r e n o v a t a m : h u i u s c e v i r t u t e r e n o v a t i o n i s a d
(1) Rom. VIII, 17.

654 LITTERAE
m e l i o r a p r o m o t u m g e n u s h u m a n u m , i m m o r e v o c a t u m a b in-
t e r i t u a d v i t a m , a u c t u m q u e p e r f e c t i o n e t a n t a , u t n e c extiterit
u l l a a n t e a , n e c sit i n o m n e s c o n s e q u e n t e s a e t a t e s f u t u r a m a i o r .
Denique Iesum Christum h o r u m esse beneficiorum principium
e u m d e m e t f i n e m : u t a b e o profecta, sic a d e u m o m n i a refe-
r e n d a . N i m i r u m a c c e p t a E v a n g e l i i luce, c u m i n c a r n a t i o n i s V e r b i
h o m i n u m q u e redemptionis grande mysterium orbis t e r r a r u m
didicisset, vita I e s u Christi Dei et h o m i n i s p e r v a s i t civitates, e i u s -
q u e f i d e e t p r a e c e p t i s e t l e g i b u s t o t a s i m b u i t . Q u a r e s i socie-
tati g e n e r i s h u m a n i m e d e n d u m est, r e v o c a t i o v i t a e instituto-
r u m q u e c h r i s t i a n o r u m s o l a m e d e b i t u r . D e s o c i e t a t i b u s e n i m di-
l a b e n t i b u s illud r e c t i s s i m e p r a e c i p i t u r , r e v o c a r i a d o r i g i n e s
s u a s , c u m restitui v o l u n t , o p o r t e r e . H a e c e n i m o m n i u m c o n s o -
c i a t i o n u m perfectio est, d e e o l a b o r a r e i d q u e a s s e q u i , c u i u s
g r a t i a i n s t i t u t a e s u n t : ita u t m o t u s a c t u s q u e s o c i a l e s e a d e m
c a u s s a pariat, q u a e peperit societatem. Q u a m o b r e m declinare
a b instituto, c o r r u p t i o e s t : a d i n s t i t u t u m r e d i r e , s a n a t i o . V e r i s -
s i m e q u e i d q u e m a d m o d u m d e toto r e i p u b l i c a e c o r p o r e , e o d e m
m o d o d e illo o r d i n e c i v i u m d i c i m u s , q u i v i t a m s u s t e n t a n t o p e r e ,
q u a e est l o n g e m a x i m a m u l t i t u d o .
N e c t a m e n p u t a n d u m , i n c o l e n d i s a n i m i s t o t a s e s s e Eccle-
s i a e c u r a s ita d e f i x a s , u t e a n e g l i g a t q u a e a d v i t a m p e r t i n e n t
m o r t a l e m a c t e r r e n a m . — D e p r o l e t a r i i s n o m i n a t i m v u l t e t con-
tendit ut e m e r g a n t e m i s e r r i m o statu f o r t u n a m q u e meliorem
a d i p i s c a n t u r . A t q u e i n i d confert h o c ipso o p e r a m n o n m e d i o -
c r e m , q u o d v o c a t e t instituit h o m i n e s a d v i r t u t e m . M o r e s e n i m
christiani, u b i s e r v e n t u r integri, p a r t e m a l i q u a m p r o s p e r i t a t i s
s u a s p o n t e p a r i u n t r e b u s e x t e r n i s , q u i a conciliant p r i n c i p i u m
a c fontem o m n i u m b o n o r u m D e u m : c o e r c e n t g e m i n a s vitae p e -
s t e s , q u a e n i m i u m s a e p e h o m i n e m efficiunt i n i p s a o p u m a b u n -
d a n t i a m i s e r u m , r e r u m a p p e t e n t i a m n i m i a m e t v o l u p t a t u m si-
t i m (1): c o n t e n t i d e n i q u e c u l t u v i c t u q u e frugi, v e c t i g a l p a r s i -
m o n i a s u p p l e n t , p r o c u l a vitiis, q u a e n o n m o d o e x i g u a s p e c u -
nias, sed m a x i m a s etiam copias e x h a u r i u n t , et lauta patrimonia
dissipant. Sed praeterea, ut b e n e h a b e a n t proletarii, recta pro-
videt, i n s t i t u e n d i s f o v e n d i s q u e r e b u s , q u a s a d s u b l e v a n d a m eo-
r u m i n o p i a m intelligat c o n d u c i b i l e s . Quin i n h o c e t i a m g e n e r e
b e n e f i c i o r u m ita s e m p e r excelluit, u t a b ipsis i n i m i c i s p r a e d i -
(1) B'idix omnium malorum est cupiditas. I Tim, VI, 10.

LITTERAE 655
c a t i o n e e n e r a t u r . E a v i s e r a t a p u d v e t u s t i s s i m o s c h r i s t i a n o s ca-
ritatis m u t u a e , u t p e r s a e p e s u a s e r e p r i v a r e n t , o p i t u l a n d i c a u s s a ,
d i v i t i o r e s : q u a m o b r e m neque... quisquam egens erat inter il-
los (1). D i a c o n i s , in id n o m i n a t i m o r d i n e instituto, d a t u m ab
A p o s t o l i s n e g o t i u m , u t q u o t i d i a n a e beneficientiae e x e r c e r e n t
m u n i a : a c P a u l u s A p o s t o l u s , etsi sollicitudine d i s t r i c t u s o m -
n i u m Ecclesiarum, nihilominus d a r e se in laboriosa itinera n o n
dubitavit, q u o a d t e n u i o r e s c h r i s t i a n o s s t i p e m p r a e s e n s afferret.
Cuius generis pecunias, a christianis in u n o q u o q u e c o n v e n t u
u l t r o c o l l a t a s , deposita pietatis n u n c u p a t T e r t u l l i a n u s , q u o d sci-
licet i n s u m e r e n t u r egenis alendis humandisque, et pueris ae
puellis, re ac parentibus destitutis, inque domesticis senibus,
item naufragi s (2). — H i n c s e n s i m illud extitit p a t r i m o n i u m ,
q u o d r e l i g i o s a c u r a t a m q u a m r e m f a m i l i a r e m i n d i g e n t i u m Ec-
clesia custodivit. I m m o v e r o s u b s i d i a m i s e r a e plebi, r e m i s s a
rogandi verecundia, c o m p a r a v i t . N a m et locupletium et indigen-
tium c o m m u n i s parens, excitata ubique ad excellentem magni-
t u d i n e m caritate, collegia c o n d i d i t s o d a l i u m r e l i g i o s o r u m , alia-
q u e utiliter p e r m u l t a instituit, q u i b u s o p e m f e r e n t i b u s , g e n u s
m i s e r i a r u m p r o p e n u l l u m esset, q u o d solatio c a r e r e t . H o d i e
q u i d e m m u l t i , q u o d e o d e m m o d o fecere olim ethnici, a d ar-
g u e n d a m t r a n s g r e d i u n t u r Ecclesiam h u i u s etiam t a m egregiae
c a r i t a t i s : c u i u s i n l o c u m s u b r o g a r e v i s u m e s t c o n s t i t u t a m le-
gibus publicis beneficientiam. Sed q u a e christianam caritatem
s u p p l e a n t , t o t a m s e a d a l i e n a s p o r r i g e n t e m utilitates, a r t e s h u -
m a n a e n u l l a e r e p e r i e n t u r . E c c l e s i a e s o l i u s est illa v i r t u s , q u i a
nisi a s a c r a t i s s i m o I e s u Christi c o r d e d u c i t u r , n u l l a e s t u s p i a m :
v a g a t u r a u t e m a Christo l o n g i u s , q u i c u m q u e a b E c c l e s i a dis-
cesserit.
At vero n o n potest esse d u b i u m quin, ad id q u o d est pro-

positum, ea q u o q u e , q u a e in h o m i n u m potestate sunt, adiu-
m e n t a r e q u i r a n t u r . O m n i n o o m n e s , a d q u o s c a u s s a pertinet,
e o d e m i n t e n d a n t i d e m q u e l a b o r e n t p r o r a t a p a r t e n e c e s s e est.
Q u o d h a b e t q u a m d a m c u m m o d e r a t r i c e m u n d i p r o v i d e n t i a si-
m i l i t u d i n e m : fere e n i m v i d e m u s r e r u m e x i t u s a q u i b u s c a u s s i s
pendent, ex e a r u m o m n i u m conspiratione procedere.
(1) Act. IV, 34..

(2) Apol. II. XXXIX
656 LITTERAE
I a m v e r o q u o t a p a r s r e m e d i i a r e p u b l i c a e x p e c t a n d a sit, p r a e -
s t a t e x q u i r e r e . — R e m p u b l i c a m h o c loco i n t e l l i g i m u s n o n q u a l i
p o p u l u s u t i t u r u n u s v e l alter, s e d q u a l e m e t v u l t r e c t a r a t i o
n a t u r a e congruens, et p r o b a n t divinae d o c u m e n t a sapientiae,
q u a e N o s ipsi n o m i n a t i m i n litteris E n c y c l i c i s d e c i v i t a t u m c o n -
s t i t u t i o n e c h r i s t i a n a e x p l i c a v i m u s . I t a q u e p e r q u o s civitas r e g i -
tur, p r i m u m conferre o p e r a m generatim atque universe debent
tota r a t i o n e l e g u m a t q u e i n s t i t u t o r u m , scilicet efficiendo u t e x
ipsa conformatione atque administratione reipublicae ultro pro-
s p e r i t a s t a m c o m m u n i t a t i s q u a m p r i v a t o r u m efflorescat. I d e s t
e n i m civilis p r u d e n t i a e m u n u s , p r o p r i u m q u e e o r u m , q u i p r a e -
s u n t , officium. N u n c v e r o illa m a x i m e efficiunt p r o s p e r a s civi-
t a t e s , m o r u m p r o b i t a s , r e c t e a t q u e o r d i n e c o n s t i t u t a e familiae,
c u s t o d i a r e l i g i o n i s a c iustitiae, o n e r u m p u b l i c o r u m c u m m o d e -
r a t a i r r o g a t i o , t u m a e q u a partitio, i n c r e m e n t a a r t i u m e t m e r c a -
t u r a e , f l o r e n s a g r o r u m c u l t u r a , e t s i q u a s u n t alia g e n e r i s eius-
d e m , q u a e q u o m a i o r e s t u d i o p r o v e h u n t u r , e o m e l i u s s u n t vi-
c t u r i c i v e s e t b e a t i u s . - H a r u m igitur v i r t u t e r e r u m i n p o t e s t a t e
r e c t o r u m civitatis est, u t c e t e r i s p r o d e s s e o r d i n i b u s , sic e t p r o -
l e t a r i o r u m c o n d i t i o n e m i u v a r e p l u r i m u m : i d q u e i u r e s u o opti-
m o , n e q u e ulla c u m i m p o r t u n i t a t i s s u s p i c i o n e : d e b e t e n i m r e s -
publica ex lege m u n e r i s sui in c o m m u n e consulere. Quo a u t e m
c o m m o d o r u m copia provenerit e x h a c generali providentia
m a i o r , e o m i n u s o p o r t e b i t alias a d o p i f i c u m s a l u t e m e x p e r i r i
vias.
S e d illud p r a e t e r e a c o n s i d e r a n d u m , q u o d r e m a l t i u s attingit,
u n a m civitatis e s s e r a t i o n e m , c o m m u n e m s u m m o r u m a t q u e in-
firmorum. Sunt n i m i r u m proletarii pari iure c u m locupletibus
n a t u r a cives, h o c est p a r t e s v e r a e v i t a m q u e v i v e n t e s , u n d e c o n -
stat, interiectis familiis, c o r p u s r e i p u b l i c a e : ut ne illud a d i u n -
g a t u r , i n o m n i u r b e e o s e s s e n u m e r o l o n g e m a x i m o . C u m igi-
t u r illud sit p e r a b s u r d u m , p a r t i c i v i u m c o n s u l e r e , p a r t e m n e -
gligere, consequitur, in salute c o m m o d i s q u e ordinis proletariorum
t u e n d i s c u r a s d e b i t a s collocari p u b l i c e o p o r t e r e : ni fìat, viola-
t i m i iri iustitiam, s u u m c u i q u e t r i b u e r e p r a e c i p i e n t e m . Q u a d e
r e s a p i e n t e r S. T h o m a s : sicut pars et totum quodammodo sunt
idem, ita id, quod est totius, quodammodo est partis (1). P r o -
i n d e i n officiis n o n p a u c i s n e q u e l e v i b u s p o p u l o b e n e c o n s u -
(1) II-II Quaest. LXI, a. I ad 2.

LITTERAE 657
l e n t i u m p r i n c i p u m , illud i n p r i m i s e m i n e t , u t u n u m q u e m q u e
c i v i u m o r d i n e m a e q u a b i l i t e r t u e a n t u r , e â n i m i r u m , q u a e distri-
butiva a p p e l l a t u r , iustitia i n v i o l a t e s e r v a n d a .
Q u a m v i s a u t e m cives universos, n e m i n e excepto, conferre
a l i q u i d i n s u m m a m b o n o r u m c o m m u n i u m n e c e s s e sit, q u o r u m
a l i q u a p a r s virilis s p o n t e recidit i n s i n g u l o s , t a m e n i d e m e t e x
a e q u o c o n f e r r e n e q u a q u a m p o s s u n t . Q u a l e s c u m q u e sint i n i m -
perii g e n e r i b u s vicissitudines, p e r p e t u a f u t u r a s u n t e a i n c i v i u m
s t a t u d i s c r i m i n a , s i n e q u i b u s n e c e s s e , n e c cogitari s o c i e t a s u l l a
posset. Omnino n e c e s s e est q u o s d a m reperiri, qui se reipubli-
c a e d e d a n t , q u i l e g e s c o n d a n t , q u i i u s dicant, d e n i q u e q u o r u m
consilio a t q u e a u c t o r i t a t e n e g o t i a u r b a n a , r e s bellicae a d m i n i -
strentur. Q u o r u m virorum priores esse partes, eosque habendos
i n o m n i p o p u l o p r i m a r i o s , n e m o n o n videt, p r o p t e r e a q u o d
c o m m u n i b o n o d a n t o p e r a m p r o x i m e a t q u e excellenti ratione.
C o n t r a v e r o q u i i n a r t e a l i q u a e x e r c e n t u r , n o n eâ, q u a illi, r a -
tione n e c i i s d e m m u n e r i b u s p r o s u n t civitati : s e d t a m e n p l u r i -
m u m e t ipsi, q u a m q u a m m i n u s directe, utilitati p u b l i c a e i n s e r -
viunt. S a n e s o c i a l e b o n u m c u m d e b e a t e s s e e i u s m o d i , u t h o m i -
n e s e i u s f i a n t a d e p t i o n e m e l i o r e s , e s t profecto i n v i r t u t e p r a e -
cipue collocandum. Nihilominus ad bene constitutam civitatem
suppeditatio q u o q u e pertinet b o n o r u m corporis atque externo-
r u m , quorum usus est necessarius ad actum virtutis (1). I a m -
v e r o h i s p a r i e n d i s b o n i s est p r o l e t a r i o r u m m a x i m e efficax a c
necessarius labor, sive in agris a r t e m atque m a n u m , sive in
officinis e x e r c e a n t . I m m o e o r u m i n h o c g e n e r e v i s e s t a t q u e
efficientia t a n t a , u t illud v e r i s s i m u m sit, n o n a l i u n d e q u a m e x
o p i f i c u m l a b o r e g i g n i divitias c i v i t a t u m . I u b e t i g i t u r a e q u i t a s ,
c u r a m d e p r o l e t a r i o p u b l i c e g e r i , u t e x eo, q u o d i n c o m m u n e m
affert utilitatem, p e r c i p i a t i p s e aliquid, u t t e c t u s , u t v e s t i t u s , u t
s a l v u s v i t a m t o l e r a r e m i n u s a e g r e possit. U n d e c o n s e q u i t u r , fa-
v e n d u m r e b u s o m n i b u s e s s e q u a e conditioni o p i f i c u m q u o q u o
modo videantur profuturae. Quae cura tantum abest ut noceat
c u i q u a m , u t p o t i u s p r o f u t u r a sit u n i v e r s i s , q u i a n o n e s s e o m -
n i b u s m o d i s e o s m i s e r o s , a q u i b u s t a m n e c e s s a r i a b o n a profi-
ciscuntur, p r o r s u s interest reipublicae.
Non civem, ut diximus, non familiam a b s o r b e n a republica
r e c t u m est : s u a m utrique facultatem agendi c u m libertate per-
(1) S. Thom., De reg. P r i n c i p . I. c. XV.
Acta, Tom, XXIII. fase. CCLXXV. 42

658 LITTERAE
m i t t e r e a e q u u m est, q u a n t u m i n c o l u m i b o n o c o m m u n i e t s i n e
c u i u s q u a m i n i u r i a p o t e s t . N i h i l o m i n u s eis, q u i i m p e r a n t , v i d e n -
d u m ut communitatem eiusque partes tueantur. Communitatem
q u i d e m , q u i p p e q u a m s u m m a e potestati c o n s e r v a n d a m n a t u r a
c o m m i s i t u s q u e eo, u t p u b l i c a e c u s t o d i a s a l u t i s n o n m o d o s u -
p r e m a lex, s e d tota c a u s s a sit rati o q u e p r i n c i p a t u s : p a r t e s v e r o ,
q u i a p r o c u r a t i o n e m r e i p u b l i c a e n o n a d utilitatem e o r u m , q u i b u s
c o m m i s s a est, s e d a d e o r u m , q u i c o m m i s s i s u n t , n a t u r a perti-
nere, philosophia pariter et fides christiana consentiunt. Cum-
q u e i m p e r a n d i f a c u l t a s p r o f ì c i s c a t u r a Deo, e i u s q u e sit c o m m u -
nicatio q u a e d a m s u m m i p r i n c i p a t u s , g e r e n d a a d e x e m p l a r est
potestatis divinae, non m i n u s r e b u s singulis q u a m universis
c u r a p a t e r n a c o n s u l e n t i s . S i q u i d igitur d e t r i m e n t i a l l a t u m sit
a u t impendeat r e b u s c o m m u n i b u s , aut singulorum o r d i n u m ra-
t i o n i b u s , q u o d s a n a r i a u t p r o h i b e r i alia r a t i o n e n o n possit, o b -
v i a m iri a u c t o r i t a t e p u b l i c a n e c e s s e est. - A t q u i i n t e r e s t : s a l u t i s
c u m publicae, t u m privatae pacatas esse res et compositas :
i t e m dirigi a d Dei i u s s a n a t u r a e q u e p r i n c i p i a o m n e m c o n v i c t u s
d o m e s t i c i d i s c i p l i n a m : o b s e r v a r i et coli r e l i g i o n e m : florere pri-
v a t i m a c p u b l i c e m o r e s i n t e g r o s , s a n c t a m r e t i n e r i iustitiam,
n e c a l t e r o s a b a l t e r i s i m p u n e violari : v a l i d o s a d o l e s c e r e cives,
i u v a n d a e t u t a n d a e q u e , s i r e s p o s t u l e t , civitati i d o n e o s . Q u a m o -
b r e m s i q u a n d o f i a t , u t q u i p p i a m t u r b a r u m i m p e n d e a t o b se-
c e s s i o n e m opificum, a u t i n t e r m i s s a s e x c o m p o s i t o o p e r a s : u t
n a t u r a l i a familiae n e x a a p u d p r o l e t a r i o s r e l a x e n t u r : u t r e -
ligio i n opificibus v i o l e t u r n o n s a t i s i m p e r t i e n d o c o m m o d i a d
officia p i e t a t i s : si p e r i c u l u m in officinis integritati m o r u m in-
g r u a t a s e x u p r o m i s c u o , aliisve p e r n i c i o s i s i n v i t a m e n t i s p e c -
c a n d i : a u t opificum o r d i n e m herilis o r d o i n i q u i s p r e m a t one-
r i b u s , vel alienis a p e r s o n a a c d i g n i t a t e h u m a n a c o n d i t i o n i b u s
affligat : s i v a l e t u d i n i n o c e a t u r o p e r e i m m o d i c o , n e c a d s e x u m
a e t a t e m v e a c c o m o d a t o , his in caussis plane adhihenda, certos
i n t r a f i n e s , vis e t a u c t o r i t a s l e g u m . Q u o s f i n e s e a d e m , q u a e
l e g u m p o s c i t o p e m , c a u s s a d e t e r m i n a t : videlicet n o n p l u r a su-
scipienda legibus, n e c ultra progrediendum, q u a m incommodo-
r u m sanatio, vel periculi depulsio requirat.
I u r a q u i d e m , i n q u o c u m q u e sint, s a n c t e s e r v a n d a s u n t : at-
q u e ut s u u m singuli teneant, debet potestas publica providere,
p r o p u l s a n d i s a t q u e u l c i s c e n d i s iniuriis. Nisi q u o d i n i p s i s p r o -
tegendis p r i v a t o r u m iuribus, p r a e c i p u e est i n f i r m o r u m a t q u e
LITTERAE 659
i n o p u m h a b e n d a ratio. Siquidem natio divitum, suis s e p t a p r a e -

sidiis, m i n u s e g e t t u t e l a p u b l i c a : m i s e r u m v u l g u s , n u l l i s o p i -
b u s s u i s t u t u m , i n p a t r o c i n i o r e i p u b l i c a e m a x i m e nititur. Q u o -
cir e a m e r c e n a r i o s , c u m i n m u l t i t u d i n e e g e n a n u m e r e n t u r , d e b e t
c u r a providentiâque singulari complecti respublica.
Sed q u a e d a m maioris momenti praestat nominatim perstrin-
g e r e . — C a p u t a u t e m est, i m p e r i o a c m u n i m e n t o l e g u m t u t a r i
p r i v a t a s p o s s e s s i o n e s oportere. P o t i s s i m u m q u e , in tanto i a m cu-
p i d i t a t u m a r d o r e , c o n t i n e n d a i n officio p l e b s : n a m s i a d m e -
l i o r a c o n t e n d e r e c o n c e s s u m est, n o n r e p u g n a n t e iustitia, a t al-
teri, q u o d s u u m est, d e t r a h e r e , a c p e r s p e c i e m a b s u r d a e c u i u s -
d a m a e q u a b i l i t a t i s i n f o r t u n a s a l i e n a s i n v o l a r e , iustitia vetat,
n e c i p s a c o m m u n i s utilitatis r a t i o sinit. U t i q u e p a r s o p i f i c u m
l o n g e m a x i m a r e s m e l i o r e s h o n e s t o l a b o r e c o m p a r a r e s i n e cu-
i u s q u a m iniuria m a l u n t : v e r u m t a m e n n o n pauci n u m e r a n t u r
p r a v i s imbuti opinionibus r e r u m q u e n o v a r u m cupidi, qui id
a g u n t o m n i r a t i o n e u t t u r b a s m o v e a n t , a c c e t e r o s a d v i m im-
p e l l a n t . Intersit igitur r e i p u b l i c a e a u c t o r i t a s , i n i e c t o q u e concita-
t o r i b u s freno, a b opificum m o r i b u s c o r r u p t r i c e s a r t e s , a legiti-
mis dominis periculum r a p i n a r u m coerceat.
L o n g i n q u i o r vel o p e r o s i o r l a b o r , a t q u e o p i n a t i o c u r t a e m e r -
c e d i s c a u s s a m n o n r a r o d a n t artificibus q u a m o b r e m o p e r e s e
s o l v a n t e x c o m p o s i t o , o t i o q u e d e d a n t v o l u n t a r i o . Cui q u i d e m
i n c o m m o d o usitato et gravi m e d e n d u m publice, quia g e n u s istud
c e s s a t i o n i s n o n h e r o s d u m t a x a t , a t q u e opifices i p s o s afficit
d a m n o , s e d m e r c a t u r i s o b e s t r e i q u e p u b l i c a e utilitatibus : c u m -
q u e h a u d p r o c u l e s s e a v i t u r b i s q u e soleat, s a e p e n u m e r o t r a n -
q u i l l i t a t e m p u b l i c a m i n d i s c r i m e n a d d u c i t . Q u a i n r e illud m a -
gis efficax a c s a l u b r e , a n t e y e r t e r e a u c t o r i t a t e l e g u m , m a l u m -
q u e n e e r u m p e r e possit prohibere, amotis m a t u r e caussis, u n d e
d o m i n o r u m a t q u e o p e r a r i o r u m conflictus v i d e a t u r e x t i t u r u s .
S i m i l i q u e m o d o p l u r a s u n t i n opifice, p r a e s i d i o m u n i e n d a
r e i p u b l i c a e : a c p r i m u m a n i m i b o n a . S i q u i d e m vita m o r t a l i s
q u a n t u m v i s b o n a e t optabilis, n o n ipsa t a m e n illud est u l t i m u m ,
a d q u o d nati s u m u s : s e d via t a n t u m m o d o a t q u e i n s t r u m e n t u m
a d a n i m i v i t a m p e r s p i c i e n d a veri e t a m o r e b o n i c o m p l e n d a m .
A n i m u s est, q u i e x p r e s s a m g e r i t i m a g i n e m s i m i l i t u d i n e m q u e
d i v i n a m , e t i n q u o p r i n c i p a t u s ille residet, p e r q u e m d o m i n a r i
i u s s u s e s t h o m o i n inferiores n a t u r a s , a t q u e efficere utilitati s u a e
t e r r a s o m n e s et m a r i a p a r e n t i a . Replete terram et $ubiieite
660 LITTERAE
eam : et dominamini piscibus maris et volatilibus caeli et uni-

versis animantibus, quae moventur super terram (1). S u n t o m -
n e s h o m i n e s h a c i n r e p a r e s , n e c q u i p p i a m e s t q u o d i n t e r di-
v i t e s a t q u e i n o p e s , i n t e r d o m i n o s e t f a m u l o s i n t e r p r i n c i p e s pri-
v a t o s q u e differat : nam idem dominus omnium (2). N e m i n i licet
h o m i n i s d i g n i t a t e m , de q u a D e u s i p s e d i s p o n i t eum magna re-
verentia, i m p u n e v i o l a r e , n e q u e a d e a m p e r f e c t i o n e m i m p e d i r e
c u r s u m , q u a e sit v i t a e i n caelis s e m p i t e r n a e c o n s e n t a n e a . Q u i n
etiam in h o c genere tractari se non convenienter n a t u r a e suae,
a n i m i q u e s e r v i t u t e m s e r v i r e velle, n e s u a q u i d e m s p o n t e h o m o
p o t e s t : n e q u e e n i m d e i u r i b u s agitur, d e q u i b u s sit i n t e g r u m
h o m i n i , v e r u m d e officiis a d v e r s u s D e u m , q u a e n e c e s s e est
sancte servari. — Hinc consequitur requies o p e r u m et l a b o r u m
p e r festos d i e s n e c e s s a r i a . I d t a m e n n e m o intelligat d e m a i o r e
q u a d a m i n e r t i s otii u s u r a , m u l t o q u e m i n u s d e c e s s a t i o n e , q u a -
l e m m u l t i e x p e t u n t , fautrice v i t i o r u m e t a d effusiones p e c u n i a -
r u m adiutrice, sed o m n i n o de requiete o p e r u m p e r religionem
consecrata. Coniuncta c u m religione quies sevocat h o m i n e m a
laboribus negotiisque vitae quotidianae ut ad cogitanda revocet
b o n a caelestia, t r i b u e n d u m q u e c u l t u m n u m i n i a e t e r n o i u s t u m
a c d e b i t u m . H a e c m a x i m e n a t u r a a t q u e h a e c c a u s s a quietis est
in d i e s festos c a p i e n d a e : q u o d D e u s et in T e s t a m e n t o v e t e r i
p r a e c i p u a lege s a n x i t : memento ut diem sabbati santifiees (3) ;
e t facto i p s e s u o docuit, a r c a n a r e q u i e t e , s t a t i m p o s t e a q u a m
f a b r i c a t u s h o m i n e m erat, s u m p t a : requievit die septimo ab uni-
verso opere quod patrarat (4).
Quod ad tutelam b o n o r u m corporis et externorum, p r i m u m
o m n i u m e r i p e r e m i s e r o s opifices e saevitia o p o r t e t h o m i n u m
cupidorum, personis pro rebus ad quaestum intemperanter abu-
t e n t e m . Scilicet t a n t u m e x i g i o p e r i s , u t h e b e s c a t a n i m u s l a b o r e
n i m i o , u n a q u e c o r p u s defatigationi s u c c u m b a t , n o n iustitia, n o n
h u m a n i t a s p a t i t u r . I n h o m i n e , sicut o m n i s n a t u r a s u a , ita e t
v i s efficiens c e r t i s e s t c i r c u m s c r i p t a f i n i b u s , e x t r a q u o s e g r e d i
n o n potest. A c u i t u r illa q u i d e m e x e r c i t a t i o n e a t q u e u s u , s e d h a c
t a m e n lege u t a g e r e i n t e r m i t t a t i d e n t i d e m e t a c q u i e s c a t . D e q u o -
t i d i a n o igitur o p e r e v i d e n d u m n e i n p l u r e s e x t r a h a t u r h o r a s ,
fi) Gen. I, 28.

(2) Rom. X, 12.
(3) Exod, XX, 8.
(4) Gen. II. 2.
LITTERAE 661
q u a m vires sinant. Intervalla vero quiescendi q u a n t a esse opor-

teat, e x v a r i o g e n e r e o p e r i s , e x a d i u n c t i s t e m p o r u m e t l o c o r u m ,
e x i p s a opificum- v a l e t u d i n e i u d i c a n d u m . Q u o r u m e s t o p u s la-
p i d e m e t e r r a e x c i n d e r e , a u t f e r r u m , a e s , a l i a q u e i d g e n u s ef-
fodere penitus abdita, e o r u m labor, quia m u l t o m a i o r est idem-
q u e valetudini gravis, c u m brevitate t e m p o r i s est c o m p e n s a n -
d u s . A n n i q u o q u e d i s p i c i e n d a t e m p o r a : q u i a n o n r a r o i d e m ope-
r a e g e n u s alio t e m p o r e facile est a d t o l e r a n d u m , alio a u t tole-
r a r i n u l l a r a t i o n e p o t e s t , a u t s i n e s u m m a difficultate n o n p o t e s t .
— D e n i q u e q u o d f a c e r e e n i t i q u e vir a d u l t a a e t a t e b e n e q u e va-
lidus potest, id a femina p u e r o v e n o n est a e q u u m postulare.
I m m o d e p u e r i s v a l d e c a v e n d u m , n e p r i u s officina capiat, q u a m
corpus, ingenium, a n i m u m satis firmaverit aetas. E r u m p e n t e s
e n i m i n p u e r i t i a v i r e s , v e l u t h e r b e s c e n t e m v i r i d i t a t e m , agitatio
p r a e c o x elidit : q u a e x r e o m n i s e s t institutio p u e r i l i s i n t e r i t u r a .
S i c c e r t a q u a e d a m artificia m i n u s a p t e c o n v e n i u n t i n f e m i n a s
ad opera domestica natas: quae quidem opera et tuentur ma-
g n o p e r e i n m u l i e b r i g e n e r e d e c u s , e t l i b e r o r u m institutioni p r o -
s p e r i t a t i q u e familiae n a t u r a r e s p o n d e n t . U n i v e r s e a u t e m s t a t u a -
t u r , t a n t u m e s s e opificibus t r i b u e n d u m otii, q u a n t u m c u m vi-
ribus c o m p e n s e t u r labore c o n s u m p t i s : quia detritas u s u vires
d e b e t c e s s a t i o r e s t i t u e r e . I n o m n i obligatione, q u a e d o m i n i s
a t q u e artificibus i n v i c e m c o n t r a h a t u r , h a e c s e m p e r a u t a d s c r i p t a
a u t tacita conditio inest, u t r i q u e g e n e r i q u i e s c e n d i u t c a u t u m
sit: n e q u e enim h o n e s t u m esset convenire secus, q u i a n e c po-
s t u l a r e c u i q u a m fas est, n e c s p o n d e r e n e g l e c t u m officiorum,
q u a e vel D e o v e l s i b i m e t i p s i h o m i n e m o b s t r i n g u n t
R e m h o c loco a t t i n g i m u s s a t m a g n i m o m e n t i : q u a e r e c t e
i n t e l l i g a t u r n e c e s s e est, i n a l t e r u t r a m p a r t e m n e p e c c e t u r . Vi-
d e l i c e t s a l a r i i definitur l i b e r o c o n s e n s u m o d u s : i t a q u e d o m i n u s
rei, p a c t a m e r c e d e p e r s o l u t a , l i b e r a v i s s e f i d e m , n e c u l t r a d e -
b e r e q u i d q u a m v i d e a t u r . T u n c s o l u m f i e r i iniuste, s i vel p r e -
t i u m d o m i n u s s o l i d u m , v e l o b l i g a t a s artifex o p e r a s r e d d e r e to-
t a s r e c u s a r e t : h i s c a u s s i s r e c t u m e s s e p o t e s t a t e m p o l i t i c a m in-
t e r c e d e r e , u t s u u m c u i q u e i u s i n c o l u m e sit, s e d p r a e t e r e a n u l -
lis. — Cui a r g u m e n t a t i o n i a e q u u s r e r u m i u d e x n o n facile, n e -
q u e in t o t u m assentiatur, quia n o n est absoluta o m n i b u s par-
tibus : m o m e n t u m q u o d d a m rationis abest m a x i m i ponderis.
H o c est e n i m operari, e x e r c e r e s e r e r u m c o m p a r a n d a r u m caus-
sa, q u a e sint a d v a r i o s vitae u s u s , p o t i s s i m u m q u e a d t u i t i o n e m
662 LITTERAE
s u i n e c e s s a r i a e . In sudore vultus tui vesceris pane (1). I t a q u e

d u a s v e l u t n o t a s h a b e t i n h o m i n e l a b o r n a t u r a insitas, n i m i r u m
u t personalis sit, q u i a vis a g e n s a d h a e r e t p e r s o n a e , a t q u e e i u s
o m n i n o est p r o p r i a , a q u o e x e r c e t u r , et c u i u s e s t utilitati n a t a :
d e i n d e u t sit necessarius, o b h a n c c a u s s a m , q u o d f r u c t u s labo-
r u m est homini o p u s a d vitam t u e n d a m : vitam a u t e m tueri
i p s a r e r u m , c u i m a x i m e p a r e n d u m , n a t u r a iubet. I a m v e r o s i e x
e a d u m t a x a t p a r t e s p e c t e t u r q u o d p e r s o n a l i s est, n o n e s t d u -
b i u m q u i n i n t e g r u m opifici sit p a c t a e m e r c e d i s a n g u s t i u s f i n i r e
m o d u m : q u e m a d m o d u m e n i m o p e r a s d a t ille v o l u n t a t e , sic e t
o p e r a r u m m e r c e d e v e l t e n u i vel p l a n e n u l l a c o n t e n t u s e s s e vo-
l u n t a t e p o t e s t . S e d l o n g e aliter i u d i c a n d u m si c u m r a t i o n e per-
sonalitatis ratio c o n i u n g i t u r necessitatis, c o g i t a t i o n e q u i d e m n o n
r e a b illa s e p a r a b i l i s . R e a p s e m a n e r e i n vita, c o m m u n e s i n g u l i s
officium est, c u i s c e l u s est d e e s s e . H i n c i u s r e p e r i e n d a r u m r e -
r u m , q u i b u s vita s u s t e n t a t u r , n e c e s s a r i o n a s c i t u r : q u a r u m r e -
r u m f a c u l t a t e m infimo c u i q u e n o n nisi q u a e s i t a l a b o r e m e r c e s
s u p p e d i t a t . E s t o igitur, u t opifex .atque h e r u s l i b e r e i n i d e m pla-
citum, ac n o m i n a t i m in salarii m o d u m consentiant : subest ta-
m e n s e m p e r a l i q u i d e x iustitia n a t u r a l i , i d q u e l i b e r a p a c i s c e n -
t i u m v o l u n t a t e m a i u s e t a n t i q u i u s , scilicet a l e n d o opifici, frugi
q u i d e m e t b e n e m o r a t o , h a u d i m p a r e m esse m e r c e d e m opor-
t e r e . Q u o d s i n e c e s s i t a t e opifex c o a c t u s , a u t m a l i p e i o r i s m e t u
p e r m o t u s d u r i o r e m c o n d i t i o n e m accipiat, q u a e , e t i a m s i nolit,
a c c i p i e n d a sit, q u o d a d o m i n o v e l a r e d e m p t o r e o p e r u m i m p o -
nitur, i s t u d q u i d e m est s u b i r e vim, c u i iustitia r é c l a m â t . — Ve-
r u m t a m e n i n h i s s i m i l i b u s q u e c a u s s i s , q u a l e s illae s u n t i n u n o -
q u o q u e g e n e r e artificii q u o t a sit e l a b o r a n d u m h o r a , q u i b u s p r a e -
sidiis v a l e t u d i n i m a x i m e i n officinis c a v e n d u m , n e m a g i s t r a t u s
inferat s e s e i m p o r t u n i u s , p r a e s e r t i m c u m a d i u n c t a t a m v a r i a
sint r e r u m , t e m p o r u m , l o c o r u m , s a t i u s erit e a s r e s iudicio r e -
s e r v a r e c o l l e g i o r u m , d e q u i b u s infra d i c t u r i s u m u s , a u t a l i a m
i n i r e v i a m , q u a r a t i o n e s m e r c e n a r i o r u m , uti p a r est, s a l v a e sint,
a c c e d e n t e , s i r e s p o s t u l a v e r i t , tutela p r a e s i d i o q u e r e i p u b l i c a e .
M e r c e d e m s i ferat opifex s a t i s a m p l a m u t e a s e u x o r e m q u e
e t l i b e r o s t u e r i c o m m o d u m q u e a t , facile s t u d e b i t p a r s i m o n i a e ,
s i sapit, efficietque, q u o d i p s a v i d e t u r n a t u r a m o n e r e , u t d e t r a -
ctis s u m p t i b u s , a l i q u i d e t i a m r e d u n d e t , q u o sibi liceat a d m o -
(1) Gen. III, 19.

LITTERAE 663
d i c u m c e n s u m p e r v e n i r e . N e q u e e n i m efficaci r a t i o n e d i r i m i
c a u s s a m , d e q u a agitur, p o s s e v i d i m u s , nisi h o c s u m p t o e t con-
stituto, i u s p r i v a t o r u m b o n o r u m s a n c t u m e s s e o p o r t e r e . Q u a m -
o b r e m f a v e r e h u i c iuri l e g e s d e b e n t , et, q u o a d potest, p r o v i -
dere ut q u a m p l u r i m i ex multitudine r e m h a b e r e malint. Quo
facto, p r a e c l a r a e utilitates c o n s e c u t u r a ^ s u n t : a c p r i m u m c e r t e
a e q u i o r partitio b o n o r u m . V i s e n i m c o m m u t a t i o n u m civilium
i n d u a s c i v i u m c l a s s e s divisit u r b e s , i m m e n s o i n t e r u t r a m q u e
d i s c r i m i n e interiecto. E x u n a p a r t e factio p r a e p o t e n s , q u i a p r a e -
dives : q u a e c u m o p e r u m et m e r c a t u r a e u n i v e r s u m g e n u s sola
potiatur, f a c u l t a t e m o m n e m c o p i a r u m effectricem a d s u a c o m -
m o d a a c r a t i o n e s trahit, a t q u e i n i p s a a d m i n i s t r a t i o n e reipubli-
cae n o n p a r u m potest. Ex altera inops a t q u e infirma multitudo,
exulcerato a n i m o et ad t u r b a s s e m p e r parato. I a m v e r o si plebis
excitetur industria in s p e m adipiscendi quippiam, q u o d solo
c o n t i n e a t u r , s e n s i m f i e t u t a l t e r o r d o e v a d a t f i n i t i m u s alteri, su-
b l a t o inter s u m m a s divitias s u m m a m q u e e g e s t a t e m d i s c r i m i n e .
— P r a e t e r e a r e r u m , q u a s t e r r a gignit, m a i o r est a b u n d a n t i a fu-
t u r a . H o m i n e s e n i m , c u m s e e l a b o r a r e s c i u n t i n s u o , alacrita-
tem adhibent studiumque longe m a i u s : immo p r o r s u s a d a m a r e
t e r r a m instituunt s u a m a n u percultam, u n d e non alimenta tan-
t u m , s e d e t i a m q u a m d a m c o p i a m e t sibi e t s u i s e x p e c t a n t . I s t a
v o l u n t a t i s a l a c r i t a s , n e m o n o n videt q u a m v a l d e c o n f e r a t a d
u b e r t a t e m f r u c t u m , a u g e n d a s q u e divitias civitatis. E x q u o illud
tertio loco m a n a b i t c o m m o d i , u t q u a i n civitate h o m i n e s editi
s u s c e p t i q u e i n l u c e m sint, a d e a m facile r e t i n e a n t u r : n e q u e
e n i m p a t r i a m c u m e x t e r n a r e g i o n e c o m m u t a r e n t , s i vitae d e -
g e n d a e t o l e r a b i l e m d a r e t p a t r i a facultatem. N o n t a m e n a d h a e c
c o m m o d a p e r v e n i r i nisi e a c o n d i t i o n e potest, u t p r i v a t u s c e n s u s
ne exhauriatur immanitate tributorum et vectigalium. Ius enim
p o s s i d e n d i p r i v a t i m b o n a c u m n o n sit lege h o m i n u m s e d n a -
tura datum, non i p s u m abolere, sed t a n t u m m o d o ipsius u s u m
t e m p e r a r e et c u m c o m m u n i bono c o m p o n e r e auctoritas publica
potest. F a c i a t igitur i n i u s t e a t q u e i n h u m a n e , s i d e b o n i s p r i v a -
torum plus aequo, tributorum nomine, detraxerit.
P o s t r e m o d o m i n i i p s i q u e opifices m u l t u m h a c i n c a u s s a p o s -
s u n t , iis videlicet institutis, q u o r u m o p e e t o p p o r t u n e s u b v e n i a -
t u r indigentibus, et ordo alter propius accedat ad alterum. Nu-
m e r a n d a i n h o c g e n e r e sodalitia a d s u p p e t i a s m u t u o f e r e n d a s :
664 LITTERAE
r e s varias, p r i v a t o r u m providentia constitutas, ad c a v e n d u m

opifìci, i t e m q u e orbitati u x o r i s e t l i b e r o r u m , s i q u i d h u m a n i t u s
a c c i d a t : instituti p a t r o n a t u s p u e r i s , p u e l l i s , a d o l e s c e n t i b u s n a -
t u q u e maioribus tutandis. Sed principem locum obtinent soda-
litia artificum, q u o r u m c o m p l e x u fere c e t e r a c o n t i n e n t u r . F a -
b r u m c o r p o r a t o r u m a p u d m a i o r e s n o s t r o s d i u b e n e facta c o n -
stitere. R e v e r a n o n m o d o utilitates p r a e c l a r a s artificibus, s e d
a r t i b u s ipsis, q u o d p e r p l u r a m o n u m e n t a t e s t a n t u r , d e c u s a t q u e
i n c r e m e n t u m peperere. Eruditiore n u n c aetate, m o r i b u s novis,
a u c t i s e t i a m r e b u s q u a s vita q u o t i d i a n a d e s i d e r a t , p r o f e c t o so-
dalitia opificum f l e c t i a d p r a e s e n t e m u s u m n e c e s s e est. V u l g o
coiri e i u s g e n e r i s s o c i e t a t e s , s i v e tota e x opificibus c o n f l a t a s ,
sive ex u t r o q u e ordine mixtas, g r a t u m est : o p t a n d u m v e r o ut
n u m e r o e t a c t u o s a v i r t u t e c r e s c a n t . E t s i v e r o d e iis n o n s e m e l
v e r b a f e c i m u s , p l a c e t t a m e n h o c loco o s t e n d e r e , e a s e s s e v a l d e
o p p o r t u n a s , e t i u r e s u o c o a l e s c e r e : i t e m q u a illas disciplina uti,
et quid agere oporteat.
V i r i u m s u a r u m e x p l o r a t a e x i g u i t a s impellit h o m i n e m a t q u e
h o r t a t u r , u t o p e m sibi a l i e n a m velit a d i u n g e r e . S a c r a r u m litte-
r a r u m e s t illa s e n t e n t i a : melius est duos esse simul, quam
unum: habent enim emolumentum societatis suae. Si unus ce-
ciderit, ab altero fulcitur. Vete soli: quia cum ceciderit, [non
habet sublevantem se (1). A t q u e illa q u o q u e : frater, qui adiu-
vatur a fratre, quasi civitas firma (2). H a c h o m o p r o p e n s i o n e
n a t u r a l i s i c u t a d c o n i u n c t i o n e m d u c i t u r c o n g r e g a t i o n e m q u e ci-
v i l e m , sic e t a l i a s c u m c i v i b u s inire s o c i e t a t e s expetit, e x i g u a s
illas q u i d e m n e c p e r f e c t a s , s e d s o c i e t a t e s t a m e n . I n t e r h a s e t
m a g n a m illam s o c i e t a t e m o b differentes c a u s s a s p r o x i m a s in-
t e r e s t p l u r i m u m . F i n i s e n i m societati civili p r o p o s i t u s p e r t i n e t
ad universos, quoniam c o m m u n i continetur bono : cuius o m n e s
e t s i n g u l o s p r o p o r t i o n e c o m p o t e s e s s e i u s est. Q u a r e a p p e l l a -
t u r publica q u i a p e r e a m homines sibi invicem communicant in
una republica constituenda (3) C o n t r a v e r o , q u a e in e i u s v e l u t
s i n u i u n g u n t u r societates, p r i v a t a e h a b e n t u r e t s u n t , q u i a vide-
licet illud, q u o p r o x i m e s p e c t a n t , p r i v a t a utilitas est, a d s o l o s
p e r t i n e n s c o n s o c i a t o s . Privata autem societas est, quae ad ali-
quod negotium privatum exercendum coniungitur, sicut quod
(1) Eccl. IV, 9-12.
(2) P r o v . X V I I I , 19.
(3) S. Thom. Contra impugnantes Dei cultum et religionem, cap. I I .
LITTERAE 665
duo vel tres societatem ineunt, ut simul negotientur (1). N u n c

v e r o q u a m q u a m s o c i e t a t e s p r i v a t a e e x i s t u n t i n civitate, e i u s q u e
s u n t velut-partes totidem, t a m e n universe ac p e r se n o n est in
p o t e s t a t e r e i p u b l i c a e n e e x i s t a n t p r o h i b e r e . P r i v a t a s e n i m socie-
t a t e s i n i r e c o n c e s s u m est h o m i n i i u r e n a t u r a e : e s t a u t e m a d
p r a e s i d i u m i u r i s n a t u r a l i s instituta civitas, n o n a d i n t e r i t u m : ea-
q u e sit c i v i u m c o e t u s soci a r i vetuerit, p l a n e s e c u m p u g n a n t i a
agat, propterea q u o d t a m ipsa q u a m coetus privati u n o hoc e
principio nascuntur, q u o d homines s u n t n a t u r a congregabiles.
— Incidunt aliquando tempora c u m ei generi c o m m u n i t a t u m
r e c t u m sit l e g e s o b s i s t e r e : scilicet s i q u i d q u a m e x instituto p e r -
s e q u a n t u r , q u o d c u m p r o b i t a t e , c u m iustitia, c u m r e i p u b l i c a e
salute a p e r t e dissideat. Quibus in caussis iure q u i d e m potestas
p u b l i c a , q u o m i n u s illae c o a l e s c a n t , i m p e d i e t : i u r e e t i a m d i s -
s o l v e t c o a l i t a s : s u m m a m t a m e n a d h i b e a t c a u t i o n e m n e c e s s e est,
ne iura civium m i g r a r e videatur, neu q u i d q u a m per speciem
utilitatis p u b l i c a e s t a t u a t , q u o d r a t i o n o n p r o b e t . E a t e n u s e n i m
o b t e m p e r a n d u m legibus, q u o a d c u m recta ratione a d e o q u e c u m
l e g e Dei s e m p i t e r n a c o n s e n t i a n t (2).
S o d a l i t a t e s v a r i a s h i c r e p u t a m u s a n i m o e t collegia e t o r d i -
n e s religiosos, q u o s E c c l e s i a e a u c t o r i t a s e t pia c h r i s t i a n o r u m
voluntas genuerant; quanta vero c u m salute gentis h u m a n a e ,
u s q u e a d n o s t r a m m e m o r i a m h i s t o r i a l o q u i t u r . S o c i e t a t e s eius-
m o d i , s i ratio s o l a diiudicet, c u m initae h o n e s t a c a u s s a sint,
i u r e n a t u r a l i initas a p p a r e t fuisse. Qua v e r o p a r t e r e l i g i o n e m
a t t i n g u n t , s o l a est E c c l e s i a c u i i u s t e p a r e a n t . N o n igitur i n e a s
q u i c q u a m sibi a r r o g a r e i u r i s , n e c e a r u m a d s e t r a d u c e r e a d m i -
n i s t r a t i o n e m r e c t e p o s s u n t q u i p r a e s i n t civitati: e a s p o t i u s offi-
c i u m est r e i p u b l i c a e v e r e r i , c o n s e r v a r e , et, u b i r e s p o s t u l a v e -
rint, i n i u r i a p r o h i b e r e . Q u o d t a m e n l o n g e aliter f i e r i h o c p r a e -
s e r t i m t e m p o r e v i d i m u s . Multis locis c o m m u n i t a t e s h u i u s ge-
n e r i s r e s p u b l i c a violavit, a c multiplici q u i d e m i n i u r i a : c u m e t
civilium l e g u m n e x o d e v i n x e r i t , e t legitimo i u r e p e r s o n a e m o -
ralis e x u e n t , et fortunis suis despoliarit. Quibus in fortunis s u u m
(1) ib.
(2) Lex humana in tantum habet rationem [legis, in quantum est secundum
rationem rectam, et secundum hoc manifestum est quod a lege aeterna derivatur.
In quantum vero a ratione recedit, sic dicitur lex iniqua, et sie non habet rationem
legis, sed magis violentiae cuiusdam. (S. Thom. Summ. T h e o l . I-II, Q a a e s t . X I I I ,
a. I I I ) .
666 LITTERAE
h a b e b a t E c c l e s i a i u s , s u u m s i n g u l i s o d a l e s , i t e m qui e a s c e r t a e
c u i d a m c a u s s a e a d d i x e r a n t , e t q u o r u m e s s e n t c o m m o d o a c so-
latio a d d i c t a e . Q u a m o b r e m t e m p e r a r e a n i m o n o n p o s s u m u s
quin spoliationes eiusmodi tam iniustas ac perniciosas conqui-
r a n t u r , eo vel m a g i s q u o d societatibus catholicorum virorum,
p a c a t i s iis q u i d e m e t i n o m n e s p a r t e s utilibus, iter p r a e c l u d i vi-
d e m u s , q u o t e m p o r e edicitur, u t i q u e c o i r e i n s o c i e t a t e m p e r le-
g e s l i c e r e : e a q u e facultas l a r g e r e v e r a h o m i n i b u s p e r m i t t i t u r
consilia a g i t a n t i b u s religioni s i m u l a c r e i p u b l i c a e p e r n i c i o s a .
P r o f e c t o c o n s o c i a t i o n u m d i v e r s i s s i m a r u m , m a x i m e e x opifi-
cibus, longe n u n c maior, q u a m alias frequentia. P l u r e s u n d e
o r t u m d u c a n t , q u i d velint, q u a g r a s s e n t u r via, n o n e s t h u i u s
loci q u a e r e r e . Opinio t a m e n est, m u l t i s c o n f i r m a t a r e b u s , p r a e e s s e
ut p l u r i m u m occultiores auctores, e o s d e m q u e disciplinam adhi-
b e r e n o n c h r i s t i a n o n o m i n i , n o n saluti c i v i t a t u m c o n s e n t a n e a m :
o c c u p a t a q u e efficiendorum o p e r u m universitate, id a g e r e ut qui
s e c u m consociari recusarint, luere p o e n a s egestate cogantur. —
H o c r e r u m s t a t u , a l t e r u t r u m m a l i n t artifices c h r i s t i a n i o p o r t e t ,
a u t n o m e n collegiis d a r e , u n d e p e r i c u l u m religioni e x t i m e s c e n -
d u m : a u t s u a i n t e r s e sodalitia c o n d e r e , v i r e s q u e h o c p a c t o
c o n i u n g e r e , q u o s e a n i m o s e q u e a n t a b illa i n i u s t a a c n o n fe-
r e n d a oppressione redimere. Omnino optari hoc alterum necesse
e s s e , q u a m p o t e s t d u b i t a t i o n e m a p u d e o s h a b e r e , q u i nolint
s u m m u m h o m i n i s b o n u m i n p r a e s e n t i s s i m u m d i s c r i m e n conii-
cere ?
Valde q u i d e m laudandi c o m p l u r e s ex nostris, qui p r o b e per-
specto quid a se t e m p o r a postulent, experiuntur ac tentant q u a
ratione proletarios ad meliora adducere honestis artibus pos-
sint. Q u o r u m p a t r o c i n i o s u s c e p t o , p r o s p e r i t a t e m a u g e r e c u m
domesticam, t u m s i n g u l o r u m student ; item m o d e r a r i c u m aequi-
tate v i n c u l a , q u i b u s i n v i c e m artifices et d o m i n i c o n t i n e n t u r :
a l e r e e t c o n f i r m a r e i n u t r i s q u e m e m o r i a m officii a t q u e e v a n g e -
l i c o r u m c u s t o d i a m p r a e c e p t o r u m ; q u a e q u i d e m p r a e c e p t a , ho-
m i n e m a b intemperantia r e v o c a n d o , e x c e d e r e m o d u m vetant,
p e r s o n a r u m q u e e t r e r u m d i s s i m i l l i m o s t a t u h a r m o n i a m i n civi-
tate tuentur. H a c de c a u s s a u n u m in l o c u m s a e p e convenire
v i d e m u s v i r o s e g r e g i o s , q u o c o m m u n i c e n t consilia i n v i c e m , vi-
r e s q u e iungant, et quid m a x i m e expedire videatur, consultent.
Alii v a r i u m g e n u s a r t i f i c u m o p p o r t u n a c o p u l a r e s o c i e t a t e stu-
d e n t ; consilio a c r e i u v a n t , o p u s n e d e s i t h o n e s t u m a c f r u c t u o -
LITTERAE 667
sum, provident. Alacritatem addunt ac patrocinium impertiunt

Episcopi: q u o r u m auctoritate auspiciisque plures ex u t r o q u e
o r d i n e Cleri, q u a e a d e x c o l e n d u m a n i m u m p e r t i n e n t , i n c o n s o -
ciatis s e d u l o c u r a n t . D e n i q u e catholici n o n d e s u n t c o p i o s i s divi-
tiis, s e d m e r c e n a r i o r u m v e l u t c o n s o r t e s v o l u n t a r i i , q u i c o n s t i -
tuere lateque fundere grandi pecunia consociationes adnitantur :
q u i b u s a d i u v a n t i b u s facile opifici liceat n o n m o d o c o m m o d a
p r a e s e n t i a , s e d e t i a m h o n e s t a e q u i e t i s f u t u r a e f i d u c i a m sibi la-
bore quaerere. T a m multiplex t a m q u e alacris industria q u a n -
t u m attulerit r e b u s c o m m u n i b u s b o n i p l u s est c o g n i t u m , q u a m
ut attineat dicere. Hinc iam b e n e de reliquo t e m p o r e s p e r a n d i
auspicia s u m i m u s , m o d o societates istiusmodi constanter incre-
m e n t a capiant, ac prudenti t e m p e r a t i o n e constituantur. Tutetur
hos respublica civium coetus iure sociatos : ne trudat tamen sese
i n e o r u m i n t i m a m r a t i o n e m o r d i n e m q u e vitae : vitalis e n i m m o -
t u s c i e t u r a b i n t e r i o r e p r i n c i p i o , a c facillime s a n e p u l s u eliditur
externo.
E s t p r o f e c t o t e m p e r a t i o a c disciplina p r u d e n s a d e a m r e m
necessaria, ut consensus in agendo fiat conspiratioque volunta-
t u m . P r o i n d e s i l i b e r a c i v i b u s c o e u n d i facultas est, u t profecto
est, i u s q u o q u e e s s e o p o r t e t e a m libere o p t a r e d i s c i p l i n a m e a s -
q u e leges, q u a e m a x i m e c o n d u c e r e a d id, q u o d p r o p o s i t u m
est, i u d i c e n t u r . E a m , q u a e m e m o r a t a est, t e m p e r a t i o n e m disci-
p l i n a m q u e collegiorum q u a l e m esse in partibus suis singulis
o p o r t e a t , d e c e r n i c e r t i s definitisque r e g u l i s n o n c e n s e m u s p o s s e ,
c u m i d p o t i u s s t a t u e n d u m sit e x i n g e n i o c u i u s q u e g e n t i s , e x
periclitatione e t u s u , e x g e n e r e a t q u e efficientia o p e r u m , e x a m -
plitudine c o m m e r c i o r u m , aliisque r e r u m ac t e m p o r u m adiun-
ctis, q u a e s u n t p r u d e n t e r p o n d e r a n d a . A d s u m m a m r e m q u o d
s p e c t a t , h a e c t a m q u a m l e x g e n e r a l i s a c p e r p e t u a s a n c i a t u r , ita
constitui i t a q u e g u b e r n a r i o p i f i c u m collegia o p o r t e r e , u t i n s t r u -
m e n t a s u p p e d i t e n t a p t i s s i m a m a x i m e q u e e x p e d i t a a d id, q u o d
e s t p r o p o s i t u m , q u o d q u e in eo consistit ut s i n g u l i e s o c i e t a t e
i n c r e m e n t u m b o n o r u m c o r p o r i s , a n i m i , rei familiaris, q u o a d p o -
test, a s s e q u a n t u r . P e r s p i c u u m v e r o est, a d p e r f e c t i o n e m pietatis
et m o r u m t a m q u a m ad c a u s s a m praecipuam spectari oportere :
e a q u e p o t i s s i m u m c a u s s a disciplinam socialem penitus dirigen-
d a m . Secus enim degenerarent in aliam formam, eique generi
c o l l e g i o r u m , i n q u i b u s n u l l a r a t i o religionis h a b e r i solet, h a u d
s a n e m u l t u m p r a e s t a r e n t . C e t e r u m q u i d p r o s i t opifici r e r u m
668 LITTERAE
c o p i a m s o c i e t a t e q u a e s i s s e , s i o b i n o p i a m cibi s u i d e s a l u t e p e -
riclitetur a n i m a ? Quid prodest homini, si mundum universum
tueretur, animae vero suae detrimentum patiatur? (1) H a n c
q u i d e m docet Christus Dominus velut n o t a m h a b e n d a m , q u a ab
e t h n i c o d i s t i n g u a t u r h o m o c h r i s t i a n u s : haec omnia gentes inqui-
runt... quaerite primum regnum Dei, et iustitiam eius, et haee
omnia adiicientur vobis (2). S u m p t i s i g i t u r a D e o principiis, p l u -
r i m u m e r u d i t i o n i r e l i g i o s a e t r i b u a t u r loci, u t s u a s i n g u l i a d v e r -
s u s D e u m officia c o g n o s c a n t : q u i d c r e d e r e o p o r t e a t , q u i d s p e -
r a r e atque a g e r e salutis sempiternae caussa, p r o b e sciant: cu-
r a q u e praecipua adversus opinionum errores variasque corru-
p t e l a s m u n i a n t u r . A d Dei c u l t u m s t u d i u m q u e pietatis e x c i t e t u r
opifex, n o m i n a t i m a d r e l i g i o n e m d i e r u m f e s t o r u m c o l e n d a m .
Vereri diligereque c o m m u n e m o m n i u m p a r e n t e m Ecclesiam
condiscat : i t e m q u e eius et o b t e m p e r a r e praeceptis et s a c r a m e n t a
frequentare, quae sunt ad expiandas animi labes sanctitatemque
c o m p a r a n d a m instrumenta divina.
S o c i a l i u m l e g u m p o s i t o i n religione f u n d a m e n t o , p r o n u m e s t
iter a d s t a b i l i e n d a s s o c i o r u m r a t i o n e s m u t u a s , u t c o n v i c t u s q u i e -
tus ac res florentes consequantur. Munia sodalitatum dispar-
t i e n d a s u n t a d c o m m u n e s r a t i o n e s a c c o m o d a t e , a t q u e ita qui-
d e m u t c o n s e n s u m n e m i n u a t d i s s i m i l i t u d o . Officia p a r t i r i in-
telligenter, p e r s p i c u e q u e definiri, p l u r i m u m o b h a n c c a u s s a m
i n t e r e s t , n e cui f i a t i n i u r i a . C o m m u n e a d m i n i s t r e t u r i n t e g r e , u t
ex indigentia s i n g u l o r u m praefiniatur opitulandi m o d u s : iura
officiaque d o m i n o r u m c u m i u r i b u s officiisque o p i f i c u m a p t e con-
v e n i a n t . S i q u i e x a l t e r u t r o o r d i n e v i o l a t i m i s e ulla r e p u t a r i t ,
nihil o p t a n d u m m a g i s , q u a m a d e s s e e i u s d e m c o r p o r i s v i r o s
p r u d e n t e s a t q u e i n t e g r o s , q u o r u m a r b i t r i o litem d i r i m i l e g e s
i p s a e s o c i a l e s i u b e a n t . Illud q u o q u e m a g n o p e r e p r o v i d e n d u m
u t c o p i a o p e r i s n u l l o t e m p o r e deficiat opiflcem, u t q u e v e c t i g a l
suppeditet, u n d e necessitati s i n g u l o r u m s u b v e n i a t u r n e c s o l u m
i n s u b i t i s a c fortuitis i n d u s t r i a e c a s i b u s , s e d e t i a m c u m vale-
tudo, aut senectus, aut infortunium q u e m q u a m oppressit. - His
l e g i b u s , s i m o d o v o l u n t a t e a c c i p i a n t u r , satis erit t e n u i o r u m c o m -
m o d i s ac saluti c o n s u l t u m : consociationes a u t e m catholicorum
n o n m i n i m u m a d p r o s p e r i t a t e m m o m e n t i i n civitate s u n t h a b i -
(1) M a t t h . XVI, 36.

(2) M a t t h . VI, 32-33.
LITTERAE 669-
turae. E x eventis praeteritis n o n t e m e r e p r o v i d e m u s futura.

Truditur enim aetas aetate, sed r e r u m g e s t a r u m m i r a e s u n t
s i m i l i t u d i n e s , q u i a r e g u n t u r p r o v i d e n t i a Dei, q u i c o n t i n u a t i o n e m
seriemque rerum ad eam caussam moderatur ac flectit, quam
sibi in p r o c r e a t i o n e g e n e r i s h u m a n i p r a e s t i t u i t . - C h r i s t i a n i s in
prisca Ecclesiae adolescentis aetate probro d a t u m accepimus,
q u o d m a x i m a p a r s s t i p e p r e c a r i a a u t o p e r e faciendo v i c t i t a r e n t
S e d destituti a b o p i b u s p o t e n t i a q u e , p e r v i c e r e t a m e n u t g r a t i a m
sibi l o c u p l e t i u m , a c p a t r o c i n i u m p o t e n t i u m a d i u n g e r e n t . C e r n e r e
licebat i m p i g r o s , l a b o r i o s o s , paciflcos, iustitiae m a x i m e q u e ca-
ritatis i n e x e m p l u m r e t i n e n t e s . A t e i u s m o d i v i t a e m o r u m q u e
s p e c t a c u l u m , e v a n u i t o m n i s p r a e i u d i c a t a opinio, o b t r e c t a t i o o b -
mutuit malevolorum, atque inveteratae superstitionis c o m m e n t a
veritati c h r i s t i a n a e p a u l l a t i m c e s s e r e . - De s t a t u o p i f i c u m c e r t a -
tur in p r a e s e n s : q u a e certatio ratione dirimatur an secus, plu-
r i m u m interest reipublicae in u t r a m q u e partem. Ratione a u t e m
facile d i r i m e t u r a b artificibus c h r i s t i a n i s , s i societate c o n i u n c t i
a c p r u d e n t i b u s a u c t o r i b u s usi, v i a m inierint e a m d e m , q u a m
patres ac m a i o r e s singulari c u m salute et sua et publica tenue-
runt. Etenim q u a n t u m v i s m a g n a in h o m i n e vis o p i n i o n u m p r a e -
i u d i c a t a r u m c u p i d i t a t u m q u e sit, t a m e n nisi s e n s u m h o n e s t i p r a v a
v o l u n t a s obstupefecerit, f u t u r a e s t b e n e v o l e n t i a c i v i u m i n e o s
s p o n t e p r o p e n s i o r , q u o s i n d u s t r i o s fac m o d e s t o s c o g n o v e r i n t ,
q u o s a e q u i t a t e m l u c r o , r e l i g i o n e m officii r e b u s o m n i b u s con-
stiterit a n t e p o n e r e . E x q u o illud e t i a m c o n s e q u e t u r c o m m o d i ,
q u o d s p e s e t f a c u l t a s s a n i t a t i s n o n m i n i m a s u p p e d i t a b i t u r opi-
f i c i b u s iis, q u i vel o m n i n o d e s p e c t a f i d e c h r i s t i a n a , v e l alienis
a p r o f e s s i o n e m o r i b u s v i v a n t . Isti q u i d e m s e p l e r u m q u e intel-
ligunt falsa s p e s i m u l a t a q u e r e r u m s p e c i e d e c e p t o s . S e n t i u n t
enim, sese a p u d cupidos d o m i n o s valde i n h u m a n e tractari,
n e c f i e r i fere p l u r i s q u a m q u a n t u m p a r i a n t o p e r a n d o l u c r i :
q u i b u s a u t e m s o d a l i t a t i b u s implicati s u n t , i n iis p r o c a r i t a -
te atque a m o r e intestinas discordias existere, petulantis a t q u e
incredulae paupertatis p e r p e t u a s comites. Fracto animo, exte-
n ú a t o c o r p o r e , q u a m v a l d e s e m u l t i vellent e s e r v i t u t e t a m h u -
mili v i n d i c a r e : n e c t a m e n a u d e n t , s e u q u o d h o m i n u m p u d o r ,
s e u m e t u s inopiae prohibeat. I a m v e r o his o m n i b u s m i r u m quan-
t u m p r o d e s s e a d s a l u t e m collegia c a t h o l i c o r u m p o s s u n t , s i h a e -
s i t a n t e s a d s i n u m s u u m , e x p e d i e n d i s difficultatibus, invitarint,
si resipiscentes in fidem tutelamque s u a m acceperint.
670 LITTERAE
Habetis, Venerabiles Fratres, quos et q u a ratione elaborare

i n c a u s s a perdifficili n e c e s s e sit. - A c c i n g e n d u m a d s u a s c u i q u e
partes, et m a t u r r i m e quidem, ne tantae iam molis i n c o m m o d u m
fiat i n s a n a b i l i u s c u n c t a t i o n e m e d i c i n a e . A d h i b e a n t l e g u m insti-
t u t o r u m q u e providentiam, qui gerunt respublicas : sua memi-
n e r i n t officia l o c u p l e t e s e t d o m i n i : e n i t a n t u r r a t i o n e , q u o r u m
r e s a g i t u r , p r o l e t a r i i : c u m q u e religio, u t initio d i x i m u s , m a l u m
p e l l e r e f u n d i t u s s o l a possit, illud r e p u t e n t u n i v e r s i , i n p r i m i s
instaurari m o r e s christianos oportere, sine quibus ea ipsa a r m a
p r u d e n t i a e , q u a e m a x i m e p u t a n t u r i d o n e a , p a r u m s u n t a d sa-
l u t e m v a l i t u r a . - A d E c c l e s i a m q u o d spectat, d e s i d e r a r i o p e r a m
s u a m n u l l o t e m p o r e n u l l o q u e m o d o sinet, t a n t o p l u s a l l a t u r a
a d i u m e n t i , q u a n t o sibi m a i o r i n a g e n d o l i b e r t a s c o n t i g e r i t : id-
q u e n o m i n a t i m intelligant, q u o r u m m u n u s est s a l u t i p u b l i c a e
consulere. Intendant o m n e s animi industriaeque vires ministri
s a c r o r u m ; vobisque, Venerabiles Fratres, auctoritate praeeun-
tibus et e x e m p l o , s u m p t a ex evangelio d o c u m e n t a vitae homi-
nibus ex omni ordine inculcare ne desinant : omni qua possunt
ope pro salute populorum contendant, potissimumque studeant
e t t u e r i i n se, e t e x c i t a r e i n aliis, s u m m i s i u x t a a t q u e inflmis,
o m n i u m d o m i n a m a c r e g i n a m v i r t u t u m , c a r i t a t e m . Optata q u i p p e
s a l u s e x p e c t a n d a p r a e c i p u e est e x m a g n a effusione caritatis :
c h r i s t i a n a e caritatis intelligimus, q u a e t o t i u s E v a n g e l i i c o m p e n -
diaria l e x est, q u a e q u e s e m e t i p s a m p r o a l i o r u m c o m m o d i s s e m -
per devovere parata, contra saeculi insolentiam atque immo-
d e r a t u m a m o r e m sui c e r t i s s i m a est h o m i n i a n t i d o t u s : c u i u s
v i r t u t i s p a r t e s a c l i n e a m e n t a d i v i n a P a u l u s A p o s t o l u s iis v e r b i s
e x p r e s s i t : Caritas patiens est, benigna est : non quaerit quae
sua sunt: omnia suffert: omnia, sustinet (1).
Divinorum m u n e r u m auspicem a c b e n e v o l e n t i a e N o s t r a e te-
s t e m v o b i s singulis, V e n e r a b i l e s F r a t r e s , e t Clero p o p u l o q u e
vestro apostolicam benedictionem p e r a m a n t e r i n D o m i n o im-
pertimus.
D a t u m R o m a e a p u d S. P e t r u m die xv Maii A n . MDCCCXCI,
Pontificatus Nostri Decimoquarto.
LEO P P . XIII.
(1) Corinth, XIII, 4-7

671
BOIANEN.
PROVISIONIS PAROECIAE.

Sess. 24 cap. 18 De r e f o r m a t .
COMPENDIUM FACTI. E X morte sacerdotis David de Sisto

die 10 Septembris 1 8 8 6 vacante paroecia loci Sassinoro Dioe-
cesis boianensis, Episcopus concursum indixit. Duo, scilicet
Ioannes Mastracchio et Ermenegildus Palma, se inscripse-
runt ; at die 23 Maii 1 8 8 7 facto periculo uterque reproba-
tus fuit. Die 12 Octobris Episcopus novum indixit concur-
sum, die 25 eiusdem mensis habendum, et duo etiam hac
vice comparuerunt, nempe Ioannes Mastracchio, idem qui in
primo examine fuerat reiectus, et Iosue di Mella. Sed hac
vice uterque approbatus est, attamen Iosue de Mella « cum
maxima laude » et primo loco, alter vero secundo.
Statim ac examinatorum votum evulgatum est, Mastrac-
chio per manus laici apparitoris libellum Episcopo misit re-
feftum, ait Episcopus, conviens adversus meam personam
et examinatores synodales. Simulque appellationem coram
metropolitana Curia beneventana, intra utile tempus, inter-
posuit, hanc potissimum allegans causam, nempe Iosue di
Mella regularem esse ex ordine Minorum s. Francisci, eum-
que saecularizationis rescripto destitutum, solummodo ex
tollerantia suorum superiorum extra religionem vivere et in
dioecesano boianensi Seminario, ubi magistrum agit, degere;
et idcirco non posse approbari, et eo minus institui.
Hoc tamen non obstante, Episcopus boianensis litteras
collationis detulit sacerdoti di Mella, eumque paucos post
dies in possessionem paroeciae immisit, regio placito mox
accedente. Verumtamen, quod quidem praestat usque ab ini-
tio recolere, P. di Mella, forte ob pendens penes metropoli-
672 BOIANEN.
tanam curiam iudicium, videtur a residentia prudenter ab-

stinuisse : vicissim boianensis Episcopus, qui vacantis paroe-
ciae regimen ab initio detulerat sacerdoti Mastracchio, ex-
inde eiusdem curam demandavit alii sacerdoti; sed ad hoc
munus non alium eligendum censuit, quam fratrem patrue-
lem eiusdem P. di Mella, Silvestrum di Mella.
Interim archiepiscopalis curia, concursus actibus aliisque
ad rem facientibus perpensis, sententiam tulit actori omnino
favorabilem. Cedo verba:
« Considerato quod iniustus beneficii detentor per senten-
tiam Iudicis expoliandus sit, et poenis canonicis coarctandus,
si beneficium non dimittat. »
« Considerato demum in facto et constito quod Pater
Iosue Mella a Saxinoro est et sit adhuc vere et proprie re-
gularis, cum rescriptum ab eo impetratum nullum sit ex
defectu debitae exequutionis in tempore opportuno facien-
dae: »
« Constito quo nulla fuit venia apostolica pro admissione
ipsius Patris Mella ad concursum pro vacante ecclesia ar-
chipresbyterali oppidi Saxinorii, quae est onnimode benefi-
cium saeculare curatum. »
« Constito quod beneficium curatum Saxinorii Patri Io-
sue Mella in titulum, et in perpetuum concessum fuit, non
in administrationem et ad nutum Episcopi et respectivi su-
perioris regularis. Nam etsi bullae collationis exhibitae non
fuerunt ad eorumdem tenorem dignoscendum, quod ex culpa
interesse habentium factum est, tamen ex facto ipso digno-
scitur, in exhibitione rescripti apostolici pro saecularizatione
Patris Mella ab Ordinario boianensi huic curiae facta decla-
ratum fuit, quod in admissione ad concursum rescriptum
debitae exequutioni demandatum retentum fuit, ideo Rev. Pa-
trem Mella uti sacerdotem saecularem Episcopus admisit ad
concursum, illique in titulum parochiam contulit : »
« Constito etiam, quod etsi P. Mella in supplicatione
pro admissione ad concursum afferat se habere permissionem
et consensum proprii superioris, tamen ex testimonio Vicarii
BOI ANEM. 673
generalis numquam habuit permissionem a iure requisitam,

neque exhibuit licentiam manendi extra claustra, quod omni-
no requiritur, ut regularis uti, frui licite et valide possit
facultatibus extraordinariis regularibus ab Apostolica Sede
concessis definitive iudicamus : bene appellatum fuisse
pro parte Rev. Dñi Ioannis Mastracchio, proindeque nullam
et sine robore fuisse provisionem, collationem et institutio-
nem beneficii curati archipresbyteralis ecclesiae oppidi Saxi-
norii a Revmo Episcopo suffraganeo boianensi factam favore
rev. Patris Iosue Mella a Saxinorio, Minoris Observantiae
s. Francisci, ideoque bullas expeditas reprobamus, et nulli-
ter datas declaramus , ac rev. Patrem Iosue Mella fore et
esse expoliandum a possessione praefati beneficii curati, a
quo sub poenis canonicis contra iniuste detentores beneficio-
rum statutis expoliamus. - Ex adverso rev. Ioannem Ma-
stracchio magis idoneum et habilem ad parochialem eccle-
siam Saxinorii eiusque archipresbyteratum et ad curam ani-
marum adnexam obtinendam et administrandam renuncia-
mus, declaramus, approbamus, ac iure nostro metropolitano
ad praedictum beneficium curatum nominamus, eligimus, in-
stituimus ; et mandamus ut bullae expediantur per hanc cu-
riam nostram metropolitanam, ac in veram, realem, cor-
poralem beneficii curati ecclesiae vacantis Saxinorii posses-
sionem cum omnibus iuribus, fructibus, proventibus, emolu-
mentis, distributionibus ac adnexis praelaudatus dnus Ioannes
Mastracchio immittatur, amoto quolibet alio illicito de-
tentore, et nulla interposita appellatione. Super aliis capi-
tibus tum in libello appellationis contentis, tum in voto exa-
minatorum nostrorum enarratis , reservamus facultatem di-
cendi, iudicandi, disponendi et definiendi prouti de iure et
quatenus opus fuerit et Nobis videbitur. «
Haec sententia lata est die 16 Martii 1888, sed nonnisi
die 31 reo in causa P. di Mella indicata fertur ; qui ta-
men per suum procuratorem Romae coram S. G. C. appel-
lavit die 26 eiusdem mensis.
Uterque Praesul statim interrogatus est.
Acta, Tom. XXIII. fase. CCLXXV. 43
674 BOIA.NEN.
Respondit primum boianensis Episcopus, inter alia refe-

rens, populum loci Sassinoro praefracte adversari sacerdoti
Mas traccino, ideoque Praesul ille suppliciter petebat, ut S. O. C.
dignaretur confirmare, sin minus ex gratia, nominationem
sacerdotis Iosue di Mella.
Cum de his etiam votum sententiamque rogatus esset
Emus Archiepiscopus bene ven tanus , in primis iudicatum
suae curiae iustissimum renunciavit ; idque omnino sustinen-
dum edixit, tum ne iustitia violetur, tum ut boianensis cu-
ria doceatur, et leges parvipendere in posterum vereatur :
appellationem vero P. di Mella coram sua curia intra utile
tempus minime esse porrectam ; - quo in loco tamen, pro
rei veritate, et ne infra de hoc iterum redeat sermo, no-
tandum mihi est, eumdem di Mella sin minus coram Sacra
C. C. intra utile tempus appellavisse, veluti ex actis in pro-
tocollo S. C. C. liquet; quod equidem videtur sufficere tum
ex privilegio S. Sedi proprio, tum ex disputatis penes DD.
ut, puta, Reiffenstuel tit. 28, lib. 2, § 3 et Ferraris v. Ap-
pellatio art. 8. - Monebat insuper idem Archiepiscopus in
admittendis documentis favore P. di Mella a Curia boia-
nensi provenientibus caute omnino esse procedendum.
Et post haec addebat, se in sententia edenda rem conti-
nuisse ad iuridicam P. di Mella inhabilitatem obtinendi sae-
culare beneficium ; at ad infirmanda Curiae boianensis acta
praesto quoque fuisse simoniae labem, quo nimius huius cu-
riae favor erga sacerdotem di Mella explicabatur, quaeque
facili de modo probari posset, nisi aliud prorsus charitas et
prudentia suasisset. - Ceterum quoad populi aversionem in
sacerdotem Mastracchio, difficile esse hic et nunc sententiam
ferre. Sibi inverosimile esse eum populum tanto odio prose-
qui hominem, quem oeconomum curatum saepius et etiam hac
vice habuit, et quem eadem hac vice ab initio pastorem pe-
tierat, missis ad hunc effectum ad Episcopum electis viris,
qui populi vota referrent.
Se autem vereri, in consanguinei favorem populi motus
ciere Sil vestrum di Mella, qui oeconomum paroeciae agit :
BOIANEN. 675
idcirco eum esse removendum antequam sententia de plebis

odio feratur.
Quo vero ad petitionem boianensis Episcopi, ut nempe
•saltem ex gratia, acta a sua curia probentur, et instituatur
P. di Mella, pro viribus refragatur Emus Metropolita ; eo
Tel magis quod quae de meritis et virtutibus P. di Mella
dicuntur caute videantur accipienda; et cum insuper con-
stet, hunc virum bis in amentium domo receptum fuisse, et
ex hac infirmitate nimiam ad bibendum proclivitatem repor-
ta visse.
Hisce perpensis scribi placuit eidem Emo Archiepiscopo,
ut sacerdotem designaret in oeconomum paroeciae loci Sas-
•sinoro deputandum. Indicatus autem fuit sacerdos Mastran-
tone; qui sine mora ex S. C. C. mandato paroeciae curam
suscepit.
Interim boianensis Episcopus Romam cum quibusdam
•oppidanis a Sassinoro venit, et tantum esse populi odium in
Mastracchio enarravit, ut Emus S. C. C. Praefectus scri-
bendum censuerit Emo beneventano Praesuli, ut induceret
eumdem sacerdotem ad nuncium suo iuri, si quod habebat,
mittendum.
Quibus ille fusa epistola respondit, rem difficilem peti,
nec undequaque opportunam, attenta praesertim illegitima
atque abusiva agendi ratione boianensis Curiae in hac causa.
Exinde ad S. C. C. plura delata sunt hinc inde docu-
menta; nam Episcopus boianensis totus in eo fuit, ut mi-
serrimum illius paroeciae statum defieret, et acerbissimum
ac in dies magis aestuans incolarum odium in Mastracchio
pingeret. In eumdem sensum libellus quoque a 134 ex iis
oppidanis subscriptus fuit et ad S. C. C. missus. Vicissim
vero syndicus loci, et paroeciae oeconomus Mastrantone,
omnia nunc quiescere iterum iterumque retulerunt, et, si
•quaedam deploranda erant incommoda, haec P. di Mella eius-
que fratri unice esse adscribenda.
Quinimo sindicus loci, nomine et ipse Mastracchio, quod
innuisse non inutile erit, refert : illic frui tranquillitate per-
676 BOIANEN.
fecta ; paucos vero qui sacerdoti Mastracchio adversantur

plebi esse accensendus: eosque non ab aliis quam a curiae
fautoribus, et a fratribus di Mella motos esse : saniores vero
pro sacerdote Mastracchio et pro metropolitano iudicato stare-
et adprecari, ut iustitia huic sacerdoti debita fiat. - Idem in
separato documento subscribunt quinque alii Saxinorenses
incolae: neque aliter loquitur oeconomus Mastrantone.
Denique in recentioribus epistolis de agendi ratione P. di
Mella plura conqueritur, quae sin minus ad indolem ani-
mumque huius viri cognoscenda iuvabunt, et idcirco non su-
pervacaneum erit referre. Ait enim, P. di Mella a Guber-
nio in possessionem bonorum paroeciae missum, sibi quam-
cumque pensionem aut retributionem negare.
Quin imo, addit, eumdem Patrem ventum non esse cla-
vem et utensilia cuiusdam ruralis capellae tanta obstinatione
detinere, ut, licet ter ab Episcopo admonitus, parere semper
recusaverit; quapropter ab eodem Episcopo die 4 Septembris
1889 suspensionis poena multa tus est.
Referenda demum essent quae de indignitate et nequitia
sacerdotis Mastracchio Episcopus in suis litteris cumulat;
sed utilius censetur ab his abstinere, tum quia de genericis,
accusationibus agitur, tum quia idem Episcopus ante huius
causae initium solemni laudis suffragio hunc sacerdotem non
semel prosequutus est. Quando enim regimen vacantis pa-
roeciae nuperrime ei demandavit, eundem commendavit laude
amplissima per publicum documentum ad eundem missum.
Controversiae punctum, veluti ex hucusque adductis pla-

ne liquet, in eo est, utrum nempe confirmanda sit sententia
metropolitanae Curiae favore sacerdotis Mastracchio ; an po-
tius rata habenda sit, sive ex iure, sive ex gratia, provisio
favore P. di Mella, quam Suffraganeus egit; an demum,,
utraque electione cassata, ad novam provisionem sit deve-
niendum .
BOIANEN. 677
In confirmationem metropolitanae sententiae et praeve-

ntionis ab ea factae iuvat recolere, in hodierna disciplina,
quidquid olim obtinuerit, certum esse, beneficia saecularia
regularibus conferri non posse. Sane in const. Quod inscru-
tabili 9 Iulii 1745 haec habet Benedictus X I V : « Celebris
iamdudum est controversia, an canonici regulares capaces
sint obtinendi et retinendi ecclesias parochiales absque in-
dulto apostolico et saepe responsum est, absque indul-
to apostolico ad saeculares parochias promoveri non posse.
Ita respondit S. C. C. de anno 1581, eiusque responsum
confirmatum fuit a Gregorio P. XIII. » Ex qua decisione
Gregorii XIII arguit Fagnanus in cap. Quod Dei timor de
.statu monachorum, n. 17, idem a fortiori dicendum esse de
aliis regularibus ; « Infertur ut multo minus assumi possint
ad curam animarum saecularium regulares aliorum ordi-
n u m ; . . . hinc cum fuerit quaesitum, an regulares possint
praefici curae animarum ab Episcopo sine dispensatione apo-
stolica, S. C. C. censuit - non posse nisi accedente dispen-
satione, quae non videtur concedenda, nisi instante Episcopo
pro necessitate vel utilitate ecclesiae... » Item Reclusius,
Tractatu de concursibus etc. tit. 1. n. 134, regulares enu-
merat inter incapaces acquirendi parochias, ac propterea non
admittendos ad concursum, citata quoque S. C. C. in Mar-
sor. Capellaniae 31 Ian. 1764, rationemque hanc affert:
« Cum enim beneficia praesertim parochialia et curata de
sui natura sint perpetua, habentia ex propria indole titulum
perpetuo collativum, ideo regulares incapaces de iure effi-
ciuntur, eo quod e perpetuis in manualia, et amovibilia de-
migrarent, ex quo regulares ex voto obedientiae incapaces
ad perpetua beneficia reputentur. > Hinc tandem concludit
Bouix, post varias de iure antiquo, disquisitiones, De Re-
gularibus, part. V, cap. IV* propos. 2: « certa omnino
evasit indulti apostolici necessitas, ut possint regulares sae-
cularibus parochiis praefici, ita ut hodie res prorsus sit extra
controversiam. »
Opponi posset, inde ab anno 1870 obtentum fuisse a
678 BOIANEN.
P. Iosue di Mella rescriptum perpetuae saecularizationis cum
facultate assequendi beneficia quaecumque, etiam parochialia.
Verum id nequaquam suffragari P. di Mella videtur, eo quod
ap. rescriptum nunquam executioni fuit commissum. Fertur
enim, nam exemplar huius indulti ad acta delatum non est,
illud non in forma gratiosa, ut aiunt, fuisse concessum, sed
commissaria, quatenus nempe committebatur Vicario capi-
tulari boianensi, ut veris existentibus narratis, indulgere!
oratori, ut, habitu regulari dimisso, posset extra claustra
manere quoad vixerit, et sub Ordinarii obedientia vivere,
dummodo tamen orator sufficienti patrimonio esset provisus:
addebatur vero nullius valoris fore rescriptum, nisi intra ter-
minum 6 mensium a die commissionis computandorum a prae-
fato Ordinario boianensi executio obtenta fuisset. Rescriptum
autem nunquam fuisse rite executioni mandatum, datis Ii-
teris ad Emum Archiepiscopum beneventanum, agnovit Epi-
scopus boianensis: nec patrimonii sacri constitutionem ali-
quando factam fuisse ullatenus apparet, quum iudici Metro-
politano, acta hoc probantia petenti, nihil afferri potuerit.
Idem quoque confirmat factum ab Emo Metropolita narratum,
et in facti specie relatum, de doloso ac falso documento in
appellationis Curia exhibito, ad evincendam apostolici rescri-
pti executionem. Atqui notum est, impetrata aliqua gratia
conditiones omnes, praesertim vero resolutivas, esse adamus-
sim observandas.
Quin eidem P. di Mella prosit licentia, quam se a supe-
rioribus sui Ordinis habuisse asserit extra claustra perpetuo
manendi. Ad summum enim id hoc importaret, nempe ipsum
frui posse beneficio facultatum specialium quae a S. Poeni-
tentiaria regularibus concessae fuere, sub die 18 Aug. 1867 r
ratione dispersionis religiosorum ; in quibus sub n. 16 haec

habentur: « Concedit pariter regularibus solemniter professisr
ut capellanias, aut unum dumtaxat beneficium ecclesiasticum

etiam residentiale vel cum cura animarum, de consensu et
ad nutum Ordinarii loci, ac annuentibus superioribus suis r
in administrationem assequi et retinere legitime possint,,

BOIANEN. 679
quod tamen dimittere teneantur statim ac ab iisdem supe-

rioribus ad claustra revocati fuerint. » At, uti cuique legenti
patet, valde aliud est beneficium conferre alicui in admini-
strationem, et ad nutum C o n c e d e n t i s , nec non et illius a quo
voluntas eius, cui conceditur, dependet, aliud conferre in ti-
tulum et in perpetuum., prout factum est in casu. Praeter-
quam quod, ut P. di Mella beneficium parochiale vel tan-
tummodo in administrationem ac ad nutum assequi posset,
necessarium erat, uti patet ex tenore facultatum a S. Poe-
nitentiaria concessarum, ut licentia suorum superiorum in-
strueretur : hanc autem licentiam in casu defuisse iudici Me-
tropolitano significavit Vicarius generalis boianensis.
Quaquaversus igitur res inspiciatur id unum semper vi-
detur consequi, scilicet P. di Mella incapacem prorsus exti-
tisse parochialis beneficii assequendi, quin imo talibus de-
victum fuisse legibus et conditionibus, ut ne ad concursum
quidem sistere legitime potuisset, ceu patet ex cit. loc. Re-
clusii, qui titulum inscribit : De incapacibus acquirendis pa-
roecias., ac propterea non admittendis ad concursum.
Post haec haud immorandum est in expendendis iis quae
pendente appellationis iudicio a boianensi Ordinario peracta
sunt favore patris di Mella, et eo minus pendendum est
regium placitum, quod semper supponit canonicam beneficii
collationem, quodque, licet datum sit, eadem imo et maiori
facilitate, qua concessum est, revocari a Gubernio potest.
Nec sistendum esse in simoniae accusatione; quia cum
nil ad rem de ea sit penes S. C. C. deductum, haud potest
iuridice constabiliri utrum et quousque exinde acta inficien-
tur ; licet de cetero haec simoniae suspicio, quam Emus Me-
tropolita facilis probationis renunciat, non potest quin rigi-
diores in P. di Mella iudices faciat et proniores ad eum
excludendum, quem commune ius una cum secundi gradus
sententia incapacem parochialis beneficii constituit ac pro-
clamat.
At ex hac causa sacerdotis Mastracchio valde iuvari
quisque facile intelligit. Excluso enim. adversario, ei pro-
680 BOIANEN.
fecto iuridice conferenda videtur paroecia, qui tam in prima

quam in secundi gradus sententia idoneus est repertus. Quin
opponi valde possit populi odium; nam argumenta non de-
sunt, ut credatur, id arte et invidia quorumdam aemulo-
rum, magis quam spontaneo plebis motu, contigisse, nec
adeo esse violentum, ut ex parte boianensis curiae descri-
bitur. Sane sicut haec curia eiusque ministri excesserunt in
aestimando Mastracchio, eumque, quem honestum appella-
tionis iudex invenit, quemque probatum dignumque in so-
lemni documento ipse boianensis Praesul paulo ante nuncia-
verat, mox, mutatis adiunctis, scelestum praedicarunt ; ita
sine iniuria credi potest eosdem officiales etiam in odii causa
exaggerare, et nimio causae studio abripi.
Vicissim non minora suadent, quidquid sit de causis et
fautoribus, in praesentiarum tantam esse plebis aversionem
in sacerdotem Mastracchio, ut non sine magno pacis et ani-
marum dispendio illuc is mitteretur. Duplex enim est in actis
manu propria a plusquam 100 oppidanis subscriptum docu-
mentum, quo enixe, ni dicam violenter, postulatur, pastorem
Mastracchio non constitui : porro si attendatur, locum Sas-
sinoro non magnam ruralem paroeciam esse, nemo profecto
non admittet, centum triginta, vel centum quadraginta sub-
scriptores magnum adversariorum numerum esse. Cui accedit
Ordinarii testificatio, qui et mala in ea paroecia gravissima
et populi irritationem, sicut olim in curia, sic nuper in sa-
cra Visitatione deprehendit.
Porro si ob odium, licet malae plebis, potest pastor re-
moveri, et de uno in alium locum transferri, ex Reinfien-
stuel ad lib. 3 tit. 19 n. 39 cum communi; a fortiori po-
terit probatus in concursu non eligi et institui.
At si haec ita essent, et ex concurrentibus alter quia
iuridice incapax, alter quia populo invisus refici deberet,
iam paroecia Sassinoro rectore destituta adhuc maneret, et
secundus concursus ad eius provisionem indictus, sicut prior,
in irritum cessisset.
Hoc autem stante quale ineundum sit consilium facile
BOIANEN. 681
dictu non est. Ex Garzia De benef, lib* 9 c. 2 n. 218 et

Gallemart ad cap. 18 sess 24 C. Trid* scimus, S. C. C.
ad Episcopum Vicentinum primis post C. Trid. temporibus
rescripsisse, eum posse sine ulteriori concursu conferre pa-
roecias, quas semel et iterum concursui exposuisset, nemine
concurrente vel approbato. At vero in casu nostro Episco-
pus, sicut deinde Metropolita ius suum exercuerunt ; et in
praesentiarum iudicium, ad S. C. C, tamquam ad tertii gra-
dus tribunal, delatum est ; atque idcirco videtur ad eamdem
S. C. C. pertinere supremum proferre iudicium, paroeciam-
que aut provisam declarare aut de novo providere.
Cui accedit, vitium in ipso concursu adfuisse. Siquidem
paroecia vacavit die 10 Septembris 1886: concursus vero
die 23 Martii 1887, idest 13 dies post semestre, celebratus
est. Atqui Episcopus necesse habet universum concursus ne-
gotium infra sex menses a die vacationis perficere, iuxta
Const. In Conferendis S. Pii V, et licet integrum Ordinario
sit totum concursus negotium in novissimam semestris diem
differre, Ferraris v. Concursus art. 2 n. 52* hunc tamen
terminum excedere non potest. Beneficia infra sex menses
conferri debent ex cap. Nulla De Conc. Praeb.* alias col-
latio pro ea vice ad immediatum superiorem devolvitur.
Unde, saltem de rigore iuris, dicendum videretur, Ordinarium
boianensem in themate ex temporis lapsu a iure provisionis
paroeciae Saxinorensis usque ab initio decidisse, et idcirco
acta omnia ab eo facta etiam ob hunc titulum irrita esse.
Quibus praenotatis, proposita fuere diluenda
Dubia
I. An confirmanda sit sententia metropjolitanae curiae
beneventanae diei 16 Martii 1888* qua paroecia Sassinoro
sacerdoti Mastracchio assignatur* vel potius rata habenda
sit provisio paroeciae favore P. di Mella a suffraganea
curia peracta in casu.
Et quatenus negative ad utramque partem.
II. An et quomodo providendum sit in casu.
682 BOIANEN.
Sacra O . Concilii, re discussa sub die 3 1 Ia-

RESOLUTIO.
nuarii 1 8 9 1 censuit respondere : Sententiam esse confirman-
dam et amplius : et ad mentem.
E x QUIBUS COLLIGES I. Ab Episcopis non posse praefici
curae animarum regulares, nisi accedente dispensatione apo-
stolica, quae non videtur concedenda, nisi instante Episcopo
pro necessitate vel utilitate Ecclesiae.
II. Beneficia enim curata sunt, suapte natura, perpetua;
et habent in se titulum perpetuo collativum : ast regulares,
ex voto obedientiae, incapaces ad perpetua beneficia reputan-
tur; et ideo si eisdem conferantur, absque apostolico indulto,
de perpetuis fierent amovibilia.
VENTIMILIEN.
DISMEMBRATIONIS ET ERECTIONIS PAROECIAE.
CAUSAE PROSEQUUTIO. ( 1 ) Proposita haec causa die 1 4 iunii

1 8 9 0 sub dubio : An episcopale decretum diei 22 Octobris
1888 sustineatur in casu, negativo responso dimissa fuit.
Hanc resolutionem ut ut Episcopus cognovit, illico no-
vae auditionis beneficium imploravit, asserens huiusmodi re-
solutionem se inaudito et indefenso, ac proinde contra ele-
mentaría iuris principia latam fuisse.
Hisce acceptis, die 27 Iulii 1 8 9 0 rescriptum fuit : Ite-
rum proponatur, et notificetur Episcopo. Verum cum alte-
rius partis orator insisteret, ut quam citius novum causae
examen institueretur, aut sin minus in prima congregatione
post ferias autumnales, Emus Praefectus sub die 2 augusti
decrevit : Proponatur omnino et infallanter in prima post
aquas et notificetur.
Huiusmodi novum decretum haud arrisit Episcopo, qui
propterea, mense octobre ad exitum properante, propositionis
dilationem imploravit, ut defensionem parare valeret.
(1) Habes speciem huius quaestionis pag. 263 Voluminis huius.

VENTIMILIEN 68&
Ast instante et reclamante Canonicorum patrono ut in-

tra praefixum terminum causa disceptaretur, die 19 novem-
bris Emus Praefectus hoc novum decretum edidit: In vim
rescripti diei 27 Iulii currentis anni proponatur causa in pri-
ma congregatione ubi poterit Episcopus Yentimilien. expo-
scere dilationem ad aliam congregationem.
Ad tramites mox citati rescripti reproposita causa die
20 Decembris 1890 sub assuefa rogandi formula : An sit
standum vel recedendum a decisis in casu; rogante E p i -
scopo ad comitia diei 28 Februarii 1891 dilata fuit.
EPISCOPI DEFENSIO. Episcopus., praemissis pluribus ac
gravissimis irregularitatibus, quae contra perspicuas et ele-
mentares iudiciorum leges in praeterita causae propositione
locum habuerunt, quandoquidem ipso inaudito ac indefenso
causa discussa et dirempta fuit, totis viribus contendit, de-
cretum diei 22 Octobris a se latum confirmandum esse, ac
proinde resolutionem diei 14 Iunii 1890, utpote quovis fir-
mitatis robore destitutam, infirmandam esse.
Quod ut evincat Episcopus, expenso dicto decreto diei 22
Octobris 1888 eodemque collato cum altero sub anno 1852
ab Episcopo Biale in vim Bullae fel. rec. Pii IX edito, prae
primis observat, praeter abbolitionem mixtae iurisdictionis,
nihil novi induxisse et omnia ad unguem servasse quae antea
ab Episcopo Biale statuta, ac per plures annos, nemine con-
tradicente, observata fuerunt. Unde miratur Episcopus, quod
modo tam alte obstrepetur contra suum decretum, quo, si
excipias abolitionem mixtae iurisdictionis, illud quod iamdiu
statutum ac in vigore erat, confirmatum fuit.
Huiusmodi autem mixtae iurisdictionis abolitionem non
inconsulto, sed pluribus de causis peregisse; scilicet 1. quia
ab Episcopo Biale proprio marte introducta fuerat, quando-
quidem de ea nec verbum nec vola in praedicta Pii IX con-
stitutione reperitur: 2. quia in causa erat, ut dissidia et
iurgia inter Praepositum S. Syri et S. Stephani rectorem
684 VENTIMILIEN.
canonicum frequenter orirentur, quae omnino compescenda

oranti 3. ut Tridentina Synodus decretis morem gereret,
quae Episcopis mandat, ut, quoties in parochialibus ecclesiis
m i x t a haec iurisdictio existit, de medio tollatur, non ob-
stante quolibet privilegio vel contraria consuetudine etiam
immemorabili, ceu videre est in cap. 13, sess. 24 de Re-
form, ubi ad rem legitur : « In iis quoque civitatibus ac
locis, ubi parochiales ecclesiae rectores n o n h a b e n t fines, n e c
•eorum rectores proprium populum, quem r e g u n t , sed p r o m i -
scue petentibus sacramenta administrant; mandat S. Syno-
dus Episcopis, pro t u t i o r i a n i m a r u m eis c o m m i s s a r u m s a l u t e ,
ut, distincto populo in certas propriasque parochias, unicui-
que suum perpetuum peculiaremque parochum assignent, etc. »
4. tandem nedum ut necessitati succurreret ecclssiae S. Ste-
phani, quae ab anno 1848 ob expulsionem religiosorum So-
cietatis Iesu, quibuslibet bonis immobilibus d e s t i t u t a erat, ve-
rum etiam ut eiusdem ecclesiae rectoris utilitati consuleret,
cuius redditus vix annuas lib. 5 0 0 a t t i n g u n t . Actualis siqui-
dem S . S t e p h a n i ecclesiae rector S g h i r l a s u m m a m lib. 2 0 , 0 0 0
favore dictae ecclesiae exhibuerat et aliam pecuniam se da-
turum spoponderat, hac tamen expressa conditione adiecta,
ut scilicet mixta huiusmodi iurisdictio, tot malorum fons,
de medio tolleretur, seu ut praedicta ecclesia uti vera paro-
chia haberetur, ceu ab anno 1852 in vim bullae fel. rec.
Pii IX statutum fuerat.
V e r u m t a m e n praedictum d e c r e t u m confirmandum esse E p i -
scopus urget, n e d u m quia per illud nihil i n d u c t u m fuit, quod
a fel. mem. Pii IX per bullam anni 1852 indultum haud
fuisset ; verum etiam quia Canonici qui illud infirmare co-
nantur, cum actuali animarum cura destituti sint, ius non
habent sistendi in iudicio, ac proinde illud impugnandi.
Quod revera actualis animarum cura omnibus Collegia-
tae ecclesiae Canonicis haud incumbat, sed ipsa Praeposito
tantum ac duobus presbyteris vice-parochorum titulum ge-
rentibus tributa sit, ante omnia dignosci posse asserit ex
bulla sub anno 1852 a fel. m e m . P i i I X e d i t a , i n q u a q u o a d
VENTIMILIEN. 685
actualem curam animarum haec praescripta reperiuntur:

« quarum animarum procuratio praeposito illius Collegiatae
ecclesiae et duobus presbyteris vice-parochis nuncupatis con-
credita est. »
Hoc ipsum colligi subdit, ex quodam statuto vulgo rego-
lamento a Capitulo anno 1881 edito et ab alio antiquiori
desumpto, in quo dissertis verbis scriptum legitur, Canonicos
cura animarum destitutus esse eamque penes Praepositum
residere, qui potestatem habet huiusmodi curam cuilibet sa-
cerdoti sibi beneviso et Capitulo etiam extraneo committendi
et eligendi.
Hisce accedere inquit confessionem ipsius partis adversae
patroni, qui postquam retulerit ab anno 1803 curam anima-
rum Canonicis decimalibus spectare, quoad ceteros Canonicos
asserit nihil aliud ipsis competere, nisi ius coetibus capitu-
laribus interveniendi ac deliberativum votum emittendi : « Ex
hoc autem tempore, ab anno 1803, isthaec etiam invaluit
in Collegiatae Capitulo immutatio. Firmis scilicet atque in-
tegris manentibus iuribus exclusive pertinentibus Canonicis
decimalibus, antiquum atque originarium Capitulum reprae-
sentantibus, canonicis universis, qui praeter eos ad numerum
decimum octavum conscendebant, facultas concessa fuit coe-
tibus capitularibus interveniendi ac deliberativum inibi vo-
tum edendi. »
Tandem hoc ipsum confirmari urget ex quodam recursu,
quem praeses Fabricae Matricis, qui. Capituli Praepositus
est, Episcopo porrexit, in quo haec notatu digna ad rem le-
guntur : « Excellentiam Vestram haud latet, eos, qui paro-
chum coadiuvare ac supplere tenentur, quoties ipse legitimo
impedimento detentus est, duos tantum Canonicos decimales
esse ; ceteros vero Canonicos ob solum zelum gloriae Dei et
caritatem erga patriam operam suam praestare. »
Cum igitur ex allatis documentis et ex ipsa adversario-
rum confessione manifestum appareat, actualem animarum
curam non Canonicis universis competere, sed ipsam P r a e -
posito et duobus presbyteris vice-parochis seu Canonicis de-
386 VENTIMILIEN.
cimalibus appellatis, spectare, Episcopus concludit non omni-

bus Canonicis, sed Praeposito et duobus Canonicis decima-
libus ius inesse standi in iudicio et episcopale decretum diei
22 octobris 1888 impugnandi.
Verum, pergit Episcopus, neminem ipsorum in iudicio
sistere ac pluries citatum decretum impugnare posse in pro-
patulo est. Sane ad Praepositum quod spectat, hoc ipsi haud
licere, ex eo deducit quod huiusmodi decreto sponte ac libere
consensum praestitit. Idque erui, inquit, ex pluribus epistolis,
quas allegat, tum ab ipso Praeposito, tum a Capituli secre-
tario scriptis, quibus apertis verbis asseritur decretum, quo
erectio in paroeciam ecclesiae S. Stephani recognoscitur, non
Praeposito tantum, verum etiam maiori parochianorum parti
acceptum esse.
Quod vero hoc ipsum duobus Canonicis decimalibus, qui
adhuc supersunt, haud liceat nullatenus dubitari posse conten-
dit. Non licere quidem Canonico Saccheri ex eo arguit, quod
hic, cum confessionibus excipiendis inhabilis sit, concionibusque
habendis haud assuetus, nullo pacto animarum curam exer-
cere valet. Non posse vero Canonicum Sghirla ex hoc col-
ligit quod, hic cum rectoris munere in ecclesia S. Stephani
fungatur, una cum Episcopo in praesenti iudicio contra Ca-
pitulum dimicat.
Post haec ad difficultates diluendas gradum faciens, prae-
primis animadvertit a veritate alienum esse quod ex adverso
obiicitur, Episcopum nempe favore novae paroeciae de in-
genti pecuniae summa disposuisse, quam Blancham Sghirla
ad causas pias reliquisse gratuito asseritur. Et rei falsita-
tem evincit postremas Blanchae tabulas perhibens, ex qui-
bus patet, Blancham, ultimo quo decessit elogio, hanc legem
dedisse, ut scilicet Canonicus Sghirla consobrinus, illam pe-
cuniae summam, quam forte ipsa reliquisset, non ad pias
causas sed pro solvendis funeris expensis et in suffragium
animae ipsius impendere debuisset.
Veritati quidem haud consonum esse subdit quod ab adver-
sariis urgetur, scilicet parochiae erectionem non necessariam,
VENTIMILIEN. 687
imo omnino superfluam censendam esse, tam ex eo quod inter

matricem ecclesiam S. Syri et adiutricem S. Stephani deficit
distantia a sacris canonibus praescripta, quam ex eo quod in ec-
clesia S. Stephani a pluribus annis rector institutus est, qui
adiutricem operam parocho praestat et sacramenta circum-
s t a n s populo administrat. Sane, quaerit Episcopus, si fel. mem.
Pius IX, vertente anno 1852, necessarium, et urgens iudi-
cavit, ut oppidum S. Remi, quod novem mille incolas vix
superabat, in duas paroecias dismembraretur, et ecclesiae
S. Stephani rector cum propria iurisdictione et territorio se-
parato et distincto praeficeretur, ut curae animarum parochia-
norum matricis ecclesiae aptius consuleretur; ecquo iure
ecqua fronte asseri potest, non necessarium, imo superfluum
fuisse decretum anni 1888, quo ad aptius consulendum cu-
rae animarum, S. Stephani rectoría ab Episcopo parochia
formiter declarata fuit, cum ex facto constet quod usque ab
anno 1852 ut talis habebatur?
Nec minus infirmam esse rationem, a defectu distantiae
deductam, tum quia per citatum decretum Episcopus eccle-
siam S. Stephani in paroeciam haud erexit, sed ipsam iam
ab anno 1852 existentem recognovit, tum quia etiam de
quamplurimis paroeciis iam actum esset, si ratio a defectu
distantiae deprompta valeret.
Tandem nec alteram rationem in maiori pretio habendam
esse, quod scilicet ecclesiae S. Stephani per institutionem
rectoris, qui sacramenta populo administrabat, satis super-
que provisum fuerat. Etenim neminem latet receptum in
iure esse per rectores seu coadiutores non aeque bene ac per
proprium pastorem spiritualibus parochianorum indigentiis
ac necessitatibus provideri. Quandoquidem proprius parochus
melius oves suas tuetur atque cognoscit, quam rector aut
coadiutor. Praesertim vero quia cum in parochis censeatur
electa industria personae, maiorem erga ipsos solent paro-
chiani confidentiam concipere, quam erga capellanos seu coo-
peratores suos, qui plerumque nec omnia fidelibus praestant,
nec tamquam suis. Quod postremum inconveniens eo vel ma-
688 VENTIMILIEN.
gis timendum esset in casu, cum ageretur de rectore, qui ex

suis laboribus nullam vel minimam mercedem sperare va-
luisset.
Ceterum S. Stephani parochiam non superfluam, sed uti-
lem fuisse Episcopus deducit, nedum ex praepositi S. Syri
agendi ratione, qua eam verbis commendavit tum cum in
votis adhuc erat ; verum etiam ex agendi ratione maioris ac
sanioris incolarum partis qui Episcopo gratulati sunt, quod
succursalem S. Stephani ecclesiam paroeciam a matrice
S . Syri independentem decreto 2 2 octobris 1 8 8 8 tandem ali-
quando declaraverit.
Hisce aliisque rationum momentis adductis, Episcopus
concludit, decretum quo sub die 22 Octobris 1 8 8 8 erectio
parochiae S. Stephani recognita fuit, in pleno firmitatis ro-
bore manutenendum esse, ac proinde responso recedendum a
decisis dimittendum esse sequens
Dubium
RESOLUTIO. Sacra Congregatio Concilii novis Episcopi ra-
tionibus maturo examine expensis sub die 2 8 Februarii 1 8 9 1
respondere censuit: Recedendum a decisis; idest decretum
Episcopi 22 Octobris 1888 sustineri et amplius; atque* at-
tenta Episcopi declaratione* deleantur ex actis quae eidem
Episcopo sunt iniuriosa et ad mentem.
NUSCANA
NEGLIGENTIAE SERVITII

Sess. 24 cap. 12 et sess. 22 cap. 3 De reform.
COMPENDIUM FACTI.Apostolico rescripto diei 2 Iulii 1 8 8 7
S. C. C. « concessit Episcopo nuscano facultatem conferendi
canonicatus et hebdomadariatus vacatos post ecclesiae bono-
rum direptionem, ope litterarum curiae episcopalis, ea sub
NUSCANA 689
lege, ut taliter provisi de canonicatu vel hebdomadariatu

onus choralis officiaturae, respectivo beneficio inhaerens, se-
dulo adimplere debeant, ita ut, usquedum per assecutionem
respectivae praebendae cuiusque negligentia multari nequeat
ad formam iuris, ipso facto quisque a proprio beneficio de-
cidisse intelligatur, siquidem per sex menses sive interpó-
lalos sive continuos in singulis annis sine legitima causa in
chori servitio defuerit. »
Iamvero nuper in relatione suae ecclesiae ad cap. IX de
post. idem nuscanus Episcopus haec habebat : «. Ex hodier-
nis ecclesiarum conditionibus, quae bonis temporalibus a Gu-
bernio expoliatae fuerunt, factum est nonnullos clericos sive
de collegiatis, sive de receptitiis pensione destitui et tantum
emolumentis adventitiis frui. Hac de causa multi cum populi
admiratione omnino vel frequenter servitium ordinarium chori
vel ecclesiae negligunt, dum ad lucra extraordinaria inter-
veniunt. Quapropter ad huiusmodi scandalum vitandum quae-
ro : Quomodo et quo iure compelli possint canonici vel pre-
sbiteri de clero receptitio negligentes servitium chori et ec-
clesiae, etiamsi nullo certo emolumento fruantur: possint
huiusmodi negligentes privari lucris adventitiis ì »
Et in aliis posterioribus litteris, mentione facta de re-
scripto diei 2 Iulii 1877 supra relato, iterum idem Praesul
quaerebat : Potestne huiusmodi poena idest privationis ipso
facto, si quis sine legitima causa sex menses sive interpo-
lâtes, sive continuos a servitio abfuerit, applicari negligen-
tius de quibus est sermo in secundo postulato, quamvis
beneficii collatio non sit facta vi memorati indulti.
Quaestio, quae in hoc folio proponitur, magis prudentiae
et aequitatis videtur, quam iuris. Etenim qui clerici de col-
legiatis aut receptitiis ecclesiis in canoniae aut participatio-
nis possessionem legitime sunt immissi, hac vel illa ratione,
parum refert, licet fructus beneficiorum ex abusiva fisci spo-
liatione non percipiant, nihilominus procul dubio canonici et
Acta, Tom. XXIII, fase. COLXXV. 44
G90 NUS
CANA
participantes verissime fiunt. Hoc sane descendit ex cap. 9

De const.* 9 ac 19 De prueben, et cap. Sanctorum 2 Dist.
70* ac nuperrime S. C. C. probavit in Einen. Canonicalis
29 Martii 1890. (1) Porro huiusmodi canonicos aut parti-
cipantes ad onera suo beneficio adnexa per se loquendo te-
neri, et tum ob officium sponte susceptum, et forte instan-
ter expeditum, et ideo quasi ex pacto, tum ob honorem et
aliquale temporale lucrum quod adhuc percipere dicuntur,
eos ad quotidianum servitium de rigore iuris obligari, nemo
non videt. Et idcirco etiam canonicis poenis eos posse ad
debitum servitium compelli, prono veluti alveo ex his prin-
cipiis consequitur. Quin imo eorum negligentia, ¡eo distri-
ctus videtur plectenda, quo latius serpet malum, et maius
est in populo scandalum et admiratio, prout in themate con-
tingere dicitur.
Porro duplex est via, quam ad canonicorum negligen-
tiam excutendam iura praefiniunt, alia nempe quam vetus
ius in cap. Ex tuae De der. non resia, designat, alia vero
quam Tridentinum sess. 24 cap. 12 constituit.
Tridentinum enim cautum voluit, ut quisque ultra tres
menses a residentia debitoque servitio abfuerit, « primo anno
privetur dimidia parte fructuum, quos ratione etiam prae-
bendae ac residentiae fecit suos. Quod si iterum eadem usus
fuerit negligentia, privetur omnibus fructibus, quos eodem
anno lucratus fuerit : crescente vero contumacia, contra eos
iuxta sacrorum canonum constitutiones procedatur » idest ipso
beneficii titulo privetur, prout S. C. C. saepius declaravit,
et signanter in Nullius Guastatine Privat. Mansión. 31 Iulii
et 28 Augusti 1860 atque antiquius in Firmana Privat.
Canon. 30 Maii 1665 atque alias.
Verum in adducto capite Tridentini Patres haud abroga-
runt ea quae in veteri disciplina sancita erant, ac maxime
in cap. Ex tuae De cler. non resia. Quapropter illo triennii
spatio, de quo mentio est in Tridentino, licet Episcopis ne-
ci) Habes quaestionem c i t a t a m Vol. X X I I , 684.

NUSCANA 691
gligentes et pervicaces clericos a divinis suspendere aliisque

poenis multare, idque etsi viam insistere coeperint quam
Tridentina synodus indicavit. Attamen, si hoc faciant, ad
ultimam privationis sententiam devenire non possunt. Ce-
lebre hac de re est decretum editum in Parentina 8 No-
vembris 1673, ad quod in posterum semper S. C. C. appel-
lavit, ubi ad duo dubia « an durante triennio praescripto a
S. C. Sess. 24 cap. 12 Be reform, possit adversus obti-
nentes in cathedralibus aut collegiatis dignitates, canonica-
tus, praebendas aut portiones, eosque non residentes pro-
cedi ad suspensionem ex cap. Ex tuae Be cler. non resia. ? »
- et quatenus affirmative - an id possit etiam post in-
choatam viam procedendi a Concilio praescriptam ?» S. C. C
respondit : « Ad primum affirmative ; ad secundum pariter
affirmative, exclusa privatione. »
Et haec quidem de canonicis dicta sint ; nam quoad par-
ticipantes in ecclesiis receptitiis expeditior disciplina inole-
vit, ut negligentes ad debitum servitium ac residentiam re-
vocentur. Cum enim in Asculana Participationum,, ubi de
talibus ecclesiis res erat, die 18 Novembris 1662 quaerere-
tur « an in dictis participantibus habeant locum poenae non
residentiam, tam a iure canonico quam a S. Concilio infli-
ctae ? » S. C. C. respondit: « Habere locum. » Attamen
non ita, ut in canonicis. Nam huiusmodi participantes, se-
mel admoniti, si in sua nihilominus absentia perseverent,
participatione privari possunt, quin interea necesse sit ser-
vari gradu? a Concilio Tridentino pro capitularibus prae-
scriptos, veluti colligi potest ex Nullius Terrae Fasani Re-
sidentiae 3 Ianuarii 1762, cum Lucidi vol. 1. ad cap. 3
% 2 n. 108 Visit. S S . Um.
Huic disciplinae pro participantibus vigenti analoga sunt
quae S. C. C, relate ad capitulares institutos sine prae-
benda ob notam Gubernii usurpationem, extraordinarie san-
xit, et de quibus in hac specie facti sermo est. Nam ad eo-
rum negligentiam compescendam permisit, ut declarari posset
ipso facto unumquemque a proprio beneficio decidisse, qui per
692 NÜSGANA
sex menses sive continuos sive interpolatos in singulis annis

a chori servitio abfuerit.
At vero ex communibus iuris principiis patet hanc di-
sciplinam, ceteris profecto severiorem, quaeque sancita est
pro canonicatibus et hebdomadariatibus provisis ab Episcopo ex
speciali indulto post bonorum ecclesiasticorum direptionem,
per se loquendo non posse extendi ad beneficiatus, alio modo
aut tempore pro visos : siquidem in materia odiosa sumus, et
poenis benignior est interpretatio facienda ex reg. 49 in VI.
Dixi per se loquendo ; nam nil vetat, quominus S. O. C.
attenta casus novitate, et necessitate praecavendi publico
scandalo, et providendi ecclesiae v servitio, severiorem legem
pro aliis sancitam, ad casum etiam extendat, quem Nuscanus
Episcopus proponit.
Ceterum observare ex aequitatis studio et in reorum fa-
vorem liceat, quod si chori servitium quod negligitur, quod-
que restituere Episcopus praeoptat, grave diuturnumque in
se sit, haud videri omnino congruum, ut ad illud tanta ac
tam subita poena adigantur, qui nulla vel ferme temporali
responsione pro servitio rependuntur. Videant igitur E E . P P .
utrum, antequam ad poenarum modum contra negligentes
constabiliendum deveniant, locus sit moderationi servitii, si
id revera sit aequo gravius, iuxta id quod ipsum civile ius
in L. ult. ff* De com. vol. suadet, et S. C. C. etiam nu-
perrime, in cit. Einen, sanxit nempe ut reditibus imminu-
tis, proportionate reducantur et onera.
Quibus aliisque adductis, submissum fuit enodandum
Dubium
An et qua poena adigi possint canonici vel presbyteri
de clero receptitio* nullo certo emolumento fruentes* ad chori
vel ecclesiae servitium in casu.
RESOLUTIO. Sacra O. Concilii re discussa, censuit respon-
dere: Supplicandum SSmum ut fiat decretum generale pro
extensione normae rescripti 2 Iulii 1878 ad omnes ecclesias
collegiatas et receptitias.
693
VICBN.
DISTRIBUTIONUM
Die 28 Februarii i 891.

P e r Sumraaria precum.
COMPENDIUM FACTI. Capitulum Vicense haec nuper a

SSmo. supplici libello petebat. Cedo verba : « Facultatem
postulat ius accrescendi, stabiliendi, seu absentium distribu-
tiones inter capitulares actu praesentes in honorarium et
mercedem suae diligentiae, nec non maioris laboris, quem,
ob aliorum absentiam, in choro subeunt, dividendi, ita ta-
men, ut in ipsas distributiones amissas participationem non
habeant qui tempus recessu seu vacationis consumant, neque
infirmi, qui in lecto vel domi non detineantur, a missae ce-
lebratione impediti. »
« Hanc gratiam, Sanctissime Pater, desiderat et sperat
obtinere capitulum: si autem modo exposito elargiri Sancti-
tas Vestra non expedire censuerit, eam saltem concedere di-
gnetur modo et conditionibus benevisis Exmo et Rmo Epi-
scopo. »
Ordinarius vero haec habebat: « His precibus capitulum
cathedrale ius accrescendi postulat quibusdam restrictionibus,
quas necessarias iudico, si Sanctitas Sua pro gratia annuere
dignetur. Prae magno calore, tempore aestivo, magnoque
frigore tempore hyberno abest semper a cathedrali aliquis
canonicus, attestationem medici afferens, ut salvus sit a cli-
matis rigore ; ac metuendum est ne, si vice amittendi, lu-
crarentur partem distributionum ceterorum, absentiarum nu-
merus augeretur. »
« Ad vitandum ex parte hoc incommodum hae ponuntur
restrictiones, et capitulum de suo iure cederet in postulanda
gratia quam exoptat, dummodo eidem concederetur quod ex-
po n am.
« Ex decreto Nuntii Sanctitatis Suae in hisce regnis,
sub die 27 Augusti 1864, a Sanctitate Sua delegati ad fi-
694 viCEN.
nem imponendum cuidam quaestioni ; in quo decreto haec
legebantur verba, - si qua autem conventualibus missis quo-
tidianis distributio aliunde adsignanda videbitur* capitulum
statuat cum Reverendissimi Episcopi approbatione* - capi-
tulum et Praelatus facultate gaudere crediderunt ad assi-
gnandam ex fundo absentiarum eleemosynam duarum libel-
larum cum 50 cent, ut poenalitatem, non vero ut suffragium
missae conventualis, qui quidem fundus antea integer appli-
catus fuerat cultui ac fabricae Ecclesiae: adeo ut in statu-
tis in lucem editis anno 1868 et declaratis a Congregatione
Concilii - approbatione dignis quoad singulos articulos - di-
citur sub numero XIV : - ea vero distributionum pars* quae
iuxta Triäentinos Patres in poenam non residentium prae-
sentibus debet accrescere* dignitatibus et Canonicis pro mis-
sae conventualis celebratione per modum distributionis im-
pertietur ex concessione facta ab Apostolico Nuntio ad hoc
per Summum Pontificem specialiter delegato, consiliis cum,
Episcopo dioeceseos collatis. - Orta aliqua difficultate, utrum
ex verbis Reverendissimi Nuntii deduceretur dicta facultas,
cessavit talis distributio, petita ac obtenta a Sancta Sede-
sub sanatione, quatenus opus esset. »
« Iam vero, si Sanctitas Sua laudatae praxi auctorita-
tem tribueret, hoc est, ut ex fundo absentiarum darentur
quotidie duae libellae cum 50 cent, missam conventualem
celebranti, prae diminutione cui obnoxius est clerus et dif-
ficultate vivendi hisce temporibus, capitulum satisfieret, ce-
dentque de iure suo, nec non servitium Ecclesiae securius
maneret. Hoc in casu deprecor, ut possit distribui memo-
rata summa ex quo fieri cessavit ; et si aliquid superesset,
applicaretur fabricae Ecclesiae, celebrationi missarum cum
stipendio duarum libellarum ab illis qui adfuissent, sive alii
simili usui iudicio Praelati et capituli. »
His die 9 Augusti 1889 rescriptum est, ut Episcopus
singulos capitulares in scriptis audiret.
Cum autem singuli capitulares, praeter unum absentem,
mentem suam aperuissent, Episcopus singulorum litteras ad
VIGEN. 695
S. C. C. misit, ex quibus constat, ex 15 capitularibus de-

cem pro iure accrescendi, iuxta superius relatas preces con-
cludere, quinque vero pro stipendio conventualis missae iuxta
Episcopi votum.
Priores sententiam suam fulcire nituntur, dicentes, hanc
praxim aut magis conformem Tridentino, aut magis ad chori
frequentiam conducentem, aut magis cohaerentem consuetu-
dini in pluribus Hispaniae cathedralibus receptae : ex his ta-
men duo, nempe can. Serra et Villarasa, iuri accrescendi
ferme conditionate subscribunt, nempe « dummodo ex massa
distributionum depromatur stipendium pro celebratione mis-
sae conventualis. »
Alii vero quinque, qui Episcopi propositioni subscribunt,
votum suum adstruunt, quia « praedicta propositio, ita ar-
chipresbyter et doctoralis loquuntur, optime concordat cum
nostris statutis a S. C. laude et approbatione dignis existi-
mans, nec non huius ecclesiae immemorabili praxi, et fir-
mat etiam satisdactionem ex parte capitularium muneris con-
ventuale sacrum quotidie celebrandi, quod quidem impune
alias circumvenit posset. » Simile plus minusve et alii tres
repetunt; sed ulterius exigunt, ut residuum, si quod sit post
solutam conventualis missae eleemosynam, vel in manuales
missas pro populi commoditate, vel in retributionem novi
cuiusdam officii choralis^ hebdomadam nomine instituti, vel
in augmentum assuetae choralis distributionis impendatur.
Quae omnia transmittens Episcopus haec referebat ; mihi
liceat in mea priori informatione confirmari, hoc est, opor-
tere praecipue, ut ex absentiarum fundo liceat desumi quan-
titatem ad missam conventualem, destinato reliquo, si su-
persit, ad distributiones instar ius accrescendi, sive modo
quo Praesul et capitulum convenientius iudicent... Quapro-
pter humiliter deprecor de gratia ita exposita, et attenta
inopia, qua laborant canonici, ut extendatur ad totum tem-
pus, quo distributionem non perceperunt ob dubium forte non
satis fundatum quod habui, existimans decretum Revmi
Nuntii in precibus allatum minime comprehendere fundum,
696 vicEN.
ex quo Praesul et Capitulum disposuerunt ad designandam

missae conventualis distributionem. »
Ex officio animadversum fuit claritatis gratia, incontro-
versum videri, penes Vicense capitulum in moribus olim
fuisse, ut portio distributionum quae ab absentibus amitti-
tur non accrescerei ceteris inservientibus, sed applicaretur
ecclesiae. Id enunciat Episcopus his verbis: Qui quidem
fundus* absentiarum, antea integer applicatus fuerat cultui
et fabricae ecclesiae. Idemque expresse confitetur capitulum,
ius accrescendi postulans ; non enim de mulctatitia pecu-
nia ex fallentiis seu absentiis capitularium Gonfiata disputa-
n t u r , et maior canonicorum pars facultatem in beneficium
inservientium eam dividendi peteret, si iure accrescendi ca-
pitulum polieret. Denique clarissime indicatum videtur in
regulis pro punctatura, quarum exemplar ad acta transmis-
sum est, ubi inter alia ad tit. 2, n. 21, pag. 10 haec le-
guntur : « Las cantitades, que se descuenten a los ausentes
por falta de asistencia al coro, acrecerán à los interessen-
tes pro rata servitii, si se estableciere el ius accrescendi. »
Quornodonam porro contigerit, ut olim in cathedrali Vi-
censi absentium fallentiae inservientibus non accrescerent,
sed tribuerentur ecclesiae, investigare non refert, cum scia-
tur non una de causa id contingere posse. Nota est cap. 3,
sess 22 C Trid. dispositio, ubi de dignitatibus, per sonati-
bus et officiis statuitur, quod « qui servitium... non imple-
verint, illius diei distributionem amittent, nec eius quoquo
modo dominium acquirant, sed fabricae ecclesiae, quate-
nus indigeat, aut alteri pro loco arbitrio Ordinarii appli-
cetur. »
Et quamvis magis frequenter in capitulis contingat, ut
portio distributionum, ab absentibus amissa, praesentibus ac-
crescat, imo dicatur, id commune ius constituere iuxta cap.
Consuetudinem Bonifacii VIII et cap. 12 sess. 24 et cap.
3 sess. 21 Conc. Tridentini, propter ea verba - distributio-
viCEN. 697
nes vero qui statis horis interfuerint recipiant, reliqui,.,

his careant -; nihilominus vera distinctio est, quam Moneta
Tract, de distr, quotid. part. 1 quaest. 3 seqq. cum aliis
tradit, nimirum, quoties una sit mensa capitularis, aut, sin
minus, una atque indivisa distributionum massa, ne capituli
reditus decrescant, ius accrescendi obtinere : quod si distin-
ctae sint praebendae, et pro distributionibus e communi
massa, ad uniuscuiusque sollicitudinem excitandam, regimen
punctaturarum inductum sit, locum non esse iuri accrescen-
di, sed iuxta superius cit. cap, 3 sess. 22 mulctatitiam pe-
cuniam a negligentibus amissam ecclesiae aut alteri pio loco
arbitrio Ordinarii cedere debere. Praeterquam quod ad ipsam
quoque consuetudinem est respiciendum ; nam neminem la-
tet antiquissimum usum et ecclesiarum statuta in his rebus
legem auctoritatemque facere.
Quidquid ergo retineri velit in themate, sive nempe sit
ex lege aut indole fundationis uniuscuiusque praebendae, sive
demum ex antiquissimis statutis vicensis ecclesiae, aut ex
consuetudine, certum tamen est fallentias absentium non
in inservientium commodum, sed in bonum ecclesiae olim
cessisse.
At vero haec antiquissima praxis nuperrimis hisce tem-
poribus cessavit. Videtur namque, imo dubio procul ex actis
innuitur, prout ex voto archipresbyteri, can. doctoralis, alio-
rumque, imo et ipsius Episcopi liquet, in capitulo vicensi
missam conventualem sine ulla eleemosyna a singulis, quasi
personale onus gratis celebrari consuevisse.
Porro in definitione cuiusdam controversiae anno 1864,
monente apostolico Nuntio , ut Episcopus cum capitulo
statueret « si qua pro conventualibus missis distributio
aliunde assignanda videbitur, » capitulum censuit fallentia-
rum fundum, hucusque fabricae ecclesiae proprium, ad hunc
effectum applicare.
Utrum tamen id iustum fuerit, et an possit nunc iterum
restitui, prout Episcopus cum quinque canonicis postulavit,
remissum fuit Emis. Patribus definire. Unum hac de re,
698 vicEN.
animadvertendum videtur, nimirum, cum ex antiquissima

consuetudine fallentiae ad ecclesiae fabricam pertinerent,
haud facili ratione poterant divelli, et in augumentum ca-
nonicalis stipendii, idest pro conventualis missae eleemosyna
impendi ; sed apostolica venia necessaria videbatur. Quae
tamen utrum interfuerit nec ne, difficile dictu est ; nam
verba Apostolici Nuntii quae ab Episcopo afferuntur, non
valent ad plenum negotii iudicium efformandum.
Ceterum capitulares ipsi et Ordinarius ancipites hac de
re apparent. Nam a statuto stipendio pro conventuali per-
cipiendo cito abstinuerunt, et cum diversi diversa sentirent,
ex fallentiis cumulus factus est, nec uni aut alteri causae
attributus. Quapropter hodie insuper Episcopus postulat,
quatenus votum suum admittatur, ut possit distribui me-
morata summa, ex quo fieri cessavit.
Unde tandem in hac levi per se, sed ex adiunctis et
obscura factorum expositione, valde implex a causa haec vi-
dentur esse praecipua quaestionum puncta, 1. an antiquis-
simi! s mos, quo absentium fallentiae fabricae ecclesie tri-
buebantur, sit reformandus, adeo ut eaedem fallentiae in po-
sterum ad alium usum sint impendendae. Et quatenus af-
firmative, 2. an eaedem fallentiae pro missae conventualis
stipendio applicari debeant et quomodo; vel potius dividi
inter inservientes ad modum iuris accrescendi, prout maior
capituli pars requirit. Et quatenus negative ad primam par-
tem, affirmative ad secundam, 3. an et quomodo pro missae
conventualis eleemosyna in hoc casu providendum sit.
Hisce animadversis, quaesitum est quid precibus esset
respondendum.
RESOLUTIO. Sacra C. Congr, re disceptata sub die 28 Fe-
bruarii 1891, censuit respondere: Vigore decreti 27 Au-
gusti 1864 posse legitime percipi distributione tu assignatam
Missae conventuali; tum quoad praeteritum, tum quoad fu-
turum; reliquas vero f attentius cedere debere cultui et fa-
bricae Ecclesiae.
699-
EX S. CONG. S. R. U. INQUISITIONIS
De Vino utendo in S. Sacrificio Missae, dubia exhibita a R R . P P . D D . E p i -
scopis Carcassonen, et Massilien.
Illustrissime ac Reverendissime Domine,
Litteris d a t i s die 8 F e b r u a r i i c u r r e n t i s a n n i e x p o n e b a s :
A d vini c o r r u p t i o n i s p e r i c u l u m p r a e c a v e n d u m d u o r e m e d i a
proponuntur :
1. V i n o n a t u r a l i a d d a t u r p a r v a q u a n t i t a s d'eau-de-vie ;
2. Ebulliatur v i n u m u s q u e ad sexaginta et q u i n q u e altitudinis
gradus.
A t q u e i n d e q u a e r e b a s u t r u m h a e c r e m e d i a licita i n v i n o p r o
sacrificio M i s s a e , e t q u o d n a m p r a e f e r e n d u m .
F e r i a i v d i e 4 c u r r e n t i s m e n s i s E m i DD. C a r d i n a l e s I n q u i s i -
tores generales respondendum m a n d a r u n t :
Praeferendum vinum prout secundo loco exponitur.
E t f a u s t a q u a e q u a e Tibi p r e c o r a D o m i n o .
Amplitudinis Tuae,
R o m a e , die 8 Maii 1887.
Devotissimus et addictissimus,
I. D'ANNIBALE.
Beatissime Pater,
Ioannes L u d o v i c u s Robert, E p i s c o p u s Massiliensis, a d p e d e s
S . V . h u m i l l i m e p r o v o l u t u s , d u b i u m infra e x p o s i t u m S . S e d i s
e x a m i n i e t iudicio a d R e l i g i o n i s b o n u m c o m m i t t e n d u m existi-
mans, quaerit :
I n p l u r i b u s Galliae p a r t i b u s , m a x i m e s i e a e a d m e r i d i e m si-
tae r e p e r i a n t u r , v i n u m a l b u m , q u o d i n c r u e n t o m i s s a e sacrificio
inservit, t a m d e b i l e e s t a c i m p o t e n s , u t d i u c o n s e r v a r i n o n va-
leat, nisi e i d e m q u a e d a m s p i r i t u s vini (spirito alcool) q u a n t i t a s
admisceatur.
1. An i s t i u s m o d i c o m m i x t i o licita s i t ?
2 . Et, s i affirmative, q u a e n a m q u a n t i t a s h u i u s m o d i m a t e r i a e
extraneae vino adiungi permittatur?
3 . I n c a s u affirmativo, r e q u i r i t u r n e s p i r i t u s vini e x v i n o p u r o
s e u e x vitis f r u c t u e x t r a c t u s ?
F e r i a iv die 40 Iulii 1890.
I n C o n g r e g a t i o n e g e n e r a l i h a b i t a p e r E i î i o s a c R m o s DD. Car-
dinales in r e b u s fidei et m o r u m Generales Inquisitores, propo-
sita s u p r a s c r i p t a i n s t a n t i a , p r a e h a b i t o q u e R m o r u m DD. C o n s u l -
t o r u m voto, i i d e m E m i a c R m i P a t r e s r e s c r i b i m a n d a r u n t :
700 EX S. G. INQUISITIONIS
Dummodo spiritus (alcool) extractus fuerit ex genimine vais,
et quantitas aleooliea addita una cum ea quam vinum, de quo
agitur, naturaliter continet, non excedat proportionem duode-
cim pro centum, et admixtio fiat quando vinum est valde re-
cens, nihil obstare quominus idem vinum in missae sacrificium
adhibeatur.
S e q u e n t i feria v , die 3 1 d . m . facta d e his S S m o D . N . L e o n i
P P . X I I I r e l a t i o n e , S a n c t i t a s S u a r e s o l u t i o n e m E m o r u m Cardi-
n a l i u m approbavit et confirmavit.
I. MANCINI S. R. ET U. I. NOT.
De irregularitate quoad filios h a e r e t i c o r u m .
S a c e r c o n s e s s u s E m o r u m feriae i v I u n . c u r r . , a d e x a m e n
revocatis quaesitis R e v m i Episcopi H a r l e m en. circa collationem
s a c r o r u m O r d i n u m f i l i i s h a e r e t i c o r u m , d e q u a a g e b a t u r i n fo-
lio 3 0 Junii, n u m . 2 7 6 3 , resolvit, d a n d u m E i d e m D e c r e t u m i a m
e m i s s u m i n P o s e n , s u b n . 1 , feria iv, 2 5 Iulii 1 8 6 5 , n e m p e :
— Haereticorum, qui in haeresi p e r s i s t a t et mortui sunt, filios
e s s e i r r e g u l a r e s e t i a m i n G e r m a n i a , a l i i s q u e i n locis, u b i i m p u n e
g r a s s a n t u r h a e r e s e s . — Quod ad p r a e t e r i t u m spectat, a d d a t u r
— A c q u i e s c a t ; — q u o a d f u t u r u m a u t e m , Ipsi d e t u r f a c u l t a s ad
quinquennium a d d i s p e n s a n d u m in singulis casibus s u p e r tali
i r r e g u l a r i t a t e . S S m u s P a t e r i n a u d i e n t i a e i u s d e m feriae a c diei
h a n c r e s o l u t i o n e m d i g n a t u s est a p p r o b a r e e t p e t i t a m f a c u l t a t e m
c o n c e d e r e . Q u o d , etc.
D U B I A quoad adsistentiam super quibusdam matrimoniis, exhibita a V i c a r i o

Apostolico S a n d o v i c e n .
(Versio latina)
1 . D ' a p r è s l a loi d u p a y s , 1 . I u x t a loci l e g e s m a t r i m o -
nous pouvons marier et nous nia fieri possunt, et r e v e r a fiunt
m a r i o n s e n effet d e s c a t h o l i q u e s inter catholicos et catholicos,
a v e c d e s c a t h o l i q u e s , d e s ca- i n t e r c a t h o l i c o s et h a e r e t i c o s ,
tholiques avec des hérétiques, i n t e r c a t h o l i c o s et infideles, in-
d e s c a t h o l i q u e s a v e c d e s infi- t e r h a e r e t i c o s et h a e r e t i c o s , in-
dèles, des hérétiques avec des t e r h a e r e t i c o s e t infideles, i n t e r
hérétiques, des hérétiques avec infideles et infideles.
d e s infidèles, d e s infidèles a v e c
d e s infidèles.
2 . P o u r les catholiques a v e c 2 . Quoad catholicos c u m ca-
des catholiques, n o u s suivons tholicis, e x a c t e r i t u a l e m s e q u i -
e x a c t e m e n t le rituel et n o u s mur, et curamus ut peccatorum
a v o n s t o u j o u r s s o i n d e les con- confessio p r a e m i t t a t u r .
fesser a u p a r a v a n t .
EX S. C. INQUISITIONIS 70 i
3 . P o u r les c a t h o l i q u e s a v e c 3. Quoad catholicos c u m hae-
d e s h é r é t i q u e s o u d e s infidèles, reticis a u t infidelibus confessio-
n o u s confessons auparavant, nem in antecessum excipimus
p o u r la g r a n d e sûreté, la partie p a r t i s c a t h o l i c a e ; d e i n d e con-
catholique, et n o u s n o u s con tenti s u m u s p e t e r e u t r i u s q u e
tentons de d e m a n d e r ensuite le partis consensum.
consentement des d e u x parties.
4 . P o u r les a u t r e s , n o u s n e 4. Quoad alios e x i g i m u s con-
d e m a n d o n s que le consente- sensum solummodo.
ment.
5. Nul doute que nous ne 5 . Nullum a d e s t d u b i u m
p u i s s i o n s , e n v e r t u d e n o s pou- quod, vi n o s t r a r u m facultatum,
voirs, m a r i e r d e s catholiques possimus matrimonio coniun-
avec des catholiques, des catho- g e r e c a t h o l i c o s c u m catholicis,
liques avec des hérétiques ou catholicos c u m haereticis aut
d e s infidèles. Mais p o u v o n s , infidelibus. A s t p o s s u m u s n e ,
nous, en sûreté de conscience, tuta conscientia, c e u s i m p l i c e s
c o m m e s i m p l e s officiers civils, civiles officiales, e x c i p e r e con-
recevoir le consentement d'un s e n s u m haeretici c u m haereti-
hérétique avec un hérétique, co, haeretici c u m infideli, infi-
d ' u n h é r é t i q u e a v e c u n infidèle, delis c u m infideli, q u i p r a e s u -
d ' u n infidèle a v e c u n infidèle, m u n t inire c o n i u g i a t a n t u m a d
qui prétendent ne se marier q u e s e n s u m et limites l e g i s civilis
d ' a p r è s l e s e n s e t les t e r m e s d e q u a e d i v o r t i u m admittit?
la loi civile q u i a d m e t le di-
vorce?
6. L o r s q u e les d e u x parties, 6. Quando utraque p a r s ,
q u e n o u s avons mariée, ne sont quam matrimonio coniunximus,
p a s toutes d e u x catholiques, n o n est catholica, p o s s u m u s n e
p o u v o n s - n o u s r e m a r i e r celle q u i iterum matrimonio coniungere
o b t i e n t u n billet d e d i v o r c e ? p a r t e m q u a e l i b e l l u m divortii
obtinuit ?
7. Si, ce q u ' à Dieu ne plai- 7. Si, q u o d D e u s a v e r t a t , d u o
se, d e u x c a t h o l i q u e s allaient s e catholici m a t r i m o n i u m c o n t r a -
faire m a r i e r p a r les m i n i s t r e s hant a p u d ministros calvinistas,
calvinistes, a v e c Tintetition d e c u m intentione ineundi matri-
ne se marier q u e d'kprès le monium tantum ad sensum et
s e n s et l e s t e r m e s de la loi ci- t e r m i n o s legis civilis, q u a e di-
vile, q u i a d m e t l e divoree, p o u r - v o r t i u m admittit, p o t e r i m u s n e
r i o n s - n o u s m a r i e r la pkrtie qui matrimonio coniungere partem,
obtiendrait du g o u v e r m m e n t la quae a gubernio permissionem
permission de se m a r e r avec accipiat m a t r i m o n i u m c u m alio
un a u t r e ? ineundi ?
8. Notre conduite, dans ce cas, 8 . R a t i o a g e n d i n o s t r a i n ca-
e s t de m a r i e r indistinctement, su, ea est ut m a t r i m o n i o p r i m o
e t m ê m e d e r e m a r i e r , toas c e u x a c i t e r u m c o n i u n g a m u s illos
qui obtiennent du gouvernement o m n e s qui a G u b e r n i o faculta-
la permission de se marier. tem obtinent ineundi matrimo-
702 EX S. G. INQUISITIONIS
Nous ne s o m m e s inexorables nium. Inexorabiles t a n t u m su-

q u ' e n v e r s les catholiques q u e m u s c u m catholicis, q u o s va-
nous aurions validement ma- lide m a t r i m o n i o c o n i u n x i m u s ,
riés, e t q u i v o u d r a i e n t , e n v e r t u qui vellent iterum m a t r i m o n i u m
d e l a loi d u d i v o r c e , s e m a r i e r inire vi legis divortii.
de nouveau.
Q u i b u s d u b i i s S. C. S. Officii taliter r e s p o n d i t ;
Ad p r i m u m : Providebitur in sequentibus.
Ad s e c u n d u m : B e n e — et rite se g e r e r e .
A d t e r t i u m : R a t i o n e m (sive m o d u m ) ibi d e s c r i p t u m c o n i u n -
g e n d i c o n t r a h e n t e s , d e q u i b u s agitur, m i n i m e vetari, d u m m o d o
d e t u r c o n s e n s u s e x t r a E c c l e s i a m s i n e ulla o m n i n o b e n e d i c t i o n e ,
q u e m a d m o d u m r e c t e de m o r e i u b e t B e n . X I V , De Synodo Dioe-
cesana, lib. V cap. V, § 5, et s e r v e n t u r c o n d i t i o n e s , de q u i b u s
infra.
Ad q u a r t u m : Providebitur in sequentibus.
A d q u i n t u m : Q u o a d q u a e s i t i p a r t e m p r i m a m , viderit S . C . d e
P r o p . F i d e u t r u m o r a t o r c u m s u i s Missionariis f r u a t u r r e v e r a
f a c u l t a t e d i s p e n s a n d i s u p e r m i x t a e religionis i m p e d i m e n t o , e t
d i s p a r i t a t i s c u l t u s . I n m e n t e m t a m e n e i u s d e m Vicarii Apostolici
hic o p p o r t u n e r e v o c e t u r , m a t r i m o n i a h u i u s g e n e r i s s e m p e r e s s e
d e t e s t a n d a , n u m q u a m a S a c e r d o t e catholico b e n e d i c e n d a , e t con-
t r a h e n d a e x t r a fores E c c l e s i a e , p r a e m i s s i s p r i u s t r i b u s solitis
c o n d i t i o n i b u s , q u a e s u n t n i m i r u m e d u c a t i o totius p r o l i s i n ca-
tholica v e r i t a t e , et l i b e r u m e x e r c i t i u m religionis catholicae, et
s t u d i u m catholicae partis pertrahendi alteram ad verae fidei
professionem.
Q u o a d s e c u n d a m q u a e s i t i p a r t e m , Missionariis, d e q u i b u s
a g i t u r , s u b q u o c u m q u e r e s p e c t u consideratis, v e t i t u m est reci-
p e r e c o n s e n s u m t a m haeretici c u m haeretica, q u a m infidelis
c u m infideli i n t e r s e c o n t r a h e n t i u m . Q u o d s i V i c a r i u s A p o s t o -
licus p r a e v i d e a t s u p e r v e n t u r a d a m n a g r a v i s s i m a c a t h o l i c a e r e -
ligioni, e x r e c u s a t a h a c Missionarii assistentia, sciat i p s e Mis-
s i o n a r i o s i n tali h y p o t h e s i n o n e s s e p r o interim o b i d inquie-
t a n d o s . S e d i p s e q u a m c i t i s s i m e deferet o m n i a a d h a n c S . Se-
d e m , e n u n t i a n d o e i d e m diligenter e t accurate, q u a e e t q u a n t a
forent d a m n a q u a e i n c a s u i m m i n e r e n t , referendo i n s u p e r e x a -
ctissime o m n e s locorum, t e m p o r u m , personarum, circumstan-
tias, r e f e r e n d o t a n d e m u t r u m n o s t r i catholici, s i v e alii q u i c u m -
q u e s c a n d a l u m p a t i a n t u r o b m e m o r a t a m s a c e r d o t u m catholico-
r u m a s s i s t e n t i a m , u t S . S e d e s m a t u r a d e ibera tione definire v a -
leat, u t r u m illius r e g i o n i s Missionariis p o >sit licite p e r m i t t i , ut
i n t e r s i n t p r a e f a t i s c o n n u b i i s t a n q u a m offij iales, ut a i u n t , civiles,
s i v e t a n q u a m t e s t e s qualificati, e t auctorizabiles, s o l a n i m i r u m
e x h i b i t a p r a e s e n t i a m a t e r i a l i e t p a s s i v a sine ullo a p p r o b a t i o n i s
s i g n o e t s i n e ulla b e n e d i c t i o n e .
A d s e x t u m e t s e p t i m u m : N o n licere, nisi c o n s t e t M a t r i m o -
EX S. C INQUISITIONIS 703
n i u m fuisse n u l l u m , s i v e o b l e g e m divortii i n p a c t u m d e d u c t a m ,
s i v e o b aliquid a l i u d d i r i m e n s c a n o n i c u m i m p e d i m e n t u m .
Ad octavum : P r a x i m de q u a agitur omnino esse vetandam,
praesertim si a g a t u r de mixtis Matrimoniis fidelium c u m hereticis
e t infidelibus. Q u o a d a s s i s t e n t i a m v e r o , q u a m M i s s i o n a r i i n o s t r i
p r a e s t a n t h a e r e t i c i s inter s e c o n t r a h e n t i b u s , e t infidelibus, Mis-
s i o n a r i o s p r a e d i c t o s n o n p o s s e licite i i s d e m a s s i s t e r e , p r o u t re-
s p o n s u m fuit s u p r a a d p a r t e m s e c u n d a m q u a e s i t i quinti.
DECRETUM
F e r i a V die 14 Maii 1891.
Sacra Congregatio Eminentissimorum ac Reverendissimo-
MO DOMINO NOSTRO LEONE XIII Sanctaque Sede Aposto-
lica Indici librorum pravae doctrinae, eorumdemque proscri-
ptioni, expurgationi ac permissioni in universa christiana Repu-
blica praepositorum et delegatorum, habita in Palatio Apostolico
Vaticano die 24 Aprilis 1891, mandavit et mandat, proseripsit
proscribitque, vel alias damnata atque proscripta in Indicem
librorum prohibitorum referri mandavit et mandat quae sequun-
tur Opera:
I Criterii Teologici. — La storia de' Dornini e la libertà delle
Affermazioni. L a v o r o scientifico del Can. S a l v a t o r e di B a r t o l o .
— T o r i n o , tip. S. G i u s e p p e , Collegio degli Artigianelli, C o r s o
P a l e s t r o n. 14, 1888. Auctor laudabiliter se subiecit et Opus re-
probava.
Filosofa della Rivelazione. S a g g i o del S a c . F r a n c e s c o Gio-
v a n z a n a . 2. ediz. rifotta ed a c c r e s c i u t a . — Milano p r e s s o R a m e l -
lini A n d r e a , 1881-1882.
Una rivista della Civiltà Cattolica e la filosofia della Rive-
lazione del S a c . F r a n c e s c o G i o v a n z a n a . —- B e r g a m o , dalla ti-
p o g r a f i a C a t t a n e o , 1871.
Del Primato e dell'Infallibilità pontificia. D i s s e r t a z i o n e del
P a r . F r a n c e s c o G i o v a n z a n a . — B e r g a m o , tipografìa Gaffuri e
Gatti, 1874.
Sulla esposizione di un punto eapitcdissimo di dottrina To-
mistica, Scolastica, Patristica, Scritturale. O s s e r v a z i o n i del Sa-
c e r d o t e F r a n c e s c o G i o v a n z a n a . — B e r g a m o , S t a b , tipografico fra-
telli Bolis, 1885.
II dogma della Immacolata Concezione di Maria SS. p r o p u -
g n a t o nel s u o s e n s o o v v i o c letterale c o n t r o certi cattolici c h e
704 EX S. C. INDICIS
o s a n o alterarlo. A p p u n t i e spiegazioni del Sac. F. Giovanzana.

— B e r g a m o , S t a b i l i m e n t o tip. fratelli Bolis, 1888.
S. F. G. Proposizioni da condannarsi. — B e r g a m o , S t a b , t i p o -
litografico frat. Bolis, 1890.
Sull'origine delle anime umane. A r g o m e n t i a r o v e s c i o e te-
s t i m o n i a n z e a v a n v e r a d i u n Articolista della S c u o l a Cattolica.
— B e r g a m o , S t a b i l i m e n t o tip. fratelli Bolis, 1886.
Appunti alle Riflessioni Critiche di un Critico che manca af-
fatto di criterio - B e r g a m o , s t a b . tip. fratelli Bolis, 1886.
L'amico sincero dei giovani. — C r e m o n a , tip. G i o v a n n i F o -
r o n i , 1890.
Guida Morale e Pratica per le Madri del Popolo, di V i r g i n i a
P a g a n i n i . S e c o n d a e d i z i o n e r i v e d u t a e c o r r e t t a . — F i r e n z e , Ti-
p o g r a f ì a c o o p e r a t i v a , Via M o n a l d a n. 1, 1889.
Histoire du Peuple d'Israel, p a r E r n e s t R e n a n m e m b r e de
l'Institut, P r o f e s s e u r au College de F r a n c e , 1, 2 e 3 T o m o . —
Paris, Calmami L é v y éditeur, R u e A u b e r 3, et Boulevard d e s
Italiens 15, a la L i b r a i r i e N o u v e l l e , 1889, 1891.
L'Initiation, Revue philosophique indépendante des Hautes
Etudes. Hypnotisme, Theosophie, Kabbale, Franc-Maçonnerie,
Sciences occultes. — R é d a c t i o n , 29 r u e de T r e v i s e , P a r i s .
Cours élémentaire de Philosophie rédigé conformément au
p r o g r a m m e d u B a c c a l a u r é a t é s L e t t r e s d u 2 2 j a n v i e r 1885 p a r
M . T h é o d o r e D e i m o n t e , L i c e n c i é é s L e t t r e s . D e u x i è m e édition
revue, corrigée et considérablement a u g m e n t é . — Paris, Putois-
Cretté, L i b r a i r e é d i t e u r , R u e de R e n n e s 90, 1888. Decreto diei 13
Aprilis 1889. Auctor laudabiliter se subiecit et Opus reprobavit.
Les Congrégations Romaines, g u i d e historique et p r a t i q u e
p a r F e l i x G r i m a l d i . — S i e n n e , i m p r i m e r i e S a n B e r n a r d i n o , 1890.
Decreto S. Officii Feria IV die 29 Aprilis 1891.
Opera damnata atque proscripta, quocumque loco et quocumque
idiomate, aut in posterum edere, aut edita legere vel retinere
audeat, sed locorum Ordinariis, aut haereticae pravitatis In-
quisitoribits ea tradere teneatur sub poenis in Indice librorum
vetitorum indictis.
SANCTITAS SUA Decretum probavit, et promulgari praece-
Datum Romae dic 14 Maii 1891.
CAPILLUS Card. GAZZELLA Praef.

F r . HYACINTHUS FRATI O r d . P r a e d .
705
EX ACTIS CONSISTORIALIBUS
De Consistorio habito die 1 Iunii 1891.
F e r i a S e c u n d a die 1 Iunii 1891 fuit C o n s i s t o r i u m s e c r e t u m

in Vaticano, in q u o E m u s Cardinalis Melchers P e r u l a m Sacri
S. R . E . Collegii t r a d i d i t S S m o D n o N o s t r o P a p a e , q u i e a m f i -
dit E m o Seraphino Vannutelli p r o a n n o praesente ipsius Sacri
S. R. E. C a r d i n a l i u m Collegii c a m e r a r i o .
E x i n d e E m u s Card. Zigliara dimissa Diaconia ss. C o s m a e
a c D a m i a n i , g r a d u m f a c i e n s a d O r d i n e m P r e s b y t e r a l e m , Opto-
vit t i t u l u m S . P r a x e d i s : E m u s C a r d . Ricci P a r a c c i a n i , d i m i s s a
Diaconia S. Mariae in Porticu, transiens ad Ordinem Presbyte-
r a l e m , o p t a vit t i t u l u m S . P a n c r a t i i : E m u s C a r d i n a l i s V e r g a di-
m i s s a D i a c o n i a S . A n g e l i i n F o r o P i s c i u m a l t e r a m o p t a vit S . Ma-
riae in Via Lata.
S u m m u s P o n t i f e x a l l o c u t i o n e m h a b u i t c r e a n s S . R . E . Car-
d i n a l e s O r d i n i s P r e s b y t e r a l i s R . P . D . A l o i s i u m Roteili, A r c h i e -
piscopum Pharsaliensem, a p u d Gallicam R e m p u b l i c a m N u n t i u m
Apostolicum, et R. P. D. Antonium de Paulo Gruscha, Archiepi-
s c o p u m V i e n n e n s e m in Austria. Postea proposuit sequentes Ec-
clesias :
Archiepiscopalem Ecclesiam titularem Patren. vacan, per obitum bo. me. Phi-
lippi Gallo, ultimi illius Archiepiscopi extra romanam curiam defuncti, favore R.
P. D. Iosephi Mariae Costantini, Episcopi Nepesini ac Sutrini.
Titularem Eccclesiam Archiepiscopalem Larissensem vacan, per obitum bo. me.
Ioannis Rebello Cardoso de Menezes, ultimi illius Archiepiscopi, extra romanam cu-
riam defuncti, ac refert qualitates R. P. Fr. Augustini Ciasca, ex Ordine S. Au-
gustini Presbyteri Monopolitanae dioeceseos.
Qui ex legitimis, catholicis, honestisque parentibus in urbe Poliniani ad mare
sub dioecesi Monopolitana progenitus ei quinquagesimum sextum aetatis suae an«
num supergressus, Magistri gradum assequutus et Procuratoris generalis munere
perfunctus in Ordine dicto; apud Vaticanam bibliothecam inter Scriptores pro lin-
guis orientalibus, ac inter Sanctae Pomanae et Universalis Inquisitionis Consultores
adscitus, nec non in Congregatione de Propaganda Fide tum Sociis Commissionis
ad revidendas relationes dioecesum et Vicariatuum latini ritus adiunctus, tum pro
negotiis Rituum Orientalium Interpretum Praeses constitutus est. In Pontificio se-
minario romano Collegii Philologici Orientalis Decanus, ac linguae hebraicae An-
tecessor renunciatus fuit.
Acta, Tom. XXIII. fase. C CL XXVI. 45
Cathedralem Ecclesiam de Pace in ditione Boliviana Americae Meridionalis va-
can, pei- obitum bo. me. Ioannis de Deo Bosque, ultimi illius Episcopi, extra ro-
manam curiam defuncti, favore R. P. D.. Ioannis Iosephi Baldivia Episcopi S. Crucis
de Sierra.
Cathedralem Ecclesiam Ariminen. vacan, per obitum bo. me. Alexandri Chia-
ruzzi, ultimi illius Episcopi, extra romanam curiam defuncti, favore R. P. D. Domi-
nici Fegatelli, Episcopi Tifernatensis, seu Civitatis Castelli.
Cathedralem Ecclesiam Civitatis Castelli seu Tifernatensem vacan, per transla-
tionem ad Sedem Ariminensem R. P. D. Dominici Fegatelli, favore R. P. D. Darii
Mattei-Gentili Episcopi Sarsinatensis.
Titularem Ecclesiam Episcopalem Echinen. vacan, per obitum bo. me. Iacobi
Ryan, ultimi illius Episcopi, extra romanam curiam defuncti, favore R. P. D. Anto-
nii Thomae da Silva Leitao e Castro Antistitis Angolensis et Congensis qui etiam
deputatus fuit in coadiutorem cum futura successione R. P. D. Antonii a Trinitate
de Vasconcellos Pereira de Mello Episcopi Lamacensis.
Cathedralem Ecclesiam Angolen. et Congen. vacan, per translationem R. P. D.
Antonii Thomae da Silva Leitao e Castro ad titularem Ecclesiam Episcopalem Echi-
nensem, favore R. P. D. Antonii Dias Ferreira, Episcopi titularis Thermopylensis,
atque Praelati de Mossambique.
Titularem Ecclesiam Eiscopalem Sidonien. sub Archiepiscopo Tyrensi, vacan,
per translationem ad Sedem Urbevetanam R. P. D. Iosephi Ingami, modo vita fun-
cti, favore R. P. D. Vili Antonii Fioni, Episcopi renuntiatae Larinensis.
Cathedralem Ecclesiam Comen, adhuc ut prius vacan, per obitum bo. me. Pe-
tri Carsana, ultimi illius Episcopi, extra romanam euriam defuncti : nam R. P. D.
Aloisius Nicora eidem Cathedrali praefectus, Kalendis Iunii 1888, licet consecratio-
nis munus susceperit, tamen illius possessionem, temporum vicissitudinibus, ne-
quit adipisci, favore R. P. D. Andreae Ferrari, Episcopi Guastallensis.
Cathedralem Ecclesiam Eugubin. vacan, per obitum bo. me. Innocentii Sanni-
bale, ultimi illius Episcopi extra romanam curiam defuncti, favore R. D. Aloisii
Lazzareschi, Presbyteri Romani,
Cathedrales Ecclesias Sutrin. et Nepesin. invicem perpetuo canonice unitas va-
can, per translationem R. P. D.. Iosephi Mariae Costantini ad titularem Ecclesiam
Archiepiscopalem Palrensem, favore R. D. Generosi Maltei Presbyteri Tiburtini.
Cathedralem Ecclesiam Venusin. vacan, per traslalionem R. P. D. Francisci
Mariae Imparati, Ordinis Minorum Observantium S. Francisci ad unitas Sedes Me-
tropolitanas Acheruntinam ac Matheranensem, favore R. D. Laurentii Antonelli Pre-
sbyteri dioeceseos Marsorum.
Cathedralem Ecclesiam Conchen, vacan, per obitum bo. me. Ioannis Mariae
Valero, ultimi illius Episcopi, extra romanam curiam defuncti, favore R. D. Pelagii
Gonzalez Conde Presbyteri Legionensis Dioeceseos.
Cathedralem Ecclesiam Terulen. cui ex Apostolicis Literis « Ad Vicariam »
datis nonis Septembris 1851 Albaracinensis Ecclesia est unienda, vacan, per obitum
bo. me. Antonii Ibanez et Galiano, postremi illius Antistitis, extra romanam curiam
defuncti, favore R. D. Maximiani Fernandez del Rincón et Soto, Presbyteri Iacensis,
ad praesentationem Serenissimae Reginae Catholicae Regentis.
Cathedralem Ecclesiam Pacen, vacan, per obitum bo. me. Ferdinandi Ramírez
et Vasquez, ultimi illius Episcopi, extra romanam curiam defuncti, favore R. P.
Fr. Francisci Saenz de Urturi et Crespo, Ordinis S. Francisci, Presbyteri Viclorien-
sis dioeceseos, ad praesentationem Serenissimae Reginae Catholicae Regentis.
Cathedralem Ecclesiam Canarien, vacan per translationem R. P.D. Iosephi
Pozuelo et Herrero ad Sedem Segoviensem, favore R. P. Fr. Iosephi Cueto et Diez de
la Maza Presbyteri dioeceseos Santanderiensis ac Ordinis Praedicatorum S. Dominici.
Cathedralem Ecclesiam lacen, vacan, per obitum bo. me. Raymundi Fernan-
dez etLafita, ultimi illius Episcopi, extra romanam curiam defuncti; favore R. P.
Fr. Iosephi Lopez Mendoza et Garcia Ordinis S. Augustini et Presbyteri archidioe-
ceseos Burgensis, ad praesentationem Serenissimae Reginae Catholicae regentis.
Cathedralem Ecclesiam Argentinen.. vacan, per obitum bo. me. Petri Pauli
Stumpf, ultimi illius Episcopi, extra romanam curiam defuncti, favore R. D. Adul-
phi Fritzen, Presbyteri dioeceseos Monasteriensis.
Ecclesiam Episcopalem titularem Himerien. sub Archiepiscopo Edesseno, vacan,
per obitum bo. me, Francisci Mazzuoli, ultimi illius Episcopi, extra romanam cu-
riam defuncti, favore R. D. Antonii Iosephi Souza Barroso, Presbyteri archidioece-
seos Bracharensis.
Titularem Ecclesiam Episcopalem Calydonien. sub Archiepiscopo Naupactense,
vacan, per obitum bo. me. Ludovici Caracciolo ex principibus de Castaneeta, extra
romanam curiam defuncti, favore R. P. D. Michaelis Zezza e Baronibus Zapponeta,
Presbyteri Neapolitani ; qui etiam deputatus fuit in Auxiliarem Eminentissimi ac
Revmi Domini Guillelmi Titulo S. Clementis S, R. E. Presbyteri Cardinalis Sanfe-
lice 0. S. B. Archiepiscopi Neapolitani ad pontificalia, ceteraque pastoralia munia
de eius consensu ac lubito illa in civitate et archidioecesi salubriter ac fructuose
in Domino obeunda.
Titularem Ecclesiam Daulien. sub Archiepiscopo Atheniensi, vacan, per obi-
tum bo. me. Iosephi Mariae Benedicti Serra, ultimi illius Episcopi extra romanam
curiam defuncti, favore R. D. Antonii Buglione Presbyteri S. Angeli de Lombardis;
qui etiam deputatus fuit in Auxiliarem R P. D. Salvatoris Nappi, Archiepiscopi
Compsani et administratoris campaniensis ad pontificalia, ceteraque pastoralia mu-
nia de eius consensu ac lubito illa in civitate et archidioecesi salubriter ac fru-
ctuose obeunda.
De Consistorio habito die 4 Iunii 1891.

F e r i a V. d i e 4 Iunii 1891 fuit p u b l i c u m C o n s i s t o r i u m in A u l a
r e g i a Palatii apostolici V a t i c a n i , i n q u o S S m u s D n u s N o s t e r
t r a d i d i t G a l e r u m r u b r u m P o n t i f i c a l e m E m i s a c Riîiis DD. Car-
dinalibus Vincentio Vannutelli et Albino D u n a j e w s k i .
T e m p o r i s i n t e r v a l l o A d v o c a t u s consistorialis, E q u e s T o r q u a -
t u s Aloisius T o n g i o r g i c a u s a m egit p r o p r i m a vice Beatificatio-
n i s e t C a n o n i z a t i o n i s V e n . S e r v i Dei Canonici I o s e p h i B e n e d i -
cti Cottolengo, P r e s b y t e r i s a e c u l a r i s t a u r i n e n s i s .
I m p a r t i t a a S u m m o Pontifice B e n e d i c t i o n e , et Pontificii Can-
tores Te D e u m cecinentes, o m n e s Cardinales ad Sixtinum Sa-
c e l l u m abierunt, ubi E m u s Cardinalis D e c a n u s orationem edis-
serat, super creatos Cardinales, qui o m n e s postea ad a u l a m su-
p e r i o r e m a s c e n d e r u n t , Pontificis M a x i m i a d v e n t u m adspecta-
tiiri p r o s e c r e t o C o n s i s t o r i o .
Illo i n s e c r e t o C o n s i s t o r i o O s clausit S u m m u s P o n t i f e x E m i s
Cardinalibus Vannutelli Vincentio ac Dunajewski, et s e q u e n t e s
proposuit Ecclesias:
Metropolitanam Ecclesiam S. Fidei de Bogota in Columbia, pro R. P. D. Ber-

nardo Herrera Reslrepo, promoto a Sede Medellensi, quam in administrationem pre-
cariam retinet.
Titularem Ecclesiam Episcopalem Marcopolitan. proposuit pro 'R. P. D. Em-
manuele Tovar, Limani Capituli Decano, et Sanctitatis Suae Praelato Domestico.
Hisce praehabitis Sanctitas Sua Ecclesias pandidit p e r S u a s

L i t t e r a s i n f o r m a B r e v i s h u c u s q u e p r o v i s a s — Scilicet r e n u n -
ciavit A r c h i e p i s c o p o s :
Cabassensem, Venerabilem Fratrem Gaudentium Bonfigli, Casiensem Episcopum

pro Syria et Aleppo Vicarium apostolicum electum.
Hiempolitanum, Venerabilem Fratrem Carolum Aslanian, ab Adana ritus ar-
meni deputatum Auxiliarem Patriarchae Armeni Ciliciae.
Milwankiensem, Venerabilem Fratrem Fridericum Katzer, a Sede Sinud viridis
promotum.
Bambergensem, dilectum filium Iosephum Scorh, e dioecesi Herbipolensi, sa-
crae theologiae Doctorem, Examinatorem pro-Synodalem et in sua Cathedrali Ca-
nonicum Praepositum.
Berytensem, dilectum filium Iosephum Hilarionen Montèty, e Missionis Con-
gregatione, Persiae Delegatum Apostolicum.
Leontopol. Venerabilem Fratrem Ioannem Langevin, Episcopum dimissiona-
rium S. Germani.
A propriis S e d i b u s transtulit ad Ecclesias
Antigonensem, Venerabilem Fratrem Iulium Marsili, Minorum Observantium

qui Sappatensi valedixit.
Neo-Westmeriensem, Venerabilem Fratrem Paulum Durieu, ex Oblatis Mariae
Immaculatae, a titulari Marcopolitana translatum.
S. Sebastiani Fluminis Ianuarii, Iosephum Pereira da Silva Barros, Episcopum
Olindensem.
Laci-Salsi, noviter erectam a Sanctitate Sua in confoederatione Americae, Ve-
nerabilem fratrem Laurentium Scanlan, Episcopum Lavadensem.
Omàhensem, Venerabilem Fratrem Riccardum Scanneil, Episcopum Concordiae
in America.
Sappensem, Venerabilem Fratrem Laurentium Petris de Dolammare, Episcopum
Pulatensem.
S e q u e n t i b u s Ecclesiis p r o v i d i t d e dilectis f i l i i s n e m p e :
Lausanensi ac Genèvënsi de Iosepho Deruaz presbytero "Genèvensi.

Montisvidei, de Mariano Soler presbytero Dioecesis Montisvidei.
Goyasensi in Brasilia de Eduardo Duarle Silva, presbytero Dioecesis S. Seba-
stiani Fluminis Ianuarii.
Huanuaensi de Alphonso Maria a Cruce, Sardinas, Ferdinando in saeculo, Or-
dinis observantiae s. Francisci, presbytero Dioecesis Huanucen.
Londonensi, de Dionysio O' Connor, Praeside ad S. Basilium Londonensi in
Dioecesi.
Alexandriae, nuper a Sanctitate Sua erectae, de Alexandro Mac-Donnell, Vi-
cario Generali Kingstoniensi.
Lahorensi, de Emmanuele Alphonso Van den Bosh, e Minoribus Capulatis.
Daccae, de Augustino Lanage, Provinciale Instituti S. Crucis in Gallia.
Pulatensi, de Nicolao Marconi, a Tridento, ex reformata provincia Franci-
scana S. Vigilii.
Dallasensi, nuper a Sanctitate Sua erectae, de Thoma Brennan e dioecesi Eriensi
Rectore ipsa in dioecesi paroeciae Dristwordensis.
T a n d e m dilectis Aliis c o n t u l i t t i t u l a r e s E c c l e s i a s Episcopa-

les, p r o u t i n f r a :
Thebanam, Antonio Sabbatucci, ex Asculo Piceno, presbytero asculano Pice-
norum.
Tricalensem, Colomano Belopoloczky presbytero Dioecesis scepusiensis,
Anemuriensem, Ricardo Isàsa presbytero Dioecesis Montisvidei : qui etiam depu-
tatus fuit in auxiliarem R. P. D. Mariani Soler, Antistitis Montisvidei ad pontificalia,
et cetera pastoralia munia de eius consensu in civitate et Dioecesi obeunda.
Capitoliensem, Paschali Appodia, sacrae theologiae doctori, et utriusque iuris,
Canonico Patriarchalis Ecclesiae Hierosolymitanae, illiusque Patriarchae Vicario in
spiritualibus Generali.
Cucusiensem, Aloisio Wahl, e dioecesi Rottemburgensi, apud Consistorium
Dresdense Consiliario, ac ipsa in Ecclesia Aulica, et Aula Regia Parocho, deputa-
to in Vicarium Apostolicum Saxoniae et in Administratorem Apostolicum Lus-
satiae.
Aulonensem, Petro Verdaguer, e dioecesi Montereyensi, electo in Vicarium
apostolicum Brownsvillensem.
Melien, Gustavo Carolo Mutel, e seminario Missionum exterarum Parisiensem,
deputato in Vicarium apostolicum Coreae.
Zelensem, Laurentio Blettery, e seminario Mis. exterar. Parisiens, assumpto in
Vicar. apost, de Se-Ciuen Orientalis in Sinis.
Teiensem, Marco Hudrisier, ex Ordine Capulator. electo in Vicar. Apostolicum
Insularum de Seychelles.
Iborensem, Aemilio Grouard, ex Oblatis Mariae Immaculatae, praeelecto in Vi-
car. apost. Athabaskae Mackenziae.
Sinidensem, Philippo Prospero Augonard, e Congregatione Spiritus Sancti et
Immaculati Cordis Mariae, deputato in Vicar. apostolicum Congi Gallici Superio-
ris, seu Oubanghi, novissime a Sanctitate Sua erecti.
Telmyssensem, Ioanni Hofman, e Minoribus Recollectis Hollandiae, electo in
Vicar. apostolicum Scian-si Meridionalis in Sinis.
Calyndensem, Alexandro Berlioz, e seminario Mission, exterar. Parisiensem,
deputato in Vicarium apostolicum Hacadati in iaponia, nuperrime a Sanctitate
Sua erecti.
Comanensem, Ioanni Baptistae Chausse, e Seminario Lugdunensi pro Missio-
nibus Africae, electo in Praefectum apost, a Litore aureo.
Mosynopolitanam, Alberto Pascal, ex Oblatis Mariae Immaculatae, assumpto in
Vicar. apost. Sas-Katchevanen, nuper a Sanctitate Sua erecti.
Tagastensem, Anatolio Toulotte, in Coadiutorem deputato Emi. ac Rmi. Do-
mini Cardinalis Lavigerie pro administranda apostolica Praefectura Saharae.
Sidymorum, Theophilo Meerschaert Vicario Generali Nalchetensi, electo in
Praefectum apost. Territorii Indorum.
Et insuper S S m u s Pater proposuit sequentes Ecclesias:
Cathedralem Ecclesiam Troian. vacan, per obitum bo. me. Thomae Passero,
postremi illius Episcopi, exlra romanam curiam defuncti, favore R.. P. Fr. Danielis
Tempesta, Ordinis Minor. Reformatorum S. Francisci, Episcopi Triventini.
Cathedralem Ecclesiam Larinen. vacan, per dimissionem a R. P. D. Vito An-
tonio Fioni in manibus Sanctitatis Suae ultro, libenterque emissam, favore R. P.
Fr. Bernardini di Milia, Ordinis Minorum Capulatorum, Episcopi Titularis Tabracensis.,
Cathedralem Ecclesiam Triventin. vacan, per translationem R. P.. Fr. Danielis
Tempesta, Ordinis Reformatorum S. Francisci, ad 'Sedem Troianam, favore R. P..
D. Iulii Vaccaro Presbyteri Neapolis.
Cathedrales Ecclesias Isernien, ac Venafren. invicem perpetuo canonice unitas,,
vacan, per translationem R. P. D. Agnelli Renzullo ad Sedem Nolanam: favore
R. D. Francisci Pauli Carrano Presbyteri Beneventani.
Cathedralem Ecclesiam de Tulancingo in Mexicana ditione Americae septem-
trionalis vacan, per obitum bo. m. Augustini Torres, ultimi illius Episcopi, extra
romanam curiam defuncti, favore R. D. Iosephi Mariae Armas Presbyteri Dioeoe
seos de Guadalaxara.
Cathedralem Ecclesiam Pastopolitan, in Confoederatione Columbiae Americae
meridionalis, vacan, per translationem R. P. D. Ignatii Telasco e Societate Iesu
ad Sedem Metropolitanam S. Fidei de Bogota, favore R. D. Ioachimi Pardo Vergara
Presbyteri S. Fidei de Bogota.
Ecclesiam titularem Episcopalem Cybistran. sub Archiepiscopo Tyanaeo vacan,
per obitum bo. me. Martini Poell, ultimi illius Episcopi, extra romanam curiam
defuncti, favore R. D. Ioannis Katschthaler, presbyteri archidioeceseos Salisburgen-
sis; qui etiam deputatus fuit in auxiliarem R. P. D. Ioannis Haller Arch. salisbur-
gensis ad pontificalia, ceteraque pastoralia munia de eius consensu ac Iubilo illa
in civitate et archidioecesi obeunda.
Episcopalem Ecclesiam titularem Lorien, sub Archiepiscopo Bostrensi vacan,
per obitum bo. me. Venceslai Soie, ultimi illius Episcopi, extra romanam curiam
defuncti, favore R. D. Iosephi Mariae Carpenter, presbyteri Arequipensis qui eliam
deputatus fuit in Auxiliarem R. P. D. Emmanuelis Antonii Bandini, Archipraesulis
limani ad pontificalia, ceteraque pastoralia munia de eius consensu ac lubito illa
in civitate, et archidioecesi obeunda.
Titularem Ecclesiam Episcopalem Paphien. sub Archiepiscopo Salaminen. va-
can, per obitum bo. me. Maturini Picoardo, ultimi illius Episcopi, extra romanam
curiam defuncti, favore R. D. Caroli Marbach, presbyteri argentinensis Dioeceseos
qui etiam deputatus fuit in Auxiliarem R. P. D. Adulphi Fritzen, Antistitis argenti-
nensis ad pontificalia, ceteraque pastoralia munia de eius consensu ac lubitu illa
in civitate ac dioecesi obeunda..
P o s t h a e c S a n c t i t a s S u a a p e r u i t Os, d e m o r e , E r h i s Cardi-
n a l i b u s V a n n u t e l l i V i n c e n t i o , a c D u n a j e w s k i , e t i n s t i t u m fuit
p r o Pallio p r o M e t r o p o l i t a n i s B a m b e r g e n s i , s . F i d e i d e Bogota,
Milwankiensi, Eborensi favore R. P. D. Augusti E d u a r d i Nu-
nes, qui eidem Ecclesiae p e r coadiutoriam successit, atque p r o
C a t h e d r a l i T r o i a n a , e x privilegio s a . m e . Pii I X .
T a n d e m Sanctitas S u a E m u s Vannutelli Vincentio assigna-
vit t i t u l u m P r e s b y t e r a l e m S. Silvestri in C a p i t e , et a l t e r u m
S S . Vitalis, G e r v a s i i a c P r o t a s i i E m o D u n a j e w s k i .
PARISIEN.
MATRIMONII

Sess. 24 c a p . i De reform..
COMPENDIUM FACTI. Die 12 Aprilis 1887, in parochiali

ecclesia, vulgo Neully Sur Seine, dioeceseos parisiensis, ma-
trimonium contraxerunt, per verba de praesenti, dominus
Carolus Normand, et domina Maria Carolina Legrand. At
infelix mulier decimum post diem coacta fuit parentum do-
mum repetere, ob eam tantum rationem, quod virum taede-
ret communem vitam ducere cum una eademque muliere.
Factum indignationem promovit mulieris parentum, quibus
acriter intervenientibus, accidit ut communis vita iterum
inter coniuges instauraretur. Quo vero exitu declaravit dies
8 Iunii eiusdem anni, qua die ipse dominus Normand coniu-
gale domicilium dereliquit, cum muliere non amplius convi-
cturus.
Hisce ita stantibus, mulier causam nullitatis promovit
penes Curiam parisiensem, quae die 26 Iunii 1888 senten-
tiam tulit in favorem mulieris ob deficientiam veri consensus
ex parte viri, seu potius ob evidenter intellectam conditio-
712 PARISIEN.
nem contrahendi matrimonium dissolubile, contra bonum sa-

cramenti. Ab hac sententia appellavit vinculi defensor.
VOTUM THEOLOGI. Inquirendum est, ait hic, an sententia

a curia parisiensi lata, sit nec ne confirmanda. Ad hoc iu-
dicium ferendum iuverit nonnulla praemittere, ex quibus
sponte sua, ipsa causae solutio enascatur. Et primo quidem
cautum in iure est, matrimonium esse omnino nullum, quo-
ties tali conditione contrahatur, quae sit sacramenti bono
contraria et repugnans. Hoc adeo certum est inter theologos
et canonistas, ut inutile prorsus evadat rem argumentis com-
probare. Potius inquirendum venit, quibusnam argumentis
id constare debeat.
Sunt qui putant hac conditione non irritari matrimonium,
nisi fuerit in pactum' deducta et explicite expressa in ipso
celebrationis actu. Diversis diversa opinantibus, nobis satis
sit doctrinam inquirere, quam sequuta est, et sequitur Sacra
haec Concilii Congregatio in similibus causis diiudicandis.
Dico itaque, iuxta mentem Sacrae huius Congregationis,
ad decernendam nullitatem alicuius matrimonii ex apposita
conditione, sacramenti bono contraria, necessarium absolute
non esse quod talis conditio fuerit in pactum deducta, et
explicite expressa in ipso actu celebrationis matrimonii ; sed
sufficere quod possit morali certitudine, ex gravibus adiunctis,
deduci, validoque argumento demonstrari.
Et sane anno 1875 Parisiis in Ecclesia S. Augustini ma-
trimonium contraxerunt Augustus Dugué et Magdalena d'Au-
villiers ; Magdalena quidem animo vere contrahendi, Augu-
stus autem animo consequendi summam sibi a matre promis-
sam, et animo, illa obtenta, perpetuo se Americae ligandi
cum amasia Maria Balot. Re cognita, Magdalena d'Auvil-
liers causam nullitatis promovit penes Curiam parisiensem,
quae matrimonium irritum, nullum atque invalidum fuisse
declaravit.
PARISIEN. 713
Appellatione interposita apud S. C. C. Magdalenae de-

fensor 1. praemisit doctrinam Gonzales in lib. IV* decr.
t. 5* c. 7* n. 3 et 9 et Sánchez De matrim. I. 2* disp.
29* n. 11 qui cum divo Thoma, S. Bonaventura, Ledesma
et aliis docent quod si contrahens haberet animum et corde
retentum adversus bonum sacramenti* quia scilicet inten-
deret* non contrahere matrimonium nisi ad tempus, non
esset verum matrimonium. 2. praenotavit cum eodem Sán-
chez in lib. 2* dist. 42 % 4 probationem nullitatis matri-
monii ex hoc capite, cum agatur de re intimo hominis corde
abscondita, deducendam esse et sufficere si deducatur ex
adiunctis, quae moralem gignant certitudinem, scilicet quae
prudentem virum, attentis circumstantiis occurrentibus* cer-
tum reddere valeant 3. demum monuit ex Rota coram Mo-
tines decis. 978 § lo haec adiuncta et has circumstantias
non esse singillatim perpendenda, sed insimul connata, iuxta
vulgatissimam regulam, singula* equae non prosunt, unita
iuvant.
Quibus sic praemissis et praenotatis, Magdalenae Defen-
sor totus in eo fuit, ut ex praecedentibus, ex concomitan-
tibus et ex subsequentibus demonstrare^ Augustum, quando
cum Magdalena contraxit, animum habuisse cum ipsa con-
trahendi ad tempus, scilicet usque dum, obtenta summa a
matre sibi promissa, et Magdalena, si opus fuisset, e medio
sublata, etiam veneni ope, posset cum amasia Maria se per-
petuo Americae ligari.
Hisce omnibus, Augusti verbis, factis et scriptis demon-
strans, ad dubium - An sententia archiepiscopalis Curiae
parisiensis esset confirmanda vel infirmanda in casu - Sa-
cra haec Congregatio sub die 7 Martii 1885 censuit respon-
dere : Sententiam Curiae Parisiensis esse confirmandam (1).
Cum itaque certitudinem habeamus de principio iuris,
scilicet cum certum sit necessarium absolute non esse ut con-
ditio contraria bono sacramenti deducatur in pactum et ex-
(1) Quaestio haec relata fuit Vol. XVIII, 14.

714 PARISIEN.
plicite exprimatur ad inducendam matrimonii nullitatem,

cumque propterea sufficiat ut eadem conditio, etsi corde re-
tenta, ex adiunctis deducatur; nil remanet in casu nostro
nisi diligenter inquirere, an revera dominus Carolus Nor-
mand, quando matrimonium contraxit cum domina Maria
Carolina Legrand, animum, corde retentum habuerit, se li-
gandi ad tempus, scilicet contrahendi matrimonium dissolu-
bile. Talem autem revera fuisse animum domini Normand,
antecedentia, concomitantia, et subsequentia demonstrant.
Et sane si de antecedentibus generatim sermonem insti-
tuamus statim apparebit Carolum Normand talem esse virum,
qui, etsi baptizatus, tamen neque Deum ut a natura di-
stinctum agnoscit, neque iuramenti religionem admittit,
neque christiana munia, ut catholicum decet, tuetur. Imo
talia tenet et profitetur principia, quae nedum catho-
licae, sed cuicumque etiam aliae Religioni sint omnino
adversa et contraria. Sic. ex. gr. omnem reiicit moralem
obligationem ; imbecilles appellat qui virtutem commoditati
praeferunt; et officia omnia spernenda tenet quando homi-
nes molestia afficiunt.
Quod si pressius de eiusdem persuasionibus circa matri-
monium loqui velimus, expendenda erunt quae ipse testatus
est apud ecclesiasticum tribunal, quaeque amicis oretenus pa-
tefecit, ac professori suo conscribenda putavit. Interrogatus
enim a iudice ecclesiastico respondit, se in ea esse persua-
sione quod nullum dari possit matrimonium sua natura in-
dissolubile, imo quod nemo possit hominem et feminam per-
petuo ligare: ideoque ipsum tenuisse et tenere quod maritalis
unio sit essentialiter revocabilis.
Hinc alloquens dominum Gautereau et dominam Jumel
aperte fassus est quod ille matrimonium religiosum pro ni-
hilo habebat, inspiciebatque tamquam sinicam comoediam,
vel cultus ostentationem ex parte mulierum, vel etiam ut
nugas mulieribus gratas. Unde concludebat maritalem vitam
unius viri cum una eademque muliere, nisi per exceptionem,
produci non posse.
PARISIEN. 71 5
Clarius vero mentem suam aperuit in epistola ad suum

antiquum professorem, dominum Noel, qui ipsum graviter
reprehendent de sua agendi ratione erga uxorem. Tuam do-
ctrinam, aiebat praevaricatus discipulus, hac super re non
amplector. Ego teneo et persuasum habeo, unionem viri cum
muliere non esse, natura sua, essentialiter indissolubile m. Imo
stultum puto in errore permanere, cum quis se errasse cognovit.
Qua igitur ratione existimare poterimus, eum, qui talia
tenet, ad factum quod spectat, et in ipso matrimonii cele-
brationis actu, animum habuisse se perpetuo ligandi, et ma-
trimonium contrahendi vere et essentialiter indissolubile !
Scio equidem similibus in causis rem esse non theoretice,
sed in concreto examinandam. Poterat quippe Carolus noster
et falsam mente retinere doctrinam, et veram tamen in pra-
xim deducere, matrimonium, ad factum quod spectat, con-
trahendo, animo vere se ligandi vinculo perpetuo, sacramen-
tali et omnino indissolubili. At quid iuris si probem hunc
animum poenitus defuisse ?
Et quidem quod talis non fuerit animus Caroli Normand
ante matrimonium contractum et cum de matrimonio con-
trahendo agebatur, ipsis suis verbis luce clarius evincitur.
Ceteris missis, verba afferam, quae ipse protulit Carolus
apud ecclesiasticum Iudicem, dum ait : se persuasionem suam
de matrimonii dissolubilitate, ante matrimonium palam pro-
fessum fuisse et nemini occultasse.
Et vere quidem; nam statim post sponsalia, cum coena-
ret apud sponsam, aperte fassus est quod matrimonium non
contraheret, nisi legem divortii adesse sciret. Quod et con-
firmavit, quando loquens de suo matrimonio proxime con-
trahendo cum D u o Legorsu, se scire dixit quod matrimo-
nium definitive non obligat, et se non aliter in matrimo-
nium consensum praebere, nisi ea conditione ut adesset re-
cedendi libertas, quoties vita non esset amplius iucunda
Unde Dna Gautereau, tamquam testis de auditu deponere po-
tuit, se audivisse Carolum dicentem quod numquam esset
matrimonium contracturi^, nisi spe et possibilitate divortii.
716 PARISIEN.
Non me latet, Carolinam, aliosque putasse, Carolum talia

proferentem, iocose et facete loqui; loquebatur tamen, et ita
loquebatur, ut potuerit aliquando dicere; vos quidem puta-
batis me facete loqui, ego autem facete non loquebar. Hinc
incertitudines, haesitationes, animus anceps sive in parandis
iis, quae pro matrimonio necessaria erant, sive in maritali
domo conducenda, sive etiam in alloquenda ipsa sua sponsa,
ut sparsim deponunt testes ; quorum aliqui addunt se ali-
quando incertos fuisse, an huius matrimonii celebrationi
adesse deceret.
At coronidis ergo, ut argumentum desumptum ex iis
quae veri et ecclesiastici matrimonii celebrationem praeces-
serunt, magis, magisque confirmetur ; videamus quae eve-
nerint in ipso actu civilis contractus, in quo, iuxta mentem
Dfii Normand, totus valor matrimonii consistit. Mitto illas
testium depositiones, ex quibus apparet in actu civilis con-
tractus, Carolum praesetulisse animum incertum, haesitan-
tem, ancipitem. Sileam de Caroli agendi ratione relate ad
sponsam, quam veluti extraneam habuit, ita ut neque de
brachio illi porrigendo cogitaverit. Nil dicam de subita Ca-
roli disparitione, sub praetextu quod aeris refrigerio indige-
ret. Sufficiat verba perpendere, quae ipse protulit Carolus
dum scalas domus municipalis coscenderet. Nam primo dixit
Dno Legorsu quod ipse adhuc poterat recedere, et a contra-
ctu resilire. Et post alia adiunxit quod numquam eo deve-
nisset, nisi quia futurum sperabat medium invenire disce-
dendi a muliere. Hinc interrogatus paulo post a Dno Gau-
tereau : putasne, ait, pro nihilo habendum esse quod modo
peregi ? Ceterum non adeo amens fuissem, ut matrimonium
contraherem, si lex divortii minime exstaret.
Et haec quae ore asserebantur, factis confirmabantur.
Nam ab illo ipso die ita mulierem increpare, et contemnere
coepit, ut neque illam plorantem amplecti voluerit, asserens
sibi multo maiora incumbere, quam suam amplexari mu-
lierem.
Hisce ita evenientibus, dies pervenit, quo matrimonium
PARISIEN. 717
erat in faciem Ecclesiae celebrandum. Et reapse en Carolus

et Carolina coram parocho et testibus sistentes matrimoniale
vinculum contracturi. Et Carolina quidem, ut christianam
puellam decebat, rem agit serio et religiose. At Carolus ita
sacrae assistit caeremoniae, ut facto comprobet se illam in-
spicere tamquam sinicam comoediam, tamquam muliebris
cultus ostentationem, et tamquam nugas omnino spernendas.
Intime praeoccupatus de iudicio, quod forsan laturi essent
amici sui, ob sui ingressum in Ecclesiam, mente certe co-
gitare debebat de matrimonii dissolubilitate ; nam interroga-
tus de more a parocno, illum coegit interrogationem repe-
tere, ni fallor, ut melius intelligeret an aliquid esset in ipsa
interrogatione, quod posset matrimonii perpetuitatem desi-
gnare. Et interrogatione bene intellecta, ita responsum de-
dit, ut coactus fuerit parochus novam responsionem recla-
mare.
Peracta caeremonia et dum simul prandium cum amicis
et parentibus sumeret, ita sponsam allocutus est, ut illam
ad ploratus cogeret et ad recedendum induceret. Vespere
autem, perdurante coena, cum de obscoenis multis loqueretur,
sponsam neque aspiciendam putavit. Et tandem , arrepto
itinere: scito, dixit mulieri, me tecum matrimonium con-
traxisse, firmo animo, te parentibus tuis quam citius remit-
tendi .
Hinc uno ore testes omnes deponunt se esse intime per-
suasus quod Carolus Normand matrimonium cum Carolina
contraxit tantummodo ad tempus, animo scilicet non se li-
gandi, sed facultate sibi retenta, Carolinam parentibus re-
mittendi, quoties id necessarium vel opportunum evasisset,
in omnibus iuxta id quod Carolas ipse deposuit penes eccle-
siasticum tribunal.
Quod quidem ex consequentibus evidentissime confirma-
tur. Nam 1. ipso perdurante nuptiarum itinere coepit suam
mulierem fastidire. Unde saepe saepius mulierem alloqueba-
tur dicens, eorum vitae societatem, et maritalem unionem
permansuram esse non posse. Hinc pluries de fuga cogitare
718 PARISIEN.
coepit, a qua se cohibuit unice quia officium habebat, mu-

lierem parentibus remittendi.
Et haec omnia eveniebant primis decem a matrimonio
diebus. Quibus elapsis, statim Carolus, quae cogitaverat,
perfecit, mulierem in parentum domo inopinato relinquens.
Scio equidem coniugale domicilium, paucos post dies, ite-
rum renovatum fuisse; at quo medio, quibus modis, id fue-
rit a mulieris parentibus obtentum, acta processus enarrant,
dum adhibita asserunt argumenta, quae de facto vocantur.
Nihilo tamen minus, altero mense nondum elapso, qui mu-
lierem e propria domo expellere studuerat, ipse a maritali
domo fugam arripuit, ad mulierem non amplius reversurus.
En summa factorum, ex equibus evidentissime patet 1.
Carolum Normand semper in sua persuasione mansisse de
matrimonii dissolubili tate : 2. ipsum non aliter ad matrimo-
nium contrahendum accessisse nisi animo contrahendi ad
tempus et a matrimonio resiliendi quoties ipsi opportunum
visum fuisset: 3. revera ipsum taliter se gessisse cum Ca-
rolina Legrand, ante et post contractum matrimonium ut
illam inspiceret tamquam mulierem vel secus retinendam,
vel parentibus remittendam, iuxta quod suis desideriis satis-
faceret.
Dico itaque, Carolum Normand matrimonium contraxisse
unice ut intra lares domesticam vitam ducere posset cum
amasia, cum qua esset permansurus donec ipsa et rei dome-
sticae optime curam gereret, et suis libidinosis passionibus
apta esset satisfacere. Et sane quod Carolus non animorum
vinculum, sed unice puram et domesticam vitam in matri-
monio quaereret, ipse fassus est D n o Legorsu, qui proinde
rem in ecclesiastico tribunali deposuit. Quod vero mulierem
ad hoc quaesiisset, quae suis posset passionibus satisfacere,
sequentia, ni fallor, evidentissime, demonstrant. Et 1. cer-
tum est Carolum Normand statim post matrimonium mulie-
rem monuisse, maritalem rem ita esse ab ipsa gerendam,
ut prolem vitare!, idque talibus verbis, quae honestum vi-
rum dedecent omnino. 2. pariter certum est, quod dum ex
PARISIEN. 719
una parte Carolus Normand explicite affirmabat nihil esse

in sua muliere reprehendendum ; ex altera vero affirmabat
illam sibi plus, minusve placere, eo vel quia physice nimis
gracilem, et moraliter nimis gravem inveniebat, cum illam
mundanam potius maluisset : unde factum est, ut unica tan-
tum vice eam cognosceret prout ex actis deducere liquet,
3. pariter certum est amasiam, quam Carolus frequentabat
ante matrimonium, frequentasse etiam et post. Unde fas
est concludere 1. revera Carolum non contraxisse matrimo-
nium nisi ad explendam libidinem: 2. assequutionem huius
finis intentam a Carolo fuisse tamquam conditionem sine
qua non sui contractus matrimonialis, ita ut in ipso actu
celebrationis matrimonii et legem divortii pro fundamento
haberet, et eâ uti intelligeret, quoties hunc finem assequi
non posset : 3. demum Carolinam ad hunc finem assequen-
dum non aptam, neque physice, neque moraliter inventam
fuisse, ideoque dimissam.
Ex quibus omnibus deduxit Theologus confirmandam esse
sententiam Curiae parisiensis.
VOTUM CANONISTAE. Curia episcopalis parisiensis nullum
hoc renunciavit matrimonium his innixa motivis: 1. quod
vir certe consensum dederit, non in vinculum indissolubile
sed solubile, ut constat ex ipsius declarationibus coram tri-
bunali, et ex epistolis ad D. Vael scriptis, tempore non sus-
pecto. 2. Ex testimoniis habetur, virum non semel affir-
masse, nullatenus se matrimonium ullum contracturam, nisi
lex « divortii civilis » vigeret. 3. Constat virum in hoc
proposito permansisse tum coram magistratu civili, tum co-
ram parocho, contrahendo ? iuxta ipsum, matrimonium co-
ram parocho vana est ceremonia, civile autem unice verum
est, quamvis solubile. 4. Concordia perfecta inter dicta et
facta a viro, ante et post matrimonii celebrationem, simul
cum circumstantiis antecedentibus, concomitantibus, et sub-
sequentibus illam, quae omnia intentionem ostendere viden-
tur matrimonii solubilis tantum contrahendi.
Processum perlegi, ait consultor, sed non statim ad con-
720 PARISIEN.
clusionem aliquam deveni. Nam ex una parte habetur pro-

cessus rite confectus, cum sententia iudicum, de quorum
probitate et diligentia nequit dubitari ; dum ex altera parte
difficultas haud parva sese mihi offert in eo, quod, pars sat
notabilis testimonii constituatur declarationibus non iuratis
Caroli Normand, qui partes « rei » in causa agit, simul cum
depositionibus consanguineorum, affinium et amicorum actri-
cis, qui omnes fidem merentur propter bonam famam, sed ut
plurimum non proferunt nisi « audita » per ipsos a Carolina.
Iam vero in iure « Testis non iuratus non probat » et exce-
ptiones a iure admissae locum non habent in casu; et testes
« ex auditu » mirifice quidem dicta ab aliis confirmant, quin
constituant pondus aliquod testimonii novum : praeterquam-
quod infirmari videtur tum actricis, tum amicorum testimo-
nium ob « commodum » quod obvium est, actricis, et ob
sympatiam, naturalem et iustam certe consanguineorum.
Insuper, perfectus licet sit processus, quoad formam,
pars eius historica amplior desiderare tur. Vix explicatur,
potissimum, si conclusionem patroni actricis amplectantur,
quae visa est a iudice approbari, quomodo et cur tum pa-
rentes, tum Carolina connubium ambiverant cum viro qua-
dragenario, indolis perversae, vitiis dedito, qui propriam im-
pietatem nullatenus celaverat. Nec instabilis et irresolutus
cum esset Carolus in negotio matrimonii, non satis intelli-
gitur, qui fit ut nulla gravis suspicio mente ingesta fuerit
sive magistratus civilis, sive parochi, vel saltem menti pa-
rentum et affinium Carolinae. Aetas eius, forsitan, iam 25
annis egressae, motivum suppeditat, aliud, ex actis, non ap-
paret, quod partes omnes absolveret a gravissima et summa
imprudentia, in hypothesi quod contentio actricis sustineri
possit, prout sustinetur a Curia parisiensi. - Verum quid-
quid de hoc sit, quaestio tota discussionem meretur, quae,
ut clarior procedat, liceat paucis enarrare historiam huius
abnormalis connubii.
Partem principaliorem habuere in hoc matrimonio pro-
movendo Dom. Grautereau et uxor eius, quae soror maior
PARISIEN. 721
natu est actricis. Fatetur Carolus Normand se desiderium

huius connubii concepisse ob perspectam sibi felicitatem do-
mesticam coniugum Gautereau, quibus iam ab aliquo tem-
pore familiariter usus erat. Mense Decembris 1886, Carolus,
tunc professor historiae in Lyceo loci dicti Vauves, familiam
Legrand frequentare incepit, manum ambiens Carolinae Le-
grand, sororis, ut iam dictum est Dr. Gautereau. Tracta-
tus, vario eventu, ut mos est, processere. Instabat Carolus
pro matrimonio : Carolina, vero, indole praetendentis parum
contenta negotiationes omnes, mense Februarii interrupit ;
sed postea victa suasionibus Gautereau et littera quadam
perpulchra Caroli, in matrimonium consensit circa initium
mensis Martii. Revera celebratum fuit matrimonium inter
Carolum et Carolinam die 12 Aprilis in loco Neuilly, coram
proprio sponsae parocho.
Sed infausto sidere initum videtur : iam enim, a prima
die uxorem quasi exosam habuit Carolus ; libertatis abalie-
natae plus aequo memor, vitam communem impossibilem as-
serebat. Vix decem post matrimonium diebus, Carolinam in-
salutatam relinquens, domicilium coniugale deseruit: sed
obiurgationibus et etiam minis parentum uxoris cedens vi-
tam coniugalem redintegravit. Attamen novum experimen-
tum parum profecit, nam die 9 Iunii, id est post mensem,
uxorem iterum deseruit amplius non reversurus. Carolina
deinde ab illo derelicta recogitans plura ab indigno dicta
ante et post infelix coniugium, suspicata est suum matri-
monium fuisse ab initio invalidum ex defectu consensus ex
parte viri et instabat apud Curiam parisiensem, ut invali-
dum declararetur. Nec irrationabiliter. Optima enim causa,
si infelix eius status unice respiciatur, non habito respectu
ad rigorem iustitiae et Sacramenti sanctitatem; secus vero
aliquatenus infirma.
Ut rite procedat inquisitio, in limine, afferenda ea sunt,
ceu norma et regula in controversia, quae certa et ab o-
mnibus admissa circa consensum matrimonialem, praesertim
circa « consensum conditionalem > quia de hoc ultimo tan-
Acta, Tom. XXII. fase. C CL XXVI. 4=6
722 PARISIEN.
tum in casu praesenti sermo esse debet. Iam vero ex o-

mnibus quae consensum afficere possunt conditiones, in ma-
trimoniis contrahendis, illae tantum invalidant quae contra-
riae sunt substantiae matrimonii vel « bonis » eius. Hoc
certum est ex Cap. fin. de conditione ubi s. Pontifex de-
crevit « Si conditiones contra substantiam coniugii inseran-
tur » matrimonialis contractus, quantumvis favorabilis
caret effectu. Super quo textu, notat Glossa, tres conditio-
nes assignentur irritantes matrimonium, quia sunt contra-
riae « bonis » ipsius Prima conditio « Si generationem prolis
evites, » Contra « bonum » prolis. Secunda « donec inve-
niam aliam ditiorem etc. contra «bonum Sacramenti».
Tertia « si pro quaestu adulterandam etc. « contra « bonum »
fidei. Absque ullo dubio, aliae etiam conditiones, licet hic
non expressae, invalidant matrimonium quotiescumque, non
minus quam istae, substantiae eius adversentur; et proinde
certum est, si quis consenserat in matrimonium solubile tan-
tum vel temporaneum, talis conditio esset contra substan-
tiam, et nullum esset matrimonium: huiusmodi vero condi-
tio concipi potest; vel 1. alia mente reposita 'unius ex con-
trahentibus, quo casu invalidum foret matrimonium in foro
interno, sed non in foro externo ob defectum totalem pro-
bationis. - Vel 2. in pactum deducta a duobus contrahenti-
bus: et tunc matrimonium invalidum in foro etiam externo.
Vel 3. demum - ita manifestata ab una, ut altera possit in-
telligere consensum esse conditionalem. Circa hunc casum
docet de Angelis, citans Fagnanum cum communi, matrimo-
nium valere « sd enim, ait, ab uno tantum adiecta fuerit,
conditio, altero contradicente aut saltem tacente, matrimo-
nium valet, cum censeatur ab ea conditione recessisse, po-
sita contradictione aut taciturnitate alterius »Tom. III. par. I
p. 149 - quod tenendum puto contra ponentem conditionem,
et in favorem innocentis. Si appellatio, ut in casu nostro,
fit ab innocente, locus est, existimo, interpretationi magis li-
berali iuris, ita ut si probari possit conditionem fuisse ma-
nifestatam, ut de eius existentia, tempore contractus, am-
PARISIEN. 723
bigi nequeat, declarari potest nullitas, non obstante silentio

compartis.
Sed nequaquam obliviscendum est quanti a iure existi-
metur « pactum » in re praesenti, quod semper in Resp.
S. C. C. usurpatur. Sic in responsione ad dubium Epis. Bo-
snensis. « an sit validum matrimonium contractum inter
catholicam et haereticum cum intentione solvendi matrimo-
nium ? » Resp. Si ita sint deducta in pactum, seu cum ista
conditione sint contracta, matrimonia sunt nulla, sin aliter
sunt valida. Ut patet, responsio non respicit conditionem sed
eius manifestationem, seu pactum. Pariter in alia Martii
1868, Decembris 1872. » Matrimonia inita cum solo contra-
hentium errore, quod matrimonii consummati vinculum in
casu adulterii, vel ob alias causas dissolvi possit, valida sunt.
Si vero sub hac expressa conditione inita sunt, ut invalida
habenda esse. > Non abs re erit notare quod in stylo S. C.
expressa conditio valeat « pactum » ut ex hac ultima re-
sponsione merito infertur.
Fundamentum huius doctrinae traditur a Benedicto XIV,
de Synodo. L. 23, c. 22. « Quodsi expressa illa conditio
de matrimonio ob adulterium dissolvendo, apposita minime
fuerit, quantumvis contrahentes in eo fuerint errore, ut vin-
culum dissolvi possit, nihilominus locus est praesumptioni
ut dum contraherent, matrimonium, prout a Christo institu-
tum fuit, inire voluerint: praevalente nimirum generali vo-
luntate de matrimonio iuxta Christi institutionem ineundo,
eaque privatum illum errorem quodammodo absorbente, quo
fit ut matrimonium ita contractum validum firmumque ma-
neat. At ubi contrahentes in ipso matrimonii contractu ex-
pressam apposuerunt conditionem de dissolvendo quoad vin-
culum in casu adulterii, iam fieri nequit ut error particu-
laris absorptus maneat a generali voluntate... sed potius vo-
luntas generalis extinguitur et suffocato ab errore particu-
lari, quae manifeste praevalet et dominatur: atque hinc
oritur nullitas matrimonii, in quo contrahendo apposita fuit
conditio ipsius substantiae contraria.
724 PARISIEN.
His praemissis, ad quaestionem procedere possumus, quae

tota est facti, siquidem cum iure nuper tradito concordant
omnes, tum Curia parisiensis, tum advocatus actricis, tum
ipse Defensor vinculi. Advocatus Carolinae, posito principio,
quod certitudo metaphysica in quaestionibus huius generis
non sit quaerenda, et quod sufficiat certitudo moralis, iis
rationibus et circumstantiis nixa, quae prudentis iudicium in
re gravi movent et suadent, omnem vim impendit in pro-
bando, Carolum nunquam habuisse intentionem, nisi matri-
monium solubile contrahendi, quia connubia omnia solubilia
existimat; insuper contendit fuisse expressam hanc pravam
intentionem, quatenus verbis et modo agendi Caroli fuerit
manifestata.
Equidem fateor consensum in matrimonium solubile tan-
tum, vitiosum esse et insufficiens; non autem in id quod
falso quis existimaret solubile esse. Res identica nullimode
sunt « error » circa substantiam et « conditio » contra sub-
stantiam. Exempli gratia; puellae interdum horrescunt com-
mercium matrimoniale, cuius naturam omnino ignorabant, et
veraciter protestantur se nullatenus contraxisse si vel talia
suspicassent. Nihilominus matrimonia sunt valida, quae ir-
rita prorsus fuissent, si conditionem expressum de « non
reddendo » ipsis apposuissent. Admitto pariter certitudinem
metaphysicam in ista materia non requiri et moralem suf-
ficere. Sed observandum est argumenta, quae valent pro foro
interno, ut v. g. « confessio » in casu nostro, per se non
sufficiunt praesumptionem destruere, in favorem matrimonii,
quae semper adest, cum constat de eius canonica celebra-
tione, iuxta illud: « Cum nimis indignum sit iuxta legitimas
sanctiones, ut quod sua quisque voce protestatus est, in
eumdem casum proprio valeat testimonio infirmari. - In Cap.
Per tuas 10 de Probat. - Sed a conclusione advocati actri-
cis circa praesens matrimonium recedere cogor et a sententia
Curiae parisiensis, ob rationes quas nunc sapientissimo E E .
iudicio humiliter submittant.
Ut nullum declaretur hoc matrimonium constare debet
PARISIEN. 725
moraliter* Carolum non habuisse intentionem contrahendi

verum matrimonium, prout a Christo institutum et ab o-
mnibus intellectum. Atqui hoc non constat, seu moraliter cer-
tum non est. Ergo.
Veritas minoris, maior est certa, patebit, si 1. incer-
tum est, Carolum in errore versari circa naturam vinculi
matrimonialis ; 2. si admisso errore, incertum adhuc est
ipsum consensum, per errorem conditionatum et proinde vi-
tiosum. Iam vero, ad primum quod spectat, impossibile est
actus processus legere quin statim deprehendatur magnam
esse discrepantiam inter theorias a Carolo in sua confessione
non iurata, sed iuridica proclamatas, et opiniones eiusdem
ex depositione testium collectas. Carolo in curia ecclesiastica
loquente matrimonium est coniunctio mere temporanea viri
-et feminae - ad libitum utriusque terminabilis - unio indis-
solubilis est res absurda, vix concipi potest; sed Carolo,
prout eius sermones a testibus referuntur - matrimonium res
-ardua est - per id homo catenis compedibusque vincitur -
libertati suae valedicit - contrahendo « Rubicon transit. »
Et notandum quod haec ultima omnia sive ante, sive in
puncto celebrationis sui matrimonii prolata fuere, dum priora
nonnisi post matrimonium, cum interrupto domicilio coniu-
gali, processus pro dissolutione fuerit aut institutus aut mox
instituendus. Iudicent E E . quo tendat haec discrepantia.
Vir singularis est certe Carolus, et obscura remanebit
notitia nostra huius causae nisi nobis efformemus ideam di-
stinctam naturae psycologicae et religiosae quae vias anti-
quas praetergreditur, et ut novum aliquod specimen sese ocu-
lis obtulit. Praeterea accurate sequi debet ordo chronologicus
dictorum et factorum : nam haec simul congesta vim magnam
testimonii contra matrimonium constituunt quae miro modo
decrescit cum separatim et in ordine temporis studentur.
- Incipiendo igitur a persona. - Carolus Normand, exi-
mius professor historiae in Lyceo, vir 40 annorum, ut ge-
nuinus fetus Galliae irreligiosae et materialistae haberi po-
test - fetus perpulcher sane - quum per seipsum descriptis
726 PARISIEN.
in sua confessione - litteris - verbis et gestis, nihil aliud

apparet quam verus « porcus de grege Epicuri. » Descensu
facili et ineluctabili Philosophia eccletica et spiritualis, licet
achatholica prioris partis huius saeculi in purum materia-
lismum devenit, et generatio hominum misera huius princi-
piis enutrita et formata, quo magis ab omni recta circa
Deum notione erraverit eo precipitiorem se omnibus vitiis
dederit, ita ut de excultioribus dici potest, quod mirabili
nexu in vita eorum uniunt, theoriam de « incognoscibili »
cum praxi « innominabili. » En Caroli genus proximum et
differentia - species vera ! » Illi, quod placet virtus est I
homines vere virtuosi imbecilles - Amasias fovere solitus et
cum « ex abundantia cordis os loquitur » in ipsa cena nuptiali
uxoris et hospitium aures offendit, iugiter discurrens de Gola
scriptore - inter obscenos Galliae scriptores, obscenissimo.
Matrimonium consummavit eodem die et brevi post, Ama-
siam iterum quaerit, post octo dies uxorem deseruit, et unica
ratio ab ipso allegata est quod « nimis macera erat » - En
Carolus a seipso depictus ! - Nullum dubium quin « solubile
matrimonium illi maxime arrideret, immo amor » forsitan ut
dicunt « liber : » et aegre, ut ipse fatetur, hoc matrimo-
nium contraxit. Sed nonne haec reluctantia evincit, illum
recte intelligere naturam vinculi ? Si uxores mutari possunt,
sicut vestimenta, ut declarat, non iis verbis; sed equi valen-
tibus ; ad quid tanta difficultas in contrahendo ? ad quid hae-
sitationes de quibus in depositionibus passim? Potuit optime
Carolus somniare societatem civilem ubi coniugia fuissent
stabilita ad normam systematis G. Sand, vel « Apostolorum
affinitatis electivae » Americanae, sed amens non fuit, et il-
lum non potuit latere, talem societatem non existere extra
somnia sommatimi, et in Gallia, sicut alibi, certe novit pro-
fessor historiae contractum matrimonialem esse contractum
« sui generis, » perpetuum, et per se indissolubilem, etiam
sub iniqua lege divortii civilis, quae quidem sub certis con-
ditionibus inficit indissolubilitatem de facto, quin tangere velit
indissolubilitatem de iure.
PARISIEN. 727
Incertum ad minus est igitur, Carolum errasse circa na-

turam vinculi et probabile ipsum, dum contraxit, consensum,
dedisse in matrimonium prout communiter intelligitur, id est
prout est a Christo Domino institutum. Haec conclusio ma-
nifesta fit ex analysi eorum quae matrimonium praecesse-
runt, quae in actibus referuntur, quae proinde sedulo per-
pendi debent ordine quo acciderunt. Tota enim difficultas, et
vis apparens argumenti pro nullitate praetensa, nascuntur
ut mihi videtur ex neglectu ordinis temporis.
Imprimis loquens Carolus cum D. Gautereau de prole
suscipienda, dixit tempus iam est, de hac re, serio, cogi-
t a r i . Verum est illum postea loquutum esse in sensu pror-
sus diverso, sed hoc contigit post matrimonium cum voluerit
uxorem deserere. Felicitate, qua gaudere vidit coniuges Gau-
tereau, allectus, desiderium concepit ducendi Carolinam, so-
rorem D. Gautereau. Ideo rogavit amicum suum D. Legorin
negotiationes instituere, quod fecit primo apud familiam Gau-
tereau, deinceps apud illam Carolinae. Rem sic inchoatam
prosequutus est a mense Novembris usque ad Aprilem se-
quentis anni. Circa totum hoc testes sunt unanimes. Caro-
lina ait « Nihil ab ipso factum, quo credi poterat, eum non
1
ve,! e vere contrahere. » Idem testatur D. Gautereau. Quin
immo cum mense Februarii Carolina, indole et charactere
sponsi parum contenta, vellet omnem tractatum de matri-
monio abrumpere, et revera recusaret illum - Carolus quam
maxime contri stabat ar et lamentabatur. - Audiamus D. Gau-
tereau « dum haesitaverit soror mea, maxime affiigebatur
Carolus. Saepe repetebat coniugium hoc valde carum illi,
esse; et, cum demum iterum consenserat Carolina, exultavit,
dum. e contra ingentem se sentire dolorem dixerat, ob eius
renitentiam ». Verum est quod ipse de matrimonio inter-
dum loqueretur cum quadam levitate : sed ipsemet deinceps
protestatus est, ea quae de lege divortii dixerat, ex ioco
fuisse prolata, et ironice prolata, sensu iocoso accepta f iter e
a Carolina et ab aliis omnibus. FIoc modo, igitur progressi
sunt tractatus de hoc connubio, non secus ac in sexcentis
728 PARISIEN.
aliis, per quinque et amplius menses, usque ad diem quo

conclusus fuerit « Contractus legalis » i. e. die 4 Aprilis
1887. Ab hac die deinceps usque ad 12 Aprilis quando ce-
lebratum fuit matrimonium coram Ecclesia, status rerum
valde immutatur. Parum amabilem se exhibet Carolus erga
sponsam, timores exprimit, et libertatem deplorat, cui re-
nuntiandum esset. Revera praecipua quae in favorem nulli-
tatis motiva proferuntur in casu, limitibus harum 8 dierum
circumscribuntur. Die « actus civilis » ita mente praeoccupa-
tus fuit Carolus ut videretur onere humeris imposito gra-
vari, tristis apparet et lugubris aspectu, illacrymans excla-
mat « Valde hoc matrimonium desiderabam, et ecce nunc
infelix sum ! Videor catenis compedibusque ligari ». « Non
debuissem matrimonium contrahere ». Post actum civilem
dixit D. Gautereau « nisi lex divortii esset non contraxis-
sem. » Respondit iocose Gautereau « adhuc est tempus;
omnia abrumpi possunt ante actum religiosum : cui Carolus,
« imbecillis sum! et quod plus est esurio ! ! >. Similia repe-
tebat ante matrimonium et postea in itinere cum uxore.
Iam vero abstrahendo ab omni iuris subtilitate, quodnam
iudicium super tota» hac historia efformabit vir prudens et
rebus versatus? Sane, quod Carolus ab initio matrimonium
cum Carolina serio intendit, quam deinde progressu tempo-
ris aut amare desiit, aut potius omnem ideam matrimonium
contrahendi dimisit: quod quidem facile concipitur, cum aga-
tur de celibe quadragenario, egoista et vaga Venere se de-
lectante, qui ingenue confitetur, se taedio affici aspectu cu-
iuscunque feminae post paucos dies. Absque dubio, ni animus
illi defuerit, totam negotiationem abrupisset. Sed en diffi-
cultas! tractatus iam a tempore notabili existebant, r e s p u -
blica erat, et parentes Carolinae non eius generis viri erant,
qui tantam contumeliam aequo animo ferrent. Igitur tacet
Carolus et sub influxu metus vel respectus humani matri-
monium inivit. Ceterum hoc ab ipso palam admittitur. Te-
statur D. Jumel : « Saepe dictitabat se nonnisi coacte m a -
trimonium hoc contraxisse ». Verum metus, qui nec est ab
PARISIEN. 729
extrinseco, nec iniuste incussus, impedimentum dirimens non

est, et proinde matrimonium Caroli validum habendum est.
Sed ubinam in tota hac historia fundamentum invenitur
contentionis actricis, de errore circa vinculum vel de inten-
tione contrahendi matrimonium solubile? Et tamen haec est
historia matrimonii in casu. Cetera quae in actibus referun-
tur, pro maiori parte sunt impressiones et opiniones subie-
ctivae testium cum circumstantiis, quae non mutant ea quae
superius sunt exposita. In hypothesi actricis, omnia quae
referuntur de haesitatione et timore Caroli ante matrimo-r
niuni, sensu prorsus carent, et haec omnia, ut patet tem-
pore non suspecto et dicta et facta sunt. Unicum quod dici
potest, est quod Carolus novit et forsitan approbavit legem
de «divortio civili; possibile est etiam ipsum paratum esse,
data causa, invocare hanc legem, ut se ab uxore separet,
cura qua iiic et nunc vere contrahit. » Ego quidem crede-
rem hanc esse depositionem implicitam omnium fere in iis
regionibus, ubi infausta illa lex viget, quin propterea pro-
nuntiarem invalida matrimonia protestantium in Anglia v. g.
aut in America Septentrionali. Iudicium penes E E . est, et
sic rem relinquam, cum hac observatione quod deest proba-
tio sufficiens talis intentionis in casu.
Patronus Carolinae probat, ex declarationibus SS. CC,
R R . defectum consensus colligi posse ex « circumstantiis; »
quod libenter admitto. Deinde pergit ostendere ex circum-
stantiis huius matrimonii - ex verbis nempe Caroli - et modo
eius agendi et ex opinionibus nonnullorum testium defectum,
reapse adesse. Ad Carolum quod spectat, assumit patronus
ut principium, confessionem coram iudice ecclesiastico factam,
-
in qua affirmat s-) nullum admittere vinculum insolubile in
matrimonio, et mah'a hac confessione, interpretatur omnia
quae praecesserant. Sed haec ratio agendi minime placet ;
nam confessio non est iuramento firmata; et etiamsi f iterat
iterata parum valeret in indicio. - Illa uti prout utitur pa-
tronus Carolinae, esset in vertere ordinem chronologicum, ex-
plorare testimonia « temporis non suspecti » allegatis « tem-
730 PARISIEN.
pore suspecto » et eliminare a causa pondus gravissimum

testimonii quod exsurgit ex progressu et « evolutione » idea-
rum Caroli, super natura matrimonii, quae legentibus actus
processus patebit. Si vel etiam a mense Februarii loquutus
fuisset Carolus, prout in confessione loquitur, nullum du-
bium quin matrimonium non fuerit celebratum,, et si cele-
bratum fuerit invalidum esset. - Carolus in confessione au-
dacter asserit se numquam celasse opinionem, quam dicit
suam de matrimoniis solubilibus: interrogatus de personis
quibus sensus suos expresserat, ante matrimonium, non po-
test nomina dare ! ! - Asserit insolubilitatem vinculi quae-
stionem esse disputatam in Ecclesia. Quis vero credet Pro-
fessorem Historiae tali ignorantia laborare? - Non igitur au-
divit unquam colluctationem Innocentii III cum rege Galli-
co - alterius Pontificis cum Henrico VIII Angliae - Pii VII
cum Napoleone? - Cursus historiae etiam profanae numquam
duxit in cognitionem doctrinae Ecclesiae super re, natura
sua, cum rebus civilibus intime connexa? Sed haec sunt tam
mira tam extraordinaria, « credat Iudaeus Apella, non ego. »
Salvo E E . iudicio, puto confessionem Caroli esse omnino
reiiciendam, non tantum ob defectus iuridicos, quod sit non
iurata^ et facta « tempore suspecto » et in commodum etiam
ipsius, sed etiam ob intrinsecam improbabilitatem suam, et sic
cadit principale quo fulcitur petitio actricis; dum e contra
ex narratione verborum et actionum iuxta ordinem temporis
apparet quod incertum omnino sit Carolum in errore circa,
vinculum matrimoniale versari, et adhuc magis incertum
quod conditionem vitiosam et vitiantem opposuisset consen-
sui ab ipso, in celebratione sui matrimonii, praestito.
Verum ex instructione S. O. sequentia habemus quoad
causas matrimoniales : < Iudex sciat matrimonium esse per
se factum quoddam solemne et publicum, quod semper va-
lidum censeri debet, nisi evidentes rationes nullitatem eius
demonstraverint... iudicium contra matrimonium nunquam
erit pronuntiandum nisi earum rationum complexio omne
prudens dubium de existentia impedimenti excludat. » - In
PARISIEN. 731
casu isto rationes non sunt evidentes immo desunt quoad

essentiale, nempe conditio expressa, sive pactum - et com-
plexu) circumstantiarum et factorum quae certe vi non ca-
reret si quaestio esset de separatione thori tantum, longis-
sime distat a vi probativa quae omne prudens dubium de
existentia impedimenti dirimentis excluderet.
Operae pretium non duxi longius protrahere examen eo-
rum quae dicuntur a testibus in causa. - Legi possunt haec
in processu, ex quo ea tantum quae alicuius momenti sunt
extraxi. Elucet in omnibus naturalis coinmiseratio erga Ca-
rolinam, quae absque propria, quod appareat culpa, sortem
tam miserabilem sortita est « infelicitatem cui exitus non
datur» ut utar verbis ipsius Caroli! - Si dissolvi possunt
matrimonia cum viris improbis contracta - si sufficerent con-
tumeliae et iniuriae miseris feminis post matrimonium illa-
tae, absque dubio non desunt rationes in isto casu. Sed ma-
trimonium est sacramentum significans unionem perpetuam
Christi Domini cum Ecclesia, et valide contractum et con-
summatum morte tantum solvi potest. - Sortem Carolinae
compatior et ego, sed libera est vel libera esse potest a con-
sortio viri indigni, cui uniebatur non sine aliqua impruden-
tia - et si novas nuptias, illo vivente, non licet illam spe-
rare; conditio eius peior non est uxorum, quorum viri sunt
perpetuo carceri mancipati aut in manicomiis ob amentiam
insanabilem reclusi.
Quapropter cum nullitas in casu non probetur ad exclu-
sionem prudentis dubii, censeo reformandam esse sententiam
Curiae parisiensis et declarandum est « Non constare de nul-
litate in casu. »
ANIMADVERSIONES D E F E N S O R I S MATRIMOMII E X OFFICIO. Ca-

rolus Normand, clarus historicus, in aetate annorum quadra-
ginta constitutus, quamvis status matrimonialis onera odio
haberet, demiratus tamen coniugum iurisconsulti Augusti et
Berthae Gautereau, quibus familiarissinms atque intimus erat,
pacem et felicitatem, desiderio exarsit Carolinam Legrand,
732 PARISIEN.
puellam octo supra viginti annos natam, praedictae Berthae

Gautereau sororem, uxorem ducere. Et postquam per septem
ferme menses Carolinae domum frequentaverat, die 12 Aprilis
1888 Parisiis nuptiae factae sunt.
Novi coniuges, haud interiecta mora, genio coniugali in-
duxerunt. Sed statim evanuit coniugum amor. Carolus enim
die 20 praefati mensis Aprilis Carolinam ad parentes remi-
sit : quippe qui Carolinam et matrimonium fastidiebat. « A
vrai dire* ita ille in Uteris ad uxorem eadem die datis, ce
n est pas seulement la personne* Carolinam, que je n aime
pas. - C'est le mariage lui-même. » Eadem die Carolus ad
ludimagistrum Augustum Noèl scribebat: « Les affaires*
matrimonii, vont mal... IM faute en est plutôt à moi qu à
elle, car je n ai rien à lui reprocher sur le rapj>ort du ca-
ractère au moins! Pour le j'este je réserve mon apprécia-
tion*.. Je ne sais si je suis fait pour le mariage, mais à
coup sur je n'étais pas fait pour cette mariée ».
Suasionibus, precibus minisque Carolus a Carolinae pa-
rentibus adductus est ad contubernium instaurandum ; sed
die 8 insequentis Iunii coniugale consortium iterum dissol-
vit. Tunc coniuges, potissimum vero Carolina eiusque pa-
rentes statuerunt, ipsum matrimonii vinculum abrumpere :
eumque in finem exeogifarunt conditionem contra vinculi
perpetuitatem contractui matrimonii mente appositam. Si
ipsos audias. Carolus eatenus Carolinam duxit, quatenus
matrimonii nexum putavit pro lubitu solubilem; et proinde
in matrimonium minime consensit ; sed potius matrimonium
contrahere simulavit. Remque ita composuerunt ut iudex
parisiensis ac romanus consultor theologus eantiuneulam pronis
auribus exceperunt, quam iure optimo aspernatur consultor
canonista.
Enimvero in confessis est praeprimis verba nedum a Ca-
rolina, sed etiam a Carolo in actu celebrationis matrimonii
prolata verum in matrimonium consensum significare. Audi
r
modo Gloss.'in' cup.l > De sponsa I. ri m a tri uro n. verb. Mu-
lierem, - ibi - « Sed pone quod aliquis prot est etur coram
PARISIEN. 733
pluribus quod omnia quae dicet vel faciet, non faciet animo
contrahendi matrimonium, et postea publice dicat, consentio
in te: nunquid est hoc matrimonium, vel non; in casu isto
dico quod ecclesia iud.icare debet pro matrimonio, quia re-
currendum est ad communem verborum intelligentiam. Ta-
lia enim verba non possunt servire suae intentioni. Praete-
rea si probet quod illa verba protestatus fuit prius, potuit
postea recedere ab illa voluntate, et consentire in illam; et
hoc videtur propter illud quod postea publice facit. Et si di-
cat quod adhuc tempore contractus erat in eadem voluntate
non creditur ei, quia contra eum debet fieri interpretatio,
qui dolum ad bibet. »
« Ad decernendam nullitatem alicuius matrimonii, inquit
lectissimus consultor theologus, ex apposita conditione sacra-
menti bono contraria, necessarium absolute non est quod talis
conditio fuerit in pactum deducta et explicite expressa in
ipso actu celebrationis matrimonii ; sed sufficit quod possit
morali certitudine, ex gravibus adiunctis deduci, valiti oque
argumento demonstrari. » Transeat, ast validam illud ar-
gumentum, quod ostendit, Carolum vinculum solubile con-
trahere intendisse, unum est, confessio, scilicet, ab ipso Ca-
rolo coram parisiensi iudice facta,. Iam vero si ecclesiastici
iudices fidem huiusmodi hominibus adiiciant, actum est ne-
dum de hoc, verum etiam de matrimoniis omnibus.
Non solum coram iudice in aestu litis, ait consultor exi-
mius et cum eo iudex parisiensis, sed etiam in epistola ad
antiquum suum professorem, tempore non suspecto data, Ca-
rolus se non recte de matrimonii natura sentire ostendit.
Scribebat enim: « Je tien s^ d vous dire... que je ne partage
pas du tout vos idées sur le caractère même du mariage. »
In primis quaeram quo iure theologus consultor ac iudex
parisiensis, affirmare possint hanc epistolam scriptam esse
tempore non suspecto, cum data sit sine die, sine mense et
sine consule? Imo certum e contra est, epistolam illam scri-
ptam esse tempore suspe.c Ussit no. in ea enim Carolus re-
spondet ad epistolam a professore die 21 Aprilis 1887 da-
734 PARISIEN.
tam. At Carolus pridie Carolinam parentibus restituerai. Et

hanc examussim culpam magister discipulo illa in epistola
exprobrabat.
Deinde, ex recitatis verbis « je ne partage pas du tout
vos idées sur le caractère mime du manage » contradicto-
res immerito coniectant, Carolum matrimoniale vinculum haud
perpetuum existimare. Quae sit hac de re Caroli opinio li-
quido patet ex epistola, quam ille eamet die, qua Carolinam
dimisit, dedit ad uxorem. « A vrai dire ce n'est pas seule-
ment la personne que je n aime pas, c'est le mariage lui-
même. Il m'est décidément impossible de vivre lié par le
pied à une femme pour toute mon existence ». Eadem ipsa
die 20 Aprilis 1887 ad praefatum suam professorem scripse-
rat: « de ne sais si je suis fait pour le mariage, mais à
coup sûr je n étais pas fait pour cette femme. »
Ludicrum et stultum est suspicari Carolum Normand
onera per celebrationem matrimonii in se suscepta dicendo
amplificasse eodem actu quo totus in eo erat, ut onera illa
inficiaretur. Iam vero nemo unquam tam clare, aperte, ex-
plicit , abundanter matrimonii perpetuitatem professus est,
quam Carolus Normand in memoratis ad dimissam uxorem
uteris cum matrimonium definit: « Vivre lié par le pied à
une femme pour tout son existence. » Ecquis unquam indi-
viduam, ad quam per matrimonium sese obstrinxit, vitae
consuetudinem verbis agnovit adeo luculentis ac Carolus Nor-
mand, dum scribit: « Vivre lié par le pied à une femme
pour toute mon existence ì »
At Carolus « verius parcus de grege Epicuri videt me-
liora probatque, deteriora sequitur. > Commoda coniugii am-
plectitur libenter, sed nihil antiquius habet quam ut connexa
onera propulset. Hac solummodo de causa homo omnium
conscientiae vinculorum ab incunabilis aspernatur non ec-
clesiasticum sed civilem nexum reformidabat, solabaturque
lege divortii, « verba ligant homines, cornua boves. »
Et quod deterius est in tempora incidimus quibus Caro-
lus Normand innumeros socios ac asseclas habet. Spiritus
PARISIEN. 73 S
Sanctus monet, Ierem, cap, 3, 27; « Bonum est viro, cum

portaverit iugum ab adolescentia sua. » En qui animo lon-
ge alio ac Carolus Normand ad matrimonium accedit « quia
iugum portabit ab adolescentia sua. » Sed dispeream, nisi
omnes qui, ab adolescentia sua excusso iugo, cupiditatibus
obsequi, legem ab auctore naturae nobis inditam spernere in
more habuerunt, animo intendant, dum matrimonium ineunt,
uxori valedicere, si impune possint, statim ac illam fasti-
diunt. Huius generis homines non aliter ac Normand ma-
o
trimonium irrident ecclesiae, civile tantummodo prae oculis
habent, quia timent ne armato milite iugalia onera perferre
cogantur.
Paucis Carolus Normand non fori interni obligationes,
quas a teneris unguiculis contemnere didicit, dum nuptias
explevit, ignoravit, sed speravit se coniugalibus obligatio-
nibus prout aliis omnibus, quandocumque sibi volupe fuerit,
contraire uxoremque dimittere impunissime posse. Hunc et
non alium sensum habent Caroli facta dictaque, si vera sint
quae iurisconsultus Gautereau, Adelia Legorju, Hilarius Le-
gorju, Carolae soror, eius pater A. Jumel, causidicus Va-
lentin, aliique commemorant. At vero si ista ad cassandum
matrimonium sufficiunt, ii tantum valido connubio iungun-
tur qui ab aetate tenella timere Deum eiusque mandata fa-
cere assuev erunt.
Cum ita res se habeant, non dubito quin Emi Patres ad
inscriptam rogationis formulam « An sententia curiae ar-
chiepiscopalis sit confirmanda vel infirmanda in casu » di-
mittant consultissimo responso « Negative ad primam par-
tem, affirmative ad secundam. »
Quibus praemissis, propositum fuit sequens
Dubium.
An sententia Curiae parisiensis sit confinnanda vel in-
firmanda in casu.
RESOLUTIO. S. C. Concilii sub die 3 1 Januarii 1 8 9 1 , re
discussa, censuit respondere: Sententiam esse infirmandum.
736 PARISIEN.
Ex QUIBUS COLLIGES: I- Quaestionem hanc matrimonialem

esse omnino quaestionem facti ; de iure enim applicando in
themate una est in omnes sententia ; ita ut matrimonium'
renunciandum sit nullum si moralis certitudo exurgat, spon-
sum inire voluisse matrimonium solubile ad nutum ; et hanc
conditionem, ante celebrationem expressam verbis aut alio
modo fuisse.
II. Neminem latet, consensum in matrimoni um solubile
tantum, vitiosum et insufficientem esse ; quia conditio haec
adversatur bono seu substantiae sacramenti, natura sua in-
dissolubilis.
III. Conditionem contra bona. matrimonii repositam in
mentem alterius ex coniugibus invalidare matrimonium tan-
o
tum in foro interno; in foro auPnn externo invalidum fit
matrimonium quatenus praedicta conditio in pactum deducta
fuerat a duobus contrahentibus.
IV. Conditionem bonis matrimonii adversa, a contrahen-
tibus expressam, sed minime deductam in pactum, matri-
monium non inficere; nam etsi errore decipiantur contra-
hentes; tamen locus est praesumptioni, eos dum contrahunt
inire voluisse matrimonium ceu a Christo institutum fuit.
V. Error enim privatus, quodammodo absorbit ur a ge-
nerali voluntate de matrimonio, iuxta Christi voluntatem
ineundo ; quo fit ut matrimonium validum firmumque ma-
neat, etiamsi errore detineantur contrahentes, quod possint ma-
trimonium solubile inire, quatenus in pactum non deduxe-
runt hanc voluntatem.
VI. In themate etsi sponsus errore deciperet u r quoad in-
dissolubilitatem matrimonii, tamen cum. moraliter ex adductis
testimoniis non constet, illum non habuisse intentionem con-
trahendi verum matrimonium, prouti a Christo institutum,
ideo matrimonium, in sua vi permanet ; quia, probationes
adductae haud valent destruere praesumptionem in favore
matrimonii, de cuius canonica celebratione satis constat.
737
EX S. CONG. DE PROPAGANDA FIDE

Privilegia concessa pio operi de Propagatione F i d e i .
(Versio latina)
T r è s Saint Père, B m e Pater,
Les P r é s i d e n t s d e s Conseils P r a e s i d e s C o n s i l i o r u m cen-
centraux de l ' Œ u v r e de la Pro- tralium Operis a propagatione
p a g a t i o n d e l a Foi, h u m b l e m e n t Fidei, h u m i l i t e r p r o v o l u t i a d
prosternés a u x pieds de Votre p e d e s S a n c t i t a t i s V e s t r a e , in-
Sainteté, L a s u p p l i e n t i n s t a m - stanter implorant, ut concedere
m e n t de daigner a c c o r d e r à per- i n p e r p e t u u m d i g n e t u r privile-
p é t u i t é les f a v e u r s e t facultés gia et f a c u l t a t e s s e q u e n t e s Sa-
énoncées ci-dessous a u x p r ê t r e s cerdotibus addictis eidem Operi
q u i s e r v i r o n t l a dite Œ u v r e m o d i s q u i s e q u u n t u r , videlicet:
d a n s les c o n d i t i o n s e x p r i m é e s
ci-après, a s a v o i r :
I. A t o u t p r ê t r e q u i s e r a I. U n i c u i q u e S a c e r d o t i , q u i
chargé dans une paroisse ou o n u s habeat in qualibet Paroe-
d a n s un établissement de re- cia a u t in q u o l i b e t instituto, elee-
cueillir d e s a u m ô n e s p o u r l ' Œ u - m o s y n a s colligendi f a v o r e Ope-
vre de la Propagation de la r i s a P r o p a g a t i o n e Fidei, q u a e -
Foi, q u e l l e q u e soit d ' a i l l e u r s l a libet a l i u n d e sit vis p e c u n i a e
s o m m e q u ' i l recueille, o u qui collectae, a u t q u i p r o p r i o a e r e
d e s e s p r o p r e s r e s s o u r c e s ver- exhibeat Operi vim p e c u n i a e
sera d a n s la caisse de l ' Œ u v r e pro decem sociis:
le produit d'une dizaine entière:
1 . L a f a v e u r d e l'autel pri- 1. Altare privilegiatum ter
vilégié t r o i s fois p a r s e m a i n e ; in q u a l i b e t h e b d o m a d a :
2. Le pouvoir d'appliquer les 2. Facultatem applicandi se-
indulgences suivantes: a u x fi- quentes indulgentias: pro fideli-
d è l e s q u i s o n t à l'article de la b u s i n a r t i c u l o m o r t i s constitu-
mort, l'indulgence plénière; a u x tis i n d u l g e n t i a m p l e n a r i a m ; co-
c h a p e l e t s o u r o s a i r e s , c r o i x , cru- ronis piscatoriis seu rosariis,
cifix, i m a g e s , s t a t u e t t e s e t m é - c r u c i b u s , crucifixis, s a c r i s i m a -
dailles, les i n d u l g e n c e s a p o s t o - ginibus, statuis parvis et n u m i -
l i q u e s ; a u x c h a p e l e t s , les i n d u l - s m a t i b u s i n d u l g e n t i a s apostoli-
g e n c e s d i t e s d e s a i n t e Brigitte: cas, coronis piscatoriis indul-
tias s. Birgittae.
Acta, Tom. XXIII, fa.se. CCLXXVI. 47
738 EX S. C. DE PROPAGANDA FIDE
3 . L a faculté d ' a t t a c h e r a u x 3. Facultatem a d i u n g e n d i

c r u c i f i x les i n d u l g e n c e s d u Che- crucifixis i n d u l g e n t i a s Viae-
m i n d e l a Croix. Crucis.
II. A n t o u t p r ê t r e , m e m b r e II. Cuilibet S a c e r d o t i , q u i p e r -
d ' u n Conseil o u d ' u n Comité tineat a d C o n s i l i u m v e l a d co-
c h a r g é d e veiller a u x i n t é r ê t s mitatum o n e r a t u m ad Operis
d e l ' Œ u v r e , etc. n e g o t i a g e r e n d a etc.
A t o u t p r ê t r e qui, d a n s l'an- Cuilibet S a c e r d o t i , q u i i n a n n i
née, a u r a versé à la caisse de circulum exhibuerit in capsam
l ' Œ u v r e une s o m m e représen- Operis s u m m a m pecuniae, q u a e
tante au moins le produit de saltem aequét vim pecuniae,
mille souscriptions, quelle q u e q u a m m i l l e offerrent socii, q u a e -
soit d ' a i l l e u r s l a p r o v e n a n c e d e libet, a l i u n d e , e s s e t o r i g o h u i u s
cette s o m m e : pecuniae :
1. Les m ê m e s faveurs que 1 . E a d e m privilegia c o n c e s -
les p r ê t r e s de la catégorie pré- s a s a c e r d o t i b u s p r a e c e d e n t i s or-
cédente ; dinis ;
2 . L a f a v e u r d e l ' a u t e l pri- 2. Altare privilegiatum quin-
vilégié p e r s o n n e l c i n q fois p a r q u i e s in h e b d o m a d a ;
semaine ;
3. La faveur de bénir les 3. Privilegium benedicendi
c r o i x en y a t t a c h a n t l e s i n d u l - cruces c u m indulgentia concedi
g e n c e s appliquées à l'exercice solita e x e r c i t i o v i a e - c r u c i s ; et
d u C h e m i n d e l a Croix, e t d e insuper facultatem imponendi
plus le pouvoir d'imposer le c h o r d a s et scapularia s. Fran-
c o r d o n et le scapulaire séraphi- cisci c u m i n d u l g e n t i i s e t privi-
q u e s avec toutes les indulgen- legiis c o n c e d i solitis p e r r r . P o n -
c e s et les p r i v i l è g e s a c c o r d é s à tifices, h u i c i m p o s i t i o n i ;
cette imposition p a r les Souve-
rains Pontifes;
4. Le pouvoir de bénir et 4. Facultatem benedicendi
d ' i m p o s e r a u x f i d è l e s l e s sca- e t i m p o n e n d i fidelibus s a c r a sca-
pulaires du Mont-Carmel, de pularia Montis Carmeli, I m m a -
l ' I m m a c u l é e - C o n c e p t i o n et de la* culatae Conceptionis et Passio-
Passion de Notre Seigneur. n i s I e s u Christi D o m i n i N o s t r i .
D a n s l e c a s o ù les s o m m e s Casu a u t e m q u o s u m m a pe-
à recueillir seraient m o m e n t a - c u n i a e , c o l l i g e n d a , h a u d esset,
n é m e n t i n c o m p l è t e s , les s u s d i t s m o m e n t o t e m p o r i s , p l e n a , dicti
Présidents implorent de Votre P r a e s i d e s i m p l o r a n t a Sancti-
Sainteté la prorogation des pou- tate V e s t r a p r o r o g a t i o n e m fa-
v o i r s d u p r ê t r e , q u i a u r a fait l e c u l t a t u m f a v o r e P r e s b v t e r i il-
EX S. C. DE PROPAGANDA FIDE "39
versement intégral de l'année Ii u s , q u i e x h i b u e r i t i n t e g r a m
précédente, j u s q u ' à la clôture s u m m a m praecedentis anni, us-
de l'exercice courant. q u e a d e x i t u m exercitii c u r -
rentis.
III. T o u t p r ê t r e q u i v e r s e r a III. Quilibet S a c e r d o s , qui
e n u n e fois, d e s e s p r o p r e s r e s - u n a vice e x h i b u e r i t , d e p r o p r i o
sources, une s o m m e représen- aere, eam pecuniae vim quae
t a n t e l e p r o d u i t d e mille s o u s c r i - a c q u ê t s u m m a m m i l l e socio-
p t i o n s , a u r a d r o i t t o u t e s a vie r u m , ius habet, p r o s u a e vitae
a u x faveurs accordées a u x prê- t e m p o r e , a d privilegia c o n c e s s a
t r e s m e m b r e s d ' u n Conseil. s a c e r d o t i b u s , q u i Consilii m e m -
bra sunt.
Ex audientia SSñii habita die S Ar t f/us ti 1889.

SSmus Dominiis Noster Leo divina Providentia PP. XIII,
referente me infrascripto Archiepiscopo Tyren., S. Congrega-
tionis de Propaganda Fide Secretario, expetitas extensiones in-
dulgentiarum concedere dignatus est, easque in perpetuum pio
Operi tribuit, excepta facultate benedicendi coronas, quam non
ultra quinquennium concessit.
Datum Romae ex aedibus dictae S. Congregationis die et
anno ut supra.
Pro R . P . D . Secretario
PHILIPPUS TORRONI sr/bs ti tutu S.
Epistola E m i . P r a e f e c t i ad Episcopos, de pia unione precum inter Episcopos.
I a m i n d e a b a n n o 1866, a d h o r t a n t e v i r o E m i n e n t i s s i m o Car-
dinali X i s t o R i a r i o Sforza A r c h i e p i s c o p o N e a p o l i t a n o , p i a q u a e -
d a m Unio efformata est inter p l u r e s E u r o p a e a l i a r u m q u e regio-
n u m Episcopos, qui in Spiritu congregati preces persolvunt,
a n t e c e s s o r e s s u o s vita functos, s e i p s o s , p r o p r i o s q u e g r e g e s u n a -
n i m i t e r Deo c o m m e n d a n t e s . Q u o a u t e m h a e c pia U n i o p r e c u m
m a g i s ac m a g i s in dies inter alios q u o q u e Episcopos p r o p a g e t u r ,
a Sanctissimo D. N. Leone P P . XIII e o r u m quidam n u p e r r i m e
e x p o s t u l a r u n t , u t e a m b e n i g n e a p p r o b a r e a t q u e A p o s t o l i c a Be-
nedictione auspicari dignaretur. P o r r o Sanctitas Sua, ut p r i m u m
p r a e d i c t o r u m P r a e s u l u m vota excepit, propositae ab ipsis Unioni

p r e c u m Benedictionem Apostolicam p e r a m a n t e r impertí ens, e a m
n e d u m amplissimis cohonestare laudibus, sed et in o m n i b u s
a p p r o b a r e a c p e c u l i a r i b u s i n d u l g e n t i i s d i t a r e d i g n a t a est. V o l u i t
praeterea Sanctissimus D. N. i p s a m p i a m Unionem p e r Decre-
t u m h u i u s S . C o n g r e g a t i o n i s d e P r o p a g a n d a F i d e erigi, a t q u e
in e a d e m S. Congregatione eius p r a e c i p u a m s e d e m , seu cen-
t r u m , s t a t u i p r o c u n c t i s t o t i u s catholici o r b i s E p i s c o p i s a d s c r i -
bendis.
Q u a e c u m ita sint, D e c r e t u m e r e c t i o n i s m e m o r a t a e U n i o n i s
p r e c u m ad Amplitudinem T u a m transmitto, Te simul r o g a n s ut
m i h i signifiées a n a d i p s a m a d s c r i b i velis. A t q u e i n t e r i m r e s p o n -
sionem t u a m praestolans, precor Deum ut Te q u a m diutissime
servet ac sospitet.
D a t u m R o m a e e x a e d i b u s S . C . d e P r o p a g a n d a F i d e , die 7 De-
c e m b r i s 1887.
Amplitudinis Tuae,
A d d i c t i s s i m u s uti F r a t e r ,
I O A N N E S C A R D . S I M E O N I , PRAEFECTUS
DOMINICUS ARCHIEP. TYREN., Secretarias.
Decretum Erectionis
A n n o 1866 C a r d i n a l i s X i s t u s R i a r i u s Sforza A r c h i e p i s c o p u s
N e a p o l i t a n u s , epistola a d A r c h i e p i s c o p u m B a l t i m o r e n s e n i d a t a ,
haec de u n i o n e p r e c u m inter Episcopos constituenda h a b e b a t :
- I n t e r tot, q u i b u s E p i s c o p u s q u o t i d i e d e t i n e t u r l a b o r e s , inter-
q u e c u r a s , q u a s s e c u m affert p a s t o r a l e m i n i s t e r i u m , h a u d exi-
g u u m c e r t e l e v a m e n erit, s i o m n e s E p i s c o p i catholici sibi m u -
tuo auxilium praebere studeant, et assiduis orationibus invicem
O m n i p o t e n t e m D e u m exorent. Hinc aliqui Episcopi, p r a e s e r t i m
Ditionis E c c l e s i a s t i c a e , o p e r a e p r e t i u m e s s e e x i s t i m a r u n t , s i p l u -
r i m i E p i s c o p i in S p i r i t u D o m i n i c o n g r e g a t i tria p i e t a t i s officia
vellent e x e r c e r e . P r i m u m erga defunctos Episcopos, s e c u n d u m
e r g a s e i p s o s , t e r t i u m e r g a E p i s c o p o s i n coclis c u m C h r i s t o r e -
g n a n t e s e s s e t p e r s o l v e n d u m . - A d i d a u t e m i n t e r alia h a e c p r o -
ponebat :
EX S. G. DE PROPAGANDA FIDE 741
I. Ut p r i m o fiat satis, quilibet E p i s c o p u s q u o t i d i e in Misso

s p e c i a l e m m e m o r i a m h a b e a t d e E p i s c o p i s r e c e n s vita functis ;
q u o t a n n i s v e r o infra o c t a v a m O m n i u m S a n c t o r u m v e l p e r s e ,
vel p e r a l i u m S a c e r d o t e m , M i s s a m u n a m c e l e b r e t p r o o m n i b u s
E p i s c o p i s catholicis i n C h r i s t o q u i e s c e n t i b u s .
II. S e c u n d u m pietatis officium e r g a s e i p s o s a d i m p l e n d u m i n
e o sit, u t o m n e s sint speciali m o d o i n S p i r i t u c o n g r e g a t i c o r a m
Domino d u m orationi quotidie vacant aliasque sanctas absol-
v u n t a c t i o n e s . Q u a r e s i v e m e n t a l i o r a t i o n i , s i v e p i a e lectioni va-
cent, s i v e M i s s a m c e l e b r e n t , s i v e H o r a s c a n o n i c a s p e r s o l v a n t ,
s i v e p r e c e s s u p e r e r o g a t o r i a s recitent, s i v e s a c r a s f u n c t i o n e s p e r -
a g a n t , o m n i a s i m u l a g e r e i n t e n d a n t . I n S a c r o q u o q u e faciendo
s p e c i a l i t e r o r e n t p r o toto E p i s c o p a t u catholico, p r o i n c o l u m i t a t e
R o m a n i Pontificis, e t p r o sanctificatione g r e g i s u n i c u i q u e c o m -
missi. Ut a u t e m h aec pia Unio firmior in dies evadat, R e g i n a e
A p o s t o l o r u m t u t e l a e e t p a t r o c i n i o c o m m e n d a n d a est, a c p r o i n d e
n e m i n e m e x E p i s c o p i s pigebit, p o s t H o r a s c a n o n i c a s , v e l alio
t e m p o r e s e m e l in die o r a t i o n e m r e c i t a r e Memorare piissima
Virgo, et t e r d e i n c e p s illam i n v o c a r e : Virgo Immaculata, Re-
gina Apostolorum, ora pro nobis.
III. T e r t i u m d e n i q u e pietatis officium p o s t u l a t , u t s p e c i a l i
c u l t u , p r o s e q u a n t u r o m n e s E p i s c o p o s qui, i n t e r r a d e g e n t e s p a -
storali m u n e r e s a n c t i s s i m e perfuncti, n u n c i n coelis s e m p e r
p r o m p t i e t p a r a t i s u n t a d i n t e r v e n i e n d u m a p u d D e u m p r o iis,
q u i m i s s i a d e x c o l e n d a m v i n e a m D o m i n i i n l a b o r e s e o r u m in-
troierunt. Quapropter in fine H o r a r u m canonicarum c o m m e m o -
r a t i o n e m h o c m o d o facient E p i s c o p o r u m , q u o r u m illa die f e s t u m
agitur, et o m n i u m Sanctorum E p i s c o p o r u m :
I. ANT. Pastores optimi, qui animam posuistis pro ooibus,
intercedite pro nobis .et pro grege nostro ad Dominum.
f. Benedicite Sacerdotes Domini Domino.
i$. Benedicite et superexaltate eum in saecula.
OREMUS. Deus qui in Sanctis Tuis et exemplum et praesi-
dium collocasti, concede nobis famulis tuis, Sanctorum omnium
Antistitum, quorum hodie memoriam recolimus, et exempla,
sectari et protectione muniri. Per Christum Dominum nostrum.
IL ANT. Omnes Sancti Pontifices, estote memores nostri, de-
precamini pro nobis Filium Dei Sacerdotem magnum.
y. Benedicite Dominum, omnes Electi Eius.
4- Agite dies laetitiae, et confitemini Illi.
742 EX S. G. DE PROPAGANDA FIDE
OREMUS. Fiat Domine, quaesumus, super nos misericordia

tua, et omnium Sanctorum Antistitum intercessione concede,
ut in pastorali officio obeundo eorum experiamur suffragia, et
vestigia prosequantur. Per Christum Dominum nostrum.
Cum vero n u p e r nonnulli ex Episcopis praesertim Foedera-
t o r u m S t a t u u m A m e r i c a e Septentrionalis, supplices p r e c e s San-
ctissimo D. N. Leoni P P . XIII porrexerint, ut h u i u s m o d i piam
Unionem firmius constituere, et Sacris Indulgentiis ditare digna-
r e t u r , S a n c t i t a s S u a in A u d i e n t i a diei 19 S e p t e m b r i s 1886, refe-
rente infrascripto R. P. D. Archiepiscopo T y r e n s i S. Congrega-
tionis d e P r o p a g a n d a F i d e S e c r e t a r i o , m e m o r a t a m p i a m Unio-
n e m benigne a p p r o b a n s atque confirmans, o m n i b u s ac singulis
catholici o r b i s E p i s c o p i s i n e a m a d s c r i b e n d i s b e n i g n e largiri di-
g n a t a est s e q u e n t e s indulgentias in p e r p e t u u m :
1. Plenariam o m n i u m peccatorum indulgentiam, lucrandam
die p r i m o e o r u m i n g r e s s u s i n i p s a m p i a m U n i o n e m : d u m m o d o
v e r e p o e n i t e n t e s , confessi a c S a c r a E u c h a r i s t i a refecti e c c l e s i a m
a l i q u a m visitaverint, a t q u e i b i d e m p i a s a d D e u m p r e c e s effude-
rint p r o Christianorum P r i n c i p u m concordia, h a e r e s u m extirpa-
tione, p e c c a t o r u m c o n v e r s i o n e , S a n c t a e M a t r i s E c c l e s i a e e x a l t a -
tione i u x t a S u m m i Pontificis i n t e n t i o n e m ;
2. P l e n a r i a m item l u c r a n d a m in cuiuslibet e o r u m m o r t i s a r -
ticulo, s i v e r e p o e n i t e n t e s , confessi a c s a c r a C o m m u n i o n e refe-
cti, v e l si id n e q u i v e r i n t , s a l t e m c o r d e contriti, o r e si p o t u e r i n t ,
sin m i n u s c o r d e , S S . N o m e n I e s u s d e v o t e i n v o c a v e r i n t ;
3. Plenariam etiam diebus, quibus fit Commemoratio O m n i u m
R R . P o n t i f i c u m , et O r a t i o n i s D. N. I e s u Christi in Monte Oli-
veti, a d i m p l e t i s c o n s u e t i s c o n d i t i o n i b u s , ut s u p r a in n. 1.
4. Partialem insuper 60 dierum, lucrandam semel singulis
d i e b u s , c u m s a c r i s m i n i s t e r i i s sibi c o n c r e d i t i s ipsi v a c a v e r i n t .
D e m u m Sanctitas Sua Episcoporum adscriptiones in supra-
d i c t a m p i a m U n i o n e m a p u d S a c r a m h a n c C o n g r e g a t i o n e m Chri-
s t i a n o N o m i n i p r o p a g a n d o fieri a t q u e s e r v a r i , e t a b e a d e m super-
nis omnibus p r a e s e n s Decretum dari mandavit.
D a t u m R o m a e e x JEd. S . C o n g r e g a t i o n i s d e P r o p . F i d e , d i e
7 D e c e m b r i s 1886.
I O A N N E S C A R D . SIMEONI, PRAEFECTUS
DOMINICUS ARCHIEP. TYREN., Secretarius^
Exorcismus in satanam et angelos apostaticos iussu Leonis X I I I P. M. editus.
I n n o m i n e P a t r i s , e t Filii, e t S p i r i t u s S a n c t i . A m e n ,
PS. LXVII.
Exurgat Deus et dissipentur inimici eius : et fugiant qui

oderunt eum a facie eius.
Sicut deficit fumus, deficiant; sicut fluit cera a facie ignis,
sic pereant peccatores a facie Dei.
Ps. XXXIV.
Iudica, Domine, nocentes me ; expugna impugnantes me.

Confundantur et revereantur quaerentes animam meam.
Avertantur retrorsum, et confundantur cogitantes mihi mala.
Fiat tamquam pulvis ante faciem venti : et angelus Domini
coarctans eos.
Fiat via illorum tenebrae, et lubricum : et angelus Domini
persequens eos.
Quoniam gratis absconderunt mihi interitum laquei sui : su-
perficiem exprobraverunt animam meam.
Veniat illi laqueus quem ignorat ; et captio quam abscondit,
apprehendat eum : et in laqueum cadat in ipsum.
Anima autem mea exsultabit in Domino : et delectabitur su-
per salutari suo.
Gloria P a t r i , et Filio, et Spiritui S a n c t o :
Sicut e r a t in p r i n c i p i o , et n u n c , et s e m p e r , et in s a e c u l a s a e -
culorum. Amen.
AD S. MICHAELEM A R C H A N G E L U M .
PRECATIO.
P r i n c e p s g l o r i o s i s s i m e caelestis militiae, s a n c t e M i c h a e l Ar-

c h a n g e l i d e f e n d e n o s in p r a e l i o et colluctatione, q u a e nobis est
adversus principes et potestates, adversus mundi rectores tene-
brarum harum, contra spiritualia nequitiae, in caelestibus
( E p h e s . vi). V e n i in a u x i l i u m h o m i n u m ; q u o s Deus creavit
inexterminabiles, et ad imaginem similitudinis suae fecit, et a
t y r a n n i d e diaboli emit pretio magno (Sap. n; I Cor. vi). P r a e -
liare h o d i e c u m b e a t o r u m A n g e l o r u m e x e r c i t u p r a e l i a D o m i n i ,
sicut p u g n a s t i o l i m c o n t r a d u c e m s u p e r b i a e l u c i f e r u m , e t a n -
gelos eius apostaticos : et non voluerant, neque locus inventus

est eorum amplius incóelo. Sed proiectus est draco ille magnus,
serpens antiquus, qui vocatur diabolus et satanas, qui seducit
universum orbem ; et proiectus est in terram, et angeli eius
cum illo missi sunt (Apoc. XII). E n a n t i q u u s i n i m i c u s et homi-
cida v e h e m e n t e r e r e c t u s est. T r a n s f i g u r a t u s in a n g e l u m lucis,
c u m tota m a l i g n o r u m s p i r i t u u m c a t e r v a late circuit e t invadit
t e r r a m , u t i n e a d e l e a t n o m e n Dei e t Christi eius, a n i m a s q u e
a d a e t e r n a e g l o r i a e c o r o n a m d e s t i n a t a s f u r e t u r , m a c t e t a c per-
dat in s e m p i t e r n u m interitum. Virus nequitiae suae, t a m q u a m
f l u m e n i m m u n d issi m u m , d r a c o m a l e f i c u s t r a n s t u l i dit i n h o m i -
nes depravatus mente et corruptos corde; spiritum mendacii,
i m p i e t a t i s et b l a s p h e m i a e ; h a l i t u m q u e m o r t i f e r u m l u x u r i a e , vi-
tiorum o m n i u m et iniquitatum. - Ecclesiam, Agni immaculati
sponsam, vaferrimihostes repleverunt amaritudinibus, inebriarunt
absinthio ; ad omnia desiderabilia eius impias m i s e r u n t m a n u s .
Ubi s e d e s beatissimi Petri et Cathedra veritatis ad l u c e m gen-
t i u m constituta est, ibi t h r o n u m p o s u e r u n t a b o m i n a t i o n i s i m p i e -
tatis s u a e ; u t p e r c u s s o P a s t o r e , e t g r e g e m d i s p e r d e r e v a l e a n t . -
A d e s t o i t a q u e , D u x invictissime, p o p u l o Dei c o n t r a i r r u m p e n -
t e s s p i r i t u a l e s n e q u i t i a s , et fac v i c t o r i a m . Te c u s t o d e m et p a t r o -
n u m sancta v e n e r a t u r Ecclesia ; te gloriatur defensore a d v e r s u s
t e r r e s t r i u m et i n f e r n o r u m n e f a r i a s p o t e s t a t e s ; tibi tradidit Do-
m i n u s a n i m a s r e d e m p t o r u m i n s u p e r n a felicitate l o c a n d a s . De-
p r e c a r e D e u m pacis, ut conterat s a t a n a m s u b pedibus nostris,
ne ultra valeat captivos tenere homines, et Ecclesiae nocere.
Offer n o s t r a s p r e c e s in c o n s p e c t u Altissimi, ut cito a n t i c i p e n t
nos misericordiae Domini, et a p p r é h e n d a s draconem, s e r p e n t e m
a n t i q u u m , qui est d i a b o l u s e t s a t a n a s , a c l i g a t u m m i t t a s i n a b y s -
s u m , ut non seducat amplius gentes (Apoc. xx).
H i n c t u o confisi p r a e s i d i o a c tutela, s a c r i ministerii n o s t r i
a u c t o r i t a t e , a d infestationes d i a b o l i c a e f r a u d i s i m p e l l e n d a s i n n o -
m i n e I e s u Christi Dei e t D o m i n i n o s t r i f i d e n t e s e t s e c u r i a g g r e -
dimur.
y . E c c e C r u c e m D o m i n i , fugite p a r t e s a d v e r s a e .
i§. Vicit L e o d e t r i b u I u d a , r a d i x David.
f. Fiat m i s e r i c o r d i a tua, D o m i n e , s u p e r n o s .
4 - Q u e m a d m o d u m s p e r a v i m u s i n te.
y. Domine, exaudi orationem m e a m .
E). E t c l a m o r m e u s a d t e veniat.
EX S. C. DE PROPAGANDA FIDE 745
y. Dominus vobiscum.
4 . E t c u m spiritu tuo.
OREMUS.
D e u s , e t P a t e r D o m i n i n o s t r i I e s u Christi, i n v o c a m u s n o m e n
s a n c t u m t u u m , e t c l e m e n t i a m t u a m s u p p l i c e s e x p o s c i m u s ut, p e r
i n t e r c e s s i o n e m i m m a c u l a t a e s e m p e r virginis Dei genitricis Ma-
riae, beati M i c h a e l i s A r c h a n g e l i , b e a t i I o s e p h e i u s d e m b e a t a e Vir-
ginis S p o n s i , b e a t o r u m A p o s t o l o r u m P e t r i e t P a u l i e t o m n i u m
S a n c t o r u m , a d v e r s u s s a t a n a m , o m n e s q u e alios i m m u n d o s spi-
ritus, qui a d n o c e n d u m h u m a n o generi a n i m a s q u e p e r d e n d a s
pervagantur in m u n d o , nobis auxilium praestare digneris. P e r
e u m d e m Christum Dominum Nostrum. Amen.
EXORCISMUS.
E x o r c i z a m u s te, o m n i s i m m u n d u s s p i r i t u s , o m n i s s a t a n i c a
p o t e s t a s , o m n i s i n c u r s i o infernalis a d v e r s a r i i , o m n i s legio, o m n i s
c o n g r e g a t i o et s e c t a diabolica, in n o m i n e et v i r t u t e D o m i n i N o -
stri Iesu Christi, e r a d i c a r e et effugare a Dei Ecclesia, ab ani-
m a b u s a d i m a g i n e m Dei conditis a c p r e t i o s o divini A g n i s a n -
g u i n e r e d e m p t i s i&. N o n u l t r a a u d e a s , s e r p e n s callidissime, d e -
c i p e r e h u m a n u m g e n u s , Dei E c c l e s i a m p e r s e q u i , a c Dei e l e c t o s
e x c u t e r e et c r i b r a r e s i c u t t r i t i c u m »$¡. I m p e r a t tibi D e u s altissi-
mus cui in m a g n a tua s u p e r b i a te similem haberi a d h u c
p r a e s u m a s ; qui omnes homines vult salvos fieri, et ad agnitio-
nem veritatis venire (I T i m . 1 1 ) . I m p e r a t tibi D e u s P a t e r yj<; im-
p e r a t tibi D e u s Filius f&; i m p e r a t tibi D e u s S p i r i t u s S a n c t u s >£.
I m p e r a t tibi m a i e s t a s Christi, a e t e r n u m Dei V e r b u m , c a r o f a c t u m
q u i p r o s a l u t e g e n e r i s n o s t r i tua invidia perditi, humiliavit
semetipsum factus obediens usque cui mortem (Phi.1. 1 1 ) ; q u i
E c c l e s i a m s u a m aedificavit s u p r a f i r m a m p e t r a m , e t p o r t a s in-
feri a d v e r s u s e a m n u n q u a m e s s e p r a e v a l i t u r a s edixit, c u m e a
i p s e p e r m a n s u r u s omnibus diebus usque ad consummationem
saeculi (Matth, XXVIII, 20). I m p e r a t tibi s a c r a m e n t u m C r u c i s >$¡,
o m n i u m q u e christianae fidei Mysteriorum virtus I m p e r a t tibi
e x c e l s a Dei G e n i t r i x V i r g o M a r i a quae superbissimum caput
t u u m a p r i m o instanti i m m a c u l a t a e s u a e c o n c e p t i o n i s i n s u a
h u m i l i t a t e contrivit. I m p e r a t tibi f i d e s s a n c t o r u m A p o s t o l o r u m
P e t r i o t P a u l i , et c e t e r o r u m A p o s t o l o r u m I m p e r a t tibi M a r -
t y r u m s a n g u i s , a c p i a S a n c t o r u m e t S a n c t a r u m o m n i u m inter-
cessi.
E r g o , d r a c o m a l e d i c t e e t o m n i s legio diabolica, a d i u r a m u s
te p e r D e u m >$i vivum, p e r D e u m iB v e r u m , p e r D e u m f& san-
c t u m , p e r D e u m q u i sic... dilexit mundum, ut Filium suum uni-
genitum daret, ut omnes qui credit in eum non pereat, sed ha-
beat vitam aeternam (Io. I I I ) : c e s s a d e c i p e r e h u m a n a s c r e a t u -
ras, eisque aeternae perditionis v e n e n u m propinare : desine Ec-
c l e s i a e n o c e r e , e t e i u s libertati l a q u e o s iniicere. V a d e , s a t a n a ,
i n v e n t o r e t m a g i s t e r o m n i s fallaciae, h o s t i s h u m a n a e s a l u t i s . D a
l o c u m C h r i s t o , i n q u o nihil invenisti d e o p e r i b u s t u i s ; d a l o c u m
Ecclesiae uni, sanctae, catholicae, et Apostolicae, q u a m Christus
i p s e a c q u i s i v i t s a n g u i n e s u o . H u m i l i a r e s u b p o t e n t i m a n u Dei ;
c o n t r e m i s c e et effuge, i n v o c a t o a n o b i s s a n c t o et terribili n o m i n e
I e s u , q u e m inferi t r e m u n t , cui V i r t u t e s c a e l o r u m e t P o t e s t a t e s
et Dominationes subiectae s u n t ; q u e m Cherubim et Seraphim
indefessis v o c i b u s l a u d a n t , d i c e n t e s : S a n c t u s , S a n c t u s , S a n c t u s
Dominus Deus Sabaoth.
y. Domine, exaudi orationem meam.
R). E t c l a m o r m e u s a d t e veniat.
y. Dominus vobiscum.
R). Et c u m s p i r i t u t u o .
OREMUS.
D e u s coeli, D e u s t e r r a e , D e u s A n g e l o r u m , D e u s A r c h a n g e l o -
r u m , Deus P a t r i a r c h a r u m , Deus P r o p h e t a r u m , Deus Apostolo-
r u m , Deus Martyrum, Deus Confessorum, Deus Virginum, Deus
qui potestatem h a b e s d o n a r e vitam post mortem, requiem post
l a b o r e m ; q u i a n o n est D e u s p r a e t e r te, n e c e s s e p o t e s t nisi t u
c r e a t o r o m n i u m visibilium e t invisibilium, c u i u s r e g n i n o n erit
finis: humiliter maiestati gloriae tuae supplicamus, ut ab o m n i
infernalium spirituum potestate, laqueo, deceptione et nequitia
n o s p o t e n t e r l i b e r a r e , e t i n c o l u m e s c u s t o d i r e d i g n e r i s . P e r Chri-
stum Dominum Nostrum. Amen.
Ab insidiis diaboli, libera, nos, Domine.
Ut Ecclesiam tuam secura tibi facias libertate servire ; Te
rogamus, audi nos.
Ut inimicos sanctae Ecclesiae humiliare digneris; Te roga-
mus audi nos.
(Et aspergatvir locus aqua benedicta.)
Ex audientia Sanctissimi.
Die 18 Maii 1890.
S a n c t i s s i m u s D . N . L E O divina p r o v i d e n t i a P P . X I I I o m n i -
b u s R e v e r c n d i s s i m i s E p i s c o p i s , n e c n o n S a c e r d o t i b u s a b Ordi-
n a r i i s s u i s legitime a d i d a u c t o r i t a t e m h a b e n t i b u s , q u i e x o r c i s -
irium s u p r a e x p r e s s u m d e v o t e s e m e l i n die r e c i t a v e r i n t , p a r t i a -
lem t e r c e n t u m d i e r u m i n d u l g e n t i a m s i n g u l i s d i e b u s l u c r a n d a m :
i i s d e m v e r o p e r t o t u m m e n s e m i d p e r g e n t i b u s , confessis, a c
s a c r a E u c h a r i s t i a refectis, p l e n a r i a m o m n i u m p e c c a t o r u m s u o -
r u m I n d u l g e n t i a m s e m e l i n m e n s e , die e o r u m a r b i t r i o d e s i g n a n -
da, p a r i t e r l u c r a n d a m i m p e r t i t u s e s t : q u a m e t i a m a n i m a b u s
Christifidelium i n p u r g a t o r i o d e t e n t i s a p p l i c a r i p o s s e d e c l a r a v i t .
Praesentibus in p e r p e t u u m valituris.
f D. ARCHIEPISCOPUS T Y R E N S I S
6'. C. de Propaganda Fide Secretarias.
D U B I U M quoad o c c u r r e n t i a m Commemorationis omnium Fidelium in die 3 N o -

vembris.
Infra f i n e s A r c h i d i o e c e s e o s Utinen. n o n n u l l a e e x t a n t e c c l e s i a e
s u b titulo S a n c t i Iusti M a r t y r i s , c u i u s f e s t u m i n u n i v e r s a A r c h i -
dioecesi s u b r i t u duplici m i n o r i s die tertia N o v e m b r i s e x a p o s -
tolica c o n c e s s i o n e recolitur. I n c i d e n t e i n d o m i n i c a m , a n n o v e r -
tente, s e c u n d a die N o v e m b r i s , C o m m e m o r a t i o o m n i u m F i d e l i u m
D e f u n c t o r u m die i n s e q u e n t i p e r a g i t u r . H i n c s e q u e n s D u b i u m
R e v e r e n d i s s i m u s Archiepiscopus Utinen. Sacrae R i t u u m Congre-
gationi p r o o p p o r t u n a s o l u t i o n e h u m i l l i m e subiecit, videlicet :
A n i n c a s u p r a e f a t a e o c c u r r e n t i a e die tertia N o v e m b r i s i n
ecclesiis S . Iusti a g e n d u m sit d e F e s t o e o d e m Titulari, i n d i e m
q u a r t a m t r a n s l a t a C o m m e m o r a t i o n e o m n i u m F i d e l i u m Defunc-
t o r u m : vel p o t i u s t r a n s f e r e n d u m sit i n h a n c q u a r t a m d i e m
F e s t u m T i t u l a r e , u t tertia die f i a t e n u n c i a t a C o m m e m o r a t i o ?
748 EX S. C. RITUUM
E t S a c r a e a d e m C o n g r e g a t i o , a d r e l a t i o n e m infrascripti S u b -
tituli Secretariae S a c r o r u m R i t u u m Congregationis, exquisitoque
voto alterius ex A p o s t o l i c a r u m C a e r e m o n i a r u m Magistris, re
m a t u r e p e r p e n s a , ita p r o p o s i t o d u b i o r e s c r i b e n d u m c e n s u i t :
Affirmative ad primam partem; negative ad secundam.
Et ita r e s c r i p s i t et s e r v a r i m a n d a v i t die 22 A u g u s t i 1890.
D E C R E T U M . Canonizationis Beati P e t r i Aloisii M a r i a e Chanel sacerdotis e

societate M a r i a e O c e a n i a e protomartyris.
SUPER DUBIO
An sit signanda Commissio reassumptionis Causae

in casu, et ad effectam de quo agitur ?
I n s t a n t e R e v . P . C l a u d i o Nicolet s a c e r d o t e e S o c i e t a t e M a r i a e
a c p o s t u l a t o r e C a u s a e C a n o n i z a t i o n i s Beati P e t r i Aloisii M a r i a e
Chanel praedicti, q u u m E m u s et R m u s D n u s Cardinalis Ange-
l u s Bianchi, E p i s c o p u s P r a e n e s t i n u s , h u i u s c e C a u s a e P o n e n s , i n
O r d i n a r i i s S a c r o r u m R i t u u m C o n g r e g a t i o n i s Comitiis, a d Vati-
c a n u m s u b s i g n a t a die habitis, s e q u e n s p r o p o s u e r i t D u b i u m : An
sit signanda Commissio reassumptionis Causae in casu, et ad
effectum, de quo agitur ? E m i et R m i P a t r e s S a c r i s t u e n d i s Ri-
tibus praepositi, o m n i b u s accurate perpensis, auditoque R. P. D.
A u g u s t i n o C a p r a r a , S . Fidei P r o m o t o r e , r e s c r i b e n d u m c e n s u e -
r u n t : Affirmative, si Sanctissimo placuerit. Die 1 Iunii 1891.
Quibus per subscriptum Secretarium Sanctissimo Domino
N o s t r o L e o n i P a p a e X I I I f i d e l i t e r relatis, S a n c t i t a s S u a s e n t e n -
tiam Sacrae Congregationis ratam habens, propria m a n u signare
d i g n a t a est C o m m i s s i o n e m r e a s s u m p t i o n i s C a u s a e Beati Petri
Aloisii M a r i a e C h a n e l , die 1 0 i i s d e m m e n s e e t a n n o .
C. CARD. A L O I S I - M A S E L L A , S. B. C. Praefectus.
L. * S.
VINCENTIUS NUSSI S. B. C. Secretarius.
749
E X S . C O N G R . 3. R . U . I N Q U I S I T I O N I S
De vi obligatoria decreti Tametsi ex sola Consuetudine.
M o n i t u m . V o l . X X I , 648 q u a e s t i o n e m , r e t u l i Limburgen.
dubia circa matrimonia clandestina ; ex q u a d e p r e h e n d i facile
est p r i n c i p i u m h o c ; n e m p e T r i d e n t i n i d e c r e t u m Tametsi o b l i g a r e ,
s i p e r l o n g a m c o n s u e t u d i n e m o b s e r v a t u m sit; q u a m v i s d e e i u s
p u b l i c a t i o n e c e r t u m n o n fuerit. E i u s m o d i v e r o i u r i s p r u d e n t i a m
c o n f i r m a r i p e r r e s p o n s u m d a t u m a S. C. S. Officii d u b i o e x -
hibito e i d e m S. C o n g r e g a t i o n i ; q u o d q u e sic e x p o s i t u m fuit :
Beatissime Pater,
Titius c a t h o l i c u s , p o s t q u a m p l u r i m i s a b h i n c a n n i s c u m B e r t h a
item catholica, c u i u s h o d i e d o m i c i l i u m i g n o r a t , m a t r i m o n i u m
civile i n civitate M ü l h a u s e n , h u i u s Dioecesis, c o n t r a x e r i t , c o r a m
iudice d i v o r t i u m petit, q u o a d n o v a s n u p t i a s c u m alia c o n c u -
b i n a c o n v o l a r e possit.
I a m v e r o civitas M ü l h a u s e n , a principio sic d i c t a e R e f o r m a -
tionis a d initium u s q u e h u i u s s a e c u l i , e x i n t e g r o e r a t p r o t e s t a n -
tica, d e c r e t u m q u e T r i d e n t i n u m i n e a p u b l i c a r i n o n p o t u e r a t .
Initio h u i u s s a e c u l i , a d v c n i e r i t i b u s catholicis, e r e c t a fuit in
m e m o r a t a civitate p a r o c h i a catholica, a c c r e s c e n t e p a u l a t i m n u -
m e r o c a t h o l i c o r u m , e x s t a n t i n e a h o d i e t r e s p a r o c h i a e c u m ca-
tholicis 47,000, d u m h a e r e t i c i n u m e r u m 14,000 n o n e x c e d a n t .
D e c r e t u m T r i d e n t i n u m t a n q u a m D e c r e t u m Conciliare s u b nulli-
tatis p o e n a o b l i g a n s a t e m p o r e e r e c t i o n i s p r i o r i s p a r o c h i a e s e m -
p e r a catholicis o b s e r v a t u m fuit, s e d de p u b l i c a t i o n e dicti De-
creti m i n i m e c o n s t a t .
Quare humillime expostulo sequentium solutionem dubiorum :
1. U t r u m , n o n o b s t a n t e r e g u l a a B e n e d i c t o X I V t r a d i t a de
Sua. dioec., I. 12, c. o, n. G, c l a n d e s t i n a m a t r i m o n i a i n t e r ca-
tholicos i n civitate M ü l h a u s e n inita, t a n q u a m v a l i d a c e n s e r i d e -
beant ?
2 . U t r u m , r e m a n e n t e a l i q u o d u b i o d e i p s o r u m validitate, p r a e -
dicto Titio liceat s o l u t i o n e m vinculi a p u d i u d i c e s laicos i m p i o -
750 EX S. C. INQUISITIONIS
rare, novumque cum sua concubina actuali coram Ecclesia inire

matrimonium ?
Et Deus, etc.
Argentinae, die 17 Februarii 1887.
P. PAULUS E P . CAESAROP., C.

Litteris datis 17 Februarii nuper elapsi, exposito casu cuius-
dam Titii catholici, qui, postquam plurimis abhinc annis cum
Bertha item catholica matrimonium civile in civitate Mülhau-
sen istius dioecesis, contraxerit, nunc coram iudice divortium
petit, ut ad novas nuptias convolare possit, sequentia dubio pro-
ponebam scilicet:
1. Utrum, non obstante regula a Benedicto XIV tradita de
Syn, dioec, I. 12, c, 5, n. G, clandestina matrimonia inter ca-
tholicos in civitate Mülhausen inita, tanquam valida censeri de-
beant ?
2. Utrum, remanente aliquo dubio de ipsorum validitate, prae-
dicto Titio liceat solutionem vinculi apud iudices laicos implo-
rare, novumque cum sua concubina actuali coram Ecclesia inire
matrimonium ?
Antequam quidquam decernatur, sacer hic Consessus ad Te
scribendum censuit, ut exponere velis rationes dubitandi.
Et interim fausta quaeque Tibi precor a Domino.
Amplitudinis Tuae.
Romae, die 10 Martii 1887.
Addictissimus in Domino.
R. CARD. MONACO.
Eminentissime ac Reverendissimo Domine,

Relate ad quaestionem de validitate matrimoniorum, clande-
stine inter catholicos initorum in civitate Mülhausen, huius dioe-
cesis, Eminentia Vestra per litteras de die 10 currentis mensis
rescribere mihi dignata est ut rationes dubitandi expon a m.
Cui mandato ut pro mea erga Sedem apostolicam venera-
tione satisfaciant, sequentia adnotare debeo :
Titius de quo in precibus, relicto domicilio in Mülhausen
aliud domicilium una cum concubina sibi elegit in Civitate Col-
mar, ubi, conscientiae suae consulere volens, parochum adiit,
({Haerens an sil M liceat super matrimonio civiliter tantum con-
tracto divortium civile petere, ac cum concubina in facie Eccle-
siae matrimonium inire? Parochus vero, cum rosei vi sset a pa-
rocho ad S. stephanum in Mülhausen, Decretum Tridentinum
quidem observantia diuturno in usu esse, minime vero constare
EX S. G. INQUISITIONIS 751
de e i u s d e m Decreti publicatione, imo probabilius D e c r e t u m n u n -
q u a m fuisse p r o m u l g a t u m , r e m t o t a m — c o n c i n n a t i s d u o b u s d u -
biis d e die 1 7 F e b r u a r i i a d n e x i s — a d O r d i n a r i a t u m r e m i s i t .
Scio s i q u i d e m , ex B e n e d i c t o X I V cle Syn. dioec, 1.12, e. 5,
n. 5, q u o d « ibi facta p r a e s u m a t u r e i u s d e m D e c r e t i p u b l i c a t i o ,
u b i c u m q u e c o n s t e t i a m u s u r e c e p t u m e s s e , u t m a t r i m o n i a co-
r a m p a r o c h o et d u o b u s vel tribus testibus, t a n q u a m in execu-
t i o n e m Decreti C o n c . T r i d . c e l e b r e n t u r ; » r e a p s e D e c r e t i o b s e r -
v a n t i a , i n m e m o r a t a civitate M u l h a u s e n s u p r a l a u d a t o s c h a r a -
cteres p r a e se ferre videtur. Cum a u t e m probabilius D e c r e t u m
p u b l i c a t u m n o n fuerit, a c p r a e l a u d a t u s u s u s e x f i d e l i u m aesti-
m a t i o n e , - M a t r i m o n i a scilicet n o n n i s i c o r a m p a r o c h o e t d u o b u s
testibus valide contrahi posse - e x o r d i u m s u m p s i s s e videatur,
d e v i o b l i g a n d i m e m o r a t a e c o n s u e t u d i n i s s e n t e n t i a m fere n o l u i ,
o p p o r t u n u m q u e d u x i h a c de re Apostolicae Sedis iudicium ex-
quirere.
I n t e r e a , etc.
A r g e n t i n a e , die 30 Martii 1887.
P. PAULUS, E P . CAESEROP., C.
R a t i o n i b u s d u b i t a n d i a b A m p l i t u d i n e T u a e x p o s i t i s , litteris
d a t i s die 2 9 p r a e t e r i t i m a r t i i , circa v a l i d i t a t e m m a t r i m o n i o r u m
c l a n d e s t i n e i n t e r c a t h o l i c o s i n i t o r u m i n civitate M ü l h a u s e n ,
istius dioecesis, m a t u r e p e r p e n s i s , E m i DD. C a r d . u n a m e c u m ,
I n q u i s i t o r e s g e n e r a l e s feria i v die 2 7 n u p e r elapsi A p r i l i s d e c r e -
v e r u n t : I u x t a e x p o s i t a , m a t r i m o n i a i n t e r c a t h o l i c o s in civitate
Mülhausen contracta, non servata forma Tridentina, esse nulla;
i d e o q u e v i r u m T i t i u m , d e q u o i n tuis litteris diei 1 7 p r a e t e r i t i
F e b r u a r i i , d e c l a r a t a p r i u s a b E p i s c o p o nullitate m a t r i m o n i i , p e r -
mitti p o s s e p r o s e q u i c a u s a m a d civile d i v o r t i u m o b t i n e n d u m .
C u r a e a u t e m T u a e erit i n v e n i r e m u l i e r e m f B e r t h a m ) e i q u e si-
gnificare s u i s t a t u s l i b e r t a t e m , ut licite, si velit, ad a l i a s n u p t i a s
transire valeat.
E t fausta q u a e q u e Tibi p r e c o r a D o m i n o .
Amplitudinis Tuae,
R o m a e , die 1 Maii 1887.
A d d i c t i s s i m u s in D o m i n o
R. C A R D . MONAGO.
im
SUMMA ACTORUM
QUAE IN HOC VOLUMINE XXIII. CONTINENTUR
-S53=^ ;
LITTERAE Litterae Apostolicae SSmi D. N.

ET ACTA ROM. PONTIFICIS Leonis XIII de regimine et disci-
plina Congregationis Anglo be-
Litterae SSmi D. N. Leonis XIII nedictinae novanda . » 427
ad Cardinalem Lavigerie, occa- Litterae in forma brevis SSmi D.
sione qua agmen missionariorum N. Leonis XIII, quibus variae
in Africani profectum est. pag. 3 conceduntur indulgentiae occa-
Litterae Sanctissimi D. N. Leo- sione, qua solemnia fiunt in ho-
nis XIII ad Archiep. rhodiensem, norem s. Aloisii Gonzagae XI
Episcopum melitensem , quibus Kalendas iulias huius anni , ela-
dolet de procaci licentia ephe- pso, ab eius morte, spatio trium
meridum melitensium adversus saeculorum . . . . » 437
suum pastorem et apostolicam Litterae SSmi D. N. Leonis XIII
Sedem » 129 ad Einum Parocchi, Vicarium
Lettera Enciclica del Sommo Pon- Urbis, et ad curatores saecula-
tifice Leone XIII ai Vescovi, al rium solemnium s. Gregorii Ma-
Clero e al popolo d'Italia » 193 gni, ob delatam ei ante annos
— Versio latina earumdem litte- 1300 summam Ecclesiae pote-
rarum » 206 statem » 449
Litterae circulares SSmi D. N. Leo- Litterae Apostolicae SSmi D. N.
nis XIII, quibus constituitur ut Leonis XIII; de iuribus Archie-
quotannis et quibusvis locis in piscopi bariensis et privilegiis
die Epiphaniae Domini corroge- magni Prioris Basilicae sancti
tur stipis pro missionariis catho- Nicolai » 513
licis, mittendis in Africae re- Epistola SSmi D. N. Leonis XIII
giones » 257 ad Ordinarios Imperii austriaci ,
Litterae eiusdem Pontificis ad Emi- qui excitantur ad habendas quot-
nentissimum Archiepiscopum flo- annis quasdam inter se congres-
rentinum quoad cultum sacrae siones , ex quibus exurgit effi-
Familiae praestandum. Adiici tur cax sentiendi agendique concor-
formula consecrationis familia- dia : eisdemque congressum in-
rum et oratio quotidie recitan- nuit quae essent praecipue agen-
da . . » 318 d a ".' . . . . . . 518
SUMMA AC IORIM "53
Motti-Proprio SSmi D. N. Leo- tita gtatia indui gel ur Episcopo

nts Xiii; de vaticana specula quoad sanationem, reductionem
astronomica restituenda et am- et translationem onerum » 109
plificanda . . . . > • > 522 Ortonen. binatione ; denegatur
Epistola SSmi D. N. Leonis XIII gratia binalionis, quia adiuncta
ad comitem Ballestrem, Libe- volita a Consul. Declarasti no-
vum baronem Heermann comi- bis aut aequipollentia deficere
tem de Preysing; occasione obi- visa sunt » 116
tus illustris L. Windsthorst, cu- Marsorum reductionis onerum et
ius vestigia sequi exorantur in absolutionis ; conceditur sana-
patriae et fidei studio . » 526 tio quoad praeteritum; et redu-
Litterae Enciclicae SSmi. D. N. otio onerum inhaerentium prae-
Leonis XIII de conditione opifi- bendis canonicalibus . . » 119
cum » 641 Acernen. praecedentiae ; lis est in-
ter 1res Confraternitates cuinam
EX ACTIS CONSISTORIALIBUS C Q m p e U t i u s p r a e c e i ] e n d i > m
De Consistorio habito diebus 23 et Bononien. matrimonii ; responde-

lU1 n o n c o n s l a r e
bo Iunii 1890 » o ' de nullitate ma-
De Consistorio habito diebus 1 et trimonii ex metu orto ex indi-
4 Iunii 1891 » 705 gnalione patris in filium » 140
Foroiulien. seu Aqaen. legali; re-
EX S. CONG. CONCILII ceditur a decisis in primo et se-
cundo loco, et traditur legatum
Squillacen, onerum; indulgetur fa- de quo diu disputatum est, Epi-
cultas ineundi compositionem scopo niciensi » 154
cum Sodalitiis charitatis quoad Parisien, matrimonii ; dispensatio
onus oratori impositum per te- a matrimonio rato conceditur
stamentum . . - . . . » 20 quia vir deditus magis pietati ,
Neapolitana matrimonii; resolvitur quam mundi illecebris, haud ma-
constare de nullitate matrimonii, trimon. perficere curavit » 156
vis et metus causa . . . » 23 Leopolien. suspensionis et privalio-
Mediolanen. remotionis a paroecia; n is paroeciae; agitur an confir-
conlirmatur sententia Curiae, per manda vel infirmanda sit Ordi-
quam parochus removetur a pa- narii sententia, per quam paro-
roecia » 65 chus suspensus et paroecia pri-
Molinen. matrimonii; indulgetur valus fuit » J64
dispensatio super matrimonio Senogcdlien. retentionis capellaniae;
rato et non consummato » 81 prorogatur ad aliud decennium
Meten, reductionis onerum, trans- indultum retinendi capellaniam
talionis et absolutionis ; evpe- in laicali statu . . . . » 187
Acta, Tom. XXIII. fase. C C LXXVI. -IS
754 SUMMA A.CTORUM
Fulginaten, conventus casuum tuat novam parvam massam, ad

moralium quoad canonicos; ex cuius participationem admittere
consuetudine immemorabili exi- valeat sacerdotes, quos dignos
muntur canonici adesse conven- reputaverit . . . . . . » 312
tui de re morali et liturg. » 222 Melevitana indulti pro absentia;
Romana cxecutionis rescripti; ex- non expedire respondetur expo-
quiritur modificatio rescripti a scent'! dispensationem ab onere
Rom. Pontifice lati . . . » 228 residendi et catechesim docendi
Wratislavien. irregularitatis ; ex beneficio adnexo . . . . » 316
infamia iuris irregulares fiunt Inter-aniñen, absolutionis et redu-
duellanles eorumque patrini in ctionis onerum; indulgetur ex-
duello, quod fieri solet inter petita gratia cum aliquo onere
alumnos universitatum Germa- missarum, arbitrio Episcopi » 321
niae » 234 Ragusina funerum; disceptatur
Feretrana commutationis volun- cuinam competat associatio a
tatis; indulgetur, ut aliqua ex portu maris ad coemeterium ,
parte modificetur testatoris vo- nec non sepultura viri, vita fun-
luntas » 243 cti Spalali, cuius corpus humari
Melevitana locationis ; indulgetur voluit in coemet. Ragusae » 323
expetita gratia iuxta votum Epi- Mechlinien, legitimationis ; indul-
scopi » 246 getur expetita legitimatio filiae
Ventimilien. dismembrationis et et filii, qui nati sunt ex matri-
erectionis paroeciae ; non sub- monio contracto coram civili
stineri, responsum fuit, decre- magistratu tantum . . . » 332
tum Episcopi, quo nova elige- Venetiarum absolutionis et redu-
batur paroecia » 263 ctionis onerum ; gratia conces-
Panormitana matrimonii; quaeri- sa fuit, sed tantum ad decen-
tur an sit dandum consilium Sirio nium » 335
pro dispensatione matrimonii rati Imolen. absolutionis et reductionis
e t non consummati . . . » 277 onerum; gratia absolutionis et
Carcassonen, iurium; nihil esse condonationis quoad praeteritum
innovandum censuit S. G. Con- indulta fuit, cum aliquo tamen
cilii in quaestione inter Capitu- missarum onere, arbitrio Epi-
lum et parochum quoad iura scopi » 338
utriusque » 298 Aquen. institutionis; inter plures
Melevitana subsidii; indulgetur praetendentes disputatur de suc-
patrono subsidium ex quodam cessione in capellaniam . » 440
legato Missarum . . . . » 310 Melevitana commutationis volunta-
Conversanti, participationis ; in- tis; gratia indulgetur iuxta vo-
dulgetur ut Episcopus consli- tum Episcopi . . . . . » 446
SUMMA ACTORUM 755
Aquén, seu Massilien, matrimonii; ctis, binatio videtur habere plus
non constare respondetur de commoditatis, quam necessita-
nullitate matrimonii, tum ex catis . . . » 611
pite raptus, tum ex capite clan- Caiacen. finium paroeciarum; per-
destinitatis v 451 mittitur Episcopo devenire ad
Mediolanen, matrimonii; resolvitur novam finium circumscriptionem,
constare de matrimonii nullitate non obstante alterius parochi
ex capite impotentiae viri » 465 oppositione » 613
Luceorien. Zytomirien. matrimo- Fabrianen. indulti ratione studio-
nii; consilium datur pro dispen- rum et reductionis onerum; in-
satione super matrimonio rato dulgetur clerico investito de
e t non consummato . . . » 476 chorali capellanía, dispensatio a
Anagnina iurium et officiorum residentia, et reductio missarum,
canonicalium ; quoad iura et of- causa studiorum . . . . » 616
ficia canonicorum quinque diri- Wratislavien. irregularitatis; dif-
%
muntur dubia > 489 fertur gratia dispensationis ab ir-
Parisien, matrimonii; denegatur regularitate clerico, qui in hae-
dispensatio pontificia super prae- resim prolapsus, postea resipuit,
tenso matrimonio non consum- et in Seminario s. Theologiae
mato » 528 studio operam navat" . . » 619
Salamatina electionis ; quaestio est Boianen. provisionis paroeciae;
an substineri possit electio sa- confirmatur sententia curiae me-
cerdotis in poenitentiarium» 551 tropolitanae, quae paroeciam as-
S. Fidei de Bogota compositionis, signavit appellanti a provisione
condón a Hon is et alien a Hon is ; facta per Episcopum boianen-
indulgetur Ordinario expetita fa- sem » 671
cultas ad decennium . . » 561 Ventimilien. dismembrationis et
Viterbien. matrimonii ; consilium erectionis paroeciae ; resolvitur
praebetur SSmo Patri pro dis- recedendum esse a decisis in
pensatione matrimonii non con- alia sede iudicii, et confirman-
summati » 597 dum esse decretum Episcopi,
Foroiulien. curae animarum; sub qui paroeciam disniemb rave-
aliqua conditione indulgetur Or- rat » 682
dinario foroiuliensi facultas co- Niiscana negligentiae servitii; agi-
gendi, etiam sub censuris , sa- tur an et qua poena canonici de
cerdotes , viribus potentes , ad clero receptitio adigi possint ad
suscipiendam curam anima- Chori servitium, dum nullo fru-
rum » 608 antur certo emolumento . » 688
Venetiarum binationis; denegatur Vicen. distributionum; expetit ca-
facultas binandi, quia, ex addu- pitulum facultatem distribuendi
756 SUMMA A C T O il U M
inter capitulares, actu praesen- da in Ecclesia abbatiali mona-

tes , absentium distributiones, chorum » 563
ceu honorarium et mercedem Lauretana et Recineten, distribu-
suae diligentiae . . . . » 695 tionum ; confirmatur sententia
Parisien. Matrimonii. Infirmatur curiae episcopalis, per quam re-
sententia Curiae parisiensis, qua soluta fuerat quaestio diribendi
solvebatur matrimonium ob sup- vim p e c u n i a e , a gubernio ob-
positam deficientiam veri consen- tentam, inter haeredes coadiuti
sus e x parte viri . . . . » 711 et coadiutoris; hi enim tempore
litis cum demanio vita functi
sunt 620
EX S. CONGREG. EP. ET REG.
Rhedonen. iurisdictionis ; decer-
nitur, sacerdotem regularem, di-
Ariminen. damnatur parochus remisso habitu, subiici iurisdictio-
pendere Episcopo consuetam n i Episcopi originis . . . » 629
praestationem, quam renuebat De habito religioso et conditione
ob temporum immutatas circum- Institutorum eumdem non prae-
stantias » 248 scribendum » 634
Ianuen, seu ordinis s. Benedicti
Congregationis Cassinensis dis-
EX S. RITUUM CONGREG.
membrationis Paroeciae; confir-
matur rescriptum, alias datum,
quoad paroeciae dismem. » 340 Decretum confirmationis cultus....
Romana pensionis ; quaeritur an praestiti servae Dei Gemmae
rependi debeat vice-parocho virgini . . . . . . . . . 48
pensio, quam non receperat pro Decretum Urbis et Orbis ; quo ad
annis quaruordecim, ignorans ean- universalem Ecclesiam concedi-
dem sibi deberi ex bullis fun- tur extensio festorum s. Ioannis
dationis Archipresbyt. . » 345 Damasceni, s. Silvestri Abbatis,
Lucana dismembrationis paroeciae; et s. Ioannis a Capistrano ; et
denegatur expetita paroeciae quo probatur additio facienda
dismembratio » 498 sextae lectioni in Officio sacri
Decretum, quo nonnullae praeci- Cordis Iesu . . . * . . » 255
piuntur normae quoad cordis et Decretum beatificationis et canoni-
conscientiae intimam manifesta- zationis ven. servi Dei Bartholo-
tionem, superioribus faciendam in maei Mariae Dal Monte sacerdotis
K:
Coeno "> virorum aut mulie- institutoris piae societatis missio-
rum » 505 num , addito compendio eius
Sabinen, iurisdictionis ; agitur de vitae, virtutum et miraculo-
iurisdictione episcopali exercen- rum . . . . . . . . » 351
SUMMA ACTORUM 757
Rescriptum quoad Missas celebran- Dubium quoad occurrentiam com-
das in Ecclesia ubi asservantur memorationis omnium fidelium
cineres s. Aloisii Gonzaga , vel in die tertia Novembris . » 747
in aliis Ecclesiis, per totam Decretum canonizationis b. Petri
octavam solemnitatis, occasione Chanel , sacerdotis et societatis
tertii labentis saeculi ab eins Mariae , Oceaniae protomarty-
pretiosa morte » 509 ris » 748
Decretum beatificationis et canoni-
zationis ven. servi Dei Ioannis EX S. C. R. U. INQUISITIONIS
Martini Moye, sacerdotis ab ex-
teris missionibus, et fundatoris Instructio quoad clericos delectu
sororum a providentia . » 510 militari compulsos . . . » 40
Decretum beatificationis et canoni- Instructio de status libertate, ante
zationis ven. servae Dei Iuliae nuptias probanda, ad orientales
ßilliart, fundatricis congregatio- locorum Ordinarios . . . » 189
nis sororum beatae Yirg. » 511 Dubia quoad vinum utendum in
Decretum confirmationis cultus ab s . Sacrificio Missae . . . » 698
immemorabili tempore praestiti De irregularitate quoad filios hae-
servae Dei sor. ïustinae Fran- reticorum » 700
cucci Bezzoli, ordinis sancti Be- Dubia quoad adsistentiam super
nedicti, beatae nuncupatae» 512 quibusdam matrimoniis, exhibita
Decretum beatificationis et canoni- a Vicario Apostolico Sandovi-
zationis ven. Servi Dei fr. Mo- cen » 700
destini a Iesu et Maria, sacer- De vi obligatoria decreti Tametsi
dotis professi ordinis minoris ex- ex sola consuetudine . . » 740
calceatorum, strictioris obser-
vantiae s. Petri de Alcantara, pro- EX S. CONG. INDICIS
vinciae neapolitanae . . » 573
Decretum prohibens libros com-
Decretum beatificationis et canoni-
plures » 49
zationis ven. servi Dei Caietani
Decretum quo plura prohibentur
Errico fundatoris Congregationis
opera » 639
sacrorum Cordium . . . » 574
Decretum quo plures prohibentur
Burdigalen, decretum beatificatio-
libri » 703
nis et canonizationis ven. servae
Dei Ioannae de Lestonnac, fun- EX AEDIBUS VATICANIS
datricis ordinis filiarum B. M. Y.
eiusque vitae synopsis . » 577 Litterae Emi Cardinalis M. Rampol-
Compostellana ; dubia quoad olea la, secretarii Status ad Reveren-
sancta et ssmam Eucharistiam dissimum D. Episcopum s. Flori
asservandam » 636 in Gallus » 261
758 SUMMA ACTORUM
Litterae Emi Secretarii Status ad EX S. CONGREGATIONE

Emum Cardinalem Ioannem Si- DE PROPAGANDA F I D E
mo r, Archiepiscopum strigonen-
sem, circa matrimonia mixta in Privilegia concessa pio Operi de
Regno hungarico . . . » 569 Propagatione Fidei . . . » 737
Pia Unio precum inter Episco-
EX S. CONG. INDULGENTIARUM pos » 739
Exorcismus in Satanam et Ange-
Circa necessaria ad validam ere- los apostaticos, adnexis variis In-
ctionem stationum Viae Cru- dulgentiis, iussu Leonis XIII edi-
cis » 349 tus » 743
Oratio ad s. Ioannem Apostolum
et Evangelistae cum indulgentia APPENDICES
centum d i e r u m , semel in die
lucranda » 375 Appendix I. in qua plura referun-
Pictaviensis de modo adhibendae tur decreta s. Rituum Congre-
formulae in impositione scapu- gationis » 51
larium » 637 Appendix I I ; idem . . . » 122
759
INDEX GENERALIS
CONCLUSIONUM QUAE IN PLERISQUE ACTIS IN HOC VOLUMINE CONTENTIS
ADNOTATAE SUNT, QUARUM MATERIA IN SINGULIS ACTIS,
AMPLE EXPOSITA, VEL DECLARATA REPERITUR.
Eae autem conclusiones sub sequentibus verbis comprehenduntur:
Decimae Irregularitas Pensio ecclesiastica

Dismembratio paroeciae Iura parochialia Poenitentiarius Canonicus
Disti ibutiones chorales Litterae dimissoriales Regulares quoad Paroecias
Episcopus et Capitulum Matrimonium Suspensio
Exemptio
Decimae fiat et nullius valoris ex defectu

solemnitatum pag. 275.
in definiendis controversiis, quae Habitualem curam animarum in-
circa solutionem decimarum vel esse Capitulo Ecclesiae vel ex eo
aliarum praestationum oriri pos- dignosci potest, quando emolumen-
sunt, attendendum est illud quod ta funerum, oblationes, eleemosy-
ab initio inter partes conventum nae non ab uno Archipresbytero
fuit. pag. 255. percipiuntur, sed ab universo ca-
Praesertim vero si illud quod pitulo; vel quando absente Archi-
ab initio inter partes cautum fuit, presbytero, functiones paroeciales
longissimi temporis observantia fiunt a decano vel seniore Capitu-
fuit confirmatum, ibid. li, minime ab extraneo ibid.
Consuetudo plusquam centenaria In dismembratione Paroeciae di-
vel immemorabilis, titulum melio- stinguitur a Doctoribus divisio
rem de mundo praebet ac vim beneficii a divisione territorii; pri-
legis praesefert, ibid. maque habetur ceu odiosa, utpo-
Decimae ecclesiasticae solvendae te quae beneficii statum laedit, ho-
sunt integrae, absque ulla dedu- nestae substentationis media bene-
zione seminis vel impensarum, ibid. ficialo antiquo minuit, altera vero
odiosa non censetur, ibid.
Dismembratio paroeciae Quinimo dismembratio, quae do-
tem beneficii non afficit, sed tan-
Paroeciae dismembratio sapit tum iurisdictionem parochi ad ma-
speciem alienationis; ideoque ad iorem populi commoditatem, et
eam rite perficiendam requiri om- aptiorem sacramentorum admini-
nes solemnitates expetitas in alie- strationem , benigno favore prose-
natione rerum Ecclesiae, ne irrita quenda videtur, dum antiqui pa-
760 INDEX. GENERALIS
rochi temporale interesse non lae- Quando cura habitualis est in
dit, eius onera et officia minuit. Capitulo, potest canonicus exerce-
Und. re curam actualem in Ecclesia, a
Episcopi ex Tridentino Sess. 21 Cathedrali etiam distincta, et suae
cap. 4 possunt novas constituere praebendae fructus et distributiones
paroecias, etiam invitis parochis, in percipere, veluti si ministerium
iis Ecclesiis, in quibus ob locorum paroeciale in ipsa Cathedrali exer-
distantiam vel difficultatem, fide- ceret, ibid.
les sine magno incommodo acce- Paroeciarum dismembratione ex
dere nequeant ad percipienda sa- SS. Canonum doctrina, tum locus
cramenta et divina officia, p. 279. fit, cum utilitas vel necessitas
Attamen si rigidiorum Docto- id exigat, pag. 345.
rum doctrina sequenda esset nun- Dummodo tamen congrua Paroe-
quam locum habere posset aliqua ciae dismembrandae non immi-
Ecclesiarum dismembratio, quia nec nuatur, et ipsi annuus canon as-
populi frequentia, nec locorum di- signetur a nova paroecia in signum
stantia iustam exhibent causam dis- matricilalis solvendus. ibid.
membrationis; eo quod tum populi
frequentiae, tum distantiae prospi- Distributiones chorales
ci possit per sacerdotes coadiutores
aut per vicarios. Coadiutor cum futura succes-
Nuperrima tamen S. G. C. iu- sione obtinendi dignitatem , cano-
risprudentia et Tridentino magis nicatum aut portionem in Eccle-
consona, favet facilius dismembra- sia Cathedrali vel in Collegiata
tione Ecclesiarum, iustis de cau- datus, regulariter non potest suas
sis, quia per proprios pastores facere distributiones quotidianas,
melius consulitur bono animarum, sed eas pro coadiuto lucratur,
quam per coadiutores aut vicarios. pagin. 628.
Parochus enim suae Ecclesiae spon- Nihilominus in huiusmodi rebus
sus est et suorum ovium pastor, determinandis opus est, ut vel
qui easdem curabit maiori studio conventio inter partes inita , vel
et charitate, quam capellanus aut Bullae tenor inspiciatur: cum ge-
vicarius, simplices mercenarii, ibid. nerali regulae superius traditae
Qua de re cum ius commune vel per partium conventionem,
et iurisprudentia faveant 'dismem- vel per Bullae dispositionem de-
brationi Ecclesiarum in bonum ani- rogari valeat, ibid.
marum, quod est suprema lex iis In themate autem cum in vim
in quaestionibus, dicendum est Bullae coadiutori Ripamonti sum-
omnem dismembrationem esse ma libellarum 600 a coadiuto per-
quaestionem facti. ibid. solvenda assignata fuerit ex fru-
INDEX Gl ÍERALIS 761
elibus, redditibus et proventibus Episcopus uti potest, ad pontifi-
ac etiam distributionibus quotidianis
calia, Ecclesia alicuius oppidi, suae
aliisque incertis archidiaconatus , Dioecesis, in quo residet per ma-
praesumendum est dictam sum- iorem anni partem idque vertere
mam ante porrectam supplicatio- honorificentiae ipsius Ecclesiae
nem inter partes conventam fuisse eiusque Rectoris, pag. 309.
pag. 629. Episcopo et Capitulo diversanti-
Hinc coadiutori Ripamonti nul- bus ad tempus in aliqua paroecia-
lum ius superest quamlibet fru- li Ecclesia, inter eosdem enascitur
ctuum portionem a beneficio et unio aeque principalis ; in qua
nominatim a distributionibus quoti- unione aeque principali ex iure
dianis provenientium repetendi, ib. constitutum est, iura utriusque para-
Quemadmodum legi generali, ita tis essentialia, intacta servanda esse
etiam consuetudini legitime indu- quoad fieri possit, et in conflictu,
ctae derogari potest per partium inferiorem superiori, digniori mi-
conventionem vel Bullae disposi- nus dignum cedere debere, ibid.
tionem, ibid. Iura Canonicorum consistere in
Consuetudo , vel obeundis divinis officiis, et in cho-
concludenti
probatione destituta, vel si facta, ro vacando ad psallentium ; paro-
quibus innititur ex mera liberali- chorum vero iura , ex Tridentino
esse sacramenta ministrare, prae-
tate p r o c e d u n t , attendenda non
est. ibid. dicare et populum christianam do-
Vim suam nanciscatur ex volunta- ctrinam docere, liquidum est. ibid.
te agentium, ac proinde extendi non Parochus, utpote inferior in con-
potest ad ea quae praevideri vel flictu cum Capitulo quoad iura,
excogitan haud poterant, ibid. cedere debet Capitulo, quoties non
Quilibet novus proventus , ra- subintret animarum discrimen, ib.
tione beneficii derivatus, plenam In Ecclesia cathedrali, quae si-
beneficii possessionem habenti ac- mul sit paroecialis, functiones, ex-
cedere debet. ibid. cepta sacramentorum administra-
tione , ante vel post Missam , ad
Canonicos pertinent, ibid.
Episcopus et Capitulum Fontis baptismalis benedictio
in vigiliis Paschae et Pentecostes,
Quum Episcopus et Capitulum quum non sit de functionibus me-
cathedralis unum idemque corpus re paroecialibus, Episcopo reserva-
efficiant, in qualibet suae Dioece- tur, ab eodem peragenda, vel ab
sis Ecclesia diversenlur, primas aliquo ex dignioribus Capitularibus,
paries agere, locumque principa- quem ipse Episcopus designave-
lem tenere valent, pag. 308. rit, ibid.
762 INDEX ( S'ERALIS
Exemptio ministrandum enascitur vel ex d e -

fectu lenitatis vel ex infamia iu-
Abbatiam Nullius Farfensem in ris p . 224.
vim Bullae fel. mem. Greg. XVI Ex defectu lenitatis irregulari-
quae incipit : Studium ad simpli- tas enascitur quoties humanus san-
cem Abbatiae gradum reductam, guis iuste , vel in bello , vel in
Episcopo pro tempore suburbica- causa capitali, funditur, effectu
rio Sabinensi perpetuo adiudicatam sequuto. ibid.
fuisse patet. pag. 06S. Ex infamia iuris irregulares fiunt
Ideoque Episcopus Sabinensis duellanfes, eorumque patrini; qui
Abbatis Farfensis titulum gerit , ideo ordines sacros suscipere prohi-
eidemque facultas competit in- bentur, absque dispensatione pon-
quirendi, prosequendi, vindican- tificia, ibid.
da omnia quaelibet iura abbatialia, Duellum proprie dictum est pu-
excepta tamen iurisdictione ordi- gna inita inter duos vel plures
naria, ibid. in pari numero, privata auctorita-
Inter iura eidem Episcopo tri- te, vel ex condicto, statuto loco
buta recensetur ius nominandi et et tempore cum armis ad occiden-
praesentandi ad ea omnia et sin- dum , sive graviter vulnerandum
gula beneficia, quorum collatio ad aptis, cum periculo occisionis, mu-
Abbatem Farfensem pertinebat, ib. tilationis, vel vulneris, ibid.
In vim citatae Bullae Episcopo Ex iure pro duello habetur, et
Sabinen, iurisdictionem quoque duelli poenis subiicitur, pugna il-
competere super Ecclesiam S. Ma- la in qua tantum sit periculum
riae, deduci ex onere ipsi im- vulneris; quaeque initur cum pa-
posito scuta octo et triginta pro cto de dirimendo certamine, cum
huiusmodi Ecclesiae, olim Cathe- primum alteruter vulneratus fue-
dralis, nunc simplicis Abbatialis ma- rit, seu sanguinem fuderit, ibid.
nutentione persolvendi, ibid. Nihil refert ad verum duellum
inter Abbates Claustrales Cassi- constituendum, an initum fuit spe-
nenses et Farfenses discrimen ad- ctacula ut olim, aut virtutis os-
est ; ac proinde hisce non omnia tendendae causa; sed tantum re-
iura et privilegia competunt, qui- quiritur, ut sit singulare certa-
bus illi fruuntur, pag. 369. men , susceptum ex condicto, et
armis lelhalibus , ut duellantes
et patrini censuris subiiciantur,
Irregularitas pag. 243.
Ex haeresi quoque enasci infa-
Irregularitas quoad ordines Sa- miam iuris certum est; ita ut hae-
cros suscipiendos aut in eisdem reticorum filii irregulares habendi
INDEX C XERALIS 763-
sint si eorum patres in haeresis Ex iure canonico et iurisperitis
persistant, aut in eadem demortui ex una dieta, seu ex distantia iti-
fuerint, ibid. neris unius diei, adimi et cessare
iura Ecclesiae tumulantis; hinc mi-
Iura parochialia randum non est si data eadem
distantia vel maiori, adimantur ex
Ad parochum domicilii vel quasi parte, nempe quoad exequialis mis-
domicilii competit super cadave- sae celebrationem, ibid.
ribus ius efferendi corpus et de- Parochus defuncti proprius in-
ducendi funera: et si paroecianus gredi potest, sine tamen pompa
sepeliendus sit in paroeciali eccle- solemni et recto tramite, alienam
sia , competit ad eundem paro- paroeciam cum stola et cruce, si-
chum ius peragendi preces exe- ve ut inde efferat, sive ut per eam
quiales, ac demum humo corpus ad Ecclesiam tumulantem comite-
mandare, pag. 3 3 1 . tur, sive demum ut ad coemete-
Quatenus vero defunctus extra rium cadaver deducat, quin paro-
paroeciam sepeliri debeat apud chus loci, quo funebris associatio
electam aut familiarem sepulturam, transit, obsistere possit aut tribu-
tunc, de iure ordinario et com- ta quaerere, pag. 332.
muni, competit Parocho proprio
tantum ius levandi cadavera , et Litterae dimissoriales
illud ad Ecclesiam itinerantem de-
ducendi, percipiendo de omnibus Ex Conc. Trid. Cap. IO, sess. 23
emolumentis, solum quartam teme- de Reform. Superioribus Ordinum
rariam; competit vero Ecclesiae Religiosorum, in quibus vota so-
funeranti seu exponenti ius facien- lemnia emittuntur , facultas com-
di missam exequialem , et corpus petit tradendi litteras dimissoria-
sepulcro reddere, ibid. les propriis subditis regularibus,
Etsi ius funerandi cohaereat ut ad omnes sacros Ordines pro-
tamquam accessorium iuri sepe- moveantur, pag. 633.
liendi, tamen, data iusta causa, Cum hac tamen limitatione, ut
potest unum ab altero seiungi , scilicet dispositiones decreti Cle-
ceu ipsa pietas suadet quando cor- mentis Ylll anni 1596 et consti-
pus deferendum sit ad sepulturam tutionis Benedicti XIV Impositis
electam, sive familiae, in dissitam nobis, diei 27 Februarii 1747 ob-
regionem; tunc enim parochus do- serventur, ubi praescribitur, ut lit-
micilii iusta funebria persolvit apud terae dimissoriales Episcopo loci
ecclesiam paroecialem, ne suffra- exhibeantur, in quo domus i eli-
gia nimium differentur, deinde ad gi o s ìì existit, ibid.
tumulantem associât, ibid. Absente vero loci Episcopo, vel
764 INDEX GENERALIS
casu quo sacra ordinatio non ha- locum non habet quoad Professos
beatur, litterae dimissoriales cuili- votorum simplicium, qui dimitti
bet Episcopo catholico exhiberi et dispensari solent, pag. 634.
possunt, dummodo in huiusmodi lit- Concurrentibus tamen gravibus
teris de allatis causis mentio fiat, causis, Episcopi cogi possunt ad re-
et attestatione praeditae sint, sive cipiendos in suas Dioeceses saecu-
Vicarii vel Cancellarii, sive Secre- larizatos , qui ante solemnem
tarii Episcopi loci, in quo domus professionem eorum iurisdictioni
religiosa existit, ibid. subiiciebantur. ibid.
Huiusmodi privilegio, praeter Or- Societas Iesu sive decreto Cle-
dines religiosos votorum solem- mentis VIII , sive Constitutioni
nium, gaudent quoque nonnulla Benedicti XIV haud obligatur ; sed
Instituta, in quibus vota simplicia, Constitutioni Gregorii XIII diei 22
sed perpetua emittuntur, ibid. Septembris 1582 obnoxia est ,
Cetera vero Instituta sub dispo- qua superioribus indultum fuit, ut
sitionibus iuris communis cadunt, ipsius clerici eliam in sacris a
seu tenentur ad ea quae in sua quocumque Episcopo catholico or-
Constitutione Specillai ores Innocen- dinari valeant, quin de ipsorum
tius XII praescribit, ibid. idonei late aliisque requisitis inqui-
Iuri conformis haud est illo- sitio istituatur : et huiusmodi pri-
rum Antistitum agendi ratio , qui vilegia tam a Gregorio XIV quam
renuunt recipere in suas Dioe- a Paulo V confirmata fuerunt, ibid.
ceses alumnos alicuius Instituti vo-
Matrimonium
torum simplicium, qui ad easdem
Dioeceses ante professionem perti- Essentialis substantia matrimo-
nebant: quique deinde ab Institu- nii posita est in mutuo consensu
to seu Congregatione dimissi sunt, contrahentium; et ideo quando de
vel ab iisdem votis dispensationem eo dubitatur, indagandum est an
obtinuerunt; ea tantum de causa, animus, de cuius consensu dubita-
quod in aliquo Instituto professio- tur, plena gavisus sit securitate et
nem emiserint, licet antea eorum libertate, pag. 39.
iurisdictioni subiicerentur. ibid. Maius ac perfectius voluntarium
in concedendis indultis saecula- requiri in contractu matrimonii ,
rizationis Professis votorum solem- quam in aliis contractibus certum
nium, ordinarie loquendo, a S. C. est ; primum enim , elevatum n
requiritur acceptatio Episcopi be- Christo ad dignitatem Sacramenti,
nevoli receptoris, quia ob statum per contrariam contrahentium vo-
permanentem quem amplexi suni, luntatem non resolvitur: alteri au-
in perpetuum a iurisdictione Epi- tem, quum sint minoris momenti,
scopi omnino subtrahuntur : quod natura sua" humana auctoritate et
INDEX ( S'ERALIS 765
contrahentium consensu sunt dis- creare et ideo maritum accepi, sed

solubiles. ibid. vir quem accepi frigidae naturae
Probatum dicitur metus si testes est, et non potest illa facere, p r o -
deponant de puellarum lacrymis pter quae illum accepi. » p. 297.
et quaerelis, tum ante, tum tem- Attamen haec omnia, a muliere
pore celebrationis matrimonii et proclamata, probanda s u n t : et si
de tristitia et pallore matrimonium uxor virgo est, ac virginem re-
subsequentibus, pag. 40. mansisse constet, etiam multos post
Maiorem fidem merentur duo te- annos reclamare potest et audiri
stes de metu, quam mille de spon- meretur, ibid.
tanea voluntate deponentes, ex eo Experimentum triennalis habi-
quod probatio spontaneae volunta* tationis toleratur quando impedi-
lis fere impossibilis est. pag. 153. mentum impotentiae dubium eva-
Ad matrimonium maius et perfe- dat, SÍ frigiditas probari non pos-
ctius voluntarium requiritur, quam set cohabitet per triennium; non
ad alios contractus civiles, ibid. exigitur vero quando pro certo ha-
Et posita necessitate ex metu , betur, ne castitas coniugum in maxi-
quidquid eâ causa factum e s t , li- mo periculo constituatur, ibid.
bertati adscribi non potest, ibid. Ne irritus fiat recursus mulieris
Unde, perseverante metus prae- contumacia viri, qui, peremptoria
sumptione, nullum contubernium, citatione accepta, venire contemnit,
nulla laeti ac iucundi animi spe- aut impedit ne citatio ad eum per-
cies attendi potest, ibid. veniat, aut malitiose sese occultat,
Magna patris indignatio in filium, testes tamen admittendi sunt, et
ex eo quod nolebat suae voluntati si de causa liqueat ad definitivam
obedire, vel amissio maioris partis sententiam perveniri potest, ibid.
bonorum, aut etiam privatio magni Per impotentiam camalera co-
lucri metum gravem inducunt ca- niugium, ceu naturalis contractus,
dentem in virum constantem, ideo- caret materia conventionis, et nul-
que matrimonium irritum reddunt, lum Ot ; quia est de essentia
pag. 154. contractus matrimonialis potentia
Verumtamen m e t u s , etsi gra- generandi, ibid.
vissimus , sive proveniat a causa In probanda impotentia viri, ne
naturali sive libera, matrimonium mulier, contra ius, invita ad coeli-
irritum haud r e d d i t , quoties ad batum cogatur, haud exigitur certa
illud extorquendum incussum fuis- et concludens probatio , sed satis
se non demonstretur, ibid. est quod dicta impotentia sit adeo
Resolvi possunt matrimonia in probabilis, ut Rom. Pon ii lex illam
quibus mulier proclamaverit dicens: veram existimare possit , ut ad
« volo esse mater, volo filios pro- gratiam movealur. ibid.
766 INDEX GENERALIS
Adhibenda est legitima probatio, in matrimonium solubile t a n t u m ,

per sacros canones volita antequam vitiosus et insufficiens est; quia
iudex irritum matrimonium decla- conditio haec adversatur bono seu
ret, etiamsi ambo coniuges in foro substantiae sacramenti, natura sua
externo fateantur ex parte unius indissolubilis, pag. ibid.
adesse impotentiam perpetuam, ib. Conditio contra bona matrimonii
Ideoque nullitas actorum proces- reposita in mente alterius ex co-
sualium merito sequitur, et vitiatur niugibus invalidat matrimonium
sententia , si forma probationum , tantum in foro interno; in foro autem
iure praescripta , non observetur externo invalidum fit matrimonium
«liam in minimis, pag. 298. quatenus praedicta conditio in pa-
Certitudo physica et absoluta ctum deducta fuerit a duobus con-
non requiritur a sacris canoni- trahentibus, ibid.
bus, quia plerumque obtineri ne- Conditio bonis matrimonii ad-
quit; nam cum agatur de facto oc- versa, a contrahentibus expressa ,
culto testes absunt; et probationes sed minime deducta in pactum ,
suffultae esse possunt certitudine matrimonium non inficit; nam etsi
non physica, sed tantum morali. errore decipiantur contrahentes;
ibid. tamen locus est praesumptioni, eos
Matrimonium consummari potest, dum contrahunt inire voluisse ma-
integro permanente hymene mu- trimonium ceu a Christo institutum
lieris, si copula talis sit ex qua fuit. ibid.
semen recipiatur intra vas natura- Error enim privatus , quodam-
le, pag. 5 5 1 . modo absorbitur a generali volun-
Ad matrimonium perficiendum tate, de matrimonio iuxta Christi vo-
sufficit ea copula, ex qua generatio luntatem ineundo; quo fit ut matri-
sequi possit, etiamsi non sequatur; monio validum firmumque maneat,
qualis est copula quae fit illaeso etiamsi errore detineantur contra-
hymene, ceu tradunt doctores, ib. hentes quod possint matrimonium
Quaestio haec matrimonialis est solubile inire, quatenus in pactum
omnino quaestio facti; de iure enim non deduxerunt hanc voluntatem, ib.
applicando in themate una est in In themate etsi sponsus errore
omnes sententia; ila ut matrimo- deciperetur quoad indissolubilita-
nium renunciandum sit nullum, si tem matrimonii, tamen cum mo-
moralis certitudo exurgat, sponsum raliter ex adductis testimoniis, non
inire voluisse matrimonium solubi- constet, illum non habuisse inten-
le ad nutum; et hanc conditionem, tionem contrahendi verum matri-
ante celebrationem expressam ver- monium, prouti a Christo institutum,
bis aut alio modo fuisse, pag. 736. ideo matrimonium in sua vi per-
Neminem latet, quod consensus manet; quia probationes adductae
INDEX ( SERALIS 767
haud valent destruere praesumptio- Singuli vero tempore electio-

nem in favore matrimonii, de cuius nis in quadragesimo anno et ultra
canonica celebratione satis constat. constituti , atque in s. Theologia
ibid. vel iure canonico, iuxta decretum
Pensio ecclesiastica Conc. Trid. graduati esse debent.
ibid.
Annuae praestationes praescri-
Nihilominus eligi debet et li-
ptioni obnoxiae sunt, si per ali-
cite potest ille ex concurrenti-
quod temporis spatium solutae
bus , qui eruditionis et doctrinae
haud fuerunt, pag. 349.
aliorumque meritorum praestantia
Ad eas praescribendas non re-
ceteros omnes, arbitrio eorumdem
quiritur tempus immémoriale vel
Ordinarii et Capituli, longe ante-
triginta annorum aut trientis saeculi
cellat, etsi aetatem 40 annorum
decursum; sed, iuxta S. Rotae do-
non attingat; dummodo tamen 30
ctrinam, satis est decem vel quin-
annis maior sit, si ita illis ex iu-
que annorum lapsus, ibid.
stis et rationabilibus causis expe-
Poenitentiarius Canonicus dire videbitur, ibid.
Neque, ex consuetudine in Hi-
In praebendae poenitentiariae spania inducta, est necessarium'
provisione in Hispania constit. Gre- ante electionem suffragiis capitula-
gorii XV - Suprema - v i g e t , vi rium decernere , utrum eligibiles
cuius per Ordinarios locorum et sint an non, attentis meritis ex-
Capitula ecclesiarum per edicto- traordinariis, ii concurrentes, qui
rum aflixionem terminus GO dierum aetatem 40 annorum nondum com-
assignari debeat, pag. 560. plovissent. ibid.
Huiusmodi termino elapso , per
Ordinarios et Capitula in praesen- Regulares quoad P a r o e c i a s
tia opposilorum, ex aliquo libro
torte aperto, unum punctum mate- Ab Episcopis non possunt prae-
riarum moralium traditur, et super fici curae animarum regulares, nisi
eo singuli oppositores per inte- accedente dispensatione apostolica,
gram horam publice legunt et duo quae non videtur concedenda, ni-
alii per talem horam argumenta- si istante Episcopo pro necessitate
ri debent, ibid. vel utilitate Ecclesiae, pag. 682.
Quibus pei acti-; ad praebendas Beneficia enim curata sunt, sua-
poenitentiarius illi dumtaxat assu- pte natura, perpetua; et habent in
muntur ei eliguntur, qui celeris se titulum perpetuo collativum :
omnibus, iudicio ipsorum Ordinarii ast regulares, ex voto obedientiae,
et Capituli, magis habiles et ido- incapaces ad perpetua beneficia re-
nei fuerint, ibid. putantur; et ideo si eisdem con-
768 INDEX ( ,NERA.I,1S
ferrentur, absque apostolico indul- animarum id enixe exposcere vi-

to, de perpetuis fierent amovibi- d e t u r , ne scandala protrahantur,
lia. ibid. pag. 186.
Ex iure constat puniri posse in-
Suspensio
famatum contumacem qui malitio-
Suspensio, qua censura ad fran- se se assentat, aut procurat ue ci-
gendam contumaciam, omnino ferri tatio ad eum pervenire possit, ib.
iuridice potest, praeviis monitioni- Etenim iterata reo indictione
bus, pag. 185. pro termino peremptorio : quate-
Ordinarios paroecia privare pos- nus absque probato legitimo im-
se rectores turpiter et scandalose pedimento non compareat, pro con-
viventes ex Tridentino patet ses- tumaci habetur, et ferri potest
sion. 21 cap. 6 de ref.; hi enim sententia condemnatoria in eum
praemoneri d e b e n t , coarctari et absque litis contestatione, ibid.
castigan; et si in sua nequitia per- Quandu agitur de parocho tur-
severent beneficiis privandi sunt, piter et scandalose vivente, sum-
omni exemptione et appellatione mario modo procedi potest ex
remota, ibid. Clementina Quia contigit : iudex,
Ad eiusmodi remotionem satis dicitur, litem quantum poterit fa-
est servare formam iudicii in ciat breviorem, exceptiones, appel-
substantialibus iustitiae , quando lationes dilatorias et frustratorias
aliter fieri nequeat; quia bonum repellendo, ibid.
IMPRIMATUR
Fr. Raphael Pierotti Ord. Praed. S. P. A. Magister.
IMPRIMATUR
Iulius Lenti Patriarcha Constantinop. Vicesgerens.

ASS 23 1890 91 Ocr PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ASS 23 1890 91 Ocr PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ACTA

Acta iuridica et solemniora ex Supremo Romano Pontifice immediate dimanantia: acta

S. CONGR. DE PROPAGANDA FIDE

Reprinted with the permission of Libreria Editrice Vaticana

Venerabilis Frater, salutem et apostolicam benedictionem.

Mirifice delectati s u m u s litteris q u a s a d i u n c t a s misisti o r a -

De Consistorio habito diebus 23 et 26 Iunii 1890

H i s igitur q u a e a d O r i e n t a l e m E c c l e s i a m p e r t i n e n t , rite per-

l o r u m Petri et Pauli, et Nostra, p u b l i c a m u s S. R. E. Presbyte-

c u m dispensationibus, derogationibus et clausulis necessariis

PATRIARCHALEM ECCLESIAM ANTIOCHEN. N a t i o n i s Siro-Maroni-

diutorem c u m futura successione R. P. D. Ioannis Acquavi va

CATHEDRALEM ECCLESIAM FERETRAN. v a c a n , p e r o b i t u m b o .

d e m Burdigalensem, favore R. P. D. Friderici Henrici O u r y

minario philosophiae Lectoris, ac p e n e s g y m n a s i u m Ölindae p r o

et in trigesimo octavo aetatis s u a e a n n o constitutus, Quitensi

genitus e t q u a r t u m s u p r a s e x a g e s i m u m aetatis s u a e a n n u m su-

Ceteras hisce addidit Ecclesias p e r Litteras in forma Brevis

EPISCOPUM TITULAREM DIOCLETIANOPOLIS r e n u n c i a v i t V e n e r a -

AD SEDEM CHIENSEM t r a n s t u l i t V e n e r a b i l e m F r a t r e m Diony-

Lie 25 Ianuarii 1890.

COMPENDIUM FACTI. Testamentariis tabulis diei 16 Maii 1877

aperta videbatur: et reapse municipia denuo iam minita-

alio ex capite potest desumi. Nam in genere loquendo, maior

Die 22 Februarii 1890.

COMPENDIUM FACTI. Causa quae hodie Eminentiarum Ve-

duxit contrahendum cum viro adulto Petro Ingovitz. Inter

VOTUM CANONISTAE. Animadvertit consultor, matrimonium

nam matrimonium sine consensu, et consensus sine libertate,

teriret diem quin flores et bellaria mitteret. Memini quod

creabat matrem et tutricem privignarum -, hoc in casu et de

ferae convulsiones me fortiter torquerunt, quarum terminus

copulationis, scilicet matrimonii, videbatur valde commota

disser. 17 num. 61 et 81. Idem definivit Rota Romana,

trus idem, qui et quadraginta quinque annos habebat, cum

VOTUM THEOLOGI. In causa matrimonii inter Adeliam De

concludendi voluntas, atque inde in puellam, quae defuncto

bentur de nuptiali annulo amisso post duas hebdomadas deque

sed etiam ob teneram eius aetatem, ob pueriles mores in-

potest ex supplici libello, ab utroque coniuge subscripto, qui

quod sero nimis a sacerdote didicerunt, illud iure ab Ecclesia

xit cum Petro ingovitz in aetate annorum40 constit ito, Adelia

saecula em potestatem protessi est: sese ex consilio mariti

I. An constet de matrimonii nullit He in casu.

Istruzione sui chierici colpiti dalla leva militare.

Boma 16 Settembre 1875.

vidui. stessi, q u a l o r a a v v e n i s s e , c h e d u r a n t e i l servizio m i l i t a r e

S. Inquisitionis p r a e c e p t o quoad clericos delectu militari compulsos.

EX SACRA CONGREGATIONE RITUUM

D E C R E T U M confirmationis cultus ab immemorabili tempore praestiti servae

Card. ALOISI-MASELLA, S. B. C. Praefectus

praepositorum et delegatorum, mandavit et mandat, in Indicem

Itaque nemo cuiuscumque gradus et conditionis praedicta

CAMILLUS Card. MAZZELLA Praef.

ISOLANA. stris, ita rescribere rata est: In

Dubium I. Hispani Sacerdotes pro opportuna solutione humillime

nam verba usurpanda sint unifor- Sacrae Rituum Congregationi inse-

scopus Oriolen. Sacrorum Rituum que angustis, ut ibi sacrum pera-

Septembris d 748, Tertiariis Fran- Dedicationis omnium Ecclesiarum,

(1) ORDINIS MINORUM OBSERV. REFORM. S. FRANCISCI. 13. In pluribus

Sanctorum Simonis et Iudae, quae- anno 1883 institutam sub titulo

PRAEFECTURAE APOSTOLICAE Atque ita rescripsit et servari

Lapidum Reliquiis carentium ser- Dubium II. In Ecclesiis Pank