t

•1
»

'V.;<';V' ■

,• ,
•, ' ■ -i-“. '■
 o a to ^ iQ

SAPIEN S A R C fllT E C T U S

D. THOMAS AQUINAS
FELICITATIS AETER N AE CONSEQUENDAE VIAM DEMONSTRANS ,

SI V E

AEDIFICII SGIENTIAE M0RALI3 FUNDAMENTA PONENS

IM PRIMA SECUNDAE
SU AE SU M M A E TH EO LO G IG A E P A R T E ,
QU A M

IN COMITIIS PR O V IN C IA LIE U S

OUDINIS PRAEDIGATORUM PROVIINCIAE AKAGONIAE

VALENTIAE CELEBRANDIS

PRO SUO CATHALONIAE PRINCIPATU

P E O F U G N A N D A M SUSCIPIT

IN REGALI VALENTINO PRAEDICATOR. TEMPLO

DIE I I MAII ANNI i S s O

HORA T E R T IA PO M ER ID IA N A

F r. AN TO N IN U S SE R R É T E T F LO R E N SA
SAC. TH EO L. PR A ESEN T. ET IN C O L L E G IO S A N C T . V I N C E N T II E T RAYM UM W

C IV IT A T IS B A U C IN O N E N S IS T H E O L O G IA E PR O FESSO R .

B A R C IN O N E :

IN O F F IC IN A H A E R E D U M V ID U A E P L A ,
IN VICO DICTO COTÜNERS.
 Secundum gratiam Dei fjuae data est mihi, iit Sapiens
Architectus fumlamenium posui: alius autem superaedificat
Ait Cor. 1. Cap. 3.
 EXCELLENTISSIM O AC REVERENDISSLMO

P A T R I F r . J O A C fflM O B R IZ ,

SACRAE THEOLOGIAE DOCTOR!,

ORDINIS PRAEDICATORUM GENERALI MAGISTRO.

HISPANIARUM SUPREMAE CLASIS OPTIMATI &c. &c.

■(Stsi non mTti nescius ^ n g efici no^t%i 9 %ae-

cepto%is doctrinam ^ ex oSedientidj et 9 %o~
vinciae nost%ae consuetudine^ ac U^a^o%um ins^
tltuto in 9 %ovlnc 'iaüéus Gomitiis p%opugnandam
mscipio ^ 9 at%ono vel ^ e co e n a te nuilatenm
€ge%e j Ipsa sKjuidsm tot S^ontl^icus o%(iculis j tot
Qonciiio%um adp%oSatione ^ tot doctissifiio%um
y^L%o%uiih consensu ^ satis in tuto collocpiaríij
contta oét%ectato%um conatus atque impetus^
^empe% victiicem evasisse paiam u t opud om-
nes ve%ae mpientiae sectato%es j (juae <jtcidem
<^m magis oppugnata ^ eo nitidio% at(jue spíen-
diàiOK, appa%uit : kanc tamen nactus occasio­
nerà meam qualemcum^ue animi g%atitudinem
signt^icandi ^ J'm insc%iSendum Jfom im ^us et
ae(jutim eooistimmi. J)Ton (^uidem eo constilo ut
doctrina penes G ath olicos omnes ingentia et
omuem laudem supergresa nom ina, ut ^ le -
coande% VII,pe%eg%egieasse%uit ^ aliciuidexinde
siveJaudis swe Jiono%is asse^uatu% ^ sed potius
ut tuum nomen j ao m eo umve%s¿¿s 9%aedica'
toiLum Ordo j cui ex divina volúntate pioeaes^
novum iaudis et kono%is incrementiim accipiat.
J)To%unt sKjmdem omnes <^uo studio ^ (^ua soiv-
citudine ^Ángeáci nost%i S^%aecepto%is doct%i-
nam sectandam ^ tuendam ^ amplljicandam co-
natus SIS j ac veiuti nost%i 0%dmis tessemm
seu vexiiíum a d ^uem nost%a omnia studia^
at(jue ajjecius coUima%e deSeant m tuis iltte%is
saepe saepius commendave%is, túdeo pe%suasum
d^iét est j tamdiu Síeligionem jio%esce%e j mo%es
Sanos ac discipiinam vigesce%e ^ (^uamdiu 0%di-
nis alumm hoc studium ^ ex (^uo Sona cuncta
pto^iuunt j nedum p%ae ocuüs áaéent j ve%um
etiam noctmna veocsent, diu%na(jue manu,
*/fec solum dignitas et ojjicium (^uíéus o%~
natus es a d id me impuúe%unt j est et alia po­
tissima %atio ^ua me ceu iigatum sentio ^ ex
<^tio a d phUosophicas discipimas addiscendas
sué 3~'uo ü%agiste%io pe% t%iennium d Supe%io~
%léus destmatus jui. Cum e%go J “e p%irdum in
Ondine S^%aecepto%em ^ 2)ucem ^ ac ^M^agistmm
sim assecutus j ^ ^uid mi%um ^ si meum ^ (jui-
cum(jm tandem llk sit J in scientiis ac Angeli­
ci 9%aecepto%is doct'una pocojectum ^ tuo nomini
dicandum consue%im ? J/'emo igvtuoo me ^ ut
opino% j audaciae vel teme%itatis nota inu%e%e
audeélt ^ si meam et e%ga ^at%em vene%ationemj
et e%ga U^agist%um oésezvantiam ^ deéltam m~
(^uam ex utm(j,ue pa%te oéligationem se%io pen-'
pendat,
Qaeteta (juae mihi dicenda aS initio p%opo-
sue%am silentio p%emc%e coactus sum. Satis me
dixisse cnedo j dum meam in 3^e %eve%entiamj
devotionem ^ et studium ^ ut ex animo opta%amj
òstende%e licult. tÉccipe igitu%j àxme. et Sime,
^ate% hoc <^tcalecum(^ue oSse^uii j amo%is ^ et
g%alitudlms munusculum ^uod in timo ani-
VII ajjectu
0 , e.

^m ae, ^ate%nitaiis veHtae

ohe(jumUssmU'S j'dim et discipulus

3^%. Jlntoninus St%%ét.

 LECTORI BENEVOLO.

C^uoT quantave omni tempore scripta paruerint

ad faelicitatis aedificium instruenclum vitaeque
optimae instituendae rationem praeceptionemque
indicandam , philosophorum atque poetarum
ethnicorum l i k ’i innumeri testantur. Refertus
pariter universus est orbis haereticorum commen-
tis post Christi Evangelium , lepide quidem v ^
nustèque si placet, dictatis, ratione tamen judi^
cioque carentibus, atque á vera quae ad virtutes
sanctas nos via conducit toto coelo aberrantibus.
Quid enim , amabo, in suis scriptis legitu r, quae-
nam regulae, quaenam sententiae quibus instruc-
tus adolescens possit veram sapientiam adquire-
re? Praedicant fortasse adolescentibus ita viven-
dum esse, quemadmodum monebat M. Aug.
„ u t á venereis rebus, ab illecebris ventris et
gutturis, ab inmodesto corporis cultu et omatu,
ab inanibus negotiis ludorum , á torpore omni
atque pigritia, ab aemulatione, obtrectatione,
incidentia, ab honorum potestatumque ambitio-
nibus, ab ipsius etiam laudis inmodica cupiditate
se abstineant? Ut nihil enerviter faciant, nihil
audacter ? Ut in peccatis suorum vel pellant Gra­
nino iram , vel ita frenent, ut sit pulsae similis ;
neminem oderint, nulla vitia non curare velint?
Ut magnopere observent cum vindicant, ne ni-
mium sit; cum ignoscant, ne parum ? Ut nihil
puniant quod non valeat ad melius, nihil indul-
geant quod non vertat in pqus? Ut ita serviant,
ut eis dominari pudeat: ita dominentur ut eis
servii’e delectet? Ut inimicitias vitent cautissime,
ferant aequissimè , finiant citissim^, ? Ut aptè con-
gruenterque vivant, Deum diligant, colant, co-
gitent, quaerant fide , spe , caritate subnixiT^o
Frustra haec aliaeve regulae momm in suis
scriptis requirentur : erraverunt enim omnes ab
utero, loquuti sunt falsa. Gaeci ergo fuerunt du-
cesque caecorum.
Ergo praeclaros Ecclesiae Viros , humilitate
magnos, sapientia scientiaque praeditos consulere
oportet. In his solum verae regulae ad mentem
bonam pacatamque vitam ducendam invenien-
tur. Gregorius 5 Ambrosius, Hieronimus, Augus­
tinus 5 Ghrysostomus, Thomas.., Thomas dico, in
ipsoque sisto, cum in ilio et Gregorium , et Am-
brosium et Hieronimum et Augustinum et Ghry-
sostomum et omnes SS. PP. in suis legam scrip­
tis 5 qui tamquam apis argumentosa favum mellis
ex eorum floribus componens, nobis in sua Sum-
ma Theologica thesaurum praetiosum reliquit,
quique tamquam Sapiens j 4rchitectus aedificii
scientiae moralis plena robustaque fundamenta
posuit. Ejus enim doctrina, teste Clem. VIIIw
eloquium est divinum , doctrina coelestis et mi-‘
raculis illustris ; quaeque ita continet veritatem
sententiarum, ut nunquam qui earn tenuit in-
veniatur á veritatis tramite deviasse, et qui earn
impugnaverit semper fuerit á veritate suspectus^
ut adfirmat Innoc. VI. ; doctrina, inquam , in
libris vulgata, quos non absque speciali infusio­
ne per fecit , quia omnia resolvit lumine pìus-^
quam hum ano, ju x ta dictum Joan, X X I L
Adfirmari igitur sine ulla temeritatis nova pos-
sumus, D. Thomam solidissima, in sua 1.“ IL “ vi­
tae optimae instituendae fundamenta tamquam
Sapiens Arquitectus posuisse. In ipsa siquidem et
Dei tamquam ultlini nostri finis cognitionem no­
bis ingerit, et ad ipsuni tamquam atl nostrae feli-
citatis terminum nos clirigit, ita sapienter veras
morum regulas atque sententias stabiliendo, ut
quicumque hoc benemeritum de hominibus diri-
gendis curriculum arripuerint, omnes in D. Tho-
ma 5 sicuti et SS. Doctores in D. Paulo, ceu in
fonte, qui nusquam exhauriri potest, aquas sa-
pientiae biberint, ut eas aliis sitientibus facile,
abundanterque praeberent.
Arrogantiae ergo nemo nos arguat si dictum
Apostoli D. Thomae omnímodo adplicamus. Ipsum
Doctorem Angelicum audiamus verba Apostoli
explanantem.
„Architectus dicitur principalis artifex et maxime
aedîficü ; ad quem pertinet comprebendere sum-
mam dispositionem totius operis, quae perficitur
par operationem manualium artificum. Ideo dici­
tur sapiens in aedificio qui simpliciter sapiens est,
quia summam causam cognoscit scilicet Deum 5 et
alios secundum Deum ordinat. Ita sapiens in aedi­
ficio dicitur qui principalem causam aedificii con­
sidérât scilicet finem, et ordinat inferioribus arti-
ficibus quid sit propter finem agendum. Manifes-
tum est autem quod tota structura aedificii ex fun­
damento dependet, et ideo ad sapientem arcbi-
tectum pertinet idoneum fundamentum collo-
care.!)t)
Quid ergo deest D. Tbom. doctrinae in hac suae
summae theologicae parte ut ipsi Architecti no-
men recusare quis possit?Ipse Deum tamquam sum­
mam causam cognoscit, et homines sua doctrina
ad Deum ordinat : Deum ukimum nostrae faelici-
tatis terminum stabilit: summi aedificii delinea-
menta ducit : fundamenta molilur: media désignât
artificibus inferioribus suppeditando ornnia quibus
quisque opus habet ad perfectam aedificii consum-
mationem ^ immo et ad obstacula superanda quae
illam impediant, et ad vincenda destruendaque
quaeque solidum aediíicium destruere, diruere,
vastare tentarint. Testis est Ecclesia quae in Conci-
liis congregata de doctrina D. ïhom . in regulis
morum vel scientia morali tractantis affirmai, quod
haereticorum errores non enucleavit modo^ sed in
nihilum redegit ; testes Summi Pontífices quibus,
sicuti Pio V. placuit Tolosensi Academiae, D. Tho-
mae de morum scientia doctrinam proposuere in-
sequendam, quae ApostoUcam Ecclesiam injinitis
eonfutatis errorihus illustravit ; testis Parisiensis
Academia quae ante Pium V. jam D. Tliomam ad-
firmaverat et salutaverat Universalis Ecclesiae
lumen praefulgidum^fontem Doctorum^ candela­
brum insigne et lucens , per quot omnes qui vias
vitae et sckolas sanae doctrinae ingrediuntur lu­
men vident ^cujus doctrina toto orbe commenda-
bili fulget Ecclesia ut sole luna: testis... sed quid
plura ? Unum pro nunc sufficiat S. Thomam Sa-
pientem Architectum meritò plaudere, qui in
scientia morum fundamenta solidissima plantavit,
quibus innixum verae nostrae felicitatis aedifi­
cium , mansionem perpetuam in ilio habebunt,
qui auxilio Dei praestito, á regulis ab ipso stabili'-
tis non devient, sed illum firmo pedepercurrant,
atque practice vitam suam illi sciant conformare.
Thomae igitur doctrinajn ex animo inseqnens
ipsam prout in I.' II/'continetur publicae dispu­
tation! subjicio, additis tantum quibusdam quae
ad ejus illustrationem et confirmationem nonni-
hil pertinere visa sunt. Fale,
 D E U LTIM O HOM INIS F IN E ,
SEU DE BEATITUDINE.

C u m cor nostrum inquietum sit donec requiescat in Deo,

prùnò coiisiderandum occurrit de ultimo jin e Immanae vitae,
et delude de his per quae homo ad hwic Jinem devenire
potest et ab eo degnare, ut optimò ajebat D. Thomas. Fun­
damentum ergo primum super qnod hominis felicitas stabi-
lienda venit est beatitudo ad quam consequendam omnes
hominis actiones dirigi debent. Aut enim qui moritur vuit
vivere, et moriendo nequit habere quod vellet j aut mavult
mori, ut melius vivat post portem, et hac vita tanquam
meliori bono non fruitur. Quis igitur homijmm, ajebat S.
Augustinus, potest ut mlt i>ivere, quando ipsum vivere non est
in potestate? Vivere enim m lt, mori cogilur ¿Quomodo ergo
vivit, ut vult, qid non vivit quamdiu m lt? Quod si mori
voluerit y quomodo potest, ut vult y vivere qui non vult vivere ,
etsi ideo mori velit > noìi quod nolit vivere ^ sed ut post mortem
melius possit vivere?
Convenit ergo homini agere propter finem, cum actiones
humanae propter ipsum sint, et ab eo speciem sortiantur : non
multos non infinitos fines potest sibi proponere humana volun­
tas tamquam últimos, unicus enim actionis ipsius finis esse
potest. Deus scilicet vel creatura; Deus, per bona opera ad
ipsum accedendo, creatura vero per mala opera á Deo devian­
do, et hinc est quòd mortaliter peccans non in D eo, sed in
creatura ultimum sibi finem constituit : a])j)etunt ergo omnes
homines propter ultimum finem quaecumque appetunt, con-
veniendo omnes homines in appetitu ultimi finis secundum
formalem finis rationem, et caeterae creaturae in ultimo fine
cujus hominis, non in ultimo quo ipsius.
In quo tamen consistit hic finis ullim us, seu beatitudo ob-
jecliva, veraque hominis felicitas? In solo Deo quaerenda est.
Esplosa est enim atque á fidelium mente prorsus eliminata
 (O
quaelibet opiiiio antiquoruni, liomiriis felicllatem ín aliqua
íluxi boni participatlone constituenlium : ñeque enini quis­
que ratione praeditus earn vcl in divitiis , vcl in honoribus,
vel in fama aut gloria humana, vel in potestale, uno verbo,
nemo in bac mortali vita veram statuet beatitudinem, adeo-
que non in bonis corporis, non in vohiptatibus, nec in bonis
animae illam quaeret. Nulla igitiir alia est honjinis beatitudo
praeter summi boni consecutionem, quae doctrina ait An-
giistinus, non piane conferenda, sed incomparabiliter praefe-
renda est doctrinis Phitosophormi, immwiditiae Epicureorum,
et superhiae Stoicorum.
In quo autcm consistât beatitudo formalis, quae quidam
est aliquid creatum, estque operatio partis intellectivae et non
sensitivae, non omnes Tlieologi conveniimt. Praetermitlo au-
tem opinionem aliquorum eam constituentium in actione ali­
qua increata, intinioque illapsu divinitatis, non quòd falsa sic
undequaque,sed quia videtur potius considerare beatitudinem
ratione objecti, quani rationalis crcaturae eo percnniter per-
fruentis. Aliqui docent ponendam esse beatitudinem in actu
voluntatis, alii vero in utroque actu intellectus scilicet et vo­
luntatis. Gum D. Thoma dicendum est, beatitudinem forma-
lem , quae juxta Augustinum est ipsa D ei visio fa cie ad f a -
ciem, quae ut summum praemium promittitur ju stis, non ad
voluntatem, sed ad intellectum pertinere, et non quidem ad
intellectum practicum, sed ad speculativum. Haec autem bea­
titudo non consistit essentialiter in consideratione scientiarum
speculativarum, neque in contemplatione Angelorum ; sed tota
stat in visione divinae essentiae, quam quidem consequuntur
jiistorum animae corporibus solutae et piene purgatae. Ficti-
tium ergo est millenarium Christi regnum cum Sanctis in
terris ab aliquibus excogitatum, quin liuic errori robur adji-
ciat Joannis X X II sententia, qui quidem etsi in banc vebe-
menter propenderit opinionem, nusquam tamen deiFmivit
credendum ut fidei dogma. Sanctorum animas ad extremum
usque judicium faciali Dei visione non esse fmendas.
Hanc vero beatitudinem, quam homo potest adipisci, unus
alio perfectius habere potest, cum in domo Patris mansiones
multae sint: frustra tamen in bac vita illam consequi expec-
tes perfectarn, qua solum in altera vita, ubi non per speculum
et in aenigmate, sed facie ad faciem Deum videòimus siculi est,
fruentur beati tanta securitate ut illam amittere non possint,
mdlo enìm modo esse poterit vita s>eraciter beata nisi fu e r it
sempiterna, áit Sanctus Augustinus. Ergo beati t¡ui habitant
in domo Domini, (juiíjua bi seculoriim sécula ipsum laudahunt
illum necessario aiiiant, darò enim vident euin esse sum­
mum honum, adeoque impeccabiles sunt ab intrinseco, ex vi­
sione Dei scilicet et ex ejus amore.
Qiio autem auxilio ad hunc felicissimum statum poterunt
homines pervenire?Sufílcicnt forsitan ad iilius posessionem ho-
minis vires? Apage: ñeque homo, ñeque creatura aHqua po­
test hoc summum bonum per sua naturaha consequi, neque
omnino fieri potest illam confcrri actione alicujus creaturae.
Solis operibus bonis, quae gratia Dei fiunt, beatitudinem
ultimam homo assequetur; et quamvis omnes liomines faciant ut
sint beati, et coramuniter omnes philoso])hi studendo, quae-
rendo, dÌs])utando, vivendo appetiverint vitam beatam,solum
volunt beatitudinem si de ea loquamur secundum commuuem
ipsius rationem, non vero si de eo in quo consistit sermo sit.

DE ACTIBUS HUMANIS.

C u m civibus Jerusalem, non Babilonis unusquisque nostrum

percupiat adnumerari; aequum est, ut alKoIuta de beatitu­
dine disserta tione, de aclibus agatur humanis, cum alterum
sint ex fundamentis, quibus bene positis innititur iliius con­
secution mediis nainque illls, si bene ponantur, ad ultimum
heatitudinis fine in pervenitur, si vero male ab eo deviatur.
Actus ergo humanus, ut talis dicatur, sitque sub dominio
ac potestate rationalis creaturae, requirit motum liberum vo­
luntatis , ideoque deliberationem j)roficientem ex advertentia
rationis. Voluntarium igitur invenitur in actibus humanis,
quod qnidem etiam reperitur in brutis etsi solummodo im-
perfectum. Quomodo vero se hal)et ad voluntatem coactio,
per quam homo aliquid facit invitus, ut dum trahitur ad
carcerem, agc^essoribus pecunias tradii, aliaque facit violen-
tia coactus? Una est omnium et nostra resj)onsio, nusquam
voluntatem cogi quoad actos elicitos, bene vero quoad impe-
ratos, ideoque violentiam proprie talem involuntarium causare.
Erit etiam involuntarium opus quod metu patratur? Minime:
voluntarium est simpliciter et absolute, etsi involuntarium
dici posit secundum quid et conditionatè : unde si metu
quantumvis gravi proximae etiam ac truculentissimae mortis
tentaret qiiispiam nos ad peccatimi induceré, si assensimi ei
praebeamus nequaquam dicemur sine culpa esse, quemadmo-
dum I^th qui illicite obtulit filias suas Sodomitarum libidi­
ni; ideoque validi censendi erunt contractus omnes ex metu
facti, si jus naturae inspiciatur. Quod de metu dicitur concu-
piscentiae convenit, quae quidem non toliit ab humano ope­
re rationem voluntarii, immo magis causai voluntarium quam
involuntarium. Quid autem de ignorantia dicendum ? Audi :
si ignorantia concomitan« sit nec facit voluntarium nec invo­
luntarium , sed causat non voluntarium ; si sit antecedens vo-
limtarium tollit; non vero si sit consequens. Sic Jacob quam-
vis sciret non esse comprimendam virginem nisi connubium
praecesserit licite dormivit cum Lia quam opinabatur esse
desponsatam sibi Rachelem, neque peccavit ad eam acce­
dendo.
Actus humani quibusdam circimstantiis ceu accidenlìbus
vestiuntur, quarum consideratio ad Theologos pertinel, quae-
que hoc versiculo convenienter enunciantur : Q uis, quid, uhi,
quibus auxiliis, Gur, quomodo, quando, earumque princij)a-
litatem ol)tinent quid, et propter quid.
Quia voluntas innato pondere fertur ad bonum, ejus ob-
jectum est bonum sive verum, sive adparens ; et est finis
tantum si accipiatur pro actu ipsius, si vero potentiam nomi-
net est etiam niediorum. Uno et eodem actu voluntas move-
tUr in finem, et in id quod est ad finem, quando fertur in
finem prout est ratio volendi ea quae sunt ad finem ; sed non
eodem actu movetur in utrumque , quando fertur in finem
absolute et secundum se. Quamvis vero moveat se ipsam vo­
luntas in quilmsdam actibus, generaliter tamen movetur ab
intellectu, immo et aliijuomodo etiam ab appetitu sensitivo,
sicuti et ab aliquo exteriori principio moveri potest, et ob­
jective et quantum ad exercitium actus, non tamen suficienter
et directè á corj)ore coelesti, quamvis possit indirectè et con-
sequenter ab ilio moveri. Voluntas ergo quae naturaliter mo-
Tetur ad aliquid, á nullo objecto necessario movetur quan­
tum ad exercitiiun actus, etsi hoc modo moveatur qiiantum
ad illius specificationem ; neque appetitus inferior aliquam
voluntati infert necessitatem, dummodo libera maneat ratio.
Itaque Deus qui solus movet voluntatem tamquam princi-
pium extrinsecum, et ut causa verè et proprie efficiens liher-
tatem adimit homini operanti? Apage: quando enim movetur
voluntas á D eo, non ita movetur, ut necessario ad unum
deierniineiur, sed luovetui’ coiilingenter, ita ut motus ejus
coniiugenter reuianeal, ]>ersistit cquidem in lioiiiine la¡)so li­
berum voluntatis arbitrium.
Fruitio est actus potentlae appetitivae, et solum ultimi
finis jam luibiti si perfects accipiatur. Etiani inter actus vo­
luntatis intentio numeratur, quae potest esse finis non ultimi
simj)liciter, adeoque non convenit proprie brutis, sed solum
homini qui })lura simul intendere potest. Electio, quae sem­
per est liumanorum actuum possibiiium, quaeque nunquam
])Otest esse de fine ut tali, nullo modo convenit brutis ani-
malibus. Consilium est im^uisitio de iis tantum quae sunt ad
finem, versaturque etiam circa ea quae á nobis aguntur; non
tamen de omnibus, neque procedit in infinitum. Consensus
qai est actus appetitivae virtutis, non iavenitur in brutis, et
soliim est de iis quae sunt ad finem, pertinetque ad superio-
rem animae partem. Usus est proprie actus voluntatis, qui
versatur tanlum circa ea quae sunt ad finem , secpiiturque
electionem. Imperium quoJ est prius quam usus, est actus ra­
tionis. Actus voluntatis et rationis imperari possimt, sicuti et
actus appetitus sensitivi sul)jacent imperio secundum quod
sunt in potestate nostra, non vero imperari possunt actus ex-
teriorum membrorum qui conse({uuutur vires naturales.

D E ACTUUM HUMANORUM MORALITATE.

Qaoniam libertas totius moralitatis in actibus hiimanis fun-

damentum est, ad disqnitionem moralitatis ipsorum procede­
re debemus super qua coastructum est alterum ex funda­
mentis quibus innititur hominis vera felicitas, et scientiae mo-
ralis aedificium. E t primó quidem de actibus liumanis inqui­
rendum venit honesti nò an turpes sint, adeocjue in quo po-
tissimum sita sit eorum honestas, sive turpitudo. Cum enim
Epicurus et qui cum eo naturae legem evertere conati sunt,
non aliam honestatis ideam eíFmgant, nisi quae vilae hujus
commodis et utilitate concluditur , istaque doctrina quam-
plurimum aetate nostra serpere videatur , funditur evellenda
est, ut humanis actibus vera honestas constare possit. Bonitas
igitur vel malitia, sive moralitas hunianorum actuum non
consistit in sola actus libértate, neque in ali([ua exlrinseca de-
nominatioae ; sed in habitudine quadam reali et transcenden-
 (« )
tali ipsius actus ad objectum suuni rectae ratloni conformÌter
vel diformiter comparatum. Cum autem actiones liumaiiae
non omnes sint conformes vel diformes rectae rationi, bino
est ijuod non omnes bonae sunt, nec omnes malae ; sed aliae
bonae, aliae malae, sumentes bonitatem vel malitiam ex ob-
jecto, atcpie ex circunstai^liis , quae etiam sj)ecialem bonita­
tem vel malitiam sortiuntur secundum fìnem oj^erantis. Et
quia lx)num et malimi diversificant speciem in aclibus mora-
libus, quae quidem species formaliter secundum fìnem con-
siderantur, non potest unus et idem actus duas moralitatis
species habere opjwsitas, bonitatis nempe et malitiae, unam
scilicet ex objecto, alteram vero ex fine ; quamquam possit
simul habere vel duas species bonitatis, vel duas s])ecics ma­
litiae. Si humanus actus vel bumaniim aliquod opus conside-
ratur comparate dumtaxat ad objectum, plurimi actus huma-
ni sunt sua natura hoc est, specie indifférentes j si vero huma­
na actio consideretur in individuo, nimirum ut hic et nunc
j)onitur tali fìne ac tali rerum circunstantia, semper actio
illa est recta aiit prava in genere morum, seu quod idem est,
nullus actus humanus est indiiTerens in individuo. Circuns­
tantia quae respicit specialem ordinem rationis vel pro vel
contra, dat speciem actui morali, quam tamen non variat
omnis circunstantia quae addat actui bonitatem vel mali­
tiam.
Bonum et malum in actibus voluntatis attenditur propriè
circa objecta, ita ut bonitas dependeat ab objecto, atque á
ratione, legeque aeterna, á quibus si discordai voluntas sem­
per est mala, immo etsi concordet rationi erranti, nisi error
sit involuntarius. Bonitas etiam voluntatis in iis quae sunt ad
fìnem dependet ab intentione fìnis 5 haecque intentio, si boni
fìnis sit, non aufert malitiam á prava volúntate, sed solum
eam minuit. Nunquam erit voluntas bona nisi conformetur
voluntati divinae non in volito materialiter, sed solum in vo­
lito formaliter. In actu exteriori duplex ex D. Thom. conside-
ratur bonitas, vel malitia, altera ex genere suo et secundum
ipsi debitas circunstantias, altera vero ex ordine ad fìnem.
Bonitas igitur vel malitia quam habet actus exterior ex ordi­
ne ad fìnem, tota pendet á volúntate, illa vero quam habet
ex materia et circunstantiis non ex volúntate, sed ex confor-
mitate vel diformitate ad rationem tota de|)endet. Non eadem
semper est Ixinitas actus exterioris et interioris. Si locjuamur
de bonitate aut malitia quam actus exterior habet ex im e, ad
 ( 7) _
qiiem á volúntate ordiuatur actus ille nihil addit ad bonita-
tem vel maliliam actus interioris ; si verò loquaraur de ejus
bonitate vel inalitia secundum materiam et circumstantias,
tunc adauget illius bonitatem sive maliliam. Quando even-
tus sequens est praecogitatus auget bonitatem vel malitiam
actus exterioris, immo et ipsam augebit etsi non fueril prae­
cogitatus, si ex ilio actu sequatur per se et ut in ])luribus, non
verò si sequatur per accidens et ut in paucioribus. Nequit
autem unus et idem actus in genere moris, esse simul bonus
et malus moraliter.
Actus humanus rationem sortitur rectitudinis vel peccati
ex ejus lionitate vel malitia, qiiae quidem constituit rationem
laudLs vel culpae, meriti vel demeriti, nedum ])er retributio-
nem justitiae ad alterum, verum etiam in ordine ad Deum.

D E VIRTUTIBUS E T DONIS.

Indubitatum est virtutis condignam mercedem esse perfrui

summo et incommutabili bono. Haec est vera foelicitas ac
beatitudo quam actus solum lionesti ac virtuosi, quam anima
virtutil)us ornata consequi j)oterunt. Haec est disciplina, aie-
bat Mag. Aug. haec est ipsa D ei le x , quae apud eum fix a et
iiìcoiidissa semper manens, in sapientes animas qiiasi trans-
crihitur, ut tanto se sciant K>i^ere meliùs , tanthque sublimius,
quanto et perfectius eam contemplantur, et vivendo custodiunt
diligentius. Adolescentibus ergx) studiosis ejus o])us est ut aptè
congruenterque vivant, Deum colant, cogitent, quaerant,
ut obtent tranquilitatem, atque certum cursum studiis suis,
omniumque sociorum ponaut, et ut mentem bonam paca-
tamque vitam obtinere valeant. En fundamentum alterum a
quo dependet vera hominis félicitas.
Acturi ergo de virtuti])us postquam tractavimus de actibus
humanis, virtutem cum P. Aug. ex D. Thom deffinimus;
honam mentis qualitatem, qua rectè vivitur ^ qua ìudlus malò
utitur, quamque Deus in nohis sine nobis operatur. Erravit
erg-o Woltairius et perperam mentitus est sibi, quando virtu­
tem , heneficentiam erga proximum, deffinire intendit.
Bona ergo mentis qualitas est virtus, est habitus, et qui­
dem operativus, bonus, et boni oj:>erativus, estque in poten-
tia animae sicut in sul>jecto, nec esse |K)test aequaliter in
3
dualìus potentiis. Intellectus sicuti et voluntas ]X)RSunt esse
subjectum virtutis, atque etiain potentine irascibilis et concu-
piscibilìs, minime tamen vires apprehensivae sensitivae.
Cum virtus intellectualis ea dicatur quae periìcit intellec-
tum in ordine ad vemm determinate, atque verum aliud sit
speculal>ile, aliud practicum, quinqué ponimus virtutes in-
tellectuales, quarum tres, scilicet Intell'igentia, Sapieìùia et
Scientia speculationi serviunt, et duae aliae practicae dicun-
tu r, scilicet jdrs et Pnidentia, quas quidem confundere non
debemus cum ars maxime distet á ¡)rudentia, huicque adne-
xae sint Eubidia, Synesis et Gnome, virtutes utique secim-
dariae.
Virtus, etsi passio non sit, potest esse simul cum passio-
nibus, dummodo sint á ratione ordinatae , adeoque potest
adesse etiam cum tristitia. Virtutes morales diversae sunt;
illaeque quae versantur circa oj)erationes, distingiumtur á vir-
tutibus quae sunt circa passiones. Diversae sunt etiam virtutes
quae circa illas versantur, neque una est quae passiones as-
picit. Virtutes morales virtuti politicae maxime deserviunt.
Ad virtutes morales pertinent cardinales, quae quatuor dum-
taxat sunt, rectèqiie apj)ellantur virtutes principales. DÍversae>
ipsae sunt juxta diversitatem objectorum j atque in jioliticas
purgatorias, purgati animi, et exemplares tribuuntur. Aliae
sunt etiam virtutes quae appellantur tlieologicae, distinctae
specie á moralibus et intellectualibus, suntque tres Jìdes,
scilicet, spts^ et caritas. Domus erdm D e i, inquit Aug. P. cre­
dendo fw idatur, sperando erigitur, amando perficitur. Fides
praecedit spem, spes praecedit caritatem, si ordo generationls
attendatur ; caritas vero praecedit fìdem et spem ordine per-
fectionis. Virtutes morales insunt nol)is aliqualiter á natura
secundum inclioationem, non vero secundum perfectionem.
Nulla datur inclinatio ad malum morale, quae sit homini
per se et simpliciter naturalis. Virtus moralis quae ordinatur
ad honum secundum rationem humanam potest ex actibus
humanis causari, non vero quae ordinant ad bonum secundum
legem divinam. Essentia virtutis inmutabilis est , nulloque
modo ab opinione hominum pendet, nec á consuetudine po-
jìulorum. Dantur aliquae virtutes nobis infusae, quae diffe-
runt specie ab adquisitis. Omnes virtutes morales consistunt
in medio rationis, immo et aliqua in medio rei. Etiam intel-
lectuales constituiit in medio, non vero tlieologicae nisi per
accidens et ex ]>arte nostri.
 Vírtutes morales üa simt concatenatae, aiebat D. Ambro­
sius , ut qui wmm ìiabeat, piltres ìiabere videatur. Sunt igitur
connexae si accipiantur in esse perfecto, non vero si sint im-
perfectae, el bine est quod virtutes adquisitae possunt esse
sine cliaritate, sed non infusae, sicuti etiam íldes et spes pos­
sunt ali({ualiter existere sine charitate, sed nuhc perfectaé vir-
tutis rationem non habent, nunquam vero in honiine viatore
potest duri caritas sine fide et s])e.
Una virtus alia major est et ex parte objecti, et ex parte
sul)jecti. Secundum rationem specie! una virtus hominis est
major alia; secundum vero participationem objecti omnes
sunt in homine projìortionaliter aequales. Virtutes intellectua-
les sunt simpliciter nobiliores moralibus in ratione halùtus,
non in ratione virtutis qua morales intellcctuales excellunt.
Inter virtutes morales excellit justitia, sapientia inter intellec-
tuales, et major theologalium est caritas. Virtutes morales
remanent in beatis perfectissimae, sicuti etiam intellectuales j
non vero fides, necjue spes, quae simul esse cura eodem sub-
jecto in l)eatitudiiie non possunt; cum hac tamen differentia
quòd spes omnino tollitur in gloria, fidei tàmen aliquid re-
manet in genere tantum, non in sj>ecie nec in numero. Cari-
tas non evacuatur j)er gloriae j>erfectionem, sed eadem nu­
mero manet.
Etsi dona Spiritus-Sancti maximam habeant cum virtutibus
connexionem, distinguuntur tamen ab eis. Necessaria sunt
homini ad salutem, suntque habitus quibus homo perficitur
ad promj)tè obediendum Spiritui-Sancto. Septem convenienter,
enumerantur nimirum; Sapieixtiae, Intellectus, Consilii, For-
titudùiis, Scientiae y Pietatis, ac Timoris Domini. Haec dona
connexa sunt in caritate, et manebunt in patria quantum ad
eorum éssentiam, etsi quonimdam materia ibi locum non
habeat. Donorum dignitas respondet ex aliqua parte enume-
rationi ab Isaia factae ; et ex alia resj)ondet ordini qui atten­
ditur secundum materiam : simpliciter ergo non attenditur
secundum enumerationem ab Isaia factam. Dona excellentiora
sunt virtutibus, tam intellectualibus quam moralibus, noQ
tamen tlieolop;icis.
 D E VITllS E T PECCATIS.

A virtute ad vitium disputatio nostra progreditur. De vitlis

enim et peccatis agere Theologi munus est, tamquam de al­
tero ex fundametitls á sapiente Architecto D. Thoma posito,
ut eorum turpitudine et malitia perspecta, ab iis humanus
animus deterreatur. Quemadmodum verò actus humani consen-
sio cum legibus parit honestatem in qua virtutis bonum consistit,
ita ex ipsius á legibus disensione oritur turpitudo quae vilium
constituit. Omne enim quod deficit á recta regida vel dLsjx»-
sitione vitium nominatur. Esto autem vilium ita sumptum
saepe confundatur cum peccato, revera tamen unum ab al­
tero distinguendum est, cum peccatum sit actus inordinatus
contra legem D e i, vitium autem fi'equentiori sermonis con­
suetudine }>ro peccandi habitu veterique instituto usurjietur.
Vitium ergo contra naturam est, conlraríaturque naturae.
Actus vitiosus pejor est quam habitus ipse á quo procedit.
Peccatum potest simul esse cum virtute adquisita; tamen si
fuerit mortale nequit simul esse cum virtute infusa perfecta,
sed si veniale fuerit cum virtutibus et adquisitis, el perfectis
esse potest. Aliquod peccatum esse potest absque omni actu.
Celebris est deíTmitio peccati ab Aug. tradita, et á D. Thoma
propugnata, quod sit dictum, velfactu m , vel concupitnm con­
tra legem aeternam. Constitutivum formale peccati in aliquo
privativo consistere videtur, cujus nomine non quaelibet in-
telligitur privatio, sed tantum privatio rectitudinis debitae
inesse ipsi actui secundum regnlam rationis.
Peccata proprie distinguuntur specie, et convenienter in
spiritualia et carnalia; illa spirituali, haec carnafi perficiuntur
(lelectatione : non distingTintur autem specie secundum causas
materialem et formalem, neque secundum causas eíTectivas et
motivas, sed solum secundum finales. Dividitur etiam conve­
nienter peccatum, in peccatum in Deum, in sei])sum, et in
proximum. Divisio autem peccatorum secundum reatum, in
veniale scilicet et mortale non diversificai speciem. Neque
specie diiTerunt formaliler peccata comisionis et omisionis,
sed materialiter tantum. Quia vero peccatum in corde veluti
concij)itur, deinde ore panditur, ac tandem opere consuma-
tur, divisio. qua peccatum aliud cordis, aliud oris, aliud
 ( ” )
oporis esse ponitiir, unius potius ejusdemque peccati gi'aclus
désignât. Superabundantia et defectiis diveiMlicant species
peccatomiii, vcruiii peccata non diversiilcanlur sj)ecie seciin-
duin divei'sas circunslantias, nisi sint istae cum divei-sismoiivis.
Peccata non sunt inter se connexa, neque omnia ])aria
sunt: gravitas enim peccatorum variatur secundum objecta,
quae quidem diilert secundum dignitatem virtutum quibus
oj)ponuntur princi])aliter et directe, non vero (piibus tantum
indirecte et per quamdam extensionem O])])onuutur. Peccala
carnalia, coeleris paribus, sunt niinoris culpae quam spiri-
tualia. Gravitas peccatorum attenditur secundum causam i])-
sorum, si haec sit causa per se, próxima et intrinseca; non
autem, si remota sii, et extrinseca, et vohmtatem inclinans
praeter ejus naturam. Natum est jieccatum per circunslantiiis
aggravar!; augeturque ejus gravitiis secundum majus nocu-
mentum ex eo proveniens, si nocumentum praevisum sii et
inlenlum ; non vero si non praevisum fuerit neque inteniurn,
dummodo per se non sequatur. Aggravaliu’ etiam secimdum
conditionem personae in (juam peccatur. Peccala ex delibera-
tione provenientia tanto majora simt, quanto major fuerit
])ersona peccans ; sed aliter coulingil, si peccata ex subreplio-
ne j)rocedant.
Prima radix et primum movens omnium peccatorum vo­
luntas est; non tamen est omnium inmedialum subjeclum,
in sensualitale enim potest esse peccatujn secundum quod
-rationem participai, vel illam jiotesl ])arlici})are. Peccatimi
mortale non tribuitur sensualitati, sed solum ralioni, in qua
etiam potest esse peccatimi, quemadmodum et peccatum mo-
rosae delectalionis in ralioue dicitur esse, quod quidem non
-solum locum habet in iis quae sunt per se mala, sed etiam in
iis quae prohibentur lege j)osiliva.
Peccatum consensus in actum est in ralione superiori.
.Consensus in delectationem, seu voluntaria delectatio de sola
cogilalione non est secundum se peccatum mortale, etiam si
sit de re niala; erit vero mortale si cogitatio sii de re morla-
liter mala. Non reprimere ergo pravos concujnscentiae moius,
ani delectationes circa illicita insurgentes, sed habere se ne»-
galivè post plenani rationis advertentiam, gravis erit culpa.
Potesl etiam esse peccatum veniale in ratione, secundum
quod est directiva viriiun inferiorum. Peccatum causani habet
-et interioixiin, et exterioreni, potestque luium peccatum esse
¡causa allerìus peccali.
 Ignorantia |X)test esse catisa per accidens peccati ; estque
pecc^ituin,si vincibills sit & eoruni quae aliquis scire teneiur,
Ignorantia quae est causa actus, si involuntaria, sit, à peccato
excusât vel ex toto vel ex ¡)arte. Sola vero ignorantia ilia po-»
test j)eccatum miiuiere quae est causa j)eccati et ab eo totali-
ter non excusât.
Datur ignorantia invincibilis juris humani, potestque etiam
dari juris divini, excusans utraque omninò á peccato ; non tai­
men ignorantia invincibilis poenae ab ista eximit eum qui gra­
viter peccat contra legem quam vel novit, vel cul])al)iliter
ignorât; verumtamen si poena sit censura quaedam ecclesias­
tica ignorantia illius invincibilis eximit al) ea ])eccautem scien­
ter contra legem per quam decreta est. Voluntas numquam
peccat, nisi sit in iutellectu aliqua ignorantia, vel error, seu
inconsideratio quae actum voluntatis antecedat.
Passiones aj)j)etitus sensitivi jmsimt non directe, sed indi­
recte movere volimtatem ad peccaudum. Ratio potest suj)erari
á passionibus contra suam scientiam. Peccatum á ])assione de-
rivatum convenienter dicitur peccatum ex infirmitate. Amor sui
inordinatus est causa onmis peccati. Convenienter ponuntur
causae peccatorum, cojìcupiscentia ccirnis, concupiscentio oculo-
rum et superbia vitae. Peccatum diminuitur };er ])assionem
antecedentem. Passio quae totaliter aufert usum rationis et
est omnino involuntaria, totaliter excusât á peccalo; non au­
tem si nec totaliter aufert usum rationis, neque, si etsi eam au-
ferat, est á principio voluntaria. Peccatum ex passione ¡lotest
esse mortale.
Potest aliquis ex certa malitia peccare, bocque moda
peccat qui peccat ex babitu ; non tamen necesse est ut peccet
ex balHtu qui ex certa malitia peccat : peccatum autem ex
certa malitia gravius es peccato ex passione proveniente.
Deus nullo modo est causa peccati, etsi causa sit actus
illius; potesl tamen dici causa excaecationis et obduralionis,
sed non proj)riè loquendo ; neque excaecatio et obduratio or-
dinantur semper in salutem excaecati et obdurati.
Diabolus non est causa peccati directe et suficienter, sed
solum ])er modum suadentis et pro])onentis apjìelibile : ])0test
etiam inducere ad peccandum instigando, nullo tamen nìodo
inducere potest homini necessitatem ad peccandum : neque
omnia peccala sunt directe ex diaboli suggestione.
Adamum Domini praeceptum transgressiim non sibi tan­
tum sed omnibus illius posteria cladem attulisse, praecipuum
 (.3 )
«st christianaè rellgioiiis dogitia, quod sane qui negat totwn
quüd ¿ti Christwn credimus uiiferre moliiur ^ inquit August.
Fide ergo catholica teuenduni est j)rijuuin Adami peccatum
origiualiter transire iu }K)steros, omnesque homines ex Ada­
mo derivatos originale peccatum ab i})so contrahere, secluso
tamen sj)eciali ¡uivilegio. Si ali([uis miraculosè ibrmaretur ex
carne humana })eccaLum hoc minime coutraheret. Peccata au­
tem alia ipsius primi vel j)roxiinornm parontum in posteros
non traducuntur. Si Adam non peccante Eva ])ect!asset fîlii
peccatum originale non conirahereiit, secus vero si Eva })ec-
cante Adamus non peccasset.
Peccatum origiuale est habitus quidam, estque verè et
proprie j)eccatum, quod quidein umun tantum est in uno
honiine, ncque magis est in uno quam in alio. Pcccatnm
originale materialiter est concu])iscentia, Ibrmaliter verò de-
fectus originalis justitiae; non ergo est ipsa aniniae essentia,
ne({ue consistit essentialiter in reatu j)oenae, aut hi morbida
qualitate ab Adamo in posteros transfusa, sed ejus formale
constitutivum consistit in privatione originalis justitiae quoad
primarium ejus elfectuni, ut voluntaria nobis volúntate capi­
tis. Non corpus sed sohì fininia est subjectnm peccati origina-
lis secundum suam ess«ìntiam. Peccatum originale in quantum
ad peccatum inclinât j)er piius respicit voluntatem, quam
alias potentias; ejusquc itiieclio sjìccialiter pertinet ad })Oten-
tiam generativam, vini concupisci! àlein, et tactum.
Qu/V autem niwidiis erit d corde? nec unus si et una dies
yitae ejus in terra y aiebat Johns. Ergo etiam parvuli hoc con-
trahunt peccatimi, estque illis voluntarium: nullam tamen
patiuntur poenain sensus , si cum originali peccato décédant,
sed solum carebunt visione divinae essentiae, ex cujus j)riva-
tione nullam tristitiam nullumque dolorem ¡)ercipient, ne­
que ideo eruut beati beatitudine naturali.
Cuj)iditiis divitiarum est radix omnium peccatorum ; su­
perbia vero prout est speciale jæccatum initium est omnis
peccati. Praeter superl^iam et avaritiam alia sunt etiam pecca­
ta sj)ecialia quae cajùtalia dicuntur, et septem convenienter
numerantur.
Per j^eccatum dimnmitur bonum naturae, si accipiatur
pro indinatione ad virtutem ; non verò si pro principiis ex
quibus constat suiiiatur. Hoc bonum naturae tolli i>er pecca­
tum non })Otèst totaliter. Quatuor adsignantur vulnera natu­
rae ex peccato j)rovenienlia, injìnnitas scilicet, ignorantia.
m alitia, et coìicupiscentia, projniumque peccati est privar©
modo, specie et ordine. Moi's caeteriipie defecius cor]>orales
smit qnaedam poenae peccati originalis, qui defectus etsi sint
contra naturam particularem, sunt tamen homini naturales
secundum naturam universalem, non quidem ex parte forniae,
sed ex parte materiae. Peccatum causai quamdam maculam
in anima, quae in ipsa residet etiam transeunte peccati actu.
Reatus poenae est eiFectus peccati. Peccata quae auferunt
caritatem inducunt reatum poenae aeternae ; non tamen om­
ni peccato debetur poena aeterna. Ex parte aversionis á Deo
resj)ondet peccato poena infinita, non tamen ex parte conver-
sionis ad bonum commutabile. Remota cul]>ae macula potest
permanere reatus poenae non simpliciter, sed satisfactoriè.
Si loquamur de poena simpliciter ti\Ii, semj)er dicit or-
dinem ad culpam propriam, vel actualem, vel originalem.
Poena pro peccato infiicta, in quantum habet rationem talis,
nullus punitur nisi pro peccato j)roprio ; sed si sumatur prout
habet rationem medicinae, sic j)0test aliquis puniri j>ro jiec-
cato alterius.
Convenienter peccatum veniale dividitur contra mortale;
atque hoc ali ilio diiFert, in quantum ])er mortale homo sim­
pliciter avertitur á Deo tamquam ab idtimo fine, suumque
constituit fineni in creatura ; j)er veniale vero neque á Deo
avertitur, neque finem ultinumi in creatura constituit. Finis
ultimus peccantis mortaliter est creatura; peccantis autem
venialiter est beatitudo ut sic, seu esse bene et Ideate. Proba-
bilius est peccatum mortale in ralione oiFensae esse gravitatis
simpliciter infinitae.
Aliquod est peccatum veniale ex genere sive objecto , et
aliquod est eliain mortale ex genere ; sed illud potesl ex ob­
jecto fieri mortale ex parte agentis, sicuti potesl fieri veniale
quod ex objecto mortale est. Peccatum ex genere veniale non
disponit ad mortale nisi per accidens, vel ex dispositione
agentis, vel per modum removentis prohibens ; neque fieri
potesl mortale nisi secundum intentionem finis. Circunslantia
potesl de veniali peccato facere mortale, si non manente cir-
cunstanlia fiat quodammodo difíerentia specifica himiani actus
moralis; peccatum autem mortale non potesl fieri veniale ni­
si propter actus imperfectionem.
Peccata venialia, quae convenienter designantur per lig^
num, foenum et stipidam, non causant proprie maculam in
anima. Hojuo in stalu innocentiae non j)oluil jieccare venia*
liter, neque Angelus bonus vel malus peccare venialiter, ne­
que Angelus bonus vel malus peccare venialiter possunt. Ir-
rationabiliter dicitur primos motus infìdelium esse peccata
mortalia, si eis non consentiant. Impossibile est peccatum
originale esse in aliquo cum solo veniali : homo siquidem in
primo instanti morali perfecti usus rationis tenetur sub mor­
tali se convertere ad Deum , vei implicite , vel explicité, eo
-modo quo potest.

DE LEGIBUS.

L eg u m , quas natura singulorum animo inscrijisit, quas obli­

vione deletas tabulis lapidéis supremus muiidi Rector inscul|>-
sit, et quas humani generis Reparator apostolis tradidit, hi
vero per universum terrarum orbem promidgaverunt, unus
est fìnis maximus ac praestantissimus, creaturarum, scilicet,
rationalium mores formare, vitia cohil>ere, promovere virtu­
tes, agendarum rerum normam , rationemque pro}>onere,
improbosque á pravis, flexisque semitis revocare. Ad subli-
mem hunc perfectissimumque scopum diriguntur etiam hu­
mana jura, tam ecclesiastica quam politica ; et licet haec spec-
tare videantur temporale commodum, reipublicae regnorum-
que mortalium trauquilitatem, in bis tamen fìnis illorum
praecipuus minime constituitur : sed quemadmodum legum-
lator sempiternus, hujusque universi supremus artifex condi-
dit terram pro fìliis hominum, et in gratiam inmortalis ani­
mi corpus plasmavit de limo ; ita ecclesiae antistites, ita im-
peratores ac reges, aliique humanarum legum conditores,
qui ipsias Dei cui’am gernnt, atque per illum , ut inquit
omnium hominum Sapientissimus, regnant ^ et justa decer-
ìumt^ res terrenas corporeasque hominis causa moderantur,
ut homo ipse facilius possit Creatori suo obtemperare, rectisi-
moque ordine militantis ecclesiae, ac terrestris civitatis per­
fecto regimine , assequi coelestis urbis Jerusalem, sanctorum-
que civium plenissimam felicitatem. Optimè ergo Sapiens Ar~
cJiitectus D. Tilomas, fundamentum hoc inter alia posuit ad
scientiae moralis aedifìcium construendum.
Lex ergo, quae est regida cjuaedam et mensura actmim^
est aliquid rationis, ordinaturque semper in bonum commu­
ne: eamque condere vel ad totam multitudinem pertinet,
5
,vel ad eum qui totius multitudinis curam habet. Legis pro-
mulgatio necessaria est ut suam habeat virtutem ; non requie
ritur tamen ut promulgata censeatur, quòd singulorum notir
tiae actu deveniat.
Datur lex aeterna quae omnes leges praecelHt: datur
«tiam in nobis lex naturalis, quae niliil aliud est quam par-
ticipatio legis aeternae: et dantur similiter leges humanae. Praeter
legem naturalem atque humanam, necessarium fuit ad direc*-
tionem humanae vitae habere legem divinam ; quae dividitur
in veterem et novam. Fomes, qui est ipsa inclinatio sensua-
litatis, non habet rationem legis, nisi in quantum sequitur
divinam justitiam, tamquam poena homini inflicta.
Proj)rius eiTectus legis est bonos facere eos quibus datur,
vel simpliciter vel secundum quid. Convenienter assignantur
actus legis , imperare, vetare, permitiere, et punire. Lex
aetema est ratio divinae sapientiae, in quantum est directiva
omnium actuum et motionum. Kemo igitur potest eam cogr
noscere, secundum quod in se ipsa est, nisi solns Deus et
beali; omnis autem creatura rationalis ijìsam cognoscit secun­
dum aliquam ejus irradiationem. Omnes leges in quantum
participant de recta ratione derivantur á lege aeterna, ipsi-
que subduntur omnia quae sunt in rebus creatis, sive con-»
tingentia sint sive necessaria, adeoque et creaturae omnes irra-
tionales in quantum moventur á divina providentia ; omnia
ergo humana , sive bona, sive mala sint iegi subjiciunur
aeternae.
Lex naturalis, ([uae propie non est habitus, plura conti-
net praecepta. Ad ipsam pertinent omnes actus virtutis,
prout virtuosi sunt; non verò si in suis speciebus consideran-
tur. Eadem est apud omnes lex naturae quantimi ad ])rinci-
pia cotnmunia tum secundum rectitudiuem, tum secundum
notitiam ; quantum vero ad quacdam jìropria, quae sunt
quasi illorum conclusiones, eadem est apud omnes ut in più-
ribus quantum ad utrumque, sed ut in paucioribus potest
deflcere, et quantum ad rectitudiuem et quantum ad noti­
tiam. Nullo modo mutari potest lex naturae per subtractionem
quantum ad j)rima princij)ia conmuinia, quantum vero ad
gecunda praecepta, licet non nmtetur ut in jiluribus, potest
mutari in aliquo particulari. Neque deieri potest á cordibus
hominum in univem li secundum principia communia, dele-
letur tamen in particulari operabili; secundum vero alia prae­
cepta secundai’ia deieri potest à cordüjus hominum. Haec lex
 _ ( .7 )
à Deo est tamquam legislatore et rectore : ergo fateri oportet
legem naturalem obligari iii conscieritia, atque quòd ab ijisa
peudet oliligatio cujmcumque legis positivae saltem uiediatè.
Humana lex homines in societate ad quam nalm’ae lege
ferunur, constitutos supponil: quoniam vero in hac homi-
num societate nonnulli simt ad res gerendas inepti, alii vero,
nec omnes pari judicio pollent , nec publicajn utilitatem
praeseferunt ; hinc nò sodeias ij)sa pcreat, sinudque in ea
ordo, pax et tranquilitas vigeat, necesse est ut nonnulli
^umnia auctoritate praesint, reliqui vero sul)sint, eoruinque
legibus impcrioque pareant. Necessarium ergo fuit homines
aliqiias leges condcre, quae legis rationem iii tantum hiil>t*nt
in quantum á l^ e naturae derivantur. Quahtates autem le­
5
gis positivae convenienter de^scribit D. Isidorus lib. . Etym.
.cap- 2 1. sicuti etiam désignât divisionem legis humanae.
Leges humanae deJ)ent ])oni in communi. Etsi non om­
nia vitia prohibeantur lege huniana; nulla tajiicn virtus est
de cujus actibus lex ilia praeci])ere non })ossit, sed lamen
non praecij)it nisi de illis qui ordiniJ)iles sunl ad bonum
commune, vel immediate, vel mediale. Leges humanae juslae
habenl vim obligandi in foro conscientiae : ergo qui siil)dun-
tur alieni poieslati, subduntur legi illius saltejn quantum ad
vim direclivam. Non licet agere praeter legem humanam, nisi
emergat casus in quo illius observatio sil danmosa bono com^
muni. Nec requirilur populi acce])tatio ut leges humanae
ohhgent ; el obligant eliam cum periculo vitae, quando ea-'
rum .observatio majoris momenti est, quam vita alicujus par-
ticulciris : caeterum duo requiruntur ut obligei lex humana
sul) mortali, scilicet materia gravis, et inlentio rationalis in
legislatore obligandi sub mortali. Justi etiam et spirituale»
6ubjiciuntur legibiis humanis, quidquid obg-iirriant Sectarii.
Humanis legibus cum rebus ejusdem generis caeteris com­
mune est nonnumquam mulari, quae mulatio jusiè fieri ])0-
test ex duj)lici causa: nunquam tamen lex mulari debel hu­
mana, nisi ex alia parte tanlum communi saluti compensetur,
quantum ex isla derogalur. Consuetudo halxit vim legis, le­
gem abolet, et est leguni interprelairix. Fas est legilimae po-
testali in humanis legiljus dispensare, verumlamen fieri non
debet nisi })rudenter et cum justa cama : sine cau¿a ergo ini'*
cita erit dispensatio, non lamen invalida.
Humano genere ferè omni in idololatria vergeiìte, se-
gregavit sibi Deus Abrahamum, ut ex ejus posieritale pecu-
 ( -8 ) ■ _
Harem sibi eligeret populum ; qui sub Pharaomim jugo diù
in Aegipto pressus, excelso Dei bracbio á servitute liberatus,
dum duce Moyse ad promissam terram commearet, lege ab
ipsomet Deo lata donatus est, quae lex scrìpta , lex vetus.
M osaica, s>etus Testamentum dicitur. Bona liiit lex vetus, á
Deo Angelorum ministerio data, et quidem soli populo Ju-
deorum : unde quantum ad illa quae dieta lex superaddebat
legi naturae, solus judeorum popidus tenebatur. Haec lex
convenienter tempore Moysis data fuit.
Omnia praecei)ta legis veteris sunt unum secundum ordi­
nem ad unum fìnem, multa tamen sunt secundum diversita-
tem eorum quae ad illum ordinantur. Continebat lex vetus
praecepta moralia , caeremonialia quòque quae ¡>erLÌnebant
ad determinationem cultus D ei, atque judicialia quae sunt
determinationes quaedam justitiae inter homines observandae.
Sub his tribus continentur onmia veteris legis praecepta ; alia
vero rationem praecepti non habent, sed ad praeceptouim
observantiam ordinantur. Huic legi conveniebat per tempora-
lia homines ad Deum manducere. Praecepta omnia moralia
legis veteris pertinent ad legem naturae, sed non eodem mo­
do. Convenienter proponit lex vetus praecejita de actibus
omnibus virtutum.
Omnia ejus praecepta reducuntur aliqua ratione ad decem
decalogi praecepta ; quae convenienter distinguuntur, ita ut
tria ])riora ordinem ad Deum , sej)tem alia ordinem ad pro-
ximum respiciant, quaeque etiam convenienter enumerantur:
etiam rectè ordinantur , et modo aptissimo traduntur. De­
calogi praecepta sunt omnino indispensabilia. Modus virtutis
respiciens intellectum et voluntatem hominis cadit sub prae-
cepto legis divinae; non auteni modus respiciens habitum.
Modus caritatis cadit etiam sub ])raece]rto legis secundum
proprium actum ; non vero secundum quod est forma alia-
rum virtutum. Distingimntur convenienter alia praecepta le­
gis praeter decalogum. Praecepta moralia legis veteris non
justifìcabant, si loquamur de justificatione propriè dicta.
Caeremonialia praecepta ilia dicuntur quae ad Dei cul-
tum pertinent; suntque revera fìguralia. Expediebat hujusmo-
di praece])ta multiplicari in veteri lege ; ideoque dividuntur
in sacrifìcia, sacramenta, sacra, et observantias.
Necesse est dicere praecepta coeremonialia esse ordinata
ad aliquem fìnem, ex quo eorum rationabiles causae adsigna-
ri possunt. Non solum habent causam litteralem, sed etiam
 9
(■> )
figuralem. Ex utroque ca}ñte adsignarî potest causa coeremo-
niaruin ad sacrificia ¡)ertinentiiiin. Idem dicendum est de cae-
Femonîis pertinentibus ad sacra , de sacramentis pariter veteris
legis et eorum viribus, atque de obsen^antiis coereniouiarum.
Ante legem veterem fuerunt quaedam coeremoniae, non
tamen erant coeremoniae legis ; veteris legis autem coeremoniae
virtutem non habebant justiikandi, i])saeque cessare debuerunt
per Christi adventura. Nunc peccaretur mortaliter, si liiijus-
modi coeremoniae observarentur ; ex quo autem tempore lex
Mosaica servari non debuit, non certo constat, ejus tamen
obligatio cessavit in morte Christi tantum 5 sed mortifera non
fuit, quoadusque pronudgatio evangelii facta suiTicienter fuit
per apostolos. Peccavit igitur Cej)has in observantia legalium,
sed tamen ejus peccîxtum non ex merai fuit olwervantia, sed
ex hoc quod incauté vel imprudenter ea servaret.
Praecepta judicialia sunt quae j)ertinent ad honiinum in­
ter se i])sos ordinationem, et hiibent vim obligandi ex institu-
tione. Haec praecepta non erant iîguralia primó et per se,
sed tantum consequenter; necpie perpetuam halnierunt obliga-
tionem, sed evacuata sunt per Christi adventum , aliter tamen
ac coeremonialia. Hujusmodi praecepta convenienter certam
habebant divisionem.
Oi)tima fuit ordinatio jirincipum á lege veteri instituta :
ordinavitque suiïlcienter lex vêtus convictum j>opuIi cui data
fuit per praecepta judicialia ; convenienter etiam data sunt
ista praecepta pojnilo judaico in ordine ad extráñeos ; sicuti
et convenientia edidit ])raecepta circa domesticas pei’sonas.
Veteri legi ab ij)somet Deo latae, alia deuide successit á
Christo Domino stabilita, quae novwn Testamentum , manda--
tum nomm, lex gratiae, lex lihertatis y evangelium &c. dici­
tur. Haec lex princi})aliter est lex indita, secimdariò vero lex
scripta ; quaeque durarura est usque ad fìnem mundi, et jus-
tificat quantum ad id quod coniinet princii>aliter , non au­
tem quantum ad id quod secundario continet.
Lex nova quae non diíTert á veteri ex parte finis, sed ex
parte majoris pi’opincpiitatis ad iinem, iniplet legem vete­
rem, et in quantum supj)let quod veteri deerat, et in quan­
tum justificat per virtutem passionis Qiristi. Virtute lex nova
in veteri continebatur ; graviorque haec erat ilia ex j)arte ex-
teriorum 0])erum, verumtamen ex parte iuteriorum praecep­
ta novae legis graviora sunt legis veteris praeceptis.
, JLex nova debuit praecipere vel prohijare aliquos actus
6
 ( )
exteriores, quos siculi et ínLeriores sufilcienter ordínavít;
conveiiienterque in lege nova, quae est lex libertalis, addila
sunt consilia, non autem in veteri quae lex erat servitutis.:
Non ergo peccarunt Sancii in institutione Religionum, quae
eorum observantiae publicam emitunt professionem, ut impiè
audactercjue calumniatur WicleiF: neque audiendi sunt qui
negant aliquos ad consiliorum observantiam admittendos, nisi
prius in mandatorum observantia valdè essent exercitati. Si
autem quid sit consilium sciscitáris, sic describi jiotest : Opus
à Deo non hnperatum, sed commendatum, cui si fia t magnci
debetur remuneration si nonfia t nulla poeiia.

DE GRATIA.

Q u ia per legem admonemur quidem quid agere debeamus,

non tamen juvam ur, ut id quod agere debemus implea-
mus; postquam de legibus actum est, comiderandum est con~
seejuenter, ait D. Thomas, de exteriori prbicipio ìiumanorum
actuum scilicet, de D eo, prout ab ipso per gratiam adjuva^
mur ad recte agendum. Ñervos itaque viresque omnes im*
5endit S. Doctor pro Christi gratia , quae suj)erabundavit de-
ictum, et tamquam sapiens Arcìùtectus, Doctorisque gentiumr
exemplar insequens , validissimutn j)raecipuumque hoc scien­
tiae moralis fundamentum posuit, sine quo aedifìcium salu-
tis hominum aetemae stabiliri nequit. Ipsius ergo vesligia
praementes nostrani de hujasmodi indispensabili scientia et
doctrina lucubrationem ahsolvimus, de gratia et justificatione
peccaloris sermonem instituendo,
Indiget ergo homo gratia Dei in iis quae humanam exce-
dunt cognitionem ; licet non egeat nova illustratione superad-
dita lumini naturali ad cognoscenduni omnem veritatem. In
statu naturae integrae opus erat homini gratia solum ad ope-
randum et volendum Iwnum supernaturale; sed in statu na­
turae corruptae gratia illi necessaria est, et ut sanetur, et ut
bonum supernaturale operetur. Stante natura integra poierat
homo Deum diligere super omnia al)sque gratia habitualij
j^ ita autem naturae corruptione indiget gratia sanante : pos-
sibilis ergo est status naturae integrae sine justitia originali )
sicuti etiam possibilis erat status naturae ]ìurae. In statu naw
Uirae integrae potuit etiam homo servare absque -gratia omnia
 C )
naluraliá legfs praocepta cpiantuin ad sulistaritiain, quod fa­
cere ia praesenti nou ])Otest, verumtainen quantum ad mo-
dum agendi , qui est ex caritate, dono gratiae in utroque
indiget statu. Potest tamen homo in statu naturae corru})tae
ahquod opus bonum morale eíTicere absque gratiae sj)eciali au­
xilio : peccator igitur, sive infidelis, qid ex amore honestatis'
naturalis aliquod justum o j ) ils facit sinè admixtione alicujus
pravae circunstfintiae, bonum et bene ííicit in ordine naturali.
Nulla sunt praece])ta quae non possint ab homine per gra-
tiam adimpleri. Non potest tamen homo maereri sine gratia
vitam aeternam ; neque ad gratiam se praeparare, nisi j)er
auxilium gratuitum Dei ijwum interius moventi^; neque re-
surgere á peccato siue gratiae auxilio. Poteiat homo in stata
naturae integrae sinè gratia habiluali non peccare mortaliter
nec venialiter; non item in statu naturae corruptae in quo
praedicto indiget auxilio ut omnino á jMìccato abstineat ; quo
quidem etsi possit et mortalia et venialia jìeccata vitare, non
4
tamsn singula venialia. Potest tamen aliquis ex speciali pi vi-
legio absque omui peccato veniali vivere, quod privilegiunr
B^mae y ]\ljii.iae ùnicò concessiuu credimus. Ad lx)num t>pus
operandum, vitandumque peccatum gratiae actualis auxilio
indiget, non vero habitualis* Ad perseverandum in gratia us-;
que ad fìnem non opus habet novo gratiae liabitualis auxilio,
sed auxilio divino ipsum dirig-ente et protegente contra tenta-
tionum imj)ulsus. Hoc auxilium debet esse efficax; coque in-
digaerunt eliam et Angeli et Adamus ad perseverandum.
Gratia, quae est quaedam divinae naturae formalLs parti-
cipatio, quaeque distinguitur á virtutibus infusis, est aliquid
in anima, et quaedam ipsius qualitas, residetque in ij)sius
animae essentia, et non in potentiis. Convenienter dividitur
in gratiam gratum facieutem, et gratis datam. Illa rectè divi­
ditur in oj)erantem et cooperantem, in praevenientem et
consequentem ; et etiam in interiorem et exteriorem, in exci-
tantem et adjuvantem, in suiFicientem et eiHcacem. Datur
igitur in statu naturae lapsae gratia sufficiens , atque etiam
gratia efficax, cujus efficacia ex ipsius intrinsecis petitur, sive
ex omnipoteniissima Dei volúntate, et supremo ejus in vo­
lúntales hominum dominio. Gratia sufficiens omnibus datur
hominibus, non item gratia efílcax; exque ipsorum cidpa
provenit talis gratiae denegatio. Gratiae gratis datae conve-»
nienter dividuntur ab Apostolo /. ad Cor. 12. Gratia gratum
íaciens excellentior est gratia gratis data.
 ( )
Solus Deus est causa gratiae. Ad gratiam habltualem ob-
tinendam exigitur ab homine aliqua praeparatio ; quae tamen
ad gratiam actualem non requiritur. Praeparatio ad gratiam
prout est à libero arbitrio nullam ad gratiae consecutionem
necessitatem habet; sed prout est á Deo movente necessita-
lem habet infallibilitatis ad id, ad quod ab eo ordinatur. Gratia
potest esse major in uno quam in alio ex parte subjecti ; ne­
mo tamen scirè potest certo se habere gratiam, seclusa reve-
latione.
Gratiae haliitualis, per quam Spiritus-Sanctus in nobis
inhabitans digna reddit jnetatis opera, tribuitque diligentibus
Deum aeternae haeriditatis pigTius et arrham , praecipiius
efFectus est peccati maculas abstergere. Justificatio igitur im­
pii qua transmittitur ab statu injustitiae ad justitiae statum,
benè dicitur remissio peccatorum, quae quidem nequit intel-
ligi sine gratiae infusione : neque talis justificatio fit per im-
putationem extrinsecam justitiae qua Deus justus est, ut Lii-
theranis et Galvinistis placult, sed per veram et intrinsecam
justitiam. In his qui habent usum liberi arbitri! requiritur
motiis ipsius ad gratiam recipiendam, sicuti et niotus fidei ad
impii justificationem. Fides autem ad justificationem requisi­
ta, non est illa qua credimus peccata nobis esse per Christum
rermssa, sed qua credimus veritatibus á Deo revelatis. Ne­
que fides vana haereticorum, neque vera fides sufTicit sola ad
justificationem : oportet etiam liberum arbitrium duplicem
habere motum in justificatione im pii, unum quo tendat ad
Dei justitiam, alterum quo detestetur peccatum. Peccatorum
remissio debet enumeran inter ea quae requiruntur ad imj)ii
justificationem, quae quidem justificatio fit in instanti. In
hac justificatione, in qua gratiae infusio prior est aliis ordine
naturae, est maximum Dei opus attenta magnitudine ejus
quod fit, non quidem secundum quantitatem absolutam, sed
secundum quantitatem proportionis. Si miraculosum dicatur
quod á solo Deo fieri potest, justificatio impii talis dici debet:
verùm si attendatur motus quò fit, quandoque miraculosa
est, quandoque non est miraculosa.
Cum gratia justificans nedum peccatorum remissionem,
sed et bona justorum opera efficiat, per quae digni evadunt
ut á Deo aeternae gloriae praemium reportent, gratiae fecun-
ditatem in merito seu opere meritorio pro coronide explane-
mus oportet. Potest ergo homo mereri apud Deum , non se­
cundum absolutam justitiae rationem ^ sed secundum pràes^
supposltionem ordinationis divinae. Sine gratia autem in mil­
lo statu potest homo mereri vitam aeternani. 0])us merito-
rium in quantuin })rocedit ex gratia Spiritus-Sancti, meretur
ex cofidigno vitam aeternam. Gratia est principium merendi
prlncipalius per caritatem, quam per alias virtutes. Nullus
vitam aeteraam consequitur, qui non sit eam promeritus, si
capax sit et eam merendi oj)portunitatem liabeat. Supposita
promissione mercedis vitae aeternae, rectè dicitur Deum vitam
aeternam justis ex justitia debòre. Opera hominis justi quae
solum sunt moraliter bona non sunt meritoria vitae aeternae :
solaque ilia sunt vitae aeternae meritoria quae vel actu, vel
virtute iiunt ex im})erio caritatis. Simpliciter dicendum est
hominem in gratia constitutum posse de condigno mereri vi­
tam aetérnam. Nemo potest sibi mereri gratiam ; bene vero
alteri potest mereri merito ex congruo, non tamen ex condig-
7Z0, nisi solus Christus. Neque ex congruo, neque ex condigno
potest aliquis sibi mereri reparationem post laj)sum futurum.
Cadit augmentum gratiae sub merito ex condigno ; nOn autem
perseverantia viae. Si temporalia bona considerentur prout
sunt utilia ad opera virtutum quilnis perducimur ad vitam
aetemam, cadunt simpliciter sub merito : cadunt vero tantum
ßub merito secundum quid, si secundujn se considerentur.

Habes humanissime Lector fundamenta scientiae moralis á

Sapiente ArcJùtecto D. Thoma in Prima secundae partis suae sum-
mae theologicae perfectè stabilita, quibus innititur maximum
humanae salutis aedifìcium. Habes media á Doctore Angelico
ad ultimi! m fìnem seu beatitudinem conséquendam manudu-
centia optimè designata atipie descripta. Habes in actibus hu-
manis fundamentum, qui si bene ponantur, ad ultimi fìnis
consecutionem conducunt. Habes in virtutibus et donis fun­
damentum vaUdum, quia virtute rectè vivimus, rectè agimus,
rectèqlie utimur. Hal)es et fundamentimi stabile in vitiis at­
que peccatis, quia eorum turjùtudine et malitia perspecta,
ab iis humanus animus deterretur. Habes etiam fundamen­
tum in legibus, citra quod nec domus ulla , nec civiias, nec
gens, nec hominum universum genus, nec rerum natura om-
nls, nec ipse mundus stare potest : medium efFicaXjet necessa-
 (^-4 )
riunì ad conscimitiam fidelium l^ene formandam, eorumque
actiones dirigendas ad meritum vilae aeternae. Habes tandem
in divina gratia fundamentum praecipuum , sine quo alia
ruereut fundamenta, cum niunus ejus sit contractas }>cr pec-
-catum animi infirmitates depellere, viresqiie ad bene agendum
tribuere. llalxìs ergo scieutiae moralis fundamenta á D. Tho-
jiia ceu sapiente Architecto posila, quae si non speculativa
tantum sed et practica cognitione sequaris, finem ultimum
seu beatitudinem consequi conlldere poieris, sed tamen Dei
auxilio mimitus, quod suppliciter et sine intermissione á su­
premo rerum omnium Domino peti oportet inam ut merito
canebat D. Prosper Aquitanus:

I Cockstem ad patriani tendens cognosce vocantem,

Cujiis proveheris, si bene curris, ope.
ISam si te virtute tua ad coelestia credis
Scaiiders, de superis pulsus ad ima cades»

Vidit F r, Stephanus Serrât Sac, Theol. Praesentatus, eju5->

denique Collegii Rector.

Barcinone 29 Aprilis 1829.

Quantum ad Nos allinei possunt praelo mandari.

Paulus Episcopus Barcùionensis,

Imprímase :

Vinuesa^
 • ^ Ç '
■
• ' ’ jS - '* '. -

d %.
i
V=i

í»‘ r-

-f'

-..••"ft V-" -- '"■ '•

* • ** ' ' ' ' '- . y . ■.' '.. ' ■

■i
dt

-y

v<*v

‘■^-

A
"A ^

^ '£ r ^
.
<
V
,

f
%