Szczepienia przeciwko grypie sezonowej – Czy warto?

Jakub Koziołkiewicz
 Jakub Koziołkiewicz
SZCZEPIENIA PRZECIWKO GRYPIE SEZONOWEJ – CZY WARTO?

Wstęp

Wprowadzenie powszechnych szczepień pozwoliło na wyeliminowanie lub zmniejszenie chorób

śmiertelnych takich jak Odra, Krztusiec czy Polio. W Polsce obowiązkowe szczepienia zapewniają

zwiększoną odporność na 11 chorób. Niektóre szczepionki nie znajdują się na liście obowiązkowych, ale

są rekomendowane. 1 Taką szczepionką jest szczepionka przeciw grypie sezonowej, która jest zalecana, a

mimo to, szczepi się przeciwko niej tylko 3.3% Polaków. [1] Celem eseju jest wskazanie ryzyka i

komplikacji związanych z grypą sezonową, przeanalizowanie zalet i wad szczepionek i wysunięcie

wniosku, czy powinno się promować wyższy współczynnik osób szczepionych przed sezonowym

wirusem Influenzy.

Słowa klucze: Grypa; Szczepionki sezonowe; Influenza

Strona 2 z 13
 Jakub Koziołkiewicz
SZCZEPIENIA PRZECIWKO GRYPIE SEZONOWEJ – CZY WARTO?

Zagrożenia grypy

Rozprzestrzenianie

Grypa jest chorobą powodowaną przez wirus influenzy. Grypa sezonowa jest powodowana przez

typy Influenzy A i B, a przenoszony jest głównie drogą kropelkową. Osoba zarażona wirusem influenzy

może zarazić inne osoby nawet jedynie poprzez wydychanie powietrza zawierającego krople wydzielin ze

śladową ilością wirusa. [2] Osoby zainfekowane wirusem grypy mogą być zaraźliwe, dzień przed

pojawieniem się objawów. [3] Oznacza to, że wirus Influenzy może w łatwy sposób się rozprzestrzeniać i

trudno jest uchronić się przed infekcją.

Powikłania i inne choroby

O ile wirus grypy w większości przypadków nie powoduje groźnych skutków zdrowotnych to

zachorowanie u osób obciążonych chorobami przewlekłymi- takimi jak choroby serca, choroby układu

krwionośnego, choroby układu odpornościowego [4] [5] [6] przyczynia się do tysięcy hospitalizacji i

śmierci rocznie. [7] Najczęstszymi poważnymi komplikacjami związanymi z wirusami influenzy są

choroby układu oddechowego, powodujące stany ciężkie i śmierci. [7] [8].

Dzieci i niemowlęta

Grupą szczególnie narażoną na szkodliwe działanie grypy są niemowlęta i dzieci poniżej 2 roku

życia. U dzieci w wieku 0-2, u których nie występują choroby zwiększające ryzyko komplikacji,

stwierdzono dwunastokrotnie wyższy wskaźnik hospitalizacji niż u dzieci w wieku 5-17 lat (według

badania przeprowadzonego w dwóch szpitalach: u dzieci poniżej 2 roku średnio 231 i 193 na 100 000

osób na miesiąc; u dzieci w wieku 5-17 średnio 19 i 16 na 100 000 osób na miesiąc). [9]

Osoby powyżej 65 roku życia

Osoby powyżej 65 roku życia mają porównywalny wskaźnik zachorowań na 100 000jak inne

grupy wiekowe: w sezonie 2017/2018 wynosił on 14 371,5 na 100 000 [10]. Wskaźnik hospitalizacji (1

306,5 na 100,000) jednak różni się znacząco od innych grup wiekowych: jest on około 5 razy wyższy od

grupy 50-64 i 34 razy wyższy niż grupa 5-17 [10]. Najbardziej różni się wskaźnik śmiertelności (134,6 na

100 000), który jest 11 razy wyższy niż w grupie 50-64 i aż 224 razy wyższy niż w grupie 0-4 [10].

Strona 3 z 13
 Jakub Koziołkiewicz
SZCZEPIENIA PRZECIWKO GRYPIE SEZONOWEJ – CZY WARTO?

Oznacza to, że osoby w wieku >65 mają podobne prawdopodobieństwo zachorowania na grypę, ale

przebieg choroby jest o wiele gorszy niż u osób młodszych.

Pracownicy służby zdrowia

Pracownicy służby zdrowia mają zwiększone ryzyko zarażenia się różnymi patogenami, w tym

wirusem grypy. Powoduje to, że zagrożone jest zdrowie ich, jak i życie pacjentów, w szczególności tych,

którzy chorują na choroby przewlekłe, u których może dojść do komplikacji z wirusem influenzy [4] [11].

Z tego powodu w szczególności zalecane są szczepionki przeciwko grypie dla osób mających kontakt z

pacjentami [12]. Badania przeprowadzone w 2000r pokazały, że w szpitalach, w których pracownicy byli

szczepieni, śmiertelność osób starszych chorujących na grypę była znacząco mniejsza niż w szpitalach, w

których pracownicy byli nieszczepieni (odpowiednio 13,6% i 22,4%) [13].

Efektywność szczepionki

Produkcja a efektywność szczepionki

Efektywność szczepionki (ang. Vaccine Effectiveness, VE) w zapobieganiu infekcji jest różna w

innych sezonach. Spowodowane jest to faktem, że w obiegu znajduje się wiele szczepów wirusa influenzy

(najczęstsze z grupy A(H1N1), A(H3N2) i B), a same konkretne szczepy mogą podlegać mutacjom, co

bezpośrednio wpływa na efektywność wakcynacji. Co roku epidemię wywołują inne szczepy, a sama

szczepionka zawiera trzy lub cztery konkretne typy [14]. Ze względu na długi czas produkcji (6

miesięcy), przewidywane konkretne szczepy wirusa ustalane są na długo przed epidemią [15]. Oznacza

to, że szczepy wirusa ze szczepionki mogą się nie zgadzać ze szczepem wirusa powodującego epidemię, a

zgodność w różnych sezonach może mieć wartość od 5% do ponad 90%, co koreluje z efektywnością

szczepionki [16]. Pomimo to, stwierdzono, że nawet nietrafione szczepionki wykazują znaczące VE przed

innymi szczepami [17].

Efektywność szczepionki na ilość zachorowań

Efektywność szczepionki jest mierzona wskaźnikiem określającym „ile potencjalnych

zachorowań zostało unikniętych wśród populacji zaszczepionej”. Ilość zachorowań jest mierzona jako

Strona 4 z 13
 Jakub Koziołkiewicz
SZCZEPIENIA PRZECIWKO GRYPIE SEZONOWEJ – CZY WARTO?

ilość przypadków chorób o objawach grypopodobnych (ang. Influenza-like Illnesses, ILI). Lepszym

wskaźnikiem na sprawdzenie rzeczywistej skuteczności szczepionki jest mierzenie zmiany w ilości

potwierdzonych przypadków grypy, gdyż pokazuje on rzeczywiste działanie szczepionki przeciwko

wirusowi grypy [18]. Zależnie od badania, efektywność szczepionki może być pokazana jako

efektywność przeciw ILI lub efektywność przeciw Influenzie potwierdzonej laboratoryjnie.

Efektywność szczepionki w zapobieganiu infekcjom jest różna w różnych sezonach i u różnych

grup wiekowych i grup ryzyka. Średnia efektywność w przypadku zgodnego szczepu wynosi 40-60%

[19]. Jedna z najmniej efektywnych szczepionek miała wartość VE 10% w sezonie 2004/2005 [16], a

największą 60% w sezonie 2010/2011 [20]. Efektywność szczepionki także różni się w poszczególnych

wirusach; najbardziej efektywne w sezonach 2004-2013 był szczepionki przeciw wirusom:

A(H1N1)pdm09 (VE 61%), A(H1N1) (VE 67%) i B (VE 54%), a najmniej efektywna przed (H3N2) (VE

33%) [21].

Zmniejszanie efektów u osób hospitalizowanych

Oprócz bezpośredniego zapobiegania przypadkom infekcji, szczepienia także pomagają ułatwić

przejście choroby w przypadku zakażenia. Osoby zaszczepione miały 60% mniejsze ryzyko trafienia na

oddział intensywnej terapii [22] [23]. Szczepienia skutkowały także krótszym czasem przebywania na

oddziale intensywnej terapii i krótszym całkowitym okresem hospitalizacji. Odsetek śmiertelności

Influenzy jest także mniejszy u osób zaszczepionych: u dzieci od 6 miesięcy do 17 roku życia

oszacowano 65% VE w zapobieganiu śmierci [24]. W grupach 18-49, 50-64, >65 zanotowano

odpowiednio VE 79%, 52%, 61%[22]. W przypadku wirusa H3N2 stwierdzono też zmniejszone objawy

infekcji [25].

Immunizacja na przyszłe lata:

Ze względu na podobieństwo wirusów, zdarza się, że osoby, które raz przebyły grypę, mogą mieć

zwiększoną odporność na przyszłe infekcje. Osoby, które w 1976r dostały szczepionkę przeciwko wirusie

„świńskiej grypy” miały ilość przeciwciał i odporność przeciw sezonowej influenzy H1N1 z 2008/2009

[26]. Wykazano też, że osoby, które wcześniej szczepiły się regularnie, w kolejnym sezonie, w którym

Strona 5 z 13
 Jakub Koziołkiewicz
SZCZEPIENIA PRZECIWKO GRYPIE SEZONOWEJ – CZY WARTO?

się nie szczepiły miały zwiększoną ilość przeciwciał na wirus grypy, w stosunku do grupy wcześniej nie

szczepionych [27].

Zmniejszona efektywność w przypadku corocznych szczepień:

Szczepienie się przeciwko influenzie w latach konsekutywnych może powodować zmniejszenie

efektywności szczepionki. Osoby które były szczepione przeciwko grypie w poprzednich latach wykazały

zmniejszoną reakcję serologiczną (ilość przeciwciał) na szczepionkę grypy w sezonie 2012/2013

[27] .Wpływ poprzednich szczepień na efektywność szczepionki jest zależna od podobieństwa szczepów

wirusa: w przypadku kiedy wirusy poprzedniej i aktualnej szczepionki są niezmienione lub bliskie,

organizm słabiej reaguje na wirus szczepionki [28]. Nadal jednak efektywność szczepionki ma wartość

pozytywną, czyli zapewnia większą ochronę przed infekcją niż w przypadku braku szczepienia.

Rzeczywista efektywność szczepionki jako redukcja ilość zachorowań nie ulega zmniejszeniu w

przypadku konsekutywnych szczepień [29].

Zagrożenia związane ze szczepieniem

Tymczasowe i lekkie odczyny poszczepienne

Najczęstszym odczynem poszczepiennym występującym po szczepionce Influenzy jest

miejscowe zaczerwienienie i obrzęk (stan zapalny). W kontrolowanym badaniu, ból w miejscu

szczepienia został zaobserwowany w 64% przypadków [30]. W innym badaniu wśród personelu

szpitalnego wykazano, że ból w miejscu szczepienia występował u 90% przypadków, ale ustępował w

przeciągu 2 dni [31]. W 24% występowały przynajmniej 2 z następujących symptomów: ogólny ból,

zmęczenie, nudności, dreszcze, gorączka, lecz ustępowały one w ciągu 0.5-2 dni [31].

Zagrażające zdrowiu

Reakcja alergiczna na składnik szczepionki.

Ze względu na sposób produkcji, osoby z alergią na jajka są podatne na reakcje alergiczne po podaniu

szczepionki. Mimo to, zaleca się podawanie szczepionek osobom z tym typem alergii, z wykluczeniem

osób z historią poważnych reakcji alergicznych [32]. Podobnie postępuje się w przypadkach osób, u

Strona 6 z 13
 Jakub Koziołkiewicz
SZCZEPIENIA PRZECIWKO GRYPIE SEZONOWEJ – CZY WARTO?

których wcześniej wystąpiła silna reakcja alergiczna na którykolwiek składnik szczepionki. Dzieje się to

rzadko; anafilaksję po podaniu szczepionki stwierdzono w 1-2 przypadkach na 1 000 000 [33].

Zespół Guillaina-Barrégo

Zespół Guillaina-Barrégo (ZGB) jest chorobą autoimmunologiczną, powodującą degenerację

obwodowego układu nerwowego. Co roku średnio 1 na 100 000 osób choruje na to schorzenie, a

konkretne przyczyny powstawania syndromu Guillaina-Barrégo są nieznane. Mimo to, badanie z 2015

roku [34] wykazało, że szczepienia przeciw grypie zwiększają ryzyko wystąpienia ZGB 1,41 razy.

Ryzyko jednak było mniejsze w przypadku szczepień przed wirusem influenzy sezonowej i wynosiło

1,22.

Czas uodpornienia po podaniu szczepionki

Organizm wytwarza przeciwciała w okresie około 2 tygodni od zaszczepienia [14], co oznacza że

dopiero po tym okresie występuje zwiększona odporność, a do momentu wytworzenia przeciwciał

organizm nadal jest podatny na działanie wirusa. Z kolei efektywność maleje z czasem od podania

szczepionki, średnio zwiększając względne ryzyko zachorowania o 16% co 28 dni [35]. Oznacza to, że

termin podania szczepionki jest kluczowy, gdyż za wczesna wakcynacja skutkuje ze znaczącym

zmniejszeniem VE pod koniec sezonu, a za późna może skutkować z niewytworzeniem przeciwciał przed

możliwym zarażeniem.

Strona 7 z 13
 Jakub Koziołkiewicz
SZCZEPIENIA PRZECIWKO GRYPIE SEZONOWEJ – CZY WARTO?

Podsumowanie

Analiza wad i zalet szczepionek przeciwko grypie sezonowej jednoznacznie pokazała, że

pozytywnie działają w zwalczaniu grypy. Mimo zmiennej efektywności, zapobiegają one znaczącej ilości

przypadków infekcji, a także redukują symptomy i skracają okres trwania choroby. Ich działanie jest

szczególnie potrzebne grupach o zwiększonym ryzyku zachorowań i komplikacji, takich jak dzieci, osoby

w wieku >65 lat lub osoby cierpiące na inne choroby przewlekłe. Istnieją pomniejsze skutki uboczne

szczepień, które szybko mijają i są nieporównywalnie łagodniejsze od choroby. Ze względu na znaczącą

przewagę pozytywnych efektów szczepionki, powinno się promować wyższy współczynnik szczepień w

Polsce.

Strona 8 z 13
 Jakub Koziołkiewicz
SZCZEPIENIA PRZECIWKO GRYPIE SEZONOWEJ – CZY WARTO?

Przypisy

1
KOMUNIKAT GŁÓWNEGO INSPEKTORA SANITARNEGO z dnia 31 października 2017 r. w

sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2018

[1] European Centre for Disease Prevention and Control, Seasonal influenza vaccination and antiviral use in

EU/EEA Member States., Stockholm: ECDC, 2018, p. 30.

[2] J. Yan, M. Grantham, J. Pantelic, P. J. B. d. Mesquita, B. Albert, F. Liu, S. Ehrman i D. K. Milton, „Infectious

virus in exhaled breath of symptomatic seasonal influenza cases from a college community,”

Proceedings of the National Academy of Sciences, tom 115, nr 5, pp. 1081-1086, 2018.

[3] F. Carrat, E. Vergu, N. M. Ferguson, M. Lemaitre, S. Cauchemez, S. Leach i A.-J. Valleron, „Time lines of

infection and disease in human influenza: a review of volunteer challenge studies.,” American

Journal of Epidemology, tom 167, nr 7, pp. 775-785, 1 April 2008.

[4] CDC, „People at High Risk of Developing Serious Flu–Related Complications,” 27 8 2018. [Online].

Available: https://www.cdc.gov/flu/about/disease/high_risk.htm. [Data uzyskania dostępu: 1 2 2019].

[5] H. K. Talbot, „Influenza in Older Adults,” Infectious Disease Clinics of North America, tom 31, nr 4, pp. 757-

766, 2017.

[6] R. G. J. Douglas, „Influenza: The Disease and Its Complications,” Hostpital Practice, tom 11, nr 12, pp. 43-

50, 1976.

[7] M. R. Griffin, C. S. Coffey, K. M. Neuzil, E. F. Mitchel Jr, P. F. Wright i K. M. Edwards, „Winter Viruses:

Influenza- and Respiratory Syncytial Virus–Related Morbidity in Chronic Lung Disease,” Arch

Intern Med, tom 162, nr 11, pp. 1229-1236, 2002.

[8] L. Brammer, W. W. Thompson, D. K. Shay, E. Weintraub, N. Cox, L. J. Anderson i K. Fukuda, „Mortality

Associated With Influenza and Respiratory Syncytial Virus in the United States.,” JAMA, tom 289, nr

2, pp. 179-186, 2003.

Strona 9 z 13
 Jakub Koziołkiewicz
SZCZEPIENIA PRZECIWKO GRYPIE SEZONOWEJ – CZY WARTO?

[9] H. S. Izurieta, W. W. Thompson, P. Kramarz, D. K. Shay, R. L. Davis, F. DeStefano, S. Black, H. Shinefield i

K. Fukuda, „Influenza and the Rates of Hospitalization for Respiratory Disease among Infants and

Young Children,” New England Journal of Medicine, tom 342, nr 4, pp. 232--239, 2000.

[10] CDC, „Estimated Influenza Illnesses, Medical visits, Hospitalizations, and Deaths in the United States —

2017–2018 influenza season,” 18 Grudzień 2018. [Online]. Available:

https://www.cdc.gov/flu/about/burden/2017-2018.htm?. [Data uzyskania dostępu: 1 Luty 2019].

[11] G. Dini, A. Toletone, L. Sticchi, A. Orsi, N. L. Bragazzi i P. Durando, „Influenza vaccination in healthcare

workers: A comprehensive critical appraisal of the literature,” Human Vaccines &

Immunotherapeutics, tom 14, nr 3, pp. 772-789, 2018.

[12] CDC, „Influenza vaccination of health-care personnel: recommendations of the Healthcare Infection Control

Practices Advisory Committee (HICPAC) and the Advisory Committee on Immunization Practices

(ACIP).,” MMWR, 2006.

[13] W. F. Carman, A. G. Elder, L. A. Wallace, K. McAulay, A. Walker, G. D. Murray i D. J. Stott, „Effects of

influenza vaccination of health-care workers on mortality of elderly people in long-term care: a

randomised controlled trial.,” Lancet (London, England), tom 355, nr 9198, pp. 93-97, 2000.

[14] CDC, „Key Facts About Seasonal Flu Vaccine,” 6 9 2018. [Online]. Available:

https://www.cdc.gov/flu/protect/keyfacts.htm. [Data uzyskania dostępu: 1 2 2019].

[15] Center for Disease Control and Prevention, „Selecting Viruses for the Seasonal Influenza Vaccine,” 4 9 2018.

[Online]. Available: https://www.cdc.gov/flu/about/season/vaccine-selection.htm. [Data uzyskania

dostępu: 1 2 2019].

[16] E. A. Belongia, B. A. Kieke, J. G. Donahue, R. T. Greenlee, A. Balish, A. Foust, S. Lindstrom i D. K. Shay,

„Effectiveness of Inactivated Influenza Vaccines Varied Substantially with Antigenic Match from the

2004–2005 Season to the 2006–2007 Season,” The Journal of Infectious Diseases, tom 199, nr 2, pp.

159-167, 2009.

Strona 10 z 13
 Jakub Koziołkiewicz
SZCZEPIENIA PRZECIWKO GRYPIE SEZONOWEJ – CZY WARTO?

[17] A. C. Tricco, A. Chit, C. Soobiah, D. Hallett, G. Meier, M. H. Chen, M. Tashkandi, C. T. Bauch i M. Loeb,

„Comparing influenza vaccine efficacy against mismatched and matched strains: a systematic review

and meta-analysis,” BMC Medicine, tom 11, nr 1, p. 153, 2013.

[18] V. Demicheli, T. Jefferson, L. A. Al-Ansary, E. Ferroni, A. Rivetti i C. Di Pietrantonj, „Vaccines for

preventing influenza in healthy adults.,” The Cochrane database of systematic reviews, nr 2, p.

CD001269, 2014.

[19] CDC, „Vaccine Effectiveness - How Well Does the Flu Vaccine Work?,” 12 10 2018. [Online]. Available:

https://www.cdc.gov/flu/about/qa/vaccineeffect.htm. [Data uzyskania dostępu: 1 2 2019].

[20] f. t. U. S. F.-V. Network, C. Breese Hall, G. Lofthus, J. J. Treanor, H. K. Talbot, J. V. Williams, M. R. Griffin,

A. S. Monto, J. G. Petrie, S. E. Ohmit, E. Belongia, J. K. Meece, L. A. Coleman i Shay,

„Effectiveness of Seasonal Influenza Vaccines in the United States During a Season With Circulation

of All Three Vaccine Strains,” Clinical Infectious Diseases, tom 55, nr 7, pp. 951-959, 2012.

[21] E. A. Belongia, M. D. Simpson, J. P. King, M. E. Sundaram, N. S. Kelley, M. T. Osterholm i H. Q. McLean,

„Variable influenza vaccine effectiveness by subtype: a systematic review and meta-analysis of test-

negative design studies,” The Lancet Infectious Diseases, tom 16, nr 8, pp. 942-951, 2016.

[22] A. M. Fry, S. S. Chaves, S. Garg, C. Arriola, E. J. Anderson, P. A. Ryan, A. George, S. M. Zansky, N.

Bennett, A. Reingold, M. Bargsten, L. Miller, K. Yousey-Hindes, L. Tatham i S. Bohm, „Influenza

Vaccination Modifies Disease Severity Among Community-dwelling Adults Hospitalized With

Influenza,” Clinical Infectious Diseases, tom 65, nr 8, pp. 1289-1297, 2017.

[23] M. G. Thompson, N. Pierse, Q. Sue Huang, N. Prasad, J. Duque, E. Claire Newbern, M. G. Baker, N. Turner i

C. McArthur, „Influenza vaccine effectiveness in preventing influenza-associated intensive care

admissions and attenuating severe disease among adults in New Zealand 2012–2015,” Vaccine, tom

36, nr 39, pp. 5916-5925, 2018.

Strona 11 z 13
 Jakub Koziołkiewicz
SZCZEPIENIA PRZECIWKO GRYPIE SEZONOWEJ – CZY WARTO?

[24] B. Flannery, S. B. Reynolds, L. Blanton, T. A. Santibanez, A. O’Halloran, P.-J. Lu, J. Chen, I. M. Foppa, P.

Gargiullo, J. Bresee, J. A. Singleton i A. M. Fry, „Influenza Vaccine Effectiveness Against Pediatric

Deaths: 2010–2014,” Pediatrics, tom 139, nr 5, p. e20164244, 2017.

[25] R. G. Deiss, J. C. Arnold, W.-J. Chen, S. Echols, M. P. Fairchok, C. Schofield, P. J. Danaher, E. McDonough,

M. Ridoré, D. Mor, T. H. Burgess i E. V. Millar, „Vaccine-associated reduction in symptom severity

among patients with influenza A/H3N2 disease,” The Lancet Infectious Diseases, tom 16, nr 8, pp.

942-951, 2016.

[26] K. J. Allison, K. C. Branum, L.-A. Van De Velde, P. M. Flynn, R. J. Webby i J. A. McCullers, „Recipients of

Vaccine against the 1976 “Swine Flu” Have Enhanced Neutralization Responses to the 2009 Novel

H1N1 Influenza Virus,” Clinical Infectious Diseases, tom 50, nr 11, pp. 1487-1492, 2010.

[27] A. S. Monto, J. G. Petrie, R. E. Malosh, S. E. Ohmit, A. M. Fry i M. G. Thompson, „Influenza Vaccine

Effectiveness in Households With Children During the 2012–2013 Season: Assessments of Prior

Vaccination and Serologic Susceptibility,” The Journal of Infectious Diseases, tom 211, nr 10, pp.

1519-1528, 2014.

[28] E. A. Belongia, D. M. Skowronski, H. Q. McLean, C. Chambers, M. E. Sundaram i G. De Serres, „Repeated

annual influenza vaccination and vaccine effectiveness: review of evidence,” Expert Review of

Vaccines, tom 16, nr 7, pp. 723-736, 2017.

[29] H. Q. McLean, H. Caspard, M. R. Griffin, M. Gaglani, T. R. Peters, K. A. Poehling, C. S. Ambrose i E. A.

Belongia, „Association of Prior Vaccination With Influenza Vaccine Effectiveness in Children

Receiving Live Attenuated or Inactivated VaccineAssociation of Prior Season Influenza Vaccination

With Vaccine Effectiveness in ChildrenAssociation of Prior Season Influenza,” JAMA Network

Open, tom 1, nr 6, pp. 1837-42, 2018.

[30] K. L. Nichol, K. L. Margolis, A. Lind, M. Murdoch, R. McFadden, M. Hauge, S. Magnan i M. Drake, „Side

Effects Associated With Influenza Vaccination in Healthy Working Adults: A Randomized, Placebo-

Controlled Trial,” Archives of Internal Medicine, tom 156, nr 14, pp. 1546-1550, Archives of Internal

Medicine.

Strona 12 z 13
 Jakub Koziołkiewicz
SZCZEPIENIA PRZECIWKO GRYPIE SEZONOWEJ – CZY WARTO?

[31] D. W. Scheifele, G. Bjornson i J. Johnston, „Evaluation of adverse events after influenza vaccination in

hospital personnel.,” CMAJ, tom 142, nr 2, pp. 127-130, 1990.

[32] CDC, „Flu Vaccine and People with Egg Allergies,” 28 12 2017. [Online]. Available:

https://www.cdc.gov/flu/protect/vaccine/egg-allergies.htm. [Data uzyskania dostępu: 1 2 2019].

[33] M. M. McNeil, E. S. Weintraub, J. Duffy, L. Sukumaran, S. J. Jacobsen, N. P. Klein, S. J. Hambidge, G. M.

Lee, L. A. Jackson, S. A. Irving, J. P. King, E. O. Kharbanda, R. A. Bednarczyk i F. DeStefano,

„Risk of anaphylaxis after vaccination in children and adults.,” The Journal of allergy and clinical

immunology, tom 137, nr 3, pp. 868-878, 2016.

[34] L. Martín Arias, R. Sanz, M. Sáinz, C. Treceño i A. Carvajal, „Guillain-Barré syndrome and influenza

vaccines: A meta-analysis,” Vaccine, tom 33, nr 31, pp. 3773-3778, 2015.

[35] B. Fireman, N. Lewis, N. P. Klein, G. T. Ray, M. F. Daley, M. Kulldorff i S. V. Wang, „Intraseason Waning

of Influenza Vaccine Effectiveness,” Clinical Infectious Diseases, 2018.

Strona 13 z 13