1 ΜΑΡΤΙΟΣ 2019

«Η ΓΕΝΗΣΙΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ»
του Τάκη Μαζαράκη
ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

Ε Ι Σ Α ΓΩ Γ Η
«Η ΓΕΝΗΣΙΣ (sic) ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ» είναι ο τίτλος
μιας χειρόγραφης παράστασης (έργου) του Θεάτρου Σκιών, του πολυγραφότατου καλλιτέχνη
καραγκιοζοπαίχτη και κουκλοπαίχτη Απόστολου Καραστεργιόπουλου ή Τόλια (1896-1976).
Η παράσταση αυτή, μας διασώθηκε μόνο σε χειρόγραφη ψηφιοποιημένη μορφή, γραμμένη
πιθανώς προπολεμικά και συγκεκριμένα ανάμεσα στα 1936 και 1940. Στο κείμενο της παραπάνω
παράστασης εμφανίζονται τα βασικά πρόσωπα του μυθιστορήματος (Φυλλάδα) του Μεγάλου
Αλεξάνδρου, εμπλουτισμένο με τις δύο κυρίαρχες και παλαιότερες φιγούρες του Ελληνικού
Λαϊκού Θεάτρου Σκιών, τον Καραγκιόζη και
τον Χατζηαβάτη. Ο πρώτος σαν ο έμπιστος
υπηρέτης της Ολυμπιάδας και στη συνέχεια του
Αλέξανδρου και ο δεύτερος σαν αγγελιοφόρος
του βασιλιά Φιλίππου. Το χειρόγραφο κείμενο της
παράστασης αυτής είναι μία ακόμη διασκευή του
Ψευδοκαλλισθένη. Είναι ο Ψευδοκαλλισθένης
διασκευασμένος για το Θέατρο Σκιών και αποτελεί
τον τελευταίο κρίκο της χειρόγραφης παράδοσης
του Ψευδοκαλλισθένη και συνάμα ο πειστικότερος
μάρτυρας της ακατάπαυστης ζωντάνιας του
μυθιστορήματος του Μεγάλου Αλεξάνδρου,
τουλάχιστον μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1930
του 20ού αιώνα.
Η ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου (356-
323 π.Χ.) και τα γεγονότα που ξετυλίχτηκαν με
κέντρο την προσωπικότητά του ξεπερνάνε πολύ τα
κοινά μέτρα. Βασιλιάς σε ηλικία είκοσι χρονών,
εκστρατεύει, καταβάλλει μέσα σε σύντομο χρονικό
διάστημα κάθε απόπειρα αντίστασης μέσα στον
ελληνικό χώρο και ανακηρύσσεται στρατηγός-
αυτοκράτορας όλων των ελληνικών δυνάμεων.
Είκοσι δύο χρονών ξεκινά για την μεγάλη του
εκστρατεία στην Ασία. Εικοσιπέντε χρονών έχει
κατατροπώσει την Περσική Αυτοκρατορία. Η
κυριαρχία του απλώνεται στην Αίγυπτο και στην Ασία και από την Μεσόγειο ως τον Καύκασο. Δεν
σταματά εκεί. Διαβαίνει τον Όξο ποταμό (σσ. Αμού Ντάρια της κεντρικής Ασίας, που εκβάλλει στην
λίμνη Αράλη) καθώς και τον ποταμό Ινδό και συνεχίζει με τις στρατιές του την καταπληκτική πορεία
από νίκη σε νίκη για να εισβάλει τελικά, σε ηλικία τριάντα χρονών, στις Ινδίες, το μυθικό ακραίο
βασίλειο του γνωστού τότε κόσμου. Τρία χρόνια αργότερα πεθαίνει κοσμοκράτορας. Εύκολα λοιπόν,
μπορεί να φανταστεί κανείς τους θρύλους, που θα συσσωρεύτηκαν γύρω από μία τόσο έντονη και
συζητήσιμη προσωπικότητα.

Σελίδα 5
 Η ιστοριογραφία
για τον Αλέξανδρο
αρχίζει κιόλας πριν το
θάνατό του. Τέτοιες
ιστορίες εύκολα
πλάθονται και με τις
συχνές επαναλήψεις
σύντομα εξελίσσονται
σε θρύλους και
μυθιστορίες. Όλοι οι
θρύλοι και μυθιστορίες
του Αλέξανδρου τόσο
στην Ελλάδα, όσο
και στις άλλες χώρες
έχουν ως αφετηρία ένα
μυθιστόρημα γραμμένο
στην Αλεξάνδρεια γύρω
στα 300 μ.Χ., όπου σε
αυτό συμφύρονται μαζί
γνήσιο και φανταστικό
υλικό. Δεν μας είναι
γνωστό το όνομα
του ελληνόγλωσσου
αλεξανδρινού
ανώνυμου συγγραφέα,

που δανείστηκε διάφορες προφορικές, ένα πεζό κείμενο του Μυθιστορήματος, μα

όσο και λογοτεχνικές θρυλικές διηγήσεις
και τις έβαλε μέσα σε ένα ψευδοϊστορικό
πλαίσιο, πλέκοντας έτσι κάποιο ομοιόμορφο
σύνολο. Επικράτησε όμως το όνομα Ψευδο-
Καλλισθένης εξαιτίας της λαθεμένης, σε
μερικά μεσαιωνικά χειρόγραφα, απόδοσης του
έργου στον ιστοριογράφο του Αλέξανδρου,
Καλλισθένη τον Ολύνθιο. Το μυθιστόρημα
αυτό μεταφράστηκε σχεδόν αμέσως μετά την
συγγραφή του στα λατινικά και κατά τις αρχές
του μεσαίωνα ή και αργότερα σε όλες τις άλλες
ομιλούμενες γλώσσες του γνωστού κόσμου και
είχε μεγάλη πολιτιστική επίδραση.
Οπωσδήποτε στο Βυζάντιο υπήρξε
η πλουσιότερη παραγωγή στις γραπτές
παραλλαγές-διασκευές του Ψευδο-
Καλλισθένη. Όλα σχεδόν τα χειρόγραφα
της ελληνικής παράδοσης για τον Αλέξανδρο
προέρχονται από την βυζαντινή εποχή.
Περισσότερα από είκοσι χειρόγραφα μας δίνουν
διαφέρουν όλα μεταξύ τους. Οι αντιγραφείς
των χειρογράφων αυτών αισθάνονταν απόλυτα
ελεύθεροι να παραλείπουν, να διασκευάζουν, να
προσθαφαιρούν επεισόδια και να ξαναγράφουν
ολόκληρα χωρία εκσυγχρονίζοντας την
γλώσσα. Έτσι παρουσιάζονται πέντε βασικές
ομάδες διασκευών, που χαρακτηρίζονται με
τα γράμματα α, β, γ, ε, και λ. Η διασκευή
ε σώζεται μόνο σε ένα χειρόγραφο. Στη
διασκευή ε στηρίζεται ένα υστεροβυζαντινό
πεζό μυθιστόρημα του Αλέξανδρου, που
αντιπροσωπεύεται από έντεκα χειρόγραφα
γραμμένα όλα σε μία λαϊκότερη επεξεργασία
του Μυθιστορήματος και στη δημοτική
γλώσσα.
Ο οψιμότερος ανάμεσα στους γνωστούς
άμεσους προγόνους της έντυπης Ιστορίας του
Μεγαλέξανδρου είναι ένα χειρόγραφο της
Μονής Μεταμορφώσεως των Μετεώρων (αρ.
400) χρονολογημένο ακριβώς στις 27 Ιουλίου

Σελίδα 6
1640 και που παραδίδει μια νέα διασκευή. Στη συνέχεια και περί τις τελευταίες δεκαετίες του
17ου αιώνα, γύρω στα 1680, μία νεώτερη παραλλαγή της ίδιας πεζής διασκευής, θα πάρει για
πρώτη φορά το δρόμο για τα τυπογραφεία της Βενετίας και θα βγει σε εκατοντάδες και αργότερα
σε χιλιάδες αντίτυπα. Το φτηνό αυτό λαϊκό βιβλίο, που πρωτοβγήκε από τα πιεστήρια της
Βενετίας, η «Φυλλάδα του Μεγαλέξαντρου» όπως θα το αποκαλέσουν οι απλοϊκοί χρήστες του,
με τις τουλάχιστον 46 εκδόσεις του (από το 1680 περίπου ως λίγο μετά το 1926), μαρτυρεί την
τεράστια δημοτικότητά του και την μεγάλη επίδραση που ασκούσε ως φορέας λαϊκής μορφώσεως
κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και της παιδικής ηλικίας του νεοελληνικού κράτους. Μέχρι
το 1926 και λίγο μετά, που τυπώθηκε η τελευταία λαϊκή έκδοση της Φυλλάδας, έχουν γίνει πολλές
τροποποιήσεις στη γλώσσα, στο κείμενο και στους τίτλους.

Στο επόμενο
τεύχος: Η Φυλλάδα
του Μεγαλέξανδρου
(Βίος, Πόλεμοι και
Θάνατος αυτού) και
ο καραγκιοζοπαίχτης
Απόστολος
Καραστεργιόπουλος
(Τόλιας)

Μια άστοχη γελοιογραφία και ένα άστοχο

πρωτοσέλιδο
Η Εφημερίδα των Συντακτών επισημοποιεί το «διαζύγιο»
του Σύριζα με τους ΑΝ.ΕΛ. και παραλληλίζει τους
τελευταίους με τους ήρωες του μπερντέ. Μας φέρνει
στη μνήμη τις αρνητικές κριτικές του κλασικού βιβλίου
«Αντικαραγκιόζης» του Σπύρου Κοκκίνη, ως μία
άστοχη γελοιογραφία, που προσβάλλει τους ήρωες του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών. Το
παράδοξο είναι ότι ο ξυπόλυτος ήρωας αντιμετωπίζεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και από
εφημερίδα διαφορετικής ιδεολογικής
κατεύθυνσης. Όταν τονίζεται (και
μάλιστα στην πρώτη σελίδα) ο
χαρακτηρισμός «Καραγκιόζης» ενός
πολιτικού, τότε θα έλεγε κανείς ότι,
επί της ουσίας, η Δημοκρατία δεν
διαφέρει από την Εφημερίδα των
Συντακτών. Υποτίθεται ότι διαφωνούν
ιδεολογικώς, αλλά στον ίδιο
παρονομαστή και σε παρόμοια ατοπήματα καταλήγουν.
Μανωλάκης ο Βομβιστής

Σελίδα 7
 2 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2019
Ρ ΟΣ «Η ΓΕΝΗΣΙΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
ΟΜΕ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ»
Τ ΕΡ
Υ του Τάκη Μαζαράκη
ΔΕ
Η ΦΥΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ (ΒΙΟΣ, ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΥΤΟΥ)
ΚΑΙ Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΟΠΑΙΚΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΚΑΡΑΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ (ΤΟΛΙΑΣ)
Το
λαϊκό
ανάγνω-
σμα της
Φυλλάδας
είχε κα-
θοριστική
επίδρα-
ση στο
ρεπερτό-
ριο του
λαϊκού
Θεάτρου
Σκιών,
όπου
βρήκαν
θέση δύο
κυρίως
έργα, στα
οποία εμφανίζεται ως πρωταγωνιστής ο Μέγας
Αλέξανδρος. Αυτά, ως γνωστόν, είναι «Ο Με-
γαλέξανδρος και το καταραμένο φίδι» και «Τα
αινίγματα». «Η ΓΕΝΗΣΙΣ (sic) ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ» είναι ο τίτλος
μιας χειρόγραφης παράστασης (έργου) του Θε-
άτρου Σκιών, του πολυγραφότατου καλλιτέχνη
καραγκιοζοπαίχτη και κουκλοπαίχτη Απόστο-
λου Καραστεργιόπουλου ή Τόλια (1892-1976
ή το πιθανότερο το 1977). Για τον Απόστολο
Καραστεργιόπουλο (Τόλια) του Αθανασίου δεν
έχουμε μια πλήρη βιογραφία. Από σταχυολόγηση
βιβλιογραφικών δεδομένων και πληροφορίες του
Θεσσαλονικιού καραγκιοζοπαίχτη και ερευνητή
του Θεάτρου Σκιών Γιάννη Χατζή, καθώς και του
Π.Σ.Θ.Σ., έγινε προσπάθεια συνθέσεως ενός, όσο
το δυνατόν πιθανού βιογραφικού.
Ο Τόλιας γεννήθηκε το 1892. Ήταν Μακε-
δόνας με καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη, αλλά
έζησε πολλά χρόνια στην Αθήνα. Αρχικά ήταν κα-
ραγκιοζοπαίχτης και κατόπιν και κουκλοπαίκτης.
Ήταν επίσης φακίρης και ταχυδακτυλουργός.
Έπαιζε και Κινηματογράφο. Ως καραγκιοζοπαί-
χτης ήταν «σπίνος», δηλαδή αδύνατος. Η αδυνα-
μία του οφειλόταν στην έλλειψη λαρυγγοφωνής,
απαραίτητης για έναν καλό καραγκιοζοπαίχτη.
Μετά το 1930, καθιερώθηκε ως κουκλοθεατράς,
μόλο που δεν τον βοηθούσε η φωνή του. Δια-
κρινόταν όμως στην κίνηση των κουκλών ήταν
άριστος στους χορούς, ιδίως στον καλαματιανό,
και στη ζωγραφική των σκηνικών. Έπαιξε μέχρι
το τέλος της ζωής του. Ο Τόλιας διετέλεσε Πρόε-
δρος και Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του
Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών.
Σύμφωνα με τον Γιάννη Χατζή, ο Τόλιας
υπήρξε βοηθός του Κονιτσιώτη. Κατά τον Δημή-
τρη Μόλλα, «υπηρετούσε στη χωροφυλακή και
παράλληλα μαθητεύει και συνεργάζεται με τον
Κώστα Γαννιό όταν το επέτρεπαν οι υπηρεσιακές
του υποχρεώσεις. Τραγούδαγε όμορφα και έπαιζε
κιθάρα. Επίσης ήτανε καλός τεχνίτης διαφημιστι-
κών γραμμάτων (τότε γράφανε στις μάντρες τερά-
στια γράμματα). Όταν έφυγε από τη χωροφυλακή
δούλεψε συστηματικά στην τέχνη του Καραγκιόζη
πότε σαν τραγουδιστής πότε σαν κουκλοθεατράς
και πότε σαν καραγκιοζοπαίχτης. Έπαιζε πολλά
χρόνια στα κέντρα της ΧΑΝ, στο στρατό ψυχα-
γωγός». Κατά τον Σωτήρη Σπαθάρη, «ο Τόλιας
ήταν καραγκιοζοπαίχτης της «σχολής» του Ρούλια.
Πρώτα ήταν τραγουδιστής ύστερα καραγκιοζοπαί-
χτης τώρα είναι ανδρεικελοπαίκτης (1960)». Κατά
τον Μιχάλη Ιερωνυμίδη, «την κόπιτσα την έφερε
στο μπερντέ ο Τόλιας που αρχικά ήταν τραγουδι-
στής, ύστερα καραγκιοζοπαίχτης της σχολής του
Ρούλια και μετά ανδρεικελοπαίκτης». Για τον Τό-
λια, λέει ο Χρήστος Χαρίδημος: «Στην πλατεία
Κυριακού τραγουδιστή είχα τον Απόστολο Τόλια
σημερινό καραγκιοζοπαίχτη και συνταξιούχο. Ο
Τόλιας ανακάλυψε τις κόπιτσες, καψούλια
των παπουτσιών θυλιαστά και πάψαμε να
δένουμε τους καραγκιόζηδες με σπάγγους. Έτσι
ησυχάσαμε, γιατί δεν φεύγανε τα πόδια και οι
βράκες τους, απάνω στην παράσταση».
Στο επόμενο τεύχος:
Περίληψη του χειρόγραφου έργου
Σελίδα 15
 3
3 ΜΑΪΟΣ 2019
«Η ΓΕΝΗΣΙΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ»
του Τάκη Μαζαράκη
ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ:
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟΥ ΕΡΓΟΥ
Το κείμενο που ακολουθεί σε τέσσερις πράξεις,
είναι ο Ψευδοκαλλισθένης του Απόστολου (Τόλια)
Καραστεργιόπουλου, σε δική του χειρόγραφη
διασκευή σε θεατρική μορφή, σύμφωνη με την
σκηνική οικονομία και τις συμβάσεις του Θεάτρου
Σκιών. Συνέχισε την παράδοση των βυζαντινών
αντιγραφέων, προσθαφαιρώντας επεισόδια κατά
το δοκούν, ώστε να γίνει μία θεατρική δομή της
ψευδοκαλλισθένειας ιστορίας.
Προσπάθησε να δημιουργήσει ένα ηρωικό
δραματικό έργο, αφαιρώντας τα τερατολογικά και
τελείως παραμυθολογικά χωρία της Φυλλάδας
δίνοντας μία «αληθοφανή» διάσταση στον «ιστορικό»
Μεγαλέξανδρο με εξαίρεση ίσως τη μυθική σύλληψη
και γέννησή του από τον Νεκτεναβό. Επίσης, τονίζει
την δραματικότητα της διασκευής του με την Δ΄ και
τελευταία πράξη του έργου του, όπου και ο θάνατος
του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Δίνει καταλυτικό ρόλο στον
λούμπεν πρωταγωνιστή του Θεάτρου Σκιών, δηλαδή
του Καραγκιόζη, βάζοντάς τον να σκοτώνει «με
γουρουνίσιο θάνατο» και με τσεκούρι τους φονιάδες
του Μεγαλέξανδρου.
Είναι προφανέστατο, βέβαια, ότι κανένα
χειρόγραφο δεν μπορεί να αντικαταστήσει το
σπαρταριστό ύφος της ζωντανής παράστασης, όπου ο
αυτοσχεδιασμός, η αμεσότητα του λόγου, η αυθεντική
φωνητική μίμηση του καλλιτέχνη, η μουσική και
η μαγεία της σκιάς συναρπάζουν και καθηλώνουν
το θεατή. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι ο ρόλος του
κειμένου στο Θέατρο Σκιών δεν είναι ο ίδιος με
αυτόν του ζωντανού θεάτρου. Η παρούσα χειρόγραφη
διασκευή-συγγραφή του έργου είναι ένα περιληπτικό
κείμενο εν είδει σημειώσεων, που άφηνε μεγάλα
περιθώρια αυτοσχεδιασμού στον καλλιτέχνη επί
σκηνής.
Πρέπει, τέλος, να σημειωθεί ότι το χειρόγραφο
σταματά κάπως απότομα, διότι λείπει η τελευταία
σελίδα του, κάτι που σημαίνει ότι υπάρχει η
δυνατότητα για συμπλήρωση, κατά το δυνατόν,
του ελλείποντος διαλόγου, με την προσθήκη μίας
σχετικής συμπληρωματικής σημείωσης. Μέσα στα
πλαίσια αυτά, είναι επίσης δυνατό να διατυπωθεί και η
υπόθεση ότι ο Τόλιας θα μπορούσε να είχε προβλέψει
Σελίδα 8
και κάποια σκηνή για την κηδεία του Μεγάλου
Αλέξανδρου, για να τονίσει το δραματικό χαρακτήρα
του έργου: «Δράμα σε 3 πράξεις», όπως γράφει και
στον τίτλο.
Α΄ Πράξη
Ο βασιλιάς Φίλιππος ετοιμάζεται να φύγει
για εκστρατεία και μέσω του υπασπιστή του στέλνει
τον Χατζηαβάτη να ειδοποιήσει τους επιτελείς
του να ετοιμαστούν. Ο Καραγκιόζης συναντάται
με τον έκπτωτο και εξόριστο βασιλιά της Αιγύπτου
Νεκτεναβό, που μόλις έφθασε στη Μακεδονία. Μετά
από κωμικούς διαλόγους, ο Νεκτεναβός αποκαλύπτει
στον Καραγκιόζη ότι είναι αστρονόμος και μάγος.
Κατόπιν εμφανίζονται ο Φίλιππος και η Ολυμπιάς,
οπότε και ο Φίλιππος της λέγει ότι όταν επιστρέψει από
την εκστρατεία θέλει να του έχει κάνει παιδί ειδάλλως
θα την διώξει. Φεύγει ο Φίλιππος, ενώ η Ολυμπιάδα
κλαίει και ο υπηρέτης της, ο Καραγκιόζης, την ρωτά
για την αιτία. Αυτή τότε του την εκμυστηρεύεται και
ο Καραγκιόζης της λέει ότι εδώ απέναντι κάθεται
ένας μάγος που μπορεί να την βοηθήσει. Η Ολυμπιάς
παρακαλεί τον Καραγκιόζη να τον φέρει. Έρχεται ο
Νεκτεναβός και διαβεβαιώνει την Ολυμπιάδα ότι με τις
μαγείες του θα κάνει παιδί αρσενικό, αρκεί να μείνει
μαζί της λίγες ημέρες. Ακολουθούν κωμικοί διάλογοι
Καραγκιόζη και Χατζηαβάτη περί της επίσκεψης
και διαμονής στο παλάτι του Νεκτεναβού με την
Ολυμπιάδα, ενώ ο Νεκτεναβός φεύγοντας από το
παλάτι διαβεβαιώνει τον Καραγκιόζη, ότι η Κυρία του
θα αποκτήσει παιδί αρσενικό «εντός ολίγου»!
Β΄ Πράξη
Ο Φίλιππος, πασίχαρης για την απόκτηση
αρσενικού παιδιού, διατάσσει τον υπασπιστή του,
να στείλει τον Χατζηαβάτη, για να αναγγείλει να
σημαιοστολιστεί η πόλη. Γίνεται άλμα χρόνου μετά
το οποίο, ο Καραγκιόζης χορεύει με κωμικά τον
μικρό Αλέξανδρο, ενώ η Ολυμπιάς παραγγέλλει
του Καραγκιόζη να πάει να βρει τον Νεκτεναβό και
να του πει να έλθει στο παλάτι, όπου τον θέλει. Η
Ολυμπιάς ζητά από τον Νεκτεναβό να κάνει στον
μικρό Αλέξανδρο μαθήματα αστρονομίας. Πράγματι,
ο Αλέξανδρος με τον Νεκτεναβό φεύγουν και
ανεβαίνουν στην κορυφή ενός βουνού. Ο Αλέξανδρος
ρωτά τον Νεκτεναβό, αν
μπορεί, ως μάγος που είναι,
να μαντέψει πότε και από τι
θα πεθάνει. Ο Νεκτεναβός
απαντά ότι θα πεθάνει από
το γιο του. Ο Αλέξανδρος
τον γκρεμίζει από το βουνό
λέγοντάς του ότι λέει ψέματα,
γιατί τον φονεύει αυτός,
που δεν είναι παιδί του. Ο
Νεκτεναβός, ψυχορραγώντας,
του αποκαλύπτει τα
καθέκαστα της συλλήψεώς
του, όταν είχε μείνει με την
Ολυμπιάδα στο παλάτι και
πεθαίνει. Ο Αλέξανδρος
πηγαίνει στο παλάτι στη
μητέρα του και της τα λέει
όλα. Αυτή τα επιβεβαιώνει,
αλλά του λέει να προσπαθήσει
να μην τα μάθει ο πατέρας
του. Στέλνουν τον Καραγκιόζη να εξαφανίσει το πτώμα. Στη συνέχεια, εμφανίζεται ο Ανάξαρχος, μονολογώντας
ότι η Ολυμπιάδα πρέπει να γίνει δική του. Ζητά να τον παρουσιάσουν στον Φίλιππο. Γίνεται αυτό, ενώ
κατόπιν ακολουθούν έντονοι προσβλητικοί διάλογοι και ο Ανάξαρχος τον τραυματίζει θανάσιμα. Επεμβαίνει ο
Αλέξανδρος και σκοτώνει τον Ανάξαρχο. Ο Φίλιππος, πεθαίνοντας, εύχεται στον Αλέξανδρο να γίνει μεγάλος
πολεμιστής και να κατακτήσει όλη την Οικουμένη.
Γ΄ Πράξη
Έρχεται ο αγγελιοφόρος του Δαρείου, Κανταρκούσης, κομίζοντας έγγραφο, το οποίο παραδίδει στον
Καραγκιόζη και αυτός με τη σειρά του, στον υπασπιστή του Αλέξανδρου, ο οποίος το διαβάζει μεγαλοφώνως.
Το έγγραφο αναφέρει ότι επειδή ο Αλέξανδρος είναι μικρό παιδί και δεν μπορεί να διοικήσει τους Μακεδόνες,
θα αναλάβει ο Δαρείος τη βασιλεία τους και όταν μεγαλώσει ο μικρός Αλέξανδρος, αφού τον σπουδάσει και
είναι καλό παιδί, θα τον κάνει βασιλέα τους! Ο υπασπιστής φέρνει τον Κανταρκούση στον Αλέξανδρο, ο οποίος
του παραδίδει επιστολή να την πάει στον Δαρείο, λέγοντάς του συγχρόνως να του πει να περιμένει λίγα χρόνια,
για να δει πόσο αξίζει ο Αλέξανδρος. Ο Κανταρκούσης φεύγει και δίνει την επιστολή στον Δαρείο. Ο Δαρείος
διαβάζει την επιστολή, ο Αλέξανδρος ευχαριστεί τον Δαρείο για την καλοσύνη του, αλλά τις συμβουλές του να
τις φυλάξει για άλλον, γιατί εντός ολίγου θα δει ποιος είναι. Ο Δαρείος λέει ότι δεν τον παρεξηγεί, γιατί είναι
μικρό παιδί και έπρεπε να του στείλει μερικά παιχνίδια για να παίξει! Στη συνέχεια, ο Αλέξανδρος διατάζει τον
υπασπιστή του, να ετοιμαστεί ο στρατός για εκστρατεία. Πράγματι, εξέρχεται ο στρατός του Αλέξανδρου και
συναντάται με τα στρατεύματα του Δαρείου. Γίνεται μάχη με κοντάρια, όπου ο Αλέξανδρος σκοτώνει τον Δαρείο
και «κατακτά το μέρος». Ο Αλέξανδρος ευχαριστεί τον Θεό για τη νίκη του.
Δ΄ Πράξη
Εμφανίζονται δύο Μακεδόνες στα ανάκτορα, όπου ο Αλέξανδρος παραθέτει μεγάλο συμπόσιο, ζηλεύοντας
τη μεγάλη δόξα που έλαβε ο ίδιος, κατακτώντας τον Κόσμο, με σκοπό να του ρίξουν δηλητήριο στο κύπελλό
του. Ο Καραγκιόζης τους υποδέχεται και μετά από κωμικούς διαλόγους τους εισάγει στον χώρο του συμποσίου.
Ο Αλέξανδρος φωνάζει δυνατά ότι αισθάνεται πόνους στην κοιλιά και λέει ότι τον δηλητηρίασαν και να
συλλάβουν αυτούς που τον φαρμάκωσαν. Στη συνέχεια, μιλά περί του θανάτου, που δεν μπορεί κανείς να
διαφύγει, είτε βασιλεύς είναι, είτε στρατιώτης. Δίνει τις τελευταίες συμβουλές του και πεθαίνει. Ο Καραγκιόζης
συλλαμβάνει τους δύο φαρμακευτές και κρατώντας ένα τσεκούρι στα χέρια του [τους σκοτώνει]. Στο σημείο
αυτό, το χειρόγραφο σταματάει απότομα, όπως προείπαμε, καθώς λείπει η τελευταία σελίδα του, οπότε είναι
δυνατό στο χειρόγραφο αυτό να προστεθεί και μία σημείωση με τη συμπλήρωση, κατά το δυνατόν, του
ελλείποντος διαλόγου.
Στο επόμενο τεύχος: Περίληψη Διήγησης (Φυλλάδας)

Σελίδα 9
 4 ΙΟΥΝΙΟΣ 2019

«Η ΓΕΝΗΣΙΣ ΚΑΙ Η
ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ»
του Τάκη Μαζαράκη

ΤΕΤΑΡΤΟ
ΜΕΡΟΣ:
ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ
ΤΗΣ ΔΙΗΓΗΣΗΣ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ
ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΟΣ
(ΦΥΛΛΑΔΑΣ)

(Το εντός εισαγωγικών και με πλάγια γραφή κείμενο χρησιμοποιήθηκε σχεδόν αυτούσιο στην πλοκή της
χειρόγραφης και τελευταίας νεοελληνικής διασκευής, δραματοποιημένης για το Θέατρο Σκιών Φυλλάδας από
τον καλλιτέχνη Απόστολο Καραστεργιόπουλο-Τόλια, ο οποίος βασίστηκε για τη συγγραφή της στην έκδοση
Σαλίβερου, που εκδόθηκε λίγο μετά το 1926. Η διασκευή αυτή κλείνει τον κύκλο της μακραίωνης χειρόγραφης
παράδοσης της νεοελληνικής λαϊκής Ιστορίας για τον Αλέξανδρο)
Η διήγηση ξεκινά με μια γεωγραφική περιγραφή της Μακεδονίας και ακολούθως αφηγείται τη φήμη, που
απέκτησε από τους νικηφόρους πολέμους του βασιλέως Φιλίππου, που στο δέκατο έκτο έτος της βασιλείας
του, η γυναίκα του Ολυμπιάς, γέννησε τον μέγα και θαυμαστό Αλέξανδρο, τον οποίο συνέλαβε από τον
Αιγύπτιο βασιλέα και περίφημο μάγο και αστρονόμο Νεκτεναβό, που κατέφυγε στην Μακεδονία, μετά την
κατάληψη της Αιγύπτου από τους εχθρούς του, που ήθελαν
να τον εξολοθρεύσουν.
Όταν ο Νεκτεναβός πήγε στην Μακεδονία, όπου εκεί
έκανε τον μάγο και τον αστρονόμο, ο Φίλιππος έφυγε σε
εκστρατεία και φεύγοντας είπε στην Ολυμπιάδα, που δεν
μπορούσε να τεκνοποιήσει, πως αν στην επιστροφή του δεν
έβρισκε δικό του παιδί, θα την διώξει. Η Ολυμπιάδα έπεσε
σε απελπισία. Μια σκλάβα της, όμως, την συμβούλευσε να
ζητήσει τη βοήθεια του μάγου Νεκτεναβού. Η βασίλισσα τότε
έστειλε τη σκλάβα να τον φέρει γρήγορα στο παλάτι.
Μόλις η σκλάβα έφερε τον Νεκτεναβό, η Ολυμπιάς
έμεινε μόνη μαζί του και του είπε τα βάσανά της για το παιδί.
Του είπε επίσης πως ο βασιλιάς Φίλιππος έφυγε σήμερα και
είναι ανάγκη το παιδί που θα γεννηθεί χάρη στα μάγια του,
θα πρέπει να γεννηθεί ακριβώς έπειτα από εννέα μήνες, γιατί
αλλιώς ο βασιλιάς θα το νομίσει για νόθο. Ο Νεκτεναβός την
καθησύχασε και της είπε πως το βράδυ με τις μαγείες του,
θα δει στο όνειρό της τον θεό Άμμωνα, που θα πάει μαζί της,
ώστε αυτή να κάνει παιδί αρσενικό, που θα κατακτήσει όλο
τον κόσμο. Να μην φοβηθεί και να υπακούσει στον Θεό σε ό,τι
της πει.
Ο Νεκτεναβός τότε φόρεσε τομάρι τράγου με κέρατα
και το βράδυ πήγε στο δωμάτιο της Ολυμπιάδος και έμεινε
μαζί στο κρεβάτι της. Η βασίλισσα δεν κατάλαβε την απάτη
του μεταμφιεσμένου σε τράγο Νεκτεναβού, επειδή νόμισε
πως ήταν ο θεός Άμμων. Κάθε νύχτα, ο Νεκτεναβός κοιμόταν

Σελίδα 22

με την Ολυμπιάδα, μέχρις ότου αυτή έμεινε έγκυος.
Σκεφτόταν πολύ, όμως, τον Φίλιππο μήπως και
νομίσει το παιδί νόθο, αλλά ο Νεκτεναβός την
ησύχασε και έκανε τρομακτικά μάγια στον Φίλιππο,
που με την επενέργειά τους, αυτός πείστηκε πως το
παιδί είναι του Θεού Άμμωνος.
Όταν η Ολυμπιάς γέννησε, ο Φίλιππος από
την χαρά του διέταξε να γίνουν σε όλη τη χώρα
μεγάλες γιορτές. Το παιδί μεγάλωσε και όταν ήλθε
εις ηλικία τεσσάρων ετών, το παρέλαβε ο μέγας
διδάσκαλος Αριστοτέλης, για να το μορφώσει.
Κάποτε, ο Αλέξανδρος, που θέλησε να μάθει
αστρονομία ζήτησε από τη μητέρα του να πάρει
δάσκαλο τον Νεκτεναβό. Ο Νεκτεναβός ανέβασε τον
Αλέξανδρο σε ένα ψηλό πύργο, για να του δείξει τα
άστρα του ουρανού. Ο Αλέξανδρος τον ρώτησε:
«Ξεύρεις, Νεκτεναβὲ, ἀφοῦ εσὺ ὅλα τὰ
γνωρίζεις καὶ πότε θα αποθάνεις; Ὁ Νεκτεναβός
ἀπεκρίθη τότε ὅτι τὸν θάνατον θα τὸν λάβῃ ἀπὸ τὰ
χέρια του υἱοῦ του. Ἀλλὰ πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ σὲ
φονεύση ὁ υἱὸς σου, Νεκτεναβὲ; Τὸν ἠρώτησε πάλιν
ὁ Ἀλέξανδρος. Καὶ χωρὶς νὰ χάση καιρὸν τον
ἔσπρωξε ἀπὸ τὸ ὕψος τοῦ πύργου λέγοντας:
Βλέπεις, διδάσκαλε, πὼς δὲν ξέρεις καλὰ
την τέχνη σου, ἀφοῦ ἐγὼ θὰ σὲ φονεύσω
καὶ ὄχι ὁ υἱὸς σου; Ἀλλ’ ὁ Νεκτεναβὸς
μόλις ἐπρόφθασε νὰ πῇ: Γιατὶ παιδὶ μου μὲ
εγκρέμισες; Πῶς εἶμαι ἐγὼ παιδὶ σου, ἀφοῦ
πατέρας μου εἶναι ὁ Φίλιππος; ἠρώτησεν ὁ
Ἀλέξανδρος. Ὁ Νεκτεναβὸς μὲ κόπον τοῦ
διηγήθη τότε ὅλην τὴν ἱστορίαν κι ἀμέσως
ἀπέθανεν. Ὁ Ἀλέξανδρος στὸ σπίτι του
ἠρώτησε τὴν μητέρα του γιὰ ὅλα αὐτὰ καὶ
ἔμαθε πὼς ὁ Νεκτεναβὸς δὲν ἐψεύσθη. Τότε
ἔφερε τὸ πτῶμα στὸ παλάτι καὶ τὸ ἐκήδευσε
μὲ πολλὰς τιμὰς, λυπημένος ποὺ ἐσκότωσε
τὸν πατέρα του, τὸν ὁποῖον δὲν ἐγνώριζε
ὡς τοιοῦτον. Ὁ Φίλιππος ὅμως δὲν
ἔμαθε τίποτε ἀπὸ τὸ μυστικὸν αὐτὸ».
Η διήγηση κατόπιν αναφέρεται
στον «Βουκέφαλον ἵππον» και
πώς ο Αλέξανδρος τον δάμασε και
πώς νίκησε τους συνομηλίκους
φίλους του, σε ιππικούς αγώνες.
Ακολούθως, ο Αλέξανδρος λαμβάνει
μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες
και προσκαλεί το γιο του Δαρείου,
Νικόλαο, να διαγωνισθούν σε
αγώνα δρόμου έφιπποι, όπου στο
τρέξιμο ο Αλέξανδρος κατόρθωσε
να κάνει να σκοντάψει το άλογο του
Νικολάου. Έτσι, ο Νικόλαος έπεσε
και σκοτώθηκε από το ίδιο του το
άλογο. Ο λαός στεφάνωσε ως νικητή
τον Αλέξανδρο. Επιστρέφοντας ο
Αλέξανδρος, βρίσκει τον πατέρα
του να έχει εγκαταλείψει τη μητέρα
του και να έχει πάρει άλλη γυναίκα.
Θύμωσε πολύ και σκότωσε τρεις άρχοντες, που είχαν
μεσολαβήσει στο δεύτερο αυτό γάμο, ενώ ο Φίλιππος
από ντροπή και λύπη αρρώστησε. Τότε, οι Κουμάνοι,
εχθροί του Φιλίππου, μόλις έμαθαν πως ο Φίλιππος
ήταν άρρωστος, εκστράτευσαν κατά της Μακεδονίας.
Ο Αλέξανδρος, με το στράτευμά του, τους νίκησε και
τους έτρεψε σε φυγή.
Ο Ανάξαρχος τότε, βασιλιάς της Πελαγονίας,
που είχε κάποτε φιλοξενηθεί από τον Φίλιππο και
είχε ερωτευθεί την Ολυμπιάδα, πήρε στρατό και με
το πρόσχημα ότι θέλει να βοηθήσει τον Αλέξανδρο,
ήλθε στην Μακεδονία και έκλεψε την Ολυμπιάδα.
Ο Φίλιππος τον κατεδίωξε, αλλά ο Ανάξαρχος
τον πλήγωσε. Τότε, έφθασε και ο Αλέξανδρος,
κατεδίωξε και αυτός τον Ανάξαρχο, ελευθέρωσε
τη μητέρα του και αιχμαλώτισε τον Ανάξαρχο. Τον
έσυρε μισοπεθαμένο εμπρός στον πατέρα του και
τον σκότωσε. Ο Φίλιππος χάρηκε και του ευχήθηκε:
«Είθε όλος ο κόσμος να σε προσκυνήσει μία
μέρα και το χέρι σου να διοικήσει την οικουμένη».
Σελίδα 23
Όμως μετά από την ευχή, ο Φίλιππος
πέθανε από τις πληγές του και ο Αλέξανδρος
ανακηρύχθηκε Αυτοκράτωρ.
Ο βασιλιάς της Περσίας, Δαρείος, όταν
έμαθε το θάνατο του Φιλίππου, νόμισε ότι θα
υποτάξει εύκολα τη Μακεδονία. Έστειλε τον
Κανταρκούση με την εξής επιστολή προς
τους Μακεδόνες: «Όταν έμαθα τον θάνατο του
Φιλίππου, σκέφθηκα πως το μικρό παιδί που
άφησε, δεν θα είναι ικανό για τόσο μεγάλο
αξίωμα, για αυτό αποφάσισα να σας στείλω τον
Κανταρκούση για βασιλέα. Ακόμα πρέπει να
μου στείλετε και το παιδί του Φιλίππου και αν
ο Αλέξανδρος είναι καλός και φρόνιμος θα σας
τον στείλω, όταν μεγαλώσει, να γίνει βασιλέας
σας».
Ο Αλέξανδρος μόλις διάβασε την
επιστολή, θύμωσε πολύ και σε απάντηση
έγραψε στον Δαρείο: «Έλαβα την επιστολή
σου και σε ευχαριστώ για την καλοσύνη σου να
μας στείλεις βασιλέα. Επειδή όμως είμαι εγώ ο
βασιλιάς και αφού θέλεις να έλθω και εγώ, να
με περιμένεις λίγα χρόνια ακόμα. Θα έλθω τότε
με τον στρατό μου, για να δεις πόσο αξίζω». Ο
Δαρείος, τότε, έστειλε δεύτερο απεσταλμένο
με επιστολή στον Αλέξανδρο. Του έστειλε μαζί
και παιχνιδάκια για να παίζει τάχα και ένα σακί
σιναπόσπορο, παραγγέλλοντας πως έχει τόσο
στρατό, όσα είναι τα σπυριά μέσα στο σακί.
Ο Αλέξανδρος μάσησε τον σιναπόσπορο και
είπε στον απεσταλμένο: «Πες του Δαρείου
πως, όπως μάσησα τον σιναπόσπορο, έτσι θα
καταστρέψω το στρατό του Δαρείου και για τα
παιχνίδια του, τον ευχαριστώ». λαός και ο Ιερεμίας, ενώ ο Αλέξανδρος προσκύνησε
Η διήγηση συνεχίζεται με τις εκστρατείες του τον Ιερεμία και τον Θεό. Ο Ιερεμίας προφήτευσε στον
Αλέξανδρου σε Αθήνα, Ρώμη, Αγγλία και Αίγυπτο, Αλέξανδρο ότι θα νικήσει τον Δαρείο, τον βασιλέα των
όπου εκεί έκτισε την Αλεξάνδρεια. Έτσι, άλλοτε Ινδιών, θα γίνει κύριος του κόσμου, αλλά θα αποθάνει
μαχόμενος και άλλοτε αμαχητί, κατέκτησε τις πόλεις νέος. Από την Ιερουσαλήμ, ο Αλέξανδρος μετέβη
και τις χώρες αυτές. Ακολούθως, επέστρεψε στην στην Αίγυπτο, την οποία κυρίευσε εξ εφόδου και οι
Μακεδονία, για να ξεκουραστεί ο στρατός, αφού Αιγύπτιοι τον στεφάνωσαν με το στεφάνι του πατέρα
πρώτα πέρασε από την Τρωάδα και προσκύνησε του, Νεκτεναβού. Ο Δαρείος, τότε, συνάθροισε τα
τους τάφους των ηρώων, που έπεσαν στον Τρωικό στρατεύματά του στον Ευφράτη και έδωσε πολύνεκρη
πόλεμο. Οι εκστρατείες αυτές διήρκεσαν τρία χρόνια. μάχη με τα στρατεύματα του Αλέξανδρου. Ο Δαρείος
Μετά την ανάπαυση και με το στρατό πολύ καλά υπέστη δεινή ήττα και σώθηκε δια της φυγής
γυμνασμένο και οπλισμένο, ο Αλέξανδρος μετέβη προς την Βαβυλώνα, αλλά οι Βαβυλώνιοι δεν τον
στην Ανατολή. δέχθηκαν και αναγκάστηκε να φύγει και από εκεί.
Μόλις ο Δαρείος πληροφορήθηκε την άφιξη Μόλις ο Αλέξανδρος έφθασε στην Βαβυλώνα και είδε
του Αλέξανδρου στην Ασία, του έστειλε απειλητική πως οι Βαβυλώνιοι δεν θα παραδίδονταν, τους έκοψε
επιστολή, αλλά ο Αλέξανδρος ανταπάντησε το νερό του Ευφράτη, έβαλε φωτιά ολόγυρα στην
λέγοντάς του, να τον προσκυνήσει, ειδάλλως θα πόλη και έτσι οι Βαβυλώνιοι παραδόθηκαν.
τον καταστρέψει. Ο Δαρείος, έξω φρενών, διέταξε Ο Δαρείος ετοιμάστηκε και για άλλο πόλεμο
να συγκεντρωθεί ο στρατός και παρήγγειλε στον κατά του Αλέξανδρου. Ζήτησε μάλιστα και
Αλέξανδρο, ότι τον περιμένει να πολεμήσουν. Όταν στρατιωτική βοήθεια από τον βασιλιά Πώρο της
ο Αλέξανδρος πλησίαζε στην Ιερουσαλήμ, είδε στον Ινδίας. Ο Αλέξανδρος επιτέθηκε με ολιγάριθμο
ύπνο του τον αρχιερέα της, προφήτη Ιερεμία, να τον διαλεχτό στρατό στο ενωμένο Περσικό και Ινδικό
προσκαλεί, για να προσκυνήσει τον Θεό Σαβαώθ. στράτευμα, το κατατρόπωσε και το έτρεψε σε άτακτη
Την επομένη, βγήκε προς προϋπάντησή του ο φυγή, ο δε Δαρείος, κατάπληκτος και φοβισμένος,

Σελίδα 24
 ετράπη και αυτός σε φυγή.
Εκεί όμως που έφευγε ο
Δαρείος, δύο στρατηγοί
του, ο Κανταρκούσης
και ο Αριοβαρζάνης,
τον πλήγωσαν βαριά
και τον άφησαν γυμνό
και μισοπεθαμένο. Ο
Αλέξανδρος έμαθε το
φόνο του Δαρείου και
παρήγγειλε στους Πέρσες
να τον προσκυνήσουν.
Προχωρώντας προς
την Περσία, βρήκε
μισοπεθαμένο τον Δαρείο,
τον λυπήθηκε, κατέβηκε
από το άλογό του, έβγαλε
το μανδύα του, τον
σκέπασε και με πολυτελές
φορείο τον μετέφερε στο
φρούριο της Περσίας.
Ο Δαρείος,
βλέποντας τη μεγάλη καλοσύνη του Αλέξανδρου, πριν πεθάνει, του έδωσε, ως δώρο, την κόρη του Ρωξάνδρα,
ενώ ο Αλέξανδρος του δήλωσε πως αυτή θα γίνει βασίλισσα και σύζυγός του. Ο Δαρείος, αφού τους έδωσε
την ευχή του, πέθανε ευχαριστημένος. Αφού ο Αλέξανδρος έθαψε με όλες τις βασιλικές τιμές τον Δαρείο,
διέταξε και του έφεραν τους δολοφόνους του. Αυτοί νόμιζαν πως ο Αλέξανδρος θα τους επαινούσε για αυτό
που έκαναν, αλλά αυτός τους ρώτησε αν έκαναν αυτά στον δικό τους βασιλιά, σε αυτόν που ήταν ξένος, τι
θα έκαναν; Διέταξε αμέσως και τους κρέμασαν επάνω από τον τάφο του Δαρείου. Κατόπιν, στεφανώθηκε
επισήμως την Ρωξάνδρα, η οποία έγινε βασίλισσα και σύζυγός του, όπως είχε υποσχεθεί στον Δαρείο.
Στη συνέχεια, ξεκινά το «Τερατῶδες ταξείδιον τοῦ Ἀλεξάνδρου», στο οποίο αυτός κατευθύνθηκε στο
εσωτερικό της Ασίας. Συνάντησε άγρια θηρία, που κυνήγησε και σκότωσε. Συνάντησε ακόμη και άγριες φυλές
ανθρώπων. Έβαζε ο Αλέξανδρος παντού φωτιά, όπου δεν μπορούσε με τα όπλα να τους καταστρέψει. Έπειτα
από πορεία δύο ημερών συνάντησε αγριανθρώπους πανύψηλους και ανθρωποφάγους, που επιτέθηκαν
στους Μακεδόνες και άρχισαν να τους κατακομματιάζουν. Ο Αλέξανδρος, με συμβουλή των στρατηγών του,
αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Οι στρατηγοί του τον συμβούλευσαν επίσης, να μη προχωρήσουν πλέον και να
γυρίσουν στην πατρίδα τους.
Ο Αλέξανδρος δεν τους άκουσε και άρχισε πάλι να προχωρεί. Βάδιζε επί δέκα ημέρες, οπότε συνάντησε
άλλους ανθρώπους με έξι πόδια και έξι χέρια. Τους σκότωσε όλους και μετά βρήκε τους Σκυλοκέφαλους.
Έφθασαν τότε στη θάλασσα και αναπαύθηκαν στην παραλία. Μια νύχτα όμως, που ψόφησε ένα άλογο, βγήκε
ένα τέρας από τη θάλασσα και το έφαγε. Μαζεύτηκαν τότε και άλλα όμοια τέρατα πολλά και άρχισαν να τρώνε
ανθρώπους και άλογα. Ο Αλέξανδρος αναγκάστηκε να φύγει από εκεί και πήγε σε άλλη παραλία, όπου βρήκε
κοντά στη θάλασσα κήπους γεμάτους με δένδρα γεμάτα με όμορφα φρούτα. Εκεί, αναπαύθηκαν λίγες μέρες.
Μετά, κατασκεύασε ένα πλοίο και μαζί με τον Αντίοχο και τον Πτολεμαίο πήγαν στο νησί των Μακάρων, που
ήταν καλοί και ειρηνικοί άνθρωποι και ήταν απόγονοι του Αδάμ και της Εύας. Το νησί είχε φρούτα άφθονα
και πουλιά πολλά και όμορφα δένδρα και νερά κρύα και γλυκά. Οι κάτοικοι ήταν αγαθοί άνθρωποι που τον
υποδέχθηκαν με αγάπη. Ο βασιλιάς τους, Ευαήνθης, τον περιποιήθηκε και αυτός με αγάπη.

Φεύγοντας από το νησί των Μακάρων, έφθασε σε μία σκοτεινή χώρα, που το χώμα της ήταν χρυσάφι.
Συνάντησε και δύο πουλιά, που είχαν ανθρώπινο πρόσωπο και ανθρώπινη φωνή, τα οποία του είπαν πως ο
βασιλιάς Πώρος της Ινδίας τον περιμένει, για να τον πολεμήσει, ενώ σε μία λίμνη που κάθισε να ξεκουραστεί
ο Αλέξανδρος με το στρατό του τη νύχτα, βγήκαν νεράιδες, που τραγουδούσαν και χόρευαν. Πιο κάτω σε ένα
δάσος, βρήκαν άγριους ανθρώπους, που από τη μέση και κάτω ήταν άλογα. Μετά το τρομακτικό αυτό ταξίδι, ο
Αλέξανδρος έφθασε στα σύνορα της Ινδίας, όπου ο βασιλιάς Πώρος είχε παρατάξει τεράστιο στράτευμα μαζί
με πολεμικούς ελέφαντες. Ο Αλέξανδρος, όμως, δεν τα έχασε. Διέταξε και έβαλαν, στα άλογα του στρατού του,
κουδούνια, που από το κουδούνισμα οι ελέφαντες τρόμαζαν και έφευγαν, ενώ αμέσως επιτέθηκε στους Ινδούς
μαζί με τον Φιλόνη και τον Σέλευκο και έτρεψε σε άτακτη φυγή τους Ινδούς.
Ο Αλέξανδρος, τότε, για να σταματήσει την αιματοχυσία, προκάλεσε, με επιστολή του, σε μονομαχία

Σελίδα 25
 τον Πώρο και του παρήγγειλε ότι όποιος
νικήσει τον άλλο, θα είναι σαν να τον
νίκησε ο στρατός του. Ο Πώρος δέχτηκε.
Οι δυο βασιλιάδες μονομάχησαν έφιπποι
και ο Αλέξανδρος νίκησε και σκότωσε
τον Πώρο. Οι Ινδοί ανεγνώρισαν τότε τον
Αλέξανδρο ως νικητή και παραδόθηκαν
όλοι. Μετά από όλα αυτά, υπέταξε,
χωρίς μάχη, τις Αμαζόνες και τη γη
των Αμαστριδών, που βασίλευε ο γιος
της γενναίας και ένδοξης βασίλισσας
Κανδάκης, Κονταυλούσης. Η Κανδάκη
φιλοξένησε με τιμές τον Αλέξανδρο, ο
δε Αλέξανδρος ανταπέδωσε τις τιμές
και κατόπιν αποφάσισε να επιστρέψει
στην Περσία. Καθώς πήγαιναν προς την
Περσία, έφθασαν σε έναν παραθαλάσσιο
τόπο. Ο Αλέξανδρος τότε διέταξε να
φτιάξουν μια κρυστάλλινη κασέλα, για
να μπει μέσα στη θάλασσα, ώστε να
δει τι είναι στον πάτο της. Πράγματι,
με ένα καράβι πήγαν στο μέσο της
θάλασσας, μπήκε ο Αλέξανδρος μέσα
στην κασέλα και την βύθισαν, κρατώντας
την με σχοινιά. Εκεί, είδε τον πόλεμο
των ψαριών και ένα ψάρι, μεγάλο
σαν βουβάλι, χτύπησε την κασέλα και
αμέσως τον έβγαλαν έξω.

Μια νύχτα πριν φθάσει στην
Βαβυλώνα, είδε στον ύπνο του τον
Προφήτη Ιερεμία να του προλέγει
το θάνατό του. Όταν έφθασε στην
Βαβυλώνα, παρέθεσε πολυτελές
συμπόσιο, στο οποίο προσκάλεσε
τους βασιλείς, μεγιστάνες και
στρατηγούς. Στο συμπόσιο αυτό,
ήλθε και από την Μακεδονία
ο δάσκαλός του, Αριστοτέλης,
φέρνοντας πολλά δώρα από
τη μητέρα του Ολυμπιάδα. Η
δόξα, όμως, του Αλέξανδρου δεν
άρεσε σε όλους. Ήταν πολλοί
που είχαν παράπονα κατά του
Αλέξανδρου, γιατί τον ζήλευαν.
Δύο Μακεδόνες, ο Βρυονούσης
και ο Μήδας, αποφάσισαν να τον
δηλητηριάσουν, ρίχνοντας δυνατό
δηλητήριο στο κρασί του, γιατί ο
Βρυονούσης είχε ως υπηρεσία να
γεμίζει το ποτήρι του Αλέξανδρου.
Πράγματι, σε ένα συμπόσιο,
που ήταν προσκεκλημένοι και
οι συνωμότες, ο Βρυονούσης
βρήκε καιρό και έβαλε στο ποτήρι
το δηλητήριο. Ανύποπτος ο
Αλέξανδρος, ήπιε το κρασί με το
δηλητήριο και εξακολουθούσε να
συζητά με τους συνωμότες, αλλά
αισθάνθηκε πόνο στη καρδιά
και έπειτα δυνατούς πόνους στα
εντόσθια. Τον μετέφεραν στο
δωμάτιό του και κάλεσαν το γιατρό
του, ο οποίος αντιλήφθηκε αμέσως
ότι είναι δηλητηριασμένος και είπε
στον Αλέξανδρο πως δεν μπορεί
να τον σώσει και ότι θα πεθάνει.
Ο Αλέξανδρος τότε είπε
στους στρατηγούς του: «Έρχεται
και σ’ εμέ ο θάνατος, όπως και σε
όλο τον κόσμο. Κανείς ποτέ δεν
θα διαφύγει τας πτέρυγάς του.
Ούτε πλούσιος, ούτε πτωχός,
ούτε βασιλεύς, ούτε στρατιώτης
και τώρα ήλθε η δική μου σειρά.
Επιθυμώ να γίνει βασιλεύς της
Μακεδονίας ο αγαπητός μου
Περδίκας και τη σύζυγό μου
Ρωξάνδρα, να την εμπιστευθεί
στα χέρια της μητέρας μου
Ολυμπιάδος». Κατόπιν, διένειμε
στους στρατηγούς του τις χώρες
που κατέκτησε και διέταξε να του
φέρουν το αγαπημένο του άλογο,
Βουκέφαλο, για να τον χαϊδέψει.
Την ίδια ώρα, έφεραν, ενώπιόν
του, δεμένο τον Βρυονούση,
που του έδωσε το δηλητήριο. Ο
Βουκέφαλος αγρίεψε, καταξέσχισε
τον δολοφόνο και μετά έσκασε
από τη λύπη του, μέσα στο στάβλο
του, την ίδια ημέρα. Η Ρωξάνδρα,
καταλυπημένη από το θάνατο του
Αλέξανδρου, έμεινε κοντά στον
αγαπημένο της νεκρό και έκλαιγε
δυνατά, σκίζοντας τις σάρκες της
από την απελπισία της. Σε κάποια
στιγμή, αφού παρακάλεσε όλους
να την αφήσουν μόνη, πήρε ένα
πολεμικό μαχαίρι από τη ζώνη
του Αλέξανδρου, το βύθισε στην
καρδιά της και έπεσε νεκρή δίπλα
στο σύζυγό της. Έβαλαν τα δύο
πτώματα σε χωριστά ολόχρυσα
φέρετρα και τα έθαψαν στην
Αλεξάνδρεια, ενώ ο στρατός
έκλαιγε με λυγμούς.
ΕΠΙΜΕΤΡΟ: Στη «Διήγηση
Αλεξάνδρου του Μακεδόνος»,
την Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου
δηλαδή, των εκδόσεων Βενετίας,
το επεισόδιο της κατάδυσης του
Αλέξανδρου με τον κρυστάλλινο

Σελίδα 26
καταδυτικό κώδωνα αναφέρεται λεπτομερώς με τον τίτλο: «Ο Αλέξανδρος εμβαίνει εις την θάλασσαν».
Εκτός όμως από την κατάδυση στη θάλασσα, ο Αλέξανδρος έκανε και ένα άλλο σπουδαίο κατόρθωμα. Έφτιαξε
μια πτητική μηχανή και ανέβηκε στον ουρανό, για να δει από ψηλά πού είναι το τέρμα της γης. Η πτητική αυτή
μηχανή ήταν ένα κιβώτιο σαν εξέδρα, που είχε προσαρμοσμένο ένα ξύλο όμοιο με ζυγό. Ο ζυγός δέθηκε στους
τραχήλους δύο ορνέων και καθώς αυτά ανυψώνονταν στον ουρανό, ανύψωσαν μαζί και την εξέδρα, που μέσα
ήταν ο Αλέξανδρος. Το επεισόδιο αυτό όμως δεν αναφέρεται στην Φυλλάδα, αν και σε κάποιους από τους
άμεσους χειρόγραφους προγόνους της, γίνεται μνεία και των δύο κατορθωμάτων αυτών, όταν ο Αλέξανδρος
ήταν ετοιμοθάνατος και τα υπενθύμιζε στους δικούς του που ήταν γύρω του. Ενδεικτικά, αναφέρουμε ότι
σε χειρόγραφο του έτους 1521 (είναι ο Codex Laurentianus 1444, χειρόγραφο F) ο θνήσκων Αλέξανδρος
λέει επί λέξει: «[..] Καβαλλαραίοι και στρατιώτες, ηξεύρετε το πώς ηπήραμεν όλην την οικουμένην
και την έρημον είδαμεν. Και ως τον παράδεισον ήλθαμεν, όπου είχεν ζήσειν ο προπάππους μας
Αδάμ, και ως την άκραν της γης ήλθαμεν, και την ύψωσιν του ουρανού είδα, εκεί κοντά ήλθα, και εις
τα βάθη της θαλάσσου, εσέβηκα και αρίφνησά τα. Και ήλεγα να εγλυτώσω από τον θάνατον […]».
Εδώ, γίνεται σαφής μνεία και της ανύψωσης στον ουρανό και της κατάδυσης στη θάλασσα. Ο δε οψιμότερος
χειρόγραφος μάρτυρας της έντυπης Φυλλάδας, ένα χειρόγραφο της Μονής Μεταμορφώσεως των Μετεώρων,
χρονολογημένο ακριβώς στις 27 Ιουλίου 1640 (Codex Meteorensis Π 400), αναφέρει τα εξής: «Και είπεν
ο Αλέξανδρος προς τους άρχοντες: ηγαπημένοι μου αυθέντες και βασιλείς όπου εγυρίσαμεν όλην
την οικουμένην και την έρημον είδαμεν και κοντά εις τον παράδεισων επήγαμεν και έως την άκραν
της γης επήγαμεν και εις τα βάθη της θαλάσσης επεριπατήσαμεν και αρίθμησαν τα όλα και είδα τα
και έλεγα να γλητώσω τον θάνατον […]». Εδώ είναι σαφής η μνεία μόνο της κατάδυσης στη θάλασσα.
Αξιοσημείωτο δε είναι ότι σε κανένα κείμενο της νεοελληνικής χειρόγραφης παράδοσης της Φυλλάδας, δεν
αναφέρεται εντός κειμένου ως επεισόδιο, ούτε η ανύψωση στον ουρανό, ούτε και η κατάδυση στην θάλασσα.
Το επεισόδιο της κατάδυσης αναφέρεται μόνο στην έντυπη παράδοση των τυπογραφείων της Βενετίας δηλαδή
από το 1750, που έχουμε το παλαιότερο διασωσμένο, ως σήμερα, έντυπο της Φυλλάδας, που βρίσκεται
στην Μονή Χιλανδαρίου και έχει εκδοθεί με επιμέλεια του Γιώργου Βελουδή (Διήγησις Αλεξάνδρου του
Μακεδόνος, Αθήνα, Ερμής, 1989) έως το 1926, από τις εκδόσεις Σαλίβερου. Υπάρχει επίσης αχρονολόγητη
Φυλλάδα που εκδόθηκε λίγο μετά το 1926 και είναι συντομευμένη εκδοχή αυτής του 1926. Κυκλοφόρησε από
τις εκδόσεις Σαλίβερου και αυτή. Δεν περιλαμβάνει το επεισόδιο της κατάδυσης και θεωρείται ως η τελευταία.
Της έκδοσης αυτής σώζονται ελάχιστα αντίτυπα. Επίσης με επιμέλεια του Αλέξανδρου Πάλλη έγινε το 1935
από τις εκδόσεις Πυρσός άλλη μία κριτική έκδοση της Φυλλάδας, η οποία βιβλιογραφείται ως αναξιόπιστη με
ανεξέλεγκτες επεμβάσεις του εκδότη στο κείμενο και για τον λόγο αυτό δεν συναριθμείται στις βιβλιογραφικά
γνωστές εκδόσεις της Φυλλάδας από το 1699 μέχρι λίγο μετά το 1926. Αν λάβουμε δε υπόψιν ότι η πρώτη
πιθανολογούμενη έκδοση της Φυλλάδας έγινε το 1670/1682 στο γνωστό τυπογραφείο του Ν. Γλυκή στην
Βενετία, καταλήγουμε στο, πιθανό ίσως, συμπέρασμα ότι ο επιμελητής της έκδοσης είχε προ οφθαλμών
χειρόγραφο ή χειρόγραφα, που ενώ γινόταν μνεία των παραπάνω κατορθωμάτων, τίποτε δεν ανέφεραν περί
αυτών μέσα στα κείμενά τους, όπως προαναφέραμε, και ίσως συμπλήρωσε αφ’ εαυτού μόνο το επεισόδιο της
κατάδυσης, πιθανώς από κάποιο άλλο χειρόγραφο που είχε. Ίσως, γιατί το επεισόδιο αυτό αναφέρεται σαφώς,
πολύ πιο σαφώς, από αυτό της ανύψωσης στον ουρανό, στα λόγια του ετοιμοθάνατου Αλέξανδρου. Υπάρχει,
όμως και η πιθανότητα να είχε και χειρόγραφο, χαμένο μέχρι σήμερα, που να ανέγραφε μόνο το επεισόδιο της
κατάδυσης ή να είχε και χειρόγραφο της μεσαιωνικής διασκευής β που σε μόνο ένα, από τα εννέα διασωζόμενα
χειρόγραφα, και συγκεκριμένα στο χειρόγραφο L, αναφέρονται και το επεισόδιο της ανάβασης στον ουρανό
και αυτό της κατάδυσης στη θάλασσα, οπότε συμπλήρωσε μόνο το σαφές αναφερόμενο στη χειρόγραφη
παράδοση και παρόλα αυτά ελλείπον, επεισόδιο της κατάδυσης, χωρίς να αναφέρει και αυτό της ανύψωσης
στον ουρανό. Οι ειδικοί ερευνητές αναφέρουν ότι οι εκδότες της Βενετίας είχαν προς εκτύπωση όχι ένα αλλά
περισσότερα, συγγενικά μεταξύ τους,
χειρόγραφα και τίποτε δεν αποκλείει
την επέμβασή τους σε αυτά πριν
την εκτύπωση. Τα δύο αυτά όμως
επεισόδια αναφέρονται κατά κόρον
στα μεσαιωνικά Δυτικά και Ανατολίτικα,
μεταφρασμένα από τα μεσαιωνικά
ελληνικά, χειρόγραφα, διακοσμημένα
με μινιατούρες αξιόλογης τέχνης, όπως
φαίνεται και αποδεικνύεται από το
σχετικό φωτογραφικό υλικό.

Στο επόμενο τεύχος: Αντικριστή

Μεταγραφή Χειρόγραφου

Σελίδα 27
 5 ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2019

«Η ΓΕΝΗΣΙΣ ΚΑΙ Η
ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ»
του Τάκη
Μαζαράκη
ΠΕΜΠΤΟ
ΜΕΡΟΣ:
ΑΝΤΙΚΡΙΣΤΗ
ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ
ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟΥ

Σχετικά με τη μεθοδολογία, η οποία ακολουθήθηκε

κατά τη μελέτη των χειρόγραφων του καραγκιοζοπαίχτη
Τόλια, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στη μεταγραφή του
χειρόγραφου κειμένου. Πιο συγκεκριμένα, η μεταγραφή ακολουθεί την αντικριστή έκδοση:
Αριστερά το μεταγραμμένο κείμενο και δεξιά το χειρόγραφο. Το κείμενο μεταγράφηκε
σε μονοτονικό και έγινε μόνο διόρθωση της ορθογραφίας και της στίξης. Τέλος, οι
υπογραμμισμένες στο χειρόγραφο, με κόκκινο μολύβι, «σκηνικές οδηγίες» τέθηκαν εντός
παρενθέσεως.
Στη συνέχεια, παραθέτουμε την αντικριστή έκδοση του εξώφυλλου (με τον τίτλο του
έργου) και της πρώτης σελίδας του τετραδίου (με τα πρόσωπα του έργου).
Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόκειται για απλό τετράδιο, από αυτά που μπορούσε να βρει
κανείς στο τότε εμπόριο για γραφική ύλη και στο οποίο απεικονίζεται η Αυτού Μεγαλειότης
Βασιλεύς Γεώργιος
ο Β΄. Η ανωτέρω
απεικόνιση βοηθάει
στη χρονολόγηση
του τετραδίου, από
τη στιγμή, που θα
ανατρέξει κανείς στη
θητεία του Γεωργίου
ως Βασιλιάς.
Ο Γεώργιος
ο Β΄ διαδέχτηκε
τον πατέρα του,
τον Κωνσταντίνο,
το 1922 για δύο
χρόνια, μέχρι το 1924
και τη μετατροπή
του πολιτεύματος
σε αβασίλευτη

Σελίδα 17
δημοκρατία. Ο Γεώργιος επέστρεψε
το 1935 με το τότε δημοψήφισμα και
την αποκατάσταση της Βασιλευομένης
Δημοκρατίας. Η βασιλεία του κράτησε
(με διαλείμματα λόγω της τότε εμπόλεμης
κατάστασης) μέχρι τον αιφνίδιο θάνατό του, το
1947, την Πρωταπριλιά, σε ηλικία 57 ετών.
Σε συνδυασμό και με τις αναφορές, στο
οπισθόφυλλο, σε λόγους του Ιωάννη Μεταξά,
που εκφωνήθηκαν τον Νοέμβριο του 1936,
μπορεί να εικάσει κανείς, με σχετική ασφάλεια,
ότι το εν λόγω τετράδιο κυκλοφόρησε
στο εμπόριο από το 1937 και εξής και
χρησιμοποιήθηκε από τον Τόλια ανάμεσα στα
έτη 1937 και 1940. Όλα αυτά με δεδομένη την
είσοδο της Ελλάδας στον Πόλεμο (στις 28-10-
1940) και τη λήξη της δικτατορίας του Μεταξά,
με το θάνατό του, τον Ιανουάριο του 1941.
Επίσης, ο αριθμός 40 (κάτω δεξιά στο
εξώφυλλο) δηλώνει ότι το εν λόγω τετράδιο
είχε σαράντα φύλλα, δηλαδή 80 σελίδες,
από τα οποία, όμως, διαθέτουμε γραμμένες
μόνο τις 32 και με την 33η σχισμένη.
Προσεκτική παρατήρηση του ψηφιοποιημένου
προτελευταίου recto φύλλου του χειρογράφου τετραδίου, που παραθέτουμε πιο κάτω,
δείχνει ότι οι υπόλοιπες ελλείπουσες σελίδες, που πιθανότατα ήταν άγραφες, είναι επιμελώς
κομμένες, ίσως με ψαλίδι ή φαλτσέτα. Άρα η σχισμένη σελίδα 33 είναι, σχεδόν με βεβαιότητα,
η τελευταία του χειρογράφου, όπως άλλωστε προκύπτει, τόσο από τη συμφραζόμενη υπόθεση
του έργου, όσο και από το πρότυπο της Φυλλάδας, που ακολούθησε ο Τόλιας, αντίτυπο
της οποίας διαθέτουμε. Την πρακτική αυτή την έχουμε συναντήσει και σε άλλα χειρόγραφα
τετράδια καλλιτεχνών του Θ.Σ..
Στο επόμενο τεύχος: Το κείμενο του έργου

Σελίδα 18
 6 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2019

«Η ΓΕΝΗΣΙΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ»
του Τάκη Μαζαράκη
ΕΚΤΟ ΜΕΡΟΣ: Το κείμενο του έργου
Δράμα εις πράξεις 4
Πρόσωπα
Μέγας Αλέξανδρος Νήπιον
Μέγας Αλέξανδρος Μεγάλος
Φίλιππος: Πατέρας του
Ολυμπιάς: Μητέρα του Μεγ. Αλεξάνδ.
Νεκτεναβός: Μάγος
Χατζηαβάτης: Αγγελιοφόρος
Καραγκιόζης: Υπηρέτης της Ολυμπιάδος
Σύλβιος*: Υπασπιστής
Δαρείος: Βασιλεύς της Περσίας
Ανάξαχρος [Ανάξαρχος]
Κονταρκούσης [Κανταρκούσης]
Στρατιώτες Μακεδόνες
Στρατιώτες Πέρσαι
* Το πρόσωπο με το όνομα «Σύλβιος» που
εμφανίζεται ως υπασπιστής, είναι επινόηση του καλλιτέχνη. Δεν υπάρχει στην Φυλλάδα. Δεδομένου ότι εκτός από
καραγκιοζοπαίχτης (ενν. ο Τόλιας) ήταν και πολύ καλός κουκλοπαίχτης και επειδή συνέθετε και δικά του έργα για
κουκλοθέατρο, δεν αποκλείεται, να συνέλαβε το πρόσωπο αυτό, από χαρακτήρα του κουκλοθεάτρου.
Στο επόμενο τεύχος: «Πράξις Αη»

«Ταξιδεύοντας»
στην Προύσα της Μικράς Ασίας
Δεν υπάρχει, ίσως, ιερότερο μνημείο για την τέχνη του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών
από τον τάφο του Karagöz
στο Τσεκιργιέ της Προύσας
της Μικράς Ασίας, στο
όρος Όλυμπος (σημερινό
Ουλού) και πολύ κοντά στην
αρχαία Νίκαια (σημερινή
Ισνίκ). Ανεξαρτήτως της
ιστορικότητάς του, ένα
πραγματικό προσκύνημα πάνω
στο θρύλο.
Πατραϊκός

Σελίδα 20
 7 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2019

«Η ΓΕΝΗΣΙΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ»
του Τάκη Μαζαράκη
ΕΒΔΟΜΟ ΜΕΡΟΣ:
«Πράξις Αη»

Πράξις Αη
Δύο Σαράγια
Ο Χατζηαβάτης συναντών τον Υπασπιστήν του
Βασιλέως Φιλίππου Σύλβιον τον χαιρετά κ.λπ.
Σύλβιος υπασπιστής
Τί έκαμες Χατζηαβάτη, εκτέλεσες τας διαταγάς
του Βασιλέως Φιλίππου; Ειδοποίησες το
επιτελείον, να είναι έτοιμον δια την εκστρατείαν;
Χατζηαβάτης
Αι διαταγές σας Κύριε υπασπιστά εξετελέσθησαν.
Όλα τα έγγραφα, τα οποία μου εδώσατε, τα έδωσα
εις τους επιτελείς της εκστρατείας. Είναι όλα
έτοιμα και περιμένουν διαταγάς από τον Βασιλέα,
να αναχωρήσουν.
Σύλβιος
Και βέβαια Χατζηαβάτη. Αύριον το πρωί θα
Διήγησις εξαίρετος και όντως θαυμασία του
κοσμοκράτορος Αλεξάνδρου του βασιλέως
εκστρατεύσουμε. Πήγαινε τώρα στο Παλάτι
μήπως σε χρειασθούν.
(Χατζ. φεύγων μπαίνει στο Σεράι)
Σύλβιος (Μόνος)
Τώρα πρέπει να αναφέρω εις τον Βασιλέα
Φίλιππον, ότι αι διαταγές του εκτελέσθησαν.
(Εισέρχεται και λέγει στον Φίλιππα, ότι είναι
έτοιμοι) Ο Νεκτεναβός εξόριστος Βασιλεύς της
Αιγύπτου εμφανίζεται από το αντίθετον μέρος του
Παλατιού και μονολογών.
Νεκτεναβός
Τι συφορά, τι δυστύχημα μεγάλο, τι καταστροφή
ήταν Θεέ μου αυτή, όπου επάθαμε. Εγώ ο
Νεκτεναβός, ένας Μεγάλος Αυτοκράτωρ της
Αιγύπτου, να φύγω από την Πατρίδα μου, όπου
υποδουλώθη και να γυρίζω από χώρα εις χώραν
για να εύρω άσυλον. Εγώ ο Νεκτεναβός, να
γυρίζω ωσάν τυχοδιώκτης. Έχασα τον πόλεμον.
Τι έπρεπε να κάνω; Έπρεπε να φύγω, να γίνω
αυτοεξόριστος. Βέβαια εδώ που ήλθα σ’ αυτήν
την Χώρα, δεν θα φανερώσω την πρώτην θέσιν
μου. Θα είμαι άγνωστος εδώ. Θα επαγγέλλομαι
τον μάγο για να ζήσω και αυτό θα γίνει.
Ο Καραγκιόζης υπηρέτης του Παλατιού,
εξέρχεται και τον ακούει, που μονολογεί.

Σελίδα 14
 Νεκτεναβός
Αυτά είναι μηδαμινά που με ερωτάτε. Εγώ είμαι
επιστήμων μάγος.
Καραγκιόζης
Τρέλα πού ’χεις και δεν την κατάλαβες. Είσαι
μάγος είπες;
Νεκτεναβός
Μάλιστα γνωρίζω όλες τις μαγείες. Δεν υπάρχει
δεύτερος στον Κόσμο.
Καραγκιόζης
(Τι καιρός φυσάει και διάφορα κωμικά)
Και πώς λέγεσαι κύριε μάγε;
Νεκτεναβός
Ονομάζομαι Νεκτεναβός.
Καραγκιόζης
Πώς το ’πες, πώς το ’πες; [κάνοντας] Κωμικά
Νεκτεναβός
Σας είπα Νεκτεναβός.
Καραγκιόζης
Και πού κάθεσαι τώρα;
Νεκτεναβός
Να σε αυτό το σπίτι απέναντι. Εκεί κάνω τις
μαγείες. Είμαι δε πρόθυμος να πηγαίνω, όπου με
Οι κατάσκοποι του Νεκτεναβώ τον ενημερώνουν
για την έφοδο των βαρβάρων

Καραγκιόζης Μόνος του.

Ετούτος είναι, που την έχει ψωνίσει για καλά.
Έχει πάρει ράδιο αλλά δεν ξέρω ποιο σταθμό έχει
πάρει.
Νεκτεναβός
Σαΐτ (δηλαδή χαίρετε)
Καραγκιόζης
Σαΐτα, ορέ ας το διάολο από δω. Τράβα σε
κανέναν φρενολόγο. Τί θες εδώ, που ήλθες.
Νεκτεναβός
Χαίρετε, σας είπα.
Καραγκιόζης
Έτσι μίλα. Όχι μου λες σαΐτες.
Νεκτεναβός
Ξένος άνθρωπος είμαι. Ήλθα στη χώρα σας να
ζήσω. Πρώτην φορά βρέθηκα στη χώρα σας.
Καραγκιόζης
Μπα; Και τι δουλειά κάνεις;
Νεκτεναβός
Είμαι Αστρονόμος και μάγος.
Καραγκιόζης Ο Φίλιππος απειλεί με χωρισμό την Ολυμπιάδα,
Εδώ θα σε πιάσω, αν ξέρεις από αστρονομία. Τι εάν δεν μείνει έγκυος
καιρός φυσάει τώρα;

Σελίδα 15

Ο Φίλιππος φεύγει για τη μάχη. Η Ολυμπιάδα
συζητά με τον Νεκτεναβώ για το πρόβλημα της
στειρότητας που την ταλαιπωρεί
ζητήσουν.
Καραγκιόζης
Καλά όταν σε χρειαστούμε σε βρίσκουμε.
Νεκτεναβός (φεύγων)
Εγώ θα πηγαίνω γιατί έχω εργασίαν. Χαίρετε.
Καραγκιόζης
Να πας στο καλό κύριε Ντενεκέ.
(μπαίνει μέσα)
Ο Βασιλεύς Φίλιππος με την γυναίκα του
Ολυμπιάδα εξέρχονται.
Φίλιππος
Θέλω να σου μιλήσω ιδιαιτέρως. Όπως γνωρίζεις
φεύγω διά την εκστρατείαν.
Ολυμπιάδα
Να πας στο καλό Φίλιππα και να είσαι σιδερένιος.
Να πας στο καλό. Καλήν επιτυχία.
Φίλιππος
Ναι θα φύγω. Θέλω όμως όταν γυρίσω νικητής,
να μου έχεις κάμει παιδί. Αν δεν κάμεις και δεν
βρω παιδί να φύγεις. Δεν θέλω πια να σε ξαναδούν
τα μάτια μου.
Ολυμπιάς
Σελίδα 16
Θα προσπαθήσω Φίλιππα, όσον δύναμαι. Μην
κάνεις έτσι
Φίλιππας
Εγώ φεύγω και όπως σου είπα. Εάν δεν εύρω
παιδί, να μην καθίσεις στο παλάτι. Να φύγεις
μακριά.
(ο Φίλιππας φεύγει)
Η Ολυμπιάς (Μόνη της έξω και κλαίγει)
Ολυμπιάς
Αχ δυστυχία μου Θεέ μου, εάν δεν του κάνω παιδί
θα με διώξει. Μήπως είναι στο χέρι μου αυτό;
(Ο Καραγκιόζης εξέρχεται, την βλέπει να κλαίει.)
Kαραγ.
Τι έχεις Μεγαλειοτάτη και κλαις; Λυπάσαι, που
έφυγε ο Βασιλεύς για την εκστρατείαν; Μην
κλαις. Θα έλθει πάλι νικητής.
Ολυμπιάς
Το γνωρίζω πως θα γυρίσει νικητής. Δεν κλαίω
Καραγ. γι’ αυτό, αλλά την ώρα που έφευγε μου
είπε, ότι αν δεν του έχω κάνει ένα παιδί, να φύγω
από το παλάτι. Δεν με θέλει.
Καραγ.
Τί σου ’πε; Να του κάνεις παιδί; Τί το πέρασε το
παιδί. Για κολοκυθιά;
Ολυμπιάς
Αυτό μου είπε Καραγ. Τί πρέπει να μεταχειριστώ
για να του κάνω παιδί;
Καραγ.
Ου! Ξέρω και εγώ; Δεν είναι στο χέρι μου. Άκου
να σου πω. Εδώ απέναντι ήλθε ένας διάσημος
μάγος. Δεν θυμάμαι πώς διάολο μου ’πε το όνομά
του. Θα τον καλέσουμε αυτόν τον μάγον στο
παλάτι και αυτός θα σου πει τι θα κάνεις.
Ολυμπιάς
Και πρέπει να τον καλέσουμε τώρα. Μάλιστα
να πας στο σπίτι αυτουνού του μάγου και να τον
φέρεις εδώ.
(Ο Καραγ. και η Ολυμπιάς εισέρχονται)
Ο Καραγ. τραγουδών πηγαίνει στο σπίτι του Νεκτε-
ναβού. Κτυπά. Πού ’σε μωρέ σαΐτα πατσαβέ.
Νεκτεναβός (εξέρχεται)
Τί συμβαίνει; Γιατί ήλθες εδώ;
Καραγ.
Να έλθεις στο παλάτι αυτό. Σε ζητά η Βασίλισσα
Ολυμπιάδα.
Νεκτεναβός
Ο Βασιλεύς πού ευρίσκεται;
Καραγ.
Έφυγε για την εκστρατείαν.
 Χατζηαβάτης
Και πού είναι τώρα βρε αυτός ο μάγος;
Καραγ.
Επάνω στο δωμάτιο, με την Κυρά μου.
Χατζ.
Πω πω ματάκια μου. Τώρα έχει γούστο να κάνει
παιδί η κυρά σου.
Καραγ.
Αν θα κάνει παιδί είπες; Ένα μονάχα; Αυτός παιδί
μου κάνει καλά μάγια. Πάμε εμείς να φάμε και
άσ’ τους.
Χατζ.
Πάμε να φάμε.
(εισέρχονται) (Έσωθεν λέγει η Ολυμπιάς προς τον
Νεκτεναβόν)
Ολυμπιάς
Νεκτεναβέ. Κάθισε όχι 5 ημέρας, όπου μου είπες,
αλλά όσο καιρό θέλεις.
Νεκτεναβός
Βασίλισσά μου, η επιθυμία σας θα γίνει.
Καραγ[κιόζης]
(προς τον Χατζηαβάτη έσωθεν)
Χατζ[ατζάρη]. Μπήκανε στο κέφι. Ακούς;
Η Ολυμπιάδα επιτρέπει στον Νεκτεναβώ
να κοιμηθεί στο δωμάτιό της. Η Ολυμπιάδα
συνευρίσκεται ερωτικά με τον Νεκτεναβώ, ο
οποίος έχει μεταμορφωθεί σε Άμμωνας

Νεκτεναβός
Εμπρός πάμε να ιδώ τί θέλει από εμένα.
(Και πηγαίνουν εις το Παλάτι) (Βασίλισσα και Νε-
κτεναβός ομιλούν.) [H] Ολυμπιάς του λέγει όλα τα
καθέκαστα και τον ρωτά τί πρέπει να κάνει.
Νεκτεναβός
Σας ήκουσα Μεγαλειοτάτη μετά μεγάλου
ενδιαφέροντος, αλλά μην στενοχωρείστε. Θα
κάμω τας μαγείας μου. Θα μείνω 3-5 ημέρας στο
Παλάτι σας και σας υπόσχομαι, ότι θα κάνετε
παιδί σε 9 μήνας αρσενικό.
Ολυμπιάς
Αν γίνει αυτό Νεκτεναβέ, θα σου δώσω ό,τι εσύ
μου ζητήσεις. Έλα επάνω και να αρχίσεις τις
μαγείες σου.
(Μπαίνουν μέσα)
Καραγ. (εξέρχεται μονολογών)
Μωρέ πεποίθηση, που ’χει ο Κατσαναβός, πως θα
κάμει η κυρά μου παιδί. Αρσενικό μάλιστα. Μωρέ
μπας και τα φτιάσουνε; Δεν είναι και παράξενο.
Ξέρω και εγώ; Η Ολυμπιάδα βλέπει στον ύπνο της τον Θεό
(Έρχεται ο Χατζηαβάτης. Ο Kαραγ. του τα λέει Άμμωνα, αφού ήπιε τα μαγικά βότανα, που της
όλα.) έδωσε ο Νεκτεναβώ

Σελίδα 17
 Χατζηαβάτης Μανούλα μου! Τα ’κανες τα μάγια σου!
Ακούω. Τι μας μέλλει εμάς. Νεκτεναβός
Καραγκιόζης Εγώ φεύγω και όταν επιστρέψω θα εύρω και το
Καλά λες Χατζ[ατζάρη]. Φαΐ να ’χουμε εμείς. παιδί γεννημένο.
(Ο Νεκτεναβός εξέρχεται μαζί και ο Καραγ.) (φεύγει)
Καραγ. Καραγ.
Ε, τι έκαμες; Θα το κάνει το παιδί η κυρά μου και Μωρέ μπράβο, κύριε σαΐτα!
πότε; (διάφορα κωμικά, μπαίνει μέσα)
Νεκτεναβός
Και βέβαια. Η κυρία σας θα αποκτήσει παιδί Τέλος της Αης Πράξεως
αρσενικό εντός ολίγου.
Καραγ.

Στο επόμενο τεύχος: «Πράξις Βα»

Λίγα λόγια για την εικονογράφηση, που συνοδεύει την παρούσα δημοσίευση
Το ελληνικό Μυθιστόρημα του Αλέξανδρου σώζεται σε δεκαοκτώ χειρόγραφα, που χρονολογούνται από τον 11ο
μέχρι και τον 16ο αιώνα. Μόνο ένα από αυτά τα χειρόγραφα αποτελεί πολυτελή έκδοση του κειμένου με εκτεταμένη
εικονογράφηση. Αυτό το χειρόγραφο βρίσκεται σήμερα στο Ελληνικό Ινστιτούτο Βενετίας και αναφέρεται στον κατάλογο
ως Κώδιξ 5. Ο Κώδιξ 5 είναι μεγάλου σχήματος πολυτελές χειρόγραφο, με διαστάσεις 32x24 εκ. και αποτελείται από 193
χάρτινα φύλλα. Οι μικρογραφίες φτάνουν τις 250 και είναι όλες πλούσια διακοσμημένες με φύλλα χρυσού.
Σχεδόν κάθε επεισόδιο του κειμένου είναι εικονογραφημένο με εξαιρετικές λεπτομέρειες και πλήθος σκηνές από
το βίο και την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η κάθε μια καλύπτει όλη τη σελίδα και στο σύνολό του αποτελεί το
σπουδαιότερο κειμήλιο του Ελληνικού Ινστιτούτου της Βενετίας.
Το βυζαντινό αυτό χειρόγραφο του Ελληνικού Ινστιτούτου της Βενετίας, είναι το εκτενέστερο στον κόσμο καθώς
εξιστορεί με λεπτομέρειες, εικονογραφικές και φιλολογικές, τα έπη και τη ζωή του Μακεδόνα στρατηλάτη. Με βάση την
παλαιογραφία, η παραγωγή του χειρογράφου χρονολογείται τον 14ο αιώνα. Αντιγράφηκε γύρω στα μέσα του 14ου αιώνα
κατόπιν παραγγελίας, κατά πάσα πιθανότητα, από τον αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Αλέξιο Γ’ Μέγα Κομνηνό για την
προσωπική του βιβλιοθήκη.
Γύρω από τις υψηλού καλλιτεχνικού επιπέδου μικρογραφίες, όλα τα περιθώρια φέρουν ελληνικές επιγραφές
με ερυθρό μελάνι. Συνοδεύονται και από τη
μετάφρασή τους σε παλαιοθωμανική γραφή που
προστέθηκε εκ των υστέρων, πιθανότατα από
ιδιώτη στον οποίο περιήλθε το χειρόγραφο, όταν
η Τραπεζούντα πέρασε στα χέρια των Οθωμανών
Τούρκων το 1461. Στους αιώνες που ακολούθησαν,
άγνωστο πώς και από ποιον, το πολύτιμο
χειρόγραφο κατέληξε στην ελληνική αδελφότητα
της Βενετίας, όπου μαρτυρείται τουλάχιστον
από τα μέσα του 19ου αιώνα. Περιήλθε στο
Ελληνικό Ινστιτούτο το 1953 με την πράξη δωρεάς
της περιουσίας της ελληνικής Κοινότητας της
Βενετίας στο επιστημονικό ίδρυμα και σήμερα
κοσμεί το μουσείο του Ινστιτούτου. Το ενδιαφέρον
του χειρογράφου δεν εστιάζεται μόνο στην
καλλιτεχνική του δημιουργία και στο φιλολογικό
του περιεχόμενο, αλλά και στις πληροφορίες για
την επιρροή που άσκησε ο μέγας στρατηλάτης στο
Βυζάντιο.
Από όλες τις διασκευές του
Μυθιστορήματος του Αλέξανδρου δηλαδή τις:
α, β, λ, ε και γ, η μακροσκελέστερη βυζαντινή
διασκευή είναι η γ.
Η διασκευή γ βασίζεται στις δυο
προγενέστερες διασκευές την β και την ε. Αυτή
είναι η διασκευή που περιέχεται στον κώδικα 5.
Τάκης Μαζαράκης

Σελίδα 18
 8 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2019
Σκηνή: Παλάτι και βουνό
«Η ΓΕΝΗΣΙΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ (Ο Βασιλεύς Φίλιππος εξέρχεται με τον υπα-
ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ» σπιστήν του Σύλβιον)
Φίλιππος
του Τάκη Μαζαράκη
Σύλβιε, να στείλεις τον Χατζηαβάτην εις
ΟΓΔΟΟ ΜΕΡΟΣ: όλην την πόλη και κατά διαταγήν μου, να
«Πράξις Βα» σημαιοστολιστεί ολόκληρος η πόλις για το
χαρμόσυνον αυτό γεγονός, όπου η σύζυγός
μου έτεκεν παιδί αρσενικό.
Σύλβιος
Μεγαλειότατε αι διαταγαί θα εκτελεσθούν.
(εισέρχονται μέσα) (Ο Καραγ. εξέρχεται με τον μικρόν Αλέξαν-
δρον, όπου του λέγει κωμικά)
Καραγ.
Τον καημένον. Πώς σε λένε;
Μικρός Αλέξανδρος
Με λένε Αλέξανδρο του Φιλίππου.
(Καραγ. τον χορεύει. [κάνοντας] κωμικά)
Αλέξανδρος
Αχ, πότε θα μεγαλώσω, να πάω και εγώ στον πόλεμο;
Καραγκιόζης
Μωρέ ας το διάολο, που θέλει κι αυτό να πάει στον πόλεμο.
Αλέξανδρος
Εγώ είμαι παλληκάρι.
Ο Καραγ. με διάφορα κωμικά, εισέρχονται μέσα.
Ολυμπιάς προς τον Καραγκιόζη
Πήγαινε Καραγ. να πεις του Νεκτεναβού, να έλθει στο παλάτι.
Α1. Οι κατάσκοποι του
Είναι ανάγκη. Τον θέλω. Νεκτεναβώ τον ενημερώνουν
Καραγ. (εξέρχεται) Πηγαίνει τραγουδών. Κτυπά. Νεκτεναβός, για την έφοδο των βαρβάρων
εξέρχεται. Του λέγει, ότι τον ζητά η Βασίλισσα. Πηγαίνουν μαζί.
Κτυπούν. Ολυμπιάς εξέρχεται.
Νεκτεναβός
Σας χαιρετώ Μεγαλειοτάτη.
Ολυμπιάς
Ήθελα Νεκτεναβέ, να κάνεις εις τον Αλέξανδρον μερικά
μαθήματα αστρονομίας. Συ είσαι ένας μεγάλος επιστήμων.
Θέλω δε να τον πάρεις ολίγον περίπατο, όπως μάθει ο
Αλέξανδρος μερικά από σένα.
Νεκτεναβός
Ό,τι θέλετε Μεγαλειοτάτη. Σε ό,τι με διατάξετε, είμαι πρόθυμος.
Δώσε μου τον μικρόν Αλέξανδρο, να τον πάρω ολίγον
περίπατο και να του διδάξω μερικά χρήσιμα πράγματα.
Ολυμπιάς
Πολύ ευχαρίστως. (φωνάζει τον Καραγ.) Καραγ. Φέρε τον
Αλέξανδρο.
Καραγ. Τον φέρνει. Τον δίδει του Νεκτεναβού) Καραγ. Ολυμπι-
άς εισέρχονται. (Ο Αλέξανδρος με τον Νεκτεναβόν φεύγουν και Α2. Ο Φίλιππος απειλεί με
φαίνονται στην κορυφή του βουνού) χωρισμό την Ολυμπιάδα, εάν
Αλέξανδρος δεν μείνει έγκυος

Σελίδα 8
 Είπες πως είσαι μάγος;
Νεκτεναβός
Ναι μικρέ μου Αλέξανδρε. Είμαι μάγος και προμαντεύω τα
πάντα.
Αλέξανδρος
Ενώ είσαι μάγος μπορείς να μαντεύσεις πότε και από τι θα
αποθάνεις;
Νεκτεναβός
Εγώ Αλέξανδρε αυτό, που μου είπες το έχω μαντεύσει από
καιρό, από τι θα αποθάνω εγώ. Θα φονευθώ από τον υιόν
μου. Ο υιός μου θα με φονεύσει.
Αλέξανδρος
Αλήθεια λες; (και τον σκουντά και ο Νεκτεναβός πέφτει από το
βουνό κάτω και του λέγει) Βλέπεις διδάσκαλε, που λες ψέματα.
Είπες πως θα σε φονεύσει το παιδί σου, ενώ σε φόνευσα εγώ,
Α3. Ο Φίλιππος φεύγει για τη που δεν είμαι παιδί σου.
μάχη. Η Ολυμπιάδα συζητά Νεκτεναβός (τραυματισμένος)
με τον Νεκτεναβώ για το Γιατί παιδί μου με εφόνευσες;
πρόβλημα της στειρότητας Αλέξανδρος
που την ταλαιπωρεί Δεν είμαι εγώ παιδί σου. Εγώ είμαι υιός του Φιλίππου.
Νεκτεναβός (ψυχορραγών)
Αχ, εσύ είσαι το παιδί μου. Ο πατέρας σου, όταν έλειπε στην
εκστρατεία, η μητέρα σου ήτουν απελπισμένη διότι της είχε
αφήσει ο πατέρας σου εντολή, ότι αν γυρίσει και δεν του έχει
κάνει παιδί, θα την έδιωχνε και τότε επήγα εγώ παιδί μου στο
παλάτι και εκάθησα. Αχ, και εσύ έγινες με εμένα και τώρα με
φόνευσες. Αχ, παιδί μου! (πεθαίνει)
Αλέξανδρος. Κατεβαίνει και πηγαίνει στο παλάτι, όπου τα κάνει
γνωστά εις την μητέρα του. Αυτά,
του λέει η μητέρα του, ότι όλα
είναι σωστά, αλλά να προσπα-
θήσει, να μην τα μάθει ο πατέρας
του. Στέλνουν τον Καραγκιόζη, να
πάρει το πτώμα. Ο Καραγκιόζης
με διάφορα [κωμικά] τον παίρνει
και τον εξαφανίζει. Επιστρέφει.
Α4. Η Ολυμπιάδα επιτρέπει
Ανάξαρχος (Αξιωματικός, έρχεται
στον Νεκτεναβώ να
κοιμηθεί στο δωμάτιό της. μονολογών)
Η Ολυμπιάδα συνευρίσκεται Σήμερον πρέπει να θέσω
ερωτικά με τον Νεκτεναβώ, ο τέρμα εις την υπόθεσιν αυτή. Η
οποίος έχει μεταμορφωθεί σε Ολυμπιάδα πρέπει με πάσαν
Άμμωνας θυσίαν, να γίνει δική μου. Θα
φτάσω ακόμη και μέχρι να
δολοφονήσω τον Φίλιππα
(Κτυπά εξέρχεται ο Καραγκιόζης.)
Α5. Η Ολυμπιάδα βλέπει στον
Ανάξαρχος
ύπνο της τον Θεό Άμμωνα,
Πήγαινε να ειδοποιήσεις τον Κύριόν σου και να του πεις, αφού ήπιε τα μαγικά βότανα,
ότι είναι ανάγκη απόλυτος, να με δεχθεί. Θέλω κάτι να του που της έδωσε ο Νεκτεναβώ
ανακοινώσω.

Σελίδα 9
 Καραγ. Ειδοποιεί τον Φίλιππον.
Φίλιππος
Διατάζει, να εισέλθει ο Ανάξαρχος.
(Ανάξαρχος, μπαίνει μέσα.)
Φίλιππος
Καλώς ήλθατε. Τι θέλετε, να μου ανακοινώσετε;
Ανάξαρχος
Μεγαλειότατε, εγώ έχω να σας ανακοινώσω μερικά παράπονα.
Έπρεπε να έλθω μόνος μου, να σας τα εκφράσω.
Φίλιππος (εν θυμώ)
Πήγαινε από εδώ δειλέ, που ήλθες και ετόλμησες, να κάνεις
παράπονα. Φύγε από ’δω.
Ανάξαρχος
Με διώχνεις, Βασιλεύ Φίλιππα, αλλά να γνωρίζεις, ότι ο
Ανάξαρχος δεν δέχεται προσβολάς και ιδού. (τον τραυματίζει)
Β1. Ο Νεκτεναβώ επιβραδύνει Φίλιππας (φωνάζων)
τον τοκετό της Ολυμπιάδας Ωχ! ωχ! Βοήθεια.
μέχρι τα αστέρια να βρεθούν Τρέχει ο Αλέξανδρος
σε ευνοϊκή θέση.Ο Νεκτεναβώ Τι συμβαίνει μπαμπά;
επιτρέπει τη γέννηση του Φίλιππας
παιδιού και ο Φίλιππος το
Τίποτα παιδί μου. Αυτός. Αλλά θα γίνω καλά.
βλέπει την επόμενη ημέρα
Αλέξανδρος
Εσύ κτύπησες τον πατέρα μου; Να πάρε την ανταμοιβή σου.(τον
φονεύει) (Ανάξαρχος πέφτει νεκρός)
(Φίλιππος ψυχορραγών)
Εύγε, παιδί μου Αλέξανδρε. Είσαι γενναίος. Θα γίνεις ένας
μεγάλος πολεμιστής και να έχεις την ευχή μου. Εγώ παιδί μου
Αλέξανδρε θα πεθάνω. Εσύ θα
γίνεις Βασιλεύς. Θα συναντήσεις
πολλά εις την ζωήν σου, αλλά
ποτέ να μην απογοητευτείς. Είθε
το χέρι σου, να υποτάξει, όλη
την Οικουμένην. Να γίνεις ένας
τρανός εκδικητής. (πεθαίνει)
Αλέξανδρος και Ολυμπιάς
(Κλαίγουν, καθώς και ο Καραγ.)

Τέλος της Βας Πράξεως

Στο επόμενο τεύχος:
«Πράξις Τρίτη»

Β2. Ο νεαρός Αλέξανδρος

ρίχνει στο γκρεμό τον
Νεκτεναβώ την ώρα που Β3. Ο Φίλιππος συγκρούεται
του έδειχνε τα αστέρια. Ο με τον Ανάξαρχο και πέφτει
Αλέξανδρος μεταφέρει το από το άλογο. Ο Αλέξανδρος
πτώμα του Νεκτεναβώ και το βρίσκει ημιθανή τον πατέρα
αφήνει μπροστά στα πόδια της του και τρέχει να καταδιώξει
μητέρας του τον Ανάξαρχο

Σελίδα 10
 9 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2019

«ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ»
του Τάκη Μαζαράκη

Ο Τόλιας φονεύει τον Δαρείο

σε κονταρομαχία με τον Αλέξανδρο,
επεμβαίνοντας στο κείμενο της φυλλάδας για
λόγους, υποθέτουμε, σκηνικής οικονομίας.
Όλοι οι διασκευαστές του Ψευδοκαλλισθένη,
πάντα, επενέβαιναν στο κείμενο. Ο φόνος του
Δαρείου, όμως, δεν έγινε από τον Αλέξανδρο.
Έγινε από δύο υπασπιστές του, με δόλο.
Τους τιμώρησε ο Αλέξανδρος, σταυρώνοντάς
τους πάνω από τον τάφο του Δαρείου. Η
σχετική εικονογράφηση τόσο στον κώδικα
5 του Ινστιτούτου Βενετίας, όσο και στις
Δυτικές μεταφράσεις του Ψευδοκαλλισθένη
είναι αρκετά πλούσια. Επιλέξαμε, ενδεικτικά,
μερικές εικόνες.
Καταδιωκόμενος ο Δαρείος από
τον Αλέξανδρο, δύο υπασπιστές του, ο
Βήσσος (Κανταρκούσης στις μεταβυζαντινές
διασκευές, δηλαδή στην Φυλλάδα) και ο

2. Ο Αλέξανδρος αναλαμβάνει τα βασιλικά του

καθήκοντα

Αριοβαρζάνης, ξεμονάχιασαν τον Δαρείο, τον

χτύπησαν με τα σπαθιά τους και το έσκασαν,
νομίζοντας ότι ο Αλέξανδρος θα τους ανταμείψει.
Ο Αλέξανδρος βρήκε τον Δαρείο, πεσμένο
στο χώμα, γυμνό και ημιθανή, έκλαψε και τον
σκέπασε με το πανωφόρι του. Χαρακτηριστικά
δε, το γεγονός αυτό καταγράφεται στη Φυλλάδα
ως εξής: «Τότε δύο αγαπημένοι του Δαρείου ο
Κανταρκούσης και ο Αριοβαρζάνης έδραμον εκεί
οπού έφευγε και τον εκτύπησαν ο ένας από το
ένα μέρος και ο άλλος από το άλλο. Τον έρριξαν
κάτω από το άλογον και τον έγδυσαν. Ούτω
απόμεινεν ο δυστυχής Δαρείος ημιθανής».
Ο Δαρείος, ξεψυχώντας, κατονόμασε
στον Αλέξανδρο τους φονιάδες και ζήτησε να
τους τιμωρήσει. Πράγματι, μετά την κηδεία
του Δαρείου, ο Αλέξανδρος έβγαλε προκήρυξη
στους Πέρσες που έλεγε: «Εκτέλεσαν τον μεγάλο
βασιλιά και εχθρό μου, τον αφέντη σας Δαρείο.
1. Ο Αλέξανδρος αναγορεύεται βασιλιάς των
Δεν τον σκότωσα εγώ αλλά κάποιοι τους οποίους
Μακεδόνων

Σελίδα 7
 αγνοώ και στους οποίους χρωστώ μεγάλη χάρη γιατί σκότωσαν τον εχθρό μου. Πρόκειται να
τιμήσω όσους σκότωσαν τον εχθρό μου. Ορκίζομαι, ότι θα τους υψώσω και θα τους κάνω
πασίγνωστους σε όλους τους ανθρώπους». Τότε, οι δυο κακούργοι ήρθαν από μόνοι τους στον
Αλέξανδρο, λέγοντας: «Αφέντη εμείς σκοτώσαμε τον εχθρό σου Δαρείο». Και εκείνος, όταν το
άκουσε, τους είπε: «Διατί φονεύσατε τον βασιλέα σας;» και έδωσε διαταγή να συλληφθούν και
να σταυρωθούν πλάι στον τάφο του Δαρείου.
Αυτοί τότε, κλαίγοντας, του είπανε ότι τους παγίδεψε με δόλο και ορκίστηκε ψέματα ότι
θα τους ανυψώσει και θα τους κάνει πασίγνωστους στους ανθρώπους. Ο Αλέξανδρος, όμως,
απάντησε: «Δεν ορκίστηκα ψέματα. Θα υψωθείτε επί του σταυρού πιο ψηλά από όλους τους
ανθρώπους και για το θάνατό σας θα μιλά όλη η οικουμένη». Αυτοί αποκρίθηκαν και είπαν: «Ο
θάνατος του Δαρείου σε έκανε βασιλιά της Περσίας». Και έτσι, τόσο στη χειρόγραφη, όσο και
στην έντυπη Φυλλάδα σημειώνονται τα παρακάτω λόγια του Αλέξανδρου: «Εσείς σκοτώσατε τον
αυθέντην σας τον φυσικόν, όπου σας ανέθρεψε, σας δόξασε και σας τίμησε με αξιώματα, αμή
εμένα του ξένου τι με θέλετε κάμει»; Τότε όρισε και τους κρέμασαν πάνω από τον τάφο του
Δαρείου.
Βοηθήματα: 1) [ΚΑΛΛΙΣΘΕΝΗΣ] Βίος Αλεξάνδρου του Μακεδόνος, Κάκτος, Αθήνα 2005.
2) «Διήγησις πάνυ ωραία περί Αλεξάνδρου του Μακεδόνος». Ο κώδικας των Μετεώρων Π
400, (έτος 1640). (Θεωρείται η οψιμότερη πρόδρομη χειρόγραφη μορφή της Φυλλάδας).
3) Ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Βίος, πόλεμοι και θάνατος αυτού, κατά την έκδοσιν
της Βενετίας. Εν Αθήναις, Βιβλιοπωλείον Μιχαήλ Σαλιβέρου. (1926). (Η τελευταία έντυπη
έκδοση της «Φυλλάδας» στην Ελλάδα).

3. Ο Αλέξανδρος στέλνει διατάγματα 4. Ο Δαρείος στέλνει αγγελιοφόρους

επιστρατεύσεως σε όλες τις πόλεις ζητώντας την καταβολή των φόρων

Σελίδα 8
 5. Οι αγγελιοφόροι του Δαρείου
6. Οι απεσταλμένοι των Περσών 7. Ο Αλέξανδρος επιθεωρεί και
υποβάλλουν τα σέβη τους στον
επιστρέφουν στον Δαρείο καταμετρά το στράτευμά του
Αλέξανδρο, ο οποίος περιστοιχίζεται
από τους υπασπιστές του

9. Ο Δαρείος στέλνει στον Αλέξανδρο

8. Ο Αλέξανδρος φθάνει στο Γρανικό 10. Η παράταξη των στρατευμάτων
επιστολές συνοδευόμενες από δώρα,
ποταμό και νικά
ένα μαστίγιο, μία σφαίρα του Αλεξάνδρου και του Δαρείου
τα στρατεύματα του Δαρείου
και ένα κιβώτιο με χρυσό

ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ
α) Μόνο όταν κουβαλήσεις το δικό σου νερό,
θα μάθεις την αξία της κάθε σταγόνας!

Σελίδα 9
 11. Ο Αλέξανδρος 12. Ο Αλέξανδρος εισέρχεται 13. Ο Αλέξανδρος ενταφιάζει
κατατροπώνει τον Δαρείο στο βασίλειο του Δαρείου τον Δαρείο

ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ
β) Όσο πιο ειλικρινής είσαι,
τόσο πιο αντιπαθής γίνεσαι!

γ) Το ότι σε κουτσομπολεύουν σημαίνει δυο

πράγματα… Πρώτον, η ζωή σου
έχει ενδιαφέρον…
Δεύτερον, η δική τους κανένα…

δ) «Μην αντιμετωπίζουμε το παιδί

σαν καθυστερημένο ενήλικο»
Μάνος Χατζιδάκις

Σελίδα 10
 «Η ΓΕΝΗΣΙΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ» Πράξις τρίτη
του Τάκη Μαζαράκη
Εις το ένα μέρος
ΕΝΑΤΟ ΜΕΡΟΣ: Παλάτι.
«Πράξις τρίτη» Το άλλο Φρούριον.

(Ένας αγγελιοφόρος του Δαρείου εμφανίζεται, ονόματι Κανταρκούσης,

πηγαίνων εις το παλάτι μονολογών)
Κανταρκούσης
Εδώ θα είναι το ανάκτορον του Νέου Βασιλέως Αλεξάνδρου. Μου έδωσε ο Βασιλεύς Δαρείος
ένα έγγραφον, όπως το δώσω εις τον υπασπιστήν του Αλέξανδρου. Ας κτυπήσω (κτυπά).
Καραγ.
εξέρχεται με διάφορα. [εννοεί κωμικά] Παίρνει το έγγραφο και το πάει. Λέγει του
Κανταρκούση, να περιμένει για απάντηση.
Σύλβιος (έσωθεν)
Τι συμβαίνει Καραγ.;
Καραγκιόζης
Είναι ένας έξω. Έφερε αυτό το έγγραφο και περιμένει έξω.
Σύλβιος (εξέρχεται έξω) και διαβάζει μεγαλοφώνως το έγγραφον.
Σύλβιος (αναγιγνώσκων)
Μακεδόνες ο βασιλεύς Φίλιππος δεν υπάρχει πλέον εις την ζωήν. Την ώραν σας Βασιλεύει
ο υιός του Αλέξανδρος. Αυτό το μικρό παιδί δεν μπορεί, να σας διοικήσει και δι’ αυτό
απεφάσισα, να σας σώσω. Θα βασιλεύσω εγώ στη χώρα σας και θα είστε όλοι υπό τας
διαταγάς μου και τον μικρόν Αλέξανδρον, θα τον σπουδάξω εγώ και όταν μεγαλώσει και είναι
καλό παιδί, θα τον κάμω Βασιλέα σας. Δαρείος. Βασιλεύς της Περσίας
Σύλβιος (προς τον Κανταρκούση)
Περίμενε, να δώσω το έγγραφο εις τον Αλέξανδρον, να σου φέρω την απάντησην.
Σύλβιος εισέρχεται, δίνει το έγγραφον εις τον Αλέξανδρον, όπου το διαβάζει. Κατόπιν
εξέρχεται μόνος ο Αλέξανδρος και λέγει του Κανταρκούση.
Αλέξανδρος
Συ είσαι ο απεσταλμένος του Δαρείου;
Κανταρκούσης
Μάλιστα Υψηλότατε.
Αλέξανδρος
Δώσε αυτήν την επιστολήν εις τον Δαρείον και να του πεις, ότι να περιμένει λίγα χρόνια
ακόμη, να δει πόσο αξίζει ο Αλέξανδρος.
Ο Κανταρκούσης φεύγει χαιρετών. (Ο Αλέξανδρος εισέρχεται) Έξωθεν του φρουρίου
εμφανίζεται ο Δαρείος.
Ο Κανταρκούσης δίνει την επιστολήν λέγων:
Μεγαλειότατε την επιστολήν αυτήν μου την ενεχείρισε ο Αλέξανδρος.
Δαρείος (αναγιγνώσκων)
Δαρείε, έλαβον την επιστολήν σου και σε ευχαριστώ για την καλοσύνην σου. Φύλαξε τας
συμβουλάς σου για άλλον, διότι εγώ εντός ολίγου, θα δεις ποιος είμαι. Αλέξανδρος

Σελίδα 11
 I. Οι δύο αγαπημένοι του Δαρείου, Βήσσος και
Αριοβαρζάνης, συνωμοτούν εναντίον του κυρίου
τους, Δαρείου. Με ξίφη επιχειρούν να τον
δολοφονήσουν. Ο Δαρείος τραυματίζεται
και είναι ημιθανής
II. Ο Αλέξανδρος εισέρχεται στο βασίλειο του
Δαρείου. Ο Αλέξανδρος βρίσκει το Δαρείο ημιθανή
και θρηνεί για αυτόν

III. Ο Αλέξανδρος θρηνεί για το θάνατο του

Δαρείου και κρατά τη σωρό του κατά την
IV. Ο Αλέξανδρος ενταφιάζει το Δαρείο
εκφορά

Σελίδα 12
 V. Ο Αλέξανδρος συλλαμβάνει
τους φονιάδες του Δαρείου

Δαρείος
Δεν το παρεξηγώ. Είναι παιδί μικρό. Έπρεπε να
του στείλω μερικά παιχνίδια για να παίξει. (εισέρ-
χεται στο φρούριον)
Αλέξανδρος έξωθεν με τον Σύλβιον
Αλέξανδρος
Σύλβιε. Σύντομα να ετοιμάσεις στρατό, διότι θα
εκστρατεύσομεν.
Σύλβιος VI. Ο Αλέξανδρος διατάσσει να
Στους ορισμούς σου Βασιλεύ. σταυρωθούν οι φονιάδες του Δαρείου
Αλέξανδρος
Ήλθε η στιγμή, να εκδικηθώ τους εχθρούς μου,
διότι είναι πολλοί (εισέρχεται)
(Εξέρχεται ο στρατός του Αλέξανδρου. Εμπρός ο Αλέξανδρος και κατόπιν ο Καραγ. με

κωμικά.
Διάλειμμα
Αλλαγή Σκηνής
Η Σκηνή παρουσιάζει βουνά, όπου
συναντώνται τα στρατεύματα του
Δαρείου με του Αλεξάνδρου. Γίνεται
μάχη με τα κοντάρια, όπου ο
Αλέξανδρος τον φονεύει και νικητής
κατακτά το μέρος.
Αλέξανδρος
Όποιος έχει την ελπίδα εις τον Θεόν,
ο Θεός τον εμψυχώνει και πάντα
θα έρχεται νικητής. Εμπρός λοιπόν
βαδίσατε, να δείξωμεν, ότι είμεθα
νικηταί.
VII. Ο Αλέξανδρος εκτελεί Βαδίζουν
τους φονιάδες του Δαρείου
Στο επόμενο τεύχος: «Πράξις Δη»

Σελίδα 13
 10 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2020

«Η ΓΕΝΗΣΙΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ» Η Σκηνή παρουσιάζει το πα-
λάτι εις το ένα μέρος. Το άλλο
του Τάκη Μαζαράκη το φρούριον.
ΔΕΚΑΤΟ ΜΕΡΟΣ: Δύο Μακεδόνες εμφανίζονται
και λέγουν μεταξύ τους
«Πράξις δη»
Αος Μακεδών
Σήμερον ο Αλέξανδρος έλαβε μεγάλην δόξαν. Εκατάκτησε όλον τον κόσμον. Δεν πρέπει
κανείς να δοξάζεται έτσι. Μας έχει καλεσμένους εις το μεγάλο συμπόσιον, που κάνει εις τα
ανάκτορα. Πρέπει με τρόπο, να του ρίξουμε εις το κύπελλον το δηλητήριον.
Βος Μακεδών
Και βέβαια, αυτό θα γίνει. Πρέπει επιτέλους, να τον δηλητηριάσουμε. Δεν είναι δυνατόν, να
ζήσει πλέον.
(Κτυπούν, ο Καραγ. εξέρχεται)
Καραγ.
Ήλθατε για φαΐ; Δεν περισσεύει. Να φύγετε.
Αος
Εμείς κύριε είμεθα προσκεκλημένοι.
Καραγ. Με διάφορα κωμικά τους βάζει μέσα. Γίνεται ένας θόρυβος μέσα. Κάθονται και τρώ-
γουν.
Καραγ. Φωνάζει.
Ε, δεν θα φάμε εμείς, Χατζατζάρη;
Χατζ.
Σώπα βρε. Είναι τόσο φαΐ. Τι διάολο κάνεις έτσι.
Καραγ.
Ας το διάολο. Μαζευτήκανε όλοι οι νηστικοί δω μέσα.
Αλέξανδρος (έσωθεν δυνατά)
Ωχ, πόνους μεγάλους αισθάνομαι εις την κοιλιάν μου. Τι είναι αυτό;
Σύλβιος
Θέλετε λίγο Μεγαλειότατε, να αναπαυθείτε, μήπως σας περάσουν οι πόνοι;
Αλέξανδρος
Ναι. Σηκώστε με ολίγον. Ωχ. Οι πόνοι με ζόρισαν πολύ. (τον σηκώνουν) Υπάρχουν
συμπτώματα δηλητηριάσεως. Με δηλητηρίασαν. Τρέχτε να συλλάβετε τους κακούργους
αυτούς, όπου με φαρμάκωσαν.
Καραγ. (έσωθεν)
Μωρέ ετούτοι οι δύο, κάτι κάναν εις τον Αλέξανδρον. Αν πάθει τίποτα, θα τους κάμω
γουρουνίσο θάνατο.
Αλέξανδρος (έσωθεν)
Τον θάνατον δεν μπορεί να τον αποφύγει κανείς, είτε πλούσιος, είτε πτωχός, είτε Βασιλεύς,
είτε στρατιώτης. Τας πτέρυγάς του δεν μπορεί κανείς, να τας διαφύγει και τώρα είναι η δική
μου σειρά. Σας λέγω τας τελευταίας μου συμβουλάς. Βασιλεύς της Μακεδονίας, να γίνει ο

Σελίδα 7
 αγαπητός μου Περδίκκας. Η σύζυγός μου Ρωξάνδη [Ρωξάνδρα]
να μείνει με τον τίτλο της Βασιλίσσης. Έχετε γεια. Πεθαίνω.
Κλαίουν όλοι. Ο Καραγκιόζης εμφανίζεται με τους δύο Μακεδό-
νας, όπου εδηλητηρίασαν
τον Αλέξανδρον, κρατών έναν πέλεκυν εις το χέρι.
Καραγκιόζης
Εσείς φαρμακώσατε τον Βασιλέα σας; Είστε προδότες! Είστε
κα[θάρματα(;)]…
***
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
Σημείωση 1: Ακολουθεί κολοβό φύλλο. Απ’ ό,τι φαίνεται
λείπει η τελευταία σελίδα. Από εδώ και κάτω, επειδή διαθέτω το ακριβές πρότυπο του καλλιτέχνη,
μπορώ να κάνω μία αποκατάσταση του ελλείποντος στο χειρόγραφο κειμένου, υπό μορφή
αφηγηματική, χωρίς διαλόγους ή ακόμα και με τους, κατά τη γνώμη μου, υποθετικούς διαλόγους,
που ίσως να είχε ο συγγραφέας. Δηλαδή το φόνο των δύο προδοτών από τον Καραγκιόζη και
την κηδεία του Αλέξανδρου, ώστε να τονιστεί η δραματική δομή του έργου. Πάντως, νομίζω ότι
η παρούσα συγγραφή του έργου είναι ένα περιληπτικό κείμενο εν είδει σημειώσεων, που άφηνε
μεγάλα περιθώρια αυτοσχεδιασμού στον καλλιτέχνη, επί σκηνής. Τάκης Μαζαράκης
Σημείωση 2: Επίσης, η Ρωξάνη δεν εμφανίζεται στα πρόσωπα του έργου. Ούτε οι δύο
Μακεδόνες, φαρμακευτές του Αλέξανδρου. Τι θα μπορούσε να κάνει αυτός που θα αποκαθιστούσε
το κείμενο; Να τους προσθέσει; Στην Φυλλάδα, η Ρωξάνη αυτοκτονεί και γίνεται διπλή κηδεία
στο τέλος.
Τάκης Μαζαράκης
Στο επόμενο τεύχος: «Πρόταση μεταγραφής χειρόγραφου»

Σελίδα 8
 11 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2020

«Η ΓΕΝΗΣΙΣ ΚΑΙ Η
ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ»
του Τάκη Μαζαράκη
ΕΝΔΕΚΑΤΟ ΜΕΡΟΣ
(Ο Καραγκιόζης εμφανίζεται με τους δύο
Μακεδόνας, όπου εδηλητηρίασαν τον Αλέξανδρον,
κρατών έναν Πέλεκον (sic) [πέλεκυν] εις το χέρι)
Καραγκιόζης: Εσείς φαρμακώσατε τον Βασιλέα σας!
Είστε προδότες! Είστε κα[θάρματα(;)].
Εδώ σταματάει απότομα το χειρόγραφο του Τόλια,
δηλαδή στο σημείο, όπου «ο Καραγκιόζης συλλαμβάνει
τους δύο φαρμακευτές και κρατώντας ένα τσεκούρι
στα χέρια του [τους σκοτώνει]». Όπως έχουμε ήδη
προαναφέρει, το χειρόγραφο του Τόλια είναι κολοβό,
δηλαδή λείπει τμήμα του τέλους του και συγκεκριμένα,
λείπει η τελευταία σελίδα του χειρόγραφου τετραδίου.
Εξώφυλλο Ιωαννίκιου Καρτάνου

Δεδομένου ότι διαθέτουμε το πρότυπο του

Τόλια στο αρχείο μας, είναι δυνατό να γίνει μία,
κατά το δοκούν, συμπλήρωση. Η πρακτική, όμως,
της συμπλήρωσης ενός χειρογράφου στα τμήματα
που λείπουν, είναι αντιδεοντολογική. Επίσης, όταν
ο ερευνητής που επεξεργάζεται και μεταγράφει ένα
χειρόγραφο ακέφαλο (δηλαδή να λείπει η αρχή) ή
κολοβό (δηλαδή να λείπει το τέλος) ή και τα δύο, δεν
προβαίνει σε καμία επέμβαση επί του χειρόγραφου
αυτού. Παρόλα αυτά, όμως, στο επόμενο τεύχος θα
προσπαθήσουμε περιφραστικά με κείμενο και όχι
με διαλόγους, να δώσουμε μια, κατά τη γνώμη μας,
πιθανή πρόταση-εκδοχή για το τέλος του χειρόγραφου
έργου. Οφείλουμε, ωστόσο, να υπενθυμίσουμε και τα
εξής:
Παρουσιάσαμε τον Ψευδοκαλλισθένη του
Τόλια (Απόστολου Καραστεργιόπουλου) σε δική του
χειρόγραφη διασκευή, σε θεατρική μορφή, σύμφωνα
με τη σκηνική οικονομία και τις συμβάσεις του
Θεάτρου Σκιών. Ο Τόλιας συνέχισε την παράδοση
των βυζαντινών και μεταβυζαντινών αντιγραφέων,
προσθαφαιρώντας επεισόδια κατά το δοκούν, ώστε
να γίνει μία θεατρική δομή της ψευδοκαλλισθένειας
ιστορίας. Προσπάθησε να δημιουργήσει ένα ηρωικό
δραματικό έργο, αφαιρώντας τα τερατολογικά και
Χειρόγραφο Ιωαννίκιου Καρτάνου 1 τελείως παραμυθολογικά χωρία της Φυλλάδας,

Σελίδα 4
δίνοντας μία «αληθοφανή» διάσταση στον
«ιστορικό» Μέγα Αλέξανδρο, με εξαίρεση ίσως
τη μυθική σύλληψη και γέννησή του από τον
Νεκτεναβώ. Επίσης, τονίζει τη δραματικότητα
της διασκευής του με την Δ΄ και τελευταία
πράξη του έργου του, όπου και ο θάνατος του
Μεγαλέξανδρου. Δίνει καταλυτικό ρόλο στο
λούμπεν πρωταγωνιστή του Θεάτρου Σκιών,
Καραγκιόζη, βάζοντάς τον να σκοτώνει, «με
γουρουνίσο θάνατο» και με τσεκούρι, τους
φονιάδες του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Είναι προφανέστατο, βεβαίως, πως κανένα
χειρόγραφο δεν μπορεί να αντικαταστήσει το
σπαρταριστό ύφος της ζωντανής παράστασης,
όπου ο αυτοσχεδιασμός, η αμεσότητα του
λόγου, η αυθεντική φωνητική μίμηση του Χειρόγραφο Ιωαννίκιου Καρτάνου 2
καλλιτέχνη, η μουσική και η μαγεία της σκιάς
συναρπάζουν και καθηλώνουν τους θεατές. Δεν
πρέπει να ξεχνάμε ότι ο ρόλος του κειμένου στο Θέατρο Σκιών δεν είναι ο ίδιος με αυτόν του ζωντανού
θεάτρου. Η παρούσα χειρόγραφη διασκευή-συγγραφή του έργου είναι ένα περιληπτικό κείμενο εν είδει
σημειώσεων, που άφηνε μεγάλα περιθώρια αυτοσχεδιασμού στον καλλιτέχνη επί σκηνής.
Κλείνοντας, θα παραθέσουμε τη σχετική αναφορά για τον Μέγα Αλέξανδρο του ιερομόναχου
Ιωαννίκιου Καρτάνου (1500-1567), Έλληνα λογίου του 16ου αιώνα, στο έργο του: «Ἡ Παλαιά τε καὶ
Νέα Διαθήκη, ἤτοι τὸ ἄνθος καὶ ἀναγκαῖον αὐτῆς» (πρώτη έκδοση το 1536) της οποίας το κείμενο που
παραθέτουμε πιο κάτω, μοιάζει εκπληκτικά με την υπόθεση του χειρόγραφου έργου του Τόλια:
«Τοῦτος ὁ Ἀλέξανδρος ἡ ἱστορίες λέγουν καὶ ἀναφέρουν ὅτι ἦτον υἱός τοῦ Νεκτεναβοῦ, βασιλέως
τῆς Αἰγύπτου. ἀμή αὐτός ἔλεγεν ὄτι εἶναι υἱός τοῦ βασιλέως τοῦ Φιλίππου τοῦ Μακεδόνος καὶ ἀπὸ
τὴν βασίλισσα τὴν Ολυμπιᾶ. Καὶ καλλὰ καὶ ἐκεῖνοι ἔλεγαν ὅτι εἶχαν γενῆ ἀπὸ ἕναν θεὸν. Καὶ έτζη
επίστευαν. Καὶ έτζη επροσκυνούσαν καὶ ημπορούσαν νὰ λέγουν ὅτι εἶναι υἱοὶ ἑνὸς θεοῦ εἰς το θαῦμα
ὅπου ἔκανε. καὶ υπήγαινεν χαιράμενος εἰς ὅλον τον κόσμον μὲ μεγάλο νίκος. Καὶ ὑπήρε το νίκος ἀπὸ
τοῦτον τὸν δάριον ὅπου εἴπαμε. Καὶ λέγουν ὅτι τοῦτος ὁ Νεκτεναβός, ὁποῦ λέγομεν ὅτι ἦτον πατέρας
του, ἤτονε ἀπὸ τὴν Αἴγυπτον […] καὶ ἔστοντας νὰ χάσει τὴν βασιλείαν ἔφυγεν καὶ ὑπῆγε νὰ στέκει εἰς
τὴν κούρτην τουτουνοῦ τοῦ βασιλέως Φιλίππου. Καὶ τοῦτος ὁ Νεκτεναβός ἦτον πολλὰ διδάσκαλος
καὶ μέγας ἀστρολόγος, καὶ ὁ βασιλεύς ὁ Φίλιππος δὲν ἔκανε παιδία ἀπὸ τὴν γυναίκα του, καὶ ἔστοντας
ὁ Νεκτεναβὸς εἰς τὴν κούρτην του ἀνάφερεν μίαν ἡμέραν διὰ τὴν βασίλισσαν καὶ εἶπε, ὅτι πὼς τὸν
βασταίνει ἡ ψυχή του νὰ κάμει τὴν βασίλισσα νὰ
κάμει παιδί. […]. Καὶ ὁ Νεκτεναβός μὲ τὴν τέχνη του
μὲ τὴν ἀστρολογίαν ἐδιάλεξε τὸν καιρὸν καὶ ὑπήγε
εἰς αὐτὴν τὴν νύκτα […] καὶ γκαστρώνεται καὶ κάνει
ἕναν υἱόν ὀνόματι Αλέξανδρον. […] Καὶ ὅταν αὔξησε
ὁ Αλέξανδρος ἔβαλε εἰς τὸν νοῦν του νὰ κάμει
μεγάλα πράγματα καὶ μεγάλους πολέμους. […]
Καὶ τότες ἤτονε ὁ Ἀλέξανδρος χρονῶν δεκαοκτώ.
[…] Καὶ εἰς ἐκεῖνον τὸν καιρὸν ἀπεθνήσκει ὁ
βασιλεύς τῆς Μακεδονίας ὁ Φίλιππος, εκεῖνος
ὁποὺ ἔλεγαν ὅτι ἦτον ὁ πατήρ τοῦ Ἀλεξάνδρου,
καὶ γίνεται βασιλεύς ὁ Ὰλέξανδρος, καὶ ὅταν εἶχε
δώδεκα χρόνους ὁπού ἤτονε βασιλεύς πολεμάγει
τὸν βασιλέα τὸν Δάριον καὶ βάνει τον ἀποκάτου
του, ἤγουν τὸν ἐνίκησε καὶ σκοτώνει τον. Καὶ ἔπειτα
ἐβασίλευσε χρόνους ἑπτά καὶ ἐτελειώθη ἡ ζωή του».

Χειρόγραφο Ιωαννίκιου Καρτάνου 3 Στο επόμενο τεύχος: «Επίλογος»

Σελίδα 5
 12 ΜΑΡΤΙΟΣ 2020

ΦΘΑΝΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ

«Η ΓΕΝΗΣΙΣ ΚΑΙ Η ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΜΑΣ…
ΙΣΤΟΡΙΑ Είναι, ομολογουμένως, πολύ
ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ δύσκολο να μπούμε μέσα στη σκέψη
του Απόστολου Καραστεργιόπουλου,
του Τόλια μας, ώστε να μπορέσουμε
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ» να συμπληρώσουμε ένα κολοβό
του Τάκη Μαζαράκη χειρόγραφο, έστω και αν γνωρίζουμε
ΔΩΔΕΚΑΤΟ ΜΕΡΟΣ επακριβώς το πρότυπο, από το οποίο
εμπνεύσθηκε το έργο του.
«Επίλογος: Μία πιθανή κατάληξη του
Πρόταση συμπλήρωσης χειρόγραφου» χειρόγραφου, που έχουμε στη
διάθεσή μας και αυτή με επισφαλή
συμπεράσματα, είναι η παρακάτω:
Ο Καραγκιόζης, βαστώντας στα χέρια ένα πελέκι, σκοτώνει με «γουρουνίσο θάνατο»,
σφάζει δηλαδή, τους δυο Μακεδόνες, που δηλητηρίασαν τον Αλέξανδρο και κατόπιν θρηνεί, με
τον Χατζηαβάτη, το θάνατο του βασιλιά και αφέντη τους.
Ίσως κατόπιν να παρουσιάζεται στη σκηνή και η
κηδεία του Αλέξανδρου και οι δυο φίλοι, ο Καραγκιόζης
και ο Χατζηαβάτης, να κρατούν το φέρετρο, έτσι ώστε να
τονιστεί, ακόμα πιο πολύ στο φινάλε της παράστασης, ο
δραματικός χαρακτήρας του έργου.
Πιθανότατα, στην τελική σκηνή και για να ελαφρύνει
κάπως η λυπηρή εντύπωση, που δημιουργείται στο κοινό
από το δραματικό αυτό έργο, (το οποίο υπενθυμίζουμε
ότι έχει το χαρακτηρισμό «Δράμα εις πράξεις 4»),
ο Καραγκιόζης να καλεί τον Χατζηαβάτη να φάνε,
πιθανότατα από τα φαγητά, που περίσσεψαν από το
τελευταίο συμπόσιο του Αλέξανδρου…
Επίσης, πιθανό είναι η όλη παράσταση να τελειώνει
και με μία μικρή αυτοσχέδια κωμωδία με πρωταγωνιστές
το κωμικό δίδυμο Καραγκιόζη-Χατζηαβάτη, πρακτική
συνηθισμένη στο Θέατρο Σκιών, όταν το έργο είναι
δραματικό, ούτως ώστε οι θεατές να φεύγουν στο τέλος
χαρούμενοι.
1. Οι δύο Μακεδόνες συνωμοτούν Κλείνοντας τη μελέτη μας αυτή, κρίνεται ως
για τη δολοφονία του Αλέξανδρου απαραίτητο να πούμε σαν επίλογο και λίγα λόγια για
την επίδραση του λαϊκού βιβλίου της Φυλλάδας του
Μεγαλέξαντρου στους καλλιτέχνες του Θεάτρου Σκιών
και ειδικότερα στον Απόστολο Καραστεργιόπουλο.
Η «Φυλλάδα του Μεγαλέξαντρου», που εξακολουθούσε να είναι και ολόκληρο το 19ο αιώνα
ένα πολύ διαδεδομένο ανάγνωσμα, χάρισε στο λαϊκό Θέατρο Σκιών τον ηρωικό χαρακτήρα
του Αλέξανδρου. Ο καλλιτέχνης καραγκιοζοπαίχτης του 19ου αιώνα ζούσε στην κοινωνία της
εποχής του και από αυτή αντλούσε τα εκφραστικά του μέσα για τις παραστάσεις του, ενώ με
απλοϊκότητα, αρκετό πνεύμα και αίσθημα, φιλοτεχνούσε τη φιγούρα του Μεγαλέξαντρου, με
χαρτόνι και νερομπογιές, για αυτές τις παραστάσεις.
Στο ρεπερτόριο του λαϊκού Θεάτρου Σκιών βρήκαν θέση δύο κυρίως έργα, στα οποία

Σελίδα 16

2. Οι δύο δολοφόνοι προσκυνούν
υποκριτικά τον Αλέξανδρο
για το Θέατρο Σκιών της ιστορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στηρίχτηκε αποκλειστικά στο
λαϊκό βιβλίο της Φυλλάδας. Εδώ φαίνεται ότι οι καταβολές του λαϊκού αυτού καλλιτέχνη
είχαν σκηνώσει μέσα στη διάνοιά του και είχαν εμποτίσει τη συνείδησή του με τις μνήμες
3. Ο Αλέξανδρος πίνει το κρασί
με το δηλητήριο που του δίνουν
οι συνωμότες. Ο Αλέξανδρος
αισθάνεται αδιάθετος και αναχωρεί προτεραιότητα της
από το συμπόσιο
εμφανίζεται ως πρωταγωνιστής ο Μέγας Αλέξανδρος.
Αυτά τα έργα είναι γνωστά με τους τίτλους: «Ο
Μεγαλέξαντρος και το καταραμένο φίδι» και «Ο
Μεγαλέξαντρος και τα τρία αινίγματα της Βεζυροπούλας»
και όχι αυτό καθαυτό το λαϊκό βιβλίο της Φυλλάδας.
Γεγονός είναι, όμως, ότι η ελληνική λόγια λογοτεχνία
(περίπου 1830-1960) δεν έχει να παρουσιάσει ένα
λογοτέχνημα στηριγμένο αποκλειστικά στο λαϊκό βιβλίο
της Φυλλάδας και γενικά στηριγμένο επάνω στην ιστορία
του Ψευδοκαλλισθένη. Επίσης, στο λόγιο θέατρο, κατά
την εποχή αυτή, δεν είχε ποτέ παρουσιαστεί καμία
διασκευή του μύθου του Αλέξανδρου.
Ο Σωτήρης Σκίπης και ο Ανδρέας Καρκαβίτσας, εν
τούτοις, αξιοποιούν, ο ένας ποιητικά και ο άλλος σε
πεζό αφήγημα, το μύθο της Γοργόνας, που καλεί τους
θαλασσινούς να επιβεβαιώσουν την αθανασία του
Μεγαλέξαντρου. Επίσης, ο ποιητής Όμηρος Μπεκές
στηρίχτηκε αποκλειστικά στο λαϊκό βιβλίο της Φυλλάδας
και μετέπλασε ποιητικά τον Ψευδοκαλισθένειο μύθο στο
ποίημα: «Το τραγούδι του Μεγαλέξαντρου».
Μετά από τα παραπάνω, ας δούμε την περίπτωση
του Τόλια, ο οποίος, για να συνθέσει τη διασκευή
της παράδοσης, που είχαν γαλουχήσει τον Ελληνικό
Λαό από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Φορέας αυτής
της παράδοσης
ήταν τόσο το
λαϊκό βιβλίο, όσο
και η προφορική
ή γραπτή
«λογοτεχνική»
παράδοση με
παραμύθια,
δημοτικά τραγούδια,
μαγικές επωδές
και το Θέατρο
Σκιών. Η σχέση
της προφορικής
παράδοσης
προς τη γραπτή
είναι εξαιρετικά
πολύπλοκη, έτσι
ώστε σπάνια
είναι δυνατό να
διαπιστωθεί η 4. Ο Αλέξανδρος καταλαβαίνει
ότι τον έχουν δηλητηριάσει και
μιας ή της άλλης. αποχαιρετά τους πάντες
Σελίδα 17
 Το γεγονός, όμως, ότι ο Τόλιας είναι ο μόνος λαϊκός συγγραφέας, ο οποίος εμπνεύστηκε
και στηρίχτηκε για το έργο του, αποκλειστικά στο λαϊκό βιβλίο, διασκευάζοντάς το για το
Θέατρο Σκιών, τον καθιστά μοναδικό και ανεπανάληπτο, τόσο ανάμεσα στους ομότεχνούς του
καλλιτέχνες, όσο και ανάμεσα στους μη ομοτέχνους του της λόγιας λογοτεχνίας.
5. Οι Μακεδόνες θρηνούν για εντολή να ανεβάσουν σε ένα ψηλό σημείο
τον Αλέξανδρο
7. Οι Μακεδόνες παρελαύνουν
μπροστά από τον Αλέξανδρο,
κλαίγοντας. Ο Βουκεφάλας
κοντά στον Αλέξανδρο κλαίει
και αυτός
Σελίδα 18
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Ιστορία του Μεγάλου
Αλεξάνδρου. Βίος, πόλεμοι και
θάνατος αυτού, (κατά την έκδοσιν
της Βενετίας), Βιβλιοπωλείον Μ.
Σαλιβέρου, Εν Αθήναις 1926.
2. Βελουδής Γιώργος (επιμ.),
Διήγησις Αλεξάνδρου Μακεδόνος,
Ερμής, 1977.
3. David Holton-Η ελληνική
παράδοση του μυθιστορήματος
του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η
συνέχεια και η εξέλιξή της, Αθήναι
1973.
4. Κουγιουμτζόγλου
6. Οι Μακεδόνες ζητούν να δουν το Δημήτριος, Ο Μέγας Αλέξανδρος
βασιλιά τους και ο Αλέξανδρος δίνει του Ελληνισμού: Αρχαιότητα,
το κρεβάτι του, για να μπορεί να τον Βυζάντιο, Νεότερη και Σύγχρονη
βλέπει όλο το στράτευμα Ελλάδα, Εκδόσεις Σαΐτα, Καβάλα
2016.
5. Μαζαράκης Παναγιώτης, Τα
τρία αινίγματα της πασσοπούλας
του Κώστα Γανιού, Centro de
Estudios Bizantinos, Neogriegos
y Chipriotas, Granada 2015.
6. Πιερίδης Γ. Η., Η Φυλλάδα
του Μεγαλέξαντρου, Λευκωσία
1974.
7. Ελληνικό Ινστιτούτο
Βενετίας, Ψηφιοποιημένο Αρχείο,
Διήγησις Αλέξανδρου, 14ος
αιώνας, Περγαμηνός κώδικας
8. Ο Αλέξανδρος μοιράζει 32,00x24εκ., χγφ. Αρ. 5, φφ.
τις κτήσεις του και δίνει 1r-193v.
στον Σέλευκο την Περσία και 8. Ιωαννίκιος Καρτάνος,
Παλαιά τε και Νέα Διαθήκη, Εν
την Ινδία, στον Αντίοχο την
Βενετίαις, 1536, α΄ έκδοσις.
Ασσυρία και στον Φίλιππο την
Αίγυπτο
ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ
«Η ευφυΐα ενός ανθρώπου μετριέται με
τη δόση του χιούμορ που είναι ικανός να
χρησιμοποιήσει».