MDS 8th Congress Book of Abstracts

КНИГА НА АПСТРАКТИ
ABSTRACT BOOK
МАКЕДОНСКО СТОМАТОЛОШКО ДРУШТВО
MACEDONIAN DENTAL SOCIETY
8МИ КОНГРЕС НА СТОМАТОЛОЗИТЕ ОД МАКЕДОНИЈА

СО МЕЃУНАРОДНО УЧЕСТВО
“ЗАД ЗДРАВАТА НАСМЕВКА - НАУКА И УМЕТНОСТ”
8TH CONGRESS OF DENTISTS FROM MACEDONIA WITH INTERNATIONAL

PARTICIPATION
“BEHIND THE HEALTHY SMILE - SCIENCE AND ART”
20 до 23 Септември во Охрид
Хотел Инекс Горица
20th to 23th of September in Ohrid

Hotel Inex Gorica
КНИГА НА АПСТРАКТИ
ABSTRACT BOOK
Македонско стоматолошко друштво Macedonian Dental Society
ул. Мајка Тереза бр. 17 st. Mother Teresa17

1000 Скопје, Македонија 1000 Skopje, Macedonia
Тел: +389 (0)2 3092841 Phone: +389 (0)2 3092841

Факс: +389 (0)2 3092842 Fax: +389 (0)2 3092842
E-meil: contact@msd.org.mk E-meil: contact@msd.org.mk
Книга на Апстракти Abstract Book

Охрид 2018 Ohrid, 2018
Корица и дизајн, техничка обработка Cover and Design, Тechnical preparation

Драган Ласков Dragan Laskov
8ми Конгрес на стоматолозите од Македонија со меѓународно учество
“Зад здравата насмевка - наука и уметност”
20 до 23 Септември во Охрид, Хотел Инекс Горица
Почитувани,
Македонското Стоматолошко Друштво, во соработка со Стоматолошкиот факултет

при УКИМ во Скопје, има чест и задоволство да го најави 8от Конгрес со меѓународно учество,
кој ќе се одржи од 20 до 23 Септември во Охрид.
Под мотото “Зад здравата насмевка – наука и уметност” ќе се обидеме да создадеме

можност за дискусија за сегашните и идните предизвици и цели од аспект на оралното здравје,
воведувањето на нови, современи методи и материјали во секојдневната стоматолошка пракса,
континуираната едукација, како и стоматологијата базирана на докази.
Водечки домашни и странски истражувачи и предавачи, ќе ги презентираат и разменат

своите искуства и сознанија со нас, кои, искрено се надеваме, освен што ќе ни обезбедат следење
на новите трендови во стоматологијата ќе нé мотивираат да истите ги примениме во нашата
секојдневна пракса, сé во прилог на подобрата стоматолошка нега и заштита на нашите
пациенти.
Искрено се надеваме, дека, покрај научните и стручно-апликативните активности, како

предавања и презентации, семинари и работилници, прекрасниот град Охрид, сините хоризонти
на Охридското езеро и неговото опкружување, ќе ве пленат и ќе ви создадат впечатоци и сеќавања,
поради кои секогаш ќе посакувате овде да се вратите.
Проф. д-р Мира Јанкуловска

Претседател на
Македонско стоматолошко друштво
WWW.MSD.ORG.MK
8th Congress of dentists from Macedonia with international participation
“Behind the Healthy Smile - Science and Art”
20th to 23th of September in Ohrid, Hotel Inex Gorica
Dear colleagues,
The Macedonian Dental Society, in cooperation with the Faculty of Dentistry at “Ss Cyril and Methodius”
University in Skopje, Republic of Macedonia, has the honor and pleasure to announce The 8th Congress
of Dentists from Macedonia with International participation, which will be held from 20th to 23th
September in Ohrid.
Under the motto «Behind a Healthy Smile - Science and Art», we will try to provide an international
platform for discussion about the current and future challenges and goals in terms of the oral health,
introduction of new, modern methods and materials in everyday dental practice, dental education, continous
education, evidence-based dentistry.
We will hear presentations and exchange experiences and knowledge with leading national and
foreign researchers and lecturers, which will not only provide us with up to date information on the latest
trends in dentistry, but also, hopefully motivate us to apply them in our daily practice, all for the benefit of
better dental care and the protection of our patients.
We sincerely hope that, in addition to the scientific and professional- applicative activities, such
as lectures and presentations, seminars and workshops you will also find irresistible the allure of our beautiful
city of Ohrid, the blue horizons of Ohrid Lake and its surroundings, which, will mesmerizing impressions to
take with you, memories you will gladly remember and make you keep coming back for more.
Prof. d-r Mira Jankulovska

President of
Macedonian Dental Society
WWW.MSD.ORG.MK
КОНГРЕСЕН ОДБОР
Претседател
Мира Јанкуловска
Потпретседател
Марија Пеева Петревска
Генерален Секретар
Снежана Пешевска
НАУЧЕН ОДБОР
Билјана Капушевска, Македонија
Подпретседател
Габриела Ќурчиева Чучкова, Македонија
Членови
Ќиро Ивановски Македонија Никола Гиговски Македонија
Александар Грчев Македонија Никола Стојановиќ БИХ, Република српска
Амила Вујачиќ Србија Роберт Ќелиќ Хрватска
Ана Сотировска Ивковска Македонија Руди Бекерс Словенија - Белгија
Анета Стојановска Атанасовска Македонија Саша Чакиќ Србија
Билјана Џипунова Македонија Сашо Еленчевски Македонија
Борис Величковски Македонија Силвана Георгиева Македонија
Василка Ренџова Македонија Снежана Чолиќ Србија
Весна Коруновска Стевковска Македонија Соња Апостолска Македонија
Влатко Пандуриќ Хрватска Тодор Узунов Бугарија
Гордана Ковачевска Македонија Хасан Магхајрех Англија
Горан Стефановски Германија Ивона Ковачевска Македонија
Елизабета Георгиевска Македонија Драгана Габриќ Хрватска
Елиф Туна Инџе Турција Хуго Соуса Дијаз Португалија
Златко Георгиев Македонија
Јагода Бајевска Македонија
Јадранка Бундевска Македонија
Кокурд Демирел Турција
Лидија Кануркова Македонија
Лидија Поповска Македонија
Маја Пандилова Македонија
Марија Стевановиќ Македонија
Мирјана Поповска Македонија
6
CONGRESS COMMITTEE
President
Mira Jankulovska
Vice President
Marija Peeva Petrevska
Secretary General
Snezana Pesevska
SCIENTIFIC COMMITTEE
President
Biljana Kapushevska, Macedonia
Подпретседател
Gabriela Kjurchieva Chuchkova, Macedonia
Members
Kjiro Ivanovski Macedonia Nikola Gigovski Macedonia
Aleksandar Grchev Macedonia Nikola Stojanovic BiH, Serbian Republic
Amila Vujacic Serbia Robert Celic Croatia
Ana Sotirovska Ivkovska Macedonia Rudy Beckers Slovenia - Belgium
Aneta Stojanovska Atanasovska Macedonia Sasha Cakic Serbia
Biljana Dzipunova Macedonia Saso Elencevski Macedonia
Boris Velichkovski Macedonia Silvana Georgieva Macedonia
Vasilka Rendzova Macedonia Snezana Colic Serbia
Vesna Korunovska Stevkovska Macedonia Sonja Apostolska Macedonia
Vlatko Panduric Croatia Todor Uzunov Bulgaria
Gordana Kovachevska Macedonia Hasan Maghajreh England
Goran Stefanovski Germany Ivona Kovachevska Macedonia
Elizabeta Georgievska Macedonia Dragana Gabric Croatia
Elif Tuna Ince Turkey Hugo Sousa Diaz Portugal
Zlatko Georgiev Macedonia
Jagoda Bajevska Macedonia
Jadranka Bundevska Macedonia
Kokurd Demirel Turkey
Lidija Kanurkova Macedonia
Лидија Поповска Македонија
Maja Pandilova Macedonia
Marija Stevanovic Macedonia
Mirjana Popovska Macedonia
7
ОРГАНИЗАЦИСКИ ОДБОР
Мери Павлевска
Потпретседател
Петар Чакар
Членови
Златко Масларевски
Мишел Кипровски
Сања Панчевска
Стевица Ристоска
Емилија Бајрактарова Ваљакова
Наташа Тошевска Спасова
Цветанка Мишевска
Марина Кацарска
Соња Миндова
Александар Димков
Ариан Даци
Билјана Гетова
Фисник Касапи
Марина Ефтимовска
Оливер Димитров
Едвард Јанев
Шевале Алили
Гордана Апостолова
Данчо Бизевски
Ненад Цветановски
Павле Маневски
Радмила Димовска
Ертан Омеров
Николче Марковски
Газменд Јусуфи
Адем Алиу
Киро Папакоча
Марјан Петков
8
ORGANIZATIONAL COMMITTEE
President
Meri Pavlevska
Vice president
Petar Chakar
Members
Zlatko Maslarevski
Mishel Kiprovski
Sanja Panchevska
Stevica Ristovska
Emilija Bajraktarova Valjakova
Natasha Toshevska Spasova
Cvetanka Mishevska
Marina Kacarska
Sonja Mindova
Aleksandar Dimkov
Arian Daci
Biljana Getova
Fisnik Kasapi
Marina Eftimovska
Oliver Dimitrov
Edvard Janev
Shevalje Alili
Gordana Apostolova
Dancho Bizevski
Nenad Cvetanovski
Pavle Manevski
Radmila Dimovska
Ertan Omerov
Nikolche Markovski
Gazmend Jusufi
Adem Aliu
Kiro Papakocha
Marjan Petkov
9
БИЛЈАНА ЏИПУНОВА
Доц. д-р Билјана Џипунова е родена во Скопје, во 1968 год. Во 1990 г. дипломирала на Стоматолошкиот
факултет во Скопје, а од 1996 год. е специјалист по ортодонција. Во 2000 г. магистрирала, а во 2008 г.
докторирала од областа на ортодонцијата.
Од 1992 г. е вработена на Клиниката за ортодонција во Стоматолошкиот Клинички Центар во Скопје,

а од 2010 г.и на Стоматолошкиот факултет во Скопје.
Од 1997 г. е асистент на Стоматолошкиот факултет. Во 2014 г. е избрана за научен соработник, а во 2016

г. за доцент.
Автор е на учебно помагало од областа на ортодонцијата (2012)
Нејзиното поле на интерес: морфолошки карактеристики на малоклузија втора класа прво одделение,
нејзиното влијание на краниофацијалната морфологија и третманот на ортодонтските неправилности
во орофацијалниот систем.
12 ОРТОДОНЦИЈА
BILJANA DZIPUNOVA
Ass. Prof d-r Biljana Dzipunova is born in Skopje in 1968. In 1990 is graduated on Faculty of Dentistry in
Skopje and in 1996 specializes orthodontics. In 2000 achieved master’s degree, and in 2008 PhD in the field of
orthodontics.
From 1992 is employed at the Clinic of Orthodontics in Stomatological Clinical Centre in Skopje and from
2010 in Faculty of Dentistry in Skopje also.
Since 1997 is an assistant at the Faculty of Dentistry, in 2014 year was elected as a learned fellow, in 2016 as
associate proffesor.
She is author of book in the field of orthodontics (2012).
Her field of interest: morphological characteristics of Class II division 1 malocclusion, its impact on craniofa-
cial morphology and the treatment of orthodontic anomalies in the orofacial system.
ORTHODONTICS 13
ПРИМЕНА НА ИНТЕРМАКСИЛАРНА ВЛЕЧА

ВО ОРТОДОНТСКАТА ТЕРАПИЈА
Интермаксиларните еластични гумички се користат во ортодонтската терапија како генератор на сила

со различен правец на дејство и интензитет. Се користат еластични производи ( од природна гума или
синтетички еластомери) во различни дебелини и големини, а согласно на тоа и различна јачина, која
според гр/см2 се класифицира и градира како блага, средна, јака и многу јака. Оптималните еластични
својства се добиваат кога истегнувањето е три пати поголемо од нивниот дијаметар.
Интермаксиларната еластична влеча се користи во сите фази на лекувањето, како тракција тип класа I,
класа II, тип класа III, тип вкрстена влеча, бокс еластична тракција и влеча за корекција на померената
интеринцизивна средина.
Целта на трудот е да се прикаже ефикасноста на интермаксиларните гумички кај пациенти со

ортодонтски аномалии.
Ќе бидат прикажани пациенти со различни ортодонтски аномалии во сагитала, трансверзала и

вертикала, протоколот на поставување и дневниот ритам на носење на интермаксиларната влеча,
ефектот кој со нив се постигнува врз оклузалната рамнина и фацијалниот тип, како и евентуалните
несакани дејства.
Може да се заклучи дека со правилен план на терапија, детално познавање на биомеханиката и

дејството на еластичната влеча врз дентоалвеоларните и скелеталните структури и добра соработка со
пациентите, се постигнуваат одлични естетски и функционални резултати во ортодонтската терапија,
корекција на антеропостериорните, вертикалните и трансверзалните несовпаѓања, подобрување на
екстраоралниот изглед и протекција на пародонталното ткиво, дури и кај пациенти кај кои се завршени
растежните процеси.
INTERMAXILLARY TRACTION USE

IN ORTHODONTIC THERAPY
In orthodontic therapy, intermaxillary traction is used as an elastic power generator with different intensity and
direction of the effect. There are used elastic products (from natural rubber or synthetic elastomers) in various
sizes and thickness, and in proportion to it and different strengths, which according gr / cm2, is classified as
mild, medium, strong and very strong. Optimal elastic properties are obtained when stretching is three times
greater than their diameter.
Intermaxillary elastic traction can be used in all stages of orthodontic therapy, as traction type Class I, Class II,
type Class III, cross bite type, box elastic traction, and diagonal midline elastic type.
The purpose of this article is to show the efficiency of the intermaxillary elastics in patients with various
orthodontic anomalies.
Patients with various orthodontic anomalies in sagittal, transversal and vertical direction, placement protocol
and daily rhythm of carrying intermaxillary traction, the effect achieved on them on the occlusal plane and
facial type, as well as possible adverse events will be demonstrated.
It can be concluded that with the proper treatment plan, detailed knowledge of the biomehanic and the effects
of the elastic traction on dentoalveolar and jaw structure and good patient cooperation, can be achieved
excellent cosmetic and functional results in orthodontic therapy, correction of anteroposterior and vertical
discrepancies, improvement of extraoral appearence and protection on periodontal tissue, even in patients
who are finished the growth processes.
ORTHODONTICS 15
AМИЛА ВУЈАЧИЌ
Професор д-р Aмила Вујачиќ е родена 1973/02/22. во Приштина. Таа завршила основно и средно
училиште во Приштина. Дипломирала на Медицинскиот факултет во Приштина во 1991 година.
Дипломирала во 1997 година со просечна оценка од 8,93. По дипломирањето, започнува да работи на
Медицинскиот факултет во Приштина.
Специјалист по ортодонција од 2005 година, Медицински факултет во Приштина. Магистерски труд
под наслов ,, Проверка на предвидувањата на C-сегмент на P2 од страна на метод и со методот Moyers
Танака-Џонстон ,, одбранила во 2006 година на Медицинскиот факултет во Приштинана.
Докторска дисертацијаDoktorsku наслов ,, “Ортодонтско движење на забите и синтеза на цитокини
проинфламаторни клетки”, 2011 година, Медицински факултет во Приштина.
Учесник е на многу научни собири и конференции. Од 2017 година работи како вонреден професор на
Медицинскиот факултет во Приштина, со седиште во Косовска Митровица.
AMILA VUJACIC
Professor Amila Vujacic was born on February 22, 1973. in Pristina. She finished elementary and high school
in Pristina. She graduated from the Faculty of Medicine in Pristina in 1991. She graduated in 1997 with an
average grade of 8.93. After graduation, he starts working at the Faculty of Medicine in Pristina.
The specialty exam was laid in 2005 at the Faculty of Medicine in Prishtina. The master thesis titled “Verification
of the credibility of the C-P2 segment predictability according to the Moyers method and the Tanaka-Johnston
method” was defended in 2006 at the Medical Faculty in Prishtina.
The doctoral thesis titled “Orthodontic movenment of Teeth and Synthesis of Proiflationary Cytokines” ,
defended in 2011 at the Medical Faculty in Pristina, Kosovska Mitovica.
Participated in many scientific meetings and congresses. Since 2017 he has been working as an associate
professor at the Pristina Medical School with headquarters in Kosovska Mitrovica.
ORTHODONTICS 17
ИМПАКТИРАНИ КАНИНИ - МОЖНОСТ ЗА ТЕРАПИЈА
Естетиката на антериорните заби е многу интересна и за пациентите и за стоматолозите. Само

здрави предни заби веќе не се доволен естетски предуслов, но и убаво поставени заби. Естетиката на
антериорните заби е најмногу под влијание на позицијата на максиларните канини, но тие многу често
се во неправилна позиција или импактирани.
Анатомската аномалија најчесто е поврзана со недостаток на простор и генетска предиспозиција.
Импактираните канини не можат да еруптираат и остануваат во вилицата. Можноста за извлекување
на такви заби бара интердисциплинарен пристап.
Со клиничкото испитување на детето при задоцнета ерупција во периодот на мешовита дентиција мора
да се дијагностицираат симптомите на евентуална ектопична ерупција и отсаство на проминенција во
пределот на коронката на латералниот инцизив.
Диференцијалната дијагностика треба да се направи со ортопантограм и / или со CBCT. Единствено
CBCT снимка ја покажува тродимензионалната целина и може да се забележат аномалии во
пореметување на правецот на никнење на забот и/или оштетување на соседните заби во вилицата и
околното ткиво.
Терапијата се состои од ортодонтско-хируршки пристап за отворање на коронката на канините, како
и постепено повлекување на забите во денталната низа. Успешниот третман вклучува поставување на
канинот на своето место во забната низа без губење на околната коска, како и нормална гингивална и
дентална врска во фронталната естетска област.
IMPAKTED CANINES - POSSIBILITY OF THERAPY
Aesthetics of the front teeth is very interesting both for patients and for dentists. Only healthy front teeth are
no longer a sufficient aesthetic precondition, and nicely placed teeth are also required. The aesthetic of the
front teeth is most influenced by the position of the upper canines, but they show a greater possibility of a bad
position or impediment.
Anatomical anomaly is associated most often with a lack of space for emergence and genetic predisposition.
Impacted needles do not do anything in time and stay in the bone. The possibility of extracting such teeth
requires an interdisciplinary approach.
Clinical examination of the child in late mixed dentition must determine the symptoms of possible impaired
impairment of buccal swelling in the gingiva area above the crown of the upper jaw.
Differential diagnostic needs to be done by orthopantogram and / or CBCT. The only CBCT image shows the
three-dimensional whole area and can spot anomalies of a bad direction or tooth impairment in the jaw and its
relationship with the surrounding tissue and teeth.
The therapy consists of an orthodontic-surgical approach to display the crown of the canines as well as gradually
pulling the teeth into the dental array. Successful treatment involves placing an impaired fingernail in its place
in the dental array without loss of the surrounding bone, as well as a normal gingival and dental relationship
in the frontal aesthetic area.
ORTHODONTICS 19
НАТАША ТОШЕСКА-СПАСОВА
Доц.д-р Наташа Тошеска-Спасова е родена во Скопје во 1970 год.

На Стоматолошкиот факултет во Скопје дипломирала во 1993 год. Во 1998 год.ја завршила
специјализацијата од областа ортодонција. Магистерскиот труд го одбранила во 2001 год, а докторската
дисертација во 2009 год
Во моментов е доцент на Катедрата по ортодонција на Стоматолошкиот факултет, при Универзитетот
“Св.Кирил и Методиј”во Скопје, како и специјалист ортодонт на Универзитетскиот Клинички центар”
Св.Пантелејмон”во Скопје.Има остварено студиски престои на универзитетите во Словенија и
Хрватска.
Нејзино поле на посебен интерес се морфолошките карактеристики на неправилноста збиеност
во денталните лакови, нејзиното влијание на краниофацијалната морфологија и третманот на
ортодонтските неправилности во орофацијалниот систем.
Има објавено повеќе од 90 домашни и меѓународни трудови и учествувала на голем број национални и
меѓународни конгреси,симпозиуми,научни и стручни собири.
Автор е на учебно помагало по ортодонција.Член е на МСД, ЗОМ, ЕAO,BaSS, FDI и BAOS.
NATASA TOSHESKA-SPASOVA
Natasa Tosheska-Spasova, PhD, was born in Skopje in 1970.

She graduated from the Faculty of Dentistry in Skopje in 1993. In 1998 she finished her specialization in the
field of orthodontics. She defended the master thesis in 2001 and the doctoral dissertation in 2009.
Currently she is an assistant professor at the Orthodontics Department at the Faculty of Dentistry at the
University «St. Cyril and Methodius» in Skopje, as well as a specialist orthodontist at the University Clinical
Center «St. Panteleimon «In Skopje. She has completed study visits at the universities in Slovenia and Croatia.
Its field of special interest is the morphological features of the irregularity of the dental arches, its impact on
craniofacial morphology and the treatment of orthodontic irregularities in the orofacial system.
It has published more than 90 domestic and international papers and participated in numerous national and
international congresses, symposiums, scientific and professional gatherings.
The author is a teaching assistant in orthodontics. It is a member of MSD, ZOM, EAO, BaSS, FDI and BAOS.
ORTHODONTICS 21
БИОМАРКЕРИ ВО ОРТОДОНТСКОТО ДВИЖЕЊЕ НА ЗАБИТЕ
Движењето на забите индуцирано од апликација на ортодонтски сили се карактеризира со процес на

ремоделација на периодонталното ткиво, периодонталниот лигамент, денталната пулпа, алвеоларната
коска и гингивата. Ортодонтското движење на забите (ОДЗ) резултира со ослободување на бројни
супстанции, биохемиски и клеточни медијатори од денталното ткиво и околните структури,
предложени како биомаркери.
Биомаркер е супстанца која е измерена и оценета објективно како индикатор за нормален биолошки
процес, патолошки процес или фармаколошки одговор на терапевтска интервенција. Добар биомаркер
демонстрира висока специфичност и сензитивност. Потенцијалните биолошки маркери може да бидат
собирани од разни ткивни примероци.Гингивалниот флуид (ГФ) е биолошки ексудат кој може да биде
собран од гингивалниот сулкус, и претставува голем потенцијал како извор на маркери инволвирани
во ОДЗ. Обезбедувањето на примероците од ГФ е неинвазивна, релативно едноставна и лесно
повторувачка постапка со минимален ризик кон пациентите.
Анализата на гингивалниот флуид овозможува подобро разбирање на динамичкиот и метаболен
статус асоциран со ОДЗ. Презентацијата дава значајни информации за сите биомаркери изолирани
од ГФ и нивната улога во ОДЗ. Детално се анализирани и презентирани ткивните промени за време
на ОДЗ и тоа на страната на компресијата, страната на тензијата,на корените на забите и нивната
пулпа. Предавањето се фокусира на маркерите на алвеоларното коскено ремоделирање, маркерите за
инфламација и маркерите за коренска ресорпција.
Исто така се презентираат и маркерите кои се во корелација со растот кај децата и младите пациенти.
Познавањето на биомаркерите од ГФ може да биде корисно за да се подобри функционалниот
третман, да се оптимизира јачината на силата, или да се превенираат големите ткивни оштетувања кои
произлегуваат од ортодонскииот третман.
BIOMARKERS IN ORTHODONTIC TOOTH MOVEMENT
Tooth movement induced by orthodontic force application is characterized by remodeling of the periodontal
tissues,including the dental pulp, periodontal ligament, alveolar bone and gingiva. Orthodontic tooth movement
(OTM) results in the release of numerous substances, biochemical or cellular mediators from the dental tissues
and surrounding structures, proposed as biomarkers.
A biomarker is a substance that is measured and evaluated objectively as a indicator of normal biologic
processes, pathogenic prosesses, or pharmacologic responses to a therapeutic intervention. A good biomarker
demonstrates high specificity and sensitivity. Potentional biological markers can be collected from different
tissue samples. Gingival crevicular fluid (GCF) is а biological exudate that can be harvested from the gingival
sulcus, which offers a great potential as a source of markers involved in OTM. Obtaining GCF samples is a
noninvasive, relatively simple,and easily repetitive procedure with minimal risk imposed on the patient.
The analysis of GCF sample provides a better understanding of the dynamic and metabolic status associated
with OTM. The presentation gives valuable information regarding GCF biomarkers and their role in OTM.
The study covers the tissue changes that are involvеd during OTM such as at compression region, tension
region, dental root and pulp tissues. The lecture focuses on markers of alveolar bone remodeling, markers of
inflammatory process, markers of root resorption.
The lecture also analyzes whether and which GCF biomarkers are correlated with the growth phase in children
and juvenile patients. The knowledge of GCF biomarkers could be use to enhance functional treatment,
optimize force intensity, or prevent major tissue damage consequent to orthodontic treatment.
ORTHODONTICS 23
ЈУЛИЈА РАДОЈЧИЌ
Потесна специјалност, и во нејзините научни истражувања, како и во нејзината клиничка работа, се

деца родени со расцеп на усна и / или непце, на територијата на Србија, Босна и Херцеговина и Косово.
Активно е вклучена во подобрувањето на организацијата на грижата за расцеп во Србија.
Учесник е на четири европски проекти во врска со расцепите, била домаќин на психосоцијалната
работилница на ESF (Европска научна фондација) и на состанокот NisEUROCleftNet 2016 година.
Таа е член на одборот на Европската организација за расцепи, како и во Core committee of COST Action
16234 –‘ European Cleft and Craniofacial Initiative for Equality in Care. Во февруари 2018 година, таа
беше еден од европските делегати на состанокот на Шон Кели, насловен како “Поединци и семејства со
вродени дефекти во Европа и товарот на нееднаквостите” во Европскиот парламент во Брисел.
Ќе биде домаќин на претстојната прва конференција на COST Action 16234 во септември 2018 година
во Ниш.
JULIJA RADOJCIC
Slight specialties, both in her scientific research, as well as in her clinical work, are children born with cleft
lip and/or palate, in the territory of Serbia, Bosnia and Herzegovina and Kosovo. She is actively involved in
improving the organization of clearing care in Serbia.
She participated in four European projects in connection with the clearing, hosted a psychosocial workshop of
the ESF (European Science Foundation) and a meeting NisEUROCleftNet 2016.
She is a member of the board of the European Clearing House, as well as in the Core Committee of COST
Action 16234 - European Cleft and Craniofacial Initiative for Equality in Care. In February 2018, she was one
of the European delegates at a meeting of Sean Kelly, entitled “Individuals and families with congenital defects
in Europe and the burden of inequalities” in the European Parliament in Brussels.
Will host the forthcoming first COST Action 16234 conference in September 2018 in Nis.
ORTHODONTICS 25
ОРТОДОНТСКО-ХИРУРШКА ТЕРАПИЈА ЗА ПАЦИЕНТИ

СО БИЛАТЕРАЛНА РАСЦЕП НА УСНА И НЕПЦЕ
Овој труд има за цел да ја демонстрира ефикасноста на прет - хируршка ортодонтска терапија кај
доенчиња од машки пол, со билатерален расцеп на усна и непце. Прет-хируршката ортодонтска
терапија се изведува со помош на ортодонтски апарат (RBJ стимулатор) на специфична структура.
RBJ стимулаторот нема екстраорални фиксации. Континуираното производство на симулатори во
серија од предодредени временски интервали (почнувајќи веднаш по раѓањето, неделно, потоа до две
недели, и, конечно, месечни интервали), кои се поставени во усната шуплина на доенчето, првенствено
овозможуваат исхрана на новороденчето. Понатаму, поволните ортодонски ефекти, како што се
намалување на расцепот и ретрузија на максилата, создаваат оптимални услови за олеснети и успешни
претстојни операции. Целокупниот процес на производство на RBJ стимулатори е претставен во
трудот, од моментот на земање на отпечатоци кај новороденчиња со билатерален расцеп на усна и
непце, преку пластични студио модели, конструирање на RBJ стимулатор, до негова примена во устата
на новороденчето, како и состојба на пациентот по операција на усна.
Врз основа на комплетната документација за тродимензионалната анализа која ги опфаќа сите фази
во развојот на максилата на новороденчето, почнувајќи од раѓање и следење на последиците по
првата хируршка интервенција, позитивните промени во морфологијата на афектираната максила се
очигледни, дури и кај случаи со комплексни расцепи.
RBJ стимулаторот има двојна улога: тој овозможува вродена исхрана со елиминирање на гастричната
цевка и има очигледен ортодонтски ефект во пред-хируршката терапија. Очигледно поволните
резултати по завршувањето на ортодонтско-хируршката терапија и долговечноста на нејзините ефекти
укажуваат на важноста на тимската работа во третманот на билатералниот расцеп на усните и непцата.
Отсуството на екстра-орална фиксација им обезбедува на пациентите повисок степен на удобност и
охрабрувачко влијание како на родителите така и на околината
ORTHODONTIC-SURGICAL THERAPY FOR PATIENTS

WITH BILATERAL CLEFT LIP AND PALATE
This paper aims to demonstrate the efficiency of pre-surgical orthodontic therapy with male infants affected
by bilateral cleft and lip palate. Pre-surgical orthodontic therapy is carried out using an orthodontic apparatus
(RBJ stimulator) of a specific structure.
The RBJ stimulator has no extra-oral fixations. The continuous production of simulators in a series of
predetermined time intervals (starting forthwith after birth, following weekly, then biweekly, and finally monthly
intervals), which are placed in the infant’s oral cavity, primarily enable the infant’s nutrition. Furthermore,
favorable orthodontic effects achieved, such as cleft reduction and maxilla retrusion, create optimal conditions
for facilitated and successful upcoming surgeries.
The complete process of production of the RBJ stimulator is presented in the paper, from impressions taking of
maxillae of infants with bilateral cleft lip and palate, over plaster molding, construction of the RBJ stimulator,
to its application in the infant’s mouth, as well as the patient’s condition after a lip surgery.
Based on the complete documentation of the three-dimensional analysis which covers all the phases in the
development of an infant’s maxilla, beginning with birth and following the consequences after the first surgical
intervention, positive changes in the affected maxilla’s morphology are obvious, even with complex clefts. The
RBJ stimulator has a dual role: it enables innate nutrition by eliminating the gastric tube, and has an apparent
orthodontic effect in pre-surgical therapy. The evidently favorable results upon the completion of orthodontic-
surgical therapy, and the longevity of its effects, indicate the importance of teamwork in the treatment of
bilateral cleft lip and palate.
The absence of extra-oral fixation provides patients with a higher degree of comfort, and has an encouraging
influence on parents and the environment.
ORTHODONTICS 27
ГОРДАНА АПОСТОЛОВА
Д-р Гордана Апостолова е родена во Скопје на 6.6.1966 година. Дипломирала на Стоматолошкиот

факултет во Скопје во 1989 година. Се вработила на Клиниката за орална хирургија како клинички
лекар во 1997 година.
Во 2003 година ја завршува специјализацијата по орална хирургија на Катедрата по орална хирургија
на Стоматолошкиот факултет во Скопје.
Магистрирала во 2011 година на тема „Промени на концентрацијата на глукоза во крв кај пациенти
со контролиран дијабет при оралнохируршки интервенции”. Со степенот доктор на стоматолошки
науки се стекнува во 2015 со одбрана на дисерацијата „Влијание на коскените маркери во проценка на
минерализацијата на оралнохируршки коскени дефекти кај пациенти со diabetes mellitus”
Во 2017 година избрана е за претседател на Здружението на специјалисти по орална хирургија во склоп
на Македонското стоматолошко друштво, а исто така членува и во Европската асоцијација на дентални
имплантолози (BDIZ EDI).
Публицистичкиот опус опфаќа 60 научно-стручни трудови, учество во два проекти и две клинички
студии и бројни коменторства на специјализанти по орална хирургија.
Потесно поле на интерес и се оралнохируршки интервенции кај пациенти со дијабетес и пациенти со
остеопороза на бисфосфонатна терапија.
28 ОРАЛНА ХИРУРГИЈА СО ИМПЛАНТОЛОГИЈА

GORDANA APOSTOLOVA
Dr. Gordana Apostolova was born in Skopje on 6.6.1966. She graduated at the Faculty of Dentistry in Skopje
in 1989.
She was employed at the Clinic of Oral Surgery in 1997. In 2003 she completed her specialization in oral
surgery at the Department of Oral Surgery at the Faculty of Dentistry in Skopje.
She received her MA in 2011 on “Changes in the blood glucose concentration in patients with controlled diabetes
during oral surgery”. With the PhD acquired in 2015 with the defense of the thesis “Impact of assessment of
bone serum markers in mineralization of oral surgical bone defects in patients with diabetes mellitus”
In 2017 she became a President of the Association of Oral Surgery Specialists within the Macedonian Dental
Society and a member of BDIZ EDI (Europian Association of Dental Implantologists).
She has published 60 professional scientific papers, has participated in two projects and two clinical studies and
trained many residents in oral surgery.
A narrow field of interest is oral surgery in diabetic patients and in patients with osteoporosis on bisphosphonate
therapy.
ORAL SURGERY WITH IMPLANTOLOGY 29

ОРАЛНОХИРУРШКИ ПРИСТАП КАЈ ЗАВИСНИЦИ ОД ДРОГА
Зависноста од дрога претставува сериозен здравствен проблем во светски рамки. Бројот на регистриани
зависници од дроги во Република Македонија во 2017 година изнесува 30000, а зависни од хероин се
8000 лица со тенденција за намалување на старосната граница за почеток на уживање во дрогите.
Стоматолошката ординација најчесто ја посетуваат зависници на терапија за одвикнување, тоа се оние
кои стануваат свесни за својата состојба и чувствуваат срам од своето забало. Освен тоа, дрогите ја
маскираат болката како симптом и затоа посетата на стоматолог започнува по престанокот на земање
на дрогата.
Зависник од дрога во стоматолошка ординација може да се прими на два начини:
-Да се прими регистриран зависник на терапија за одвикнување кај кој со исцрпна анамнеза ќе се
процени потребата од дополнителни лабораториски тестови (Hepatitis B, Hepatitis C, HIV)
-Да се прими пациент кај кој сами, по дел од клиничките симптоми, треба да процените дали е зависник
или не, по што приемот добива сосема друга димензија.
Почетокот на санација на забалото од оралнохируршки аспект воопшто не е лесна работа. Оралните
хирурзи се најчести терапевти на оваа категорија пациенти заради големиот број на заби за екстракција.
Состојбата на забите е многу лоша заради лошата орална хигиена, сувата уста (особено кај корисници
на марихуана), слабата исхрана богата со шеќери и нагласената киселост на метадонот. Голем број од
пациентите кои примаат хероин имаат зголемена желба за шеќер што во комбинација со лошата орална
хигиена и намалената плункова секреција доведува до голем број кариозни и екстрахирани заби.
Основа за успех претставува добрата соработка помеѓу оваа психолошки специфична група на
пациенти и стоматологот што на прво место подразбира взаемна доверба и неосудување на постапките.

ORAL SURGERY MANAGEMENT OF PATIENTS ADDICTED TO DRUGS
Drug addiction is a serious health problem all over the world. The number of registered drug users in the Republic of
Macedonia in 2017 is 30000 and heroin users are 8000 people with a tendency to decrease the age when they start taking
drugs.
A dental office is usually visiting by users on withdrawal therapy. They become aware of their condition and feel ashamed
of their teeth. Additionally, drugs can mask the pain as a symptom and therefore a visit to the dentist begins after drug
abuse is stopped.
Drug users in dental office can be received in two ways:
- A registered addict of withdrawal therapy should be received, in which an exhaustive history will assess needing for
additional laboratory tests (Hepatitis B, Hepatitis C and AIDS)
-To receive a patient in which, after a number of clinical symptoms, you should assess it is drug user or not, after which
the treatment is receiving a completely different dimension.
The start of dental rehabilitation from an oral surgery aspect is not an easy thing.
Oral surgeons are the most common therapists for this category of patients due to the large number of teeth for extraction.
The teeth condition is very poor due to poor oral hygiene, dry mouth (especially for marijuana users), poor diets rich
in sugar and high acidity of methadone. Many of the patients who receive heroin have an increased desire for sugar,
which in combination with poor oral hygiene and decreased salivary secretion leads to a number of carious lesions and
extracted teeth.
The basis for success is the good cooperation between the dentist and this psychologically specific group of patients,
which in the first place means mutual trust and non-judgment to their actions.

ДАНИЕЛА ВЕЛЕСКА- СТЕВКОВСКА
Науч.сор.Даниела Велеска- Стевковска е родена на 9.12.1976 г. во Скопје. На Клиниката за орална

хирургија при УСКЦ ,,Св.Пантелејмон” се вработува во декември 2001.
Специјалистичките студии по орална хирургија ги завршува во 2006 г., додека субспецијалистичките
студии од оралната имплантологија ги завршува успешно во октомври 2009.
Магистрира во 2008 г., додека докторскиот труд успешно го одбранува на 11.04.2013 год. во Скопје, при
што официјално е промовирана во доктор на стоматолошки науки во ноември истата година. Избрана
е за помлад асистент на Катедрата за орална хирургија при Стоматолошкиот факултет во Скопје во
2008 г., реизбрана е во звањето асистент во 2011 г.
Во звањето научен соработник избрана е во април 2014 год. Како автор и коавтор изработува околу
сто труда, презентирани на домашни и меѓународни конгреси (BaSS). Зема активно учество и на
студентските конгреси како ментор на студентски теми. Учествува во изработката на една монографија
и дава придонес и во публикациите на Стоматолошкиот факултет во Скопје и публикациите на
Стоматолошката комора на Македонија.
Од ноември 2013 година е избрана за член на Управниот одбор и Научниот одбор на Здружението на
орални хирурзи на Македонија, членка на Македонското стоматолошко друштво- МСД.

DANIELA VELESKA-STEVKOVSKA
Scientific associate Daniela Veleska-Stevkovska was born on December 9, 1976. in Skopje. She was employed at
the Clinic of Oral Surgery at University Dental Clinical Centar ,,St.Pantelejmon” in December 2001.
She completed her specialist studies in oral surgery in 2006, while she completed her subspecialist studies in
oral implantology in October 2009.
She holds a master‘s degree in 2008, while the doctoral thesis successfully defended in 2013 in Skopje and was
officially promoted as doctor of dental sciences in the same year. She was selected as a junior assistant at the
Department of Oral Surgery at the Faculty of Dentistry in Skopje in 2008. She was re-elected as an assistant in
2011.
She was elected as a scientific associate in April 2014. As an author and co-author, she produced over one hundred
scientific works, presented at domestic and international congresses (BaSS). She takes active participation in
student congresses as a mentor on student topics. She participated in the preparation of a monograph and
contributes in the publications of the Dental Faculty in Skopje and the publications of the Dentistry Chamber
of Macedonia.
Since November 2013 she has been elected for membership in the Board of Directors and the Scientific Board
of the Association of Oral Surgeons of Macedonia, a member of the Macedonian Dental Association.

ХЕМОСТАЗА ВО ОРАЛНАТА ХИРУРГИЈА СО СИНО-ВИОЛЕТОВА

СВЕТЛИНА ВО КОМБИНАЦИЈА СО ХЕМОСТАТСКИ
ЖЕЛАТИНСКИ ПРЕПАРАТИ КАЈ ПАЦИЕНТИ НА
АНТИКОАГУЛАНТНА ТЕРАПИЈА
Инвазивните дентални процедури вообичаено резултираат со создавање на постхируршки рани

асоцирани со физиолошко крварење. Крварењето особено кај пациентите на антикоагулантна
терапија претставува главна причина за загриженост од страна на терапевтите. Нов метод на хемостаза
со сино-виолетова светлина продуцирана од страна на ЛЕД уредите се актуелизира се повеќе во
оралнохируршката пракса.
Во студијата е испитуван ефектот на ЛЕД ирадијацијата во комбинација со хемостатски желатински
препарати.
Пациентите на антикоагулантна терапија кај кои беше извршена оралнохируршка процедура-
екстракција, беа поделени во три групи. Првата група беше ирадирана со сино-виолетова ЛЕД
светлина. Втората група беше третирана со ЛЕД и хемостатски желатински препарат. Третата група
беше третирана само со желатински препарат. Хемостазата беше евалуирана 30 секунди по третманот.
50% од пациентите во првата група, постигнаа стабилна хемостаза за 30 секунди, 86.7% од пациентите
во втората група постигнаа хемостаза за 30 секунди, додека во третата група помалку од 30%.
Сино-виолетовата ЛЕД ирадијација го скратува времето на крварење по дентална екстракција и
во иднина може биде метод на избор за постигнување на стабилна и ефективна хемосатза. ЛЕД
ирадијацијата комбинирана со хемостатски желатински препарат постигна сигнификантно поголем
степен на хемостаза во однос на групата само со хемосатски желатински препарат.

HAEMOSTASIS IN ORAL SURGERY WITH BLUE-VIOLET LIGHT

IN COMBINATION WITH HEMOSTATIC GELATIN SPONGE APPLICATION
IN PATIENTS TAKING ANTICOAGULANT THERAPY
The invasive dental procedures usually result in wounds accompanied by physiological bleeding. Even though
the bleeding is easily manageable, it is still one of the major concerns of the patients and a reason for their
subjective discomfort. Recently, a novel approach with light-emitting diode (LED) was introduced to control
the bleeding.
The control of bleeding after tooth extraction is a major concern in patients taking anticoagulant therapy.
Light-emitting diode (LED) irradiation with hemostatic gelatin sponge application was investigated.
Patients who took anticoagulant therapy and were reffered for tooth extraction were divided randomly into
3 groups. The first group was irradiated only with blue-violet LED after tooth extraction. The second group
was treated with a hemostatic gelatin sponge and LED irradiation. The third group was treated with only
hemostatic gelatin sponges. Hemostasis was evaluated at 30 seconds after treatment.
50% of the patients in the LED irradiation group, achieved hemostasis within 30 seconds, 86.7% of the patients
in the LED and hemostatic sponge combined group achieved hemostasis within 30 seconds and less than 30%
of the patients achieved hemostasis within 30 seconds in the hemostatic sponge group.
The blue-violet LED light shortens the bleeding time from the extraction socket after tooth extraction and
may be a promising method for achieving haemostasis. Blue-violet LED irradiation combined with hemostatic
gelatin sponge treatment provided a significantly higher hemostasis than in the hemostatic sponge group.

ХАСАН МАГХАЈРЕХ
Хасан Магхајрех е претседател на научниот одбор на Британската Академија за имплантна и

реставративна стоматологија (BAIRD). Завршил петгодишен тренинг во различни центри за
максилофацијална хирургија во Обединетото Кралство и преку испитување станал член на Кралскиот
колеџ во Единбург. Потоа се стекнал со диплома за клинички магистер по имплантна стоматологија
од Универзитетот во Манчестер, добивајќи ја наградата за најдобра клиничка презентација во 2008
година. Д-р Магхајрех работи во приватен естетски имплантен центар во Лидс и е ментор и почесен
клинички професор по имплантологија на програмата за магистерски студии на Универзитетот во
Манчестер.
Хасан има објавено многу клинички студии во рецензирани меѓународни списанија. Од особен интерес
му се имедијатното оптоварување, менаџирањето на периимплантните меки ткива и естетските
компликации. Исто така активно е вклучен во групата за орално здравје во организацијата Кокрин, каде
ги надополнува систематските прегледи базирани на докази, на различни теми поврзани со денталните
импланти. Хасан е член на уредувачкиот одбор на European Journal of Oral Implantology и директор
на уредниците на Smile Dental Journal. Д-р Магхајрех е ментор за BAIRD, ADI, ITI, Straumann, Osstem,
Neoss и други имплантни системи. Тој е клинички директор на курсевите за импланти на Британската
академија за имплантна и реставративна стоматологија во Обединетото Кралство, Емиратите, Јордан,
Бахреин, Хрватска, Бугарија, Саудиска Арабија и Катар. Двојната природа на неговото образование кое
е и клиничко и базирано на докази го прави д-р Магхајрех чест автор на стоматолошка литература и
баран предавач дома и во странство.

HASSAN MAGHAIREH
Hassan Maghaireh is the head of the scientific committee at The British Academy of Implant & restorative
Dentistry (BAIRD). He completed five years training in various maxillofacial units in the UK, gaining his
membership in the Royal College of Surgeons in Edinburgh by Examination. He then gained a Clinical Masters
degree in Implant Dentistry from the University of Manchester winning the best clinical presentation award in
2008. Dr.Maghaireh maintains a private aesthetic implant referral practice in Leeds, and also acts as a mentor
and honorary clinical teacher in Implantology on the University of Manchester MSc Program.
Hassan published many clinical studies in peer reviewed international journal . He has special interest in
immediate loading, peri-implant soft tissue management and managing aesthetic complications. He is also
actively involved in the oral health group of the Cochrane collaboration, updating evidence based systematic
reviews on various dental implants related topics. Hassan is on the editorial board for the European Journal
of Oral Implantology and he is the editorial director of Smile Dental Journal. Dr.Maghaireh is a mentor for
BAIRD, ADI, ITI, Straumann, Osstem, Neoss and other implant systems. He is the clinical director for The
British Academy of Implant & Restorative Dentistry Implant courses in The UK, Emirates, Jordan, Bahrain,
Croatia, Bulgaria, Saudi Arabia and Qatar. The dual nature of his clinical & evidence based training makes
Dr.Maghaireh a frequent author of dental literature, and a sought-after lecturer nationally and internationally

ИМЕДИЈАТНО ОПТОВАРУВАЊЕ ВО ЕСТЕТСКАТА ЗОНА –

КЛИНИЧКИ И ПЕРСПЕКТИВИ БАЗИРАНИ НА ДОКАЗИ
Со цел да се минимизира ризикот од неуспех на имплантите по нивното поставување, традиционално

тие не се оптоваруваа 3 до 6 месеци, период во кој се воспоставува осеоинтеграција (конвенционално
оптоварување). Од голема корист ќе биде ако периодот на заздравување може да се скрати без да се
наруши успехот на имплантот.
Денес, очекувањата на пациентите со дентални импланти за подобра и побрза терапија ги ставаат
клиничарите под притисок да ги оптоварат денталните импланти веднаш, со цел да се намали
дискомфорот од привремените протези.
Како и да е, во најголем дел од случаите кога од терапијата со имплант се очекува висока естетика,
потребно е истовремено да се спроведе и водена коскена регенерација, со цел подобрување на естетиката
и долгорочната стабилност на периимплантните ткива.
На предавањето ќе бидат дискутирани различни клинички погледи на денталните импланти кои се
имедијатно оптоварени, придружени со водената коскена регенерација.
Дополнително, ќе бидат презентирани најновите наоди и докази на оваа контроверзна тема, во обид
да се дознае дали е можно и предвидливо денталните импланти да се оптоварат имедијатно во случаи
кога во естетската зона е потребна и водена коскена регенерација.

IMMEDIATE LOADING IN THE AESTHETIC ZONE –

CLINICAL AND EVIDENCE BASED PERSPECTIVE
To minimise the risk of implant failures after their placement, dental implants are traditionally kept load-free
for 3 to 6 months to establish osseointegration (conventional loading). It would be beneficial if the healing
period could be shortened without jeopardising implant success.
Nowadays dental implant patients’ expectations for better and quicker implant therapy is putting clinicians
under pressure to load dental implants immediately to minimise the discomfort from a temporary prosthesis.
However, most of the implant aesthetic cases will require simultaneous guided bone regeneration to enhance
aesthetics and long term peri-implant tissue stability. The different clinical views on immediately loading
dental implants in association with guided bone regeneration will be discussed, in addition to presenting the
latest evidence on this controversial topic, in an attempt to find out whether it is possible and predictable to
immediately load dental implants in cases when guided bone regeneration is needed in aesthetic zone.
Aims & objectives: - To present evidence based facts on the clinical requirements in managing aesthetic cases -
To present up to date evidence clinical recommendations for safe and predictable immediate loading in implant
dentistry - To discuss the different clinical views on immediately loading dental implants in association with
guided bone regeneration - To examine the up to date evidence on immediate loading in grafted sites and in
association with guided bone regeneration.

СНЕЖАНА ЧОЛИЌ
Снежана Чолиќ е редовен професор на Катедрата по орална хирургија на Стоматолошкиот факултет

во Белград со работно искуство од 24 години.
Специјализацијата по орална хирургија ја завршила во 1997 година, а докторирала во 2005 година. Има
објавено 10 репрезентативни референци во меѓународни списанија на листата SCI.
Во моментов работи на два меѓународни проекти, од Nobel biocare Швајцарија и од Министерството
за наука на Република Србија.
Како овластен едукатор, изведува курсеви по GBR и Straumann имплантите.
Од 2011 е претседател на секцијата за Орална хирургија при Српското лекарско друштво и член на
Секцијата за орална имплантологија.

SNEZANA COLIC
Snežana Čolić is a full-time professor at the Department of Oral Surgery, Faculty of Dentistry in Belgrade with
a 24 years working experience.
She specialized oral surgery in 1997 and received her PhD in 2005. She has published 10 representative
references in international journals on the SCI list.
She currently worked on two international projects, from Nobel biocare Switzerland and from the Ministry of
Science of the Republic of Serbia.
As a certified educator, she holds courses in GBR and Straumann implants.
Since 2011 she has been president of the Section for oral surgery at the Serbian Medical Association and
member of the Section of oral implantology.

ПОПОЛНУВАЊЕ НА КОСКЕНИ ДЕФЕКТИ НАСТАНАТИ

ПО ЕНУКЛЕАЦИЈА НА ВИЛИЧНИ ЦИСТИ-ДА ИЛИ НЕ?
Енуклеацијата, иако е опишана во далечната 1910 година, и денес претставува метод на избор во
терапијата на малите вилични цисти. На овој начин се обезбедува спонтана коскена регенерација и
комплетно исполнување на цистичниот дефект со коскено ткиво. Меѓутоа, кај големите цистични
лезии, на кои им недостигаат поголем број од коскените ѕидови, постои можност за повреда на соседните
анатомски структури, губиток на поголем број на заби како и непожелно фиброзно зараснување на
коскениот дефект.
Во овие случаи се препорачува декомпресија на цистата во првата фаза, со цел да се овозможи апозиција
на нова коска и да се намали големината на цистичниот лумен, а во втората фаза се препорачува
енуклеација. Недостаток на оваа метода е што декопмпресијата, која подразбира континуирано
испирање на цистичниот лумен, трае повеќе месеци.
Во последните децении се препорачува пополнување на цистичниот дефект со различни коскени
супституенти со цел стабилизација на коагулумот, забрзана коскена регенерација, превенција на
колапс на меките ткива и подобрена структура на коскеното ткиво.
Податоците од литературата и од клиничката пракса укажуваат нa фактот дека примената на материјали
за полнење на цистичниот дефект е оправдана само кај одредени индикации, додека енуклеацијата и
понатаму е метод на избор дури и кај поголеми вилични цисти, само што за комплетна осификација е
потребно повеќе време.

FILLING OF BONE DEFECTS AFTER

JAW CYST ENUCLEATION- YES OR NO?
Enucleation, although described in the distant 1910, still is a method of choice in the treatment of small cysts in
the jaw bones. This way provides spontaneous bone regeneration and complete fulfillment of the cystic defect
with bone tissue. However, in large cystic lesions, with insufficient number of bone walls, there is a possibility
of injury to adjacent anatomical structures, large number of teeth loss and undesired fibrous healing of the
bone defect.
In these cases, cyst decompression is recommended in the first phase, in order to allow the appearance of
new bone and reduce the size of the cystic lumen. In the second phase enucleation is recommended. The
disadvantage of this method is long lasting of decompression, which involves continuous flushing of the cystic
lumen for several months.
In the last decades, filling of cystic defect with different bone substituents is recommended for the purpose of
stabilization of the blood clot, accelerated bone regeneration, prevention of soft tissue collapse and improved
bone structure.
The data from the literature and clinical practice indicate the fact that usage of filling materials in the cystic
defect is justified only in certain indications, while enucleation remains a method of choice even in larger cysts,
where for complete ossification it takes more time.

ГОРАН СТЕФАНОВСКИ
Д-р Горан Стефановски, по своето дипломирање ја продолжува едукацијата на Клиниката за орална

хирургија при Универзитетскиот Стоматолошки Клинички Центар “Свети Пантелејмон” во Скопје,
Република Македонија.
Во 2015 година заминува за Берлин, Германија, каде започнува да работи како општ стоматолог.
Веќе, во 2016 година, по соодветната едукација, работи како инструктор имплантолог и проект менаџер
во институтот за обука Cesanne во Берлин.
Од 2017 година, д-р Горан Стефановски е официјален претставник и демонстратор на фирмата Dental
Curasan AG, Берлин, Германија.

GORAN STEFANOVSKI
D-r Goran Stefanovski is a doctor of dental stomatology. After finishing his studies in dentistry he continued
his education at department of Oral surgery at the University clinic St. Pantelejmon in Skopje Republic of
Macedonia.
In 2015 he started working as a general dentist in Berlin.
In 2016 he started working as an implantological instructor and project manager at the training institute
Cesanne Cezanne in Berln.
Since 2017, Dr. Goran Stefanovski is the responcible product manger for the dental portfolio at Dental Curasan
AG, Берлин, Германија.

ß-TCP НОВ ЗЛАТЕН СТАНДАРД ВО КОСКЕНАТА РЕГЕНЕРАЦИЈА
Со години, примената на синтетичка/биомиметичка коска е повеќе филозофска отколку клиничка

одлука. Врз база на длабока научна и клиничка експертиза, стоматолошката наука, тежнее кон
проширување и продлабочување на дискусијата.
Во предавањето ќе се направи посебен осврт на клучните фактори за успех во регенерацијата, како што
се: васкуларизација на коската за време на имплантирање, порозитет или важност на порозитетот во
ресорптивни и нересорптивни материјали за време на ресорбцијата, хидрофилност на материјалот и
придонес на хидрофилноста во неуспехот и компликациите за време на аугментацијата, Restitucio ad
integrum како цел во оралнохирурчките процедури.
Со цел, проширување на клиничката примена на синтетските ß-TCP материјали, фокусот на
предавањето ќе биде на следниве теми: опис на супериорноста на ресорптивните регенеративни
производи од синтетско потекло во однос на производи од животинско или синтетско потекло; примена
на колаген композити во презервација на екстракциони алвеоли, долгорочни клинички резултати со
ß-TCP (бета три калциум фосфат) и регенерација или замена на коскено ткиво како темел за коскена
интеграција на импланти.

ß-TCP - NEW GOLDEN STANDARD IN BODY REGENERATION
For years, the use of a synthetic/biomimetic bone is more philosophical than a clinical decision. Based on
profound scientific and clinical expertise, dental science tends to expand and deepen the discussion.
The lecture will give a special overview of the key factors for regeneration success, such as: vascularization of the
bone during implantation, porosity or importance of the porosity in resorptive and non-absorbent materials
during the absorption, hydrophilicity of the material, and the contribution of the hydrophilicity in failure and
complications during augmentation, Restitucio ad integrum as a goal in oral procedures.
In order to expand the clinical application of synthetic ß-TCP materials, the focus of the lecture will be on
the following topics: a description of the superiority of resorptive regenerative products of synthetic origin in
relation to products of animal or synthetic origin; application of collagen composites in the preservation of
extraction alveoli, long-term clinical results with ß-TCP (beta-three calcium phosphate) and regeneration or
replacement of bone tissue as the basis for bone implant integration.

АНА СОТИРОВСКА ИВКОВСКА
Проф. д-р Ана Сотировска Ивковска е вработена на Катедрата за детска и превентивна стоматологија,
Стоматолошки факултет, УКИМ, Скопје. Дипломирала на Стоматолошкиот факултет во 1987, во 1994
магистрирала, а во 2002 се здобила со титулата Доктор на стоматолошки науки.
Актуелен Раководител e на Колегиумот за втор циклус на студии на Стоматолошкиот факултет.

Активенн член е на повеќе домашни и странски здруженија: Здружението на детски стоматолози на
Р.М, ORCA, FDI, IADR, IADP. Истражувачко искуство стекнала на Одделот за дентални материјали на
Стоматолошкиот факултет во Амстердам.
Учествувала на повеќе национални и меѓународни симпозиуми и конференции активно со презентации

и пленарни предавања (Грац, Париз, Нантали, Амстердам, Атина, Белград, Хронинген, Хелсинки,
Истанбул, Констанц, Дубровник, Анталија, Познан, Мадрид, Виена).
Има објавено преку 140 научни и стручни трудови во домашни и странски списанија.
48 ДЕТСКА И ПРЕВЕНТИВНА СТОМАТОЛОГИЈА

ANA SOTIROVSKA IVKOVSKA
Prof. Dr. Ana Sotirovska Ivkovska is employed at the Department of Pediatric and Preventive Dentistry, Faculty
of Dentistry, UKIM, Skopje. Graduated at the Faculty of Dentistry in 1987, received her Master’s Degree in
1994, and in 2002 she received the title Doctor of Dental Sciences.
Current Head of the Masters Studies at the Faculty of Dentistry. He is an active member of several domestic
and foreign associations: Association of children’s dentists of the Republic of Macedonia, ORCA, FDI, IADR,
IADP. She gained her research experience at the Department of Dentistry at the Dental Faculty in Amsterdam.
She participated in several national and international symposia and conferences actively with presentations
and plenary lectures (Graz, Paris, Naantali, Amsterdam, Athens, Belgrade, Groningen, Helsinki, Istanbul,
Konstanz, Dubrovnik, Antalya, Poznan, Madrid, Vienna).
He has published over 140 scientific and professional papers in domestic and foreign magazines.
PEDODONTICS 49
ВИТАЛНИ МЕТОДИ КОИ СЕ ПРИМЕНУВААТ

ВО ТЕРАПИЈА НА ПУЛПАТА
Денталната пулпа е уникатно ткиво а важноста за нејзината долгорочна прогноза е често занемарена
од клиничарите. Пулпата е единствена поради нејзината местоположба во цврстата комора која и дава
силна механичка потпора и заштита од оралната средина богата со микроорганизми. Регенераторната
способност на денталната пулпа, особено кај забите со завршен раст на корен се смета за исклучително
ограничена.
Терапијата на денталната пулпа на забите оштетени од кариес, абразија или траума е ограничена на
изработка на конвенционалните реставрации, како што е прекривање на пулпата или ендодонтска
терапија. Затоа, истражувањата во стоматологијата се фокусирани на стратегии за изнаоѓање на
витална терапија која ќе овозможи алтернатива за отстранување на целата пулпа, се со цел задржување
на функцијата на забот.
Применувањето на медицински сретства во терапијата на пулпата како потенцијален извор на клетки

или биокомпатибилен материјал се аплицираат како сретства за директно прекривање на пулпата.
Пулпата покрај нерви и крвни садови содржи и високо пролиферативни матични клетки кои поседуваат
способност да се обновуваат и да се диференцираат. Тие имаат способност да го регенерираат дентинот
кога променетиот дентин се наоѓа блиску до пулпата. Изработката на соодветен биоматеријал се
фокусира на изработка на одредени молекули со чие ослободување ќе се овозможат двата потенцијали
на заздравување, стимулирање на регенерација на пулпиното ткиво и формирање на дентин.
Врз основа на досегашните сознанија матичните клетки од дентална пулпа покажале дека можат да
се диференцираат во одонтобласти и ова може да се искористи за изнаоѓање на нови биоактивни
материјали кои ќе овозможат регенерација на пулпиното ткиво.

VITAL METHODS APPLICABLE

IN THERAPY OF THE PULP
The dental pulp is a unique tissue and its importance in the long-term prognosis is often ignored by clinicians.
Dental pulp is unique because it resides in a rigid chamber which provides strong mechanical support and
protection from the microbial rich oral environment. Regenerative potential of dental pulp, particularly in
mature teeth, has been considered extremely limited.
Dental pulp therapy of teeth degraded by caries, dental wear lesions (abrasion, attrition, erosion) or trauma
is currently limited to conventional restorations such as pulp capping or root canal therapy. Therefore, dental
research focusing on strategies for vital pulp therapy might open a promising alternative to the removal of the
whole pulp by maintaining the function of the tooth.
The implementation of a medical device in dental and oral tissue engineering is based on potential cell sources
and biocompatible materials applied as direct pulp capping agents. In addition to nerves and blood vessels, the
pulp contains highly proliferative stem/progenitor cells possessing a self-renewal and differentiation capability.
They have the ability to regenerate dentine when the altered dentin is close to the pulp. The development
of appropriate biomaterial focuses on the production of certain molecules that release the two potentials of
healing, stimulate the pulp tissue and the formation of dentine.
Based on the findings so far, stem cells from the dental pulp have shown that they can be differentiated into
odontoblasts and this can be used to find new bioactive materials that will allow regeneration of the pulp tissue.
PEDODONTICS 51
ЕЛИФ ТУНА-ИНЏЕ
Проф. д-р Елиф Туна-Инџе магистрирала на Стоматолошкиот факултет на Универзитетот во Истанбул

во 1999 година, а потоа ги започнала докторските студии на Одделот за педодонција на истиот
универзитет. Во 2006 година ја одбранила својата докторска дисертација и се здобила со титулата
доктор по стоматолошки науки. Се едуцирала како визитинг-истражувач на Отсекот за стоматолошки
материјали на Стоматолошкиот факултет на Универзитетот на Индијана, САД.
Работела како постдокторски истражувач на Одделот за детска стоматологија на Стоматолошкиот

факултет на Универзитетот „Нихон“ во Токио, Јапонија, и на Одделот за орална бактериологија на
Националниот институт за инфективни болести во периодот 2008‒2010 година. Во 2012 година го
добила звањето вонреден професор и сега работи како професор на истиот Оддел.
Проф. Елиф Туна-Инџе има над 100 труда објавени во домашни и меѓународни списанија, 3 поглавја
во книги и над 100 презентации на домашни и меѓународни конгреси. Работи и како рецензент во
домашни и меѓународни списанија. Нејзините научни интереси ги опфаќаат следните подрачја: дентална
трауматологија и реплантација, краниофацијални синдроми и генетика, страв од стоматолошки
постапки и стоматолошки материјали.
Таа е член на Меѓународната асоцијација за стоматолошки истражувања, на Европската академија за

детска стоматологија, на Европската асоцијација за дентална трауматологија и на Турското друштво за
детска стоматологија. Член е на комисија на Европската академија за детска стоматологија и благајник
на Турското друштво за детска стоматологија.

ELIF TUNA-INCE
Prof. Dr. Elif Tuna-Ince graduated from Istanbul University Faculty of Dentistry in 1999 and then started her
doctoral education at Department of Pedodontics in the same university. In 2006, she completed her Ph.D. and
got “Med. Dent” title. She has been studied as a visiting researcher at the Indiana University School of Dentistry
Dental Materials Division, Indiana, USA.
She worked as a “postdoctoral researcher” at Nihon University, Tokyo, School of Dentistry, Department of
Pediatric Dentistry in Tokyo, Japan, and at the National Institute of Infectious Diseases Department of Oral
Bacteriology between 2008-2010. She received the title of “Associate Professor” in 2012 and is currently working
as a faculty member in the same department.
Prof. Elif Tuna-Ince has more than 100 articles published in national and international journals, 3 book
chapters, and more than 100 presentations in national and international congress. She continues to serve as
a referee in national and international journals. Scientific interests include dental trauma and replantation,
craniofacial syndromes and genetic, dental anxiety and dental biomaterials.
She is the member of International Association of Dental Research, European Academy of Pediatric Dentistry,
International Association of Dental Traumatology and Turkish Society of Pediatric Dentistry. She is a committee
member at the European Academy of Pediatric Dentistry and a treasurer at the Turkish Society of Pediatric
Dentistry.
PEDODONTICS 53
СТОМАТОЛОШКИ ПРИСТАП КОН КРАНИОФАЦИЈАЛНИТЕ

АНОМАЛИИ И СИНДРОМИ
Нарушувањата во развојот можат да влијаат на нормалниот раст и на диференцијата на

краниофацијалните структури. Како последица на тоа, тие обично за првпат се откриваат во раното
детство или малку подоцна.
Овие состојби резултираат со разновидни аномалии на лицето и на вилиците, вклучувајќи ги и

аномалиите на структурата, обликот, организацијата и функцијата на цврстите и меките ткива. Некои
од нив се предизвикани од познати или неодамна откриени генетски мутации, додека други се резултат
на фактори од околината.
Мултидисциплинарниот пристап кон справувањето со вообичаените стоматолошки аномалии е од

суштинска важност. Во ова предавање ќе бидат продискутирани многу од состојбите што ги среќаваме
на нашата клиника во поглед на модалитетите и методите за нивен третман.
Исто така, оваа презентација ќе се фокусира на оној стоматолошки третман што е соодветен за дете на
која било возраст со некоја конкретна аномалија во контекстот на актуелната литература.

DENTAL APPROACH TO CRANIOFACIAL

ABNORMALITIES AND SYNDROMES
Developmental disturbances can affect the normal growth and differentiation of craniofacial structures. As a
consequence, they are usually first discovered in infancy or childhood.
These conditions result in a variety of abnormalities of the face and jaws, including abnormalities of structure,
shape, organization, and function of hard and soft tissues. Some are caused by known and recently discovered
genetic mutations, whereas others result from environmental factors.
The multidisciplinary approach to the management of common dental anomalies is essential. In this lecture,
many of the conditions which seen in our clinics will be discussed in terms of treatment modalities and methods.
This presentation will also focus on the dental management that is appropriate for a child at any age when they
present with a particular anomaly in the light of current literature.
PEDODONTICS 55
ТАМЕР ТУЗУНЕР
Вон. проф. д-р Тамер Тузунер го започнал своето образование на Стоматолошкиот факултет при
Универзитетот „Гази“, Република Турција, во 1997 година. По магистрирањето во 2002 година, ги
започнал докторските студии на Одделот за детска и превентивна стоматологија на истиот факултет.
По одбраната на докторската дисертација во 2008 година, ја започнал својата кариера како

постдокторски научен истражувач на Одделот за детска стоматологија на Стоматолошкиот факултет
при Техничкиот универзитет „Карадениз“.
Откако станал доцент во 2009 година, го положил испитот пред надлежната Национална комисија и во
2013 година станал вонреден професор, а моментално е шеф на Одделот.
Вонреден професор д-р Тамер Тузунер ги продолжува своите активности како шеф на Комисијата за
јавно дентално и орално здравје и на Комисијата за образование на неговиот факултет. Покрај тоа, тој
е и член на Групата за јавно орално и дентално здравје при Турската дентална асоцијација, на Турската
и на Европската педодонтска асоцијација, на Биомиметичкиот стоматолошки одбор, како и на МИ-
одборот на корпорацијата ГЦ.
Има искуство во програмата ЕРАЗМУС за размена на кадри со Велика Британија. Вон. проф. д-р
Тузунер има голем број сертификати, на пример, од курсеви за етичко однесување кон животните и од
курсеви за статистички вештини. Учесник е на голем број национални и меѓународни конгреси.
Покрај вкупно 50 труда објавени во престижни национални и меѓународни списанија, има и

вкупно речиси 100 усни и постер-презентации, како и тековни национални проекти. Некои од
специјализираните подрачја на изучување се: превентивна стоматологија, глас-јономер цементите
и денталните материјали во детската стоматологија, насочување на однесувањето на децата,
атрауматичен реставративен третман, ласери во детската стоматологија, антимикробните соединенија
во стоматологијата и превентивна и интерцептивна ортодонција.

TAMER TÜZÜNER
Assoc. Prof. Dr. Tamer Tüzüner started his education in Gazi University Faculty of Dentistry in 1997. After
completion of the graduate degree in 2002, he started his PhD education in Gazi University, Faculty of Dentistry,
Department of Paediatric Dentistry.
After the completion of doctoral degree in 2008, started his career as a post doctoral researcher in the Karadeniz
Technical University Department of Paediatric Dentistry, Faculty of Dentistry.
After gaining as an Assist. Prof. Dr. in 2009, he succeeded the national board exam and became an Associate
Prof. Dr. in 2013, and currently he is the head of the department.
Assoc. Prof. Dr. Tamer Tüzüner is continuing his activities as the Head of the Public Oral and Dental Health
and Education committees at his faculty. He is the members of Community Oral and Dental Health Group in
Turkish Dentistry Association, Turkish and European Paeditaric Dentistry Associations, Biomimetic Dentistry
Board and GC Corp. MI Board.
He has ERASMUS staff mobility experiences with UK. Assoc. Prof. Dr. has lots of certificate such as animal
ethichs and statistical training courses. He attended lots of national and international congresses.
Along with the total of 50 articles published in prestigious national and international journals, he has nearly
a total of 100 oral and poster presentations and ongoing respectable national projects as well. Some of the
specialized study areas are known as; Preventive Dentistry, Glass ionomer cements and dental materials used
in paediatric dentistry, Behavioral guidance, Atraumatic Restorative Treatment, Lasers in Paediatric Dentistry,
Antibacterial agents used in dentistry and Preventive and Interceptive Orthodontics.
PEDODONTICS 57
ПОДАТОЦИ ДОБИЕНИ ОД АКТУЕЛНИТЕ ИСТРАЖУВАЊА

НА ГЛАС-ЈОНОМЕР ЦЕМЕНТИТЕ И НА АНТИМИКРОБНИТЕ
КОМБИНАЦИИ ВО РЕСТАВРАТИВНАТА СТОМАТОЛОГИЈА:
ШТО НИ ТРЕБА ВО ИДНИНА?
Добро е познато дека атрауматичниот реставративен третман (АРТ) е минимално инвазивен метод за
отстранување на кариозниот дентин со помош на рачни инструменти и за реставрирање на кавитетите
особено со глас-јономер цементи (ГЈЦ).
Со оглед на тоа што кариесот не може комплетно да се отстрани со помош на АРТ-постапката,

основните карактеристики на глас-јономер цементите во поглед на ослободувањето на флуориди не
би можеле да бидат доволни во смисла на инхибирање на заостанатите бактерии. За подобрување
на антимикробните карактеристики на глас-јономер цементите за елиминација на кариогените
микроорганизми, со цел да се надминат проблемите со заостанатите бактерии и со секундарниот
кариес, во нив се вградуваат антимикробни материјали. Оваа особеност кај ГЈЦ е позната и под
научниот термин „агенс за контролирано ослободување“. Сепак, иако најголемиот број комбинации
на ГЈЦ со антимикробни соединенија покажуваат in-vitro и/или in-vivo ефекти, се чини дека постои
потреба за добивање долготрајна активност со соодветни антимикробни стандардизирани тестови и
со помали нарушувања на механичките и хемиските карактеристики на глас-јономер цементите. Иако
резултатите од литературата ветуваат, постои и потреба за составување на повеќе студии со двојна
анонимност и рандомизирани клинички студии со доволна должина. Оваа презентација се фокусира
на вообичаено користените материјали со ГЈЦ од податоците што произлегуваат од нашите искуства
и од најновите истражувања со цел да се даде одговор на спорните забелешки во врска со предметната
тема.

EVIDENCE DERIVED FROM THE CURRENT RESEARCHES OF GLASS

IONOMER CEMENT AND ANTIMICROBIAL COMBINATIONS IN
RESTORATVE DENTISTRY: WHAT DO WE NEED IN THE FUTURE?
It has been well known that the atruamatic restorative treatment (ART) is a minimally invasive method of
excavating the carious dentine by hand instruments and restoring the cavities particularly with glass ionomer
cement (GIC).
Since the caries could not be completely eliminated in ART procedure, the basic fluoride releasing properties
of GICs could not be sufficient in terms of inhibiting residual bacteria. The incorporation of antimicrobial
materials to the GICs have been used for enhancing their antimicrobial properties against the caries associated
bacteria to overcome the residual and secondary caries problems. This feature also refers to a scientific term as
‘Controlled Releasing Agent’ as for GICs. However, even most of antimicrobial-GIC combinations exhibit in-
vitro and/or in-vivo effects, it seems that there is a need to gain long term activity with proper antimicrobial test
standardizations and less detrimental effects on mechanical and chemical properties of GICs. Even the results
from the literature are promising, there is also need to compose more double-blind and randomized clinical
studies with sufficient length. This presentation emphasis on the common used antimicrobial materials with
GICs from the evidences derived from our experiences and most recent researches to answer the questionable
remarks about the topic.
PEDODONTICS 59
ГОРДАНА КОВАЧЕВСКА
Проф. д-р Ковачевска Гордана dr. sci, дипломирала на Стоматолошкиот факултет во Скопје 1981 година.
Магистрирала од областа на стоматолошката протетика 1990 година, а докторирала 1994 година на
истиот факултет. Со звањето специјалист по стоматолошка протетика се здобила во 1988 година, а во
2002 година и со звањето примариус.
Во својата Универзитетска кариера објавила и презентирала над 165 научно-стручни трудови во земјата
и на меѓународни конгреси.
Главен интерес во научно-истражувачката дејност на проф. д-р Ковачевска се: претпротетичка

рехабилитација, интердисциплинарни орто/импланто протетички рехабилитации и примената на
CAD/CAM технологиите при протетичките рехабилитации.
60 СТОМАТОЛОШКА ПРОТЕТИКА
KOVACEVSKA GORDANA
Prof. Dr. Kovacevska Gordana dr. sci, graduated at the Faculty of Dentistry, University ″Ss.Cyril and
Methodius″, Skopje in 1981.In 1990 she gained Master degree of Dental Science, and in 1994 she became
Doctor of Philosophy at the same faculty. In 1998 she completed her prosthodontic training and became a
Specialist in Prosthodontics. In 2002 she received the title Primarius.
During her university career, she is an author of many scientific-professional papers published in domestic and
foreign prosthodontic journals, and she had over 165 presentations at dental symposiums and congresses in
the country and abroad.
Main areas of the scientific-research interest of prof. Dr. Kovacevska is: pre-prosthodontics rehabilitation,
interdisciplinary ortho/implant prosthetic rehabilitation and application of CAD/CAM technologies in the
prosthetic rehabilitation.
PROSTHODONTICS 61
ЦЕЛОСНА РЕХАБИЛИТАЦИЈА НА УСНАТА ПРАЗНИНА

СО CAD/CAM ТЕХНОЛОГИЈА - ТИМСКИ ПРИСТАП
За постигнување на естетски и функционално успешна протетичка рехабилитација е потребна добра

соработка меѓу докторите по дентална медицина и заботехничките лаборатории. Оваа соработка е
уште позначајна во сегашната ера на дигитална револуција во денталната медицина (CAD/CAM) и
треба да биде застапена во планирањето на сите работни фази од третманот, како и во изборот на
вистински реставративен материјал.
Напредокот на CAD/CAM денталната технологија и на керамичките материјали им овозможи на

докторите и заботехничките лаборатории многу пошироки индикации за употреба на циркониа
реставрациите при целосна рехабилитација на усната празнина, благодарејќи на можностите за
индивидуална карактеризација, долгорочна трајност и стабилност на реставрациите. Дигиталната и
CAD/CAM технологија, со своите сигнификантни предности и потенцијали, е иднината на денталната
медицина.
Целта на оваа студија е да ја презентира тимската соработка, заедно со клиничките и лабораториски

чекори и протоколи на работа при целосна протетичка рехабилитација на усната празнина со CAD/
CAM технологија со различни керамички материјали и реставрации.
TEAM APPROACH TO FULL-MOUTH REHABILITATION

WITH CAD/CAM TECHNOLOGY
For the aesthetic and functional successful prosthetic rehabilitation to be achived, good working cooperation
between dentists and dental laboratories is needed. This cooperation is even more important in the current era
of digital revolution (CAD/CAM) and should include planning of all details and working steps of the treatment
and selection of the right restorative materials.
Advances in CAD/CAM technology and ceramic materials have enabled dentists and dental laboratories to have
more indications for the use of zirconia restorations, due to more possibilities for individual characterizations,
high durability and long-term stability in full mouth rehabilitation. Digital and CAD/CAM technology, with
the significant advantages and its potentials, is the future of dental medicine.
The purpose of this study is to present the dentist-technician teamwork, along with the clinical and laboratory
steps and protocols for full-mouth prosthodontics rehabilitation with different ceramic materials and
restorations, using CAD/CAM technology.
PROSTHODONTICS 63
ИВИЦА СТАНЧИЌ
Проф. Др. Сци. Ивица Станчиќ, редовен професор за стоматолошка протетика при Стоматолошкиот
факултет од Белград. Магистар и Доктор на стоматолошки науки, Специјалист по стоматолошка
протетика. До сега има објавено преку 250 стручни и научни трудови , од тоа 15 во светски признати
специјалистички списанија. Одржал преку 80 предавања на повик од меѓународни и национални
собири.
Автор е на три објавени патенти во стоматолошката протетика, како и три национални и една
монографија од меѓународно значење. Добитник е на 14 награди од областа на науката и на
иноваторството, како и на две признанија од земјите во регионот за посебни заслуги во развојот и
унапредувањето на процесите во стручните организации.
Председател е на Секцијата за стоматолошка протетика на Србското лекарко друштво (2016- ).

Раководител е на студијскиот програм Забен техничар – протетичар на Стоматолошкиот факултет во
Белград.
IVICA STANČIĆ
Prof. dr Ivica Stančić, full professor at Clinic for Prosthetic Dentistry, School of Dental Medicine, in Belgrade.
Master and PhD of dental sciences. Prosthetic dentistry specialist. So far he published 255 scientific and
professional papers, 15 of them in journals on sci list. He held over 80 lectures in international and national
conferences.
He is the author of 3 patents in the field of prosthetic dentistry, as well as three national and one international
monographs. He is the winner of 14 awards in the field of science and inventions, as well as 2 tribute awards
from regional countries for special merit in advancement and development of professional organizations.
He was the president of the Section of prosthetic dentistry in Serbian medical society (2009-2014), and current
the president of the Section of Stomatology in Serbian medical society (2016-). He is the head of the study
programme dental technician – proshtetic technician in School of Dental Medicine in Belgrade.
PROSTHODONTICS 65
ДВОДЕЛНИ КОРОНКИ ВО СОВРЕМЕНАТА

СТОМАТОЛОШКА ПРОТЕТИКА
Од кога се појавиле во стоматолошката пракса, системот дводелна коронка представува највисок

стандард за остварување на функција, естетика и профилакса. Индикаци за употреба на дводелни
коронки се пациенти кај кои има преостанато мал број на заби со поволен распоред и сочувани
биолошки вредности. Меѓутоа, дводелните коронки денес се поретко се користат при рехабилитација
кај беззаби пациенти, дури и при случаеви кога тоа представува и единствено можно решение за
квалитетна забна надградба.
Можни причини за тоа се: комплицирана изработка, недоволно познавање на проблематиката во

техника за изработката, неопременост на лабораторијата, необучени
забни техничари, како и лошите предходни искуства.
Имајќи го во предвид тоа, со континуирана едукација на сотоматолозите и забните техничари, може

да се намалат негативните предрасуди на клиничарите за дводелните коронки, и да се постигне
намалување на процентот на неуспех во праксата.
Според тоа, една од примарните причини на денешницата поради која најчесто оваа оправдана
индикација е одстранета од понатамошно разгледување, представува изборот на соодветниот
надградбен материјал за изработка на дводелните коронки. Познато ни е дека со користење на легури
од злато може да се изработат високо квалитетни, функционални и биокомпатибилни разновидни
дводелни коронки, но често се елиминирани поради високата цена на пазарот на овој надградбен
материјал.
Денешните истражувања ќе покажат кој поефтин алтернативен материјал ќе може во иднина да се

користи за изработка на дводелни коронки, под услов да ги исполнува
основните услови за оптимална ретенција и стабилизација, како за подинечните дводелни коронки
така и за тоталните комплексни парцијални протези.
DOUBLE CROWNS IN CONTEMPORARY

PROSTHETIC DENTISTRY
Since it have been appeared in everyday practice, double crowns represent the highest standard in function,
aesthetics and prophylaxis. Indications for double crowns are in patients with small number of teeth but with
favorable position and preserved biological value. However, double crowns nowadays are less used in partially
edentulous patients, even when it is the only quality prosthetic solution.
The possible reasons are: complex production, insufficient theoretical knowledge of clinician and dental
technician, insufficient equipement and bad former experience.
Having in mind previous statements, continuous education of dentists and technicians can reduce negative
prejudices about double crowns as well as failures in practice.
Besides that, one of the major reason for avoiding this indication is the choice of material for its production. It
is well known that gold alloy can provide highly reliable, functional and biocompatible double crowns systems,
but it is often avoided because of its high price.
Nowadays studies will show which alternative materials can be used for double cronws, but only under
conditions of basic requests for optimal retention and stabilization, both individual double crown pair and
whole complex partial denture.
PROSTHODONTICS 67
РУДИ БЕКЕРС
Руди Бекерс дипломира како стоматолошки техничар во Левен (Белгија) во 1976 година.
Подоцна, работел во многу реномирани белгиски стоматолошки лаборатории, што го креирало во

техничар на сите времиња.
Почнал да работи во ALPHADENT NV во 1981 година, првично како технички советник за белгиските
клиенти и менаџер за извоз во Источна Европа.
Приватен сопственик на стоматолошка лабораторија до 2007 година.
Во 1986 година назначен е за Раководител на центарот за обука. Вклучен е во развојот на производот

Ceka-Preci Line. (забни додатоци) Руди Бекерс стана независен менаџер за извоз во 1991 година.
Основач на компанијата Бекерс д.о.о. во 2009 година.
Официјален курс лидер и предавач за Candulor и теоријата на Гербер. (целосна протеза). Оттогаш тој
ги поддржува дистрибутерите ALPHADENT и сега е светски реномиран предавач и лидер во текот на
отстранливите стоматолошки концепти.
RUDI BECKERS
Rudi Beckers graduated as a dental technician in Leuven (Belgium) in 1976.
Subsequently he worked in a number of reputable Belgian dental laboratories, which made him an allround
technician.
He started working at ALPHADENT NV in 1981, initially as a technical advisor for the Belgian customers and
export manager for Eastern Europe.
Private dental laboratory owner till 2007.
In 1986 he became head of the training centre.

He is strong involved in the Ceka-Preci Line product development. ( dental attachments)
Rudi Beckers became a freelance export manager in 1991.
Founder of the company Beckers d.o.o. in 2009.
Official course leader and lecturer for Candulor and the Gerber theory. ( total prosthesis ).
He has been supporting the ALPHADENT distributors ever since and is now a worldwide renowned lecturer
and course leader on removable dental concepts.
PROSTHODONTICS 69
ТОТАЛНИ ПРОТЕЗИ НА ИМПЛАНТИ СО ЦЕКА-ПРЕЦИЛАЈН

АТЕЧМЕНИ(ДИГИТАЛНА ПОСТАПКА)
Авторот ќе се осврне и на историјата на мобилните протези над импланти, восочење на протезите

и Гербер технологијата. Ќе се опише постапката со која ќе може да се добие најдобра стабилност на
протезите и како се користи артикулатор.
Ќе се даде значење и на останатите придружни материјали кои се користат, како што е интраоралниот
регистрат, местењето на забите и значењето на оклузијата. Восочните протези преставуваат база за
планирање на имплатната конструкција и затоа системот на Гербер е толку важен.
Планирањето на имплантната конструкција е особено комплексен процес, треба да се одлучи кој тип
на атечмени ќе се користат, каде ќе се постават и зошто е важно тие да се на вистинското место.
Ќе се осврне и на значењето на употребата на прецизните атечмени кај супраконструкциите, постапката

на изработка и финиширањето со користење на високо квалитетни материјали.
TOTAL PROSTHESIS ON IMPLANTS WITH CEKA-PRECI LINE

ATTACHMENTS (DIGITAL PROCEDURE)
A little history about removable prosthesis on implants. The wax prosthesis, following the Gerber technology.
How to get the most stability in our prosthesis. Why this is so important .
Why and how we need to use a real articulator, The importance of the (side) materials we use during the
procedure. The use of intra oral registration. The mounting of the teeth. The importance from the occlusion.
The wax prosthesis is the base for planning the implant construction, so that is why the system of Gerber is so
important.
Planning of the implant construction, what type of attachments to use, where to place them and why the
attachments have to be on the right spot. What are the common mistakes.
Why the use of precision attachments should be a must in case of implant constructions. The making of the
construction. The finishing of the prosthesis with high quality materials.
PROSTHODONTICS 71
АНЕТА МИЈОСКА
Научен соработник д-р Анета Мијоска DMD, PhD, е вработена на Катедрата по Стоматолошка
Протетика на Стоматолошкиот факултет во Скопје, Р. Македонија. Дипломирала на Стоматолошкиот
ф-тет во 1997 година, специјализацијата од областа протетика ја завршила во 2011, а во 2015 година
ја одбрани својата докторската дисертација на тема: „Евалуација на врската помеѓу цирконијата и
порцеланските маси за фасетирање“.
Активен соработник е во меѓународен научен проект „Префабрикувани циркониумски колчиња со

ретентивен коронарен облик за реставрација на ендодонтски третирани заби – in vitro процена на
третманот” , со Стоматолошкиот ф-тет од Љубљана, Словенија.
Редовно и активно учествува на домашни и меѓународни симпозиуми, конгреси и конференции со

свои презентации (ORCA Congress 2018, Copenhagen, Bass Congress 2018 Iasi, FDI 2017 Madrid, Bass
Congress 2017 Thessaloniki, Belgrade 2017 ).
Има објавено 39 научни трудови од областа стоматолошка протетика во научни и стручни списанија,
и учествувa со 5о трудови на научни и стручни собири со меѓународен уредувачки одбор.
Како поканет предавач од областа на целосно керамичките системи има настапувано на Симпозиумот
со меѓународно учество „Орална рехабилитација – современ протетички пристап” во организација на
Здружението на доктори специјалисти по стоматолошка протетика, во 2015 во Скопје.
ANETA MIJOSKA
Research Fellow d-r Aneta Mijoska is working at the Department for Prosthodontics at the Faculty for Dentistry
in Rep. of Macedonia. She had graduated in 1997, finished specialization in prosthodontics in 2011, and had
her doctorate thesis on topic “Evaluation of bonding strength between zirconia and veneering porcelains” in
2015.
She is with active participation in the international scientific project “Prefabricated zirconia posts with retentive
coronal shape for restoration of the endodontic treated teeth- in vitro evaluation” at Faculty for Dentistry in
Ljubljana, Slovenia.
She is regular participant on the domestic and international symposiums and conferences with her
presentations (ORCA Congress 2018, Copenhagen, Bass Congress 2018 Iasi, FDI 2017 Madrid, Bass Congress
2017 Thessaloniki, and Belgrade 2017).
She had published 39 scientific papers and had over 50 presentations at international congresses.
In 2015 she was lecturer at the International Symposium for Oral rehabilitation-Contemporary Prosthetic
Approach.
PROSTHODONTICS 73
СОФТВЕРСКИ АПЛИКАЦИИ ЗА ОДРЕДУВАЊЕ НА БОЈАТА

И МАТЕРИЈАЛОТ НА КЕРАМИЧКИТЕ ПРОТЕТИЧКИ
РЕСТАВРАЦИИ
Керамичките протетички реставрации преставуваат чести решенија во секојдневната клиничка

пракса. Денес тие се застапени како различни естетски материјали: стакло-керамика, литиумдисиликат,
алумина, фасетирана и целосна цирконија, па честопати се јавува дилемата како да се одбере
најсоодветниот, кој ќе одговори со своите механички и естетски перформанси.
Одредувањето на бојата и ниво на транслуцентност преставува тешка задача, поради тоа што денес
најчесто сеуште се користат постари методи и технологии. Науката за боите ги изучува хромата и
нијансата, а човечкото око полесно ја одредува хромата. Сепак изборот на боја зависи и од боите во
околината и промената на осветлувањето. Метамеризам е феномен кога еден објект при различни
светлосни состојби изгледа суптилно различно, а брунесценција е природен процес со кој при
стареењето се менуваат боите кои ги гледаме.
Денес покрај класичната метода со користење на клуч за бои се користат и RGB апарати, колориметри
и спектрофотометри. Easyshade Compact, SpectroShade Micro, Shade Pilot се апарати кои користат
спектрофотометрија, но се почесто се користат и софтверски апликации како Shadewave или Clear
Match system.
Мобилната апликација IPS e.max Shade Navigation App овозможува со едноставен и брз начин да може
да се одбере најсоодветната боја, транслуценција, но и материјалот од кој реставрацијата би требало
да биде изработена. Денталните дигитални камери дополнително ја олеснуваат комуникацијата
со заботехничката лабораторија во реално време, и со помош на мапинг технологија и софтвер
овозможуваат одредување на најточната нијанса на забот кој го реставрираме.
Современите дигитални технологии, несомнено носат многу позитивни придобивки и нивната

имплементација ќе преставува пат до успешна изработка.
SOFTWARE APPLICATIONS FOR SHADE AND MATERIAL CHOISE

FOR CERAMIC PROSTHETIC RESTORATIONS
Ceramic restorations present common solution in everyday clinical practice. Today there are different esthetic
materials: glass ceramic, lithium-disilicat, alumina, veneered and full zirconia, so choosing the right mechanical
and esthetic solution presents great dilemma.
Choosing the right shade and translucency level sometimes is hard work, due to old methods and technologies
that we still use. The science about the colors involves value Chroma and Hue, while human eye more easily
perceives color. Metamerism is a phenomenon when one object in different lighting condition may look subtly
different, while brunescence is a natural process that deteriorate vision and color perception as we age.
Beside use of the shade key dentists use RGB devices, colorimeters, and spectrophotometers. Easyshade
Compact, SpectroShade Micro, Shade Pilot are all examples of spectrophotometers but today another option
are software applications like Shadewave and Clear Match system.
Certain mobile applications like IPS e. max Shade Navigation App allows quick and simple way to choose
most appropriate color, translucency and the material for fabrication. Digital dental cameras easy the real time
communication with laboratory and with the mapping technologies and software bring the best color and
shade of the restored tooth.
Modern digital technologies bring positive outcome and their implementation will be the path towards
successful restoration.
PROSTHODONTICS 75
РОБЕРТ ЌЕЛИЌ
Вонреден професор Роберт Ќелиќ, доктор по дентална медицина, специјалист од областа на

стоматолошка протетика, имплантолог, и член на Европската асоцијација на стоматолошки
имплантолози, вонреден професор на Стоматолошкиот факултет, Универзитет во Загреб, Хрватска,
раководител на Клиниката за мобилна протетика на Факултетот за дентална медицина во Загреб,
Хрватска.
Има објавено 80 научни и стручни трудови во светски реномирани публикации, конгреси и симпозиуми
од областа на стоматолошката протетика, оклузијата, темпоромандибуларните нарушувања и
протетски надокнади над импланти. Неговото стручно и професионално напредување во контекст на
континуираната стоматолошка едукација базира на активно и пасивно учество на бројни едукативни
курсеви и работилници водени од еминентни професори и авторитети од областа на стоматолошката
протетика, пародонтологијата и имплантологијата.
Тој е член на неколку домашни и странски професионални и научни организации како што се Хрватското
здружение за стоматолошка протетика, Хрватското здружение за стоматолошка имплантологија,
Европската асоцијација за протетика (ЕПА), Меѓународниот колеџ за протетика (ICP), Меѓународниот
RDC- TMD конзорциум, (ITI), Европската асоцијација на дентални имплантолози (BDIZ/EDI) и други.

ROBERT ĆELIĆ
Associate professor Robert Ćelić, doctor of dental medicine, specialist in prosthodontics, implantologist (Eu-
ropean Association of Dental Implantologists), associate professor at the School of Dental Medicine, University
of Zagreb, head of the Department of Removable Prosthodontics at the School of Dental Medicine in Zagreb.
He has published 80 scientific and professional papers in world renowned publications, congresses and sym-
posiums in the areas of prosthodontics, occlusion, temporomandibular disorders and implant-prosthodontics.
He has conducted his professional training through demonstration and working courses for continuing dental
education under the guidance of numerous professors and authorities from prosthodontics, periodontology
and implantology.
He is a member of several domestic and foreign professional and scientific organizations such as the Croatian
Society for Prosthodontists, the Croatian Society for Dental Implantology, the European Prosthodontics Asso-
ciation (EPA), the International College of Prosthodontics (ICP), the International RDC-TMD Consortium,
International Team of Implantology (ITI), European Association of Osseointegration (EAO), European Asso-
ciation of Dental Implantologists (BDIZ / EDI), and others.

ПРИМЕНА НА 3D ПЕЧАТЕЊЕТО ВО ИЗГОТВУВАЊЕТО НА

ПРОТЕТСКИ НАДОКНАДИ НАД ЗАБНИТЕ ИМПЛАНТИ
Напредокот и развојот на новата технологија постигна креирање на 3D физички објекти од дигитални

податоци на кој начин бил создаден првиот 3D печатач. Модерната стоматологија го следи развојот на
најновите технологии и се вклопува и се применува во клиничката пракса. Така, денес во изработката
на стоматолошките импланти и протетските помагала сé повеќе се користат лабораториски 3D
печатачи и разни видови на носечки материјали (титаниум, кобалт-хром легура, акрилик, и др.). Во
современата стоматолошка протетика тоа значи креирање на виртуелен модел на идната протетска
изработка во системот на CAD, и нивното производство (печатење) во 3D печатач. 3D печатењето
овозможува побрза, подобра и попрецизна подготовка, со способност за контрола на квалитетот на
моделите и прототипите, јасен увид во текот на процесот на дизајнирање и изработка на комплексни
протетски помагала. Бидејќи, тоа е сеуште релативно нов метод во стоматологијата, исто така, има и
некои недостатоци.
Во случај на изработка на фиксно-протетски надоместоци (цементирани или фиксирани со завртки)

носени од дентални импланти, 3D печатењето може да се примени во комбинација со други технологии,
како што се стоматолошките (лабораторијските) скенери и CAD/CAM системи за да се постигне висока
прецизност во вклопувањето на протетските надоместоци. На овој начин, се комбинираат најдобрите
особини на печатењето во однос на постигнување на прецизна и комплексна геометрија на просторот
во кој ќе се изработува протетската надокнада и CAD / CAM технологијата во контекст на механичката
поврзаност со површината.
Целта на ова предавање е да се покаже на технологијата на 3D печатење преку клинички случаи на

изработка на сложени (титаниум-керамички) фиксни протетски надоместоци носени од страна на
стоматолошки импланти.

THE USE OF 3D PRINTING IN THE FABRICATION OF PROSTHETIC

RESTORATIONS SUPPORTED BY DENTAL IMPLANTS
Thanks to the advancement and development of new technologies, at the end of the last century, the technology
of creating 3D physical objects was designed from digital data based on which the first 3D printer was created.
Contemporary dental medicine follows the development of the latest technology and fits in and is applied in
clinical practice. Today, in the production of dental implants and prosthetic restorations usage of laboratory
3D printers and various restorative materials (titanium, cobalt-chromium alloys, acrylates, etc.) is increasing.
In prosthodontics, this means making virtual models of future prosthetic restorations in the CAD system and
printing them in a 3D printer. 3D printing enables faster, more accurate and precise design with the ability to
control the model and prototype quality, a clear insight into the design processing and more complex prosthet-
ic restorations. Since this is a relatively new approach within dental medicine, there are certain shortcomings.
In the case of fixed prosthetic restorations (cemented or screw-retained) supported by dental implants, 3D
printing can be used in combination with other technologies such as dental (laboratory) scanners and CAD/
CAM systems to achieve high precision and fit of prosthodontic restoration. This combines the best printing
properties in terms of achieving precision, complex geometry of space and mechanical interface with the sur-
face in which prosthetic restorations are fabricated.
The purpose of this lecture is to show 3D printing technology through clinical cases of more complex (titani-
um-ceramic) fixed prosthetic restorations supported by dental implants.

ТОДОР УЗУНОВ
Вонреден професор на Софискиот Медицински Универзитет, Факултет за Дентална Медицина, оддел

за стоматолошка протетика. Образование и научен степен доктор на науки со дисертација на тема
„Планирање на конструкцијата на парцијалната протеза кај беззаби постериорни места лоцирани до
преостанати природни заби”.
Коавтор е на 2 учебника и 2 прирачници. Вонредниот професор Узунов има 60 публикации во научни

списанија, истражувачки и ревијални трудови. Тој е водечки истражувач на научен проект кој бил
добитник на признание за најуспешна научна работа на студенти докторанти за 2003-2005 година во
областа на Стоматологијата на натпреварот „Млади истражувачи – 2004“.
Учествувал и во 2 проекти кои се високо рангирани од Советот за медицинска наука, при Медицинскиот
Универзитет во Софија. Има одржано 11 предавања организирани од БДА, како и учество на нациoнални
и меѓународни конгреси. Неговите научни трудови се цитирани 32 пати.
Вонреден Професор Тодор Узунов учествувал на 60 научни конгреси, симпозиуми и конференции во

Бугарија и во странство. Исто така член е и на BDA, BNDDM, BDES и SDM асоцијација.
TODOR UZUNOV
Associate Professor at Sofia Medical University, Faculty of dental medicine, Department of Prosthetic
Dentistry. Vice-president of Bulgarian Dental Association. Acquired educational and scientific degree ‘PhD’
with dissertation on “ Planning of partial denture construction at edentulous areas located posterior to the
remaining natural teeth “.
Coauthor in 2 handbooks and 2 textbook. Assoc. prof. Uzunov has 60 publications in scientific journals,
research papers and reviews. He has been leading researcher of a scientific project awarded a diploma for the
most successful scientific work of PhD students for 2003-2005 in the field of Dentistry at the contest «Young
researcher-2004”.
Participant in two research projects rated “high” by the Council of Medical Science, MU Sofia. Has performed
eleven lectures organized by BDA and national and international congresses. His scientific work has 32 citations.
Assoc. prof. Uzunov has participated in 60 scientific congresses, symposia and conferences in Bulgaria and
abroad. He is also member of the BDA, BNDDM, BDES, Association SDM.
PROSTHODONTICS 81
3D ПЕЧАТЕЊЕ И ДИГИТАЛНИ ОТПЕЧАТОЦИ - ЗОШТО И КАКО?
Како резултат на новите дигитални технологии големи промени се случуваат во стоматолошката

професија. Во оваа презентација ќе се престават дигиталните отпечатоци и видот на наслојувачки
технологии и предлози за нивно користење во стоматологијата. Адитивно производство е процес во
кој финалниот посакуван дел се произведува со додавање на повеќе слоеви од материјалот еден врз
друг.
Главната идеја на оваа иновативна метода е дека тродимензионалниот CAD (3D-CAD) модел се сече
во многу тенки слоеви, а опремата за производство користи геометриски податоци за да го изгради
секој слој последователно додека делот не се комплетира. Моментално во литературата и други извори
терминот „3D печатење“ се однесува на на сите адитивни (наслојувачки) технологии (како фузирачко
наслојно моделирање, селективно ласерско синтерување итн). Од 1990 овие техники започнале да се
користат за изградба на комплексни 3D модели и во медицината.
Главниот бенефит од адитивните техники се медицински модели кои може да се изработат со

подминирање, празнини и анатомски облежја како што се лицевите синуси или невроваскуларните
канали.
Одредени стоматолошки специјалности како орална и максилофацијална протетика, хирургија

и имплантологија развиваат и користат прототипови кои ќе преставуваат водич при хируршките
интервенции или физички модел. Моделот добиен со „3D печатење“ е вклучен во медицинската
дијагностика, како и за добивање на прецизен план на хируршкиот третман. Со оваа техника ќе се
скрати времето за оперативниот зафат и соодветно ќе се намали ризикот кај пациентите.
3D PRINTING AND DIGITAL IMPRESSIONS – WHY AND HOW?
Major changes are taking place in dental profession as a result of new digital technologies. In this presentation
the audience will be introduced to the digital impressions and the range of layered fabrication technologies and
suggestions are made how these might be used in dentistry. Additive fabrication is a process in which the final
desired part is manufactured by adding multiple layers of material on top of one another.
The key idea of this innovative method is that the three dimensional CAD (3D-CAD) model is sliced into many
thin layers and the manufacturing equipment uses this geometric data to build each layer sequentially until the
part is completed. Currently in literature and mainstream media, the term “3D Printing” is being used to refer
to all additive technologies (e.g. fused deposition modeling, selective laser sintering, etc.). The “3D Printing”
techniques have been employed to build complex 3D models in medicine since the 1990s.
The chief benefit of additive techniques is the medical models that can be produced with undercuts, voids and
anatomical landmarks such as facial sinuses and neurovascular canals.
Rapid prototyping has been also used in dentistry for a range of dental specialties including oral and maxillofacial
prosthodontics and surgery, dental implantology as a surgical guide or physical model and prosthodontics. The
“3D Printing” model is employed to improve medical diagnosis and to provide a precise surgical treatment
plan. The technique would help shorten the surgery time and consequently reducing the patients’ risk.
PROSTHODONTICS 83
УЛРИХ РАДЛЕР
Улрих Радлер е роден на 24 септември 1978 година во Ванген, Алгуу, Германија. Во периодот од 08/1994
до 01/1998 работи на своето стручно оспособување, школување и школување како стоматолошки
техничар. Од Фебруари, 1998 година изведува практична работа во различни лаборатории: 04/2002
стоматолошки техничар/демонстратор во “Schütz Dental GmbH”, Розбах; 07/2005 стоматолошки
техничар/демонстратор за “Челик стоматолог”, Бурса, Турција; 01/2007 стоматолошки техничар/
демонстратор за Schütz Dental Espana, Мадрид, Шпанија.
Од Август, 2007 година до Јули, 2012 година, работи во сопстевената заботехничка лабораторија Rädler
Dental Technik, Hergartz, Германија - специјализиран центар за обработка на ZiO2 - компетентен центар
за Tizian Mill и Impla 3D систем за навигација - Специјализиран во Дијалог Варио композит над Zirkon.
Од Август, 2012 година работи како менаџер на извозна област за Schütz-Dental одговорен за, петнаесет
земји.
ULRICH RÄDLER
Ulrich Rädler is born on September 24, 1978 in Wangen in Allgäu, Germany. In the period of 08/1994 to
01/1998, he is working on his personal vocational training, schooling and apprenticeship as dental technician.
02/1998 Practical Work in different laboratories: 04/2002 Dental technician/demonstrator at „Schütz Dental
GmbH“, Rosbach; 07/2005 Dental technician/demonstrator for Celik Dental”, Bursa, Turkey; 01/2007 Dental
technican/demonstrator for Schütz Dental Espana, Madrid, Spain.
From August, 2007 to July, 2012 he is working in his own Rädler Dental Technik, Hergartz, Germany – specialized
milling center for ZiO2 – competence center for Tizian Mill and Impla 3D navigation system – Specialized in
Dialog Vario composite over Zirkon. 08/2012 Export Area Manager for Schütz-Dental responsible for, Fifteen
countries.
PROSTHODONTICS 85
IMPLA - ОПЦИИ ЗА ПРОТЕТСКИ ТРЕТМАН И ИЗБЕГНУВАЊЕ

НА ГРЕШКИ ПРИ РАБОТА СО НЕСООДВЕТНИ АБАТМЕНТИ,
КОРОНКИ И МОСТОВИ
Протетскиот дел над имплантите е исто толку важен како и хируршкиот дел. Правилниот избор на
абатменти е од клучно значење и води до одлично финално протетско решение.
Широка е понудата и голем е изборот на делови за протези кои денес се достапни на пазарот, но во
основа лежи прашањето, како да се донесе правилна одлука за избор и примена на соодветните?
IMPLA – OPTIONS FOR PROSTHETIC TREATMENT AND ERROR-AVOIDANCE

WITH FAULTY SUPERSTRUCTURES, CROWNS AND BRIDGES
Prosthetic part on implants is the same important as the surgery part. Right choice of abutment is crucial and
leads to final excellent prosthetic solution.
Wide offer of prosthesis parts are available today on the market, but the question is how to bring right decision
for use of the appropriate one?
PROSTHODONTICS 87
АНЕТА А. СТОЈАНОВСКА
Професор д-р Анета А. Стојановска родена е 1968 год. во Куманово. Со високо образование се стекнала
на Стоматолошкиот факултет при УКИМ каде и дипломирала во 1987 година. Со звањето специјалист
по болести на устата и пародонтот се стекнала во 1998 год. Во 2002 година го одбранила магистерскиот
труд и се стекнала со научниот степен магистер на стоматолошки науки. Својата докторска дисертацијата
успешно ја одбранила во 2007 година. Во 2013 год. е избрана во звањето вонреден професор. Во моментот
е редовен професор на Стоматолошкиот факултет. На Стоматолошкиот факултет е ангажиран во
теоретската и практичната настава на предметите пародонтологија и орална патологија. Во текот на
својата професија учествува на бројни (Europerio,FDI) конгреси.
Член на Балканско-стоматолошко друштво,член на Европската федерација за пародонтологија, член

на ФДИ, како и остварила престој во Солун на Аристотел Универзитетот, Белград на Стоматолошкиот
факултет, Универзитетот во Загреб, Стоматолошкиот факултет Љубљана. Професор Атанасова била
ментор на магистериума и докторати. Има објавено околу 140 научни статии во меѓународни списанија
и учесник во шест национални проекти.
88 ПАРОДОНТОЛОГИЈА СО ОРАЛНА МЕДИЦИНА

ANETA A. STOJANOVSKA
Prof. d-r Aneta A. Stojanovska was born 1968 year in Kumanovo, Macedonia. She had graduated on the Faculty
of dentistry in Skopje, January 1992 and got employed 1993 in the University Dental Clinical Center in Skopje
where she is still working. Specialized in the field of oral pathology and periodontology in 1998, finished MD
in 2002 and did her PhD in 2007 at the Faculty of dentistry in Skopje. In the year of 1997 she was chosen for
a younger assistant on the Department of oral pathology and periodontology, today being an professor on the
same department.
She is a member of Macedonian Dental Association, Balkan Dental Society and Member of Dental and Medical
Chambers in Macedonia. Prof. d-r Aneta A. Stojanovska participated in numerous domestic congresses,
symposia and seminars and also in many BaSS congresses, Europerio congresses EFP, as well as world congress
of FDI.
Also she is continuously upgrading myself through visits on hands on courses and workshops in periodontal
surgery and laser application in periodontology( Er:Yag and Nd:Yag) and have been on work stays in Thessaloniki
at Aristotle’s University, in Belgrade on Dental Faculty, University of Zagreb, Faculty of Dental Medicine and
University of Ljubljana, Department of periodontology. Published near 140 scientific articles in international
journals.
PARODONTOLOGY WITH ORAL MEDICINE 89

ЕСТЕТСКИ CROWN LENGTHENING, КЛАСИФИКАЦИЈА,

БИОЛОШКИ ОСОБЕНОСТИ НА ЗАБНИТЕ ТКИВА,
ПЛАНИРАЊЕ И ХИРУРШКИ ТРЕТМАН
Процедурите за клиничко продолжување на коронките стануваат се почести и побарани во современата

стоматологија како резултат на зголемените естетски барања, а со цел за максимално подобрување
на креираната насмевка. Иако биолошките карактеристики, ги условуваат и функционалните
кои се императив, естетските барања, како еден важен сегмент од стоматолошката работа, бараат
прецизна дијагноза на односот помеѓу меките и тврдите забни ткива, а со цел да бидат што е можно
позадоволителни дефинитивните реставративни параметри.
Затоа е клинички релевантен планза проценка на “црвено-белата”естетика и хируршки протокол

за добивање на соодветни односи, е од исклучителна важност за постигање на успешни резултати.
Целта на оваа презентација е да се прикаже протоколот за класификација и планирање на третманот
за естетски процедури за продолжување на коронки, како и и да се објаснат вклучените биолошки
структури.

AESTHETIC CROWN LENGTHENING, CLASSIFICATION,

BIOLOGICAL FEATURES OF DENTAL TISSUE,
PLANNING AND SURGICAL TREATMENT
The procedures for clinical extension of the crowns are becoming more frequent and demanded by contemporary
dentistry as a result of the increased aesthetic demands, with the aim of maximizing the improvement of
the created smile. Although the biological characteristics and functional condition are imperative, aesthetic
requirements as an important segment of the dental work require a precise diagnosis of the relationship
between soft and hard tooth tissues in order to satisfactory definitive restorative parameters as far as possible.
Therefore, a clinically relevant plan for the assessment of “red-white” aesthetics and a surgical protocol for
obtaining appropriate relationships is of paramount importance for achieving successful results. The purpose
of this presentation is to present a protocol for the classification and planning of treatment for aesthetic
procedures for the extension of crowns, as well as to explain the involved biological structures.

САША ЧАКИЌ
Проф д-р Саша Чакиќ е роден во 1958 година во Београд.На Стоматолошкиот факултет во Београд
дипломирал 1984 година.На истиот факултет магистрирал 1992, го положил специјалистичкиот
испит од пародонтологија и орална медицина 1994 год, и ја одбранил докторската дисератација со
наслов ,,Имунолошки карактеристики на плунката, гингивалната течност и серумот кај пациенти со
пародонтална болест”во 1998 год.
На стоматолошкиот факултет во Београд се вработил 1989 година, а во звањето редовен професор

е избран во 2008 год. Во текот на 2002 год. бил визитинг доцент на Медицинскиот факултет на
Универзитетот во Лувен Белгија. На Стоматолошкиот факултет во Београд е ангажиран во теоретската
и практичната настава на предметите пародонтологија и орална патологија, како и на соодветните
изборни предмети.
Во моментот е на функција претседател на Катедрата за орална медицина и пародонтологија на

Стоматолошкиот факултет во Београд.
Досега бил ментор на четири магистериуми и шест докторати.Професор Чакиќ е повеќегодишен

соработник на проекти на Министерството за наука и технологија на Р.Србија.
Автор е на 145 труда од кои 21 се објавени во врвни часописи со меѓународно значење и со соодветен
импакт фактор.

SASHA CAKIĆ
Prof. d-r Sasha Cakić was born in 1958 in Belgrade. He graduated on the Faculty of Dental Medicine, Uni-
versity of Belgrade, in 1984. He received master’s degree at the same faculty (1992), passed the specialist of
periodontology and oral medicine in the 1994 and the post-graduate studies of the medical thesis titled: “Im-
munoassays of the saliva, gingival and serum of patients with periodontal disease.”
He worked in the Faculty of Dental Medicine of the University of Belgrade in 1989, and he was elected as an
official professor in 2008. In 2000, he was a visiting assistant professor at the Medical Faculty of the University
of Luvene, Belgium. At the Faculty of Dentistry, the University of Belgrade has been engaged in theoretical and
procedural problems of the Department of Orthodontics, as well as in the field of subjects.
He is currently the President of the Department of Oral Medicine and Pediatric Anatomy of the Faculty of
Dentistry in Belgrade. The decision of the Ombudsman’s mentor is for the specialist area of the periodontology
and oral medicine.
So far, he has been mentor of 4 master’s degrees and 6 doctorates. He is a longtime associate at the projects of
the Ministry of Education and Science of the Republic of Serbia.
He is the author of 145 works, of which 21 papers have been published in the top-stories of the international
importance of the corresponding impact factor.

БОЛНИ СО ХРОНИЧНА БУБРЕЖНА ИНСУФИЦИЕНЦИЈА

ВО СТОМАТОЛОШКАТА ПРАКСА
Се смета дека на 1000 жители еден има хронична бубрежна инсуфициенција (ХБИ) од таков степен
па да има потреба од дијализа или трансплантација на бубрези,а 9 жители имаат симтоми од
недијагностицирана бубрежна инсуфициенција од поблаг облик. ХБИ е манифестна и иреверзибилна
состојба кога е оштетено преку 80% бубрежниот паренхим. Посебно треба да ја имаме во предвид и
ендемската Балканска неутрпатија, која е распространета кај населението кои живеат на сливовите на
големите реки во овој дел од Европа.
Причини за ХБИ се бројни а меѓу нив најчести се хипертензијата и дијабетот тип 2. Максилофасцијалните
манифестации на ХБИ се бројни. Се разликуваат промени кои се поврзани за самото заболување,
промени кои настануваат при хемодијализа, како и промени поврзани со трансплантација на
бубрезите. Најзначајни се метаболната ренална остеодистрофија, халитозата, дисгеузија, петехии и
ехимози, склоност кон инфекции, бледило на кожата и слузокожата, уремичен стоматит, хсеростомија
и хипоплазија на емајлот.
Во трудот покрај приказ на случаеви со метаболична ренална остеодистрофија на виличната коска

и уремичниот стоматит се објаснети и специфичноста на пациентите кои се на хемодијализа и
трансплантација на бубрези кои се битни за стоматологот.
Исто така, детално се објаснати ставовите на стоматологот пред и после стоматолошкиот третман кај
болни со ХБИ.

CHILDREN WITH CHRONIC RENAL INSUFICIENCY

IN DENTAL ORDINATION
It is believed that for 1,000 inhabitants, one has chronic renal failure (HBI) of such a degree that it requires
dialysis or kidney transplantation, and 9 people suffers from, often undiagnosed, renal insufficiency in a milder
form. HBI is manifest, unfortunately and irreversible, when more than 80% of kidney parenchyma is damaged.
Particular attention should be paid to the endemic Balkan nephropathy, distributed in the populations inhabited
in the basins of the great rivers of this part of Europe.
The causes of HBI are numerous, and are by far the most common are hypertension and diabetes mellitus
type 2. Systemic manifestations of HBI are numerous and involve practically the whole organism, bearing in
mind the functions of the kidney associated with excretion, as well as those that are not related to excretion.
Consequently, maxillofacial manifestations of HBI are numerous. We distinguish HBI-related manifestations
related to hemodialysis, as well as those related to kidney transplantation. The most prominent are metabolic
renal osteodystrophy, halitosis, dysgeusia, petechiae and ecchymoses, tendency to develop infections, faded
skin and mucous membranes, uretic stomatitis, xerostomia and hypoplasia .
In addition to the presentation of cases of metabolic renal osteodystrophy of jaw bones and uterine stomatitis,
the details and specificity of this group of patients are related to hemodialysis and kidney transplantation
essential for dentists.
Also, the views of the dentist are studied in detail before, during and after dental treatment in patients with
manifest HBI.

КОРКУД ДЕМИРЕЛ
Професор д-р Коркуд Демирел на Катедрата по пародонтологија на Универзитетот во Истанбул

бил вработен од 1985-1989 година, а од 1989 до 1990 на Stony Brook, Schol of Dentistry, Department of
Periodontology.Од 1991 година до денес работи на катедрата по пародонтологија на Универзитетот во
Истанбул, а од 2005 год.работи во приватна ординација.
Професор Коркуд Демирел докторирал во 1992 година, а во 2002 год, избран е за професор на Катедрата
по пародонтологија на Универзитетот во Истанбул.Неговото поле на интерес се пародонталната
пластична хирургија и мекоткивна регенерација, дентални импланти и коскена регенерација, како и
пушењето и пародонталната болест.
Член е на Турското здружение на пародонтолози, бил председател на Европската федерација по

пародонтологија како и на Турската стоматолошка асоцијација.
Автор е на 30 труда во интернационални часописи, уредувач на две книги, автор на две книги и ментор
на еден магистериум и 11 докторати.

KORKUD DEMIREL
Professor d-r Korkud Demirel of the Periodontology Department at the University of Istanbul was employed
from 1985-1989, and from 1989 to 1990 at the St. Dony’s School of Dentistry, Department of Periodontology
Since 1991 he has been working at the Periodontology Department at the University of Istanbul, and since 2005
he has been working in a private practice.
Professor Korkud Demirel did his doctorate in 1992, and in 2002, he was elected professor at the Periodontology
Department at the University of Istanbul. His field of interest is periodontal plastic surgery and soft tissue
regeneration, dental implants and bone regeneration, as well as smoking and periodontal disease.
He is a member of the Turkish Association of Periodontologists, was President of the European Periodontics
Federation and the Turkish Dental Association.
He is the author of 30 papers in international journals, a two-book editor, author of two books and a mentor of
a master’s degree and 11 doctorates.

ДАЛИ Е МЕКОТО ТКИВО НАВИСТИНА МЕКО! ВАЖНОСТА

НА МЕКИТЕ ТКИВА ОКОЛУ ЗАБИТЕ И ИМПЛАНТИТЕ
Успехот во терапијата со импланти долго време се дискутира во однос на долготрајноста на истите,

но нивното опстојување не се однесува на нивната успешност во текот на временскиот период.
Осеоинтеграцијата и понатаму е најважна во терапијата со импланти, но во меѓувреме се повеќе
вниманието се насочува на меките ткива, како и на естетиката, но и на одржувањето на здравата
состојба околу имплантите. Одржувањето на меките ткива околу забите и замените на забите, во
основа е слично, но со разлики поради карактеристиките на прицврстувањето, васкуларизацијата и
конфигурацијата. Строгото почитување на биолошките принципи ги реставрира условите на средината
во кои може да се одржува здравјето подолго време. Оваа презентација ќе биде концентрирана на
биолошката ширина, биотипот на ткивата и кератинизацијата како на природните заби, така и на
имплантите.
Цел на предавањето е учесниците да ги разберат клучните фактори за неуспесите кои се случуваат на

меките ткива околу забите и имплантите.
Почитувајте ги биолошките концепти кои треба да се решат при планирањето на третманот.
Развивањето на потребните стратегии ги одржуваат здрави меките ткива околу забите и нивните
замени.

IS SOFT TISSUE REALLY SOFT! SOFT TISSUE CONSIDERATIONS

AROUND TEETH AND IMPLANTS
Success in implant therapy has long been discussed over survival, however survival may not be refer to success
at all times. The importance of osseointegration is still the far most consideration in implant therapy but in the
mean time there is an increasing attention on the soft tissue both on aesthetics and maintenance of healthy status
around implants. Indeed maintenance of soft tissue basically is similar around teeth and tooth substitutes, with
differences in attachment apparatus, vascularization and configuration. A strict respect to biological principals
restores an environment where health could be maintained for long periods of time. This presentation will
be concentrated on the biological width, tissue biotype and keratinisation both in natural teeth and implants.
Learning Objectives: The participants will be able to: Understand the key factors of soft tissue failures around
teeth and implants.
Appreciate the biological concepts that needs to addressed in treatment planning
Develop necessary strategies maintain healthy soft tissues around teeth and their substitutes.

ДРАГАНА ГАБРИЌ
Доцент Драгана Габрич, д-р. сци., специјалист по орална хирургија, на Клиниката за орална хирургија,
Стоматолошки факултет, Универзитет во Загреб, Хрватска, во 2010 година ја одбранила својата
докторска дисертација од областа на експерименталната ласерска коскена хирургија, кога е избрана за
постар асистент на Клиниката за орална хирургија при Стоматолошкиот факултет на Универзитетот
во Загреб. Во 2011 година е избрана во звањето истражувачки научен соработник, додека во 2013та
во звањето виш научен соработник на Клиниката за орална хирургија, на Стоматолошкиот факултет,
Универзитетот во Загреб, Хрватска, а веќе во 2014 за доцент. Акредитиран ментор е на докторанти на
Клиниката за орална хирургија на Стоматолошкиот факултет на Универзитетот во Загреб, Хрватска.
Автор и коавтор е на многу цитирани научни трудови, бројни стручни и ревијални трудови, како и
единаесет поглавја во книги. Активен учесник е во многу национални и интернационални научни и
стручни курсеви и конгреси. Рецензент во неколку интернационални научни списанија. Како поканет
предавач учествувала на многу интернационални научни и стручни курсеви, конгреси и Универзитети.
Член е на Хрватската Стоматолошка комора, Хрватското здружение на орални хирурзи (секретар, член
на извршен одбор), Хрватската Асоцијација на дентална имплантологија (член на извршен одбор),
Хрватската Медицинска Асоцијација, Ласерска и Здравствна Академија, Хрватска Асоцијација за
минимално инвазивна дентална медицина (секретар, член на извршен одбор), Хрватско здружение за
максилофацијална, пластична и реконструктивна хирургија на лицето и вратот (извршен одбор).
Нејзините истражувачки интереси се во областа на оралната хирургија, денталната имплантологија,

минимално инвазивни хируршки процедури, ласерско коскена и меко ткивна хирургија, техники на
коскена аугментација, коскени графтови, хирургија на синус, фактори на раст, орален карцином.

DRAGANA GABRIĆ
Dragana Gabrić, DMD, PhD is Assistant Professor, Specialist in OralSurgery on Department of Oral Surgery,
School of Dental Medicine, University of Zagreb, Croatia. In 2010 she received her PhD Degree with dissertation
on the field of experimental laser bone surgery. In 2010 became Senior Assistant on the Department of Oral
Surgery, School of Dental Medicine, University of Zagreb, Zagreb, Croatia. In 2011 became an Associate
Research Scientist on the Department of Oral Surgery, School of Dental Medicine, University of Zagreb,
Croatia. In 2011 finished her specialization in Oral Surgery on the Department of Oral Surgery, University
Hospital Centre Zagreb, Croatia. In 2013 became a Senior Research Scientist on the Department of Oral
Surgery, School of Dental Medicine, University of Zagreb, Croatia. In 2014 was elected as Assistant Professor
and PhD Tutoron the Department of Oral Surgery, School of Dental Medicine, University of Zagreb, Croatia.
She published many cited scientific papers, number of professional papers and reviews and wrote eleven book
chapters. She is active participant of many national and international scientific and professional courses and
congresses and reviewer for several international scientific journals. She is invited speaker of many international
scientific and professional courses, congresses and Universities.
She is a member of Croatian Chamber of Dental Medicine, Croatian Society of Oral Surgeons (Secretary, Board
Member), Croatian Associatian for Dental Implantology (Board Member), Croatian Medical Association,
Laser and Health Academy, Croatian Association for Minimally Invasive Dental Medicine (Secretary, Board
Member) and Croatian Society for Maxillofacial, Plastic and Reconstructive Surgery of the Face and Neck
(Board Member).
She has research interest in oral surgery, dental implantology, minimally invasive surgical procedures, laser
bone and soft tissue surgery, bone augmentation techniques, bone grafts, sinus surgery, growth factors and oral
cancer.

Современи концепти за превенција и третман

на пери-имплантитите
Денталните импланти станаа рутинска процедура во модерната стоматологија. Со зголемениот

број на поставување на дентални импланти секојагодина, исто така се забележува зголемен број на
случаи со пери-имплантити.Пери-имплантитисот е сериозна компликација којаможе да доведе до
дезинтеграција и ран губиток на имплантите. Моментално не постои стандардизиран третмански
протокол за третирање на пери-имплантитите. Ова предизвика појава на многу нови предизвици за
пронаоѓање на успешен третмански метод и естаблирање на ефективен третмански протокол. Постојат
многу третмански модалитети препорачани затретман напери-имплантитите кои можат да се најдат
во литературата. Тие можа да се сумираат во две групи:ресективни и регенеративни терапии.
Фотодинамската терапија неодамна се појави како потенцијален ефективен изборен третман за пери-
имплантитите поради неговата не-инвазивност и добрите антимикробни ефекти. Антимикробната
фотодинамскатерапија (aPDT) е третман во кои фотосензитивната боја (фотосензибилизаторот)се
активира со светлина што доведува до селективна токсичност за посакуваниот третман.Можностите
на фото динамската терапија за третман на пери-имплантитите отвараат нови предизвици пред
воспоставувањето на оптимални услови за клиничка апликација на aPDT. Таа носи во себе надеж
како нова и не-инвазивна метода која може да биде ефективна кога се аплицира самостојно или како
придружна терапија наконвенционалните методи за третирање на пери-имплантите.
Главното внимание, сепак, не би требало да се насочи на терапијата, туку на ефективна превенција

на пери-имплантитите. Поаѓајќи од фактот дека самите импланти содржат шупливи простори, кои
можат да се минимизираат, но не можат да се спречат дури ни во најпрецизното производство, и дека
нивните нишки имаат содржат јазли, контаминацијата на внатрешниот простор на имплантот со
микроорганизми што потекнуваат од усната празнина е неизбежна.
Со цел да се спречат овие реинфекции, беше развиен материјал базиран на високо-вискозна силиконска
матрицаи бактерицидно средство за дезинфекција. Обидите за борба против повторната инфекција
се опишани во литературата уште од дамнешни години, но GapSeal сега нуди навистина ефикасна
превенција од пери-имплантитис.

Contemporary concepts for prevention and treatment

of peri-implantitis
Dental implants have become a routine procedure in modern dentistry. With the increased number of dental
implants placed each year, there is also an increased number of cases with peri-implantitis. Peri-implantitis is a
serious complication that can lead to disintegration and early implant loss. There is currently no standardized
treatment protocol for the treatment of peri-implantitis. This has caused many new challenges to finding
a successful treatment method and establishing an effective treatment protocol. There are many treatment
modalities recommended for the treatment of peri-implanitis that can be found in the literature. They can be
summarized in two groups: resectional and regenerative therapies.
Photodynamic therapy has recently emerged as a potential effective treatment for periamplants due to its non-
invasiveness and good antimicrobial effects. Antimicrobial photodynamic therapy (aPDT) is a treatment in
which photosensitive color (photosensitizer) is light activated which leads to selective toxicity for the desired
treatment. The possibilities of photodynamic therapy for treatment of peri-implantitis open new challenges
before the establishment of optimal conditions for the clinical application of aPDT. It carries with it hope as a
new and non-invasive method that can be effective when applied alone or as an adjunct therapy to conventional
methods for treating peri-implantitis.
The main attention, however, should not be directed to therapy, but to the effective prevention of peri-implantitis.
Starting from the fact that the implants themselves contain hollow spaces that can be minimized, but can not
be prevented even in the most accurate production,and their filaments contain nodes, the contamination of the
inner space of the implant with microorganisms that originate from the oral cavity is inevitable .
In order to prevent these reinfection, a material based on a highly viscous silicone matrix and a bactericidal
disinfectant was developed. Attempts to combat reinfection have been described in the literature long ago, but
Gap Seal now offers really effective prevention of peri-implantitis.

КРИСТИНА МИТИЌ
Научен соработник д-р Кристина Митиќ родена e 1971 год. во Скопје. Со високо образование се
стекнала на Стоматолошкиот факултет при УКИМ каде и дипломирала во 1987 година. Со звањето
специјалист по болести на устата и пародонтот се здобила во 2003 год. Во 2007 година го одбранила
магистерскиот труд “Циклоспорин А-индуциран реактивен одговор” и се стекнала со научниот степен
магистер на стоматолошки науки. Својата докторска дисертацијата под наслов ,,Пролиферативни и
апоптотични промени кај гингивалните разраснувања стимулирани од циклоспорини” успешно ја
одбранила во 2011година.
Во 2013 година избрана е во научен соработник на Стоматолошкиот факултет и Универзитетскиот

клинички центар “Св. Пантелејмон“-Скопје. Во 1996 година Науч соработник Кристина Митиќ во 1996
била нa стручно усовршување на Католочкиот Универзитет “Sacro Cuore”, и факултетот за медицина и
хирургија “Agostino Gemelli” во Рим.
Автор е на голем број на трудови објавени во домашни и меѓународни списанија.
Посебно поле на интерес се истражувањата од областа на апоптозата, гингивалното зголемување,

несакани ефекти од имуносупресивните медикаменти, и пробиотици во третманот на пародонталната
болест.

KRISTINA MITIC
Research fellow d-r Kristina Mitic was born in 1971 in Skopje. She obtained her higher bachelors degree
at the Faculty of Dentistry at UKIM, where she graduated in 1987. With the title of specialist in oral and
periodontal desease was acquired in 2003. In 2007, she defended her master’s thesis “Cyclosporine A-induced
reactive response” and obtained her Master’s degree in dental science She successfully defended her doctoral
dissertation titled “Proliferative and apoptotic changes in gingival stimulants stimulated by cyclosporins” in
2011.
In 2013, she was selected as a research fellow at the Faculty of Dentistry and the University Clinical Center “St.
Pantelejmon “-Skopje. In 1996, a research associate Kristina Mitic in 1996 was a professional adviser to the
Catholic University Sacro Cuore and the Faculty of Medicine and Surgery, Agostino Gemelli, in Rome.
She is the author of a number of papers published in domestic and international journals.
A special field of interest is research in the field of apoptosis, gingival enlargement, side effects of
immunosuppressive drugs, probiotics in the treatment of periodontal disease.

ПРЕМАЛИГНИ ОРАЛНИ ЛЕЗИИ
Оралниот карцином е застапен со 3% во однос на сите карциноми и претставува светски здравствен

проблем. Најчесто овој карцином се манифестира како сквамо-целуларен карцином (СЦК), а потекнува
од одредени премалигни промени присутни во оралната празнина. Континуираната едукација на
стоматолозите во детекцијата на оралните карциноми во нивната премалигна фаза, претставува
суштински елемент во превенција на нивната прогресија во напредната фаза. Со цел подобрување на
раната детекција, неоспорен императив претставува зголемување на сознанијата за најчестите орални
преканцерозни состојби, нивните ризик фактори, како и скрининг-детекциони методи потребни за
нивна правилна дијагностика, како дел од рутинските прегледи.
Правилниот пристап кон малигните и премалигните лезии, има потенцијал драстично да го алтерира
текот на оралните заболувања и да го редуцира морбидитетот и морталитетот на оралните карциноми.

PREMALIGNANT ORAL LESIONS
Oral cancer accounts for 3% of all carcinoma and is a worldwide health problem. Most commonly, this cancer is
manifested as squamous cellular carcinoma (SCC), and originates from certain premalignant changes present
in the oral cavity.Permanent education of dentists on detection of oral carcinoma in their premalign phase
is an essential element in preventing its advanced progression. An indisputable imperative to improve early
detection is the enhancement of the knowledge about the most common oral precancerous conditions, its risk
factors, and screening-detection methods for proper diagnosis as part of routine examinations.
Suitable approach to malignant and premalignant lesions has the potential to drastically alter the course of oral
diseases and reduce morbidity and mortality from oral carcinoma.

ВАСИЛКА РЕНЏОВА
Доц. д-р Василка Ренџова е вработена на клиниката за болести на забите и ендодонтот при ЈЗУ,,
Стоматолошки клинички центар,, Св Пантелејмон Скопје и на Стоматолошкиот факултет, УКИМ.
Во 1998 година го положила специјалистичкиот испит и се здобила со звањето специјалист по болести

на забите и ендодонтот. Во 2005 година го одбранила магистерскиот труд, а на 20. 01. 2011 година
ја одбранила и докторската дисертација. Активно е вклучена во наставно образовниот процес на
Катедрата за болести на забите и ендодонтот при Стоматолошкиот факултет во Скопје каде активно
учествува во изведување на практичната и теоретска настава. Нејзиниот стручен опус опфаќа авторство
и коавторство во голем број на трудови, стручни книги и учебник од областа на ендодонцијата.
На Катедрата за болести на забите и ендодонтот каде била избрана за доцент, своите стручни и научни
усовршувања ги насочила кон проблематиката од областа на кариологијата и ендодонцијата. Особено
поле на интерес и е влијанието на современите материјали за реставрација врз пулпното ткиво, како и
врз тврдите забни ткива.
ОПШТА СТОМАТОЛОГИЈАКАРИОЛОГИЈА, ЕНДОДОНЦИЈА,

108 РЕСТАВРАТИВНА СТОМАТОЛОГИЈА И БИОМАТЕРИЈАЛИ
VASILKA RENDŽOVA
Ass. Prof d-r Vasilka Rendžova received her dental degree from the Faculty of Dentistry in Skopje in 1991. She is
employed at the clinic for dental diseases and endodontics at the JZU “Dental Clinical Center” St. Panteleimon
Skopje and the Faculty of Dentistry, UKIM. In 1998 she passed the specialist exam and got the title of specialist
in dental diseases and endodontics.
In 2005, she presented her master’s thesis, and on 20 January 2011 her doctoral dissertation. She is actively
involved in the educational process of the Department of dental diseases and endodontics at the Faculty of
Dentistry in Skopje, where she actively participates in practical and theoretical teaching. Her professional opus
includes authorship and co-authorship in a number of papers, professional books and textbook in the field of
endodontics.
At the Department of dental diseases and endodontics where she held the position assistant professor, she
directed her professional and scientific refinements to issues related to the field of karyology and endodontics.
Especially a field of interest is the influence of modern materials for restoration on the pulp tissue, as well as
on hard tooth tissues.
GENERAL DENTISTRY, CARIOLOGY, ENDODONTICS,

RESTORATIVE DENTISTRY AND BIOMATERIALS
109
ЕРГОНОМСКИ РИЗКИК ФАКТОРИ И ПРЕВЕНТИВНИ МЕРКИ

ЗА СПРЕЧУВАЊЕ НА ПОЈАВА НА МУСКУЛОСКЕЛЕТНИ
НАРУШУВАЊА
Стоматологијата како професија носи висок ризик од физички повреди и вклучува изложеност
на физички и организациски фактори на ризик за кои е потребна интервенција од ергономски
аспект. Мускулно-скелетни заболувања (МСЗ) се едни од најчестите проблеми со кои се соочуваат
стоматолозите во текот на својот работен век, а кои влијаат врз целокупното здравје, продуктивноста
и кариерата на докторите по стоматологија. Преваленцата на МСЗ е во пораст кај сите категории на
стоматолошки работници. И покрај различните нивоа на работна култура, постојат симптоми кои
се заеднички за стоматолозите кај сите нации. Факторите на ризик за МСЗ се мултифакториелни.
Симптомите се појавуваат многу рано во кариерата, со појава на висока преваленца на МСЗ дури и за
време на едукативниот период. Намалување на ризикот од појава на МСЗ бара интердисциплинарен
пристап со прогресивни напори за спречување на МСЗ, примена на ергономските принципи на работа,
промоција на општото здравје и организациски интервенции

ERGONOMIC RISK FACTORS AND PREVENTIVE MEASURES FOR

PREVENTION OF THE ATTEMPT OF MISCULOSKELETAL DISEASES
Dentistry as a profession carries a high risk of physical injuries and includes exposure to physical and
organizational risk factors that need an ergonomic aspect. Musculoskeletal disorders (MSDs) are significant
workplace problems affecting occupational health, productivity and the careers of dental professionals. The
prevalence of MSDs is increasing in all categories of dental workers. Despite the different levels of working
culture, there are symptoms that are common to dentists across all nations. The risk factors for MSF are
multifactorial. Symptoms appear very early in their careers, with a high prevalence of MSS even during the
educational period. Reducing the risk of occurrence of MSS requires an interdisciplinary approach with
progressive efforts to prevent MSS, the application of ergonomic principles at work, promotion of general
health and organizational interventions.

111
ЛИДИЈА ПОПОВСКА
Проф д-р Лидија Поповска е вработена на Катедрата за реставративна стоматологија и ендодонција на

Стоматолошкиот факултет во Скопје. Дипломиранла на стоматолошки факултет во 1984 година, a
вработена била како асистент на Клиниката за болести на заби во 1985. Магистерската теза ја одбранила
во 1994година, а истата година станала и специјалист по областа болести на забите и ендодонтот.
Титулата доктор по стоматолошки науки ја стекнала во 2003 год. Освен на стоматолошкиот факултет
во Скопје, била ангажирана како професор и на Медицинскиот факултет, Стоматологија во Штип.
Автор е на два учебника наменети за дoдиполомските студии: “Претклиничка кариологија”(2013),

и “Клиничка кариологија и терапевтски постапки” (2017). Автор е на монографијата: “Апикални
пародонтити” (2006).
Објавени бројни научно стручни трудови, била рецензент на голем број трудови во домашни и
странски часописи, одржал многу предавања како поканет предавач на стручни собири, семинари и
конгреси. Член е и активист на повеќе професионални здруженија од областа на стоматологијата.

LIDIJA POPOVSKA
Professor d-r Lidija Popovska is employed at the Department of Restorative Dentistry and Endodontics at the
Faculty of Dental medicine in Skopje. Graduated from the Faculty of Dentistry in 1984. She was employed
as an assistant at the Clinic of dental pathology in 1985. She defended her master thesis in 1994, and in the
same year became a specialist in the area of restorative dentistry and endodontics. She received her PhD title
in 2003. Except for the Faculty for Dental Medicine in Skopje, she was engaged as a professor at the Medical
Faculty, Dentistry in Stip.
She is the author of two textbooks intended for pregraduate studies: “Preclinical Cariology” (2013), and
“Clinical Cariology and Therapeutic Procedures” (2017). She is also the author of the monograph: “Apical
periodonts” (2006).
She has published many scientific papers, has been a reviewer of numerous papers in domestic and foreign
journals, held numerous lectures as an invited lecturer at expert meetings, seminars and congresses. He is also
a member of several professional associations in the field of dentistry.

113
СТОМАТОЛОГИЈА БАЗИРАНА НА ДОКАЗИ:

ФАКТОРИ И ПОСТАПКИ КОИ ВЛИЈААТ ВРЗ ИСХОДОТ
НА ЕНДОДОНТСКАТА ТЕРАПИЈА
Зачувувањето на природните заби еден од најважните фактори во сочувувањето на орално здравје на

пациентите. Многу децении се докажа дека ендодонтската терапија е начинот за успешно сочувавање
на компромитираните заби. Со користење на најновите иновации, инструменти и техники, успехот
на терапијата е секако посигурен, но прашањето е дали секоја нова техника, тренд или метод води
до подобрување во праксата. Затоа е неопходно да се разјаснат и стандардизираат ендодонтската
процедури за да може стоматологот да ги постигне посакуваните цели.
Целта на ова предавање е да се анализираат факторите кои влијаат на исходот на ендодонтскиот

третман, со посебен осврт на технолошките можности и иновациите кои се воведуваат во клиничката
пракса.
Ова предавање ќе ги дефинира и процедурите за третман базирано на докази и ќе дискутира за тоа

како ќе се применат овие концепти за ендодонцијата, но и за тоа што е треба да се земе во предвид во
идното подобрување во клиничкиот ендодонт.

EVIDENCE-BASED DENTISTRY:
PROCEDURES AND FACTORS THAT INFLUENCE THE OUTCOME
OF ENDODONTIC THERAPY
Preservation of a patient’s natural teeth remains an important outcome in securing oral health. Endodontic
treatments have been shown to successfully retain compromised teeth for many decades. By using the latest
innovations, instruments and technique, the success of our therapy is certainly more reliable, but the question
is is whether every new technique, trend or method leads to improvement in practice. It is therefore necessary
to clarify and standardize endodontic procedures so that the dentist can achieve the desired goals.
The purpose of this lecture is to analyze the factors that influence the outcome of endodontic treatment, with
a particular emphasis on technological opportunities and innovations that are introduced in clinical practice.
This lecture will also define evidence-based treatment procedures and discuss how these endodontic concepts
will be applied, as well as what it should be taken into account in the future improvement in the clinical
endodontics.

115
ВЛАТКО ПАНДУРИЌ
Професор д-р Влатко Пандуриќ е роден на 29 јули 1971 година во Сплит. Дипломирал стоматологија
во декември 1994 година. Од март 1995 година, започнал да работи како практикант на Институтот
за болести на забите на Стоматолошкиот Факултет во Загреб, истата година ги започнува и
постдипломските студии на Факултетот за стоматологија при Универзитетот во Загреб. Магистерскиот
труд под наслов “Терапија на не-цервикални лезии со дентински лепила” го одбранил во април 1999
година. Својот специјален испит го полпжил во 2003 година. Во истата година ја одбранил својата
дисертација “Проценка на фреквенција на адхезиска и кохезиска фрактура со стереомикроскопија и
холографска интерферометрија”. За виш асистент е избран на 29. 04. 2004 година, како научен соработник
03.04. 2006 година, а за доцент на Институтот за ендодонтика и реставративна стоматолошка медицина
19.02. 2007, каде што работи денес.
Научно и стручно се усовршувал во 1998, 2003 и 2005 година во Вивадент, Шан, Лихтенштајн. Активно
учествува на научни и професионални конгреси во земјата и странство, како и на многу домашни
конгреси и работилници. Беше гостин на многу настани како поканет предавач. Тој активно учествува
на последипломски, предклинички и клинички студии.
Раководител е на постдипломски студии “Придобивките од композитниот моноблок во споредба

со други интракранијални конфекциски комплети” и коавтор на курсот doc.dr.sc. Бернар Јанковиќ
“Минимално инвазивна стоматологија”. Тој е еден од раководителите и ко-директор на програмата за
континуирана едукација на Стоматолошкиот факултет. Член е на хрватската Стоматолошка комора,
хрватско Ендодонтско друштво и Европското Ендодонтско друштво, Меѓународната асоцијација за
Биолошки - Стоматолошки материјали , Европското ендодонтско здружение . Тој зборува и пишува на
англиски јазик.

VLATKO PANDURIC
Professor d-r Vlatko Panduric was born on July 29, 1971 in Split. He graduated at School of Dental Medicine,
University of Zagreb in December, 1994. The master thesis titled “Therapy of non-cervical lesions with dentine
glue” defended in April 1999. He became a Specialist of dental pathology and endodontics and finished his
dissertation, titled “Evaluation of adhesive and cohesive fractures with stereomicroscope and holographic
interferometry” at 2003. As a senior assistant, he was elected on April 29, 2004, as a research assistant in April,
2006, and as assistant professor at the Institute of Endodontics and Restorative Dental Medicine in February,
2007, where he is currently employed as associate professor at Department of Endodontics and Restorative
Dentistry.
He was scientifically and professionally trained in 1998, 2003 and 2005 in Vivadent, Shan, Liechtenstein. Actively
participates in scientific and professional congresses in the country and abroad, as well as at many domestic
congresses and workshops. He was a guest at many events as an invited lecturer. He actively participates in
postgraduate, preclinical and clinical studies.
Head of the postgraduate studies “The benefits of the composite monoblock compared to other intracranial
ready-made sets” and co-author of the course with doc.dr.sc. Bernard Jankovic “Minimally Invasive Dentistry”.
He is one of the managers and co-director of the Continuing Education program at the Faculty of Dentistry.
He is a member of the Croatian Dental Chamber, the Croatian Endodont Society and the European Endodont
Society, the International Association for Biological - Dental Materials, the European Endodontic Association.
He speaks and writes in English.

117
НОВА АЛТЕРНАТИВА НА АМАЛГАМСКИТЕ ПЛОМБИ
Со години, стаклените јономери и амалгамите успешно се користат како материјали за реставрација.

Сепак, постои голема побарувачка за алтернативни материјали. Главните причини се ниската цврстина
на виткање на стаклеонојономерниот цемент, неестетската сива боја на амалгамот и фактот дека е
живата е една од компонентите на амалгамот.
Во ова предавање ќе се запознаете со нов материјал од алказит групата која нуди добра естетика и
висока цврстина на виткање. Алкалното полнење го зголемува ослободувањето на хидроксидните јони
што ја регулира pH вредноста за време на киселите напади. Ова може да ја спречи деминерализацијата.
Освен тоа, ослободувањето на голема количина на флуориди и калциумови јони создава добра основа
за реминерализација на емајлот на забот

A NEW ALTERNATIVE TO AMALGAM FILLINGS
For years, glass ionomers and amalgams have been successfully used as filling materials. However, there is a
great demand for alternative materials. The main reasons are low strength to bending of glass ionomer cement,
no esthetic gray color of amalgam and the fact that mercury is one of the amalgam components.
You will find new material from the alkasite group that also offers aesthetics and high bending strength. The
alkaline filler increases the release of hydroxide ions which regulates pH during acid attacks. This can prevent
demineralization.
Moreover, the release of a large number of fluorides and calcium ions makes a good basis for the remineralisation
of the tooth enamel.

119
НИКОЛА СТОЈАНОВИЌ
Вонреден професор д-р Никола Стојановиќ (роден во 1974 година) се здобил со диплома од
Стоматолошкиот факултет на Универзитетот во Источното Сараево, Република Српска, Босна и
Херцеговина во 2002 година и диплома за специјализација по Болеси на забите и ендодонтот од истиот
факултет во 2007 година. Истата година, магистрирал во областа Кариологија на Стоматолошкиот
факултет. Докторирал на тезата под наслов: “Клинички и микробиолошки испитувања на ефикасноста
на лековити гуттаперка штифтови” во 2011 година на Медицинскиот факултет при Универзитетот во
Источното Сараево.
Д-р Стојановиќ во моментов е вработен со полно работно време на Медицинскиот факултет при
Универзитетот во Источното Сараево и вонреден професор на Катедрата за дентална патологија на
Медицинскиот факултет при Универзитетот во Источно Сараево. Тој е исто така асистент на деканот
и координатор на студиската програма за Стоматологија на Факултетот.
Д-р Стојановиќ е автор и коавтор на повеќе од 69 статии во рецензирани списанија (8 на SCI листа)
и апстракти на конференции. Тој е исто така автор на книгата “Интраканални лекови во ендодонтска
терапија”. Д-р Стојановиќ е член на Меѓународната асоцијација за стоматолошки истражувања (IADR)
и Европското здружение за ендодонција (ЕСЕ).
Исто така има одржано повеќе предавања на национално ниво и неговите основни истражувачки
интереси се во областа на ендодонтската микробиологија, патогенезата и лечењето на периапикалните
лезии, како и резултатите од ендодонтскиот третман.

NIKOLA STOJANOVIĆ
Associate Professor d-r Nikola Stojanović (born 1974) received his dental degree from the Faculty of Dentistry
of the University of East Sarajevo, Serbian Republic, Bosnia and Herzegovina in 2002 and his specialization
degree in Dental Disease and Endodontic from the same Faculty in 2007. In 2007 he also earned a Master’s
Degree in Cariology from Faculty of Dentistry. He obtained his PhD based on a thesis entitled: “Clinical and
microbiological investigations of the efficacy of medicated gutta-percha points” in 2011 at Faculty of Medicine,
University of East Sarajevo.
Dr. Stojanović is currently full time faculty member and Associate Professor in the Department of Dental
Pathology at the Faculty of Medicine, University of East Sarajevo. He is also the Assistant of Dean and
Coordinator of the Study Program Dentistry at the Faculty.
Dr. Stojanović has authored and co-authored more than 69 articles in peer-reviewed journals (8 on SCI list)
and abstracts in conferences. He is also author of a book “Intracanal medicaments in endodontic therapy”. Dr.
Stojanović is a member of the International Association of Dental Research (IADR) and European Society of
Endodontology (ESE).
He gives lectures nationally and his primary research interests are in the area of endodontic microbiology, the
pathogenesis and healing of periapical lesions, and endodontic treatment outcomes.

121
ИРИГАЦИЈА ВО ЕНДОДОНЦИЈАТА:
НОВИ РЕШЕНИЈА ЗА СТАРИ ПРОБЛЕМИ
Микроорганизмите, присутни претежно како биофилми во некротичниот коренски канал, се причина

за појава апикален периодонтитис. Употребата на инструментите сам по себе не дава адекватна
дебридман на системот на коренскиот канал поради неговата комплексна тридимензионална форма.
Затоа, примената на раствори за иригација е важен додаток во дезинфекцијата на коренскиот канал.

Иако важноста на иригацијата е препознаена во историјата на ендодонцијата, резултатите од
неодамнешните студии, како и воведувањето на нови иригациони раствори и опрема помогнаа во
оптимизирањето на протоколот за иригација.
Во ова предавање ќе бидат презентирани иригансите кои се користат во ендодонтската терапија, како
и нивниот ефект врз различни делови на коренскиот канал - главниот канал и апикалната третина,
дентинските тубули, рамификациите, латералните канали итн.
Ќе се анализира ефектот на иригансот, било сам или во комбинација со други ириганси и хемиските
интеракции помеѓу поедини средства за иригација. Ќе бидат дадени и препораки за оптимална и
безбедна иригација, редослед на аплицирање и методи на иригација.
Конечно, ќе се дискутира за улогата и ефикасноста на иригацијата на коренскиот канал во однос

на другите ендодонтски процедури, како што се механичката инструментација, интраканалните
медикаменти и оптурацијата на коренскиот канал.

ENDODONTIC IRRIGATION:
NEW SOLUTIONS FOR OLD PROBLEMS
Microorganisms, present mostly as biofilms in the necrotic root canal space are the cause of apical periodontitis.
The use of instrumentation alone does not give adequate debridement of the root canal system because of its
complex three-dimensional shape.
Therefore, irrigating solutions are required to be used as an important addition in the root canal disinfection.
Although the importance of irrigation has been recognized through the endodontic history, the results of recent
studies, as well as the introduction of new irrigating solutions and equipments have helped in optimization of
the irrigation protocol.
In this lecture the irrigating solutions used in endodontic therapy, as well as its effect on different parts of the
root canal system - the main canal and apical third, dentinal tubules, ramifications, lateral canals, etc. will be
presented.
The use of irrigants, either alone or in combination with other irrigating solutions and chemical interactions of
irrigants within the root canal will be analyzed. Recommendations for optimal and safe irrigation with regard
to different solutions, irrigant sequence and methods of delivery will be also given.
Finally, the role and efficiency of root canal irrigation with respect to other endodontic procedures, such as
mechanical instrumentation, intracanal medication and root canal obturation will be discussed.

123
ХУГО СОУСА ДИАС
Д-р Хуго Соуса Диас дипломирал во 2008 година на Стоматолошкиот факултет при Универзитетот
Фернандо Песоа во Порт, Португалија. Во 2015 година, ги завршил своите постдипломски студии од
областа на ендодонцијата на Универзитетот во Лисабон, Португалија.
Поканет предавач е и одржува едукативни курсеви и работилници низ целиот свет: Полска (Варшава,
Познан и Лоџ), Јапонија (Tokyo), Шпанија (Барселона, Виго, Оренсе и Коруња), Словачка (Братислава),
Унгарија (Будимпешта), Србија (Белград) Бразил (Белохоризонт), Германија (Берлин) и Португалија
(Порто, Лисабон и Коимбра). Работи во приватна ординација специјализирана и фокусирана само на
ендодонтскиот третман во Порто. Во клиничката ендодонција неговите области од посебен интерес се:
облитерацијата на пулпалните канали, справување со специјализирани ендодонтски инструменти и
инструментација, витална пулпална терапија и апикална микрохирургија.
Основач е и активен член на Португалската групација за ендодонтски студии. Тој е член на

Португалското друштво за ендодонција, Европското здружение за ендодонција и е член на клиничката
магистерска програма за ендодонција во Порто. Д-р Хуго Соуса Диас е коавтор во едно поглавје од
книгата: Анатомија на коренските канали кај перманентната дентиција

HUGO SOUSA DIAS
D-r Hugo Sousa Dias graduated in 2008 in dentistry in Universidade Fernando Pessoa-Oporto, Portugal. In
2015 he completed his post-graduation program in Endodontic at University of Lisbon-Schoolos Dentistry,
Portugal. Lectures and hands-on courses worldwide: Poland (Warsaw, Poznan and Łódź), Japan (Utsonomiya
and Tokyo), Spain (Barcelona, Vigo, Orense and Coruña), Slovakia (Bratislava), Hungary (Budapest), Serbia
(Belgrade), Brasil (Belohorizonte), Germany (Berlin) and Portugal (Porto, Lisboa and Coimbra).
Works in a private practice limited to endodontics in Oporto. In clinical endodontics his areas of special
interest are: pulp canal obliterations, dealing with separated instruments, instrumentation, Vital pulptherapy
and apical microsurgery. Founder and active member of Portugal group for endodontic study. He is member of
Portugal Endodontic Society, European Society of Endodontology and member of the clinical master program
in endodontics (Porto Session)-tribune cme.
D-r Hugo Sousa Dias is co-autor in one chapter of the book: The Root Canal Anatomy in Permanent Dentition
Editors: Versiani, Marco A., Basrani, Bettina, Sousa-Neto, Manoel D. ISBN978-3-319-73444-6 Springer
member of the clinical master program in endodontics (Porto Session)-tribune cme.

125
КАЛЦИФИЦИРАНИТЕ КОРЕНСКИ КАНАЛИ

И НИВНАТА ОБРАБОТКА: ПРЕДИЗВИК ВО ЕНДОДОНЦИЈАТА
Клиничкото лекување на калцифицираните заби претставува предизвик за ендодонтскиот третман и

претставува важен дел од тековната ендодонтска пракса. Луѓето живеат подолго и сакаат да ги задржат
своите природни заби. Постојат неколку фактори кои можат да влијаат на развојот на различни степени
на умерена и тешка калцификација на комората на пулпата, како и на системот на коренските канали,
како што се повеќе реставрации, траума, терапија со витална пулпа и хронична иритација од длабоки
реставрации или пукнатини.
Пулпалната канална облитерација, исто така, наречена калцифицирана метаморфоза, е последица на

траума на забот, а тоа е генерално асимптоматско и клинички, кај пациентите се забележува пребојување
на трауматизираниот заб и очекувано губење на пулпалниот простор, радиографски. Критичната
одлука за справување со ваков вид на состојба е: Кога да се третираат овие заби ендодонтски? Поради
степенот на тежина на клиничкиот менаџмент на ваквите случаи, стоматологот треба да биде свесен за
можните компликации кои може да се појават. Ова предавање се обидува да даде неколку совети за да
му помогне на лекарот да се справи со овој клинички предизвик.

CALCIFIED CANAL AND ITS MANAGEMENT:

AN ENDODONTIC CHALLENGE
Clinical management of calcified teeth provide an endodontic treatment challenge and makes up a significant
portion of current endodontic practice. The people are living longer and want to maintain their natural
dentition. There are several factors that might influence the development of varying degrees of moderate and
severe calcification of the pulp chamber as well as the root canal system, like, multiple restorations, trauma,
vital pulp therapy and chronic irritation from deep restorations or cracks.
Pulp canal obliteration, also called calcific metamorphosis, is a sequelae of tooth trauma, and it’s generally
asymptomatic and clinically the patients present to the practitioner with yellow discoloration of the affected
tooth crown and apparent loss of the pulp space radiographically. The critical management decision is: when
to treat these teeth endodontically? The difficulty degree of the clinical management of this kind of cases, the
practitioner should be aware of the possible complications that may occur. This lecture tries to give some tips
to help the clinician to deal with this clinical challenge.

127
OП01
ИМПАКТИРАНИ МАКСИЛАРНИ ЦЕНТРАЛНИ ИНЦИЗИВИ – ПРИКАЗ НА СЛУЧАИ
Манева Ристовска М., Кануркова Л., Манев И., Симјановска Љ , Ќурчиева-Чучкова Г.
Цел: Целта на нашиот труд е приказ на ортодонтско-хируршки третман на импактирани максиларни
централни инцизиви.
Материјал и метод: Ортопантомограмските снимки кај три пациенти на возраст од 9 години покажаа
присуство на прекубројни заби како причина за импакцијата на централните инцизиви.
Резултати: По хируршката интервенција и отстранувањето на прекубројните заби , се пристапи кон
извлекување на централните инцизиви со копчиња со синџирче кои беа прикачени на инцизивите и
со примената тракција кон жичените елементи на претходно поставениот фиксен апарат, или пак со
прицврстување на елементи на нив преку кои се применуваше еластична тракција кон активните или
пасивни мобилни апарати.
Заклучок: Големо е значењето на навременета и рана детекција на овој проблем врз основа на соодветни
клинички и радиографски испитувања. Во зависност од позицијата на импактираните заби и нивната
прогноза, се овозможува што порано отпочнување на ортодонтско-хируршкиот третман , чија крајна
цел е постигнување на добра дентална и оклузална функција, како и добра естетика.
OP01
IMPACTED MAXILLARY CENTRAL INCISORS- CASE REPORT
Maneva Ristovska M., Kanurkova L., Manev I., Simjanovska Lj., Kjurchieva Chuchkova G.
Aim: The object of our paper is to present an orthodontic- surgical treatment of impacted maxillary central
incisors.
Material and Method: Panoramic radiograph at three patients , aged 9, who came to our department in period
of mixed dentition appropriate for their dental age. revealed presence of bilateral supernumerary teeth at two
of them.
Results: After the surgical intervention and removal of those teeth, permanent impacted incisors were exposed.
At male patient they were left to move through the bone in the first phase of treatment with use of modified
monoblock appliance, but later fixed appliances were mounted in the mouth. On the impacted central incisors
at female patient we bonded a bracket with chain, so we were able to apply traction on both of them.
Conclusion: It is very important to detect the problem as early as possible based on adequate clinical examination
and radiographic investigation and appropriate treatment should be carried on in order to achieve a functioning
dentition and a pleasing appearance.
ORTHODONTICS 133
OП02
ЛАБИЈАЛНА ФРЕНЕКТОМИЈА ИЗВЕДЕНА СО ПРИМЕНА НА КОНВЕНЦИОНАЛНА
ХИРУРГИЈА И ДИОДЕН ЛАСЕР: КОМПАРАТИВНА СТУДИЈА
Милевски М., Митревска Е., Тошеска-Спасова Н., Ѓоргиевска Е., Атанасовска-Стојановска А.
Цел: Во студијата е направена споредба помеѓу пре-, транс- и постоперативните параметри на

френектомии на коронарно инсериран максиларен лабијален френулум извршени со конвенционална
хирургија и диоден ласер.
Материјал и метод: Беа вклучени 36 пациенти со индикација за френектомија, поделени во две
експериментални групи: ЕГ1- конвенционална хируршка метода и ЕГ2- диоден ласер. Со нумеричка
скала за рангирање (NRS-11) беа нотирани нивото на преоперативен страв, постоперативната болка
и дискомфорт. Регистрирано беше хируршкото време и степенот на интраоперативно крварење.
Клиничкотото заздравување беше следено на 3-от, 7-от и 14-от ден преку утврдување на нивото на
хиперемија на оперативната рана, присуство и застапеност на фибрионоиден налеп, реепителизација.
Резултати: Времетраењето на интервенцијата кај конвенционалната метода изнесуваше 11.6±2.3
минути, а кај ласерската 6.1±1.9 минути, што е статистички сигнификантно (p<0.05). Просечната
оценка на преоперативен страв изнесуваше 6.0±2.4 во ЕГ1, односно 4.6±2.9 во ЕГ2, што претставува
статистички несигнификантна разлика (p>0.05). Беше забележена поврзаност помеѓу видот на
френектомијата и субјективното чувство на болка. Просечната оценка на постоперативен дискомфорт
изнесуваше 4.20±2.2 (ЕГ1), односно 1.1±1.2 (ЕГ2), со статистички сигнификантна разлика (p<0.05).
Клиничката евалуација покажа поизразена хиперемија, поголема застапеност на фибриноиден налеп
и малку побавно заздравување на оперативната рана кај ласерските френектомии.
Заклучок: Френектомијата извршена со диоден ласер ги елиминира интраоперативното крварење и
поставувањето на сутури, значајно го скратува времето на интервенција и дава помала постоперативна
болка и дискомфорт кај пациентите, додека пак, конвенционалната хируршка френектомија резултира
со побрзо заздравување на оперативната рана.
Клучни зборови: горен лабијален френулум, френектомија, конвенционална хирургија, диоден ласер
OP02
LABIAL FRENECTOMY PERFORMED WITH CONVENTIONAL SURGERY AND DIODE LASER:
A COMPARATIVE STUDY
Milevski M., Mitrevska Е., Tosheska-Spasova N., Gjeorgjievska Е., Atanasovska-Stojanovska А.
Aim of the study: This study compares pre-, trans- and postoperative parameters of frenectomy performed
with conventional surgery and diode laser.
Materials and Methods: The study included 36 patients with an indication of frenectomy, divided into two
experimental groups: EG1- conventional surgical method, and EG2- diode laser. Тhe level of preoperative
fear, postoperative pain and discomfort were noted using a Numeric Rating Scale (NRS-11). The surgical time
and extent of intraoperative bleeding were also registered. Clinical assessment of the surgical wound healing
was made on the 3rd, 7th and 14th day by recording the level of hyperemia, presence of fibrinous coating,
reepithelialization.
Results: The duration of the surgery was 11.6±2.3 min in the conventional, and 6.1±1.9 min in the laser
group, which is statistically significant (p<0.05). The average score of preoperative fear was 6.0±2.4 (EG1) and
4.6±2.9 (EG2), which is a statistically insignificant difference (p>0.05). There was an association between the
type of frenectomy and the subjective perception of pain. The average score of postoperative discomfort was
4.20±2.2 (EG1) and 1.1±1.2 (EG2), with statistically significant difference (p<0.05). The clinical evaluation
of the surgical wound showed more prominent hyperemia, higher quantity of fibrinous coating and slightly
slower epithelization in the laser group. Conclusion: Labial frenectomy executed with diode laser eliminates
the intraoperative bleeding and suturing, significantly shortens the surgical time and gives less postoperative
pain and discomfort in patients, while, conventional surgical frenectomy results in faster healing of the surgical
wound.
Keywords: maxillary labial frenum, frenectomy, conventional surgery, diode laser
ORTHODONTICS 135
OП03
ТРОМБОЦИТНО-ЗБОГАТЕН КОНЦЕНТРАТ И НЕГОВА ПРАКТИЧНА ПРИМЕНА

ВО ОРАЛНАТА ХИРУРГИЈА
Билјана Евросимовска, Даниела Велеска-Стевковска
Во процесот на зараснувањето на раните, тромбоцитите се клетки кои први одговараат на ткивната

траума и го иницираат ткивното репарирање. Покрај нивните прокоагулативни ефекти, тромбоцитите
претставуваат и извор на факторите на раст. Примената на тромбоцитно-збогатиот фибрин (PRF) е
комплетно нов приод кон ткивната регенерација и постепено станува вредна алатка во промовирањето
на ткивното заздравување при голем број на орално-хируршки процедури.
Целта на оваа студија е да се прикажат клиничките резултати од постоперативниот тек на заздравување

на хируршката рана кај пациенти на кои е апликациран PRF. PRF протоколот го спроведовме преку
центрифугирање на сопствената венска крв од пациентот, со што процедурата на припрема и апликација
е едноставна, брза и безбедна.
Нашите клинички случаи докажуваат дека употребата на PRF по екстракцијата на заб делува врз
раните иницијални фази на коскеното и мекоткивно заздравување. Со апликацијата на PRF настанува
брзо зараснување на екстракционата рана, со отсуство на знаци на инфламација, болка, алвеолит или
пурулентна компликација. Факторите на раст присутни во PRF помагаат во формирање на фибрински
чеп, промовирајќи ја фибробластната пролиферација и колагенската синтеза во екстрацелуларниот
матрикс.
Клучни зборови: тромбоцити, фактори на раст, тромбоцитно-збогатен фибрин

OP03
PLATELET-RICH FIBRIN AND ITS CLINICAL APPLICATION
IN ORAL SURGERY
Biljana Evrosimovska, Daniela Veleska-Stevkovska
The rich source of autogenous growth factors from platelet-rich fibrin (PRF), which is the second generation
of platelet concentrate, is considered to promote bone tissue regeneration.
The aim of this study was to present clinical results from postoperative healing of surgical wound in patient
with applied PRF. The PRF protocol was assumed trough the centrifugation of the own venue blood of the
patient, which procedure of preparation and application was very simple, fast and save.
Our clinical cases proofed that the use of application of the PRF after extraction of the teeth promote earlier
initials phase of bone and tissue regeneration. With application of PRF rapid healing of extracted wound
happened, without pain, dryness, or purulent complications.
Key words: platelets, platelet rich fibrin, alveolar rich preservation.

OП04
КОМБИНАЦИЈА НА β-TCP СО PRF ВО ТРЕТМАНОТ

НА КОСКЕНИ ДЕФЕКТИ
Јанев Едвард, Величковски Борис, Петреска-Пеева Марија,Јосифов Даниел,Тошевска Симона
β-TCP (трикалциум фосфат), е алопластичен материјал кој е широко употребуван во регенеративната

хирургија кај коскени дефекти за да ја зајакне новоформираната коскена структура. Тоа е
остеокондуктивен коскен графт кој хемиски се ресорбира со ослободување на биоактивни јони.
PRF(тромбоцитно збогатен фибрин), претставува втора генерација на тромбоцитен концетрат

збогатен со тромбоцитни фактори на раст кои промовираат ефективна ткивна регенерација и
форсирано заздравување.Комбинацијата на β-TCP и PRF резултира добивање на т.н. леплива коска
(sticky bone),која е лесна за манипулација, моделирање и апликација на приемната локација.
Целта на овој труд е да ги прикаже индикациите и крајните ефекти од примената на овие два
материјали во комбинација,преку приказ на една широка палета од различни клинички случаи,како
што се: радикуларни цисти,периапикални коскени дефекти,пародонтални хоризонтални и вертикални
коскени рецесии,периимплантни коскени простори и покривање на дентални импланти при нивната
иницијална инсерција.
Клучни зборови: коскени дефекти,коскен графт, алопластични материјали,тромбоцити,фактори на

раст.

OP04
PLATELET RICH FIBRIN WITH β- TRICALCIUM PHOSPHATE IN TREATMENT
OF OSSEAL BONE DEFECTS
Janev Edvard, Velichkovski Boris, Petreska-Peeva Marija, Josifov Daniel, Toshevska Simona
Beta-tricalcium phosphate (β-TCP),is an alloplast widely used in oral surgery to fill osseal deffects and enhance
new bone formation.It is an osteoconductive bone graft which gets chemically resorbed with a concomitant
release of bioactive ions.
Platelet rich fibrin ,is a second- generation platelet concetrate enriched with platelet and growth factors which
promote hard tissue regeneration and healing.PRP has been successfully used with bone grafts like β-TCP
which results sticky bone,making easy for modeling and application purpose.
The aim of this study is to demonstrate the indication and the outcome of usage the sticky bone in a different
clinical cases like :radicular cysts,periapical bone defects,vertical and horizontal parodontal alveolar
recessions,periimplant bone gaps and covering dental implants after their initial insertion.
Key words:bone defects,bone graft material,alloplastic material,platelet,growth factors.

OП05
КОМПЛИКАЦИИ ВО ИМПЛАНТНАТА ХИРУРГИЈА – ПРИЧИНИ И ТРЕТМАН
Марија Пеева - Петреска, Даниела Велеска-Стевковска, Едвард Јанев
Хируршките компликации во тек на имплантната терапија не се ретки, со вкупна фреквенција од

околу 14%. На оперативните компликации отпаѓа од 1-3%, додека инфламаторните и протетските
компликации се застапени со околу 10% и 3% компликации кои се очекуваат од други причини.
Во основа компликациите потекнуваат и се делат во 4 категории: поврзани со планот на терапија,

анатомско условени, поврзани со третманот и други, односно категорија која ги содржи јатрогените
грешки и компликации. Сите тие се очекувани и водат до неуспешна имплантна терапија.
Целта на оваа студија е преку приказ на низа наши клинички случаи, да се потенцираат етиолошките
и потенцијалните проблеми како и да се направи осврт на превенцијата и решавањето на имплантните
компликации.
Клучни зборови: имплантна терапија, компликации

OP05
COMPLICATIONS IN IMPLANT SURGERY – ETIOLOGY AND TREATMENT
Marija Peeva - Petreska, Daniela Veleska-Stevkovska, Edvard Janev
Surgical complications duringimplant placement are not uncommon, with frequency of complications of 13.9%.
Operativecomplications made up 1% - 3% ofthe overall, whereas inflammatory andprosthetic complications
are 10 %and 3%, respectively, accordingthe statistics.
Complications can be outlined in 4 categories: treatment plan-related, anatomy related, procedure-related, and
other.Complications are expected and can lead to a number of poor treatment outcomes.
The aimof this article was through our clinical cases, to address the etiologyand emphasize the potential
problemsas well astreatmentoptions thatoccur during the surgical phases ofimplant treatment.
Key words: implant therapy, comlications

OП06
КОСКЕНА МИГРАЦИЈА НА ИМПАКТИРАНИ КАНИНИ-ПРИКАЗ НА СЛУЧАЈ
Mарина Кацарска, Биљана Џипунова, Маја Ѓоровска, Наташa Чолакова, Наташа Тошевска
Коскената миграција на импактираните заби е многу ретка состојба која се јавува само во перманентната
мандибуларна дентиција. Третманот е многу сложен и неизвесен. Кога станува збор за импактираните
канини, прогнозата е неповолна.
Во овој труд авторите презентираат случај на медијално мигриран импактиран мандибуларен канин
со акцент на етиологијата и интердисциплинарниот тераписки приод. Пациентка на 14 годишна
возраст беше упатена на Универзитетската клиника за орална хирургија од ортодонтот. Отсуството
на мандибуларниот десен млечен канин и видливата проминенција во припојната лигавица помеѓу
соседниот латерален и централен инцизив одеше во прилог на импакција и медијална миграција на
трајниот канин. Девојчето паднало на шест години, по што млечниот канин се расклатил и испаднал.
Негативна фамилијарна инциденца. Имајќи предвид дека канинот иако мигриран медијално,
беше вертикално поставен, блиску до својата физиолошка позиција, по внимателна клиничка и
рентгенолошка проценка донесовме одлука за ортодонтско хируршки третман и репозиционирање на
забот. Неопходна беше хируршка експозиција. По обезболување на оперативното поле со спроводна
анестезија на n. alveolaris inferior и n.lingualis, беше формиран триангуларен флап и изведена
кортикотомија на импактираниот канин.
Процедурата беше финализирана со сутурирање, фенестрација и тракција. Третманот е се уште во

тек и е прогресивен. Миграцијата на импактираните канини e ретка состојба која може да настане
како последица на ран губиток млечниот претходник. Третманот подразбира тимска заложба и иако
неизвесен може да биде успешен.
Клучни зборови: коскена миграција, импактирани заби, импактирани канини

OP06
INTRABONY MIGRATION OF IMPACTED CANINES-CASE REPORT
Marina Kacarska, Biljana Dzipunova, Maja Gjorovska, Natasha Cholakova, Natasha Toshevska
Intrabony migration of impacted teeth is a very rare condition that occurs only in permanent mandibular
dentition. Management of this condition is complicated and uncertain. In the event of mandibular canines
impacting, the prognosis is poor.
In this article the authors present a case of medially migrated impacted mandible canine with emphasis on
the ethiology and the interdisciplinary treatment approach. A 14 year girl was referred to the University
department of oral surgery by patient’s orthodontist. The patient’s mandibular primary right canine was absent
and a noticeable prominence in the attached gingiva between adjacent lateral and central incisors implicated
an impaction and medially migration of the secondary canine.The girl fell when she was six years old hence
primary canine loosened and was exfoliated.
This condition was not present in other family members. Although medially migrated, the canine was upright
and not far away from it’s original place, therefore after a careful clinical and radiographic examination an
orthodontic surgical treatment was considered in favor of a tooth realignment. A surgical exposure was
essential. A block anesthesia of the right n. alveolaris inferior and n.lingualis ensured a pain free surgical site.
Triangular sulcular full thickness flap and corticotomy of the impacted canine followed.
The procedure was finalized with flap suturing, fenestration and traction. The treatment is ongoing and
progressing. A migration of impacted canines is a rare condition which can be caused by an early loss of the
primary predecessor. The treatment requires a team effort and although uncertain can be successful.
Key words: Intrabony migration, impacted teeth, impacted canines

OП07
КЕП ВРЕДНОСТИ НА ПРВ ТРАЕН МОЛАР КАЈ 12-ГОДИШНИ ДЕЦА
ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
Билјана Гетова
Вовед: Кариесот е едно од најраспространетите хронични заболувања кое се јавува кај децата, а
особено на првиот траен молар кој е највулнерабилен заради неговите морфолошки и функционални
карактеристики. СЗО го користи КЕП индексот на 12-годишни деца како основен индекс за споредба на
орално здравје кај различни популации. КЕП индексот и секоја компонента од истиот ја прикажуваат
вкупната застапеност на кариес кај населението во една заедница и достапноста и примената на
превентивните услуги.
Цел: Да се проценат вредностите на КЕП индексот и неговите компоненти на прв траен молар кај
12-годишни деца во Република Македонија.
Материјал и метод: Користејќи сонда и огледалце под професионална светлина во стоматолошката
ординација, беа прегледани 18963 12-годишни ученици (родени 2005 год.) во 8 региони во Република
Македонија од страна на 147 калибрирани превентивни тимови. Добиените резултати беа евидентирани
во формулари за проценка на орално здравје, препорачани од СЗО. Бидејќи во Република Македонија
е задолжителен годишен стоматолошки преглед кај децата на училишна возраст, не беше потребна
дозвола за спроведување на епидемиолошката студија.
Резултати: Вредност на КЕП6 изнесуваше 1,89. П компонентата беше главен носител на КЕП индексот
(56.31) следена од компонента К (40.35) и компонента Е (3.32).
Заклучок: Анализата на КЕП6 покажа дека е потребна доследна примена на превентивни мерки за
намалување на секоја компонента на DMFT.
Клучни зборови: КЕП индекс, прв траен молар, 12-годишни деца, превентивни мерки

OP07
DMFT VALUES OF FIRST PERMANENT MOLAR AMONG 12-YEAR-OLDS
IN REPUBLIC OF MACEDONIA
Biljana Getova
Introduction: Dental caries is one of most prevalent chronic diseases affecting children and in particular first
permanent molar is more vulnerable to caries because of its morphological and functional characteristics. The
WHO uses the mean DMFT index at 12 years old as a basic index of comparison for oral health of different
populations. The DMFT index and each of its components in a community is representative of the true amount
of dental caries and the preventive services provided .
Objective: To assess the DMFT and its components in the first permanent molars among 12-year-old children
in Republic of Macedonia.
Material and method: Using probe and dental mirror under professional light in dental office, 18963 12-years-
old students (born 2005) in 8 regions in Republic of Macedonia, were examined by 147 calibrated preventive
team. Obtained results were recorded in WHO oral health assessment form. Because the annual oral health
check-up among school children is obligatory in Republic of Macedonia, permission was not needed.
Results: The mean of DMF6 was 1.89. F component was a major contributor to DMFT index (56.31) followed
by decayed (40.35) and extracted teeth (3.32).
Conclusion: Analysis of DMF6 showed that children need consistent application of preventive measures to
decrease each of DMFT components.
Key words: DMFT index, first permanent molar, children at age 12, preventive measures
PEDODONTICS 145
OП08
ЕВАЛУАЦИЈА НА МИКРОЦВРСТИНАТА НА ТЕЧНИ И ЦВРСТИ КОМПОЗИТИ СО ПОМОШ
НА VICKERS MICROHARDNESS-ТЕСТОТ
Марија Стевановиќ, Елизабета Ѓоргиевска, Душанка Стевановиќ
Цел: Евалуација на микроцврстината на два течни и два цврсти комерцијални композити со помош на
Vickers microhardness-тестот.
Материјал и метод: Течни композити: SureFil®SDR®flow-DENTSPLY Caulk, USA и TetricEvoFlow®Bulk Fill-
Ivoclar Vivadent, Liechtenstein, цврсти композити: TetricEvoCeram®Bulk Fill-Ivoclar Vivadent, Liechtenstein
and TetricEvoCeram®-Ivoclar Vivadent, Liechtenstein. Подготвени беа вкупно 24 цилиндрични примероци,
по 6 од секој вид композит, со димензии : 2 х 10 mm. Со Vickers microhardness-тестот беше анализирана
микроцврстината на горната и долната површина кај секој примерок. Резултатите беа обработени со
статистичката програма ANOVA.
Резултати: Vickers microhardness-тестот за TetricEvoCeram® (горна површина) изнесува 81,55 MPa
(2,03), и 72,12 MPa (10,47) (долна површина). Разликата помеѓу горната и долната површина е 11,6 %.
Тестот за TetricEvoCeram®Bulk Fill изнесува 37,33 Mpa (1,80) на горната и 32,48 MPa (11,59) на долната
површина. Разликата помеѓу горната и долната површине е 13,0 %. Вредностите на микроцврстината за
TetricEvoFlow®Bulk Fill се 27,18 MPa (5,23) и 23,93 MPa (2,28). Разликата помеѓу горната и долната површина
е 12,0 %. Тестот за SureFil®SDR®flow е 28,30 MPa (0,36) на горната и 24,85 (3,56) на долната површина.
Разликата помеѓу горната и долната површина е 12,2 %. Кај цврстите композити TetricEvoCeram® има
сигнификантно повисоки вредности за микроцврстина (p < 0,05) од TetricEvoCeram®Bulk Fill. Кај
течните композити разликата за тестот на микроцврстина не е сигнификантна.
Заклучок: Сите резултати од мерењата со Vickers microhardness-тестот се задоволителни; за секој
тестиран материјал измерените вредности на долната површина изнесуваат 80 % од вредностите
измерени на горната површина, што укажува на задоволителна полимеризација на целата количина
на материјалот.

OP08
VICKER’S MICROHARDNESS EVALUATION OF FLOWABLE AND PACKABLE
COMPOSITE RESINS
Marija Stevanovic, Elizabeta Gjorgievska, Dusanka Stevanovic

Objectives: To evaluate the Vicker’s microhardness of two flowable and two packable commercial composite
resins.
Experimental method: The flowable composite resins used were SureFil®SDR®flow-DENTSPLY Caulk, USA
and TetricEvoFlow®Bulk Fill-Ivoclar Vivadent, Liechtenstein, and the two packables were TetricEvoCeram®Bulk
Fill-Ivoclar Vivadent, Liechtenstein and TetricEvoCeram®-Ivoclar Vivadent, Liechtenstein. A total of 24
cylindrical samples (2x10mm) were prepared (6 per material), and the Vicker’s microhardness was measured
on the upper and the lower surfaces of each sample. One-way ANOVA was used for statistical analysis.
Results: The Vicker’s microhardness of TetricEvoCeram® on the upper surface was 81.55Mpa (2.03), and
72.12Mpa (10.47) on the lower surface. The difference between the surfaces was 11.6%. TetricEvoCeram®Bulk
Fill had microhardness values of 37.33Mpa (1.80) on the upper surface and 32.48Mpa (11.59) on the lower
surface. The difference between the surfaces was 13.0%. The microhardness values of TetricEvoFlow®Bulk Fill
on the upper and lower surfaces were 27.18Mpa (5.23) and 23.93Mpa (2.28). The difference between the values
was 12.0%. The microhardness values for SureFil®SDR®flow were 28.30Mpa (0.36) on the top surface and 24.85
(3.56) on the bottom surface. The difference was 12.2%. Between the packable composites, TetricEvoCeram®
had a significantly higher value of Vicker’s microhardness (p<0.05) than TetricEvoCeram®Bulk Fill. The
flowables didn’t show significant difference.
Conclusions: The values of the tested composite resins demonstrated satisfactory results for Vicker’s
microhardness. For each material the values at the upper and the lower surfaces were within 80%, which
indicates that there is sufficient polymerization throughout the depth of the materials.
PEDODONTICS 147
OП09
ЕФЕКТОТ НА БОЛНИТЕ СТОМАТОЛОШКИ ИНТЕРВЕНЦИИ ВРЗ КАРДИО-ВАСКУЛАРНИОТ
И ЕНДОКРИНО-МЕТАБОЛНИОТ СТРЕС- ОДГОВОР ПРИ ОПШТА АНЕСТЕЗИЈА
Мери Павлевска, М.Јанкуловска, М. Пеева, В.Ренџова, Б. Гетова
Цел: Целта на нашето испитување беше да се одреди влијанието на болката при стоматолошки
интервенции на кардиоваскуларниот систем и нивото на гликоза во крвта под општа анестезија.
Материјал и метод: Во испитувањето беа вклучени 20 пациенти на кои им беше извршена стоматолошка
санација под општа анестезија, која опфаќаше екстракција на заби, ендодонтски лекувања и препарација
на кавитети.Пред и за време на интервенциите беа регистрирани висината на крвниот притисок и
пулсот. Пред одпочнување и на крајот од стоматолошкиот третман беше земена венска крв на која се
одредуваше гликемијата.
Резултати: Беше регистрирано зголемување на систолниот крвен притисок во просек од 117,1 на
133,88mmHg и на дијастолниот крвен притисок од 72,8 на 89,2mm Hg. Споре анализата на средните
вредности на пулсот не беа забележани значајни промени. Кај пациентите регистриравме и зголемување
на вредностите на гликозата во крвта, средната вредност на гликоза во крв пред почетокот на
интервенцијата изнесуваше 4,065 а на крајот на интервенцијата 4,61.
Заклучок:Болните стоматолошки интервенции предизвикуваат зголемување на нивото на кортизол
во крвта, кој е главен медијатор на стрес одговорот, а тој влијае на крвниот притисок и го зголемува
нивото на гликоза во крвта.
Клучни зборови: Гликоза во крв, крвен притисок, стрес реакција, болка.

OP09
THE EFFECT OF PAINFUL DENTAL INTERVENTIONS ON THE CARDIOVASCULAR AND ENDO-
CRINE-METABOLIC STRESS RESPONSE IN CASE OF GENERAL ANESTHESIA
Мери Павлевска, М.Јанкуловска, М. Пеева, В.Ренџова, Б. Гетова

Purpose of Study:The purpose of the study was to determine the effect of pain in dental interventions on the
cardiovascular system and the level of blood glycose under general anesthesia.
Method and Material:For the study we involved 20 patients who underwent dental treatment under general
anesthesia, which involved dental extraction, endodontic treatment and cavities preparation. Before and during
the interventions we recorded the values for the blood pressure and pulse of the patients.Before start and at the
end of the dental treatment, we took vein blood to determine glycose levels.
Results:We recorded an increase of the systolic blood pressure with an average value of 117.1 to 133.88mmHg
and diastolic blood pressure of 72.8 to 89.2mm Hg.According to the analysis of the median values of the pulse
we did not notice any significant change.We also recorded an increase of blood glycose, whereas the median
value of blood glycose before the intervention was 4.065 and after intervention it was 4.61.
Conclusion: Painful dental interventions result in increase of the cortisol levels in blood, which is the main
driver of the stress response, and affects blood pressure and increase of the blood glycose levels.
Key words:Blood glycose, blood pressure, stress response, pain.
PEDODONTICS 149
OП10
ПРОЦЕНА НА БИОКОМПАТИБИЛНОСТА НА МАТЕРИЈАЛИТЕ ЗА ЕНДОДОНТСКИ ТРЕТМАН
ВО ДЕТСКА ВОЗРАСТ
Јанкуловска М., Поп Јанева И., Павлевска М., Поп Јанева Б., Јанкуловска С. М.
Цел: Да се процени биокомпатибилноста на два различни материјали за ендодонтски третман.
Материјал и метод: Во студијата беа вклучени 18 машки Wistar-стаорци со тежина од 200‒250 g стари
20‒24 недели. На грбниот дел од стаорците билатерално се обележани 3 оперативни полиња, лево и
десно од медијалната линија. По соодветната препарација, супкутано вбризгувавме МТА, Calxyl и
Canason, како контролна група. Стаорците ги жртвувавме по 7, 21 и 45 дена, при што е земен примерок
од ткивото од местото на имплантацијата. Од земените примероци се изготвуваат хистопатолошки
препарати и е евалуиран воспалителниот одговор.
Резултати: Резултатите добиени во нашата студија говорат за појава на ткивна реакција кај трите групи,
поголема кај контролната во однос на експерименталните. Најбурна ткивна реакција се забележува во
првите 7 дена по имплантацијата.
Заклучок: МТА и Calxyl покажаа слична хистопатолошка реакција на супкутаното ткиво, седум дена
по вбризгувањето, додека во вториот експериментален период, МТА покажа послаб воспалителен
одговор на испитуваната регија.
Клучни зборови: биокомпатибилност, МТА, Calxyl, цинк оксид еугенол

OP10
ASSESSMENT OF THE BIOCOMPATIBILITY OF MATERIALS
FOR ENDODONTIC TREATMENT
Jankulovska M., Pop Janeva I., Pavlevska M., Pop Janeva B., Jankulovska S. M.
Goal: Тo evaluate histopathologically the biocompatibility of two different endodontic materials.
Materials and methods: Eighteen male Wistar rats, weighing 200-250 mg, were used in this study. Dorsal skins
of the animals were shaved under ketamine (25 mg/kg) anesthesia and disinfected with 5% iodine solution.
The injections were done on the back of each animal, on the dorsal surface of the front limbs and on the dorsal
pelvic area, filled with МТА, Calxyl and Canason, as control. The histological evaluations were performed 1
week, 3 weeks and 45 days post injection. At each period, the rats were sacrificed by anesthetic overdose; the
surrounding tissues were removed by tissue dissection technique and comparative histologycal analysis were
made.
Results: Our results indicate the occurrence of tissue response in three groups, greater in control than in
experimental. The strongest tissue reaction was observed in the first 7 days after injection.
Conclusion: MTA and Calxyl showed similar histopathological response, seven days after the injection, while
the second experimental period, MTA showed lower inflammatory response.
Key words: biocompatible materials, MTA, Calxyl, zinc-oxide eugenol
PEDODONTICS 151
OП11
КОРЕЛАЦИЈАТА ПОМЕЃУ КЕП-ИНДЕКСОТ НА 6-ГОДИШНИ ДЕЦА И КОНЦЕНТРАЦИЈАТА
НА ФЛУОР ВО ВОДАТА ЗА ПИЕЊЕ ОД ЈУГОИСТОЧНИОТ РЕГИОН НА РЕПУБЛИКА
МАКЕДОНИЈА
Весна Амбаркова, Мира Јанкуловска, Олга Кокочева Ивановска, Ана Горгиевска, Анета Мијовска
Целта на оваа студија е да се одреди корелацијата помеѓу КЕП-индексот на 6-годишниците и
концентрацијата на флуорид во водата за пиење од населените места каде што живеат деца.
Материјал и метод: Истражувањето опфати 95 деца, од 1 централно и 4 регионални основни училишта,
кај кои беше утврден КЕП-индексот. Децата живеат во градот Струмица и во четири различни села.
Пет примероци од вода беа земени од тестираната област за да се утврди концентрацијата на флуор
со електрохемиски метод со користење на pH / ISE метар-Термо-Орион со специјална Ф-електрода
(Thermo Orion Ion Plus Fluoride Electrode) на Институтот за јавно здравје. Методот Spearman беше
користен за да се одреди корелацијата помеѓу наведените променливи.
Резултати: Вкупниот број деца во испитуваниот примерок изнесувал 95, од кои 52 (54,7 %) биле
женски, а 43 (45,3 %) биле машки. Просечниот КЕП-индекс во оваа група деца беше 5,29, со стандардна
девијација од ± 4,3 за примарна дентиција и просечен КЕП-индекс од 0,07 ± 0,3 за трајна дентиција.
Максималните концентрации на флуор во водата за пиење од 0,14 ppmF беа утврдени во селата Вељуса
и Водоча (0,11 ppmF), додека минималната (0,08 ppmF) во градот Струмица и во селата Добрејци и
Баница.
Заклучок: Корелацијата помеѓу КЕП-индексот и концентрацијата на вода за пиење е негативна,
индиректна корелација, но статистички, оваа корелација е незначителна (p > 0,05).

OP11
THE CORRELATION BETWEEN THE DMFT INDEX OF 6-YEAR-OLD CHILDREN AND THE CON-
CENTRATION OF FLUORINE IN DRINKING WATER FROM THE SOUTH-EAST REGION OF THE
REPUBLIC OF MACEDONIA
Vesna Ambarkova, Mira Jankulovska, Olga Kokoceva Ivanovska, Ana Gorgievska, Aneta Mijovska
The purpose of this study is to determine the correlation between the DMFT index of 6-year-olds and the
concentration of fluoride in drinking water from the populated areas where children live.
Material and method: The survey covered 95 students, from 1 central and 4 regional primary schools, at which
the DMFT index was determined. Children live in the city of Strumica and four different villages. Five water
samples were taken from the test area to determine the fluorine concentration by electrochemical method using
the pH / ISE meter-Thermo-Orion with a special F-electrode (Thermo Orion Ion Plus Fluoride Electrode)
at the Institute of Public Health. A Spearman method was used to determine the correlation between the
specified variables.
Results: The total number of children in the examined sample was 95, out of which 52 (54.7%) were female and
43 (45.3%) were male. The average DMFT index in this group of children was 5.29, with a standard deviation
of ± 4.3 for primary dentition, and an average DMFT index of 0.07 ± 0.3 for permanent dentition. Maximum
concentrations of fluorine in drinking water of 0.14 ppmF were determined in the village of Veljusa and the
village of Vodocha (0.11 ppmF), while the minimum (0.08 ppmF) in the city of Strumica and in the villages of
Dobrejci and Banica.
Conclusion: The correlation between the DMFT index and the concentration of drinking water is negative,
indirect correlation, but statistically, this correlation is insignificant (p>0.05).
PEDODONTICS 153
OП12
ЗАЛЕАНИТЕ ПРВИ ТРАЈНИ МОЛАРИ КАЈ 12-ГОДИШНИ ШКОЛСКИ ДЕЦА
ВО ГОСТИВАР
Георгиев З, Ковачевска И, Сотировска-Ивковска A, Жабокова-Билбилова E, Амбаркова В,

Симовски Д
Вовед: Залевањето на вулнерабилните дентални фисури кај децата е мошне популарна и ефикасна метода
за намалување на кариес инциденцата. Од 01 јануари 2008 година се започна со имплементацијата на
Националната стратегија за превенција на оралните заболувања кај децата во Р. Македонија: Залевање
на фисурите на првите трајни молари кај шестгодишните училишни деца.
Цел: Целта на оваа студија беше да се проучи успехот на овој кариес-превентивен програм.
Материјал и метод: За извeдување на поставената цел, во 2016 година, беа обезбедени 1005 училишни
деца во општина Гостивар, родени 2004 година, 525 машки и 480 женски. Првите трајни молари на
децата беа залеани на оклузалнате површини пред 6 години со GC Fuji Triage.
Резултати и дискусија: КЕП-от специјално за првите трајни молари кај 12-годишните учeници беше
49,39% и тоа: кариозни – 20,27%, екстрахирани - 2,66%, и пломбирани – 26,46%. Кај машките 45,36% и
тоа: кариозни 21,04%, екстрахирани 2,09% и пломбирани 22,23%. Кај девојчињата изнесуваше 52,7% и
тоа: кариозни 19,42%, екстрахирани 3,28%; и пломбирани 30%.
Специјалниот КЕП – индекс за првите трајни молари изнесуваше 1,96 и тоа: кариозни – 0,81;
екстрахирани 0,1 и пломбирани 1,05; а здрави први трајни молари беа просечно 2,02. Кај машките
изнесуваше 1,77 и тоа: кариозни - 0,84; екстрахирани – 0,08; пломбирани - 0,85; а здрави беа просечно
- 2,14. Кај девојчињата 2,1 и тоа: кариозни – 0,77; екстрахирани – 0,13; пломбирани – 1,2; и здрави 1,89
просечно.
Заклучок: Недостаточното здравствено воспитување, лошата орална хигиена, неадекватниот
диететски режим, како и недостатокот од флуориди, укажуваат на ургентна имплементација на другите
компоненти од Националната стратегија за подобрување на оралното здравје.

OP12
FIRST PERMANENT MOLARS IN 12-YEARS-OLD SCHOOL CHILDREN IN GOSTIVAR AFTER
FISSURE SEALING
Georgiev Z, Kovacevska I, Sotirovska-Ivkovska A, Zabokova-Bilbilova E, Ambarkova V, Simovski D

Introduction: Fissure sealing in the children is a most popular and effective method of decreasing the caries
incidence, because occlusal fissure is much vulnerable site of the tooth. From 01 January 2008, started
implementation of the National strategy for prevention of oral diseases in the children in R. Macedonia: Fissure
sealing of first permanent molars in 6-year-old school children.
Aim: The aim of this study was to investigate the success of that caries preventive program.
Materials and methods: For improving that aim, in 2016, we obtaining 1005 school children of Gostivar, born
2004 y., 525 male and 480 female. First permanent molars in all the examined children were occlusal sealed
before 6 years with GC Fuji Triage.
Results and discussion: DMF index especially for first permanent molars on 12-year-old school children, was
49,39%: decayed – 20,27%, missing - 2,66%, and filled – 26,46%. Male: 45,36%: decayed – 21,04%, missing
2,09% and filled 22,23%. In female was 52,7%: decayed – 19,42%, missing - 3,28%; and filled - 30%.
DMFT index especially for first permanent molars was 1,96: decayed – 0,81; missing teeth - 0,1; filled – 1,05;
and sealed 2,02. Males: 1,77: decayed - 0,84; missing teeth – 0,08; filled – 0,85; and sealed was 2,14. In females
2,1: decayed – 0,77; missing teeth – 0,13; filled – 1,2; and sealed was 1,89.
Conclusion: Low awareness of oral health, insufficient oral hygiene, inappropriate diet, lack of fluoride, need to
urgent implementation of other included component of National Oral Strategy.
PEDODONTICS 155
OП13
ИЗРАБОТКА НА ТОТАЛНИ ПРОТЕЗИ СО CAD/CAM ТЕХНОЛОГИЈА ВС. КОНВЕНЦИОНАЛНИ
ПРОТЕЗИ - ПРИКАЗ НА СЕРИЈА СЛУЧАИ
Надица Јанева, Гордана Ковачевска, Сања Панчевска, Бисера Лазаревска
Воведот и развојот на компјутерски помогната технологија во функција на изработка на тотални
протези доведе до големи очекувања во надминување на недостатоците на конвенционалните методи
за изработка.
Целта на овој приказ на серија случаи е да се презентира алтернативен начин на изработка на тотални
протези со CAD/CAM технологија и конвенционален клинички протокол, со сите клинички и
лабораториски фази, да се компарираат дигитално и конвенционално изработените протези и да се
сумираат предностите на дигиталната технологија за стоматологот и пациентот.
Во студијата беа вклучени два беззаби пациенти на кои им беа изработени по еден пар на конвенционални
и еден пар на дигитални протези. Протезите беа евалуирани од пациентите за ретенција, функција и
естетика, еден месец по носењето на првиот пар протези, пред предавањето на вториот пар на протези.
На крајот на вториот месец, пациентите го евалуираа и компарираа сéвкупното искуство и задоволство
од двата пара на протези и двата начина на изработка преку прашалник.
CAD/CAM тоталните протези беа оценети подобро на повеќето прашања.
Овој алтернативен концепт на изработка успешно ги комбинира предностите кои ги нуди CAD/
CAM технологијата и конвенционалниот начин на регистрирање на клиничките податоци. Процесот
на изработка е целосно воден со CAD/CAM технологија и ги елиминира многу од недостатоците
на лабораториските постапки при конвенционален протокол и допринесува за поедноставување на
изработката.

OP13
COMPLETE DENTURES FABRICATED WITH CAD/CAM TECHNOLOGY VS. CONVENTIONAL
DENTURES - A CASE SERIES
Nadica Janeva, Gordana Kovacevska, Sanja Panchevska, Bisera Lazarevska
The introduction and evolution of computer-aided technology into complete dentures fabrication brought
high expectations in improving disadvantages associated with conventional methods.
The purpose of this case series study is to present the workflow involved in fabricating complete dentures that
combines conventional recording method and CAD/CAM technology, along with its clinical and laboratory
steps, to compare digital with conventional dentures, and to summarize the advantages to the dental practitioner
and the patient from the digital technology.
The study involved two fully edentulous patients requiring complete maxillary and mandibular complete
dentures. Both of the patients received one set of conventional and one set of CAD/CAM fabricated complete
dentures. The dentures were evaluated by patients for retention, function and aesthetics, one month after
wearing the first set of dentures, before continuing onto their second set of dentures. After the end of the
second month, patients were asked to evaluate and compare the overall experience and satisfaction of both set
of dentures through the use of a questionnaire.
The CAD/CAM complete dentures were rated higher than conventional ones for most questions.
The presented alternative concept successfully combines the advantages of CAD/CAM technology and a
conventional clinical recording method. The workflow is completely driven by CAD/CAM technology and
eliminates many of the disadvantages of each laboratory step required by conventional denture fabrication and
helps to simplify the process.
PROSTHODONTICS 157
OП14
ЕТИОЛОШКО БАЗИРАНА ТЕРАПИЈА И РЕХАБИЛИТАЦИЈА КАЈ ЗГЛОБНИ НАРУШУВАЊА
Капушевска Билјана, Елена Лазаровска, Никола Деребан
Цел е да се воспостави тераписки протокол и рехабилитација за лекување на зглобните нарушувања
со вклучени промени на мастикаторната мускулатура, базирано на соодветниот етиолошки фактор кој
бил одговорен за нивното настанување.
Материјали и методи: Најчести етиолошки фактори кај зглобните нарушувања се: трауматска
оклузија,бруксизам, губиток на оклузална поткрепа или траума на ТМЗ. Доколку нема нивно навремено
дијагностицирање и лекување,се јавуваат нарушувања од типот на изместување на зглобниот диск
со или без редукција, инфламација или анкилоза на ТМЗ. Терапијата се состои од физиотерапија
,фармакотерапија , психотерапија, придружено со протетичка терапија. Рехабилитација се постигнува
со помош на употреба на антериорни депрограмери(најчесто од типот-пеперутка депрограмер).
Успешноста на терапијата се утврдува по 6 месеци од почетокот на лекувањето.
Резултати: По употребата на терапевтскиот протокол базиран на соодветниот етиолошки фактор,
повеќето пациенти се асимптоматски со целосно опоравување. Само кај мал број има подобрување и
намалување на на дел од акутната клиничка слика на заболувањето.
Заклучок: Етиолошко базираната терапија и рехабилитација кај зглобните нарушувања се потврдува
како правилен тераписки избор со задоволителен степен на успешност при лекувањето.
Клучни зборови:зглобни нарушувања,антериорни депрограмери, ТМЗ, мастикаторна мускулатура

OP14
ETHIOLOGY-BASED THREATMENT AND REHABILITATION IN TMJ DISORDERS
Kapushevska Biljana, Elena Lazarovska, Nikola Dereban
The goal is to establish a threatment protocol and rehabilitation for the treatment of TMJ disorders which
include alterations on the masticatory muscles, based on nature of the particular etiological factor that caused
them.
Materials and Methods: The most common etiological factors in TMJ disorders are the traumatic occlusion,
bruxism, loss of occlusal support or TMJ trauma. If there is no timely diagnosis and treatment there is a
possibility of various afflictions such as displacement of the disc or with or without reduction, inflamation
or ankylosis of TMZ. The treatment consists of physiotherapy, pharmacotherapy, psychotherapy, and
accompanying prosthodontic treatment. Rehabilitation is achieved with the help of anterior deprogrammers
(most commonly butterfly deprogrammer). The success of the treatment is established 6 months from the
beginning of treatment.
Results: After the utilization of the etiologicly based treatment protocol, most of the patients were asymptomatic
with a full recovery. Only the small portion had improvement and decreased acuteness of the clinical symptoms
of the disorder.
Conclusion: Etiologically based therapy and rehabilitation in the case of jaw joint disorders is confirmed as a
correct treatment choice with a satisfactory degree of success in the treatment.
Key words: jaw joint disorders, anterior deprogrammers, TMJ, masticatory muscles
PROSTHODONTICS 159
OП15
ИНДИВИДУАЛНО ДИЗАЈНИРАНИ ПРОТЕЗИ КАЈ ПАЦИЕНТИ СО БРУКСИЗАМ
Будима Пејковска Шахпаска
Цел: е докажување на потреба од изработка на индивидуално дизајнирани протези кај пациенти со
парцијална беззабност и дијагностициран бруксизам.
Материјал и метод: Истражувањето се состои од 20 пациенти, поделени во две групи. Во првата
група од 10 пациенти беше дијагностицирана парцијална беззабност и ноќен бруксизам. Истите беа
протетички рехабилитирани и третирани со индивидуално дизајнирани протези. Втората група се
состоеше од 10 пациенти со парцијална беззабност кај кои беше дијагностициран ноќен бруксизам,
но не беа протетички рехабилитирани и третирани со индивидуално дизајнирани протези. За
дијагностицирање на бруксизмот беше применуван бруксоанализатор, а истовремено и за контрола
по протетичката терапија. Се користеа радиографски анализи на темпороманибуларниот зглоб како и
адјуванти терапии од видот на фармакотерапија, физиотерапија и ласерска терапија.
Резултати: Дојдовме до сознание дека пациентите со парцијална беззабност кај кои има појава на ноќен
бруксизам имаат појава на различен степен на патолошки промени. Тие беа третирани со протетички
помагала, а рехабилитирани со индивидуално дизајнирани протези носени во текот на ноќта.
Симтомите со потекло од мастикаторните мускули и темпороманибуларниот зглоб беа редуцирани по
протетичкиот третман како и примената на дополнителна терапија.
Заклучок: Од резултатите заклучивме дека индивидуално дизајнираните протези имааат големо
влијание во редуцирање на симптомите кај пациентите со бруксизам, а истовремено даваат голем
придонес во подобрување на квалитетот на животот.
Клучни зборови: Парцијална беззабност, ноќен бруксизам, индивидуално дизајнирани протези.

OP15
INDIVIDUALLY DESIGNED DENTURES IN PATIENTS WITH BRUXISM
Budima Pejkovska Shahpaska
Purpose: is showing the need of creating individually designed dentures in patients with partial edentulousness
and diagnosed bruxism.
Material and method: Тhe research consists of 20 patients, divided into two groups. In the first group of 10
patients partial edentulousness and night bruxism were diagnosed. They were prosthetically rehabilitated
and treated with individually designed dentures. The second group consisted of 10 patients with partial
edentulousness who had been diagnosed with night bruxism and they were not prosthetically rehabilitated and
treated with individually designed dentures. For the diagnosis of bruxism, a bruxchecker was used and at the
same time for control after the prosthetic therapy. Radiographic analysis of the temporomanibular joint were
performed as well as adjuvant therapies such as pharmacotherapy, physiotherapy and laser therapy.
Results: We came to cognition that patients with partial edentulousness who have night bruxism have a
different degree of pathological changes. They were treated with prosthetic devices and rehabilitated with
individually designed dentures worn overnight. Symptoms originating from the masticatory muscles and
temporomanibular joint were reduced after the prosthetic treatment and the use of additional therapy.
Conclusion: From the results we concluded that the individually designed dentures have a major impact in
reducing the symptoms in patients with bruxism and also have a great contribution in improving the quality
of life.
Key words: Partial edentulousness, night bruxism, individually designed dentures
PROSTHODONTICS 161
OП16
ХИБРИДИ ВО ФИКСНАТА ПРОТЕТИКА - КЕРАМИЧКИ МАТЕРИЈАЛИ СО СМОЛЕСТА
КОМПОЗИТНА МАТРИЦА: ЗОШТО И КАДЕ?
Емилија Бајрактарова Ваљакова, Весна Коруноска Стевковска, Капушевска Билјана,
Анета Мијоска, Никола Гиговски
Цел: Тежнеењето на човекот да ги имитира особините на човечките ткива, доведе до создавање на нов
тип на дентални материјали, така наречени „хибридни керамики“. Целта на овој труд е да се прикажат
современите хибридни CAD/CAM керамички материјали со смолеста матрица, нивните својства и
индикација за користење.
Материјал и метод: Lava™ Ultimate CAD/CAM Restorative се состои од керамички нано честички
инкорпорирани во смолеста матрица. VITA Enamic® претставува спој од две, меѓусебно испреплетени
фази: порозна фелдспатна стаклокерамика инфилтрирана со полимер. Cerasmart™ се состои од мали,
униформно дистрибуирани керамички честички потопени во полимерна матрица.
Резултати: Хибридите, според своите физички и механички карактеристики, се слични со хуманите
емајл и дентин, во смисла на модулусот на еластичност и трошењето на материјалот со што се спречува
абрадирањето на антагонистички заби, а сепак ги задржуваат карактеристиките на стакло керамиките,
односно оптичките својства, јачината на свиткување и фрактурната отпорност. Времето потребно за
изработка е пократко во споредба со останатите керамички материјали, финалниот сјај на реставрациите
се постигнува со полирање на површините, и лесно можат да се репарираат интраорално, иако се смета
дека кај овие материјали скоро и да не постои можност за откршување на мали парчиња.
Заклучок: Сите хибридни керамики имаат модулус на еластичност сличен со дентинот и резилиентност
значително поголема од онаа кај останатите керамики, со што може да се апсорбира сигнификантно
поголем стрес, без да настане трајна деформација или кршење на реставрацијата. Затоа, овие хибридни
материјали се индицирани за изработка на коронки над импланти, како замена за изгубениот
периодонтален лигамент.
Клучни зборови: хибриди, керамички нано-честички, смолеста матрица

OP16
HYBRIDS IN THE FIXED PROSTHODONTICS – CERAMIC MATERIALS WITH RESIN MATRIX:
WHY AND WHERE?
Emilija Bajraktarova Valjakova, Vesna Korunoska Stevkovska, Biljana Kapusevska,
Aneta Mijoska, Nikola Gigovski
Objective: Humans’ striving to mimic the features of the human tissues has led to the innovation of a new type
of dental materials, so-called ‘hybrid ceramics’. The aim of this study is to present contemporary hybrid CAD/
CAM ceramic materials with a resin matrix, their properties and indications for use.
Material and method: Lava™ Ultimate CAD/CAM Restorative consists of a ceramic nano particles incorporated
into the resin matrix. VITA Enamic® is interpenetrating phase material consisting of a porous feldspar
glassceramic infiltrated with a polymer. Cerasmart™ is composed of small, uniformly distributed ceramic
particles embedded in a polymer matrix.
Results: Hybrids, according to their physical and mechanical properties, are similar to the human enamel
and dentin in terms of modulus of elasticity and wear characteristics that prevent abrasion of the opposite
natural dentition, and yet have properties as those of glass ceramics, i.e. similar optical features, high flexural
strength and fracture resistance. Milling time in CAM unit is shorter compared to other ceramic materials, the
final gloss and smoothness of the restoration can be achieved by surface polishing, and can be easily repaired
intraoral, although these materials are characterized by virtually no chipping.
Conclusion: All hybrids have modulus of elasticity similar to dentin, and resilience significantly higher than
other ceramics, thus significantly higher stress can be absorbed without permanent deformation or failure.
That is why hybrids are the most recommended materials for fabrication of crowns over implants, where the
periodontal ligament (tissue that acts as a shock-absorber) is already lost.
Key words: hybrids, ceramic nano-particles, resin matrix
PROSTHODONTICS 163
OП17
ВЛИЈАНИЕ НА НАНОКОМПОЗИТЕН ПРИСТАП ВРЗ ЛИНЕАРНАТА КОНТРАКЦИЈА КАЈ
ДЕНТАЛЕН КЕРАМИЧКИ МАТЕРИЈАЛ
Бајевска Јана, Бајевска Јагода, Гугувчевски Љубен, Елизабета Георгиевска,

Бајевска Стефаноска Биљана
Цел на трудот. Цел на овој труд е да се испита линеарната контракција на фабричкиот керамички
материјал и нанокомпозитните експериментални материјали, проценувајќи го делувањето од
зголемувањето на учеството на наночестичките, паралелно споредување на различните видови
инкорпорирани наноматеријали, како и последователна анализа на обработените податоци од
соодветната линиска контракција.
Материјал и метод. Сто примероци се изработија содржани во десет групи. Како почетен контролен
материјал е користен конвенционален порцелански прав за фасетирање метални субструктури, додека
истиот е искористен како микро основа за додавање TiO2, Al2O3 и ZrO2 наночестички со учество од
2, 5 и 7 wt% за да се изработат дискови (со димензии на дебелина и дијаметар на диск 1,2±0,2 mm и
14±2 mm соодветно). Со дигитален шублер се вршеа мерањата и соодветно се пресметуваше линиската
контракција на примероците.
Резултати. Линиската контракција на примероците не беше под влијание на учеството на TiO2-
наночестички при различни wt%, додека зголемено присуство на Al2O3 -наночестички имаше
позитивно влијание (p < 0.05) во намалувањето на линиската контракција обратно пропорционално на
нивното количество. Присуството на ZrO2- наночестички во зголемен удел се покажа дека ја подобрува
линиската контракција.
Заклучок. Линеарната контракција на нанокомпозитите е поволно афектирана кога се вклучени Al2O3
и ZrO2 наночестички, додека истата не е под влијание при присуството на TiO2 наночестички.
Клучни зборови. Дентална керамика, наноматеријали, нанокомпозити, линеарна контракција, нано-
титаниум диоксид, нано-алуминиум диоксид, нано-циркониум диоксид.

OP17
INFLUENCE OF NANOCOMPOSITE APPROACH ON LINEAR CONTRACTION IN DENTAL
CERAMIC MATERIAL
Bajevska Jana, Bajevska Jagoda, Guguvčevski Ljuben, Georgievska Elizabeta,

Bajevska Stefanoska Biljana
Objectives. The aim of this article is to evaluate the biaxial flexure strength of the conventional ceramic material
and the experimental nanocomposite materials, both evaluating the influence of the increase of nanoparticle
participation and parallel comparison of the different kinds of incorporated nanomaterials.
Materials and Methods. In total a hundred specimens were made contained in ten groups. As starting material
was used conventional porcelain powder for veneering metal substructures and the same material was used
as micro base for incorporating TiO2, Al2O3 and ZrO2 nanoparticles in weight percent of 2 wt% , 5 wt% and
7 wt% to produce discs with thickness and diameter dimensions 1.2±0.2 mm and 14±2 mm accordingly. The
dimensions were measured using digital caliper and additionally the linear contraction was calculated.
Results. The linear contraction of the samples was not influenced by the presence of the TiO2- nanoparticles
in different wt%, while the increased participation of Al2O3 -nanoparticles had positive influence (p < 0.05)
by reducing the shrinkage inversely proportional of their amount. The presence of ZrO2- nanoparticles in
increased parts has shown to improve the linear contraction.
Conclusion. The linear contraction of the nanocomposite is beneficially affected when Al2O3 and ZrO2
nanoparticles are included, while it’s not influenced by the presence of nano-TiO2.
Key words. Dental ceramics, nanomaterials, nanocompositеs, linear contraction, nano-titanium dioxide,
nano-aluminium dioxide, nano-zirconium dioxide.
PROSTHODONTICS 165
OП18
ЕФЕКТ НА НАНОКОМПОЗИТЕН ПРИСТАП ВРЗ БИАКСИЈАЛНАТА СИЛА НА ВИТКАЊЕ КАЈ
ДЕНТАЛЕН КЕРАМИЧКИ МАТЕРИЈАЛ
Бајевска Јана, Бајевска Јагода, Гугувчевски Љубен, Елизабета Георгиевска,
Бајевска Стефаноска Биљана
Цел на трудот. Цел на овој труд е да се испита биаксијалната сила на виткање кај фабричкиот
керамички материјал и нанокомпозитните експериментални материјали и приказ на керамиката и
нанокомпозитниот материјал со скенинг електронска микроскопија.
Материјал и метод. Сто примероци се изработија содржани во десет групи. Како почетен контролен
материјал е користен порцелански прав за фасетирање метални субструктури додека истиот е
искористен како микро основа за додавање TiO2, Al2O3 и ZrO2 наночестички со учество од 2 , 5 и
7 wt% за да се изработат дискови (со димензии на дебелина и дијаметар на диск 1,2±0,2 mm и 14±2
mm соодветно). При испитувањето на биаксијалната сила на виткање примероците беа оптоварени на
универзална тестирачка машина. и примероците понатаму беа анализирани под СЕМ.
Резултати. TiO2- и ZrO2- наночестички инкорпорирани во комерцијалниот керамички прав немаа
сигнификантно влијание врз биаксијалната сила на виткање на испитуваните примероци, додека
додавањето на Al2O3-наночестици во мали количини од 2wt% демонстрираа зајакнување наспроти
нивното зголемено учество кое резултираше со негативен тренд на намалување на биаксијалната сила
на виткање.
Заклучок. Потребни се понатамошни подесувања на механизмите на згуснување односно компакција,
хомогеноста, рутите и параметрите на процесирање, коефициентот на термичка експанзија и постапката
и методот на синтерување кај нанокомпозитните материјали.
Клучни зборови. Дентална керамика, наноматеријали, нанокомпозити, тест на биаксијална сила на
виткање, нано-титаниум диоксид, нано-алуминиум диоксид, нано-циркониум диоксид.

OP18
EFFECT OF NANOCOMPOSITE APPROACH ON BIAXIAL FLEXURE STRENGHT IN DENTAL CE-
RAMIC MATERIAL
Bajevska Jana, Bajevska Jagoda, Guguvčevski Ljuben, Georgievska Elizabeta,
Bajevska Stefanoska Biljana
Objectives. The aim of this experiment is to evaluate the biaxial flexure strength of the conventional ceramic
material and the experimental nanocomposite materials, and to give additional preview of the ceramic and the
nanocomposite material under scanning electronic microscopy.
Materials and Methods. In total a hundred specimens were made contained in ten groups. As starting material
was used porcelain powder for veneering metal substructures and the same material was used as micro base for
incorporating TiO2, Al2O3 and ZrO2 nanoparticles in weight percent of 2 wt% , 5 wt% and 7 wt% to produce
discs with thickness and diameter dimensions 1.2±0.2 mm and 14±2 mm accordingly. For the examination of
the biaxial flexure strength load was applied on the samples on a universal testing machine and the samples
were further analyzed under SEM.
Results. The TiO2-nanoparticles and ZrO2-nanoparticles incorporated in the commercial ceramic powder did
not show significant influence on the biaxial flexure strength (BFS) in the tested samples, while including the
Al2O3 -nanoparticles in small amounts of 2wt% demonstrated strengthening effect and a negative trend in
increased amounts with reducing the biaxial flexure strength.
Conclusion. Further adjustments are required regarding the mechanisms of densification i.e. compaction,
homogenization, the routes and parameters of processing, and also the coefficient of thermal expansion and
the procedure of sintering method concerning nanocomposite materials.
Key words. Dental ceramics, nanomaterials, nanocompositеs, biaxial flexure test, nano-titanium dioxide,
nano-aluminium dioxide, nano-zirconium dioxide.
PROSTHODONTICS 167
OП19
МИКРОТЕНЗИЛНА ВРСКА МЕЃУ РАЗЛИЧНИ СМОЛЕСТИ ЦЕМЕНТИ
СО ХИБРИДНА КЕРАМИКА
Ѓорѓе Божовиќ, Марија Илиќ, Милица Бајиќ, Марија Станишиќ

Цел на овој труд е да се испита силата на микротензилната врска (µТВЅ) меѓу различни смолести
цементи со хибридната керамика.
Материјал и метод: Kaко материјал е користена Enamic керамиката и се применети три видови
на смолести цементи: Variolink Esthetic – VE, SpeedCEM – Sc и G - Cmen LinkAce – GC. CAD/CAM
керамички блокчиња беа секционирани во помали блокови со примена на IsoMet 4000. Контактните
површини на Enamic керамиката беа јеткани со 4,7% хидрофлуорна киселина за 60ѕ, силанизирани и
цементирани со други идентични смолести композитни блокчиња со три типа на смолести цементи.
Секое бондирано блокче беше секционирано со микрозраци (N=20) и тестирано по 24h чување во
водена средина. µТВЅ тестот беше спроведен со примена на универзална машина за тестирање (Instron).
Податоците беа евалуирани со помош на тестови по ANOVA и Tukey.
Резултати: Од материјалите и применетите методи произлегува дека видовите на смолести цементи
покажуваат сигнификантен ефект на µТВЅ (p<0,05). VE е сигнификантно повисоко од ЅС и GC (p<0,05).
За SC и GC, не постоеше сигнификантна разлика во однос на µТВЅ (p>0,05).
Заклучок: Од добиените резултати се согледува дека VE смолестите цементи демонстрираат повисоки
вредности на µТВЅ споредено со новата хибридна керамика.
Клучни зборови: смолести цементи, хибридна керамика, микротензилна врска.

OP19
MICROTENSILE BOND STRENGTH BETWEEN RESIN CEMENT
AND HYBRID CERAMIC
Djordje Bozovic, Marija Ilic, Milica Bajic, Marija Stanisic

Objectives: The purpose of this study was to examine microtensile bond strength (µTBS) of different resin
cements to hybrid ceramic.
Methods: Enamic ceramic and three types of resin cements: Variolink Esthetic - VE, SpeedCEM - SC and
G-CEM LinkAce – GC were used in this study. CAD/CAM ceramic blocks were sectioned into smaller blocks
with IsoMet 4000. The contact surfaces of Enamic ceramic were etched with 4.7% hydrofluoric acid for 60
s, silanized and cemented to another equal resin composite blocks with three type of resin cements. Each
bonded block was sectioned into microbeams (N=20) and tested after 24 h of water storage. The µTBS test was
performed using a universal testing machine (Instron). Data were evaluated using ANOVA and Tukeyˈs test.
Results: The type of resin cements showed a significant effect on the µTBS (p<0,05). VE was significantly
higher than SC and GC (p<0,05). For the SC and GC, there was no significant difference in the µTBS (p˃0,05).
Conclusions: VE resin cement demonstrated the highest µTBS to new hybrid ceramic.
Keywords: resin cements, hybrid ceramic, microtensile bond strength
PROSTHODONTICS 169
OП20
PROSTHODONTICS CONSIDERATIONS IN PARKINSON’S DISEASE
Панчевска Сања, Еленчевски Сашо, Јанева Надица, Мијоска Анета

Цел: Овој труд има за цел да направи еден преглед на клиничките карактеристики, орофацијалните
наоди и протетичките солуции кај пациенти со Паркинсонова болест. Паркинсоновата болест
претставува идиопатско нарушување на централниот нервен систем кое се карактеризира со четири
кардинални знаци: брадикинезија, тремор, ригидност и пореметување во положбата на телото.
Треморот е најочигледен и најдобро познат симптом. Треморот на орфацијалната мускулатура кај
Паркинсоновата болест претставува предизвик за протетичарот.
Материјал и метод: Прикажани се случаи на три беззаби пациентки со Паркинсонова болест на возраст
67 до 73 години кои беа третирани на Клиниката за мобилна стоматолошка протетика при УДКЦ „Св
Пантелејмон“ во Скопје. Кај сите беа изработени мобилни протетички надоместоци. Посебно внимание
беше посветено на периодот на адаптација и на начинот на одржување на оралната хигиена.
Резултати: Пациентките се следени во 7 годишен период. Опсервациониот период уќажа на потешкотии
во одржувањето на оралната хигиена и чести случајни кршења на протезите.
Заклучок: Нашите сознанија добиени преку долгогодишното следење на пациентите со Паркинсонова
болест дојдовме до заклучок дека знаењето и емпатијата беа суштествени во протетичкиот третман на
овие пациентите. Планот на третман треба да го вклучи и надминувањето на физичкиот хендикеп на
пациентите. Мотивацијата на пациентот, едукацијата и редовните контроли се значајни за целосниот
успех на протетичкиот третман.
Клучни зборови: Паркинсонова болест, мобилни протетски надоместоци

OP20
PROSTHODONTICS CONSIDERATIONS IN PARKINSON’S DISEASE
Panchevska Sanja, Elenchevski Sasho, Janeva Nadica, Mijoska Aneta

Aim: Тhis study’s goal was to review the clinical features, orofacial findings and prosthodontic management
of patients with Parkinson’s disease. Parkinson’s disease is an idiopathic disorder of the central nervous system
with four cardinal signs - bradykinesia, tremor, rigidity and postural instability. Tremor is the most apparent
and well-known symptom. Tremors in orofacial musculature caused by Parkinson’s disease can make the dental
treatment challenging.
Matetial and method: The study reports 3 cases of edentulous female patients with Parkinson’s disease in the
range of 67 to 73 years old. They referred to the UDCC Department for removable prosthodontics in Skopje.
All of them were provided with removable dentures. Special attention was brought to the adaptation to the
dentures as well as to the oral hygiene.
Results: The patients were observed for the next 7 years. The observation period showed difficulties maintaining
oral hygiene and frequent fractures of the dentures.
Conclusion: Working with patients with Parkinson’s disease we came to the conclusion that knowledge and
empathy were essential in prosthodontic treatment. The treatment plan should include a strategy to overcome
the physical disabilities of the patient. Patients motivation, education and posttreatment follow-ups are
important for the successful treatment outcome.
Key words: Parkinson’s disease, removable dentures
PROSTHODONTICS 171
OП21
ЕФЕКТOТ ОД УПОТРЕБАТА НА РАЗЛИЧНИ ВИДОВИ ЦЕМЕНТИ И ЦИРКОНИУМ
НАДГРАДБЕНИ СИСТЕМИ ВРЗ ЕНДОНДОНСКИ ТРЕТИРАНИ ЗАБИ
Весна Јуруковска Шотаровска
Цел:Цел на ова in vitro истражување е да се докаже атхезијата на циркониумските надградбени системи
цементирани со Multilink Automix-Ivoclar (MLA), и RelyX Unicem 2 Automix (RLX) – 3 M ESPE.
Материјал и метод: Како материјал, користени се два вида смолести цементи: Multilink Automix-
Ivoclar (MLA), и RelyX Unicem 2 Automix (RLX) – 3 M ESPE, 60 циркониум надградбени системи
со дијаметар d1=1.2, d2=1,35 и d3= 1,5. и екстрахирани инцизиви. Кај секој од примероците беа
аплицирани циркониумски надградбени системи со различен дијаметар и беа цементиран со два вида
смолести цементи. На подготвените примероци беше извршен Pull – out test – тест на извлекување, на
универзална тестирачка машина за испитување Shimadzu Univerzal Testing Mashine, а максималната
сила беше мерена во њутни (N).
Резултати и дискусија: Добиените резултати од овие испитувања ни укажуваат дека циркониумските
надградбени системи, наоѓаат сè повеќе примена во секојдневната стоматолошка практика. Силата
на извлекување кај циркониумските надградбени системи кои беа цементирани со RelyX Unicem 2
Automix цемент покажа најдобри резултати со дијаметар d3, споредбено со другите дијаметри d1 и d2.
Заклучок: Значајно е дека аплицираните смолести цементи играат посебна улога во ретинцијата и
атхезијата на надградбениот систем во коренскиот дел од забот.
Клучни зборови: циркониумски надградбени системи, PULL OUT тест, смолести цементи.

OP21
THE EFFECT FROM THE USE OF DIFFERENT TYPES OF CEMENTS AND ZIRKONIUM
POST SYSTEMS ON ENDONDONTIC TEETH
Vesna Jurukovska Shotarovska

Aim: The aim of this in vitro study is to demonstrate the adhesion of zirconium post system cemented with
Multilink Automix-Ivoclar (MLA), и RelyX Unicem 2 Automix (RLX) – 3 M ESPE.
Material and method: For this study, we used two types of resin cements: Multilink Automix-Ivoclar (MLA),
and RelyX Unicem 2 Automix (RLX) - 3 M ESPE, 60 zirconium postс with diameter d1 = 1.2, d2 = 1.35 and
d3 = 1.5,extracted incisors . Zirconium posts of different diameter were applied in every sample and were
cemented with two types of resin cements. The Pull - out test, was applied on the prepared samples. For the
test we used universal testing machine - Shimadzu Univerzal Testing Mashine, and the maximum force was
measured in newtons (N).
Results and discussion: The obtained results from these research show us that zirconium post systems are
increasingly used in everyday dental practice. The extraction power of zirconium posts cemented with RelyX
Unicem 2 Automix cement showed the best results with diameter d3, compared to other diameters d1 and
d2. Conclusion: It is important that the applied resin cements play a special role in the retention and
adhesion of the post system in the root part of the tooth.
Key words: zirconium post systems, PULL OUT test, resin cements.
PROSTHODONTICS 173
OП22
ПРОТЕТИЧКА РЕХАБИЛИТАЦИЈА ПО ОРАЛНО-ХИРУРШКИ ТРЕТМАН

НА ПАЦИЕНТ СО EPULIS FISSURATUM
Весна Коруноска-Стевковска, Јулија Ушковска, Жаклина Менчева, Анета Мијоска,

Јулијана Николовска
Цел: Целта на нашиот труд е да го прикажеме мултидисциплинарниот пристап за целосна рехабилитација

кај пациент со epulis fissuratum.

Материјал и метод: Како материјал на нашата студија е пациент кој дојде на Клиниката за протетика,
а е носител на тотални протези во период од 20 години.
Како резултат на долготрајното носење на протезите без соодветни контролни прегледи и корекции,
односно без замена на протезите со нови изработки (после 5години од носење на истите) кај пациентот
забележавме промена во вид на инфламаторна хиперплазија на ткивото околу вестибуларниот раб на
долната тотална протеза.
На клиниката за Орална хирургија извршена е орално-хируршка интервенција со која е отстрането
променетото ткиво. По првичното консолидирање на ткивото, отпочната е протетичката рехабилитација
со изработка на пар нови протези.
Резултати: Со изработката на новите тотални протези на консолидираното ткиво, постигната е

комплетна протетичка рехабилитација кај пациентот и воспоставени се нормалните функции на
стоматогнатниот систем.
Заклучок: Од сето ова можеме да заклучиме дека кај пациенти носители на мобилни протетички
помагала, по предавањето на истите во устата на пациентот, не е завршен контактот помеѓу пациентот
и докторот-стоматолог, посебно кога не се извршени контролни прегледи. Се наметнува потребата
од редовни контролни прегледи, не само во почетокот туку и во подоцнежниот период од носење на
протезите во устата на пациентот.
Клучни зборови : тотални протези, epulis fissuratum.

OP22
PROSTHODONTIC REHABILITATION AFTER ORAL SURGICAL TREATMENT
OF PATIENT WITH EPULIS FISSURATUM
Vesna Korunoska-Stevkovska, Julija Uskovska, Zaklina Menceva, Aneta Mijoska,

Julijana Nikolovska

Purpose: The purpose of our study is to show the multidisciplinary approach for complete rehabilitation in a
patient with epulis fissuratum.
Material and method : The material of our study are the evident changes in the mouth of the patient who came
in the department of Prosthodontics, and he is wearing complete removable dentures over a period of 20 years.
As a result of long lasting wearing of the dentures without appropriate control examinations, corrections, or
replacing the dentures with new ones (after 5 years of wearing them),on dental clinical examination we saw a
change in form of inflammatory tissue hyperplasia around the vestibular edge of the lower removable denture.
At the department of Oral surgery intervention was performed to remove the changed tissue. After initial tis-
sue consolidation, prosthodontic rehabilitation has begun with producing a new pair of dentures.

Results: With producing a new pair of complete removable dentures on the consolidated tissue, complete
prosthetic rehabilitation was achieved in the patient, and normal functions of the stomatognathic system were
established.
Conclusion : In patients carrying complete removable dentures ,after delivering the dentures in the patient’s
mouth, the contact between the patient and the dentist has not been completed, especially when regular dental
examinations are missed.There is a need for regular examinations, not only in the beginning but also in the
later period.
Key words: complete removable dentures, epulis fissuratum.
PROSTHODONTICS 175
OП23
ТРЕТМАНСКИ МОДАЛИТЕТИ ВО КОРЕГИРАЊЕТО НА ГИНГИВАЛНИТЕ РЕЦЕСИИ

(приказ на случаи)
Николовски Бруно, Радојкова-Николовска Вера, Миновска Ана, Поповиќ-Моневска Даница,

Поповска Мирјана
Вовед: гингивалната рецесија се опишува како апикална миграција на маргиналното гингивално

ткиво кон или преку емајловоцементното споиште. Една од главните причини за појава на гингивална
рецесија е неправилна положба на забот, наследност, трауматско четкање на забите, трауматска
оклузија и инсуфициентна пародонтална поддршка.
Гингивалната рецесија може да биде локализирана и генерализирана. Модалитетите на лекување

варираат во зависност од видот и напреднатоста на рецесијата.
Целта на овој труд е да ги разгледа етиологијата, последиците и достапните хируршки процедури за

препокривање на експонираните забни корени,
Материјал и метод: вклучени се три прикази на случаи со презентирање на најпознатите и лесни за

изведување методи за гингивална аугментација, со посебен акцент на минимално инвазивните техники.
Резултати и заклучок: до сега, сеуште недостигаат докази за нови модифицирани техники кои можат
да го подобрат искуството на пациентот подложен на микрохируршки третмани, и истовремено да
обезбедат долгорочни естетски резултати.
Клучни зборови: гингивална рецесија, експониран корен, коренско препокривање, гингивално ткиво,
гингивална аугментација

OP23
TREATMENT MODALITIES IN CORRECTION OF GINGIVAL RECESSION
(case reports)
Nikolovski Bruno, Radojkova-Nikolovska Vera, Minovska Ana, Popovic-Monevska Danica,

Popovska Mirjana
Introduction: Gingival recession is described as apical migration of marginal gingival tissue towards or through
the cement enamel junction. One of the main reasons for the occurrence of gingival recession is the irregular
position of the tooth, heredity, traumatic tooth brushing, traumatic occlusion and insufficient periodontal
support.
Gingival recession may be localized and generalized. Treatment modalities vary depending on the type and
progress of the recession.
The purpose of this paper is to review the aetiology, the consequences and the available surgical procedures for
coverage of exposed root surfaces.
Material and method: three case reports are described by presenting the most well-known and easy to perform
methods for gingival augmentation, with particular emphasis on minimally invasive techniques.
Results and Conclusions: up to now, there is still no evidence of new modified techniques that can improve the
patient’s experience undergoing microsurgical treatments, and at the same time provide long-term aesthetic
results.
Keywords: gingival recession, exposed root, root coverage, gingival tissue, gingival augmentation.

OП24
МОЖНА ПОВРЗАНОСТ ПОМЕЃУ ПАРОДОНТАЛНАТА БОЛЕСТ И ХРОНИЧНАТА

ИНФЛАМАЦИЈА НА ПРОСТАТА
Стефановска Е., Дохчев А., Георгиева С., Ристоска С., Митиќ К
Цел: Дизајниравме релативно мала студија за да ја детектираме евентуалната поврзаност помеѓу

пародонталната болест и хроничната инфламација на простата. ПСА (простата цпецифичен антиген)
е воспалителен маркер кој го произведуваат ацинусните епителни клетки на простатата. Во присуство
на воспаление или малигнитет на простатата, нивоата на ПСА се > или = 4 ng/ml. Пародонталната
болест може да придонесе до зголемување на ПСА кај пациенти со хронична инфламација на простата,
што веројатно се случува преку дисеминација на различни цитокини кои дополнително може да го
потенцираат претходно постоечкото воспаление.
Метод: Во студијата учествуваа 40 пациенти од Клиниката за урологија при Медицинскиот факултет

во Скопје, кај кои беа евидентирани покачени ПСА вредности (> или = 4 ng / ml). Кај сите нив ги
нотиравме ИДП, ИГИ, ИГК и КГП за проценка на степенот на пародонталното здравје и истите беа
поделени во две групи: пациенти со умерена и напредната форма на пародонтална болест.
Резултати: Кај пациентитие со напредната пародонтална болест (КГП > 5mm) нотиравме повисоки
ПСА вредности (12,76ng / ml )во однос на оние со умерена форма, КГП од 2-5mm и ПСА=6.24ng /
ml. Во рамките на двете испитувани групи евидентираме позитивна корелација помеѓу КГП и ПСА
вредностите.
Заклучок: Пациентитие со напредната и умерена форма форма на пародонтална болест имаат повисоки
нивоа на ПСА во однос на референтните вредности.Со прогресија на пародонталната болест се
зголемува и ПСА, како евидентен маркер за хронична инфламација на простата.
Клучни зборови: хронична инфламација на простата, пародонтална болест.

OP24
POTENTIAL LINK BETWEEN PERIODONTAL
DISEASE AND PROSTATITIS
Stefanovska E, Dohcev S, Georgieva S, Ristoska S, Mitikj K
Aim: We designed a relatively small study to detect the possible association between periodontal disease and
prostatitis. Prostate-specific antigen (PSA) is an inflammatory marker produced by the epithelial cells of the
prostate acini. In the presence of inflammation or malignancy of the prostate, PSA levels are > or = 4 ng/ml.
Periodontal disease may contribute to an increased level of PSA in patients with prostatitis, which probably
occurs through dissemination of various cytokines that can further exaggerate the preexisting inflammation.
Methods: The study was attended by 40 patients from the Clinic of Urology, Faculty of Medicine, Skopje, with
recorded elevated PSA > or = 4 ng/ml. DPI, IGI, BOP, and CAL were noted for assessing the level of periodontal
health. They were divided in two groups: patients with moderate and advanced form of periodontal disease.
Results: Patients with advanced periodontitis (CAL> 5mm) had higher PSA values (12.76ng/ml) compared
to those with moderate periodontitis (CAL of 2-5 mm) and PSA of 6.24ng / ml). We recorded a positive
correlation between CAL and PSA values.
Conclusion: Patients with advanced and moderate form of periodontitis have higher PSA levels when compared
to reference numbers. With the progression of the disease, PSA, as an evident marker for chronic prostate
inflammation increases.
Key words: Prostatitis, periodontal disease.

OП25
ПОВРЗАНОСТ ПОМЕЃУ ВРЕМЕТРАЕЊЕТО НА БОЛЕСТА, ТИРОИДНИТЕ ХОРМОНИ

И ПАРОДОНТАЛНИТЕ ИНДЕКСИ КАЈ ПАЦИЕНТИ СО ХРОНИЧЕН АВТОИМУН
ХАШИМОТОВ ТИРЕОИДИТИС
Маја Пандилова, Тошевска С, Угринска А
Во настанокот и прогресијата на пародонталната болест свој удел имаат и општите заболувања.

Хроничниот автоимун хашимотов тиреоидитис е заболување кое е најмалку испитувано во односот
на влијанието врз пародонтот.
Во нашата студија си поставивме за цел да го испитаме влијанието и должината на болеста како и

титарот на антителата a-TG и a-TPO врз гингивалните и пародонталните индекси.
За остварување на поставената цел беа вкупно проследени 53 пациенти, заболени со хроничен

автоимун Хашимотов тиреоидитис. Кај сите пациенти покрај анамнестичките податоци за должината
на заболувањето беа одредувани индексите на гингивална инфламација и крварење и индексот по
Ramfjord. Од лабораториските испитувања беше одреден титарот на антителата a-TG ,a-TPO и Tsh.
Испитувањата беа проследени на институтот за патофизиологија и нуклеарна медицина академик
Исак Таџер при медицинскиот факултет на универзитетот Св.Кирил и Методиј во Скопје, во време
траење од август 2014 до декември 2014 година.
По статистичка обработка на податоците беа донесени следните заклучоци :
• не беше забележана зависност помеѓу должината на заболувањето и клиничките индексни

вредности
• во одност на антителата регистрирана е позитивна статистичка сигнификатност помеѓу
индексите на инфламација и титарот на a-tg и a-TPO и слаба статистичка сигнификатна корелација
помеѓу a-Tg и а-ТPO и пародонталната деструкција.
Клучни зборови: Хроничен Автоимун Хашимотов тироидитис, а-Tg, а-ТPO, пародонт

OP25
CONNECTION BETWEEN DURATION OF THE DISEASE, THYROID HORMONES
AND PERIODONTAL INDICES IN PATIENTS WITH CHRONIC AUTOIMMUNE
HASHIMOTO THYROIDITIS
Maja Pandilova, Toshevska S, Ugrinska A
In the onset and progression of parodontal disease, general disease has big part. Chronic autoimmune
hashimoto thyroiditis is a disease that is least examined in the periodontal impact.
In our study, we set out to examine the impact and length of the disease, as well as the titres of the α-TG and
α-TPO antibodies on the gingival and periodontal indexes.
In order to achieve the goal set, 53 patients with chronic autoimmune Hashimoto thyroiditis were treated in
total. In all patients, despite the anamnesis data on the length of the disease, indexes of gingival inflammation
and bleeding and the Ramfjord index were determined. Laboratory trials determined the titers of antibodies
a-TG, a-TPO, and Tsh. The examinations were conducted at the institute for pathophysiology and nuclear
medicine academician Isak Tajder at the medical faculty at the St. Cyril and Methodius University in Skopje in
the period from August 2014 to December 2014.
Following statistical data processing the following conclusions were reached:
• No dependence was found between the length of the disease and the clinical index values
• Positive statistical significance between the indices of inflammation and the a-tg and a-TPO titres and a weak
statistical significance correlation between a-Tg and a-TPO and periodontal destruction was recorded in the
antibody alone.
Кеy words: Hronic Autoimmune Hashimoto thyroiditis, a-Tg, a-TPO, periodontitis

OП26
β-TCP ВО СЕКОЈДНЕВНАТА СОВРЕМЕНА СТОМАТОЛОШКА ПРАКСА
Марјан Стојановски, Маја Пандилова ,Силвана Георгиева, Роберт Киевски
Сите последици од прераниот губиток на заби, пародонтопатијата, може комплетно да се реставрираат

и супримираат. Успешното соочување со овие проблеми ја зголемува самодовербата кај пациентот, но
и кај секој стоматолог кој сработил стабилна и долгорочна функционално-естетска рехабилитација.
Цел: Да се прикаже реституција на сите коскени дефекти настанати од трауматски екстракции,

презервација на алвеола (пречување на коскена ресорпција после вадење на заб), аугментација
на коска во имплантологија во интервенции со еден или два чекори како и употреба на коска во
пародонтологијата и периимплантитисот.
Материјал и метод: Користени се β-TCP CERASORB-M коска во форма на гранули, фоам или колаген
блок со β-TCP, β-TCP паста.
Резултати: β-TCP (лабораториски создадената коска) употребен во различни форми (гранули, колаген
блок, паста) со својот ресорптивен карактер успешно ги реставрира коскените дефекти притоа
стимулирајќи ја коската на пациентот да зарасне во едно долгорочно стабилно решение.
Заклучок: β-TCP коската во сите свои форми значително ја олеснува работата на стоматологот.
Коската во разни форми за различни индикации дава можност за минимално инвазивен пристап на
стоматологот, и што помалку траума која е најважна по исходот на интервенцијата. Употребата на β-TCP
коската комплетно ја менува поставеноста на стоматологот нудејќи му на пациентот биостимулативни
решенија сработени на минимално инвазивен начин.
Клучни зборови: β-TCP, орална хирургија, пародонтологија, алвеоларна презервација,

OP26
β-TCP IN DAILY MODERN DENTAL PRACTICE
Marjan Stojanovski, Maja Pandilova ,Silvana Georgieva, Robert Kievski
All the consequences of premature teeth loss, parodontopathy, can be completely restored and suppressed.
Successful dealing with these problems increases the self-confidence of the patient, but also in every dentist
who has done stable and long-term functional and aesthetic rehabilitation.
Purpose: Restoration of all bone defects caused by traumatological extractions, ridge preservation procedure
or prevention of bone resorption after tooth extraction, bone augmentation in implantology in I step or II step
interventions, use of bone in periodontology and periimplantitis.
Material and method: β-TCP CERASORB-M bone in the form of granules, foam or collagen block with β-TCP,
β-TCP paste. Results: β-TCP laboratory-created bone used in various forms (granules, collagen block, paste)
with its resorptive character successfully restores bone defects while stimulating the bone of the patient to heal
in a long-term stable solution.
Conclusion: The β-TCP bone in all its forms significantly relieves the dentist’s work. The bone in various
forms for different inications provides the opportunity for a minimally invasive approach of the dentist, and
less trauma that is most important for the outcome of the intervention. The use of the β-TCP bone completely
changes the dentist’s position by offering the patient biostimulative solutions done in a minimally invasive
manner.
Key words: β-TCP, oral surgery, parodontology, ridge preservation procedure, implantology

OП27
ЗАСТАПЕНОСТ НА ХРОНИЧНА И АГРЕСИВНА ПАРОДОНТОПАТИЈА

КАЈ СРЕДНОШКОЛСКАТА ПОПУЛАЦИЈА ВО Р.МАКЕДОНИЈА
Ристеска Нада, Ивановки Ќиро, Пешевска Снежана, Митиќ Кристина
ЦЕЛ: Целта на нашиот труд беше да ја утврдиме процентуалната застапеност на различните форми на
пародонталната болест кај дел од младата средношколска популација во Р.Македонија.
МАТЕРИЈАЛ И МЕТОД НА РАБОТА: За реализирање на нашата цел, спроведовме епидемиолошка

студија во која беа вклучени 1092 средношколци од двата пола, на возраст од 14-19 години. Учениците
беа прегледани во ординацијата за детска и превентивна стоматологија во Поликлиника Јане Сандански
во Скопје, каде доаѓаат на редовен медицински и стоматолошки систематски преглед. За да ја процениме
состојбата на гингивата и останатите пародонтални ткива со цел поставување дијагноза, го користевме
индексот на гингивална инфламација по Loe-Silness и ја определувавме длабочината на сондирање.
Кај испитаниците кај кои беше измерена длабочина на сондирање поголема од 4мм дополнително беа
направени РТГ панорамски снимки да се утврди дали постои коскена ресорпција.
РЕЗУЛТАТИ: Кај 88,3% од испитаниците регистриравме присуство на гингивална инфламација. Од

вкупно 60 испитаници каде беше регистрирана длабочина на сондирање поголема од 4мм,само кај
20 односно 1,8 % од испитаниците утврдивме Ртг промени, а при клиничкиот преглед и губиток на
пародонтален припој. Хронична пародонтопатија регистриравме кај 1,7% од испитаниците, додека
агресивна пародонтопатија кај 0,18%.
ЗАКЛУЧОК: Иако според добиените резултати во нашиот труд, процентуалната застапеност на

хронична пародонтопатија не е висока, високиот процент на испитаници со гингивална инфламација
укажува на потребата од едукација на младата популација за значењето на оралната хигиена во
превенција на пародонталните болести.
КЛУЧНИ ЗБОРОВИ: Пародонтопатија,епидемиологија,млада популација.

OP27
EXPRESSION OF CHRONIC AND AGGRESSIVE PERIODONTITIS
IN HIGH SCHOOL POPULATION IN R. MACEDONIA
Risteska Nada, Ivanovski Kiro, Peshevska Snezana, Mitic Kristina
AIM : The aim of our study was to determine the percentage of different forms of periodontal disease in a part
of the young high school population in the Republic of Macedonia.
MATERIAL AND METHOD: In order to realize our goal, we conducted an epidemiological study involving
1092 high school students of both sexes aged between 14-19 years. The students were examined in the Children’s
and Preventive Dentistry Clinic in Polyclinic Jane Sandanski in Skopje, where they came to a regular general
medical and dental systematic examination. In order to assess the periodontal status, we used the index of
gingival inflammation according to Loe-Silness, probing depth index and radiographic evaluation at examiners
with more than 4mm probing depth index. Radiographic evaluation was carry out in order to confirm bone
lose.
RESULTS: In 88.3% of the examiners , we registered the presence of gingival inflammation. Probing depth more
than 4 mm, was detected at 20(1,8%) out of the total 60 cases with radiographical changes and attachment loss.
Chronic periodontitis was recorded in 1.7% of participants, while aggressive periodontitis was found in 0.18%.
CONCLUSION: Despite the obtained results of the low percentage of chronic periodontitis, there was a high
level of gingival inflammation, which indicate the need of education at young population for maintance of
proper oral hygiene and also prevention of periodontal disease.
KEYWORDS: Periodontitis, epidemiology, young population.

OП28
УПОТРЕБА НА ПЛАЗМА БОГАТА СО ТРОМБОЦИТИ (PRP) И ТРОМБОЦИТНО-ЗБОГАТЕН

КОНЦЕНТРАТ (PRF) ВО СЕКОЈДНЕВНАТА СТОМАТОЛОШКА ПРАКСА
Роберт Киевски, Марјан Стојановски
Цел: Тромбоцитно-збогатениот концентрат (PRF) и плазмата богата со тромбоцити (PRP) се нов

пристап за регенерација на ткивата и стануваат вредна алатка за подобрување на лекувањето при
различни стоматолошки, орално хируршки и пародонтолошки интервенции.
Целта на ова предавање е да се прикажат различни клинички случаи и да се опишат различните начини
на употреба на PRP и PRF и нивниот ефект во зараснувањето.
Материјал и Метод: Користени се тромбоцитно-збогатен концентрат (PRF) и плазма богата со

тромбоцити (PRP), кои содржат фактори за раст кои влијаат врз заздравувањето на раните и истите
се добиени со центрифугирање на крвта на пациентот. Опфатени се повеќе пациенти со различни
патологии од областа на стоматологија (различни орално хируршки интервенции, имплантологија,
пародонтопатија и пародонтална хирургија).
Резултати: Испитувањата спроведени врз пациентите покажаа ветувачки резултати во однос на

примената на PRF и PRP кај многу стоматолшки процедури. Нивната употреба во хируршката пракса
има корисен исход, намалувајќи го постекстракционото крварење и подобрувајќи го заздравувањето
на меките ткива и регенерацијата на коската. Користењето на PRP и PRF во пародонталната терапија е
проследено со видливи резултати и подобрување на состојбата на потпорниот апарат на забите.
Заклучок: Бидејќи PRF и PRP се ослободени од било какви потенцијални ризици за пациентите и не е
тешко да се припремат и употребат, може да се користат како правилен додаток во многу процедури во
оралната хирургија, пародонталната хирургија и имплантологијата.
Клучни зборови: Тромбоцитно-збогатен концентрат (PRF), плазма богата со тромбоцити (PRP), орална
хирургија, имплантологија, зараснување на рани, регенерација на коска

OP28
USE OF PLATELET-RICH PLASMA (PRP) AND PLATELET-RICH FIBRIN (PRF)
IN EVERYDAY DENTAL PRACTICE
Robert Kievski, Marjan Stojanovski
Purpose: Platelet-rich fibrin (PRF) and platelet-rich plasma (PRP) are a new approach to tissue regeneration and
they are becoming a valuable tool for improving the treatment in a variety of dental, surgical and periodontal
interventions.
The purpose of this lecture is to present various clinical cases and to describe the different uses of PRP and PRF
and their effect on healing.
Materials and Methods: Platelet-rich fibrin (PRF) and platelet-rich plasma (PRP) are used, which contain
growth factors that have influence on wound healing and are obtained by centrifuging the patient’s blood. More
patients with different pathologies in the field of dentistry (various oral surgical interventions, implantology,
periodontopathy and periodontal surgery) are covered.
Results: Studies conducted on patients showed promising results with respect to PRF and PRP in many
dental procedures. Their use in surgical practice has a beneficial outcome, reducing post-extract bleeding
and improving soft tissue healing and bone regeneration. The use of PRP and PRF in periodontal therapy is
followed by visible results and improvement of the condition of the tooth supporting tissue.
Conclusion: Since PRF and PRP are free from any potential risks for patients and are not difficult to obtain
and use, they can be used as a valid adjunct in many procedures in oral surgery, periodontal surgery and
implantology.
Keywords: platelet-rich fibrin (PRF), platelet-rich plasma (PRP), oral surgery, periodontal surgery, implantology,
wound healing, bone regeneration, extraction

OП29
ПРЕВЕНТИВНИ И ТЕРАПЕВСКИ ПРОТОКОЛИ НА ПРЕКАНЦЕРОЗИТЕ

ВО УСНАТА ПРАЗНИНА
С. Георгиева, М. Пандилова, К. Ивановски, С. Пешевска, Е. Стефановска E.
Поимот орална преканцероза подрзбира бела промена која не е симптом на системско заболување,
перзистира долго и не исчезнува по отстранувањето на локалните иритации. Точната дијагноза на
оралните преканцерози е основен предуслов за успешна терапија.
Превентивните и терапевски протоколи на преканцерозите во усната прзнина задолжително

вклучуваат: отсранување на сите локални иритации во усната празнина, медикаментозна терапија во
согласност со симптомите и наодите, биопсија при појава на клинички симптоми на малигнизација,
целосна ексцизија со патохистолошка верификација при позитивен биоптичен наод, долготрајна
опсервација и следење на промените, тимаски пристап и мултидисциплинарен приод ,препораки за
отстранување на лошите навики и правилен начин на исхрана.
Заклучок: Примената на клиничките терапевски протоколи ќе обезбеди навремено и успешно

отстранување на малигната алтерација на оралните преканцерози во интерес на здравјето на пациентот.
Клучни зборови: орални преканцерози, терапевски клинички протоколи

OP29
PREVENTIVE AND THERAPEUTIC GIUDELINES OF THE PRECANCEROUS LESIONS
IN THE ORAL CAVITY
S.Georgieva, M.Pandillova, K.Ivanovsnki,S. Pesheva,E. Stefanovska E.
Oral precancerous lesions are not symptom of a systemic disease, it persist for a long period of time even after
the removal of local irritants. The exact diagnosis is a prime condition of a successful therapy.
Preventive and therapeutic guidelines of the precancerous lesions in the mouth cavity always include:
medicament treatment according to the symptoms and the findings, biopsy after manifestation of clinical
symptoms of malignicy, complete excision with pathohystological verification in case of positive biopsy, long
term observation of the changes, team and multidisciplinary approach, recommendations for healthy life style
and eating habits.
Conclusion: The application of clinical therapeutic guidelines will ensure timely and successful removal of the
malignant alteration of the oral precancerous lesions benefiting the patient’s health.
Key words: oral precancerous lesions, therapeutic guidelines

OП30
ОРАЛЕН СТАТУС КАЈ ДЕЦА НА ШКОЛСКА ВОЗРАСТ ОД РУРАЛНА ОБЛАСТ

НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
Ѓоргиевска Јовановска Славица, Георгиева Силвана, Георгиев Златко, Дирјанска Катарина,

Ристовска Стевица.
Повеќе студии го имаат испитувано оралното здравје кај децата од школска возраст во руралните
подрачја. Значајноста на ваквите студии е да ги покаже разликите во начинот на живот, социо-
економскиот статус, навиките во исхраната, успешноста на превентивните програми, разликите во
едуцираноста како и пристапноста до стоматолошка здравствена заштита, како фактори кои влијаат и
придонесуваат за зголемена инциденца на појава на орални промени во најрана возраст.
Цел на трудот: Целта на овој труд беше преку прибирање на анкетни податоци и спроведување на
клинички испитувања, да се евалуира оралниот статус и преваленцијата на оралните промени кај деца
на училишна возраст од руралните населени места во Преспанскиот регион на Република Македонија
со мешана етничка припадност и да се детерминира потребата и начинот за превенција на оралното
здравје кај овие млади пациенти.
Материјал и метод: За реализација на поставената цел во испитувањето беа вклучени 198 испитаници,
ученици од 6 до 14 годишна возраст од обата пола, со различна национална припадност. Сите
испитаници беа поделни во две групи: ученици со млечна дентиција од 6 – 10 годишна возраст и ученици
со мешовита дентиција од 11 – 14 годишна возраст. Пред да почнеме со истражувањето беше побарана
дозвола од директорите и наставниците на училиштата кои беа вклучени во истражувањето. Имајќи го
предвид фактот дека се работи за малолетни лица беше побарана и писмена согласност од родителите,
со што ни беше овозможено добиените податоци да ги употребуваме во научно-истражувачки цели.
Резултати: Нашите резултати покажаа дека во групата на ученици од 6-10 години преваленцата на
меките наслаги на забите по индексот на Greene-Vermillion изнесува 96,08%, а во групата на ученици
од 11-14 години 97,92%. Високата преваленција на меките наслаги И присуството на воспаление на
гингивата кај нашите испитаници од двете испитувани групи е резултат на слабата орална хигиена.
Заклучок: Социо-економскиот статус, образованието на родителите, начинот на живеење и навиките

во исхраната, здравствената култура и здравственото воспитување, како и недоволната едукација и
мотивација за одржување на правилна орална хигиена и упатства за правилна исхрана, имаат влијание
во преваленцијата на оралните промени кај нашите испитаници, ученици со мешовита национална
припадност, од руралните населени места во Преспанскиот регион на Републикa Македонија.
Клучни зборови: орално здравје, школски деца, руралнo подрачјe, гингивит, кариес, КЕП индекс

OP30
ORAL STATUS OF SCHOOL CHILDREN FROM RURAL REGION
OF REPUBLIC OF MACEDONIA
Gjorgievska Jovanovska Slavica, Georgieva Silvana, Georgiev Zlatko, Dirjanska Katarina,

Ristovska Stevica
Many studies have examined the oral health in children of school age in rural areas. The importance of these
studies is to show the difference in lifestyle, socioeconomic status, eating habits, success of preventive programs,
level of education, as well as accessibility of dental health care as factors that influence and contribute to
increased incidence of oral changes at an early age.
Objective: The aim of this thesis was to evaluate the oral status and prevalence of oral changes in children of
school age in the rural areas of Prespa region coming from diverse ethnic backgrounds through survey data
and to determine the need and the method of oral health care in these young patients.
Material and method: In order to realize the goal that was set, 198 respondents aged 6-14 from both sexes
and different nationalities were involved in the survey. The respondents were divided in two groups: students
with deciduous dentition aged 6-10 and students with mixed dentition aged 11-14. Before we started with the
survey we asked the school principals and teachers of the abovementioned schools for permission. Having in
mind the fact that the respondents were minors, we also asked the parents for a written permission, which later
on provided us with the possibility to use the obtained data in scientific purposes.
Results: Our results proved that among the group of students aged 6-10 the prevalence of soft plaque/sediments
on teeth according to the Greene-Vermillion Index is 96,08%,while in the group aged 11-14 is 97,92%. The
high prevalence of soft plaque/sediments and presence of gingival inflammation among our respondents from
both groups is a result of poor, oral hygiene.
Conclusion: Socioeconomic status, education of parents, lifestyle and eating habits, health culture and
education, as well as insufficient education, motivation for practicing regular oral hygiene, and instructions for
healthy diet play a significant role in the prevalence of oral changes of our respondents, students from different
nationalities living in the rural areas of Prespa region, Republic of Macedonia.
Key words: oral health, school children, rural area, gingivitis, caries, DMFT index

OП31
ЕВАЛУАЦИЈА НА НИВОАТА НА Ц РЕАКТИВНИОТ ПРОТЕИН КАЈ ПАЦИЕНТИ

СО ПАРОДОНТАЛНА И КОРОНАРНА СРЦЕВА БОЛЕСТ
Соња Миндова, Апостолова Г, Тошевска С.
Цел: да се процени можното влијание на пародонталната болест, нејзината јачина и прогресија, врз
акутно фазниот одговор проценет преку индикативниот маркер ЦРП како и евентуалната асоцираност
на пародонталната и коронарната срцева болест.
Материјал и метод: Проследени беа 80 испитаници на возраст од 40 до 60 години. Испитуваната

група ја сочинуваа 40 пациенти со дијагностицирана хронична коронарна болест кај кои едновремено
е верифицирано и присуство на пародонтална болест. Контролната група ја сочинуваа 40 пациенти
со дијагностицирана пародонтална болест без кардиоваскуларни нарушувања. Кај двете групи на
испитаници беа спроведени клинички и параклинички испитувања. Проценката на пародонталниот
статус беше направена со одредување на ИДП, ИГИ, ИГК и степенот на губиток на припојниот епител.
Кај сите испитаници беа земани 5 мл крв од v cubitalis за проценка на нивото на ЦРП.
Резултати:Од добиените резултати може да се констатира дека нивоата на ЦРП детектираат

разлика на просечните вредности во двете испитувани групи, кои се статистички сигнификантни.
Зголемените вредности на ЦРП кај контролната група испитаници ја зголемува стапката на ризик од
кардиоваскуларна болест. Проценката на пародонталниот статус кај двете групи на испитаници нотира
зголемени индексни вредности кои се статистички несигнификантни. Сметаме дека овие резултати
укажуваат на слаба орална хигиена и на присуство на умерена и напредната пародонтална болест кај
двете испитувани групи.
Заклучок: Нашите констатации претставуваат скромен прилог кон сознанијата за индикативното

значење на Ц-реактивниот протеин како можен ризик фактор за појава на коронарна болест, како и за
можната поврзаност помеѓу пародонталната и коронарната болест.
Клучни зборови: пародонтопатија, коронарна болест,ЦРП.

OP31
EVALUATION AT THE LEVEL OF C-REACTIVE PROTEIN IN PATIENTS PERIODONTAL
AND CORONARY DISEASE
Sonja Mindova, Apostolova G, Toshevska S.
Aim:The aim of this investigation was to evaluate the possible influence of periodontal disease, its severity and
progression on acute phase answet vericated through the indicative marker CRP, as the possible association of
periodontal disease and cardiovascular diseases.
Methods For realization of the aim we investigated 80 subjects at 40-60 age. Experimental group consisted 40
patients with chronic coronary disease and periodontal disease. Control group was formed with 40 patients
with periodontal disease, but without any cardiovascular disease. In both groups were performed clinical and
para clinical investigations. Evaluation of periodontal status was performed with checking of clinical indices
(IDP-index of dental plaque, IGI-index of gingival inflammation,IGB-index of gingival bleeding and the level
of loss of attachment). At the same time (in both groups) was taken 5-ml.. bloods by venepunction from
v.cubitalis, from each patient for evaluation of level C-reactive protein.
Our results pointed that the level of CRP detected difference of mean values in both groups and were statistically
significant. Elevated levels of CRP in control group increased values of the chace of risk for cardiovascular
disease. Evaluation of periodontal status in both groups noted increased values of the indices, but there was no
statistical significance.
Conclusion: Our results indicate poor oral hygiene and verificate of the CRP-level, as risk factor for initiation
of cardiovascular disease, as well as for possibile association between periodontal and coronary disease.
Key words: periodontal disease, coronary disease, CRP.periodontal indices.

OП32
АСОЦИЈАЦИЈА ПОМЕЃУ ПСИХОСОЦИЈАЛНИОТ СТРЕС И ПАРОДОНТАЛНАТА БОЛЕСТ

- КЛИНИЧКО БИОХЕМИСКА СТУДИЈА
Ристоска С, Стефановска Е, Дирјанска К, Ренџова В, Митиќ К.
Цел: да утврдиме дали стресот партиципира во појавата и прогресијата, како и во клиничката

манифестација на пародонталната болест.
Метод: беа проследени 88 пациенти (20-50 години) со хронична пародонтопатија (41 пациент со
локализирана и 47 со генерализирана форма) во сите 3 клинички стадиуми. За детерминирање на стресот
извршивме психолошко тестирање со Perceived Stress Questionnaire (PSQ) тестот. Нивото на серумскиот
кортизол го одредивме со RIA (Radioimmunoassay) методот. Концентрациите на саливарниот ИгА ги
одредивме со методот на единечна радијална имунодифузија по Mancini. Клинички ги проследивме
индексот на дентален плак и губитокот на припој (CAL).
Резултати: PSQ тестот укажа дека постои умерено високо ниво на стрес кај сите испитаници во
последните 2 години. Нивото на кортизол беше во рамките на референтните вредности, но утврдивме
статистички висока сигификантност помеѓу испитаниците со локализирана и генерализирана форма на
пародонтопатија, како генерално, така и во сите 3 клинички стадиуми p=0,00001. Нотиравме намалени
вредности на саливарниот ИгА кај сите испитаници, но значајно пониски кај оние со генерализирана
форма на пародонтопатија во третиот клинички стадиум. Регистриравме слаба негативна корелација
помеѓу сИгА и кортизолот ( r=-0,17) кај пациентите со локализирана и умерено негативна корелација
( r=-0,39) помеѓу овие параметри кај испитаниците со генерализирана форма на заболувањето.
Заклучок: емотивните стрес состојби партиципираат во прогресијата на пародонталната болест преку

неуроендокрините механизми кои ја нарушуваат имуната функција и доведуваат до редукција на сИгА.
Ваквата состојба може да предизвика екстензивни оштетувања на пародонталните ткива.
Клучни зборови: стрес, пародонтопатија, кортизол, сИгА.

OP32
ASSOCIATION BETWEEN PSYCHOSOCIAL STRESS AND THE PERIODONTAL DISEASE
- A CLINICALLY-BIOCHEMICAL STUDY
Ristoska S., Stefanovska E., Dirjanska K., Rendjova V., Mitic K.
Aim: to determine whether stress participates in the occurrence and progression, as well as in the clinical
manifestation of the periodontal disease.
Methods: 88 patients aged 20-50, with chronically periodontal disease (41 with localized and 47 with a
generalized form of the disease in all 3 clinical stages) were followed. The Perceived Stress Questionnaire
(PSQ) was used for the determination of the stress. The serum cortisol was determined using the RIA
(Radioimmunoassay) method. sIgA concentrations from saliva samples were determined using single radial
immunodiffusion method according to Mancini. The index of dental plaque and the attachment loss (CAL)
was noted.
Results: The PSQ test indicated a moderate high level of stress among all respondents in the last 2 years. The
level of cortisol was within the reference values. However, we established statistically high significance among
respondents with localized and generalized form of periodontitis, both in general, and in all 3 clinical stages
p = 0.00001. We noticed reduced values of salivary IgA, significantly lower in those with generalized form of
periodontitis in the third clinical stage. A weak negative correlation between sIgA and cortisol r = -0,17 in
patients with localized and moderately negative r = -0,39 was noticed among these parameters in respondents
with generalized form of the disease.
Conclusion: emotional stress states participate in the progression of periodontal disease through neuroendocrine
mechanisms that impair immune function and lead to reduction of sIgA. Such condition can cause severe
damages to the periodontal tissues.
Keywords: stress, cortisol, sIgA.

OП33
РЕАЛНОСТ И КОМПАРАЦИЈА НА ОДОНТОМЕТРИСКИ МЕТОДИ И СТЕПЕНОТ НА

ЕФИКАСНОСТ ВО ДЕФИНИТИВНАТА КОРЕНСКО КАНАЛНА ОПТУРАЦИЈА
Елена Михаилова, Иван Илиев, Пепи Атанасовска Нинеска, Бруно Николовски, Боби Мицевски
Цел на оваа клиничка студија е да се спореди степенот на ефикасност во детерминација на мерењето на

коректната работна должина на коренскиот канал која е од критично значење за успех на ендодонтскиот
третман употребувајќи тактилна метода, апекс локатор и рендгенолошка одонтометрија и потврда на
исходот на коренско каналната обтурација со рендгелолошка верификација.
Како материјал и метод од 42 испитанци, изработени се 115 коренски канали, поделени во три
групи. 36 канали третирани со употреба на тактилна метода во одредување на работна должина на
коренскиот канал, каде растојанието на полнењето е -1,5мм + 0.5 мерено од врвот на полнењето и
рендгенолошкиот апекс на коренот. 39 канали со употреба само на апекс локатор и е утврдено -0.5 +
0.5 и 40 канали со употреба на апекс локатор и рендгенолошка одонтометрија -0.4мм + 0.5. Употребен
е Т-тест на статистичка метода.
Резултатите покажаа сигнификантна разлика во исходот на дефинитивната канална обтурација меѓу

првата група споредбено со втората и трета група, додека меѓу втората и третата група на обтурирани
канали нема сигнификантна разлика во успешноста на исходот на дефинитивна канална обтурација.
Заклучуваме дека клиничката употреба на апекс локаторот во одредување на работната должина

на коренскиот канал е без сигнификантна разлика во споредба со рендгенолошката одонтометрија
и при коректна негова употреба може да се избегнат дополнителни рендген снимања и непотребна
изложеност на јонизирачко зрачење на пациентите. Тактилната одонтометриска метода покажа
слабости во коректното одредување на работната должина и препораката е да се избегнува со цел
зголемување на процентот на успешност на ендодонтскиот третман.
Клучни зборови: одонтометрија, обтурација
ОПШТА СТОМАТОЛОГИЈА, КАРИОЛОГИЈА, ЕНДОДОНЦИЈА,

OP33
REALITY AND COMPARISON OF ODONTOMETRIC METHODS AND THE EXTENT OF EFFICIENCY
IN ROOT CANAL OBTURATION
Elena Mihailova, Ivan Iliev, Pepi Atanasovska Nineska, Bruno Nikolovski, Bobi Micevski
This clinical study is aimed to compare the efficiency extent in determining the measurement of the correct
root canal working length which is of critical significance to the success of the endodontic treatment by a
tactile method, apex locator, and radiological odontometry and confirmation of the outcome of the root canal
obturation with radiological verification.
As a material and method of 42 respondents, 115 root canals were made, divided into three groups. 36 canals
were treated by a tactile method in determining the root canal working length, where the distance of the filling
is -1.5 mm +0.5 measured from the top of the filling and the radiological root apex. 39 canals by using only
an apex locator, and it was determined -0.5 + 0.5, and 40 canals by using an apex locator and radiographic
odontometry of –0.4mm +0.5. A T-test of a statistical method was used.
The results showed a significant difference in the outcome of the definitive canal obturation between the first
group compared to the second and third group, while there was no significant difference between the second
and third group in the success of the outcome of a definitive canal obturation.
We conclude that the use of the apex locator in determining the root canal working length is without a significant
difference compared to the radiological odontometry and, when used correctly, additional X-ray imaging and
unnecessary exposure to ionizing radiation of the patients can be avoided. The tactile odontometric method
showed weaknesses.
Keywords: odontometry, obturation

197
OП34
ПЕРФЕКТНА НАСМЕВКА - КОНЗЕРВАТИВЕН МЕТОД СО ДИГИТАЛЕН ПРИСТАП

- ПРИКАЗ НА СЛУЧАЈ
Маја Петревска, Ангел Андоновски, Соња Еленчевска Апостолска
Цел: Целта на овој случај е да се презентира дијагностичка постапка со која се овозможува дигитална
визуелизација на планираниот исход уште пред да се започне со изработка на дефинитивната
композитна реставрација.
Материјал и метод: Постапката се изведува со помош на компјутерски програм кој прави дигитална
симулација на дефинитивната изработка, која понатаму со помош на CAD/CAM систем или во овој случај
wax-up изработен од страна на техничар по претходно определни димензии од страна на дигиталниот
програм. Потоа следи изработка на силиконски индекс кој служи како водич за понатамошна работа
и запазување на димензиите и добивање на крајна композитна изработка којашто ќе биде со исти
димензии како дигиталната симулација.
Резултати: Добиените клинички резултати беа високо прифатени од страна на пациентот.
Заклучок: Заедничка загриженост постои од страна на стоматологот и пациентите во врска со

отстранувањето на природната забната структура и потребата од не-инвазивни реставративни
третмани. Дирекните композитни реставрации се меѓу денешните најкористени конзервативни
процедурални модалитети. Дирекните адхезивни процедури им обезбедуваат на пациентите една
алтернатива на високо биолошките ризик и скапи порцелански индиректни реставрации .
Дискутираме за принципите кои се вклучени во smile design случајот, начините за да успешно се

комбинираат различни модалитети на третман, материјалите кои се користат за да се постигнат
исклучителни естетски и функционални резултати, комуникација и инкорпирирање на индивидуалните
желби на пациентот, како и олеснување за клиничарот при донесувањето правилна одлука при дирекно
моделирање на композитните изработки во устата на пациентот.
Клучни зборови: smile design, естетика, композитни реставрации

OP34
PERFECT SMILE - A CONSERVATIVE METHOD WITH A DIGITAL APPROACH
-CASE REPORT
Maja Petrevska, Angel Andonovski, Sonja Elenchevska Apostolska
Objective: The purpose of this case is to present the diagnostic procedure that allows digital visualization of a
planned outcome even before you start making the final composite restoration.
Materials and Methods: The procedure is performed using a computer program that makes digital simulation
of the final restoration, further using a CAD / CAM system or in this case wax-up made by the technician with
exact dimensions by digital program. Afterwards a silicone index is made that serves as a guide for further
work and preserving the dimensions, and getting a final composite restoration that will be the same size as the
digital simulation.
Results: The obtained clinical results were highly accepted by the patient.
Conclusion: Тhere is a common concern by dentist and patients about the removal of the natural tooth
structure and the need for non-invasive restorative treatments. Direct composite restorations are among the
most popular modern conservative procedural modality. Direct adhesive procedures provides the patient an
alternative to the high biological risk and expensive indirect porcelain restorations .
This abstract discusses the principles involved in smile design cases, the ways to successfully combine
different modalities of treatment materials used to achieve exceptional aesthetic and functional results, the
communication and the incorporation of the individual patient’s wishes, as well as facilitate the clinician in
making the right decision in direct modeling of composite restoration in the patient’s mouth.
Keywords: smile design, aesthetics, composite restorations

199
OП35
МИКРОПРОПУСТЛИВОСТ НА БАЛК И КОНВЕНЦИОНАЛНИ КОМПОЗИТИ

- КОМПАРАТИВНА АНАЛИЗА
Марина Ефтимоска, Весна Филиповска, Василка Ренџова, Соња Апостолска
Цел: Целта на оваа студија е да се евалуира микропропустливоста на оклузалните, апроксималните

или цервикалните ѕидови кај кавитетите со II класа препарација, реставрирани со два балк композити
компарирани со еден конвенционален композит.
Материјал и метод: Триесет свежо екстрахирани, некариозни заби се селектирани за изработка на оваа
студија. Направени се стандардни кавитети - II класа препарација, на примероциte, со длабочина од
4 мм. Потоа се поделени во три групи од по десет заби. Evetric® Bond (Ivoclar Vivdent) се користи како
адхезив после завршените препарации. Кај првата група, забите се реставрирани со конвенционален
Te-econom plus (Ivoclar Vivdent), (слоеви од по 2 мм). Кај втората група аплициран е X-tra fill bulk
композит (Voco) – (слоеви од 4 мм), а кај третата група Tetric EvoFlow Bulk Fill (Ivoclar Vivdent) - 4 мм
(течен композит), а како финален оклузален слој аплициран е Evetric (Ivoclar Vivdent) - нанохибриден
композит. По адекватна припрема се прават соодветни надолжни пресеци на 2, 4,и 6 мм, при што ја
детектиравме микропропустливоста макроскопски на соодветното полнење на секој пресек посебно.
Резултати: Добиените резултати покажуваат најслаба микропропустливост кај третата група примероци
каде се аплицирани Tetric EvoFlow Bulk Fill, во комбинација со Evetric - нанохибриден композит,
наспроти кавитетите кои се реставрирани со Te-econom plus, каде има најголемо микропротекување.
Заклучок: Кај препарации II класа евидентна е микропропустливост независно од композитот кој

се употребува, при што апликацијата на Tetric EvoFlow Bulk Fill, во комбинација со Evetric покажува
помала микропропустливост споредено со Te-econom plus каде микропротокот е најголем.
Клучни зборови: Балк композит, конвенционален композит, микропропустливост.

OP35
MICROLEACAGE OF BULK FILL AND CONVENTIONAL COMPOSITES
- COMPARATIVE ANALYSIS
Marina Eftimoska, Vesna Filipovska, Vasilka Rendzova, Sonja Apostolska
Purpose: The aim of this study is to evaluate microleakage of marginal walls in II class cavitiy prparations,
restored with two bulk composites compared with conventional composite.
Material and method: Thirty freshly extracted, non-carious teeth are selected for preparation for this study.
Standard cavities - II class preparation, with a depth of 4 mm were made. They are then divided into three
groups of ten teeth. Evetric® Bond (Ivoclar Vivdent) is used as an adhesive after the finished preparations. In
the first group, teeth are restored with a conventional Te-econom plus (Ivoclar Vivdent), (2 mm.layer) In the
second group X-tra fill bulk composite (Voco) was applied in layers of 4 mm, and in the third group Tetric
EvoFlow Bulk Fill (Ivoclar Vivdent) - 4 mm (liquid composite), and as the final oclusal layer, Evetric (Ivoclar
Vivdent) - a nanohybrid composite. After adequate preparation, adequate longitudinal sections of 2, 4, and
6 mm are made, whereby we detected microscopic macroscopic on the appropriate filling of each section
separately.
Results: Results show that the weakest microleakage is recorded in the third set of samples where Tetric EvoFlow
Bulk Fill is applied, in combination with the Evetric - nanohybrid composite, versus the cavities that have been
restored with Te-economy plus, which has the greatest microleakage.
Conclusion: In Class II preparations, microleakage is evident regardless of the composite used, but the
application of Tetric EvoFlow Bulk Fill, in combination with Evetric, shows lower microleakage compared to
Te-econom plus
Keywords: Balck composite, conventional composite, microleakage.

201
OП36
МОЖНОСТИ ЗА ПОСТЕНДОДОНТСКА САНАЦИЈА НА ЗАБИТЕ-ПРИКАЗ НА СЛУЧАЈ
Соња Апостолска, Василка Ренџова, Марина Ефтимоска, Весна Филиповска Мицевска
Цел: да се прикажат нови терапевтски решенија со композитните материјали зајакнати со влакна за

директна реставрација во случаи на поголема загуба на тврдите забни ткива.
Материјал и метода: по ендодонтската терапија на долен прв премолар аплициравме атхезив (OneCoat,
Coltene/Whaledent) и полимеризиравме 20 секунди. Потоа во кавитетот аплициравме композит
зајакнат со влакна (еverX Posterior, GC, Tokio, Japan) во слоеви од 4 мм дебелина и полимеризиравме 20
секунди. Како завршен слој со дебелина од 2 mm поставивме композит (BRILIANT EverGlow ,Coltene/
Whaledent).
Резултати: во приказот на случај, кај ендодонтско третираните заби, директната реставрација е

направена во комбинација со композит зајакнат со влакна и стандарден композит за зајакување на
преостанатата структура на забот со што би се спречила фрактура на забот или коренот кои би довеле
до неуспех на реставрацијата или губење на забот.
Заклучок: Развојот на композитните материјали зајакнати со влакна овозможи нови терапевтски

решенија и ги прошири индикациите за директна реставрација, дури и во случаи на поголема загуба
на тврдите забни ткива. Споменатите материјали имаат подобрени физичко-механички својства во
споредба со класичните композитни материјали
Кучни зборови: стаклени влакна, композити зајакнати со влакна, постенодонтска санација

OP36
POSSIBILITIES FOR POSTDENODONTIC RESTORATIONS IN TEETH-CASE REPORT
Sonja Apostolska, Vasilka Rendzova, Marina Eftimoska, Vesna Filipovska Micevska
Aim: to present new therapeutic solutions with composite fiber reinforced materials of direct restoration in
cases of greater loss of hard tooth tissue
Material and method: after endodontic therapy at the lower first premolars we applied adhesive (OneCoat,
Coltene / Whaledent) and polymerized for 20 seconds.The cavity was filled with 4 mm thick layers of
fiber-reinforced composite material (everX Posterior, GC, Tokio, Japan) and lightpolymerized 20 seconds.
Nanocomposite (BRILIANT EverGlow ,Coltene/Whaledent) was used for final layer in 2 mm thick layers.
Results: In this case report, endodontically treated teeth was restored with direct restoration using combination
of fiber reinforced and standard composite material in order to reinforce the remaining tooth structure and
prevent the fracture of the crown and/or the root which could lead to the failure of restoration and tooth loss.
Conclusion: Development of fiber reinforced composite materials has enabled new treatment solutions and
wide range of indications for direct restorations even in cases with extensive loss of hard dental tissues or
tooth loss. These materials have better physico-mechanical properties in comparison to standard composite
materials.
Key words: glass fibers, composite strengthened with fibers, post-endodontic restoration.

203
OП37
ВЛИЈАНИЕТО НА МАТЕРИЈАЛИТЕ ЗА ДИРЕКТНО ПРЕКРИВАЊЕ НА ПУЛПАТА

НА ЈАЧИНАТА НА ВРСКАТА
Василка Ренџова, Соња Апостолска, Марина Ефтимоска
Целта на ова истражување беше да се оцени влијанието на два различни материјали за директно
прекривање на пулпата врз јачината на врската на композитот со дентинот при користење на
двокомпонентен self etching дентин атхезив.
Материјали и методи: Вкупно дваесет и седум екстрахирани молари беа пресечени оклузално со цел
да се добие мазна површина на дентин. Примероците беа поделени во три групи од по 9 заби. Кај
примероците од групите А и Б аплициравме материјал за директно прекривање на пулпата: во групата
А аплициравме Biodentine ™, во групата Б TheraCal LC, додека примероците од групата Ц беа без лајнер
и ни служеа како контрола група. На вака подготвените примероци аплициравме универзален self
etching дентин атхезив и поставивме композитни надградби со дебелина 3мм и дијаметар од 3мм.
Анализата на јачината на врската ја направивме со универзална машина за тестирање. Статистичката
анализа беше изведена со Ман-Витни У-тест (p <0,05).
Резултати: Анализата помеѓу групите А и Б укажува дека постои значајна разлика во јачината на
врската помеѓу двете групи, со значително поголема сила на врзување кај групата Б. Дополнителната
анализа помеѓу групите А / Ц и Б / Ц укажа дека постои значајна разлика помеѓу групите А / Ц, но не
постои значајна разлика помеѓу групите Б / Ц.
Заклучок: Истражувањето покажа дека Biodentine влијае врз јачината на врската на композитот со
дентинот кога се употребува како материјали за прекривање на пулпата.

OP37
THE INFLUENCE OF PULP CAPPING MATERIALS
ON SHARE BOND STRENGT
Vasilka Rendzova, Sonja Apostolska, Marina Eftimoska
The aim of the study was to evaluate the influence of two different pulp capping materials on bonding ability of
resin composite(RC) to dentin using self etching dentin adhesive.
Materials and methods: A total of twenty seven extracted human molars were ground to expose a flat dentin
and divided in three groups according to tested liners. Additional In the samples of group A and B a cavity of
2mm depth and 6mm in diameter was prepared to retain the pulp capping materials: group A used Biodentine™,
Group B used TheraCal LC and the samples of the groupC used no liner (a control group). Furthermore, three
–mm- thick buildups of resin composite was bonded to each sample using Clearfil universal adhesive. Share
bond strength analysis was performed using a universal testing machine. Statistical analysis was performed
with Mann-Whitney U Test ( p < 0.05).
Results: The analysis between groups A and B indicated that there was a significant difference between the two
groups) in addition to a significantly higher binding force in Group B. The additional analysis between the
groups A / C and B / C indicated that for p <0.05 there was a significant difference between groups A / C, but
there is no significant difference between groups B/C.
Conclusions: Studies have shown that Biodentine have influence on bonding ability of resin composite when
they are used as pulp capping materials.

205
OП38
ХИСТОЛОШКА АНАЛИЗА НА ЗАБИ БЕЛЕНИ ПО ХЕМИСКИ И ЛАСЕРСКИ ПАТ
Весна Филиповска Мицевска, М.Ефтимовска, В.Ренџова, С.Апостолска, В.Филиповски
Појавата на актуелното белење на забите, како и познавањето на средствата за белење се повеќе го

привлекува вниманието како на пациентите така и на стоматолозите. Дифузијата на средствата за
белење низ емајлот и дентинот не наведе да се запрашаме што се случува со пулпата. Од тие причини
пулпата беше подложена на повеќе анализи. Една од нив е и хистолошката анализа со помош на повеќе
боења и парафински методи.
Како материјал и метод на работа беа користени обелени заби со opalescence boost 30% hidrogen peroksid
кои по екстакцијата беа пресечени апикално и ставани во раствор од формалдехид поради добрата
моќност за фиксација на пулпата за време од 72 часа по што со ескаватор беше остранета пулпата и
повторно ставена во формалдехид за хистолошка анализа. Забите беа поделени во три групи и тоа 1.
Контролна, 2. Хемиски белени заби и 3. Ласерски белени заби.
Резултати: видлива вазодилатација, хиперемија, снопови колагени, како и нарушен одонтобластичен

низ.
Заклучок: со правилна употреба на средствата за белење и на избраниот метод на работа, промените

добиени како резултат ќе отсуствуваат.
Клучни зборови: белење на забите, пулпа, ласер, хистологија

OP38
HISTOLOGICAL ANALYSIS ON THE TEETH BLEACHED BY CHEMICAL AND LASER PATH
Vesna Filipovska Micevska, M.Eftimoska, V.Rendzova, S.Apostolska, V.Filipovski

The appearance of the actual bleaching of the teeth, as well as the knowledge of the bleaching agent, attracts
the attention of both the patients and the dentist. The diluent of the bleaching agent along the enamel and
the dentin does not indicate that it is a question of what happens to the pulp. From these reasons the pulp
was subjected to more analysis. One of them is histological analysis with the help of more colors and paraffin
methods.
As the material and method of work were used teeth treated with Opalescence boost 30% hydrogen peroxide,
which after the extraction was cut off apically and placed in a solution of formaldehyde due to the good ability
to fix the pulp during 72 hours after which using the escavator the pulp was removed and again placed in
formaldehyde for histological analysis. The teeth were divided into three groups: 1. Control, 2. Hemical treated
teeth and 3. Laser treated teeth.
Results: visual vasodilation, hyperaemia, collagen fibers, and an odontoblastic array disorder.
Conclusion: with proper use of the bleaching agent and the chosen method of operation, the changes obtained
as a result will be discontinued.
Key words: whitening, pulp, laser, histology

207
Веледрогерија и едукативен центар
Орто Дента ЕС организира:
Курс за апликација на хијалуронски филери
Курс за ортодонција - DAMON SYSTEM
Тема: Специфичен естетски пристап во фацијалните регии

за природен изглед
Место и и време: 27.10.2018 - Bushi Resort & Spa - Skopje
Котизација: 60 евра; Рана котизација до 10.10.2018 - 50 евра
Жиро сметка: 300000003459250 - Комерцијална банка
Предавач: Dr. Jean-Pierre Amsellem
Контакт: +389 78 284 783 и +389 78 425 327
Контакт: +389 78 284 783 и +389 78 425 327
ПП01
ОРТОДОНТСКИ МЕНАЏМЕНТ НА ПАРОДОНТАЛНО-КОМПРОМИТИРАНИ

ВОЗРАСНИ ПАЦИЕНТИ
Џипунова Б., Ристовска С., Тошеска Спасова Н., Радојкова В., Спасовски С
Напреднатата пародонтална болест се карактеризира со изразен губиток на припој и редукција на

алвеоларната коскена потпора, луксација, патолошка миграција, екструзија на забите, губиток на
контактна точка, присуство на дијастеми, гингивална рецесија, функционален дискомфорт и изразито
лоша естетика.
Цел: приказ на 25 годишна пациентка, со силно изразена гингиворагија, незадоволителен пародонтален

статус, рецесија, луксација и изразени дијастеми помеѓу фронталните заби, со губиток на припој од
5-6 мм и длабочина на пародонталните џебови од 3-5мм во различни места на забалото. Постоеја
генерализирани депозити на дентален плак и забен камен поради лошата орална хигиена. Анамнестички
не постоеше значајна медицинска историја на болест која може да ја фаворизира пародонтопатијата,
но истакна дека еден од родителите рано ги има изгубено забите.
Резултати: Пристапивме кон темелен конзервативен пародонтолошки третман, елиминација на

денталниот калкулус и биофилмот, длабока киретажа на пародонталните џебови, обука за правилно
одржување на оралната хигиена, со чести професионални орално-профилактични сесии на 2-3 месеци,
додека не бевме сигурни дека е веќе можно да се започне со ортодонтска терапија. Беа поставени
фиксни ортодонтски апарати и аплицирани благи сили за постепено нивелирање на забните лаци, со
постојана контрола на пародонталниот статус. После 18 месечен третман, пациентката е во ретенција.
Заклучок: Ортодонтскиот третман на пародонтално афектираните заби може да започне исклучиво

после темелно спроведен пародонтален третман и елиминирана пародонталната инфламација, тој не е
контраиндикација туку партиципација во пародонталната реставрација и мора да биде постепен и со
благи сили за оптимален дентален одговор.
Клучни зборови: пародонтопатија, ортодонтски третман
PP01
ORTHODONTIC MANAGEMENT OF PARODONTALL-COMPROMISED

ADULT PATIENTY
Dzipunova B, Ristovska S, Tosheska Spasova N, Radojkova V, Spasovski S
The advanced periodontal disease is characterized by a strongly pronounced loss of attachment and reduction
of alveolar bone support, luxation, pathological migration, tooth extrusion, loss of contact point, diastemas,
gingival recession, functional discomfort and poor aesthetics.
Aim: presentation of a 25 year old patient, due to a highly expressed gingivithis, unsatisfactory periodontal
status, recession, luxation and pronounced diastemas, loss of an attachment of 5-6 mm and a depth of the peri-
odontal pockets from 3-5mm in different places of the tooth. There were generalized deposits of dental plaque
and tartar due to poor oral hygiene. Anamnestic didn’t have a significant medical history of a disease that may
favor parodontopathy, but noted that one of the parents had early teeth lost.
Results: We approached a conservative periodontal treatment, elimination of dental calculus and biofilm, deep
ciretage of the periodontal pockets, training for proper maintenance of oral hygiene, frequent professional
oral-prophylactic sessions for 2-3 months, until we were sure that it was already it is possible to start with
orthodontic therapy. Fixed orthodontic appliances were installed and applied mild forces for gradual leveling
of the teeth, with constant controls of the periodontal status. After 18 months of treatment, the patient is in
retention.
Conclusion: Orthodontic therapy of parodontally affected teeth can begin only after thoroughly administered
parodontal treatment, with completely eliminated periodontal inflammation It’s not a contraindication, but
partitipation in periodontal restoration must be gradual with mild forces for optimal dental response.
Key words : parodontopathy, orthodontic treatment
ORTHODONTICS 213
ПП02
ПРИМЕНА НА МОДИФИЦИРАНА ВЕСТИБУЛАРНА ПЛОЧА ВО ИНТЕРЦЕПТИВНАТА

ОРТОДОНЦИЈА – ПРИКАЗ НА СЛУЧАЈ
Челјана Тоти, Алмиро Гуракуќи, Елва Дробонику, Стојанка Палко
Цел: да ја презентираме ефикасноста на примената на “двојна вестибуларна плоча” методата во

интерцептивната ортодонција.
Материјал и методи: Е.С. (10-годишно момче), пациент со дишење на уста и спроведена тонзилектомија,
од страна на оториноларинголог бил советуван да посети специјалист ортодонт. Три недели по
операцијата, тој сè уште имаше орално дишење, проклинирани горни фронталн заби, голем overjet,
отворен загриз, тесни забни лакови, инфантилно голтање и некомпетентни усни.
Протокол за третман: Првата фаза: комбинирана терапија со вестибуларна плоча.
Втората фаза: комплетен фиксно-ортодонтски третман.
Резултати: по третманот со вестибуларна плоча: 14 месеци по третманот, изгледот на лицето на

пациентот е подобрена, назално дишење, нормално голтање и поставеност на усните. Протрузијата на
максиларните инцизиви се промени од 115° до 111°, ОВ се менува од +5 мм до +2 мм, ОВ од -1мм до +
2мм, АНБ агол од 7° до 3°, забележани се пошироки забни забни лакови.
Заклучок: Вестибуларната плоча е ефикасен апарат за корекција на движењата на јазикот, дишењето

на устата, протрузијата на максиларните инцизиви и фронтално отворениот загриз.. Времето на
користење на апаратот и дополнителните негови модификации за време на терапијата се многу важни
за да се постигнат добри резултати.
PP02
MODIFIED ORAL SCREEN IN INTERCEPTIVE ORTHODONTICS

(Case Report)
Çeljana Toti, Almiro Gurakuqi, Etleva Droboniku, Stojanka Pallko
The aim: of this case report is to present the efficiency of “double oral screen” in interceptive orthodontics.
Material and methods: E.S. (10 years old boy) had oral respiration and adenoidectomy was applied as the
specialist advised. 3 weeks after surgery, he still had oral respiration, proclined upper anterior teeth, large
overjet, anterior open bite, narrow posterior dental arches, infantile swallowing and incompetent lips.
Treatment protocol: The first stage: a combined oral-vestibular screen.
The second stage: Full fixed appliances.
Results: after the treatment with combined oral-vestibular screen. 14 months after treatment the patient’s face
appearance was improved, as well as nasal breathing, swallowing and lip competence. The proclination of
maxillary incisors changed from 115 º to 111º, OJ changed from +5 mm to +2 mm, OB from -1mm to +2mm,
ANB angle from 7 º to 3 º, wider posterior dental arches were observed.
Conclusion: The combined oral-vestibular screen is an effective appliance to correct tongue thrust, mouth
breathing, maxillary incisor’s protrusion and anterior open bite. The time wearing and some adjustments of the
appliance during therapy are very important to achieve good results.
ORTHODONTICS 215
ПП03
ТРЕТМАН НА РЕТИНИРАН МЛЕЧЕН КАНИН И ЕКТОПИЧНО ЕРУПТИРАН ПЕРМАНЕНТЕН

МАКСИЛАРЕН КАНИН СО САМОЛИГИРАЧКИ БРЕКЕТИ- ПРИКАЗ НА СЛУЧАЈ
Петрова Е, Ќурчиева-Чучкова Г, Фишер В, Маневска И.
Цел: Да се прикаже корекција на ектопично еруптираниот максиларен канин, кај пациентка со II/2, со
примена на самолигирачки брекети.
Материјал и метод: Пациентка Е.Т., на возраст од 28 години., која не била претходно третирана
ортодонтски. Покрај ектопично еруптираниот максиларен канин, кај истата е дијагностицирана
оклузија II/2.
Резултати: Кај пациентката беа поставени самолигирачки брекети од фирмата Dentaurum, во горната и
долната вилица. Протоколот на лаците започна со Rematitan 0.12 во двете вилици. Одлуката за избор
на овој тип брекети беше заради побрзото и поефикасно корегирање на положбата на ектопично
поставениот максиларен канин со истите.
Заклучок: Примената на самолигирачките брекети е поедноставна, контролите се пократки и

резултатите се побрзи.
PP03
TREATMENT OF RETINATED MILK CANIN AND EKOPPICLY ARGUED PREMIUM MAXILLARY

CANIN WITH SAMOLYGRAPHIC BRACKETS - CASE CANCELLATION
Petrova E., Kjurchieva Chuchkova G., Fisher V., Manevska I.
Aim: To display correction of the ectopically erupted maxillary canine, in a patient with II / 2, using self-
ligating braces.
Material and Method: Patient E.T., aged 28 years old, who was not previously treated orthodontic. In addition
to the ectopic erupted maxillary canine, it is diagnosed with occlusion II / 2.
Results: In the patient were placed self-ligating braces from the company Dentaurum, in the upper and lower
jaws. The prototype of the varnish began with Rematitan 0.12 in both jaws. The decision to select this type
of brackets was due to the faster and more efficient correction of the position of ectopically placed maxillary
canines.
Conclusion: The application of self-ligating brackets is simpler, controls are shorter and the results are faster.
ORTHODONTICS 217
ПП04
ТЕРАПИЈА НА РЕТРОГНАТA И КОМПРИМИРАНА ХИПОПЛАСТИЧНА МАКСИЛА

– ИМПЕРАТИВ И ПРЕДИЗВИК
Ќурчиева - Чучкова Г., Наумова - Тренческа М., Јонузи Ефендилер С, Петрова Е., Фишер В.
Цел: да се проследат ефектите од третманот со лицева маска за протракција на максила, и утврдат

скелетните и мекоткивни промени кај деца во млечна и рана мешовита дентиција
Материјал и метод: Приказ на три случаи: момчиња на возраст од 6 -9 годишна возраст, со малоклузија
Класа III , преден вкрстен загриз и компонента на максиларен дефицит. Промени во сагитала во
виличниот однос и профил на лицето се откриени со помош на латерални телерентгенграми пред и по
терапијата. Третманот се состоеше од примена на Delair-ова маска.
Резултати : Просечно времетраење на третман е 11 месеци, Анализите покажаа подобрување на

скелетните сагитални меѓувилични соодноси, антериорно поместување на горната вилица (SNA p
<0.05), мандибуларна репозиција (SNB p < 0.05) и антериорна ротација на мандибулата и зголемување
на вертикалните димензии (SN / GoGn, SN / Gn, SNA to Me) како и промени во интермаксиларниот
скелетен сооднос (Wits) кај пациентите. Фацијалната естетика беше видно променета.
Заклучок: Овие наоди укажуваат на тоа дека лицето со конкавен профил кај Класа III пациенти може
да се подобри по терапија со максиларна протракција што е многу важно во овој период од животот
за градење на самодоверба и нормална социјализација во заедницата.
Клучни зборови: Класа III малоклузии, максиларна протракција, раст, латерален кефалограм
PP04
THERAPY OF RETROGNATIC AND COMPRESSED HYPOPLASTIC MAXILA

- IMPERATIVE AND CHALLENGE
Kjurchieva Chuchkova G., Naumova-Trencheska M., Jonuzi Efendiler S., Petrova E., Fisher V.
Aim:To evaluate the effects of face mask therapy, and hard and soft tissue changes at children in primary and
early mixed dentition.
Material and method: The case reports describes the treatment of three boys from 6 to 9 years of age with class III
malocclusion, anterior crossbite and component of maxillary deficiency. They represent hypodivergent skeletal
pattern. Pretreatment, posttreatment radiographs were obtained; linear ,angular and area measurements were
performed. The treatment plan includes Delair mask, removable mandibular plate (for desarticulation of the
deep progenic bite) and SL fixed appliances in both jaws.
Results: Mean treatement time was 11 months. The efect of maxillary protraction therapy was improvement
of skeletal sagittal jaw relationship and increase of profile convexity angles mostly as a result of forward
displacement of the maxilla (SNA p<0.05), mandibulary retroposition(SNB p < 0.05) and clockwise rotation
of the mandible which significantly increases vertical cephalometric angles and measurements SN/GoGn,SN/
Gn,Sna to Me). and intermaxillary sagital skeletal relationships (Wits). The facial esthetics was greatlly improved
after the treatmen.
Conclusion: These findings indicate that concave facial profile in Class III patients can be improved after
maxillary protraction therapy which is very important in this period of life for building self confidence and
normal socializing in the community.
ORTHODONTICS 219
ПП05
ИМПАКЦИЈА НА ЦЕНТРАЛЕН ИНЦИЗИВ – РЕИМПЛАНТАЦИЈА, ПРИКАЗ НА СЛУЧАЈ
Газменд Јусуфи, Адем Алиу , Осман Јусуфи, Мира Јанкулавска.
Цел: Кај лица со неповолни импакции на централните максиларни инцизиви, хируршката реиплантација
може да се смета за разумно решение пред ортодонтското репозиционирање.
Материјал и метод: Во овој клинички случај, е претставен 11-годишен пациент со траен максиларен
лев централен инцизив поставен во превртена позиција високо во вестибулим. Тој беше третиран со
реимплантација и ортодонтски репозициониран со фиксни апарати.
Резултати: Радиографскиот преглед 2 години после третманот покажа здрав периодонциум без
периапикални промени.
Заклучок: Ортодонтското репозиционирање во комбинација со хируршка реимплантација може да

биде оптимален избор за третман на импактирани заби во неповолна позиција.
Клучни зборови: Централен инцизив, реимплантација, импактирани заби.
PP05
IMPACTION OF CENTRAL INCISOR - REIMPLANTATION, CASE REPORT
Gazmend Jusufi, Adem Aliu, Osnam Jusufi, Mira Jankulovska
Aim: In some patients, the permanent central incisors fail to erupt and become impacted within the alveolus. In
individuals with unfavorable impactions, surgical replantation may be considered to be a reasonable solution
before orthodontic repositioning.
Material and method: In this clinical case report, a 11-year-old patient presented with the permanent maxillary
left central incisor in an inverted position high in the vestibule. He was treated with replantation and orthodontic
repositioning with fixed appliances.
Results: Radiographic review 2 years post-treatment showed an intact lamina dura consistent with a healthy
tooth .
Conclusion: It is concluded that orthodontic repositioning in combination with surgical replantation can be an
optimal treatment choice for impacted teeth in anfavorable position.
Kay words: central incisor, replantation
ORTHODONTICS 221
ПП06
ОРТОДОНТСКИ МЕНАЏМЕНТ КАЈ МЕДИЦИНСКИ КОМПРОМИТИРАНИ ПАЦИЕНТИ
Тошеска-Спасова Наташа, Џипунова Бијана, Симјановска Љуба, Кацарска Марина, Спасов Зоран
Ортодонтите се соочуваат со зголемен број на медицински компромитирани пациенти кои бараат

правилно подредување на забите за добра естетика и за орална рехабилитација. По правило, некој
општ медицински проблем може да влијае на ортодонтскиот третман и треба да се води грижа
при менаџирањето со медицински компромитираните пациенти, бидејќи тоа не е апсолутна
контраиндикација.
Цел: да се прикажат аспектите на најчестите системски и локални болести,нивното влијание на

исходот од ортодонтскиот третман како и начинот на ортодонтско менаџирање на медицински
компромитираните пациенти.
Материјал и метод: претставени се различни системски болести, сериозни медицински состојби

и нивниот ефект врз ортодонтскиот третман. Најчести медицински состојби кои се среќаваат кај
ортодонските пациенти се: ризик од инфективен ендокардит, хипертензија, нарушувања на крварење,
астма, српеста клеточна анемија, леукемија, цистична фиброза, епилепсија, мултиплекс склероза,
вирусниот хепатитис, дијабетес, бубрежни заболувања, нарушувања во исхраната, остеопороза и
алергии на материјали користени за време на ортодонтскиот третман.И покрај тоа што ортодонтската
терапија се смета за целосно неинвазивна, сепак некои специфични ортодонтски процедури може да
ги стават овие пациенти во ризик за сериозни последици.
Резултати: Презентирани се тешкотиите со кои се соочуваат ортодонтите при третманот на овие

пациенти и дадени се препораките за да се избегнат потенцијалните проблеми кои можат да се појават.
Прикажан е начинот на ортодонтско менаџирање на медицински компромитираните пациенти со
минимално физичко оштетување и максимален исход.
Заклучок: Со подобро менаџирање на сериозни медицински проблеми, зголемен квалитет на животни
очекувања и поголема амбиција, медицински компромитираните лица сега се редовни посетители во
ортодонтските ординации
Клучни зборови: медицински компромитирани пациенти, ортодонтски менаџмент
PP06
ORTHODONTIC MANAGEMENT IN MEDICALLY COMPROMISED PATIENTS
Tosheska-Spasova Natasa, Dzipunova Biljana, Simjanovska Ljuba, Kacarska Marina,

Spasov Zoran
Orthodontic therapy is no longer reserved for only healthy patients.Orthodontists are confronted with an
increasing number of medically compromised patients who require proper alignment for esthetics and oral
rehabilitation. As a rule, general medical problem can affect orthodontic treatment and care should be taken
while managing medically compromised patients as it is not an absolute contraindication.
The aim: to present the aspects of some of of the most common systemic and local diseases on the outcome of
orthodontic treatment and thе management of medically compromised patient during orthodontic treatment.
Material and methods: Various systemic diseases, serious medical conditions and their effect on orthodontic
treatment are presented in this study. Medical conditions commonly encountered in orthodontic patients
include: risk of infective endocarditis, hypertension, bleeding disorders, asthma, sickle cell anemia, leukemia,
cystic fibrosis, epilepsy, multiple sclerosis, viral hepatitis, diabetes, renal disorders, eating disorders,osteoporosis
and allergies to materials used during orthodontic treatment. While orthodontic therapy has been considered
to be completely noninvasive, specific orthodontic procedures may place some patients at risk for serious
sequelae.
Results: The difficulties faced when orthodontic treatment is provided are presented and recommendations to
avoid the potential problems that may arise are also recommended. The management of medically compromised
patient during orthodontic treatment. with minimal physical damage and maximum treatment outcome is
presented.
Conclusions: With better management of serious medical problems, increased quality of life expectations, and
greater ambulation, medically compromised individuals are now regular visitors to orthodontic practices.
Key words: medically compromised patients, orthodontic management
ORTHODONTICS 223
ПП07
ТИСКАЊЕ НА ЈАЗИК-РАЗВОЈ, ЕФЕКТИ ВРЗ ДЕНТОФАЦИЈАЛНИОТ КОМПЛЕКС

И ТРЕТМАН
Тошеска-Спасова Наташа, Џипунова Билјана, Радојкова-Николовска Вера,

Поповска Мира, Спасов Зоран
Оралните навики се научени модели на мускулни контракции. Оралните навики се повторувачки

однесувања во усната шуплина што резултираат со оштетување на структурата на забите и дефекти
на вилиците и вклучуваат цицање прсти, цицање цуцли, цицање и гризење на усните, грицкање на
ноктите, бруксизам, самоповредувачки навики, дишење на устата и тискање на јазикот.
Пара функционални навики се препознатлив главен етиолошки фактор за развој на некоја малоклузија.
Типот на промени што произлегуваат од штетните орални навики зависи од: 1. Интензитет 2.
Времетраење 3. Фреквенција на навиката.
Сите овие фактори заедно треба да се земат предвид, но времетраењето игра најважна и критична
улога во движењето на забите.
Цел: да се презентира навиката тискање јазик, штетните ефекти врз оро-дентофацијалниот комплекс и
видовите третманските модалитети за корекција на навиката.
Материјал и метод: Презентирани се детално информации за етиологијата, застапеноста и развојот

на навиката тискање на јазикот. Класификациите и типовите на тискање на јазикот се презентирани и
детално коментирани. Предавањето се фокусира на клиничките манифестации - екстра и интраорални
наоди и влијанија на оваа навика врз дентофацијалниот комплекс.
Резултати : Претставени се начините на менаџирање и разните видови третманските модалитети

во терапијата на тискањето на јазикот, вклучувајќи ги миофункционалните вежби,треинерите,
механотерапијата и хируршката инервенција.
Заклучок: Елиминацијата на етиологијата е примарен и најважен чекор во корекцијата на навиката

тискање на јазикот. Превенцијата е секогаш подобра од лекувањето. Идентификувањето и лекувањето
на навиката тискање на јазикот во рана возраст го спречува развојот на тешки скелетни малоклузии
во иднина.
Клучни зборови : орални навики, тискање на јазик, третман
PP07
TONGUE THRUSTING HABIT- DEVELOPMENT, EFFECTS ON DENTOFACIAL COMPLEX

AND TREATMENT
Tosheskaа-Spasova Natasa, Dzipunova Biljana, Radojkova-Nikolovska Vera,

Popovska Mira, Spasov Zoran
Oral habits are learned patterns of muscular contractions. Oral habits are repetitive behavior in the oral cavity
that result in loss of tooth structure and they include digit sucking, pacifier sucking, lip sucking and biting, nail
biting, bruxism, self-injurious habits, mouth breathing and tongue thrusting.
Para functional habits are recognized as a major etiological factor for the development of dental malocclusion.
The type of changes resulting from oral habits depends on : 1 . Intensity 2. Duration 3. Frequency of the habit.
All those factors together should be considered , but duration plays the most important and critical role in
tooth movement.
The aim: To present tongue thrusting habit, deleterious effects on oro-dentofacial complex and management
and treatment modalities of tongue thrusting.
Material and methods: Informations about etiology, prevalence and development of tongue thrusting are
presented. Classifications and types of tongue thrusting are presented and commented in detail.The lecture
focuses on clinical manifestations -extra and intra oral findings and tongue thrusting effects on the dentofacial
complex.
Results: The management and treatment modalities of tongue thrusting including myofunctional therapy,
simple habit control, habit-breaking appliances, orthodontics and possible surgery are presented.
Conclusions: Elimination of the etiology is the primary and the most important step in the correction of
thetongue thrusting habit. Prevention is always better than cure. Identifying and treating tongue thrusting
habit at an early age prevents the development of severe skeletal malocclusions in the future.
Key words: oral habits, tongue thrusting, treatment
ORTHODONTICS 225
ПП08
УПОТРЕБА НА МОДИФИЦИРАН АПАРАТ ЗА ДИСТАЛИЗАЦИЈА НА МОЛАРИ И ЕКСПАНЗИЈА

НА МАКСИЛАРЕН ДЕНТАЛЕН ЛАК
Наумова - Тренческа М, Јонузи Ефендилер С, Ќурчиева - Чучкова Г,
ЦЕЛ: Цел на овој труд е да прикажеме третман на бимаксиларна збиеност со употреба на модифициран
апарат за експанзија на максиларен дентален лак и асиметрична дистализација при не-екстракционен
третмански модалитет и неговата ефикасност
МАТЕРИЈАЛ И МЕТОД: Пациент на 8 годишна возраст, со дијагноза малоклузија Класа II /1 одделение

и бимаксиларна збиеност. По комплетирање на ортодонтски документирана дијагноза одлучено да
се води не-екстракциона терапија. Започнат третман со активна мобилна терапија, до моментот на
комплетирање на перманентната дентиција. На 10 годишна возраст пациентот е со изразен недостаток
на простор за сместување на левиот максиларен канин кој е високо поставен вестибуларно во
максиларниот дентален лак, унилатерално Класа II. Одлука за примена на методот за дистализација
на молари. Поставен е модифициран Пендулум апарат кој има Beta-Ti опруги кои се протегаат од
непчаниот акрилат и се вметнати во палатиналните цевчиња на моларите,за нивна дистализација,а
воедно е вметнат во акрилатот и шраф за трансверзална експанзија- T-Rex направа.
РЕЗУЛТАТИ: По 12 месечна терапија со модифицираниот апарат за унилатерална дистализација

и експанзија, левиот максиларен канин беше поставен во максиларниот дентален лак. Терапијата
продолжи со фиксен ортодонтски третман во обете вилици, до воспоставување на правилен сагитален
оклузален однос.
ЗАКЛУЧОК: Дистализација на првите молари во максиларниот дентален лак честопати е потребна при
не-екстракциони третмани на максиларна збиеност, како би се обезбедил простор за канините. Успехот
во постигнувањето на зададената цел во терапијата укажува дека модифицираниот Пендулум апарат
може да биде драгоцена алатка во терапијата на бимаксиларна збиеност, со истовремено обезбедување
на правилен сагитален оклузален однос на забите во постериорната регија.
Клучни зборови,дистализација на молари,збиеност,модифицирана Пендулум направа
PP08
USE OF MODIFIED APPLIANCE FOR DISTALIZATION OF MOLARS AND EXPANSION

OF MAXILLARY DENTAL ARCH
Naumova - Trenceska M, Jonuzi Efendiler S, Kurchieva - Chuchkova G,
OBJECTIVE: The aim of this article is to present treatment of bimaxillary crowding using a modified appliance
for the expansion of the maxillary dental arch and asymmetric distalization, in a non-extraction treatment
modality and its efficancy.
MATERIAL AND METHOD: Patient at the age of 8, with a diagnosis of class II / 1 grade malocclusion and
bimaxillary crowding. After completing an orthodontic documented diagnosis, it was decided to conduct
non-extraction therapy. Treatment with active mobile therapy started, until the completicion of permanent
dentition. At the age of 10, the patient has an apparent lack of storage space for left maxillary canine, which is
highly vestibular in the maxillary dental arch, unilateral Class II. Decision on application of the method for
distalization of molars. A modified Pendulum appliance has been placed with Beta-Ti straps extending from
palatal acrylic and is inserted into the lingual pallets of the molars for their distalization, and at the same time
inserted into the palatal acrylic, a screw for transverse expansion-T-Rex device.
RESULTS: After 12 months of therapy with the modified device for unilateral distalization and expansion,
the left maxillary canine was placed in the maxillary dental arch. Therapy continued with fixed orthodontic
treatment in both jaws, until the establishment of the correct sagittal occlusion relationship.
CONCLUSION: Distalization of the first molars in the maxillary dental arch is often required in non-extraction
treatments of maxillary crowding, to provide space for the canins. Success in achieving the target goal in
therapy, suggests that, a modified Pendulum appliance can be a valuable tool in the treatment of bimaxillary
crowding, while ensuring proper sagittal occlusion of the teeth in the posterior region.
Key words; distalization of molars, crowding, modified Pendulum appliance
ORTHODONTICS 227
ПП09
ОРАЛНОТО ЗДРАВЈЕ КАЈ ПАЦИЕНТИ СО ФИКСНА ОРТОДОНТСКА ТЕРАПИЈА

Димовска Радмила
Цел: Да се испита влијанието на едукативните, превентивните и мотивационите активности врз

оралното здравје на пациентите кои подлежат на фиксна ортодонтска терапија и да се обезбеди
надградба на ортодонтската орална хигиена со производи и техники кои се од корист за пациентите,
без да се компромитира работата на ортодонтот.
Метод: За време на шест месечниот период на истражувањето, на пациентите им беа давани бесплатни
пасти и четкички за заби и упатства за нега на усната шуплина. Дел од пациентите беа советувани да
користат и додатни уреди за хигиена. Прегледи се вршеа на почетокот, во шесттата, дванаесеттата и
дваесет и четвртата недела од истражувањето, за да се провери присуство на плак, гингивит и крварење
на непцата.
Резултати и Заклучок: Проблемите кои настануваат во текот на ортодонтската терапија се најчесто

поврзани со недостигот на добра орална хигиена што резултира со зголемена појава на дентален плак,
кариес и појава на пародонтолошки проблеми. На почетокот пациентите водеа несоодветна нега на
устата. Квалитетот на оваа нега се зголеми во значителна мерка во текот на истражувањето што укажува
дека превентивните, едукативни и мотивациони активности превземени во текот на ова истражување
се покажаа статистички ефикасни во однос на подобрувањето на оралното здравје на пациентите.
Промоцијата на здравјето и превенцијата од болести треба да претставуваат дел од ортодонтската нега
што директно се нуди на пациентите, додека советите и мотивацијата за добра нега и здравје на усната
шуплина треба да го придружуваат и проследуваат секој ортодонтски третман
PP09
ORAL HEALTH IN PATIENTS WITH FIXED ORTHODONTIC THERAPY
Dimovska Radmila
Goal: To examine the impact of educational, preventive and motivational activities on oral health of patients
undergoing fixed orthodontic therapy and to ensure the upgrade of orthodontic oral hygiene with products
and techniques that are beneficial to patients without compromising the work of the orthodontist.
Method: During the six month period of the study, patients were given free toothpastes and toothbrushes
and instructions for care of the oral cavity. Some patients were advised to use additional hygiene devices. The
examinations were performed at the beginning, on the sixth, twelfth and twenty-fourth weeks of the study, to
check the presence of plaque, gingivitis, and bleeding gums.
Results and Conclusion: Problems that arise during orthodontic therapy are most often associated with a lack
of good oral hygiene resulting in increased dental plaque, caries, and periodontal problems. Initially patients
were inadequately nourished. The quality of this care has increased to a significant extent during the research
which indicates that the preventive, educational and motivational activities undertaken during this research
have been statistically effective in terms of improving the oral health of patients. Health promotion and disease
prevention should be part of the orthodont care that is directly offered to patients, while advice and motivation
for good oral health care and health care should accompany and follow any orthodontic treatment.
ORTHODONTICS 229
ПП10
ЕПИДЕМИОЛОГИЈА НА РАСЦЕПИ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА СО

ПРИКАЗ ЗА СЛУЧАЈ
Радмила Димовска
Цел: Да се процени инциденцата на расцепите на усната и/или непцето во Република Македонија и

варијабилноста поврзана со формите, полот и географските области. Презентиран е случај со пациент
од почеток до крај на терапијата.
Метод: Ова е ретроспективна студија. Податоците се собрани од Клиниката за максилофацијална

хирургија во Скопје и Републичкиот завод за здравствена заштита. Материјалите се состоеја од деца
со секаков тип на расцеп, родени во Република Македонија во периодот од 1996 до 2010 година.
Податоците се добиени мануелно, бидејќи со текот на годините се направени напори да се соберат
податоци за бројот на новороденчиња со било каков тип на расцеп.
Резултати и заклучок: Собирањето на епидемиолошките податоци не е релевантно само за јавното

здравје, туку претставува основа за истражување на расцепите, со цел да им се помогне на сите
засегнати лица. Инциденцата на расцепите на усна и/или непце изнесува 1: 1000, што е доста ниска. Од
сето погоре изнесено, можеме да заклучиме дека создавањето на Национален регистар и Национален
центар за расцеп е «задолжително», бидејќи имаме голема одговорност во лекувањето на пациентите со
било каков вид расцеп и сите пациенти треба да се третираат подеднакво според најновите протоколи
за работа.
Клучни зборови расцеп на усна, расцеп на непце
PP10
EPIDEMIOLOGY OF CLEFT LIP AND PALATE IN THE REPUBLIC OF MACEDONIA WITH

A CASE REPORT

Radmila Dimovska
Objective: To estimate the incidence of cleft lip and palate in the Republic of Macedonia and variability related
to the forms, gender and geographical areas. A case report for a patient from the begging until the end of the
therapy is presented.
Method: This is a retrospective study. The data’s were collected from the Clinic of Maxillofacial Surgery in
Skopje and the Republic Institute of Health protection. The material comprised children with any type of cleft
born in the Republic of Macedonia in the period between 1996 until 2010. The data’s were obtained manually
because over the years efforts have been made to collect data on the number of newborns with any type of cleft.
Results and Conclusion: Epidemiological data collection is not only relevant to public health,but provide a
basis for the cleft research in order to help all affected individuals. The estimated incidence of cleft lip and
palate was 1:1000, which is quite low. From all above, we can conclude that creating a National register and
National cleft center is a “must” because we have great responsibility in treating children with any kind of cleft
and all the patient should be treated equally according to the newest protocols of work.
Key words: cleft lip, cleft palate,
ORTHODONTICS 231
ПП11
МУЛТИДИСЦИПЛИНАРЕН ТРЕТМАН НА БИЛАТЕРАЛНА ХИПОДОНЦИЈА –приказ на случај
Стојанка Палко, Челјана Тоти, Алмиро Гуракуќи
Целта: на оваа презентација е да се покаже третманот на пациент со билатерална хиподонција на двата

горни латерални инцизиви.
Материјал и методи: Пациентот е девојка на 17 години. Клиничкиот преглед и панорамската рентген

снимка ја потврдија хиподонцијата на 12 и 22. Горниот десен млечен латерален инцизив сеуште беше
присутен во забниот низ. Немаше доволно простор за сместување на десниот латерален инцизив
помеѓу забите 11 и 13; Класа I моларна врска; Рана екстракција на заб 36.
По мултидисциплинарната консултација беше одлучено да се започне со ортодонтски третман за да се

усогласи максиларниот забен лак и да се создаде простор за двата латерални инцизиви. Подоцна, во
планот на терапија, беше предвидено овие заби да бидат надоместени со забни импланти. Ортодонтскиот
третман заврши по 18 месеци. За време на фазата на задржување, беше екстрахиран горниот десен
млечен латерален инцизив, а забите кои недостасуваа беа надоместени со (12 и 22) со забни импланти.
Три месеци покасно беше направена фиксно-протетска рехабилитација со порцелански коронки.
Резултати: Пациентот беше многу задоволен на крајот од третманот. Благодарение на овој

мултидисциплинарен план и пристап, формата на максиларниот забен лак беше подобрена и беше
создаден доволно простор за надоместивање на хиподонточните латерални инцизиви.
PP11
MULTIDISCIPLINARY TREATMENT OF BILATERAL MISSING TEETH (Case Report)
Stojanka Pallko, Çeljana Toti, Almiro Gurakuqi
According to literature, the most frequent tooth to be genetically missing is the second premolar and after that
is lateral incisor in maxilla. It involves an important impact on aesthetics.
The aim: of this presentation is to show the treatment of a patient with bilateral missing lateral incisors.
Material and Methods: The patient is a girl of 17 years old. The clinical examination and panoramic X-ray
confirmed: missing of teeth 12 and 22. Tooth 52 was still within the dental arch. There was not enough space
between tooth 11 and 13; Class I molar relationship; Early extraction of tooth 36.
After a multidisciplinary consultation it was decided to start with the orthodontic treatment to align the
maxillary dental arch and to create space for both missing laterals. Later these teeth would be substituted by
dental implants. The orthodontic treatment was finished after 18 months. During the retention phase, tooth
52 was extracted and dental implants were inserted for teeth 12 and 22. Three months after the ceramic crown
were applied
Results: The patient was very pleased at the end of the treatment. Thanks to this multidisciplinary plan, the
maxillary dental arch form was improved and enough space was created for missing teeth.
ORTHODONTICS 233
ПП12
ХИРУРШКИ ТРЕТМАН НА ИМПАКТИРАНИ ПРЕКУБРОЈНИ ЦЕНТРАЛНИ ИНЦИЗИВИ

– ПРИКАЗ НА СЛУЧАЈ
Данијел Јосифов, Филип Конески, Едвард Јанев, Кристина Митиќ, Симона Тошевска
Неправилностите во бројот на забите се изразени како хипердонција и хиподонција. И двете аномалии

се среќаваат и во млечната и во трајната дентиција. Хипердонцијата најчесто се јавува во антериорниот
дел на максилата, но не е исклучена и во останатите делови во виличните коски. Етиологијата се уште
не е разјаснета, но повеќето теории во тесна врска го доведуваат филогенетскиот развој на човекот
и наследната компонента. Присуството на прекубројни заби може да предизвика широка лепеза
клинички проблеми.
Дијагнозата се поставува врз база на анамнезата и спроведените клинички и радиографски иследувања.

Во трудот е прикажан случај на два прекубројни импактирани централни инцизиви со палатинална
поставеност во горната вилица кај 17-годишен пациент. И покрај активната ортодонтска терапија кај
пациентот отсуствуваа адекватни резултати во интерканинската регија во максилата, поради тесниот
сооднос на прекубројните заби со изникнатите инцизиви и ограничениот простор. По направените
радиографски испитувања од различни агли се пристапи кон хируршко отстранување на двата
прекубројни заби, со што се отвори можност за успешно завршување на ортодонтскиот третман.
Клучни зборови: хипердонција, прекубројни заби

PP12
SURGICAL TREATMENT OF IMPACTED HYPERDONTIC CENTRAL INCISORS

– CASE REPORT
Danijel Josifov, Filip Koneski, Edvard Janev, Kristina Mitic, Simona Tosevska
The anomalies in number of teeth are presented as hyperdontia and hypodontia. Both may occur in the
deciduous and permanent dentition. Hyperdontia is predominantly present in the anterior area in the maxilla,
although it may affect the other sites of the jaws as well. The etiology is still not well understood; the most
prevalent theories point the close association with the human phylogenetic development and the heredity. The
hyperdontic condition may be a reason for a number of clinical problems.
Diagnosis is set on basis of history and conducted clinical and radiological examination. This reports presents
a case of hyperdontic impacted central incisors with palatal position in the upper jaw in 17-year old patient.
The ongoing active orthodontic treatment had not given successful result in the frontal area of the maxilla,
because of the close proximity of the hyperdontic teeth with the positioned incisors and the lack of available
space. A surgical removal of both hyperdontic teeth was performed after X-ray imaging from different angles,
whereby conditions for successful orthodontic treatment have been ensured.
Keywords: hiperdontia, supernumerary teeth

ПП13
РЕХАБИЛИТАЦИЈА НА ЦЕЛОСНА БЕЗЗАБОСТ СПОРЕД ПРОТОКОЛОТ ALL-ON-6:

ПРИКАЗ НА СЛУЧАЈ
Ивана Неделковска, Зоран Шушак, Тони Наумов, Виктор Панов
Протоколот All-on-6 претставува поставување на фиксно-протетска конструкција над 6 импланти.

Оваа метода е функционално и естетски најдобра, со одлична долгорочна прогноза, која ги задоволува
барањата на пациентите.
Цел: Да се покаже ефектот на протоколот All-on-6 кај пациенти со целосна беззабост преку приказ на
случај.
Материјали и метод: Пациент (маж) на возраст од 54 години со тотална беззабост. Пациентот е во добра
здравствена состојба, без системски заболувања, пушач. Пo направената CBCT анализа, поставени се
12 импланти (6 во горната и 6 во долната вилица). Користени беа Straumann BLT SLActive импланти,
со димензии 4.1x10mm; 4.1x12mm; 3.3x10mm; 3.3x12mm. Во двете вилици беа изработени метал-
керамички мостови како супраструктура над имплантите.
Резултати: Имплантите беа оптоварени по 12 недели имајќи го во предвид фактот дека при самото
имплантирање беше постигната висока примарна стабилност. Исто така, комплетната осеоинтеграција
беше постигната по 12 недели.
Заклучок: Предност на опишаниот протокол е во постигнувањето на комплетна естетика, функционална

и фонетска рехабилитација кај пациентите со целосна беззабост. Со третманот All-on-6 на пациентите
им е овозможено полесно и подобро одржување на орална хигиена. Конечно, на овој начин се постигнува
одлична естетика и се враќа природниот изглед на пациентот.
Клучни зборови: дентални импланти, рехабилитација, all – on -6 концепт.

PP13
FULL MOUTH REHABILITATION-ALL ON 6 CONCEPT
Ivana Nedelkovska, Zoran Shushak, Toni Naumov, Viktor Panov
Introduction: All on 6 concept consist the use of six precisely inserted dental implants which support on large
12 tooth bridge. It is far both functionally and aesthetically and the best solution for long term success which
is exceptional for most particular patients.
Aim: The effects of all-on-6 concept for full mouth rehabilitation
Methods: An implant prosthetic treatment was proposed to a 54 year old man with a total prosthesis in the
upper and lower jaw. The patient is in a good health condition, without any systemic diseases. He is smoker.
First of all we made a CBCT scan, correct analisis and than we insert 12 dental implants. We used Straumann
BLT SLActive implants ( 4,1x10 mm ; 4,1x12 mm ; 3,3x10mm ; 3,3x12 mm ).
Results: The final restoration was made after 12 weeks. With this concept all-on-6 the Implant stability was
sufflicient for all 12 implants after 12 weeks, and also for this period we have the complitely oseointegration.
Conclusion: Corect diagnosis and accurtate implant planning are the key for success implant rehabilitation.
This concept All-on-6 require better oral hygiene. The patient gets totally esthetic, functional and phonetic
rehabilitation, and most important, he has the natural look again.
Key words: dental, implants, rehabilitation

ПП14
ТРЕТМАН НА ЛУЗНА (CICATRIX) СО ER: YAG ЛАСЕР
Ѓоровска Маја, Кацарска Марина, Пеева Марија, Чолакова Пицевска Наташа
Лузна или cicatrix е промена на кожата или слузокожата која настанала како обид на организмот да го
санира оштетеното ткиво т.е да го замени со помалку вредно сврзно ткиво кое е изгдрадено од снопови
на цврсти колагени влакна со губиток на еластични влакна.
Причини за појава на лузна (cicatrix) се:
•Оперативна рана
•Изгореница
•Механичка траума
•Останати причини
Терапија:
•Хирушка - конвенционална
•Ласерска - Er: Yag ласер
Цел на трудот е да се прикажат пациенти со лузна на слузокожа во усната шуплина предизвикана

од изгореница со HCL (хлороводородна киселина) и постоперативна лузна третирани со Er: Yag
ласер. Заклучок: Пациентите третирани со Er: Yag ласер уште следниот ден чуствуваат намалување на
затегнатоста предизвикана од лузната на слузокожата.

PP14
SCAR TREATMENT WITH ER: YAG LASER
Gjorovska Maja, Kacarska Marina, Peeva Marija, Cholakova Picevska Natasha
Scar or cicatrix is a change on the skin or the mucous membrane that occurs as an attempt of the organism
to rehabilitate the damaged tissue namely to change it with a less valuable connective tissue that is built from
bundles of hard collagen fibers with a loss of elastic fibers.
Scar (cicatrix) causes:
•Operative wound
•Burns
•Mechanic trauma
•Other causes
Therapy:
•Surgical - conventional
•Laser – Er: Yag laser
The aim of this work is to show patients with scars in the oral cavity caused from HCL (hydrochloric acid)
burns and postsurgical scars treated with Er: Yag laser. Conclusion: Patients treated with Er: Yag laser can feel
the reducing of the tightness caused by the scar.

ПП15
ДИЛЕМА: СПОНТАНА ИЛИ ВОДЕНА КОСКЕНА РЕГЕНЕРАЦИЈА НА КОСКЕНИ ДЕФЕКТИ ПО

ЦИСТЕКТОМИЈА-ПРИКАЗ НА СЛУЧАИ
Наташа Писевска Чолакова, Елена Велкоска, Гордана Апостолова, Марија Пеева- Петреска,
Марина Кацарска
Цел на овој труд е да се процени и спореди регенерацијата на коскените дефекти по цистектомија, со и

без употреба на водена коскена регенерација.
Приказот вклучува двајца пациенти од машки пол на 40 и 30 годишна возраст со присутна цистична
формација во долен десен квадрант (44) и горен лев квадрант (23). Кај двата пациенти изведено е
отстранување на цистите во целост и администрирана е антибиотска терапија во времетраење од 7-10
дена. Како коскен супституент користен е ксенографт – коскени гранули 0,25-1мм 0,5 см3 ( BioOss
Geistlich) и колагена ресорптивна мембрана кај едниот пациент, додека кај вториот не беше поставен
ниту коскен супституент, ни колагена мембрана.
Случаите се следени клинички и рентгенолошки во тек на 12 месеци по што беше утврдена целосна
коскена регенерација во обата случаи но поголем коскен дензитет кај коскениот дефект во кој беше
аплициран ксенографт.
Клучни зборови: Радикуларна циста, цистектомија, водена коскена регенерација, спонтана коскена
регенерација

PP15
DILEMA: SPONTANEOUS VS GUIDED BONE REGENERATION IN BONE DEFECTS AFTER

CYSTECTOMY –CASE REPORTS
Natasha Pisevska Cholakova, Elena Velkoska, Gordana Apostolova, Marija Peeva- Petreska,
Marina Kacarska
The aim of this study is to estimate and compare the regenerational potential of the osseous defects after
cystectomy, with and without guided bone regeneration.
The case reports include two male patients at the age of 40 and 30 with existing cystic formation in the lower
right (44) and upper left quadrant (23) Both patients were treated with complete cyst removal and antibiotic
therapy was administered for 7-10 days. Bone granules 0,25-1mm 0,5 cm3 (BioOss, Geistlich) and colagenous
resorptive membrane were used for supstitution and preservation in the first case. The other patient did not
receive a xenograft material.
The clinical and x-ray 12 months follow up showed complete bone regeneration in both cases with slightly
higher bone density of the bone in the case with GBR.
Key words: radicular cyst, cystectomy, SBR, GBR

ПП16
ОДОНТОМ, ЕКСТИРПАЦИЈА,АУГМЕНТАЦИЈА И ИМПЛАНТАЦИЈА
Бизевскки Д., Маркоски Н., Цветановски Н., Кангова Е., Иванов И., Влашки З.
Цел на овој труд е да се прикаже екстирпација на тумор, одонтом, во долната вилица, аугментација на
коскениот дефект и поставување на имплант во истата регија.
Материјал: 60 годишен пациент со дијагноза одонтом (odontoma mandibulae), кај кого се планира
имплантолошка терапија
Краен резултат е отстранување на туморот in toto, аугментација на дефектот со ксенографтен
материјал и поставување на импланти во долната вилица. По 12 месеци направена е фиксно протетска
конструкција.
Заклуок: Одонтомите по природа не се агресивни тумори и се споро растечки. Најчесто се

дијагностицираат во првите две декади од животот, иако постојат исклучоци кои се особено важни
кога се планира некоја орално хируршка процедура. Важноста на одонтомите при имплантирање во
постериорна мандибула е голема, тесно поврзувајќи ги нивното хируршко отстранување (Екстирпација),
соседноста со одредени анатомски структури и коскениот дефект кој настанува. Имплантирањето во
оваа регија бара правилно менаџирање на неминовните интраоперативни компликации, соодветен
избор на коскена аугментација, поставување на имплант со соодветни димензии и долго постоперативно
следење.

PP16
ODONTOMA, SURGICAL REMOVAL, BONE AUGMENTATION AND IMPLANTATION
Bizevski D., Markoski N., Cvetanovski N., Kangova E., Ivanov I., Vlashki Z.
The aim of this paper is to show extirpation of the tumor, odontom, in the lower jaw, augmentation of the bone
defect and implant placement in the same region.
Case report: A 60 year old male patient came to the clinic for implant therapy. On radiograph odontoma was
discovered in the lower jaw. The treatment included complete removal of the tumor, bone augmentation and
placing implants in the same region.
Conclusion: The importance of odontomas in the implant surgery is complex. It requires surgical removal of
the lesion, manging of the surgical complications, managing the bony defect with perfect bone augmentation,
choosing the best dimension and design of the implant, and post surgical follow up.

ПП17
МУЛТИПЛИ ИМПАКТИРАНИ ЗАБИ : ПРИКАЗ НА ДВА СЛУЧАИ
Симјановска Љ, Џипунова Б, Тошеска Спасова Н, Кацарска М, Јанкуловска ММ
Импакцијата на забите е состојба кога забот не може целосно или делумно да еруптира до својата
правилна положба во забниот лак после времето на негова ерупција, а потенцијалот за раст е изгубен.
Додека единечната дентална импакција е релативно честа, мултипните импакции на забите се ретки и
обично се асоцијацирани со синдроми, метаболни и хормонални пореметувања.
Цел: да се представат два случаја со импакции на по 3 заби во максиларниот дентален лак. Во првиот
случај, радиографиите потврдуваат импакција на 13, 14 и 15, а во вториот случај импакција на 23, 24
и 25. Во обата случаи, медицинската и фамилијарната историја, како и клиничкото испитување, не
сугерирааа на постоење на синдром.
Резултати: После деталниот клинички и рендгенолошки преглед, беше извршена кортикотомија во две
сеанси и поставени беа фиксни апарати. На крајот од третманот, сите импактирани заби беа сместени
во забните лаци.
Заклучок: Мултипните дентални импакции се многу ретка состојба за која се неопходни внимателна
дијагноза и третман. Менаџментот на овие пациенти бара специфично учество на мултидисциплинарен
тим.
Клучни зборови : мултипла импакција, ортодонтска терапија

PP17
MULTIPLE IMPACTED TEETH: REPORT OF 2 CASES
Simjanovska Lj, Dzipunova B, Toseska Spasova N, Radojkova V, Kacarska M, Jankulovska MM
Tooth impaction is condition when tooth is failed to erupt completely or partially to its correct position in the
dental arch well beyond its eruption date and its eruption potential is lost. While tooth impaction is widespread,
multiple teeth impaction is a rare condition and offen found in association with syndromes, metabolic and
hormonal disorders.
The aim of this article: to describe two cases with impactions of 3 teeth in upper jaw. In first case, radiographs
revealed impaction of 13, 14 and 15, and in second case impaction of 23, 24, and 25. In both cases, medical and
family history along with physical examination were not suggestive of any syndromes.
Results: Both patients were detailly examined, radiologically and clinically. Corticotomy for all impacted teeth
were performed in two seanses and fixed appliance were applied. In the end of treatment, all impacted teeth
were situated in their position in the dental arch.
Conclusions: Multiple impaction are very rare condition which need to be very carefully diagnosed and treated.
Patient management in such cases needs to be planned specifically from a multidisciplinary standpoint.
Key words: multiple impactions, orthodontic therapy

ПП18
КОМПЛИКАЦИИ ПРИ НЕСТРУЧНА И НЕСООДВЕТНА ИМПЛАНТНА ТЕРАПИЈА
Бизевски Д., Кангов К., Кангова Д., Бајрамов Е.
Цел на овој труд е да се прикаже пациент кај кого се поставени импланти во фронтална максила, и како
резултат на нестручно поставен план на терапија и нестручна техника на имплантација се појавени
постоперативни сложени компликации
Материјал: Пациент на 50 годишна возраст, со периимплантитис на импланти поставени во фронтална

максила. Терапијата беше експлантација на имплантите со коскено графтирање на големите коскени
дефекти кои настанаа притоа
Заклучок: Последиците од различна природа и компликациите особено се драматични во фронтална

максила, коска што бара големо искуство и планирање. Доколку имплантната терапија во оваа регија не
успее, оралниот хирург се соочува со екстензивен губиток на коска при експлантацијата на имплантот,
големи коскени дефекти и деформитети кои ја влошуваат прогнозата и ги ограничуваат начините на
протетско решавање на беззабоста,а со тоа го менуваат квалитетот на живот на пациентот.

PP18
COMPLICATIONS OF UNPROFESSIONAL AND INAPPROPRIATE IMPLANT THERAPY
Bizevski D., Kangov K., Kangova D., Bajramov E.
The aim of this paper is to show a patient in whom frontal maxillary implants are placed, and as a result
of an unprofessionally set plan of therapy and non-vocal technique of implantation, postoperative complex
complications have occurred.
Case report: A 50year old male patient, with implants placed in the frontal maxilla. Patient had periimplantitis
due to incompetence and poor preoperative planning. The treatment included removing of all four implants
and bone augmentation to the huge bone defect.
Conclussion: The consequences of extraneous nature and the complications especially are dramatical in the
frontal maxilla. This type of bone requires great practical experience and preoperative planning by the surgeon.
If implant treatment in this region fails, the oral surgeon is faced with huge bone loss during the explantation
of the implants, huge bone defects that are worsening the prostetic prognosis of the patient, and may interfere
with his quality of life.

ПП19
КОМБИНИРАНА КОНВЕНЦИОНАЛНА СТОМАТОЛОШКА НАУКА И МОДЕРНА

ТЕХНОЛОГИЈА ВО СЕКОЈДНЕВНАТА ОРАЛНА ХИРУРГИЈА
Андонов Кирил, Шутаров Иван
Развојот на стоматолошката наука и технологија овозможува успешно решавање на секојдневни

предизвици како ортодотски аномалии, прекубројни заби и големи коскени дефекти по отстранување
на цистични лезии.
Цел на трудот е да се прикаже комбиниран пристап на конвенционалната стоматолошка наука и

модерната технологија за решавање на хипердонција кај млад пациент, која воедно е проследена и со
ортодонтска аномалија.
Во другиот приказ на случај од секојдневната пракса е презентиран голем коскен дефект по цистектомија
во максила и негово пополнување со коскен супституент.
Во зависност од потребите на секој случај поединечно, комбинирањето на конвенционалната

стоматолошка наука и модерната техонологија, овозможува најдобар терапевтски пристап кај различни
клинички случаи.
Клучни зборови: Хипердонција, цистектомија, вилични коскени дефекти

PP19
COMBINING TRADITIONAL AND MODERN SCIENCE AND TECHNOLOGY

IN EVERY DAY ORAL SURGERY
Andonov Kiril, Shutarov Ivan
The development of dental science and technology enables the successful solution of day-to-day challenges
such as orthodontic anomalies, excessive teeth and major bone defects after the removal of cystic lesions.
The aim of the paper is to present a combined approach of traditional science and modern technology for
solving hyperdontia in a young patient, which also causes an orthodontic anomaly.
In the second clinical case presents a large bone defect after a cystectomy in maxilla and its filling with a bone
substituent is shown.
Depending on the needs of each case individually, the combination of traditional dental science and modern
technology provides the best dental therapy solutions for our patients.
Key words: Hyperdontion, cystectomy, jaw bone defects

ПП20
РАСПРОСТРАНЕТОСТ НА КАРИЕС НА ПРВИ ТРАЈНИ МОЛАРИ КАЈ 12-ГОДИШНИ ДЕЦА

ВО ЈУГОИСТОЧЕН РЕГИОН ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
Гетoва Билјана, Гетов Ѓорѓи, Павлевска Мери, Пурданоска Оливера, Пурданоски Александар
Вовед: Оралните заболувања се јавно-здравствен проблем, особено поради тоа што се етиолошки
фактори за многу хронични заболувања.
Цел: Да се проценат вредностите на КЕП индексот кај 12 годишни деца во Југоисточен регион.
Материјал и методи: Во периодот од 2014 до 2017 година беа прегледани 5266 деца на возраст од 12
години од 9 калибрирани педодонти. Прегледите беа спроведени во стоматолошка ординација, под
професионална светлина, со помош на стоматолошко огледало и сонда. За време на студијата не беа
правени радиограми. Добиените резултати беа евидентирани во формулари за проценка на орално
здравје, препорачани од СЗО. Бидејќи во Република Македонија е задолжителен годишен систематски
преглед (вклучително и стоматолошки преглед) кај децата на училишна возраст, не беше потребна
дозвола за спроведување на епидемиолошката студија.
Резултати: Меѓу 5266 учесници, 2582 (49.03%) беа момчиња, а 2684 (50.96% ) беа девојчиња. Вредностите
на КЕП индексот изнесуваа 2,22; 1,86; 2,11 и 2,07 за деца родени 2002 год., 2003год., 2004год. и 2005год.,
соодветно.
Заклучок: Бидејќи национална цел е да се постигнат вредности на КЕП кај 12-годишниците под 1,
согласно целите на СЗО за 2020, неопходнa е доследна примена на превентивни мерки, особено во
Југоисточниот регион.
Клучни зборови: КЕП индекс, прв траен молар, 12-годишни деца, превентивни мерки

PP20
PREVALENCE OF FIRST PERMANENT MOLAR CARIES AMONG 12-YEAR-OLDS IN SOUTH-EAST

REGION IN REPUBLIC OF MACEDONIA
Getova Biljana, Getov Gjorgi, Pavlevska Meri, Purdanoska Olivera, Purdanoski Aleksandar
Introduction: Oral diseases are public health problem, especially because they are at the same time risk factors
for many chronic diseases.
Objective: To estimate DMFT values among children at age 12 in South-East region.
Material and methods: During a period from 2014 to 2017, 5266 children at age 12 were examined by 9
calibrated pedodonts. Oral health assessments were carried out in dental office, under professional light, using
dental mirror and probe. No radiographs were taken during the study. Obtained results were recorded using
special WHO oral health assessment form by a public service dental nurse.
Because the annual health check-up (including oral health check-up) among school children is obligatory in
the Republic of Macedonia, permission was not needed.
Results: Among the 5266 participants, 2582 (49.03%) were boys and 2684 (50.96%) were girls. The point
prevalence of dental caries in first permanent molar in different generation of children was 2.22; 1.86; 2.11 and
2.07 for children who was born 2002y., 2003y., 2004y. and 2005y., respectively.
Conclusion: Because national goal is to achieve the DMFT values among 12 year olds under 1, according to
WHO oral health goals 2020, consistent application of preventive measures is necessary especially in South-
East region.
Key words: DMFT index, first permanent molar, children at age 12, preventive measures
PEDODONTICS 251
ПП21
ЗАСТАПЕНОСТ НА ДЕНТАЛНИОТ КАРИЕС НА ПРВИТЕ ТРАЈНИ МОЛАРИ КАЈ ДЕЦАТА ВО

ОСНОВНИТЕ УЧИЛИШТА ВО ПРИЗРЕН, КОСОВО
Бисера Хадровиќ, Денис Мифтари, Стојанка Палко
Цел:Целта на оваа студија беше да се испита распространетоста на денталниот кариес на првите трајни
катници (ПТМ) кај 6-8 годишни деца, училишна возраст, во Призрен, Косово.
Материјали и методи:Првите трајни молари кај 112 ученици од случајно избрани државни основни
училишта во Призрен беа проследени со визуелен и тактилен преглед од аспект на денталниот кариес
и присуството/отсуството на фисурните залевачи.
Резултати:Вкупно 448 први трајни молари беа прегледани кај 112 деца. 91 дете беше без дентален
кариес. Ниту едно од децата немаше аплицирани фисурни залевачи. Преваленцијата на денталниот
кариес кај мандибуларните први трајни молари (16 заби, 3,6%) била значително повисока отколку кај
максиларните, (1,1%). Процентот на кариозни први трајни молари се зголемувал со возраста на децата.
Заклучоци:Преваленцијата на денталниот кариес на првите трајни молари кај оваа група на ученици,
најверојатно се должи на многу недоволните активности од аспект на спроведување на превентивните
програми во оваа заедница и недостатокот на фисурни залевачи на првите трајни молари.
Клучни зборови:Дентален кариес, први трајни молари, фисурни залевачи, превентивна стоматологија

PP21
THE CARIES PREVALENCE IN THE FIRST PERMANENT MOLARS AMONG PRIMARY SCHOOL
CHILDREN IN PRIZREN, KOSOVO
Bisera Hadroviq, Denis Miftari, Stojanka Pallko
Aim:The aim of this study was to investigate the prevalence of caries lezions on the first permanent molars
(FPMs) among 6–8-year-old school-children in Prizren, Kosovo.
Materials and method:The FPMs of 112 school children from a randomly selected public primary schools
in Prizren were evaluated by visual and tactile examination for the carious status and the presence of fissure
sealants.
Results:A total of 448 FPMs were assessed in the 112 children. 91 children were caries free. None of the
children had any fissure sealant applied. The caries prevalence in the mandibular FPMs (16 tooth, 3.6%) was
significantly higher than in the maxillary FPMs, only 5 teeth were effected (1.1%). The proportion of carious
FPMs increased with age of the children.
Conclusions: Caries prevalence in the FPMs was moderated among this cohort of young students. This was due
to the very low effort for prevention treatments in this comunity and the lack of fissure sealants on their FPMs.
Key Words:Dental caries, first permanent molar, fissure sealants, preventive dentistry
PEDODONTICS 253
ПП22
УПОТРЕБА НА BIODENTINE® ПРИ ЕНДОДОНТСКИ ТРЕТМАН КАЈ ЗАБИ СО НЕЗАВРШЕН

РАСТ НА КОРЕНОТ: ПРИКАЗ НА СЛУЧАИ
Елена Радеска
Вовед: Biodentine®, нов биоактивен цемент (Septodont, St. Maur-pass-Fosses, France), беше претставен на
пазарот во стоматологијата како дентински супститут. Тој е биокомпатибилен и способен да индуцира
апозиција на реактивен дентин со одонтобластна стимулација и репараторен дентин со индуцирање
на клеточна диференцијација. Во текот на врзувачката реакција на цементот, се ослободуваат јони на
калциум хидроксид. Biodentine® може да се користи при пулпотомија кај заби со незавршен раст на
коренот.
Цели на трудот: да се покаже ефектот на Biodentine® во стимулацијата на апексогенезата кај заби со

незавршен раст на коренот.
Материјал и метод: Студијата прикажува два случаја на пулпотомија кај заби со незавршен раст на
коренот: 9-годишен пациент со хоризонтална фрактура на емајлот и дентинот со експонирана пулпа
на забот #21; и 8-годишен пациент со длабока кариозна лезија на забот #36.
Резултати: Рендген-снимките и субјективниот исказ на двајцата пациенти покажаа дека нема несакани
ефекти во терапијата со Biodentine®, но што е многу поважно, апексогенезата продолжува без прекин.
Заклучок: Biodentine® предизвика задоволителен одговор на пулпата во двата случаја каде што
направивме пулпотомија и директно прекривање. Според овие резултати, како и според резултатите
од многубројни досега спроведени студии, може да се заклучи дека Biodentine® е еден од најмоќните
биоактивни цементи кој може да се користи во многу процедури, вклучувајќи ја и пулпотомијата и
директното прекривање на пулпата.
Клучни зборови: калциум-силикатен цемент, апексогенеза, заби со незавршен раст на корен,

пулпотомија

PP22
ENDODONTIC TREATMENT OF IMMATURE PERMANENT TEETH WITH BIODENTINE®:

A REPORT OF TWO CASES
Elena Radeska
Introduction: Biodentine®, a new bioactive cement (Septodont, St. Maur-pass-Fosses, France), was recently
launched on the dental market as a dentin substitute. It is biocompatible and capable of inducing the deposition
of reactionary dentin by stimulating the odontoblast activity and reparative dentin by induction of the cell
differentiation. During the setting reaction of the cement, ions of calcium hydroxide are released. Biodentine®
can be used in pulpotomy of teeth with incomplete root formation.
The aim of the study was to demonstrate the effect of Biodentine® in apexogenesis stimulation in immature
permanent teeth.
Material and method: the study reports two cases of pulpotomy treatment of immature permanent teeth: a
9-year-old patient with horizontal fracture on the enamel and dentin with pulp exposure on tooth #21; and an
8-year-old patient with deep carious lesion on the tooth #36.
Results: the postoperative X-rays and the clinical data received from the two patients show that side-effects
following the treatment with Biodentine® were not found, while the apexogenesis continued without any
disruption.
Conclusion: Biodentine® caused satisfactory response of the pulp in both cases where pulpotomy and direct
pulp capping were performed. According to these results, as well as the numerous other studies, it can be
concluded that the Biodentine® is one of the most powerful bioactive cements that can be used in many
procedures, including pulpotomy and direct pulp capping.
Keywords: calcium-silicate cement, apexogenesis, immature permanent teeth, pulpotomy
PEDODONTICS 255
ПП23
ПРОЦЕНКА НА ИНФОРМИРАНОСТА И ПОТРЕБАТА ЗА ЕДУКАЦИЈА ЗА ТРАУМАТСКА

ПОВРЕДА ‒ АВУЛЗИЈА НА ЗАБ
Емилија Костадиновска, Мира Јанкуловска, Оливера Саракинова
ВОВЕД: Избивањето на забот, или авулзијата на забот, се дефинира како трауматска повред при која
забот е потполно истиснат од алвеолата, периодонталниот лигамент е раскинат, а можна е и фрактура
на алвеоларниот гребен.
ЦЕЛ: Целта на оваа студија е да се процени нивото на информираност и познавање на стоматолозите

за тоа каков вид на трауматска повреда претставува авулзијата на забите.
МАТЕРИЈАЛ И МЕТОД: За реализација на целта беше спроведена анкета меѓу 83 стоматолози. Беа
извршени и клинички прегледи на учениците од осмите одделенија со цел да се утврди фреквенцијата на
авулзиите, нивниот тек и исходот од терапијата. Статистичката анализа на податоците беше направена
во статистичката програма SPSS wor Windows 17,0.
РЕЗУЛТАТИ: Стоматолозите кои партиципираа во ова истражување најчесто како најдобар начин за
чување на забот го истакнале ставањето на забот по авулзија во плунка. Ваков одговор беше добиен
од 49 (61,25 %) стоматолози. Помал број стоматолози одговориле дека забот треба да се чува во ладно
млеко – 13 (16,25 %), додека другите одговори се застапени кај многу мал процент стоматолози. Во
дистрибуцијата на одговорите за видот на материјал кој треба да го користат стоматолозите при
шинирање на реимплантираниот заб, сигнификантно доминира материјалот „жица и композитен
материјал”. Ваков одговор беше добиен од 46 (57,5 %) стоматолози. Во оваа дистрибуција изненадува
високиот процент на недадени одговори од страна на стоматолозите (28,75 %).
ЗАКЛУЧОК: Резултатите од оваа студија покажаа дека неопходно е спроведување на пообемна

едукација на стоматолозите за третманот на авулдирани заби.
КЛУЧНИ ЗБОРОВИ: информираност, дентална траума, авулзија

PP23
ASSESSMENT OF INFORMATION AND THE NEED FOR EDUCATION ON TRAUMATIC INJURY ‒

TOOTH AVULSION
Emilija Kostadinovska, Mira Jankulovska, Olivera Sarakinova
INTRODUCTION: Tooth or teeth avulsion is defined as a traumatic injury in which the tooth is completely
pushed out of the alveol, the periodontal ligament is torn, and there is a possible fracture of the alveolar ridge.
AIM: The aim of this study is to assess the level of information and knowledge possessed by the dentists
regarding the kind of traumatic injury, which dental avulsion is.
MATERIALS AND METHODS: In order to achieve this aim, a survey was carried out among 83 dentists.
Clinical examinations of the eighth grade students were carried out in order to determine the frequency of the
avulsions, their course and the therapy outcomes.
RESULTS: The statistical analysis of the data was performed using the statistical program SPSS wor Windows
17.0.The dentists who participated in this research, most often emphasized that the best place for keeping the
tooth after avulsion was to place it in saliva. This response was received by 49 (61.25 %) dentists. A smaller
number of the dentists answered that the tooth should be stored in cold milk ‒ 13 (16.25 %), while other
answers were given by a very small percentage of the dentists.
CONCLUSION: The results of this study have shown that it is necessary to implement a wider education for
dentists on avulsed teeth treatment.
KEY WORDS: information, dental traumatic injury, avulsion
PEDODONTICS 257
ПП24
ПЛУНКА И ДЕНТАЛЕН КАРИЕС
Жабокова-Билбилова Е, Сотировска-Ивковска А, Георгиев З, Кокочева-Ивановска О, Мијоска А.
Целта на оваа студија беше да се утврди pH на плунката, пуферскиот капацитет и нивото на калциум
кај деца без и со присутен дентален кариес.
Испитувањето опфати 80 деца од двата пола. Испитаниците беа поделени во четири групи и тоа: женски
деца без кариес, женски деца со кариес, машки деца без кариес и машки деца со кариес. Секоја група се
состоеше од 20 испитаници.
Во нашата студија беше собиран примерок од нестимулирана плунка, а потоа се одредуваше рН,
пуферскиот капацитет и нивото на калциумот во плунката.
Резултатите од студијата покажаа дека пуферскиот капацитет на плунката беше значајно намален кај
кариес-активната група на испитаници (42.423), во споредба со групата без кариес (46.553). Вредностите
на пуферскиот капацитет беа повисоки кај момчињата отколку кај девојчињата во кариес-активната
група и беа статистички значајни.
Не беше забележана значајна корелација помеѓу вредностите на рН и полот кај испитаниците со кариес.
Добиените вредности на калциум беа намалени во групата на испитаници со присутен кариес, во

споредба со групата без кариес, но разликата не беше статистички значајна. Нивото на калциумот во
плунката е поголемо во групата без кариес (1.528 mmol/L).
Плунката со своите конституенти има важна улога во одржувањето на оралното и посебно на
денталното здравје.
Резултатите од ова истражување, односно вредностите на pH, пуферскиот капацитет и калциумот во

плунката кај пациентите од детска возраст може да послужат како параметри за утврдување на ризикот
од кариес, и планирање и спроведување на соодветни кариес-превентивни мерки.
Клучни зборови: плунка, дентален кариес pH, пуферски капацитет

PP24
SALIVA AND DENTAL CARIES
Zabokova-Bilbilova E, Sotirovska-Ivkovska A, Georgiev Z, Kokoceva-Ivanovska O, Mijoska A.
The aim of this study was to determine salivary pH, buffering capacity and calcium levels in caries-free and
caries-active children.
We examined 80 children of both genders. Subjects were divided into four groups as follows: caries-free
females, caries-active females, caries-free males, caries-active males; each group consisted of 20 subjects. The
unstimulated saliva sample was collected by the spitting method and then pH, buffering capacity and calcium
in saliva was measured.
The results showed that mean level of buffering capacity of saliva was decreased significantly in the caries-
active group (42.423) as compared to caries-free group (46.553). There were significant differences when the
groups were compared in the caries-active group where buffer capacity values were higher in boys than in girls.
Salivary pH values were found to be higher in the caries-free group. In our study, there was no significant
correlation of pH values and caries activity with gender.
The obtained data showed that the mean levels of calcium were decreased in the caries-active group as compared
to the caries-free group, but the difference was not statistically significant. Calcium content of saliva was higher
in the caries-free group (1.528 mmol/L).
The saliva with its constituents plays an important role in maintaining oral and especially dental health.
The results obtained in this study related to the values of the pH, buffering capacity and calcium in saliva, may
serve as parameters for determining the caries risk patients, and accordingly to plan and carry appropriate
caries preventive measures.
Keywords: saliva, dental caries, pH, buffer capacity, calcium
PEDODONTICS 259
ПП25
РЕДУЦИРАН КАРИОГРАМ-МОДЕЛ ЗА ПРОЦЕНКА НА КАРИЕС-РИЗИК КАЈ ДЕЦА

ОД ПРЕДУЧИЛИШНА ВОЗРАСТ
Јасна Симоноска
Увод: Денталниот кариес е честа, глобална болест. Иако е директно предизвикан од бактериите во усната
празнина, општо е прифатено дека многу различни фактори се вклучени во неговото настанување.
Интеракцијата на овие фактори одредува дали болеста и кавитетите ќе се појават или не.
Цел и метод: Целта на испитувањето е да се согледа состојбата на кариес ризик-факторот кај

предучилишни деца со помош на редуциран кариограм. Кариограмот претставува компјутерска
програма и дава графичка слика која интерактивно го прикажува кариес-ризикот на пациентот за
развој на нови кариозни лезии. Поделен е на пет сектори со различна боја и секој од нив покажува
одредени параметри: проценка на избегнување нови кавитети, начин, тип и фреквенција на исхрана,
бактериска колонизација, употреба на флуориди, секреција на плунката, околности (претходно кариес-
искуство и сродни болести). Анализата е направена на 30 деца до 6-годишна возраст на Клиниката за
детска и превентивна стоматологија при ЈЗУ Стоматолошки клинички центар – Скопје.
Резултати: Според спроведеното испитување, може да се заклучи дека најголем процент од испитаниците
се со низок кариес-ризик, односно имаат големи шанси да се избегне создавањето нови кавитети.
Заклучок: Кариограмот не може да го замени личното и професионалното мислење за кариес ризик-

факторот направено од страна на испитувачот, но може да послужи како значајно средство во
донесувањето на клиничките одлуки.

PP25
REDUCED CARORIOGRAM MODEL FOR CARIES RISK ASSESSMENT

IN PRE-SCHOOL CHILDREN
Jasna Simonoska
Introduction: Dental caries is a common, global disease. Although directly caused by bacteria in the oral cavity,
it is generally accepted that many different factors are involved in its occurrence. The interaction of these
factors determines whether the disease and cavities occur or not.
Aims and method: The purpose of the study is to look at the condition of the caries risk factor in pre-school
children using a reduced cariogram. The cariogram is a computer program and provides a graphic image that
interactively displays the caries risk of the patient for the development of new carious lesions. It is divided into
five sectors of different color and each of them shows certain parameters: assessment of the avoidance of new
cavities, way, type and frequency of diet, bacterial colonization, fluoride use, salivation secretion, circumstances
(previous caries experience and related diseases ). The analysis was done on 30 children up to 6 years of age at
the Clinic for Pediatric and Preventive Dentistry at JZU “Dental Clinical Center” – Skopje.
Result: According to the conducted examination, it can be concluded that the largest percentage of the
respondents are with low caries risk and they have great chances to avoid the creation of new cavities.
Conclusion: The cariogram can not replace the personal and professional judgment of the caries risk factor
done by the examiner, but it can serve as an important means in making clinical decisions.
PEDODONTICS 261
ПП26
ТЕКОВНИ МАТЕРИЈАЛИ И ТЕХНИКИ ЗА ПОСТЕРИОРНИ РЕСТАВРАЦИИ
Маја Јовановска
Овој труд претставува приказ на случај за употреба на композитот Tetric EvoCeram Bulk Fill, при
реставрација на големи кариозни лезии во постериорната регија. Водејќи се од мотото на овој собир
„Зад здравата насмевка – наука и уметност“, правиме паралела меѓу амалгамските полнења, наспроти
современите композитни материјали, земајќи ги предвид препарацијата, условите за нивна употреба,
како и фазите при апликација на употребениот материјал.
Крајна цел е да го нагласиме естетскиот ефект на композитната реставрација.

PP26
CURRENT MATERIALS AND TECHNIQUES FOR POSTERIOR RESTORATIONS
Maja Jovanovska
This case study shows an example of the use of Tetric EvoCeram Bulk Fill composite, for patients with large
areas of caries in the posterior teeth. In accordance to the motto of this gathering “Behind a healthy smile –
science and art” we are making comparison between amalgam fillings and the modern composite materials,
taking into consideration the preparation, the conditions in which they can be used, as well as the phases of
their application, especially paying attention to the aesthetic end result of the used material.
PEDODONTICS 263
ПП27
ФРАКТУРА НА АЛВЕОЛАРЕН ГРЕБЕН – ПРКАЗ НА СЛУЧАЈ
Мери Павлевска, М.Јовановска,М.Пеева, Б.Гетова,Е.Радевска
Цел на трудот: Да се прикаже конзервативен третман на фрактура на максиларен дел од алвеоларниот

гребен во пределот на инцизивите.
Материјал и метод: На Клиниката за детска и превентивна стоматологија беше донесено 5,5 годишно
девојче со трауматски повреди во пределот на усниците како резултат на пад од кревет кој се случил
педходниот ден. По извршениот преглед и тоалета на повредите на меките ткива беше извршено РТГ
снимање и беше утврдено дека се работи за фрактура на максиларниот алвеоларен гребен во пределот
на млечните инцизиви. Фрактурираниот дел се луксираше во вестибуло-орален правец,имаше
дислокација на максиларните млечни инцизиви при што беше пореметена оклузијата на забите.
Направивме репозиција на фрактурираниот дел и забите под локална анестезија, воспоставивме
нормална оклузија и композитно жичана имобилизација од вториот десен млечен молар до вториот
лев млечен молар во времетраење од 4 недели. Дадена беше антибиотска терапија и пациентката
беше испратена на клиниката за инфективни болести за тетанус профилакса. Беа дадени препораки
за тоалета на раните на меките ткива и за косумација на течна и кашеста храна. Пациентката беше
редовно контролирана.
Резултати: После 4 недели ја беше одстранета композитно жичаната шина при што беше утврдена
нормална оклузија и стабилизација на фрактурираниот алвеоларен гребен и забите. Направена е РТГ
снимка и закажан контролен преглед за 3 месеци.
Заклучок: Соработката на пациентот, правилната репозиција на фрактурираниот фрагмент и забите и

добрата имобилизација се услов за третман на ваквите трауматски повреди.
Клучни зборови: трауматски повреди, алвеоларен процесус, имобилизација.

PP27
ALVEOLAR FRACTURE – CASE STUDY
Meri Pavlevska,M. Jovanovska, M.Peeva, B.Getova, E.Radevska
Purpose of study:Showcase a conservative treatment for a fracture of a maxillary alveolar process in the incisor
area.
Method and Material:A young girl of 5.5 years of age was brought at the Clinic for Pediatric and Preventive
dentistry showing trauma injuries in the region of her lips as a result of a fall from her bed that had happened
the previous day.After examining the patient and cleaning the soft tissues wound, we conducted RTG imaging
and we established a fracture of the maxillary alveolar process in the region of the primary incisors. There was
luxation of the fractured segment in the vestibule-oral direction, with displacement of the maxillary primary
incisors, which disrupted the dental occlusion.We repositioned the fractured segment and teeth using local
anesthetic, and we established normal occlusion, and we immobilized using composite splint going from
the second right primary molar to the second left primary molar, for duration of 4 weeks.We administered
antibiotics therapy and the patient was sent to the Infective diseases clinic for a tetanus prophylaxis.We
recommended regular dressing of the soft tissues wound and consumption of liquid or blended food.Regular
follow-up of the patient was provided.
Results:Post the period of 4 weeks, we removed the composite splint, whereas we established that there was
normal occlusion and stabilization of the fractured alveolar ridge and teeth.We conducted RTG imaging and
scheduled a follow-up examination in 3 months.
Conclusion:Cooperative patient, correct repositioning of the fractured fragment and teeth, as well as good
immobilization are all prerequisites for treatment of this type of traumatic injuries.
Key words:Traumatic injuries, alveolar process, immobilization.
PEDODONTICS 265
ПП28
САЛИВА И ЦИРКУЛАРЕН КАРИЕС
Кокочева – Ивановска О., Амбаркова В., Мијовска А., Дирјанска К., Симјановска Љ.
Целта на оваа студија беше да го одредиме нивото на саливарните pH–вредности во примероци на

плунка, земени во различни временски интервали: 5 мин., 15 мин., 30 мин и 60 мин. после конзумирање
на две течни содржини (засладено млеко и сок).
Материјал и метод: Во студијата опфативме 40 испитаници со циркуларен кариес, на возраст од 3-3.5

години, кои се уште користеа шише со цуцла исполнето со овие засладени содржини и ја сочинуваа
испитуваната група. Ист број на испитаници(40), на иста возраст, без циркуларен кариес, кои не
користеа шише со цуцла, ја сочинуваа контролната група. pH-вредностите на саливата ги одредувавме
со комбинирана електрода на pH-метар (Искра МА5706), на Институтот за Биохемија на Медицинскиот
Факултет во Скопје.
Резултати:Анализата на резултатите укажа на постоење висока статистичка сигнификантност на

разликите што ги добивме кај испитуваната и контролна група, во однос на саливарните pH вредности
добиени во различните временски интервали, после конзумирањето на двете течности (p<0,01).
Заклучок: Овие разлики, сепак, се понагласени после конзумасијата на сокот, што не наведува на
заклучок дека сокот е особено кариогена течност; покариогена во однос на засладеното млеко, со
висока статистичка сигнификантна разлика (p<0,001).
Клучни зборови : кариес од исхрана со шише, циркуларен кариес, саливарeн pH, млеко, сок . постер
презентација

PP28
SALIVA AND “BABY BOTTLE KARIES”
Kokoceva–Ivanovska O., Ambarkova V., Mijovska A., Dirjanska K., Simjanovska Lj.
Abstract The aim of this study was to determine the level of the salivary pH in the saliva samples taken in
different time intervals: 5 minutes and 30 minutes after consuming two types liquid food (sweetened milk and
fruit juice).
Material and Method:The study included test-group of 40 children, age 3-3,5 years, with Baby Bottle Caries
that were still using baby bottle for feeding, and control group of 40 children on the same age, but with no
caries. The pH values of the saliva samples were determined with combined electrode with pH-meter (Iskra
MA5706), on the Institute of Biochemistry at the faculty of Medicine in Skopje.
Results: The analysis of the results of the study show high statistic significance of the differences in determined
pH values in saliva samples of the test-group and the control-group (p<0,01).
Conclusion:These differences are more expressed after consuming the fruit juices, that lead us to conclusion
that fruit juice is stronger caries causing liquid than milk (p<0,001).
Key words: baby bottle caries, circular caries, salivary pH , milk, fruit juice Poster presentation
PEDODONTICS 267
ПП29
ГЛУКОЗАТА – РИЗИЧЕН ФАКТОР ЗА „КАРИЕС ОД ИСХРАНА СО ШИШЕ”
Кокочева- Ивановска О., Амбаркова В.,Саракинова О., Жабокова-Билбилова Е., Дирјанска К.
Цел на оваа студија беше да го одредиме нивото на глукозните концентрации во примероци на

плунка, земени во различни временски интервали: 5 и 30 мин. по консумирање на две течни содржини
(засладено млеко и овошен сок).
Материјал и метод: Во студијата опфативме 40 испитаници со циркуларен кариес, на возраст од

3‒3,5 години, кои сѐ уште користеа шише со цуцла исполнето со овие засладени содржини. Ист број
испитаници (40), на иста возраст, без циркуларен кариес, кои не користеа шише со цуцла, ја сочинуваа
контролната група. Глукозните концентрации во примероците на салива беа определени со ензимскиот
метод GOD/PAP (Berhan and Trinder, 1972) на Институтот за биохемија на Медицинскиот факултет,
Универзитет „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје, Република Македонија.
Резултати: Анализата на резултатите укажа на постоење на сигнификантни разлики кај испитуваната

и кај контролната група, во однос на глукозните концентрации добиени во различните временски
интервали, по консумирањето на двете течности (p < 0,01).
Заклучок: Овие разлики, сепак, се понагласени по консумацијата на сокот, што нѐ наведува на заклучок
дека сокот е особено кариогена течност; покариогена во однос на засладеното млеко, со висока
статистички сигнификантна разлика (p < 0,001).
Клучни зборови: кариес од исхрана со шише, салива, глукоза, млеко, сок.

PP29
THE GLUCOSE - RISK FAKTOR FOR “BABBY BOTTLE CARIES”
Kokoceva- Ivanovska O., Ambarkova V., Sarakinova O., Zabokova – Bilbilova E, Dirjanska K.
The aim of this study was to determine the level of the glucose values in the saliva samples taken in different
time intervals: 5 and 30 minutes after consuming two types of liquid food (sweetened milk and fruit juice).
Material and method: The study included test-group of 40 children, age 3‒3.5 years, with Baby Bottle Caries
that were still using baby bottles for feeding, and the control group of 40 children the same age, but without
caries. The glucose concentrations of the saliva samples were determined with enzyme method GOD/PAP
(Berhan and Trinder, 1972) at the Institute of Biochemistry at the Faculty of Medicine, University “Ss. Cyril
and Methodius” in Skopje, Republic of Macedonia.
Results: The analysis of the results showed statistically significant differences in determined values in saliva
samples of the test-group and the control group (p<0.01).
Conclusion: These differences were more expressed after consuming the fruit juices, and lead us to a conclusion
that fruit juice is stronger caries causing liquid than milk (p<0,001).
Keywords: baby bottle caries, saliva, glucose, sweetened milk, fruit juice.
PEDODONTICS 269
ПП30
ИСХРАНАТА И ДЕНТАЛНИОТ КАРИЕС КАЈ ДЕЦАТА ОД УРБАНА И РУРАЛНА СРЕДИНА

ВО СКОПЈЕ
Сивевска С., Јанкуловска М., Симовска В, Јанкуловска С.М., Дамјановска Н.
Цел: Истражување за утврдување на влијанието на исхраната врз појавата на денталниот кариес кај
дванаесетгодишните деца од урбана и рурална средина од Скопје.
Материјал и метод: Испитувани се 266 деца, кај кои е утврден КЕП, ОХИ и БМИ индекс. Испитаниците
се анкетирани со стандардизирани диететски анкетни листови (FFQ) со цел да добиеме податоци за
навиките во исхраната.
Резултати: КЕП-индексот кај децата во урбана средина изнесува 4.34 и е значајно повисок во споредба
со КЕП-индексот кај децата во рурална средина кој изнесува 3.7. ОХИ-индексот изнесува 1,03±0,7
во урбана средина и е значајно повисок од ОХИ-индексот во рурална средина, кој изнесува 0,87±0,6.
Меѓу КЕП-индексот и ОХИ-индексот потврдивме позитивна корелација и во двете средини. Во двете
групи не утврдивме позитивна корелација меѓу КЕП-индексот и БМИ-индексот. Во урбана средина
утврдивме позитивна корелација меѓу КЕП-индексот и честотата на консумирање на бурек, пудинг,
сладолед, карамели, гумени бонбони, чипс, крекери и газирани сокови со шеќер, а негативна корелација
со честотата на консумирање мусли и корнфлекс. Во рурална средина утврдивме позитивна корелација
меѓу КЕП-индексот и честотата на консумирање на смоки и газирани сокови со шеќер, а негативна
корелација со консумирањето на овошен јогурт и кисело млеко.
Заклучок: Примената на методите на превентивната стоматологија е најважна во контролата на

денталниот кариес. Во превентивните програми, истовремено со стоматолошките активности
неопходно е да се вклучи и стоматолошката едукација за самозаштита преку примена на соодветни
диететски навики и орална хигиена.
Клучни зборови: кариес, исхрана, урбана средина, рурална средина.

PP30
NUTRITION AND DENTAL CARIES IN CHILDREN FROM URBAN AND RURAL AREAS WITHIN
CITY OF SKOPJE
Sivevska S., Jankulovska M., Simovska V., Jankulovska C.M., Damjanovska N.
Goal: Objective in this research is to have detail insight into the influence of nutrition on appearance of caries
in twelve years old children from urban and rural areas within city of Skopje.
Methods and materials: KEP, OHI and BMI index were provided by examination of 266 children. Children
were surveyed with standardized dietary questionnaires (FFQ) in order to provide information about their
dietary habits.
Results: KEP-index in urban areas was 4,34 and was significantly higher compared to KEP-index in rural areas
which was 3,7. OHI-index was 1,03±0,7 in urban areas and was significantly higher compared to OHI-index
in rural areas which was 0,87±0,6. Positive correlation was confirmed between KEP and OHI index in both
areas. No positive correlation was found between KEP and BMI index in both areas. In urban areas positive
correlation was found between KEP-index and frequency of consumption of burek, pudding, ice-cream,
caramels, gummy candies, crisps, crackers and carbonated beverages with sugar and negative correlation with
frequency of consumption of muesli and cornflakes. In rural areas positive correlation was found between KEP-
index and frequency of consumption of Smoki and carbonated beverages with sugar and negative correlation
with consumption of fruit yogurt and sour milk.
Conclusion: Prevention is most important in controlling of dental caries. Within preventive programs together
with dental practice it is crucial to include self-preventing educational activities through implementation of
corresponding dietary habits and oral hygiene.
Key words: caries, diet, urban area, rural area.
PEDODONTICS 271
ПП31
ПРОЦЕНКА НА РЕТЕНЦИЈАТА НА ФИСУРНИОТ ЗАЛЕВАЧ FUJI TRIAGE
Трендафилова В, Јанкуловска М., Павлевска М., Јанкуловска С.М.
Цел: да се направи проценка на ретенцијата на фисурниот залевач Fugi Triage на првитe трајни молари.
Материјал и метод на работа: Проценката на ретенцијата на фисурниот залевач Fugi Triage на првите
трајни молари се спроведе за период од пет години на 74 ученици од основните училишта Х. Т. Карпош
и В. Чернодрински. За таа намена ги користевме податоците добиени од евиденцијата на спроведените
контролни прегледи од стоматолошкиот превентивен тим на амбуланта Карпош, во чија надлежност
е спроведувањето на стоматолошка едукација и залевање на фисурите и јамичките на бочните заби.
Податокот дека е направено резалевање претставуваше параметар кој ни говореше за целосно или
делумно отпаѓање на залевачот.
Резултати: Анализата на резултатите покажа дека најголем број од залевачите на првите трајни молари
кај сите деца, подлегнале на резалевање во најголем процент во периодот по првата година од нивната
апликација. Наредните контролни прегледи во испитуваниот петгодишен период укажуваат на потреба
од резалевање кај мал процент на први трајни молари.
Заклучок: Залевањето на фисурите и јамичките претставува успешна превентивна метода, но

препорачуваме спроведување на задолжителни контролни посети два пати годишно, со цел да се
повтори постапката на залевање, доколку е тоа неопходно заради негово делумно или потполно
отпаѓање.
Клучни зборови: фисурен залевач, прв траен молар, контролни прегледи.

PP31
ASSESSMENT OF THE RETENTION OF THE FUJI TRIAGE FISSURE SEALANT
Trendafilova V., Jankulovska M., Pavlevska M. , Jankulovska S.M.
Goal: To assess the retention of the Fuji Triage Fissure Sealant applied on the first permanent molars.
Method and materials used: The assessment of the retention of the Fuji Triage Fissure Sealant on the first
permanent molars was carried out over a period of five years in one generation of 74 pupils from the primary
schools H. T. Karposh and V. Chernodrinski. For this purpose, we used the data obtained from the records of
the control examinations conducted on the children, lead by dental preventive team of ambulance Karposh,
which is responsible for implementation of dental education and sealing of the fissures and pits of the side
teeth. The fact that there was a resealling is the constituting parameter which told us about full or partial falling
off the sealant.
Results: The analysis of the results showed that most of the sealants applied on the first permanent molars
need to be reapplied in the highest percentage in the first year after their application. The further control
examinations in the five-year control period indicate smaller percentage of resealling.
Conclusion: The sealing of fissures and pits is a successful preventive method, but we recommend the
implementation of mandatory control visits twice in a year, in order to repeat the sealing procedure, if that is
necessary due to its partial or complete falling off .
Key words: fissure sealant, first permanent molar, control examinations
PEDODONTICS 273
ПП32
КОРЕЛАЦИЈАТА ПОМЕЃУ КЕП ИНДЕКСОТ НА 12-ГОДИШНИТЕ ДЕЦА И КОНЦЕНТРАЦИЈАТА

НА ФЛУОРОТ ВО ВОДАТА ЗА ПИЕЊЕ ОД ВАРДАРСКИОТ РЕГИОН НА РЕПУБЛИКА
МАКЕДОНИЈА
Весна Амбаркова, Мира Јанкуловска, Ана Сотировска, Златко Георгиев, Драгица Глигорова
Целта на оваа студија е да се утврди корелацијата меѓу КЕП-индексот на 12-годишните деца и

концентрацијата на флуорот во водата за пиење од населените места каде што децата живеат.
Материјал и метод: Во испитувањето беа опфатени 85 ученици, од 2 централни и 2 подрачни основни

училишта, на кои им се одреди КЕП-индексот. Децата живеат во 2 различни градови и 2 различни села.
Од испитуваната област беа земени деветнаесет примероци на вода за да се одреди концентрацијата на
флуор со помош на електрохемиска метода користејќи го јонометарот (pH/ISE meter-Thermo-Orion) со
специјална Ф-електрода (Thermo Orion Ion Plus Fluoride Electrode) на Институтот за јавно здравје. За
одредување на корелацијата меѓу одредените варијабли беше користен Spearman-овиот метод.
Резултати: Вкупниот број деца во испитуваниот примерок изнесуваше 85, од кои 45 (52,94 %) беа од
машки, а 40 (47,06 %) беа од женски пол. Просечниот КЕП-индекс кај оваа група деца изнесуваше 2,75
, со стандардна девијација од ± 2,56. Максимални концентрации на флуор во водата за пиење од 0,39
ppmF беа утврдени во селото Виничани, додека минимални (0,17 ppmF) во градот Велес и (0,20 ppmF)
во селото Мелница.
Заклучок: Корелацијата помеѓу КЕП-индексот и концентрацијата на водата за пиење е негативна,

индиректна корелација, а статистички високо сигнификантна, односно оваа корелација е значајна (p
< 0,01).

PP32
THE CORRELATION BETWEEN THE DMFT OF THE 12-YEAR-OLD CHILDREN AND THE
CONCENTRATION OF FLUORINE IN DRINKING WATER FROM THE VARDAR REGION OF THE
REPUBLIC OF MACEDONIA
Vesna Ambarkova, Mira Jankulovska, Ana Sotirovska, Zlatko Georgiev, Dragica Gligorova
The aim of this study is to determine the correlation between the DMFT index of 12-year-old children and the
concentration of fluorine in drinking water from the populated areas where children live.
Material and method: In the examination, 396 children were enrolled, out of 2 central and 2 regional primary
schools, at which the DMFT index was determined. The children live in 2 different cities and 2 different villages.
Four water samples were taken from the examined area to determine the fluorine concentration by using the
electrochemical method using the pH / ISE meter-Thermo-Orion with a special F-electrode (Thermo Orion
Ion Plus Fluoride Electrode) at the Institute for Public Health. Spearman’s method was used to determine the
correlation between the specified variables.
Results: The total number of children in the examined sample was 85, out of which 45 (52,94%) were male and
40 (47,06%) were female. The average DMFT index in this group of children was 2,75 with a standard deviation
of ± 2.56. Maximum concentration of fluorine in drinking water of 0.39 ppmF was determined in the village
Vinicani, while the minimum (0.17 ppmF) in the city Veles and (0.20 ppmF) in the village Melnica.
Conclusion: The correlation between the DMFT index and the concentration of drinking water is a negative,
indirect correlation, and statistically, this correlation is highly significant ( p<0,01).
PEDODONTICS 275
ПП33
МИНИМАЛНО ИНВАЗИВЕН ПРИСТАП ЗА ПОДОБРУВАЊЕ НА ЕСТЕТИКАТА ВО

МАКСИЛАРНАТА ФРОНТАЛНА РЕГИЈА: ПРИКАЗ НА СЛУЧАЈ
Бојана Поп-Јанева, Ивана Неделковска, Елизабета Ѓоргиевска, Ивана Поп-Јанева, Елена Радевска
Вовед: Минималната интервенција е сè повеќе користена во сите области на стоматологијата, особено

во естетската стоматологија. Гингивектомијата со ласер може да се изведе во секојдневната дентална
пракса и е многу поедноставна и побрза метода во однос на хируршката. Истовремено, изработката на
композитни фасети за подобрување на естетиката доведува до максимално штедење на здрава забна
супстанција.
Цел: Приказ на случај со подобрување на естетиката преку продолжување на клиничката коронка со

ласер и затворање на diastema mediana со композитни фасети.
Материјал и метод: Пациентка на возраст од 27 години е примена на Клиниката за детска и превентивна

стоматологија на ЈЗУ УСКЦ „Св. Пантелејмон“, со барање за подобрување на естетиката во горниот
фронт. Клинички, присутна беше diastema mediana и кратки клинички коронки во максиларната
фронтална регија, со исклучително назначена кратка коронка на забот 11. Клиничкото продолжување
на коронките беше направено со примена на диоден ласер (LaserHF, H&W, GmbH. Cо, Germany; 975
nm, 3W, continuous mode). По целосно заздравување на гингивата, беа изработени композитни фасети
со помош на хистолошка техника на надградување (Adhese® Universal, IPS Empress Direct®; Ivoclar
Vivadent, Schaan, Liechtenstein).
Резултати: По ласерската корекција и целосното заздравување на гингивата и изработените шест

композитни фасети беше постигната целосна естетска и функционална рехабилитација.
Заклучок: Клиничкото продолжување на коронки со примена на ласер е безбедна и ефикасна клиничка

процедура. Минималната болка и краткиот временски период на целокупната интервенција се клучните
фактори поради кои пациентите ја прифаќаат истатата. Дополнително, изработката на композитните
фасети обезбедува одлична естетика со минимално инвазивен пристап во терапијата.
Клучни зборови: Ласер, фасети, композит, гингивектомија

PP33
MODERN ACCESS TO ENHANCED AESTHETICS OF THE MAXILLARY ANTERIOR :

CASE REPORT
Bojana Pop-Janeva, Ivana Nedelkovska, Elizabeta Gjorgievska, Ivana Pop-Janeva, Elena Radevska
The beautiful smile is what every patient craves for. In addition to teeth, gingiva plays a major role in achieving
the desired aesthetic smile. Excessive gingival visibility is a common cause in patients requiring aesthetic
treatment. There are many different procedures for correcting it. Laser gingival contouring is a common
procedure that can be performed in routine dental practice.
Aim: Extension of a clinical crown with a laser and closing the diastema mediana with composite facets.
Material and method: A patient at the age of 27 comes to the University Dental Clinical Center “St. Panteleimon
“, at the clinic of pediatric and preventive dentistry for better aesthetics in the upper front. Clinically present
diastema mediana and short clinical crowns in the transcanine region (11,12,13,21,22,23). The clinical extension
of the crowns was done using a laser. After complete healing of the gingiva, the spaces between the teeth were
closed with composite facets with histological technique od uprading, material from Ivoclar Vivadent-ITS
Empress direct.
Results: After 14 days of the laser correction, complete healing of the gingiva was achieved and 6 composite
facets were made. A complete aesthetic and functional rehabilitation has been achieved.
Conclusion: The clinical extension of crowns using a laser proved to be a safe and effective procedure. Minimal
pain and the short period of overall intervention are the key factors that make patients accept this procedure.
Key words: Laser, facets, composite, gingivectomy
PEDODONTICS 277
ПП34
ПРОЦЕНКА НА ТРАЈНОСТА НА ТЕЛЕСКОП ПРОТЕЗА СО РАЗЛИЧНИ ОБЛИЦИ

НА АПРОКСИМАЛНИ ПРОДОЛЖЕТОЦИ НА НАДВОРЕШНИТЕ ТЕЛЕСКОП КОРОНКИ
Ана Спировска, Јадранка Бундевска, Весна Коруноска, Грозде Алексовски
Цел: Основна цел на овој труд е да се направи проценка на трајноста на суптоталната телескоп протеза
поврзана со четири различни облици на апроксимални продолжетоци и тоа со: стандарден, овален,
триаголен и правоаголен попречен пресек на надворешните конус коронки, во долна вилица со
преостанати два канина, со симулација на Co-Cr-Мо легура, а од влијание на сили на оптоварување,
односно симулирани џвакални сили.
Материјал и метод: На лабараториски изработениот модел на суптоталната телескоп протеза се

изврши скенирање и беше изработен 3Д математички модел. За анализа на 3Д моделот на протетичката
конструкција се користеше програмот Solidworks. Нумеричката анализа е извршена со помош на MKE
на реалниот 3Д модел за дизајнирани три облици на апроксимални продолжетоци. Оптоварувањeтo на
3Д моделот е со симетрични сили со вредности од 325 N-507 N.
Резултати: Местото на кои се регистрирани максималните напони, а тоа е спојот на апроксималниот

продолжеток со металниот скелет од протезата е потенцијалното место каде настанува оштетувањето
на конструкцијата како резултат на замор на материјалот. Од извршените нумерички анализи на
замор (Fatique), добиени се процентот на оштетеност (Demage Percentage) кој во зависност од бројот
на циклични оптоварувања различен е кај различните форми на апроксимални продолжетоци.
Заклучок: Може да се заклучи дека со промена на попречниот пресек на апроксималните продолжетоци

може да се изработат по издржливи конструкции во физичко-механичка смисла, а при тоа да не дојде
до намалување на нивната профилактичка вредност.
Клучни зборови: суптотална телескоп протеза, конус коронки, МКЕ, процент на оштетеност.

PP34
ASSESSMENT OF DURABILITY OF TELESCOPIC PROTHESIS WITH DIFFERENT TYPES

OF APPROXIMAL EXTENSIONS OF THE OUTER TELESCOPIC CROWNS
Ana Spirovska, Jadranka Bundevska, Vesna Korunovska, Grozde Aleksovski

Purpose: The main aim of this paper is to assess the durability of a suptotal telescopic prosthesis connected
with four different types of approximal extensions, specifically: standard, oval, triangular and rectangular
cross-section of the outer cone crowns in the lower jaw with the two remaining canine teeth, with simulation
of Co-Cr-Mo alloys, and under the impact of loads or simulated chewing forces.
Materijals and methods: Scanning of the laboratory-made model of suptotal telescopic prosthesis, was carried
out and a 3D mathematical model was developed. Numerical analysis was performed using the FEM of the
real 3D model for the designed three types of approximal extensions. Solidworks application was used for the
analysis of the 3D model of the prosthetic structure. The loads on a 3D model are with symmetrical forces with
values of 325 N-507 N.
Results: The point at which maximum tensions are registered, which is at the joint of the approximal extension
with the metal skeleton of the prosthesis, is actually the potential place where damage to the structure can occur
as a result of material fatigue. Based on the performed numerical analyses of fatigue, the damage percentage was
obtained, which, depending on the number of cyclic loads is different among the different forms of approximal
extensions.
Concluzion: It can be concluded that by changing the cross-section of approximal extensions more durable
structures in physical-mechanical sense can be executed, at the same time not reducing their prophylactic
value.
Key words: suptotal telescopic prosthesis, cone crowns, FEM, demage percentage.
PROSTHODONTICS 279
ПП35
ЕФЕКТИ ОД ПОСТАПКАТА НА БОЕЊЕ НА ЦИРКОНИУМСКАТА КЕРАМИКА ВРЗ СИЛАТА

НА ВРСКАТА СО ПОРЦЕЛАНОТ
Анета Мијоска, Јулијана Николовска, Весна Коруноска Стефковска, Сања Панчевска,

Ефка Жабокова Билбилова
Цел на истражувањето беше да се изврши процена на силата на врската циркониумска керамичка маса-
порцелан после потопување во течност за боење. Хемискиот третман со подлоги за пребојување беше
користен да се изврши влажнење на површината и процени значењето врз долготрајноста на врската.
Материјал и Метод: Се изработија две групи од 24 примероци изработени од Cercon циркониум

керамика. Примероците од тест групата беа испесочени, абрадирани со прашок од Алуминиум Оксид
50 µ и притисок од 2, 5 bar и пребоени во Cercon Ceram Kiss Liner. Контролната група се синтеруваше
без подготовка боење. Материјалот за фасетирање Duceram Kiss беше поставен на обоената површина
со посебно постолје. Примероците беа фиксирани во акрилатна модла и тестирани со постава на
ударниот клип што поблиску до бондираната површина. Клипот се движеше вертикално надолу се до
прекин или фрактура на спојните површини.
Резултати: Резултатите се прикажани како сила на врската MPa помеѓу површините, и со помош
на дескриптивна статистика се изврши споредба на двете групи. Кај примероците без површински
третман за p > 0.05 (p = 0.25), резултатите беа пониски споредено со примероците со пребојување. Кај
првата група вредноста се движи во интервал од 36.03 до 15.33 MPa.
Заклучок: Силата на врската циркониум-порцелан за фасетирање е значително повисока од

минималната сила потребна според стандард кај конвенционалните метал-керамички реставрации.
Може да се заклучи дека апликацијата на течност за боење покрај покривањето на белата површина на
керамиката има и позитивно влијание на силата на врската и со тоа и на цврстината и издржливоста
на протетичките реставрации.

PP35
THE EFFECT OF COLORING LIQUID DIPPING ON THE SHEARBOND STRENGTH OF ZIRCONIA

CERAMICS ТО PORCELAINS
Aneta Mijoska, Julijana Nikolovska, Vesna Korunoska Stefkovska, Sanja Panchevska,

Efka Zhabokova Bilbilova
Aim of the study was to evaluate the shear-bond strength of zirconia core material after dipping in coloring
liquid. A chemical treatment with coloring liners was used for wetting the surface and evaluates influence on
bonding durability.
Material and method: Two groups of twenty-four zirconia Cercon DEGUDENT specimens were prepared. The
specimens from tested group were sandblasted, abraded with aluminum oxide powder (50 µ with 2, 5 bars) and
colored with liner Cercon Ceram Kiss Liner. The control group was baked without liner. Veneering material
Duceram Kiss was placed on top using special bonding clamp. The samples were positioned in acrylic mold
and tested, with the piston positioned as close to the bonded interface. The piston was moving vertically down
until zirconia/ceramic interface fractured.
Results: The results were expressed as the strength of the connection (MPa), and compared with control samples
without liner. According to descriptive statistical analysis in the group of samples without surface treatment
the strength of the adhesion for p > 0.05 (p = 0.25), was slightly lower compared to the strength of adhesion in
the group of samples with surface treatment liner. The resulting values of the strength of adhesion in first group
vary in the interval 36.03 to 15.33 MPa.
Conclusions: The strength of the adhesion zirconium-ceramic veneer is significantly higher than the minimum
force required in conventional metal ceramic restorations. It can be concluded that the application of porcelain
liners is procedure that besides coloring has positive impact on shear bond strength.
PROSTHODONTICS 281
ПП36
RTG НАОД КАЈ ПАЦИЕНТИ СО DISLOCATIO DISCUS ARTICULARIS

– ПРЕД И ПО ТЕРАПИЈА
Капушевска Билјана, , Бундевска Јадранка, Деребан Никола, Деребан Гулаба,

Јуруковска Шотаровска Весна
Цел е да се воспостават релевантни показатели за успешноста на третманот преку споредба на Rtg наод
кај пациенти со dg. Dislocatio discus articularis - пред и по терапија.
Материјал и метод: Беа обсервирани 15 пациенти со dg.Dislocatio discus articularis со различен степен
на нарушување. Kaj сите пациенти направен е профилен Rtg пред и по третманот. Иницијалната
терапија на пациентите се состоеше од: едукација околу заболувањето,терапија со нестероидни
антиинфламаторни лекови и изработка на репозициски сплинтови. По 3 месеци од третманот
беа воведувани миофункционални вежби и витамински додатоци во протоколот за третман на
пациентите. Третманот се смета за завршен по 3 години без ремисија на болест кај пациентот. Беше
мерено растојанието од централната точка на кондилот до соодветната точка на падината на tuberculum
articulare пред и по 3 години од почеток на третманот.
Резултати: Измереното растојание покажа значајно опаѓање на просечна вредност од 5,4 мм пред, на
3,2 мм по терапевтскиот протокол.
Заклучок: Употребениот начин на терапија врз пациентите покажува објективни резултати,произлезени

од успешното поместување на мандибуларниот кондил на ТМЗ према напред и кон средината на
зглобната јама,коешто е посакувана терапевтска положба.
Клучни зборови: Dislocatio discus articularis,сплинтови, ТМЗ, профилен РТГ

PP36
RTG FINDINGS IN PATIENTS WITH DISLOCATIO DISCUS ARTICULARIS

- BEFORE AND AFTER TREATMENT
Kapusevska Biljana, Bundevska Jadranka, Dereban Nikola, Dereban Gulaba,

Jurokovska Shotarovska Vesna
Objective: Purpose of the paper is to establish relevant indicators for treatment success by comparison of RTG
findings in patients with dislocatio discus articularis: before and after treatment.
Material and methods: A total of 15 patients diagnosed with dislocatio discus temporomandibularis were
observed with various degrees of the disorder. All of the patients had profile RTG taken before and after the
treatment. The initial therapy of the patients consisted of education, non steroid anti inflammatory drugs and
repositioning splints. After 3months of treatment myofunctional exercises were introduced in the patients’
treatment protocol as well as vitamin supplements. The treatment was considered to be finished after 3years of
no recurrence of the disease in the patient. The distance between the central condylar point and the midpoint of
the inclination of tuberculum articulare was measured before and after 3years from the beginning of treatment.
Results: The measured distance showed decrease of average value of 5,4mm before to 3,2mm after treatment
protocol.
Conclusion: The conservative treatment of dislocatio discus articularis yields palpable and objective results
that are a result of the successful displacement of the condyle forward and toward the center of the jaw joint
socket which is the desired therapeutic position.
Key words: dislocatio discus articularis, dental splints, TMJ, profile RTG
PROSTHODONTICS 283
ПП37
КРЕИРАЊЕ НА ТОТАЛНИ ПРОТЕЗИ СПОРЕД ИНДИВИДУАЛНОСТА НА ПАЦИЕНТИТЕ

-приказ на случај-
Будима Пејковска Шахпаска, Билјана Капушевска, Јадранка Бундевска, Наташа Ставрева,

Весна Јуруковска Шотаровска
Цел: e по анализа на секој пациент, да се креираaт тотални протези запазувајќи ја неговата

индивидуалност.
Maтеријал и метод: Како материјал се прикажани три пациенти со тотална беззабност, а како методи
беа анализирани фотографии од природните заби на пациентите. Беа изведени протетички мерења
екстраорално. Потоа следеше интраорална анализа за складноста во поставата на вештачки заби
во состојба на тотална беззабност, според индивидуалноста на секој пациент. Беше анализирана и
ресорпцијата на коската, со што се направи соодветен план на терапија.
Резултати: Дојдовме до сознание дека пациенти со дијастеми, недостиг на заби во природната дентиција
или со ротација на одредени заби се со природна навика на сопствениот изглед, затоа во вакви случаи
поставувањето на вештачките заби на тоталните протези е предизвик за терапевтот и техничарот.
Заедно со пациентот се креира индивидуална протетичка изработка која има природен изглед и која
му овозможува на пациентот нејзино прифаќање како естетски така и функционално.
Заклучок: Заклучивме дека индивидуалниот дизајн на тотални протези потребно е да соодветствува

за секој пациент. Треба да биде изработен на заедничко задоволство како на пациентот, така и на
стоматолошкиот техничар и на стоматологот протетичар, но секогаш да ги задоволува принципите на
естетика и функција.
Клучни зборови: Тотални протези, постава на заби, индивидуален дизајн.

PP37
CREATING TOTAL DENTURES BY PATIENTS INDIVIDUALITY

- case reports -
Budima Pejkovska Shahpaska, Biljana Kapusevska, Jadranka Bundevska, Natasa Stavreva,

Vesna Jurukoska Shotarovska
Purpose: is after analyzing every patient, to create total dentures, keeping his individuality.
Material and method: As material, three patients with total edentulousness were presented and as methods
photographs were analyzed of the natural teeth of the patients. Prosthetic measurements were performed
extraorally. After that followed intraoral analysis of the coмплианце in the lining of artificial teeth in a state of
total edentulousness, according to the individuality of each patient. Bone resorption was also analyzed, making
an appropriate treatment plan.
Results: We came to the acknowledgment that patients with diastema, lack of teeth in natural dentition or
by rotation of certain teeth are naturally accustomed to their own appearance, therefore the placement of
artificial teeth in total dentures is a challenge for the therapist and the technician. Together with the patient,
an individual prosthetic crafting is created which has a natural appearance and allows the patient to accept it
both esthetically and functionally.
Conclusion: We concluded that the individual design of the total denture should be suitable for every patient.
It should be as a mutual satisfaction of the patient as well as the dental technician and the dentist prosthetist,
but always to satisfy the principles of esthetic and function.
Key words: Total еdentulousness, placing of teeth, individual design
PROSTHODONTICS 285
ПП38
ПРЕТКЛИНИЧКА НАСТАВА СО ВИРТУЕЛНА РЕАЛНОСТ И ХАПТИЧКИ ТЕХНОЛОГИИ

-ПРЕГЛЕД НА ЛИТЕРАТУРА
Петровски Д., Наумовски Б., Капушевска Б.
Хаптичката технологија создава илузија на субстанции (заби, алвеоларна коска, инструменти,

насадници, борери, импланти..) и сили во симулирана виртуелна реалност (ВР) на устата. Виртуелната
реалност (ВР) во комбинација со хапптичката направа дава повратно чувство на оперативниот
дентален инструмент кога доаѓа во контакт со виртуелните ткива.
Целта на овој труд е да даде преглед на употребата на ВР и хаптичките технологии во претклиничката

настава.
Извршено е пребарување на вообичаените пребарувачи со клучните зборови.
Претрагата покажа дека ВР има големи потенцијали во обезбедување на високо квалитетна

претклиничка настава на студентите во скоро сите стоматолошки дисциплини.
Водечките стоматолошки факултети во светот веќе ги имплементираат ВР технологиите во денталните

курикулуми.

PP38
PRECLINICAL TEACHING WITH VIRTUAL REALITY AND HAPTIC TECHNOLOGIES

- A REVIEW
Petrovski D., Naumovski B., Kapusevska B.
Haptic technology creates the illusion of substances (teeth, alveolar bone, instruments, handpieces, burs,
implants...) and force within a simulated virtual world of the mouth.
The haptic devices provide force-feedback of the virtual dental operative instruments as they come in contact
with the virtual teeth and alveolar bone giving the operator a perception of manipulation of objects using the
senses of touch and proprioception.
The aim of this paper is to review the use of VR and haptic technologies in preclinical teaching.
Common search engines were used to browse papers about this topic.
VR has great potentials in achieving high quality preclinical teaching in almost all dental disciplines.
Leading dentistry faculties already implement use of VR technologies in their curricula.
PROSTHODONTICS 287
ПП39
ПАРОДОНТАЛНИ КОМПЛИКАЦИИ КАЈ ПАЦИЕНТИ НОСИТЕЛИ НА ФИКСНИ И МОБИЛНИ

ПРОТЕТИЧКИ КОНСТРУКЦИИ И ФИКСНИ ОРТОДОНТСКИ АПАРАТИ
Емилија Бајрактарова Ваљакова, Цветанка Бајрактарова Мишевска, Силвана Георгиева,

Кристина Митиќ, Весна Коруноска Стевковска
Цел: Голем е бројот на компликации кои се поврзани со користењето на протетички конструкции или
фиксни ортодонтски апарати. Целта на оваа студија е да се претстават различни клинички случаи на
пациенти со пародонтални компликации.
Материјал и метод: Испитувањето опфаќа пациенти кои се носители на фиксни или мобилни
протетички конструкции или пак третирани со фиксни ортодонтски апарати, со клинички знаци на
пародонтално заболување. Спроведен е клинички преглед и се направени интраорални фотографии,
ретроалвеоларни радиографии или пак ортопантомограм.
Резултати: Забележани се различни компликации од типот на: маргинален гингивит и гингивално

крварење како резултат на акумулација на плак кај пациенти со незадоволителна орална хигиена или
лоша маргинална адаптација на протетските коронки; гингивална рецесија и експонирање на коренската
фуркација; периапикален процес со радиолуцентност во периапикалната регија или пародонтални
џебови околу забите носачи или корени со вертикални фрактури надоградени со метални надградби;
лезии на гингивата како резултат на преголем притисок на телата на мостовите или пак протези со
рапави гингивални површини кои го иритираат беззабиот гребен.
Заклучок: Можат да се забележат различни компликации од пародонтолошки аспект кај пациенти

третирани со протетички конструкции или ортодонтски апарати. Можните компликации можат да
се избегнат со внимателен избор на пациентите и соодветен план на терапија, проценка на можноста
на забите носачи за преоптеретување, внимателна препарација на забите и коренски третман,
прилагодување на коронките, мостовите и мобилните протези, добра орална хигиена особено кај
пациенти со ортодонтски брекети, чести контроли и пародонтолошки третмани по потреба.
Клучни зборови: фиксни протетички конструкции, мобилни протези, фиксни ортодонтски апарати,
пародонтални компликации

PP39
PARODONTAL COMPLICATIONS IN PATIENTS WITH FIXED AND MOBILE PROSTHODONTIC

PROSTHESIS AND FIXED ORTHODONTIC APPLIANCES
Emilija Bajraktarova Valjakova, Cvetanka Bajraktarova Mishevska, Silvana Georgieva,

Kristina Mitic, Vesna Korunoska Stevkovska
Objective: There are varieties of clinical complications associated with the usage of prosthodontic prosthesis
and fixed orthodontic appliances. The aim of this study is to present different clinical cases with undesired
parodontal complications.
Material and method: The study was conducted on patients that have been treated with fixed and removable
prosthodontic prosthesis or fixed orthodontic appliances having clinical signs of some parodontal disease.
Clinical investigation, intraoral photo-images, and retroalveolar radiographs or orthopantomograms have
been made.
Results: An investigation revealed different kind of complications: marginal gingivitis and gingival bleeding
due to the plaque accumulation in patients with unsatisfactory oral hygiene or poor marginal adaptation of
the crowns; gingival recession and exposed root furcations, periapical periodontitis with radiolucencies in the
periapical region or periodontal pockets around the abutment teeth or roots with vertical root fracture built
with metal posts; progressive periodontal condition with periodontal abscess and mobility of the abutment
teeth; gingival lesions due to the excessively large pontic contacts on the edentulous ridge or prosthesis with
rough surfaces.
Conclusions: There are various parodontal complications that can be detected in patients treated with
prosthodontic prosthesis or orthodontic appliances. Possible failures can be avoided with appropriate case
selection and suitable treatment plan, assessment of abutment teeth ability to be overloaded, careful tooth
preparation and root-canal treatment, appropriate adjustment of the crowns, fixed and mobile prosthesis, good
oral hygiene especially when wearing orthodontic brackets, regular checkups and parodontal treatments when
needed.
Key words: fixed, removable prosthodontic prosthesis, orthodontic appliances, parodontal complications
PROSTHODONTICS 289
ПП40
ТРОШЕЊЕ НА АРТИФИЦИЕЛНИ ЗАБИ ВО МОБИЛНАТА СТОМАТОЛОШКА ПРОТЕЗА

– приказ на случаи-
Јадранка Бундевска, Б.Капушевска, Н.Ставрева, Б.Пејковска Шахпаска
Цел е приказ на случаи од секојдневнaта практика каде има трошење на артифициелните заби од
мобилните стоматолошки протези како последица од парафункционални движења или механички
причинители, поврзано со физиолошки или нефизиолишки фактори и нивното последователно
решавање.
Материјал и метод: За реализирање на поставената цел прикажани се случaи каде постои трошење на
артифициелните заби во мобилните стоматолошки протези и тоа случај 1 - тоатлни протези; случај 2
- единечна горна тотална протеза и случај 3 - горна тотална и долна парцијална скелетирана протеза.
По согледувањето на фактичката состојба кај прикажаниот случај 1 направивме поправка со промена
само на истрошените заби, додека кај 2 и 3 случај изработивме нови мобилни стоматолошки протези.
Резултати: Трошењето на забите или абразијата како на природните така и на артифициелните денес
е чест проблем, околу 12% од населението страда од оваа појава (мажите 60%) со постојан раст.
Физиолошкото трошење на забите се случува постепено. Природната загуба на забните ткива варира
помеѓу 0,034-0,042 mm годишно и истото со приближни вредности се однесува и на артифициелните
заби. Со примена на принципите и елементите на изработка нови или поправка на протезите ја
вративме изгубената фуккција и естетика на стоматогнатниот систем.
Заклучок: Трошење на артифициелните заби во мобилната стоматолошка протетика е решлив проблем

кој успешно се санира во зависност од дијагностицираната состојба на истрошените заби кај пациентот.
Клучни зборови: трошење на артифициелни заби, мобилни стоматолошки протези

PP40
WEARING OF ARTIFICIAL TEETH IN REMOVABLE DENTURES

-case studies-
Jadranka Bundevska, B. Kapusevska, N. Stavreva, B. Pejkovska Shahpaska
Purpose is presentation of cases of everyday practice where there is wearing of the artificial teeth in removable
dentures as a consequence from parafunctional movements or mechanical factors, associated with physiological
or nonphysiological factors and their subsequent resolution.
Material and method: In order to realize the purpose cases are shown where wearing of artificial teeth persists
in removable dentures as in case 1 - total dentures; case 2 - single upper total denture and case 3 - upper total
and lower partial skeletal denture. After understanding the factual situation in the presented case 1, we made a
repair with change only to worn teeth, while in cases 2 and 3 we created new removable dentures.
Results: Wearing of the teeth or abrasion, both natural and artificial, is a common problem today, about 12%
of the population suffers from this phenomenon (men 60%) with a steady growth. Physiological wasting of the
teeth occurs gradually. The natural loss of tooth tissues varies between 0.034-0.042 mm per year and the same
with approximate values applies to artificial teeth. By applying the principles and elements of making new or
repairing the dentures, we restored the lost function and aesthetics of the stomatognathic system.
Conclusion: The wearing of the artificial teeth in the mobile dental prosthetics is a solvable problem that can
be successfully solved depending on the diagnosed condition of the teeth worn at the patient.
Key words: wearing of artificial teeth, removable dentures
PROSTHODONTICS 291
ПП41
СПЕКТРОФОТОМЕТРИСКА ПРОЦЕНКА НА РАЗЛИКИТЕ ВО БОЈАТА КАЈ МАКСИЛАРНИТЕ

ЦЕНТРАЛНИ ИНЦИЗИВИ КАЈ ПАЦИЕНТИ ОД РАЗЛИЧЕН ПОЛ
Јулија Заркова Атанасова, Катерина Златановска, Ивона Ковачевска, Лидија Поповска,

Весна Коруновска - Стефковска
Цел: Да ги одредиме разликите во бојата на забите помеѓу мажите и жените со спектрофотометриско

мерење на бојата на централните максиларни инцизиви, како и влијанието на полот врз дистрибуцијата
на бојата според три различни клучеви за избор на боја.
Материјал и метод: Бојата ја измеривме кај 250 пациенти на возраст од 18-69 години од кои 135 жени,
a 115 мажи со спектрофотометар со оптичка геометрија 45/0° ShаdePilotТМ(Degu Dent, Germany).
Поради критериумите за селекција од целокупниот број анализиравме 235 снимки. Ја избиравме
најблиската нијанса измерена во средната третина на коронката според три различни клучеви Vita
Classical, Ivoclar Chromascop, Vita 3D Master. Параметрите на бојата беа анализирани според CIE Lab
системот. Статистичката обработка на податоците ја направивме со тестовите Pearson Chi-square и
ANOVA/MANOVA Factorial Anova (F).
Резултати: Дистрибуцијата на нијансите помеѓу мажите и жените статистички значително се

разликуваше кај трите клучеви. За Vita Classical p<0,01 (p=0,005), кај Ivoclar Chromascop p<0,001
(p=0,000) и Vita 3D Master p<0,001(p=0,000). Постои значајна разлика во светлоста на бојата L *(F=18,2
и p<0,001(p=0,000)). Жените имаат повисоки вредности за L* и тоа за 1,4 Delta L единици. Параметарот
b* значајно се разликува помеѓу половите (F=37,79 p<0,001 (p=0,000)), мажите имаат значително
повисоки вредности и тоа за 1,8 Delta b*единици.
Заклучок: Полот е значаен фактор кој треба да се земе во предвид при изборот на бојата на забите.
Мажите имаат пожолти и потемни заби од жените според L*ab системот.
Клучни зборови нијанси на забите, клучеви за избор на боја, инструментално мерење на бојата.

PP41
GENDER RELATED TOOTH COLOR DIFFERENCES IN MAXILLARY CENTRAL INCISORS

EVALUATED WITH SPECTROPHOTOMETER
Julija Zarova Atanasova, Katerina Zlatanovska, Ivona Kovacevska, Lidija Popovska,

Vesna Korunoska - Stefkovska
Aim: To find the tooth color difference between genders evaluated with spectrophotometric measurements of
maxillary central incisors and to see the gender influence on color distribution according three shade guides.
Material and method: The color was measured with spectrophotometer ShаdePilotТМ (Degu Dent, Germany)
with optical geometry 45/0° in 250 patients age 18-69, in which 135 were female and 115 male patients. Due
to the selection criteria only 235 pictures were analyzed. In order to reveal the tooth color distribution the best
color match in the middle crown third was selected according to three shade guides Vita Classical, Ivoclar
Chromascop, Vita 3D Master. Tooth color parameters were analyzed in the CIE Lab system. Statistical test that
were used were Pearson Chi-square и ANOVA/MANOVA Factorial Anova (F).
Results: Shade distribution between males and females is statistically significant according to all shade guides Vita
Classical p<0,01 (p=0,005), in Ivoclar Chromascop p<0,001 (p=0,000) and Vita 3D Master p<0,001(p=0,000).
There is a significant difference in lightness L *(F=18,2 p<0,001(p=0,000)). Women tend to have higher value
of parameter L* for 1,4 Delta L units higher then men. The parameter b* also is statistically different between
genders (F=37,79 p<0,001 (p=0,000)), men have higher values then women for 1,8 Delta b* units.
Conclusion : Gender is very important factor for tooth shade determination. Males have darker and more
yellow teeth then females according to the system L*ab
Key words: tooth shades, shade guides, instrumental color matching
PROSTHODONTICS 293
ПП42
ПРЕВАЛЕНЦА НА СУБЈЕКТИВНА ХАЛИТОЗА ПОРАДИ ПРОБЛЕМИ СО ЗАБИТЕ,

УСНАТА ПРАЗНИНА ИЛИ ПРОТЕТСКИТЕ НАДОМЕСТОЦИ КАЈ ВОЗРАСНАТА ПОПУЛАЦИЈА
ВО Р. МАКЕДОНИЈА
Јулијана Николовска, Весна Коруноска Стевковска, Анета Мијоска
Цел: Одредување на преваленцата на лошиот здив преку самопроценка кај општата македонска
популација во однос на староста и полот.
Материјал и метод: Во истражувањето учествуваа 398 испитаника на возраст од 18 до 80 години,

граѓани на Република Македонија. Испитаниците беа поделени во четири старосни групи: помлади
од 35 години, 35-44 години, 45-64 и ≥65 години. Тие одговараа на петтото прашање од инструментот
OHIP-MAK49 – Дали сте почувствувале лош здив поради проблеми со вашите заби, уста или протетски
надоместоци? Испитаниците имаа можност да заокружат едно од петте можни одговори никогаш, многу
ретко, понекогаш, прилично често и многу често. Првите три со статистичка анализа ги определивме
како негативни, додека одговорите прилично често и многу често како позитивни.
Резултати: Од вкупниот број испитаници 215 или 54.02% беа од женскиот пол и 183 или 45.98% машки.
Од нив на лош здив се пожалија 45 испитаника или 11.3% ( 33 женски и 12 машки). Од 45 испитаника
на лош здив се пожалија 5 испитаника (11.1%) до 35 години, 13 испитаника(28.9%) од 35-44 години,
17 испитаника (37.8%) од 45-64 години и 10 испитаника (22.2%) ≥65 години. Меѓу сите испитаници од
женскиот пол (N=215) на лош здив се пожалиле 15.35%, додека меѓу машките испитаници (N=183) на
лош здив се пожалиле 6.56% испитаника.
Заклучок: Бројот на испитаници кои се жалат на лош здив е два и пол пати поголем кај испитаниците
од женскиот пол отколку кај машките испитаници.

PP42
PREVALENCE OF SUBJECTIVE HALITOSIS DUE TO PROBLEMS WITH TEETH,

MOUTH OR PROSTHETICS APPLIANCES AMONG THE ADULTS
IN THE REPUBLIC OF MACEDONIA
Julijana Nikolovska, Vesna Korunoska Stevkovska, Aneta Mijoska
Aim: To assess the prevalence of halitosis among the Macedonian population through self-evaluation, compared
to age and sex.
Material and method: 398 examinees, age 18-80 from R. of Macedonia were included in the investigation. The
patients were divided in 4 age groups: younger than 35 years, 35-44, 45-64 and older than 65. Fifth question
from the OHIP-MAK49 instrument was answered (Did you smell bad breath due to problems with teeth,
mouth or prosthetics appliances?). Five possible answer were given: never, very rare, sometimes, quite often
and very often. First three statistically were marked as negative, and the other two as positive.
Results: Statistical analysis showed that 54.02% or 215 examinees were female and 11, 3% or 183 were male.
45 complained about bed smell (33 female and 12 male). According to age 5 of the patients 11, 1% were 35
years old, 13 or 28, 9% were age 35-44, 17 or 37,8% were 45-64 and 10 22,2% were over 65 years old. From all
female examinees N=215 15, 35% complained for halitosis, while male examinees N=183 complained less in
only 6,56%.
Conclusion: According to gender results showed that female patients are twice more often complaining for
halitosis than male, while according to age the group 45-64 complained most.
PROSTHODONTICS 295
ПП43
БРУКСИЗАМ -МУЛТИДИСЦИПЛИНАРЕН ТЕРАПЕУТСКИ ПРИОД, ПРИКАЗ НА СЛУЧАЈ
Зафировски М., Гугувчевски Љ., Николовска Ј., Георгиев З., Зафировски Љ.
Увод: Бруксизам-(Бр), е парафункционална ритмичка хиперактивност на мастикаторни мускули,

(деструктивна за орофацијален систем), со последично трошење-заби, болки поради мускулен-
спазам, миогена и артрогена дисфункција, можни дегенеративни интракапсуларни промени,
пулпалгија, оболување на пародонциум, главоболки, проблеми со-(мобилни или фиксни)-забни-
протези, итн. Етиологија е мутифакториелна: периферни-оклузални?, психогени?, пореметени-ЦНС-
неуротрансмитери, ЦНС-микро-“возбудувања“, (при опструктивна сонна апнеа), чие разрешување,
(иако сложено), некогаш е само делумно-можно.Терапија е мултидисциплинарна, (неретко само-
симптоматска), заснована на намалување и превенција од натамошно оштетување на заби и
орофацијални структури: интраорални апарати-сплинтови, (репозициски шини кај хоризонтален-СБр,
а стабилизациски оклузални шини кај вертикален-бруксизам), медикаменти,бихејвиорални-промени,
релаксациони-техники,физикална-терапија, психотерапија,евентуално-разблажен-ботулински-
токсин, итн.
ПРИКАЗ НА СЛУЧАЈ: 18 годишнa адолесценткa, чии родители приметиле шкрипење, чујно-скрцкање

со заби, (во сон), уз утрински-главоболки, орофацијална-болка, болки во масетери, темпорални,
птеригоидни-(мастикаторни)-мускули, (кои се лесно хипертрофични), болки,крцкање,“прескокање“
во ТМЗ-(темпоро-мандибуларни-зглобови).
Објективно: истрошени инцизивални рабови и предни квржици на бочни-заби, уз темпоромандибуларна-

дисфункција. Тегоби делумно регредираа по ноќна апликација на интраорална-стабилизациска-
оклузална-шина, (подоцна-корегирана), уз натамошно подобрување по-психотерапија-(когнитивно-
бихејвиорална), релаксациони-техники, медикаменти, биофидбек-терапија, едукација, обука на
пациентка за: контрола на стегање и крцкање со заби, физикална-терапија. Но дури по пулмолошки
третман на сонна-опструктивна-апнеа, (и намалување горнореспираторна-опструкција), и третман на
ГЕРД, настана натамошно подобрување. Се намали болката↓,и други тегоби↓, се поправи жвакање↑,
се корегира и подобри насмевка↑. Во план е ортодонтско-протетска реставрација: т.е изработување
привремени мостови и круници за воспоставување стабилна оклузија-(корегирање малоклузија,итн.),
и релаксација на мастикаторни-мускули, потоа ќе следи-(после 2-3 месеци)-реконструкција на предни-
заби со композитни-нано-пломби,и метало-керамички-мостови на бочни-заби,а при спиење ќе
продолжи да носи корегиран-нов сплинт...
Заклучок: Бруксизам-(може да)-има комбинирана,многуструка,испреплетена етиологија,по која треба

внимателно,трпеливо-трагање,уз мултидисциплинарнa дијагностика,и посложен-третман.
Клучни зборови: бруксизам во сон, ОСА, третман.

PP43
BRUXISM, A MULTIDISCIPLINARY THERAPEUTIC APROACH - CASE REPORT
Zafirovski M., Guguvchevski Lj., Nikolovska J., Georgiev Z., Zafirovski Lj.
Introduction: Bruxism is para-functional rhythmic chewable-muscles hyperactivity, (destructive for oro-facial

system), with additional scratched teeth,pain,(due to muscle-spasm),myogenic and temporomandibular-
joint-(TMJ)-dysfunction,possible degenerative-intracapsular-TMJ-change,painful-pulp,parodontitis,
headaches, problems of dental-dentures, etc. Etiology is muti-factorial: peripheral-occlusal?, psychogenic?,
disordered-CNS-neurotransmitters, CNS micro-arousals- (in obstructive sleep apnea), etc, factors, whose
resolution, (although complex), is sometimes only partially-possible. Requires a multidisciplinary-treatment,
(which is often only-symptomatic), and based on reducing and preventing, further damage to the teeth,and
orofacial structures: as-well-as: intraoral-appliances-splints: (reposition-splints, for horizontal-bruxism, but-
stabilization, and-occlusal-splints,in vertical-bruxism), medication, behavior-changes, relaxation-techniques,
physical-therapy, psychotherapy, but sometimes requires-diluted-botulinum-toxin, etc.
CASE REPORT: 18-year-old adolescent girl, whose parents noticed that sleeping squeaked and clicked her
teeth and complains of morning-headaches, orofacial-pain, and pain in masseter, temporal, and pterygoid-
chewable-muscles,(that are easily hypertrophic),and-pain,cracking,and“pre-jumping”in-temporomandibular-
joints-(TMJ).
Objectively: worn-incizival-edges of the front incisors, and front tooth cusp of the lateral-teeth, and
temporomandibular-dysfunction. Upsets partially regress after nocturnal intraoral application of-stabilization-
occlusal-splint,-(later-corrected). But further improvement follows, with: psychotherapy-(cognitive-
behavioral), relaxation techniques, medication, biofeedback-therapy, education and patient’s-training for:
control of clamping and gnashing of teeth, and physical-therapy, also. Further improvement followed even after
treatment by pulmonologists, of obstructive-sleep-apnea-(with upper respiratory obstruction), and treatment
of GERD. We achieved satisfactory control of pain, and other symptoms,restore chewable-function, corrected
and improved-smile. The plan is orthodontic-prosthetic-restoration: i.e. construct temporary bridges and
crowns, establishing a stable occlusion, -(correcting malocclusions, etc.), and relaxation of-chewing-muscles,
then-(after-2-3-months), will follow-reconstruction of front teeth, with nano composite fillings, and-ceramic
and metal bridges, for the lateral teeth, but during sleep will continue to wear a new-corrected-splint.
Conclusion: Bruxism can have combined more-complicated interwoven-complex-etiology,by which it should-

follow-patiently to-trace,and consultation of various specialists,with multi-disciplinary diagnosis and complex-
treatment.
Keywords: Sleep bruxism, OSA, treatment.
PROSTHODONTICS 297
ПП44
ЦИРКОНИУМСКИ ПРОТЕТСКИ РЕСТАВРАЦИИ КАЈ ДЕЦА
Наташа Ставрева
Цел: Цел на овој труд е да се прикаже изработка на циркониумска протетска реставрација во детска
возраст.
Материјал и метод: Имаме случај на седум ипол годишно девојче со кариозна лезија на првиот и
вториот млечен молар и оток. Беше отстранет кариесот, извршена пулпектомија и ендодонски третман
на двата заба. По извршена проба на циркониумската коронка и истите беа препарирани, аплициран
бонд, исушени и осветлени, а на крај цементирани со смолест цемент.
Резултат: По двенеделна опсервација на забите и непостоење на било какви проблеми постигнавме

резултат на успешно протетско решавање на двата млечни заби.
Заклучок: Циркониумските коронки за детска возраст, кои доаѓаат во сетови за секој заб соодветно
заради естетиката која ја овозможуваат, неспоредливата издржливост, компатибилноста и многуте
други предности претставуваат еден добар избор за протетски реставрации.
Клучни зборови: реставрација, млечни заби, циркониумски коронки

PP44
ZIRCONIUM PROSTHODONTICS RESTORATIONS AT CHILDREN
Natasha Stavreva
Aim: Aim of this study was to show a case of fabrication of zirconium prosthetic restoration in children age.
Material and method: We had a case at 7,5 years old boy with carious lesion and buccal swelling of the attached
gingiva on first and second primary molar. Caries was removed, pulpectomy was performed and the chamber
filled with glass-ionomer restoration. Zirconia crown was selected and tried for fit on the both teeth. The teeth
were prepared to a gingival feather edge, self-etch primer/bond was applied to the teeth, dried and light cured.
At the end a dual-cure resin cement was used for cementation.
Results: After two weeks of observation without any problems wegot final successful result of prosthodontics
of both primary molars.
Conclusion: Pediatric zirconia crowns, which come in sets for each tooth accordingly, because of the esthetic
they offer, unmatched durability, biocompatibility and many other advantages are one good option for
prosthetic restorations at children.
Key words: restoration, primary teeth, zirconia crowns
PROSTHODONTICS 299
ПП45
ВЛИЈАНИЕ НА РАЗЛИЧНИТЕ ТИПОВИ НА ПРЕПАРАЦИЈА ВРЗ МЕХАНИЧКАТА ЦВРСТИНА

НА ЦИРКОНИУМСКИТЕ КОРОНКИ
Наташа Ставрева
Цел: Механичката цврстина на целосно-керамичките реставрации е еден од главните фактори

за нивната издржливост. Цел на оваа студија е да се процени влијанието на различните типови на
препарација врз механичката цврстина на циркониумските коронки.
Материјал и метод: Абатменти од нерѓосувачки челик препарирани со правоаголна и олуковидна

стапалка беа користени како премолари. За секој тип беа изработени по 20 циркониумски каици со
дебелина на ѕидот од 0,6 mm. После цементирање со глас-јономер цемент беа чувани во водена бања на
температура од 37°C во период од 24 часа за да се симулираат условите во устата. На крај, примероците
беа оптоварени до момент на појава на фрактура на универзална тестирачка машина Uniframe Controls,
каде од дисплејот беа читани и запишувани силите на лом.
Резултат: Во оваа студија, средните вредности на механичката цврстина на циркониумските коронки

со правоаголна стапалка беа 624,2±116,3 N, а на оние со олуковидна стапалка 888,9±84,3 N. Student’s
t-test-от покажа статистички сигнификантни разлики меѓу вредностите од двете групи.
Заклучок: И двата типа на препарација (со правоаголна и олуковидна стапалка) нудат висока отпорност
на лом на циркониумските коронки, и тоа многу повисока отколку физиолошките мастикаторни
сили во бочната регија. Може да се користат и двете препарации, но се препорачува препарација со
олуковидна стапалка заради статистички сигнификантно поголемата механичка цврстина споредено
со препарацијата со правоаголна стапалка.
Клучни зборови: механичка цврстина, препарација, цирконија

PP45
INFLUENCE OF DIFFERENT MARGINAL DESIGNS TO MECHANICAL STRENGTH

OF ZIRCONIA CROWNS
Natasha Stavreva
Aim: Mechanical strength of all-ceramic restorations is one of the major factor their durability. The aim of this
study was to evaluate the influence of different marginal designs to the mechanical strength and resistance of
the zirconia crowns.
Material and method: Stainless steel dies were with shoulder and chamfer preparation were used as premolars.
20 zirconia copings for each type of preparation were made with a thickness of 0,6 mm. They were cemented
with glass-ionomer cement, and kept in water bath of 37°C for a period of 24 hours to simulate the oral
cavity condition. Finally the samples were loaded until show of fracture on universal testing machine Uniframe
Controls. The braking force in N was recorded from the display.
Results: In this cross-sectional study, the mean values for mechanical strength of the zircona crowns with
shoulder preparation were 624,2±116,3 N and for the zirconia crowns with chamfer preparation 888,9±84,3 N.
Student’s t-test showed statistically significant differences between the values in the two groups.
Conclusion: Both marginal designs (shoulder and chamfer) offer high fracture resistance of the zirconia
crowns, which is much higher than the physiological masticatory forces in posterior region. Both can be used,
but chamfer preparation is recommended because of the significantly higher mechanical strength compared
to the shoulder preparation.
Key words: mechanical strength, marginal design, zirconia
PROSTHODONTICS 301
ПП46
БЕЗМЕТАЛНИ НАДГРАДБЕНИ СИСТЕМИ ВО ЕСТЕТСКАТА СТОМАТОЛОГИЈА,

ПРЕДНОСТИ И НЕДОСТАТОЦИ
Весна Јуруковска Шотаровска,Билјана Капушевска; Јадранка Бундевска;

Будима Пејковска Шахпаска
Цел: Цел е анализа на механичките особини на различните видови фибер и циркониум надградбени
системи и нивната атхезија со коренскиот дел забот.
Материјал и метод : Како материјал беа користени фибер и циркониумски надградбени системи –
ZIRIX NORDIN, кои беа аплицирани во ендодонски третирани заби и цеметирани со различни видови
на aтхезивни цементи
Резултати: Резултатите укажуваат дека цементите со кој цементираат надградбените системи во

ендодонтските третирани заби влијаат на атхезивната врска. Со тоа се потенцираат предностите во
употребата на безметалните надградбените системи во естетската стоматологија.
Заклучок: Од ова може да се заклучи дека фибер и циркониум надградбените системи имаат слични
механички особини со дентинот на забот и нивнита употреба го завзема примаот во естетската
стоматолоија.
Клучни зборови: фибер, циркониум надградбени системи, адхезивен цемент

PP46
NONMETALIC POST SYSTEM IN AESTHETIC DENTISTRY,

ADVANTAGES AND DISADVANTAGES
Vesna Jurukovska Shotarovska, Biljana Kapusevska, Jadranka Bundevska,

Budima Pejkovska Shahpaska

Aim: Аnalysis of the mechanical properties of different types of fiber and zirconium upgrading systems and
their adhesion with the root channel of the tooth.
Material and method: As material fiber and zirconium upgrading systems were used –ZIRIX-NORDIN, which
were applied in endodonticly treated teeth and cemented with different types of cements.
Results: The results indicate that cements that cemented upgraded systems in endodontically treated teeth
affect the adhesive bond, thereby highlighting the advantages in the use of nonmetallic upgrading systems in
aesthetic dentistry.
Conclusion: From this it can be concluded that fiber and zirconium upgrading systems have similar mechanical
properties with tooth dentine and their use takes primary advantage in the aesthetic dentistry.
Key words: fiber post, zirconium post, adhrsive cements,

PROSTHODONTICS 303
ПП47
ДИЈАГНОСТИЧКА ТОЧНОСТ НА СКРИНИНГ МЕТОДИТЕ БАЗИРАНИ НА СВЕТЛИНА

ВО ДЕТЕКЦИЈА НА ПОТЕНЦИЈАЛНО МАЛИГНИТЕ ПРОМЕНИ И ОРАЛНИОТ КАРЦИНОМ
Николовски Бруно, Радојкова-Николовска Вера, Јанкуловска Мира, Миновска Ана, Димова Цена
Вовед: Раното откривање на оралниот карцином може да ги подобри терапевтските резултати и да го

намали морбидитетот и морталитетот.
Главната цел во спроведувањето на ова истражување беше да се добие прецизни сознанија за

дијагностичката точност на конвенционалната орална инвестигација (КОИ) и детекција базирана на
светлина, користена изолирано или во комбинација со други техники, за рана детекција на потенцијално
малигните орални заболувања (ПМОЗ) или појавата на оралниот карцином.
Материјал и метод: овој труд систематски ги обработува податоците од литературата поврзани со

методите за скрининг на оралните карциноми и средствата за детекција на наведените орални лезии.
Резултати: прикажани се техники и методи достапни на пазарот, кои се базирани на научни докази
и може да се користат во секојдневната стоматолошка пракса сами или како дополнување на
традиционалниот интра и екстраорален преглед во делот на главата и вратот.
Заклучок: истражувањата објаснуваат зошто е важно да се направи скрининг на оралната слузница,

користејќи ги различните вредности на одредени дијагностички методи и нивната потенцијална
импликација при рутинските посети на стоматолог како прва одбранбена линија во борбата против
овие живото-загрозувачки заболувања.
Клучни зборови: Орален карцином, потенцијално малигни заболувања, скрининг, дијагноза

PP47
DIAGNOSTIC ACCURACY OF THE LIGHT BASED SCREENING METHODS IN DETECTION

OF POTENTIALLY MALIGNANT DISORDERS AND ORAL CANCER
Nikolovski Bruno, Radojkova-Nikolovska Vera, Jankulovska Mira, Minovska Ana, Dimova Cena
Introduction: Early detection of oral cancer could improve therapeutic results and reduce morbidity and
mortality.
The main goal in conducting this study was to obtain precise knowledge of the diagnostic accuracy of
conventional oral investigation (COI) and light-based detection, used singly or in combination with other
techniques for the early detection of potentially malignant oral diseases (PMD) or the occurrence of oral
cancer.
Material and method: this paper systematically processes data from literature related to methods for oral cancer
screening and the means for detecting oral lesions.
Results: techniques and methods available on the market based on scientific evidence are presented, which can
be used in daily dental practice alone or in addition to the traditional intra and extra oral examination in the
part of the head and neck.
Conclusion: research explains why it is important to screen the oral mucosa using the various values of certain
diagnostic methods and their potential implication in routine dental visits as the first defensive line in combat
against these life-threatening diseases.
Keywords: Oral cancer, potentially malignant disorder, screening, diagnosis

ПП48
ПРОЦЕНКА НА ОКСИДАТИВНИОТ СТРЕС И ПАРОДОНТАЛНОТО ЗДРАВЈЕ
Дирјанска К., Ивановски Ќ., Ристоска С., Стефановска Е., Кокочева О.

Цел: Целта на овој труд е да ја одредиме валидноста на тестот на оксидативниот стрес за проценка на
состојбата на пародонтот.
Матерјал и метод: На 70 испитаници на возраст од 20 до 48 години им беа поделени претходно

изработени прашалници со по 22 прашања за одредување на ризикот од оксидативен стрес. Кај сите
испитаници беше одредуван пародонтален индекс по Рамфјорд.
Резултати: Кај 57,14% од испитаниците според бројот на позитивно одговорените прашања од

прашалникот од 0 до 9,регистриравме низок ризик од оксидативен стрес, а пародонталниот индекс
беше со вредност 5,77%, додека кај 42,86% од испитаниците со позитивни одговори од 10 и повеќе
имаат висок ризик од оксидативен стрес. Нивниот пародонтален индекс беше со вредност од 36%.
Заклучок: Овој прашалник може да ни ги даде основните насоки за проценка на оксидативен стрес
како и состојбата на пародонтот, поради тоа што сите посочени параметри во прашалникот немаат
подеднакво влијание врз пародонталното здравје. Сепак, прашалникот може да биде показател за
утврдување на оксидативниот стрес како ризик за пародонталната болест.
Клучни зборови: прашалник,оксидативен стрес, пародонтално здравје.

PP48
EVALUATION OF OXIDATIVE STRESS AND PERIODONTAL HEALTH
Dirjanska K., Ivanovski K., Ristoska S., Stefanovska E., Kokoceva O.
Aim: The aim of this study is to determine the validity of the oxidative stress test in order to assess the condition
of the periodontal ligament.
Material and method: 70 respondents at the age of 20 to 48 years were given previously developed questionnaires
containing 22 questions in order to determine the risk of oxidative stress. For all participants the Ramfjord
Periodontal Disease index was determined.
Results: According to the number of positively answered questions from the questionnaire from 0 to 9, in
57,14% of the respondents a low risk of oxidative stress was registered and the value of periodontal index was
5,77% and 42,86% of the respondents with positive responses of 10 or more have high risk of oxidative stress.
The value of their periodontal index was 36%.
Conclusion: This questionnaire gives us the basics for the assessment of oxidative stress, as well as the
periodontal condition, because all of the identified parameters in questionnaire do not have equal impact on
periodontal health. However, the questionnaire can be an indicator used for determining the oxidative stress
as a risk for periodontal disease.
Key words: questionnaire, oxidative stress, periodontal health.

ПП49
ПРОЦЕНКА НА ПАРОДОНТАЛНИОТ СТАТУС КАЈ НОСИТЕЛИ НА ФИКСНОПРОТЕТСКИ

РЕКОНСТРУКЦИИ
Михајло Петровски, Оливера Терзиева-Петровска, Ана Миновска, Киро Папакоча
Цел. Главната цел на оваа студија беше да се процени пародонталната состојба кај пациенти носители
на фикснопротетски реконструкции.
Материјал и метод. Во изработката на овој труд беа вклучени триесет пациенти на возраст од 20 до
75 години. По спроведениот клинички преглед беше дијагностициран парадонталниот статус кај
пациенти носители на фикснопротетски реконструкции. Проценката на пародонталната состојба се
вршеше врз различните клинички мерења кои го одредуваат присуството или отсуство на промени на
пародонталните ткивни компоненти. Анализирани се следниве параметри: длабочина на пародонтален
џеб, ниво на клинички атачемент или прицврстување, губиток на коскено ткиво, присуство на рецесија
на гингивата, степен на гингивално воспаление и др. Исто така, беа проследени и присуството на
трауматска оклузија, како и присуството на дополнителни партиципирачки фактори.
Резултати. Нашите наоди во однос на оралната хигиена покажаа дека од вкупниот број на испитаници
само 20% не одржуваат редовна орална хигиена, додека во однос на присуството на инфламаторните
промени на гингивaта резултатите покажаа поголема застапеност на истите кај женскиот пол со 65%.
Анализата на резултатите за присуството на партиципирачките фактори укажаа дека несоодветно
моделирана фикснопротетска реконструкција е застапена со 43,30%. Рентгенолошките наоди покажаа
значителна загуба на коска и тоа кај 65% од испитаниците.
Заклучок. Според овие податоци може да заклучиме дека кај поголем број од испитаниците кои се
носители на фикснопротетски реконструкции се забележани назначени промени на оралното здравје,
односно промени на парадонталното здравје.
Клучни зборови: парoдонтална потпора, орална хигиена, протетска конструкција, гингивално

воспаление, периодонтално здравје

PP49
ASSESSMENT OF PERIODONTAL STATUS AMONG PATIENTS WITH FIXED-PROSTHODONTIC

RECONSTRUCTIONS
Mihajlo Petrovski, Olivera Terzieva-Petrovska, Ana Minovska, Kiro Papkocha
Aim. The main aim of this study was to evaluate the periodontal condition in patients with fixed-prosthodontic
dental reconstructions.
Material and method. Total number of 30 patients aged 20 to 75 years were included. Periodontal assessment
was performed with various clinical measurements that determine the presence or absence of pathological
changes in the periodontal tissue components. The following parameters were analyzed: depth of the
periodontal pocket, level of clinical attachment, alveolar bone lose, presence of a gingival recession, degree of
gingival inflammation. The presence of traumatic occlusion, as well as the presence of additional participatory
factors were also observed.
Results. Findings about oral hygiene showed that only 20% of the total number of subjects did not maintain
regular oral hygiene, while presence of inflammatory gingival changes, the results showed a greater proportion
in females with 65%. The analysis of the results for the participation of the contributing factors indicated
that the inadequately modeled fixed-prosthodontic reconstruction was represented by 43.30%. X-ray findings
showed significant bone loss in 65% of the subjects.
Conclusion. According to these data, we can conclude that in most of the respondents who are carriers of fixed-
prosthodotic reconstructions, can be noted changes in oral health, especially changes in periodontal health.
Key words: periodontal support, periodontal health, oral hygiene, prosthetic construction, gingival
inflammation.

ПП50
УПОТРЕБАТА НА СИСТЕМСКИ АНТИБИОТИЦИ ВО ТЕРАПИЈАТА НА ХРОНИЧНАТА

ПАРОДОНТОПАТИЈА ВО СЕКОЈДНЕВНАТА СТОМАТОЛОШКА ПРАКСА
Оливера Терзиева-Петровска, Михајло Петровски, Ана Миновска, Киро Папакоча,

Ивона Ковачевска
Цел. Земајќи ги во предвид фактот дека антибиотиците, како лекови може да се користат само како
дополнително средство во третманот на хроничната пародонтопатија оформена е и главната цел на
овој труд да се направи проценка на користењето на антибиотиците во третманот на хроничната
пародонтопатија.
Материјал и метод. Во изработка на овој труд беа вклучени десет ординации по општа стоматологија
и пет специјалистички ординации, односно вкупно 12 општи стоатолози и 6 специјалисти по болести
на устта и продонтот беа дел од ова истражување. Во сите од овие ординации извршивме истражување
како се поставуваат дијагнозата за хронична терапија, кои антибиотици ги користат за терапија на
истата, дозата на антибиотици и времетраењето на терапија.
Резултати.Од вкупно 12 општи стоматолози и 6 специјалисти по болести на уста и пароодонтот, најголем

дел од нив или поточна 8 од испитаниците го користат метронидазолот како лек на избор во треманот на
хроничната пародонтопатија, четири од нив како примарен лек го користат клиндамицинот, тројца пак
ја користат групата на тетрациклини, а исто толку го давале амоксицилинот со клавулонска киселина
како монотерпија. Најретко употребувани антибиотици во третманот на хорничната пародонтопатија
меѓу нашите испитаници е доксициклинот. Само еден од испитанците користел комбинација од
антибиотици и тоа метронидазол со амоксиклав.
Заклучок. Она што може да се заклучи е дека стоматолозите најчесто при употребата на адјувантна
терапија со антибиотици кај пациентите со хорнична пародонтопатија настапуваат емпириски,
користат само еден антибиотик како монотерапија, и тоа антибиотик кој го познаваат и не користат
антибиограм.
Клучни зборови:антибиотици, хроична пародотопатија, терапија, дополнителна терапија

PP50
USAGE OF SYSTEMATIC ANTIBIOTICS IN TREATMENT OF CHRONIC PERIODONTITIS

IN EVERYDAY DENTAL PRACTICE
Olivera Terzieva-Petrovska, Mihajlo Petrovski, Ana Minovska, Kiro Papakocha, Ivona kovachevska
Aim. Taking into consideration the fact that antibiotics as drugs can only be used as an additional means in
the treatment of chronic periodontitis, the main goal of this paper is to evaluate the usage of antibiotics in the
treatment of chronic periodontitis.
Material and method. Ten general dental offices and five specialist clinics, or a total of 12 general dental
practitioners and 6 specialists in oral pathology and periodontology were part of this research. In all of these
clinics we made out research on how they diagnose chronical periodontitis, which antibiotics use to treat it, the
dosage of antibiotics and the duration of therapy.
Results. Of the total of 12 general dentists and 6 specialists in oral and periodontal diseases, most of them or
more precisely 8 of the subjects use Metronidazole in the treatment of chronic periodontitis, four of them as
primary drug use Clindamycin, three of them use the group of Doxycycline, and also three gave Amoxicillin
with Clavulonic acid as monotherapy. The most commonly used antibiotics in the treatment of chronic
periodontitis among our subjects are Tetracycline. Only one of the subjects used a combination of antibiotics
and Metronidazole with Amoxicillin with clavulonic acid.
Conclusion. What can be concluded is that dentists most often use empirical adjuvant antibiotic therapy in
patients with chronic peridontitis, use only one antibiotic as monotherapy, and an antibiotic that knows and
do not use the antibiogram.
Key words: Antibiotics, Chornical periodontitis, therapy, adjuvant therapy

ПП51
РЕГЕНЕРАТИВЕН ФЛАП СО КОСКЕН ГРАФТ МАТРИКС – STICKY BONE
С.Тошевска, Е. Јанев, М. Пандилова, Д.Јосифов, С.Миндова
Регенеративните пародонтални хируршки процедури оддамна се сметаат за соодветен метод за обид

на враќање на изгубената пародонтална структура. Коскениот графт матрикс претставува автологен
фибрин, богат со фактори на раст – AFG и спречува хеморагија а ја забрзува регенерацијата. Овој
коскен матрикс обезбедува стабилизација на коската во дефектот и го минимизира губитокот на
коскена маса за време на заздравувањето. Оваа резултирачка коска е лесно меделлива, спречува микро
и макро движење на пресадената коска како и растот на меките ткива во графтот.
Со цел да ги проследиме ефектите од оваа метода беа обработени 10 дефекти кај еден пациенти и
резултатите беа проследени во тек на 6 месечен период. Кај пациентот беше применета модифицирана
Widman флап по обработката на коскените дефекти, истотака беше аплициран и коскениот графт
матрикс. Ефектите беа клинички и ренгенолошки проследени после 1, 3 и 6 месеци.
Од клиничките и ренгенолошките проследувања за овој временски период утврдивме намалување на

гингивалните и пародонталните индекси како и ренгенолошки евидентни зголемувања на коскената
маса.
Клучни зборови: Коскен графт матрикс, регенерација

PP51
REGENERATIVE FLAP WITH BONE GRAFT MATRIX - STICKY BONE
S. Toshevska, Е. Janev, М. Pandilova, D. Josifov, S. Mindova
Regenerative periodontal surgical procedures have long been considered as an appropriate method for
attempting to recover the lost periodontal structure. The bone graft matrix represents autologous fibrin, rich
with growth factors - AFG and prevents hemorrage and accelerates regeneration. This bone matrix provides
stabilization of the bone in the defect and minimizes bone loss during healing. This resultant bone is easily
digestible, prevents micro and macro movements of the graft, as well as the growth of soft tissues in the graft.
In order to follow the effects of this method, 10 defects in one patient were processed and the results were
followed over a 6 month period. A modified Widman flap was applied to the patient after treatment of bone
defects, and the bone graft matrix was also applied. The effects were clinically and rungologically followed after
1, 3 and 6 months.
From clinical and rungologic follow-ups for this time period, we found a decrease in gingival and periodontal
indexes as well as renegotiated evident increases in bone mass.
Key words: bone graft matrix, regeneration

ПП52
АСОЦИРАНОСТ НА ОРАЛНА ХАЛИТОЗА СО ПАРОДОНТОПАТОГЕНИТЕ ОД ЈАЗИКОТ

ДЕТЕКТИРАНИ СО BANA ТЕСТ
Снежана Пешевска
Цел: Да се одреди дали оралната халитоза кај пациенти со пародонтопатија е асоцирана со обложеноста
на јазикот и пародонтопатогените бактерии на него, детектирани со BANA тестот.
Материјал и метод: Кај 15 пациенти со клинички манифестна пародонтопатија и присутна халитоза

беше направено органолептичко тестирање, нотиран индексот на обложеност на јазикот-Miyazaki и
земен брис од јазик за анализа со BANA тестот. Статистичка анализа беше направена со програмата
Statistica 7.1 for Windows и SPSS 17. 0.
Резултати: Не се регистрира зависност помеѓу BANA тестот и обложеноста на јазикот за p>0,05 и не се

регистрира зависност помеѓу BANA тестот и органолептичкиот наод за p>0,05.
Заклучок: Степенот на обложеност на јазикот не е асоциран со присуство на P.gingivalis,T.

denticola и B.forsythus на јазичниот покривач. На оралната халитоза не влијае само присуството на
пародонтопатогените на јазикот. Присутноста на оралната халитоза во популацијата, како проблем за
кој пациентите не говорат, а им претставува сериозен психосоцијален проблем е мотив за комплексен
приод во дијагностиката и терапијата на овие пациенти.
Клучни зборови: орална халитоза, орагнолептичко тестирање, индекс на обложеност на јазик, BANA
тест.

PP52
ASSOCIATION OF ORAL HALITOSIS AND PERIODONTAL PATHOGENS ON DORSUM LINGUAE

DETECTED WITH BANA TEST
Snezhana Peshevska
Aim: To determine whether oral halitosis in patients with periodontal disease is associated with the coating of
the tongue and parodontopathogenic bacteria on it, detected by the BANA test.
Material and method: At 15 patients with clinical manifested periodontal disease and haitosis, organoleptic
testing was performed, the tongue coating index Miyazaki was noticed and swab was taken from the tongue
for analysis with the BANA test. Statistical analysis was made with the program Statistica 7.1 for Windows and
SPSS 17.0.
Results: There is no significance between the BANA test and the coating of the tongue for p> 0.05, and no
significance between the BANA test and the organoleptic finding for p> 0.05 was established.
Conclusion: The degree of the coating of the tongue is not associated with the presence of P.gingivalis, T.denticola,
and B.forsythus on dorsum linguae. Oral halitosis is not affected only by the presence of periodontal pathogens
in the tongue. The presence of oral halitosis in the population as a problem for which patients do not speak
and which constitutes a serious psychosocial problem is a motive for a complex approach in the diagnosis and
therapy of these patients.
Key words: oral halitosis, oragoleptic testing, tongue coating index, BANA test.

ПП53
ОРАЛНО-ХИГИЕНСКИТЕ НАВИКИ И СТАВОВИ НА СТУДЕНТСКАТА ПОПУЛАЦИЈА

ВО СКОПЈЕ И ОСЛО
Миндова С., Пешевска С., Коколански В., Митиќ К., Апостолова Г.
Целта на овај труд: беше да се направи споредба на орално-хигиенските навики и ставови кај студентите
по стоматологија и студентите на другите факултетски институции во Скопје и Осло.
Материјал и метод: За реализација на ова истражување беа анкетирани вкупно 200 студенти од кои
50 студенти од Стоматолошкиот факултет во Скопје, 60 студенти од други факултети во Скопје, 50
студенти од Стоматолошкиот факултет од Осло и 40 студенти од други факултетски институции
во Осло. Студентите беа анкетирани врз основа на прашалник составен од 9 прашања. Податоците
добиени од анкетата беа анализирани и соодветно обработени.
Резултати: Регистриравме статистички сигнификантна разлика во одговорите кај студентите

од четирите едукативни центри. Сигнификантност постоеше во одговорите помеѓу студентите
стоматолози во Скопје и Осло, како резултат на разликите во системот на едукација.
Заклучок: Сметаме дека добиените резултати се должат на разликите во социо-економскиот статус,

стандардот на живеење,разликите во едукативниот систем како и нивото на превентивните мерки
кои се превземаат за подобрување на оралното здравје. Поради свесноста за проблемите поврзани со
оралното здравје, како и познавањето на основните превентивни мерки, студентите по стоматологија
треба позитивно да делуваат во опшеството преку едукативни центри за унапредување на оралното
здравје во целост.
Клучни зборови: орално-хигиенски навики,студентска популација, орално здравје,превентивни мерки.

PP53
ORAL-HYGIENE HABITIS IN STUDENT POPULATION

IN SKOPJE AND OSLO
Mindova Sonja.,Pesevska S.,Mitik K., Kokolanski V., Apostolova G.
Aim:Theaim of this study to compare the oral-higiene habitis and attitudes among dental students, studying at
other faculties in Skopje and Oslo.
Materijal and method: For the purposes of this study 200 students were interviewed,of which 50 dental students
from faculty in Skopje,60 students from different faculties in Skopje,50 dental students from the faculty in Oslo
and 40 students from different faculties in Oslo.The students were interviewed using a special questionnaire,
adequate for this type of survey. Data collected from the survey were statistically analyzed.
Results: We have registered statisticaily significant difference in answers among all student groups from the
four educative centers. Significance was also found berwen dental students in Skopje compared of differences
in the educational system.There was no significance in for questions.
Conclusion:We believe that the results obtained from our study are due to inequalities in the socio-economic
standard, the way of living, educational system and the preventive measures used in terms of improvement the
oral health status. Because of greater awareness of oral health problems and improved knowledge in preventive
measuures, students of dental medicine could positively contribute to the oral health of people living in
communites in terms of opening educative centers for increasing the overall health.
Key words: oral-hygiene habits, student population, oral health,preventive measures, survey

ПП54
РЕГЕНЕРАТИВНА ПАРОДОНТАЛНА ТЕРАПИЈА
Сашка Тодороска, Анета Атанасовска-Стојановска, Наташа Ставрева, Ѓорѓи Тодороски
Конвенционалната пародонтална терапија на деструктивното пародонтално заболување го запира

заболувањето но не ги обновува потпорните ткива на забите. Регенеративната пародонтална терапија
води кон обновување на потпорните ткива на забите со формирање на нов цемент, нов сврзно-ткивен
припој и нова алвеоларна коска. Со добро одржување, пародонтално компромитираните но третирани
заби, имаат стапки на преживување еднакви на стапките на преживување на всадените импланти.
Цел: регенеративен пародонтален третман на хронично пародонтално заболување
Материјал и методи: Кај пациентите со хронично пародонтално заболување спроведена е минимално

инвазивна хируршка процедура со примена на биоматеријали: BioOss®-субститут за спонгиозната
коска во форма на мали гранули 0,25мм-1мм и Emdogain® -деривати на протеините на емајловиот
матрикс комбинирано во испитуваната група и само со BioOss® во контролната група. Радиографската
верификација на дефектите е направена пред третман и по 12 месеци.
Резултат: Во испитуваната и во контролната група детектирано е зголемување на клиничкото ниво на

епителниот припој и намалување на сондираната длабочина на џепот на 6 и на 12 месеци по треманот.
Резултатот покажа предност на хируршкиот третман со комбинирање на биоматеријалите заради
синергичниот ефект на остеокондуктивните својства на BioOss® и остеоиндуктивните својства на
Emdogain®
Заклучок: Клучен фактор за исходот од терапијата е морфологијата на дефектот- успехот е поголем кај
инфракоскените дефекти со 2 и 3 ѕида. Повеќе општи фактори влијаат на пародонталното заздравување:
возраста, пушењето, употреба на други лекарства, пост хируршката грижа, пародонталното одржување,
оралната хигиена, исхраната, стресот.
Клучни зборови: регенерација, пародонтална хирургија, биоматеријали, BioOss®, Emdogain®

PP54
REGENERATIVE PERIODONTAL THERAPY
Sashka Todoroska, Aneta Atanasovska-Stojanovska, Natasha Stavreva, Gjorgji Todoroski
Conventional treatment of destructive periodontal disease can arrest the disease, but doesn’t lead to restoration
of connective tissues and bone support. Regenerative periodontal therapy should result in formation of a
new cement, new connective tissue attachment and new alveolar bone. It is known that survival rates for the
periodontal compromised but treated teeth are equivalent to survival rates of implants in patients with good
maintenance.
Aim: regenerative periodontal treatment of the patients with chronic periodontal disease.
Materials and methods: Minimal invasive surgical procedure was performed and biomaterials were used for
treatment of the patients with chronic periodontal disease, in the test group combining: BioOss® -Substitute for
cancellous bone in form of small granules 0,25mm - 1mm with Emdogain®-derivate of Enamel matrix proteins
and BioOss® alone in the control group. Radiographs were performed before the treatment and after 12 months.
Result: Improved clinical attachment levels and lower values for probing pocket depth were detected in both
groups at 6 and 12 months after the treatment.
Results showed advantage of a minimally invasive surgical treatment and combination of the two biomaterials
because of the synergistic effect of the osteoconductive properties of BioOss® and osteoinductive properties of
Emdogain®
Conclusion: A key factor in the outcome of treatment is the morphology of the defect, better success is found
at 2-wall, 3-wall defects. Well known general factors have impact on periodontal healing: age, smoking, use of
other drugs, post-surgical care, periodontal maintenance, oral hygiene, diet, stress.
Key words: regeneration, periodontal surgery, biomaterials, Bio-Oss®, Emdogain®

ПП55
ВЛИЈАНИЕТО НА СЕКОЈДНЕВНИТЕ ПИЈАЛОЦИ ВРЗ ПРОМЕНАТА НА БОЈАТА

НА КОМПОЗИТНИТЕ РЕСТАВРАЦИИ
Александар Андреевски
Цел. Целта на ова истражување е да се процени пребојувањето кое го прават секојдневните пијалоци
врз композитните реставрации.
Материјал и Метод. Во ова истражување се употреби нијансата А2 од палетата на “GC Gradia Direct”
како естетски материјал кој се употребува за реставрација на забите. Во специјално изработен калап
беа направени 12 дискови со дијаметар од 15 милиметри и дебелина од 2 милиметри. Дисковите беа
поделени во четири групи по три дискови од кои секоја група беше потопувана во одреден пијалок.
Пијалоците кои беа тестирани во ова истражување се Кока-Кола, Кафе, чај од органска Арониа
и Дестилирана вода како контролна група. Секоја група беше потопувана во истата пијачка по два
циклуси од еден час во едно деноноќие во времетраење од четиринаесет денови. Во остатокот од денот
дисковите се чуваа во физиолошки раствор. Мерење се правеше со помош на спектрофотометар
X-RITE Model RM 200 на првиот, седмиот и четиринаесеттиот ден. Добиените резултати се обработени
според NCS (National Colour System) системот за одредување на боја.
Резултати. Добиените резултати докажаа значајно пребојување кај чајот од Арониа и кафето, додека
кока-колата направи минимално пребојување врз дисковите.
Заклучок. Во дадените услови сите тестирани пијалоци покажаа некакво пребојување врз
реставративниот материјал.
Клучни зборови: композит, пребојување, спектрофотометар

PP55
DISCOLORING EFFECTS OF EVERY DAY DRINKS ON RESIN

COMPOSITE RESTORATIONS
Aleksandar Andreevski
Aim. The aim of this research is to evaluate the discoloration every day drinks on resin composites used in
dentistry.
Material and Method. In this research we’ve used the shade A2 from GC Gradia Direct as an aesthetic material
used in dentistry. Special mold was fabricated for the making of 12 round discs with 15 mm diameter and 2
mm thickness. The disks were divided into four groups. Every group with three discs was immersed into the
same drink for fourteen days. The immersion cycle is twice a day with duration of one hour. Coffee, Aronia
tee and coca-cola were the drinks tested, and distilled water as a control group. The remaining hours the disks
were stored in physiological saline. A spectrophotometer was used to measure the differences after 1, 7 and 14
days. The results were calculated according the National Color System.
Results. The calculated results showed a significant difference of discoloration in discs immersed in tee and
coffee, while the coca-cola discoloration was minor.
Conclusion. Under the tested experimental conditions, all the staining solutions have discolored the resin
composite restorative material.
Keywords: composite, discoloration, spectrophotometer

321
ПП56
КОРЕЛАЦИЈА НА КОНСУМАЦИЈА НА ОВОШНИ СОКОВИ И КОНЦЕНТРАЦИЈА

НА КАЛЦИУМ И ФОСФАТИ ВО ПЛУНКА
Наташа Лонгурова, Ивона Ковачевска, Катерина Златановска, Киро Папакоча
Цел: Цел на нашето истражување е да ја утврдиме концентрацијата на Са и фосфати во плунка во

зависност од консумацијата на овошни пијалоци.
Материјал и метод: Принципот на методологијата за определување калциум и фосфати на во плунката

ке биде одредувано со готови полуавтоматски анализатори (Chem–5 Plus v2, Erba Diagnostics Manheim
Gmbh,Германија), кои функционираат врз база на атомска апсорпциона спектрометрија.
Резултати: Помеѓу консумирањето на овошни сокови и вредноста на калциумот во плунката на

пациентите за Spearman R=0,12 и p>0,05 утврдена е слаба позитивна незначајна корелација. Имено,
зголемената употреба на овошни сокови пратена е со покачување на вредностите на калциумот во
плунката на пациентите. Помеѓу консумирањето на овошни сокови и вредноста на фосфатите во
плунката на пациентите за Spearman R=-0,08 и p>0,05 утврдена е многу слаба незначајна негативна
корелација. Имено, зголемената употреба на овошни сокови пратена е со опаѓање на вредностите на
фосфатите во плунката на пациентите.
Заклучок: Иако е премногу тешко да се определи точно ерозивниот потенцијал на ризик за различни
пијалоци и други диететски супстанции, сепак тие со видот, начинот и честотата генерално имаат
влијание влијание врз оштетување на тврдите забни супстанци а при тоа би дека не треба да се
запостават и многу други надворешни и внатрешни фактори.
Клучни зборови: плунка,спектрометрија, ерозивен потенцијал.

PP56
CORRELATON BETWEEN CONSUMPTION OF FRUIT DRINKS AND THE CONCENTRATION

OF CA AND PHOSPHATES IN THE SALIVA
Natasha Longurova, Ivona Kovachevska, Katerina Zlatanovska, Kiro Papakocha
Aim: The purpose of our study is to determinate the concentration of Ca and phosphates in saliva in the
dependence of consumption of fruit drinks.
Material and method:The principle of the method for determining calcium and phosphates in saliva will be
determined by ready-made semi-automatic analyzers (Chem-5 Plus v2, Erba Diagnostics Manheim Gmbh,
Germany), that functions on the base of atomic absorption spectrometry.
Results: Among the consumption of fruit drinks and the value of calcium and phosphates in saliva of patients
for Spearman R = 0.012 and p> 0.05, a markedly weak positive non-significant correlation was noted, where
the increased usage of fruit drinks follow the increase of calcium in saliva. Among the consumption of fruit
drinks and the value of calcium and phosphates in saliva of patients for Spearman R = 0.012 and p> 0.05, a
markedly weak negative non-significant correlation was noted, where the increased usage of fruit drinks follow
the decline of phosphates in saliva.
Conclusion: Although it is too difficult to determine the exact erosive risk potential for various beverages and
other dietary substances, however, they with the type, method and frequency generally have an impact on the
damage to hard tooth substances and should not be neglected and many other external and internal factors.
Key words: saliva, spectrometry, erosive potential.

323
ПП57
КОНЗЕРВАТИВНО ЛЕКУВАЊЕ НА ГОЛЕМА ЛЕЗИЈА ВО ГОРНА ВИЛИЦА
Ристо Панајоту, Ана Гугушовска Трајаноска, Томе Тасевски, Дарко Стаменковски

Ѓорѓе Гудев
Цел: Целта на трудот е да се потенцира важноста на нехируршкиот конзервативен пристап при третман
на големи периапикални лезии.
Материјал и метод: Во трудот прикажан е случај на 40 год. маж со инфламаторна периапикална

лезија- асимптоматичен aпикален периодонтит (AAP) на максиларниот лев и десен централен и десен
латерален инцизив. По анамнестичкото и клиничкото иследување, изведени се и параклинички
современи радиографски иследувања (CBCT). Пациентот иницијално е третиран со нехируршки
пристап и тоа микроскопски воден ендодонтски третман со комплетно респектирање на современите
протоколи за изолација со кофердам, декомпресивна ендодонтска техника, протоколи за машинска
ендодонтска обработка, обилна иригација и последователна обрутација (warm vertical condensation).
Резултати: Пациентот е евалуиран клинички и радиографски (CBCT) по одреден временски период

од терапијата, по 7 и 14 месеци од ендодонтскиот третман при што е утврдено евидентно намалување
на екстензивноста на периапикалната лезија. Со ваква динамика на заздравување по две години од
првичната терапија се очекува целосно коскено заздравување.
Заклучок: Инфламаторните периапаикални лезии иницијално треба да бидат третирани со современ

нехируршки пристап. Голем број на клинички студии реферираат успешност (success rate) на
ендодонтскиот третман од 85% по третман на екстензивни инфламаторни периапикални лезии.

PP57
CONSERVATIVE TREATMENT OF LARGE PERIAPICAL LESION IN UPPER JAW
Risto Panajotu, Ana Gugushovska Trajanoska, Tome Tasevski, Darko Stamenkovski

Gjorgje Gudev
Purpose: The aim of the paper is to emphasize the importance of the non-surgical conservative approach in the
treatment of major periapical lesions.
Material and method: The paper presents a case of 40 years old man with an inflammatory periapical lesion-
asymptomatic apical periodontitis (AAP) of the maxillary left and right central and lateral right incisior.After
the anamnestic and clinical investigation, paraclinic modern radiographic examination (CBCT) was performed.
The patient is initially treated with a non-surgical approach, a microscopic guided endodontic treatment with
complete respect for modern isolation protocols, decompressive endodontic technique, machine endodontic
processing protocols, abundant irrigation and subsequent vertical warm condensation.
Results: The patient was evaluated clinically and radiographically (CBCT) after a certain period of time after
treatment, after 7 and 14 months of endodontic treatment, which showed an evident decrease in the periapical
lesion. With this dynamics of healing after two years of initial therapy, complete bone healing is expected.
Conclusion: Inflammatory periapical lesions should be initially treated with a modern non-surgical approach.
A number of clinical trials refer to the success rate of endodontic treatment of 85% following the treatment of
extensive inflammatory periapical lesions.

325
1.9% 3.1% 3.6% 4.0% 10.0% 5.5% 8%
Subcutaneous
(pre-periosteal)
TEOXANE
Kozle 40a/1 - Skopje - 070 221 389 - sales@ipsum.mk
330
331
336
337

MDS 8th Congress Book of Abstracts

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MDS 8th Congress Book of Abstracts

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

КНИГА НА АПСТРАКТИ

8МИ КОНГРЕС НА СТОМАТОЛОЗИТЕ ОД МАКЕДОНИЈА

8TH CONGRESS OF DENTISTS FROM MACEDONIA WITH INTERNATIONAL

20th to 23th of September in Ohrid

Македонско стоматолошко друштво Macedonian Dental Society

ул. Мајка Тереза бр. 17 st. Mother Teresa17

Тел: +389 (0)2 3092841 Phone: +389 (0)2 3092841

Книга на Апстракти Abstract Book

Корица и дизајн, техничка обработка Cover and Design, Тechnical preparation

Македонското Стоматолошко Друштво, во соработка со Стоматолошкиот факултет

Под мотото “Зад здравата насмевка – наука и уметност” ќе се обидеме да создадеме

Водечки домашни и странски истражувачи и предавачи, ќе ги презентираат и разменат

Искрено се надеваме, дека, покрај научните и стручно-апликативните активности, како

Проф. д-р Мира Јанкуловска

Prof. d-r Mira Jankulovska

Од 1992 г. е вработена на Клиниката за ортодонција во Стоматолошкиот Клинички Центар во Скопје,

Од 1997 г. е асистент на Стоматолошкиот факултет. Во 2014 г. е избрана за научен соработник, а во 2016

Автор е на учебно помагало од областа на ортодонцијата (2012)

She is author of book in the field of orthodontics (2012).

ПРИМЕНА НА ИНТЕРМАКСИЛАРНА ВЛЕЧА

Интермаксиларните еластични гумички се користат во ортодонтската терапија како генератор на сила

Целта на трудот е да се прикаже ефикасноста на интермаксиларните гумички кај пациенти со

Ќе бидат прикажани пациенти со различни ортодонтски аномалии во сагитала, трансверзала и

Може да се заклучи дека со правилен план на терапија, детално познавање на биомеханиката и

INTERMAXILLARY TRACTION USE

ИМПАКТИРАНИ КАНИНИ - МОЖНОСТ ЗА ТЕРАПИЈА

Естетиката на антериорните заби е многу интересна и за пациентите и за стоматолозите. Само

IMPAKTED CANINES - POSSIBILITY OF THERAPY

Доц.д-р Наташа Тошеска-Спасова е родена во Скопје во 1970 год.

Natasa Tosheska-Spasova, PhD, was born in Skopje in 1970.

БИОМАРКЕРИ ВО ОРТОДОНТСКОТО ДВИЖЕЊЕ НА ЗАБИТЕ

Движењето на забите индуцирано од апликација на ортодонтски сили се карактеризира со процес на

BIOMARKERS IN ORTHODONTIC TOOTH MOVEMENT

Потесна специјалност, и во нејзините научни истражувања, како и во нејзината клиничка работа, се

ОРТОДОНТСКО-ХИРУРШКА ТЕРАПИЈА ЗА ПАЦИЕНТИ

ORTHODONTIC-SURGICAL THERAPY FOR PATIENTS

Д-р Гордана Апостолова е родена во Скопје на 6.6.1966 година. Дипломирала на Стоматолошкиот

28 ОРАЛНА ХИРУРГИЈА СО ИМПЛАНТОЛОГИЈА

ORAL SURGERY WITH IMPLANTOLOGY 29

ОРАЛНОХИРУРШКИ ПРИСТАП КАЈ ЗАВИСНИЦИ ОД ДРОГА

30 ОРАЛНА ХИРУРГИЈА СО ИМПЛАНТОЛОГИЈА

ORAL SURGERY MANAGEMENT OF PATIENTS ADDICTED TO DRUGS

Drug users in dental office can be received in two ways:

ORAL SURGERY WITH IMPLANTOLOGY 31

ДАНИЕЛА ВЕЛЕСКА- СТЕВКОВСКА

Науч.сор.Даниела Велеска- Стевковска е родена на 9.12.1976 г. во Скопје. На Клиниката за орална

32 ОРАЛНА ХИРУРГИЈА СО ИМПЛАНТОЛОГИЈА

ORAL SURGERY WITH IMPLANTOLOGY 33

ХЕМОСТАЗА ВО ОРАЛНАТА ХИРУРГИЈА СО СИНО-ВИОЛЕТОВА

Инвазивните дентални процедури вообичаено резултираат со создавање на постхируршки рани

34 ОРАЛНА ХИРУРГИЈА СО ИМПЛАНТОЛОГИЈА

HAEMOSTASIS IN ORAL SURGERY WITH BLUE-VIOLET LIGHT

ORAL SURGERY WITH IMPLANTOLOGY 35

Хасан Магхајрех е претседател на научниот одбор на Британската Академија за имплантна и

36 ОРАЛНА ХИРУРГИЈА СО ИМПЛАНТОЛОГИЈА

ORAL SURGERY WITH IMPLANTOLOGY 37

ИМЕДИЈАТНО ОПТОВАРУВАЊЕ ВО ЕСТЕТСКАТА ЗОНА –

Со цел да се минимизира ризикот од неуспех на имплантите по нивното поставување, традиционално

38 ОРАЛНА ХИРУРГИЈА СО ИМПЛАНТОЛОГИЈА

IMMEDIATE LOADING IN THE AESTHETIC ZONE –

ORAL SURGERY WITH IMPLANTOLOGY 39

Снежана Чолиќ е редовен професор на Катедрата по орална хирургија на Стоматолошкиот факултет

40 ОРАЛНА ХИРУРГИЈА СО ИМПЛАНТОЛОГИЈА

ORAL SURGERY WITH IMPLANTOLOGY 41