Materiale Industriale

Mesimi 1. Klasifikimi i pergjithshem i materialeve industriale.

Historiku I materialeve industriale fillon qe nga epoka e gurit. Me vone u perdor kocka e
kafsheve qe njerezit e perdornin per ushqim,ku perdornin vegla prej druri derisa ne Egjiptin e
lashte u zbulua qelqi. U zbuluan metalet qe nxirreshin vete; si plumbi, zinku, kallai; por u tha
se me e rendesishme ishin perzierjet baker+zink=tunxh dhe ishin me te qendrueshme per te
prodhuar sidomos armaturat prej bronxi te ushtareve ose per vepra artistike dhe projekte
zbukurimi.

Fe + C= celik, gize

Fe + C nga 0.025% - 2.14% C kalon ne Celik; ku Fe (hekuri) dhe C (karboni)

Fe + C nga 2.14% - 6.67% C kalon ne Gize.

Ne kete periudhe zbulohet betoni si i tille perdorej si material vullkanik me zhavorr dhe uje.
Ne mesjete u perdoren lidhjet e metaleve dhe u perdor qelqi per lente, syza dhe u shpik
teleskopi I pare. Ne shekullin e XVIII u zbulua se duke zhveshur nje peme te vecante ne
Brazil ,dilte nje leng i bardhe ne forme qumeshti qe duke u mbledhur ne ene te posacme
mpiksej nepermjet nje lende qe quhej acid acitik. Duke formuar kaucukun qe eshte lenda baze
per masat plastike , me vone dolen fibrat tekstile gjysempercjellese ose “germanium”.

2
Mesimi 2. Grupet e perftimit te materialeve industriale.

Qe te prodhohet nje objekt duhet te dime si do te sillet ai kundrejt kushteve ne te cilat do te

punoje. Keshtu ,per te prodhuar nje cekic duhet te zgjedhim materialin per bishtin dhe nje
material tjeter per koken e cekicit. Meqenese koka e cekicit punon ne goditje duhet te
zgjidhet material i forte dhe i rende ; ndersa per bishtin e tij , meqenese punon ne dridhje dhe
goditje zgjidhet material qe i ka keto veti p.sh.: druri. Qe nje material te perdoret duhen
njohur vetite e tij. Me fjalen veti kuptojme aftesine e materialit per tu sjelle ne forma te
ndryshme kundrejt faktoreve te jashtem atmosferik dhe kimik.

Vetite e materialeve jane:

a- Vetite fizike jane aftesite e materialeve per tu sjelle ne menyra te ndryshme ndaj
faktoreve te jashtem atmosferik.
b- Vetite mekanike jane aftesite e materialeve per tu sjelle ne menyra te ndryshme ndaj
forcave te jashteme.
c- Vetite kimike jane aftesite e materialeve per tu sjelle ne menyra te ndryshme ndaj
faktoreve kimike.
d- Vetite teknologjike jane aftesite e materialeve per tu sjelle ne menyra te ndryshme
ndaj perpunimeve teknologjike.

Shtrohet pyetja: “Si kane mundur njerezit te zgjedhin materialet me te pershtatshme gjate
shekujve?”

Kjo realizohej me metoda empirike, ne ditet e sotme per te perdorur nje material duhet te
dihen vetite e tij. Per kete, materialit i behen prova mekanike dhe teknologjike , pastaj
hidhet per prodhim.

3
 Mesimi 3. Vetite baze te materialeve.

Vetite baze te materialeve jane :

I- Vetite fizike
II- Vetite mekanike
III- Vetite kimike
IV- Vetite teknologjike.

Le ti shqyrtojme me radhe keto veti:

I- Vetite fizike

Kane te bejne me menyrat e sjelljes se materialeve kundrejt faktoreve te jashtem fizike

dhe atmosferike. Kane te bejne me pamjen e jashteme, ngjyren, lehtesine, temperaturen e
shkrirjes etj.

a- dendesia

m mase kg
d= = =
v vellim m3

b- temperatura e shkrirjes (Tsh)

eshte temperature qe ka materiali kur kalon nga gjendja e ngurte ne gjendje te lenget.
Metale te ndryshme kane Tsh te ndryshme, por konstante p.sh.: celiku shkrin ne
temperature 1500℃ dhe temperature qendron konstante derisa shkrin i gjithe celiku, por
jo metalet si plastmasi, nuk mund te themi qe Tsh eshte konstante sepse eshte interval
temperature. Keshtu qe per te shkrire nje mase te caktuar plastmase temperature vjen
duke u rritur gradualisht derisa shkrin e gjithe masa.

c- percjellshmeria elektrike. Eshte aftesia e materialeve per te percjelle rrymen

elektrike.
d- percjellshmeria termike. Eshte aftesia e materialeve per te percuar nxehtesine.
e- bymimi termik. Eshte aftesia e materialeve per te rritur vellimin kur rritet
temperature.
f- Qendrueshmeria ndaj gerryerjes. Eshte aftesia e materialeve per ti qendruar
demtimeve ndaj faktoreve te jashtem atmosferik(lageshtira).
II- Vetite mekanike 4

Jane menyrat e sjelljes se materialeve ndaj veprimit te forcave mekanike.

a- Qendrueshmeria mekanike eshte aftesia e materialeve per te qendruar forcave te

jashtme pa u shkaterruar. Kemi qendrueshmeri ne a-terheqje; b-shtypje; c-perdredhje;
d-perkulje.
b- Qendrueshmeria ne goditje eshte aftesia e materialeve per te duruar forca goditese
pa u thyer ose pesuar carje te brendshme.
c- Qendrueshmeria ne lodhje eshte aftesia e materialeve per te duruar forcat qe
ndryshojne vazhdimisht vleren dhe kahun e tyre ne menyre periodike.
d- Fortesia eshte aftesia e materialeve per ti qendruar futjes ne te , ten je materiali tjeter
me te forte.
III- Vetite teknologjike

Keto veti dalin ne pah kur materialet perpunohen ne menyra te ndryshme.

a- Vetia e derdhjes ka te beje me aftesine derdhese te materialeve ne gjendje te shkrire.

a’- likuacioni eshte vetia e materialeve per tu derdhur ne forma per prodhimin e detaleve
me derdhje dhe per te mos krijuar ne detalin e derdhur vende bosh te mbushura me ajer.

a’’- rrjedhshmeria ka te beje me aftesine e materialit per te mbushur cdo cep te forms ku
ai derdhet.

b- Plasticiteti eshte aftesia e materialeve per tu shformuar nen veprimin e forcave te

jashtme dhe per te ruajtur kete shformim pas heqjes se veprimit te forcave.
c- Perpunueshmeria ne prerje eshte aftesia e materialeve per t’u perpunuar ne prerje
ne makinen metalprerese.
d- Saldueshmeria eshte aftesia e materialeve per tu salduar me hark elektrik ose
oksigjen per te duruar temperature te larta.
e- Kalitshmeria eshte aftesia e materialeve per tu nxehur ne temperatura dhe per t’u
ftohur ne menyre te menjehershme me lengje ftohes pa pesuar plasaritje.

5
Mesimi 4. Provat mekanike. Prova ne fortesi. Prova e Mosit.

Mosi zgjodhi 10 materiale shkembor dhe I renditi sipas fortesise se tyre. Ai I gervishti
materialet me njeri tjetrin dhe vuri re se talku ishte me I dobet dhe u perdor. Ne shkallen e
Mosit gervishteshin paraardhesit, pasardhesit. 10 materialet qe zgjodhi Mosi jane:

1-talku; 2-gjipsi; 3-kalkiti; 4-fluoriti; 5-apatiti; 6-ortoklazi; 7-kuarci; 8-tapazi; 9-karuidi;

10-diamanti.

Per te matur fortesine sipas Mosit per nje material veprojme keshtu: fillojme te gervishtim
materialin tone me talkun, kalcitin, fluoritin dhe veme re se materiali yne gervisht kater te
paret, por gervishtet nga I pesti. Atehere fortesia e materialit X eshte midis 4 dhe 5 dhe e
quajme 4,5.

Fortesia sipas Brinel

Brinel mori nje sfre celiku dhe ushtroi force nepermjet saj mbi nje material qe do ti matej
fortesia. U vu re se sfera la gjurme dhe u mat siperfaqja e gjurmes dhe forca e ushtruar
F
mbi sferen. Raporti I tyre percakton fortesine sipas Brinel. =HB .
S

Rockvel dhe Vickers vepruan ne te njejten menyre, por ne vend te spheres se celikut
moren diamante. I pari perdori kon iamante kurse Vickers perdori piramide iamante qe
eshte prova ne goditje cekici i Sharpit.

6
Mesimi 5. Celiku dhe perberesit kimike te tij,klasifikimi,fusha e perdorimit.

Celik quhet lidhja Fe+C=>0.025% - 2.14% C dhe me perqindje te vogla te elementeve te

tjere si mangani, silica, fosfori, squfuri. Sasia e karbonit ne celik deri ne 2.14% rrit
fortesine,qendrueshmerine mekanike, por ul plasticitetin, qendrueshmerine ne goditje dhe
zvogelon veti te tjera teknologjike si farketueshmeria, saldueshmeria, perpunueshmeria,
perpunueshmeria me prerje, por rrit kalitshmerine. Celiqet klasifikohen ne dy grupe te
medha.

I-celiqe per konstruksione

II-celiqe per vegla.

Celiqet per konstruksione ndahen ne: a-celiqe me cilesi te zakonshme dhe b-celiqe me
cilesi te larte.

Celiqet me cilesi te zakonshme permbajne deri ne 0.6% te karbonit, prodhohen ne

foermen e shufrave, fleteve, tubove dhe profilevete ndryshme, dhe perdoren per
konstruksione, bulon, dado dhe detale te tjera jo shume te rendesishme.

CELIQET ME KARBON, KLASIFIKIMI, PERDORIMI, MARKETIMI.

Celiqet me karbon quhen keshtu sepse perqindja e tyre eshte Fe+C. kane sasi te vogla si
silica, mangani,fosfori,nikeli etj qe permiresojne vetite e tyre. Ky grup ndahet ne :

a- Celiqe per konstruksione

b- Celiqe per vegla

Celiqet per konstruksione prodhohen ne ndertim ne formen e shufrave, filete, tuba dhe
profileve te ndryshme.

Celiqet per vegla prodhohen vegla prerese per makina metalprerese si freza. Keto lloj
celiqesh me karbon ndahen ne: a- celiqe me cilesi te zakonshme qe marketohen.
Marketimi eshte mir I markes dhe marketohen me shkronjen C dhe prapa saj me 7-13%
te karbonit ne te. P.sh.: C7; C10 etj.

b-celiqet me karbon per vegla me cilesi te larte marketohen njesoj si celiqet e grupit te
pare, por nga prapa marrin shkronjen L qe tregon cilesine e larte p.sh.: C8L; C7L. 8
Mesimi 6. Celiqet e lidhur ,vetite , perdorimi, marketimi.

Celiqet e lidhur quhen keshtu sepse ne perberje te tyre vec hekurit dhe karbonit ka elemente
te tjere si: nikeli, silici, molibdeni, volframi etj, te cilet permiresojne vetite e celikut dhe
quhen elemente lidhes ,prandaj celiqet e lidhur quhen ndryshe celiqe special. Sipas perdorimit
celiqet e lidhur klasifikohen:

a- Celiqe te lidhur per konstruksione;

b- Celiqe te lidhur per vegla;
c- Celiqe te lidhur me veti speciale;

Celiqet e lidhur per konstruksione perdoren per prodhimin e forcave goditese. Keto
perdoren per: -nevoja ndertimi qe jane celiqet pak te lidhur dhe kane perqindje te
elementeve lidhes; -per makineri me keto celiqe prodhohen detale te rendesishme si
boshte, akse, rrota te dhembezuara. Per keto detale perdoren celiqet me krom per market
30Cr, 20Cr, 15Cr.

30Cr=>30=>0.3%C dhe 1%Cr

Celiqet e lidhur per susta dhe balestra.

Keto celiqe duhet te jene te qendrueshem per konsumin dhe te kene elasticitet te larte. Per
kete perdoren celiqe me silic dhe mangan p.sh.: 55Si2Mn=>0.55%C; 2%Si; 1%Mn.

Per kushineta

Keto dallohen per qendrueshmeri te madhe dhe per kete arsye perdoren celiqet e lidhur
me krom. Market me te njohura jane KCr9; KCr15 ku: K – kushineta; Cr – krom 9%; C –
karbon 1%.

Celiqet e lidhur per vegla

Thame qe veglat prodhohen edhe me celiqe me karbon, por kane qendrueshmeri te vogel,
jane te thyeshem dhe humbasin aftesine prerese ne 200℃ prandaj perdoren celiqet e
lidhur me krom, silic, mangan, vanad, volfram; qe rrisin qendrueshmerine ne prerje deri
ne temperaturat 400℃ ÷ 450 ℃ p.sh.: 9SiCr. 9
Mesimi 7. Giza.Vetite,perberja kimike. Klasifikimi,perdorimi, marketimi.

Giza eshte perberje e hekurit dhe karbonit ne masen 2.14% - 6.67%. Sasia e madhe e
karbonit ne gize sjell ulje te vetive teknologjike, kimike. Ulet qendrueshmeria mekanike,
por giza behet e thyeshme. Giza permban edhe elemente te tjere ne perqindje te vogla si
silici, mangani, molibdeni, kromi etj. Giza nuk perdoret ne farketim, stampim, por ka veti
te mira derdhese dhe perdoret per prodhimin e detaleve me derdhje ne forma te
nderlikuara. Giza ka qendrueshmeri te madhe ndaj gerryerjes dhe konsumimit me te madh
se celiqet. Giza ka qendrueshmeri me te mire ne shtypje dhe me pak ne terheqje, prandaj
perdoret per bazamente makinash, tornove, frezave,makinat metalprerese. Giza ka kosto
te ulet krahasuar me celikun. Klasifikimi i gizave behet sipas kritereve.

1- Gize per ripunim ose prodhim celiku

2- Gize per shkritore(prodhim detalesh me derdhje)

Duke u nisur nga gjendja e karbonit ne gize ato ndahen:

a- Gize e bardhe (GB);

b- Gize e hirte (GH);

Giza e bardhe eshte e forte, e thyeshme, ka qendrueshmeri te larte ndaj ferkimit, punohet
me veshtiresi mekanikisht. Perdoret per prodhimin e sferave ne mullinjte e blojes dhe
cilindra petezimi.

Giza e hirte ka kete ngjyre sepse karboni ne te ndodhet ne formen e kokrrizave te grafitit
ne gjendje te hirte.

10
Mesimi 8. Celiqet e lidhur me veti te vecanta.

Quhen keshtu sepse ndryshojne nga qeliqet e tjere te lidhur. Keto klasifikohen:

-celiqe te paoksidueshem(inoks);

-kane qendrueshmeri te madhe ndaj gerryerjes, pra nuk oksidohen;

-kane qendrueshmeri ndaj lageshtires, avujve te benzines dhe lendeve te tjera kimike.

A. Celiqet zjarrdurues perdoren per detale qe punojne ne temperature mbi 500℃ p.sh.:
valvola motorrash me djegie te brendshme 700℃ .

B. Lopata turbinash me avull

C. Celiqet omik (manjetik) te cilet perdoren ne fushen e teknikes per prodhim

manjetesh, fileta rotori ne motorat elektrike dhe transformatoreve qe permbajne krom,
nikel, alumin, silic etj.

11
 Mesimi 9. Bakri dhe vetite e tij. Perberja kimike, lidhjet e tij, fusha e perdorimit.

Bakri ne gjendje te paster dallohet per :

-percjellshmeri te larte elektrike;

-qendrueshmeri ndaj gerryerjes dhe ferkimit;

-plasticitet.

Bakri terhiqet, hollohet prandaj prodhohen lehtesisht tela elektrike, llamarina bakri etj.
Bakri i paster perdoret pak. Me shume perdoren lidhjet e tij:

-tunxhi Cu+Zn=39%Zn

Vetite e tunxhit jane:

a-veti derdhese te mira;

b-plasticitet i ulet;

c-fortesi e larte ne perqindje te larta te zinkut (39% - 42%).

Tunxhi behet edhe i thyeshem. Sipas perberjes kimike tunxhet ndahen:

-te sheshte;

-special.

Elementet lidhes jane silica, nikeli, hekuri. Sipas perdorimit tunxhet ndahen:

1-per perdorim plastik;

2-per shkritore.

Tunxhet per perdorim plastik kane plasticitet te larte dhe perdoren per prodhimin e tubove
dhe fleteve. Market me te njohura te ketij grupi jane Tu70, Tu80.

12

Tunxhet per shkritore perdoren per prodhimin e detaleve me derdhje. Ketu hyjne tunxhe me
alumin, silic, plumb. Tunxhet me plumb dhe silic perdoren per prodhimin e anijeve per pjeset
e jashtme qe jane ne kontakt me ujin e kripur.

TuAl 67% - 2.5%Al

TuSiPb 80% Cu - 30% - 3%Pb.

Lidhja e dyte , bronxi= Cu+Sn(kallai). Sipas elementeve lidhes ndahen:

-bronxe me Sn te thjeshte qe kane veti te larta derdhese, plasticitet te larte. Aftesi te mira
vajosese dhe veti te mira kunder gerryerjes dhe ferkimit.

Mesimi 10. Alumini, lidhjet e tij, perberja kimike. Perdorimi, marketimi.

Alumini si metal i paster ka keto veti:

1- vetite fizike eshte ngjyra e bardhe ne te argjendte, dendesia d=2.7 kg/m 3, Tsh=659℃, i
lehte, percjell rrymen elektrike dhe nxehtesine. Perdoret ne industrine kimike dhe ushqimore
sepse ka qendrueshmeri ndaj oksidimit.

2- vetite kimike jane te ngjashme me vetite e celiqeve per konstruksione, por me te uleta.

3- vetite teknologjike alumini telezohet ne formen e lidhjeve me metale te tjere. Lidhjet e

aluminit jane:

-lidhje qe shformohen dhe –lidhje qe nuk shformohen.

Lidhjet qe shformohen quhen lidhjet e aluminit me manganin dhe magnezin qe kane

plasticitet dhe saldueshmeri te larte. Me to prodhohen detale me perpunim plastik ne te
nxehte ose ne te ftohte. Dallohen per saldueshmeri dhe plasticitet te larte. Ndahen ne:

a-lidhje qe nuk u rritet fortesia pas perpunimit termik. Ketu hyjne lidhjet e aluminit me
manganindhe magnezin. Fortesimi i tyre behet vetem gjate shformimit plastic ne te ftohte.

b-lidhje qe u rritet fortesia pas perpunimit termik. Ketu hyjne lidhjet e aluminit me bakrin qe
quhen duralumine dhe kane perqindje te vogla mangani dhe magnezi. Kane qendrueshmeri
dhe plasticitet te larte.

Lidhje qe nuk shformohen

Keto lidhje perpunohen me derdhje dhe sherbejne per prodhimin e detaleve te rendesishme si
piston motorrash, blloqe cilindrash, koka motorrike. Si lidhje te tjera perdoren alumini dhe
silica qe quhen silumine dhe kane veti te larta derdhese, qendrueshmeri ndaj derdhjes,
gerryerjes dhe ka peshe te lehte te detaleve.

13
Mesimi 11. Kallaji, plumbi dhe elemente te tjere.

Minerali per nxjerrjen e kallajit eshte kaciteriti.

Vetite fizike te kallajit ngjyra e bardhe ne te argjendte, dendesia d=5.28 kg/dm 2, Tsh=232℃.
Kallaji i paster perdoret per ngjitjet e qarqeve elektronike (veti teknologjike). Ka veti
mekanike te uleta prandaj perdoret i lidhur me elemente te tjere si antimony me plumb dhe
zink. Qe te tria keto jane lidhje kunder ferkimit. Kallaji ka plasticitet te larte dhe perdoret per
te veshur bakrin dhe hekurin. Minerali i nxjerrjes se plumbit eshte galeriti, ngjyra gri e erret,
d=11.34 kg/dm2, Tsh=327℃ .

Vetite mekanike

Eshte i bute (sa gervishtet me thua), ka qendrueshmeri mekanike te vogel. Perdoret si shtues
benzene ose boje.

Vetite teknologjike

Prodhohen fleta akumulatoresh te automjeteve. Plumbi me antimonin formon nje lidhje qe

perdoret per prodhimine shkronjave ne shtypshkronja.

14
Mesimi 12. Lidhjet e forta dhe llojet e tyre.

Lidhjet e forta bejne pjese ne grupet e celiqeve dhe kane veti te larta mekanike dhe perdoren
per vegla prerese. Lidhjet e forta rrisin temperaturen e punes, te veglave prerese ne 1000° ÷
1100℃. Kjo sjell rritjen e rendimentit te veglave prerese. Veglat prerese te prodhuara me
celik rapid qe kane perqindje te larte volframi dhe vanadi tolerojne temperature deri ne 650
℃ . Prandaj duhet qe lidhjet e forta te perdoren ne trajte pllakezash. Ne veglat prerese ku
mund te gjiten duke i salduar me kontakt ose me montim mekanik me lidhje me filete. Sipas
menyres se prodhimit lidhjet ndahen:

-Te derdhura keto lidhje permbajne elemente te ndryshme si kromi, nikeli, mangani dhe sasi
te medhakobalti dhe volframi. Kane fortesei te madhe, shkrijne ne temperature shume te larte.
Ketu futen lidhjet e forta qe quhen stalinit dhe jane lidhjet me krom, celik, mangan dhe steliti
qe eshte lidhja celik+kobalt+volfram. Keto pergatiten ne forme pllakezash me trashesi 10mm.

-Metalo-qeramike

Keto lidhje permbajne karbur volframi, titani dhe kobalti. Perzihen me karbonin ne trajte
pluhurash dhe presohen ne temperatura deri ne 1400℃ . I nenshtrohen fillimish pjekjes ne
800° ÷900° ÷ 1600℃. Ne kete temperature ndodh perzierja e elementeve metalo-qeramike.
Keto lidhje jane me te forta se lidhjet e derdhura, por me te thyeshme dhe si pasoje nuk
pranojne goditje. Pergatiten ne trajte pllakezash te vogla dhe saldohen me kontakt ne koken e
vegles prerese, ndryshe mund te quhen vidio. Marketimi i lidhjeve volfram-kobalt behet
keshtu:

K20 ku K-kobalt; 20-te forta;

BK2; BK6 ku 6%- volframi.

Perdoren per perpunimine metaleve me ngjyre dhe gizave. Lidhjet titan+kobalt jane te
markave:
15

T5K10 ku 5-karbur titani; dhe 10-eshte % kobalti. Perdoren per vegla prerese te tornove,
zdrukut dhe shpim te celiqeve.
Mesimi 13. Nikeli, zinku dhe vetite e tyre. Lidhjet dhe perdorimi.

Nikeli del nga materiali garnierit ; ka Tsh=1453℃, d=8.85kg/dm3, plasticitet i larte,

qendrueshmeri kundrejt gerryerjes. Ka ngjyre gri te shndritshme dhe perdoret per veshjen e
metaleve. Merr pjese si element lidhes ne lidhjet e paoksidueshme prandaj perdoret per
veshjen e metaleve si celik, gize per ti ruajtur nga oksidimi.

Zinku del nga minerali sfalerit ka Tsh=419℃; d=7.1kg/dm3, qendrueshmeri e ulet mekanike
sepse perdoret per veshje celiqesh si zigato dhe me oksigjenin e ambjentit formon oksid zinku
qe ruan celikun nga gerryerja dhe oksidimi dhe ka ngjyre te bardhe ne te kalter. Zinku
perdoret si pol negativ ne pilat elektrike.

Mesimi 14. Zbatime numerike.

Celik apo gize? %e karbonit=5.39 G

% e karbonit=2.01 C

% e karbonit=1.09 G

%e karbonit=3.33 G

% e karbonit=1.9 G

% e karbonit=0.9 G

% e karbonit=4.01 G

% e karbonit=1.102 C

% e karbonit=2.00 C

16
 KAPITULLI II

MATERIALET BIOLOGJIKE
Mesimi 15. Druri . llojet, vetite dhe llojet e lendes drusore.

Materiale biologjike quhen materialet qe riperterijne vetveten. Druri eshte nje prej tyre.
Po te presim nje peme terthorazi dhe pot e shohim ne mikroskop nje pjese te saj duket
sikur eshte e perbere nga nje tufe pipezash. Tek nje peme ajo qe hyn nr pune per lenden
drusore eshte trungu. Rrenjet ngurrosen dhe deget hiqen. Pjeset perberese te trungut jane:

1-levorja , e cila mbron trungun kur eshte i gjalle (shiu, bora, ftohti). Ne trungun e prere
levorja nuk ka asnje rol, hiqet, sepse ka vetem qeliza te vdekura.

2-plani, eshte pjesa e gjalle e pemes dhe sherben per transportin e ujit dhe kriperave
minerale ne cdo pjese te punes. Ne trungun e prere plana perdoret per lenden drusore.

3-myja, perbehet nga qeliza te vdekura.

Vetite fizike te drurit.

Eshte e ndryshme ne drure te ndryshem dhe varion nga 0.4 kg/dm3 dhe 0.8 kg/dm3 qe
eshte polisandri, ndersa 1kg/dm3 ebaniti ne Afrike. Ngjyrimi eshte I ndryshem ne drure te
ndryshem.

17
Mesimi 16. Goma, qelqi dhe vetite e tyre.

GOMA

Eshte polimere dhe jane te ngjashme me masat plastike. Gomat jane me origjine:

A.natyrore e cila merret nga pema e kaucukut ne formen e nje lengu te bardhe si
qumesht i cili mblidhet ne vaska te posacme dhe mpikst me acid acetik. Proceset e
pergatitjes se gomas jane:

a-parapergatitja kaucuku merret I mpiksur dhe grimcohet dhe hidhet ne enen e

pergatitjes.

b-perzierja masa e grimcuar perzihet me tretes dhe perpunohet ne 100℃ .

c-perpunimi ne 100℃.

d-vullkanizimi qe quhet keshtu sepse gjate temperaturave te larta dhe ne prani te squfurit
ato fluskojne dhe ndodh vullkanizimi.

B.Sintetike perftohet nga nenproduktet e naftes ne kushte laboratorike.

QELQI

Eshte mase amorfe qe perftohet nga ftohja e nje mase silikatesh te shkrira. Elementi
kryesor eshte kuarci (SoO2) ose rera kuarcore dhe ka perberje te elementeve te ndryshme
dhe okside te ndryshme si oksid magnezi, oksid mangani, oksid hekuri 2valent etj.

Vetite d=25 kg/dm3 kur eshte i forte dhe i thyeshem, i pershkueshem ndaj drites, i
papershkrueshem nga uji, izolator termik dhe elektrik.

18

AZBESTI

Eshte material me origjine minerale, fibroz pra ne trajte fibrash. Fibrat e azbestit jane te
thyeshme, te paqendrueshme ne terheqje. Perberja e tij eshte 40-50% oksid silica, 20-
40%oksid magnezi. Pjesa tjeter eshte oksid hekuri divalent, uje dhe oksid kalciumi.

Vetite
Eshte i qendrueshem ndaj te nxehtit, ka qendrueshmeri te vogel termike dhe elektrike,
prandaj perdoret si izolator termik dhe elektrik per pajisjet elektrike. Ka qendrueshmeri te
larte ndaj acideve dhe bazave, eshte elastik, perdoret per rripa transportieri meqenese nuk
percjell nxehtesine. Perdoret per punetoret per rroba pune qe punojne ne reparte te nxehta,
perdoret si material termoizolues dhe hermetizues.

LEKURET DHE PELICET

Prodhohen nga lekuret e kafsheve te ndryshme si lekura e derrit, vicit, kamoshit etj. Jane
materiale elastike, te buta ne prekje, kane qendrueshmeri te mire mekanike, lejojne
ajrimin natyror ne saje te porositetit te tyre. E mete e lekureve eshte qendrueshmeria e
vogel ndaj vajit dhe lendeve te tjera kimike si dhe thithin lageshti.

19

Mesimi 17. Masat plastike.

Masat plastike jane polimere te perbera nga disa monomere.

Vetite e masave plastike

-perpunohen lehte;

-kane qendrueshmeri ndaj ferkimit;

 -kane qendrueshmeri ndaj lendeve kimike;

-dendesi e vogel;

-sherbejne si izolator termik dhe elektrik.

Perdorimi

a-zevendeson metalet me ngjyre baker, alumin etj;

b-ka dendesi te vogel;

c-jane 2deri ne 10 here me te lehta se metalet;

d-ulin madhesine e konstruksionit 4 deri ne 6here;

e-perpunohen lehte;

f-plotesojne kerkesat ekonomike.

Klasifikimi

I- Plaste
II- Elaste
III- Fibra kimike;

Plastet jane masa plastike mbi te cilat gjate veprimit te forcave te medha verehen
shformime te medha qe mbeten edhe pas heqjes se veprimit te forces F. Plastet ndahen ne:

Duroplaste qe quhen keshtu sepse nen veprimin e temperaturave te larta perpunohen duke u
zbutur dhe formojne objekte plastike, por nuk perpunohen per here te dyte. Digjet, por nuk
shkrihet perseri. Perfaqesuesit e duroplasteve jane:

a. Celuloidi sherben per prodhimin e mjeteve plastike, filmave per fotografite, tastet e
pianos etj.
b. Galatiti perftohet nga perpunimi i kazeines se qumeshtit qe jane lapsat, karficat etj.
c. Bakeliti perftohet nga dy lende kimike fenol+formaldehide, eshte i qendrueshem ndaj
ujit dhe lendeve kimike. Me to perdoren aparatura elektronike.
20

Termoplaste perfaqesuesi kryesor eshte poliklorur vinili (P.V.C). Termoplastet nen veprimin
e temperaturave shkrijne dhe prodhohen objekte qe mund te zbuten dhe shkrihen serish. Me
P.V.C prodhohen shufra, gypa etj.

Elastet jane masa plastike qe durojne shformime elastike mbi 100%. Ne temperatura normale
dhe mbas heqjes se forces F kthehen ne gjendjen e meparshme. Perfaqesuesi kryesor i
elasteve eshte kaucuku natyror dhe sintetik i cili perftohet nga tutjenit dhe natriumi.
Fibrat kimike jane lende ne trajte fijesh shume te qendrueshme, perdoren ne industrine
tekstile per pelhurat.

21

Mesimi 18. Ngjitesat.

Materiali ngjites kolodale veshtullore qe ka aftesi ngjitese pasi formon nje cipe te forte dhe
kap mire copen qe ngjitet. Bashkimi qe realizohet me materialin ngjites duron nga 60°-400℃
. Kjo qendrueshmeri varet nga:

a-pastertia e siperfaqes qe ngjitet;

b-regjimi i ngjitjes.
Ngjitesi nxehet paraprakisht pasi siguron origjine:

Bimore qe perdoren ne industrine e drurit per prodhimin e kompesates. Merret nga

niseshteja, goma, celuloza. Vetite e ngjitesit bimore jane: ka perdorim te gjere per ngjitjene
tekstileve dhe ne galanteri. Nuk eshte i qendrueshem ndaj lageshtires.

Shtatore qe perdoren per ngjitjen ne industrine e drurit dhe nuk eshte i qendrueshem ndaj
ujit.

Sintetik qe eshte tretja e kaucukut ose e gomes ne benzene dhe perdoret per ngjitjen e
tekstileve dhe lekureve.

Klasifikimi i ngjitesave sipas perdorimit

a.Per konstruksione;

b.Me perdorim te pergjithshem;

c.Me perdorim te vecante (vetem per metale ose goma);

sipas gjendjes ne te cilen ndodhen ngjitesat ndahen:

a.te lenget; b.ne forme pluhuri; c.ne forme tekstili; d.ne formen e letrave te njoma.

Llojet e ngjitesave

-Tutkau jane me origjine bimore, shtazore ose artificiale. Perdoret ne gjendje te lenget.
Zakonisht eshte i perqendruar 50% - 60%. Mund te perdoret ne te nxehte ose ne te ftohte.

-Per perpunime druri;

-Per rimesim dhe montim mobiljesh, dyer, dritare etj.

-Vinovili eshte me baze acetat polivinili, nuk eshte i kushtueshem dhe perdoret ne te ftohte,
ka qendrueshmeri te larte mekanike. Shtresa ngjitese ka elasticitet te larte, I tejdukshem ne
vendin e ngjitjes, i paqendrueshem ne uje, ngjit leter, flete kompesate, copa druri, qelq,
porcelan etj.

22

Mesimi 19. Materialet inerte dhe materiale te tjera qe perdoren ne ndertim.

Materialet inerte quhen keshtu sepse ne to hyjne: rera, zhavorri, zalli, cakulli. Keto
perdoren si material lidhese per prodhimin e llaceve dhe betoneve me material te tjera
ndihmese. Merren nga shkembinjte pastaj perberja e tyre dhe vetite si fortesia, dendesia,
qendrueshmeria mekanike varen nga ato ku jane marre. Disa veti te ketyre lendeve jane:
forma , permasat e kokrrizave, struktura e siperfaqes, ujethithja etj.
Rera perbehet nga kokrrizat 0.15 - 0.5 dhe merret nga shtreterit e lumenjve, fundet e
deteve dhe thellesite e medha te tokes. Jane silicore, gelqerore dhe granitike. Rera e detit
lahet perpara se te perdoret dhe klasifikohen per suvatim, murezim dhe per llac duke
kaluar neper sita, por para sitjes ka nevoje te lahet. Rera e thate kur laget thith lageshti
prandaj matet lageshtia qe ka rera per te llogaritur ujin qe do ti hidhet.

Zalli dhe Cakulli per beton prodhohen nga zhavorret qe merren nga shtreterit e lumenjve
qe lahen dhe ndahen ne zaje me permasa te ndryshme. Kokrrizat me te medha I
nenshtrohen gerryerjes.

Cakulli merret nga thyerja e gureve gelqeror ose zalli kokerrmadh. Nuk duhet te
permbaje lende te demshme si argjil dhe lende squfurore. Eshte material qe merret nga
gurore te hapura ne zonat kodrinore dhe malore. Perdoret per ndertim rrugesh, ndertesa
etj. Guri mund te jete gelqeror ose dekorativ. Materialet prodhohen nga detina e pjekjes,
me to pergatiten lloje te ndryshme tullash, tjegullash dhe material qe perdoen per
kanalizime. Materialet lidhese minerale jane:

Gelqerja qe del nga pjekja e gureve gelqeror ne 900℃.

Allcia perftohet nga pjekja e gipsit ne 160℃.

Cimentua prodhohet nga guret gelqerore tetin dhe piqet ne 1300° - 1400℃.

23

Mesimi 20. Materialet ftohese vajosese.

Gjate procesit te prerjes se metalit ne makinen metalprerese prodhoet sasi e madhe

nxehtesie per shkak te ferkimit qe lind midis vegles prerese dhe metalit qe punohet. Kjo
nxehtesi shkakton:

-nxehjen ne veglen prerese qe ul qendrueshmerine e saj;

-perkeqeson sasine e siperfaqes qe punohet;

-ul perpunueshmerine e detalit qe punohet per permiresimin e kushteve te punes.

Eshte e nevojshme qe ne zonen ku formohet ashkla te jepet pa nderprerje dhe ne sasi te

mjaftueshme lengu ftohes. Ky leng ka edhe veti vajosese sepse zvogelon ferkimin midis
thikes prerese dhe copes qe punon. Duke patur parasysh kushtet e veshtira te punes lendet
ftohese-vajosese duhet te kene:

-percjellshmeri te larte termike;

-aftesi vajosese te larta;

-aftesi per te lagur siperfaqen ku bie;

-te mos shkaktoje brejtje te siperfaqes.

Ne lengjet ftohese-vajosese hyjne uji, tretesirat ujore, emulsionet, vajrat minerale etj.

Uji eshte ftohes i mire, por ka veti vajosese te uleta per te mos thene qe s’ka fare.
Shkakton brejtje te gizes. Per te permiresuar vetite vajosese te ujit dhe per te menjeanuar
veprimin brejtes ne uje shtohen sode, sapun ose vajra minerale. Lengjet ftohese me te
perhapura dhe me pak te kushtueshme jane perzierjet e mesiperme uje+sode si dhe
perzierja uje+vaj pishe. Ka veti te mira ftohese dhe veti vajosese te kenaqshme.

Vajrat minerale kane veti vajosese te larta, por jane te kushtueshme prandaj perftohen
vetem ne makinat metalprerese qe kryejne punime te veshtira dhe kerkojne saktesi te larte
te siperfaqes. Vajguri perdoret si vajoses ku punohen metale prej gize.

Materialet vajosese perdoren per te lyer siperfaqet qe jane ne takim te detaleve qe

punojne ne cift per te shmangur ferkimin dhe konsumimin e tyre. P.sh.: kushinetat
rreshqitese dhe rrokullitese, frenat si dhe nyja te tjera ne konstruksione te ndryshme
metalike. Si materiale vajosese perdoren grasot me baze sapuni ne vajra minerale.

Grasot me baze sapuni kalciumi jane te patretshme ne uje prandaj perdoren per nyjat qe
punojne ne kushte lageshtire.

Grasot me baze sapuni durojne trysni te larte, por nuk durojne lageshti prandaj perdoren
ne kushineta rreshqitese-rrokullitese, por krijojne temperature te larte deri ne 200℃.

24

Grasot me baze sapun alumini durojne lageshti dhe trysni, por nuk durojne temperature
me shume se 100℃ .
Mesimi 21. Materialet jometalike.

Tapa prodhohet ne industrine e drurit nga celuloza e drurit. Vetia me e mire eshte
elasticiteti prandaj perdoret ne trajte fletesh per hermetizim, per tapa ne industrine
ushqimore dhe farmaceutike. Perdoret si mjet izolimi kunder zhurmave ne forme fletesh.

Bojrat perdoren ne degen e industries se drurit dhe mekanike sepse mbrojne

konstruksionet metalike nga brejtja. Bojrat perdoren edhe per qellime zbukurimi. Me te
perdorshme jane bojrat e vajit. Keto jane lengje qe pergatiten me vajra minerale ku u
hidhet pluhur ngjyrues. Ky i fundit u jep ngjyren e nevojshme. Keto pigmente pergatiten
nga kriperat ose oksidet e materialeve te ndryshme industriale si kriprat dhe plumbi,
oksidi i zinkut(ngjyre e bardhe), oksid hekuri, kriperat e kalciumit(ngjyre te kuqe), oksidi
i kromit(ngjyre jeshile).

Llaku quhet tretesira qe ka aftesi te formoje shtresa te tejdukshme dhe te patejdukshme si

rreshirat qe treten ne tretesira te ndryshme. Si te tilla jane nitrollaku dhe nitroceluloza.
Mbas lyerjes me llak tretesira e llakut avullon dhe formohet nje shtrese e qendrueshme.
Disa formojne shtresa te tejdukshme.

25

Mesimi 22. Menyrat e ndryshimeve te vetive te materialeve.

Materialet kane ndertim kristalor, atomet e tyre jane te vendosura ne hapesire ne menyre
te tille qe po te bashkohen me vija imagjinare formojne figura gjeometrike qe quhen
rrjeta kristalore dhe kane formen e nje kuboidi, ne kulmet e te cilit jane vendosur atomet
e metalit. Me ndryshimin e temperatures se nje metali ose nje lidhje metalike ndodh
kalimi nga njera rrjete kristalore ne tjetren. Ndryshimet strukturore shoqerohen me
 ndryshimet e vetive fizike, mekanike te metaleve. P.sh.: rritet qendrueshmeria mekanike,
fortesia dhe perpunueshmeria me prerje dhe si perfundim vetite mekanike, fizike dhe
teknologjike te detaleve ndryshojne ne dy menyra:

-duke ndryshuar perberjen kimike;

-duke ndryshuar strukturen e lidhjes ose te metaleve.

Ndryshimi i struktures arrihet me perpunim termik. Perpunim termik quhet procesi i

nxehjes se metalit ne nje temperature te caktuar. Ne kete temperature te caktuar ne nje
kohe te caktuar dhe ftohje me shpejtesi te caktuar. Gjate nxehjes kemi parasysh qe metali
ngelet ne gjendje te ngurte, nuk shkrin, pra temperatura e perpunimit termik nuk merret
afer temperatures se shkrirjes se detaleve. Per materialet hekurore, temperatura kritike ku
ndodh ndryshimi strukturor merret i ndryshem per shkak te perberjes se tyre. Per celiqet e
zakonshme temperature kritike (Tkr) varet nga perqindja e karbonit. Perpunimet termike
qe i kryhen celiqeve jane:

-pjekje; -normalizim; -kalitje; -riardhje ose leshim.

Temp

Nxehja ne temp e caktuar

Ftohja ne temp e caktuar

koha
Mbajtja ne temp e caktuar

26

Mesimi 23. Fortesimi, zbutja dhe rregullimi i struktures se metaleve. Kalitja, pjekja
dhe riardhja.

Pjekje quhet procesi i perpunimit termik i cili e ben celikun e bute te perpunohet ne prerje
dhe te homogjenizohet ne strukturen e tij. Gjithashtu pjekja zbut celiqet e fortesuara nga
perpunimet termike te meparshme. Menyra e realizimit: celiqet futen ne furra te posacme dhe
nxehen ne temperatura 750° ÷ 900℃ ne menyre progresive dhe mbahen ne kete temperature
derisa te formohet struktura e deshiruar. Pas kesaj behet ftohja e ngadalshme bashke me
furren deri ne temperaturen e mjedisit.

Normalizimi ka per qellim ti beje celiqet me strukture, me kokrize te imet dhe homogjene.
Zhduk tensioned e brendshme dhe permireson aftesite punuese te celiqeve me karbon per
konstruksione dhe per celiqe te lidhur. Normalizimi behet ne temperatura me pak te larta se
pjekja dhe iu behet detaleve qe prodhohen me derdhje dhe farketim. Detail nxehet derisa
nxehtesia te hyje ne zemren e detalit dhe pastaj ftohja behet njelloj si pjekja ne temperaturen
e mjedisit 20℃ .

Kalitja ka qellim te kundert me pjekjen dhe i jep detalit fortesi te larte dhe rrit
qendrueshmerine mekanike dhe qendrueshmerine ne ferkim, prandaj eshte nje nga
perpunimet termike me te rendesishme. Kryhet ne temperaturat rreth 750° ÷850 ℃ dhe
ftohen menjehere ne mjedis ftohes qe mund te jete perzierje e lengshme. Ftohja mund te
behet e shpejte dhe e njetrajtshme perndryshe sjell shformime dhe carje te detalit. Fortesia qe
merr celiku mbas kalitjes varet nga sasia e karbonit ne celik. Celiqet me pak se 0.025%C jane
te pakalitshem.

Riardhja ka per qellim te zhduke tensionet e brendshme qe lindin mbas kalitjes, te stabilizoje
strukturen e ketyre celiqeve, te ule pak fortesine e tyre dhe te rrise qendrueshmerine ndaj
ferkimit. Menyra e realizimit: ne temperaturen 200° ÷600 ℃ celiqet nxehen duke i ftohur me
pak ajer ose ne vaj. Riardhja kryhet gjithmone pas kalitjes dhe vetem ne riardhje celiqet jane
ne gjendje per punime te metejshme mekanike si retifikimi dhe lapini.

27

KAPITULLI III

NJOHURI TE PERGJITHSHME PER SHKRITORE

Mesimi 24. Njohuri te pergjithshme per shkritore.
Shkritore quhet vendi ku prodhohen detalet me derdhje. Ne shkritore materialet metalike
shnderrohen ne prodhime gjysem te gatshme. Duke shfrytezuar vetite teknologjike dhe
derdhjet , te mirat e procesit te derdhjes jane:

-thyhet shpejt;

-ka perfitim ekonomik;

-fitohen detale me forma te nderlikuara;

-makinerite dhe pajisjet jane te thjeshta dhe me pak te kushtueshme se proceset e tjera;

-detalet qe dalin skarco riciklohen;

-prodhohen detale me permasa te ndryshme.

Vetia e rrjedhshmerise ka shume rendesi ne detalet qe prodhohen me derdhje. Rrjedhshmeria

varet nga temperatura e derdhjes dhe perberja kimike.

Giza ka veti te mira derdhese nga celiku. Temperatura e derdhjes se gizes eshte 1250° ÷ 1350
℃.

Nikeli permireson vetite derdhese te gizes.

Kromi rrit temperature e derdhjes mbi 1350℃ . Giza perdoret per derdhje detalesh te
ndryshme dhe te rendesishme dhe te veshtira per tu prodhuar si blloqe cilindrash, kemisha
pompash, bazamente makinash te makinave metalprerese.

Celiku ka veti derdhese me te uleta se giza sepse e ka temperature e derdhjes rreth 1500℃
dhe ka rrjedhshmeri me te vogel dhe tkurrje me te madhe. Celiqet e derdhura japin carje ne
detale, krijojne skarcitete prandaj perdoren per prodhimin e detaleve ne mure jo shume te
holle dhe forma te thjeshta.

Lidhjet e bakrit kane veti te mira derdhese. Me celikun prodhohen detalet si: spinot, kemisha
motorri ose moco qe nuk jane ten je vetie te vecante.

28

Mesimi 25. Format per derdhjen e metaleve te shkrira.

Proceset per pergatitjen e formave per derdhjen e metaleve jane:

-pergatitjet e modeleve;
-pergatitja e materialeve per forma dhe zemra;

-pergatitja e metalit te shkrire;

-derdhja e metalit dhe ngurtesimi;

-nxjerrja e derdhjes nga forma;

-pergatitja dhe ndertimi i formave dhe zemrave;

-kontrolli i cilesise dhe pastrami i formave.

Modelet jane te materialeve te ndryshme si: dru, plastmas, metal, gips ose cimento. Modelet
mund te jene te ndashme ose te pandashme. Pergatitja realizohet prej vizatimit te modelit qe
do te pergatitet me derdhje, por permasat merren pak me te medha duke marre parasysh
shtesat per perpunime te metejshme mekanike. Modelet lyhen me boje dhe ruhen ne
magazina te posacme. Arkat e zemrave, zemrat perdoren per te perftuar vrimat dhe boshlleqet
ne detalet e derdhur. Zemrat pergatiten ne arkat e zemrave dhe mund te jene te ndashme ose
te pandashme. Veglat dhe pajisjet per pergatitjen e formave jane:

-lopatat;

-hedhes dheu;

-tokmaket e furrave;

-mistrite;

-lemuesit e profiluar;

-luget;

-furcat;

-llanxhat, turielat, sitat;

-gjilpere, llambe me pasqyre, qese me puder;

-nivelat, vizoret metalike etj.

29

Mesimi 26. Njohuri te pergjithshme mbi bazat e perpunimit plastik te metaleve.

Perpunimi plastik i metaleve behet pa heqje ashkle ashtu si dhe perpunimi me derdhje i
metaleve. Vetia kryesore qe duhet te kete nje metal per tu perpunuar plastikisht eshte
plasticiteti. Nen veprimin e forcave te jashtme te detalit ndryshojne forme dhe permase, por
ruajne gjendjen dhe vellimin e tyre. Edhe pas heqjes se veprimit te forcave te jashtme
perparesite e procesit te perpunimit plastic te metaleve jane:

-rendimenti i larte;

-perfitim ekonomik;

-humbje te vogla ne metal;

-fiton veti te mira mekanike;

-merren forma te ndryshme detalesh.

Nepermjet ketij procesi prodhohen profile te ndryshme si: shina, boshte, flete llamarinash,
detale per automobile, pjese makinash metalprerese.

BAZAT E PERPUNIMIT PLASTIK

Copes metalike qe do te perpunohet plastikisht I ushtrohen forca te jashtme nen veprimin e te

cilave behet shperndarja e vellimit te saj. Krijohet nje forme e re duke perftuar nje detal te
gatshem ose gjysem te gatshem. Si pasoje nen veprimin e forcave kokrrizat e metalit
leshohen dhe zhvendosen kundrejt njera tjetres megjithese nje pjese e kokrrizave thyhen dhe
kjo gje shkakton shkaterrimin e detalit. Nqs forcat qe veprojne kalojne nje kufi te caktuar
maksimal mbi detalin shfaqen plasaritje dhe carje te brendshme. Gjate perpunimeve plastike
cdo metal ose lidhje qe formohet duhet te mos e kaloje nje shformim maksimal qe do te sillte
shkaterrimin e detalit. Pas perpunimit plastik struktura e metalit nuk ndryshon per shkak te
zhvendosjes qe pesojne kristalet kundrejt njera tjetres dhe per shkak te forcave te jashtme
kristalet qe me pare ishin orientuar ne menyre te crregullt, mbas perpunimit plastik vendosen
ne drejtim te shtrirjes qe peson detali dhe marrin formen ne drejtim te penjzave te
mikrostruktures te pergjithshme te metalit.

30

Mesimi 27. Perpunimi i metaleve ne te nxehte dhe ne te ftohte.

Ne plasticitetin e metalit ndikojne faktore te ndryshem si:

a-lloji dhe perberja kimike;

b-madhesia e kokrrizave;

c-intervali i temperaturaveku kryhet perpunimi plastik.

Llojet e materialeve kane plasticitet te ndryshem ne metale te ndryshme. Celiqet me pak

karbon jane me pak plastik se celiqet me shume karbon.

Perberja kimike futja ne celik e elementeve te tjere si squfur, mangan, silic, fosfor ndikojne
ne uljen e plasticitetit te tyre.

Madhesia e kokrrizave sa me e imet te jete struktura e metalit aq me shume plastik eshte

metali.

Temperatura e procesit te punes metali nxehet me qellim qe te rritet plasticiteti dhe te ulet
qendrueshmeria gjate shformimit. Per perpunim ne te nxehte behet duke nxehur materialin ne
nje temperature te caktuar. Nxehja mbi temperaturen e lejuar con ne mbinxehje ose ne djegie
te metalit. Gjithashtu nxehja nen temperaturen e lejuar shkakton plasaritje te metalit keshtu
perpunimi plastik ne te nxehte ka temperaturen e tij kufitare jashte te cilave nuk lejohet
perpunimi plastik. Temperaturat brenda dy ketyre kufijve percakton intervalin e perpunimit
plastik ne te nxehte. Nxehja e metalit ne temperatura te larta te intervalit si dhe koha e larte e
qendrimit ne keto temperatura shkakton tek metali rritjen e madhesise se kokrrizave dhe rrit
tek metali thyeshmerine. Keto permiresohen me perpunime te metejshme termike. Nxehja e
metalit gjate perpunimit termikbehet ne dy menyra:

1-nxehje e shpejte ka te mete se nuk nxehet i gjithe metali njetrajtesisht.

2-nxehje e ngadalte ka te mete se mund te shkaktoje mbinxehjen ose djegien e metalit.

Nxehja ndahet ne dy faza:

1-nxehet deri ne 75℃ dhe mbahet ne kete temperature per nje kohe te caktuar.

2-nxehet deri ne temperature e mesiperme dhe mbahet derisa te nxehet metali. Nxehja behet
ne furra te posacme elektrike me rezistence, induksion ose kontakt.

31

Mesimi 28. Njohuri te pergjithshme mbi saldimin e materialeve metalik.

Saldimi eshte process teknologjik qe siguron bashkimin e pazberthyeshem te detaleve.

Perdoret per : -prodhim detalesh te renda ne industri; -per riparim detalesh; -per
konstruksione te salduara. Saldimi ka zevendesuar prodhimin me derdhje te detaleve te
renda. Kjo sjell kursimin e materialit ne masen 40-50%. Te mirat e procesit te saldimit
krahasuar me proceset e tjera te prodhimit jane:

-kosto e ulet; -rendiment i larte; -ekonomizon detalin; -kerkon pajisje dhe makineri te
thjeshta; -siguron hermetizim te bashkimit te detaleve.

Qe te ndodhe saldimi duhet qe atomet e metalit qe saldohet te afrohen aq shume me njeri

tjetrin sa te hyjne ne fushat terheqese te njeri tjetrit ku fillojne te veprojne forcat terheqese te
reja. Ka disa menyra per te arritur kete duke percaktuar llojet e saldimit:

1-Nxehen ballet e copave qe do te saldohen derisa ato te shkrijne. Bashkimi midis tyre behet
me tegel dhe pa ushtruar shtypje. Shkrirja e balleve te copave realizohet me: -hark elektrik;
-gaz oksiacidilen. Ky quhet saldim me shkrirje.

2-Nxehen vendet e copave ku do te saldohen deri ne gjendje plastike. Ky quhet saldim

plastik.

3-Saldimi ne te ftohte behet duke ushtruar force shtypese ndaj detaleve qe do te saldohen. Ky
quhet saldim ne te ftohte dhe ky lloj saldimi perdoret per saldimin e metaleve me ngjyre.

II. SALDIMI ME HARK ELEKTRIK. PAJISJET PERKATESE.

Ne kete lloj saldimi i burimi i nxehtesise per shkrirjen e buzeve te copeve qe do te saldohen
eshte harku elektrik. Ky krijohet midis copes qe saldohet dhe electrodes. Copa qe saldohet
sherben si anode ndersa elektroda si katode. Gjate krijimit te harkut elektrik krijohet nje fluks
elektronesh qe levizin nga katoda ne anode. Ky kalim elektronesh eshte nje process qe
shoqerohet me clirim energjie. Pikerisht kjo nxehtesi ne temperature 3000° ÷6000℃ qe
shkrin buzet e metalit duke krijuar nje vater (banje) te vogel qe zhvillohet sipas elektrolizes.
Hapesira qe pershkohet nga rryma qe pershkon harku elektrik mbahet rreth 3mm. rreth vatres
se harkut krijohet nje ambjent i jonizuar qe sherben per mbajtjen e saldimit. Elektrodat jane
dy llojshe: a-te shkrishme krijojne harkun elektrik dhe marrin pjese ne mbushjen e tegelit te
saldimit. Mund te jene prej gize, celiku,tunxh, alumin, bronx, lidhje te forta etj.

b-te pashkrishme do te thote se elektroda sherben per krijimin e harkut elektrik dhe nuk merr
pjese ne mbushjen e tegelit te saldimit. Si material mbushes sherben nje shufer metalike e
pershtatur sipas copes qe do te saldohet. Keto jane prej Volframi dhe Karboni.

Elektrodat jane shufra metalike me ose pa asnje veshje te jashtme. Veshja e jashtme sherben
per te formuar:

-ngjyren qe mban tegeli i saldimit;

-pajisjet e menjehershme; 32

-rritjen e qendrueshmerise se harkut sepse jonizon ambjentin perreth harkut;

-ploteson tegelin me elemente special si mangan, silic etj.

Materiali i veshjes eshte kuarc, miellsharre, ferromangan, ferrosilic te perziera me leng qelqi.
Aparatet e saldimit jane aparate qe japin energjine mbajtese te electrodes, banka metalike,
morsetat, kabli, maska e saldimit, cekic, dalte, furce metalike dhe saldimi mund te behet ne :

a-rrafsh horizontal; b-rrafsh vertical; c-ne tavan.

33

Mesimi 29. Saldimi me gaz. Pajisjet perkatese.

Ne saldimin me gaz nxehtesia e nevojshme per shkrirjen e buzeve te copave qe do te
saldohen perftohet nga flaka qe krijohet nga djegia e nje gazi me oksigjenin. Si gaze te tille
perdoren: -acidileni (C2H2); -gazi natyror; -hidrogjeni; -nenprodukte te naftes.

Ne praktike me i perdorshem eshte acidileni sepse gjate djegies se tij me oksigjenin clirohet
nxehtesi shume e madhe dhe krijohet nje temperature rreth 3150℃.

II. PAJISJET E SALDIMIT ME GAZ.

Gjeneratori I acidilenit sherben per te prodhuar acidilenin nga veprimi i karburit me ujin
CaC2+H2 -> C2H2+CaO.

1-Gjeneratori siguron trysni te qendrueshme gjate punes pr te mos patur nderprerje te flakes
si dhe per te lejuar pastrimin e acidilenit dhe ftohjen e tij.

2-Shuarsi hidraulik sherben per te siguruar qe flak ate mos kthehet mbrapsht ne gjenerator
sepse kjo do te sillte shkaterrimin e gjeneratorit dhe do te rrezikonte jeten e punetoreve.

3-Bombolat e oksigjenit sherbejne per ruajtjen dhe transportimin e oksigjenit. Oksigjeni ne

bombel ndodhet ne trysni te larte ose ne gjendje te lenget. Bombolat mbahen ne vende te
vecanta ne mure betoni dhe qendrojne gjithmone ne kembe. Lyhen me boje gri dhe nuk duhet
te ekspozohen ndaj diellit. Bombolat mbahen 3-4m larg vendit te saldimit.

4-Ulja e trysnise deri ne trysnine e nevojshme per saldim dhe per ta mbajtur te njejte gjate
kohes se punes.

5-Shfrytezimi i elasticitetit te gomes dhe per te qene e manovrueshme gjate punes gjatesia e
tyre merret e mjaftueshme per tu levizur dhe manovruar gjate saldimit.

6-Kaneli eshte pajisje ku realizohet perzierja e oksigjenit dhe e acidilenit. Sasia e acidilenit
dhe e oksigjenit qe duhet perzier percaktohet ne baze te trysnise te vendosur dhe siperfaqes
terthore. Ne pjesen fundore te kanelit ka nje pike ne formen e nje trungkoni e cila mund te
jete e zevendesueshme per shkak te bllokimit qe mund te ndodhe gjate punes. Ne pjesen ku
futen tubat e dergimit ne kanel jane te vendosura dy valvula sigurimi, nepermjet nje butoni.
Rregullojme sasine e gazeve acidilen dhe oksigjen qe futen ne dhomen e perzierjes se kanelit.
Te shuarsi hidraulik eshte vendosur nje valvul qe lejon kalimin e gazeve vetem ne nje drejtim
dhe quhet valvul moskthimi.

Detyra:

1. Beni dallimet midis dy saldimeve(gaz dhe hark elektrik).

2. Beni dallimet midis pajisjeve perkatese te saldimit me hark elektrik dhe saldimit
me gaz.

34
Mesimi 30. Ngjitja e materialeve metalike.

I.Bazat e ngjitjes

Ngjitja eshte bashkimi i materialeve metalike ne gjendje te ngurte me metal te shkrire qe

quhet material ngjites. Dallimi me ngjitje nga saldimi eshte ky: ne procesin e ngjitjes
materiali baze nuk shkrin si tek saldimi, por shkrin vetem materiali ngjites. Gjate ngjitjes
ndodh nje shperhapje e ndersjelle e molekulave te materialit ngjites dhe materialit baze.
Ndodh nje kalim i shkallezuar strukturor nga materiali ngjites ne materialin baze. Gjate
ngjitjes materiali baze duhet te nxehet deri ne nje temperature qe eshte me e larte se
temperatura qe shkrin materiali ngjites. Kushti kryesor qe ngjitja te behet cilesore dhe e sigurt
eshte pastertia e siperfaqeve qe ngjiten. Siperfaqet pastrohen ne dy menyra: -kimikisht dhe
-mekanikisht. Gjate ngjitjes perdoret flusa dhe shkriresa qe sherbejne per te perhapur
materialin ngjites mbi siperfaqen qe do te ngjitet dhe mbajne tegelin e ngjitjes nga oksidimi.
Krahasuar me saldimin ngjitja ka keto cilesi:

1-ngaqe metali baze nuk shkrin, nuk ka mbinxehje dhe nuk ka ndryshim strukturor.

2-nuk ka ndryshim te perberjes kimike.

Ngjitja perdoret per te gjitha llojet e celiqeve, metaleve me ngjyre dhe lidhjeve te tyre. Llojet
e ngjitesave ndahen ne dy grupe sipas temperatures se shkrirjes:-ngjites te bute dhe –ka
temperature shkrirje deri ne 400℃. Si te tille perdoren lidhjet e kallajit, plumbit, kadmiumit
etj. Sherbejne per ngjitjen e celiqeve te zinkut, bakrit, tunxhit. Ngjitja behet me kanel dhe
hevi. Radha e ngjitjes :

1-pastrohen buzet e copave qe do te ngjiten mekanikisht ose ne menyre kimike me solucione

si ZnCl2 ose HCl I holluar.

2-afrohen buzet e copave qe ngjiten nga 0.1deri ne 0.3mm.

3-nxehet hovia, futet ne shkrires dhe afrohet tek vendi i ngjitjes duke shtruar tegelin ne
menyre te njetrajtshme.

II.Ngjitesit e forte.

Kane temperature shkrirje nga 400°deri ne 900℃ dhe sit e tille perdoren lidhjet e bakrit,
nikelit, magnezit, aluminit qe sherbejne per ngjitjen e materialeve me pergjegjesi ose rendesi
ku kerkohet cilesi e larte dhe qendrueshmeri ne tegel. Perdoret per ngjitjen e te gjitha
metaleve dhe lidhjeve te tyre pervec aluminit dhe lidhjeve te tij.

35
 KAPITULLI IV

NJOHURI TE PERGJITHSHME MBI SAKTESINE E PUNIMIT TE SIPERFAQEVE,

TOLERANCAVE DHE SISTEMIT TE TOLERANCAVE.

Mesimi 31. Elementet e ciftezimit.

Dy detale te bashkuara me njeri tjetrin ne menyre te levizshme dhe te palevizshme quhen

detale te ciftezuara. Siperfaqja sipas se ciles behet ciftezimi quhet siperfaqe e ciftezimit.
Permasat sipas te cilave ndodh ciftezimi quhen permasa te ciftezuara. Siperfaqet e ciftezimit
mund te jene: -cilindrike; -te filetuara; -konike; -te dhembezuara. P.sh.: siperfaqet
cilindrike: shohim ne ciftin cilinder piston; shohim te siperfaqet e dhembezuara ingranazhet
ose rrotat e dhembezuara. Ne keto ciftezime detalet qe bejne ciftezimin sipas siperfaqes se
brendshme quhen detale TIP-VRIME. Saktesia e punimit te siperfaqeve paraqet shkallen e
perafert te punimit te siperfaqeve te detalit te gatshem me ate te parashikuar ne vizatimin e
punes. Edhe ashpersia e siperfaqes ka shume rendesi ne punimin e siperfaqeve me ciftezim.
Meqenese asnjehere nuk arrihet te prodhohet nje detal me permasat ideale, lejohet qe
permasat e verteta te detalit te levizin brenda kufijve te caktuar. Permasat brenda te cilave
lekunden permasat e verteta te detalit quhen permasa kufitare. Permasat e detaleve te
ciftezuara jane:

1-Permase nominale (Pn) eshte e njejte per boshtin dhe vrimen.

2-Permasa reale (Pr) eshte permasa qe ka detali pasi del nga prodhimi.

3-Permasa kufitare me e madhe e lejuar (Pkm).

4-Permasa kufitare me e vogel e lejuar (Pkv).

Permasa reale e detalit duhet te jete me e madhe ose e barabarte me permasen kufitare me te
vogel ose e barabarte me permasen kufitare me te madhe.

Pkv≤Pr≤Pkm

Nqs detali eshte prodhuar me permasa reale te ndryshme nga ajo e mosbarazimit, detali eshte
skarco.

Diferenca e permases kufitare me te madhe me permasen kufitare me te vogel jep tolerancen.

Pkm - Pkv= T

Shmangia e siperme shenohet me shkronja te medha per vrimen dhe me shkronja te vogla per
boshtin.
36

SHS=Pkm – Pn
 SHP = Pkv - Pn

SHS – SHP = Pkm – Pn – ( Pkv – Pn)

SHS – SHP = Pkm – Pn – Pkv + Pn

SHS – SHP = Pkm - Pkv

SHS – SHP = T

Paraqitja grafike e permasave kufitare dhe fushes se tolerances.

Per te bere paraqitjen grafike do te marrim nje vije horizontale qe quhet vija zero. Siper saj
shenohet vlera positive , negative, ose zero.

Shembull: Te paraqitet grafikisht fusha e tolerances per detalin si boshti me permase

nominale ∅=35.

**Do te kemi parasysh se shenimet per boshtet dhe vrimat jane te njejta por per boshtet do te
perdorim shkronjat e vogla ndersa per vrimat shkronjat e medha. Ne rastin konkret kemi
d=35mm.

Shs=+0.02mm

Shp=-0.015mm

dkm=d+shs=35+(+0.02mm)=35.02mm

dkv=d+shp=35mm+(-0.015mm)=34.985mm

shs-shp=T=> 0.02mm- (-0.015mm)=0.035mm.

Vija +0.02 +

zero -0.015 -

d=35mm dkv=34.985mm dkm=35.02mm

Detyra:

1.Te njehsohen permasat kufitare dhe nominale per vrimen kur dime se D=40mm,
SHS=+0.035mm, SHP=0.00mm. Te behet grafiku. 37
2.Te njehsohet permasa kufitare dhe toleranca per boshtin me d=46mm, SHS=-0.01mm,
SHP=-0.05mm. Te behet paraqitja grafike.

Mesimi 32. Veglat matese dhe kontrolluese.

Shkenca qe merret me njesite matese dhe menyrat e matjes quhet metrologji ku metro-matje
dhe logos-shkence. Matja eshte procesi I krahasimit ten je madhesie me nje madhesi tjeter te
te njejtit llooj te pranuar si njesi matese. Vlera numerike e raportit te madhesise qe matet me
njesi matese quhet rezultat I matjes. Mjetet matese jane te gjitha aparatet dhe veglat matese
qe kryejne matje. Sipas perdorimit veglat matese ndahen:

A.te thjeshta (vizore, kompas, meter etj)

B.te pajisura me tregues (kalibri, goniometria, kendmatesi)

C.veglat mikrometrike (mikrometri).

Mesimi 33. Zbatime mbi saktesine e punimit te siperfaqeve, tolerancave, dhe sistemit te
tolerancave.

Ushtrimi 1. Te gjendet permasa kufitare per boshtin ∅50, SHS=-0.025mm, SHP=-0.009mm.

Te behet paraqitja grafike.

Te dhena: zgjidhje

D=50mm Dkm=D+SHS=50mm+(-0.025mm)=50mm-0.025mm=49.975mm

SHP=-0.025mm Dkv=D+SHP=50mm+(-0.009mm)=50mm-0.009mm=49.991mm

Dkm=? Dkv=? T=?

T=SHS-SHP=-0.025mm-(-0.009mm)=-0.025mm+0.009mm=115μmm

SHP=-0.009mm

Vija

Zero

∅=50 dkv=49.991mm dkm=49.975mm 38

Ushtrimi 2. Te gjendet permasa kufitare dhe tolerance per vrimen ∅10mm, SHS=+0.010mm,
SHP=-0.05mm. Te behet paraqitja grafike.

Te dhena zgjidhje

vrime d=10mm dkm=D+SHS=10mm+0.010mm=10.010mm

SHS=+0.010mm dkv=D+SHP=10mm+(-0.05mm)=10mm-0.05mm=9.95mm

SHP=-0.05mm T=SHS-SHP=0.010mm-(-0.05mm)=10mm+0.05mm=0.06μmm

dkm=? dkv=? T=?

vija 0.01mm

zero

d=10mm dkv=9.95mm dkm=10.010mm

Ushtrimi 3. Te njehsohet permasa kufitare dhe toleranca per vrimen ∅25mm, SHS=0.00mm,
SHP=-0.033mm. Te behet paraqitja grafike.

Te dhena zgjidhje

d=25mm Dkm=D+SHS=25mm+0.00mm=25mm

SHS=0.00mm Dkv=D+SHP=25mm+(-0.033mm)=25mm-0.033mm=24.967mm

SHP=-0.033mm T=SHS-SHP=0.00mm-0.033mm=-33μmm

Dkm=? Dkv=? T=?

Vija zero

d=25mm dkv=24.967mm dkm=25mm 39

Mesimi 34. Njohuri te pergjithshme per axhusterine. Fusha e perdorimit te saj.

Me axhusteri do te kuptojme punimin ne te ftohte mbi bankun e punes se metaleve duke

perdorur vegla pune si: lima, sharra, dalta, punto etj, meshkuj, matrevidha, leter zmeril etj.
Copat e punuara me para ne shkritore, farketari ose te perftuara nga materialet e cilindruar si
shufra prokate merr forme dhe permase sipas tolerancave te punimit. Axhustimi sherben per
prodhimin e veglave te punes ne sasi te vogel e riparimit te pajisjeve dhe makinave. Te metat
e procesit te axhustimit jane:

1.prodhimtari e ulet sepse eshte punim me dore te lire;

2.kerkon punetore te kualifikuar;

3.nuk prodhohen detale me te njejten saktesi cdo here;

4.ka kosto te larte.

Megjithese ky process perdoret gjeresisht sepse ka keto te mira pavaresisht te metave:

1.kerkon vegla te thjeshta dhe relativisht te lehta;

2.mund te prodhohen detale dhe te kryhen punime qe nuk mund te kryhen dot edhe me
makineri moderne.

Veglat e punes se axhustimit.

Sipas sherbimit veglat e punes se axhustimit ndahen ne:

1.vegla prerese(dalta, lima, sharra etj) te cilat heqin shtresen e tepert te materialit. Ne saje te
forces F qe ushtrohet nga vegla prerese fillon te shkeputet ashkla.

Forca F

Siperfaqja qe do axhustohet Vegla prerese

Siperfaqja e axhustuar

Copa

2.Veglat ndihmese (cekici, kudhra, rrotulluesit e meshkujve dhe matrevidhave).

3.veglat e montimit (celsa te ndryshem, kacavidha, pinca).

4.veglat matese kontrolluese(kalibri, skuadra, oniometri,metri shirit).

Perpara se te filloje procesi i axhustimit behet shenjimi me shenjues, pikues dhe vegla
ndihmese te tjera. Shenjimi ndihmon ne prodhimin me saktesi te detalit.

40
Mesimi 35. Llojet e punime axhusterike

I.PUNIMI METAL

Perdoret per heqjen e shtreses se detaleve me trashesi te vogel. Dalta eshte vegel prerese qe
sherben per hapje kanalesh, rrafshim siperfaqesh per prerje etj. Shtresa e detalit qe hiqet ka
trashesi deri ne 1mm.

II.PUNIMI ME SHARRE DORE

Sherben per prerjen e copave te trashesive te vogla. Sharra eshte e vogel prerese qe sherben
per te prerje. Perbehet nga fleta me dhembe preres qe montohet ne nje hark qe mund te jete i
regjistrueshem ose i paregjistrueshem. Sharra mbahet ne nje kend α te pjerret perndryshe
mbajtja drejt e sharres do te sillte ngecjen e saj ne detalin qe pritet. Me doren e djathte kapet
ne doreze dhe shtyhet para. Me doren e majte sharra kapet ne hark dhe terhiqet ne po kete
pozicion. Dhembeve te sharres ju behet caprazi qe eshte procesi i kthimit te dhembeve te
sharres ne detalin qe pritet.

III.PUNIMI ME LIME

Lima eshte vegel prerese shume teheshe qe sherben per heqjen e shtresave te vogla te detalit
per te krijuar siperfaqen.

IV.PUNIMI ME RASKETE

Rasketa eshte vegel prerese qe prodhohet nga lima te dala skarco. Veprimi i rasketimit kryhet
pas limimit dhe sherben per rritjen e pastertise se siperfaqeve. Rasketimi ka veprim kruajtes.
Rasketat mund te jene: a-te sheshta; b-te lakuara; c-trekendeshe.

Shtytese terheqese

V.PUNIMI I VRIMAVE

Permbledh 3 procese:

1.shpimi

2.kalizvarimi

3.filetimi

4.alezimi.

Veglat prerese quhen perkohesisht vrimshpuese , kalizvar, alezator dhe kompleti i meshkujve.
Tre te parat kane te njejtin konstrukt, por ndryshojne. Vrimshpuesat kane dy tehe preres,
41
kalizvaret kane 4-6 tehe preres dhe sherbejne per zgjerimin e vrimave. Alizatoret kane deri ne
8 tehe prerese dhe sherbejne per pastrimin e siperfaqeve te brendshme te vrimave.

Mesimi 36. Njohuri te pergjithshme mbi makinat metalprerese.

Makinat metal prerese punojne ne siperfaqe me heqje ashkle nepermjet prerjes me vegla
prerese. Vegla prerese kryen dy levizje: a.levizjen baze e cila realizon procesin e prerjes pr
ate heqjes se ashkles nga siperfaqa e copes; b.levizjen ndihmese e cila ka te beje me
pergatitijen e makines per punen. Levizjet baze ndahen ne dy levizje:

a.levizje e prerjes qe siguron levizjen e vegles prerese mbi siperfaqen e copes qe do te

punohet. Kjo levizje mund te jete levizje rrotulluese ose drejtvizore vajtje-ardhje. P.sh.: tek
tornot, frezat, makinat shpuese vegla prerese kryen levizje rrotilluese, ndersa tek zdruku
vegla prerese kryen levizje drejtvizore vajtje-ardhje.

b.levizja e ushqimit qe siguron vazhdimesine e punes se vegles prerese. Sjell vazhdimisht ne

kontakt veglen prerese me siperfaqen qe eshte per tu punuar. Drejtimi I levizjes se ushqimit
eshte pingul me drejtimin e levizjes se prerjes dhe ka shpejtesi te vogel. Levizjen e ushqimit
mund ta kryeje copa ose vegla prerese, kjo levizje mund te jete e vazhdueshme si tek tornoja
dhe freza ose jo e vazhdueshme si tek zdruku.

Tornim

Levizja e prerjes

42
Mesimi 37. Makinat metal prerese dhe llojet e tyre.

Makinat metal prerese ndahen ne varesi te disa kritereve: a. te punimeve qe kryhen; b. te

shpejtesise se levizjes kryesore dhe ushqimit; c. llojet e veglave prerese; d. shkalla e
specializimit; e. shkalla e automatizimit(gjysem automatike dhe automatike).

Sipas punimeve qe kryhen dhe llojit te vegles prerese ndahen:

1.makina tornuese;

2.makina frezuese;

3.makina shpuese;

4.makina zdrukuese;

5.makina retifikuese.

1.Makinat tornuese jane te perhapura sepse kane karakter universal. Ne to punohen

siperfaqe: a. cilindrike; b. konike; c. jashteqendrore; d. detale te gjatesive te ndryshme. Pjeset
perberese te tornos jane: -bazamenti; -kutia e shpejtesise; -kundermaja; -suporti; -mbajtesja e
thikave; -mbajtesja e copes(madrinua); -kutia e ushqimit.

2.Makinat shpuese mund te jene vertikale ose radiale me 1 ose disa spindela. Pjeset
perberese jane: -bazamenti; -bankoja e punes; -elektromotori; -kutia e shpejtesise; -kutia e
ushqimit; -shpindela.

3.Makinat zdrukuese kryejne punime copash te gjatesive te ndryshme me siperfaqe te

rrafshet. Makinat zdrukuese jane vertikale, gjatesore dhe terthore. Pjeset perberese jane:
-bazamenti; -rreshqitesi; -mbajtesja e thikave; -banko e punes; -suporti; -elektromotori;
-mekanizmi kulises.

4.Makinat frezuese ne keto lloje makinash pergatiten detale me forma te nderlikuara si:
-rrota te dhembezuara; -kremalier; -boshte me shliza etj. Freza mund te jete: a. kendore;
b. cilindrike; c. dispore. Pjeset perberese te frezes jane: -mbeshtetesi; -bazamenti; -kutia e
shpejtesise; -shpindeli; -traversa e siperme; -banko e punes; -suporti; -kutia e ushqimit.

5.Makinat retifikuese bejne punimet perfundimtare te detalit. Siguron ashpersi te siperfaqes

se ulet. Retifikat jane: a. rrethore; b. te rrafsheta; c. kopjuese etj. Pjeset perberese jane:
-bazamenti me udhezues; -banko e punes; -kundermaja; -koka e perparme; -koka retifikuese.

43
Mesimi 38. Njohuri te pergjithshme per makinat tornuese. Pjeset perberese.

Tornot jane makinat metalprerese me te perdorshme per shkak te karakterit universal te tyre.
Qellimi i perdorimit: ne torno kryhen lloje te ndryshme punimesh. Behen prodhime te
detaleve ne forme cilindrike, konike, behen fileto, punohen siperfaqe te profilizuara etj.
Tornoja paralele eshte perfaqesuesi kryesor i grupit te tornove qe quhen torno paralele sepse
drejtimi i levizjes i te gjitha pjeseve perberese te tornos eshte parallel me aksin e rrotullimit te
copes qe punohet. Tek tornot levizjen kryesore e kryen copa. Ajo eshte rrotulluese e
vazhdueshme. Levizjen e ushqimit e kryen vegla prerese, ajo eshte drejtvizore vajtje-ardhje.
Pjeset perberese te tornove jane: 1. Shtrati i tornos qe eshte i ndertuar ne menyre te tille qe
mban dhe udhezon te gjitha pjeset e tjera te tornos ne anen e majte te shtratit te tornos.
2. Koka motorrike. 3. Kundermaja vendoset ne anen e djathte. Ndermjet tyre udhezohet
kareli ku fiksohet mbajtesja e thikave. Brenda kokes motorrike eshte vendosur shpindeli i cili
perfundon ne nje madrino qe sherben per mbajtjen e copes qe do te punohet. Shpindeli eshte
boshti qe ve ne levizje rrotulluese copen ndermjet levave. Percaktohet numri i rrotullimeve te
shpindelit. Kutia e ushqimit sherben per te ndryshuar numrin e rrotullimeve te shtoges dhe
vidhes te cilat udhezojne levizjen e copes. Kareli perbehet nga rreshqitesi per zhvendosje
terthore. Mbi te vendoset pllaka e rrotullueshme qe orienton thiken dhe thiken mbajtese.

Koka motorrike kundermaja

Kutia e ushqimit vidhe

44
 Mesimi 39. Veglat prerese te makinave metal prerese.

Skicat e thikes se tornos

Vegla prerese me e thjeshte eshte thika e tornos qe eshte paraqitur ne figuren me larte dhe
1.Faqja e perparme
eshte e perbere nga: a.trupi qe sherben per shtrengimin e thikes mbajtese dhe b.koka e thikes
qe sherben per te realizuar prerjen. Meqenese thikat gjate prerjes punojne ne kushte te
2.tehu preres ndihmes te larta per shkak te ferkimit qe lind gjate prerjes midis copes dhe vegles
temperaturave Koka e thikes
prerese eshte e nevojshme qe ne koken e thikes te vendoset pllakeza prej lidhjesh te forta qe
durojne kushtet e mesiperme. Per kete perdoren pllakeza me trashesi 10mm qe vendosen
3.faqja e prapme ne
Trupi I thikes
ndihmese koken e thikes duke u lidhur mekanikisht ose me pikim. Trupi i thikes eshte prej celiku per
vegla. Pjeset perberese jane: 1.faqja e perparme
6.faqja e prapmeqe eshte faqja nepermjet se ciles del ashkla e
kryesore
copes qe punohet; 2.tehu pereres ndihmes ndihmon ne realizimin e prerjes; 3.faqja e prapme
ndihmese eshte faqja5.tehu
4.maja e thikes qe sheh nga siperfaqja e punuar; 4.maja e thikes eshte vendi ku
kryesor
bashkohen tehet preres; 5.tehu preres kryesor eshte tehu qe realizon prerjen; 6.faqja e
prapme kryesore eshte faqja qe sheh nga siperfaqja qe do te punohet. Sipas pozicionit te
teheve preres ne lidhje me aksin e thikes thikat ndahen ne: -thike e djathte; -thike e majte;
-thike ballore; -thike simetrike.

45
Mesimi 40. Makina te tjera metal prerese. Retifika.

Procesi i retifikimit ka keto vecori:

-punohet siperfaqja e materialit metalik me vegla prerese prej materialesh abraziv;

-retifikimi ben pastrim te siperfaqeve te derdhura, te farketuara dhe te gjysem produkteve.

Nepermjet retifikimit arrihet saktesia e formuar e siperfaqeve dhe pastertise se tyre. Proceset
e retifikimit ndahen:

1.gjysem te pastra(retifikim);

2.te pastra(haningim, lapim, polinim);

3.perfundimtare(superfinish).

Ne retifikim shtresa e metalit hiqet me gur abraziv qe quhet ndryshe guri retifikues. Guri
retifikues eshte nje trup i perbere nga grimca abrasive te lidhura ndermjet tyre me lende
ngjitese te vecante. Guri abraziv shihet si nje vegel prerese me shume tehe preres ku secila
grimca luan rolin e nje mikrofize dhe heq shtresa te vogla metali.

Karakteristikat e procesit te retifikimit.

1.shpejtesi e larte e prerjes; 2.grimcim i madh i ashkles; 3.temperature e larte gjate procesit
1000-1500℃; 4.gjate procesit guri abraziv vetemprihet duke nxjerre ne siperfaqe nje shtrese
kokrrizash te re.

II.VEGLAT PRERESE ABRAZIVE

Guret abrasive sherbejne per punimin e siperfaqeve cilindrike dhe mprehjen e veglave
prerese. Segmentet abrasive sherbejne per punimin e siperfaqeve te rrafsheta ndersa blloqet
abrasive per retifikimin, per punimin me dore ne axhusteri. Letrat dhe pezet abrasive, pastat
dhe zumparet abrasive. Cdo vegel abrasive ka keto karakteristika ne perberje: -llojin e
materialit abraziv; -llojin e lendes lidhese; -kokrrizimin; -fortesia dhe struktura.

46
Mesimi 41. Makinat zdrukuese.

I.Vecorite e procesit.

Zdrukimi eshte procesi i punimit ne te ftohte te materialeve qe kryhet ne makinat zdrukuese

duke perdorur si vegla prerese thikat zdrukuese. Zdrukimi perdoret per punimin e siperfaqeve
horizontale, vertikale, te pjerreta dhe te profiluara dhe per hapje kanalesh ne prodhimin ne
seri dhe ne mase. Levizja kryesore ne keto makina kryhet nga thika zdrukuese, ndersa levizja
e ushqimit kryhet nga copa dhe te dy levizjet kane drejtime pingul.

Ka tre lloje makinash zdrukimi: 1.makine zdrukuese ne keto makina levizjen kryesore e kryen
thika dhe levizjen e ushqimit
v e kryen copa. 2.makine zdrukuese vertikale ose stokatrice
levizjen e ushqimmit ne keto makina e kryen copa. 3.makine zdrukuese gjatesore ose piale
levizjen e ushqimit ne keto makina e kryen thika.

Makinat zdrukuese ndahen ne dy grupe:

s
1.universale ne te cilat kryhet nje numer i madh punimesh zdrukimi.

2.te specializuara ku kryhet nje numer i kufizuar punimesh.

Pjeset kryesore te nje makine zdrukimi jane: -trupi prej gize; - kutia e shpejtesise;
-mekanizmi me kulise; -udhezuesi vertical; -banka e punes; -rreshqitesi; -thikembajtesja.

47

Mesimi 42. Makinat frezuese.

Frezimi eshte procesi me prodhueshmeri te madhe i detaleve me prerje. Vegla prerese quhet
freze. Frezimi sherben:

1.per punimin e siperfaqeve te profiluara;

2.per hapjen e kanaleve;

3.per prodhimin e boshteve me shliza;

4.per prodhiminm e rrotave te dhembezuara.

Levizjen e punes e kryen vegla prerese dhe levizjen e ushqimit e kryen freza. Frezimi eshte
me i nderlikuar se tornimi sepse dhembet e frezes hyjne ne kontakt me copen ne menyre
periodike. Meqenese kontakti i pare i dhembit te frezes me copen behet me goditje eshte
realizuar hyrja ne kontakt e disa dhembeve njeheresh.

Llojet e frezave.

Sipas pozicionit te aksit te vegles prerese frezat jane horizontale, vertikale dhe speciale.
Pjeset kryesore te nje makine frezuese jane: -bazamenti; -kutia e shpejtesise; -shpindeli;
-elektromotori; -udhezuesit; -konsola; -krahet mbajtes; -trupi; -poshtembajtesi i frezes. Vegla
prerese e frezes mund te jete: -cilindrike; -ballore; -diskore; -kendore; -modulore; -kreatore.

Keto dy te fundit sherbejne per prerjen e dhembeve te rrotave te dhembezuara dhe prodhimin
e boshteve me shliza. Punimi i rrafsheve eshte lloji me i mire i frezimit. Kryhet me freza
ballore dhe cilindrike. Ndonjehere ne baze te gjeresise se copes perdoren frezat gishtore.
Punimi i kanaleve behet per kiavetat.

Freza ne forme T

Punimi i kanalit te kiavetes

S frezimi 48