Blazhe Mitev

Frederika Tasevska
Irina Ivanova

MAKINAT DHE PAJISJET

Pr vitin e tret t arsimit t
mesm profesional drejtimi teknik i makineris

Grup autorsh:
Blazhe Mitev
Frederika Tasevska
Irina Ivanova
Recensent:
Prof.dr. Valentina Geevska
Mr. Metodija Popovski
Mr. Suzana Masllarova
Prkthyes:
Emrush Iseni
Redaktor profesional i botimit n gjuhn shqipe:
Prof. dr. Abdyl Koleci
Lektor:
Abdulla Mehmeti
Prpunimi kompjuterik:
Frederika Tasevska
Irina Ivanova
Botuesi:
Shtypi:

Ministria e arsimit dhe shkencs

Qendra grafike Shpk,Shkup

Me aktvendimin nr. 22-1044/1, t dats 17.06.2011, t sjell nga Komisioni nacional pr tekste msimore, lejohet prdorimi i ktij libri pr lndn Makinat dhe
pajisjet pr vitin e tret, drejtimi i makineris, profili arsimor - teknik i makineris.

CIP -
. ,
: , -
: , - // , -
: : III
: : , 2011
: 208 . : . ; 28
ISBN: 978-608-226-313-7
: 621.9-1(075.3)
: , ,
: 07.11.2011
COBISS.MK-ID: 89115402

PARATHNIE
Ky libr sht shkruar sipas planit dhe programit arsimor pr lndn Makinat dhe pajisjet pr vitin e tret t arsimit t mesm profesional, pr profilin arsimor: teknik i makineris. Lnda msimore prfaqsohet me dy or n jav, gjegjsisht 72 or n vit. Statusi i lnds msimore sht i obligueshm.
Qllimi i librit sht q nxnsit t arrijn njohuri themelore teorike q do ti
implementojn n msimin praktik, pr konstruktimin dhe funksionimin e makinave dhe veglave, pr prpunim me prerje (largim t ashkls, gdhendje), veglat
q i shfrytzojn makinat pr prpunim me prerje dhe makinat pr prpunim me
deformim plastik.
Libri ndjekrendine prmbajtjes sprogramit msimor dhe prmban shtat
kapituj. Detyra kryesore e autorve sht parapar q ndrtimi i msimeve t
reduktohet n fondin e caktuar t orve me numr t mjaftueshm t fotografive,
ilustrimeve, skemave dhe vizatimeve q t afrohet deri te nxnsit q t msohet
sa m shpejt, leht dhe mir.
Autort e shfrytzojn mundsin t shprehin falnderim t posam ndaj
recensentve t ktij libri: prof.dr. Valentina Geevska, mr. Metodija Popovski dhe
mr. Suzana Masllarova, si dhe ndaj lektores dr. Simona Gruevska - Maxhovska.

Autort

MAKINAT TORNUESE

1.1. KONCEPTET THEMELORE PR MAKINAT METALPRERSE DHE PRDORIMI I TYRE

Makinat metalprerse (MMP) jan makina me t cilat realizohet prpunimi
me largim t ashkls, gjegjsisht prpunimi me prerje (gdhendje). Qllimi i tyre
kryesor sht prpunimi dimensional i pjesve prmes largimit t ashkls. Kjo
paraqet edhe prpunim prfundimtar t pjesve, t cilat m pas shkojn n montim.
Me konceptin, prpunim me prerje, gjegjsisht prpunim me largim t
ashkls, nnkuptojm largimin e shtress s vogl nga materiali q prpunohet.
Prpunimi me prerje ka qen i njohur shum hert. Prpunimet e para jan
realizuar me an t dors. Me zhvillimin e shkencs dhe tekniks ishte e nevojshme q prpunimi me an t dors t zvendsohet me an t makins, q jep
saktsi dhe produktivitet m t lart.
Si rezultat i aspirats q t mekanizohet prpunimi me an t dors sht
konstruktuar tornoja e par q nuk dallohet shum nga tornot e sotme. Kjo ishte
edhe makina e par metalprerse. Zhvillimi i mtutjeshm dhe prmirsimi i prpunimit me prerje sht e ndrlidhur edhe me zhvillimin e mtutjeshm t makinave metalprerse prkryerja e tyre dhe paraqitja e llojeve t reja.

1.2. NDARJA E MAKINAVE METALPRERSE

Industria e makineris, si rezultat i zhvillimit t shpejt teknologjik posedon nj numr t madh t makinave t ndryshme metalprerse. Nj klasifikim
i prgjithshm q do ti prfshinte t gjitha karakteristikat e tyre teknike-teknologjike sht shum i vshtir q t realizohet. Pr kt shkak, ndarja e tyre
m s shpeshti realizohet n disa aspekte t ndryshme, dhe at, sipas:
1. operacioneve themelore teknologjike q realizohen:
Makinat pr tornim
Makinat pr shpim
Makinat pr frezim
Makinat frezuese-shpuese
Qendrat prpunuese
Makinat pr zdrukthim
Makinat e prshkimit (trheqjes)
Makinat pr rektifikim

2. lvizjes punuese:
Makinat me lvizje punuese rrethore (makinat tornuese, frezuese, shpuese
etj.);
Makinat me lvizje punuese drejtvizore (makinat pr zdrukthim, prshkim
etj.).
3. qllimit:
Universale
Speciale
T specializuara
4. madhsis:
T lehta
Mesatare
T rnda
5. saktsis gjat puns:
Normale
Me saktsi t rritur
Me saktsi t lart
Me saktsi t posame t lart
6. mnyrs s drejtimit (udhheqjes):
Makina t drejtuara me an t dors
Gjysm-automatike
Automatike
7. numrit t boshteve punuese
Njboshtore
Shumboshtore
8. pozits s boshtit punues
Horizontale
Vertikale

Te t gjitha makinat metalprerse dallohen: lvizja punuese q mund t

jet rrethore dhe drejtvizore, varsisht nga lloji i makins, dhe lvizjes punuese
zhvendosjes, q si zakonisht sht drejtvizore, vetm te disa makina sht rrethore. Gjat lvizjes punuese realizohet largimi i ashkls nga pjesa q prpunohet.
Kush e realizon lvizjen kryesore, gjegjsisht ndihmse, dhe a sht rrethore ose
drejtvizore, varet nga operacioni teknologjik dhe konstruksioni i makins.
Makinat metalprerse universale dallohen n at q n t mund t realizohen operacione t ndryshme teknologjike. Hasen n repartet prodhuese ku prodhimtaria zhvillohet n seri t vogla dhe ka ndryshime t shpeshta t prodhimtaris. Jan t furnizuar me mjete ndihmse t ndryshme pr vendosje t shpejt
dhe t sakt t pjess punuese, udhheqje t vegls punuese etj.

Makinat metalprerse speciale shrbejn pr realizimin e operacioneve speciale dhe prpunimin e pjesve tipike. Jan t parapar n prodhimtarin masovike dhe serive t mdha.
Makinat automatike punojn sipas programit m par t prgatitur q mundson renditjen e operacioneve teknologjike.
Te makinat gjysm-automatike t gjitha lvizjet jan automatike, prve
vendosjes dhe largimit t pjess punuese n makin, kurse te makinat automatike
kto lvizje jan t automatizuara.

1.3. KLASIFIKIMI I MAKINAVE TORNUESE

Nj numr i madh i pjesve q shfrytzohen n industrin e makineris
kan form t rrotacionit. Pr prpunimin e ktyre pjesve aplikohet prpunimi
me tornim si prpunim prfundimtar me largimin e ashkls. Pr kt shkak, sht
e nevojshme q t dihen principet themelore t prpunimit me tornim. Kjo sht
e mundshme nse dihen lvizjet themelore te tornot, konstruksioni i tyre, pjest
e tyre themelore dhe mekanizmat, vetit e materialit me t cilin sht punuar vegla dhe mnyra e zgjedhjes s elementeve t regjimit t prpunimit (shpejtsia e
prerjes, hapi-zhvendosja, thellsia e prerjes).
Pr prpunimin e pjesve makinerike me tornim shfrytzohen nj numr i
madh i makinave t ndryshme torno. Konstruksioni i tyre varet nga nj numr
i madh faktorsh: qllimit, madhsis, saktsis s prpunimit etj. Varsisht nga
kjo, tornot mund t ndahen n mnyra t ndryshme, dhe at sipas:
1.
2.
3.
4.
5.

vetive teknologjike (universale, speciale dhe precize),

madhsis (t lehta, mesatare dhe t rnda),
mnyrs s drejtimit (drejtim me an t dors dhe drejtim automatik),
sipas saktsis (torno me saktsi normale dhe torno precize),
varsisht nga lloji i prodhimtaris (tornot pr prodhimtari individuale universale, ballore, karosale etj., tornot pr prodhimtari serike kopjuese, tornotrevolver etj., tornot pr prodhimtari masovike automatike dhe gjysm-automatike).

Sot, m s shumti prdoren makinat me drejtim numerik (MDN), ku pr

shkak fleksibilitetit t tyre mund t aplikohen edhe n prodhimtarin individuale,
serike dhe serive t mdha-masovike.
Tornot mund t grupohen edhe sipas karakteristikave t tjera, por m e prfaqsuar sht ndarja sipas qllimit dhe konstruksionit, dhe at, n:
tornot universale
tornot-revolver
automatike dhe gjysm-automatike
7

tornot ballore
tornot vertikale (karosale)
tornot speciale
tornot-NC (DN)

1.3.1. TORNOT UNIVERSALE

Tornot universale, n krahasim me t gjitha tornot tjera, kan aplikim m t
madh n prodhimtari (figura 1.1). N kto torno mund t realizohen t gjitha operacionet tornuese duke prfshir edhe hapjen e filets. Karakteristikat kryesore
konstruktive te tornos universale jan:

Figura 1.1: Pamja e prgjithshme e tornos universale

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

fusha e rregullimit t numrave t rrotullimit t boshtit prej nmin deri nmax

numrat e ndryshm t rrotullimit
diametri m i madh i pjess q mund t prdoret
gjatsia maksimale e pjess q prpunohet
fusha e rregullimit t hapit s, prej vlers minimale deri te vlera maksimale
numri i ndryshueshm i hapit
numri i ndryshueshm i hapit pr hapjen e filets
fuqia e elektromotorit
gabariti i tornos
pesha e tornos

Torno universale dallohet nga tornot tjera nga ajo q prve boshtit trheqs ka edhe boshtin filetor q shrben pr prshtatjen automatike t hapit t
bartsit t vegls gjat hapjes s filets.
Elementet themelore dhe trsit t tornos universale jan (figura 1.2): 1-bazamenti, 2-transmetuesi i lvizjes kryesore, 3-transmetuesi pr lvizjen ndihmse,
4-boshti kryesor, 5-bartsi i vegls, 6-suporti trthor, 7-suporti rrethor, 8- centruesi (qendra fundore-kalushi), 9-boshti trheqs, 10-boshti filetor, 11-mbajtsi i thiks (vegls), 12-mbajtsi i pjess q punohet, 13-dorezat pr kyjen dhe
shkyjen e bartsit t vegls, 14-korita pr mbledhjen e ashkls.

Figura 1.2: Elementet themelore dhe lvizja e tornos universale

Edhe pse tornot dallohen ndrmjet veti sipas konstruksionit t tyre dhe vetive funksionale, elementet dhe trsit e prmendura m par hasen pothuajse
te t gjitha llojet e tjera t tornove.

1.3.1.1. BAZAMENTET DHE UDHZUESET

Bazamenti i ndrlidh t gjitha pjest (organet) e tornos. Ai i prfshin t gjitha
rezistencat dhe i amortizon goditjet (vibracionet) q paraqiten gjat procesit t
prerjes. Bazamenti sht konstruksion barts q siguron pozicionin e duhur t
ndrsjell t t gjitha organeve. Duhet q t dallohet me nj ngurtsi dhe funksionalitet t lart. Prpunohet me derdhje nga hekuri i hirt pr derdhje (giza e
hirt) ose hekuri i modifikuar pr derdhje (giza e modifikuar).
9

Figura 1.3: Bazamentet dhe udhzueset

Prve prpunimit me derdhje, hasen edhe bazamente t prpunuara edhe

me saldim q kan ngurtsi t mjaftueshme gjat peshave m t vogla. Prpunohen m shpejt dhe m leht se sa ato me derdhje. Forma e bazamentit varet nga
funksionaliteti i makins, pozits s udhzueseve, peshs s elementeve lvizse,
llojit dhe sasis s ashklave t larguara etj.
Pjest m t rndsishme t bazamentit jan udhzueset. Npr t lvizin
pjest e lvizshme t tornos. Udhzueset duhet t jen t prpunuara sakt dhe
t dallohen me rezistenc t lart nga konsumimi. Rezistenca ndaj konsumimit
arrihet me kalitjen siprfaqsore. Mund t jen t prpunuara bashk ose ndaras
me bazamentin.

1.3.1.2. NGASJET PR LVIZJEN PUNUESE

Q t mund t realizohen t gjitha lvizjet mekanike te tornot sht e nevojshme ngasja (lvizja) q do ta shndrroj energjin elektrike n at mekanike.
Kjo realizohet me ndihmn e elektromotorit. Te tornot klasike pr realizimin e
lvizjeve themelore shfrytzohet kryesisht nj elektromotor.
Te tornot aplikohen lloje t ndryshme t elektromotorve, si jan: elektromotort asinkron, elektromotort me rrym njkahshe, elektromotort me
ndryshim kontinual t rrotullimeve dhe elektromotort me hap (step motor).
Tornot klasike m s shpeshti shfrytzojn elektromotort asinkron, me
nj shpejtsi dhe me shum shpejtsi.
Te tornot bashkkohore me drejtim numerik shfrytzohen elektromotort
rregullues q sigurojn ndryshim kontinual t numrit t rrotullimit. Me kt
thjeshtsohen transmetuesit pr lvizje dhe mundsohet zgjedhje precize e regjimeve t prerjes.
10

1.3.1.3. TRANSMETUESIT PR LVIZJEN PUNUESE (KRYESORE)

Q t arrihen regjimet optimale t prerjes sht e nevojshme q torno t
posedoj nj diapazon t caktuar t numrave t ndryshm t rrotullimit. Kjo arrihet me transmetuesin pr lvizje kryesore punuese. Prej nj numri t rrotullimeve
q realizohen me elektromotor, me ndihmn e transmetuesit pr lvizje kryesore,
fitohen numr m i madh i lvizjeve t ndryshme t boshtit kryesor. Jan t mundura ndarjet e ndryshme t shumta t transmetuesve pr lvizje kryesore, dhe at
sipas:
1. ndryshimit t numrit t rrotullimit
Transmetues me ndryshim t shkallzuar t numrit t rrotullimit
Transmetues me ndryshim kontinual t numrit t rrotullimit
2. mnyrs s transmetimit t numrit t rrotullimeve

Mekanik
Hidraulik
Elektrik
I kombinuar
Te numri m i madh i tornove klasike m s shumti prdoren transmetuesit
mekanik (figura 1.4).

Figura 1.4: Transmetuesi mekanik

Transmetuesit mekanik jan t prbr prej boshtit, dhmbzorve (cilindrik me dhmb t drejt ose filetor dhe konik), lidhseve, kushinetave dhe
shtpizs. Kto elemente n bosht mund t jen t vendosur si: t fiksuar, t
lvizshm dhe t lir.
Elementi (detali) i vendosur si i fiksuar do t thot q e pranon ose e dorzon
lvizjen dhe n bosht sht i vendosur i fiksuar, gjegjsisht nuk ka mundsi t zhvendoset n drejtim aksial n raport me aksin.
Elementi i vendosur si i lvizshm, po ashtu e pranon ose e dorzon lvizjen
dhe ka mundsi t zhvendoset n drejtim aksial npr gjatsin e aksit.
Elementi i vendosur si i lir nuk ka mundsi as t pranoj as t dorzoj moment rrotullues nga boshti.
11

1.3.1.4. TRANSMETUESIT ME NDRYSHIM T SHKALLZUAR T RROTULLIMEVE

N numrin m t madh t rasteve tornot kan transmetim me ndryshim t
shkallzuar t rrotullimit. Kjo do t thot q n diapazonin e prgjithshm t rrotullimeve realizohen vetm numr i caktuar. Transmetuesit me numr m t madh
t numrave t ndryshm t rrotullimeve japin mundsi pr zgjedhje t regjimeve
prerse, m t afrt me ato optimale, por pr kt shkak ato jan m t prbr
dhe m t shtrenjt.
Ekzistojn shum mnyra n t cilat mund t realizohet ndryshimi i shkallzuar i numrit t rrotullimeve: aritmetik, gjeometrik, gjeometrik i dyfisht dhe
logaritmik. E prbashkt pr t gjitha ndryshimet sht qllimi i tyre i fundit
shprndarja e mir e rrotullimeve n diapazonin e caktuar.
Numrat e rrotullimeve jan t standardizuar dhe zgjidhen nga tabelat.
Gjat zhvillimit t tornove jan ndrtuar konstruksione t ndryshme t
transmetuesve. T part dhe m s shumti q jan aplikuar jan transmetuesit me
rripa, kurse m von kombinimi i tyre me dhmbzor.
Transmetuesit te tornot klasike sot jan t prbr nga iftet e dhmbzorve q mundsojn nj numr relativisht t madh t numrave t ndryshm t
rrotullimeve. Kyja, gjegjsisht shkyja e ifteve t dhmbzorve realizohet me
lidhse ose grupin e dhmbzorve t lvizshm.
N figurn 1.5 sht paraqitur nj shembull i transmetuesit pr lvizjen
kryesore q mundson realizimin e gjasht numrave t ndryshm t rrotullimeve
n boshtin kryesor.

Figura 1.5: Skema e transmetuesit pr lvizje kryesore

Nga elektromotori, me ndihmn e rripit dhe rrots (a) transmetohen rrotullimet n n boshtin (b). N boshtin (b) gjendet grup dhmbzorsh z5 z7 z9 q
mund t zhvendosen npr gjatsin e aksit (b) dhe e transmetojn lvizjen dhmbzorve z6 z8 z10 lir t vendosur n boshtin (d). Me kyjen e lidhses (s) majtas,
grupi i dhmbzorve z6 z8 z10 lidhet me boshtin kryesor (d) dhe fitohen tre
12

numra t ndryshm t rrotullimeve n4 n5 n6 q varet se cili dhmbzor nga grupi

z5 z7 z9 sht i kyur me dhmbzort z6 z8 z10. Nse lidhsja (s) kyet djathtas,
dhmbzori z4 lidhet me boshtin kryesor, ashtu q transmetimi i mtutjeshm i
lvizjes realizohet nprmjet dhmbzorve z3 z2 z1 z4. Me kt lidhje kinematike boshti kryesor fiton edhe tre numra t ndryshm t rrotullimit n1 n2 n3.
1.3.1.5. TRANSMETUESIT ME NDRYSHIM KONTINUAL T RROTULLIMEVE
Transmetuesit me ndryshim kontinual t rrotullimeve mundsojn q t
realizohen t gjitha rrotullimet e mundshme n diapazonin e caktuar. Q don
t thot q n kt diapazon mund t zgjidhet edhe numri optimal i rrotullimeve. Ndryshimi i numrit t rrotullimeve mund t realizohet edhe pa ndrprerjen
e lvizjes rrotulluese, gjegjsisht gjat puns s makins, pr dallim nga transmetuesit me ndryshim t shkallzuar, ku lvizja rrotulluese duhet t ndrpritet q
t kyet ifti i dyt i dhmbzorve.
Kto transmetues punojn me frkim, ku pr kt shkak paraqiten humbje. Me kto realizohet raport i vogl i transmisionit, e me t edhe nj diapazon i
prgjithshm i vogl i rrotullimit. Pr kt shkak, kto transmetues m s shumti
shfrytzohen n kombinim me transmetuesit me ndryshim t shkallzuar.
Prve prparsive, megjithat, kto transmetues nuk kan gjetur aplikim t
madh te tornot dhe n prgjithsi te makinat metalprerse, posarisht me paraqitjen e elektromotorve bashkkohor me ndryshim kontinual t rrotullimeve.

1.3.1.6. TRANSMETUESIT PR HAPIN (ZHVENDOSJEN)

Si u prmend, te tornot si edhe te t gjitha makinat metalprerse, prve
lvizjes kryesore q e realizon pjesa q punohet, sht e nevojshme edhe nj
lvizje ndihmse q e realizon thika (vegla). Varsisht nga kushtet e puns, sht
e nevojshme edhe afrimi i ndryshueshm i thiks, gjegjsisht nga hapi. Ky realizohet me transmetuesin pr zhvendosje (hapi). Transmetuesi i hapit ka dy detyra:
1) Lvizjen rrethore t boshtit ngass pr hap (zhvendosje) ta shndroj n
at drejtvizore dhe ta transmetoj deri te vegla q realizon lvizje ndihmse
2) Gjat numrit konstant t rrotullimit t boshtit punues t vegls ti mundsoj hap (shpejtsi) t ndryshm
Transmetuesi pr hap-in (zhvendosjen) te torno universale sht i vendosur nn transmetuesin pr lvizje kryesore n lartsi me boshtin trheqs dhe
filetor. Karakteristik sht q zhvendosjet te tornot universale jan t caktuara
sipas vargut aritmetik. sht e njohur se filetat sipas standardit jan t caktuara
sipas vargut aritmetik, kurse pr shkak se te tornot universale prpunohen edhe
filetat, pr kt shkak edhe zhvendosjet jan t caktuara sipas vargut aritmetik.
13

Transmetuesi pr zhvendosje te tornot merr ngasje (hov) nga transmetuesi pr lvizjen punuese kryesore. Ai prbhet nga shtpiza n t ciln jan
t vendosur dhmbzort, boshtet, kushinetat dhe lidhset. Kto transmetues
mund t jen me konstruksione t ndryshme.
Transmetuesit me dhmbzor t ndryshueshm aplikohet si transmetues plotsues te tornot universale. Dhmbzort te ky transmetues jan t
vendosur n nj barts kulis t quajtur lira. Lira mundson ndrrim t leht t
dhmbzorve me qllim q t arrihet raport i ndryshueshm i transmisionit.
N figur 1.6 sht paraqitur skema e transmetuesit me lir me nj dhe dy
ifte t dhmbzorve.

Figura 1.6: Lira transmetuese

Lira (1) ka mundsi t rrotullohet rreth boshtit (II), kurse me ndihmn e dy

kanaleve (ulluqeve), aksiale (3) dhe n form t harkut (2), mund t prfshihen
me ifte t ndryshme t dhmbzorve me numra t ndryshm t dhmbve, me
distanca t ndryshme ndrmjet akseve. T dy dhmbzort (a) dhe (b) kan pozit
fikse. Aksi n t cilin jan t vendosur dhmbzort (b) dhe (c) sht i lvizshm
npr gjatsin e kanalit aksial. Me rrotullimin e lirs npr kanalin (2) prshtatet
grupi i dhmbzorve t lvizshm.
Me transmetuesin e Nortonit (figura 1.7) shum leht mund t realizohet
renditja e zhvendosjeve sipas vargut aritmetik.

14

Figura 1.7: Transmetuesi i Mortonit

N bosht (I) jan t renditur grupi i dhmbzorve ku numri i dhmbve jan

t renditur sipas vargut aritmetik (figura 1.8). do dhmbzor nga grupi mund t
kyet nprmjet trsis (A) q sht i prbr nga dhmbzori i lvizshm z10, q
sht n ingranim (dhmbzim) me dhmbzorin parazit z9. Trsia A ka mundsi
q t zhvendoset n drejtimin aksial npr gjatsin e boshtit (III) me ka sillet
pozita e dshiruar. N kt mnyr dhmbzori parazit z9 vjen n ingranim me
dhmbzorin e dshiruar t trsis dhe mund t realizojn aq numra t ndryshm t rrotullimit sa dhmbzor posedon.

Figura 1.8: Transmetuesi i Nortonit

Bartsi i vegls bartsi i vegls shrben pr vendosjen dhe shtrngimin e

vegls prerse. Gjat shtrngimeve t ndryshme tornuese e siguron pozitn prkatse t vegls, si edhe lvizjet ndihmse.

15

Figura 1.9: Bartsi i vegls

N figurn 1.9 sht paraqitur bartsi i vegls n t cilin:

Thika vendoset n mbajts (1) q sht i ndrtuar n bartsin e vegls dhe
i shtrnguar me bulon dhe dado (figura 1.9). Bartsi mundson lvizje gjatsore,
trthore dhe lvizje nn knd t vegls prerse n raport me pjesn q prpunohet.
Suporti gjatsor sht i vendosur n udhzueset (udhrrfyeset) n bazamentin e tornos dhe mundson zhvendosje gjatsore paralel me aksin e pjess q
punohet. Ngasje (lvizje) merr nga boshti filetor (gjat punimit t filets), ose nga
boshti trheqs ose me an t dors me rrotullimin e dorezs (5a).
N suportin gjatsor gjendet suporti trthor. Ai lviz nn knd t drejt n
raport me pjesn q punohet npr gjatsin e udhzuesve (3a). Kjo lvizje mund
t realizohet n mnyr mekanike ose me an t dors me dorez (3b).
N suportin trthor sht i vendosur suporti rrotullues. Suporti rrotullues
rrotullohet nn knd n rrafshin horizontal, rreth aksit t vet vertikal. N figur
suporti rrotullues sht n pozitn zero n raport t aksit t vet vertikal. Zhvendosje realizon npr udhzueset (2b). Ngasje merr me rrotullimin e dorezs (2a).
N pjesn e poshtme n bartsin e vegls gjendet shtpiza n t ciln sht i vendosur mekanizmi transmetues q mundson transmisionin e ngasjes n
boshtin filetor ose trheqs n rrshqitsin gjatsor dhe trthor. Karakteristik
pr kt transmetues sht ajo q me kt realizohet vetm shprndarja e numrave t rrotullimit, gjegjsisht cila lvizje t realizohet, si dhe t pamundsohet q
t kyen dy lvizje prnjher.
M s shpeshti suporti gjatsor dhe ai trthor kyen me dhmbzorin e
njjt, q do t thot se n asnj rast nuk mund t kyen q t dyja zhvendosjet
njkohsisht.
N skemn kinematike q vijon (figura 1.10) sht paraqitur edhe nj konstruksion i grup suportesh me ka pamundsohet kyja e t dy zhvendosjeve
njkohsisht.
16

drrasa

e dhmbzuar

filetor

boshti

trheqssssss
boshti

Figura 1.10: Skema kinematike e grupit t suporteve te tornot universale

N boshtin trheqs sht i vendosur dhmbzori (vida) pa fund (krmillor)

z1 q sht n ingranim t prhershm me dhmbzorin e vids z2 dhe mundson transmetimin e lvizjes rrethore deri te suporti. N boshtin n t ciln sht i
vendosur dhmbzori i vids z2 sht i vendosur edhe dhmbzori z3 q sht n
ingranim me dhmbzorin z4. Dhmbzori z4 gjendet n levn (3). Pozita e levs
rregullohet me dorezn K1. N pozitn 1 dhmbzori z4 kyet me dhmbzorin z8
prej ku nprmjet dhmbzorit z9 dhe dados N kyet suporti trthor (2). Kur doreza
K1 sht n pozitn 2 dhmbzori z4 sht n ingranim me dhmbzorin z5, kurse
nprmjet dhmbzorve z6 dhe z7 realizohet lvizja e zhvendosjes gjatsore. Kur
doreza sht n pozitn 0 dhmbzori z4 sht n pozit neutrale. N kt rast, me
dorezn K2 kyet dadoja dypjesshe dhe lvizja rrotulluese n boshtin filetor shndrrohet n lvizje drejtvizore t suportit q shfrytzohet gjat prpunimit t filets.
Qendra fundore-centruesi (kalushi) (figura 1.11) shrbejn pr
mbshtetje dhe pr udhzimin e pjess q punohet me gjatsi m t mdha e
vendosur ndrmjet bizave (maje, kunja). Shrbejn edhe pr vendosjen e futerit
gjat shpimit t vrimave me punto spirale.
Trupi i qendrs fundore sht i vendosur n pllak q mbshtetet n udhzueset e tornos. Trupi i qendrs fundore mund
trthorazi t zhvendoset npr pllak. Kjo
zhvendosje realizohet gjat prpunimit t
siprfaqeve konike.
Qendra fundore trthorazi zhvendoset npr udhzueset, q varet nga gjatsia
e pjess q prpunohet.
Figura 1.11: Qendra fundore-centruesi

17

1.3.1.7. MEKANIZMI PR DREJTIM ME AN T DORS ME TORNO

Mekanizmat pr drejtim me an t dors me torno kan pr synim lshimin

dhe ndrprerjen e lvizjes t disa pjesve (organeve) ose tr makins. Ktu bien
kyja dhe shkyja e rrotullimeve t nevojshme dhe hapit, afrimi dhe largimi i
pjesve t ndryshme (bartsi i vegls, qendra fundore etj.) dhe t gjitha lvizjet e
nevojshme pr realizimin e nj operacioni.
Drejtimi me an t dors, si zakonisht ndahet n at direkt (sistemi me dorez dhe pedale) dhe n distanc (sistemi me buton, pull).
Mekanizmat direkt pr drejtim me an t dors mund t jen kto: mekanizmat e thjesht me dorez, mekanizmat me nj dorez dhe mekanizmat me paraselektim t zgjedhjes s regjimit.
Mekanizmat e thjesht t dors n figurn 1.12a sht paraqitur mekanizmi i thjesht i dors me dorez. Aplikohet pr kyje t pjesrishme t grup
dhmbzorsh t lvizshm me lidhse. Gjat ktij mekanizmi doreza (1) sht
mekanizm komandues, kurse aksi (2) dhe piruni (3) jan organi ekzekutues (figura 1.12a).

a)

b)

Figura 1.12: Mekanizmi i thjesht i dors pr udhzim me an t dorezs

Pr m shum akse zhvendosja e grup dhmbzorve t lvizshm aplikohet mekanizmi me dorez, dhmbzori dhe drrasa e dhmbzuar (figura 1.12b).
Me ndihmn e dorezs lvizn dhmbzori (1) q sht n ingranim me drrasn
e dhmbzuar (2), q nprmjet pirunit (3) e zhvendos dhmbzorin (5) npr
gjatsin e boshtit me kanal (4).
Me qllim q t realizohet koncentrimi i dorezs, ato mund t vendosen
edhe n nj aks (figura 1.13).

18

Figura 1.13: Mekanizmi i thjesht i dors pr drejtim

Grup dhmbzort e lvizshm (6), (7) dhe (8) afrohen me dorezat prkatse
q jan t ndrlidhur me segment t dhmbzuar (4). Segmentet e dhmbzuar
jan n ingranim me drrasn e dhmbzuar (5).
Te transmetuesit me lidhse, me ndihmn e dorezave realizohet kyja e
lidhseve n njrn ose ann tjetr. Te transmetuesit me grup dhmbzorsh t
lvizshm, me dorezat realizohet afrimi i dhmbzorve.
Mekanizmi me nj dorez nse sht e nevojshm numr m i madh i
dorezave, komandimi me makinn sht i vshtirsuar dhe zmadhohet koha e
nevojshme pr drejtim me tornon. N kt rast shfrytzohet mekanizmi me nj
dorez, me t ciln ndonjher mund t realizohen t gjitha kyjet. N figurn
1.14 sht paraqitur nj mekanizm i till.

Figura 1.14: Mekanizmi me nj dorez

Ky mekanizm sht i prbr prej nj tamburi, n t cilin jan t punuar

kanale npr t cilt udhhiqen elementet (2) me t ciln lvizin grupi I dhmbzorve t lvizshm. Kanalet jan t punuara n at mnyr q sigurojn q t
kyet vetm nj ift dhmbzorsh.
Mekanizmat pr zgjedhjen paraselektive t regjimit ky mekanizm
aplikohet te tornot bashkkohore ku krkohet ndryshim i shpesht i regjimeve
19

t puns, nse koha teknologjike e prpunimit sht e shkurt (m s shpeshti te

tornot-revolver) aplikohen sistemet paraselektuese t drejtimit. Ky sistem mundson t zgjidhet numri i krkuar i rrotullimeve ose hapi pr kalimin e ardhshm,
edhe derisa makina sht n pun. Ekzistojn sisteme t ndryshme paraselektuese: mekanike, hidraulike, elektrike dhe elektrohidraulike.
Drejtimi n distanc gjat aplikimit t elektromotorve shum t shpejt
pr lvizjen punuese dhe zhvendosje mundsohet aplikimi i sistemit me drejtim n
distanc. Pulti komandues me t gjitha butonat e nevojshm vendoset n vend t
prshtatshme t makins, pr qasje t leht t puntorit. Gjat tornove t mdha
kto pulte jan t lvizshme. Me kt dukshm lehtsohet operimi me makinn.

1.3.1.8. PAJISJET PR LUBRIFIKIM DHE FTOHJE TE TORNOT

N siprfaqet kontaktuese t pjesve t lvizshme t tornos gjat puns
paraqitet frkimi. Kjo sjell deri te nxehja si t pjesve t lvizshme ashtu edhe
tr makinn. Pr kt shkak sht e nevojshme t realizohet lyerja (lubrifikimi) i
siprfaqeve kontaktuese t pjesve t lvizshme.
Qllimi kryesor i lyerjes s tornove sht q t zvoglohen humbjet nga
frkimi, t rritet rezistenca nga konsumimi i siprfaqeve q frkohen dhe t sigurohet temperatur punuese normale t pjesve t tornos. Zgjedhja e drejt e
sistemit pr lyerje mundson rruajtje m t gjat t saktsis fillestare t vet
makins dhe zgjatjen e jets s saj.
Te tornot ekziston sistemi pr lyerje t transmetuesve dhe sistemi pr
lyerjen e udhzueseve si dhe pjesve t tjera lvizse.
Sistemet pr lyerje t transmetuesve mund t jen t ndrtuar si t posam
ose t centralizuar.
N figurn 1.15 sht paraqitur skema e lyerjes s transmetuesit pr lvizjen
kryesore dhe transmetuesit pr hap.

Figura 1.15: Sistemi pr lyerje t transmetuesve te tornot universale

20

Sistemi prbhet nga kto elemente: rezervuarit (1), prej t cilit me an t

pomps (2), vaji nprmjet filtrit (3) dhe pruesit (gypit) (4) shtyhet deri te transmetuesi pr hap, kurse nprmjet pruesit (5) deri te transmetuesi pr lvizje
kryesore. Vaji sillet deri te kazani (6) prej ku shprndahet npr t gjith transmetuesit. Pr lyerje m intensive shfrytzohet pruesi (7). Kontrollimi i puns s
sistemit realizohet nprmjet dritares (8).
Lyerja e grup suporteve (figura 1.16) realizohet me pompn pistonike (3),
me t ciln thithet vaji dhe shprndahet me an t pruesit (4).
Udhzueset lyhen me pomp t dors (1) dhe pruesit (2). Puntori ndrkoh e trheq dorezn nga pompa.

Figura 1.16: Sistemi pr lyerje (lubrifikim) t udhzueseve

Lyerja e pjesve t ndryshme te grupi i suporteve dhe qendrs fundore realizohet me lyerse (lubrifikuese) prkatse, dhe at pr do dit.
N procesin e prerjes lirohet nxehtsi q nse nuk largohet (zvoglohet)
ndikon negativisht n saktsin e prpunimit. Pr kt shkak aplikohen pajisjet
pr ftohje.
N figurn 1.17 sht paraqitur skema e pajisjes pr ftohje te torno universale. Prej rezervuarit (2) lngu pr ftohje thithet me ndihmn e pomps (4) dhe
pruesve (3), (5) dhe (6) edhe rubineta (8) bie n lmin e tornimit. N sistem vendoset edhe rubineta (7) dhe korita (1) prej t cils vaji nprmjet rrjetit kthehet n
rezervuar (2).

21

Figura 1.17: Sistemi pr ftohje

1.3.1.9. PAJISJA PR SHTRNGIM T PJESS PUNUESE

Mnyra e vendosjes dhe shtrngimi i pjess q punohet varet nga forma
dhe madhsia e vet pjess, si dhe nga operacionet q duhet t realizohen n t.
M s shumti shfrytzohen kto mnyra t shtrngimit:

Shtrngimi i pjess n kokn shtrnguese

Shtrngimi i pjess n pllakn shtrnguese

Shtrngimi i pjess ndrmjet bizave (majave, kunjave)

Shtrngimi i pjess n kokn shtrnguese mundson shtrngim t shpejt t

pjess q punohet me gjatsi m t vogl. Koka shtrnguese mund t ket tri ose
katr nofulla (figura 1.18). Koka shtrnguese me tri nofulla sht e prshtatshme
pr shtrngimin e pjesve t shkurta, rrotulluese, trekndshe, gjashtkndshe
dhe dymbdhjet ansore. Vendoset n boshtin punues t tornos. Me ndihmn e
elsit t koks shtrnguese realizohet afrimi i nofullave. Gjat shtrngimit pjesa
vendoset ndrmjet nofullave q njkohsisht afrohen deri te ajo. Me kt sigurohet shtrngimi qendror i pjess. Principi i puns s koks shtrnguese me katr
nofulla sht i njjt.

Figura 1.18: Koka shtrnguese me tri dhe katr nofulla

22

N prodhimtarin serike shfrytzohen kokat shtrnguese pneumatike, hidraulike dhe elektrike.

Shtrngimi n pllakn shtrnguese (figura 1.19) shfry-

tzohet kur pjesa q punohet nuk mund t shtrngohet n

kokn shtrnguese. Ato jan kryesisht pjes me diametr

m t madh dhe pjes me pamje t prbr dhe form jo

t rregullt. N kanalet e pllaks ka nofulla q mund t pr-

shtaten pavarsisht njra me tjetrn, e sipas nevojs mund

edhe t nxirren.
Figura 1.19: Pllaka shtrnguese

Shtrngimi i pjess ndrmjet bizave aplikohet gjat prpunimit t pjesve

t gjata. N siprfaqet ballore, n drejtim t aksit t pjess m par, sht e nevojshme t hapen vrima si fole qendrore, q shrbejn pr mbshtetjen e pjess.
Lvizja rrotulluese e pjess transmetohet nprmjet ,,zemrs s tornos. Zemra e
tornos e prfshin pjesn q sht e vendosur ndrmjet bizs n boshtin kryesor
dhe bizs s qendrs fundore.
Gjat prpunimit t pjesve t gjata vjen deri te deformimi i pjess nn veprimin e forcave t prerjes dhe peshs s vet pjess. Pr kt shkak shfrytzohen
pajisje plotsuese q shrbejn pr mbshtetjen e pjess q punohet. Kto pajisje
quhen lineta. Linetat vendoset ose n udhzuese t tornos ose n bartsin e vegls.
Linetat e vendosura n udhzueset e tornos quhen lineta stabile (figura 1.20). Linetat e vendosura n bartsin e vegls quhen lineta lvizse (figura 1.21). Pjesa q
punohet mbshtetet n majet e linets q sht e punuar nga materiali i but.

Figura 1.20: Lineta stabile

Figura 1.21: Lineta lvizse

1.3.1.10. PAJISJET PR SHTRNGIM T THIKS TORNUESE

Thika tornuese gjat prpunimit i nnshtrohet prkuljes. Pr kt shkak
duhet t jet e shtrnguar fort dhe n mnyr stabile n barts. Bartsi i vegls
vendoset n suportin rrotullues. Ka disa konstruksione t ndryshme, por sot m
s shumti shfrytzohet bartsi rrotullues i vegls (figura 1.22) dhe bartsi pr
zvendsim t shpejt t vegls (figura 1.23).
N bartsin rrotullues t vegls ka mundsi t vendosen katr vegla (thika)
dhe me rrotullimin e bartsit t rregullohet vegla e nevojshme n pozitn punuese.
23

Figura 1.22: Bartsi rrotullues i vegls

Bartsi pr zvendsim t shpejt t vegls mundson zvendsim t shpejt dhe t thjesht t vegls prerse. do thik ka mbajtsin e vet personal dhe
bashk me t vendoset n barts.

Figura 1.23: Bartsi pr ndrrim t shpejt t vegls

Figura 1.24: Thika pr ndrrim t shpejt

1.3.2. TORNOT REVOLVER

Gjat prpunimit t pjesve makinerike me konfiguracioneve t prbra
sht e nevojshme q t prdoren disa lloje t thikave. Vendosja dhe rregullimi
i tyre n pozit punuese merr shum koh, nse punohen n torno universale.
Nse pjest e tilla prodhohen n sasi t mdha, koha pr prpunimin e tyre sht
edhe m e madhe. Pr kt shkak jan konstruktuar tornot revolver.
Tornot revolver kan asi lloj bartsi t vegls q njkohsisht mund t pranoj m shum vegla prerse t ndryshme. Veglat jan t renditura sipas radhs s
operacioneve t prpunimit t pjess. Kur nj vegl do ta mbaroj operacionin e
vet pr t ciln sht parapar, bartsi i vegls rrotullohet dhe sjillet vegla e radhs n pozitn punuese.
24

Ky barts i vegls quhet koka revolver (figura 1.25). Pr kt shkak edhe

tornot quhen torno revolver. Ekzistojn dy lloje t kokave revolver: horizontale
dhe vertikale.

Figura 1.25: Koka revolver

Koka revolver horizontale sht n form t shumkndshit, m s shpeshti me gjasht an. N seciln an ekziston vrim (fole) pr vendosjen e nj ose
shum veglave. Aksi i vrimave sht n kahje t njjt me aksin e boshtit kryesor.
Koka revolver horizontale rrotullohet rreth aksit t vet, t vendosur vertikalisht.

Figura 1.26: Torno revolver me kok revolver horizontale

25

Figura 1.27: Torno revolver me kok revolver vertikale

1.3.3. TORNOT BALLORE

Tornot ballore ose trthore prdoren pr prpunimin e pjesve me diametr
t madh, ndonjher m t mdhenj se 5 (m) dhe gjatsi t vogla (figura 1.28).
Kto m s shpeshti jan: dhmbzor, rrota pr rripa, shtpiza etj.
Lvizja gjatsore e bartsit t vegls sht shum e shkurt, kurse lvizja
trthore e thiks sht shum m e gjat q t mundsohet prpunimi npr tr
prerjen trthore t prpunimit t pjess.
Pr shkak t dimensioneve t mdha t koks shtrnguese dhe peshave t
mdha t pjesve q prpunohen, tornot ballore kan konstruksion t fort pr
shkak t paraqitjes s momenteve t mdha rrotulluese.
Transmetuesi pr lvizje kryesore ka mundsi m t vogla pr ndryshimin
e numrit t rrotullimit, pr shkak se n operacionet q realizohen n kto torno
sht i vogl. M s shpeshti prpunohen si ndrrues t thjesht t dhmbzuar.
Boshti punues patjetr t jet shum mir i prforcuar pr shkak t ngarkesave t mdha. Posarisht sht i madh sforcimi n prkulje, nn ndikimin e
peshs s madhe t pjess q punohet dhe koks shtrnguese.

26

Fusha e aplikimit t tornove ballore sht shum e gjer. Kan konstruksion

t thjesht dhe mim t ult. Largimi i ashkls sht shum i leht dhe nuk shkakton vshtirsi.
E meta e tornove ballore sht vshtirsia pr vendosjen dhe centrimin e
pjess q punohet, zgjedhja e vogl e shpejtsive t prerjes, lvizja ndihmse periodike dhe saktsia e ult e prpunimit.

Figura 1.28: Torno ballore

1.3.4. TORNOT KAROSALE

Tornot karosale kan tavolin punuese (kok shtrnguese) q rrotullohet
n rreth, n rrafshin horizontal (figura 1.29). Vendosja e till e tavolins punuese
mundson prpunimin e pjesve shum t mdha, me diametr edhe deri 25 (m).
Boshti punues sht i vendosur vertikalisht.

Figura 1.29: Torno karosale me dy shtylla

27

Sipas konstruksionit tornot karosale mund t jen:

Me nj shtyll, dhe
Me dy shtylla
Pjesa q punohet sht e shtrnguar n kokn shtrnguese, e vendosur
horizontalisht dhe e realizon lvizjen kryesore (rrethore), kurse vegla e realizon
lvizjen ndihmse.
Transmetuesi pr lvizjen kryesore ka mundsi t vogl pr zgjedhje t
numrit t rrotullimeve dhe pr kt shkak punohet me rrota (pr rripa) t shkallzuar, si transmetues i kombinuar ose si transmetues i dhmbzuar.
Transmetuesi pr lvizje ndihmse sht i prbr prej dhmbzorve dhe
levave pr prshtatje t leht t vegls n pozitn punuese.
Te tornot karosale vegla vendoset n bartsin vertikal t vegls. Tornot karosale m t mdha mund t ken dy barts vertikal dhe nj horizontal, me ka
zvoglohet koha e nevojshme pr prpunim.
Prparsit e tornove karosale n krahasim me ato ballore jan:

Vendosja dhe prforcimi i pjess q punohet sht shum i leht pr
shkak se pllaka n t ciln vendoset pjesa sht e vendosur horizontalisht;

Pun t qet;

Saktsi t madhe t prpunimit;

Prpunimi sht shum i shpejt pr shkak se mund t shfrytzohen
shum vegla njkohsisht.

E vetmja mangsi sht vshtirsia e largimit t ashkls.

1.3.5. TORNOT GJYSM-AUTOMATIKE DHE AUTOMATIKE

Tornot gjysm-automatike jan makina te t cilat punt dhe lvizjet ndihmse jan t automatizuara, prve afrimit dhe largimit t pjess q do t punohet. Q t prsritet cikli i prpunimit sht i nevojshm intervenimi i puntorit.
Tornot automatike jan makina te t cilat t gjitha lvizjet jan t automatizuara, duke prfshir edhe afrimin dhe largimin e pjess q punohet. Q t
prsritet cikli i prpunimit nuk sht e nevojshme intervenimi i puntorit.
Cikli i prpunimit te tornot gjysm-automatike dhe automatike realizohet me
shfrytzimin e pajisjeve t posame q mund t jen: mekanike, hidraulike, pneumatike, elektrike ose t kombinuara. M s shumti shfrytzohen pajisjet mekanike
dhe hidraulike. Drejtimi automatik me pajisje mekanike realizohet me shfrytzimin e
pllakave bregore (pllakore dhe cilindrike), levat dhe transmetuesit me dhmbzor.
Tornot gjysm-automatike mund t ken nj ose m shum boshte punuese
(njboshtore dhe shumboshtore).

28

Te tornot automatike lnda e par pr prpunim sht n form t shufrs,

me prerje trthore t ndryshme. Pjesa q punohet e realizon lvizjen punuese
rrethore, kurse lvizjet tjera i realizojn bartsit me vegln prerse. Sipas numrit t boshteve punuese dhe automatet tornuese mund t jen njboshtore dhe
shumboshtore. Te tornot automatike njboshtore prpunohen pjes - pjes,
kurse te tornot automatike shumboshtore mund t punohen m shume pjes
njkohsisht, varsisht nga numri i operacioneve punuese.

1.3.6. TORNOT KOPJUESE (SHABLLON)

Tornot kopjuese ose me shabllon (model) shfrytzohen pr prpunimin e
pjesve t vogla dhe me madhsi mesatare n form rrotative (rrotacione). Prodhimtaria te kto makina sht shum e lart, pr shkak se te ato prpunohen
pjest e njjta, pr formn e t cilave shfrytzohet shablloni dhe pajisja kopjuese. N figurn 1.30 sht paraqitur skema e puns s tornos kopjuese.

Figura 1.30: Skema pr pun e tornos kopjuese

Pjesa punuese (3) sht e vendosur n kokn shtrnguese (1) dhe qendrn
fundore (2). Ajo e realizon lvizjen kryesore rrethore. Thika tornuese (5) realizon
lvizjen drejtvizore gjatsore dhe trthore me ndihmn e dy rrshqitsve gjatsor (6) dhe trthor (7). Me lvizjen e dorezs (8) nprmjet rrshqitsit (7) afrohet maja (thumbi) e kopjuesit (9) q e prcjell konturn e shabllonit (4). Madhsia
e lvizjes gjatsore dhe trthore varet nga forma e shabllonit (modelit). Me shfrytzimin e shabllonit fitohen pjest me form identike. Tornot kopjuese punojn
me shpejtsi t madhe prerse ku koha e nevojshme pr prpunim zvoglohet
shum.
Shpesh her, n vend t shabllonit shfrytzohet prototipi. Prototipi sht
pjes me form dhe dimension t njjt si edhe pjesa q duhet t prpunohet.
29

1.4. THIKAT TORNUESE

1.4.1. KNDET DHE SIPRFAQET E VEGLS PRERSE
Thika tornuese sht vegl prerse, me gjeometri t sakt t tehut dhe sht vegl themelore pr prpunimin n torno. Pjest themelore t thiks jan: koka
e thiks (pjesa prerse) dhe trupi i thiks.
Trupi i thiks

tehu ndihms

siprfaqja e prapme
ndihmse

siprfaqja e
prparme

maja e thiks
baza

kulmi
tehu kryesor
siprfaqja e prapme

pjesa prerse e thiks

Figura 1.31: Pjest kryesore t thiks tornuese

Trupi sht pjes e thiks tornuese q shrben pr shtrngimin e thiks n

mbajts gjat kohs s prpunimit. N kokn e thiks (pjesn prerse) gjenden
siprfaqe dhe tehe (skaje) q shrbejn n procesin e prerjes.
Pjesa prerse e thiks tornuese i ka kto elemente (figura 1.31):
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

siprfaqja e prparme, npr t ciln largohet ashkla

siprfaqja e prapme, e kthyer kah siprfaqja punuese
siprfaqja e prapme ndihmse, e kthyer kah siprfaqja e prpunuar
tehu kryesor (punues), n prerjen e siprfaqes s prparme dhe t prapme
tehu ndihms, prerja e siprfaqes s prparme dhe t prapme ndihmse
maja e thiks, prerja e tehut kryesor dhe ndihms
kulmi, prerja e siprfaqes s prapme dhe siprfaqes s prapme ndihmse

N figurn 1.32 jan dhn kndet kryesore t thiks tornuese.

30

kulmi
tehu
prerja N N

siprfaqja
e prapme

rrafshi
themelor

rrafshet
prerse

pamja A

Figura 1.32: Kndet e thiks tornuese

Gjat procesit t prerjes mund t hasen dy lloje t kndeve:

- knde te thika tornuese si trup gjeometrik, gjegjsisht knde t tehut q
jan t prhershm (t pandryshueshm), dhe
- kndi i vendosjes, gjegjsisht pozita e thiks tornuese n krahasim me
pjesn q punohet, q jan knde t ndryshueshme.
Nga madhsia e ktyre kndeve varen rezistencat gjat prerjes, shpejtsia e
prerjes dhe kualiteti i siprfaqes punuese.
Kndet e tehut jan:
b - kndi i trupit t tehut kndi ndrmjet siprfaqes s prparme dhe t
prapme. Mund t jet n kufijt ndrmjet 400 dhe 800. Pr prpunimin e materialeve t forta merren vlera m t mdha.
- kndi i majs s thiks gjendet ndrmjet tehut kryesor dhe ndihms,
m s shpeshti sht 900. Te thikat pr prerje (hapje) t filets ky knd sht i
njjt me kndin e profilit pr filetim.
l - kndi i pjerrtsis sht knd ndrmjet tehut kryesor dhe rrafshit themelor (baz). Mund t jet pozitiv, negativ dhe zero. Nga vlera e ktij kndi varet lloji i
ashkls, lakimi e saj, drejtimi i largimit dhe drejtimi i rezistencs s prerjes.

31

Kndi i vendosjes s thiks:

a - kndi i prapm kndi ndrmjet rrafshit prers dhe siprfaqes s prapme.
Madhsia e tij mund t jet n kufijt prej 60 deri 120. Te thikat pr prpunim t
materialeve t buta sht m i madh, kurse pr prpunim t materialeve t forta
sht m i vogl.
g - kndi i prparm kndi ndrmjet siprfaqes s prparme dhe rrafshit
normal t prerjes, ku madhsia e tij e prerjes varet nga vetia e materialit q prpunohet dhe materialit t tehut t thiks. M s shpeshti mund t jet prej 50 deri
300. Nse materiali q prpunohet sht me plasticitet t lart, kndi i prparm
sht m i madh dhe e kundrta. Gjat prpunimit t materialeve t forta mund
t ket edhe vler negative (prej -100 deri -200).
c - kndi sulmues gjendet ndrmjet thiks dhe pjess q punohet. Vlerat e zakonshme pr kt knd mund t jen ndrmjet 450 dhe 600. Me zvoglimin e vlers s
ktij kndi rritet qndrueshmria e vegls prerse dhe kualiteti i siprfaqes punuese.
d - kndi i prerjes sht kndi ndrmjet rrafshit prers dhe siprfaqes s
prparme.

1.4.2. LLOJET E THIKAVE TORNUESE

Ekzistojn shum lloje t thikave tornuese q mund t ndahen n disa
mnyra.
Sipas forms themelore, thikat tornuese mund t jen (figura 1.33):
T drejta
T lakuara, dhe
Form engeli (grepi)

a)

b)

c)

Figura 1.33: Format e thikave tornuese: a) t drejta, b) t lakuara, c) form

engeli
Sipas mnyrs s prpunimit:
Thik e punuar prej nj pjese (trsisht e punuar me kokn dhe trupin,
(figura 1.34)
32

 Thik me kok t salduar

Thik me pllaka prerse

Figura 1.34: Thikat e punuara prej nj pjese

Figura 1.35: Thik me pllak prerse

Sipas pozits s tehut (figura 1.36):

E majt
E djatht
Ballore

thik ballore
thik e majt

thik e djatht

Figura 1.36: Format e thikave sipas pozits s tehut

33

Sipas kualitetit t siprfaqes punuese:

Thika pr prpunim t ashpr
Thika pr prpunim t pastr
Sipas forms s prerjes trthore t trupit t thiks:
Thika me prerje trthore knddrejt
Thika m prerje trthore katrore
Thika m prerje trthore rrethore
Sipas llojit t prpunimit:

Pr prpunim t jashtm (figura 1.37a)

Pr prpunim t brendshm (figura 1.37b)
Pr prpunim trthor
Pr prpunim profilor
Pr hapjen e filets

a)

b)

Figura 1.37: a) Format e thikave pr prpunim t jashtm dhe b) thikat pr prpunim

t brendshm

Sipas materialit t tehut prers mund t jen prej:

elikut pr vegla
elikut shpejt-prers (figura 1.38)
Metalit t fort
Materiale qeramike, dhe
Diamanti

34

Thik pr prpunim t jashtm

gjatsor e djatht

Thik profilore pr prpunim

gjatsor

Thik e gjer pr prpunim

ballor

Thik pr prpunim t
brendshm gjatsor

Thik pr prpunim t jashtm

t pastr dhe hapje t kanaleve

Thik profilore

Figura 1.38: Thikat tornuese nga eliku shpejt-prers

Sipas konstruksionit ekzistojn thika:

Standarde
Speciale
Sipas ndarjeve mund t prfundohet q ekzistojn nj numr i madh i
thikave t ndryshme tornuese. Ndrmjet veti dallohen sipas forms, madhsis
dhe llojit t materialit prej t cilit jan t punuara. Krejt kjo varet nga lloji i prpunimit dhe kualiteti t tij.

35

Pyetje pr prsritje:
1. Si ndahen makinat metalprerse sipas operacioneve themelore teknologjike q realizohen me ato?
2. Cili sht funksioni i tornos?
3. Si ndahen tornot sipas qllimin dhe konstruksionit?
4. Prmendni pjest themelore t tornos universale!
5. far roli kan udhzueset?
6. Numroni llojet e transmetuesve dhe funksionin e tyre!
7. Si realizohet shtrngimi i pjess n tornon universale?
8. far roli ka lineta?
9. Cili sht qllimi kryesor i tornos-revolver?
10. Si mund t jet koka revolver?
11. Cili sht qllimi i tornove-ballore?
12. Cilat jan karakteristikat kryesore t tornos gjysm-automatike?
13. Sqaroji principet e puns s tornos kopjuese!
14. ka sht prototipi?
15. Cila sht vegla themelore pr prpunimin n torno?
16. Cilat jan kndet themelore te thika tornuese?
17. Si mund t jet thika sipas pozits s tehut?
18. Prej ka varet zgjedhja e thiks tornuese?

36

 M A K I N A T P R SH P I M

2.1. PRPUNIMI ME SHPIM

Makinat, qllimi themelor i t cilave sht punimi dhe prpunimi i vrimave
me dimensione t caktuara dhe kualitet t siprfaqeve punuese i quajm makina
pr shpim, kurse vet prpunimi n t quhet shpim.
Varsisht nga ajo se si duhet t jet saktsia e prpunimit t materialit dhe
kualiteti i siprfaqes punuese t asaj vrime, prpunimi me shpim realizohet n dy
faza, dhe at:
- shpim dhe rishpim
- zgjerim dhe alezim
Prpunimi me shpim paraqet nj prej procedurave m t prfaqsuara n
industrin metal-prpunuese. Me shpim nnkuptohet prpunimi i vrims n materialin e plot dhe at kur diametri i vrims sht i vogl, dhe mund t hapet
(shpohet) prnjher. Rishpimi paraqet zgjerim t ashpr t vrims m par t
hapur me vegl q prej vegls pr shpim dallohet vetm sipas madhsis s diametrit. Raporti ndrmjet diametrit t vegls pr zgjerim dhe vegls pr shpim
nuk guxon t jet m i madh se 1,6.
Qllimi themelor i zgjerimit (kalizvarimit) sht rritja e saktsis dhe kualitetit t siprfaqes punuese t vrims m par t hapur. Alezimi paraqet prpunimin prfundimtar t vrims cilindrike dhe konike, me qllim q prfundimisht t
kemi siprfaqe punuese m t mir, m precize dhe m kualitative.
Pra, me shpim dhe rishpim realizohet punimi i vrims, kurse me zgjerim dhe
alezim prpunimi i vrims.
Gjat prpunimit me shpim, zgjerim dhe rishpim, lvizja kryesore sht rrethore dhe e realizon vegla, kurse lvizja ndihmse sht drejtvizore dhe po ashtu
e realizon vegla. Pjesa q punohet prforcohet n tavolinn punuese t makins
shpuese dhe n procesin e prerjes ngel e palvizshme.
Prve prpunimeve t prmendura me shpim mund t realizohet edhe
hapja e filets. Hapja e filets realizohet me shfrytzimin e vegls s posame
filetues.
2.2. LLOJET E MAKINAVE PR SHPIM
Makinat shpuese kan aplikim t gjer n t gjitha degt e industris metalprpunuese dhe m gjer, dhe sht e kuptueshme q n praktik shfrytzohet
37

nj numr i madh i makinave shpuese, me konstruksion dhe madhsi t ndryshme. Shikuar nga aspektet e ndryshme, makinat shpuese ndahen sipas:
1) Ngasjes, (makina shpuese me ngasje t dors, makina shpuese me ngasje
elektrike, makina shpuese me ngasje pneumatike)
2) Pozits s boshtit punues, (makina shpuese horizontale, makina shpuese
vertikale, makina shpuese me pozit t pjerrt t boshtit punues)
3) Numrit t boshtit punues, (makina shpuese njboshtore dhe makina
shpuese shumboshtore)
4) Konstruksionit dhe mnyrs s puns, (makina shpuese transmetuese,
makina shpuese stabile)

2.2.1. MAKINAT SHPUESE T DORS (TRANSMETUESE)

Makinat shpuese t dors (transmetuese) shrbejn pr punimin me an t
dors t vrimave t caktuara. Ekzistojn shum lloje, dhe at:
- makina shpuese e dors me ngasje t dors (figura 2.1)
- makina shpuese elektrike e dors (figura 2.2)
- makina shpuese me ajr (pneumatike).
E prbashkt pr t gjitha tre llojet sht ajo q lvizja ndihmse e vegls,
hapi, realizohen me an t dors.
Te makina shpuese e dors me ngasje t dors (figura 2.1) edhe lvizja
punuese rrethore dhe ajo ndihmse realizohet me ndihmn e dorezs (2). N
shtpizn (1) t makins shpuese jan t vendosur dy ifte t dhmbzorve, prej
t cilit njri sht me dhmbzor cilindrik, me dhmb t drejt, kurse tjetri me
dhmbzor konik. Me kto realizohen dy numra t rrotullimit n boshtin punues
(3), varsisht nga ajo se ku sht e vendosur doreza.

a) 1-shtpiza; 2-doreza; 3-boshti punues

b)

Figura 2.1: Makina shpuese e dors me ngasje t dors

38

Te makina shpuese elektrike (figura 2.2) lvizja punuese rrethore realizohet n form makinerike me ndihmn e elektromotorit (2) q sht i vendosur
n shtpiz (1). Nga elektromotori lvizja rrethore transmetohet deri te boshti
punues (6) nprmjet dy ifte t dhmbzorve me dhmb t drejt (5). Pr ftohjen e elektromotorit sht i vendosur ventilatori (4). Lvizja ndihmse sht me
an t dors.

a) 1-shtpiza; 2-elektromotori; 3-vrima;

4-ventilatori; 5-dhmbzort cilindrik; 6-boshti punues

b)

Figura 2.2: Makina shpuese elektrike e dors

Me kto makina shpuese duhet t operohet shum me kujdes pr shkak t

rrezikut nga goditjet elektrike q mund t vijn nga shkaqet e ndryshme, kurse
m s shpeshti pr shkak t dmtimit t shtpizs.
E meta e prmendur te makinat shpuese elektrike plotsisht sht mnjanuar te makinat shpuese ajrore (pneumatike) t dors. Si mjet ngass shfrytzohet ajri nn presion, prej 5 deri 8 atmosfera, kurse si element pr shndrrimin e
energjis s presionit (shtypjes) n energji mekanike, gjegjsisht lvizje rrethore
mund t shfrytzohet mekanizmi pistonik (te makinat shpuese t vjetra) ose turbinat e vogla ajrore (te makinat shpuese bashkkohore t ktij lloji).

2.2.2. MAKINAT SHPUESE MAKINERIKE (STABILE)

Makinat shpuese makinerike jan t parapara pr punimin dhe prpunimin
makinerik t vrimave. Te kto makina shpuese lvizja punuese sht mekanike,
kurse lvizja ndihmse drejtvizore sht me an t dors ose mekanike, q varet
nga lloji, madhsia dhe konstruksioni i makins shpuese. Ato ndahen n:
- makina shpuese vertikale
- makina shpuese horizontale, dhe
- makina shpuese speciale
39

2.2.3. MAKINAT SHPUESE VERTIKALE

Te makinat shpuese vertikale, vegla pr shpim sht n pozit normale n
krahasim me pjesn q punohet. Ekzistojn dy lloje: njboshtore dhe shumboshtore.

2.2.3.1. MAKINAT SHPUESE VERTIKALE NJBOSHTORE

Makinat shpuese vertikale njboshtore jan t parapara pr prodhimtarin
individuale dhe serike. Mund t jen:

Makinat shpuese
vertikale
njboshtore

Makina shpuese
t prforcuara n
tavolinn punuese

Makina shpuese
shtyllore

Makina shpuese
radiale

Makina shpuese
universale

Makina shpuese
koordinative

2.2.3.1.1. MAKINAT SHPUESE T PRFORCUARA N TAVOLINN PUNUESE

Makina shpuese e prforcuar pr tavolinn punuese numrohet n rendin
e makinave shpuese vertikale t vogla me konstruksion t thjesht (figura 2.3).
Shfrytzohet pr shpimin e vrimave me diametr t vogl ku nuk krkohet saktsi
e madhe. Karakteristik e ksaj makine shpuese sht ajo q mund t prforcohet
n nj tavolin punuese t posame.

Figura 2.3: Makina shpuese e prforcuar n tavolin punuese

Tavolina punuese e prforcuar pr tavolinn punuese e paraqitur n figurn

2.4 prbhet nga kto elementet prbrse:
40

Figura 2.4: Pjest prbrse t makins shpuese e prforcuar pr tavolinn punuese

1. bazamenti q sht i lidhur n proporcion t lart pr shkak t sigurimit t

stabilitetit t makins
2. shtylla bartse
3. konzola
4. elektromotori ngass
5. doreza q mundson lvizjen drejtvizore aksiale me an t dors s boshit
punues
6. boshti kryesor (punues) q e siguron lvizjen kryesore rrethore t vegls
7. pjesa q punohet
8. tavolina punuese (pjesa e eprme e bazamentit t makins shpuese q
shrben pr vendosjen e pjess q prpunohet).
Ndrruesi i lvizjes punuese m s shpeshti sht i konstruktuar si ndrrues i prbr me dhmbzor, q mundson disa pozita t ndryshme t boshtit
punues. Lvizja ndihmse m s shpeshti realizohet me an t dors, me ndihmn e dorezs nprmjet ingranimit dhmbzor-drras e dhmbzuar.

2.2.3.1.2. MAKINA SHPUESE SHTYLLORE

Makina shpuese shtyllore prforcohet me fondamentin pr dysheme. sht
m shum e prforcuar se makina shpuese me tavolin punuese, q dukshm
sht m stabile dhe pozitivisht ndikon n kualitetin dhe saktsin e vrims q
prpunohet. Gjejn aplikim t gjer n prodhimtarin individuale dhe serike.

41

Figura 2.5: Makinat shpuese shtyllore

Prbhet prej nj shtylle masive (rrethore ose prizmatike) n t ciln jan t

prforcuara t gjitha elementet e makins. Makinat shpuese shtyllore t paraqitur
n fotografi prbhen nga kto elemente:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

bazamenti (fondamenti)
shtylla bartse
konzola n tavolinn punuese
konzola n agregatin ngass
elektromotori
tavolina punuese q mund t lviz n lartsi, si edhe rreth aksit t vet dhe shtylls pr
3600
7. pjesa punuese
8. dorezasiguron lvizje ndihmse drejtvizore automatike, ose me an t dors, boshtit punues me vegln
9. boshti punues
Figura 2.6: Tavolina shtyllore

Boshti punues e merr lvizjen kryesore rrethore nga elektromotori,

nprmjet transmetuesit pr lvizje kryesore, (q kryesisht sht transmetues me
dhmbzor). Lvizja ndihmse realizohet me an t dors, ose n form automatike, me ndihmn e mekanizmit pr lvizje ndihmse.

2.2.3.1.3. MAKINAT SHPUESE RADIALE

Makinat shpuese radiale jan t parapara pr prpunimin e pjesve t mdha dhe t rnda (posarisht kur sht e nevojshme hapja e shum vrimave n
pjesn) q nuk mund leht t zhvendosen, ose pr shkak t madhsis nuk mund
t vendosen n tavolinn punuese, n makinn shpuese shtyllore. Mundsojn
shkall m t lart t liris s lvizjes t pjesve punuese. Gjat prpunimit, pjesa q punohet nuk lviz (n prehje), q llogaritet si prparsi e madhe. N kt
42

mnyr kursehet forc dhe koh, dhe n kto makina shpuese kryesisht prpunohen shtpiza t rnda, llamarina etj. Makina shpuese radiale i ka kto elemente:
1. bazamentin
2. shtylln bartse
3. elektromotorin pr lvizje kryesore
dhe ndihmse t boshtit punues
4. konzoln
5. bartsin e vegls
6. boshtin kryesor (punues)

Figura 2.7: Makina shpuese radiale

T gjitha makinat shpuese radiale kan pjes prbrse konstruktive t njjta dhe t aftsuara pr funksionin e vet.
Te t gjitha veglat makinerike, si edhe te makinat shpuese, nj nga kushtet
pr universalitet rrjedh nga shkalla e lvizjeve t lira. Lvizjen kryesore rrethore e
realizon boshti punues q bashk me bartsin e vet mund t lviz n drejtimin
radial npr konzol. Mundsia q konzola t lviz n drejtimin vertikal dhe rreth
shtylls bartse mundson afrimin e vegls n pozitn e dshiruar vertikale n
raport me pjesn q punohet. Boshti punues e realizon edhe lvizjen ndihmse
vertikale. Pjesa q punohet vendoset n tavolinn punuese t makins ose n
tavolinn e ndar t palvizshme, q sht me rndsi t madhe gjat shpimit t
pjess me gabarite t mdha.

43

1-shtylla bartse
2-konzola
3-boshti punues
4-pjesa q punohet
5-tavolina punuese

Figura 2.8: Skema e makins shpuese radiale

Makinat shpuese radiale mund t jen me nj (figura 2.9) ose dy shtylla.

Nse gjatsia e konzols sht mbi 2 metr punohet me 2 shtylla.
Makina shpuese radiale me 2 shtylla i ka t gjitha pjest si edhe ajo me nj
shtyll, por ka edhe shtyll ndihmse dhe tavolin q mund t lviz n nj drejtim.

Figura 2.9: Makina shpuese radiale

Prve shpimit, n makinat shpuese radiale mund t realizohen edhe operacione t tjera, si lirimi (lshimi), zgjerimi, alezimi dhe hapja e filets.

2.2.3.1.4. MAKINA SHPUESE UNIVERSALE

Makina shpuese universale, n fakt paraqet makin shpuese radiale me dallim q siguron edhe lvizje t konzols rreth aksit t vet, me ka mundsohet
hapja e vrimave nn knd. Ka edhe shkall m t lart t lvizjeve t elementeve

44

punuese. Kto makina shpuese shpesh vendosen n bazamentin me rrota, q t

transferohen npr puntori, dhe shfrytzohen edhe pr pun montuese. N figurn 2.10 sht paraqitur skema e makins shpuese universale.

Figura 2.10: Skema e makins shpuese universale

2.2.3.1.5. MAKINA SHPUESE KOORDINATIVE

Makinat shpuese koordinatave jan makina speciale, precize, n t cilat
realizohet prpunimi i vrimave te t cilat krkohet saktsi shum e madhe.
Emrtimi makina shpuese koordinatave rrjedh nga procesi i prcaktimit t qendrave t vrimave q realizohen nprmjet sistemit koordinativ. Makinat shpuese
koordinatave shfrytzohen pr prpunimin e pajisjes dhe vegls me saktsi m
t madhe, kurse mund t shfrytzohen edhe pr matje. Konstruktivisht, mund t
jen t ndrtuara prej nj ose dy shtyllave, me nj ose dy boshte punuese, me
dimensione m t vogla ose m t mdha. Pjest prbrse te t gjitha makinat
shpuese koordinative jan t njjta (figura 2.11 dhe 2.12), vetm q marrin forma
n mnyra t ndryshme dhe aftsohen sipas madhsis s makins. Bazamenti
sht shum i madh pr shkak t rritjes s ngurtsis s makins.

Figura 2.11: Makinat shpuese koordinatave (1.bartsi i boshtit punues, 2.konzola, 3.tavolina punuese)

45

Si edhe te makinat tjera, tavolina punuese mundson vendosjen dhe prforcimin e pjess q do t punohet direkt ose vendosjen e pajisjes standarde ose
speciale n t ciln prforcohet pjesa q prpunohet. Nprmjet dorezs, me ndihmn e boshtit filetor dhe dados, tavolina punuese mund t zhvendoset n rrafshin horizontal, kurse pr zhvendosje precize shfrytzohet instrumenti optik q ka
shkall matse precize. Shtyllat mund t jen t punuara bashkrisht me bazamentin, ose si pjes plotsuese dhe t prforcuar pr bazamentin. Skajet e eprme t
shtyllave jan t lidhura me trar, pr shkak t rritjes s ngurtsis dhe stabilitetit
t makins. N pjesn e prparme t konzols gjendet mbajtsi i boshtit (dhoma
e boshtit), n t ciln sht i vendosur boshti punues. Konzola mund t zhvendoset vertikalisht, n raport me shtyllat, kurse mbajtsi i boshtit bashk me boshtin punues zhvendoset horizontalisht me ndihmn e dorezs. Pr zhvendosjen e
tij precize shfrytzohet instrumenti optik q ka shkall matse precize. Mbajtsi
i boshtit sht i prbr nga boshti punues, mekanizmit pr lvizje kryesore dhe
ndihmse dhe mekanizmit ngass. Boshti punues sht i vendosur n kushinetat
speciale radiaksiale me t cilat mundsohet pun e qet dhe mund t zhvendoset
me an t dors, ose n mnyr automatike, n drejtimin vertikal. Makina shpuese
koordinative krkon edhe kusht t posam pr vendosje. Ajo patjetr duhet t
jet e vendosur n hapsirn n t ciln mbretron temperatura e njjt (rreth 20
shkall) dhe lagshtia relative e ajrit duhet t jet rreth 50%. Po ashtu, hapsira
duhet t jet e larguar nga makinat q shkaktojn zhurm dhe dridhje. Makinat
shpuese koordinative mund t jen t drejtuara edhe me ndihmn e programit.

Figura 2.12: Makina shpuese koordinative

46

N figurn 2.13 skematikisht jan paraqitur lvizjet e pjesve kryesore n kt

makin shpuese:
a zhvendosja horizontale, trthore, e boshtit
punues
b lvizja vertikale e bartsit t mbajtsit t
boshtit
c lvizja horizontale, gjatsore, e tavolins
punuese
Me zhvendosjen e mbajtsit t boshtit me
boshtin punues n drejtim t koordinats (x)
dhe zhvendosja e tavolins punuese n drejtim
t koordinats tjetr (y), vegla vjen n pozitn
prkatse (pr shemb. 2), kurse madhsia e zhvendosjes kontrollohet me ndihmn e pajisjes
optike shum precize.

Figura 2.13: Skema e makins shpuese koordinatave

N makinn shpuese koordinatave mund t realizohet edhe operacioni i

frezimit, n qoft se n vend t puntos vendoset freza. Frezimi n makinat shpuese
koordinative realizohet vetm pr pun precize.

2.2.3.2. MAKINAT SHPUESE VERTIKALE SHUMBOSHTORE

Makinat shpuese shumboshtore jan t parapara pr prodhimtari serike,
kur realizohet prpunimi i nj vrime n disa operacione, si sht shpimi, rishpimi, zgjerimi etj., si dhe kur n pjesn q prpunohet ekzistojn disa vrima q
kan diametra t ndryshm. N kt grup bjn pjes makinat shpuese serike
(vargore), makinat shpuese me kok shumboshtore dhe makinat shpuese me
suport shumboshtor.

Figura 2.14: Makina shpuese serike (vargore)

47

Makinat shpuese serike (vargore) (figura 2.14) paraqesin kombinimin e

shum makinave shpuese njboshtore t vendosura n seri n bazament t njjt,
ku pjesa q prpunohet vendoset prej njrs n vegln tjetr, varsisht nga renditja e operacioneve (pr shembull, n t parn realizohet shpimi i vrims, n t
dytn zgjerimi, n t tretn alezimi, n t katrtn hapja e filets etj.).
Makinat shpuese me kok shumboshtore jan makina shpuese q njkohsisht sigurojn prpunim t numrit t madh t vrimave. N boshtin punues t
makins shpuese vendoset koka shumboshtore, me m shum boshte punuese
t vendosura, n pajtim me renditjen e vrimave t pjess q prpunohet.
N figurn 2.15 sht vendosur koka shumboshtore pr shpim. Koka sht e vendosur n boshtin kryesor t makins shpuese. Nprmjet dhmbzorit
qendror (1) hyjn n lvizje dhmbzort (2) q jan aq sa ka edhe boshte pr
shpim. Me dhmbzort (2) jan n ingranim dhmbzort (3) q gjenden n
boshtin pr shpim. Boshtet mund t lvizin rreth akseve t dhmbzorve (2) pr
shkak q t mund t arrihet shprndarje e ndryshueshme e vrimave.

Figura 2.15: Koka shumboshtore pr shpim

48

Lloji i tret, makina shpuese me suport shumboshtor (figura 2.16), sht e parapar pr prpunimin serik t pjesve me numr t madh t vrimave ku
krkohet saktsi n pun. N kt makin shpuese mund t hapen edhe fileta.
Karakteristika kryesore e ksaj makine sht suporti shumboshtor (1) q mund
vertikalisht t lviz npr udhzueset n rrafshin vertikal (2).

Figura 2.16: Makina shpuese me suport shumboshtor

Makina shpuese me suport shumboshtor, e paraqitur n figurn 2.17,

prmban:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

bartsin e boshtit kryesor (punues)

shtylln bartse
elektromotorin
boshtin me kanale (ulluqe)
elektromotorin
dorezn
tavolinn punuese
dorezn

Figura 2.17: Makina shpuese me suport shumboshtor

49

Bartsi i t gjitha boshteve kryesore mund t lviz vertikalisht, npr udhzueset e shtylls, n mnyr mekanike me ndihmn e boshtit filetor, ose n rrug
hidraulike. Boshtet kryesore marrin ngasjen nga elektromotori (3) nprmjet
transmetuesit me dhmbzor dhe boshtit me kanale. Me ndihmn e elektromotorit (5) realizohet ngritje dhe ulje e shpejt e bartsit t boshtit kryesor, kurse me
ndihmn e dorezs (6) zhvendosja realizohet me an t dors. Tavolina punuese
lviz n drejtimin horizontal me ndihmn e dorezs (8). Boshtet punuese jan
t ndrtuar me ndihmn e dy ernierave (nyjeve) kardanike q mundsojn
ndryshimin e renditjes s boshteve, gjegjsisht veglave. Rregullimi i renditjes s
punteve (veglave pr shpim) realizohet njkohsisht me zhvendosjen racionale
dhe rrethore t mbajtsve t boshtit pr shpim, ku ndryshimi i distancs ndrmjet
nyjave kardanike mundsohet me gypat teleskopik q jan me kanale gjatsore,
q t mund t transmetojn momentin n torzion.

2.2.4. MAKINAT SHPUESE HORIZONTALE

Makinat shpuese horizontale emrin e kan marr nga ajo q boshtet
punuese te kto makina shpuese jan t vendosura n pozit horizontale. Kjo
pozit e boshtit punues e lehtson punimin e pjesve t rnda dhe t gjata. Konstruktivisht aftsohen pr punimin e pjesve q kan form m t prbr n
prodhimtarin individuale dhe serike. Prve shpimit shrbejn edhe pr alezim,
frezim, hapjen e filets, hapjen e filets s brendshme etj. N figurn 2.18 sht
paraqitur skema e makins shpuese horizontale.

Figura 2.18: Skema e makins shpuese horizontale

50

Pjesa q prpunohet vendoset n tavolinn punuese (4) q mund t zhvendoset n drejtim gjatsor dhe trthor. N t sht i vendosur bartsi rrotullues q
mund t lviz rreth aksit vertikal pr 3600. Bartsi i vegls (1) sht i vendosur n
shtylln vertikale kryesore (2) npr t cilin mund t lviz vertikalisht. Lvizja gjatsor dhe rrethore realizohet me an t dors ose automatike. Pr shkak t arritjes s
saktsis s prpunimit n bazamentin (3) vendoset shtylla ndihmse q mund aksialisht t zhvendoset npr t. N shtylln ndihmse (6) sht i vendosur kushineta
ndihmse (5) q mund t zhvendoset n drejtimin vertikal. N t mbshtetet skaji i
prparm i boshtit punues me ka mundsohet stabilitet m i lart gjat prpunimit
t numrit m t madh t pjesve q punohen. Distanca ndrmjet shtyllave (2 dhe
6) patjetr t jet m e madhe se dyfishi i gjatsis s pjess. Lvizja kryesore sht
rrethore dhe e realizon vegla, kurse lvizja ndihmse sht drejtvizore dhe e realizon
pjesa punuese bashk me tavolinn punuese. Prve pajisjes s rregullt pr shpim,
makina shpuese sht e furnizuar edhe me pajisje ndihmse pr tornim dhe frezim.
Makinat shpuese horizontale mund t ndahen sipas:
1) numrit t boshteve punuese (makinat shpuese njboshtore horizontale,
makinat shpuese shumboshtore horizontale)
2) qllimit (makinat shpuese horizontale lloji i leht, makinat shpuese horizontale pr prpunimin e cilindrave, makinat shpuese-frezuese t kombinuara)
3) ngasjes (makinat shpuese horizontale me ngasje grupore, makinat shpuese
horizontale me ngasje individuale)
4) mnyrs s drejtimit (makinat shpuese horizontale me drejtim t dors,
makinat shpuese horizontale me drejtim t programit)
5) ndrtimit konstruktiv (makinat shpuese t thjeshta horizontale, makinat
shpuese universale, makinat shpuese speciale).
2.2.5. MAKINAT SHPUESE SPECIALE
Kto makina shpuese jan t parapara pr prodhimtarin serik dhe masovik,
n sasi t mdha t prodhimeve t njjta. Quhen speciale pr shak se makina
sht e parapar pr prpunimin e prodhimit t njjt.

Figura 2.19: Makinat shpuese agregate

51

N kt grup t makinave shpuese bjn pjes makinat shpuese agregate

(figura 2.19). Ato prbhen prej m shum makinave shpuese t thjeshta me
ngasje personale q paraqesin elemente t veanta t quajtura agregate. Shum
agregate t vendosura n bazament t prbashkt formojn makinat shpuese
agregate.

2.3. VEGLAT PR PRPUNIM ME SHPIM

Pr punimin dhe prpunimin e vrims aplikohen kto vegla prerse:
1)Majshpuesi (pr vrima qendrzuese)
2)Puntoja (burgjia)
3)Zgjeruesi (kalizvari)
4)Alezuesi
5)Filetuesi

2.3.1. MAJSHPUESI
Majshpuesit jan punto (burgjia) speciale q shfrytzohen pr shpimin e
vrimave, si edhe pr shpimin e foleve pr centrim q shrbejn pr mbajtjen e
pjess gjat prpunimit n veglat makinerike (figura 2.20). Ekzistojn majeshpues
pr:
ofole t thjesht me konicitet prej 600 deri 900 dhe
ofole mbrojtse me konicitet prej 1200

majshpimi para shpimit

majshpimi n fole

Figura 2.20a: Majshpimi (pr vrima qendrzuese)

52

Figura 2.20b: Majshpuesit

2.3.2. PUNTOT (BURGIA)

Puntoja ose burgia sht vegl themelore q shfrytzohet gjat shpimit dhe
rishpimit. Bie n grupin e veglave m t vjetra t njohura q shfrytzohen pr
prpunimin e metaleve dhe jometaleve. Prve n makinat shpuese, puntot prdoren edhe n makinat pr tornim dhe frezim. Mund t ndahen sipas disa kritereve, dhe at sipas:
1) konstruksionit (puntot spirale, puntot e rrafshta, puntot speciale)
2) materialit prej t cilit jan t punuara (punto nga eliku pr vegla (i leguruar
ose paleguruar), punto nga eliku shpejtprers, punto me teh nga metali i
fort)
3) thellsia e vrims q punohet (punto pr shpimin e vrimave me thellsi t
vogl, punto pr shpimin e vrimave me thellsi t mdha)
4) forms s dorezs (punto me dorez cilindrike, punto me dorez konike)
5) procedura e punimit (me cilindrim, me frezim dhe me rektifikim)
6) kahjes s spirales s kanaleve-ulluqeve (punto e majt kanalet spirale
mbshtillen n kahje t kundrt nga rrotullimit i akrepave t ors, dhe punto e djatht - kanalet spirale mbshtillen n kahje t rrotullimit t akrepave
t ors).

N figurn 2.21 jan paraqitur disa lloje t makinave punto.

53

Figura 2.21: 1-punto spirale me dorez konike, 2-punto spirale me dorez cilindrike, 3-punto
spirale speciale, 4-punto spirale me pllak nga metali i fort

2.3.2.1. PUNTO (BURGIA) E RRAFSHT

Punto e rrafsht mund t llogaritet si lloji m i thjesht dhe forma fillestare
e ksaj vegle (figura 2.22). Nuk shfrytzohet shpesh n prodhimtari, por edhe m
tutje mund me sukses t shfrytzohet pr punimin e vrimave me diametr m t
madh dhe pr prpunimin e materialeve t forta ku sht e nevojshme ngurtsi
e madhe dhe e posame e puntos, si gjat prpunimit t materialeve t ngurta,
si jan mesingu dhe hekuri i derdhur. E meta e puntos s rrafsht sht largimi i
dobt i ashkls dhe zvoglimi i diametrit t saj gjat mprehjes, q patjetr t realizohet pr shkak t topitjes s tehut t saj, gjat kohs s caktuar.




Figura 2.22; Punto e rrafsht

54

2.3.2.2. PUNTO SPIRALE

Puntot spirale kan prdorim m t gjer.
Pjest e puntos spirale (figura 2.23):

maja

trupi

qafa

doreza

koniciteti i morzeut
pjesa
prfundimtare
Figura 2.23: Pjest e puntos spirale

1.Trupi i puntos n t jan t punuar dy kanale spirale pr largimin e ashkls nga zona e prerjes dhe prurjen e mjetit ftohs n zonn e prerjes,
2.Doreza e puntos sht pjes q siguron pozicionimin, centrimin dhe
shtrngimin e puntos. Mund t jet cilindrike pr punto me diametr m t
vogl ose konike pr punto me diametr m t madh,
3.Bishti i puntos, gjegjsisht pjesa prfundimtare q shrben pr nxjerrjen
e puntos nga makina vegl te dorezat konike ose pr transmetim plotsues t
momentit rrotullues te dorezat cilindrike,
4.Qafa e puntos sht pjes q paraqet kalimin prej dorezs kah trupi i
puntos q e kan vetm puntot spirale me diametr m t madh se 10 mm, n t
shkruhen karakteristikat themelore t puntos (diametri, prodhuesi, materiali prej
t cilit sht e punuar),
5.Maja e puntos sht pjesa prfundimtare n t ciln jan buzt (skajet),
tehet dhe siprfaqet q shrbejn n procesin e prerjes.
Majn e puntos spirale e formojn dy siprfaqet e prparme dhe t prapme.
Pjesa e prapme gjendet n ann e jashtme t majs dhe sht e kthyer kah siprfaqja e materialit q shpohet. Ana e prparme sht siprfaqja e kanalit npr t
ciln rrshqet ashkla e prer.
Buza-skajet e fituara si prerje e siprfaqes s prparme dhe t prapme
paraqet tehun kryesor. Buza e fituar si prerje e dy siprfaqeve t prapme paraqet
tehun trthor. Punto spirale ka dy tehe kryesore dhe nj trthor (figura 2.24).
Gjat kohs s shpimit tehu kryesor e pret materialin, kurse tehu trthor e ndrydh
dhe e shtyn (largon) kah tehet kryesore. Tehu trthor sht nn kndin prej 550 n
raport me tehun kryesor.
55

Tehu kryesor
pr ashkln
siprfaqja e prapme

siprfaqja e prparme

tehu trthor

buza
(skaji)

tehu kryesor

Tehu trthor pr deprtim

Figura 2.24: Tehu kryesor dhe trthor i puntos

Tehet kryesore formojn knd t caktuar q quhet kndi i majs s puntos

(j) (figura 2.25).

Figura 2.25: Kndi i majs s puntos

Puna e drejt e puntos sht e kushtzuar nga madhsia e ktij kndi. Madhsia e tij caktohet sipas materialit q punohet, gjegjsisht sipas karakteristikave
t tij teknologjike. Nse kndi i majs sht m i madh, profilimi puntos sht m
rezistent. Pr materiale t forta kndi i majs s puntos sht m i madh, kurse
pr materiale m t buta sht m i vogl. Madhsia e kndit t majs s puntos
gjendet n kufijt prej 1150 deri 1200 pr elik dhe hekur t derdhur. Te puntot me
diametr deri 1 mm, vlera e rekomanduar pr kndin e majs sht 1120.
Vija spirale e kanalit (ullukut,lugut) dhe aksi i puntos krijon knd q quhet
kndi i pjerrtsis s kanalit spiral () (figura 2.26). Madhsia e tij varet nga diametri i puntos dhe materialit q duhet t shpohet.

56

Figura 2.26: Kndi i pjerrtsis s kanalit filetor

N figurn 2.27 sht paraqitur pamja e puntos me knde t ndryshme t pjerrtsis t kanalit filetor. Punto e llojit normal (N) pr shpimin e materialit me fortsi
normale, punto e llojit t but (M) pr prpunimin e materialeve t buta dhe punto
e llojit t fort (T) pr prpunim e materialeve t posame t forta dhe t shtalpta.

Figura 2.27: Pamja e puntos me knd t ndryshm t pjerrtsis s kanalit filetor

N prerjen A-A (nn knd t drejt n raport me tehun kryesor) shihen kndet e
prerjes (figura 2.28). Kto jan kndi i prparm (g) dhe kndi i prapm (a). Madhsia
e kndit t prapm sht prej 80 deri 140. Madhsia e kndit t prparm nuk sht
konstant, por zvoglohet npr gjatsin e tehut kryesor prej periferis kah brthama.
Kndi i majs (b) gjendet ndrmjet siprfaqes s prparme dhe t prapme dhe bashk
me kndin e prparm dhe t prapm formojn kndin prej 900. Kndi i prerjes (d)
paraqet shumn e kndit t prapm (a) dhe kndit t majs (mprehjes) (b), d= a+b.
57

Figura 2.28: Prerja A-A e puntos spirale

Gjatsia e pjess punuese t puntos spirale duhet t jet m e madhe se sa

thellsia e vrims q hapet pr m s paku 3D (D diametri i puntos) me ka sigurohet largimi i drejt dhe i sigurt i ashkls.
Puntot spirale punohen nga eliqet me lidhje t ult dhe lidhje t lart pr
vegla q quhen eliqe shpejtprers ose shpejtprers special. N figurn 2.29 jan
paraqitur zgjedhjet konstruktive t puntos spirale nga eliku shpejtprers.

Figura 2.29: Disa zgjedhje konstruktive pr punto spirale nga eliku shpejtprers

Puntot me pllaka nga metali i fort (figura 2.30) shfrytzohen pr prpunimin e materialeve q punohen me vshtirsi (eliqet e kalitura, giza e hirt e fort,
qelqi, qeramika, guri etj.) si dhe te shpimi i vrimave t thella.

58

Figura 2.30: Punto me pllaka nga eliku i fort

Gjat zgjedhjes s puntos duhet t kemi parasysh q gjat shpimit fitohet

vrim me diametr m t madh se sa diametri i puntos dhe se gjat shpimit me
punto spirale nuk mund t realizohet kualitet n siprfaqen e prpunimit dhe saktsi t mass.

2.3.2.3. PUNTOT SPECIALE

Prpunimi i vrimave t thella n metal paraqet nj lmi t veant t prpunimit t metaleve me prerje. Nj koh t gjat shfrytzohet n industrin ushtarake, q m von t gjej aplikim n makineri, industrin automobilistike, anijendrtimtari, industrin e aeroplanve dhe n lmi t tjera.
N grupin e punove speciale bien: punto spirale speciale, punto t shkallzuar,
punto me goditje (burgit top) dhe punto t tjera speciale pr prpunime t thella.
Puntot spirale speciale q shfrytzohen pr shpimin e vrimave t thella (figura 2.31) kan kanale pr prurjen e mjetit ftohs n zonn e prerjes, q jan spiral
dhe kalojn npr t dy degt e puntos prej dorezs deri te maja e puntos.

Figura 2.31: Punta speciale pr shpimin e vrimave t thella

Puntot goditse (figura 2.32) shrbejn pr shpimin e vrimave t sakta me diametr relativisht t vogl dhe gjatsi t madhe (pr prpunimin e gypave godits).

Figura 2.32: Punto goditse

59

Llojet e tjera t puntos speciale jan paraqitur n figurat 2.33, 2.34, 2.35 dhe
2.36.

Figura 2.33: Punto pr llamarin

(e rrafsht dhe e shkallzuar)

Figura 2.34: Punto-freza

Figura 2.35: Punto e shkallzuar

Figura 2.36: Punto me maje t

ndryshuar nga metali i fort

2.3.3. ZGJRUESIT (KALIZVART)

Zgjeruesit jan vegla t parapara pr zgjerimin (kalizvarimin) e vrimave cilindrike npr tr gjatsin e tyre dhe pr prpunimin e siprfaqeve ansore t
vrims (rrafshim, zgjerim cilindrik ose konik). Zgjeruesit kan tre ose katr kanale
spirale me ka arrihet prpunim m i sakt dhe kualitet i lart i siprfaqes punuese.
Pr shkak t thellsis s vogl t ashkls s prpunuar mund t prdoren edhe
pr prpunimin prfundimtar t vrimave, n rastet kur krkohet saktsi m e madhe, kualitet m i mir i siprfaqes s prpunimit nga ajo q arrihet me punto. M
s shumti prdoren pr pun n makinat shpuese horizontale, tornot-revolver,
makinat automatike dhe makinat tjera pr prpunim me prerje.
Dallojm disa lloje t zgjeruesve dhe at sipas:
1. forms themelore t vrims dhe konstruksionit t prpunuar (cilindrik,
konik, ballor, t kombinuar)
2. mnyrs s prforcimit n boshtin punues (me dorez cilindrike, me dorez
konike)
3. konstruksionit dhe prpunimit (njpjesshe, t mbjella)
4. materialit prej t cilit jan t punuar tehet punuese (nga eliku pr vegla,
nga eliku shpejtprers, me tehe nga metali i fort).

N figurn 2.37 jan paraqitur disa lloje t zgjeruesve.

60

Figura 2.37: Zgjeruesit

1-me dorez cilindrike, 2-me dorez konike, 3-me pllak nga metali i fort

Zjeruesit cilindrik sipas konstruksionit t tyre jan t njjt m puntot spirale, me at dallim q tehet punuese nuk shkojn deri n mes. Kjo mundson t
shkurtohet thellsia e kanaleve dhe me t rritet ngurtsia e vegls prerse.
pjesa
prerse

pjesa punuese
pjesa pr udhheqje

brthama

qafa

doreza

siprfaqja e prparme

tehu
udhzuesja

siprfaqja e
prapme

Figura 2.38: Pjest e zgjeruesit

Doreza mund t jet cilindrike, konike ose katrore. Pjesa punuese e zgjeruesit prbhet nga pjesa pr udhheqje dhe prerje. Pjesa pr udhheqje i jep
drejtim. Siprfaqja punuese e trupit pr udhheqje shrben pr udhheqje dhe
zvoglimin e frkimit. Gjatsia e teheve prerse duhet t jet rreth dy her m e
madhe nga thellsia e prerjes.
61

Zgjeruesit konik, ballor dhe t kombinuar prdoren pr prpunimin e

siprfaqeve rrethuese t vrimave.
Zgjeruesit konik prdoren pr prpunimin e thellsive konike nn kokn e
bulonit, si dhe pr rrzimin e teheve t ashpr n hyrje t vrims. Prdoren edhe
pr prpunimin e vrimave pr centrim t pjesve makinerike q duhet t jen t
prpunuara ndrmjet bizave.
Zgjeruesit ballor prdoren pr prpunimin e siprfaqeve t rrafshta rreth
vrims, pr prshtatjen e drejt t koks s bulonit ose t nnshtress. Te kto
zgjerues tehet prerse gjenden n siprfaqen ballore.
Pr prpunimin e zgjeruesve cilindrik n hyrje t vrims prdoren zgjeruesit
cilindrik me udhzuese, kurse pr prpunimin e vrimave t shkallzuar shpesh
prdoren edhe zgjeruesit e kombinuar. N figurn 2.39 jan paraqitur zgjeruesit
cilindrik t mbjell (pa dorez) dhe t pambjell (me dorez).

Figura 2.39: Zgjeruesit cilindrik t mbjellur dhe pambjellur

2.3.4. ALEZUESIT
Alezuesit jan vegla q aplikohen n operacionin prfundimtar t prpunimit t vrims. Duke pasur parasysh q me prpunimin me alezim largohet
shtres e holl e materialit, rezistenca gjat prerjes sht n prpjes t vogl, dhe
me kt lloj t prpunimit arrihet saktsi e lart gjeometrike dhe kualitet t siprfaqes q punohet. Alezuesi ka numr t madh t teheve dhe kanaleve punuese
(prej 4 deri rreth 20) me ka siguron udhheqje t sigurt npr pjesn q punohet.
Duke pasur parasysh numrin e madh t alezuesve ato mund t ndahen sipas
disa kritereve (figura 2.40) dhe at:
1. forma themelore e trupit (alezues cilindrik, konik)
2. forma e vijs s kanalit (alezues me tehe t drejta, me tehe spirale q mund
t jen t majt ose t djatht)
3. ndryshueshmris s diametrit (t prhershm diametri i trupit sht i
prhershm, i ndryshueshm diametri sht i ndryshueshm n kufijt e
ngusht)
4. konstruksionit t tehut (alezues me tehe t prhershme, me thika t
ndryshueshme)
5. konstruksionit t trupit (njpjessh trupi dhe doreza jan prej nj pjese, t
mbjellur trupi mbillet-vendoset n dorez)
62

6. mnyrs s udhheqjes (alezues pa udhheqje, alezues me udhheqje n

maj gjendet udhzuesja cilindrike)
7. forms s dorezs (alezues me dorez cilindrike, me dorez konike)
8. mnyrs s prdorimit (me an t dors, me makin)
9. materiali i teheve prerse (alezues nga eliku pr vegla, nga eliku shpejtprers, nga metali i fort).

Figura 2.40: Alezuesit

1-me dorez konike, 2-me kanale spirale, 3-t dors, 4-t dorezs me thik t ndryshueshme, 5
dhe 6-t mbjell (vendosur), 7-konik, 8-me pllak nga metali i fort

M s shpeshti shfrytzohen alezuesit cilindrik. Alezuesi n prbrjen e vet

ka: pjesn punuese, qafn dhe dorezn (figura 2.41).

pjesa hyrse

pjesa
pjesa dalse
cilindrike
pjesa punuese

siprfaqja e prparme
tehu

siprfaqja e prapm

dhmbi
Figura 2.41: Alezuesi
63

Q t fitohet vrim e sakt gjat alezimit, nuk sht e mjaftueshme vetm

prpunimi i sakt i alezuesit, por sht e nevojshme q ai t jet i prforcuar n
mnyr t drejt. sht e dshirueshme q alezuesi n procesin e prerjes t ket
liri t caktuar q t mund t jet i udhzuar npr vrimn e punuar. Pr kt shkak
aplikohen doreza speciale pr ndrlidhjen e alezuesit me boshtin punues n makinn shpuese, q mundsojn lvizshmri m t madhe.
N kualitetin e alezuesit ndikim m t madh ka madhsia e shtress s prpunimit dhe mprehtsia e tehut t alezuesit. Efekt m t mir dhe prpunim m
t pastr mund t realizohet nse vrimat punohen n mnyr graduale, gjegjsisht nse alezuesi realizohet me dy faza (kalime) alezim i ashpr dhe i pastr.
Kualiteti i teheve te alezuesi patjetr t jet i prsosur pr shkak t ndjeshmris
s teheve (tehet prerse) dhe dmtimit i tyre m i vogl ka ndikim n kualitetin e
alezimit. Pr kt shkak alezuesit para prdorimit duhet me vmendje t kontrollohen, gjat eksploatimit me kujdes t ruhen dhe t prcillet gjendja e teheve,
kurse pas prdorimit patjetr t pastrohen, t lyhen dhe t vendosen n kutin e
posame nga druri ose masa plastike.
N figurn 2.42 jan paraqitur alezuesit e dors me kanale t drejta dhe spirale,
kurse n figurn 2.43 jan paraqitur alezuesit makinerik t pambjell dhe t mbjell.

Figura 2.42: Alezuesit e dors me kanale t drejta dhe spirale

Figura 2.43: Alezues makinerik t pambjell (me kanale t drejta dhe spirale) dhe t mbjell

2.3.5. FILETUESIT
Filetuesit (figura 2.44) shfrytzohen pr hapjen (prerjen) e filets n vrim.
Sipas forms paraqesin bulon me dy ose m shum drejtza ose kanale spirale q
me prerje me siprfaqet spirale formojn tehet punuese.
64

Figura 2.44: Filetuesit

Gjat mbshtjelljes t filetuesit n vrimn speciale t prgatitur dhmbt e

tij punues npr siprfaqe t vrims n mnyr t shkallzuar hapin kanale spirale
me profil q i prgjigjet profilit t filets s filetuesit. N procesin e prerjes do
dhmbz i filetuesit largon vetm shtres t holl n metal.
N filetues dallojm trupin dhe dorezn (figura 2.45). Trupi i filetuesit mund t
ndahet n pjes prerse dhe pjes pr kalibrim. Pjesa prerse ka funksion themelor n hapjen e filets, kurse gjatsia e saj varet nga qllimi i filetuesit. Pjesa pr
kalibrim shrben pr prpunimin prfundimtar dhe pastrimin e profilit t filets.
doreza

trupi
pjesa pr kalibrim

pjesa prerse

Figura 2.45: Pjest e filetuesit

Forma e dhmbve t pjess prerse sht paraqitur n figurn 2.46. Jan t

shnuar edhe kndi i prparm (g), kndi i prapm (a) dhe kndi i majs (mprehjes) (b).

Figura 2.46: Forma e dhmbit t pjess prerse te filetuesi

Gjat zgjedhjes s forms s filetuesit patjetr q t kemi parasysh pr materialin e pjess q punohet (vetit mekanike dhe teknologjike), pozita e filets,
gjatsia e filets, (normale, e zgjatur, e shkurtr), mnyra e puns (me an t dors,
me makin), mnyra e shtrngimit t filetuesit (me ngurtsi, elastik), mnyra e
ftohjes ose lyerja gjat prerjes s filets etj.
65

2.4. PAJISJA NDIHMSE N PRPUNIMIN ME SHPIM

Roli i pajisjes ndihmse n operacionet e prpunimit n makinn shpuese
prbhet nga ajo q:
1. t vendoset (n boshtin kryesor) dhe t shtrngohet vegla pr shpim para
procesit t prpunimit, gjegjsisht t caktohet pozita e vegls n makinat
pr shpim.
2. t sillet vegla n pozitn e caktuar para procesit t prpunimit
3. t udhheq vegln pr shpim n procesin e prpunimit kah pjesa q prpunohet
4. t caktoj pozit t pjess q prpunohet n sistemin e prpunimit
5. t mbaj pozit t definuar t pjess q punohet gjat procesit t shpimit.
Pajisja ndihmse mund t ndahet n tre grupe. Grupin e par e prbn pajisja standarde ndihmse (zakonisht ajo sht pjes prbrse e makins shpuese,
si pr shembull, koka shtrnguese figura 2.47), grupin e dyt e prbn pajisja
ndihmse shtrnguese universale (shrben pr shtrngimin e pjess q punohet
me form t njjt, si pr shembull, mengene) dhe n grupin e tret bie pajisja
ndihmse speciale (shfrytzohet pr realizimin e operacioneve t caktuara, pr
shembull pr caktimin e pozits, shtrngimin dhe udhheqjen e vegls).

Figura 2.47: Koka shtrnguese q shfrytzohet pr shtrngimin e vegls

N figurn 2.48 sht paraqitur edhe nj pajisje ndihmse pr shpim sht

dhn skema pr udhheqje dhe shtrngim me shfrytzimin e lvizjes ndihmse
t makins.
bartsi i vegls
bokola pr udhheqje
pllaka udhheqse

tavolina punuese

Figura 2.48: Pajisja ndihmse me pllak pr udhheqje dhe bokola pr udhheqjen e vegls

Pajisja matse dhe kontrolluese q shrbejn pr matjen dhe kontrollin

66

e karakteristikave t kualitetit para, gjat dhe n fund t procesit t prpunimit

paraqet klas t veant t pajisjes ndihmse pr shpim.
Q me sukses t realizohet shpimi, sht e nevojshme q pjesa q punohet me
rregull t vendoset dhe t prforcohet n tavolinn punuese t makins shpuese
q siguron stabilitet gjat prpunimit. Prforcimi i dobt dhe jo n rregull i pjess
sjell deri te prpunimi i dobt, thyera e vegls, si edhe n lndimin e puntorit.
Kur sht n pyetje prodhimtaria individuale, pjest prforcohen me ndihmn e shtrnguesve special. N figurn 2.49 sht paraqitur vegla pr shtrngim.

Figura 2.49: Vegla pr shtrngim

Mnyra m e leht pr shtrngimin e vegls sht me ndihmn e shtrnguesve

makinerik. N prodhimtarin serike dhe masovike shtrngimi i pjess realizohet
me ndihmn e shtrngueseve speciale. Kto shtrnguese dallohen me shtrngim
t shpejt dhe t sigurt, si dhe udhheqje t sakt t vegls. N figurn 2.50 sht
paraqitur vegla pr shtrngim n prodhimtarin serike dhe masovike.

Figura 2.50: Vegla pr shtrngim n prodhimtarin serike dhe masovike

N pjesn e eprme t shtrnguesit gjenden udhzueset e kalitura (3) q

shrbejn pr udhheqje t sakt t puntos (burgis), ashtu q vrimat e shpuara
t gjenden n vendin prkats t pjess q punohet.
Shpeshher sht e nevojshme t aplikohet vegl q nuk u prgjigjet dimensioneve t konusit n boshtin punues. Kur konusi i vegls prerse sht m i vogl
se konusi i boshtit punues shfrytzohet bokola reduktuese (figura 2.51). Konusi i
jashtm i bokols reduktuese patjetr ti prgjigjet konusit t boshtit t makins
shpuese, kurse konusi i brendshm patjetr ti prgjigjet konusit t vegls.

67

Figura 2.51: Bokola reduktuese

Bokolat reduktuese prpunohen me nj ndryshim prej 1 deri 3 numra

ndrmjet konusit t brendshm dhe t jashtm, pr shembull: 2/1, 3/1, 3/2, 4/1,
4/2, 4/3, 5/2, 5/3, 5/4, 6/3, 6/4 dhe 6/5, ku numruesi shnon numrin e konusit t
jashtm, kurse emruesi paraqet numrin e konusit t brendshm.

Pyetje pr prsritje:
1. N ka duhet t kemi kujdes gjat shfrytzimit t makins shpuese t dors?
2. Cila sht prparsia e makins shpuese shtyllore para atyre t prforcuara
n tavolin?
3. Pr ka shpimi i pjesve n mas m s shpeshti realizohet n makinat
shpuese radiale?
4. Cilt jan prparsit e makins shpuese koordinatave n raport me ato
shtyllore?
5. Cila vegl shfrytzohet gjat puns me makinat shpuese?
6. Cilt jan elementet e puntos spirale?
7. ka jan majshpuesit, zgjeruesit, alezuesit, filetuesit?
8. Cili sht funksioni i pajisjes ndihmse gjat shpimit?
9. Prmendi pajisjet ndihmse gjat shpimit!

68

MAKINAT FREZUESE

3.1. KONCEPTET THEMELORE PR PRPUNIMIN ME FREZIM

Prpunimi me frezim sht metod me produktivitet t lart dhe me prdorim t gjer t prpunimit t metaleve me prerje (largim t ashkls). Realizohet
me vegl q quhet frez. Lvizja kryesore gjat frezimit sht lvizje rrethore e
frezs rreth aksit t vet, kurse ajo ndihmse si zakonisht sht drejtvizore mund
ta realizoj ose pjesa q punohet ose freza (figura 3.1).

Figura 3.1: Prpunimi me frezim

Prpunimi me frezim sht nj nga prpunimet m ekonomike, pavarsisht

se a punohet pjes e thjesht apo pjes me form t prbr. Ky ekonomicitet
shihet n zvoglimin e kohs s nevojshme t prpunimit t ndonj siprfaqe.
Sipas pozits s aksit t frezs n raport me pjesn q prpunohet dhe sipas
forms s siprfaqes q prpunohet, ekzistojn kto lloje t frezimit: frezim i rrafsht (periferik), frezim rrethore dhe frezim ballor.
Frezimi i rrafsht aplikohet gjat prpunimit t siprfaqeve t rrafshta
dhe prizmatike. Varsisht nga kahja e rrotullimit t frezs dhe kahjes s lvizjes s
pjess, dallojm dy lloje t frezimit t rrafsht: frezim me kahje t njjt (figura 3.2)
dhe me kahje t kundrt (figura 3.3).

Figura 3.2: Frezimi me kahje t njjt

69

Figura 3.3: Frezimi me kahje t kundrt

Te frezimi me kahje t kundrt kahja e lvizjes s vegls dhe pjess jan t

kundrta, kurse te frezimi me kahje t njjt kto kahje jan t njjta.
Te frezimi me kahje t kundrt paraqiten vibracione (dridhje) gjat kohs
s prpunimit ku dhe fitohet kualitet m i dobt i siprfaqes q punohet. Prerja
trthore e ashkls te frezimi me kahje t kundrt sht prej zero deri te ndonj
vler maksimale, kurse te frezimi me kahje t njjt ai ndryshon prej nj vlere
maksimale deri zero. Pr kt shkak gjat frezimit t kundrt, siprfaqja q punohet sht me shklqim, pr shkak se tehet rrshqasin npr siprfaqen punuese,
konsumimi i frezs sht m i madh, qndrueshmria sht m i vogl, pr kt
shkak edhe shpejtsit e prerjes me t ciln realizohet prpunimi patjetr t jen
m t vogla. Te frezimi me kahje t njjt gjendja sht e kundrt.
Prve frezimit t rrafsht, pr prpunimin e siprfaqeve t rrafshta aplikohet edhe frezimi ballor (figura 3.4).

Figura 3.4: Frezimi ballor

Ky frezim gjejn aplikim gjat punimit t kanaleve dhe ulluqeve t ndryshme

ose pr prpunimin e siprfaqeve t rrafshta me freza speciale pr at qllim. Paraqitet n tre forma: kahje t kundrt, t kahje t njjt dhe e kombinuar (figura 3.5).
70

Figura 3.5: Frezimi ballor, a kahje t kundrt; b kahje t njjt; c e kombinuar

Gjat frezimit ballor me kahje t kundrt aksi i frezs sht mbi aksin e
pjess q punohet.
Gjat frezimit ballor me kahje t njjt aksi i frezs sht nn aksin e pjess
q punohet.
Nse akset e frezs dhe pjess q punohet prputhen, aplikohet frezimi ballor i kombinuar, q paraqet kombinimin e frezimit ballor me kahje t kundrt
dhe kahje t njjt.
Frezimi rrethor sht lloji m i ri i frezimit (figura 3.6).

Figura 3.6: Frezimi rrethor

Paraqitet si frezim rrethor i brendshm (figura 3.7) ose i jashtm. M s

shumti aplikohet pr prpunimin e boshteve t zbrazta (boshe).

Figura 3.7: Frezimi i brendshm rrethor

71

3.2. LLOJET E VEGLAVE PR PRPUNIMIN ME FREZIM

Freza sht vegl shum prerse, te e cila do dhmb paraqet thik tornuese.
Vegla pr prpunim me frezim sht me form cilindrike ose pllak e rrumbullakt n buzt (skajet, rrethin) e t cilit gjenden dhmbt e shprndar n mnyr
t rregullt (figura 3.8).

Figura 3.8: Vegla pr frezim

Varsisht nga siprfaqja q duhet t prpunohet dhe llojit t makins, konstruksioni i saj sht i shumllojshm.
Ndarja e frezs mund t realizohet sipas disa kritereve (figura 3.9), dhe at:
frez e rrafsht, kndore, profilore,
pllak cilindrike, form share,
ballore, boshtore

Sipas forms
themelore

me dhmb t frezuar, me
dhmb t mprehur, me dhmb
t mbjellur

Sipas mnyrs s
punimit

Sipas mnyrs s
dhmbve

me dhmb t drejt, me dhmb

spiral n kahje t djatht dhe t majt

Vegla pr frezim
- prej elikut pr vegla
- prej elikut shpejtprers
- me tehe nga metalet e forta

Sipas materialit
prers

Sipas madhsis
dhe numrit t
dhmbve

- me dhmb t pastr
- me dhmb t ashpr

Sipas mnyrs s
prforcimit

- me dorez
- freza t mbjellura

Figura 3.9: Ndarja e frezave

72

N figurat vijuese 3.10, 3.11, 3.12, 3.13, 3.14, 3.15, dhe 3.16 jan paraqitur
disa lloje frezash sipas forms themelore.

Figura 3.10: Freza kndore

Figura 3.11: Freza profilore

Figura 3.13: Freza pllakore

Figura 3.12: Freza cilindrike

Figura 3.14: Freza ballore

Figura 3.15: Freza form share

Figura 3.16: Freza boshtore

Freza me dhmb t frezuar sht paraqitur n figurn 3.17, kurse n figurn 3.18 sht paraqitur freza me dhmb t mprehur.

Figura 3.17: Freza me dhmb t frezuar

73

Figura 3.18: Freza me dhmb t mprehur

N figurn 3.19 sht paraqitur freza me pllaka nga metali i fort.

Figura 3.19: Freza me pllaka nga metali i fort

N figurn 3.20 sht paraqitur freza (koka e frezs) me dhmb (tehe)

t vendosur. Prforcimi i teheve mund t realizohet n disa mnyra, por m s
shpeshti me ndihmn e bulonit dhe pyks. N figurn 3.21 jan paraqitur mnyrat
e prforcimit t thikave te freza me dhmb t vendosur.

Figura 3.20; Freza me tehe (dhmb) t vendosur

74

Figura 3.21: Mnyrat e prforcimit t thikave n frez me tehe (dhmb) t vendosur

N figurn 3.22 a dhe 3.22 b jan paraqitur llojet e frezave sipas mnyrs s
prforcimit: freza me doreza dhe freza t mbjellura.

Figura 3.22a: Freza boshtore me dorez

Figura 3.22b: Freza e mbjellur cilindrike

N 3.23 jan paraqitur frezat pr prpunimin e pastr.

Figura 3.23: Freza pr prpunim t pastr

75

Lloj i veant i frezave jan frezat pr prpunimin e dhmbzoreve dhe filets. Kto freza jan paraqitur n figurat 3.24 a dhe 3.25 b.

Figura 3.24a: Freza pr prpunimin e dhmbzoreve

Figura 3.24b: Freza pr prpunimin e filets

3.3 LLOJET E FREZAVE DHE KARAKTERISTIKAT E TYRE

Makina n t ciln realizohet prpunimi me frezim quhet makin frezuese.
M s shumti aplikohet n industrin prodhuese. Kryesisht shfrytzohet pr prpunimin e siprfaqeve t rrafshta dhe profilore n pjest me form rotacione
dhe jorotacione. Makinat frezuese si vegla makinerike jan paraqitur n fillim t
shekullit XIX. Makinat e para frezuese kan qen shum primitive.
Por, makinat frezuese prej paraqitjes s tyre vazhdimisht prsosen n konstruksion dhe n transmetimin e lvizjes kryesore dhe transmetuesin e hapit, si
dhe n rritjen e dimensioneve. Posarisht prparim t madh shnohet n periodn kur u paraqit eliku shpejtprers, si material pr punimin e vegls pr frezim
76

(freza). Kto prsosje mundsuan shfrytzimin e m shum shpejtsive prerse

dhe m shum zhvendosje (hape).
Lvizjet themelore gjat prpunimit me frezim jan: lvizja kryesore rrethore e vegls (frezs) dhe lvizja ndihmse e pjess q punohet, q sht
n varshmri nga lloji i prpunimit q mund t jet drejtvizore, rrethore dhe e
kombinuar.
Lvizja drejtvizore e pjess q punohet sht rast m i shpesht i lvizjes ndihmse. E realizon pjesa q punohet q sht e vendosur n tavolinn punuese t
makins frezuese. Lvizja ndihmse drejtvizore mund t jet: gjatsore, trthore
dhe vertikale.
Lvizja ndihmse rrethore e pjess q punohet realizohet me pajisjen speciale ose me aparatin ndars. Me lvizjen e dorezs t aparatit ndars rrotullohet
pjesa q punohet, dhe me kt realizohet edhe lvizja ndihmse.
Lvizja e kombinuar realizohet si zakonisht gjat prpunimit t siprfaqeve
spirale. E pastaj pjesa q punohet realizon lvizje drejtvizore dhe rrethore. Kto dy
lvizje jan n varshmri t rrept ndrmjet veti.
Sot n praktik mund t hasen numr i madh i makinave frezuese, q n
varshmri nga qllimi mund t ndahen:

Sipas pozits s boshtit kryesor n horizontale dhe vertikale

Sipas numrit t boshteve kryesor njboshtore dhe shumboshtore
Sipas llojit t prpunimit pr prpunim t pastr dhe t ashpr
Sipas konstruksionit dhe qllimit n t thjeshta, universale dhe speciale.

Makinat frezuese njboshtore kan nj bosht, q mund t jet horizontale

dhe verbale. Kto makina frezuese quhen konzole.
Makinat frezuese shumboshtore kan m shum boshte kryesore, q
mund t jen horizontale, vertikale dhe t kombinuara. N kto makina sht i
mundur prpunimi i shum siprfaqeve n t njjtn koh dhe quhen makina
frezuese portale (figura 3.25).

Figura 3.25: Makinat frezuese portale

77

3.3.1. MAKINAT FREZUESE HORIZONTALE

Makinat frezuese horizontale jan makina frezuese ku aksi i boshtit kryesor
sht horizontal dhe paralele me tavolinn punuese t makins frezuese. Shfrytzohen pr prpunimin e siprfaqeve t rrafshta, pr prpunimin e kanaleve,
gdhendjen dhe prerjen e materialit dhe prpunimin e dhmbzoreve. Mund t
jen: t thjeshta dhe universale.
Te makinat frezuese t thjeshta horizontale aksi i zhvendosjes trthore
do her sht normal n aksin e boshtit kryesor. N figurat 3.26 dhe 3.27 sht
paraqitur makina frezuese e thjesht horizontale.

1-bazamenti
2-shtylla vertikale
3-konzola
4-kushineta kryesore
5-boshti kryesor
6-kushineta ndihmse
7-suporti gjatsor
8-suporti trthor
9-tavolina punuese

Figura 3.26: Makina frezuese horizontale

N shtylln vertikale (2) sht e vendosur tavolina punuese (9) q mund t

zhvendoset n drejtimin vertikal. N tavolinn punuese sht i vendosur edhe
suporti trthor (8), q mundson zhvendosjen e pjess punuese paralel me aksin e vegls (frezs). N suportin trthore sht i vendosur suporti gjatsor (7),
n t cilin sht i prforcuar pjesa punuese. Makina frezuese ka transmetues pr
lvizjen kryesore dhe transmetues pr lvizjen ndihmse. Vegla (freza) vendoset
n boshtin kryesor (5) q n njrin an sht i mbshtetur n kushinetn kryesore (4), kurse n skajin tjetr n kushinets ndihmse (6). Kushineta ndihmse
mund t zhvendoset npr konzol.
Bazamenti (1), shtylla (2) n t cilin sht i vendosur transmetuesi pr
lvizjen kryesore, konzola (3) dhe tavolina punuese (9) m s shpeshti prpunohen nga hekuri pr derdhje.

78

Figura 3.27: Makina e thjesht horizontali

Makinat frezuese horizontale universale jan t njjt me ato t thjeshta.

Dallimi sht vetm n at q te makinat frezuese universale tavolina punuese
mund t rrotullohet nn knd n rrafshin horizontal. Kjo mundson prpunimin e
kanaleve spirale, dhmbzoreve me dhmb t pjerrt, alezuesve, frezave etj., me
ka zgjerohet fusha e aplikimit t makinave frezuese. Makinat frezuese horizontale universale jan t furnizuara edhe me pajisje plotsuese me t ciln zgjerohet
vargu i mundsive t ktyre makinave frezuese.
N figurn 3.28 sht paraqitur pamja e jashtme e makins frezuese horizontale universale.

Figura 3.28: Makinat frezuese horizontale universale

79

Suporti gjatsor i ksaj makine frezuese mund t rrotullohet n nj ose

drejtim tjetr pr 450.
3.3.2. MAKINAT FREZUESE VERTIKALE
Makinat frezuese vertikale kan t vendosur vertikalisht boshtin kryesor.
N shumicn e rasteve ai mund t rrotullohet nn kndin e caktuar me ka mundsohet prpunimi i pjesve n an t ndryshme. Shfrytzohen pr prpunimin
e siprfaqeve t rrafshta, kanaleve, dhmbzoreve etj. Mund t jen: t thjeshta,
universale dhe speciale.
Makina frezuese vertikale e thjesht ka pjest e njjta si edhe makina frezuese horizontale e thjesht, me nj dallim q boshti kryesor i makins frezuese
vertikale sht vertikal. Ajo prbhet nga kto pjes (figura 3.29):
1. boshti kryesor
2. pulexha ngasse
3. transmetuesi pr lvizje
kryesore
4. transmetuesi pr lvizje
ndihmse
5. bazamenti me shtyll
6. konzola
7. suporti gjatsor
8. boshti filetor me dado
9. doreza pr afrimin e
suportit vertikal
10.doreza pr afrimin e suportit
trthor
11.nyje e kardanit
12.ngassi (elektromotori)
13.suporti vertikal
14.suporti trthor
15.transmetuesi pr zhvendosje-hap

Figura 3.29: Pjest prbrse t

makins s thjesht vertikale

Q t mund t realizohet prpunimi me frezim sht e nevojshme q t sigurohet lvizja kryesore dhe ndihmse.
Lvizja kryesore lvizja rrethore e vegls (frezs) fitohet ashtu q lvizja
rrotulluese e elektromotorit (12) transmetohet nprmjet transmetuesit me rripa
deri te pjesa e transmetuesit pr lvizje kryesore q sht i vendosur n shtylln
e makins frezuese. N pjesn e prparme t shtylls vendoset koka vertikale q
me an t dadove sht e prforcuar pr shtylle. N shtpizn e koks vertikale
sht i vendosur boshti kryesor n t ciln vendoset vegla.

80

Pjesa punuese n boshtin punues vendoset n mnyr t njjt si edhe te

makinat frezuese horizontale.
Pjesa punuese sjelljet n pozitn e dshiruar me zhvendosjen e suportit
gjatsor, trthor dhe vertikal me lvizjet e shnuara me shigjeta. Kjo zhvendosje realizohet me dorezn (9) dhe (10), m s shpeshti me an t dors.
Lvizja ndihmse e pjess q punohet realizohet me transmetues pr
lvizje ndihmse (4), nyjes s kardanit (11) dhe pjesve transmetuese (15). Numri
i zgjedhur i rrotullimeve t transmetuesit pr lvizje ndihmse nprmjet nyjs
s kardanit transmetohet deri te ingranimi me boshtin filetor dado dhe lvizja
rrotulluese shndrrohet n at drejtvizore.
Koka vertikale n makinn frezuese t thjesht vertikale sht pjes prbrse e makins. sht e konstruktuar ashtu q t mund t rrotullohet n rrafshin vertikal nn knd, q mundson prpunim t siprfaqeve t pjerrta. Prve
ksaj, boshti punues kryesor mund t zhvendoset n drejtim aksial. Kjo mundson realizimin e disa operacioneve specifike n frezim, si q jan: shpim, zgjerim,
alezim dhe lshim (rrzim tehu).
N figurn 3.30 sht paraqitur makina frezuese vertikale.

Figura 3.30: Makina frezuese e thjesht vertikale

Makinat frezuese t thjeshta vertikale shfrytzohen pr pun t rnda frezuese dhe me vllim t gjer. Q t jet nj makin frezuese e thjesht vertikale
pr prdorim universal sht q suporti trthor t jet i prbr nga dy pjes si
edhe te makina shpuese horizontale universale.

81

N figurn 3.31 sht paraqitur makina frezuese vertikale universale.

Figura 3.31: Makina frezuese vertikale universale

3.3.3. MAKINAT FRZUESE SPECIALE

Makinat frezuese speciale jan makina q shfrytzohen n prodhimtarin

serike dhe masovike ose n vegltore pr punimin e veglave. Kto makina frezuese kan pajisje speciale q nuk i gjejm te makinat tjera frezuese. Jan t parapar pr realizimin e numrit m t vogl t operacioneve.
N makinat frezuese speciale bien:

makinat frezuese pr prpunimin e dhmbzoreve

makinat frezuese pr prpunimin e filets
makinat frezuese kopjuese (figura 3.32)
makinat frezuese universale pr vegla
makinat frezuese shumboshtore dhe
makinat frezuese agregate

82

Figura 3.32: Makinat frezuese kopjues

3.4. PRSHKRIMI I PJESVE KRYESORE T MAKINS FREZUESE

Q t realizohet prpunimi me frezim sht e nevojshme t realizohen t dy
lvizjet themelore: kryesore dhe ndihmse.
Kjo arrihet me transmetuesit pr lvizje kryesore dhe ndihmse. Transmetuesit jan t vendosur n pjest stabile t makins. Transmetuesi pr lvizje
kryesore do her sht i vendosur n shtylln e makins frezuese, kurse transmetuesi pr lvizjen ndihmse mund po ashtu t jet i vendosur n shtylln e
makins frezuese ose n konzol, gjegjsisht bartsin e tavolins punuese.
T gjitha trsit dhe pjest e makins frezuese duhet t jen t montuara
ashtu q t formojn nj trsi stabile me ngurtsi t madhe. Kjo arrihet me zgjedhje t drejt t materialit, forms dhe dimensionet e pjesve prbrse.
Pjest prbrse te t gjitha makinat frezuese kan detyr t njjt, por
form dhe dimensione t ndryshme varsisht nga lloji dhe qllimi i makins frezuese.
Pjest kryesore te secila makin frezuese jan:

bazamenti me shtylln dhe udhzueset

boshti kryesor
transmetuesi pr lvizje kryesore
transmetuesi pr lvizje ndihmse
konzola
tavolina punuese
83

Bazamenti me shtylln dhe udhzueset si zakonisht punohen prej nj

pjese me derdhje nga hekuri kualitativ pr derdhje. Shtylla dhe bazamenti nga
ana e brendshme jan t prforcuara me brinj. N pjesn e eprme t shtylls
sht i vendosur boshti kryesor dhe nj pjes e transmetuesit pr lvizje kryesore. N pjesn e mesme sht i vendosur transmetuesi pr lvizjen ndihmse. N
pjesn e zbrazt (boshe) t bazamentit jan t vendosur mjetet pr ftohje.
Udhzueset (udhheqjet) n makinn frezuese patjetr t sigurojn:
udhheqje t sakt t vegls prerse dhe pjess q punohet
ngurtsi t mjaftueshme statike dhe dinamike
fortsi prkatse dhe jetgjatsi
largim t leht t ashkls dhe mjetit pr ftohje.
Udhzueset m s shpeshti punohen n vet shtylln nga materiali i njjt,
si edhe shtylla, dhe kto shtylla quhen stabile.
Udhzueset u nnshtrohen vjetrimit dhe konsumimit dhe pr kt shkak
shpesh prpunohen edhe prej materialeve t tjera q sipas nevojs shpejt zvendsohen dhe kto udhzuese quhen t zvendsueshme. Me aplikimin e ktyre llojeve t udhzueseve zvoglohen harxhimet pr remont t makins, arrihet
saktsi m e madhe dhe m leht mirmbahen gjat eksploatimit t makins.
Boshti kryesor punohet nga eliku kualitativ. I nnshtrohet sforcimit n
prkulje, prdredhje dhe shtypje. Pr kt shkak duhet pasur kujdes pr formn e
tij dhe distancn ndrmjet kushinetave. Kushinetat kan pr detyr ti pranojn t
gjitha forcat aksiale dhe radiale q paraqiten gjat procesit t prerjes. Shfrytzohen kushinetat rrshqitse dhe rrokullisse.
N figurn 3.33 sht paraqitur vizatimi i puntoris s boshtit kryesor.

Figura 3.33: Boshti kryesor me kushinet rrokullisse konike

Boshti kryesor i paraqitur n vizatim sht i vendosur n kushinetn rrokullisse me trupa ndrmjets cilindra konik. Kufizimi i kushinets s prparme prshtatet me dadon (9). Kufizimi (shmangia) i kushinets s prapme (8) rregullohet
me dadon (7), q me ndihmn e bulonit (3) sigurohet nga vetrrotullimi.

84

N pjesn e prapme t kushinets gjendet kapaku (1) dhe hermetizuesi (2) ku

shrbejn q t pengojn daljen e vajit nga kushineta dhe t pengon deprtimin
e papastrtive dhe ashkls n kushinet.
do bosht kryesor ka vrim npr tr gjatsin. Vrima mundson prforcimin e frezs ose boshtin e frezs.
Transmetuesit pr lvizjen kryesore dhe ndihmse jan pjes t rndsishme pr makinn frezuese. Konstruksioni i tij mundson zgjedhje t ndryshme
t numrave t rrotullimit dhe hapit. Makinat frezuese m s shpeshti kan transmetues me dhmbzor, q n princip jan t prbr nga nj numri t caktuar t
boshteve dhe dhmbzoreve me diametr t ndryshm. Dhmbzoret mund aksialisht t zhvendosen prgjat boshtit deri te pozita e dshiruar. N kt mnyr
vjen deri te ingranimi i ifteve t ndryshme t dhmbzoreve me ka fitohen
shpejtsi t ndryshme t prerjes dhe hape t ndryshme.

Figura 3.34: Skema kinematike e mekanizmit pr lvizje kryesore dhe ndihmse

N figurn 3.34 sht paraqitur skema kinematike e mekanizmit pr lvizje

kryesore dhe ndihmse t makins frezuese.

85

Lvizja kryesore merr ngasje nga elektromotori (A) dhe nprmjet dhmbzoreve 1 deri 17 lvizja transmetohet n boshtin kryesor (B), me ka boshti fiton
18 numra t ndryshm t rrotullimit. Numrat e rrotullimit ndryshojn me zhvendosjen e dhmbzoreve 3-4-5, 11-12, 14-15 dhe 13.
Lvizja ndihmse realizohet me elektromotor t posam (C). N kt
mnyr ndryshimi i shpejtsis s lvizjes ndihmse sht e pavarur nga madhsia e lvizjes kryesore. Kjo sht shum me rndsi, pr shkak se gjat ndryshimit
t madhsis s diametrit t frezs mund pa ndikim t shpejtsis n lvizjen ndihmse t ndryshoj numri optimal i rrotullimit.
Nga elektromotori (C) lvizja transmetohet nprmjet dhmbzoreve 1845 me ka zhvendosje automatike merr suporti trthor. Gjat ksaj realizohet
zhvendosje e grup dhmbzoreve 22-23-24 dhe 30-31-32 dhe 35-36. M tutje
lvizja transmetohet ose nprmjet dhmbzoreve 34-39 ose direkt nprmjet
bashkuesit K1, nprmjet dhmbzoreve 37-38. Me kyjen e bashkuesit K2 lvizja
transmetohet n dhmbzorin 40, dhe prej aty edhe deri te dhmbzori 45 pr
zhvendosjen trthore. Bashkuesi K3 sht i kyur.
Lvizja trthore realizohet nprmjet dhmbzoreve 40-44-49 me kyjen
e bashkuesit K4 (bashkuesi K3 sht i kyur). Q t jet figura m e qart suporti
trthor sht i rrotulluar pr 900. Doreza R1 shrbejn pr zhvendosje vertikale
me an t dors, nprmjet dhmbzoreve 51-54. Bashkuesi K5 sht i kyur.
Zhvendosja vertikale me an t dors realizohet me rrotullimin e dorezs R1,
nprmjet dhmbzoreve 51-54 deri te boshti filetor vertikal.
Zhvendosja e shpejt n drejtimin gjatsor dhe trthor arrihet nprmjet
bashkuesit K6. Nga elektromotori (C) lvizja direkt transmetohet nprmjet dhmbzoreve 18-19-33 n dhmbzorin 39. Nprmjet bashkuesit K6 (bashkuesi K2
sht i kyur) n boshtin e dhmbzorit 40 lvizja transmetohet n boshtin filetor gjatsore ose trthore. Me kyjen e bashkuesit K5 lvizja transmetohet n
boshtin filetor vertikal.
Doreza R2 dhe R3 shrbejn pr zhvendosjen gjatsore dhe trthore t hapit.
Konzola bartsi i tavolins punuese, sht e punuar nga giza e hirt
(hekuri pr derdhje). N pjesn e prapme ka kanal me t ciln prforcohet pr
udhzuesen e shtylls.
Konzola ka form kutie dhe pjesa e saj e brendshme shrbejn pr vendosjen e nj pjese nga transmetuesi pr lvizje ndihmse.
Tavolina punuese shrbejn pr prforcimin e pajisjes shtrnguese ose
pjess q punohet. N pjesn e eprme ka kanale n form t shkronjs T.
Lvizja rrethore nprmjet ingranimit t boshtit filetor dado shndrrohet
n lvizje drejtvizore t suportit.

86

3.5. PAJISJA NDIHMSE PR VENDOSJEN DHE PRFORCIMIN E PJESS Q PUNOHET N MAKINN FREZUESE

Pajisja ndihmse pr vendosjen dhe prforcimin e pjess punuese n makin mund t jet: universale dhe speciale.
N pajisjen ndihmse universale bien: prforcuesit, nnshtresat, prizmat,
kndort, mbshtets etj. Kto pajisje jan paraqitur n figurn 3.35. Shembuj t
shtrnguesve jan paraqitur n figurn 3.36. Shembuj t shtrngimit t pjess q
punohet jan paraqitur n figurn 3.37.
d

a
b

Figura 3.35: Pajisja ndihmse universale: a- shtrnguesi; b-nnshtresa;

c-prizmat; d-kndort; e-mbshtetsit

Figura 3.36: Shtrnguesit

Figura 3.37: Shembuj pr shtrngimin e pjess q punohet

87

3.6. PAJISJA NDIHMSE PR VENDOSJEN DHE PRFORCIMIN E VEGLS N MAKINN FREZUESE

Mnyra e prforcimit t vegls varet nga ajo q freza a sht e mbjellur ose
rrnjosur (ngulitur).
Frezat e mbjellura jan t prforcuara me ndihmn e boshtit t frezs. Paraqitja skematike sht paraqitur n figurn 3.38.

Figura 3.38: Vendosja e frezs n makinn frezuese horizontale

me ndihmn e boshtit t frezs

N boshtin e makins frezuese (1) vendosen bokolat (2), pastaj freza (3) dhe
prap bokolat (2). Diametri i boshtit t frezs sht i njjt me diametrin e vrims
s frezs dhe bokols. Me ndihmn e bokolave sigurohet pozit e sakt e frezs
n raport me boshtin kryesor (4) dhe kushinetn ndihmse (5). Pjesa konike e
boshtit t frezs vendoset n pjesn e brendshme konike t boshtit kryesor dhe
shtrngohet me bulonin (6). Me ndihmn e dados (7) realizohet shtrngimi n
boshtin e frezs (1), kushinets ndihmse (5), bokols (2) dhe frezs (3). Dimensionet, diametri dhe gjatsia e boshtit t frezs dhe gjersia e bokols jan t standardizuara.
Prforcimi i frezs s rrnjosur (frezs me
mbajts) realizohet me ndihmn e mbajtsit
me bokol elastike (figura 3.39a). Mbajtsi
shtrngohet n boshtin kryesor njlloj si
boshti n frez.
a

Frezat e mbjellura form share, pllake

etj., prforcohen n at mnyr q n fillim
n mbajts vendoset freza (2) dhe shtrngohet me bulonin (3), (figura 3.39b). Procedura e
mtutjeshme sht e njjt si edhe te shembujt e mparshm.
b

Figura 3.39: Vendosja n makinn frezuese

horizontale me ndihmn e mbajtsit t frezs

88

3.7. APARATET NDARSE DHE APLIKIMI I TYRE

Aparatet ndarse jan pajisje plotsuese m t rndsishme te makinat frezuese horizontale dhe vertikale. Shfrytzohen pr:
pozicionimin e pjess q punohet n tavolinn punuese t makins
rrotullimin periodik (rrotullimi pr nj knd t caktuar) i pjess q punohet
rreth aksit t tij
realizimi i rrotullimit kontinual t pjess q punohet rreth aksit t tij dhe
sinkronizimi me lvizjen translatore gjat prpunimit t kanaleve spirale dhe
dhmbzoreve
Me ndihmn e aparateve ndarse prpunohen: kanalet (ulluqe) e drejta dhe
spirale, kanale ne siprfaqet ballore, dhmbzor cilindrik dhe konik me dhmb
t drejt, dhmbzor cilindrik me dhmb spiral, drasa t dhmbzuar, lloje t
ndryshme t veglave (alezues, zgjrues, freza etj.). N prgjithsi, qllimi i aparatit
ndars sht ndarja e perimetrit dhe gjatsis s pjess q punohet n pjes t
barabarta dhe t pabarabarta.
Ekzistojn shum lloje t aparateve ndarse. Ato ndahen n:

Aparatet
ndarse

Aparati ndars i
thjesht

Aparati ndars
universal

Mekanik

Optik

Aparatet ndarse optike nuk kan pllak ndarse, por n vet boshtin
kryesor t aparatit ndars ka pllak rrethore t ndar n shkall. Leximi realizohet me ndihmn e mikroskopit. Pjesa punuese rrotullohet me an t dors, kurse
me mikroskop lexohet madhsia e kndit.
Aparati ndars optik, prve qllimit kryesor, shpesh shfrytzohet pr
matjen dhe kontrollin e prpunimit t realizuar te makinat frezuese ose te makinat tjera veglat.
Sot m s shpeshti shfrytzohen aparatet ndarse mekanike.

89

3.7.1. APARATET NDARSE PR NDARJE T THJESHT

Aparati i thjesht ndars (figura 3.40) shrbejn pr ndarje t drejtprdrejt direkte t numrit t njjt ose jo t njjt t pjesve n pjesn q punohet.
Aparati i thjesht ndars shfrytzohet pr ndarjen sipas perimetrit ose siprfaqes ballore t pjess me dimensione m t vogla.

Figura 3.40: Aparati i thjesht ndars

N bazamentin (1) n njrn an gjendet bartsi i bizs (majs), kurse n

tjetrn pjest tjera. N shtpizn (3) vendoset boshti i aparatit ndars (4). N
njrin skaj t aparatit ndars sht i vendosur pllaka ndarse (5), kurse n tjetrn
shtrnguesi i pjess q punohet. M s shpeshti ato jan koka shtrnguese me tre
ose katr shputa, biza ose bokola elastike. Aparati ndars vendoset n tavolinn
punuese t makins frezuese, kurse prforcohet me bulona n pozitn e caktuar.
Pjesa q punohet (6) prforcohet me shtrngues dhe mbshtetet me biz me ndihmn e bartsit t bizs. Freza e nevojshme (7) vendoset n boshtin pr frez (8)
e prforcuar n boshtin kryesor t makins frezuese.
Ndarja e perimetrit t pjess q punohet realizohet me pllakn ndarse (5) dhe
siguresn (9). Pllaka ndarse sht n form t diskut, n t ciln gjenden n rrethin
e njjt numr i caktuar i vrimave ose kanale t radiale t hapur npr perimetr.
Numri i vrimave dhe kanalet n aparatin ndars sht i njjt me numrin e
ndarjes s pjess q punohet, ose ky numr i ndarjes n pllakn ndarse patjetr
t jet i pjestueshm me numrin e ndarjeve t pjess q punohet pa mbetje.
N shembullin e prmendur pllaka ndarse ka 16 vrima, ose 12 kanale radiale t
hapura. Pllaka ndarse me vrima mundson ndarjen e pjess q punohet n 16,
8, 4 ose 2 pjes t barabarta, kurse pllaka ndarse me kanale radiale mundson
ndarjen n 12, 6, 4, 3 dhe 2 pjes t barabarta.
Siguresa (9) vendoset n ann ballore ose t eprme t pllaks ndarse.
Forma dhe dimensioni i siguress patjetr t jet i prshtatshm me formn dhe
dimensionet e kanalit radial ose vrims.
Pas prpunimit t vrims ose kanalit t par, siguresa trhiqet ose ngritet lart,
me ka lirohet aparati ndars. Pastaj rrotullohet pllaka ndarse, dhe me at edhe pjesa
q punohet, pr kndin q i prgjigjet numrit t ndarjeve t dshiruara n pjesn q
prpunohet. Pozita e re e pjess q punohet dhe pllaks ndarse fiksohet me sigures.
90

Aparatet ndarse t thjeshta mund t jen me bosht horizontal dhe vertikal,

q mundson realizimin e ndarjes sipas perimetrit ose sipas siprfaqes ballore. N
do ndarje, m s shpeshti sht e nevojshme pllak e posame ndarse. Ky lloj i
aparatit ndars shfrytzohet n prodhimtarin serike, serive t mdha dhe masovike. Asnjher nuk prdoret n prodhimtarin me seri t vogla dhe individuale.
Shkaqet kryesor jan harxhimet e mdha pr prpunimin t aparatit ndars.
Prparsit e aparatit ndars t thjesht jan operimi i leht, i shpejt dhe i
thjesht si dhe gabimet minimale n ndarje.

3.7.2. APARATI NDARS UNIVERSAL

Ky lloj i aparatit ndars shrbejn pr ndarjen e njjt dhe jo t njjt t prpunimit t pjess, sipas perimetrit ose gjatsis, pastaj pr prpunimin e kanaleve
spirale etj.
Pamja e prgjithshme e aparatit ndars universal sht paraqitur n figurn
3.41 dhe 3.42.

Figura 3.41: Principi i puns s

aparatit ndars universal

Figura 3.42: Pllaka ndarse e

aparatit ndars universal

Leva (1) n njrin skaj ka dorezn (2) pr rrotullim, kurse n skajin tjetr kanalin (ullukun) tjetr (3) npr t cilin lviz siguruesi (4). Leva (1) me dorezn (2) dhe
pllakn ndarse gjenden n njrin skaj t boshtit (5), kurse n skajin tjetr t ktij
boshti gjendet dhmbzori krmillor (vidha) (6).
N boshtin (8), q sht i vendosur nn knd prej 900 n raport me boshtin
(5), sht i vendosur rrota krmillore (9). Dhmbzori krmillor dhe rrota krmillore (ifti me vidh pa fund) jan n ingranim. N boshtin (8) gjendet pajisja pr
shtrngim t pjess q punohet. Me rrotullimin e levs (1) me dorezn (2) dhe
pllaks ndarse rrotullohet boshti (5), rrota krmillore (9), shtrnguesi i pjess q
punohet dhe vet pjesa. Q t mund t rrotullohet doreza, ajo m par duhet t
lirohet me trheqjen e siguruesit (4) nga vrima e pllaks ndarse. Pllaka ndarse
sht e palvizshme (prve n rastin e ashtuquajtur ndarja diferenciale). N rrotullimin e pjess kan ndikim: pllaka ndarse, ifti me vidh pa fund dhe siguruesi.

91

Pllaka ndarse sht e punuar nga eliku me kualitet t lart ose hekuri
pr derdhje, n form t diskut me nj vrim qendrore q mundson vendosjen e pllaks ndarse n aparatin ndars. Nga njra ose nga t dy ant e pllaks
jan t punuar vrima n rrath koncentrik. Numri i vrimave n secilin rreth sht
i ndryshueshm.
Si zakonisht do aparat ka tre pllaka ndarse, me kt numr t vrimave:
Pllaka I: 15, 16, 17, 18, 19, 20;
Pllaka II: 21, 23, 27, 29, 31, 33;
Pllaka III: 37, 39, 41, 43, 47 dhe 49;
Numri i vrimave dhe shprndarja e tyre mund t jet edhe ndryshe, q varet
nga prodhuesi.
Ndrmjet dhmbzorit krmillor (vidhs) dhe rrots krmillore (dhmbzori i vidhs) - iftit me vidh pa fund ekziston raport i caktuar i transmisionit.
Raportet e transmisionit te aparatet ndarse universale jan t standardizuara
dhe at: 1:40, 1:60, 1:80, 1:90 dhe 1:120. Kjo don t thot q nse raporti i transmisionit sht 1:40 pr nj rrotullim t vidhs, dhmbzori i vidhs bashk me
pjesn q punohet do t rrotullohet pr 40-tn pjes t rrethit. Ose nse doreza
e aparatit ndars rrotullohet 40 her, dhmbzori i vidhs bashk me pjesn q
punohet do t rrotullohet nj her (nse raporti i transmisionit sht 1:40).
Siguruesi patjetr t jet i punuar ashtu q me vrimn e pllaks ndarse t
formoj struktur me m pak shmangie. Sa m e vogl q t jet shmangia, gabimi
i ndarjes do t jet m i vogl.
N praktik mund t hasen numr i madh i aparateve t ndryshme ndarse
universale.

3.7.2.1. LLOJET E NDARJES N APARATET NDARSE UNIVERSALE

Aparatet ndarse zgjidhen sipas llojit dhe numrit t ndarjes s pjess q punohet.
Me aparatet e thjeshta ndarse ndarja realizohet direkt ose drejtprdrejt,
pr shkak se me rrotullimin e pjess q punohet realizohet rrotullim direkt n pllakn ndarse, pa ndrmjetsimin e elementeve transmetuese.
Me aparatin ndars universal mund t realizohet ndarje e drejtprdrejt direkte, dhe trthorazi ndarje indirekte.
Drejtprdrejt ndarje direkte sht e mundur te ato aparate ndarse universale te t cilt mund t ndahet vidha dhe dhmbzori i vidhs dhe q kan pllak
t posame ndarse me sigures pr kt qllim.
Trthore ndarje indirekte realizohet me ndrmjetsimin e vidhs dhe dhmbzorit t vidhs dhe mund t jet: ndarje e thjesht, e dyfisht dhe diferenciale.
92

3.7.2.2. LLOGARITJA E NUMRIT T RROTULLIMIT T DOREZS N APARATIN NDARS

Q t realizohet ndarja e pjess q punohet n pjes t njjta ose jo t njjta
sipas perimetrit ose sipas gjatsis, sht e nevojshme q t prcaktohet numri i
rrotullimeve t dorezs n aparatin ndars.
T dhna e domosdoshme jan numri i ndarjeve q patjetr t realizohen n
pjesn q punohet (z) dhe raporti e transmisionit (i) ndrmjet vidhs dhe dhmbzorit t vidhs.
Me rrotullimin e dorezs n aparatin ndars universal, me ndrmjetsimin
e vidhs dhe dhmbzorit t vidhs dhe elementeve t tjera n transmision, rrotullohet edhe pjesa q punohet. Npr perimetrin e pllaks ndarse duhet t
vendosen (z) ndarje. Nse vidha sht me nj hap (nj filles), q sht rast m i
shpesht pr raportet e mdha t transmisionit, kurse dhmbzori i vidhs ka 40
dhmb n (n) rrotullime t dorezs, pjesa q punohet do t realizoj 1/z rrotullime. Pr kt shkak mund t shkruhet:

ni

1
z

Numri i rrotullimeve n aparatin ndars pr 1 rrotullim n pjesn q punohet quhet karakteristika n aparatin ndars dhe shnohet me K. N baz t
ksaj dhe varshmris s mparshme mund t shkruhet:

K
z

4
ku:

n numri i rrotullimeve t dorezs n aparatin ndars

K karakteristika e aparatit ndars
z numri i ndarjeve n pjesn q punohet.

93

3.7.2.3. NDARJA E THJESHT E DYFISHT

Ndarja e thjesht n aparatin ndars universal mund t jet direkte dhe indirekte.
Ndarja e thjesht direkte realizohet n mnyr q n fillim kyet ingranimi i vidhs dhe dhmbzorit t vidhs n aparatin ndars, e pastaj me rrotullimin
e shkalls kndore t diskut (1), e me t edhe t pjess q punohet, kndi i rrotullimit lexohet n shkalln q sht e shkaktuar (formuar) n pllakn (2). Detajet
nga kjo shkall jan dhn n figurn 3.43. Leximi realizohet si te vizoret lvizse.
Nse n vizatimin e pjess q prpunohet nuk jan dhn madhsit e kndit,
kndi i rrotullimit t pjess gjendet nga raporti a=3600/z, ku a sht kndi i rrotullimit pr nj ndarje, z sht numri i ndarjes s pjess q punohet.

Figura 3.43: Shkalla pr leximin e kndit

SHEMBULLI 1
Pjesa q punohet duhet t ndahet n 5 pjes t njjta. T prcaktohet kndi
i pozits s boshtit n aparatin ndars pr do kanal.
Zgjidhje

360 $
z

360 $
5

720

Pozitat kndore n boshtin e aparatit ndars jan:

1.kanali........................00
2.kanali........................00+720=720
3.kanali........................720+720=1440
4.kanali........................1440+720=2160
5.kanali........................2160+720=2880
Q t realizohet prova e ndarjes s mparshme, sht e nevojshme t mblidhet 2880 dhe 720 q jep 3600, gjegjsisht nj rreth t plot. Kjo procedur vlen
edhe n t gjitha rastet tjera.
Ekzistojn konstruksione n aparatin ndars t thjesht te t cilt ndarja e
thjesht direkte realizohet si n aparatin e thjesht ndars (figura 3.44). N boshtin e aparatit ndars (5) aty afr pas pajisjes pr shtrngim t pjess q punohet
gjendet pllaka ndarse (1).
94

1-pllaka ndarse
2-siguruesi
3-vidha e dhmbzorit
4-vidha
5-boshti i aparatit ndars

Figura 3.44: Ndarja direkte drejtprdrejt n aparatin ndars universal

Kjo pllak ndarse sht shum e njjt me pllakn e aparatit t thjesht

ndars, kurse procedura e ndarjes sht e njjt, vetm se m par duhet t ndrpritet ingranimi ndrmjet vidhs dhe dhmbzorit t vidhs.
Gjat prpunimit t kanalit t par ose vrims siguruesi (2) sht i vendosur
(futur) n ciln do vrim t pllaks ndarse. Q t realizohet ndarja, gjegjsisht
pjesa q punohet t sillet n pozitn n t ciln duhet t prpunohet kanali i ardhshm, siguruesi (2) zhvendoset aksialisht dhe me at lirohet pllaka ndarse.
Pastaj pllaka ndarse bashk me pjesn q punohet rrotullohet pr numrin e
nevojshm t vrimave n pllakn ndarse, siguruesi futet n vrimn prkatse t
pllaks ndarse dhe realizohet prpunimi. Kjo ndarje ka prparsi n raport me
ndarjen direkte me ndihmn e shkalls kndore, pr shkak se gabimet e ndarjes
jan n minimum.
Ndarja e thjesht indirekte (ndrmjetse) realizohet nn ndrmjetsimin
e vidhs dhe dhmbzorit t vidhs dhe elementeve t tjera transmetuese nse
ekzistojn. Doreza e aparatit ndars rrotullohet pr numrin e nevojshm t llogaritur t rrotullimeve ose kndin, kurse pozita e re e dorezs, e me kt edhe e
pjess q punohet fiksohet me siguruesin e pllaks ndarse.
SHEMBULLI 2
T ndahet pjesa n 10 pjes t njjta sipas perimetrit nse karakteristika e
aparatit ndars sht K=40.
Zgjedhje:

95

Pra, sht e nevojshme doreza e aparatit ndars t rrotullohet 4 rrath t

plot, q pjesa q punohet t rrotullohet pr nj ndarje.
SHEMBULLI 3
T prcaktohet numri i rrotullimeve t dorezs n aparatin ndars me karakteristikn K=40, e nevojshme pr ndarje gjat prpunimit t dhmbzorit me
z=140 dhmb.
Zgjidhje:

Rezultati i fituar tregon se doreza e aparatit ndars duhet t rrotullohet pr

4 vrima npr rrethin n t cilin gjenden 14 vrima.
Mirpo, pllaka ndarse nuk ka rreth koncentrik me 14 vrima. Q t realizohet
ndarje, gjegjsisht prpunimi i dhmbzorit, duhet emruesi dhe numruesi t
shumzohen ose pjestohen me nj numr t njjt, deri sa n emrues nuk fitohet numri i vrimave t ndonj rrethi koncentrik n pllakn ndarse.
Q t arrihet, duhet t veprohet n kt mnyr:

Pra, sht e nevojshme q doreza e aparatit ndars t rrotullohet pr 6 vrima npr

rrethin koncentrik q ka 21 vrima q pjesa q prpunohet t rrotullohet pr 1 ndarje.
Nse realizohet shumzimi me 7 n vend se me 3, fitohet:

Pra, sht e nevojshme q doreza e aparatit ndars t rrotullohet pr 14 vrima npr

rrethin koncentrik q ka 49 vrima q pjesa q punohet t rrotullohet pr 1 ndarje.
Parashtrohet pyetja cila prej ktyre dy rasteve duhet t shfrytzohet. T dy
rastet jan t mir, por duhet t zgjidhet ai q ka m pak humbje gjat prgatitjes.
Kjo thjesht don t thot q duhet t shfrytzohet ai numr i rrotullimit t dorezs
q mund t realizohet me pllakn ndarse q gjendet n aparatin ndars. N t
kundrtn, humbjet pr t zvendsuar pllakn jan t dukshme.
Q t realizohet numrimi i vrimave gjat do rrotullimi t dorezs, duhet t
shfrytzohen treguesit q gjenden n pjesn e prparme t pllaks ndarse.
96

SHEMBULLI 4
T caktohet numri i rrotullimit t dorezs n aparatin ndars gjat prpunimit t gjashtkndshit, nse K=40.
Zgjedhje:

Kjo don t thot, q t ndahet pjesa q punohet n 6 pjes t njjta, sht

e nevojshme q doreza e aparatit ndars t rrotullohet pr 6 rrath t plot koncentrik dhe 4 vrima npr rrethin q ka 6 vrima.
Mirpo rreth koncentrik me 6 vrima n pllakn ndarse nuk ekziston. Pr
kt shkak sht e nevojshme q emruesi n thyesn t sillet n madhsin e
njjt t ndonj numri t vrimave n pllakn ndarse.
Nse rezultati i fituar shumzohet me 3, fitohet:

D.m.th., sht e nevojshme q doreza e aparatit ndars t rrotullohet pr 6

rrath t plot dhe pr 12 vrima npr rrethin n t cilin gjenden 18 vrima q t
mund pjesa q punohet t rrotullohet pr 1 ndarje, gjegjsisht 1/6 e rrethit.
SHEMBULLI 5
T caktohet numri i rrotullimit te dorezs s aparatit ndars nse z=32; K=40.
Zgjidhje:

Rezultati tregon q doreza e aparatit ndars t rrotullohet pr 1 rreth t

plot dhe 4 vrima n rrethin koncentrik q ka 16 vrima.
Ndarja e dyfisht realizohet ashtu q rrotullimi i pjess q punohet kryhet
me dorez n aparatin ndars dhe me rrotullimin e pllaks ndarse bashk me
dorezn (figura 3.45).
Pr realizimin e ksaj ndarje sht e nevojshme q pllaka ndarse (1) q ka
vrima nga njra dhe ana tjetra.

97

Figura 3.45: Mnyra e realizimit t ndarjes s dyfisht

Ndarja e dyfisht realizohet ashtu q n fillim doreza e aparatit ndars (2)

rrotullohet pr madhsin n1 npr ndonj rreth koncentrik dhe fiksohet me ndihmn e siguruesit (3) pr pllakn ndarse. Pastaj pllaka ndarse bashk me dorezn rrotullohet pr madhsin n1 npr rrethin tjetr dhe me siguresn (4) fiksohet pllaka ndarse. Gjat lvizjes s dorezs pllaka ndarse sht e palvizshme,
dhe e kundrta, kur pllaka ndarse lviz,doreza sht e palvizshme.
Rrotullimi i dorezs n aparatin ndars dhe rrotullimi i pllaks ndarse mund
t realizohet n kahje t njjt ose t kundrt.
Numri i rrotullimeve t dorezs s aparatit ndars dhe pllaks ndarse llogaritet ashtu q raporti K/z thjeshtsohet n shum ose ndryshim t dy numrave.

SHEMBULLI 6
sht e nevojshme t ndahet pjesa punese n z=51 me aparatin ndars me
karakteristikn K=40.
Zgjidhje:

Nga vlerat e fituara mund t prfundohet q doreza e aparatit ndars duhet

t rrotullohet pr 12 vrima npr rrethin koncentrik me 18 vrima, kurse pllaka
ndarse bashk me dorezn pr 2 vrima npr rrethin koncentrik me 17 vrima, n
drejtimin e njjt dhe shnohet me shenjn +.

98

SHEMBULLI 7
sht e nevojshme t punohet dhmbzori me z=63 dhmb me aplikimin
e aparatit ndars universal. Karakteristika e aparatit ndars sht K=40 ku dhe
mund t shfrytzohet ndarja e dyfisht.
Zgjidhje:

Kjo don t thot doreza e aparatit ndars duhet t rrotullohet pr 18 vrima

npr rrethin koncentrik me 21 vrima n nj drejtim, kurse pllaka ndarse bashk
me dorezn t rrotullohet pr 6 vrima npr rrethin koncentrik me 27 vrima n nj
drejtim (q shnohet me ).
Pr shkak t gabimeve q paraqiten pr shkak t lvizjes s dorezs dhe pllaks n kahjen e kundrt ksaj ndarje i iket.

3.7.2.4. NDARJA DIFERENCIALE

Ndarja diferenciale aplikohet n rastet kur ndarja indirekte e thjesht dhe
ndarja indirekte e dyfisht nuk mund t realizohen pr shkak t numrit t ndarjeve q duhet t arrihen.
Pr llogaritjen e elementeve t nevojshme pr ndarje diferenciale n vend
t numrit t dhn t ndarjes (z) t pjess q prpunohet prvetsohet numr i
ndarjeve (z1) i prshtatshm pr ndarje. Ai numr sht m i vogl ose m i madh
nga numri i ndarjes s pjess q punohet.
Numri i rrotullimit t dorezs n aparatin ndars llogaritet sipas numrit t
prvetsuar (z1). Mirpo n pjesn q punohet duhet t punohen (z) ndarje, e kjo
don t thot q ekziston dallim diferenc sipas t cils kjo ndarje e ka marr
emrin.
Eliminimi i diferencs ndrmjet numrit t vrtet dhe numrit t prvetsuar
t rrotullimit realizohet me ndihmn e dhmbzoreve t ndryshueshm. N figurn 3.46 sht paraqitur principi i ndarjes diferenciale. Q t realizohet ndarja,
rrotullohet doreza e aparatit ndars dhe kjo lvizje transmetohet te vidha dhe
dhmbzori i vidhs (3) dhe boshtit (4), e me kt edhe n pjesn q prpunohet,
por nprmjet grup dhmbzoreve t lvizshm z1 dhe z4 dhe dhmbzoreve
konik (9 dhe 10) dhe pllaks ndarse (11). Kjo don t thot q gjat ndarjes diferenciale pllaka ndarse patjetr t jet e lir q t mund t realizohet rrotullimi.
99

1-doreza e aparatit ndars

2-vidha (krmillori)
3-dhmbzori i vidhs
4-boshti
5 dhe 6-dhmbzort konik
7-pllaka ndarse
Z1 Z4 grup dhmbzort e lvizshm

Figura 3.46: Principi i ndarjes diferenciale

A do t rrotullohet pllaka ndarse n kahje t njjt ose t kundrt nga doreza varet se numri i prvetsuar (z1) sht m i madh ose m i vogl nga ndarja
q duhet t arrihet (z).
Pozita reciproke dhe lvizja e dorezs edhe pllaka ndarse gjat ndarjes sht paraqitur n figurn 3.47.

Figura 3.47: Lvizja e pllaks ndarse

SHEMBULLI 1
sht e nevojshme n pjesn q prpunohet t prpunohen z=151 ndarje
me ndihmn e aparatit ndars q ka karakteristikn K=40. T llogariten elementet
e nevojshme pr ndarjen diferenciale.
Zgjidhje:
1. Prvetsohet numri i ndarjeve z1=160
2. Numri i rrotullimeve t dorezs n aparatin ndar:

3. Raporti i transmisionit t dhmbzoreve:

100

Nse n garniturn e dhmbzoreve t aparatit ndars ekzistojn dhmbzor me numr t dhmbzoreve 90 dhe 40, ndarja mund t realizohet vetm me
at ift t dhmbzoreve.
Dhmbzori z1=90 dhmb vendoset n boshtin (4), kurse dhmbzori
z2=40 dhmb n boshtin t dhmbzorit konik.
Raporti i transmisionit i fituar sht pozitiv. Don t thot, nse z1>z2, raporti
i transmisionit sht pozitiv, kurse gjat ndarjes doreza dhe pllaka ndarse rrotullohen n kahje t njjt.

SHEMBULLI 2
T prcaktohet numri i rrotullimeve t dorezs dhe numri i dhmbve
i dhmbzoreve t ndryshueshm pr ndarjen e pjess q punohet n z=127
ndarje, me ndihmn e aparatin ndars me karakteristik K=40.
Zgjidhje:
1. Prvetsohet numri i ndarjes z1=120
2. Numri i rrotullimeve t dorezs n aparatin ndars:

3. Raporti i transmisionit t dhmbzoreve:

Dhmbzort vendosen n pajtim me skemn e paraqitur n figurn 3.38.

Numri i dhmbve t ktyre dhmbzoreve sht z1=35, z2=30, z3=80 dhe
z4=40.
Raporti i fituar i transmisionit i dhmbzoreve t lvizshm sht negativ
q don t thot q pllaka ndarse dhe doreza gjat ndarjes rrotullohen n kahje
t kundrt.

101

3.8. MAKINAT FRZUESE PR PRPUNIMIN E DHMBZOREVE

3.8.1. METODAT PR PRPUNIMIN E DHMBZOREVE
Ekzistojn shum metoda dhe procedura t prpunimit t dhmbzoreve. Ndahen n metodat pr prpunimin me prerje, metodat pr prpunim me
deformim plastik, si dhe kombinimi i ktyre dy metodave (me prerje dhe deformim plastik). Varsisht nga saktsia e dimensioneve dhe kualitetit t siprfaqes
punuese dallohen metoda nga prpunimi i mparshm (paraprak) dhe metoda e
prpunimit prfundimtar.
Prpunimi i mparshm (paraprak) realizohet me frezim, zdrukthim, trheqje
dhe petzim. Me metodn e prpunimit t mparshm fitohet forma e dhmbve
t dhmbzorit nga materiali i plot, ku saktsia e realizuar e dimensioneve dhe
kualitetit t siprfaqes q prpunohet nuk i plotsojn do her krkesat pr qllimin e tyre. Pr arritjen e saktsis m t madhe dhe kualitetit t siprfaqes s
prpunimit aplikohet metoda e prpunimit prfundimtare.
Varsisht nga lloji dhe forma e dhmbzoreve dallohen disa metoda pr
prpunimin e dhmbzoreve cilindrik (me dhmb t drejt, t pjerrt, dhe spiral), dhmbzoreve konik, drrass s dhmbzuar dhe dhmbzoreve krmillor. Dhmbzort cilindrik mund t jen me dhmb t brendshm dhe t jashtm, kurse t tjert t gjith jan me dhmb t jashtm.
Shembuj pr prpunimin e dhmbzoreve me frezim jan paraqitur n figurn 3.48.

Figura 3.48: Prpunimi i dhmbzoreve me frezim

3.8.2. PRPUNIMI I DHMBZOREVE ME FREZIM

3.8.2.1. PRPUNIMI I DHMBZOREVE CILINDRIK
Prpunimi individual i dhmbzoreve cilindrik me dhmb t jashtm realizohet
n makinat frezuese horizontale, vertikale ose universale (me prerje dhmb pas dhmbi).

102

Si vegl prerse shfrytzohet freza modulare, me profil t njjt si mes dhmbit t dhmbzorit dhe mund t jet boshtore ose pllakore. Freza vendoset n boshtin kryesor t
makins dhe e realizon lvizjen kryesore. Pjesa q punohet shtrngohet n biz ose direkt n shtrngues t aparatit ndars dhe e realizon lvizjen ndihmse. Pas prpunimit
t nj mes dhmbi, pjesa q punohet me ndihmn e aparatit ndars rrotullohet pr nj
hap t dhmbit t dhmbzorit. Procesi prsritet deri te mbarimi i t gjitha dhmbve
t dhmbzoreve. Hapi kndor i dhmbit sht 3600/z, ku z sht numri i dhmbve.
Pr shkak se profili i mes dhmbve ndryshon varsisht nga numri i dhmbve gjat modulit t njjt t dhmbzorit, kjo don t thot q do numr tjetr
i dhmbve do t ishte e nevojshme frez tjetr. Mirpo n praktik pr do modul
aplikohen nga tet freza boshtore, gjegjsisht freze pllakore, prej t cils shrbehet
pr prpunimin e nj fushe t numrave t dhmbzoreve. Mnyra individuale e
prpunimit t dhmbve me aparat ndars sht paraqitur n figurn 3.49.

Figura 3.49: Prpunimi i dhmbzoreve individual me aparat ndars: a-prpunimi me frez

modulare; b-prpunimi me frez profilore boshtore

Dhmbzort me dhmb spiral prpunohen n makinat frezuese horizontale universale ku tavolina punuese mund t rrotullohet pr kndin - a n pjerrtsi
t tangjentes t dhmbit spiral.
Prpunimi i dhmbzoreve n prodhimtarin n seri t mdha realizohet
n makinat frezuese t llojit Fauter, puna e t cils bazohet n metodn e rrokullisje relative. Si vegl prerse shfrytzohet nj frez krmillore me nj hap (filles).
Me kt metod prpunohen dhmbzort cilindrik me dhmb t drejt dhe
dhmb t pjerrt (me dhmb t brendshm dhe t jasht), si edhe dhmbzort krmillor. N figurn 3.50 sht paraqitur pozita reciproke e frezs krmillore n ingranim me pjesn q punohet gjat prpunimit e dhmbzoreve cilindrik me dhmb t drejt dhe spiral.

Figura 3.50: Skema e lvizjes gjat prpunimit t dhmbzoreve me metodn Fauter:

1-vegla; 2-pjesa; dhmbzort e ndryshueshm; 4 dhe 5-transmetues krmillor
103

Freza e realizon lvizjen kryesore rrethore dhe njkohsisht lvizjen drejtvizore vertikale, paralel me aksin e pjess q prpunohet, kurse pjesa q prpunohet e realizon lvizjen ndihmse rrethore. Varsisht nga kahja e lvizjes ndihmse
drejtvizore n raport me lvizjen kryesore rrethore, dallohen frezimet me kahje t
kundrt dhe me kahje t njjt.
Gjat puns freza ngadal afrohet afr pjess q punohet (lvizja II) dhe n
momentin e prekjes me pjesn fillon prerja. Pas nj rrotullimi t plot t pjess q
punohet, t gjith dhmbt e pjess jan t gdhendur deri n nj thellsi t caktuar. Gjat lvizjes s mtutjeshme dhmbt thellohen dhe kur freza do t lshoj
pjesn, t gjith dhmbt jan punuar. Freza patjetr t vendoset n lartsi t plot
t dhmbve, gjegjsisht n thellsi t plot t dhmbve nse prpunimi i dhmbve realizohet me nj kalim. Pr dhmbzort me modul m t madh prpunimi
realizohet me dy kalime. N kalimin e par largohet ashkla me thellsi prej 0,6 nga
lartsia e dhmbzorit, kurse n kalimin e dyt 0,4 nga lartsia e dhmbve.
Si vegl pr prpunimin e dhmbzoreve sipas metods-Fauter shfrytzohet freza krmillore (figura 3.51) e prer me kanale spirale me profile q i prgjigjen
e profileve t dhmbve n drrasn e dhmbzuar. Kto kanale i formojn siprfaqet prerse t dhmbve t caktuar.

Figura 3.51: Freza krmillore

Me frez krmillore prpunohen dhmbzort cilindrik me dhmb t

drejt dhe t pjerrt.
Gjat prpunimit t dhmbzoreve me dhmb t drejt freza krmillore
(1) duhet t rrotullohet pr kndin (b) (figura 3.52).

Figura 3.52: Pozita e frezs krmillore gjat prpunimit t dhmbzoreve

cilindrik me dhmb t drejt sipas metods Fauter

104

(b) sht kndi i pjerrtsis s filets s frezs krmillore me ka drejtimi i

dhmbve t frezs prputhen me drejtimin e dhmbve t pjess.
Gjat prpunimit t dhmbzoreve cilindrik me dhmb t pjerrt, aksi i
vegls, pjerrtsohet pr kndin a - b nse edhe vegla edhe pjesa kan filet t
djatht ose t majt ku a sht knd i pjerrtsis s dhmbve t dhmbzorit,
kurse b kndi i pjerrtsis s filets s frezs krmillore (figura 3.53).

a)

b)

Figura 3.53: Prpunimi i dhmbzoreve cilindrik me dhmb t pjerrt:

a-fileta e djatht; b-fileta e majt

Nse freza krmillore sht me filet t djatht, kurse pjesa me t majt ose
e kundrta, ather aksi i frezs pjerrtsohet pr kndin a+b.
Sipas metods-Fauter mund t prpunohen edhe dhmbzort krmillor
me ndihmn e frezs krmillore.
Prpunimi i dhmbzoreve cilindrik me dhmb t drejt dhe t pjerrt me
ndihmn e frezs krmillore realizohet n frezn speciale t llojit Fauter (figura 3.54).

Figura 3.54: Freza e llojit Fauter

105

N bazamentin (7) jan t vendosur dy shtylla (4 dhe 5) ndrmjet veti t

lidhura me traversn (6). N shtylln (4) gjendet bartsi i vegls (1), q npr udhzueset lviz n rrafshin vertikal. N bazamentin (7) gjendet boshti (2) n t
cilin jan t prforcuar pjest. Q t mos vjen deri te deformimi i boshtit (2) nn
veprimin e forcave t prerjes ai prforcohet me ndihmn e konzols (3).
3.8.2.2. PRPUNIMI I DHMBZOREVE KONIK
Dhmbzort konik prdoren pr transmetimin e lvizjes ndrmjet boshteve akset e t cilve priten nn knd ose degzohen. Mund t jen me dhmb
t drejt, t pjerrt dhe rrethor.
Dhmbzort konik me dhmb t drejt prpunohen me frezim, me prerje
individuale, dhmb pas dhmbi n makinn frezuese universale me frez pllakore me ndihmn e aparatit ndihms. Aplikohet vetm n prpunimin individual
t dhmbve, n puntorit ku realizohet remonti, pr shkak se nuk fitohet saktsi
e madhe gjat prpunimit.
Metoda m e sakt pr prpunimin e dhmbzoreve konik me dhmb
t drejt me frezim sipas principit t rrokullisjes relative sht metoda e Klingelnberg-ut (figura 3.55). Si vegl shfrytzohen dy freza (1) dhe (2). Freza realizon
lvizjen kryesore rrethore dhe lvizjen ndihmse n drejtim t mbarimit t konusit
t dhmbit. Bartsi i pjess q punohet (3) direkt sht i lidhur me aparatin ndars,
q realizon njkohsisht lvizje rrethore dhe lvizje drejtvizore n nj dhe drejtim
tjetr me ka realizohet principi i rrokullisjes relative.

Figura 3.55: Frezimi i dhmbzoreve konik me dhmb t drejt

sipas metods s Klingelnber-ut

Siprfaqet ballore n frez jan t vendosura nn knd t prhershm, kurse

n rrafshin vertikal kndi mund t ndryshoj q t fitohet kndi i mesdhmbve.
Freza gjat kohs s prpunimit reciprokisht afrohet dhe largohet me ka mundsohet prpunimi i dhmbve me module t ndryshme. Pas prpunimit n do mesdhmbi bartsi i vegls kthehet n pozitn fillestare, kurse aparati ndars e rrotullon pjesn q punohet pr hapin e ardhshm t prpunimit dhe cikli prsritet. Prpunimi mund t realizohet si prpunim paraprak (i ashpr), me nj ose disa kalime,
ka varet nga moduli i dhmbzorit q prpunohet dhe prpunim prfundimtar (i
pastr) q realizohet me nj kalim. N figurn 3.56 sht paraqitur makina frezuese
pr prpunimin e dhmbzoreve konik sipas metods s Klingelnber-ut
106

Figura 3.56: Makina frezuese pr prpunimin e dhmbzoreve konik me dhmb t

drejt sipas metods s Klingelnber-ut

Dhmbzort konik me dhmb rrethor prpunohen me frezim n makina speciale me metodn e rrokullisjes relative, individualisht dhmb pas dhmbi
ose n mnyr kontinuale. Prpunimi individual, dhmb pas dhmbi, realizohet
sipas metods s Glizon-it (figura 3.57). Vegla sht n form t koks prerse
me dhmb t vendosur t radhitur n rreth. Lvizjen kryesore rrethore e realizon
koka frezuese, kurse rrokullisja relative realizohet me rrotullimin e ngadalshm t
bartsit t vegls (2) me lvizjen rrethore t njkohsishme t prpunimit t pjess
n nj kahje gjat lvizjes punuese dhe n kahjen tjetr gjat lvizjes s prsritur
(kthyese). Pas mbarimit t lvizjes prsritse ((kthyese)) mbaron prpunimi i nj
mesdhmbi. Ather koka frezuese dhe pjesa q punohet largsohen dhe aparati
ndars e rrotullon pjesn q punohet pr hapin tjetr. Cikli prsritet deri sa nuk
punohen t gjitha mesdhmbt, q sht baz pr mangsin e ksaj metode.

Figura 3.57: Principi i prpunimit t dhmbzoreve sipas metods Glizon

Metoda m e prsosur sht metoda Fiat-Mamano. Prpunimi sht kontinual, gjegjsisht pas mbarimit t prpunimit t nj mesdhmbi n mnyr automatike vjen deri kalimi n mesdhmbin tjetr. Freza e realizon lvizjen kryesore,
kurse pjesa q prpunohet lvizjen ndihmse. Me kt radhitje t dhmbve n
frez, prpunimi i nj mesdhmbi realizohet pr nj rrotullim t vegls. Vegla
107

sht frez me dhmb t vendosur t radhitur npr spiral (figura 3.58). Numri
i prgjithshm i teheve sht 18, kurse lartsia e tyre rritet duke shkuar prej tehut t par deri te tehu i fundit. Dhmbt prej (1 - 6) shrbejn pr prpunim t
ashpr, dhmbi (7) pr korreksionin e profilit t brendshm, dhmbi (8) pr prpunimin prfundimtar t profilit t jashtm, kurse dhmbi (9) pr korreksionin e
mtutjeshm t profilit t brendshm. Dhmbt prej (10 - 15) shrbejn pr prpunimin e profilit t brendshm t mesdhmbit, (16) dhe (18) pr koleksion, kurse
dhmbi (17) pr prpunimin prfundimtar t profilit t jashtm. Dhmbt pr
korreksion q gjenden para dhe pas dhmbve pr prpunimin prfundimtar
realizojn korreksion t lakoreve gjatsore pr dhmbt n pjesn q punohet
pr prfitimin e forms adekuate. Kto dhmb dhe dhmbt pr prpunimin
prfundimtar largojn ashkla t holla me ka sigurohet kualitet i mir i siprfaqes q punohet.

Figura 3.58: Freza pr makinn frezuese Fiat-Mamano

Prpunimi i dhmbzoreve konik me dhmb t lakuar sipas metods me

rrokullisje relative realizohet n makinat frezuese Erlikon sipas metods Mamano. Kto jan makinat frezuese m t prsosura pr prpunimin e dhmbzoreve konik me dhmb t lakuar. Vegla sht frez ballore me dhmb t vendosur, t grupuar n dy ose m shum dhmb.
N rastin kur jan t grupuar nga dy dhmb
(figura 3.59) n nj grup, dhmbt jan ashtu t renditur dhe t shprndar ku dhmbi (1) e prpunon
ann e spikatur (dalluar) t njrit dhmb, kurse
dhmbi (2) pjesn e thelluar t dhmbit tjetr. Don
t thot dy dhmb nga njri grup prpunojn
njkohsisht nj mesdhmb. Nse n grup ka nga
tre tehe, tehu i par sht i parapar pr prpunim
t ashpr, kurse tehu i dyt dhe i tret pr prpunim
prfundimtar n t dy ant e mesdhmbit.
Figura 3.59: Prpunimi i dhmbzoreve
konik sipas metods Erlikon-Mamano
108

Freza e realizon lvizjen kryesore, kurse pjesa lvizjen ndihmse rrethore.

Kur freza do t realizoj nj rrotullim, pjesa do t kthehet pr aq hape sa grupe t
teheve ka vegla.
Pr prpunimin e dhmbzoreve special me t ashtuquajtur dhmbzor
poloid (dhmbzor konik me dhmb t lakuar, ku thellsia dhe lartsia kan vler
konstante prgjat tr gjatsis s dhmbve) realizohet sipas metods s Klingelnberg. Vegla sht konike e frezs krmillore me kanale gjatsore (figura 3.60).
c)
a)

b)

Figura 3.60: Principi i puns n makinat frezuese pr dhmbzor konik sipas metods s
Klingelnberg-ut: a-freza krmillore: b dhe c-principi i puns

Dhmbzimi (hapja e dhmbve) realizohet me metodn e rrokullisjes relative. Freza e realizon lvizjen kryesore rrethore, ku aksi i tij e tangon rrethin A dhe
lvizjen ndihmse (1) njkohsisht edhe lvizjen ndihmse rrethore t pjess q
punohet (2). N pozitn fillestare freza me diametrin e tij m t madh e prek pjesn
nga diametri i jashtm. Pas rrotullimit t aksit t frezs n kahjen (1), pr kndin 500
deri 700, njkohsisht ky aks rrotullohet kah pjesa q punohet. Freza me diametrin
e saj m t madh n fillim i prpunon pjest e jashtme e t gjith dhmbve, pastaj
pjest e mesme dhe n fund edhe t brendshmet, me ka prpunimi mbaron.

3.9. MAKINAT FREZUESE PR PRPUNIMIN E FILETATURS

Me frezim n mnyr ekonomike prpunohen edhe filetatura (kanalet spirale)
n makinat frezuese speciale pr kt qllim. Kto makina ndahen n dy grupe:
1.makina frezuese pr prpunimin e filetaturs s gjat dhe
2.makina frezuese pr prpunimin e filetaturs s shkurt
Vegla pr prpunimin e filetaturs sht frez profilore, profili i s cils i
prgjigjet profilit t filetaturs (spirales). Vegla e realizon lvizjen kryesore rrethore
dhe njkohsisht edhe lvizjen ndihmse drejtvizore gjatsore. Pjesa q punohet
me shpejtsi t vogl realizon lvizjen ndihmse rrethore.
Prpunimi i filetaturs konike realizohet n makinat frezuese t posame.
Si vegl pr prpunimin e filetaturs s shkurt shfrytzohet freza cilindrike, e
109

punuar n form t spiraleve t prer me kanale. Kanalet mundsojn largimin

sa m t leht t ashkls dhe e formojn pjesn e siprfaqes prerse t dhmbit.
Lvizjen punuese rrethore e realizon vegla. Vegla e realizon edhe lvizjen ndihmse drejtvizore trthore. N fillim ajo realizon edhe nj lvizje radiale. Pjesa q
punohet e realizon lvizjen ndihmse rrethore.
Ekzistojn edhe makinat frezuese speciale pr prpunimin e dhmbzoreve krmillor (vidhs) (figura 3.61).

Figura 3.61: Prpunimi i dhmbzoreve krmillor (vidhs)

Prpunimi realizohet me frez profilore. Freza n makin sht e pjerrtsuar

nn knd q i prgjigjet kndit t pjerrtsis s filetaturs. Lvizjet reciproke t
frezs dhe pjess q punohet jan t sinkronizuara me ndihmn e aparatit ndars.
Freza e realizon lvizjen rrethore punuese. Pjesa sht e vendosur n tavolinn
punuese dhe realizon dy lvizje ndihmse: rrethore dhe drejtvizore.

3.10. MAKINAT FREZUESE T TJERA SPECIALE

Makinat frezuese kopjuese prdoren gjat prpunimit t siprfaqeve profilore t mbyllura, siprfaqet profilore me gjatsi t mdha dhe siprfaqe t tjera
profilore, si pr shembull pllakat bregore.
Procesi i formimit t siprfaqeve profilore bazohet n lvizjet e sakta t
vegls n raport me siprfaqen punuese.
N figurn 3.62 sht paraqitur skema e makins frezuese kopjuese.
Kopjuesi (1) forma e t cilit i prgjigjet forms s pjess q punohet dhe
pjesa q punohet (4) jan t vendosur n suportin gjatsor t tavolins punuese.
Maja kopjuese (2) vazhdimisht sht n kontakt me kopjuesin (1), kurse freza
boshtore (3) me pjesn q prpunohet (4). Presioni kontinual i majs kopjuese (2)
dhe frezs (3) n pjesn q punohet (4) realizohet me ndihmn e kundrpeshave,
sustave ose me mekanizmin hidraulik.

110

1 - kopjuesi
2 - maja kopjuese
3 - freza boshtore
4 - pjesa q punohet

Figura 3.62: Skema e makins frezuese kopjuese gjat lvizjes drejtvizore t tavolins

Gjat zhvendosjes trthore t bartsit t vegls dhe majs kopjuese (8)

npr bartsin, distanca (a) ngel e njjt gjat prpunimit.
Gjat lvizjes gjatsore t tavolins punuese me shpejtsin s (mm/min),
treguesi kopjues e prcjell konturn e kopjuesit (1), kurse freza (3) e prpunon
pjesn sipas konturs s krkuar.
Gjat ktij prpunimi freza e realizon lvizjen kryesore rrethore dhe zhvendosjen plotsuese trthore, kurse pjesa e realizon lvizjen trthore drejtvizore. N
figurn 3.63 sht paraqitur makina frezuese kopjuese.

Figura 3.63: Makina frezuese kopjuese

111

Makina frezuese universale pr vegla (figura 3.64) sht e prshtatshme

pr prpunimin e vegls, pr shkak se leht mund t shndrrohet n makin
frezuese horizontale ose vertikale, makin shpuese ose makin zdrukthuese vertikale. Te kjo makin frezuese tavolina punuese mund t rrotullohet n rrafshin
vertikal rreth aksit horizontal. Prve ksaj, bartsi vertikal i vegls, gjegjsisht
boshti kryesor mund t rrotullohet rreth aksit horizontal.
Nse n makinn frezuese vertikale e zvendsojm bartsin e vegls me
konzol makina frezuese vertikale do t jet horizontale. Po ashtu, nse vendoset
kok pr shpim, makina do t jet makin shpuese vertikale, kurse nse vendoset
pajisje pr zdrukthim do t jet makin zdrukthuese vertikale.

si makin frezuese horizontale

si makin shpuese
si makin frezuese
vertikale
si makin zdrukthuese vertikale
Figura 3.64: Makina frezuese universale pr vegla

Makinat frezuese shumboshtore aplikohen n prodhimtarin masovike

dhe serike t pjesve t rnda. Kan prodhimtari t lart, pr shkak se paraqesin
kombinimin e makins frezuese horizontale dhe vertikale. N kto makina njkohsisht pjesa prpunohet n disa an, dhe pr kt shkak koha e prpunimit
zvoglohet shum.
Prve ksaj q prmendm, n kohn e fundit shfrytzohen edhe makinat
frezuese agregate. Ato jan trsi nga shum agregate t vendosura n bazament
t prbashkt. Shfrytzohen n prodhimtarin masovike.

112

Pyetje pr prsritje:
1. Ku sht dallimi ndrmjet frezimit me kahje t njjt dhe kahje t kundrt?
2. Cili sht dallimi kryesor ndrmjet makins frezuese horizontale dhe universale?
3. Numroni disa vegla standarde q prdoren te makinat frezuese!
4. Kush bie n pajisjet ndihmse pr vendosjen dhe shtrngimin e pjess q punohet n makinat frezuese?
5. Cilt jan pjest e makins frezuese?
6. Cilat pun realizohen n makinat frezuese?
7. Cilat elemente jan elementet e regjimit t puns te makinat frezuese?
8. Cili sht roli i aparatit ndars?

113

M A K I N A T P R Z D R U K TH I M

4.1. KONCEPTET E PRGJITHSHME PR PRPUNIMIN ME ZDRYKTHIM

Zdrukthimi (figura 4.1) sht prpunim mekanik me largim t ashkls ose
me prerje. Shfrytzohet n prodhimtarin individuale ose n seri t vogla pr prpunimin e siprfaqeve horizontale, vertikale dhe t pjerrta, pr prpunimin e
kanaleve dhe ulluqeve, pllakat e ndryshme, udhzuese pr makinat metalprerse,
dhmbzore dhe drrasa t dhmbzuara. Prpunimi realizohet me ndihmn e
vegls pr zdrukthim thik zdrukthuese t vendosur n makinn zdrukthuese
vertikale ose horizontale. Ky lloj i prpunimit sht i ngjashm me prpunimin me
tornim. Zdrukthimi mund t jet i ashpr ose i pastr.
Zdrukthimi sht procedur e prpunimit q n krahasim me frezimin ka
produktivitet m t ult, kshtu q m pak prdoret, posarisht nse duhet t
largohet shtres m e thell e materialit q punohet.
Zdrukthimi sht m i prshtatshm pr prpunimin e pjesve t gjata dhe
dhmbzoreve.
Figura 4.1:Zdrukthimi

4.2. LLOJET E LVIZJEVE GJAT ZDRUKTHIMIT

Procesi i zdrukthimit realizohet si rezultat i lvizjes
s prbr q e realizojn vegla dhe pjesa q punohet.
Lvizja kryesore dhe ndihmse sht drejtvizore, kurse)
mund ta realizojn ose vegla ose pjesa q punohet. Sipas asaj se kush e realizon lvizjen
kryesore dallojm zdruktha hapshkurtr (figura 4.2) dhe hapgjat (figura 4.3).

Figura 4.2: Zdrukthat hapshkurtr

114

Figura 4.3: Zdrukthat hapgjat

Gjat puns s zdrukthave hapshkurtr lvizjen kryesore e realizon vegla

(figura 4.4). Kjo lvizje kryesore sht drejtvizore n drejtim t shpejtsis s
prerjes V. Prbhet nga hapi punues (kur realizohet prerja) dhe hapit kthyes (kur
vegla kthehet n pozitn fillestare). N fund t hapit kthyes, tavolina punuese
bashk me pjesn q punohet zhvendoset pr madhsin e hapit S. Kjo sht
lvizje ndihmse dhe periodike q realizohet pas mbarimit t hapit kthyes. Me
zhvendosjen vertikale t pjess q punohet realizohet thellsia e prerjes.
1-siprfaqja e paprpunuar
2-siprfaqja n gdhendje (prerje)
3-siprfaqja e prpunuar

Figura 4.4: Skema e lvizjes te zdrukthimi hapshkurtr

Gjat puns s zdrukthave hapgjat lvizjen kryesore e realizon pjesa q

punohet bashk me tavolinn punuese (figura 4.5). Lvizja prbhet nga hapi
punues dhe kthyes. Pas mbarimit t hapit kthyes vegla e realizon lvizjen ndihmse drejtvizore pr madhsin e hapit S (lvizja periodike). Me zhvendosjen vertikale t vegls realizohet thellsia e prerjes.
115

1- siprfaqe e papunuar, 2-siprfaqja n prerje, 3-siprfaqe e punuar

Figura 4.5: Skema e lvizjes te
zdrukthat hapgjat

Figura 4.6: Skema e lvizjes te

zdrukthat vertikal

Gjat puns s zdrukthave vertikal vegla e realizon lvizjen kryesore drejtvizore n rrafshin vertikal, kurse pjesa q punohet realizon lvizjen ndihmse n
drejtim t hapit (lvizje periodike) (figura 4.6).

4.3. OPERACIONET GJAT ZDRUKTHIMIT

N makinat pr zdrukthim m s shpeshti prpunohen siprfaqe t rrafshta (figura 4.4, figura 4.5, figura 4.6). Prve ksaj, n makinat pr zdrukthim mund
t prpunohen lloje t ndryshme t kanaleve.
N figurat e ardhshme (4.7 dhe 4.8) jan paraqitur skemat e prpunimit t kanalit
(ullukut) B
dhe kanalit knddrejt.

Figura 4.7: Skema e prpunimit t kanalit

y

116

Figura 4.8: Skema e prpunimit t kanalit knddrejt

Zdrukthimi i siprfaqeve t pjerrta, nn knd a n raport me rrafshin vertikal, realizohet n makinat zdrukthuese horizontale me rrotullimin e bartsit t
vegls pr kndin a (figura 4.9).

Figura 4.9: Skema e zdrukthimit t siprfaqeve t pjerrta

N figurn 4.10 sht paraqitur skema e prpunimit t dhmbzorit. Vegla

n form t drrass s dhmbzuar dhe e realizon lvizjen kryesore.

Figura 4.10: Skema e prpunimit t dhmbzorve

1-vegla prerse; 2-pjesa; 3-mbajtsi i vegls

117

4.4. VEGLAT PR ZDRUKTHIM

Vegla pr zdrukthim paraqet vegl prerse me gjeometri t definuar t
tehut. Pr shkak se prpunimi me zdrukthim sht i njjt me prpunimin me
tornim, prej ktu rrjedh se forma e vegls pr zdrukthim n fakt sht e njjt me
thikn tornuese. Gjeometria e koks s thiks pr zdrukthim sht e njjt si te
thika tornuese, kurse forma dhe dimensioni i trupit jan t aftsuara pr zdrukthim.
Me zbulimin e metaleve t forta, q kan kombinime t mira t shtalpsis
dhe fortsis, filloi prpunimi i pllakave pr zdrukthim.
N figurat vijuese (figura 4.11 dhe figura 4.12) jan paraqitur thikat pr
zdrukthim, pr prpunim t rrafsht n makinat horizontale pr zdrukthim dhe
thikat pr zdrukthim n makinat vertikale pr zdrukthim.

a)

b)

Figura 4.11: Thikat pr zdrukthim horizontal: a- e drejt; b- e lakuar

a)

b)

Figura 4.12: Thikat pr zdrukthim vertikal: a-pr prpunim t ashpr;

b-pr prpunim t pastr

Thikat pr zdrukthim vertikal dallohen nga thikat pr zdrukthim horizontal

sipas pozits s pjess dhe siprfaqes s prapme.
N figurn 4.13 sht paraqitur thika e lakuar pr prpunimin e kanaleve n
makinn horizontale pr zdrukthim.
118

Prersi A-A
Figura 4.13: Thika e lakuar pr prpunimin e kanaleve

N figurn 4.14 sht paraqitur thika me pllak nga metali i fort pr makinat zdrukthuese hapshkurtr.

Figura 4.14: Thika me pllak nga metali i fort

4.5. PARAMETRAT GJAT PRPUNIMIT ME ZDRUKTHIM

Parametrat m t rndsishm q ndikojn n procesin e zdrukthimit jan:
thellsia e prerjes, hapi, numri i hapeve t dyfisht dhe shpejtsia e prerjes. Ndrmjet
tyre ekziston varshmri e caktuar. Me rndsi t veant sht zgjedhja e drejt e
parametrave n zdrukthim, pr shkak se ato ndikojn n ekonomizimin e prpunimit.
Thellsia e prerjes dhe shtesat pr prpunim thellsia e prerjes sht
shtresa e materialit q largohet me nj kalim t thiks. Varsisht nga dimensionet e pjess s gatshme, saktsis s parashikuar, jo rrafshinave dhe mnyrs s
prpunimit, prcaktohen shtesat e prpunimit t ashpr dhe t pastr. Nse nuk
sht e mundur e tr thellsia t largohet me nj kalim, ather numri i prgjithshm i kalimeve llogaritet si raport ndrmjet thellsis s prgjithshme q duhet
t largohet dhe thellsis s prerjes gjat nj kalimi, gjegjsisht:
119

G'

"
ku: `z
- thellsia e prgjithshme q duhet t largohet, `
- thellsia e prerjes
gjat nj kalimi.

Hapi (gjatsia e puns) gjat zdrukthimit dhe numri i hapeve t dyfishta hapi S sht madhsia e zhvendosjes s vegls ose pjess pas mbarimit t
hapit t dyfisht. Varet nga lloji i prpunimit (i ashpr ose i pastr), llojit t materialit t vegls dhe pjess q punohet, gjeometris s thiks, fuqis s makins etj.
Nse sht n pyetje prpunimi i ashpr, hapi caktohet n varshmri t rezistencs s vegls, kualitetit t siprfaqes s prpunimit (nse prpunimi i ashpr
sht prfundimtar) si dhe ngurtsis s makins.
Gjat prcaktimit t hapit, varsisht nga rezistenca e prerjes, merret parasysh prerja trthore e thiks, lloji i materialit t vegls dhe pjess q punohet.
Hapi n varshmri t kualitetit t siprfaqes s prpunimit caktohet sipas
ksaj shprehje:
ku:
H (mm) jo rrafshinat e parapara t siprfaqes,
R (mm) rezja e rrumbullakimit t thiks
Hapi i dyfisht paraqet shumn e hapit punues dhe kthyes. Q t prpunohet pjesa me gjersi b gjat hapit S, sht e nevojshme q vegla t realizoj nL
hapa t dyfisht, gjegjsisht:

b
S

nL

Sa hapa t dyfisht do t realizoj makina pr nj minut nL varet nga shpejtsia e hapit punues dhe kthyes dhe gjatsis s pjess.
Shpejtsia e prerjes edhe pse prpunimi me zdrukthim sht i njjt me
prpunimin me tornim, shpejtsit dukshm dallojn. Dallimet n shpejtsi dallohen pr shkak t lvizjes periodike te zdrukthat, ku paraqiten shpejtime (nxitime), gjegjsisht ngadalsime, q gjat shpejtsive t mdha shkaktojn dridhje
n makin. Pastaj paraqiten edhe goditjet gjat hyrjes s thiks n materialin q
prpunohet dhe shkarkim i shpejt gjat daljes s thiks nga materiali q prpunohet. Shpejtsit e prerjes te zdrukthat hapshkurtr dhe hapgjat zgjidhen
varsisht nga konstruksioni i zdrukthave dhe llojit t ngasjes (lvizjes).
Te zdrukthat me ngasje hidraulike shpejtsia e hapit punues dhe atij kthyes
prafrsisht sht e njjt, prve n fillim dhe n mbarim t secilit hap kur ndryshon kahja e lvizjes. Pr kt shkak te kto makina pr shpejtsi t prerjes merret
shpejtsia e hapit punues.
Te makinat pr zdrukthim me ngasje mekanike shpejtsit e hapit punues dhe
kthyes nuk jan konstante, ato ndryshojn gjat kohs s prgjithshme t lvizjes.
120

Pr procesin e prerjes sht me rndsi vetm shpejtsia e hapit punues,

pr shkak se gjat hapit kthyes vegla nuk realizon prpunim.
Shpejtsia e prerjes varet nga seksioni (preja) i ashkls, llojit t materialit dhe
pjess q punohet.
Forcat gjat zdrukthimit - gjat prpunimit me zdrukthim paraqitet rezistenc e materialit q prpunohet. Kjo sht forc hapsinore q mund t zbrthehet n tre komponent reciproke normale (figura 4.15), dhe at: forca kryesore e
prerjes F1, forca e deprtimit F2 dhe forca e lvizjes ndihmse F3.

Figura 4.15: Komponentt e rezistencave t prerjes

Komponentt e forcave t prerjes q paraqiten gjat zdrukthimit prcaktohen n mnyr t njjt si edhe te prpunimi me tornim. Gjat prpunimit n
makinat pr zdrukthim vertikal paraqiten vetm dy komponente.

4.6. MAKINAT PR ZDRUKTHIM - ZDRUKTHAT

Makinat pr zdrukthim-zdrukthat jan vegla t makineris q kan pr qllim prpunimin e siprfaqeve t rrafshta dhe profilore. Sipas gjatsis s hapit
ndahen n:
Hapshkurtr, lvizjen kryesore e realizon vegla
Hapgjat, lvizjen kryesore e realizon pjesa q punohet
Lvizja kryesore mund t jet horizontale ose vertikale, ku sipas saj makinat pr zdrukthim mund t jen:
Vertikale, dhe
Horizontale

121

Zdrukthat hapgjat do her jan horizontal. Zdrukthat mund t jen edhe

pr qllime speciale, si pr shembull pr prpunimin e dhmbzoreve, drrass
s dhmbzuar etj. Te disa makina speciale pr zdrukthim vegla e realizon lvizjen
punuese dhe ndihmse (makina pr zdrukthimin e teheve t llamarinave t gjata).

4.6.1. ZDRUKTHAT HAPSHKURTR

Zdrukthat hapshkurtr prdoren pr prpunimin e siprfaqeve t rrafshta
dhe t shkurtra, kanalet horizontal dhe t pjerrt, siprfaqe dhe kanale t rrafsht vertikal. Lvizjen punuese drejtvizore e realizon vegla, kurse at ndihmse
drejtvizore pjesa q punohet. Varsisht nga kahja e lvizjes s vegls, dallojm:
zdrukthat horizontal dhe vertikal.
Zdrukthat hapshkurtr horizontal
Zdrukthat hapshkurtr m s shpeshti punohen me mekanizm ngass
kulis (manivel-bilancier) ose ngass hidraulik. Te makinat pr zdrukthim me
mekanizm kulis-manivel gjatsia e hapit sht deri 700 mm, kurse te ato hidraulik deri 1000 mm. N figurn 4.16 sht paraqitur skema kinematike e makins
hapshkurtr pr zdrukthim.

Figura 4.16: Skema kinematike e makins pr zdrukthim hapshkurtr

Lvizjen drejtvizore (kryesore) vegla e merr nga elektromotori me ndihmn e

transmetuesit pr lvizje kryesore dhe mekanizmit kulis. Nga elektromotori lvizja transmetohet n boshtin (I) n t cilin gjendet vidha (P) q sht n ingranim me
dhmbzorin e vidhs (Pt) t vendosur n boshtin (II). Boshti (II) ka kanale npr
t cilt lvizin grupi i dhmbzorve t ndryshueshm: z1, z3 dhe z5, q mund t
jen n ingranim me dhmbzort z2, z4 dhe z7. N kt mnyr boshti (III) fiton tre
122

numra t ndryshm t rrotullimit. Nga boshti (III) lvizja rrethore transmetohet n

boshtin (IV) n t cilin gjenden grupi i dhmbzorve z8, z9 dhe z10. Dhmbzort
z8 dhe z9 jan n ingranim me dhmbzort z2 dhe z4, me ka boshti (IV) fiton 6
numra t ndryshm t rrotullimit. Dhmbzori z10 sht n ingranim me dhmbzorin z11 (dhmbzorin kulis) q gjendet n boshtin e njjt me maniveln e
mekanizmit kulis. Maniveli lviz npr kulis t lkundsit (lavjerrsit).
Numri i hapeve t dyfisht sht i njjt me numrin e rrotullimeve t dhmbzorit kulis q mund t caktohet nga shprehja:

ku:
AEM
-numri i rrotullimeve t elektromotorit,
i 
raporti i transmisionit t dhmbzorve n ingranim
Gjat kombinimeve t ndryshme t kyjes s dhmbzorve nga transmetuesi pr lvizje kryesore mund t fitohen 6 hapa t ndryshm t dyfisht.
Mekanizmi kulis shrben pr shndrrimin e lvizjes rrethore n lvizje alternative (reciproke) drejtvizore t vegls. Lvizja rrethore e dhmbzorit kulis
nprmjet manivelit dhe pllaks kulis transmetohet n lvizje osciluese t
lkundsit (K), skaji i t cilit sht i lidhur me nyje (ernier) pr rrshqitsin (D) t
lidhur me bartsin e vegls.
Rregullimi i hapit t vegls realizohet me rritjen ose zvoglimin e rezs s
lakorit, q realizohet nprmjet iftit t dhmbzorve konik z14 dhe z15, boshtit
filetor (V2) dhe dados (A) t vendosur n pllakn kulis.
Pozita n pikat e skajshme t vdekura t vegls rregullohet me ndihmn e
rrshqitsit, q me dado sht i lidhur me boshtin filetor (V1). Me rrotullimin e dorezs (J) nprmjet dhmbzorve konik z5 dhe z6 rrotullohet boshti filetor (V1).
Lvizja ndihmse realizohet pas mbarimit t hapit kthyes, para deprtimit t
thiks n materialin q punohet.
N figurn 4.17 sht paraqitur mekanizmi pr lvizjen ndihmse te zdrukthat hapshkurtr.
1-ekscentri
2-leva
3-leva njkrahshe
4-aksi
5-dhmbzori
6-boshti filetor
Figura 4.17: Mekanizmi pr lvizjen ndihmse te zdrukthat hapshkurtr horizontal

Nga transmetuesi pr lvizje kryesore del boshti n skajin e t cilit sht

i prforcuar ekscentri q realizon lvizje rrethore. N t jan t punuar kanale
123

npr t cilin mund n mnyr radiale t zhvendoset nj rrshqits, me ka realizohet ndryshimi i madhsis s hapit (zhvendosjes). Rrshqitsi me nyje sht i
lidhur me levn (2) q n ann tjetr sht i lidhur me nyje me levn njkrahshe
(3). Leva (3) mund t rrotullohet lirisht rreth boshtit filetor n suportin trthor. N
t sht i prforcuar nj aks ku pjesa e tij e prparme e mprehur deprton n mesdhmbt e dhmbzorit (5). Dhmbzori (5) sht i prforcuar n boshtin filetor.
Me rrotullimin e tij, lvizja kryesore prej tij, nprmjet boshtit filetor dhe dados,
shndrrohet n lvizje drejtvizore periodike n suportin trthor.
Periodike quhet sepse kur bartsi i vegls e realizon hapin punues, suporti
trthor nuk lviz (aksi krcen prtej dhmbve t dhmbzorit 5), kurse kur e
realizon hapin kthyes ai zhvendoset pr hapin e caktuar (aksi e rrotullon dhmbzorin pr numrin e caktuar t dhmbve).
Zhvendosja vertikale e tavolins punuese realizohet me ndihmn e dorezs
(R1) nprmjet dhmbzorve konik z7 dhe z8 dhe boshtit filetor (V4).
Zhvendosja vertikale e vegls mund t jet me an t dors dhe automatike.
Zhvendosja me an t dors realizohet me dorezn (R2) dhe boshtin filetor (V3).
Zdrukthat hapshkurtr vertikal
Prve zdrukthave hapshkurtr horizontal ekzistojn edhe zdrukthat hapshkurtr vertikal. N figurn 4.18 sht paraqitur pamja e zdrukthit hapshkurtr
vertikal.

1-bazamenti
2-boshti
3-doreza
4-pllaka pr shtrngim
5-pjesa e punuar
6-shtrnguesi
7-koka pr zdrukthim
8-konzola
9-boshti
10-kutia shprndarse
11-elektromotori

Figura 4.18: Pamja e zdrukthit hapshkurtr vertikal

N bazamentin (1) sht e vendosur shtylla n formn e konzols (8). Brenda

n shtyll sht i vendosur elektromotori (11), q i jep ngasje makins pr zdrukthim. N udhzueset e konzols (8) sht e vendosur koka pr zdrukthim (7), q
realizon lvizje periodike. N pjesn e poshtme sht i vendosur mbajtsi pr t
cilin sht e prforcuar thika pr zdrukthim.

124

Lvizja kryesore realizohet me ndihmn e elektromotorit nprmjet transmetuesit me dhmbzor dhe mekanizmit manivel. Gjatsia e hapit rregullohet
me rritjen ose zvoglimin e manivelit, q realizohet me ndihmn e shtrnguesit (6).
Tavolina punuese ka mekanizm pr lvizje gjatsore dhe trthore. N t
gjendet edhe pllaka rrethore q shrben pr shtrngimin e pjess q punohet.
Pllaka mund t rrotullohet rreth aksit vertikal me ka mund t prpunohen pjest
me form rrethore dhe kanale vertikale.
T gjitha lvizjet e tavolins punuese realizohen me mekanizmin pr lvizje
ndihmse q sht i prbr nga boshti (9), kutia shprndarse (10) dhe boshti
(2). Kjo lvizje mund t realizohet edhe me an t dors, me ndihmn e dorezs
(3) t vendosur n boshtin pr lvizje ndihmse.
Gjat puns s zdrukthit hapshkurtr vertikal vegla e realizon lvizjen kryesore drejtvizore periodike, kurse t gjitha lvizjet ndihmse i realizon pjesa q
punohet.
Pr prpunimin e kanaleve ose siprfaqet e vrimave n pjesn q punohet
thika duhet t jet mjaft e gjat q pa penges t kaloj npr tr vrimn. Me
ndihmn e mekanizmit t posam realizohet largimi periodik i thiks nga siprfaqja q punohet gjat hapit kthyes (q t mos dmtohet siprfaqja q prpunohet).
Zdrukthat hapshkurtr vertikal shrbejn pr prpunimin e siprfaqeve t
rrafshta cilindrike, t jashtme dhe t brendshme, kanaleve t ndryshme etj.
Gjat prpunimit t siprfaqeve t rrafshta ekziston mundsi pr rrotullimin e bartsit t vegls n ann e majt ose t djatht, deri n 450.
Prve me an t ngasjes mekanike, ekzistojn edhe zdruktha hapshkurtr
vertikal me ngasje hidraulike.

4.6.2. ZDRUKTHAT HAPGJAT

Zdrukthat hapgjat (figura 4.19) shrbejn pr prpunimin e pjesve t
gjata dhe t rnda. Gjat puns s ktyre zdrukthave lvizjen kryesore drejtvizore
e realizon pjesa q punohet, kurse vegla i realizon t gjitha lvizjet ndihmse. Sipas konstruksionit t vet mund t jen:
- Portale, dhe
- Konzol

125

Figura 4.19: Skema e zdrukthit hapgjat: 1-bazamenti; 2-tavolina punuese; 3-pjesa punuese;
4-bartsi vertikal i vegls; 5-bartsi horizontal i vegls; 6-shtylla; 7-lidhsi i shtyllave; 8-traversa
(trari horizontal); 9-kufizuesi

N bazament (1) sht i vendosur bartsi i pjess q punohet (2) (tavolina

punuese), n t ciln prforcohet pjesa q punohet. Tavolina punuese trthorazi
zhvendoset npr udhzueset dhe e realizon lvizjen kryesore drejtvizore. Tavolina punuese lviz me ngasje hidraulike ose me ndihmn e dhmbzorve dhe drrass s dhmbzuar.
Ngasja e lvizjes kryesore sht prshkruar m par.
Gjatsia e hapit t tavolins punuese mund t jet edhe deri 15 metra. N
shtyllat vertikale (6) sht e vendosur traversa (8), npr t ciln lviz bartsi i
vegls pr prpunim trthor. Veglat mund t lvizin trthorazi npr travers,
kurse traversa bashk me bartsin e vegls mund t zhvendoset n rrafshin vertikal. N pjesn ansore t shtyllave vendosen nj ose dy barts t vegls (5) q
shrbejn pr prpunim ansor t pjess. Kto vegla mund t zhvendosen n
pozit vertikale dhe horizontale pr arritjen e thellsis. Me ndihmn e kufizuesve (9) rregullohet gjatsia e hapit.

4.6.3. ZDRUKTHAT PR PRPUNIMIN E DHMBZORVE

Me zdrukthim mund t punohen dhmbzor cilindrik me dhmb t
drejt dhe t pjerrt, drrasa e dhmbzuar dhe dhmbzort konik me dhmb
t drejt dhe spiral. Prpunimi me zdrukthim sht ekonomik, kualitativ dhe preciz. Mnyra m e vjetr pr prpunimin e dhmbzorve cilindrik me dhmb t
drejt sht gdhendja me thik profilore, profili i t cilit i prgjigjet profilit t mesdhmbit t dhmbzorit. Pr shkak se prpunohet nj mesdhmb, me ndihmn
e aparatit ndars realizohet rrotullimi i pjess q punohet me aparatin ndars dhe
procesi prsritet. Kjo mnyr e prpunimit nuk jep saktsi t lart t prpunimit
dhe procesi sht shum i shtrenjt. Pr modul t njjt, kurse pr numr t ndryshm t dhmbve sht e nevojshme vegl tjetr. Rezultate shum m t mira
n prpunimin e dhmbzorve me zdrukthim arrihet n zdrukthat special pr
prpunimin e dhmbzorve. Ktu bien:
126

Zdrukthat e llojit Mag

Zdrukthat e llojit Fellouz
Zdrukthat pr prpunimin e dhmbzorve me kopjim
Zdrukthat e llojit Bilgram
Zdrukthat e llojit Glizon

4.6.3.1. ZDRUKTHAT PR PRPUNIMIN E DHMBZORVE SIPAS METODS MAG

Metoda e prpunimit t dhmbzorve sipas metods Mag bazohet n
principin e rrokullisjes relative. Vegla sht drras e dhmbzuar, dhmbt e
s cils jan t mprehur dhe paraqesin tehe prerse. T gjith dhmbzort me
modul t njjt, pavarsisht nga numri t dhmbve, prpunohen me nj vegl.
Prpunimi realizohet n zdrukthat special vertikal t llojit Mag. N kto makina
mund t prpunohen dhmbzor cilindrik me dhmb t drejt dhe t pjerrt.
N (figurn 4.20) sht paraqitur skema e lvizjes s vegls dhe pjess q punohet
gjat prpunimit t dhmbzorve sipas metods Mag.

Figura 4.20: Skema e zdrukthimit t dhmbzorve sipas metods Mag, 1-vegla prerse;
2-pjesa; 3-mbajtsi i vegls

N procesin e prerjes, vegla prerse (1), sht e prforcuar n mbajtsin (3),

q realizon lvizjen kryesore drejtvizore (I) posht lart, ku lvizja posht sht
hapi punues, kurse lvizja lart sht hapi kthyes. Vegla prerse sht thik krehuri n form t drrass s dhmbzuar.
Lvizjet q i realizon pjesa i prgjigjen rrokullisjes relative. Pr kt shkak
tavolina punuese me pjesn realizon dy lvizje reciproke t ndrlidhura rrethore
(II) dhe drejtvizore (III). Drrasa e dhmbzuar sht n ingranim me pjesn q
punohet vetm gjat kohs s hapit punues, kurse gjat hapit kthyes n pozitn
e eprme drrasa e dhmbzuar largohet nga pjesa me ndihmn e mbajtsit t
vegls (lvizja IV).
Rrokullisja relative realizohet n momentin kur drrasa e dhmbzuar kthehet n pozitn e eprme. Gjat kohs s prpunimit tavolina punuese bashk me
127

pjesn sht e palvizshme. Si rezultat i rrokullisjes relative zvoglohet konsumimi i elementeve dhe arrihet saktsi m e madhe e prpunimit.
Mangsi e ksaj metode sht q pr shkak t numrit t vogl t dhmbve
n vegl, n raport me pjesn q punohet, pjesa patjetr t kthehet prap pa rrotullim, aq her sa sht m i madh numri i tij i dhmbve nga numri i dhmbve
t vegls (drrass s dhmbve).
Dhmbzort me dhmb t pjerrt prpunohen me kt metod me vegl
t njjt, me at q bartsi i vegls rrotullohet pr kndin q i prgjigjet kndit t
pjerrtsis s dhmbzorit (figura 4.21).

Figura 4.21: Pamja e zdrukthit t llojit Mag: 1-vegla; 2-pjesa q punohet; b-kndi i pjerrtsis

Dhmbzort me modul deri 7 (mm) prpunohen me nj kalim, dhmbzort me modul prej 8 deri 14 (mm) me dy kalime, kurse dhmbzort me modul
m t madh se 14 (mm) me tre e m tepr kalime.
Shpejtsia e prerjes mund t jet prej 10 deri 20 m/min, kurse zhvendosja
translatore e pjess gjat nj hapi t dyfisht t vegls sht prej 0,1 deri 1 (mm).

4.6.3.2. ZDRUKTHAT PR PRPUNIMIN E DHMBZORVE SIPAS METODS FELLOUZ

Dhmbzort cilindrik, me dhmb t drejt dhe t pjerrt, sipas metods
Fellouz prpunohen me ndihmn e vegls shumprerse n form t dhmbzorit. N procesin e prpunimit vegla dhe pjesa jan t ingranuar si dy dhmbzor cilindrik. Q t realizohet prpunimi sht e nevojshme nj nga dhmbzort n ingranim vegla t realizoj lvizje alternative drejtvizore q sjell deri te
prerja. N figurn 4.22 sht paraqitur skema e lvizjes gjat prpunimit t dhmbzorve sipas metods Fellouz.
128

Figura 4.22: Skema e lvizjes gjat prpunimit t dhmbzorve sipas metods Fellouz

Vegla (1) e realizon lvizjen kryesore drejtvizore (I), lvizjet ndihmse rrethore (II) i realizojn njkohsisht vegla (1) dhe pjesa (2).
Renditja e lvizjeve sht kshtu: vegla n fillim e kryen lvizjen kryesore
drejtvizore posht, kur realizohet prerja. N mbarim t hapit punues, pjesa q punohet largohet (lvizja III) q t mos jet vegla n ingranim me pjesn q punohet
gjat hapit kthyes. Pas mbarimit t hapit kthyes, pjesa q punohet afrohet ka vegla (lvizja III). Pastaj njkohsisht vegla dhe pjesa rrotullohen n kahje t kundrt
(lvizja II) pr trashsin e ashkls. Lvizja (lvizja II) i prgjigjet rrokullisjes relative. Procesi i prpunimit prsritet.
N fillim t prerjes vegla nuk mund ta kap tr thellsin e dhmbit, ku dhe
duhet t sigurohet me afrim t ngadalshm radial t vegls (IV). Thellsia e plot
e prerjes arrihet pas rrotullimit t pjess pr 2 3 dhmb.
Q prpunohet nj dhmbzor sht e nevojshme q pjesa q punohet t
rrotullohet pr pak m tepr se nj rrotullim, gjegjsisht pr aq m tepr sa sht
e nevojshme t arrihet thellsia e plot e prerjes.
Vegla sht thik rrethore me dhmb (figura 4.23). Ajo sht dhmbzor
n t cilin do dhmb paraqet nj teh. Gjeometria themelore e ksaj vegle sht
e njjt si edhe te veglat tjera, ku ekzistojn siprfaqe dhe knde t njjta. Kndi i
prparm g si zakonisht sht 50, kurse kndi i prapm a deri 60.
Numri i dhmbve t vegls m s shpeshti sht 24 ose 35.

Figura 4.23: Thika me dhmb pr zdrukthim

129

N figurn 4.24 sht paraqitur zdrukthimi i llojit Fellouz. N bazamentin (3)

sht e vendosur tavolina punuese (8), n t ciln me ndihmn e mbajtsit (7) prforcohet pjesa (6). N pjesn e eprme sht e vendosur traversa (5), q shrben
pr zhvendosjen e koks s zdrukthimit (4) dhe pr zhvendosjen radiale t vegls.
N pjesn e eprme t traverss sht i vendosur elektromotori (9), q shrben
pr realizimin e t gjitha lvizjeve t nevojshme.

Figura 4.24: Pamja e zdrukthit Fellouz: 1-vela; 2-tavolina punuese; 3-bazamenti; 4-koka pr
zdrukthim; 5-traversa; 6-pjesa q punohet; 7-mbajtsi; 8-tavolina punuese; 9-elektromotori

N figurn vijuese (figura 4.25) sht paraqitur skema kinematike ndrmjet

lvizjeve t nevojshme.

Figura 4.25: Skema e transmisionit te zdrukthat e llojit Fellouz

Ndrmjet numrit t rrotullimeve t pjess (2) dhe vegls patjetr t ekzistoj

raporti:
ku

130

na numri i rrotullimeve t vegls

np - numri i rrotullimeve t pjess

za - numri i dhmbve t vegls, dhe

zp numri i dhmbve t pjess

Ky raport i transmisionit realizohet me ndihmn e transmetuesve t dhmbzorve krmillor (iftit me vid pa fund) (3) dhe (5) dhe dhmbzorve cilindrik (4).
Gjat prpunimit t dhmbzorve konik me dhmb t pjerrt, vegla po ashtu ka dhmb t pjerrt me knd t njjt t pjerrtsis, vetm n kahje t kundrt.
Varsisht nga moduli i dhmbzorit q prpunohet, materialit dhe kualitetit
t siprfaqes q punohet, prpunimi mund t realizohet me nj, dy ose tre kalime.

4.6.3.3. ZDRUKTHAT PR PRPUNIMIN E DHMBZORVE KONIK ME KOPJIM

Dhmbzort konik mund t prpunohen me metodn e prpunimit individual ose sipas metods s rrokullisjes relative.
Me metodn e prpunimit individual (dhmb pas dhmbi) dhmbzort
konik punohen me kopjim. Prpunimi realizohet me thik t thjesht pr zdrukthim, profili i t cilit i prgjigjet profilit t dhmbzorit. Q t fitohet profili evolvent i dhmbzorit (1) shfrytzohet shablloni (2) (figura 4.26) me ka sigurohet
lvizja e vegls sipas evolvents.

Figura 4.26: Prpunimi individual i dhmbzorve konik

Mnyra e ktill e prpunimit t dhmbzorve sht joekonomike dhe rrall prdoret. Prdorim m t shpesht gjejn prpunimi i dhbzorve t mdhenj
konik me dhmb t drejt, me modul m t madh se 20 (mm).
Shablloni prpunohet n form t pllaks me siprfaqe evolvente.
Q t rritet produktiviteti te konstruksionet e reja t zdrukthave shfrytzohen dy thika. Njra thik e prpunon njrn an t profilit, kurse thika tjetr ann
tjetr t dhmbit.
131

4.6.3.4 ZDRUKTHAT PR PRPUNIMIN E DHMBZORVE ME METODN BILGRAM

Edhe pse makinat q punojn sipas ksaj metode jan relativisht t
ngadalshme (me produktivitetit t ult), ato dallohen me precizitet t lart. Zdrukthat sipas metods s Bilgramit punojn sipas principit t rrokullisjes relative dhe
n to prpunohen dhmbzort konik. Skema e zdrukthit sipas metods s Bilgramit sht paraqitur n (figura 4.27).

Figura 4.27: Prpunimi i dhmbzorve konik sipas metods s Bilgramit

N t dy skajet e aksit (2) jan t prforcuara pjesa q punohet (1) dhe konusi (3) kndi i t cilit sht i njjt me kndin e dhmbzorit q punohet. N bartsin e vegls sht e prforcuar thika (4) me t ciln realizohet prpunimi i nj
nxjerrje (kalese) t njjt, seciln her n dhmb tjetr. Pr kt shkak, pjesa q
punohet me ndihmn e aparatit ndars rrotullohet pr nj hap. Kur do t punohet
nj kales e njjt n t gjith dhmbt, aksi (2) rrotullohet rreth aksit t vet (I - I)
nprmjet transmetuesit krmillor (5 dhe 6). Ky rrotullim shkakton rrokullisje t
konusit (3) npr bazament. Kshtu sillet n pozit punuese kalesa tjetr e profilit
t dhmbit. Rrokullisjen e konusit npr bazament e mundsojn dy susta q n
mnyr alternative (reciproke) mbshtillen ose mbshtillen (njra mbshtillet,
tjetra mbshtillet dhe e kundrta).
Vegla e realizon lvizjen punuese drejtvizore, kurse dy lvizjet tjera q jan
rrethore i realizon pjesa q punohet, rreth aksit (2) dhe rreth aksit (I - I).
Me nj konicitet mund t prpunohen m shum dhmbzor konik, nse
kan knd t njjt si edhe konusi. N t kundrtn ndryshon edhe vet konusi.

4.6.3.5. ZDRUKTHAT PR PRPUNIMIN E DHMBZORVE SIPAS METODS GLIZON

Prpunimi i dhmbzorve konik sipas metods Glizon bazohet n principin e rrokullisjes relative. Sipas ktij principi mund t prpunohen dhmbzort
me dhmb t drejt dhe t pjerrt.
Prpunimi realizohet me dy thika q lvizin npr nxjerrjet e dhmbzorve
konik q prpunohen. Lvizja e thikave sht lvizje kryesore drejtvizore alternative, ku thikat lvizin n kahje t kundrt. Sipas ksaj, nj thik prpunon
132

nj an t dhmbit, kurse thika tjetr ann tjetr. N figurn 4.28 sht paraqitur
skema e zdrukthit t dhmbzorve konik me dhmb t drejt sipas metods
Glizon.

Figura 4.28: Skema e zdrukthimit t dhmbzorve konik sipas principit Glizon:

1-pjesa q punohet; 2-vegla; 3-pllaka

Rrokullisja relative ndodh gjat lvizjes rrethore t prnjhershme t pjess

q punohet (1) dhe pllakave udhzuese te t cilat lvizin thikat (2) lvizjet (I - II).
Lvizja rrethore realizohet n kahje t njjt. Kur do t kryhet prpunimi i nj mesdhmbi, pllaka (3) dhe pjesa q punohet kthehen n pozitn fillestare lvizja (I
dhe II). Pas mbarimit t lvizjes, me ndihmn e aparatit ndars pjesa q punohet
rrotullohet pr nj dhmb, deri te prpunimi i plot i dhmbzorit.
Lvizja rrethore e pjess dhe pllaks me thika realizohet me ndihmn e
dhmbzorve t ndryshueshm.
Gjat prpunimit t dhmbzorve konik me dhmb t pjerrt, principi
sht i njjt, vetm se makina ka nj thik q e realizon lvizjen kryesore drejtvizore.

Pyetje pr prsritje:
1. Cilat jan dallimet kryesore ndrmjet zdrukthave hapshkurtr dhe hapgjat?
2. Cilat pun realizohen n makinat pr zdrukthim?
3. Cilat pun m s shpeshti realizohen te zdrukthat special?
4. Cilat jan veglat pr zdrukthim? Numroni disa prej tyre!
5. Cilt parametra ndikojn n procesin e zdrukthimit?
6. ka paraqet koha e makins (punuese) te zdrukthimi?
7. Numroni dhe sqaroni metodat pr prpunimin e dhmbzorve me zdrukthim!

133

MAKINAT REKTIFIKUESE

5.1. KARAKTERISTIKAT E PROCESIT T PRPUNIMIT ME REKTIFIKIM

Rektifikimi sht procedur m e shpesht e prpunimit prfundimtar me
gdhendje (prerje), por shfrytzohet edhe si prpunim i ashpr (figura 5.1). Si prpunim prfundimtar paraqitet n rastet kur
sht e nevojshme t rritet kualiteti i siprfaqes
s prpunimit, pas prpunimit t ashpr nse
pjest jan t punuara termikisht. Si prpunim
i ashpr rektifikimi prdoret pr pastrimin e
pjesve q kan ngelur nga shkrirja dhe nga
farktimi (largimi i shtress s oksiduar). Sot rektifikimi shpesh realizohet si prpunim i vetm
gjat prpunimit me derdhje dhe me farktim,
si dhe gjat prpunimit t pjesve makinerike
nga materiali i plot pa tornim ose frezim t
Figura 5.1: Rektifikimi
mparshm (gjegjsisht rektifikim i thell).
Karakteristik e veant e rektifikimit sht ajo q me t mund t prpunohen t gjith materialet, pa marr parasysh fortsin e tyre. Prve ksaj, me rektifikim mund t prpunohen siprfaqet e jashtme dhe t brendshme (cilindrike
dhe konike), t rrafshta dhe profilore (t prbra), kurse shfrytzohen edhe pr
mprehjen e vegls pr punimin dhe eksploatimin e tyre.
Rektifikimi realizohet me vegla q quhen pllak rektifikuese ose gur pr
rektifikim. Ata paraqesin vegl shumprerse pa gjeometri t definuar t teheve. Pllakat rektifikuese jan t prbra nga numri i madh i thrrmijave (grimcave) abrazive
q ndrmjet veti jan t ndrlidhura me material lidhs, n nj trsi me form dhe
dimension t caktuar. Thrrmijat abrazive npr vllimin e tyre kan numr t madh
t teheve t mprehura q n kontakt me materialin largojn ashkla nga pjesa q
prpunohet. Pastaj, n prerje njkohsisht marrin pjes numr i madh i thrrmijave
prerse dhe me ndihmn e tyre largohet numr i madh i ashklave t imta.
N figurn 5.2 sht paraqitur prerja gjat rektifikimit, ku shihet q numri
i madh i thrrmijave abrazive prfshijn pjes nga materiali q prpunohet dhe
largojn ashkl (njjt si dhmbt e frezs). Pastaj, pllaka rektifikuese e realizon
lvizjen kryesore rrethore, kurse lvizja ndihmse sht e prbr, nga lvizja rrethore dhe drejtvizore, ku mund ta realizojn ose vegla ose pjesa q punohet.

134

Figura 5.2: Procesi i prpunimit me rektifikim

Rektifikimi i pastr sht procedura m e pastr e prpunimit prfundimtar

q realizohet me ndihmn e abrazivit. Prpunimi realizohet me numr t madh
t thrrmijave n form t pluhurit ose pasts. Procedura e prpunimit me past
quhet lapim, kurse procedura e prpunimit me pluhur quhet honingim.
Karakteristik e rndsishme e procesit t rektifikimit sht ajo q thrrmijat
(grimcat) abrazive kan fortsi shum t madhe, dy e m shum her fortsi m t
madhe se materiali q prpunohet, me ka arrihet prpunim efikas.

5.2. NDRTIMI DHE KARAKTERISTIKAT E VEGLS PR REKTIFIKIM

Ndrtimi i vegls pr rektifikim
Vegla pr rektifikim (guri rektifikues) sht i prbr nga materiali abraziv
(mjete pr rektifikim) dhe materiali lidhs q i ndrlidh thrrmijat (grimcat, kokrrizat) abrazive n nj trsi. Kto dy komponent ndrmjet veti przihen (n raport
t caktuar), presohen n kallpe me form t caktuar. Pastaj piqen n temperatur t lart q t fitojn fortsin e nevojshme. Kjo struktur e fituar e vegls
sht shum poroze, kurse prqindja e poreve varet nga prqindja e materialit
abrazivit dhe lidhs (p.sh. ekzistojn retifika me 50% abraziv, 10% mjet lidhs dhe
40% pore). N figurn 5.3 sht paraqitur ndrtimi i vegls pr rektifikim.
grimcat
rektifikuese

materiali lidhs
materiali
lidhs

poret

grimcat
rektifikuese

siprfaqja e pllaks rektifikuese

Figura 5.3: Ndrtimi i vegls pr rektifikim

Materiali abraziv (mjeti pr rektifikim) sht n form t grimcave me form

dhe dimensione t ndryshme. Sipas mnyrs s prfitimit mund t jet natyror
ose artificial. Nga materialet abrazive natyrale m t njohur jan: korundi, kuarci
135

dhe diamanti. Nga materialet abrazive artificiale, q fitohen me procedura t caktuara teknologjike jan: elektrokorundi, karbiti i silicit, karbiti i borit dhe diamanti
sintetik.
Prve llojit t mjetit abraziv, me rndsi t veant jan edhe madhsia
dhe forma e grimcave abrazive. Pastaj, madhsia e grimcave shnohet me numra.
Sipas ksaj, ekzistojn grimca (thrrmija) shum t ashpra (8, 10, 12, 16), t ashpra
(20, 24, 30, 36), t mesme (46, 54, 60, 70), t pastra (80, 90, 100, 120), shum t pastra (150, 180, 220, 240) dhe posarisht t pastra (280, 320, 400, 600).
Forma e grimcave varet nga lloji i mjetit abraziv. Pastaj, grimca e disa llojeve
t caktuar t mjeteve abrazive dallohen: sipas numrit t teheve, sipas raportit t
gjatsis dhe gjersis, radiusit t rrumbullakimit dhe kndit t majave. N figurn 5.4 jan paraqitur disa forma t grimcave abrazive.
a
b
c

d
dh
e

Figura 5.4: Forma e grimcave abrazive: oktaedr (a); romboidit (b); heksadrit (c); oktaedridit (d);
form e parregullt (e,f ); forma e prbr (g)

Materiali lidhs q shfrytzohet te pllakat rektifikuese mund t jet me prejardhje organike dhe joorganike. Materiali lidhs joorganik mund t jet me baz
t argjils (qeramik), qelq dhe metal. Materiali lidhs organik m s shpeshti sht
me baz t rrshirs natyrore dhe artificiale. Materiali lidhs organik posedon fortsi
dhe shtalbsi m t madhe, dhe pr kt shkak shfrytzohet te pllakat rektifikuese
q punojn me shpejtsi prerse m t madhe dhe gjat rektifikimit prfundimtar.
M s shpeshti shfrytzohet mjeti lidhs organik bakelit q shnohet me B.
Materiali lidhs qeramik (shnohet me V) sht materiali q prdoret m
s shumti. Ka rezistenc t mir nga nxehtsia dhe siguron mirmbajtje t mir t
profilit t pllaks rektifikuese. Shfrytzohet t pllakat rektifikuese q punojn me
shpejtsi t prerjes deri 65 m/s.
Materiali lidhs silikat (shnohet me S) sht me baz t qelqit t lngt dallohet me fortsi m t vogl n krahasim me materialet lidhse qeramik.
Materiali lidhs, magnezit, ka fortsi t ult dhe sht e ndjeshme n lagshti. Shfrytzohet pr pllakat rektifikuese q punojn me shpejtsi prerse deri 20
m/s (p.sh., gjat mprehjes s vegls me an t dors).
Materiali lidhs metalik sht me baz legure t bakrit, kallajit, hekurit, aluminit, dhe metaleve t tjera. Ka fortsi t madhe dhe shfrytzohet pr prpunimin
e pllakave rektifikuese (gurit rektifikues) nga diamanti.
Vetit m t rndsishme t materialit lidhs jan fortsia dhe vetit friksione dhe prej tyre varen rezistencat gjat prerjes dhe temperatura e rektifikimit,
konsumimi i pllaks rektifikuese dhe kualiteti i prpunimit.
136

Karakteristikat e vegls pr rektifikim

Karakteristikat m t rndsishme t vegls pr rektifikim jan: lloji, forma
dhe madhsia e grimcave abrazive, lloji i materialit lidhs, fortsia dhe struktura
e pllaks rektifikuese. Karakteristikat e materialit abraziv dhe lidhs ve jan prshkruar, ktu do t sqarohen konceptet dhe shenjat pr fortsin dhe strukturn
e pllaks rektifikuese.
Fortsia e pllaks rektifikuese sht karakteristik shum e rndsishme prej
t cils varen aftsit e tyre prerse, saktsia dhe kualiteti i prpunimit. Fortsia
e pllaks rektifikuese bazohet n materialin lidhs dhe sht proporcional me
forcn e nevojshme t grimcs abrazive q t largohet nga materiali lidhs.
Fortsia e pllaks rektifikuese shnohet me shkronjat latine prej E deri Z dhe
dallohen: shum t but (E, F dhe G), t but (H, I, J, K), t mesm (L, M, N, O), t
fort (P, Q, R, S) dhe pllakat rektifikuese shum t forta (T, V, Z).
Fortsia e pllakave rektifikuese zgjidhet varsisht nga materiali i pjess q
punohet dhe nga saktsia e prpunimit. Gjat rektifikimit t materialeve m t
buta zgjidhen pllakat rektifikuese me fortsi m t madhe (q grimcat abrazive t
ngelin nj koh m t gjat n materialin lidhs pr shkak se m ngadal topiten),
kurse gjat rektifikimit t materialeve m t forta duhet t punohet me pllaka rektifikuese me fortsi m t vogl. Pllakat rektifikuese me fortsi m t vogl kan
aftsi m t madhe pr vet mprehje (sht m i theksuar konsumimi i pllaks pr
shkak t hedhjes m t leht t grimcave) dhe shpejt e humbin formn n siprfaqen punuese. Pr kt shkak te prpunimi i pastr dhe prpunimi i siprfaqeve
profilore punohet me rektifikues me fortsi m t madhe, q paraqesin rezistenca
m t mdha n temperatura t larta gjat prerjes.
Struktura e pllaks rektifikuese varet nga raporti i vllimit t materialit
abraziv dhe poreve. Sa m e madhe q t jet pjesa e poreve, aq m poroze sht
pllaka rektifikuese. Struktura e pllaks rektifikuese shnohet me numra (prej 1
deri 12). Pllakat rektifikuese me porozitet m t nogl shnohen me numra m t
vogla, kurse pllakat rektifikuese me porozitet m t madh shnohen me numra
m t mdhenj.
Shenja e plot e karakteristikave t pllakave rektifikuese prmban t
dhnat pr llojin e mjetit abraziv, madhsis s grimcave, fortsis dhe strukturs
s pllaks rektifikuese dhe llojit t mjetit lidhs.

Shembull. A60K6V
A elektrokorund normal; 60 madhsia e grimcs (thrrmijs); K fortsia
e pllaks; 6 struktura e pllaks rektifikuese; V mjeti lidhs qeramik (ngjits);

137

Shembull:

argjil (korund)
e mueshme

grimcat e
pastra

fortsi
mesatare

struktur
mesatare

mjet lidhs
qeramik

Prve ksaj, n shenj futen edhe dimensionet e pllaks rektifikuese.

Shembull: 400x40x127 do t thot: diametri i jashtm, gjersia dhe diametri
i vrims s brendshme t pllaks rektifikuese.
Forma e pllaks rektifikuese mund t jet e ndryshme varsisht nga lloji i
rektifikimit. Sipas forms, pllakat rektifikuese mund t ndahen n: standarde dhe
speciale.
Pllakat rektifikuese standarde paraqiten n forma t ndryshme. N figurn
5.5 jan paraqitur format e ndryshme t pllakave rektifikuese.

Figura 5.5: Pllakat rektifikuese

Pllakat rektifikuese vendosen n boshtin kryesor t retifikave n mnyra t

ndryshme varsisht nga forma dhe madhsia.
N do pllak rektifikuese n vende t caktuara jan t shnuara shenjat
themelore.
Pllakat rektifikuese jan shum t ndjeshme n goditje, pr kt shkak me
kto duhet me kujdes t punohet (gjat bartjes, vendosjes n boshtin punuese t
rektifiks, gjat puns).

5.3 OPERACIONET THEMEORE GJAT PRPUNIMIT ME REKTIFIKIM

Varsisht nga forma e siprfaqes q prpunohet, t gjitha operacionet gjat
prpunimit me rektifikim mund t ndahen n tre grupe:
1. rektifikimi i siprfaqeve rotacione t jashtme dhe t brendshme (rektifikim
rrethor)
2. rektifikimi i siprfaqeve t rrafshta (rektifikimi planar)
138

3. rektifikimi i siprfaqeve t prbra (rektifikimi i siprfaqeve spirale, rektifikimi i dhmbzorve, rektifikimi profilor, rektifikim kopjues etj.)
M pas, do grup mund t ndahet varsisht nga forma e pllaks rektifikuese,
pozits s siprfaqes punuese, mnyrs s vendosjes s pjess q punohet n
makin, lvizjes ndihmse, thellsis s rektifikimit, shtesave pr rektifikim etj.
Rektifikimi planar aplikohet pr rektifikimin e siprfaqeve t rrafshta.
Varsisht nga forma e siprfaqeve q punohen, dallojm rektifikim t rrafsht t
siprfaqeve prizmatike dhe rektifikimi i rrafsht i siprfaqeve rrethore. Varsisht
nga siprfaqja e gurit retifikus me t ciln realizohet prpunimi, dallojm: rektifikim periferik dhe ballor.
Varsisht nga drejtimi i lvizjes ndihmse, rektifikimi mund t jet rektifikim
gjatsor dhe trthor.
Varsisht nga mnyra e mbshtetjes dhe shtrngimit t pjess q punohet ekzistojn rektifikim n mes qendrave, me shtrngim t pjess q punohet
n kokn shtrnguese ose me shtrngimin e pjess q punohet n tavolinn
punuese t makins.
Sipas thellsis s rektifikimit n raport me shtesat e prpunimit, dallojm
rektifikim me disa kalime (gjat thellsive t vogla t prerjes) dhe rektifikim me nj
kalim (rektifikim t thell).
M posht do t prshkruhen disa shembuj pr disa lloje t rektifikimt.
N figurn 5.6 sht dhn skema e rektifikimit t jashtm rrethor. Pjesa (1)
q prpunohet sht i shtrnguar ndrmjet dy qendrave (3). Rektifikimi realizohet
me pllak rektifikuese (2).

Figura 5.6: Skema e rektifikimit t jashtm rrethor: 1-pjesa; 2-pllaka rektifikuese; 3-qendrat

Q t mund t realizohet prpunimi sht e nevojshme q t realizohen

kto lvizje: lvizja rrethore e pllaks rektifikuese (2), lvizja rrethore e pjess (1),
lvizja gjatsore e pllaks rektifikuese ose pjess q punohet dhe lvizja trthore
e pjess q punohet ose pllaks rektifikuese. Lvizja kryesore sht lvizje rrethore e pllaks rektifikuese. Lvizja rrethore e pjess, lvizja gjatsore e pllaks
rektifikuese ose pjess q punohet dhe lvizja trthore e pjess q punohet ose
pllaks rektifikuese jan lvizje ndihmse.
139

Pjesa q punohet me prerje trthore rrethore dhe gjatsi t vogl prpunohet me rektifikim radial. N figurn 5.7 sht paraqitur skema e rektifikimit radial.

Figura 5.7: Skema e rektifikimit radial: 1-pjesa; 2-pllaka rektifikuese; 3-qendrat

Gjersia e pllaks rektifikuese sht m e madhe se gjatsia e pjess q punohet. Gjat ktij prpunimi pllaka rektifikuese realizon lvizje kryesore rrethore
dhe lvizje ndihmse radiale, kurse pjesa q punohet realizon lvizje ndihmse
rrethore.
Gjat prpunimit t boshteve t shkurta n prodhimtarin serike dhe masovike aplikohet rektifikimi pa qendra (figura 5.8). Skema e rektifikimit pa qendra
sht paraqitur n figurn 5.9.
pllaka rektifikuese

pllaka punuese
rektifikuese

pjesa
rektifikimi pa qendra

Figura 5.8: Rektifikimi pa qendra

$ 
EJ
/

1%2
1
0  (1

1%
!b
7
1%
!b?!b

D
Figura 5.9: Skema e rektifikimit pa qendra:
1-pllaka punuese rektifikuese; 2-pllaka e dyt
rektifikuese;3-mbajtsi; 4-pjesa

Pjesa q punohet (4) lirisht sht e mbshtetur n mbajtsin (3), q gjendet ndrmjet dy pllakave rektifikuese. Pllaka rektifikuese punuese (1) realizon prpunim, kurse pllaka e dyt rektifikuese (2) e rrotullon pjesn q punohet dhe i jep
zhvendosje gjatsore. Q t mund t realizohet zhvendosja gjatsore e pjess, pllaka rektifikuese (2) sht pjerrtsuar nn kndin prej 10 deri 50. Lvizjen kryesore
e realizon pllaka rektifikuese, kurse lvizjen ndihmse pjesa q punohet.
140

Gjat rektifikimit t siprfaqeve t brendshme rrethore, lvizjet jan t njjta si edhe te rektifikimi i jashtm rrethor (figura 5.10).
pjesa

pllaka rektifikuese

Figura 5.10: Rektifikimi i siprfaqeve t brendshme rrethore

Gjat rektifikimit t pjesve t rnda dhe t mdha, t dy lvizjet rrethore

i realizon pllaka rektifikuese. Pjesa q punohet n kt rast prforcohet n tavolinn punuese t makins. N procesin e rektifikimit pjesa q punohet sht
n qetsi (prehje). Vegla e realizon lvizjen kryesore rrethore, lvizjen ndihmse
rrethore rreth aksit t pjess dhe lvizjen ndihmse drejtvizore. N disa raste zhvendosjen gjatsore e realizon tavolina punuese bashk me pjesn q punohet.
Si u theksua m par, rektifikimi i rrafsht varsisht nga siprfaqja e pllaks
rektifikuese me t ciln realizohet prpunimi, mund t jet: periferik (figura 5.11)
dhe rektifikim ballor (figura 5.12).

Figura 5.11: Rektifikimi periferik

Figura 5.12: Rektifikimi ballor

Rektifikimi i rrafsht periferik sht paraqitur edhe n figurn 5.13. Lvizja

kryesore n kt rast sht rrethore e pllaks rektifikuese (3), kurse lvizjen ndihmse e realizon pjesa q punohet. Pjesa q punohet sht e prforcuar n pllakn
magnetike (2) dhe e realizon lvizjen ndihmse gjatsore. Q t realizohet rektifikimi npr tr gjersin e pjess q punohet, sht e nevojshme pas mbarimit
t do pjesve trthorazi t zhvendoset pr madhsin e hapit. Kur do t mbaroj
largimi i nj shtrese, pjesa punuese patjetr t zhvendoset sipas vertikales pr
thellsin e prerjes.

141

Figura 5.13: Rektifikimi i rrafsht periferik

Gjat rektifikimit ballor t siprfaqeve t rrafshta dallohen dy raste. N rastin e par (a) aksi i pllaks rektifikuese rin normal n siprfaqen prpunuese, kurse
n rastin e dyt (b) sht i pjerrtsuar pr nj knd t vogl (5.14).

Figura 5.14: Rektifikimi ballor n siprfaqet e rrafshta

N rastin e par kur aksi i pllaks rektifikuese rin normal n siprfaqen

punuese, pllaka rektifikuese len gjurm kryqzuese n siprfaqen punuese dhe
pr kt shkak ky rektifikim quhet i kryqzuar.
N rastin e dyt, kur aksi i pllaks rektifikuese sht i pjerrtsuar nn knd t
vogl, rektifikimi realizohet me nj pjes t pllaks rektifikuese, q n siprfaqen
punuese len gjurm harkore dhe pr kt shkak ky rektifikim quhet rektifikim
harkor ballor.
N t dy rastet lvizja kryesore sht rrethore dhe e realizon pllaka rektifikuese, kurse lvizja ndihmse sht drejtvizore dhe e realizon pjesa punuese.
Rektifikimi i kryqzuar ballor m s shpeshti aplikohet gjat prpunimit t
ashpr, kurse rektifikimi harkor ballor gjat prpunimit t pastr.
Konet mund t rektifikohen n tri mnyra:
1. me rrotullimin e pjess pr gjysmn e kndit t konit
2. me pllak rektifikuese konike
3. me rrotullimin e aksit t pllaks rektifikuese pr gjysmn e kndit t konit
N figurn 5.15 jan paraqitur mnyrat e rektifikimit t konusit t brendshm.
142

Figura 5.15: Rektifikimi i brendshm konik

N t gjitha rastet pllaka rektifikuese e realizon lvizjen kryesore rrethore.

Lvizjen ndihmse rrethore e realizon pjesa q punohet, kurse lvizjen ndihmse
gjatsore e realizon ose pjesa q punohet ose pllaka rektifikuese.
Rektifikimi profilor realizohet me ndihmn e pllakave rektifikuese speciale
profilore pr at qllim. Me rektifikim profilor prpunohen boshtet me kanale, filetat, dhmbzort etj.
N figurn 5.16 sht paraqitur skema e prpunimit t boshteve me kanale.

Figura 5.16: Skema e rektifikimit t boshtit me kanale

Lvizjen kryesore rrethore e realizon vegla (pllaka rektifikuese), kurse pjesa

realizon zhvendosje gjatsore. Pas mbarimit t rektifikimit t nj kanali, pjesa rrotullohet me aparat ndars me ka sillet kanali tjetr n pozit pune.

5.4. MAKINAT PR REKTIFIKIM - REKTIFIKAT

Rekrifukat jan makina t parapara pr prpunimin prfundimtar t pjesve
makinerike. Lvizja punuese sht rrethore dhe e realizon vegla (pllaka rektifikuese).
Ndarja themelore e rektifikave sht e njjt si edhe ndarja e operacioneve
themelore t prpunimit me rektifikim. Sipas ksaj dallojm kto lloje t rektifikave:
rektifika pr rektifikimin e siprfaqeve t jashtme rrethore (rektifika pr rektifikim t jashtm rrethor, me vendosjen e pjes q punohet ndrmjet qendrave)
143

rektifika pr rektifikimin e siprfaqeve t jashtme rrethore pa qendra

rektifika pr rektifikim t jashtm dhe t brendshm (retifika universale)
rektifika pr rektifikim t rrafsht (planar)
rektifika pr mprehje t veglave (universale dhe speciale)
rektifika speciale (pr rektifikimin e filets, pr rektifikimin e dhmbzorve,
rektifika profilore etj.).

5.4.1. RETIFIKA PR REKTIFIKIM RRETHOR

N grupin e rektifikave pr rektifikim rrethor bien retifikat pr rektifikim t
jashtm rrethor ndrmjet qendrave, rektifikat pr rektifikim pa qendra, rektifikat
pr rektifikim t brendshm, si dhe rektifikat universale (pr rektifikim t brendshm dhe t jashtm) dhe rektifikat speciale.

5.4.2. RETIFIKAT PR REKTIFIKIM T JASHTM RRETHOR MES QENDARAVE

N rektifikat pr rektifikim t jashtm rrethor prpunohen siprfaqet e jashtme cilindrike dhe konike. Siprfaqet cilindrike dhe konike me gjatsi m t madhe
prpunohen me zhvendosje gjatsore t tavolins punuese n makin bashk me
pjesn q prpunohet, kurse pjest me gjatsi t vogl prpunohen me zhvendosje trthore t pllaks rektifikuese (rektifikim trthor). N t gjitha rastet pllaka
rektifikuese e realizon lvizjen kryesore rrethore dhe lvizjen ndihmse trthore,
kurse pjesa q punohet lvizjet ndihmse (rrethore dhe aksiale).
N figurn 5.17 sht paraqitur makina pr rektifikim-rektifika me rektifikim
t jashtm mes qendrave.

Figura 5.17: Rektifika pr rektifikim t jashtm mes qendrave: 1-pllaka rektifikuese;

2-transmetuesi pr lvizjen kryesore; 3,4-qendrat (bizat); 5,6-suporti gjatsor;
7-bazamenti; 8-leva; A,B-kufizuesit

Pjesa sht e prforcuar ndrmjet qendrave (3 dhe 4), ku n bartsin e qendrs (bizs) s majt sht i vendosur transmetuesi q shrbej pr ndryshimin e
numrit t rrotullimit t pjess q punohet. Transmetuesi ka ngasje t veant. Pllaka rektifikuese (1) sht e vendosur n boshtin kryesor, q merr lvizje rrethore
144

nga transmetuesi pr lvizje kryesore (2). Elektromotori i posam i jep ngasje

(lvizje) transmetuesit pr lvizje kryesore.
Ky transmetues m s shpeshti ka numr t vogl t ndryshm t numrit t
rrotullimeve. Shpejtsia rregullohet me zgjedhje t prshtatshme t diametrit t
pllaks rektifikuese. Prve lvizjes kryesore rrethore, pllaka rektifikuese ka mundsi t zhvendoset n drejtim radial n raport me aksin e pjess q prpunohet.
N suportin gjatsor (5) n t cilin gjenden bartsit e qendrave (bizave) (3 dhe
4) ka mundsi t rrotullohet n rrafshin horizontal pr disa shkall, q mundson edhe rektifikimin e pjesve konike. Pjesa q punohet me ndihmn e suportit gjatsor (6) mund t lviz n drejtim aksial dhe gjatsor. Zhvendosja m s
shpeshti realizohet n mnyr hidraulike.
N figurn 5.18 sht paraqitur skema e ngasjes hidraulike me zhvendosje
gjatsore.

Figura 5.18: Skema e ngasjes hidraulike: 1-rezervuari; 2-gypi; 3-pompa me dhmbzor; 3-valvuli
sigurues; 5-gypi; 6-rregulluesi; 7-shprndarsi; 8-leva; 9,10-gypat; 11-pistoni

Vaji nga rezervuari (1) me ndihmn e pomps me dhmbzor (3) dhe gypin
(2) npr rregulluesin (6) drgohet te shprndarsi (7). Me ndihmn e gypave (9
dhe 10) vaji drgohet n cilindrin punues me t ciln lviz pistoni (11). Npr cilin
gyp do t kaloj vaji varet nga shprndarsi (7). N pozitn e paraqitur n figur vaji
drgohet nprmjet gypit (10) nga ana e majt n cilindr dhe e shtyn pistonin (11)
q sht i lidhur me suportin gjatsor (pozicioni 6) n tavolinn punuese. Vaji nga
ana e djatht prsri kthehet n rezervuarin (1) q sht paraqitur me shigjeta.
Shprndarsi sht i lidhur me nyje (ernier) pr levn (8). Leva zhvendoset n
ann e majt dhe t djatht nn veprimin e kufizuesve A dhe B sipas figurs 5.17. Kur
kufizuesi A do t takoj levn (8), e shtyjn edhe leva e zhvendos shprndarsin (7) n
t majt. Ather vaji kalon npr gypin (9) n ann e djatht t cilindrit punues dhe
e zhvendos pistonin (11) n t majt. Vaji nga ana e majt e pistonit npr gypin (10)
kthehet n rezervuarin (1). Me lvizjet e mtutjeshme t suportit gjatsor kufizuesi B
godet n levn (8) me ka tavolina punuese kthehet n kahjen e kundrt.
145

Rregulluesi (6) shrben pr kontrollin e sasis s vajit q vjen n cilindrin

punues dhe n kt mnyr rregullohet shpejtsia e lvizjes gjatsore n tavolinn punuese. Valvuli sigurues (4) shrbejn pr mbrojtje nga tejngarkimi i pajisjes hidraulike. Nse presioni n pajisje rritet, valvuli sigurues (4) hapet dhe sasia
e teprt e vajit nprmjet gypit (5) kthehet n rezervuar (1).

5.4.3. RETIFIKAT PR REKTIFIKIM T JASHTM RRETHOR PA QENDRA

Rektifikimi i siprfaqeve t jashtme cilindrike me diametr t njjt dhe
gjatsi t madhe si zakonisht realizohet n rektifikat pa qendra (biza). N figurn
5.19 sht paraqitur principi i rektifikimit t rektifiks pa qendra. Nn (a) sht
paraqitur principi i prpunimit t pjesve t gjata ku shfrytzohet rektifikimi gjatsor, nn (b) principi i prpunimit t pjesve m t shkurta me rektifikim trthor.
b)
a)

Figura 5.19: Skema rektifikimit t jashtm rrethor pa qendra: a) gjatsor; b) trthor

N rastin e par pjesa q punohet (4) gjendet n mbshtetsin (3) ndrmjet

pllaks rektifikuese punuese dhe pllaks rektifikuese ndihmse dhe rrots (2).
Gjat rrotullimit t pllaks rektifikuese ndihmse rrotullohet pjesa q punohet,
kurse pllaka rektifikuese punuese rrotullohet me shpejtsin e prerjes. Q t realizohet lvizja gjatsore e pjess q punohet aksi i pllaks rektifikuese ndihmse
sht pjerrtsuar pr kndin a n raport t aksit t pjess q punohet dhe pllaks
rektifikuese punuese.
N rast t rektifikimit trthor pa qendra, akset e pjess q punohet dhe pllaks rektifikuese ndihmse jan paralel, kurse gjat rektifikimit pllaka rektifikuese
ndihmse afrohet kah pllaka rektifikuese punuese.
N figurn 5.20 sht paraqitur pamja e rektifiks pr rektifikim t jashtm
pa qendra: (1) pllaka (guri) rektifikues punues; (2) pllaka rektifikuese ndihmse; (3)
mbshtetsi i pjess punuese; (4) bartsi i pllaks rektifikuese punuese; (5) bartsi
i pllaks rektifikuse ndihmse; (6) bazamenti i makins; (7) pajisjet pr nivelizimin
e pllaks rektifikuese punuese.

146

Figura 5.20: Retifika pr rektifikim t jashtm pa qendra

5.4.4. RETIFIKAT PR REKTIFIKIM T BRENDSHM

Rektifikat pr rektifikim t brendshm aplikohen pr prpunimin e siprfaqeve t brendshme cilindrike, konike dhe profilore. Rektifikimi i brendshm
mund t jet me lvizje gjatsore ndihmse t pjess q punohet (rektifikimi
gjatsor) ose me lvizje trthore ndihmse t pllaks rektifikuese (rektifikimi
trthor). Pastaj, pjesa q punohet vendoset n pajisjen shtrnguese prkatse
(kokn shtrnguese, bokola shtrnguese). Pllaka rektifikuese sht e vendosur n
boshtin kryesor. Rektifikimi mund t realizohet me disa kalime gjat thellsive t
vogla t prerjes ose me nj kalim gjat rektifikimit t thell.
N figurn 5.21 jan paraqitur skemat e rektifikimit t brendshm gjatsor
(a), rektifikimi i thell (b) dhe rektifikimi i brendshm trthor (c). N rastin e par
dhe t dyt hapi i pllaks rektifikuese sht m i gjat se sa gjatsia e vrims, kurse
n rastin e tret gjersia e pllaks rektifikuese B sht m e madhe se sa gjatsia
q punohet.
a)

b)

c)

Figura 5.21: Skemat e rektifikimit t brendshm gjatsor (a), rektifikim i thell

(b) dhe rektifikimi i brendshm trthor (c)

147

Rektifikimi i brendshm realizohet n rektifikat pr rektifikim t brendshm

q shfrytzohen n prodhimtarin serike. N figurn 5.22 sht paraqitur makina
gjysm-automatike pr rektifikim t brendshm.

Figura 5.22: Rektifikat gjysm-automatike pr rektifikim t brendshm

Rektifikimi i brendshm mund t realizohet edhe n rektifikat universale q

paraqesin makina pr rektifikim t jashtm rrethor me bosht plotsues pr rektifikim t brendshm (figura 5.23). Pastaj, rektifikimi i brendshm n retifikat universale realizohet si zakonisht n rastet e prodhimtaris individuale dhe serive t vogla.

Figura 5.23: Rektifikat universale

Boshtet pr rektifikim t brendshm mund t ndrrohen ashtu q mund t

ken gjatsi t ndryshme varsisht nga gjatsia e vrims q punohet. Kto boshte
n skajin e majt kan barts t gurit rektifikus, kurse n t djatht pulexh. Boshtet pr rektifikim t brendshm mund t realizohen me ngasje t posame t
ndrtuar n vet boshtin.
N figurn 5.24 jan paraqitur disa lloje t boshteve pr rektifikim t brendshm me gjatsi t ndryshme.
148

Figura 5.24: Shembuj t boshteve pr rektifikim t brendshm

5.4.5. RETIFIKAT PR REKTIFIKIM T RRAFSHT

Rektifikimi i siprfaqeve t rrafshta mund t realizohet me siprfaqet periferike t pllaks rektifikuese ose me siprfaqen ballore. Rektifikimi i rrafsht mund
t realizohet n rektifikat me tavolin punuese rrethore, si edhe n rektifikat me
tavolin punuese knddrejta. N figurn 5.25 jan paraqitur skemat e rektifikimit
t siprfaqeve t rrafshta me rektifikim periferik, dhe at: kur gjersia e pllaks
rektifikuese sht m e madhe nga gjersia e siprfaqes q prpunohet, kurse
rektifikimi realizohet me disa kalime gjat thellsive t vogla t prerjes (a) dhe
gjat rektifikimit t thell (b), gjegjsisht kur gjersia e pllaks rektifikuese sht
m e vogl se gjersia e pjess q punohet, gjegjsisht rektifikimi i rrafsht me
zhvendosje trthore gjat thellsive t vogla t rektifikimit (c) dhe rektifikimit t
thell (d). N rastin e par, kur gjersia e pllaks rektifikuese sht m e madhe
nga siprfaqja e pjess q punohet, pjesa q punohet realizon lvizje ndihmse
aksiale. N rastin e dyt, gjat gjersive m t vogla t pllaks rektifikuese nga
siprfaqja punuese, pjesa q punohet realizon lvizje ndihmse trthore.

a)

b)

c)

d)

Figura 5.25: Skemat e rektifikimit t siprfaqeve t rrafshta me rektifikim periferik

me tavolin punuese knddrejt
149

N figurn 5.26 sht paraqitur makina rektifikuese me tavolin punuese

knddrejt me rektifikim t rrafsht q prbhet nga kto pjes: bazamenti (1)
n t ciln sht i vendosur transmetuesi hidraulik, tavolina punuese (2), suporti
trthor (3), suporti gjatsor (4), bartsi i boshtit kryesor me plakn rektifikuese
(5), shtylla (6), tabela komanduese (7) me dorez pr lvizjes (afrimit) t suportit
gjatsor dhe trthor, motorit pr ngasje t pllaks rektifikuese dhe transmetuesit
hidraulik. Pjesa q punohet prforcohet me pllakn magnetike (8), kurse mjeti pr
ftohje thithet nga rezervuari (9) me ndihmn e pomps.

Figura 5.26: Rektifika me tavolin punuese knddrejte pr rektifikim t rrafsht

Rektifikimi i rrafsht periferik mund t realizohet edhe n rektifikat me tavolin punuese rrethore rrotulluese, si q sht paraqitur n figurn 5.27. Pastaj,
pjest q punohen (si zakonisht shum pjes vendosen n tavolinn punuese)
realizojn lvizje ndihmse rrethore, kurse guri rektifikues e realizon lvizjen kryesore punuese dhe lvizjen ndihmse trthore.

Figura 5.27: Skema e rektifikimit t siprfaqeve t rrafshta n makinat

rektifikuese me tavolin punuese rrethore
150

Si q edhe sht prmendur, rektifikimi i siprfaqeve t rrafshta mund t realizohet edhe me siprfaqen ballore t pllaks rektifikuese Pastaj, shfrytzohen rektifikat me tavolin punuese rrotulluese dhe knddrejt. N figurn 5.28 jan paraqitur
skemat e rektifikimit t rrafsht ballor n rektifikat me tavolin punuese rrethore (a),
gjegjsisht knddrejt (b). N rastin e par pjesa q punohet n tavolinn punuese
realizon lvizje rrethore ndihmse, kurse guri rektifikues lvizjen rrethore kryesore
dhe zhvendosje vertikale, kurse n rastin e dyt shfrytzohet gur rektifikues me
diametr m t madh, ashtu q me nj kalim prpunohet tr gjersia e pjess.
b)

a)

Figura 5.28: Skema e rektifikimit t rrafsht ballor n makinn pr rektifikim me

tavolin punuese rrethore (a) dhe knddrejte (b)

Procedur e posame e rektifikimit t rrafsht paraqet rektifikimi i rrafsht

ballor dyansor q aplikohet pr rektifikimin e njkohshm t siprfaqeve reciproke paralele t pjesve me form prizmatike ose cilindrike n prodhimtarin
serike. Makinat pr rektifikim dyansor mund t jen me lvizje ndihmse aksiale
ose rrethore sipas skemave n figurn 5.29, ku (1) sht pllaka rektifikuese, (2)
pajisja pr lvizjen e pjess q punohet, (3) pjesa q punohet. Aksi i pllaks rektifikuese mund t jet horizontal dhe vertikal.
a)

c)

b)

Figura 5.29: Skema e procedurs pr rektifikimin e rrafsht ballor dyansor t siprfaqeve t rrafshta paralele (1-pllaka rektifikuese; 2-pajisja pr lvizjen e pjess q punohet;
3-pjesa q punohet)

5.4.6. RETIFIKAT PR MPREHJEN E VEGLAVE PRERSE

Prpunimi me rektifikim sht operacion shum i rndsishm n procesin
e prpunimit t veglave prerse, pr shkak se me rektifikim realizohet prpunimi
prfundimtar i veglave gjat prpunimit t tyre, si dhe mprehjen gjat eksploa151

timit t tyre. M pas, n procesin e prpunimit t disa llojeve t veglave prerse

m s shpeshti shfrytzohen (posarisht n prodhimtarin serike) rektifikat speciale pr mprehje t veglave (pr mprehje t thikave, puntove spirale, frezave, trheqsit dhe llojet e tjera t veglave).
N figurn 5.30 sht paraqitur pamja e nj rektifike speciale pr mprehjen e thikave tornuese. Tavolinat punuese rregullohen dhe n t gjendet pajisja
shtrnguese pr vendosjen e thiks n pozitn punuese, ashtu q mund t realizohet gjeometria e nevojshme e majs s thiks gjat mprehjes.

Figura 5.30: Rektifika speciale pr mprehjen e thikave tornuese

N figurn 5.31 sht paraqitur rektifika pr mprehjen e punove spirale

(burgive), q po ashtu mundson realizimin e elementeve gjeometrike t majs
s puntos n kufijt e caktuar.

Figura 5.31: Rektifikat speciale pr mprehjen e puntos spirale

Pr mprehjen e veglave prerse t ndryshme gjat eksploatimit t tyre

(mprehja e srishme pas topitjes s saj) m s shpeshti aplikohen rektifikat universale pr mprehjen e veglave (figura 5.32). Ajo furnizohet me pajisje t ndryshme
q mundsojn vendosjen e llojeve t caktuara t veglave n pozit punuese n
raport me gurin rektifikues dhe gjeometrin e nevojshme t pjess prerse t
vegls gjat mprehjes. Rektifikat universale jan t pajisur edhe me nj numr
t madh t pajisjeve pr vendosjen e veglave n pozit punuese gjat mprehjes.

152

Figura 5.32: Pajisja universale pr rektifikimin e vegls

N figurn 5.33 jan paraqitur shembuj t shfrytzimit t ktyre pajisjeve:

gjat mprehjes t thiks tornuese me aplikimin e mengeneve universale, gjat
mprehjes t puntos spirale me ndihmn e pajisjeve pr mprehjen e burgive (b)
dhe shembull t mprehjes pr freza t vendosur n majn shtrnguese ndrmjet
qendrave (bizave) t aparatit ndars dhe bartsit t bizs (c).

a)

b)

c)

Figura 5.33: Shembull t mprehjes s puntos (burgis) spirale (a), (b) thika tornuese dhe freza
(c) n rektifikat universale pr mprehjen e vegls

153

N retifikat universale pr mprehje t vegls mund t realizohen edhe operacione rektifikuese t jashtme rrethore, t brendshme dhe t rrafshta, me aplikimin e pajisjes prkatse pr shtrngim t pjess q punohet (koka shtrnguese,
masat shtrnguese, bosht pr rektifikim t brendshm etj.).

5.4.7. RETIFIKAT SPECIALE

5.4.7.1. RETIFIKAT PR REKTIFIKIM T DHMBZORVE
Pas realizimit t prpunimit termik, n dhmbt e dhmbzorve vjen deri
te deformimet e dukshme. Me qllim q t mnjanohen kto deformime dhe t
rritet saktsia dhe kualiteti i prpunimit t dhmbzorve pas prpunimit termik
realizohet rektifikimi i tyre. M s shpeshti rektifikohen dhmbzort cilindrik
me dhmb t drejt dhe spiral, kurse m rrall ato konik.
Ekzistojn dy metoda t rektifikimit t dhmbzorve. Dallimi sht n
lvizjet reciproke t gurit rektifikues dhe pjess q punohet.
Sipas metods s par rektifikimi realizohet me ndihmn e kopjimit me gur
rektifikues profilor t posam, kurse rasti i dyt sipas metods s rrokullisjes relative.
Ekzistojn konstruksione t ndryshme t rektifikave q punojn me gur
rektifikues profilor. N figurn 5.34 a, b, c jan paraqitur principet e puns t
shum gurve rektifikues q punojn sipas metods s kopjimit.

a)

b)

c)

Figura 5.34: Rektifikimi me gur rektifikues profilor sipas metods s Gar-Grinding

(a); Shvedr (b); Minerva (c)

Nga figura nn (a) shihet q profili i gurit rektifikues i prgjigjet profilit t

mesdhmbve t dhmbzorve. Mangsia kryesore e ktij prpunimi sht ajo
q ka konsumim jo t njtrajtshm t gurit rektifikues sipas gjatsis s profilit me
ka zvoglohet saktsia e prpunimit dhe rritja e frkimit pr shkak t kontaktit t
madh siprfaqsor. Q t arrihet thellsia e nevojshme e prerjes, guri rektifikues
zhvendoset n mnyr radiale n raport me pjesn q punohet.
154

Q t mnjanohen kto t meta t prmendura kalohet n shfrytzimin e

gurit rektifikues profilor njansor (figura 5.34 b dhe c). Dhe n t dy rastet n fillim
punohet njri profil n t gjith dhmbt e dhmbzorit, e pastaj profili tjetr. Pas
rektifikimit t profilit t nj dhmbi, dhmbzori rrotullohet pr hapin e caktuar me
ndihmn e aparatit ndars. Thellsia e rektifikimit arrihet me zhvendosjen radiale t
gurit rektifikues. Ngarkesat q paraqiten te rektifikimi profilor dyansor, ktu jan
dukshm m t vogla, me ka rritet saktsia dhe kualiteti i siprfaqes prpunuese.
Me shfrytzimin e gurit rektifikues dyprofilor fitohet prpunim i dukshm
m ekonomik pr shkak se zvoglohet koha e nevojshme pr prpunim. Kur
dhmbzori do t bj nj rrotullim, ai do t jet plotsisht i prpunuar, pr shkak
se paralelisht prpunohen t dy profilet e kundrta. Rrotullimi i pjess punuese
pr hapin e caktuar edhe ktu realizohet me ndihmn e aparatit ndars.
Saktsi m e madhe n prpunimin e dhmbzorve me rektifikim prej
ksaj q deri tash prmendm arrihet me ndihmn e metodave q punojn n
principin e rrokullisjes relative.
Ekzistojn shum metoda t ndryshme q bazohen n kt princip. E prbashkt pr t gjith sht ajo q shfrytzojn gur rektifikues profili i t cilit sht
i njjt me profilin e dhmbve te drrass s dhmbzuar.

Figura 5.35: Rektifikimi i dhmbzorve me rrokullisje relative sipas metods s Niles

Nga figura 5.35 shihet vegla pr rektifikim q ka form t gurit konik dyansor (2). Vegla sht i prforcuar n bartsin e vegls bashk me boshtin kryesor dhe e realizon lvizjen kryesore rrethore (I) dhe lvizjen ndihmse drejtvizore
(mund t zhvendoset lart dhe posht). Pjesa q punohet (1) sht e prforcuar
n boshtin vertikal dhe realizon dy lvizje ndihmse me t ciln realizohet principi
i rrokullisjes relative rrethore (II) dhe drejtvizore (III). Kto dy lvizje t pjess jan
t kundrta. Kur dhmbzori rrotullohet n t majt ai njkohsisht zhvendoset
djathtas, n mnyr drejtvizore, gjegjsisht nse dhmbzori rrotullohet djathtas
ai njkohsisht zhvendoset majtas n mnyr drejtvizore. Lvizja prsritet deri sa
t prpunohen t dy profilet n mesdhmbt e dhmbzorit npr t cilin rrotullohet pr hapin e nevojshm me aparatin ndars.
E prbashkt pr t gjitha metodat e prshkruara sht q pas prpunimit t
do mesdhmbi rektifikimi ndrpritet q t mund aparati ndars ta rrotulloj pjesn
q punohet pr hapin e caktuar. Humbjet q m pas paraqiten jan t theksuara.
155

Pr kt shkak sht konstruktuar rektifik n t ciln rektifikimi i dhmbve

te dhmbzort sht kontinual. Si vegl pr rektifikim te ky rektifik shfrytzohet rektifika krmillore (2), q sht n ingranim me dhmbzorin q punohet
(1) dhe e realizon lvizjen kryesore rrethore (I). Pjesa q punohet realizon lvizjen
ndihmse rrethore (II). Me lvizjen e njkohshme rrethore t gurit rektifikues dhe
lvizjen ndihmse rrethore t dhmbzorit realizohet principi i rrokullisjes relative
(figura 5.36).

Figura 5.36: Rektifikimi i dhmbzorve me gur rektifikues krmillor sipas metods s Rajchayer

Prve ktyre dy, dhmbzori realizon edhe dy lvizje (III dhe IV), me t cilt
mundsohet prpunimi i dhmbve t dhmbzorit npr tr gjatsin. Njkohsisht edhe konsumimi i gurit rektifikues sht m i njtrajtshm.
Kjo metod ka produktivitet shum t lart, por jep saktsi dhe kualitet
shum m t vogl t siprfaqes punuese.

5.4.7.2. RETIFIKAT PR REKTIFIKIM T FILETAVE

Q t fitohet filet precize me kualitet t lart n siprfaqen e saj, shpeshher pas prpunimit paraprak n torno ose frez ose pa prpunim paraprak n nj
makin tjetr, realizohet rektifikimi i saj ose prpunimi komplet i saj me rektifikim.
Edhe n t dy rastet rektifikimi i filetave realizohet me gur retifikues profilor,
q mund t jet: gur retifikues njprofilor (figura 5.37) dhe shumprofilor (form t
krehrit) (figura 5.38). Profili i gurit rektifikues plotsisht i prgjigjet profilit t filets.

Figura 5.37: Rektifikimi i filets me

gur rektifikues njprofilor

Figura 5.38:Rektifikimi i filets me

gur rektifikues shumprofilor

156

Pr rektifikim t boshteve filetore me gjatsi t madhe n materialin e plot

me hap m t vogl se 3 mm aplikohet guri rektifikues njprofilor, kurse pr rektifikimin e filetave t pjerrta me hap m t madh se 3 mm aplikohet guri retifikues
shumprofilor.

5.4.7.3. RETIFIKAT ME REKTIFIKIM T PASTR

Gjat prpunimit n makinat bashkkohore, q punojn me shpejtsi t
mdha dhe nn ngarkesa t mdha, nga disa pjes n vet konstruksionin krkohen kushte t veanta t ndrlidhura me kualitetin e siprfaqes prpunuese dhe
saktsi t prpunimit. Si zakonisht kualitet i till nuk mund t arrihet me kto procese deri tash t prshkruara.
Hulumtimet tregojn q pas prpunimit, te e cila lartsia e jorrafshirave sht
m e vogl se 1mm, siprfaqja lejon ngarkes m t madhe n njsi t siprfaqes,
gjat kushteve t tjera t puns. M pas, edhe frkimi i siprfaqeve dukshm rritet.
Kshtu pr shembull, gjat zvoglimit t lartsive t jorrafshirave pr 6 her gjat
prpunimit t siprfaqeve t cilindrit dhe unazave pistonike te motort me djegie
t brendshme konsumimi zvoglohet pr 9 her, dhe me kt edhe frkimi i kontaktit zmadhohet pr 9 her. Nga ky shembull shihet se sa sht me rndsi saktsia
dhe kualiteti i siprfaqes q prpunohet pr jetgjatsin e detaleve makinerike.
Q t ket mas t sakt, shmangie t vogla nga forma e caktuar dhe kualitet t mir n siprfaqen punuese t pjess q punohet, sht e nevojshme q
operacionet n prpunimin prfundimtar t realizohen me largimin e nj shtrese
shum t holl t materialit. Kjo arrihet me metoda speciale t prpunimit prfundimtar dhe at:
prpunim t pastr i siprfaqeve t brendshme cilindrike honingim
prpunim t pastr i siprfaqeve t jashtme cilindrike lapim
rektifikim m t pastr t siprfaqeve t brendshme dhe t jashtme
cilindrike prpunimi superfinishi
polirimi i siprfaqeve t jashtme

5.5. MAKINAT PR HONINGIM

Honingimi sht procedur e prpunimit t pastr t vrimave cilindrike me
diametr m t madh se 2 mm. Me honingim prpunohen eliqet, hekuri i derdhur, metalet me ngjyra dhe t forta. M s shumti aplikohet gjat prpunimit t
cilindrave q shrbejn pr motor n industrin automobilistike dhe aeroplanve,
gypave pr arm, cilindra pr kompresor etj. Me honingim mund t prpunohen
edhe vrimat konike. Madhsia e shtess pr honingim mund t jet n kufijt prej
0,02 deri 0,2 mm, ku vlerat m t vogla zgjidhen pr vrimat me diametr m t vogl.
Skema e makins pr honingim sht paraqitur n figurn 5.39.

157

Figura 5.39: Skema pr honingim; 1-pjesa; 2-koka pr honingim; 3-tavolina punuese

Pjesa (1) prforcohet n tavolinn punuese (3) t makins dhe gjat prpunimit ngel i palvizshme. Vegla (koka pr honingim) (2) e realizon lvizjen kryesore rrethore dhe lvizjen ndihmse drejtvizore.
Shpejtsia e lvizjes kryesore varet nga lloji i materialit q prpunohet.
Pr honingim shfrytzohet vegl speciale koka pr honingim (figura 5.40),
q sht e prbr prej tre ose m shum elemente rektifikuese n form t shufrave. Elementet rektifikuese jan t vendosur n kokn pr honingim, diametri i
t cils adaptohet me diametrin e vrims. Gjat kohs s prpunimit elementet
rektifikuese shtypen kah siprfaqja q prpunohet me forc konstante ose zhvendosen n form radiale pr 0,25 deri (
B
pr do hap t dyfisht t vegls.

Vegla koka pr
honingim

pjesa

Figura 5.40: Vegla koka pr honingim

158

Shufrat rektifikuese prpunohen nga korundi me mjetin lidhs qeramik.

Madhsia e grimcave abrazive sht prej 120 deri 600, q varet nga madhsia e
kualitetit q duhet t fitohet. Fortsia e shufrave rektifikuese zgjidhet varsisht
nga lloji i materialit punues t pjess q punohet, njjt si edhe te prpunimi me
rektifikim.
Gjat honingimit t pjesve nga eliku dhe hekuri i derdhur sht e nevojshme t realizohet ftohja dhe lyerja me vajguri ose przierje t vajgurit dhe vajit.
N figurn 5.41 sht paraqitur skema e makins pr honingim vertikal.

Figura 5.41: Makina pr honingim: 1-bazamenti; 2-shtylla; 3-boshti kryesor; 4-koka pr honingim;
5-transmetuesi pr lvizje kryesore dhe ndihmse; 6-tavolina punuese

N bazamentin (1) t makins sht i vendosur tavolina punuese (6), n t

ciln prforcohet pjesa q punohet dhe shtylla (2). N shtyll jan t vendosur
transmetuesi pr lvizje kryesore dhe ndihmse (5), q boshtit kryesor (3) n t
cilin sht i prforcuar koka pr honingim (4) i jep lvizje rrethore dhe drejtvizore.
Gjat honingimit kujdes m t madh duhet ti kushtohet vendosjes s pjess,
ku akset e pjess dhe vegls duhet t prputhen.
Prve makinave pr honingim vertikal, ekzistojn edhe ato horizontale,
kurse sipas numrit t boshteve mund t jen njboshtore dhe shumboshtore.
Makinat pr honingim horizontal aplikohen gjat prpunimit t vrimave t thella.

5.6. MAKINAT PR LAPIM

Lapimi sht procedur e prpunimit prfundimtar q mundson arritjen e
saktsis s lart. Kjo sht procedur e prpunimit kimik-mekanik.

159

Lapimi realizohet n makinat speciale ose me an t dors. Si mjet pr prpunim shrben mjeti retifikues me grimca t imtsuara (mikropluhurit) e przier
me vaj ose pastave speciale. Mjeti sillet n shtres t holl n pllakn poliruese,
ndrmjet t cilave vendoset pjesa. N figurn 5.42 sht paraqitur skema e makins pr lapim.

Figura 5.42: Makina pr lapim: 1 dhe 3 pllaka-poliruese; 2-seperatori; 4-boshti vertikal;

5 - elektromotori.

Pjest q prpunohen me lapim vendosen n folen e seperatorit (2) dhe centrohen ndrmjet dy pllakave poliruese (1 dhe 3). Pllaka poliruese e eprme (1) realizon lvizje rrethore q e merr nga boshti vertikal (4). Lvizja rrotulluese e boshtit
kryesor realizohet me ndihmn e transmetuesit me rripa. Pllaka poliruese e poshtme merr lvizjen rrethore nga elektromotori (5) nprmjet dhmbzorve konik.
Pllakat poliruese lvizin n kahje t kundrt me shpejtsi t ndryshme (figura 5.43).

Pjesa

Figura 5.43: Lvizja e pllaks poliruese

N figurn 5.44 sht paraqitur renditja e pjesve cilindrike q prpunohen

me lapim.
160

Figura 5.44: Skema e shprndarjes s pjesve te lapimi: 1-pllaka poliruese e poshtme;

2-seperatori; 3-pjesa

Pjest cilindrike me diametr t njjt vendosen nn knd a n raport me

diametrin e seperatorit. Gjat lvizjes rrotulluese t pllaks poliruese pjest fitojn lvizje rrotulluese rreth aksit t tyre. Shpejtsia e lvizjes s disqeve mund t
shprbhet n dy komponente: shpejtsia e lvizjes s pjess rreth aksit t vet
dhe shpejtsia e rrshqitjes s pjess.
Rrshqitja e pjess n raport me pllakn poliruese e mundson procesin e
lapimit. Nga madhsia e kndit t pjerrtsis a varet edhe shpejtsia e lapimit.
Kndet m t mdha e zvoglojn kohn e prpunimit, por fitohet kualitet m i
dobt.
Lapimi mund t jet i ashpr dhe i pastr. Gjat lapimit t ashpr shpejtsia
e lvizjes s pllakave sht prej 30 deri 40 m/min, kurse gjat prfundimit prej 25
deri 30 m/min.
Nse shfrytzohen mjete rektifikuese t prziera me vaj, ather lapimi realizohet n mnyr mekanike. Gjat shfrytzimit t pastave me materiale aktive
kimike q prfshihen n prbrjen e tyre, lapimi realizohet sipas mnyrs kimikemekanike. Nn veprimin e mjeteve kimike n siprfaqe paraqitet shtres okside e
holl dhe e but, q leht largohet me mjete rektifikuese.
Me lapim mund t prpunohen pjest e rrafshta dhe cilindrike q m par
prpunohen me rektifikim.
N figurn 5.45 jan paraqitur makinat pr lapim.

Figura 5.45: Makinat pr lapim

161

5.7. MAKINAT PR PRPUNIM-SUPERFINISH

Makinat pr prpunim-superfinish shfrytzohen pr rektifikim m t pastr si
n siprfaqet e jashtme ashtu edhe n siprfaqet e brendshme cilindrike, konike
dhe t rrafshta. Prve ksaj prpunimi-superfinish shpesh shfrytzohet edhe pr
prmirsimin e gabimeve n formn e pjess q punohet. N figurn 5.46 sht paraqitur panja e siprfaqes punuese pas rektifikimit dhe pas prpunimit-superfinish.

Pamja e siprfaqes s
pjess punuese pas
rektifikimit

Pamja e siprfaqes s
pjess punuese pas
prpunimit-superfinish

Figura 5.46: Pamja e siprfaqes s pjess punuese pas rektifikimit dhe pas prpunimit-superfinish

Gjat prpunimit-superfinish (figura 5.47) realizohen kto lvizje: lvizja

kryesore rrethore e pjes q punohet, lvizja gjatsore ndihmse e vegls ose
pjess dhe lvizja osciluese (lkundse) e vegls.

Figura 5.47: Skema e procedurs-superfinish: 1-shufra rektifikuese; 2-pjesa; 3-mbajtsi; 4-susta

Shpejtsia e lvizjes kryesore sht prej 40 deri 90 m/min. Vlera m t vogla

pr shpejtsin zgjidhen gjat prpunimit t elikut, kurse m t mdha pr metalet me ngjyra dhe legurat e tyre.
Vegla gjat prpunimit realizon lvizje osciluese me qllim t sigurohet prpunim kualitativ. Numri i hapeve t dyfishta sht prej 250 deri 1500 n minut.
Gjat ksaj asnjher nj grimc e njjt nuk vjen n vendin e njjt n siprfaqen
e pjess. Kjo sht e nevojshme pr ftohje m t mir t grimcave pr rektifikim.
Vegla q sht n form t shufrave rektifikuese sht e shtypur pr pjesn
q punohet me ndihmn e susts (4).
Ndikim t madh n kualitetin e siprfaqes punuese ka mjeti pr ftohje dhe
lyerje. Pr kt qllim shfrytzohen lngjet me viskozitet t ult, si sht vajguri
162

ose vajguri i przier me 10% vaj pr boshte.

N procesin e prpunimit intensivisht largohen majat e jorrafshirave, ku kjo
procedur aplikohet pr largimin e shtress shum t holl (0,0005 0,001 mm).
N figurn 5.48 sht paraqitur makina pr prpunim-superfinish.

Figura 5.48: Makinat pr prpunimin-superfinish

5.8. MAKINAT PR POLIRIM

Polirimi sht prpunim prfundimtar me t cilin prpunohen pjest me
forma t ndryshme, lopatat e turbins, pllakat e ndryshme, pjest e automjeteve,
pajisjet e ndryshme etj. Polirimi aplikohet edhe pr prpunimin e siprfaqeve
dekorative. Me polirim siprfaqet jan m rezistente ndaj korrozionit. N figurn
5.49 sht paraqitur skema e procesit t polirimit.
Makinat q shfrytzohen pr polirim kan konstruksione t thjeshta. N bazament sht i vendosur boshti punues n skajet e t cilit jan t prforcuar nj
dhe dy disqe. Boshti punues merr ngasje nga elektromotori, direkt ose nprmjet
transmetuesit me rripa.

Figura 5.49: Polirimi: 1-pjesa q punohet; 2-pllaka poliruese nga materiali i but (lkura,
druri ose goma) me przierje

Polirimi realizohet me mjete t buta rektifikuese q vendosen n disqe elastike t punuara nga druri, lkura, filcit (shajak) dhe plhur. Disqet lvizin me shpejtsi prej 10 deri 40 m/s. Shpeshher disqet mund t zvendsohen me brusha.
Varsisht nga krkesa polirimi mund t realizohet me nj ose m shum kalime. Nse realizohet me m shum kalime, ather polirimet e para mund t re163

alizohen n t ftoht, e m pas vijojn polirimet me lyerje. do polirim i ardhshm

realizohet me mjet rektifikues m t imtsuar.
Pas mbarimit t prpunimit me polirim, siprfaqja q prpunohet sht e
lmuar dhe shklqyer si pasqyra.

Pyetje pr prsritje:
1. Sipas kujt dallohet prpunimi me rektifikim nga procedurat tjera t pr
punimit me prerje?
2. Si mund t jen retifikat pr rektifikim t rrafsht?
3. Si realizohet rektifikimi i brendshm rrethor n rektifikat universale?
4. Prshkruaj ndrtimin e vegls pr rektifikim!
5. Cilat jan karakteristikat e vegls pr rektifikim?
6. Cilat jan operacionet themelore gjat prpunimit me rektifikim?
7. ka sht honingimi dhe cilat jan makinat pr honingim?
8. ka sht lapimi dhe si realizohet?
9. ka sht prpunimi-superfinish dhe si realizohet?
10. ka sht polirimi dhe kur realizohet?

164

MAKINAT TRHEQSE

6.1. KONCEPTET E PRGJITHSHME PR PRPUNIMIN ME TRHEQJE

Prpunimi me trheqje (prshkim) sht prpunim me largim t ashkls ku
vegla e realizon lvizjen kryesore drejtvizore, kurse pjesa nuk lviz (n prehje). N
figurn 6.1 sht paraqitur skema e prpunimit me trheqje.

Figura 6.1: Skema e prpunimit me trheqje: 1-trheqsi (prshkuesi);

2-tavolina punuese; 3-pjesa

Nse me trheqje prpunohen kanalet spirale, vegla prve lvizjes drejtvizore realizon edhe lvizje rrethore.
Trheqja mund t jet: e brendshme dhe e jashtme. Gjat trheqjes s
brendshme, m par prpunohen vrimat npr t cilat kalon trheqsi, tehet e t
cilit e formojn formn e nevojshme t pjess.
Trheqja (prshkimi) bie n grupin e proceseve produktive t prpunimit.
Edhe pse prpunimi me trheqje sht i thjesht, dhe makinat me trheqje
kan konstruksion t thjesht, prap se prap ky lloj i prpunimit aplikohet vetm
n prodhimtarin serike dhe masovike, pr shkak se vegla sht shum e prbr
dhe vshtir punohet.
Me kt prpunim m s shpeshti punohen pjest nga metalet e forta, si
jan: eliku, hekuri pr derdhje, bronzi etj.

6.2. SIPRFAQET PROFILORE Q PRPUNOHEN ME TRHEQJE

Me trheqje mund t punohen kanale dhe siprfaqe profilore t ndryshme.
N figurn 6.2 jan dhn profilet karakteristike q prpunohen me trheqje t
brendshme.
N t gjitha rastet sht e nevojshme m par t punohet vrima npr t
ciln kalon vegla, q njkohsisht shrben edhe pr udhheqjen e saj t drejt.
165

Figura 6.2: Profilet q prpunohen me trheqje t brendshme

Trheqja e brendshme aplikohet m shum se ajo e jashtme, pr shkak se

pjest q mund t prpunohen me prpunim t jashtm, mund shum shpejt
dhe m sakt t prpunohen n ndonj makin tjetr.

6.3. VEGLAT PR PRPUNIM ME TRHEQJE

Vegla pr prpunim me trheqje paraqet vegl shum prerse me gjeometri
t rregullt t teheve, t renditur n linj. Gjat prpunimit me trheqje dallohen
vegla (trheqs) pr trheqje t brendshme (figura 6.3) dhe vegla pr trheqje t
jashtme. Forma e vegls varet nga profili i pjess q prpunohet. Ekzistojn trheqs pr prpunim t ashpr dhe t pastr.

Figura 6.3: Vegla pr trheqje t brendshme: 1-doreza (mbajtsi); 2-qafa; 3-konusi kalues;
4-udhzuesja; 5-pjesa prerse; 6-pjesa kalibruese; 7-mbarimi

Trheqsi (prshkuesi) pr trheqje t brendshme, (figura 6.3), prbhet

nga kto elemente: doreza (1), qafa (2), konusi kalues (3), udhzueset (4), pjesa
prerse (5), pjesa kalibruese (6) dhe mbarimi (7).
Secili prej elementeve n trheqs i ka karakteristikat e veta konstruktive, q
varen nga kushtet e puns gjat trheqjes.
Doreza (mbajtsi) (1) shrben pr prforcimin e trheqsit n makinn pr
trheqje. Diametri i trheqsit sht m i vogl pr 0,5 deri 1 mm, nga diametri i
vrims q trhiqet (prshkuhet).
Udhzuesi (4) shrben pr udhheqjen e trheqsit dhe diametrin e tij q i
prgjigjet diametrit t vrims s pjess.
166

Pjesa prerse (5) sht konike. N t jan t punuar dhmbt dhmbt e

par pr trheqje t ashpr, kurse t fundit pr trheqje prfundimtare.
Pjesa kalibruese (6) sht cilindrike dhe e jep formn prfundimtare t profilit. Kjo pjes nuk realizon prerje, por me deformim plastik e rregullon profilin.

Figura 6.4: Trheqsit

Profili i dhmbve t trheqsit patjetr duhet t jet i paraqitur n mnyr

t drejt q t sigurohet largim i mir i ashkls dhe prpunim kualitativ. N figurn
6.5 sht paraqitur profili karakteristik i dhmbve t trheqsit.

Figura 6.5: Profili i dhmbve t trheqsit

Kndi shpinor (a) i dhmbve pr prerje mund t jet n kufijt prej 20 deri
3030, kurse kndi shpinor i dhmbve kalibrues sht prej 0030 deri 10.
Kndi i prparm (g) prcaktohet varsisht nga lloji i materialit punues.
Kndi n siprfaqen e prapme shpinore (a1) mund t jet prej 400 deri 600.
Lartsia e dhmbve (h) varet nga thellsia e ashkls nga nj dhmb dhe
gjatsia e trheqsit.
Hapi i dhmbve caktohet varsisht nga lartsia e dhmbve, sipas shprehjes:

167

6.4. THELLSIA E SHPEJTSIS S PRERJES GJAT TRHEQJES

T gjitha profilet q prpunohen me trheqje (prshkim), m par duhet
q t prgatiten me operacione t tjera teknologjike. Pr trheqje lihet shtres e
caktuar e materialit q trheqsi duhet ta largoj. N mnyr t shkallzuar, do
dhmb i trheqsit largon shtres t caktuar nga materiali.
N figurn 6.6 sht paraqitur skema e prpunimit t kanaleve n kokn e
nj dhmbzori.

Figura 6.6: Thellsia e prerjes

Nga figura shihet q renditja e shtresave t caktuara q duhet t largohen

sipas dhmbit (SZ), kurse (d) sht thellsia e prgjithshme q duhet t largohet
me trheqje.
Thellsia e prgjithshme e trheqjes (d) ndahet n thellsit (SZ) q i largojn disa dhmb t caktuar.
Trashsia e ashkls s nj dhmbi (SZ) zgjidhet nga tabela. Me zgjedhjen e
trashsis m t madhe zvoglohet koha makinerike, trheqsi sht m i shkurt,
por rriten rezistencat gjat prerjes.
Shpejtsia e prerjes gjat trheqjes paraqet shpejtsin e lvizjes drejtvizore t trheqsit. Shpejtsia e trheqjes varet nga materiali i pjess dhe materiali
i tehut prers. Sipas ksaj, shpejtsia e prerjes varet nga kndet e vegls (gjeometria e vegls), thellsia e trheqjes, diametri i pjess me trheqje, profilit t pjess,
mnyrs s prerjes dhe lyerjes, nga ajo se trheqja a do t jet e jashtme ose e
brendshme, dhe nga makina pr trheqje.
Te makinat pr trheqje t brendshme, me ngasjet mekanike shpejtsia e
prerjes mund t jet prej 1 deri 4 (m/min) gjat hapit punues, kurse pr hapin
kthyes 3 deri 5 (m/min). Pr makinat me ngasje hidraulike shpejtsia e prerjes
gjat hapit punues do t jet deri 14 (m/min), kurse pr hapin kthyes 15 deri 30
(m/min).
Makinat bashkkohore pr trheqje mundsojn edhe shpejtsi m t madhe t prerjes, edhe deri 60 (m/min).

168

6.5. MAKINAT HORIZONTALE PR TRHEQJE

N figurn 6.7 sht dhn skema e makins horizontale pr trheqje

Figura 6.7: Skema e makins pr trheqje horizontale: 1-shtrnguesi; 2-mbshtetsi; 3-pjesa;

4-trheqsi; 5-shtrnguesi; 6-leva; 7-pistoni; 8-cilindri

Pjesa (3) prforcohet n mbshtetsin (2), q sht i prforcuar n tavolinn

punuese t makins horizontale pr trheqje. Trheqsi (4) kalon npr vrim q
sht e vendosur n shtrnguesin (1), e realizon lvizjen kryesore n kahje t shpejtsis s prerjes. Shtrnguesi (1) sht i lidhur pr levn (6), n skajin e t cilit gjendet pistoni (7) n cilindr (8). Gjat kyjes s hapit punues, trheqsi lviz n mnyr
drejtvizore n raport me pjesn q punohet dhe e realizon procesin e prerjes.
Pas mbarimit t hapit punues trheqsi kthehet n pozitn fillestare me
shpejtsin Vp. Hapi kthyes realizohet pas largimit t pjess q punohet.
Makinat horizontale pr trheqje krkojn shtrngim dhe centrim t
posam t pjess q punohet. N figurn 6.8 sht paraqitur makina horizontale
pr trheqje.

Figura 6.8: Makina horizontale pr trheqje

169

6.6. MAKINAT VERTIKALE PR TRHEQJE

N figurn 6.9 sht paraqitur skema e makins pr trheqje vertikale me
ngasje hidraulike.

Figura 6.9: Skema e makins pr trheqje vertikale: 1-pjesa q punohet; 2-tavolina punuese;
3-trheqsi (prshkuesi); 4-bartsi; 5-leva; 6-pistoni; 7-cilindri

Pjesa q punohet (1) prforcohet n tavolinn punuese (2). Trheqsi pr

trheqje t jashtme (3) sht i prforcuar edhe pr bartsin (4) q lviz npr udhzues. Bartsi sht i lidhur me ndihmn e levs (5) pr pistonin (6) q mund t
lviz n cilindr (7).
Kur lvizja e trheqsit sht n drejtim t shpejtsis s prerjes V realizohet
hapi punues, kurse gjat lvizjes n drejtim t shpejtsis kthyese Vp realizohet
hapi kthyes.
Makinat vertikale pr trheqje mund t jen pr trheqje t brendshme dhe
t jashtme.
Prve se me ngasje hidraulike, makinat horizontale dhe vertikale pr trheqje mund t jen edhe me ngasje mekanike.

Pyetje pr prsritje:
1.
2.
3.
4.

ka sht trheqja dhe si mund t jet?

far siprfaqe profilore prpunohen me trheqje?
Cilat jan elementet e nj trheqsi?
Prshkruaj makinat horizontale dhe vertikale pr trheqje!

170

MAKINAT PR PRPUNIM
ME DEFORMIM PLASTIK

7.1. KARAKTERISTIKAT THEMELORE T PRPUNIMIT ME DEFORMIM PLASTIK

Prpunimi me deformim plastik paraqet ndryshim t forms s trupit nn
veprimin e forcave t jashtme. M pas ndryshojn edhe vetit dhe struktura e
metalit.
Nj prej vetive t rndsishme t metaleve dhe legurave n t cilat realizohet prpunimi sht plasticiteti. Vetm materialet plastike nn ndikimin e forcave
t jashtme e ndryshojn formn dhe prgjithmon e ruajn nse m pas ngarkohen nn kufijt e elasticitetit.
Metalet dhe legurat jan trupa me ndrtim kristalor atomet jan t vendosur n renditje t rregullt hapsinore n nyjat e rrjets kristalore. Me zhvendosjen e atomeve, gjegjsisht me deformimin e rrjets, nn veprimin e forcave t
jashtme, vjen deri te deformimet plastike t materialit, kurse m pas nuk vjen deri
te paraqitja e plasaritjeve dhe poreve n material. Forcat e nevojshme i shkaktojn
makinat n t cilat realizohet prpunimi. Vegla q kyet n makin ka pr detyr
q ti jap pjess formn dhe dimensionet e caktuara. Prparsia e ktij lloj t prpunimit t metaleve prbhet n prpunimin e pjesve shum t prbra vetm
me nj hap t makins, gjegjsisht vetm me nj veprim t vegls. Pas prpunimit
pjest kan veti m t mira mekanike. Pr shkak se jan t nevojshme forcat e
mdha pr prpunim, makinat t cilat shfrytzohen pr prpunim me deformim
plastik jan t mdha dhe t rnda, veglat jan t shtrenjta, ashtu q ky prpunim
sht ekonomik vetm n prodhimtarin serik dhe masovik.
Gjat prpunimit me deformim plastik nn veprimin e forcs nprmjet
vegls prkatse n pjesn q punohet ndodhin ndryshime vetm n formn e
pjess, dhe jo edhe n vllimin e tij, pr dallim nga prpunimi me prerje ku vjen
edhe deri te ndryshimi i vllimit t pjess pr shkak t largimit t ashkls si mbeturin. Kushtet pr prpunim prmirsohen me nxehjen e materialit n nj temperatur t caktuar, pr shkak se n at rast vjen deri te zvoglimi i rezistencave
me t cilin materiali i kundrvihet deformimit.
Plasticiteti i materialit varet nga shum faktor, si q jan: prbrja kimike,
temperatura n t ciln realizohet prpunimi, forma dhe dimensionet e materialit
fillestar, mnyra e prpunimit dhe zgjedhja e drejt dhe udhheqja e prpunimit.
Prpunimi me deformim plastik m s shpeshti realizohet n gjendje t nxeht. Por, disa metale si jan, ari, argjendi, plumbi etj., mund t prpunohen edhe
n gjendje t ftoht.

171

Temperaturat e nxehjes s materialeve pr prpunim me deformim plastik

jan t ndryshme, jo vetm pr materiale t ndryshme por edhe pr materiale t
njjta me prbrje t ndryshme. Me rndsi t veant sht q materiali t jet
i nxehur n temperaturn prkatse. Nxehja n temperatura t ulta nga ajo q
sht e parapar sjell deri te rritja e forcs s nevojshme pr prpunim dhe ekziston mundsi e madhe q t vjen deri te paraqitja e plasaritjeve n material. Nxehja n temperatura m t mdha nga ajo q sht e parapar mund t sjell deri
te dobsimi i vetive mekanike, por edhe deri te tejnxehja e materialit, posarisht
n shtresat siprfaqsore.
N prpunimin e materialeve me deformim plastik numrohen disa procedura, prej t cilave m s teprmi aplikohen: farktimi, presimi, petzimi dhe
kuposje.

7.2. DEFORMIMET ELASTIKE DHE PLASTIKE

Prpunimi me deformim realizohet nn veprimin e forcave t jashtme
n shtypje (mbledhje) ose zgjatje. Pjesa q punohet me forcat e brendshme u
kundrvihet deformimeve. Forcat e brendshme tentojn q thrrmijat (grimcat)
n material ta mbajn pozitn fillestare. Madhsia e forcave t brendshme, varet
nga lloji i materialit, q quhen tensione dhe shprehet me (N/m2). Pjesa q punohet do t deformohet nse forcat e jashtme q veprojn n pjesn q punohet
jan m t mdha se tensionet e brendshme gjat shtypjes ose zgjatjes.
Deformimet mund t jen n linj (vij), siprfaqsore, vllimore, normale
ose kndore, dhe at elastike dhe plastike.
Nse trupi pas ndrprerjes s forcs kthehet n pozitn e mparshme, llogaritet se trupi ka psuar deformime elastike. Nse trupi e rruan formn e fituar,
llogaritet q trupi ka psuar deformime plastike.
Gjat deformimit vjen deri te paraqitja e rrshqitjes s atomeve npr rrafshe n rrjetn kristalore, gjegjsisht vjen deri te ndryshimi i renditjes s atomeve
n raport me rrafshin e deformimit. Gjat ksaj thrrmijat kristalore e ndryshojn
formn dhe madhsin, thrrmijat m t vogla zgjaten, orientohen n kahjen e
deformimit dhe formojn struktur t holl (n form t fijes).
Deformimi shkakton arje t vogla n strukturn e materialit, ku me rritjen e
mtutjeshme t forcs mund t shkaktoj shkatrrimin (rrnimin) e materialit. Pr
do material ekziston vler kufitare e deformimeve plastike, q mund t caktohen
me prova, pr do lloj t materialit.

172

7.3. NXEHJA E MATERIALIT PR PRPUNIM ME DEFORMIM

Me rritjen e temperaturs plasticiteti i metaleve t pastra dhe legurave rritet,
kurse rezistenca e deformimit, me t edhe forcat e deformimit zvoglohen. Rezistenca e deformimit sht pr 10 deri 15 her m e vogl n gjendje t nxeht, nga
ajo gjat deformimit plastik n t ftoht. Gjat ksaj duhet t kemi parasysh pr
lartsin e temperaturs varsisht nga lloji i materialit.
Gjat nxehjes n material zhvillohet procesi i rikristalizimit, formohen pozita
t reja t atomeve dhe eliminohen tensionet e brendshme t krijuara me mnyrn
e prpunimit t mparshm.
Me rikristalizim nuk ndryshon struktura e fijeve, por prmirsohet struktura,
paraqiten kristalet e reja, gjegjsisht thrrmija si zvendsim pr t deformuarat.
Thrrmijat e reja t formuara kan form t rregullt.
Sipas ksaj, prpunimi me deformim plastik gjat rritjes s temperaturave
prcillet me dy procese t kundrta: deformimi i thrrmijave dhe rikristalizimi i
tyre. Temperatura e nxehjes sht rreth gjysm nga temperatura e shkrirjes s materialit.
Nxehja zhvillohet sipas nj renditje t caktuar, dhe at: paranxehja n furn
e nxehur, nxehja e furrs dhe pjess q prpunohet deri n temperaturn e nevojshme dhe mbajtja e pjess q punohet n at temperatur q t realizohet nxehja e materialit npr tr vllimin t pjess q punohet.
do metal ka temperaturn e vet kufitare t eprme dhe t poshtme gjat
s cils realizohet deformimi. Temperaturn kufitare t eprme dhe t poshtme
e formojn intervalet e temperaturs s prpunimit me deformim plastik. Kufiri i
eprm sht temperatura n fillim t deformimit, kurse kufiri i poshtm e tregon
temperaturn deri ku lejohet t ftohet materiali deri n fund t deformimit.
Gjat nxehjes duhet pasur kujdes q t mos vij deri te paraqitja e oksidimit,
marrja e karbonit, si dhe deri te ndryshimi i strukturs dhe vetive mekanike. Kto
paraqitje lindin si pasoj i gabimeve gjat nxehjes. Kjo mund t jet:
Nxehja jo adekuate (pa nxehurit) paraqitet nse nxehja sht e realizuar
n temperatur m t ult ose nse pjesa nuk sht nxehur n mnyr t
mjaftueshme. Materiali n pjesn e mesme sht m pak plastik, dhe gjat
prpunimit mund t vij deri te paraqitja e arjeve.
Oksidimi i shtress siprfaqsore lind nn veprimin e acideve nga rrethina
n vet furn. Me paraqitjen e oksidimit vjen deri te zvoglimi i karbonit n
shtresn siprfaqsore.
Tejnxehja, gjegjsisht nxehja mbi temperaturn e caktuar, shkakton rritjen
e thrrmijave kristalore dhe paraqitja e strukturs me thrrmija (kokrriza) t
mdha n material, q shkakton zvoglimin e vetive mekanike t materialit.

173

 Tejnxehja lind n rastin kur materiali nj koh m t gjat mbahet n fur

n temperatur t lart, ku vjen deri t paraqitja e oksideve n strukturn e
brendshme t materialit. Pjesa sht e paprdorshme.
Nxehja e materialit realizohet n fur, q sipas mnyrs s nxehjes mund t
jen: furra me flak dhe elektrike. Furrat me flak shfrytzojn lnd djegse t
gazt dhe t lngt, kurse ato elektrike energjin elektrike.
Sipas karakteristiks teknologjike furrat mund t jen: furra me nxehje t
thjesht dhe furra me nxehje jooksiduese. Furrat jooksiduese jan si zakonisht elektrike ku m s pari me vakum-pompa nxirret ajri. Pastaj hedhet gazi inert me ka
pamundsohet oksidimi i materialit.
Sipas konstruksionit furrat mund t jen: vatr farktarie, komore, t thella,
shtytse, karosele (rotacione) etj. M t prfaqsuara jan furrat me shtytje dhe
karosale.

7.4. LLOJET E PRPUNIMIT ME DEFORMIM PLASTIK

7.4.1. FARKTIMI DHE PRESIMI
Konceptet themelore pr farktim dhe presim
Farktimi sht nj prej metodave m t vjetra t prpunimit t metaleve,
q bashk me presimin, marrin vend t rndsishm n prodhimtarin e shum
pjesve t prbra dhe t rndsishme n industrin metalike (t automjeteve,
hekurudhore etj.).
Materiali gjat farktimit dhe presimit nuk e ndryshon vetm formn, por
vjen deri te ndryshimi i strukturs, q ndikon n prmirsimin e vetive mekanike.
Pjest t prpunuara me prerje kan struktur t fijeve (fibrave), por n vende t
caktuara fibrat jan t ndrprera. Pjest e punuara me farktim dhe presim kan
struktur fibrore, ku jo vetm q nuk jan t ndrprera por ato jan t ndrydhura
n vendin ku u nnshtrohen sforcimeve m t mdha.
Pra pjest t fituara me farktim dhe presim kan struktur homogjene,
fortsi m t madhe dhe rezistenc m t madhe ndaj korrozionit.
Formimi i forms plastike realizohet me goditje (gjat farktimit) ose me shtypje (gjat presimit) me vegl prkatse mbi pjesn q punohet. Dallimet kryesore
ndrmjet farktimit dhe presimit jan: shpejtsia me t ciln realizohet prpunimi,
fuqia e shtypjes dhe kohzgjatja e shtypjes s vegls. Gjat farktimit kohzgjatja
n prekje (kontakt) t vegls dhe pjess zgjat shum shkurt, posarisht gjat peshave t vogla t vegls dhe lartsis m t madhe t rnies. Gjat prpunimit me
presim, shtypja e vegls mbi pjesn q punohet n aspektin kohor zgjat shum
m gjat dhe transmetohet npr tr prerjen e pjess q punohet.
174

7.4.1.1. PRPUNIMI ME FARKTIM

Farktimi sht proces i dhnies s forms (formsimit) t materialit nn
veprimin e forcs goditse me vegl t posame (ekan ose pres) ku pjesa e merr
formn dhe dimensionin e nevojshm.
Numri m i madh i metaleve dhe legurave farktohen n gjendje t nxeht.
N procesin e farktimit pjesa m par e nxehur vendoset n pjesn e palvizshme
t ekanit (kudhr) ose pres dhe me pjesn e eprme t lvizshme (goditsin)
shkakton goditje ku pjesa e ndryshon formn e vet.
Pjest e fituara me farktim quhen pjes farktuese. Me farktim fitohen
pjes me forma dhe dimensione t ndryshme. Mund t jen me siprfaqe t rrafsht ose n form t boshtit t shkallzuar, levave etj. (figura 7.1).
Farktimi mund t jet me an t dors dhe makinerike. Farktimi me an t
dors sot n industri nuk aplikohet. Farktimi makinerik mund t jet si farktim i
lir ose farktimi n vegl dhe mund t realizohet n ekan dhe presa.

Figura 7.1: Pjest tipike t automjeteve t punuara me farktim n vegl

Farktimi i lir shfrytzohet si operacion i prgatitur para farktimit n

vegl. Procesi prbhet n nxehjen e pjess q punohet, formsimi, kontrolli dhe
nxehja plotsuese pr prpunimin e mtutjeshm.
Ndryshimi i forms me farktim realizohet me aplikimin e vegls farktuese
(figura 7.2). Veglat themelore jan goditset. Disa operacione krkojn edhe aplikimin e veglave t tjera ndihmse.

175

a)

b)

c)

d)

f)

e)

g)

h)

i)
Figura 7.2: Vegla (pajisja) farktuese: a-stampuesit me siprfaqe t rrafsht; b-stampuesit me
siprfaqe t hutur; c-shpuesi; d-shpuesi i zbrazt; e-prers; f-piruni pr pshtjellje;
g-formuesi; h-pajisje pr farkim t thellsive dhe rezeve; i-dart (danat) pr farktim

N figurn 7.3 sht paraqitur skema e farktimit t lir. Operacionet

themelore te farktimi i lir jan: shtypja (ndrydhja), zgjatimi, prerja e pjesrishme,
mbshtjellja, shpimi i vrimave etj.
operatori

pjesa q
punohet

makina
pr
farktim

Figura 7.3: Farktimi i lir i pjesve me dimensione t mdha

Farktimi n vegl farktimi n vegl aplikohet n prodhimtarin serike.

Procesi sht m i shpejt, m ekonomik dhe m i leht nga procesi i farktimit t
lir. Pjest e farktuara jan m t lira dhe kan saktsi m t madhe n prpunim.
Farktimi n vegl realizohet n vegl speciale pr farktim, q mund t
jen: dypjesshe (t ndashme) dhe kallpe (t mbyllura). Kallpet prpunohen
nga eliku i lidhur (legiruar) pr vegla, q sht rezistent n temperatura t larta
me fortsi dhe ngurtsi t madhe. Pas punimit prpunohen n mnyr termike.
Gjat farktimit n veglat e hapura (figura 7.4) gjat deformimit t dy pjest e
vegls ngelin t hapur, duke u afruar ngadal. Materiali e mbush zbraztirn qendrore
176

n t ciln definohet gjeometria e pjess q punohet, kurse materiali i teprt rrjedh n

pjesn ansore nprmjet kanalit. N kt mnyr formon kuror q me operacion t
posam (prerje) duhet t largohet. Pr t fituar formn prfundimtare pjesa shfrytzohen shum operacione ku pr do operacion shfrytzohet vegl e posame.

Figura 7.4: Farktimi me vegl t hapur: 1- gjysmpjesa e poshtme e kallpit; 2-vegla e eprme
(lidhet me makinn); 3-materiali; 4-materiali i tepruar

Farktimi n veglat e mbyllura (figura 7.5) sht metod m bashkkohore e

prpunimit. Materiali sht i mbyllur n vegl dhe i nnshtrohet shtypjes. N kt
rast i gjith materiali ngel n zbraztirn e vegls.
a
b

c
Figura 7.5: Farktimi n vegln e mbyllur: a-vegla e eprme; b-vegla e poshtme;
c-pjesa q punohet

Materiali i teprt nuk ka mundsi t derdhet n kuror. Pr kt shkak saktsia e pjess varet nga saktsia e pjess fillestare (lnds s par).
Gjat prpunimit vegla pr farktim i nnshtrohet ngarkesave (termike, mekanike). Pr konstruksion t drejt dhe prpunim t kallpeve pr farktim me
rndsi t veant sht zgjedhja e materialit prej t cilit sht ndrtuar. N (figurn 7.6) sht paraqitur kanali i shkatrruar pr shkak t ngarkess.

Figura 7.6: Kallpi i shkatrruar pr shkak t ngarkess

177

7.4.2. TEJSHTYTJA
Tejshtytja (figura 7.7) sht proces i prpunimit t metaleve me deformim
plastik, ku materiali sht i mbyllur n vegl dhe nn veprimin e forcs detyrohet
t rrjedh npr vrim konfiguracionin e t cilit e definon gjeometria e pjess q
fitohet. Vegla sht e prbr prej dy pjesve: marrsit dhe shtypsit ose matrics.
Prpunimi mund t realizohet n gjendje t ftoht dhe t nxeht.

Figura 7.7: Procesi i tejshtytjes: 1-shtypsi; 2-matrica; 3-materiali i shtypur

Forca (F) e nevojshme pr tejshtytje transmetohet nprmjet shtypsit

(1). Materiali i nnshtrohet shtypjes n kahjen e veprimit t forcs. Varsisht nga
drejtimi dhe kahja e rrjedhjes s materialit n raport me drejtimin dhe kahjen e
veprimit t forcs dallojm: tejshtytje me rrjedhje t drejt, tejshtytje me rrjedhje
t kundrt dhe t kombinuar.
Gjat tejshtytjes me rrjedhje t drejt, drejtimi dhe kahja e veprimit t forcs
sht i njjt me drejtimin dhe kahjen e rrjedhjes s materialit. Materiali fillestar
(lnda e par) ka form cilindrike me diametr pak m t vogl nga diametri i marrsit. N fund t tejshtytjes koka ngel n marrsin dhe pjesa duhet t nxirret nga
vegla me dbues (hedhs) n kahjen e kundrt t kahjes s rrjedhjes s materialit.
Gjat shtypjes me rrjedhje t kundrt, drejtimi dhe kahja e veprimit t forcs
sht e kundrt me drejtimin dhe kahjen e rrjedhjes s materialit. Materiali fillestar sht n form t pllaks s rrafsht. N kt rast materiali deformohet
n mnyr q metali rrjedh lart ndrmjet mureve t matrics dhe shtypsit. Me
rrjedhje t kundrt prpunohen pjest e zbrazta me prerje trthore rrethore, katrore dhe prerje t tjetr t prbr.
Rrjedhja e kombinuar aplikohet pr prpunimin e pjesve me pamje m t
prbr.

178

7.5. OPERACIONET THEMELORE GJAT PRPUNIMIT T LLAMARINS

Prpunimi i llamarinave me prpunim me deformim plastik gjejn aplikim t
gjer n industrin bashkkohore. Prpunimi i llamarinave mundson prfitimin
e pjesve me murre t holla me pamje t ndrlikuar dhe ngurtsi t mjaftueshme.
Operacionet themelore t prpunimit t llamarinave mund t ndahen n dy
grupe:
Operacionet formuese gjat s cils realizohet formimi hapsinor i llamarins: prkulja, shtyrje, prpunimi me ngushtim dhe zgjerim.
Operacionet gjat s cils realizohet ndarja i nj pjese t materialit nga tjetri:
shtancimi, shpimi, prerja, shtancimi i pastr etj.
N figurn 7.8 jan paraqitur operacionet themelore gjat dhnies s forms
(formsimit) s llamarinave:

Figura 7.8: Operacionet themelore gjat dhnies s forms (formsimit) s llamarinave:

1-prkulje; 2-kuposje; 3-kuposje n operacionin e dyt; 4- trheqje (shtyrje); 5-shtancim;
6-ngushtim; 7-zgjerim

Gjat prpunimit me prkulje (1) realizohet ndryshim harkor n mesin

siprfaqsor t materialit n nj rrafsh t ashtuquajtur rrafshi i prkuljes.
Shembuj gjat prpunimit t fituar me prkulje jan paraqitur n figurat
vijuese (figura 7.9).

Figura 7.9: Shembuj t prpunimit t fituar me prkulje

179

Gjat kuposjes (2 dhe 3), pjesa fillestare n form t pllaks s rrafsht

deprton npr vrimn e matrics dhe shndrrohet n pjes n form t ens,
kutis etj.
Trheqje-shtyrja (4) sht prpunim me deformim plastik ku materiali sht
i prforcuar n t dy skajet trhiqet (zgjatet) dhe fiton formn e modelit.
Shtancimi (5) sht operacion gjat s cils fitohet pjes me shpim paraprak.
Prpunimi me ngushtim (6) aplikohet te pjest n form gypore. Matrica
deprton n pjesn gypore, ku vjen deri te zvoglimi e prerjes trthore t pjess
(diametrit).
Prpunimi me zgjerim (7) sht proces i kundrt i ngushtimit. Matrica me
diametr m t madh se pjesa gypore deprton n vrimn ku rritet prerja trthore
e pjess.
Operacionet themelore gjat ndarjes (shkputjes) s materialit jan paraqitur n figurn 7.10.

a)

b)

c)

d)

Figura 7.10: Operacionet themelore me shkputje t materialit: a-prerje; b-shtancim;

c-shpim; d-prerje e pjesshme

Prerja (a) paraqet operacion me t ciln fitohen pjes me shkputje t materialit n kontur t hapur.
Shtancimi (b) paraqet shkputje t materialit n kontur t mbyllur.
Shpimi (c) paraqet prpunim t vrims n kontur t mbyllur n brenin e
pjess.
Prerja e pjesshme (d) paraqet shkputje (ndarje) t pjesrishme n kontur
t mbyllur pa hedhje t pjess s prer.

7.6. MAKINAT PR PRPUNIM ME FARKTIM

T gjitha makinat farktuese sipas karakteristikave konstruktive t tyre dhe
mnyrs s puns mund t ndahen n tre grupe kryesore:
ekan
Presa
Makina farktuese horizontale dhe makina farktuese speciale

180

7.6.1. EKANT
Farktimi i pjesve t mdha dhe pjesve n seri t mdha nuk mund t realizohen me an t dors, pr shkak se sht e nevojshme forc m e madhe nga
fuqia e goditjes q mund t arrihet me farktim t dors. Pr kt shkak farktimi
i ktyre pjesve realizohet n makina ekan (figura 7.11). Principi i puns s
ekanve prbhet n ngritjen e goditsit n lartsin e caktuar, prej ku lshohet t bie mbi pjesn q punohet dhe m pas realizohet deformimi. Te ekant
sht shum me rndsi q t ken shum mundsi pr rregullimin e fuqis s
goditjes dhe numrin e goditjeve n njsi t kohs, si dhe mundsin pr ndalje
dhe mbajtje (prehje) t goditsit n lartsin e caktuar gjat vendosjes s pjesve
ose kontrolli i dimensioneve t tyre.
Pjesa punuese e ekanit duhet t jet i punuar nga eliku kualitativ dhe i kalitur. Sipas nevojs mund t zvendsohet. Udhzueset npr t cilt lviz duhet
t jen stabile dhe me prpunim kualitativ.
Kudhra1 (kulla) e ekanit patjetr t ket pesh t madhe dhe duhet t jet i
vendosur n bazament t madh dhe t sigurt. Paraqitja e drejt e bazamenteve e
zvoglon transmetimin e goditjeve dmtuese dhe vibracionet e rrethins.
Paraqitja e bazamentit varet nga lloji i ekanit dhe vendin n t ciln ai sht
i vendosur.
Puna e ekanve ka karakter dinamik dhe bazohet n shfrytzimin e energjis kinetike t mass s pjesve t lvizshme. Energjia kinetike e fituar nga
shpejtimi (nxitimi) i pjesve t lvizshme harxhohet pr prfitimin e puns s dobishme t deformimit.
Sipas karakteristikave teknologjike, ekant mund t ndahen n tre grupe:
ekant pr farktim t lir, ekant pr farktim n vegl dhe ekant pr
formsimin e pjesve nga llamarina.
Sipas forms t lvizjes s ekanve godits mund t ndahen n: avull-ajr,
pneumatik, ekant me ngasje mekanike, ekant hidraulik dhe me gaz.
Sipas mnyrs s veprimit t forcs, ekant ndahen n ekan me ngasje
t njfisht ose t dyfisht. Te ekant me ngasje t njfisht energjia sillet vetm
me ngritjen e pjesve t lvizshme. Hapi punues realizohet nn veprimin e forcs
s gravitacionit. Te ekant me hap t dyfisht, energjia sjellet edhe gjat ngritjes
dhe gjat realizimit t hapit punues. Pr kt shkak energjia kinetike q sht n
dispozicion te kto ekan sht m e madhe, pr hapin dhe masn e njjt t
pjesve t lvizshme.
ekant mund t ndahen edhe n t thjesht, n t ciln kudhra nuk lviz
(n prehje) dhe kundrgodits, kudhra e t cilit lviz n ann e kundrt t pjesve
t lvizshme.

Pjes me siprfaqe t shesht prej eliku, mbi t ciln farktari rreh me ekan metalin e skuqur
181

Figura 7.11: ekani me ngasje elektro-hidraulike

7.6.1.1. EKANT AVULL-AJR

ekant avull-ajr si mjet ngass e shfrytzojn avullin. Pr sjelljen e avullit
sht i nevojshm kaldaj (kazan) e avullit (pr prodhimin e avullit) dhe instalime
pr sjelljen (prurjen) e avullit nga kaldaja e avullit deri te ekani. Realizohen si t
thjeshta (veprim t thjesht), ku avulli shfrytzohet vetm pr ngritjen e goditsit
dhe si me veprim t dyfisht, ku energjia e avullit shfrytzohet edhe gjat hapit
punues.
Te ekant avull-ajr me veprim t thjesht avulli pr ngritjen e goditsit
sillet nn piston. Nn veprimin e peshs s vet goditsi lirisht bie dhe godet mbi
pjesn q farktohet. Shfrytzohen pr farktimin e pjesve t mdha.
Skema e ekanit avull-ajr me veprim t dyfisht sht paraqitur n figurn
7.12.

182

Gypi pr prurjen e ajrit

Figura 7.12: Skema e ekanit avull-ajr me veprim t dyfisht:1-cilindri; 2-pistoni; 3-leva pistonike;
4-goditsi; 5-shprndarsi i avullit; 6-kudhra; 7-leva komanduese

N cilindrin (1) gjendet pistoni (2) q nprmjet levs cilindrike (3) sht i
lidhur pr goditsin (4). Nga ana e djatht t cilindrit gjenet shprndarsi i avullit
(5) me t cilin rregullohet prurja e avullit dhe puna e ekanit.
Pjesa punuese vendoset n kudhr (6). Me levn komanduese (me an t
dors ose automatike) rregullohet lvizja e shprndarsit t avullit n komorn
shprndarse.
Kur shprndarsi i avullit gjendet n pozitn e tij t eprme, sht i hapur
kanali i poshtm shprndars (k2), ashtu q avulli deprton n cilindr nga ana
e poshtme e pistonit dhe e ngrit lart ku ngrihet edhe goditsi (4). Pas ardhjes
s pistonit n pozitn e eprme t parapar edhe goditsi sht i ngritur deri
n lartsin e nevojshme, shprndarsi i avullit, me hap posht, e hap kanalin e
eprm shprndars (k1). Avulli i freskt n kt rast vepron mbi pistonin nga ana e
eprme, kurse avulli i shfrytzuar, nga ana e poshtme e pistonit, nprmjet kanalit
t posam largohet n atmosfer.
Prmes rregullimit t presionit prshtatet fuqia e goditjes s goditsit dhe
sht e mundur ndalja e tij n ciln do pozit.
E meta e ekanve me avull sht nevoja pr pajisje t posame pr prodhimin e avullit, si dhe harxhimet e mdha t avullit.

183

7.6.1.2. EKANT PNEUMATIK

ekant pneumatik pr ngasje shfrytzojn ajrin e komprimuar (ngjeshur)
q sillet deri te ekani me nj gyp prurs t posam prej nj vendi qendror ose
vet ekant kan t ndrtuar kompresor. ekani pneumatik sht paraqitur n
figurn 7.13 q ka dy cilindra.

Figura 7.13: Skema e ekanit me ajr

Cilindri nga ana e djatht ka rolin e kompresorit (siguron ajr t komprimuar).

Me lvizje posht t boshtit brrylor (1), leva pistonike (2) e trheq pistonin
(4) n kompresorin cilindrik (3). Pistoni gjat ksaj lvizje e komprimon ajrin, ajri i
komprimuar me ndihmn e valvulit (V2) dhe kanalit shprndars vjen n cilindrin
e ekanit (5) nn pistonin (6) pr t cilin sht i lidhur goditsi (7). Me ngritjen e
pistonit ngrihet edhe goditsi deri n lartsin prkatse.
Gjat hapit punues, me lvizje lart t boshtit brrylor (1), leva pistonike e
ngrit pistonin n cilindrin komprimues, me ka ajri i komprimuar nn ndikimin e
valvulit (V1) drgohet n cilindr (5) dhe e shtyp pistonin (6) me goditsin posht.
Me ndihmn e valvuleve rregullohet: lartsia e goditsit, forca me t ciln
goditsi e shtyp pjesn punuese dhe fuqia e goditjes s goditsit.
Edhe ekant pneumatik jan t prshtatshm, si pr farktimin e lir ashtu
edhe pr farktimin n vegl. N figurn 7.14 sht paraqitur ekani pneumatik.

184

Figura 7.14: ekani mekanik

7.6.1.3. EKANI MEKANIK

Energjia nga elektromotori ngass te ekant mekanik bartet te elementet
lvizse t ekanit me ndihmn e lidhjeve t ndryshme mekanike. Sipas llojit t
lidhjeve mekanike ekant ndahen n: ekan me susta, ekan me pllak (drras),
ekan me rripa etj.
ekani me sust (figura 7.15) emrin e kan marr nga susta elastike q
sht shum e rndsishme pr punn e ktyre ekanve. Susta (1) sht e prbr prej shum fletzave t ndrlidhura ndrmjet veti. N njrin skaj t susts
sht i prforcuar goditsi i ekanit (3), kurse n njrin skaj mekanizmi kulis. Pr
do rrotullim t boshtit kulis realizohet nga nj goditje.
Me ndryshimin e numrit t rrotullimit t boshtit kulis rregullohet fuqia e
goditjes. Boshti kulis pranon numr t ndryshm t rrotullimit me motorin me
shum shpejtsi ose me ndryshimin e gjatsis s kuliss.

185

Pesha e goditsit te kto ekan sht prej 0,3 0,5 (kN), lartsia e hapit prej
150 deri 400 (mm) dhe numri i hapeve n minut prej 150 deri 400.
pamja P

1 - susta
2 - kulisa
3 - goditsi
4 - kudhra

Figura 7.15: Skema e ekanit me susta

Jan t prshtatshm pr farktim t lir, si dhe farktim n vegl pr pjes

m t vogla.
ekant bashkkohor me susta kan konstruksion q mundson presion
t qet t goditsit t vendosur n kudhr t pjess.
ekani me pllak (drras) bie n grupin e ekanve me veprim t njfisht. Kjo do t thot q ngasja kyet vetm pr ngritjen e goditsit, kurse ulja
e goditsit posht realizohet nn veprimin e peshs s vet. Pjest e lvizshme
t ekanit (goditsi) (1) jan t vendosur n pllakn (2). Pllaka rrin vertikalisht
ndrmjet dy ose katr cilindra (3) dhe dy pedale frenuese. Ngritja e pllaks realizohet me ndihmn e cilindrave q marrin ngasjen nga elektromotori. Cilindrat jan
t vendosur n t dy ant t pllaks. Gjat shtypjes s cilindrave mbi pllakn paraqitet forca e frkimit, q gjat rrotullimit t cilindrave e ngritin pllakn lart. Diku
para pozits s eprme, cilindrat ndahen nga pllaka dhe lvizja e mtutjeshme e
goditsit realizohet nn ndikimin e energjis kinetike t akumuluar.
Pas arritjes s piks m t lart goditsi mund t mbahet n at pozit me
ndihmn e frenave. Lartsia zgjidhet varsisht nga nevoja dhe lviz n kufijt prej
900 deri 1500 (mm).
ekant mekanik me pllak (figura 7.16) shfrytzohen pr farktim n
vegl dhe punohen me madhsin e mass s goditsit prej 500 deri 1000 (kg).

186

Figura 7.16: ekani me pllaka: 1-goditsi; 2-pllaka; 3-cilindrat; 4-frenuesi; 5-pedali

ekani me lidhje n mbshtjellje (dredhje) (figura 7.17) kta ekan realizohen me rripa ose zinxhir. Rripi (2) ose zinxhiri n njrin skaj sht i lidhur me
goditsin (3). Me mbshtjelljen e rripit rreth rrots (1) ose zinxhirit rreth yllzs elementet lvizse (goditsi) ngjiten lart. Rrota pr rripa ose yllza marrin ngasjen
nga elektromotori. Me komand rrota lirohet nga lidhja me elektromotorin dhe
nn ndikimin e peshs s vet goditsi lviz posht. Pra edhe ekant me lidhje
n mbshtjellje bien n ekant me veprim t njanshm.

Figura 7.17: ekani me rripa: 1-pulexha (rrota); 2-rripi; 3-goditsi; 4-kudhra

187

7.6.1.4. EKANT KUNDRGODITS

ekant kundrgodits jan ekan te t cilt kudhra lviz prball (kundrejt) goditsit. Quhen edhe ekan me veprim t dyfisht.
E met e ekanve kudhra e t cilit sht e palvizshme (ekan me veprim
t thjesht) sht ajo q nj pjes e energjis s goditsit transmetohen n fondament (bazament) duke shkaktuar dridhje pr rreth makins.
Kjo e met sht tejkaluar me ekant kundrgodits. Pr kt shkak ekant
kundrgodits jan makina m t prsosura. Lvizja e kudhrs mund t arrihet
nprmjet: lidhjes mekanike, lidhjes hidraulike dhe ekan me lidhje t pavarur.
ekant kundrgodits me lidhje mekanike (figura 7.18) jan ekant
ajr-avull te t cilt njkohsisht lvizin edhe goditsi edhe kudhra, njri kundrejt
tjetrit, ashtu q farktimi realizohet diku n mes t pozits s tyre t prehjes (qetsis).
Kudhra (1) dhe goditsi (2) jan t lidhur me litar nga eliku ose me shirita
(3). Goditsi sht i punuar prej nj pjese me pistonin (4) q lviz n cilindrin (5)
nn ndikimin e avullit ose ajrit t komprimuar. Lshimi i goditsit shkakton njkohsisht ngritje t kudhrs pr shkak se lvizin npr udhzueset e prbashkta,
ashtu q gjat farktimit energjia kinetike shndrohet n pun t deformimit.
Litart nga eliku dhe kudhra, gjegjsisht goditsi jan t lidhur me amortizues prej gome, q i zbutin goditjet n kudhr gjat hapit kthyes.
Kta ekan nuk krkojn bazament shum t fort, por e met e tyre sht
ajo q litart prej eliku shum shpejt prishen.

Figura 7.18: ekant kundrgodits me lidhje mekanike: 1-kudhra; 2-goditsi;

3-litari prej eliku ose shirit; 4-pistoni; 5-cilindri

188

ekant me lidhje hidraulike (figura 7.19) pr rritjen e siguris n pun

te ekant kundrgodits prdoret sistemi hidraulik pr lidhje ndrmjet dy
goditsve.

Figura 7.19: ekant kundrgodits me lidhje hidraulike: 1-cilindri; 2-pistoni; 3-goditsi i eprm;
4-goditsi i poshtm; 5-shufrat pistonike; 6-pistoni qendror

N goditsin e eprm jan t prforcuar dy shufra q n pjesn e poshtme

jan t lidhur me dy cilindra hidraulik. Shufrat paraqesin pistona. Me lvizjen e
goditsit t eprm posht, shufrat me cilindrat lshohen posht ku e shtypin lngun kah cilindri qendror. Cilindri qendror sht n lidhje me goditsin e poshtm
(kudhrn). Nn veprimin e lngut t ardhur cilindri qendror ngrihet lart, kurse
bashk me t edhe kudhra.
Kta ekan prpunohen me energji m t madhe t goditjes, pr shkak se
jan m t sigurt n pun.
ekant kundrgodits me veprim t pavarur (figura 7.20) mundsojn gjat sasis s njjt t lvizjes t arrihet lvizje m e vogl
e goditsit t poshtm, q ka aq her mas m t madhe sa q
goditsi i eprm ka shpejtsi m t madhe. Sipas ksaj edhe distancn q do ta kaloj goditsi i poshtm do t jet pr aq her m
e shkurt nga distanca e goditsit t eprm.

Figura 7.20: ekani kundrgodits me veprim t pavarur

189

7.6.2. PRESAT
Prve llojeve t ndryshm t ekanve q m par i kemi shqyrtuar, farktimi realizohet edhe n lloje t caktuara t presave. Mirpo, n presa realizohen edhe
lloje t ndryshme t prpunimit, si q jan: prerja, shtancimi, kuposja, prkulja etj.
Ekzistojn dallime t dukshme n mes t ekanve mekanik dhe presave, si
n aspektin konstruktiv, ashtu edhe sipas mnyrs s puns.
Te ekant mekanik goditsi bie me shpejtsi t madhe, kurse goditjet e tij
n pjest jan t forta dhe pr koh t shkurt. Pr kt shkak deformimet e materialit, gjat farktimit jan m t mdha n shtresn siprfaqsore t eprme dhe
t poshtme dhe zvoglohen kah shtresat e brendshme t materialit q farktohet.
Gjat farktimit n pres hapi i goditsit sht i leht, pa goditje. Presioni
mbi pjesn q punohet sht i fort, n aspektin kohor m i gjat (n raport me
ekant) dhe prcillet npr tr prerjen trthore t pjess q punohet.
Mirpo, nuk kan t gjitha presat hap t qet, pa goditje, q varet nga transmetimi i lvizjes, gjegjsisht mnyrs s transmetimit t forcs ngasse nga burimi deri te goditsi.
Ka mundsi pr disa ndarje t presave dhe at:
Presat

Sipas
qllimit
Presat pr
prpunimin e
llamarins

Presat
speciale

Presat pr
farkti
Sipas mnyrs
s lvizjes s
vegls

Presat
mekanike

Presat
hidraulike

7.6.2.1. PRESAT MEKANIKE

Te presat mekanike (figura 7.21) lvizja (afrimi) e shtypsit, gjegjsisht pjess
pr t cilin sht i prforcuar pjesa e eprme e vegls realizohet nprmjet mekanizmit t ngurt. Ato ndahen n:
Presa me friksion dhe
Presa me kulis

190

Figura 7.21: Presat farktuese mekanike

7.6.2.1.1. PRESAT ME FRIKSION

Presat me friksion sipas principit t puns dhe konstruksionit, gjenden
ndrmjet ekanve farktues dhe presave me kulis. Punojn me veprim godits,
por shum m pak nga veprimi godits i ekanve. Shtypsi i press punon me
shpejtsi 1,5 m/s.
Presat friksione prdoren pr farktimin e pjesve m t vogla n vegla.
Aplikim m t madh kan presat me friksion me dy disqe friksione (figura
7.22).

191

Figura 7.22: Skema e press friksione: 1-elektromotori; 2-shtylla; 3-disqet friksione; 4-boshti;
5-kufizuesi; 6-volanti; 7-boshti filetor; 8-shtypsi; 9-doreza

Kjo pres merr ngasjen nga elektromotori (1). Lvizja rrotulluese nprmjet
transmetuesit me rripa drgohet deri te boshti horizontal (4) i press n t cilin gjenden dy disqe friksione (3) q mund t realizojn zhvendosje aksiale me
ndihmn e sistemit t drejtimit (sistemi i levave p1, p2, p3). Gjat zhvendosjes s
boshtit majtas ose djathtas, njri ose disku tjetr e kontakton volantin (6). Lvizja
transmetohet n boshtin filetor (7). N boshtin filetor sht i prforcuar shtypsi
i press (8). Varsisht se valanti a kontakton diskun friksion t majt ose t djatht,
realizohet edhe hapi punues ose kthyes. Q t rritet koeficienti i frkimit, volanti si
zakonisht sht i mbshtjell me lkur.
Kontakti ndrmjet diskut ngass dhe volantit zgjat deri n momentin e goditjes
s shtypsit mbi pjesn q punohet, e pastaj pjest e lvizshme t press lvizin nga
forcat e inercionit, e m pas drgojn energjin trupit n t cilin realizohet prpunimi.
Me ndihmn e dorezs (9) hapi, sipas nevojs, mund t rregullohet me an
t dors.
E met kryesore e ktyre presave sht shpejtsia e vogl me t ciln lvizin,
pr shkak se numri i hapeve sht 20 n minut.
7.6.2.1.2. PRESAT KULIS
Te presat kulis si mekanizm ngass pr lvizje t pjesve lvizse shfrytzohet mekanizmi i thjesht i kuliss. N figurn 7.23 sht paraqitur skema e nj
prese me mekanizm ngass n form t kuliss.
192

Figura 7.23: Skema e press me kulis: 1-elektromotori; 2-dhmbzort; 3-volanti (tursi);

4,5-lidhsja; 6-boshti; 7-leva; presa; 9-kmbza

Nga elektromotori ngass (1) lvizja transmetohet nprmjet dhmbzorve (2) n volantin (3). Lidhsja nga ana e djatht e saj (4) sht e lidhur me
volantin, kurse nga ana e majt (5) sht e lidhur nprmjet pyks me boshtin (6).
Valonti dhe ana e djatht e lidhses jan t vendosur lirisht n bosht dhe kur t
dy pjest e lidhses jan t ndara, boshti (6) nuk rrotullohet. Me kyjen e lidhses, lvizja transmetohet n boshtin (6), leva (7) dhe shtypsi i press (8). Lidhsja
kyet me ndihmn e kmbzs (9).
Kjo mnyr e vendosjes direkte t volantit n bosht t press aplikohet
vetm te presat hapshpejta. Te presat me hap t ngadalshm ndrmjet boshtit t
elektromotorit ngass dhe boshtit t press vendosen numr t caktuar t dhmbzorve pr shkak t zvoglimit t numrit t rrotullimit.
Volanti vendoset n boshtin ndihms i cila gjendet ndrmjet boshtit t elektromotorit dhe boshtit t press.
Boshti kulis mund t ndrtohet si ekcentr ose kulis. N figurn 7.24 sht
paraqitur skema kinematike e nj prese-ekcentr.

Figura 7.24: Skema kinematike e press-ekcentr

193

Momenti rrotullues i elektromotorit (1) transmetohet nprmjet rripit me

profil trapezor (2) n volantin (3) me lidhse dhe frenuese (4), gjegjsisht n
boshtin ngass (5). N kt bosht gjendet dhmbzori (6), q do her sht
n ingranim me dhmbzorin (7) n boshtin ekcentr (8). Leva (9) me skajin e
eprm sht i lidhur me boshtin ekcentr, kurse me skajin tjetr sht i lidhur me
shtypsin e press.
Me prshtatjen e madhsis s ekcentrit aftsohet lvizja e shtypsit n
pres pr nevojn e duhur.
Elemente shum t rndsishme n pres jan lidhsja, me ndihmn e s
cils realizohet lidhja ndrmjet boshtit dhe volantit, dhe freni, me t cilin ndalet
lvizja rrotulluese n bosht dhe lvizja e shtypsit n pres. Presat bashkkohore
kan lidhse dhe frena q plotsisht jan t sinkronizuar.
Presat brrylore si mekanizm ngass kan mekanizm t thjesht n
kulis n form t brrylit (figura 7.25).

Figura 7.25: Presat brrylore

Ngasja nga elektromotori (1) nprmjet dhmbzorit (2) transmetohet n

dhmbzorin (3) q ka rolin e volantit. Ky dhmbzor sht i lidhur fort me
boshtin (4) n skajin e t cilit gjendet dhmbzori (5). Me kt dhmbzor n ingranim t prhershm sht dhmbzori (6) q e transmeton lvizjen rrotulluese
n boshtin brrylor (7). Lvizja rrotulluese e boshtit brrylor (7) nprmjet levs
(8) transmetohet n shtypsin e press (9).
Presat brrylore jan t prshtatshme pr pun t ndryshme t teneqepunuesit, si jan: prerje, shtancim, prkulje dhe kuposje t llamarins.

194

7.6.2.2. PRESAT HIDRAULIKE

Presat hidraulike kan aplikim t madh gjat farktimit t lir t pjesve
makinerike, farktimit n vegl dhe gjat kuposjes s thell t llamarins.
Karakteristik n kto presa sht shpejtsia e vogl dhe e njtrajtshme e
pjesve t lvizshme, puna pa zhurm dhe pa dridhje si dhe deformimi i materialit
q sht e njtrajtshm n tr prerjen trthore t pjess.
N figurn 7.26 sht paraqitur skema komplet e pajisjes s press hidraulike.

kundrpesha

shprndarsi

kundrpesha

kontakti

pompa

motori

rezervuari

akumulatori

Figura 7.26: Komplet skema e pajisjes s press hidraulike

Elektromotori ngass e lviz pompn q thith lng nga rezervuari, e komprimon dhe nn nj presion t caktuar e sjell lngun deri te cilindri punues (1). N
cilindr lngu e shtyjn pistonin (2) q lviz posht. N skajin e poshtm, pistoni
sht i lidhur me traversn (4) q lviz npr shtyllat (5). N traversn (4) sht
i prforcuar pjesa e eprme e vegls. N kt mnyr realizohet hapi punues i
press dhe ather shtypsi realizon presion n materialin e vendosur n tavolinn punuese t press.
Pas mbarimit t hapit punues n shtypsin e press, lngu deprton n cilindrin (6) nn pistonat kthyes me presion dukshm m t ult. Lngu n instalim
t press prbhet nga uji dhe vaji me qllim t pengohet paraqitja e korrozionit.
Pr shkak se pistonat jan t lidhur me traversn lvizse (4), kurse ajo sht
e lidhur me shtypsin (3), gjat lvizjes s pistonave lart dhe shtypsi ngrihet.
Lngu q gjendet n cilindrin punues kthehet nprmjet gypit t poshtm n
rezervuar. N kt mnyr hapi punues dhe kthyes reciprokisht ndryshon.
Trupi i press prbhet prej dy traversave t palvizshme, e eprme dhe e
poshtme q ndrmjet veti jan t ndrlidhura me shtyllat (5). Shtyllat kan pr
detyr: ti mbajn traversat n nj trsi dhe shrbejn si udhzuese n traversn
lvizse. Presa si zakonisht ka katr shtylla, por ka edhe presa hidraulike me dy
shtylla.

195

Cikli punues n pres prbhet prej: hapi punues, kthyes dhe i zbrazt.
Hapi i zbrazt realizohet gjat afrimit t traverss lvizse n t ciln sht i
prforcuar pjesa e eprme e vegls deri te pjesa q punohet. Hapi punues realizohet si vazhdim i hapit t zbrazt, gjegjsisht prej fillimit deri n mbarim t procesit
t deformimit. Hapi kthyes realizohet gjat ngritjes s traverss lvizse deri n
pozitn e eprme.
Hapi punues dhe kthyes realizohen me ndihmn e lngut nn presion t
lart (prej 20 deri 40 MPa), kurse hapi i zbrazt me ndihmn e lngut nn presion
t ult (prej 0,4 deri 0,8 MPa). Lngu me presion t lart fitohet nga sistemi pr
furnizim, q mund t ndahet n dy grupe: me furnizim direkt dhe indirekt.
Te sistemi me furnizim direkt me lng nn presion t lart direkt nga pompa
nprmjet gypave sillet n cilindrin e press. Ky sistem quhet pomp-joakumuluese.
Te sistemi me furnizim indirekt me lng nn presion t lart sht sistemi
akumulues. Te kjo mnyr lngu nga pompa shkon n akumulues ku mblidhet, e
pastaj sipas nevojs sillet deri te cilindri punues i press.
Edhe te t dy sistemet kyen t ashtu quajtur multiplikator pajisje n t
cilat rritet presioni i lngut para se t sillet deri te cilindri punues. Multiplikatort si
zakonisht prbhen prej dy cilindrave me diametr t ndryshm. N cilindrin m
t madh lngu deprton nga gypat, e pastaj n cilindrin me diametr m t vogl
prej ku deprton direkt n cilindrin e press.

7.6.2.3. MAKINAT FARKTUESE HORIZONTALE

Makinat farktuese horizontale paraqesin presa me kulis me konstruksion
special, q kan pajisje pr lvizje t pjess q punohet gjat deformimit. Mbajtja
realizohet me matric dypjesshe q me ndihmn e levave hapet dhe mbyllet.
Makinat farktuese horizontale jan m t prshtatshme pr prpunimin
e pjesve nga shufrat metalike. N figurn 7.27 sht paraqitur skema e makins
farktuese horizontale gjat matrics s mbyllur dhe t hapur.

196

a)

b)

Figura 7.27: Skema e makins farktuese horizontale: a-pozita gjat matrics s mbyllur;
b-pozita gjat matrics s hapur

Shtypsi kryesor (1) dhe shtypsi trthor marrin ngasje nga elektromotori
i prbashkt, nprmjet volantit (4) dhe boshtit brrylor (5).
Pr realizim t drejt t operacioneve sht i nevojshm sinkronizimi i
lvizjeve ndrmjet shtypsit kryesor, n t cilin sht i prforcuar vegla dhe
shtypsi trthor bartsi i pjess s lvizshme t matrics.
Kto makina punojn si gjysmautomatike. Pr kt shkak shfrytzohen n
prodhimtarin n seri t mdha.

7.6.2.4. PRESAT PR KUPOSJE T LLAMARINAVE

7.6.2.4.1. PRESAT KULIS PR KUPOSJEN E LLAMARINS
Pjest nga llamarina prpunohen me kuposje n presat mekanike dhe hidraulike. Nga presat mekanike m s shpeshti aplikohen presat kulis, q si ngasje
pr lvizjen e shtypsit e marrin nprmjet mekanizmit t kuliss. Presat kulis
mund t jen me ekcentr ose brrylore.
Q t mund n nj pres kulis t realizohen operacionet teknologjike me
kuposje t llamarins sht e nevojshme m par t sigurohet mbajtsi (prforcimi) i materialit. Presat kulis t ktij lloji jan karakteristik nga ajo q prforcimin e realizojn me shtups t posam. Shtypsi pr shtrngim realizohet si i
jashtm, kurse n brendin e tij lviz shtypsi kryesor q e realizon kuposjen.
Presat pr kuposje t llamarins mund t jen me veprim t dyfisht ose t
trefisht. Presat me veprim t dyfisht kan dy shtyps (figura 7.28): pr kuposje
(4) dhe pr mbajtje (shtrngim) (3) t vendosur njri pran tjetrit.
197

1 - matrica
2 - mbajtsi
3 - shtypsi pr
shtrngim
4 - shtypsi pr
kuposje
5 - boshti kulis
6 - pjesa q punohet

Figura 7.28: Skema e press pr kuposje me veprim t dyfisht

Presat me veprim t trefisht (figura 7.29) kan tre shtyps: njrin pr

shtrngim (4) dhe dy pr kuposje, i eprm (3) dhe i poshtm (2). Shtypsi i poshtm sht i vendosur n tavolinn e press.

1-boshti kulis (brrylor)

2-shtypsi i poshtm pr kuposje
3-shtypsi i eprm pr kuposje
4-shtypsi pr shtrngim
5-boshti kulis
6-matrica (brrylor)
7-pjesa q punohet

Figura 7.29: Skema e press kulis pr kuposje me veprim t trefisht

Presat kulis me veprim t trefisht shfrytzohen pr prpunimin e pjesve

shum t prbra, ku sht e nevojshme edhe vegla ndihmse pr kuposje.
Detyra e shtypsit t jashtm sht q t shtrngoj llamarinn gjat prpunimit. N situata t caktuara me ta mund t realizohet edhe shtancimi i materialit. Q t realizohet shtrngimi i llamarins, sht i nevojshm q shtypsi i
jashtm n pozitn m t ult t punoj me pauza (pushime). Shtrngimi duhet
t zgjas m s paku aq sa zgjat hapi punues.
Pr lvizjen e shtypsit t jashtm shfrytzohen mekanizmat me pllaka
bregore. N figurn 7.30 sht paraqitur skema kinematike e nj prese kulis pr
kuposje t llamarins me pllaka bregore.

198

Figura 7.30: Skema kinematike e ngasjes s press me veprim t dyfisht me pllakat bregore

N t dy skajet e boshtit kulis (4) jan t prforcuar lidhsja (1) dhe freni
(2) dhe pllakat bregore (3). Lidhja ndrmjet shtrnguesit dhe pllakave bregore realizohet me ndihmn e bartsve (9) n t cilt jan t vendosur rrotat (5). Sustat
kan pr detyr q t baraspeshojn sistemin.
Varshmria reciproke ndrmjet t dy shtypsve definohet me formn e pllakave bregor dhe pozitn e tyre n raport me kulisn.
Presat kulis pr kuposje t llamarinave prpunohen me dy ose m shum
hapa m t mdhenj t shtypsit t brendshm. Q t zvoglohen sforcimet q
paraqiten te materiali punues tentohet t zvoglohet shpejtsia e kuposjes gjat
realizimit t hapit punues.

7.6.2.4.2. PRESAT HIDRAULIKE PR KUPOSJE T LLAMARINS

Pr prpunimin e pjesve me dimensione m t mdha dhe thellsi m t
mdha shfrytzohen presat hidraulike pr kuposje t llamarinave. Forca e presionit
dhe gjatsia e hapit te kto presa mund t prshtatet, puna n vet presn sht
shum m e qet, kurse numri i hapeve n raport me ato mekanik sht m i vogl.
Presat hidraulike pr kuposje t llamarinave njjt si edhe ato mekanike
mund t jen me veprim t thjesht, dyfisht dhe trefisht.
Presat hidraulike me veprim t thjesht mund t shfrytzohen pr kuposje
vetm nn kushtin q me konstruksione speciale t vegls t sigurohet shtrngim
i llamarins ose nse n tavolinn e press ka t ndrtuar mbshtets hidraulik
ose pneumatik.
199

N figurn 7.31 sht paraqitur skema e press hidraulike pr kuposje t

llamarins me veprim t thjesht me mbshtets t ndrtuar pr shtrngim.

Figura 7.31: Presa hidraulike me veprim t thjesht me mbshtets t ndrtuar pr shtrngim:

1-mbshtetsi pr shtrngim; 2-shtypsi; 4-cilindri; 5-pistoni; 6-traversa;
7-bulonat bashkveprues

Presat me veprim t dyfisht prve shtypsit pr kuposje (6) kan edhe shtypsin
pr shtrngim (5), q merr ngasje nga cilindrat (3) n t cilin lvizin pistonat (4).
Si edhe te ato mekanik, n fillim lviz shtrnguesi, e m pas vegla pr kuposje
(formuesi). Pas mbarimit t operacionit, larguesi (dbuesi) (7) e hedh pjesn e
kuposur nga pjesa e poshtme e vegls. N figurn 7.32 (a) sht paraqitur skema
e press hidraulike pr kuposje t llamarins me veprim t dyfisht, kurse n figurn 7.32 (b) sht paraqitur skema e press hidraulike pr kuposje t llamarins
me veprim t trefisht.

a)
b)
Figura 7.32: Skema e press hidraulike me veprim t dyfisht (a) dhe t trefisht (b)

200

Presat hidraulike pr kuposje me veprim t trefisht prve formuesit kryesor (6) dhe shtrnguesit (5) kan edhe nj formues (11), q merr ngasje nga cilindri (9) dhe pistoni (10).

7.6.2.4.3. PRESAT PR KUPOSJE KNDORE T LLAMARINAVE

Presat pr prkulje kndore prpunohen me gjatsi t tavolins punuese
prej 1,6 deri 6 (m), por mund t hasen edhe presa me gjatsi deri 10 (m).
Numri i hapeve i ktyre presave sht shum i vogl dhe mund t jen prej
6 deri 35 n minut, varsisht nga madhsia e press. Me qllim q t rritet numri
i hapeve, e me t edhe t rritet produktiviteti i makins, jan konstruktuar makina
te t cilt boshti kuliss merr ngasje t dyanshme, figura 7.33.

a)

b)

Figura 7.33: Ngasja e dyanshme n presn pr prkulje me rrotullim t ndryshueshm t boshtit:

a-skema e ngasjes; b-skema e rrotullimit t boshtit kulis

Varsisht se cila lidhse sht e kyur (1 ose 2), boshti kulis (5) merr ngasje
nprmjet iftit t dhmbzorve (3), hap t shpejt ose (4) hapi t ngadalshm.
Gjat nj hapi t dyfisht t shtypsit ngasja mundson hap t zbrazt t shpejt
deri te kontakti direkt i materialit, dhe menjher pas tij hap t ngadalshm. M
pas hapi kthyes prap realizohet me shpejtsi t zmadhuar.

201

Pyetje pr prsritje:
1.Cilat jan karakteristikat themelore t prpunimit me deformim plastik?
2.Ku sht dallimi n mes deformimit elastik dhe plastik?
3.Numroni llojet e prpunimin me deformim plastik!
4.Si quhen pjest e fituara me farktim?
5.Prmendni veglat q shfrytzohen gjat farktimit!
6.Cilt jan operacionet themelore n shkputje t materialit?
7.Si ndahen makinat pr farktim?
8.Cilt lloje t ekanve ekzistojn dhe prmendni disa karakteristika t tyre!
9.Si ndahen presat?
10.Cilat jan karakteristikat kryesore ndrmjet mnyrs s prpunimit t ekanit
mekanik dhe press?
11.Cilat presa bien n grupin e presave me ngasje direkte?
12.Sqaroni punn e press hidraulike!

202

PRMBATJA

TEMA 1 TORNOT
1.1. Konceptet themelore pr makinat metalprerse dhe aplikimi i tyre
1.2. Ndarja e makinave metalprerse
1.3. Klasifikimi i tornove

1.3.1. Tornot universale

1.3.1.1. Bazamentet dhe udhzueset

1.3.1.2. Ngasjet pr lvizjen punuese

10

1.3.1.3. Transmetuesit pr lvizjen kryesore (punuese)

11

1.3.1.4. Transmetuesit me ndryshim t shkallzuar t rrotullimeve

1.3.1.5. Transmetuesit me ndryshim t kontinuar t rrotullimeve
1.3.1.6. Transmetuesit pr hapin (zhvendosje)

13

1.3.1.7. Mekanizmi pr drejtim me an t dors me torno

1.3.1.8. Pajisjet pr ftohje dhe lyerje te tornot

20

1.3.1.9. Pajisjet pr shtrngim t pjess punuese

22

1.3.1.10. Pajisjet pr shtrngim t thiks tornuese

1.3.2. Tornot-revolver
1.3.3. Tornot ballore
1.3.4. Tornot-karosale

24
26
27

1.3.5. Tornot gjysm-automatike dhe automatike

1.3.6. Tornot kopjuese
1.4. Thikat tornuese

29
30

1.4.1. Kndet dhe siprfaqet e vegls prerse

1.4.2. Llojet e thikave tornuese
Pyetje pr prsritje

23

32

36

203

30

28

18

12
13

TEMA 2 MAKINAT SHPUESE

2.1. Prpunimi me shpim

37

2.2. Llojet e makinave pr shpim

2.2.1. Makinat shpuese t dors

37
38

2.2.2. Makinat shpuese makinerike

39

2.2.3. Makinat shpuese vertikale

40

2.2.3.1. Makinat shpuese vertikale njboshtore

40

2.2.3.1.1. Makinat shpuese t prforcuara pr tavolinn e puns

2.2.3.1.2. Makinat shpuese shtyllore

41

2.2.3.1.3. Makinat shpuese radiale

42

2.2.3.1.4. Makinat shpuese universale

44

2.2.3.1.5. Makinat shpuese t koordinatave

45

2.2.3.2. Makinat shpuese vertikale shumboshtore

2.2.4. Makinat shpuese horizontale
2.2.5. Makinat shpuese speciale
2.3. Veglat pr prpunim me shpim
2.3.1. Maj shpuesi

50
51
52

52

2.3.2. Puntot (burgia)

53

2.3.2.1. Puntot e rrafsht

2.3.2.2. Puntot spirale

54
55

2.3.2.3. Puntot speciale

2.3.3. Zgjeruesit

47

59

60

2.3.4. Alezuesit

62

2.3.5. Filetuesit

64

2.4. Pajisjet ndihmse n prpunim me shpim

Pyetje pr prforcim

66

68

TEMA 3 MAKINAT FREZUESE

3.1. Konceptet themelore pr prpunimin me frezim

204

69

40

3.2. Llojet e veglave pr prpunimin me frezim

69

3.3. Llojet e frezave dhe karakteristikat e tyre

3.3.1. Makinat frezuese horizontale
3.3.2. Makinat frezuese vertikale

76

768
80

3.3.3. Makinat frezuese speciale

82

3.4. Prshkrimi i pjesve kryesore t makins frezuese

83

3.5. Pajisjet ndihmse pr vendosjen dhe prforcimin e pjess q punohet

87

3.6. Pajisjet ndihmse pr vendosjen dhe prforcimin e vegls n makinn

frezuese

88

3.7. Aparatet ndarse dhe aplikimi i tyre

89

3.7.1. Aparatet ndarse pr ndarje t thjesht

3.7.2. Aparati ndars universal

90

91

3.7.2.1. Llojet e ndarjes n aparatet ndarse universale

92

3.7.2.2. Llogaritja e numrit t rrotullimit t dorezs n aparatin ndars

3.7.2.3. Ndarja e thjesht e dyfisht
3.7.2.4. Ndarja diferenciale

94

99

3.8. Makinat frezuese pr prpunimin e dhmbzorve

3.8.1. Metodat pr prpunimin e dhmbzorve
3.8.2. Prpunimi i dhmbzorve me frezim

102

3.8.2.1. Prpunimi i dhmbzorve cilindrik

102

3.8.2.2. Prpunimi i dhmbzorve konik

Pyetje pr prsritje

102

106

3.9. Makinat frezuese pr prpunimin e filetaturs

3.10. Makinat tjera frezuese speciale

102

109

110

113

TEMA 4 - MAKINAT PR ZDRUKTHIM

4.1. Konceptet e prgjithshme pr prpunimin me zdrukthim
4.2. Llojet e lvizjeve gjat zdrukthimit
4.3. Operacionet gjat zdrukthimit

116

205

114

114

93

4.4. Veglat pr zdrukthim

118

4.5. Parametrat gjat prpunimit me zdrukthim

4.6. Makinat pr zdrukthim zdrukthat
4.6.1. Zdrukthat hapshkurtr
4.6.2. Zdrukthat hapgjat

119

121

122
125

4.6.3. Zdrukthat pr prpunimin e dhmbzorve

126

4.6.3.1. Zdrukthat pr prpunimin e dhmbzorve sipas metods Mag

127

4.6.3.2. Zdrukthat pr prpunimin e dhmbzorve

sipas metods Fellouz

128

4.6.3.3. Zdrukthat pr prpunimin e dhmbzorve konik me kopjim

128

4.6.3.4 Zdrukthat pr prpunimin e dhmbzorve me metodn Bilgram

132

4.6.3.5. Zdrukthat pr prpunimin e dhmbzorve sipas metods Glizon

132

Pyetje pr prsritje

133

TEMA 5 MAKINAT REKTIFIKUESE

5.1. Karakteristikat e procesit t prpunimit me rektifikim
5.2. Ndrtimi dhe karakteristikat e vegls pr rektifikim

134
135

5.3. Operacionet themeore gjat prpunimit me rektifikim

5.4. Makinat pr rektifikim rektifikues
5.4.1. Rektifikat pr rektifikim rrethor

138

143
144

5.4.2. Rektifikat pr rektifikim t jashtm rrethor mes qendrave

5.4.3. Rektifikat pr rektifikim t jashtm rrethor pa qendra
5.4.4. Rektifikat pr rektifikim t brendshm
5.4.5. Rektifikat pr rektifikim t rrafsht

147
149

5.4.6. Rektifikat pr mprehjen e veglave prerse

5.4.7. Rektifikat speciale

151

154

5.4.7.1. Rektifikat pr rektifikim t dhmbzorve

5.4.7.2. Rektifikat pr rektifikim t filetave
5.4.7.3. Rektifikat me rektifikim t pastr

206

156
157

154

146

144

5.5. Makinat pr honingim

5.6. Makinat pr lapim

157

1559

5.7. Makinat pr prpunim-super final

5.8. Makinat pr polirim
Pyetje pr prsritje

162

163

164

TEMA 6 MAKINAT TRHEQSE

6.1. Konceptet e prgjithshme pr prpunimin me trheqje
6.2. Siprfaqet me profil q prpunohen me trheqje
6.3. Veglat pr prpunim me trheqje

6.5. Makinat horizontale pr trheqje

Pyetje pr prsritje

165

166

6.4. Thellsia e shpejtsis s prerjes gjat trheqjes

6.6. Makinat vertikale pr trheqje

165

168

169
170

170

TEMA 7 MAKINAT PR PRPUNIM ME DEFORMIM PLASTIK

7.1. Karakteristikat themelore t prpunimit me deformim plastik
7.2. Deformimet elastike dhe plastike

172

7.3. Nxehja e materialit pr prpunim me deformim

7.4. Llojet e prpunimit me deformim plastik
7.4.1. Farktimi dhe presimi

174

174

7.4.1.1. Prpunimi me farktim

7.4.2. Tejshtytje (shtyrje)

173

175

178

7.5. Operacionet themelore gjat prpunimit t llamarins

7.6. Makinat pr prpunim me farktim
7.6.1. ekant

182

7.6.1.1. ekant avull-ajr

7.6.1.2. ekant pneumatik
7.6.1.3. ekant mekanik

182
184
185

207

180

179

171

7.6.1.4. ekant kundrgodits

7.6.2. Presat

188

190

7.6.2.1. Presat mekanike

190

7.6.2.1.1. Presat me friksion

7.6.2.1.2. Presat kulis

191

192

7.6.2.2. Presat hidraulike

195

7.6.2.3. Makinat farktuese horizontale

7.6.2.4. Presat pr kuposje t llamarinave

196
197

7.6.2.4.1. Presat kulis pr kuposjen e llamarins

197

7.6.2.4.2. Presat hidraulike pr kuposje t llamarins

199

7.6.2.4.3. Presat pr kuposje kndore t llamarinave

201

Pyetje pr prsritje

202

208

Literatura e shfrytzuar:
1.
2.
3.
4.

5.
6.
7.

8.
9.
10.
11.
12.

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Apostol Gjorevski, Veglat e makineris, Prosvetno dello, Shkup, 1994

Prof.dr. Strezo Trajkovski, Prpunimi i metaleve me prerje,
Universiteti Kirili dhe Metodi, Shkup, 1991
Luben Dudeski, Sllobodan Urdareviq, teknologjia e profesionit
tornues i metaleve, Prosvetno dello, Shkup, 1995
M. Joviiq, D. Nikoliq, J. Staniq, D. Mandiq, M. Saeboh, Teknologjia e prpunimit II,
Enti pr tekste dhe mjete shkollore, Beograd, 2003
M.Radosavleviq, Teknologjia e puns presat metalike,
Enti pr tekste dhe mjete shkollore, Beograd, 1998
J. Joviiq, Teknologjia e profilit arsimor tornues i metaleve,
Enti pr tekste dhe mjete shkollore, Beograd, 1999
T. Durakoviq, V. Meselxhija, Teknologjia e profilit arsimor tornues i metaleve 1,
Enti pr tekste dhe mjete shkollore, Beograd, 1999
Dr. Jovvan Llazarev, d-r Vasil Strezov, Makinat me prpunim me deformim
Universiteti Kirili dhe Metodi, Shkup, 1994
J. Llazarev, A. Gjorevski, S. Trajkovski, Teknologjia e prpunimit,
Prosvetno dello, Shkup, 1992
D. Jevtiq, V.J. Gjuriq, D. Gjuriq, Teknologjia e profilit arsimor,
Enti pr tekste dhe mjete shkollore, Beograd, 1996
M.Shipovac, Teknologjia e prpunimit pr vitin e tret, Ndriimi,
Enti pr tekste dhe mjete shkollore, Sarajev, 1984
B. Koziq, Z. Simeunoviq, Teknologjia e prpunimit pr vitin e katr, Ndriimi,
Enti pr tekste dhe mjete shkollore, Sarajev, 1984
Linqet e shfrytzuar:
http://www.scribd.com/doc/27072410/Predavanja-alati-i-naprave
http://www.slideshare.net/ram_ari/milling-1
http://www2.sts.si
http://web-trgovina.metal-kovis.hr/
www.mfkg.kg.ac.rs
www.masfak.ni.ac.rs
http://www.americanmachinetools.com/how_to_use_a_milling_machine.
htm
http://www.ic.polyu.edu.hk/student_net/training_materials/IC%20
Workshop%20Materials%2009%20-%20Metal%20Cutting%20Processes%202%20-%20 Milling.pdf
209

210