Układ moczowo-płciowy (apparatus urogenitalis)

Nerka (ren, nephros)

- jednostka funkcjonalna nerki to nefron, jego skład
1.Ciałko nerkowe- corpusculum renale
- kłębuszek naczyniowy (glomerulus) obejmowany przez torebkę kłębuszka/Bowmana (capsula glomeruli),
* spętlone naczynie tętnicze o budowie kapilarnej,
* tworzy sieć dziwną tętniczą- rete mirabile arteriosum,
* przekrój naczynia doprowadzającego (vas afferens) większy od przekroju naczynia odprowadzającego (vas
efferens),
* torebka kłębuszka rodzaj kielicha o podwójnej ścianie: blaszka wewnętrzna (trzewna)- przylega bezpośrednio do
kłębuszka, blaszka zewnętrzna (ścienna),
* do przestrzeni między blaszkami spływa mocz pierwotny,
* biegun naczyniowy torebki- miejsce, gdzie blaszka zewnętrzna przechodzi w blaszkę wewnętrzną,
* biegun moczowy torebki- miejsce, gdzie światło torebki przedłuża się w część bliższą kanalika nerkowego
2. Część bliższa kanalika nerkowego (kanalik nerkowy główny)
- przedłużenie światła torebki kłębuszka,
- obejmuje część skłębioną (pars convoluta) i część prostą (pars recta)
3. Pętla nefronu (Henlego)
4. Odcinek dalszy kanalika nerkowego (wstawka)
- końcowy odcinek nefronu,
- światło w części końcowej skłębione,
- formowanie moczu ostatecznego.

- między nefronem a drogami wyprowadzającymi mocz krótki kanalik łączący,

- dalsze odcinki wewnątrznerkowych dróg wyprowadzających mocz- cewki nerkowe proste i cewki zbiorcze,
- następnie zespalają się w przewody brodawkowe- ductus papillares uchodzące na otworach w polu sitowym-
area cribrosa na brodawce nerkowej- papilla renalis,
- nefrony rozmieszczone w korze nerki- warstwa powierzchniowa- część wydzielnicza nerki,
- początek dróg wyprowadzających w obrębie rdzenia nerki (pod korą nerki)

Powierzchnie:
- powierzchnia dogrzbietowa- facies dorsalis,
- powierzchnia dobrzuszna- facies ventralis,
- brzeg boczny nerki- margo lateralis (wypukły),
- brzeg przyśrodkowy- margo medialis (wklęsły),
- biegun doczaszkowy- extremitas cranialis (przedni koniec),
- biegun doogonowy- extremitas caudalis (tylny koniec)

- wnęka nerkowa (hilus renalis)- na brzegu przyśrodkowym, podłużnie ustawiona szczelina,

* przez wnękę wnikają t. i ż. nerkowa (a. v. renalis), opuszczają moczowód, naczynia limfatyczne,
- wnęka wiedzie do zatoki nerkowej (sinus renalis),
* zatoka nerkowa mieści miedniczkę nerkową lub początkowe rozgałęzienie moczowodu, tkankę tłuszczową,
odgałęzienia t. i ż. nerkowej

- nerki leżą w okolicy lędźwiowej na prawo lub lewo od płaszczyzny pośrodkowej,

- brzeg przyśrodkowy prawy: ż. główna doogonowa,
- brzeg przyśrodkowy lewy: aorta,
* od obydwóch naczyń odchodzą t. lub ż. nerkowa,
- przeżuwacze- żwacz spycha lewą nerkę na prawą stronę, nerka lewa objęta krezką otrzewnową,
- mięsożerne- nerka lewa bardziej ruchoma i przesuwalna,
- powierzchnia grzbietowa nerki przyrasta tkanką łączną do słupów przepony i mięśni lędźwiowych lub powięzi
biodrowej narządy zewnątrzotrzewnowe,
- pozaotrzewnowy tłuszcz okołonerkowy- torebka tłuszczowa nerki- capsula adiposa renis,
- bezpośrednio do miąższu nerki przylega torebka włóknista nerki- capsula fibrosa renis,
* na obszarze zatoki nerkowej, torebka przechodzi bez granicy w przydankę miedniczki nerkowej,
- w miąższu nerki- kora nerki i rdzeń nerki,
* warstwa podkorowa- stratum subcorticale,
- podział nerki na płaty- nereczki (renculi),
* płat ma kształt piramidy- podstawa zwrócona peryferyjnie, cz. wierzchołkowa w stronę miedniczki nerkowej,
* podstawa piramidy utworzona przez korę,
* wierzchołek piramidy zakończona brodawką jest cz. rdzenia,
- wypustki kory nerki wchodzące w obszar rdzenia tworzą słupy nerkowe- granica zarodkowych nereczek,
- od rdzenia do kory wnikają pęczki cewek zbiorczych- promienie/ wyrostki rdzenne,
* tworzą cz. promienistą kory- pars radiata, przeciwstawiana cz. skłębionej – pars convoluta,
- na powierzchni brodawki objętej kielichem nerkowym- calix renalis- pole sitowe na którym otwory brodawkowe-
foramina papillaria- ujścia przewodów brodawkowych,
- mięsożerne, owca, koza, koń- brodawki nerkowe tworzą wspólną brodawkę występującą jako ciągły grzebień
nerkowy- crista renalis,
- nerka złożona- walenie, foki, niedźwiedź polarny, wydra,
* szereg samodzielnych płatów nerkowych,
- bydło- nerka pojedyncza, wielobrodawkowa pobrużdżona,
* jej płaty zrosły się w niekompletny sposób na obszarze rdzenia (brodawki zachowują swoją indywidualność) i kory
(pokryta bruzdami),
- człowiek, świnia- nerka wielobrodawkowa gładka,
* gładka powierzchnia kory nerki, na obszarze rdzenia wyraźny podział na płaty (istnienie samodzielnych brodawek,
każda objęta kielichem nerkowym),
- pies, kot, koń, owca, koza- nerka jednobrodawkowa gładka,
* brak podziału na brodawki nerkowe, zespoiły się w brodawkę wspólną-> pojawienie się grzebienia nerkowego,
- nerka- gruczoł cewkowy złożony, dwa układy kanalików/ cewek:
* układ autochtomiczny,
* układ moczotwórczy (nefron)
* układ pochodzenia moczowodowego
* cewki zbiorcze, przewody brodawkowe- początek dróg wyprowadzających,
- składniki nefronu w korze nerki: ciałka nerkowe, kanaliki nerkowe kręte, bliższe i dalszego rzędu-> część skłębiona,
* odcinek prosty części bliższej kanalika nerkowego (głównego), początkowe fragmenty pętli nefronu, początkowe
odcinki cewek zbiorczych-> cześć promienista w obrębie kory,
- warstwa podkorowa i rdzeń- większa część pętli nefronu, cewki zbiorcze, przewody wyprowadzające.

Nczynia i nerwy nerki

- mocz- urina,
- t. nerkowa- odchodzi od aorty, wnika do nerki przez wnękę,
- dzieli się na tt. międzypłatowe- układają się między płatami nerkowymi w obrębie słupów nerkowych,
- na granicy rdzenia i kory zaginają się łukowatoi przedłużają w tętnice- tt. łukowate (aa. arcuatae),
- w korze odchodzą od nich tt. międzypłacikowe (aa. interlobulares),
* płacik- niewielki obszar kory zaopatrywany przez tętnice,
* płaciki w obrębie części skłębionej kory,
- od t. łukowatej biegnącej ponad podstawą piramidy odchodzą tt. międzypłacikowe zaopatrujące płaciki,
* płaciki możliwe do odróżnienia przez przenikające do kory promienie rdzenne części promienistej kory,
- każda t. międzypłacikowa oddaje odgałęzienia doprowadzające krew do kłębuszków nerkowych- tt. kłębuszkowe
doprowadzające (arteriolae glomerulares afferentes),
* każda z nich wnika do ciałka nerkowego na jego biegunie naczyniowym- polus vascularis i ulega kapilaryzacji,
- krew z kapilarów kłębuszka opuszcza ciałko nerkowe w pobliżu bieguna cewkowego- polus tubularis przez
tętniczki kłębuszkowe wyprowadzające (arteriolae corpusculares efferentes),
* tętniczki łączą się w jedno naczynie, które zaopatruje włosowate sploty dookoła kanalika,
- prostoliniowy przebieg cewek rdzenia nerki zmusza do podobnego przebiegu tętniczek rdzenia (arteriolae
medullares/ arteriolae rectae),
* z reguły odgałęzienia tt. łukowatych, żadziej przedłużenie tętniczek wyprowadzających kłębuszków,
- tt. korowe przeszywające (aa. corticales perforantes) przebijają torebkę włóknistą i jako tt. torebkowe (aa.
capsulares) wkraczają na obszar torebki tłuszczowej,
- naczynia funkcjonalne nerek (vasa publica):
* tętniczki doprowadzające i odprowadzające kłębuszków,
- naczynia odżywcze (vasa privata):
* tętniczki kapilaryzacji,
- naczynia żylne idą tak samo jak tętnicze, wyjątki: brak odpowiednika kłębuszków i tętniczek kłębuszkowych,
- żyły pod torebką mogą przybierać kształt żyłek gwiazdkowatych – venulae stellatae,
* wszystkie uchodzą do żyły nerkowej, która wpada do ż. głównej doogonowej.
Nerwy
- ze splotu współczulnego trzewnego- plexus celiacus,
* jedna gałąź wychodzi z nerwu trzewnego mniejszego (n. splanchnicus minor),
- tworzą splot nerkowy- plexus renalis otaczający t. nerkową i towarzyszy jej rozgałęzieniom,
- przywspółczulnie prawdopodobnie nerw błędny- pobudza wydzielanie moczu

Drogi odprowadzające mocz

- cewki zbiorcze,
- miedniczka nerkowa,
- moczowód,
- wszystkie są pochodnymi śródnercza

Miedniczka nerkowa (pelvis renalis)

- rozszerzona część moczowodu, spłaszczony zbiorniczek w zatoce nerkowej,
- przyjmowanie moczu spływającego przez przewody brodawkowe, przekazywanie go do moczowodu,
- może obejmować brodawkę bezpośrednio (tam, gdzie jest tylko jedna) lub tworzy szereg zachyłków- kielichy
nerkowe (calices renales), z których każdy obejmuje odpowiednią brodawkę,
* w nerce jednobrodawkowej miedniczka jest bezkielichowa (sama zachowuje się jak kielich),
- bydło- brak miedniczki, kielichy są zakończeniem odpowiednich rozgałęzień moczowodu,
* rozgałęziony moczowód zastępuję brakującą miedniczkę,
- koń- mała miedniczka nerkowa ma dwa rurowate uzupełnienia- zachyłki końcowe (recessus terminales)
skierowane w stronę bieguna przedniego i tylnego nerki,
- kielichy występują pod dwoma postaciami:
* kielichy nerkowe mniejsze (calices renales minores)- krótkie, obejmują odpowiednią brodawkę i uchodzą wprost
do miedniczki,
* kielichy nerkowe większe (calices renales majores)- długie, powstają z połączenia kielichów mniejszych,
- zazwyczaj jeden kielich obejmuje dwie brodawki nerkowe

Moczowód (ureter)
- kontynuacja miedniczki nerkowej, przyjmuje od niej mocz i przewodzi do pęcherza,
- bydło- moczowód właściwy jest produktem zespolenia odgałęzień moczowodu docierających przez kielichy do
brodawek nerkowych,
- moczowody prawy i lewy leżą pozaotrzewnowo, przyśrodkowo od nerek,
* zachowują zbieżny przebieg w kierunku pęcherza, przebijają jego grzbietową ścianę na granicy szyjki pęcherza
(cervix vesicae) i trzonu (corpus vesicae),
- część brzuszna moczowodu (pars abdominalis)- przylega do mięśni lędźwiowych, krzyżuje się od strony
brzusznej z dużymi odgałęzieniami aorty brzusznej i ż. głównej doogonowej,
- część miedniczna (pars pelvina)- wkracza w obrąb fałdu płciowego (plica genitalis), w drodze do pęcherza
przebiega poprzecznie i bocznie do nasieniowodu,
- początkowy odcinek śluzówki moczowodu konia obfituje w gruczoły śluzowe

Pęcherz moczowy (vesica urinaria)

- zbiornik moczu,
- leży w jamie miednicy na spojeniu łonowym- samce poniżej odbytnicy, samice pod pochwą,
- części:
* szczyt/ wierzchołek/szczyt- apex/ vertex vesicae,
* trzon pęcherza- corpus vesicae,
* szyjka pęcherza- cervix vesicae,
- kontynuacja- cewka moczowa (urethra),
- na szczycie- bliznowaty twór, pozostałość po moczowniku (przewód omoczni),
- trójkąt pęcherza wyznacza ujścia moczowodów, ich końce penetrują w zbieżnym ułożeniu szyjkę pęcherza, tworzą
wzniesienia śluzówki- słupy moczowodowe (columnae uretericae),
- ujścia moczowodów (ostia uretrum) prawego i lewego kończą zasięg słupów,
* ich kontynuacją są fałdy moczowodowe śluzówki (plicae uretericae)- zachowują kierunek zbieżny słupów i
spotykają się ze sobą pod ostrym kątem w płaszczyźnie pośrodkowej,
- słupy moczowodowe i i fałdy moczowodowe ograniczają trójkątne pole śluzówki- trójkąt pęcherza,
* wierzchołek trójkąta przedłuża się ku tyłowi w fałd cewki moczowej- grzebień cewkowy (crista urethralis),
* dobrze wykształcony u bydła,
* u samców grzebień kończy się wzgórkiem nasiennym (colliculus seminalis),
- wierzchołek pęcherza i jego szyjkę otaczają łukowate pętle mięśniowe,
* m. zwieracz pęcherza może działać jako m. wypieracz moczu (m. detrusor urinae),
- wierzchołek i trzon pęcherza okryty przez otrzewną, tworzy więzadła pęcherza:
* więzadła pęcherza boczne (ll. vesicae lateralia) prawe i lewe- zdwojenia otrzewnej od ściany bocznej jamy
miednicy do ściany bocznej pęcherza,
* w części przedniej brzeżnej zawiera resztkę t. pępkowej- więzadło obłe pęcherza (lig. teres vesicae),
* więzadło pęcherza pośrodkowe (lig. vesicae medianum)- u mięsożernych od powierzchni brzusznej pęcherza do
ściany dolnej brzucha, ciągnie się aż do pępka,
* u pozostałych przedni brzeg więzadła nie wychyla się poza wierzchołek pęcherza.

Cewka moczowa (urethra)

Męska
- rozpoczyna się ujściem moczowym zewnętrznym (ostium urethrae internum) na szyjce pęcherza, kieruje się
wzdłuż spojenia miednicznego ku tyłowi,
- początkowy odcinek działa tylko jako droga moczowa- cewka moczowa właściwa,
- następny odcinek dłuższy przewodzi mocz i produkty płciowe- cewka moczowo-płciowa,
- granica obu cewek na wzgórku nasiennym- miejsce, gdzie do cewki moczowej uchodzą nasieniowody,
* od tego miejsca przenosi również nasienie (sperma),
Żeńska
- przewodzi tylko mocz,
- rozpoczyna się jak u samców,
- kończy się ujściem zewnętrznym (ostium urethrae externum), otwiera się do przedsionka pochwy (vestibulum
vaginae) na granicy między pochwą a jej przedsionkiem,
Ogólnie
- umięśnienie tworzy dwa układy- podłużny i okrężny,
- m. okrężne (m.in. mięsień cewkowy- m. urethralis- poprzecznie prążkowany) tworzą m. zwieracz cewki
moczowej (m. sphincter urethrae).