W UKŁADZIE ODDECHOWYM (SYSTEMA RESPIRATORIUM) wyróżnia się

- drogi oddechowe (ogrzewają, oczyszczają, nawilżaja powietrze)

- płuca (proces wymiany gazowej)

W środkowej części dróg oddechowych – krtani – powstaje dźwięk, który może być zamieniony w
jamie ustnej na mowę artykułowaną.

Krtań = granica między drogami oddechowymi górnymi a dolnymi.

DROGI ODDECHOWE GÓRNE:

 nos (nasus) + jama nosowa (cavum nasi)

 gardło (pharynx)

DROGI ODDECHOWE DOLNE:

 krtań (larynx)
 tchawica (trachea)
 oskrzela (bronchi)

→ na końcu dróg oddechowych są płuca

 oddychanie przez usta nie jest fizjologiczną drogą oddechową

DROGI ODDECHOWE GÓRNE

– NOS I JAMA NOSOWA –

NOS ZEWNĘTRZNY (NASUS EXTERNUS)

 położony w środkowej części twarzy

 kształt zbliżony do trójściennej piramidy
 jest oparty na kostnym ograniczeniu otworu gruszkowatego czaszki (kości nosowe oraz
wyrostki czołowe szczęk)
 Wyróżniamy:
 nasadę nosa (radix nasi) w okolicy między oczodołami, która przechodzi w:
 grzbiet nosa (dorsum nasi) oddziela od siebie powierzchnie boczne, które w dolnej części
poszerzają się i tworzą ruchome:
 skrzydła nosa (alae nasi)
1
  koniec nosa (apex nasi) który jest zakończeniem grzbietu, leży w rejonie podstawy nosa; w
tej okolicy znajdują się:
 nozdrza przednie (nares), które są wejściem do jamy nosowej

 CHRZĄSTKI NOSA:
 chrząstka przegrody nosa (cartilago septi nasi): uzupełnia od przodu kostną przegrodę nosa, od
tyłu przylega do lemiesza i blaszki pionowej kości sitowej
 chrząstka boczna nosa x2 (cartilago nasi lateralis): leży w środkowej okolicy bocznej ściany nosa
 chrząstka skrzydłowa większa – odnoga przyśrodkowa i boczna (cartilago alaris major): leży w
okolicy końca nosa i skrzydła nosa, ogranicza nozdrza przednie z trzech stron

 w okolicy nozdrzy przednich skóra przedłuża się na początkowy odcinek jamy nosowej –
przedsionek nosa, którego tylna granicę tworzy próg nosa
 UNACZYNIENIE: od tętnic szyjnych zewnętrznych i wewnętrznych
 UNERWIENIE: od n. twarzowego (VII) i gałęzi n. trójdzielnego (V)

JAMA NOSOWA (CAVUM NASI)

 wyznaczają ją nozdrza przednie (nares) i nozdrza tylne (choanae), którymi łączy się z częścią
nosową gardła
 Przegroda nosa dzieli jamę nosową na dwie połowy, zbudowana z części kostnej (lemiesz
połączony od góry z blaszka pionową kości sitowej), która przechodzi ku przodowi w część
chrzęstną i błoniastą
 Przednia (mniejsza) część jamy nosowej to przedsionek nosa, a tylna (większa) stanowi jamę
nosową właściwą – granicę między nimi wyznacza próg nosa

 W każdej połowie nosa wyróżniamy 4 ŚCIANY: górną, dolną, przyśrodkową i boczną

 ściana górna (sklepienie jamy nosowej) ograniczona przez: kości nosowe, czołową,
blaszkę sitową kości sitowej i wpuklający się do jamy trzon kości klinowej
 ściana dolna (podniebienie twarde): wyrostki podniebienne szczęk, blaszka pozioma
kości podniebiennej
 ściana przyśrodkowa (przegroda nosa): w tylnej części utworzona przez blaszkę pionową
kości sitowej i lemiesz
 ściana boczna: nierówna, położone są na niej trzy małżowiny nosowe: dolna, środkowa i
górna – dzielą one boczną ścianę na przewody nosowe: dolny, środkowy, górny

MAŁŻOWINY NOSOWE (CONCHAE NASALIS SUPERIOR, MEDIA ET INFERIOR)

 małżowina nosowa górna i środkowa: elementy chrzęstne; dolna: kość

 ustawione jedna nad drugą, mniej więcej równolegle
 dzielą każdą połowę na 3 przewody nosowe: górny, środkowy i dolny
 ponieważ małżowiny nie dochodzą do przegrody nosa, to 3 przewody łączą się w
przewód nosowy wspólny, który ku tyłowi przechodzi w nozdrza tylne

2
PRZEWODY NOSOWE (MEATUS NASI SUPERIOR, MEDIUS, INFERIOR)

 przewód nosowy górny: między małżowinami górną i środkową, zawiera ujście komórek
sitowych tylnych (zatok sitowych tylnych) i zatoki klinowej
 przewód nosowy środkowy: między małżowinami środkową i dolną; poprzez rozwór
półksiężycowaty łączy się z komórkami sitowymi przednimi, zatoką szczękową i zatoką
czołową; NAJOBSZERNIEJSZY
 przewód nosowy dolny: między małżowiną nosową dolną a podniebieniem twardym.
Uchodzi do niego przewód nosowo-łzowy (ductus nasolacrimalis) odprowadzający
nadmiar wydzieliny łzowe
 błona śluzowa przewodu nosowego górnego jest pokryta nabłonkiem zmysłowym, zawiera
on zakończenia nerwów węchowych → ta część należy do okolicy węchowej
 pozostała część jamy nosowej (nabłonek cylindryczny migawkowy) zalicza się do okolicy
oddechowej

ZATOKI PRZYNOSOWE (SINUS PARANASALES)

 jamy wypełnione powietrzem

 znajdują się w obrębie niektórych kości pneumatycznych
 błona śluzowa jamy nosowej przechodzi przez przewody i wyściela zatoki
 łączna pojemna zatok to 80cm3 (czyli takie 80ml XD)
 Do zatok przynosowych zaliczamy następujące parzyste zatoki:
 zatoka szczękowa (sinus maxillaris): NAJWIĘKSZA, ok. 25cm3, w trzonie kości szczękowej
 zatoka czołowa (sinus frontalis): duże zróżnicowanie indywidualne, 5-30cm3, nad
przyśrodkową częścią brzegu nadoczodołowego kości czołowej
 zatoka sitowa (sinus ethoidalis): łączna pojemność obu ok. 10cm3, składa się z komórek
sitowych, tworzy błędnik sitowy
 zatoka klinowa (sinus sphenoidalis): najmniejsza, w trzonie kości klinowej

3
 – GARDŁO (PHARYNX) –

 jest narządem nieparzystym, położonym przed częścią szyjna kręgosłupa;

 od przedniej strony jest jama nosowa, jama ustna oraz krtań; od góry gardło sięga do podstawy
czaszki; w dolnej części przechodzi w przełyk
 12-14 cm długości, od podstawy czaszki do VI kręgu szyjnego (C6)
 Jego najszersza część znajduje się na wysokości kości gnykowej i wynosi 5cm
 jest wspólnym odcinkiem drogi pokarmowej i układu oddechowego; w oddechowym: łączy
jamę nosową z krtanią, w pokarmowym: łączy jamę ustną z przełykiem
 odpowiednio do otworów w przedniej ścianie gardło dzieli się na 3 piętra:
górne = część nosowa,
środkowe = część ustna,
dolne = część krtaniowa
 tylna ściana gardła jest spłaszczona

CZĘŚĆ NOSOWA GARDŁA (PARS NASALIS PHARYNGIS)

 czynnościowo należy do u. oddechowego i dlatego jest zawsze

otwarta
 łączy się z jamą nosową za pomocą nozdrzy tylnych
 sklepienie gardła stanowi przestrzeń przymocowaną do podstawy
czaszki
 przy przejściu sklepienia w ścianę tylną u dzieci znajduje się
skupienie tkanki limfatycznej - migdałek gardłowy - zamykający od tyłu i góry pierścień
limfatyczny gardła (Waldeyera)
 na bocznych ścianach jest ujście gardłowe trąbki słuchowej (przez trąbkę słuchową ucho
środkowe może być wentylowane); ujście to jest otoczone od przodu i tyłu 2 fałdami:
→ tylny (większy) = wał trąbkowy, za którym znajduje się zachyłek gardłowy, a w jego obrębie
jest migdałek trąbkowy
→ wał dźwigacza (uwypuklenie m. dźwigacza podniebienia miękkiego)

CZĘŚĆ USTNA GARDŁA (PARS ORALIS PHARYNGIS) MIGDAŁKI:

 łączy się z jamą ustną poprzez cieśń gardzieli
 migdałek gardłowy
 oddzielona od nosowej podniebieniem miękkim
 migdałki trąbkowe
 w obszarze cieśni gardzieli znajdują się migdałki podniebienne
 migdałki podniebienne
CZĘŚĆ KRTANIOWA GARDŁA (PARS LARYNGEA PHARYNGIS)  migdałek językowy

 w przeważającej części należy czynnościowo do u. pokarmowego

 leży z tyłu za krtanią, z która się łączy poprzez wejście do krtani
 po obu stronach wejścia do krtani jest zagłębienie błony śluzowej – zachyłek gruszkowaty

Ściany gardła są z 4 warstw: błony śluzowej, błony włóknistej, błony mięśniowej, błony zewnętrznej

UNACZYNIENIE: od tętnicy szyjnej zewnętrznej

UNERWIENIE: głównie od nn. czaszkowych: n. językowo-gardłowy (IX) i n. błędny (X)

4
5
 DROGI ODDECHOWE DOLNE

– KRTAŃ (LARYNX) –

 początkowy odcinek dróg oddechowych dolnych

 na wysokości IV – VI kręgu szyjnego (C4 – C6), poniżej kości gnykowej, z którą łączy się błoną
tarczowo-gnykową
 jej położenie na powierzchni szyi wyznacza wyniosłość krtaniowa (prominentia laryngea) czyli
tzw. Jabłko Adama
 jest jednocześnie narządem głosu, ze względu na obecność GŁOŚNI
 od dołu łączy się bezpośrednio z tchawicą
 ruchomy szkielet krtani tworzą chrząstki połączone stawami, więzadłami i mięśniami
 poza szkieletem krtani wyróżnia się 3 jamy krtani, wyścieloną błoną śluzową i nabłonkiem
wielorzędowym migawkowym (migawki nabłonka poruszają się w kierunku gardła,
oczyszczając krtań)
 do powierzchni bocznych krtani przylega gruczoł tarczowy (tarczyca)

 Mięśnie krtani dzielą się na:

a) Mięśnie zewnętrzne → przebiegające między krtanią, kością gnykową, a mostkiem
 pierścienno-tarczowy
 tarczowo-gnykowy umożliwiają ruchy w górę, dół, przód i
 mostkowo-tarczowy tył, połykanie, śpiewanie, picie
 mm. nadgnykowe

b) Mięśnie wewnętrzne → mięśnie właściwe krtani zaczynają i kończą się w jej obrębie
 zwężające szparę głośni
 poszerzające szparę głośni
 napinające fałdy głosowe
 mm. nagłośni, które zamykają wejście do krtani, chroniąc drogę powietrzną

 GŁOŚNIA jest najwęższą częścią krtani. Od góry ograniczają ją fałdy biegnące od chrząstki
tarczowatej do nalewkowatej. Poniżej tych fałdów przebiegają fałdy głosowe (fałdy głosowe
pokryte są nabłonkiem wielowarstwowym płaskim)
 szerokość głośni i napięcie fałdów głosowych zależą od mięśni krtani
 wysokość głosu zależy od napięcia fałdów głosowych,
 siła głosu zależy od szybkości prądu powietrza
 im mniejsza krtań tym wyższy głos

 Wnętrze jamy dzieli się na 3 piętra:

a) górne = przedsionek krtani
b) środkowe = głośnię
c) dolne = jamę podgłośniową

6
CHRZĄSTKI KRTANI

NIEPARZYSTE

 TARCZOWATA
 największa, położona do przodu,
 wyczuwalna przez skórę szyi
 składa się z dwóch czworobocznych płytek łączących się w płaszczyźnie
pośrodkowej, tzw. wierzchołkiem (kąt prosty u mężczyzn i rozwarty u
kobiet).
 górny brzeg jest pochylony do przodu i pomiędzy płytkami, zaznacza się wyniosłość
krtaniowa (Jabłko Adama)
 rogi górne i dolne (dolne z powierzchnia stawową
dla chrzastki pierścieniowatej)

 PIERŚCIENIOWATA
 najniżej położona, poniżej tarczowatej
 o kształcie pierścienia
 łączy się od dołu bezpośrednio z pierwsza
chrząstką tchawicy
 po bokach powierzchnie stawowe dla
chrząstek nalewkowatych + dla rogów dolnych tarczowatej

 NAGŁOŚNIOWA
 o kształcie liścia
 połączona z podstawą języka, zamyka wejście do krtani
 wierzchołek (szypułka) łączy się z wewnętrzna powierzchnia kąta
chrząstki tarczowatej (w. tarczowo-nagłośniowe)
 nieparzysta chrząstka krtani ludzkiej, tworząca nagłośnię
 Jej funkcja – zamyka bądź otwiera wejście do krtani.

PARZYSTE

 NALEWKOWATE
 małe, o kształcie ostrosłupa
 w tylnej ścianie krtani, na płytce chrząstki pierścieniowatej, gdzie łączy się stawowo
 RÓŻKOWATE
 bardzo małe
 połączone z chrząstkami nalewkowatymi
 KLINOWATE
 o zmiennym kształcie
 występują w obrębie fałdu nalewkowo-nagłośniowego

POŁĄCZENIA STAWOWE : są między chrząstkami tarczowatą a pierścieniowatą i nalewkowatą

UNACZYNIENIE: od tętnicy szyjnej wewnętrznej i podobojczykowej
UNERWIENIE: od nerwu krtaniowego górnego i dolnego (odgałęzienia n. błędnego X)
7
8
9
 – TCHAWICA (TRACHEA) –

 Stanowi przedłużenie krtani (łączy krtań z oskrzelami głównymi), łączy się z krtanią za pomocą
więzadła pierścienno-tchawicznego
 Ma kształt rury długości ok. 12cm, średnica ok. 2cm
 Lezy tuż za mostkiem, a przed przełykiem
 rozpoczyna się od C6 a kończy Th4-Th5 rozdwojeniem tchawicy (odpowiada kątowi mostka)
 ostatnia chrząstka ma strzałkowo ustawiona listewkę i tworzy ostrogę tchawicy
 Tchawica kończąc się rozdwojeniem przechodzi w oskrzele główne prawe i lewe (oskrzela
zewnętrz płucne)
 Zbudowana jest z 16-20 podkowiastych chrząstek tchawicznych (cartilagines tracheales)
(tkanka chrzęstna szklista) połączonych więzadłami obrączkowymi (ligamenta anularia)
 Tylna ściana tchawicy pozbawiona jest chrząstek, jest spłaszczona, sąsiaduje z przełykiem, jest
zbudowana ze ściany błoniastej: tkanka łączna i włókna mięśniowe gładkie
 Błona śluzowa pokryta jest wielorzędowym nabłonkiem migawkowym, który porusza się w
kierunku gardła.
 Między tchawicą a przełykiem występuje tętnica szyjna wspólna, żyła szyjna wewnętrzna oraz
nerw błędny.
 Po lewej stronie tchawicy w odcinku piersiowym leży łuk aorty, z przodu pień ramienno-
głowowy, a u dzieci grasica, która z wiekiem ulega stłuszczeniu

10
 – OSKRZELA (BRONCHII) –

 na wysokości Th6 tchawica rozdwaja się na dwa oskrzela główne (bronchi principales)
 wnikają one do płuc przez wnękę płuca
 doprowadzają i odprowadzają powietrze do i z płuc
 Zbudowane z chrząstek połączonych mięśniówką gładką, oskrzeliki posiadają tylko mięśnie
gładkie i włókna sprężyste
 Ściana oskrzeli pokryta jest błoną śluzową i nabłonkiem migawkowym

 OSKRZELE GŁÓWNE PRAWE (bronchus principalis dexter)

 jest grubsze od lewego i krótsze (3-5cm)
 biegnie bardziej pionowo (jakby w przedłużeniu tchawicy)
 dzieli się na 3 oskrzela płatowe prawe – górne, pośrednie, dolne → a te dalej na oskrzela
segmentowe, których liczba odpowiada liczbie segmentów płuca prawego

 OSKRZELE GŁÓWNE LEWE (bronchus principalis sinister)

 jest węższe i dłuższe (5-8cm)
 odchodzi od tchawicy pod kątem ok 45, bardziej poziomo
 dzieli się na 2 oskrzela płatowe lewe –górne i dolne → a te na oskrzela segmentowe

 następnym rozgałęzieniem drzewa oskrzelowego są oskrzeliki (brochioli), zwane oskrzelikami

płacikowymi (średnica nie przekracza 1mm)

OSKRZELIKI → OSKRZELIKI ODDECHOWE → PRZEWODZIKI PĘCHERZYKOWE ŁĄCZĄCE SIĘ Z

WORECZKAMI PĘCHERZYKOWYMI → PĘCHERZYKI PŁUCNE (KOŃCOWY ODCINEK)

 pęcherzyki płucne są otoczone gęsta siecią naczyń włosowatych → następuje tu proces

oddychania płucnego (ilość pęcherzyków ok. 300-500mln, całkowita powierzchnia oddechowa
= ok. 70-120m2)

Drzewo oskrzelowe arbor bronchialis Drzewo pęcherzykowe arbor alveolaris

Oskrzela płatowe: (brak elementów chrzęstnych)
oskrzela segmentowe
oskrzela podsegmentowe Oskrzeliki końcowe
oskrzeliki bronchioli (ostatni odcinek) Oskrzeliki oddechowe 1,2,3 rzędu
Przewodniki pęcherzykowe
Woreczki pęcherzykowe
Pęcherzyki płucne

11
 – PŁUCA (PULMONES) –

 Są narządem, w którym zachodzi proces wymiany gazowej określany, jako oddychanie

zewnętrzne
 Położone są w jamie klatki piersiowej, jedynie szczyt płuca wystaje nieco ponad pierwsze żebro
i obojczyk
 Przylegają do ścian klatki piersiowej, a od dołu do przepony
 Mają kształt stożka
 Składają się z podstawy, szczytu, trzech powierzchni – żebrowej, śródpiersiowej i
przeponowej oraz trzech brzegów: przedniego, dolnego i tylnego
 Na powierzchni śródpiersiowej (przyśrodkowej) występuje wnęka płuca, w której znajduje się
oskrzela główne prawe i lewe, tętnica i żyła płucna prawa i lewa oraz nerwy, tętnice, żyły
oskrzelowe oraz węzły chłonne oskrzelowo-płucne, wymienione twory, za wyjątkiem węzłów
chłonnych tworzą korzeń płuca (radix pulmaris)
 Poniżej wnęki znajduje się wycisk sercowy, lepiej wykształcony na płucu lewym, w którym leży
serce

 PŁUCO PRAWE:
 3 płaty → górny, środkowy i dolny (lobus superior, medius, inferior),
 płaty oddzielone od siebie szczelinami: skośną i poziomą
 płaty dzielą się na segmenty oskrzelowo-płucne:
płat górny na 3
płat środkowy na 2 10 segmentów
płat dolny na 5

 PŁUCO LEWE:
 2 płaty → górny i dolny
 przedzielone szczeliną skośną
 segmenty:
płat górny na 5
10 segmentów (czasem 9 -> brak 7 segmentu)
płat dolny na 4
 posiada większy wycisk sercowy  objętościowo jest MNIEJSZE od prawego

 Segmenty płuc dzielą się na podsegmenty, płaciki oraz grona

 każdy segment oskrzelowo-płucny to niezalezna jednostka mająca własne oskrzele oraz
unaczynienie
 GRONA – najmniejsza jednostka czynnościowa płuc, grona tworzą rozgałęzienia obu
oskrzelików oddechowych (powstałych z jednego oskrzelika końcowego), przewodniki
pęcherzykowe i woreczki wraz z pęcherzykami położonymi w ich ścianie, grona wraz z
oskrzelikami końcowymi stanowią jednostkę anatomiczną i czynnościową płuc
 Powierzchnia obu płuc wynosi około 100m2

12
 – OPŁUCNA (PLEURA) –

 Jest to błona surowicza, która oddziela płuca od ściany klatki piersiowej

 Zbudowana jest z dwóch blaszek: opłucnej płucnej i opłucnej ściennej, między którymi
znajduje się włosowata szczelina  jama opłucna
 Dwie blaszki ślizgają się swobodnie względem siebie
 W jamie opłucnej występuje płyn surowiczy w celu zmniejszenia tarcia podczas oddychania
 Jama opłucna tworzy zachyłki opłucnowe gdzie podczas wdechu wchodzą płuca, co umożliwia
zwiększenie ich objętości
 Opłucna ścienna określana jest także, jako opłucna żebrowa, śródpiersiowa, przeponowa i
osklepek opłucnej (ponieważ przylega ona do wewnętrznej powierzchni ściany klatki
piersiowej, narządów śródpiersia, przepony i szczytu płuca)
 Obie opłucne zrastają się ze sobą w obrębie korzenia płucnego i w więzadle płucnym
biegnącym od wnęki przepony

1. W jamie opłucnej panuje ujemne ciśnienie – niższe od ciśnienia atmosferycznego natomiast

w oskrzelach, oskrzelikach i pęcherzykach płucnych – ciśnienie jest równe
atmosferycznemu
2. Wdech zwiększa objętość klatki piersiowej, rozciągnięcie tkanki płucnej i obniżenie ciśnienia
w pęcherzykach płucnych, oskrzelikach i oskrzelach oraz napływ powietrza atmosferycznego
w celu wyrównania powstałej różnicy ciśnień
3. W trakcie wdechu ciśnienie w klatce piersiowej staje się niższe nie tylko od ciśnienia
atmosferycznego, ale również od ciśnienia panującego wewnątrz jamy brzusznej
4. W konsekwencji powietrze napływa przez tchawicę do pęcherzyków płucnych oraz
wspomagany jest powrót krwi żylnej do prawego przedsionka
5. W ten sposób wdech zwiększa wypełnienie serca i ułatwia kontakt krwi żylnej z
natlenionym powietrzem
6. W czasie wydechu rozkurcz mięśni wdechowych - zmniejszenie objętości klatki piersiowej
powoduje wzrost ciśnienia w pęcherzykach płucnych
7. Po przekroczeniu ciśnienia w pęcherzykach powyżej ciśnienia atmosferycznego następuje
usunięcie powietrza na zewnątrz.

13
14